“tur zmde markalaşma” sem ner raporu

T.C.
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
TANITMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
“TURİZMDE MARKALAŞMA” SEMİNERİ RAPORU
Palma de Mallorca-İspanya
Eylül 2007
HAZIRLAYANLAR
Aslı GÜNDOĞDU AKSUNGUR
Kültür ve Turizm Uzm.Yrd.
İjlal KASTAL
Kültür ve Turizm Uzm.Yrd.
Tanıtma Genel Müdürlüğü
Kasım 2007
SEMİNER HAKKINDA
“Turizmde Markalaşma: Destinasyon Geliştirme” Semineri, 26-28 Eylül 2007
tarihlerinde Balear Adaları Ekonomi, Finans ve Geliştirme Bakanlığı Araştırma ve
Teknolojik Gelişmeler Genel Müdürlüğü tarafından Palma de Mallarco’da düzenlenmiştir.
Amacı, turizmde özel sektör tecrübelerinin paylaşılması, turizm ürünlerinin
geliştirilmesi ve sektördeki yenilikler hakkında bilgi alışverişi sağlanması olan seminerde;
turizmde markalaşma, destinasyon imajı, kamu-özel sektör işbirliği gibi konular
tartışılmıştır. İspanya, Yunanistan gibi rakip ülkelerin yanı sıra ABD, Slovenya, İngiltere,
Danimarka’dan da katılımın sağlandığı seminerde, akademik düzeyde ve ayrıca pratiğe
dayalı çalışmaların incelendiği sunumlar yapılmıştır.
Avrupa Birliği ve WTO gibi kuruluşlarca da desteklenen söz konusu seminere katılım
sayesinde; rakip ülkelerin faaliyetleri incelenmesi, sektördeki gelişmelerin ve akademik
çalışmaların takip edilmesi ve Bakanlığımız tanıtım stratejilerinde kullanılabilecek bilgi
ve dokümanların elde edilmesi imkanı doğmuştur.
2
AÇILIŞ KONUŞMASI
Francesc Antich i Oliver- Balear Adaları Hükümeti Başkanı
Turizmde ve turizm tanıtımında başarıyı yakalamak için birçok bileşeni birlikte
sağlamak gerekmektedir. Bunlar :
Araştırmaya önem vermek ve yeterli bütçe ayırmak,
Yaratıcı stratejiler geliştirmek,
Niş sektörleri iyi tanımak ve uygun stratejiler geliştirmek,
Tarihi ve doğayı korumak, sürdürülebilir turizm ilkesini benimsemek,
Turizmciler, mimarlar, tasarımcılar, sanatçılar ve devlet bir araya gelerek,
destinasyon geliştirmede işbirliği sağlamak ve
Rekabet ve çekim gücünü arttırmak için markalaşmaktır.
Zoritza Urosevic- UNWTO İş Konseyi Yönetici Sekreteri
Turizm sürekli değişen ve dünyada ortaya çıkan gelişmelere çok çabuk uyum
sağlayan bir sektördür. Dünya turizm endüstrisinde öne çıkan gelişmeler şunlardır:
Ülkeler arası rekabetin artması, uluslar arası rekabet edebilirlik
Küreselleşme faktörü
Kitle iletişim araçlarının sürekli gelişmesi
Markalaşma
Destinasyon yönetiminin öne çıkması, ülke yanında destinasyon markalarının da
artma eğilimi göstermesi
Dünya turizm endüstrisinde ilgi gören destinasyonların sürekli değişmesi (İklim
değişikliği sonucunda, belki 20 yıl sonra Baltık Denizi kıyısındaki destinasyonlar, denizkum-güneş turizmi açısından çok ilgi görecektir)
1. OTURUM: Turizmde Markalaşma ve Yenilik
Juan NONZIOLI- Shackleton Reklam Ajansı
MARKA
Değer yaratmak
Farklı olmak
Çekicilik
Günümüzde, enformasyon bolluğu ve fazlalığının olduğu bir dünyada yaşanmaktadır.
Bu nedenle ülke ve ürün tanıtımı bağlamında başarılı ve etkili olmak için; farklı
olmaya, diğer enformasyonlardan ( diğer bir deyişle rakiplerin mesajlarından) ayırt
edilir ve dikkat çekici olmaya, ayrıca değişik iletişim kanallarının kullanılmasına gerek
duyulmaktadır.
Marka bir hazinedir, zamanla değerini kaybedebilmekte ve canlı varlıklar gibi doğum,
gelişme ve ölüm süreci yaşamaktadır. Bu nedenle sürekli yenilenmesi, güncellenmesi
gereken bir olgudur.
Tanıtım sürecinde hedef kitleyi etkilemek için mesajların farklı ve sıra dışı yollardan
verilmesi gerekmektedir. Diğer önemli bir unsur ise, yine hedef kitleye verilen
mesajlarda “siz değerlisiniz” vurgusu olmasıdır.
Çok bütçe harcayarak ve yıllardır aynı mesajı vererek yapılan tanıtım çalışmaları kimi
zaman başarıya ulaşamamaktadır. Önemli olan farklı iletişim kanallarını kullanarak,
belirli bir hedef kitleye ayırt edici unsurların etkili mesajlarla aktarılmasıdır.
4
Eğer bir destinasyonun tanıtılacak ya da pazarlanacak özel bir şeyi yoksa icat
edilmelidir.
En iyi tanıtım kampanyası, ulusal ve uluslar arası medyada büyük yankı uyandıran,
dolaylı reklam yönteminin uygulandığı, cesur, yenilikçi ve çok ilgi çeken faaliyetler
yürütmektir. Bilboa’daki “Gugenheim Müzesi”nin açılışı, buna verilebilecek en iyi
örnektir. “Gugenheim Müzesi”nin açılışında etkili ve başarılı bir PR kampanyası
yürütülmüştür. Çok görkemli bir açılış olması sebebiyle, medyada geniş yer bulmuş,
insanların ilgisini çekmiş ve ağızdan ağza yayılmıştır.
Marka olmak önemlidir, çünkü kriz ya da sektörün yaşadığı durulma anlarında
avantaj sağlamakta, bu dönemlerin az kayıpla atlatılmasına yardımcı olmaktadır.
Başarılı Bir Tanıtım Nasıl Olmalıdır?
Tanıtım
Doğal olmalı
Kendiliğinden
gelişmeli
Reklam
olduğunu fark
ettirmemeli
5
Önemli olaylar
tanıtım amaçlı
kullanılmalıdır
Bir destinasyonun ya da ürünün tanıtımında ünlülerin kullanımı hedef kitle üzerinde
büyük etkiye sahiptir. Örneğin Palma’da açılan “Palma Arena” spor kompleksinin
tanıtımı yapılırken çok yüksek bir meblağ harcanmamış, ünlü tenisçiler Nadal ve
Federer arasında bir açılış maçı gerçekleştirilmiştir. Bu maç, medyada yoğun olarak
yer almış ve tüketicinin ilgisini çekmiştir.
Büyük bütçeli, tüm dünyada yaygın bir şekilde gösterilecek ve izleyici çekecek filmler
ülke tanıtımında kullanılmalıdır. Çünkü insanlar, izledikleri filmlerde gördükleri yerleri
gidip görmek isterler. Örneğin; “Yüzüklerin Efendisi” filminin Yeni Zelanda’nın
tanıtımına büyük katkısı olmuştur.
İnsanların ilgisini çekecek ilginç hikâyelerin tanıtımda kullanılması çok etkin
olmaktadır. Örneğin; Van Gogh’un kulağını kestiği yerin pazarlanması, resimlerini
pazarlamaktan daha kolaydır.
Reklam faaliyetleri bir destinasyon için, açık açık ”gidin ve görün” mesajı iletirken, PR
faaliyetlerinde ise gizli bir güç, o destinasyonu gidip görmeniz gerektiği hissini
uyandırır.
Ticari reklam dönemi artık etkinliği kaybetmekte, yerini reklam olduğu hissedilmeyen
dolaylı reklam yöntemlerine bırakmaktadır. Örneğin: Çok izleyici çekecek bir filmin
kendi ülkemizde çekilmesini sağlamak, önemli bir kültürel organizasyon (Cannes Film
Festivali, Venedik Film Festivali vb.) yapmak ve bunun uluslar arası basında yer
almasını sağlamak, uluslar arası organizasyonlara (Paris, Londra, Milano Moda Haftası
vb.) ev sahipliği yapmak.
6
İnsanları bazı destinasyonlara gitmeye iten şey,
bazen bu destinasyonların güzel olmalarından çok,
ünlü olmalıdır. Örneğin; Paris- Eiffel, Moulin Rouge
Turizm sadece dinlenmek değil, insanların yeni şeyler öğrenmek istedikleri, kendi
ülkelerine döndüklerinde anlatacak bir öykülerinin olması gereken bir faaliyettir.
Tanıtım çalışlarında iletişimin farklı biçim ve yöntemleri kullanılmalıdır:
-
Medyada yer almak
-
Kültürel ve sportif faaliyetler ev sahipliği yapmak
-
Ünlü festival ve müzeleri tanıtımda kullanmak
-
Gece yaşamı ve eğlence dünyasını tanıtımda kullanmak
-
Ünlü restoranları, eğlence yerlerini kullanmak
7
PAZARLAMA, İMAJ, MARKA
Maja KONEČNIK- Ljubljana Üniversitesi- Slovenya
“Biz kimiz?” (Marka Kimliği) ve “Nasıl Algılanıyoruz?” (Marka Değeri) soruları bir
bütün olarak destinasyon markasının temelini oluşturmaktadır.
MARKA
D
E
S
T
İ
N
A
S
Y
O
N
Y
Ö
N
E
T
İ
M
İ
MARKA KİMLİĞİ
MARKA DEĞERİ
BİZ KİMİZ?
NASIL ALGILANIYORUZ?
ARZ
D
E
S
T
İ
N
A
S
Y
O
N
P
A
Z
A
R
L
A
M
A
TALEP
Stratejik marka analizi, marka yönetimi ve marka pazarlamasında son derece
önemlidir.
Destinasyonun
değerlendirilmeli,
hedef
analizi
kitlenin
yapılmalı,
profili
ve
rakiplerin
eğilimleri
pazardaki
ayrıntılı
bir
durumu
biçimde
çıkarılmalıdır.
Destinasyon analizi: destinasyonun bir ürün, hizmet ve deneyim olarak, sembol olarak,
kişi olarak faydaları ve ilişkileri ile birlikte analiz edilmesidir.
TURİZM VE İLERİ PAZARLAMA: SEKTÖREL ZORLUKLAR VE FIRSATLAR
Dr. Julio Aramberri- Drexel Üniversitesi / ABD
Destinasyon markalaşma sürecinde dikkat edilmesi gereken unsurlar:
Markalaşma için pazarlama iletişim stratejisi oluşturulmalıdır.
8
Müşteri odaklı anlayış benimsenmeli ve küçük grup odaklı pazarlama yapılmalıdır.
Bir destinasyonun öncelikle, mevcut turistlerin algısındaki güçlü tarafları ön plana
çıkarılarak tanıtımı yapılmalı, bu algı üzerinden belli bir turist kitlesi elde edilip,
pazarda güçlendikten sonra, destinasyonun alternatif yönleri de pazarlanmaya
başlanmalıdır. Örneğin; 1970’li yıllarda İspanya’ya gelen turistlerin %85’inin sadece
deniz-kum-güneş için bu ülkeyi tercih ettikleri tespit edilmiş ve tarih, kültür gibi
diğer unsurlar bir kenara bırakılmıştır. Tanıtım faaliyetlerinde sadece İspanya
kıyılarına ve adalara yer verilmeye başlanmıştır. Bu yolla belli bir pazar payı
eldeden İspanya, daha sonra alternatif turizm türlerini pazarlamaya başlayarak
destinasyon tanıtımı ve markalaşmaya yönelmiştir. Bu aşamada Flamenko, Boğa
Güreşleri, festivaller, tarih, gastronomi gibi unsurları barındıran İspanyol kültürü
ön plana çıkarılmıştır.
İyi bir tatil geçirmiş turistin tecrübesi binlerce imajdan daha değerlidir. Bu
nedenle turist memnuniyeti ön planda tutulmalıdır.
Yeni medya teknolojilerinden yararlanılmalıdır ( internet, e- mail vb.)
9
Uluslararası
alandaki
gelişmeler
ve
tüketici
eğilimdeki
değişiklikler
takip
edilmelidir.
Tüm dünyada Google gibi arama motorları ve kredi kartları insanların hayatını çok
kolaylaştırmakta ve yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Tanıtma stratejileri ve
kampanyaları oluştururken bu yenilikler dikkate alınmalıdır.
Tüm dünyada (özellikle ABD’de ) insanların eğlenceye ayırdığı bütçe artmaktadır.
Dolayısıyla
eğlence
mesajlı
ya
da
temalı
tanıtım
kampanyaları
önem
kazanmaktadır.
Ulusal Markanın Bileşenleri Nedir?
TURİZM
İNSAN
İHRACAT
YÖNETİM
ULUSAL MARKA
KÜLTÜREL
MİRAS
YATIRIM
Sonuç: Turizmde ve turizm markalaşmasında başarılı olmak için şunlar gerekmektedir:
- Pazarları iyi tanımak
- Müşterileri takip etmek
- Tüm sektörle işbirliği yapmak
10
2. OTURUM: Destinasyon İmajı, Marka, Markalaşma
DESTİNASYON MARKASI GELİŞTİRMEDE GEREKLİ ÖN KOŞULLAR
Dr. Aslı TAŞÇI- Polytechnic Üniversitesi / Hong Kong
Destinasyon markalama;
Bir destinasyonu tanımlayan ve farklılaştıran isim, sembol, logo, amblem ile diğer
grafik unsurların yaratılması,
Destinasyona ilişkin unutulmaz seyahat deneyimlerinin yaratılması ve
Turist ve destinasyon arasında duygusal bağın kurulması ile meydana gelmektedir.
Destinasyon markalamanın unsurları;
Destinasyonu
turistler
için
çekici
hale
getirmek;
kendine
özgü,
diğer
destinasyonlarda olmayan, yeri doldurulamayan özelliklerine dayanarak, pazarda
bir konum elde etmeyi ve bunu gerçekleştirirken toplumsal değerlere saygılı olmayı
gerektirmektedir.
Güçlü destinasyon markaları potansiyel turistler için duygusal anlam, yüksek
beklenti ve prestij unsuru taşımaktadırlar.
11
Markalar, yaratılan fonksiyonel ve duygusal değerler seti ile bunların müşteriler
tarafından algılanış biçimini yansıtan bir bağ olarak geliştirilmelidir.
Destinasyon markalama, pozitif imaj geliştirmeye yönelik olarak; isim, sembol,
logo, dizayn, slogan, renk, mimari, kültürel miras, dil, mitler ve efsaneler gibi
marka elemanlarının tutarlı bir kombinasyonu ile meydana gelmektedir.
Destinasyon Markalama ve Destinasyon İmajı
Destinasyon imajı, destinasyon markasından farklıdır, fakat marka imaj yoluyla
oluşturulmaktadır. İmaj, destinasyon markası oluşturmada önemli bir yapı taşıdır.
Bilinçli olarak markalaşma faaliyetleri yürütülmese de, zihinlerde bir ülkenin imajı
yalnızca ismi ile oluşabilir.
Destinasyon Markalamanın Avantajları
Markalar, ürünleri farklılaştırmanın ve değer vaat etmenin yanında; inançları
harekete geçirmekte, duyguları uyandırmakta ve davranışa dönüştürmektedir.
Güçlü ülke markası sadece turistleri değil, aynı zamanda yatırımı da ülkeye
çekmektedir.
Marka, rekabetçi ortamda bir ürünü farklılaştırmakta ve özel kılmaktadır.
Destinasyon markaları, destinasyon imajı ile tüketicilerin kendi imajları ya da
tüketici ihtiyaçları ile markanın sembolik değer ve fonksiyonel çekicilikleri
arasındaki bağı ortaya çıkarmaktadır.
12
Destinasyon Markalamanın Zorlukları
Turizm endüstrisi diğer endüstrilerden çok farklıdır. Birçok sektör ve kuruluşun
ortak bir amaç için hizmet verdiği bir sektördür. Bu nedenle, herhangi bir ürünü
markalaştırmak ile bir destinasyonu markalaştırma arasında farklar vardır.
Bir ülkenin algılanan imajını değiştirmek diğer ürünlere göre oldukça zordur. Bir
destinasyonun isminin yarattığı olumsuz çağrışımları insanların düşüncesinden
silmek çok güçtür. Bir ülke ya da şehrin ismini değiştiremezsiniz.
Destinasyon Markalamada Başarının Şartları
Rekabet yerine işbirliği
Markanın, destinasyonun fiziksel ve tarihsel kapasitesi gibi değerlerle uyumu
Net belirlenmiş bir hedef kitleye yönelme
Destinasyonun kalkınmasını destekleme
Destinasyon Markalamanın Aşamaları
Güçlü bir markanın dayanağı olabilecek çekicilikleri tanımlama
Basit, çekici, inanılır ve farklılaştırıcı bir imaj tasarlama
Markalaşma faaliyetlerinin tümünü kapsayacak bir şemsiye kavram belirleme
Çarpıcı bir slogan
Görsel semboller (Big Ben, Eiffel vb.)
13
Özel olaylar ve etkinlikler (Wimbledon Tenis Turnuvası vb.)
Sonuç
Marka olma, bir destinasyona, kalite ve güven gibi değerler yüklerken, aynı
zamanda müşterilerle olumlu ilişki kurarak marka bağımlılığı da sağlamaktadır.
Hem turizm arzı hem de talebine yönelik (pazar yapısı, turist eğilimleri, profili
vb.)
niceliksel
ve
niteliksel
araştırmalar
yapılarak
marka
konumlandırma
faaliyetleri desteklenmelidir.
Kamu ve özel sektör olmak üzere, turizmle ile ilgili tüm sektör ve kuruluşlar
işbirliği halinde hareket etmeli, eylem planları hazırlanmalı ve ortak stratejiler
belirlenmelidir.
MARKA DEĞERİNİ OLUŞTURAN NEDİR?
Dr. William GARTNER- Minnesota Üniversitesi / ABD
Marka dinamiktir. Bir destinasyon yaz turizmi üzerine markalaşırken, kültür turizmi
mekanı haline de gelebilir.
Bir destinasyonun marka olmasında turistin deneyimi çok önemlidir. Seyahat
deneyimi sonrası çevreye aktarılan olumlu izlenimler, potansiyel tüketicilerin
destinasyona yönelmesinde olumlu rol oynamaktadır.
14
Algılanan kalite ile değer arasında doğru orantılı bir bağ mevcuttur. Destinasyon
kalitesi oranında değerlidir. Ucuz destinasyonlar kalite algısında sorun yaratır.
Fiyat, hizmetle orantılı olmalıdır.
Marka değerini oluşturan şey, bir ülkenin ismine eklenen değerlerdir. Bazen ülkeler
sadece uluslararası alanda kullanılan isimlerinden dolayı negatif olarak algılanırlar.
Bu ülkelerin, isimlerine değer eklemeleri, diğerlerine göre daha zordur.
Turistler çoğu zaman, kendi hayat deneyimlerinin dışına çıkmak, başka kültürlerin
ritüellerini görmek için seyahat ederler. Bir destinasyonun, ağırladığı turistlere
kendi evlerindeki hayatı sunmaya çalışması, yerel değerlerini yansıtmaması,
turistin seyahat amacıyla tezat oluşturmakta ve destinasyonun çekiciliğini
azaltmaktadır.
Turistin destinasyondan memnun ayrılması sağlanmalı ve bunun neticesinde
destinasyon ve turist arasında sadakat ( bağlılık) ilişkisi kurulmalıdır.
15
İSPANYA DESTİNASYON MARKALARI ÜZERİNE ARAŞTIRMA
Dr. Josep Frances VALLS- ESADE Yüksek İşletme Okulu / Barcelona
Destinasyon markası, tüketici algısında destinasyonun ne şekilde yer aldığı,
tüketicinin destinasyonu nasıl tanımladığı ile ilişkilidir.
Bu nedenle, İspanya’nın 10 önemli destinasyonu ile ilgili tüketiciler üzerinde geniş
kapsamlı niceliksel bir araştırma yapılmıştır. 8 tanesi hizmet ve doğal çekicilikler,
5 tanesi ise çevre ve altyapı olmak üzere 13 değerlendirme kriteri belirlenmiş ve
kişilere bunlardan hangilerinin, destinasyonlar için ön plana çıktığı araştırılmıştır.
Genel bir değerlendirme yapıldığında İspanya’nın en önemli turistik çekicilikleri;
yerel halkın konukseverliği, iklim koşulları, deniz, gastronomi ve kültürdür.
Sıralamada son sırada ücret faktörü yer almaktadır. Gece hayatı ve paket tur
olanakları genel değerlendirmede önemli faktörler olarak değerlendirilmemiştir.
16
Madrid, yapılan değerlendirmelerde 13 kriter üzerinden en olumlu görüş bildirilen
destinasyondur. Kültür faktörü, Madrid için en ön sırada yer almaktadır.
COSTA RİCA TANITIM KAMPANYASI ANALİZİ
Gina Guillen- Costa Rica Turizm Enstitüsü
Costa Rica, bir turistik destinasyon olarak pazarlanmaya, son yıllarda başlamıştır.
Ülkeyi pazarlamadan önce, ülkenin sahip olduğu ve turistik çekiciliği olan değerler
analiz edilmiş ve bu değerlerden, marka avantajı yaratabilecek olanlar marka
konsepti olarak seçilmiştir.
Marka konsepti sürdürülebilir ve çevreci turizm temellerine dayanmaktadır.
Ülke logosu doğal renkler ve doğaya ait unsurlara donatılmış ve dinamik bir
biçimde tasarlanmıştır.
Costa Rica, markalaşma ve pazarlama faaliyetlerinde öncelikle ABD’yi hedef kitle
olarak belirlemiştir. Bunda, coğrafi yakınlık ve ABD’de olmayan doğal çekiciliklere
sahip olma önemli rol oynamıştır. ABD’li turistlerin, kendi ülkelerinin yoğun
hayatından sıyrılıp Costa Rica’nın el değmemiş doğası ile buluşmaları üzerine
kampanyalar yürütülmüştür.
17
Costa Rica’nın macera turizmi ve eko turizmi olanakları, yoğun bir biçimde
internet üzerinden de tanıtılmaktadır.
3. OTURUM: Turizmde Markalaşma ve Turizm Yönetimi
DESTİNASYON MARKALARINI GELİŞTİRMEK / YEREL VE GLOBAL MÜCADELE
Dr. Nigel MORGAN- Galler Üniversitesi / Cardiff
Galler’in Turizm Destinasyonu Olarak Pazarlanması ve Markalaşması
1990’larda Galler,
kalitesiz ürün ve konaklama sunan bir pazar olarak
algılanmaktaydı. Ülkenin kendine özgü, akıllarda kalan hiçbir niteliği yoktu ve bu durum
ülke imajını problemli hale getirmekteydi. Bu nedenle, ülkenin imajının geliştirilmesi ve
turizm potansiyelinin artırılması için markalaşma çalışmalarına ağırlık verilmeye başlandı.
18
Galler’in Markalaşma Süreci
Destinasyonun Analizi: Bu aşamada, Galler’in turizm açısından çekicilik arz edecek hangi
özelliklere sahip olduğu analiz edildi. Galler’de deniz vardı, ancak Büyük Britanya’nın
dört bir yanı denizlerle çevrili olduğundan, bu durum ayırt edici bir özellik değildi. Aynı
şekilde Galler’in dağlık bir coğrafi yapısı vardı, ancak İskoçya’nın dağları daha görkemli
ve güzeldi.
Galler’in, turistik çekicilik taşıyan ve markalaşma faaliyetlerinde farklılaştırıcı bir
unsur olarak ön plana çıkarılacak nitelikleri kırsallık, geleneksellik ve yeşil doğası idi.
Hedef Kitle: Galler’in öncelikli hedef kitlesi, coğrafi açıdan ulaşılabilir olan İngiltere
olarak belirlendi. Galler, şehirli ve stresli İngiliz turistlere bir short-break destinasyon
olarak pazarlanacaktı.
Tanıtma Faaliyetleri:
Tanıtım kampanyalarında öncelikle, Galler’in “çok yakın ve çok farklı” olduğu
vurgulandı. Burada anahtar kavram “temiz hava” idi. Yoğun ve stresli şehir hayatından
bunalan İngiliz insanı için temiz havayı kolaylıkla gidebilecekleri bir yerden elde
etmek çok önemliydi.
19
Daha sonra Galler’deki yaşam tarzının faklılığı vurgulanmaya başlandı. Galler’in
geleneksel yaşam tarzı, kentli İngilizler için yeni yaşam deneyimleri elde etmek
anlamına geliyordu. Bu durum onlar için aynı zamanda, bulundukları ortamdan kaçıp
rahatlama imkanı sağlıyordu.
Bir sonraki aşamada, Galler’in tarihi ve kültürel zenginliğinin, dünyayı saran global
değerlere yenik düşmediği ve gelenekselliğini koruduğu vurgulandı. Bu kampanyanın
sloganlarından bir tanesi “ 641 kale, 6 Starbucks” idi.
Galler’in İngiltere pazarında bir turizm destinasyonu olarak bilinirliği ve gelen
turistlerin yaptıkları harcamalar arttıktan sonra izlenen yol, Galler’in “golf turizmi”
olanaklarının tanıtımı oldu. Komşu ülkelerin golf olanaklarına bakıldığında, İskoçya
golfün ana vatanı iken, İngiltere golf turizminin merkezi konumundaydı. Bu nedenle
Galler’deki golf turizmi olanakları farklı bir biçimde tanıtılmalıydı. Seçilen yol, golf ile
Galler’in gelenekselliğini bir araya getirerek, tanıtım kampanyalarında bu iki unsuru
dikkat çekici bir biçimde kullanmak oldu.
Golf turizmi olanakları sadece tanıtım kampanyalarında kullanılmakla kalmadı, 2010
golf oyunlarının Galler’de oynanması için çalışmalar yürütülüp başarıya ulaşıldı. Golf
ile ilgili promosyonlar yapıldı, PR faaliyetleri ve organizasyonlar yürütüldü. Ünlü
tenisçilerin bu kortlarda tenis oynaması sağlanarak, kamuoyuna duyuruldu.
Aynı zamanda golf kortlarına yatırımlar yapılarak, ürün geliştirildi. Bu çalışmaların
sonucunda Galler’de bulunan golf kortları ödüller aldı.
20
Başarıya Giden Yol
Pazarın nitelikleri ile hedef kitlenin ihtiyaç duyduğu noktaların kesiştiği yerden
işe başlamak.
Pazar konumunda ve marka imajında adım adım değişiklik yaratarak ilerlemek.
Geçici modalar yaratmak değil, uzun süreli stratejilerle ilerleyerek kalıcı imaj
yaratmak.
Tek başına imaj geliştirmenin ötesinde, ürüne de yatırım yapmak.
PR faaliyetlerine ağırlık vermek.
4. OTURUM: NİŞ TURİZMDE MARKALAŞMA
TURİZM MARKALAŞMASINDA YENİ TECRÜBELER: YEREL VE KÜRESELİN
BİRBİRİ İÇİNDE ERİMESİ
Dr. Ana Maria Munar- CEUS Üniversitesi / Danimarka
Günümüzde turizm kavramını değerlendirirken dikkate alınması gereken en önemli
olgulardan biri “küreselleşme “dir.
Bu bağlamda küreselleşme turizmi ve turizmde
markalaşmayı nasıl etkilemektedir?:
Küreselleşen dünyada değerler çok hızlı değişmektedir: Turistik marka, turistin
zihninde ülke hakkında oluşan şeydir. Bu “şey” eğlence, mutluluk, macera gibi
duygulara harekete geçiren değerlerdir. Küreselleşmenin her alanda yaşandığı
günümüzde
“hız” unsuru çok önem kazanmakta ve insanların ”değerleri” hızla
değişmektedir.
Karar verme süreci zorlaşmaktadır: Günümüz de turizm dahil her sektörde
seçenek bolluğu yaşanmaktadır. Seçeneklerin bol olması insanların ( ya da
tüketicilerin) kafasını karıştırmakta,
karar verme sürecinin yavaşlamasına ve
zorlaşmasına neden olmaktadır.
Bilginin dijitalleşmesi: İnternet sayesinde insanlar dünyanın her bölgesindeki bilgi
ve haberlere ulaşmaktadır. Bu nedenle yürütülen tanıtım ve markalaşma
21
kampanyaları o ülke hakkında doğru bilgi ve mesajı içermelidir. Zira bir haftada
yaklaşık 17 milyon kişinin tatilini planlamak ya da diğer destinasyonlar hakkında
bilgi sahibi olmak için girdiği Tripadvisor gibi gezi sitelerinde oluşturulan bloglarda
herkes gittiği yer hakkında yorum yazmakta, olumlu / olumsuz tüm bilgilere
ulaşılabilmektedir.
Artık turisti etkilemek daha zor: Gelişen iletişim sistemleri, internet ortamları,
tatil sitelerindeki yapılan yorumlar sayesinde insanlar bilgiye doğrudan ulaşmakta
ve bu süreç olumsuz bilgileri de içermektedir. Bu nedenle klasik tanıtım
yöntemleri, devlet kanalıyla yapılan doğrudan tanıtım faaliyetleri ile turistleri
etkilemek, beyinlerini kontrol etmek çok zorlaşmıştır. Youtube, tripadvisor,
facebook, myspace gibi insanların çok ilgi gösterdiği internetteki yeni oluşumlar
reklam çalışmalarında dikkate alınmalı ve mecra olarak kullanılmalıdır.
KÜÇÜK ŞEHİRLERİN MARKALAŞMASINDA BEŞ ÖNEMLİ UNSUR
William Baker- Oregon / ABD
Destinasyon markası olmak: Gidilen ya da gidilecek yer hakkında müşteride ( turistin)
oluşan algılama, düşünce ve duygudur.
Destinasyon markalaşması: Destinasyonun turistlere sağlayacağı imkanlar neticesinde
ortaya çıkan tecrübelerin ve tanıtım faaliyetinde hedef kitleye sunulan mesajın
birleşmesiyle oluşan prensipler bütünüdür. Formüle etmek gerekirse;
destinasyon markası: hizmet kalitesi+ tanıtım faaliyeti
22
Başarılı bir destinasyon markası turistin kalbinde ve aklında yer edinendir.
Marka verilmiş bir sözdür: Başarılı bir markalaşma sürecinin belirleyici unsuru,
tanıtımda hedef kitleye verilen söz ve bu sözün yerine getirilmesidir.
Vaat odaklı marka yönetimi:
Karar Verme ve Tatil Sürecinde Sürekli Konumlanan Müşteri Profili
Araştırma
Potansiyel
Ziyaretçiler
Tatil planı,
Seçme ve
Rezervasyon
Muhtemel
Müşteri
Seyahat
ve Varış
Müşteri
Ziyaret ve
Destinasyonu
Tanıma
Bağlı
ziyaretçi
Ziyaret
Sonrası
Memnun
Olmuş Turist
Marka Oluşturma Stratejisi: Markalaşma stratejisi sektörle ilgili tüm kurum ve
kuruluşlar tarafından oluşturulmalı ve desteklenmelidir.
Değişim Yönetimi Kurallarını Uygulamak: Markalaşma süreci esnek olmalı; yeni
yapı, sistem, yatırım, süreç ve özelliklere uyum sağlayabilmelidir.
İnterneti İyi Kullanmak: İnternetin tüm dünyada yaygınlaşması, paylaşım siteleri,
tüm internet kullanıcılarının yorum yazma imkanının olduğu bloglar sayesinde artık
herkes seyahat yazarı, eleştirmen ya da tavsiye edici konuma gelmiştir. Dolayısıyla
tüm dünyada yaygın olarak kullanılan bu internet sayfaları önemli bir tanıtım alanı
haline gelmiştir ve ülke tanıtımında kullanılması gerekmektedir.
23
BULGARİSTAN DESTİNASYONU-KAZANLAK VADİSİ ÖRNEK İNCELEME
Nataliya Dimitrova- Bulgaristan Devlet Turizm Ajansı
Bulgaristan Turizmi Hakkında Kısa Bilgiler:
Turizm ülkenin öncelikli sektörüdür.
Ulusal ve uluslar arası turizm gelirinin GSMH içindeki payı %14’tür.
Turizm sektöründeki doğrudan istihdam 170 000 kişinin üzerindedir.
Turizmla ilgili sektörlerde toplam istihdam sayısı 474 000 kişidir.
Bulgaristan’ın Turizm Ürünleri:
1. Kültür Turizmi
2. Leisure Turizm
3. Kayak Turizmi
4. Kongre Turizmi
5. Eko & Kırsal Turizm
6. SPA & Sağlık Turizmi
7. Golf Tourizmi
8. Şarap & Yemek Turizmi
9. Macera & Spor Turizmi
Kazanlak Vadisi’nin Turistik İmkanları
Doğu Roma, Slavlar ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan kalmış ve UNESCO listesinde
bulunan tarihi yerler, eserler
24
Yetiştirilen gülleri ile ünlü bir vadi.
Önemli Sayıda Turist Çekmesi Beklenen Gül Vadisi
Uluslararası Gül Festivali
Gül Müzesi, Iskra Tarih Müzesi, Tomy Show Kozmetik Laboratuarı, Kulata
Etnografya Müzesi
5. OTURUM: KAMU-ÖZEL SEKTÖR İŞBİRLİĞİ
KAMU-ÖZEL SEKTÖR İŞBİRLİĞİ
Eulogio Bordas- THR Uluslararası Turizm Danışmanlık Firması / İspanya
Eğer turizm sektöründe kamu ve özel sektör birbirlerinden etkileniyorlarsa, işbirliği
içinde olmaları her iki taraf için gereklidir. Güçlü destinasyon markaları yaratmanın
en önemli koşullarından bir tanesi işbirliğidir.
25
Bir destinayonun güçlü bir marka olması; pazarlamayı kolaylaştırmakta, daha fazla
turist ve gelir sağlamakta, ayrıca krizlerin üstesinden gelmeyi kolaylaştırmaktadır.
Dünyada çok az destinasyon gerçekten güçlü marka olabilmişlerdir. Çoğu ülke,
marka olmayı sadece güzel bir logo yapmayla elde edilebilecek bir şey
zannetmektedir.
Temel hata, ülkelerin sadece reklama çok para harcayarak marka olabilecekleri
yanılgısına kapılmalarıdır. Sadece reklama yatırım yapmak, yalnızca turizm pazarına
yeni girmeye başlayan ülkeler için geçerlidir.
Güçlü bir marka olmanın en önemli şartlarından biri, tatmin olmuş turisttir. Evine
memnun olarak dönen her turist, markayı daha da güçlendirmektedir.
Eğer marka değerli kılınmak isteniyorsa, turist deneyimi, konfor ve güvenliğe önem
vermek gerekmektedir. Çünkü duygusal yön maddi yöne göre daha önemlidir. Maddi
yön ikinci planda gelmektedir. Bir destinasyonun ucuz olması, onun marka değeri
üzerinde olumsuz etkiye sahiptir.
Bir turistin destinasyonda karşı karşıya kaldığı ve memnuniyetini etkileyen
konaklama, ulaşım, temizlik, çevre, güvenlik gibi birçok unsur vardır. Bu nedenle,
tüm bu farklı alanlarla genel bir memnuniyet sağlanmak isteniyorsa, sektörler
arasında işbirliği yapılmalıdır. İşbirliği yapılmadığı takdirde, reklama harcanan para
boşa gidiyor demektir.
Aynı şekilde bir destinasyonda ürün geliştirilmezse, reklam tamamen boşuna ve kısa
vadeli bir çabadır.
26
“WONDERFUL COPENHAG “ KAMPANYASI: ÖRNEK İNCELEME
Lars Bernhard Jorgensen- Kampanya Yöneticisi / Danimarka
18 milyon Euro’luk bütçesi olan bir kampanya
Kampanyanın amacı Kopenhag’ın uluslararası konumunu güçlendirmek
Kopenhag’ın turizm ürünleri; kongre, şehir, uluslararası organizasyonlar ve
kruvaziyer turizmi
Küreselleşme sürecinde büyük şehirler gerek ekonomik, gerek kültürel, gerekse
siyasi bakımdan önem kazanmışlardır. Büyük şehirler rakipleri ile mücadele
edebilmek, en az diğerleri kadar ünlü olmak ve en önemlisi marka olmak için uluslar
arası ağlara sahip olmalıdırlar. Uluslararası kuruluşlara, kültürel ve sportif
aktivitelere ev sahipliği yapmalı, uluslar arası sermaye akışına eklemlenmeli ve
uluslar arası ulaşım ağına sahip olmalıdır.
Günümüzde şehirler, metropoller
ülkelerin önüne geçmektedir. Paris, Londra ya da New York en az Fransa, İngiltere
ya da ABD kadar ünlüdür ve bilinmektedir.
Marka olmak küresel dünyada güçlü olmaktır. Markalaşma sadece reklam, logo ya
da medya kampanyalı yürütmek değildir. Sıra dışı olmaktır, rakiplerin ile aranda fark
yaratmaktır.
Markalaşma sürecinde ne yapılmalı?
27
O ülkeye ya da şehre ait dünyaca tanınmış markalar ile işbirliği
yapılmalıdır. Örneğin;
Amsterdam birası ve Amsterdam şehri
arasında işbirliği …v.s .
Niş
aktiviteler
yapılmalıdır.
Örneğin;
Evsizlerin
Dünya
Kupası
şampiyonasına ev sahipliği yapmak …v.s.
İnsanların tatil hikayelerini ve görüntülerini paylaştığı, yorum
yazdıkları Youtube, Tripadvisor gibi internet siteleri tanıtım için
kullanılmalıdır.
Sonuç:
“İnsanları meşgul et: Organizasyonlarla insanları kendine bağla”
“Söyleme, Göster”
“Yaptığın şeylerle dünyada en iyi olmak, markalaşmanın anahtarıdır”
“ANDALUCİA” – WEB SİTESİ ÖRNEK İNCELEME
Luis MOYA- Andalucia Turizm Otoritesi
Avrupalı
turistlerin
%
50-60’ı
tatil
rezervasyonlarını
internet
üzerinden
yapmaktadır. Bu nedenle interaktif bir web sitesi çok önemlidir.
3 aşamalı turist memnuniyeti vardır:
1-) Turistin seyahat esnasındaki memnuniyeti ( yolculuk)
2 -) Turistin tatil esnasındaki (ziyaretindeki) hizmet memnuniyeti
3-) Evlerine döndüklerinde tecrübelerini arkadaşları ile paylaşma memnuniyeti
Özel sektör, yerel otoriteler ve kamu arasındaki işbirliği çok önemlidir.
28
Enformasyon değişik ve farklı yollardan verilmelidir. Örneğin kamera görüntüleri,
sürekli güncellenen web siteleri… v.s.
Google, Yahoo, Microsoft, Google Maps gibi uluslar arası internet ağlarıyla işbirliği
yapılmalıdır.
Andalucia intenet tanıtımında ve kullanımında çok iyi bir örnektir. Klasik web
sitelerinden çok farklı, o bölge hakkındaki tüm bilgiler sürekli güncellenip
görüntülü olarak verilmektedir. GPS teknolojisini kullanarak turistlere Andalucia
hakkında tüm bilgilerini cep telefonlarına indirme imkanı sağlamakta, Vodafone,
Orange ve Movistar gibi büyük telefon operatörleri ile işbirliği yapmaktadır.
29
6. OTURUM: DESTİNASYON MARKALAŞMASI ÖRNEKLERİ
YUNANİSTAN ÖRNEK İNCELEME
Alex KOURIS- PRC Danışmalık / Yunanistan
Markalaşma
stratejisi,
aşağıdaki
piramitte
yer
alan
aşamalar
çerçevesinde
hazırlanmalıdır:
Marka
İmaj
Turistlere Sunulan
Faydalar
Destinasyonun Algılanışı
Destinasyonun Nitelikleri
Turizm Arzı
Turizm Arzı: Turizm talebinin gereksinimlerini karşılamak için gerekli mal ve hizmetlerin
sağlanmasını içeren mal ve hizmetlerin tümüdür.
Bir turizm destinasyonunun pazarlanmasındaki ilk adım, turizm arzının analiz edilmesidir.
Tanıtım politikası oluşturulurken, mevcut turizm arzı iyi tanınmalıdır ki, tanıtım
faaliyetleri sağlam temellere oturabilsin.
30
Destinasyonun Nitelikleri: Turizm ürünü ve sunulan hizmetlerin niteliği markalaşma
sürecinde,
destinasyona
değer
sağlayan
unsurlardır.
Pazarlama
faaliyetlerinde
destinasyonun olumlu nitelikleri ön plana çıkarılmalıdır, aynı zamanda tanıtım
faaliyetlerinde vurgulanan destinasyon nitelikleri, mevcut durum ile örtüşmelidir.
Gerçekçi olmayan temeller üzerinden yapılan tanıtım faaliyetleri turistte hayal kırıklığı
yaratabilmekte ve destinasyon imajını zedelemektedir.
Destinasyonun Algılanışı: Strateji planlayıcılar, ülkeleri turistlerin zihninde nasıl
algılatmak istiyorlarsa, markalarını o pozisyonda konumlandırmaya çalışmalıdırlar. Ancak,
bunun gerçekleştirilebilmesi için, öncelikle turistin ülke ile ilgili mevcut algısının
bilinmesi gerekmektedir.
Turistlere Sunulan Faydalar: İnsanlar çeşitli motivasyonlarla seyahat etmekte ve seyahat
deneyimleri sonucunda çeşitli faydalar elde etme amacını gütmektedirler. Söz konusu
faydalar, yeni yerler görme, yeni deneyimler edinme, bulunduğu ortamdan sıyrılma,
dinlenme vb.dir. Eğer destinasyona gelen turiste, seyahat sonrası beklediği faydaların
sağlanmış olduğu hissi verilebilirse, turistte destinasyona karşı sadakat sağlanabilecektir.
Destinasyona olan sadakat, markalaşmada çok önemli bir unsurdur.
İmaj: Bir yerin imajı, insanların söz konusu yer hakkındaki inançları, fikirleri ve
izlenimlerinin toplamından meydana gelmektedir.
Olumlu bir turistik imaja sahip
olunması uluslar arası turizm hareketlerini biçimlendiren bir etkendir. İmaj, bu nedenle
tanıtma açısından da son derece önemlidir.
Bir destinasyonun imajı üç bileşenden meydana gelmektedir:
-
Duygusal İmaj (“Smile, You are in Spain”)
-
Deneyime Dayalı İmaj (Live it up in Singapore!)
-
Turist İmajı: Destinasyonu tercih eden turistlerin diğer insanların zihninde
uyandırdığı imajdır.
Marka: Diğer tüm aşamaların başarılı analizi ve stratejik planlama sonucunda bir
destinasyonun markalaşması katkıda bulunulmaktadır. Markalaşma, “Ben Kimim?”
sorusuna dayanmalıdır. Marka ismi ve logosu, marka kimliğini meydana getiren unsurlar
olarak çok önemlidir.
31
Yunanistan’nın Markalaşma Startejisi
Uzun yıllardır turizm pazarlaması için reklam kampanyaları yürüten Yunanistan’ın
markalaşma stratejisi 2006 yılında oluşturulmuştur.
Markalaşma
stratejisi
yukarıdaki
piramidin
aşamaları
takip
edilerek
oluşturulmuştur.
Yunanistan’ın markalaşma stratejisindeki amaçları; pazar payını artırmak, marka
imajını geliştirmek ve rakip ülkelerden sıyrılarak farklı bir pazar konumu elde
etmektir.
Yunanistan’ın belirlediği marka konumu; kitle turizmi, deniz-kum-güneş ve tarihi
zenginliktir.
Yunanistan’ın turist algısındaki yeri “sıcak ülke, eğlence ve keyif alma” dır.
Yunanistan, tanıtım kampanyasında hedef kitle olarak hedef pazarların kanaat
önderlerini seçmiştir. Bu kitle, genel hedef kitle içerisinde %10’a karşılık
gelmektedir.
32
Yunanistan’ın markalaşma stratejisinin ana mesajı, “Bilmediğiniz Yunanistan’ı
keşfedin” ve “zıtlıkları, çeşitlikleri aynı ülkede yaşayın, görün” temasıdır.
Ülkeye gelen turistte sadakat yaratmak amacıyla ülkeye gelen turistte memnuniyet
yaratmak ve ülkesine gittiğinde diğer insanlarla paylaşacağı bir tecrübe geçirmesini
istemektedir.
TURİZM MARKALAŞMASI: TECRÜBELER VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
Dr. Liping Cai- Purdue Üniversitesi / ABD
“Turizmde markalaşma ≠ Yaratıcı reklam “
“Turizmde markalaşma = ürün, hizmet, fiyat, tanıtım”
33
Mal
Ürün
Ekonomik gelişme =
Hizmet = Marka Ekonomisi
Tecrübe
- Marka ürün ile başlamaktadır
ÜRÜN
Ürün
HİZMET
MARKA
-Ürün işlevsellik ve performanstır
- Marka duygu ve tecrübedir.
- Markalaşma pazarlamanın en
önemli amacıdır.
PAZARLAMA
MARKALAŞMA
-Markalaşma pazarlama
faaliyetlerinin tümüdür
Algılamaları anlama ve beklenti
yaratmak
Turizmde Markalaşma
Markanın beklentileri gerçekleştirmesi
Marka sadakati yaratmak
34
Soyut olması
Kolay bozulması
Turizmde Markalaşmanın Zorlukları
Uzun bir tedarik zinciri olması
İyi tanımlanmış kurumsal yapı
eksikliği
“ Müşteri ile ilgilenen çalışanlar, sadece markanın temsilcisi değil,
müşterinin gözünde o markadır.”
35
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Tanıtım faaliyetlerinde spesifik hedef kitle grupları belirlenmeli ve her grubun
pazar analizi ve müşteri takibi yapılarak, tanıtılacak ürünler bu çerçevede tespit
edilmelidir. Bir hedef kitleye tüm turizm ürünleri değil, pazarın ilgi gösterebileceği
ürünler pazarlanmalıdır. Aksi takdirde hedef kitlede kafa karışıklığına sebep
olunabilir.
Sadece tanıtım yaparak markalaşmak ve başarılı olmak mümkün değildir. Tanıtımın
yanında, hedef kitleye ve dünyada ortaya çıkan değişimlere göre ürün yaratmak,
var olan ürünü geliştirmek, hizmet kalitesini artırmak, fiyat dengesini kurmak
önemlidir.
Bir destinasyondaki yöre halkı ve esnafın turistlere karşı tavırları turistlerin
memnun ayrılmasında çok önemli bir etkendir. Bu nedenle turizm bilinci
geliştirilmelidir. Memnun ayrılan bir turistin döndüğünde çevresine anlatacak güzel
öykülerinin olması, reklam kadar etkili olmakta ve turist sadakatini arttırmaktadır.
Turistler çoğu zaman farklı ve yeni olanı görmek için seyahat etmektedirler. Bu
nedenle yerel ve ulusal değerleri koruyup tanıtmak daha etkili olmaktadır.
Ülkeyi, pazarda ucuz fiyat üzerinden konumlandırmak ülke imajını zedelemekte ve
markalaşmayı zorlaştırmaktadır.
Çok turist alıyor olmak, her zaman marka olmak anlamına gelmemektedir.
Yakınlık, ucuz ülke olma gibi sebepler de bazen turistin destinasyona yönelmesinde
etkili olabilmektedir. Önemli olan turist memnuniyeti yaratarak marka bağımlılığı
oluşturmak ve olumlu imaj geliştirmektir.
Günümüzde enformasyon bolluğu yaşanması sebebiyle sıradan reklam uygulamaları
etkinliğini kaybetmektedir. Bu nedenle değişik iletişim kanallarının kullanılması,
uluslararası basında yer alabilecek yenilikçi ve ilgi çeken PR faaliyetlerinin ve
36
organizasyonların ( festivaller, spor organizasyonları, kültürel etkinlikler vb.)
yapılması etkili sonuçlar doğurmaktadır.
Yeni medya ve iletişim teknolojilerinden yararlanmak ve uluslararası internet
ağlarıyla işbirliği yapmak günümüzde önemli hale gelmiştir. Örneğin, internet
mecrası olarak Youtube, Goggle, Tripadvisor ve Facebook gibi tüm dünyada ilgi
gören siteleri tanıtım amaçlı kullanılmalıdır.
Ülke tanıtımında ünlülerin (Penelope Cruz, Antonia Banderas, Pedro Almodovar –
İspanya), ülke hakkında yazılan kitapların (Mısır- Ramses) ve çekilen sinema
filmlerinin ( Yüzüklerin Efendisi- Yeni Zelanda, Moulin Rouge- Fransa, KazablankaFas) kullanımı başarılı sonuçlar doğurmaktadır.
Şehirlerin markalaşması ülkelerin markalaşmasından daha kolaydır ve şehirler
krizlere karşı daha güçlüdür. Bu nedenle ülke markalaşmasının yanında uluslararası
alanda güçlü bir konuma sahip olacak, şehir markaları yaratmak gerekmektedir.
Markalaşma sürecinde turizm sektörünün tüm aktörleriyle birlikte oluşturulacak bir
eylem planı çerçevesinde stratejiler belirlenmeli ve işbirliği içerisinde hareket
edilmelidir.
Uluslararası turizm pazarında prestij sağlamanın önemli araçlarından birisi olarak
uluslar arası kongre, seminer ve sempozyum gibi turizmle ilgili etkinlikler
düzenlenip, alanında isim yapmış akademisyen ve sektörden kişiler ülkemize
çağrılmalıdır.
37