bölüm 1 - Balıkesir İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü

TARIM VE KÖYİŞLERİ
BAKANLIĞI
İL TARIM KIRSAL KALKINMA
MASTER PLANLARININ HAZIRLANMASINA
DESTEK-ÜLKESEL VE BÖLGESEL TARIM VE KIRSAL
KALKINMA MASTER PLANLARININ HAZIRLANMASI PROJESİ
TR 2 Batı Marmara Bölgesi
BÖLGESEL TARIM MASTER PLANI
2007
T.C.
TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI
Strateji Geliştirme Başkanlığı
TR2 Batı Marmara Bölgesi
Tarım Master Planı
Hazırlama Ekibi
Erdal ALDAĞ
Ahmet ÇANKAYA, Tuncay ACET
Bölge Koordinatörleri
(TR221 Balıkesir)
Nihal KUMBAR, Cem CAN
(TR211 Tekirdağ)
Tuncay SARI, Nuriye DEZCAN
(TR212 Edirne)
Sabri EROL, Önem ÇAKIR
(TR213 Kırklareli)
İdris USLU, Özlem HAKYEMEZ
(TR222 Çanakkale)
I
SUNUŞ
Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve
ihracat potansiyeli bakımından büyük önem taşımaktadır.
Özellikle Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde, kırsal alandaki sorunların tespiti ve bu
sorunlara kalıcı çözümler bulunması öncelikli bir konudur.
Çiftçilerimizin; iç ve dış pazarlar için üretim yapar hale gelmeleri, daha iyi gelir
düzeyine kavuşabilmeleri için üretim kaynaklarını daha etkin kullanmaları
gerekmektedir.
Ülkemiz için; sahip olduğu tarımsal kaynakların tespiti, geliştirilmesi, amacına uygun
kullanılması ve bu çalışmaların, kaynakları kullananlarla beraber planlanması önem arz
eden bir husustur.
Dolayısıyla, il ve bölge Tarım Master Planlarının hazırlanması; tarımsal kaynakların ve
problemlerin belirlenmesi, kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek verimliliğin ve
çiftçi gelirlerinin artırılması, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle
ilişkilerinin değerlendirilmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması açısından
önem taşımaktadır.
Tarım Master Planlarının hazırlanmasının amacı;
sürdürülebilir kalkınmanın
sağlanması için, bölgenin mevcut kaynaklarının, fırsatlarının ve kısıtlarının analiz
edilmesi suretiyle ihtiyaçlarının belirlenmesi ve potansiyelin verimli bir şekilde
kullanılmasına yönelik stratejiler geliştirerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje
alanlarının belirlenmesidir.
Bu bağlamda, Master Planlar; yerel kurum ve kuruluşlar ile üniversite, sivil toplum
örgütleri ve özel sektör temsilcilerinin katılımları sağlanarak, tarımın kısa, orta ve
uzun vadeli kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına, problemlerin çözüm yollarının
yerinden ve doğru bir şekilde ortaya konulmasına ve uygulanmasına rehberlik
etmektedir.
Tarım sektörünün temsilcileri olarak görevimiz; sektörün yapısal sorunlarını çözecek
politikaları belirlemek ve bunları en kısa sürede hep birlikte uygulamaya koymaktır.
Bu çerçevede, yöre halkının yaşam standardını yükseltmeye yönelik ihtiyaçların tespit
edilmesi, bunların en kısa yoldan çözüme kavuşturulması için gerekli çalışmaların
yapılmasına ışık tutması amacıyla hazırlanan ve tarımsal planlamanın yerelleşmesi
anlamına gelen Bölge Tarım Master Planlarının, kamu ve özel sektör girişimcilerine
yol gösterici ve faydalı olmasını temenni ederim.
Mehmet Mehdi EKER
Bakan
II
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1 – GİRİŞ ………………………………………………………………………………………
1
1.1. Proje Gelişimi ………………………………………………………………………………………...
1.2. Amaç ………………………………………………………………………………………………….
1.3. Planlama Yöntemi …………………………………………………………………………………….
1.4. Planlama Yaklaşımı …………………………………………………………………………………..
1.5. Plan İçeriği (Kapsam) ………………………………………………………………………………...
1
1
1
2
2
BÖLÜM 2 – BÖLGE TARIMINI ETKİLEYEN POLİTİKALAR …………………………………..
2.1. Ulusal Politikalar ……………………………………………………………………………………
2.1.1. Türkiye Tarım Politikalarında Değişim Süreci ……………………………………………………..
2.1.2. Tarım ve Destekleme Politikalarında Yeni Arayışlara Yol Açan Başlıca Nedenler ……………….
2.1.3. Gelişim Süreçlerine Göre İzlenen Tarım Politikaları ve Stratejiler ………………………………...
2.2. Uluslararası Politikalar ……………………………………………………………………………..
2.2.1. DTÖ Kararlarının Türkiye Açısından Değerlendirilmesi …………………………………………..
2.2.2. Temmuz 2004 Tarihli DTÖ Genel Konsey Taslak Kararı ve Tarım ……………………………….
2.2.3. Türkiye Tarımı Açısından Çerçeve Metnin Değerlendirilmesi …………………………………….
2.2.4. AB Tam Üyelik Sürecinde OTP’na Uyumun Türkiye Tarımına Etkileri ………………………….
2.2.4.1. Tarım Alanında Türkiye ve AB İlişkileri …………………………………………………………
2.2.4.2. Ortak Tarım Politikasında Reform Süreci ve Günümüzdeki Durum ……………………………..
4
4
4
4
5
7
7
9
12
14
14
15
BÖLÜM 3 - BÖLGENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE MEVCUT DURUMU …………………….
3.1. Bölgenin Ana Özellikleri ……………………………………………………………………………
3.1.1. Biyofiziksel Özellikler ……………………………………………………………………………...
3.1.1.1. Bölgenin Genel Tanımı …………………………………………………………………………...
3.1.1.2. Alt Bölgeler ……………………………………………………………………………………….
3.1.1.3. Topografya ………………………………………………………………………………………..
3.1.1.4. Bitki Örtüsü ……………………………………………………………………………………….
3.1.1.5. İklim ………………………………………………………………………………………………
3.1.2. Sosyo-Ekonomik Yapı ……………………………………………………………………………...
3.1.2.1. Nüfus Yapısı ……………………………………………………………………………………...
3.1.2.2. Sağlık ……………………………………………………………………………………………..
3.1.2.3. Eğitim …………………………………………………………………………………………….
3.1.2.4. Ulaşım- Haberleşme ………………………………………………………………………………
3.1.2.5. Ana Ekonomik Sektörler ve Faaliyetler ………………………………………………………….
3.1.2.5.1. Tarım ……………………………………………………………………………………………
3.1.2.6. Gelişmişlik ve Büyüme …………………………………………………………………………..
3.1.2.6.1. İhracat-İthalat …………………………………………………………………………………..
3.1.2.6.2. Kişi Başına Gelir ……………………………………………………………………………….
3.1.2.6.3. Sosyal Göstergeler ……………………………………………………………………………...
3.2. Doğal ve Tarımsal Kaynaklar .. …………………………………………………………………….
3.2.1. Doğal Enerji Kaynakları ……………………………………………………………………………
3.2.2. Madenler ……………………………………………………………………………………………
3.2.3. Su Kaynakları ……………………………………………………………………………………….
3.2.4. Çayır ve Mera Alanları ……………………………………………………………………………..
3.2.5. Ormanlık, Fundalık …………………………………………………………………………………
3.2.6. Flora, Fauna ve Yöreye Özgü Tarımsal Çeşitler …………………………………………………...
3.3. İnsan Kaynakları ……………………………………………………………………………………
3.4. Fiziki Sermaye Kaynakları …………………………………………………………………………
3.5. Finans Kaynakları …………………………………………………………………………………..
17
17
17
17
17
17
20
20
23
24
25
27
28
29
33
34
35
36
36
37
37
38
39
41
42
45
47
50
68
BÖLÜM 4 - BÖLGENİN MEVCUT TARIMSAL DURUMU ………………………………………..
4.1. Arazi Dağılımı ……………………………………………………………………………………….
4.1.1. Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı …………………………………………………….
4.1.2. Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetlerine Göre Dağılımı ……………………………...
4.2. Sulama Potansiyeli ( Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu ) ……………………………...
4.3. Tarımsal Yapı ve Üretim Sistemi …………………………………………………………………..
4.3.1. Örtü Altı (Sera) Alanları ……………………………………………………………………………
69
69
69
70
71
71
74
III
4.4. Tarımsal Üretim ……………………………………………………………………………………..
4.4.1. Bitkisel Üretim ……………………………………………………………………………………...
4.4.1.1. Tarla Bitkileri Üretimi ……………………………………………………………………………
4.4.1.2. Sebze Üretimi …………………………………………………………………………………….
4.4.1.3. Meyve Üretimi ……………………………………………………………………………………
4.4.1.4. Yem Bitkileri ……………………………………………………………………………………..
4.4.2. Hayvansal Üretim …………………………………………………………………………………..
4.4.3. Su Ürünleri ………………………………………………………………………………………….
4.4.4. Diğer Uygulamalar ………………………………………………………………………………….
4.4.4.1. Organik Tarım Uygulamaları …………………………………………………………………….
4.4.4.2. İyi Tarım Uygulamaları (GAP) …………………………………………………………………..
4.4.4.3. Endemik Türler …………………………………………………………………………………...
4.5. Üretim Trendleri …………………………………………………………………………………….
4.5.1. Tarla Bitkileri Üretim Trendleri …………………………………………………………………….
4.5.2. Sebze Üretim Trendi ………………………………………………………………………………..
4.5.3. Meyve Üretim Trendleri ……………………………………………………………………………
4.5.4. Yem Bitkileri Üretim Trendleri …………………………………………………………………….
4.5.5. Hayvansal Üretim Trendleri ………………………………………………………………………..
4.6.Tarımsal Verimlilik ………………………………………………………………………………….
4.6.1. Bitkisel Üretimde Verimlilik ……………………………………………………………………….
4.6.2. Hayvansal Üretimde Verimlilik …………………………………………………………………….
4.7. Pazarlama Sistemi …………………………………………………………………………………...
4.7.1. Pazar ve Pazarlama Kanalları ……………………………………………………………………...
4.7.1.1. Ayçiçeği …………………………………………………………………………………………..
4.7.1.2. Zeytin-Zeytinyağı Üretim-Tüketim Analizi ve Pazarlaması …………………………………….
4.7.1.2.1. Üretim ve Üretim Trendi ……………………………………………………………………….
4.7.1.2.2. Zeytinyağı İşleme Sanayi ……………………………………………………………………….
4.7.1.2.3. Zeytinyağı Dışsatımı ( İhracat ) ………………………………………………………………...
4.7.1.2.4. Zeytinyağı Pazarlanması ve Fiyat Oluşumu ……………………………………………………
4.7.1.2.5. Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Talebi …………………………………………………………..
4.7.1.3. Çeltik Üretimi ve Pazarlanması …………………………………………………………………..
4.7.1.3.1. Çeltik Üretimi …………………………………………………………………………………..
4.7.1.3.2. Türkiye Pirinç İhracat ve İthalatı ……………………………………………………………….
4.7.1.3.3. Türkiye’de Çeltik ve Pirinçle İlgili Yasal Zorunluluklar ……………………………………….
4.7.1.3.4. Çeltik Fiyatı …………………………………………………………………………………….
4.7.1.3.5. Çeltik Pazarlaması ……………………………………………………………………………...
4.7.1.4. Süt ve Süt Ürünleri Pazarlaması ………………………………………………………………….
4.7.1.5. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Kırmızı Et Üretimi ve Pazarlaması …………………………….
4.7.1.5.1. Kırmızı Et Üretimi ve Pazarlaması ……………………………………………………………..
4.7.1.5.2. Kırmızı Et İthalatı ve İhracatı …………………………………………………………………..
4.8. Üretim Değerleri …………………………………………………………………………………….
4.8.1. Bitkisel Üretim Değerleri …………………………………………………………………………..
4.8.1.1. Tarla Bitkileri Üretim Değerleri ………………………………………………………………….
4.8.1.2. Sebze Üretim Değerleri …………………………………………………………………………..
4.8.1.3. Meyve Üretim Değerleri ………………………………………………………………………….
4.8.2. Hayvansal Üretim Değerleri ………………………………………………………………………..
4.9. Tarımsal Sanayi ……………………………………………………………………………………..
4.9.1. Türkiye’de Tarım ve Gıda Sanayi ………………………………………………………………….
4.9.2. Tarımsal Sanayi İşletmelerinin Ülkemizde ve TR2 Batı Marmara Bölgesindeki Genel Durumu …
4.10. Tarımsal Örgütlenme ……………………………………………………………………………...
4.10.1. Tarımda Kamusal Örgütlenme …………………………………………………………………….
4.10.2 Tarımda Ekonomik ve Sosyal Amaçlı Örgütlenme ……………………………………………….
4.10.2.1 Tarımda Ekonomik Örgütlenme …………………………………………………………………
4.10.2.1.1. Tarımsal Amaçlı Kooperatifler ………………………………………………………………..
4.10.2.1.2. Birlikler ………………………………………………………………………………………..
4.10.2.2. Tarımda Sosyal Amaçlı Örgütlenme ……………………………………………………………
4.10.2.2.1. Vakıflar ……………………………………………………………………………………….
4.10.2.2.2. Mahalli İdare Birlikleri ………………………………………………………………………..
4.10.3. Diğer Tarımsal Amaçlı Organizasyonlar ………………………………………………………….
4.10.3.1. Üniversiteler ……………………………………………………………………………………..
IV
74
74
75
79
83
85
87
92
92
92
96
98
99
99
100
100
101
101
102
103
105
106
106
106
117
117
119
119
120
120
125
125
128
129
129
132
134
141
141
142
144
144
145
146
146
147
147
147
150
151
152
153
153
153
153
154
154
154
155
155
4.10.3.2. Meslek Yüksek Okulları ………………………………………………………………………...
4.10.3.3. Araştırma Enstitüleri …………………………………………………………………………….
4.10.3.4. Sanayi ve Ticaret Alanında Tarımla İlgili Örgütlenme …………………………………………
4.11. Diğer Sektörlerle Etkileşim ………………………………………………………………………..
4.11.1 Tarım ve Çevre …………………………………………………………………………………….
4.11.2. Tarım ve Sanayi …………………………………………………………………………………...
4.11.3. Tarım ve Ulaşım …………………………………………………………………………………..
4.11.4. Tarım ve Sağlık ……………………………………………………………………………………
4.11.5. Tarım ve Eğitim …………………………………………………………………………………..
4.11.6. Tarım ve Teknoloji ………………………………………………………………………………..
4.12. Tarımın Bölge Ekonomisine Katkısı ……………………………………………………………...
4.13. Bölgenin Ülke Tarımındaki Yeri ve Diğer Bölgelerle Kıyaslama ………………………………
155
156
156
156
156
157
157
158
158
158
159
160
BÖLÜM 5. BÖLGE PROBLEMLERİNİN VE POTANSİYELLERİNİN ANALİZİ ………………
5.1. Problemlerin ve Kısıtların Tespiti ………………………………………………………………….
5.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler ……………………………………………………………………….
5.1.2. Çevre ve Doğal Kaynak Problemleri ……………………………………………………………….
5.1.3. Tarımda Sektörel Problemler ……………………………………………………………………….
5.1.3.1.Bitkisel Üretim Problemleri ……………………………………………………………………….
5.1.3.2.Hayvansal Üretim Problemleri ……………………………………………………………………
5.1.4. Pazarlama Problemleri ……………………………………………………………………………...
5.2. Potansiyellerin ve Fırsatların Tespiti ………………………………………………………………
162
162
162
162
162
162
163
163
164
BÖLÜM 6. AMAÇLAR VE STRATEJİLER …………………………………………………………
6.1. Amaçlar ………………………………………………………………………………………………
6.2. Stratejiler ……………………………………………………………………………………………...
6.2.1. Verimlilik ve Kalitenin Artırılması …………………………………………………………………
6.2.2. Tarımsal Gelirin Artırılması ………………………………………………………………………..
6.2.3. Sürdürülebilir Tarım ………………………………………………………………………………..
6.2.4. Gıda Güvenliğinin Sağlanması ……………………………………………………………………..
6.2.5. Tarımsal Örgütlenme Sorunlarının Giderilmesi, Tarımsal Örgütlenmenin İyileştirilmesi …………
165
165
165
165
166
166
166
BÖLÜM 7. PROGRAMLARIN VE PROJELERİNİN BELİRLENMESİ …………………………..
7.1 TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Uygulanan Projeler ……………………………………………...
7.1.1. TR 2’de Uygulanan T.K.B. Kaynaklı Ülkesel Projeler …………………………………………….
7.1.1.1. Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı Geliştirme Projesi …………………………………..
7.1.1.2.Hayvancılığın Desteklenmesi ile ilgili Bakanlar Kurulu Kararı Gereğince Uygulanan Projeler …
7.1.1.3.Mera Islahı ve Amenajman Projeleri ……………………………………………………………...
7.1.1.4.Ön Soy Kütüğü Projesi ……………………………………………………………………………
7.1.1.5.Doğrudan Gelir Desteği Projesi ( ÇKS) …………………………………………………………
7.1.2. Yerel İdareler Tarafından Uygulanan Projeler ……………………………………………………..
7.1.2.1. İl Özel İdare Müdürlüğü Kaynaklı Projeler ………………………………………………………
7.1.2.2. S.Y.D.V Kaynaklı Projeler ……………………………………………………………………….
7.1.2.3. K.H.G.B Kaynaklı Projeler ……………………………………………………………………….
7.2. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Uygulanabilecek Projeler ………………………………………
167
167
167
167
167
167
167
167
168
168
169
169
169
Kaynaklar ………………………………………………………………………………………………...
174
V
TABLOLAR
Tablo 1. TR2 Batı Marmara Bölgesi Alt Bölgeleri ……………………………………………………
Tablo 2. TR 2 Batı Marmara Bölgesindeki Akarsular ………………………………………………..
Tablo 3. TR2 Batı Marmara Bölgesi Uzun Yıllar İklim Verileri (1995-2004) ………………………
Tablo 4. TR2 Batı Marmara Bölgesi Nüfus Verileri (2000) …………………………………………..
Tablo 5. TR2 Batı Marmara Bölgesinin Şehir ve Köy Nüfusu ile Yıllık Nüfus Artış Hızı …………..
Tablo 6. Bölgede 1990-2000 Yılı Nüfusuna Göre Bazı Nüfus Projeksiyonları ………………………
Tablo 7. TR2 Batı Marmara Bölgesi Bazı Sağlık Verileri …………………………………………….
Tablo 8. TR2 Batı Marmara Bölgesi Sağlık Kuruluşlarında Çalışan Personel Verileri ………………
Tablo 9. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Öğrenim İstatistikleri ………………………………………
Tablo 10. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Eğitim Verileri ……………………………………………
Tablo 11. TR2 Batı Marmara Bölgesi Yol Durumu …………………………………………………..
Tablo 12. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinin GSYİH’ daki Sektör Dağılımları ……………………
Tablo 13. Batı Marmara Bölgesi İşlenen Arazi Varlığı Tablosu ……………………………………...
Tablo 14. TR 2 Batı Marmara Bölgesindeki 50-99 da Arazi Varlığı Olan İşletmeler ………………...
Tablo 15. TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Belediye İşletme Belgeli Tesislerde Konaklayan Turist
Sayıları ve Tesislerin Doluluk Oranları ……………………………………………………
Tablo 16. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerine ait Bazı Sanayi Göstergeleri ………………………….
Tablo 17. TR2 Batı Marmara Bölgesi Bazı Tarımsal Göstergeler (2000) …………………………….
Tablo 18. Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları …………………………….
Tablo 19. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinin GSYİH Katkısı Bakımından Türkiye Sıralamasındaki
Yerleri (2000) ……………………………………………………………………………….
Tablo 20. TR2 Batı Marmara Bölgesi Bazı Hizmetler Gelişmişlik Sıralaması ……………………….
Tablo 21. 2004 yılı İthalat ve İhracat Miktarları Tablosu …………………………………………….
Tablo 22. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Kişi Başına Gelir (GSYİH) ……………………………….
Tablo 23. TR2 Batı Marmara Bölgesi Bazı Mali Göstergeler ………………………………………...
Tablo 24. TR2 Batı Marmara Bölgesi Sosyal Göstergeler Türkiye Karşılaştırması ………………….
Tablo 25. TR2 Batı Marmara Bölgesi Su Kaynakları Potansiyeli …………………………………….
Tablo 26. TR2 Batı Marmara Alt Bölgesi Yerüstü Suyu Potansiyeli …………………………………
Tablo 27. TR2 Batı Marmara Alt Bölgesi Yeraltı Suyu Potansiyeli ………………………………….
Tablo 28. TR2 Bölgesi Köy İçme Suları …..………………………………………………………….
Tablo 29. TR2 Bölgesinde Çayır Mer’a Alanları ……………………………………………………..
Tablo 30. TR2 Alt Bölgesinde İllerin Çayır Mera Alanlarının Arazi Kullanma Şekillerine Göre
Dağılımı …………………………………………………………………………………….
Tablo 31. TR 2 Batı Marmara Bölgesi Orman Varlığı ………………………………………………..
Tablo 32. TR2 Batı Marmara Bölgesinde İnsan Kaynakları ………………………………………….
Tablo 33. İşgücünün İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı ……………………………………...
Tablo 34. TR2 Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilen Nüfus (2000) …………………………….
Tablo 35. TR2 İktisadi Faaliyet Kollarına Göre İstihdam Edilen Nüfus (2000) ……………………...
Tablo 36. TR2 Bölgesi İşgücü Durumu (2000) ……………………………………………… ………
Tablo 37. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Bulunan Fiziki Sermaye Kaynakları ……………………..
Tablo 38. TR2- İllere Göre Traktör ve Biçerdöver Sayısı , 2003 ……………………………………..
Tablo 39. TR2 Bölgesi Tarımsal Sanayi Tesisleri (2005) …………………………………………….
Tablo 40. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde DSİ Sulamaları …………………………………………...
Tablo 41. TR2 Bölgesi Taşkın Koruma ve Islah Tesisleri (2005) …………………………………….
Tablo 42. Bölgemizdeki İşletme Halindeki Baraj Bilgileri …………………………………………...
Tablo 43. Bölgemizdeki İnşa Halindeki Baraj Bilgileri ………………………………………………
Tablo 44. TR21 Alt Bölgesi Gölet ve Sulamaları …………………………………………………….
Tablo 45. TR22 Alt Bölgesi Gölet ve Sulamaları …………………………………………………….
Tablo 46. TR2 Batı Marmara Bölgesi Toprak ve Su Kaynakları (2005) ……………………………..
Tablo 47. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı …………...
Tablo 48. TR2’de Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfına Göre Toprak Dağılımı ………………………...
Tablo 49. TR 2 Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu …………………………………………...
Tablo 50. TR21 Alt Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu …………………………………
Tablo 51. TR22 Alt Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu …………………………………
Tablo 52. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu ……………………….
Tablo 53. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Tarımsal Üretim-Arazi Durumu ………………………….
Tablo 54. TR2 Batı Marmara Bölgesinde İşletme Sayıları ve Büyüklüklerinin Oransal Mukayesesi
Tablo 55. TR2 Batı Marmara Bölgesi Sera Alanları Dağılımı (2003) ………………………………..
Tablo 56. TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Arazilerinin Dağılımı (2003) ………………………….
VI
17
19
22
24
24
25
25
26
27
27
29
29
30
31
31
32
33
34
34
35
35
36
36
37
39
40
41
41
41
42
43
47
48
49
49
50
51
54
55
61
62
63
64
65
67
68
69
70
71
71
72
72
73
73
74
74
Tablo 57. Türkiye’de, AB ülkelerinde ve Dünyada Tarla Bitkileri Ekilişi (2002) ……………………
Tablo 58. Türkiye, AB ve Dünya Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (2002) ………………………….
Tablo 59. TR2 ve Türkiye Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları (2003) …………………………………….
Tablo 60. TR2 ve Türkiye Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (2003) ………………………………….
Tablo 61. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Ekiliş Alanları-2003 ……………
Tablo 62. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Üretim Miktarları-2003 ………..
Tablo 63. Dünya Sebze Üretimi Sıralamasında Ülkeler ve Payları (2002) …………………………..
Tablo 64. Türkiye, AB ve Dünya Sebze Üretim Miktarları (2003) …………………………………..
Tablo 65. Sebze Gruplarına Göre Türkiye, AB ve Dünya Üretim Miktarları (2002) ………………...
Tablo 66. TR2 ve Türkiye Sebze Ekiliş Alanları (ha) ve Üretim Miktarları (2003) ………………….
Tablo 67. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Sebzeler Üretim Miktarları (2003) …………….
Tablo 68. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Sebzelerin Ekiliş Alanları (2003) ……………...
Tablo 69. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Meyve Üretimi Bilgileri (2002) ………………..
Tablo 70. TR2 ve Türkiye Meyve Üretim Miktarları (2003) …………………………………………
Tablo 71. TR2 ve Türkiye Seçilmiş Meyveler Üretim Miktarları (2003) …………………………….
Tablo 72. TR2 ve Türkiye Yem Bitkileri Ekiliş Alanları (2003) ……………………………………..
Tablo 73. TR2 Batı Marmara Bölgesi Yem Bitkileri Üretimi (2003) ………………………………...
Tablo 74. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Yem Bitkileri Üretiminin Türkiye ile Mukayesesi (2003) .
Tablo 75. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Hayvan Sayıları Bilgileri (2002) ……………….
Tablo 76. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Hayvansal Ürünler Üretim Bilgileri (2002) ……
Tablo 77. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Ortalama Hayvansal Üretim Bilgileri (2002) ….
Tablo 78. TR2 ve Türkiye Hayvan Sayıları (2003) …………………………………………………...
Tablo 79. TR2 ve Türkiye Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları Mukayesesi (2003) ……………….
Tablo 80. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Su Ürünleri Avcılık İstihsali (2003) ………………………
Tablo 81. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Su Ürünleri Kültür Üretimi (2003) ……………………….
Tablo 82. AB ve Türkiye Organik Ürün Üretim Alanı ve İşletme Sayısı (2000) …………………….
Tablo 83. TR2 Batı Marmara Bölgesi Organik Tarım Üretimi (2004) ……………………………….
Tablo 84. TR 2’de Endemik Bitki ve Tür Sayıları ……………………………………………………
Tablo 85. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları .
Tablo 86. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları .
Tablo 87. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları …...
Tablo 88. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları …...
Tablo 89. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları ….
Tablo 90. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları ….
Tablo 91. Yıllar İtibariyle TR21 Bölgesi Yem Bitkileri Üretim Miktarları (1993-2002) ……………
Tablo 92. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi Yem Bitkileri Ekim Alanları (1993-2002) …………….
Tablo 93. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi Hayvan Sayıları (1993-2002) ………………………….
Tablo 94. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi Hayvan Sayıları (1993-2002) ………………………….
Tablo 95. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi Hayvansal Ürün Üretim Miktarları (1993-2002) ……..
Tablo 96. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi Hayvansal Ürün Üretim Miktarları (1993-2002) ……...
Tablo 97. İllere Göre Gübre Kullanımı (2003) ……………………………………………………….
Tablo 98. Bazı Ürünlerde Türkiye, AB ve Dünya’da Verim Değerleri (2000) ……………………….
Tablo 99. TR2 Bölgesinde Bulunan İllerde Tarla Ürünleri Verimleri (2003) ………………………...
Tablo 100. TR2 Bölgesinde Bulunan İllerde Yem Bitkileri Verimleri (2003) ………………………..
Tablo 101. TR2 bölgesinde bulunan illerde ağaç başına meyve verimleri (2003) ……………………
Tablo 102. Sağılan Hayvan Başına Süt Üretimi ve Kesilen Hayvan Başına Ortalama Karkas Ağırlığı
Tablo 103. TR2 Batı Marmara Bölgesi Ayçiçeği Arz Projeksiyonu ………………………………….
Tablo 104. Ülkeler İtibariyle Ayçiçek Yağı Üretimi ………………………………………………….
Tablo 105. Türkiye Ayçiçeği Ekim Alanı, Üretim ve Verim Durumu ………………………………..
Tablo 106. Dünya Ayçiçeği Tohumu ve Yağı İthalat ve İhracatı ……………………………………..
Tablo 107. Türkiye Ayçiçek Tohumu İthalat ve İhracatı (Toh. Olmayan) ……………………………
Tablo 108. Türkiye Ayçiçek Yağı İthalat ve İhracatı …………………………………………………
Tablo 109. Dünya Ayçiçeği Tohumu Fiyatları ……………………………………………………….
Tablo 110. Dünya Ayçiçeği Tohumu Fiyatları ……………………………………………………….
Tablo 111. Yıllar İtibariyle Ayçiçeği ve Buğday Ortalama Alım Fiyatları ve Pariteler ………………
Tablo 112. Cari ve Reel Bazda Ayçiçeği Üretiminde Kullanılan Motorin, Gübre (20.20.0) ve
Tohumluk Fiyatlarında Meydana Gelen Değişiklikler (1986-2000) ……………………...
Tablo 113. Ayçiçeği Pazarlaması (SWOT Analizi) …………………………………………………..
Tablo 114. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Zeytin Üretimi …………………………………………..
Tablo 115. Yıllar İtibariyle Türkiye’nin Zeytinyağı Üretimi ve İhracatı ……………………………..
VII
75
75
76
76
78
78
79
79
80
80
82
82
83
84
84
85
86
86
87
87
88
89
91
92
92
93
96
99
99
99
100
100
100
100
101
101
101
102
102
102
103
104
104
104
105
105
109
110
111
111
112
112
112
113
113
114
115
119
120
Tablo 116. Türkiye’de Zeytinyağı Talep Projeksiyonu . ……………………………………………..
Tablo 117. Türkiye’de Zeytin Talep Projeksiyonu ……………………………………………………
Tablo 118. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Zeytin ve Zeytinyağı Pazarlaması
(SWOT Analizi) ……………………………………………………………………………
Tablo 119. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Çeltik Ekim, Verim, Üretim Değerleri …...
Tablo 120. Çeltik Ekilişinin İllere Göre Dağılımı (2005) ……………………………………………..
Tablo 121. Yıllar İtibariyle Türkiye’nin Pirinç İthalatı ……………………………………………….
Tablo 122. Yıllar İtibariyle Türkiye'nin Pirinç İhracatı ……………………………………………….
Tablo 123. İthal Pirince Uygulanan Gümrük Vergileri Oranları (01.11.2005- 31.07.2006 Dönemi) ...
Tablo 124. Türkiye’de Yıllara Göre Çeltik Destekleme Fiyatlarının Enflasyon ve ABD $’ı İle
Karşılaştırılması …………………………………………………………………………...
Tablo 125. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Çeltik Üretimi ve Pazarlaması (SWOT Analizi) ..
Tablo 126. Bölge Süt Üretimi ve Pazarlaması (SWOT Analizi) ……………………………………...
Tablo 127. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Büyükbaş, Küçükbaş Hayvan Sayıları İle
Kırmızı Et Üretim Miktarları (2004) ……………………………………………………...
Tablo 128. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Kırmızı Et Üretimi ve Pazarlaması
(SWOT Analizi) …………………………………………………………………………...
Tablo 129. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Bitkisel Üretim Değerleri Türkiye Mukayesesi (2003) …
Tablo 130. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Tarla Ürünleri Üretim Değerleri Türkiye Mukayesesi ….
Tablo 131. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Tarla Ürünleri Üretim Değerleri Türkiye
Katkıları (2003) ……………………………………………………………………………
Tablo 132. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Sebze Üretim Değerleri Türkiye Mukayesesi (2003) …...
Tablo 133. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Sebzelerin Üretim Değerleri Türkiye Katkıları
Tablo 134. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Meyve Üretim Değerleri (2003) ………………...
Tablo 135. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Meyvelerin Üretim Değerleri Türkiye
Katkıları (2003) ……………………………………………………………………………
Tablo 136. TR-2 ve Türkiye Hayvansal Ürünler Üretim Değerleri Mukayesesi (2003) ……………...
Tablo 137. Türkiye’de Tarım Nüfusunun Gelişim Seyri ……………………………………………..
Tablo 138. Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı (1.000 Kişi ve 12 Yaş Üstü) ………………….
Tablo 139. GSMH Içerisinde Sektörlerin Aldığı Paylar (%) ………………………………………….
Tablo 140. Gıda İşletmelerinin TR2 Batı Marmara Bölgesinde ve Türkiye Genelinde İllere ve
Sektörlere Göre Dağılımı (2005) ………………………………………………………...
Tablo 141. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Bulunan Sosyal Amaçlı Tarımsal Örgütler ……………...
Tablo 142. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Bulunan Tarımla İlgili Fakülteler ………………………..
Tablo 143. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Bulunan Tarımla İlgili Meslek Yüksek Okulları ………..
Tablo 144. Tarım Sektörünün Bölgesel Gayri Safi Hasıla İçindeki Payı …...………………………...
Tablo 145. Tarımda Çalışan Başına Yaratılan Katma Değer …………………………………………
Tablo 146. Bölgelerin Ülke Tarım Sektörüne Katkı Sıralamaları …………………………………….
Tablo 147. Tarımsal Üretim Değerleri (2000) ………………………………………………………...
Tablo 148. Alt Bölgeler Bazında Tarımsal Üretim Değerleri …………………………………………
Tablo 149. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Potansiyeller ve Fırsatlar ………………………………..
Tablo 150. TR 2’de Uygulanabilecek Projeler ………………………………………………………..
121
121
122
125
127
128
128
129
130
133
139
141
144
144
145
145
146
146
146
147
147
148
148
149
150
154
155
155
159
159
159
160
160
164
169
GRAFİKLER
Grafik 1. TR21 Alt Bölgesinde Ayçiçeği Üretimindeki Gelişme Eğilimi ……………………………
Grafik 2. TR21 Alt Bölgesinin Türkiye Ayçiçeği Üretimindeki Payı ………………………………...
Grafik 3 . Türkiye'de zeytin ağacı sayısındaki gelişme eğilimi ……………………………………….
Grafik 4. Türkiye'de zeytin üretimindeki gelişme eğilimi …………………………………………….
Grafik 5. TR 2 Batı Marmara'nın Türkiye zeytin üretimindeki payı ………………………………….
Grafik 6. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Yıllara Göre Çeltik Ekiliş ve Üretimindeki Değişim
Oranları ……………………………………………………………………………………...
Grafik 7. 1980-2000 Yılları Arası Türkiye Çeltik Üretimi ……………………………………………
Grafik 8. Türkiye Pirinç İhracat ve İthalat Miktarları …………………………………………………
Grafik 9. Türkiyede 1980-2000 Yılları Arası Reel Çeltik Fiyatları …………………………………..
Grafik 10. Türkiyede ABD $'ına Göre Çeltik Fiyatları ……………………………………………….
Grafik 11. Büyükbaş ve Küçükbaş Süt Fiyatlarındaki Reel Değişim …………………………………
Grafik 12. Süt Ürünlerinin Yıllara Göre Reel Fiyat Değişimi ………………………………………..
Grafik 13. Yıllar İtibariyle Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Kırmızı Et Üretimi ……………..
Grafik 14. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Tarımsal Sanayi İşletmelerinin Dağılımı ……………….
VIII
108
110
117
118
118
126
127
128
131
131
135
135
142
151
BÖLÜM 1 GİRİŞ
1.1. Proje Gelişimi
Türkiye’de tarımsal planlama Ulusal Beş Yıllık Kalkınma Planları (BYKP)
kapsamında yapılmaktadır ve bu çerçevede günümüze kadar yapılan tarımsal planlamalar
merkezi planlama şeklinde olmuştur. Ancak, 7. Beş Yıllık Kalkınma Planında (1996-2000),
bir strateji değişikliğine gidilerek yerinden planlama yaklaşımının ve yerel kurumlar ile il
idarelerinin güçlendirilmesinin önemi vurgulanmıştır. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planında (20012005) ise bölgesel kalkınma girişimlerine verilen önem daha da artmış, bunun yanı sıra kırsal
kalkınma proje alanlarının yerel gruplar tarafından belirlenmesinin gerekliliği belirtilmiştir.
Bu kapsamda, Bakanlığımız ve FAO işbirliğiyle 1999 yılında “TCP/TUR/8924 İl
Tarım ve Kırsal Kalkınma Master Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi" çalışmalarına
başlanmış ve 81 ilin İl Tarım Master Planları 2003 yılı içerisinde tamamlanmıştır. Bu planlar,
hizmetleriyle tarım sektörünü dolaylı veya doğrudan etkileyen yerel kurumların ve ayrıca yöre
halkının kendi sorunlarını tanımlamaları, bu sorunlara karşılık çözüm önerilerini belirlemeleri
ve dolayısıyla bölgesel kalkınmalarına yönelik vizyonlarını planlama sürecine yansıtmaları
için bir fırsat sağlamıştır.
Ön Ulusal Kalkınma Planında, Türkiye’nin orta vadeli stratejileri ve amaçları arasında
“bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması, kırsal kalkınmanın sağlanması, fakirlik ve
gelir eşitsizliği nedeniyle ortaya çıkan sosyal dengesizliklerin azaltılması amaçlanmış olup, 4.
gelişme ekseni olan “bölgelerin ekonomik gücünün artırılması, bölgeler arasındaki gelişmişlik
farklarının azaltılması ve kırsal kalkınmanın hızlandırılması” kapsamındaki faaliyetlere önem
verilmiştir. Hazırlanan Bölgesel Tarım Master Planlarından yararlanılarak geliştirilmesi
hedeflenen Ulusal Tarım Master Planı ile Türkiye'nin genel olarak tarımsal potansiyelinin,
kısıtlarının, fırsatlarının ve diğer ülkelere göre tarımsal üretimdeki karşılaştırmalı
üstünlüklerinin belirlenmesi ve bunlara dayanılarak geleceğe yönelik tarımsal stratejilerin ve
planların oluşturulması amaçlanmaktadır ve bu amaçlar, Ön Ulusal Kalkınma Planı ve 8. Beş
Yıllık Kalkınma Planı hedefleri ile örtüşmektedir.
1.2. Amaç
Batı Marmara Bölge Tarım Master Planının amacı, sürdürülebilir kalkınmanın
sağlanması için bölgenin mevcut kaynaklarının (doğal, fiziki sermaye, işgücü ve finans
kaynakları), fırsatlarının ve kısıtlarının analiz edilmesi suretiyle kalkınma ihtiyaçlarının
belirlenmesi ve bölge potansiyelinin optimal düzeyde kullanılmasına yönelik amaç ve
stratejiler geliştirerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje alanlarının ortaya
konmasıdır.
1.3. Planlama Yöntemi
Batı Marmara Bölge Tarım Master Planı; Tarım ve Köyişleri Bakanlığımızı Araştırma
Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Planlama ve Projeler Daire Başkanlığı
organizasyonuyla, Balıkesir ili koordinatörlüğünde, Tekirdağ,Edirne, Kırklareli ve Çanakkale
Tarım İl Müdürlüklerinden, tercihen daha önce İl Tarım Master Planlarının hazırlanması
çalışmalarında eğitim ve görev almış, ayrıca Bölgesel Tarım Master Plan hazırlama
konusunda bilgilendirme çalışmalarına katılmış olan personel tarafından hazırlanmıştır.
Bölge Tarım Master Planları için, 22 Eylül 2002 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak
kabul edilen ve iller arasındaki fonksiyonel ilişkileri, coğrafi koşulları, istatistik toplama ve
1
plan yapma amacına uygunluğu da dikkate alınarak hazırlanan İstatistiki Bölge Birimi
Sınıflandırmasına (İBBS) göre belirlenen 12 bölge (Düzey 1) esas alınmıştır.
Planın hazırlanmasında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı koordinasyonunda özellikle
tarımsal üretim, pazarlama, eğitim-yayım, çevre ve doğal kaynakları koruma ile yatırımlar
üzerinde doğrudan veya dolaylı etkisi bulunan kamu kurum/kuruluşları, üniversiteler, sivil
toplum kuruluşları ve diğer kuruluşlarla yakın işbirliği ve bilgi alışverişi yapılmıştır.
1.4. Planlama Yaklaşımı
Türkiye’nin tüm bölgeleri için hazırlanacak olan bölge tarım master planlarına örnek
teşkil edecek olan bu çalışmada pilot bölge seçilen TR2 Batı Marmara Bölgesi içerisinde
kalan her ilin Tarım İl Müdürleri, Proje İstatistik Şube Müdürleri ve il tarım master
planlarının hazırlanmasında görev almış Teknik Personele yönelik başlangıç olarak bir
bilgilendirme ve iş programı belirleme toplantısı yapılmıştır.
Bölge illeri arasındaki koordinasyonun ve çalışmaların kolaylaştırılması amacıyla TR2
Batı Marmara Bölgesi kendi içerisinde IBBS Düzey 2’ye göre iki alt bölgeye ayrılmış ve
bölge master planı hazırlama çalışmasının yürütülmesi amacıyla koordinatör ilde ve diğer
illerde de görevli ekipler oluşturulmuştur.
Gerek bölgede tarımın mevcut durumunun ve gerekse bölgenin tarımsal kalkınmasına
yönelik potansiyellerinin, stratejilerin ve önceliklerinin belirlenmesi amacıyla, koordinatör
ilde ve diğer illerde üç veya beş gün süreli grup çalışmaları düzenlenmiş; bölgenin
problemlerinin, potansiyellerinin, fırsatlarının ve kısıtlarının değerlendirilmesinde SWOT,
Düşünce Fırtınası ve Eşlenik Sıralaması gibi analiz yöntemlerinden faydalanılmıştır. Ayrıca,
çalışmanın yürütülmesi sırasında bilgi akışı ve haberleşmenin etkin olarak temini için, mail ve
web sayfası yoluyla Internet iletişim imkânlarından azami düzeyde yararlanılmıştır.
1.5. Plan İçeriği (Kapsam)
Bölgesel Master Planın hazırlanmasında rasyonel bir süreç takip edilmiştir ve bu
planın hazırlanmasında uygulanan yöntem aşağıda açıklanmıştır.
2. bölümde, halen yürürlükte olan “ulusal ve uluslararası politikalar” ile bunların
bölgedeki tarımsal faaliyetler üzerindeki etkileri geniş biçimde irdelenmiştir ve bu etkiler,
planlama çalışmasının her aşamasında gözetilmiştir. Bu bölüm içerisinde, Bölge tarımını
direkt etkileyen Türkiye tarım politikaları konusu, yaşanan değişim sürecinin nedenleri
yanısıra izlenen tarım politikaları ve stratejiler, Dünya Ticaret Örgütü kararlarının Türkiye
açısından değerlendirilmesi ve Ortak Tarım Politikası’na uyum sorunu ile bunun Türkiye
tarımına olası etkileri başlıkları konuları önemli bilgilere kısa ve öz şekilde yer verilmiştir.
3. bölümde biyofiziksel ve sosyo-ekonomik yapısı itibariyle “bölgenin özellikleri”
ortaya konmuş; ardından bölgenin doğal ve tarımsal kaynakları, insan kaynakları, fiziki
sermaye kaynakları ve finans kaynakları itibariyle mevcut durumu irdelenmiştir. Bu bölümde
ayrıca bölgedeki sektörel faaliyetler ile bölgenin ekonomik - sosyal kalkınma göstergelerine
de yer verilmiştir. Dolayısıyla, 3. bölümde bölgenin temel özellikleri ve mevcut durumu
itibariyle “kaynakları” ortaya konmuştur.
4. Bölümde ise, bu kaynakların bölgede tarımsal açıdan kullanım durumu (toprak yapısı, arazi
kullanımı ile arazilerin sulanma durumu) incelenmiş, daha sonra “bölgenin tarımsal üretim
sistemi” belirli alt başlıklar halinde ortaya konmuştur. 4. bölümün önemli kısmını oluşturan
“tarımsal üretim sistemi” içerisinde, bölgedeki bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretiminin
yanısıra “iyi tarım” ve “organik tarım” gibi yeni uygulamalara ve ardından “tarımsal
pazarlama sistemlerine” yer verilmiştir. Tarımsal pazarlama sistemi irdelenirken gerek
görülen ve bölgede önem arz eden ürünler ile ürün grupları bazında şemalar kullanılmıştır.
2
“Bölgede tarımın ve tarımsal faaliyetlerin performansının” irdelendiği 4. bölümde,
“bölgenin tarımsal üretim ve pazarlama sistemi” sonrasında, bölgede “tarımsal sanayi” ve
“tarımsal örgütlenme” faaliyetlerine yer verilmiş ve dört gruptaki bu bilgilerin tamamı
(tarımsal üretim, pazarlama, sanayi ve örgütlenme) daha sonra alt sektörler bazında SWOT
tablolarında analiz edilmiştir.
Buraya kadar “bölgenin kaynakları, bu kaynakların kullanım durumu ve yapılan
tarımsal faaliyetler” irdelenmiş olduğundan, 5. bölümde, bu bilgiler ışığında “bölgenin
tarımsal problemleri” ile “problemleri doğuran nedenler - kısıtlar” ortaya konmuş ve
ardından, planlama sürecinin önemli bir ayağı olan “problemler ve kısıtlara karşılık çözüm
önerileri” bir matriste analiz edilmiştir.
5. bölümde ayrıca bölge için “potansiyellerin analizi ve kullanma stratejileri”
incelenmiştir. Bölgenin potansiyelini belirlerken, daha kapsamlı ve etkin kullanılabilme
olanağına sahip ancak optimal biçimde kullanılmayan mevcut kaynaklar esas alınmıştır. Bu
kısımda, ürünler bazında mevcut potansiyellerin doğru tespitine ve bu potansiyellere işlerlik
kazandıracak doğru tercih ve stratejilerin belirlenmesine önem verilmiştir. 5. bölümdeki sorun
ve çözüm önerileri ile potansiyellerin analizi çok önemli bilgileri içermekle birlikte, planlama
süreci gereği bunlar henüz “tespit” düzeyinde olup, bu tespitler ışığında öngörülen proje
fikirleri ise, daha spesifik açıklamalarla 7. bölümde ortaya konmuştur. Bununla birlikte,
çözüm önerileri ve potansiyellerin kullanılma stratejileri analizleriyle ortaya konan bu
tespitler, 7. bölümde şekillenen proje alanlarının neler olması gerektiği konusunda
belirleyici olmuşlardır.
Takibeden 6. bölümde ise, buraya kadar tespit edilen durum ışığında ortaya çıkan
“ihtiyaçlara” göre “master plan amaçları ve stratejileri” geliştirilmiştir. Bu amaç ve
stratejilerin SWOT analizine de aynı bölümde yer verilmiştir.
Planlama çalışmamızın son bölümünü teşkil eden 7. bölümde, önceki bölümlerde
yeralan tespitler ve analizler doğrultusunda oluşan “proje alanlarına (fikirlerine)” yer
verilmiştir. Bölgenin tarımsal kalkınması için gerekliliği ortaya çıkan ve planlamanın hitap
ettiği zamana kadar gerçekleştirilmesi öngörülen bu proje konuları sistematik şekilde
sıralanmıştır. Ayrıca, bu projelerden halen yürütülmekte olanlar ayıklanarak bölümün
öncesine, geliştirilmesine gerek duyulan proje fikirleri ise bölümün nihayetine konmuştur.
Master Planın formatı gereği 7. bölümde yer verilen projeksiyonlar, proje alanlarını gösterir
fikir düzeyinde önerilerdir. Ancak, bu proje fikirleri sadece isim olarak değil, geliştirilecek
proje çalışmalarına ışık tutacak açıklamalar ile birlikte yer almaktadırlar.
Bölgenin kaynakları, bu kaynakların tarımda kullanım durumu, sorunları, kısıtları ve
kullanılmaya elverişli potansiyelleri dikkate alınarak hazırlanan ve stratejik bir çalışma olan
bu plan, yerel ve ulusal kaynakları harekete geçirebilecek gerçekçi proje fikirleri içermektedir.
Hazırlanan bu bölgesel plan ile; bölgenin tarım alanındaki gerçek ihtiyaçları ve bunların
çözüm yolları ortaya konmuş ve sınırlı kaynakların etkin ve verimli kullanılabileceği alanlar
belirlenmiştir. Sadece bölgesel değil, ulusal refah açısından da önemli olan bu proje
fikirlerinin, yapılacak yatırımların ve görülecek hizmetlerin planlanması aşamasında dikkate
alınması büyük önem taşımaktadır.
Bölgenin farklılıklarına göre ihtiyaç duyduğu öncelikli proje ve faaliyet alanlarına ışık
tutan bu çalışma, kaynakların daha etkin ve verimli kullanılmasına ve gerek bölgesel, gerekse
ülkesel değişimin istenilen yönde gelişmesine katkı sağlayacaktır. Ayrıca, katılımcılık ve
yerellik ilkesi dikkate alınarak hazırlanan Bölge Tarım Master Planları, Ülkesel Tarım Master
Planın hazırlanmasında önemli bir kaynak teşkil edecektir.
3
BÖLÜM 2 - BÖLGE TARIMINI ETKİLEYEN POLİTİKALAR
2.1. Ulusal Politikalar
2.1.1. Türkiye Tarım Politikalarında Değişim Süreci
Diğer sektörlerde olduğu gibi tarım sektöründe de dünyadaki pek çok ülkede, çeşitli iç
kaynaklı nedenler yanında, küreselleşme akımının da etkisiyle bir değişim süreci
yaşanmaktadır. Bu süreç, Türkiye’de de, yenilenme, yeni arayışlara yönelme ve gelişmeyi
yakalama şeklinde kendisini göstermektedir.
Tarım sektöründeki değişimin merkezini tarım politikaları oluşturmaktadır. Ancak
tarım politikaları kavramı; tarımsal üretim politikaları, iç ve dış pazarlama politikaları,
bölgesel politikalar, sosyal politikalar ve tarımsal gelir politikaları gibi son derece geniş bir
yelpazeyi kapsamasına karşın, Ülkemizdeki bu değişim sürecinde, büyük çoğunlukla
destekleme politikaları konusunun daha fazla kamuoyu gündeminde yer aldığı görülmektedir.
Bunda, Türkiye kırsalında yaşayan nüfusun toplam ülke nüfusunun yaklaşık üçte birini
oluşturması ve bunun da önemli bir bölümünün geçimini tarımsal faaliyetle sağlamasının
önemli etkisi olduğu gözlenmektedir.
Ülke genelinde sürdürülmüş olan eski uygulamalara alternatif olabilecek çok kapsamlı
yeni arayışlar ve özellikle son yıllarda destekleme politikaları konusunda yapılan
değişikliklerin boyutu nedeniyle, bu değişim süreci reform olarak da nitelendirilmektedir.
2.1.2. Tarım ve Destekleme Politikalarında Yeni Arayışlara Yol Açan Başlıca
Nedenler
Türkiye’de tarım politikaları ve bu kapsamda destekleme politikalarında yeni
arayışlara yol açan sürecin başlaması; ülke içi koşullara bağlı içsel nedenler yanında çeşitli
dışsal nedenlere de dayanmaktadır.
Bunlardan içsel nedenlerin başında, “tarımdaki yapısal sorunlar” gelmektedir.
Bunlar, mevcut destekleme sisteminin sağlıklı yürütülmesi ve yönlendirilmesini engellemekte
veya bunlara olumsuz etki yapmaktadır. Yapısal sorunların başında; parçalı ve küçük tarım
işletmesi varlığı, yetersiz üretici örgütlenmesi, tarım nüfusunun fazlalığı, çiftçi kayıt
sisteminin yetersizliği, ürün piyasaları altyapısının zayıflığı, tarım hizmetlerinin çok çeşitli
kurum ve kuruluş tarafından yürütülmesi, tapu ve kadastro işlemlerinin henüz ülke genelinde
tamamlanamamış olması ve üretici eğitim düzeyinin düşüklüğü gibi konular gelmektedir.
Bunların bir kısmının çözümünde önemli mesafeler alınmış olunmasına karşın halen büyük
bir bölümüne ilişkin çözüm arayışları devam etmektedir.
Bir diğer iç kaynaklı neden, yapısal sorunların çözümsüzlüğü ile ortaya çıkmış olan
“desteklemelerin devlete olan mali yükü arttırdığı” ve bunun da büyük çoğunlukla
“destekleme alımlarıyla” oluştuğudur. Tarımsal desteklemelerin mali yük olması yanısıra
enflasyonist etkiye sahip olduğu ve tarıma aktarılan kaynakların bütçe açıklarına yol açtığı
yönünde görüşler de bulunmaktadır.
Sözkonusu yapısal sorunlar, destekleme uygulamalarının amaçlanan ve önceden
belirlenmiş hedeflere ulaşmasını engellemektedir. Örneğin, küçük işletmelerin toplam
içerisinde sayısı daha fazla olmasına karşın uygulanan desteklemelerin büyük çoğunluğu,
tarım alanı bakımından payı daha fazla olan büyük üreticilere ödenmektedir. Böylece, devlet
desteğine daha çok ihtiyacı olan küçük işletmeler mevcut uygulamalardan daha az
yararlanmaktadır. Bu da gelir ve mülkiyet dağılımındaki dengesizliği daha da artırmaktadır.
İçsel nedenler yanında, çeşitli uluslararası yükümlülükler ve dünya tarım ürünleri
piyasalarındaki rekabete hazırlanma düşüncesi dışsal nedenler olarak değişim sürecinde
4
önemli bir etkiye sahiptir. DTÖ’nün belirlemiş olduğu uluslararası ticaret kuralları ve bu
kapsamda Gümrük Tarifeleri Ticaret Genel Anlaşması (GATT) kapsamındaki Tarım
Anlaşması’na uyum, AB Ortak Tarım Politikası (OTP)’na uyum çalışmaları ve Uluslararası
Para Fonu (IMF) anlaşmalı ekonomik istikrar programına uyum Türkiye’nin başlıca
uluslararası sorumluluklarındandır.
2.1.3. Gelişim Süreçlerine Göre İzlenen Tarım Politikaları ve Stratejiler
Türkiye’de tarım politikalarının işleyişi; çeşitli tarım politikası karar ve yönlendirme
kurumları, ürün piyasa düzenlemeleri, ürün pazarlamasında kurumsal yapılanma, tarımsal
finans kaynakları ile fiyat ve destekleme uygulamaları kapsamında bir bütünlük halinde
yürütülmektedir.
Karar organları arasında, Bakanlar Kurulu, Tarımda Yeniden Yapılanma ve
Destekleme Kurulu, Para Kredi Kurulu, Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), Tütün Kurulu ve
Şeker Kurulu yer almaktadır. Ürün piyasa düzenlemeleri çoğunlukla; hububat, şeker pancarı,
tütün, meyve-sebze, canlı hayvan ile et ve süt ürünleri üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Pazarlamada kurumsal yapılanma büyük oranda; TMO, şeker fabrikaları, TEKEL, haller, ürün
borsaları ve kooperatiflerden oluşmaktadır. Tarımsal finans kaynakları kapsamında, belirgin
olarak; Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK) öne çıkmaktadır. Fiyat ve
destekleme uygulamaları ise son yıllarda yok denecek kadar az olmakla birlikte ürün ve girdi
fiyatı destekleri, çeşitli yardımlar, ihracat iadeleri ve gelir desteğinden oluşmaktadır.
Bunlardan piyasa düzenlemeleri, politika işleyişi kapsamında yer alan diğer yapılanmaların
tamamından doğrudan etkilenmektedir.
Ülkede tarım politikalarının sağlıklı oluşturulması ve yürütülmesi için, belirtilen
yapılanmanın her birinin iyi organize edilmesi ve aralarındaki koordinasyonun çok iyi
oluşturulması gerekmektedir. Nitekim özellikle piyasa düzenlemeleri ile fiyat ve destekleme
uygulamaları konusunda ülkemizde de sıkça yeni düzenlemeler ve yeni arayışlar söz konusu
olmaktadır. Ancak bu arayışların büyük çoğunluğu, genellikle ekonomik istikrar önlemleri
gündeme geldiği dönemde daha da belirginleşmektedir. Üstelik “ekonomik istikrar paketi”
kapsamında tarımsal destekleme politikaları ile ilgili konulara doğrudan yer verilmektedir.
Örneğin 24 Ocak 1980 Ekonomik İstikrar Önlemleri kapsamında; Tarımsal Kamu İktisadi
Teşebbüsleri (KİT)’nin özelleştirilmesi, tarımda serbest piyasaya uygulamalarına geçiş,
devlet adına destekleme alımı yapılan ürün sayısını sınırlama ve tarımsal dış ticaretin daha
da serbestleştirilmesi gibi konular üzerinde önemle durulmuştur. Ancak bunlardan özellikle
tarımsal KİT’lerin özelleştirilmesi konusu ile serbest piyasaya geçiş konularında kamuoyunda
önemli tartışmalar yaşanmıştır.
Benzer şekilde, yine 5 Nisan 1994 tarihli Ekonomik İstikrar Önlemleri ile de aynı
konular gündeme taşınmış ve devlet adına destekleme alımı yapılan ürün sayısının azaltılması
ve özelleştirme konularında yoğun tartışmalar yaşanmıştır. Sonuçta, IMF kaynaklı
sürdürülmüş olan istikrar önlemleri ile hububat, şeker pancarı ve tütünden oluşan 3 ürün
dışında devlet adına destekleme alımı yapılmasına son verilmiştir. Hububat alımından TMO,
pancar alımından Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (TŞFAŞ) ve tütün alımından ise TEKEL
sorumlu tutulmuştur. Öte yandan, Tarım Satış Kooperatifleri (TSK) ürünleri olan fındık,
ayçiçeği ve pamuk da hazine garantili alım kapsamından çıkarılmıştır. Ancak, önceden hazine
garantili ve Ziraat Bankası kaynaklı cari faizli (sübvansiyonsuz) kredilerle TSK
desteklenmekteyken, 1994 önlemleri ile Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (DFİF)’ndan
düşük faizli (sübvansiyonlu) kredilerle TSK’nin desteklenmesi uygulamasına geçilmiştir.
Bunun yanında, destekleme alımı yapılan ürün sayısının sınırlandırılması politikasının devamı
olarak kapsam dışına alınan ürünlerin alımında görev alan KİT’lerin özelleştirilmesi
uygulamasına geçilmiştir. Bunlardan Et ve Balık Kurumu (EBK), Türkiye Süt Endüstrisi
5
Kurumu (TSEK) ve ÇAYKUR yanında ayrıca kimyasal gübre desteğinde görev alan
TÜGSAŞ ve İGSAŞ gibi KİT’lerin özelleştirilmesi çalışmaları hızlandırılmıştır. Diğer yandan
TŞFAŞ, TEKEL, TSK Fabrikaları ve TEKEL’in de daha sonraki dönemde özelleştirilmesi
planlanmıştır. Böylece tarım ürünleri destekleme alım modelinde yeni arayışlara gidilerek
yeni düzenlemeler getirilmiştir.
Son olarak, günümüzde de uygulamaları devam eden, Aralık 1999 ve Şubat 2001
Ekonomik İstikrar Önlemleri kapsamında tarım ve destekleme politikaları konulu pek çok
yeni düzenleme gerçekleştirilmiştir. Ancak bunların 1980 ve 1994 önlemlerine göre tarım
sektörü üzerindeki etkisi ve kapsamı çok daha farklı olmuştur. Üstelik iç kaynaklı bazı yeni
düzenlemelerin de özellikle bu dönemde gerçekleştirilmesi nedeniyle, ülke genelinde
“tarımsal destekleme politikalarında yeniden yapılanma arayış ve reform görünümü” ortaya
çıkmıştır. Nitekim uygulamaların kapsamına bakıldığında, böyle bir bakış açısının aslında çok
da yanlış olmadığı söylenebilir.
Aralık 1999 ve Şubat 2001 önlemleri kapsamında tarımsal destekleme politikaları ile
ilgili olarak; serbest piyasa ekonomisine geçiş, rekabet gücü yüksek ürünlerin desteklenmesi
ve desteklemelerin hazineye yük getirmemesi amaçlanmıştır. Bunları gerçekleştirebilmek için
de; destekleme alımları ile ortaya çıkan görev zararlarının ortadan kaldırılması (bunun için
de destekleme alımlarına son verilmesi ve alım yapan KİT’lerin özelleştirilmesi) ve tarımsal
girdi sübvansiyonlarına son verilmesi hedeflenmiştir. Son verilen uygulamaların yerine ise
alternatif olarak Doğrudan Gelir Desteği (DGD) uygulamasına geçiş öngörülmüştür. Böylece
vazgeçilen destekleme ödemeleri ile ortaya çıkan üretici gelir kaybının DGD ile telafi
edilmesi amaçlanmıştır. Bütün bu yeni önlemlerin uygulanması sonucunda; tarımsal
desteklemelerden kaynaklanan mali yükün hafifletilmesi ve sadece gerçek üreticiye tarımsal
desteğin verilmesi beklentisine girilmiştir.
Aslında Türkiye tarım politikalarındaki yeniden yapılanma arayışlarının temeli
“Yapısal Değişim Projesi” adı altında 7. ve 8. Beş Yıllık Kalkınma Planları (BYKP)’na
dayanmaktadır. Günümüzde gerçekleştirilmiş olan pek çok yasal düzenlemenin çok önceden
planlanmış ancak hayata geçirilememiş olduğu anlaşılmaktadır. Örneğin 2001 yılından
itibaren Dünya Bankası’nın mali desteği ile uygulanmaya başlanan Tarım Reformu Uygulama
Projesi kapsamında günümüzde başlıca olarak; DGD, Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) Projesi ve
Alternatif Ürün Projesi yürütülmektedir. Yaklaşık aynı dönemde uygulamaya giren IMF
istikrar önlemleri kapsamında da özellikle DGD ve ÇKS önemle vurgulanmaktadır. Çünkü
son verilen bütün destekleme uygulamaları için DGD en önemli alternatif olarak öne
çıkarılmaktadır.
Nitekim IMF önlemleri ile 2001 yılından itibaren; kredi, gübre, tohum ve ilacı
kapsayan “girdi destekleri” ile şeker pancarı ve tütünü kapsayan “devlet garantili destekleme
alımlarına” son verilmiştir. Ayrıca destekleme alımlarında görev alan kuruluşlardan TŞFAŞ,
TEKEL ve TSK’nin alım ve işleme tesisleri özelleştirme kapsamına alınmıştır. Halen bu
yöndeki çalışmalar devam etmektedir. Belirtilen kurumlara ait tesislerin özelleştirilmesinden
sonra ortaya çıkacak boşluğun doldurulması ve mevcut ürün piyasalarının serbest rekabet
koşullarında çalışmasını sağlamak amacıyla Şeker Yasası (4634), Tütün Yasası (4733), TSK
(4572) Yasası ve TMO’nin ürün alımlarına ilişkin yeniden yapılanmasını öngören yasal
düzenlemelere gidilmiştir. Böylece tarımsal destekleme sisteminde köklü değişikliklere
gidilmiş ve devlet adına ürün destekleme alımından tamamen vazgeçilmiştir. Ancak IMF
kaynaklı istikrar önlemlerinin acil eylem programı kapsamında Tütün, Şeker ve TSK
Yasası’nın çıkarılması önerisine yer verilmiş olması uzun süre kamuoyu gündeminde yer
almıştır.
1999-2001 döneminde izlenen IMF kaynaklı politikalar ile devlet destekleme
alımından vazgeçme, ilgili KİT’leri özelleştirme ve yeni yasalarla piyasa düzenleme kurulları
oluşturarak tarım ürünleri piyasasını serbest rekabet ortamına dönüştürme amacı büyük
6
oranda gerçekleştirilmiştir. Ancak mevcut düzenlemelere ilave olarak, üretim fazlalığı olduğu
düşünülen bazı tarım ürünlerinin üretimi yönlendirilerek piyasa talebi kadar ürün arzının
gerçekleştirilmesi politikası izlenmeye başlanmıştır. ARIP kapsamında yer alan ve Alternatif
Ürün Projesi olarak da adlandırılan bu çalışmaya göre, ilk aşamada fındık, tütün ve şeker
pancarı üretimindeki fazlalığın giderilmesi amaçlanmıştır. Bunun için de üretici belgesi, alan
ve ürün alım miktarlarının sınırlandırılması gibi çeşitli kısıtlayıcı tedbirlere başvurulmuştur.
Son olarak patates de bu ürünlere dahil edilmiştir. Sınırlanan alanlar için ise; genelde ülkede
üretim açığı yaşanan ürünlere yönelim teşvik edilmiştir. Bu amaçla bölge yapısına uygun
olmak koşuluyla, yem bitkileri ve yağlı tohumlar gibi bazı ürünlerin üretimine yönelme
başlıca seçenek olarak ileri sürülmüştür. Günümüzde de bu yöndeki politikalar
sürdürülmektedir.
Destekleme alımı, girdi destekleri, özelleştirme, DGD, ÇKS ve Alternatif Ürün Projesi
şeklinde hem IMF hem de ARIP kapsamlı yürütülen politikaların dışında, içsel gerekçelerle
sürdürülen çeşitli destekleme politikası düzenlemeleri de bulunmaktadır. Bunların başında;
hayvancılık destekleme politikaları ile özellikle üretim açığı, dışa bağımlılık, üretimi yok
olma noktasına gelme, üreticiye gelir desteği sağlama gibi nedenlerle genelde yağlık ayçiçeği,
soya fasulyesi, kanola, zeytin, pamuk, tiftik, koza ve 2005 yılında buğday ürünlerine değişken
miktarlarda verilen prim ve yardım destekleri gelmektedir. Hayvancılık ve prim destekleri
uygulaması, içsel nedenlerle Türkiye’de uzun zamandır sürdürülmektedir.
2.2. Uluslararası Politikalar
2.2.1. Dünya Ticaret Örgütü Kararlarının Türkiye Açısından Değerlendirilmesi
İlk olarak 1995 yılında yürürlüğe giren DTÖ Tarım Anlaşması, tarım ürünleri ticareti
ve ticareti etkileyen destekleme tedbirleri için yeni kuralları yürürlüğe koymuştur. Bağlayıcı
nitelikteki bu kurallar 1995-2004 yıllarını kapsamaktadır. DTÖ Tarım Anlaşması’nın 20.
maddesi bu sürenin bitiminden sonra ek kuralların yürürlüğe konulmasını ve bu amaçla 19992000 döneminde yeni bir müzakere döneminin başlatılmasını öngörmüştür. Bu öngörü
ışığında 2001 yılında Doha’da düzenlenen DTÖ Bakanlar Toplantısında bu müzakerelerin
başlatılması karara bağlanmıştır. Tarım Antlaşması’nın 20. maddesine göre, 2002 yılı
başlarından itibaren sürdürülen müzakerelerde, tarımda “modalite oluşturulması” için 31 Mart
2003 tarihi belirlenmiştir. Ancak bu beklenti Eylül 2003’de Cancun’da gerçekleştirilmiş olan
5. Bakanlar Konferansı ile de sonuçlandırılamamıştır.
Doha Kalkınma Raundu önündeki engelleri kaldırmak amacıyla müzakerelere ivme
kazandırmak üzere yürütülen toplantı sonucunda, 31 Temmuz 2004 tarihinde DTÖ bir
çerçeve metin üzerinde uzlaşma sağlayabilmiştir. Karar Metni beklendiği üzere; tarım,
pamuk, sanayi ürünlerinde pazara giriş ve ticaretin kolaylaştırılması konularını içermiştir.
Gelişmekte olan ve en az gelişmiş ülkelere sağlanacak “özel ve lehte muamele” hükümleri,
DTÖ anlaşmalarının uygulanmasından kaynaklanan sorunları içeren "uygulama" konuları
karar kapsamında yer almış, teknik yardım ve kalkınma ile bağlantılı diğer konular ise
kalkınma boyutu bağlamında karar metninin tamamlayıcı unsurlarını oluşturmuştur.
DOHA Ticaret Müzakereleri adıyla tanımlanan bu müzakereler; öncelikle
müzakerelere zemin teşkil edecek ve genel tavizleri içerecek bir “çerçeve”nin kabul edilmesi
ve daha sonra ayrıntılı müzakerelerin bu metindeki esaslara dayalı olarak yürütülmesi
planlanmıştır. Bu aşamadan sonra, ayrıntılı nihai metnin (anlaşma) hazırlanması ve 2005
yılında Hong Kong’da düzenlenecek DTÖ Bakanlar Toplantısında kabul edildikten sonra
yürürlüğe konulması öngörülmektedir.
Gelinen noktada, Hong Kong’da yapılacak Bakanlar Toplantısından önce, belirlenen
genel prensipler doğrultusunda kararların şekillenmesinde Türkiye’nin pozisyonunun
7
belirlenmesi çalışmaları devam etmektedir. Nitekim çalışmanın bu bölümünde de,
Türkiye’nin pozisyonunun ne olması gerektiği konusu, Türkiye’nin DTÖ daimi temsilciliği,
Dış Ticaret Müsteşarlığı ve Tarım Bakanlığı’nın açıklama ve görüşleri doğrultusunda
tartışılması amaçlanmıştır.
Dünya Ticaret Örgütü’nün Kuruluşu ve Misyonu
Gündeme geldiği 1950’li yıllarda Uluslararası Ticaret Örgütü (ITO)’nün, güçlü bir
ticaret organizasyonu olarak kurulması gerçekleştirilememiştir. Fakat yaklaşık yarım asır
sonra yapılan Uruguay Turu’nda DTÖ’nün kurulması ve GATT Antlaşması’nın
fonksiyonlarını devralması kararlaştırılmıştır. 1986-1994 Uruguay Turu görüşmelerinde
oluşturulan ve 1 Ocak 1995 yılında kurulan DTÖ’nün merkezi İsviçre’nin Cenevre
şehrindedir. Yaklaşık 150 üyesi 120 milyon ABD Doları bütçesi ve 550 çalışanı olan DTÖ,
genel sekreterlik şeklinde yönetilmektedir (WTO, 2005).
DTÖ’nün fonksiyonları; DTÖ antlaşmalarını yönetmek, ticaret pazarlıkları için forum
oluşturmak, ticaret anlaşmazlıklarını çözüme kavuşturmak, ulusal ticaret politikalarını
gözetlemek, gelişmekte olan ülkelere teknik yardım ve eğitim vermek ve uluslararası
organizasyonlarla işbirliği yapmak şeklinde sıralanabilir.
DTÖ, GATT’ın kararlarını kolaylaştırdığı gibi Uruguay Nihai Anlaşması ve GATT
prensiplerine yaptırım gücü de sağlamıştır. Genel Kurul, Bakanlar Konferansı, çeşitli
Konseyler ve Sekreterlik gibi birimleri bulunan DTÖ, tüzel kişiliğe sahiptir. Türkiye’nin de
üyesi olduğu bu kurumun faaliyetlerini izlemek ve sağlayacağı imkanlardan yararlanmak hem
Türkiye hem de ihracatçılar için önem arz etmektedir.
DTÖ, ülkeler arasında yapılan ticaret kurallarıyla uğraşan uluslararası bir örgüttür. Bu
örgütün temelinde, uluslararası piyasada ticaret yapan çok sayıda ülke tarafından tartışılan ve
imzalanan antlaşmalar vardır. Bu dökümanlar, uluslararası ticaret için meşru olan temel
kuralları belirlemektedir. Bu kurallar esas olarak, hükümetlerin kabul edilen sınırlar içinde
ticaret politikalarını yürütmelerini temin eden antlaşmalardır. Hükümetler tarafından
görüşülmüş ve imzalanmış olmasına karşın bu antlaşmaların asıl amacı, mal ve hizmet
üretenlerin, ihracatçıların ve ithalatçıların işlerine yardımcı olmaktır.
Sistemin temel ve uygulamadaki amacı, arzu edilmeyen yan etkileri olmadığı
müddetçe, mümkün olduğu ölçüde ticaretin serbest yapılmasına yardımcı olmaktır. Bu da
kısmi olarak engellerin ortadan kaldırılması anlamına gelir. Bunun diğer bir anlamı, dünyanın
her yerinde ticaret kurallarının ne olduğu hakkında fertlerin, şirketlerin ve hükümetlerin emin
olmalarını sağlamak ve ani politika değişmelerinin olmayacağı konusunda güvence vermektir.
Antlaşmalar, önemli uyuşmazlık ve tartışmalardan hemen sonra ticaret yapan ülkeler
topluluğu tarafından hazırlanıp imzalandığından DTÖ, ticaret pazarlıkları için bir forum
olarak hizmet etme görevini üstlenmektedir. DTÖ’nün bir diğer çalışma alanı ise
anlaşmazlıkların sona erdirilmesidir. Ticaret ilişkileri çoğu zaman çakışan menfaatleri içinde
bulundurur. Bu farklılıkları gidermenin en uygun yolu, kabul edilen meşru bir kurum temeline
dayanan nötr bir süreçtir.
Dünya Ticaret Örgütü’nün Çalışma Prensipleri
DTÖ antlaşmaları çok uzun ve karmaşıktır. Çünkü bu antlaşmalar; tarım, tekstil ve
giyim, bankacılık, haberleşme, hükümet alımları, endüstriyel standartlar, gıda sağlığı
yönetmenlikleri, akli mülkler ve daha bir çok konuyu içeren hukuki metinlerdir. Fakat birkaç
temel kural tüm bu faaliyetler için geçerli olmaktadır. Bu prensipler, çoklu ticaret sisteminin
temelini oluşturmaktadır.
8
Ticaret sistemi ayrımcı olmamalıdır. Bir ülke, ticaret yaptığı ülkeler arasında ayrım
yapmamalıdır. Yani ticaret yapılan tüm ülkeler, aynı eşitlikte tercih edilen ülkeler olmalıdır.
Ayrıca ülke içinde üretilen ürünler ile dışardan ithal edilen yabancı ürünler arasında ayrım
yapılmamalıdır. Ticaret sistemi, pazarlıklar yoluyla engeller azaltılarak daha serbest hale
getirilmelidir. Ticaret sistemi kestirilebilir olmalıdır. Yani yabancı firmalar, yatırımcılar ve
hükümetler, ticaret engellerinin keyfi olarak artırılmayacağı konusunda güven içinde
olmalıdırlar. Bu keyfi artışlar DTÖ tarafından sınırlandırılır. Ticaret sistemi daha rekabetçi
olmalıdır. İhracat destekleri ve piyasa payını artırmak için maliyetin altında damping yapma
gibi haksız uygulamalar engellenerek rekabetçi ortam sağlanmaya çalışılmaktadır. Ticaret
sisteminde az gelişmiş ülkelere adaptasyon için daha fazla zaman verilmekte, daha fazla
esneklik sağlanmakta ve özel bazı öncelikler temin edilmektedir.
a) Ayırımcılık Olmadan Ticaret
b) Daha Serbest Ticaret
c) İstikrarlı Bir Ortam
d) Dürüst Rekabeti Teşvik
e) Gelişme ve Ekonomik Reformu Teşvik
2.2.2. Temmuz 2004 Tarihli DTÖ Genel Konsey Taslak Kararı ve Tarım
Tarım müzakerelerine ilişkin çerçeve, her ne kadar pamuk konusuna yer vermez ise de
konunun ticaret boyutuyla tarım müzakereleri içinde acilen, özel ve iddialı bir şekilde ele
alınması öngörülmektedir. Bu amaçla Tarım Müzakereleri Özel Oturumları’na düzenli olarak
rapor sunmak üzere bir alt komite kurulması da kararlaştırılmıştır.
a) İç Destekler
İç desteklere dair genel prensip, ticareti bozucu olduğu kabul edilen desteklerde
önemli ölçüde indirim gerçekleştirilmesi ve uygulama miktarı yüksek olan üyelerin yüksek
oranda indirim yapmasıdır. Gelişmekte olan ülkelere yönelik olarak ise “özel ve lehte
muamele” hükümleri geçerli olacaktır. Getirilen disiplin ile, her üyenin, uyguladığı nihai bağlı
toplam AMS (Toplu Destek Ölçümü), “de minimis” ve mavi kutu desteklerin toplamından
oluşan genel destek miktarı üzerinden bant yaklaşımı ile indirim yapılması öngörülmektedir.
İlk dilim indirimin, genel destek seviyesinin %20'si kadar olması hükme bağlanmaktadır.
De minimis: Çerçeve metin, indirime yönelik bir müzakere sürecine işaret etmektedir.
Ancak gelişmekte olan ülkeler açısından bu müzakerelerde özel ve lehte muamelenin dikkate
alınacağı ve düşük gelirli çiftçilere de minimis kapsamında yapılan desteklerin indirimden
muaf tutulması bir esneklik olarak ortaya konulmaktadır.
Mavi kutu: Mavi kutu ile ilgili olarak mevcut Tarım Anlaşması’nda yer alan tanım
genişletilerek mavi kutu önlemlerinin üretim şartı aranmaksızın kullanılabilmesi
öngörülmekte; ayrıca ilave bazı kriterlerin de tartışılabileceği ifade edilmektedir. Mavi kutuya
dair bir diğer önemli disiplin, bu kapsamdaki uygulamaların, ilgili üye ülkenin toplam
tarımsal üretiminin %5'i ile sınırlı tutulmasıdır.
Yeşil kutu: Yeşil kutu ile ilgili olarak uzun süredir sağlanmış bulunan ve bu
önlemlerin muhafazası şeklindeki yaklaşım metne yansıtılmıştır. Ayrıca, bu tür önlemlerin
ticareti bozucu etkilerinin ortadan kaldırılması veya en az düzeye indirilmesini temin eden
kriterlerin gözden geçirilmesi öngörülmektedir. Ancak bu bağlamda yapılacak çalışmalarda
9
da yeşil kutu kapsamındaki temel kavram, prensip ve işlevselliğin korunmasına özen
gösterilmesi ayrıca ticaret dışı mülahazaların dikkate alınması hükme bağlanmaktadır.
b) İhracat Sübvansiyonları
Metinde ihracat sübvansiyonları ile eş etkili uygulamaların, müzakere sürecinde
belirlenecek makul bir tarihte ortadan kaldırılması karar altına alınmaktadır. Kaldırılması
öngörülen sübvansiyonlar arasında ihracat kredilerinin ihracat sübvansiyonu özelliği taşıyan
unsurları, gıda yardımları ile kamu iktisadi teşekküllerinin faaliyetleri yer almaktadır.
Getirilen yeni anlayış ile büyük tartışmalara konu olan ihracat kredilerinde geri ödeme süresi
ticari işlemlerdeki vade ile uyumlu olacak şekilde 180 gün olarak düzenlenmektedir.
Varılan mutabakat uyarınca; ihracat sübvansiyonları, ihracat kredileri, gıda yardımları
ile kamu iktisadi teşekküllerinin faaliyetleri şeklinde belirtilen unsurlar için eşit ve paralel
biçimde taahhütte bulunulması öngörülmektedir. Dolayısıyla müzakerelerde belirlenecek
indirim usulleri ve takvim de tüm ihracat rekabet unsurları için paralel olacaktır. İndirimlerin
yıllık bazda gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. İhracat sübvansiyonları altında gelişmekte
olan ülkelere yönelik özel ve lehte muamele hükümlerine de yer verilmektedir. Bu çerçevede
bu ülkelerin ihracat sübvansiyonlarını gelişmiş ülkelere oranla daha uzun bir süre içinde
kaldırmaları öngörülmektedir.
İstisnai şartlar: Bu başlık altında getirilen istisna hükmü; gelişmekte olan ülkelere
yapılacak ihracata yönelik olarak, gıda yardımlarının yeterli olmadığı istisnai şartlar altında,
ihracat sübvansiyonları ile ilgili taahhütlere zarar vermeksizin geçici ihracat kredisi veya
tercihli finansman düzenlemelerine imkan sağlanabilmesidir.
c) Pazara Giriş
Çerçeve metin uyarınca, tarife indirimlerinin bant yaklaşımı ile, tarife yapılarındaki
farklılıkları dikkate alacak şekilde bağlı oranlar üzerinden gerçekleştirilmesi karara
bağlanmıştır. Bant sayısı ve bu bantlar içinde hangi formül ile indirim yapılacağı müzakere
sürecinde belirlenecek olmakla birlikte, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere tek tip formül
uygulanması söz konusudur. En az gelişmiş ülkeler dışında tüm üyelerin sürece katkı
sağlamaları beklenmektedir. Metin, esaslı bir tarife indirimini amaçlamaktadır. Buna göre;
yüksek tarifelerden yüksek oranda ve tüm ürünlerde indirim yapılması öngörülmektedir.
d) Diğer Konular
Hassas ürünler: Hassas ürünler (sensitive products), pazara giriş bölümünün önemli
bir unsurunu teşkil etmektedir. Müzakerelerle belirlenmesi öngörülen uygun sayıda tarife
satırı ile sınırlı tutulacak olan bu ürünlerin, gelişmiş veya gelişmekte olan ülke ayrımı
yapılmaksızın, ülkeler tarafından belirlenmesi hükme bağlanmaktadır. Ancak bu ürünler için
de, tarife indirimi ve bazı hallerde tarife kotası açılması suretiyle esaslı bir iyileştirme
öngörülmektedir.
Diğer unsurlar: Pazara giriş başlığı altında yer verilen diğer unsurlar ise kota
idaresinde iyileştirmeye gidilmesi ve tarife basamaklandırmasının belirlenecek bir formül ile
ele alınmasıdır. Tarifelerin basitleştirilmesi ile özel korunma önlemleri mekanizmasının da
müzakerelerde tartışılması öngörülmektedir.
Özel ve Lehte Muamele: Gelişmekte olan ülkelere tanınacak özel ve lehte muamele
hükümleri ise tarife indirim formülü, hassas ürün sayısı ve bunların ne şekilde ele alınacağı,
tarife kotalarının genişletilmesi ve uygulama dönemlerine dair farklılaştırmayı içermektedir.
Gelişmekte olan ülkelerin üzerinde durdukları "özel ürünler" (special products)
konusuna da yer verilmekte ve bu kapsamda değerlendirilecek ürünlerin daha esnek bir
10
muameleye tabi tutulacağı karara bağlanmaktadır. Metin uyarınca, gelişmekte olan ülkelere
yönelik olarak Özel Korunma Önlemleri Mekanizması’nın da kurulması öngörülmektedir.
e) İstisnalar
En Az Gelişmiş Ülkeler: Bu ülkelerden herhangi bir tarife indirim talebi
olmayacaktır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler mümkün olduğu ölçüde gümrük vergisi ve
kotalardan muafiyet sağlayacaktır.
Yeni Katılan Ülkeler: DTÖ'ne yeni katılan ülkeler için özel bir esneklik tanınması da
çerçeve metinde yer almaktadır.
Diğer Konular: Sektörel insiyatifler, ihracat vergileri ve coğrafi işaretler ise üzerinde
uzlaşılamayan konular olarak sıralanmaktadır. Metinde ayrıca, Tarım Anlaşması’nda yer alan
ihracat kısıtlamalarına ilişkin disiplinin kuvvetlendirilmesi öngörülmektedir.
Çerçeve Metnin Genel Olarak Değerlendirilmesi
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Tarım, çerçeve metninin ağırlıklı konusunu oluşturmuştur.
İç destekler konusunda özellikle gelişmiş ülkelerin belli bir disiplini uygulama konusunda
adım attıklarını belirtmek yanlış olmayacaktır. Bu durum, olumlu bir gelişme olarak
değerlendirilmektedir.
Gelişmekte olan ülkeler için önem arz eden “de minimis” oranının muhafazası ve
halihazırda mevcut özel ve lehte muamele hükümlerinin devamı hedeflenecektir.
Mavi kutu konusunda bir sınırlandırmadan söz edilebilirse de tanım genişletilmiştir.
Ayrıca getirilen global tavan uygulaması, ürün bazında ilave bir tavan uygulaması ile
desteklenmediğinden fazla etkili olmayabilir.
Yeşil kutu gelişmiş ülkelerin mutabakatı çerçevesinde muhafaza edilmiştir. Her ne kadar
bir gözden geçirmeden söz ediliyorsa da özellikle ticaret dışı mülahazalara yapılan atıf
dikkate alındığında olası bir gözden geçirme sonucunda kapsamın daraltılacağını
beklemek gerçekçi olmayacaktır.
İhracat sübvansiyonlarının belli bir tarihte kaldırılması yönünde bir taahhütte bulunulması
şüphesiz gelişmiş ülkelerin bir tavizi olarak algılanmalıdır. Zira bu konu, Uruguay
Raund'dan beri gündemde olan bir anlaşmazlıktır. Sübvansiyonların kaldırılacağı tarihin
DTÖ'nün kredibilitesine gölge düşürmeyecek bir tarih olarak öngörülmesinin de
Türkiye'nin müzakerelerdeki genel pozisyonu ile paralellik arz ettiği görülmektedir.
Öte yandan, ihracat sübvansiyonlarına paralel olarak, sübvansiyon eş değeri etki yaratan
unsurların disiplin altına alınması yönündeki mutabakat ise ABD ve AB arasındaki
uzlaşmayı yansıtmakta ve olumlu değerlendirilmektedir.
Gerek iç destekler ve gerekse ihracat sübvansiyonundaki tüm bu gelişmelere paralel
olarak, gelişmiş ülkelerin kendi üzerlerine düşeni yaptıkları varsayımıyla gelişmekte olan
ülkelerden beklentileri ise esaslı bir tarife indiriminin gerçekleştirilmesidir.
Formül olarak bant yaklaşımının kabul edilmesi, diğer ülke pozisyonları ile
değerlendirildiğinde müzakerelerde beklentinin, kayda değer bir pazar açılımı sağlanması
yönünde olduğunu göstermektedir.
Bu noktada, gelişmiş ülkelerce olabildiğince dar olarak yorumlansa da özel ürünler ve
hassas ürünler kavramları pazara girişte elde edilmiş önemli esneklikler olarak
görülmektedir.
Tarımdaki korumacı yaklaşıma karşın, sanayi ürünleri açısından değerlendirmeler,
Türkiye’nin gümrük birliği partneri olması nedeniyle farklı bir perspektiften
gerçekleşmektedir. Buradaki temel yaklaşım ise gelişmekte olan ülkelerin de mümkün
olduğunca pazarlarını açması şeklindedir.
11
o
o
o
o
Çerçeve metin ufak değişiklikler dışında Derbez Metni'ni yansıtmaktadır. Sanayi
ürünlerinde indirim formülü olarak doğrusal olmayan bir formülün benimsenmesi olumlu
bir gelişme olarak nitelendirilebilir.
Öte yandan bağlı olmayan tarifelerde uygulanan tarife oranlarının iki katı üzerinden
indirim yapılması, gerçek bir pazar açılımı sağlamayacağı yönünde değerlendirilmektedir.
Sektörel yaklaşımlar konusuna da esnek bir anlayışla yaklaşılmakta ve bu açıdan metnin
fazla iddialı olmadığı düşünülmektedir.
Ticaretin kolaylaştırılması bağlamında ortaya konulan modalite belgesi, gelişmekte olan
ve en az gelişmiş ülkelere alışılmışın dışında esneklik tanımayı taahhüt etmektedir. Bu
durumda, gelişmekte olan ülkeler arasında asimetrik yükümlülükler ortaya çıkabilecektir.
Müzakere sürecinde bu husus dikkate alınmalıdır. Zira bu alandaki müzakerelerden
Türkiye’nin temel beklentisi, diğer ülkelerle olan ticari ilişkilerimizin şeffaf ve sağlam
temeller üzerine oturtulmasıdır.
2.2.3. Türkiye Tarımı Açısından Çerçeve Metnin Değerlendirilmesi
Kabul edilen çerçeve, uluslararası ticaretin daha fazla serbestleştirilmesi için temel bir
yapıyı oluşturmaktadır. Bu yapının temel taşları şöyle tespit edilmiştir (TKB, 2004a):
a) Serbest ticareti bozucu nitelikteki tarımsal desteklemelerin azaltılması,
b) Ticarette haksız rekabete neden olan ihracat teşviklerinin, belirlenecek bir süre
sonunda kaldırılması,
c) Tarım ürünleri pazarının korunmasına yönelik gümrük vergilerinin azaltılması
(yüksek vergilerin daha fazla, düşük vergilerin daha az oranda azaltılması).
Gelişmekte olan ülkelere, bu serbestleşme tedbirlerini daha az oranda ve daha fazla
sürede yapma ayrıcalığı tanınmış, çok az gelişmiş ülkeler grubunda yer alan yaklaşık 50
yoksul ülke bu tedbirlerden muaf tutulmuştur. Ülkemiz DTÖ sınıflamasında gelişmekte olan
ülkeler grubunda yer almaktadır. Bu nedenle bu ülkelere tanınan ayrıcalıklardan
yararlanacaktır. Bu arada, gelişmiş ülkelerin ihracat sübvansiyonlarını azaltmaları, gümrük
vergilerini indirmeleri ve iç desteklerini kısmaları sonucunda, Türk tarım ürünlerinin dış
pazarlardaki rekabeti açısından bazı kazanımlar da elde edilebilecektir. Muhtemel
yükümlülükler ve kazanımlar ile müzakerelerde izlenmesi gereken tutum aşağıda
değerlendirilmiştir.
İç Destekler
Kırmızı Kutu: Tarımsal destekleme politikası 2000 yılında başlatılan reform
paralelinde daha çok doğrudan ödemelere kaydırılmıştır (TKB, 2004d). Dolayısıyla iç
destekler altında yer alan kırmızı kutu tedbirleri arasında bulunan girdi destekleri, fiyat yolu
ile desteklemeler ve primler, toplam destekleme bütçesi içerisinde çok az bir pay işgal
etmektedir. Türkiye’de prim ödemeleri genellikle üretim yetersizliği bulunan ürünler için
uygulanmaktadır. Bu nedenle bu desteklerin devam etmesinin gerekliliği kabul edilmektedir.
Fakat bu desteklerdeki problem, prim ödemesinin DTÖ kurallarına göre kırmızı kutuda yer
almasıdır. Kırmızı kutu tedbirleri için öngörülen %10’luk istisna dikkate alındığında bugün
için Türkiye’nin bir ek yükümlülük altına girmesi olası görülmemektedir. Ancak, Asgari
Destek (de minimis) istisnasının %10’un altına çekilmesi halinde prim desteği verilen pamuk,
ayçiçeği, soya fasulyesi gibi ürünlerde sorun yaşayabileceğimiz muhtemeldir. Bu destekleme
kategorisine, kullanılan politika aracının aynı olması nedeniyle süt ve et teşvik primi de
eklenebilir.
12
Bu nedenle üzerinde düşünülmesi gereken üç alternatif söz konusudur (Yavuz ve ark.,
2004). Bunlardan birincisi, prim ödemelerinin toplam destekler içindeki payının, DTÖ
kurallarındaki asgari destek oranı olan % 10’un altına düşmemesidir. İkinci alternatif ise, bu
destekleme şeklinin Mavi Kutuda yer alan garanti fiyatı ve fark ödemesine dönüştürülmesidir.
Zaten halihazırda Türkiye’deki prim ödemeleri de bu politika aracına benzetilerek
yapılmaktadır. Üçüncüsü ise DGD’nin bir şekilde belli ürünlerde prim uygulamaları yerine
kullanılmasıdır.
Prim ödemelerinde özellikle sertifikalı tohum ve soy kütüğüne kayıtlı hayvan
kullanımı, belli bir dönem içinde geçici olarak zorunlu hale getirilerek kullanılmasının hızla
yaygınlaştırılması sağlanmalıdır (TKB, 2004b). Bir başka ifadeyle, prim ödemeleri, üretimde
verim ve kaliteyi artırma aracı olarak kullanılmalıdır. Prim miktarları belirlenirken, ilgili
üretici birliklerinin görüşleri ve dünya piyasalarındaki rekabet koşulları dikkate alınmalı ve
ödemeler zamanında yapılmalıdır.
Mavi Kutu: Mavi kutu tedbirleri altında fındık ve tütünde uygulamakta olduğumuz
alan daraltması ve çay budama tazminatları yer almaktadır. Bu tedbirler üretim veya verimle
irtibatlı olmayıp alan ve kalite kriterlerine dayanmaktadır. Kabul edilen Çerçeve’de mavi kutu
tedbirleri için müzakerelerde tarihsel bir süre tespit edilerek, bu desteklerin toplam tarımsal
üretim değerinin % 5’ini geçmeyecek şekilde azaltılması öngörülmektedir. Türkiye’nin bu
kutuya giren destekleme tedbirlerinin parasal değerinin çok düşük olması nedeniyle,
Çerçeve’nin, bu yöndeki desteklemeleri olumsuz etkileyecek bir yükümlülüğe neden olması
beklenmemektedir. Ancak eğer Türkiye’de, “Fark Ödeme” sistemi önümüzdeki yıllarda
uygulamaya konulursa, en yüksek destek değerinin %10’un altına çekilmesi, düşünülen bu
uygulamayı kısıtlayabilir.
Yeşil Kutu Tedbirleri:Yeşil kutu tedbirleri içerisinde yer alan başta DGD olmak
üzere, kırsal kalkınma, gıda güvencesi, altyapı yatırımları, genel hizmetler gibi desteklerin,
bugün olduğu gibi uygulanabileceği anlaşılmaktadır.
Burada önemli olan husus, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın 2006-2010 yıllarını
kapsayan Tarım Stratejisi’ni hazırlamış olmasıdır (TKB, 2004c). Bu strateji belgesi
hazırlanırken DTÖ’ndeki muhtemel gelişmeler dikkate alındığından, prim uygulaması
dışındaki destekleme tedbirlerinin çoğunun Yeşil Kutu’da yer alması mümkün olacaktır.
Tarım Stratejisi Belgesi, müzakerelerde Türkiye’nin izleyeceği tutum için büyük kolaylıklar
sağlayacaktır.
Gerek AB’nde gerekse ABD’nde desteklerin miktarı çok fazla azalmamış, hatta
örneğin ABD’nin 2002 tarımsal desteklemeleri şaşırtıcı bir şekilde artmış ve DTÖ kurallarına
uyum amacıyla destekler, kırmızı kutudan da maviye veya yeşile kaydırılmıştır.
Pazara Giriş
Pazara giriş yani gümrük vergilerinin indirilmesi konusunda çerçeve metinde,
gelişmekte olan ülkeler için bahsedilen ayrıcalıklar ve özel ürün tespiti yoluyla, hayvansal
ürünler başta olmak üzere bölgesel kalkınma, gıda güvencesi açısından önem taşıyan tarım
ürünleri için ayrıcalıklı işlemlerden Türkiye’nin yararlanması mümkün olabilecektir. Bu
husus, Türkiye’deki ilgili kurumlar bünyesinde çok iyi değerlendirilerek müzakereler
sırasında izlenecek tutum tespit edilmelidir.
13
İhracat Teşvikleri
Türkiye’nin tarım ürünleri ihracatı için sağladığı teşvikler çok düşük miktarlarda
olmaktadır. Ayrıca ihracat kredileri içerisinde tarım ürünleri yer almadığından, müzakerelerde
ihracat sübvansiyonlarının kaldırılması yönünde atılacak adımların bu teşviklerimizi
azaltmamız yönünde bir yükümlülük getirmesi beklenmemektedir. Ancak gelişmekte olan
ülkelerin uyguladıkları ihracat teşviklerinin kaldırılması, tarım ürünlerimizin dış pazarlardaki
rekabet üstünlüğünü artıracağından olumlu bir sonuç doğurabilir.
Hem pazara girişte meydana gelecek kolaylıklara hem de ihracat teşviklerindeki
sınırlamalara çözüm olarak, üretim maliyetlerini düşürücü, yani verimliliği ve etkinliği
arttırıcı yapısal politikalar, uzun vadeli olarak yürürlüğe konulmalıdır. Böylece rekabetçi bir
tarım sektörüne ulaşma doğrultusunda adımlar atılarak DTÖ kuralları sonucu Türkiye
tarımının zarar görmesi ihtimalinin önüne geçilmiş olur.
2.2.4. AB’ne Tam Üyelik Sürecinde, OTP’na Uyumun Türkiye Tarımına Etkileri
2.2.4.1. Tarım Alanında Türkiye ve AB İlişkileri
Türkiye-AB ilişkilerinin, 1959 yılında Türkiye’nin AET’ye üyelik için başvurmasıyla
başlayan 46 yıllık bir geçmişi vardır. 1963 tarihli Ankara Anlaşması, 1973 tarihinde yürürlüğe
giren Katma Protokol ile daha sonraki Ortaklık Konseyi Kararları (OKK), Türkiye ile AB
arasında tarım alanındaki ilişkilerin çerçevesini belirlemektedir.
Ankara Antlaşması’nda, Türkiye’nin AB’ne tam üyeliği için üç aşamalı bir süreç
belirlenmiştir. İlk aşama olan hazırlık döneminde, Türkiye’nin diğer iki aşamada kendisine
düşen yükümlülükleri yerine getirebilmesi için Topluluğun yardımıyla ekonomisini
güçlendirmesi öngörülmüştür. İkinci aşama olan geçiş döneminde Türkiye’nin ekonomi
politikalarını Topluluk politikalarına yaklaştırması hedeflenmiştir. Son aşama olan gümrük
birliğinde ise tarafların ekonomi politikaları arasında koordinasyonun güçlendirilmesi
öngörülmüştür. 1 Ocak 1996 tarihinde gümrük birliği sürecinin tamamlanmasıyla Ankara
Anlaşması’nda değinilen bu son döneme girilmiştir. Ancak, 1995 yılında alınan 1/95 sayılı
OKK ile sanayi ürünleri bakımından gümrük birliği tamamlanırken, tarım mallarında serbest
dolaşım için ek bir süreye ihtiyaç duyulduğu hükme bağlanmıştır. Dolayısıyla, tarım sektörü
açısından halen geçiş dönemi devam etmektedir.
Aralık 1997’deki Lüksemburg Zirvesi, Türkiye ile AB arasındaki siyasi diyalogun
dondurulması ile sonuçlanmıştır. Zirvede, Türkiye aday ülkeler içine alınmamış, 10 Merkezi
ve Doğu Avrupa Ülkesi (MDAÜ) için de bir anlamda yol haritası belirlenmiş ve Türkiye için
de, ilişkilerin geliştirilmesi içerikli somut bir hedefe yönelik olmayan “Avrupa stratejisi”
çizmekle yetinilmiştir. Strateji belgesinin tarıma ilişkin bölümünde, Türkiye’nin OTP’na
uyum sürecinde AB yardımına ihtiyaç duyacağı hususu ilk kez kabul edilmiştir. Bu açıdan
zirve, tarım ilişkileri bakımından önem taşımıştır. Ayrıca belgede tarım için bir eylem planına
da yer verilmiştir. Nihayet, 10-11 Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki’de yapılan AB zirvesinde
Türkiye’nin adaylık statüsü kabul edilmiş ve adaylık süreci olarak adlandırılan farklı bir
dönem başlatılmıştır. Bu süreçte tarım konusunda; özellikle tarım nüfusu, işletme büyüklüğü,
örgütlenme, tarımsal desteklemeler, kurumsal organizasyon, teknoloji kullanımı, verimlilik,
bitki ve hayvan sağlığı şartları, ürün kalite ve standartları açısından uyum sağlanması
öngörülmüştür. Adaylığın teyit edilmesi ile, Türkiye’nin AB’ne katılımı, dolayısıyla OTP ile
uyum gerekliliği geri dönüşsüz bir sürece girmiştir (Anonim, 2005a).
Kasım 2000’de yayımlanan Katılım Ortaklığı Belgesi (KOB)’nde, tarım alanında
Türkiye’nin yapması gereken düzenlemeler belirtilmiştir. Türkiye de KOB’nde belirtilen bu
14
düzenlemelere paralel olarak, bir Ulusal Program hazırlamış ve bu program ile yapılması
istenilen düzenlemeleri bir takvime bağlamıştır.
Türkiye bu Ulusal Program ile; ulusal önceliklerinin yanında, OTP’na uyum
yükümlüğü ve DTÖ’ne karşı olan sorumluluklarını da gözeten rasyonel, etkin, örgütlü,
rekabet gücü yüksek ve sürdürülebilir bir tarım sektörü yaratmayı amaçlamıştır. Bu amaçla
Türkiye’de; piyasa fiyatlarına müdahale yöntemleri terk edilecek, üretimin piyasa
koşullarında talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak politika araçları devreye
sokulacaktır. Çiftçi Kayıt Sistemi, Tapu-Kadastro Sistemi, Coğrafi Bilgi Sistemi ve Çiftlik
Muhasebe Veri Ağı’nın geliştirilmesi sağlanacaktır. Tarımsal veri tabanını kullanan Tarım
Bilgi Sistemi, vadeli işlemler borsası, sözleşmeli tarım ve stok yönetimi araçlarının
geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve etkin şekilde uygulamaya konulması sağlanacaktır.
Gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla “bölgesel” özel programlar geliştirilecektir. Kırsal
alanda tarım-dışı sektörlere destek verilmesi ve kırsal sanayinin yaygınlaştırılması
sağlanacaktır. Tarımdan çekilecek nüfusa, yeni istihdam olanakları yaratacak projeler
geliştirilecektir. Tarım-sanayi entegrasyonunun geliştirilmesi için kaliteli hammaddenin
temini ile tarımsal sanayiye dönük sözleşmeli üretimin yaygınlaştırılması sağlanacaktır. Tarım
Satış Kooperatifleri ve Birlikleri’nin özerkleştirilmesi sağlanırken, kamu eliyle yapılmakta
olan bir kısım görevler üretici organizasyonlarına devredilecektir. Doğal kaynakların
sürdürülebilir biçimde kullanılması, gen kaynaklarının korunması ve saklanması sisteminin
kurulması sağlanacaktır. Çevreyle uyumlu tarımsal kalkınmaya özen gösterilecektir. Detaylı
toprak etütlerinin ve toprak haritalarının yapılması ile toprakların kullanım ve korunmasına
ilişkin bir kanun çıkarılması, kadastro çalışmalarının tamamlanması ve toprak veri tabanının
oluşturulması sağlanarak Arazi Kullanım Planı hazırlanacaktır.
Ulusal Program’da yer alan bu hususlar, Türkiye’nin AB’ne üye olma kararlılığında
bir değişim olmadığı sürece bağlayıcı niteliktedir. Ulusal Program ile, daha önce Ankara
Anlaşması ile hukuken başlayan OTP’na uyum sürecinde, taahhütte bulunmanın ötesine
gidilerek uygulama aşamasına girilmiştir (Anonim, 2005a).
AB ile olan ilişkiler, siyasi ve ekonomik nedenlerle yaşanan iniş ve çıkışlara karşın
Türkiye gündemindeki önemini her zaman korumuştur. Son olarak 17 Aralık 2004 tarihinde
gerçekleşen Brüksel Zirvesi’nde Türkiye’ye tam üyelik görüşmeleri için 3 Ekim 2005
tarihinin verilmesiyle AB ile ilişkiler yeniden canlanmış ve uyum konusundaki çalışmalar hız
kazanmıştır.
2.2.4.2. Ortak Tarım Politikası’nda Reform Süreci ve Günümüzdeki Durum
OTP’da reform tartışmaları OTP’nın oluşumuyla birlikte başlamış, gerek iç gerekse
dış çevrelerce de sürekli gündemde tutulmuştur. OTP, esasen 1950’li yılların tarımsal
sorunlarının çözümüne yönelik oluşturulmuş bir politikadır. Bu sorunlar, OTP kapsamındaki
uygulamalarla 1980’li yıllara gelindiğinde büyük ölçüde çözüme kavuşurken, bu kez OTP’nın
kendisi giderek büyüyen bir sorun olmaya başlamıştır. Bu durum OTP’nın yeniden
yapılandırılması yönündeki tartışmaları daha da şiddetlendirmiştir (Eraktan ve Ören, 2005).
OTP’na ilişkin ilk ciddi reform girişimi, OTP ile ilgili sorunun arzın talebi aşması
olduğu yönündeki eleştiriyi dile getiren 1968 tarihli Mansholt Planı’dır. Manshold Planı’ndan
sonra da OTP’nın maliyetinin yüksekliği ve yol açtığı üretim fazlası ile gelir dağılımı
çarpıklığı sorunlarının çözümü amacıyla, sırasıyla 1973, 1980 ve 1981 yıllarındaki daha dar
kapsamlı girişimlerde bulunulmuş, ancak bu girişimler amacına ulaşamamıştır. Bunun üzerine
1985 yılında, OTP’nda daha köklü ve kalıcı bir değişikliği öngören Yeşil Kitap
yayınlanmıştır. Burada da özde, üretim fazlalıkları ile OTP harcamalarının yüksekliği
sorunlarına çözüm aranmış, ayrıca ürün kalitesi, kırsal kalkınma ve çevre gibi konulara da
önem verilmiştir. 1987 yılındaki Delors Planı ile yine OTP uygulaması sonucu bozulan piyasa
15
dengeleri sorunu dile getirilerek, topluluk müdahale sisteminin dünya piyasalarıyla daha
uyumlu bir iç piyasa yaratılması yönünde gözden geçirilmesinin gerekli olduğu belirtilmiştir.
1990’lı yıllara gelindiğinde, o güne kadarki önlemlerin OTP’nın bilinen sorunlarının
çözümünde yeterince etkili olamaması üzerine reform arayışları sürmüştür. Bu kapsamda,
1992 yılında “Mac Sharry Planı” olarak bilinen ve OTP’da öncekilere göre çok daha köklü
düzenlemeleri öngören bir plan hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur. Mac Sharry Planı ile,
fiyat destekleri yerini büyük ölçüde doğrudan yardımlara bırakmış, işletme yapılarının
iyileştirilmesi ile çevre ve kırsal kalkınma politikalarına artan önem verilmiştir. Bu dönemde,
CAP (Common Agricultural Policy) terimi bile değişerek CARPE (Common Agricultural and
Rural Policy for Europe) adını almıştır (Ertuğrul, 2002).
OTP’nda bugüne kadarki reform girişimleri, genellikle birliğe yeni katılımlar
öncesinde ve her genişleme öncesi, destek miktar ve kapsamının daraltılması şeklinde
süregelmiştir. Gündem 2000 ile de, benzer şekilde yeni 10 üyenin katılımı öncesinde
desteklerin kapsamı bir kez daha sınırlandırılmış, ayrıca 2006 yılına kadar da OTP
harcamaları büyük ölçüde sabitlenmiştir. Yine Gündem 2000 çerçevesinde birlik, MDAÜ’nin
kırsal ve tarımsal kalkınmalarına yardımcı olmak ve uyum sürecini kolaylaştırmak amacıyla
2000-2006 döneminde uygulanacak olan “Tarım ve “Kırsal Kalkınma için Özel Katılım
Programları (SAPARD)” adı altında özel bir mali destek programı oluşturmuştur.
Son olarak AB ülkeleri, Gündem 2000 reformları uygulamasının dönem ortası
değerlendirmesinde Haziran 2003 veya Fischler Reformu olarak adlandıran ve OTP’nda
öncekilere göre çok daha köklü değişiklikleri öngören bir reform paketi üzerinde anlaşmıştır.
Son reform paketi, AB’nin tarımsal destekleme sistemini kökten değiştirecek niteliktedir
(European Commission, 2004).
Yeni OTP ile, üreticilerin pazar isteklerine göre üretim kararlarını vermeleri yönünde
bazı düzenlemeler getirilirken, tüketici ve vergi mükellefleri de gözetilmektedir. Yeni OTP’na
göre, gelecekte desteklerin çok büyük bir kısmı üretimden bağımsız olacaktır. Ancak
üretimden vazgeçmeleri önlemek için, üye ülkeler sübvansiyonlar ile üretim miktarları
arasında sınırlı bir ilişkinin olduğu ve bu sınırların önceden kesin ve net bir şekilde ortaya
konulduğu programlar dahilinde tercih yapabileceklerdir. Bu Tek Ödeme Planı (Single Farm
Payments) ile ödemeler; çevre, gıda güvenliği ve hayvan refahı standartları ile
ilişkilendirilmektedir. Yeni OTP ile bir taraftan AB üreticilerine belirli bir gelir düzeyi garanti
edilirken diğer taraftan da desteklerle üretim arasında oluşturulacak zayıf ancak katı ilişki ile
üreticilerin piyasaya dönük ve daha rekabetçi bir üretim yapısına kavuşmaları
amaçlanmaktadır. Ayrıca büyük işletmelere sağlanacak doğrudan ödemelerin azaltılması
öngörülmektedir. Böylece kaliteli üretim, hayvan refahı ve çevre ile ilgili programlara daha
büyük kaynakların ayrılması mümkün olabilecektir.
AB Tarım Bakanları, 25 üye için 2013 yılına kadar uygulanacak olan sıkı bütçe
programına uyulması amacıyla bir de finansal disiplin mekanizmasının geliştirilerek
uygulanması konusunda anlaşmışlardır. Bu reformlar ile AB, DTÖ görüşmelerinde birliğin
elini de güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Yeni OTP’nın farklı unsurları 2004 ve 2005 yılında
yürürlüğe girecektir. Örneğin Tek Ödeme Planı 2005’te uygulanacak, ancak bir üye kendi
özel koşulları nedeniyle bir geçiş dönemi talep ederse, bu üye ülkeye en geç 2007 yılına kadar
ek bir geçiş süresi tanınabilecektir (Anonim, 2005b)
16
BÖLÜM 3 - BÖLGENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE MEVCUT DURUMU
3.1. Bölgenin Ana Özellikleri
3.1.1. Biyofiziksel Özellikler
3.1.1.1. Bölgenin Genel Tanımı
TR2 Batı Marmara Bölgesi, Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli
illerini kapsamaktadır. Bölgenin batısında Ege denizi, kuzeyinde Bulgaristan, doğusunda
Karadeniz, Bursa ve İstanbul, Güneyinde ise Manisa ve Kütahya yer almaktadır. Bölge, 39º
06’ ve 42º 05’ Kuzey enlemleri ile 25º 35’ ve 28º 58’ Doğu boylamları arasında yer
almaktadır. Bölgenin yüzölçümü, 43.409 km2’dir ve Türkiye yüzölçümünün % 5,64’ünü
teşkil eder.Bölgede rakım, deniz seviyesinden başlayıp, 1.774 m’ye (Kazdağın Karataş
tepesi)) kadar yükselir.
Bölge, batıda Ayvalık’ta başlayan Edremit körfezinden Saroz Körfezine kadar Ege
Denizi sahiline, kuzeydoğuda da İğneada’dan Kıyıköy’e uzanan Karadeniz sahiline sahip
olup, ayrıca Marmara Denizi’nin kuzey tarafında Marmara Ereğlisinden başlayıp Çanakkale
boğazına kadar, güney tarafından ise Bandırma körfezinden Çanakkale boğazına kadar
Marmara Denizi sahiline sahiptir.
3.1.1.2. Alt Bölgeler
DPT İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre TR2 Batı Marmara Bölgesi,
aşağıdaki tablodan da izlenebileceği üzere, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli illerini kapsayan
TR21 Alt Bölgesi, Çanakkale ve Balıkesir illerini kapsayan TR22 Alt Bölgesi olmak üzere
iki alt bölgeden oluşmaktadır.
Tablo 1. TR2 Batı Marmara Bölgesi Alt Bölgeleri
TR21
TR22
TR211 Tekirdağ
TR221 Balıkesir
TR212 Edirne
TR222 Çanakkale
TR213 Kırklareli
3.1.1.3. Topografya
TR2 Batı Marmara Bölgesinin topografyası içerisinde dağlar, ovalar, akarsular, yeraltı
su kaynakları ve göller önemli bir yer tutar.
Dağlar
Bölgede önemli yer tutan Istranca dağları , Koru dağları, Tekir dağları TR21
bölgesinde yer almaktadır.Istranca dağları diğer ismiyle Yıldız dağları Kuzey Anadolu dağları
ile aralarında yapısal fark olmasına rağmen, ayrı doğrultuda uzandıkları için Kuzey Anadolu
dağlarının Trakya’daki uzantısı olarak kabul edilmektedir. Tekir dağları ve Koru dağları
TR21 bölgesinden TR22 bölgesine kadar uzanmaktadır.
TR21 alt bölgesindeki dağların en yüksek zirvesi Istranca dağlarının Kırklareli ile
Demirköy arasında yer alan Mahya Tepesidir. (1031 m) TR21 alt bölgesinde yer alan dağlar
genellikle geniş ormanlık alanlarla kaplıdır.
TR22 alt bölgesinin önemli dağları TR21 alt bölgesinden başlayıp Çanakkale iline
kadar uzanan Koru dağları ve Tekirdağlarının yanı sıra, Kaz dağı, Biga dağları, Edincik dağı,
Karadağ, Kapıdağı, Keltepe dağları, Çataldağı, Alaçam dağları, Marda dağı ve Hodul
dağıdır.TR22 alt bölgesinin en yüksek tepesi Kaz dağının üzerinde 1767 m ile Babadağı’dır.
17
Vadiler
TR2 Marmara Bölgesinde tarımsal açıdan önem arz eden vadiler arasında Edirne ve
Tekirdağ’da yer alan Meriç nehri boyunca uzanan Meriç vadisi, Edirne sınırları içinde yer
alan Ergene ve Tunca vadisi, Balıkesir’de bulunan Susurluk,Gönen ve Kocaçay vadisidir.
Ovalar
TR2 Batı Marmara Bölgesinde
yüzölçümleri açısından çok büyük ovalar
bulunmamaktadır.TR21 alt bölgesinde Meriç havzası, İpsala ovası Ergene havzası yüzölçümü
bakımından en geniş ovalardır. Meriç havzası, Meriç, tunca ve Ergene sularıyla
beslenmektedir. Bölgenin en büyük ovasıdır ve alüvyon özelliktedir. Tarımsal üretim
bakımından önemli yer tutar.Ergene havzası Yıldız dağlarının eteklerinde Edirne ili ile
Kırklareli ili sınırları boyunca uzanmakta olup, Alüvyal toprak özelliğindedir. İpsala ovası da
Edirne ilindeki İpsala ilçesinin büyük bir kısmını kaplayan büyük ovalardan biridir.
Ayrıca TR21 alt bölgesinde Edirne ili sınırlarında yer alan irili ufaklı ovalar Süloğlu
ovası, Keşan ovası, Çamlıca ovası, Mehter ova, Gala ovası, Kirişhane ovalarıdır. Bunlar
denizden yükseltileri pek fazla olmayan ovalardır.
Tekirdağ ili sınırlarında kıyıda akarsu ağızlarında oluşan Kınık ovası, Kumluca ovası,
Şerefli ovası, Naip ovası, Şarköy ovası ile iç kesimlerde de akarsuların geniş vadilerini
kaplayan Gölcük- Çorlu- Çukurca ovası, Çengelköprü ovası, Kurtdere ovası ve Hayrabolu
ovası oldukça verimli ovalardır.
TR22 alt bölgesinde Balıkesir ilinde Gönen ovası,Manyas odası, Balıkesir ovası yüzölçümleri
bakımından önemli bir paya sahiptir. Alüvyon toprak özelliğinde ovalardır. Ayrıca körfez
ovaları olarak adlandırılan turfanda sebze ve meyve yetiştirilen ve Akdeniz ikliminin tipik
şekli görülen Edremit ovası, Burhaniye ovası ve Ayvalık ovası önemli ovalardadır. Çanakkale
ilinde de ovalar genellikle akarsu ağızlarında ve en geniş tabanlı vadilerde yer almakta olup
Kavak, Yalova, Kilye, Pirsen, Karabiga, Biga, Agonya, Bayramiç, Kumkale ovaları önemli
ovalardandır.
Plato ve Yaylalar
TR21 alt bölgesinde Demirköy ve Limanköy platoları, Tekirdağ ilinin batı kesiminde
Malkara ve Hayrabolu platoları yer almaktadır. Bu bölgede yaylalık alan pek yoktur. Ancak;
yayla kapsamı içinde düşünülebilecek küçük alanlar vardır. Bunlar da Edirne ilinde Candır,
Hisarlı, Yazır, Yerlisu, Ömeroba ve Süleyman danişment yaylalarıdır.
TR22 alt bölgesinde Çanakkale ilinde yaylalar K az dağı sıralar üzerinde akarsu
başlarında sıralanır. Bir bölümü Biga Yarımadasında, bir bölümü de Ederemit körfezinin
kuzeyinde Kaz dağının doğu batı uzantıları halindedir.
Akarsular
TR21 alt bölgesinin başlıca akarsuları Meriç ırmağı, Tunca ırmağı, Ergene ırmağı,
Süloğlu deresi, Hayrabolu deresi, Çorlu deresi, Teke deresi, Şeytan dere, Lüleburgaz deresi,
Soğucak deresidir. Bu büyüklü küçüklü derelerin hepsi Meriç nehrinin bir kolu olan Ergene
ırmağıyla birleşerek Ege denizine dökülürler. Bu derelerin sonbahar yağmurları ile aşırı kar
yağışlarının olduğu yıllarda kar erimelerine bağlı olarak su seviyeleri çok yükselir.
Ayrıca bunların dışında Kırklareli ilinde Karadeniz havzasında Deringeçit deresi,
Bulanık dere, Pabuç dere ve Rezve Derelerinde boyları kısa ve su toplama havzaları küçük
olmasına karşın, bu akarsular iklimin nemli-yağışlı olması, yer altı su kaynaklarının zengin
olması nedeniyle yazın kurumazlar. Bu derelerin hepsi Karadeniz’e dökülür.
TR22 alt bölgesinin en uzun akarsuyu, Susurluk çayıdır. Bunun dışında diğer irili
ufaklı akarsular Kocaçay, Kirmastı çayı, Tuzla çayı, eski Menderes çayı, Kocabaş çayı, Mıhlı
çayı, Bayram deresi, Burgaç çayı, Kavak çayı sayılabilir.
18
Tablo 2. TR 2 Batı Marmara Bölgesindeki Akarsular
Alt Bölge
İl Adı
Akarsu
Tekirdağ
Hayrabolu Deresi
Çorlu Deresi
Teke Deresi
Şeytan Dere
Lüleburgaz Deresi
Soğucak Deresi
Meriç Nehri
Ergene Nehri
Tunca Nehri
Süloğlu Deresi
Pravadi Deresi
Susurluk Çayı
-
Kırklareli
TR21
Edirne
TR22
Balıkesir
Çanakkale
Uzunluğu (km)
96
86
80
60
58
55
204
67
55
87
50,5
321
-
Kaynak : DSİ
Göller
TR21 alt bölgesinde önemli ve büyük göl yer almaz. Alt bölgede yüzölçümü en fazla
olan göl Edirne il sınırları içinde yer alan Gala gölüdür. Gölün çevresi bataklık olup,
yüzölçümü yaklaşık 7,7 km2, derinliği de 70 cm’dir. Suları çok tuzlu olduğu için kullanılmaz.
Temel yaralanma biçimi balıkçılıktır. Bölgenin diğer bir gölü olan Dalyan gölünün
yüzölçümü 3,4 km2 olup derinliği göl kıyılarında 10-20 cm, ortalara doğru 1,5 m kadardır.
Göl suları sodyumlu ve tuzlu olup kullanılmaz. Ayrıca Tuzla Gölü, Bücürmene Gölü,
Sığırcık Gölü, Pamuklu Göl, Gölbaba, Erikli Gölü, Mert Gölü alt bölgedeki belli başlı küçük
göllerdir.
Bu göllerin dışında, Karadeniz kıyısındaki koylarda çoğunlukla yaz aylarında akarsu
önlerinin kapanmasıyla oluşan lagün gölleri vardır.
TR22 alt bölgesinde Balıkesir ilinde bulunan Manyas gölü, barındırdığı kuş varlığı ve
ekoloji değerleri yönünden ünü ülke sınırlarını aşmış, dünyaca tanınan kuş alanlarından
biridir. Suları tatlı sığ bir göl olan Manyas gölü her yıl değişik türden 3 milyona yakın kuşun
uğrak yeridir. Bu özelliğinden dolayı bu göl, Kuş Gölü adıyla da anılmaktadır. Ayrıca Manyas
gölü 169 km2 yüzölçümü ile bölgenin en büyük gölüdür. Ulubatlı ve Emir Gölleri de
Bölgenin ufak göllerindendir.
Kıyılar
TR21 alt bölgesinde Tekirdağ ilinin, güney sınırı boyunca uzanan Marmara Denizi’ne
133 km kıyısı vardır. Ayrıca il topraklarının kuzeydoğuda ulaştığı Karadeniz’e 2,5 km kıyısı
vardır.Kırklareli ilinin Karadeniz’e 60 km deniz sınırı bulunmaktadır.
TR22 alt bölgesinde Balıkesir ilinin hem Marmara denizine, hem de Ege denizine
kıyısı vardır. İl toprakları Marmara adaları ve kapı dağ yarımadasıyla beraber Marmara Denizi
kıyılarından Ege Denizinin Edremit Körfezi kıyılarına kadar uzanır.
Çanakkale ilinde batıda Ege denizi, kuzeyde Marmara denizi tarafından
çevrelenmiştir. Adını verdiği Çanakkale Boğazı’nın iki yanında yer alır. Coğrafi yönden çok
büyük önem taşıyan boğazın uzunluğu İstanbul Boğazı’nın iki katına yakın olup 65 km’dir.
Genişliği de İstanbul Boğazının iki katıdır.
19
3.1.1.4. Bitki Örtüsü
TR2 Batı Marmara Bölgesinde bitki örtüsü, ormanlar, çarır-meralar, otsu bitkiler ve az
miktarda da makilerden oluşmaktadır.
TR21 alt bölgesinde özellikle Yıldız dağlarının Karadeniz’e bakan yamaçları sık bir
orman örtüsüyle kaplıdır. Bu ormanlar kıyıdan başlayarak dağların yamaçları boyunca 1000
m’ye kadar yükselir.Buradaki ağaçlar geniş yapraklı olup kış mevsiminde yapraklarını
dökerler. Bölgede 500-600 m’den 250-300 m’ye kadar kayın ormanları hakimdir. Daha
aşağılarda meşe ve gürgen orman alanları başlar.
Ayrıca bu bölgede Ergene havzası çoğunlukla orman örtüsünden yoksundur. Bu çıplak
görünüşü ilk bakışta bir doğal step alanı gibi görünmektedir. Havzanın yamaçlarındaki
ormanlar yoğun tarla açma vb. tahriplere uğramıştır. Fakat sırtlar ve yüksekçe tepelerin tahrip
görmeyen kesimleri meşelerle kaplıdır.
Bölgenin orman varlıkları içinde kayın, gürgen ve meşe daha ağırlıklıdır. Diğer yaygın
ağaç türleri ise kızılağaç, karaağaç, çam türleri, dişbudak, kızılcık, üvez, fındık, muşmula,
yabani eriktir. Diğer yandan Marmara denizi kıyı kesiminde Akdeniz iklimine has makiler,
bağlar, meyve bahçeleri ve zeytinlikler geniş yer kaplar.
TR22 alt bölgesinde Ege kıyılarında maki bitki örtüsü hakim olup buralarda palamut,
meşelikler, defne, kocayemiş, mersin, pırnal meşesi, kekik ve yabani zeytin ağaçları geniş yer
kaplar.
Ormanlar hemen deniz yüzeyinde başlamakla birlikte daha yoğun olarak 300 m
yükseklikten sonra yer alırlar. Ormanlar genel olarak karışık topluluklar durumundadır.
Köknar, kara çam, kızılçam, bodur ardıç, adi porsuk gibi ibreli ağaç türlerinin yanında meşe,
yaban eriği, ahlat, armut, kestane, kayın, çonar, dut, incir ve ıhlamur gibi yapraklı ağaç
türleride mevcuttur. Ayrıca ovalık kesimlerde kekik, adaçayı, katır tırnağı ve funda gibi
dikenli bitkilerle gelincik, ballıbaba, ebegümeci ve paptya türleri yaygındır. Akarsu
boylarında ise çınar ve söğüt ağaçları yer almaktadır.
3.1.1.5. İklim
TR21 alt bölgesinde Tekirdağ ilinde kıyı şeridinde yazlar sıcak, kışlar ılık geçer. İlin iç
kısımlarında ise karasal iklim egemendir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlıdır.
Buralar kış boyunca esen kuzey rüzgarlarının etkisi altında kalır. Edirne ili ise soğuk yeni
karasal bir iklime sahiptir. Ancak bazı yıllarda ılık ve yağışlı, bazen de tamamiyle Karadeniz
iklimi hüküm sürmektedir. İlde egemen rüzgar yılda 4 bin kez esen kuzey rüzgarıdır. Kentte
en hızlı rüzgar, saniyede 28.9 m hızla esen günay rüzgarıdır. Edirne, hem Akdeniz ikliminin
hem de Orta Avrupa’ya özgü kara ikliminin etkisi altında kalan bir geçiş bölgesidir. Bölge
Karadeniz, Ege ve Marmara denizlerinin etkileri ile zaman zaman ve yer yer farklı iklim
özellikleri gösterir. Kışta Akdeniz iklimi etkisini gösterdiği zamanlarda ılık ve yağışlı, kara
iklimi etkisini gösterdiğinde de oldukça sert ve yağışlı geçmektedir. Yazlar sıcak ve kurak,
bahar dönemi ise yağışlıdır. İlin bitkisel üretim açısından önem taşıyan Ergene Havzasında ise
sert bir kara iklimi egemendir.Çevresi dağlarla sınırlı olan bu yörenin denizlerden gelen
yumuşatıcı etkilere kapalı olması bu iklim yapısını ortaya çıkarmaktadır.
Kırklareli ili iklimi ise denize yakınlık derecesine göre yöreler arasında farklılık
göstermektedir. Yıldız dağlarının kuzeye bakan kesimlerinde Karadeniz iklimi görülür. Buna
bağlı olarak yazlar serin, kışlar ise soğuktur. Yaz ve kış mevsimleri arasındaki sıcaklık farkı
azdır. Denizden uzak iç kesimlerde ise karasal iklim görülmektedir. Yaz ve kış mevsimleri
arasındaki sıcaklık farkı yüksektir. Yıldız dağlarının güney eteğinde yer alan Kırklareli
merkezinde de karasal iklim hakimdir.
20
TR22 alt bölgesinde Çanakkale ilinin iklimi genel karakterleri ile Akdeniz iklimi
özelliğindedir. İlin kuzey bölümünde kışın ortalama sıcaklık çok düşer. Kuzey rüzgar ve
soğuklarının Balkanlar üzerinden sarkması bunun önünde doğal bir engelin bulunmaması,
yılın büyük bölümünün rüzgarları geçmesine yol açar. Egemen rüzgar yönü kuzeydir.
Sırasıyla en çok poyraz, yıldız, lodos eser.
Balıkesir çevresi kış dönemi kuzeyden sokulan soğuk (mP) ve çok soğuk (cP) hava
kütleleri ile Akdeniz üzerinden sokulan nispeten ılık etki yapan (Med) hava kütlelerinin etkisi
altında kalır. Bu hava kütleleri ile birlikte kış dönemi etkili olan en önemli sistem Orta
Akdeniz de oluşarak ilk önce Türkiye’nin Batı kıyılarını, diğer bir ifade ile Balıkesir çevresini
etkileyen gezici alçak basınç sistemleridir.(Orta Enlem Siklonları) Balıkesir çevresinde soğuk
dönemde Sibirya kaynaklı yüksek basınç (Antisiklon) sistemi Doğu Anadolu’da olduğu
derecede etkili olmaz.
Kış dönemi sokulan gezici alçak basınçlar ve bağlı cephe sistemleri ile hava kütleleri
daha çok yağış getirici etki yapar. Etkili olan bu alçak basınç sistemlerinde hava hareketi
(rüzgar) hızlı olduğu için Balıkesir merkez ilçede çok tehlikeli noktalara ulaşan hava
kirliliğini dağıtıcı bir etki yapar.
Yaz döneminde, dünya genelinde etkili olan basınç sistemlerinin kuzeye doğru yer
değiştirmesi nedeni ile Asor Yüksek Basıncı ve Basra Alçak Basıncı etkili olur. Bu iki basınç
sistemine bağlı olarak daha çok serin (mP), sıcak (mT) ve çok sıcak (cT) hava kütleleri etkili
olur.
21
Tablo 3. TR2 Batı Marmara Bölgesi Uzun Yıllar İklim Verileri (1995-2004)
Yer
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2
Ortalama
Sıcaklık
(oC)
Maksimum
Sıcaklık
(oC)
Minimum
Sıcaklık
(oC)
Toplam
Yağış
(mm)
Ort.Bağıl
Nem
(%)
Ort.Rüzgar
Hızı
(m/s)
14.2
13.5
13.9
13.9
14.7
15.3
15.0
14.3
38.4
42.5
42.2
42.5
43.2
37.5
43.2
43.2
-9.3
-11.1
-13.4
-13.4
-18.8
-11.2
-18.8
-18.8
649.2
542.0
605.5
598.9
522.3
636.3
579,3
591.1
77
68
68
71
67
77
72
71.4
2.4
0.9
1.8
1.7
2.1
3.9
3.0
2.2
Kaynak : Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü
Not
: Balıkesir ili verileri 1998-2004 yıllarına ait verilerdir.
22
Ort.
Bulutluluk
(0-10)
Ort.Kar
Örtülü
Günler
Sayısı
Ort.
Dolulu
Günler
Sayısı
Günlük Ort.
Güneşlenme
Süresi
(saat,dakika)
4.2
4.5
4.5
4.4
4
3.9
3.9
4.2
10.5
9.4
19.7
13.2
5.9
5.2
5.5
10.1
0.6
2.2
1.0
1.3
0.9
0.8
0.8
1.1
06:10
06:36
06:31
06:51
07:21
-
Ort.
Deniz
Suyu
Sıcaklığı
(0C)
15.8
0.0
0.0
0.0
16.0
-
Yağış
TR21 alt bölgesinde Tekirdağ ilinin Marmara kıyılarında yağış bakımından Akdeniz
iklimi egemendir. Kıyı kesiminden iç kesimlere girildikçe denizden uzaklığın ve yükseltinin
etkisiyle sıcaklık ve yağış değerlerinde küçük farklılaşmalar görülür. Kış mevsiminde kar
yağışları ağırlıklıdır. Tekirdağ ili toplamında mevsimlere göre değişen yağış kış mevsiminde
200-300 mm, ilkbaharda 100-150 mm, yaz mevsiminde 50-100 mm ve sonbaharda 150-200
mm arasında değişmektedir.Yıllık yağış ortalaması 649,2 mm’dir. En az yağışın düştüğü ay
Temmuz ayı, en çok yağışın düştüğü ay ise Aralık ayıdır. Yağışların yıl içerisinde düzenli
olarak dağıldığı Edirne’de yıllık ortalama yağış miktarı 605,5 mm’dir. En az yağış aldınan ay
Haziran, en çok yağış alınan ay ise Aralık’tır. Kırklareli ilinde ise Karadeniz kıyıları, iç
kesimlere göre daha yağışlıdır. Bu durum büyük ölçüde denizin varlığına bağlıdır. Deniz
üzerinden gelen nemli hava kütleleri Yıldız Dağları’nın da etkisi ile kıyı kesimlere yağış
bırakmaktadır. Kış mevsiminde yağışlar alçak kesimlerde yağmur, yükseklerde kar şeklinde
olmaktadır. Ortalama yıllık yağış miktarı 542,0 mm’dir. En çok yağışın alındığı ay Kasım, en
az yağışın aldındığı ay ise Ağustos’tur.
TR22 alt bölgesinde yaz döneminde Balıkesir çevresinde etkili olan serin, sıcak ve çok
sıcak hava kütleleri fazla yağış getirmez; ancak yağış ile ilgili bölümde de ifade edildiği gibi
yükseklere ve kuzeye doğru gidildikçe yağış miktarı artar. Yıllık toplam yağış miktarı 522,3
mm’dir. Çanakkale’de ise yağışlar büyük çoğunlukla yağmur şeklindedir. Yıllık toplam yağış
miktarı 636,3 mm ‘dir.
TR21 alt bölgesinde Tekirdağ ilinde Marmara kıyılarında yağış bakımından Akdeniz
iklimi egemendir. Kıyı şeridinde yazlar sıcak, kışlar ılık geçer. Buralarda tek fark kışın kar
yağmasıdır. Kuzeye paralel uzanan Tekir dağları da kıyı kesimini Balkanlardan gelen soğuk
hava kütlesine karşı koruru. İlin iç bölgeleri ise karasal iklimin etkisi altındadır.Ortalama
karla örtülü gün sayısı 10.5’dir. Bazı yıllarda dolu yağışı da görülmektedir. Dolulu günlerin
yıllık ortalaması 0.6 gündür. Edirne ili hem Akdeniz ikliminin hem de Orta Avrupa’ya özgü
kara ikliminin etkisi altında kalan bir geçiş bölgesinde olduğundan, kara iklimi etkisini
gösterir. Kışlar kar yağışlı geçer. Ortalama karla örtülü günler sayısı tüm ilde 19.7’dir.
Ortalama dolulu günler sayısı ise 1.0’dir. Kırklareli ilinde ise kışlar soğuk ve zaman zaman
kar yağışlı geçmektedir. Kış mevsimi sonbahar süresince başlayarak, çoğunlukla kuzeyden
gelen kutupsal kökenli soğuk hava ile bazen Akdeniz üzerinden gelen ılık-nemli tropikal
kökenli hava, bölgede etkili olmakta ve her iki hava kütlesi yöre üzerinde karşılaştıklarında
yağışlar meydana gelmektedir. Yağışlar, alçak kesimlerde yağmur, yükseklerde ise kar
şeklinde olmaktadır. İlin en önemli yükseltisi olan Yıldız Dağları, en alçak kesimini ise
Ergene Ovası oluşturmaktadır. Bu yükselti farkı neticesinde Ergene ovasından Yıldız
dağlarına doğru gidildikçe sıcaklık düşmekte, kış yağışları daha çok kar şeklinde olmaktadır.
Yükseklik arttıkça don olaylarının süresi de artmaktadır.Tüm ilde ortalama karla örtülü günler
sayısı 9.4, dolulu günler sayısı ise 2.2’dir.
TR22 alt bölgesinde Çanakkale ilinin iklimi genel karakteriyle Akdeniz iklimi
özelliğinde olmasına karşın, denizden uzaklık ve deniz yüzeyinden yükseklik gibi nedenlerle,
iç kesimlerde karlı ve dolulu günler daha fazladır. Ortalama karla örtülü günler sayısı 5.2,
dolulu günler sayısı 0.8’dir. Balıkesir ilinde ise ortalama karla örtülü gün sayısı 5.9, ortalama
dolulu günler sayısı 0.9’dur.
3.1.2. Sosyo-Ekonomik Yapı
Bu başlık altında TR2 Batı Marmara Bölgesinin sosyo-ekonomik yapısı içerisinde
nüfus, sağlık, ulaşım, eğitim, ekonomi, fiziki alt yapı, ticaret ve halen yürütülmekte olan
yatırım konuları incelenmiştir
23
3.1.2.1. Nüfus Yapısı
2000 yılı nüfus verilerine göre; Türkiye toplam nüfusunun %4,3’ünü oluşturan
2.895.980 kişi TR2 Batı Marmara bölgesinde yaşamaktadır Bölge nüfusunun %55,47’si
şehirde otururken geriye kalan %44,53’lük kısmı ise köylerde yaşamaktadır.Türkiye geneline
oranla nüfus yoğunluğu çok daha az olan bölgede toplam nüfus artış hızları daha yüksek
düzeydedir.
1990-2000 yılları arasında ülke genelinde kırsal kesim nüfus artış hızı %0,2171 iken,
kentsel nüfus artış hızı %0,1828 olarak gerçekleşmiştir. Bölgedeki kır-kent nüfus artış
oranları ise aynı dönem için sırasıyla %0,1118 ve %0,2476 olarak gerçekleştiği
görülmektedir.
2000 yılı nüfus sayımı verilerine göre ülkemizdeki toplam şehirli nüfusun %3,65’i,
kırsal nüfusun ise %5,40’ı TR2 bölgesinde yaşamaktadır.
Tablo 4. TR2 Batı Marmara Bölgesi Nüfus Verileri (2000)
Nüfus
Köy
Toplam
Yüzölçümü
Yer
Köy Sayısı
Yoğunluğu
Nüfusu
Nüfus
(km2)
(km2)
Tekirdağ
282
228.214
623.591
6.218
99
Kırklareli
177
139.259
328.461
6.550
66
Edirne
265
171.698
402.606
6.276
52
TR21 Alt Bölgesi
724
539.171
1.354.658
19.044
73
Balıkesir
905
498.752
1.076.347
14.528
75
Çanakkale
561
249.404
464.975
9.736,9
47
TR22 Alt Bölgesi
1.466
748.156
1.541.322
24.264,9
64
TR2 Batı Marmara
2.190
1.287.327
2.895.980
43.308,9
68
TR2 / TR (%)
6,79
5.41
4.27
6
(-20)
TÜRKİYE
32.266 23.797.653 67.803.927
769.604
88
Kaynak:DPT
Aşağıda tabloda sonuçları verilen projeksiyon çalışmalarına göre 2010 yılında bölge
nüfusunun 3 milyonun üzerine çıkacağı görülürken, Türkiye nüfusunun ise 81,5 milyon
civarında olacağı görülmektedir.
Tablo 5. TR2 Batı Marmara Bölgesinin Şehir ve Köy Nüfusu ile Yıllık Nüfus Artış Hızı
Yer
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
TR2 1 Alt
Bölgesi
Balıkesir
Çanakkale
TR2 2 Alt
Bölgesi
TR2 Batı
Marmara
TR2 / TR
Türkiye
1990 Yılı Nüfusu
Toplam
Şehir
468.842
258.440
309.512
149.532
404.599
210.421
Köy
210.402
159.980
194.178
2000 Yılı Nüfusu
Toplam
Şehir
623.591
395.377
328.461
189.202
402.606
230.908
Nüfus artış hızı ‰
Köy
Toplam Şehir Köy
228.214
28.52 42.51 8.12
139.259
5.94 23.52 -13.87
171.698
-0.49 9.29 -12.30
1.182.953
618.393
564.560
1.354.658
815.487
539.171
13.55 27.66 -4.60
974.274
432.263
468.758
168.629
505.516
263.634
1.076.347
464.975
577.595
215.571
498.752
249.404
9.96 20.87 -1.35
7.29 24.55 -5.55
1.406.537
637.387
769.150
1.541.322
793.166
748.156
9.15 21.86 -2.77
2.589.490
1.255.780
1.333.710
2.895.980
1.608.653
1.287.327
11.18 24.76 -3.54
0.05
0.04
0.06
0.04
0.04
0.05
56.473.035 33.656.275 22.816.760 67.803.927 44.006.274 23.797.653
-7.10 -2.05 -7.75
18,28 26,81 4.21
KAYNAK: TUİK
24
Tablo 6. Bölgede 1990-2000 Yılı Nüfusuna Göre Bazı Nüfus Projeksiyonları
Yılı Nüfusu
1990
2000
2005
2010
TR21
TR22
1.182.953
1.354.658
1.406.600
1.455.000
1.406.537
1.541.322
1.564.000
1.576.000
TR2 Batı
Marmara
T Ü R K İ Y E
Bölgesi
2.589.490
56.473.035
2.895.980
67.803.927
2.970.801
72.065.000
3.031.000
76.505.000
KAYNAK: TUİK
TR2 Batı Marmara Bölgesinde nüfus projeksiyonuna göre 2010 yılında nüfusun
tahminen 3.031.000 olması beklenmektedir.
Diğer alt bölgeye kıyasla nüfusun daha az olduğu alan olmasına rağmen, en yüksek
nüfus artış hızı TR21 Alt Bölgesinde gözlenmiştir. Tekirdağ ilindeki en yüksek nüfus artışına
karşın Edirne ilinden nüfus kaybı söz konusudur. Batı Marmara Bölgesindeki iller arasında,
nüfus artışı dış göç almasından dolayı ülke genelindeki artıştan fazla olan, Tekirdağ ilidir.
TR22 alt bölgesindeki Balıkesir ilinde de %0 9.96 ‘lık bir nüfus artışı gözlenmektedir. Tüm
illerde şehir nüfusları, köy nüfuslarından fazla olup, artışlar her zaman şehir nüfusunda
gerçekleşmiştir.TR21 alt bölgesindeki Edirne ve Kırklareli illerinde tarımla uğraşan kesimin
gelir düşüklüğünden dolayı yeni iş imkanları için, kırsal kesimden kente, özellikle sanayi
şehirlerine yoğun bir göç yaşanmaktadır.
TR22 Alt Bölgesindeki Çanakkale ilinde önemli bir yer tutmayan göç hareketi daha
çok mevsimlik göç ve kırsal kesimden şehirlere iç göç olarak kendini göstermektedir.
Balıkesir nüfusunun %53,66’sı şehirde oturmasına rağmen, bu nüfusun büyük çoğunluğunun
ekonomik olarak köye bağımlılığı devam etmektedir.
3.1.2.2. Sağlık
TR2Batı Marmara Bölgesi sağlık hizmetleri ihtiyaçları açısından ülke genelinden
farklı bir yapı taşımamaktadır. Tablolardaki verilerden görüleceği gibi, Bölgede toplam 70
adet sağlık kurumu hizmet vermesine karşılık, çarpık kentleşme ve hızlı nüfus artışlarından
dolayı kişiye ve çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri, ilk yardım ve acil müdahale,
birinci basamak tedavi hizmetleri, hasta takibi, laboratuar hizmetleri, kayıt bildirimi ve
istatistik işlemlerin yürütülmesi gibi konularda sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesine ihtiyaç
duyulmaktadır.
Tablo 7. TR2 Batı Marmara Bölgesi Bazı Sağlık Verileri
Yer
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
TR21 Alt Bölgesi
Balıkesir
Çanakkale
TR2 Alt Bölgesi
TR2 Batı Marmara
Bölgesi
TR2 / TR (%)
T Ü R K İ Y E
Özel
Hastane
Yatak
Sayısı
Sayısı
6
201
1
18
2
33
9
252
3
72
3
72
Kamu
Hastane
Yatak
Sayısı
Sayısı
11
1095
8
709
8
1228
27
3032
20
2561
11
1047
31
3608
58
6,25
929
6640
4,18
158.845
12
4,60
261
Kaynak: TUİK 2004
25
324
2,54
12.775
Toplam
Hastane
Yatak
Sayısı
Sayısı
17
1296
9
727
10
1261
36
3284
23
2633
11
1047
34
3680
70
5,89
1190
6964
4,06
171.888
TR21 alt bölgesindeki Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi bulunduğu alt
bölge illerine hizmet sunmaktadır. Bölgede en fazla hastane Balıkesir’de, en az hastane ise
Kırklareli’de bulunmakta, yine yatak sayısı bakımından da Balıkesir ilk sırada yer
almaktadır. Özel hastane sayısı bakımından Tekirdağ ili ilk sırayı alırken, buna karşılık
Çanakkale ilinde hiç olmaması dikkat çekmektedir. Türkiye nüfusunun %4,3’ünü barındıran
bölgede sağlık verilerinde hastane ve yatak sayılarında bu oran ortalama olarak %5 civarında
seyretmektedir.
Türkiye ortalaması olarak 56.978 kişiye bir hastane 395 kişiye bir yatak düşmekte
iken, TR2 Batı Marmara Bölgesinde 41.371 kişiye bir hastane, 416 kişiye bir yatak
düşmektedir. 2000 nüfus sayımı verilerine göre TR2 Batı Marmara Bölgesi, kişi başına düşen
hastane sayısı bakımından Türkiye ortalamasının üzerinde iken, yatak sayısı bakımından
Türkiye ortalamasının altında kalmıştır.
TR2 Batı Marmara Bölgesinde sağlık kuruluşlarında çalışan personele ait veriler, iller
bazında ve toplam olarak aşağıda verilmiştir.
Tablo 8. TR2 Batı Marmara Bölgesi Sağlık Kuruluşlarında Çalışan Personel Verileri
728
310
874
1912
1135
443
1578
231
135
140
506
450
176
626
165
87
105
357
262
110
372
777
342
635
1754
1380
693
2.073
Sağlık
Memuru
403
257
366
1026
945
367
1312
3490
3,35
104.226
1132
4,60
24.615
729
3,97
18.363
3827
4,64
82.616
2338
4,05
57.723
Düzey İller / Bölgeler Hekim Sayısı
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
TR21 Alt Bölgesi
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Alt Bölgesi
TR2 Batı Marmara
Bölgesi
TR2 / TR (%)
T Ü R K İ Y E
Eczacı
Diş Hekimi
Hemşire
Ebe
443
281
413
1137
1.200
557
1.757
2894
6,79
42.649
KAYNAK: TUİK 2004
Ülkemiz genelinde ise; 1271 kişiye bir uzman hekim, 1332 kişiye bir pratisyen hekim,
3692 kişiye bir diş hekimi, 1590 kişiye bir ebe, 821 kişiye bir hemşire ve 1175 kişiye bir
sağlık memuru düşmekte iken, TR2 Batı Marmara Bölgesinde 830 kişiye bir hekim, 3972
kişiye bir diş hekimi, 1001 kişiye bir ebe, 757 kişiye bir hemşire ve 1239 kişiye bir sağlık
memuru düşmektedir.
2000 nüfus sayımına göre TR2 Batı Marmara Bölgesi, kişi başına düşen diş hekimi ve
sağlık memuru sayısı bakımından Türkiye ortalamasının altında, hekim, ebe ve hemşire
sayısı bakımından Türkiye ortalamasının üzerindedir.
Türkiye nüfus oranları ile karşılaştırıldığında, ülke nüfusunun %4,3’ünü barındıran
bölgede sağlık verilerinde hastane ve yatak sayılarında, bu oran ortalama olarak %5 civarında
seyretmekte, eczacı, sağlık memuru, hemşire ve ebe sayılarında ise bu değer yaklaşık %4
üzerinde seyretmektedir.
26
3.1.2.3. Eğitim
Okuma-yazma bilmesi gereken yaş sınırı dikkate alınarak yapılan değerlendirmelere
göre bölgede okuma–yazma oranı % 90,1 iken bu oran ülke genelinde %87,3 düzeyinde
bulunmaktadır. Ülke genelinde okuma- yazma bilmeyen nüfusun önemli bir kısmını ise
kadınların oluşturduğu bilinmektedir.
Tablo 9. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Öğrenim İstatistikleri
Kriterler
Okuma-yazma Bilen*
Okuma-yazma
Bilmeyen*
TR21
TR22
1.142.646
1.255.639
102.243
159.527
TR2 Batı
TR2/TR
Marmara
TÜRKİYE
(%)
Bölgesi
2.398.285
4,59 52.259.381
261.770
3,45
7.589.657
OKUL ÖNCESİ
Okul Sayısı
Öğrenci Sayısı
Öğretmen Sayısı
441
535
976
20.675
20.675
12.579
12.671
25.250
640.849
640.849
482
561
1.043
24.775
24.775
3,66
34.656
İLKÖĞRETİM
Okul Sayısı
Öğrenci Sayısı
Öğretmen Sayısı
499
767
1.266
174.964
186.160
361.124
6.909
8.904
15.813
3,93
402.829
3,33 10.846.930
ORTAÖĞRETİM
Okul Sayısı
Öğrenci Sayısı
Öğretmen Sayısı
207
241
448
5,65
7.934
70.206
69.508
139.714
4,13
3.386.717
4.086
5.027
9.113
4,86
187.665
MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM
Okul Sayısı
Öğrenci Sayısı
Öğretmen Sayısı
119
145
264
67,01
394
31.911
28.858
60.769
26,44
229.836
2.063
2.534
4.597
5,46
84.276
Kaynak:TUİK 2006/2007 *DİE,2000
Tablo 10. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Eğitim Verileri
Öğretmen
Yer
Öğrenci Sayısı
Okul Sayısı
Sayısı
327.955
15.563
1.354
TR21 Alt Bölgesi
337.847
19.519
1.784
TR22 Alt Bölgesi
665.802
35.082
3.138
TR2 Batı Marmara
3,86
4,37
4,66
TR2 / Türkiye Oranı
17.246.550
802.934
67.349
TÜRKİYE
Kaynak : TUİK 2006/2007
Eğitim verileri bakımından bölgenin durumu ülke ortalaması ile paralellik arz
etmektedir ve okul, öğrenci ve öğretmen sayısı bakımından Türkiye rakamlarının yaklaşık
%4’ü bu bölgede bulunmaktadır
27
TR21 Alt Bölgesinde Edirne’de bir üniversite, TR22 Alt Bölgesinde biri Balıkesir,
biride Çanakkale’de olmak üzere toplam iki üniversite ve bu üniversitelere bağlı yüksek
okullar bulunmaktadır.
3.1.2.4. Ulaşım -Haberleşme
TR2 Batı Marmara Bölgesinde İllerin bağlantısı genelde kara yolu ile olurken bazı
iller arasında deniz yolu ile ve demir yolları ile de sağlanabilmektedir. Aynı zamanda deniz
yolu ile kıtalar arası kısmen de Türkiye’nin bazı illeri ile ulaşım bağlantıları bulunmaktadır.
Karayolları
TR21 alt bölgesinin, İstanbul’da başlayan ve Marmara kıyılarını izleyerek ülkenin
sınırları ötesinde Balkan yarımadasının içlerine uzanan (E-25) dışında yine İstanbul’un
Avrupa bağlantılarını sağlayan D-100 ve D-110 karayolu ile TEM, D-100 İpsala sınır kapısı
ile Yunanistan’a, D-110 ve TEM ise Kapıkule sınır kapısı ile Bulgaristan’a ulaşan yollarıdır.
TR22 alt bölgesinde Ankara, İzmir, İstanbul ve Bursa karayolu bağlantısı mevcuttur.
TR2 Alt Bölge sınırları içerisindeki toplam karayolu uzunluğu 4.425,5 km olup, bunun 2.174
kilometresi devlet yolu, 2.071 kilometresi il yolu ve 180,5 kilometresi ise otoyoldur.
Havayolları
TR2 Batı Marmara Bölgesinde, TR21 alt bölgesinde yer alan Tekirdağ ili sınırlarında
sivil havacılık kapsamında havaalanı yer almamakla birlikte, Çorlu ilçesinde askeri amaçlı
havaalanı mevcut olup yapılan düzenlemelerle sivil hizmette vermektedir. TR22 alt
bölgesinde yer alan Balıkesir ilinde ise Körfez havaalanı mevcuttur. Ayrıca il merkezinde
sivil ve askeri amaçlı bir hava alanı bulunmakta fakat, yolcu sayısının yeterli olmaması
sebebiyle tarifeli seferler şimdilik yapılmamaktadır.
Denizyolları
TR21 alt bölgesinde bir adet liman, ihracat ve ithalat iskeleleri mevcut olup, bunun
dışında Nato’ya ait liman inşasına da başlanmş bulunmaktadır. Tekirdağ limanının kapasitesi
önemli ölçüde artırılarak modern bir yapıya kavuşturulmuştur ve her türlü ürünün ticareti ve
taşımacılık yapılabilmektedir. Kırklareli ilinin Karadeniz kıyı şeridinde İğneada ve Kıyıköy
deniz ulaşımı açısından önemli iki merkezdir.İğneada limanında iki adet rıhtım bulunmakta ve
buralardan diğer limanlara 45 bin ton karışık yük sevkiyatı yapılmaktadır.
TR22 alt bölgesinde Çanakkale ilinde, deniz yolu taşımacılığı
feribotlarla
sağlanmaktadır ve 5 adet liman mevcuttur. Balıkesir ilinde ise, Bandırma, Erdek, Ayvalık,
Edremit- Akçay, Marmara limanları mevcut olup, ticaretin büyük kısmı Bandırma limanından
gerçekleştirilmektedir.
Demiryolları
TR21 alt bölgesinde iller arasında demiryolu bağlantısı bulunmamakla beraber, alt
bölge sınırları içerisinde toplam 273 km demiryolu bulunmaktadır.TR22 alt bölgesinde İzmirAnkara demiryolu hattı üzerinde bulunan Balıkesir ili mevcut olup, bölge sınırları içerisinde
170 km demiryolu ağı bulunmaktadır ve önemli bir liman olan Bandırma limanı ile bağlantısı
mevcuttur.
Köy yolları
TR2 Batı Marmara Bölgesinde yolu olmayan köy bulunmamaktadır.
28
Tablo 11. TR2 Batı Marmara Bölgesi Yol Durumu
Tesviyeli ve
Köprü
Asfalt
Stabilize
Toplam
Alt Bölge
Ham Yol
(km)
(km)
(km)
Adet
Metre
(km)
2933
2089
323
5345
611
7955
TR21
3969
3966
513
8448
537
9927
TR22
6902
6055
836
13793
1148
17882
TR2 Batı Marmara
91159
131399
51647
274205 15.588 240.300
TÜRKİYE
Kaynak : KGM
Haberleşme
TR2 Batı Marmara bölgesinde şehirlerde ve kırsal alanlarda gerek kablolu ve gerekse
kablosuz iletişim imkanlarından yaygın olarak faydalanılmaktadır.
3.1.2.5. Ana Ekonomik Sektörler ve Faaliyetler
TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde ekonomik göstergeler incelendiğinde, gerek tarımsal
üretimin ve tarıma dayalı sanayinin gayri safi hasıla içindeki payı, gerekse bu alanlarda
çalışan nüfusun toplam aktif nüfus içindeki payının yüksekliği (ayrıca asıl faaliyet alanı
dışında tarımsal üretimden kazanç sağlayan bir kitlenin bulunması) sebepleriyle tarımın
bölgede en önemli ana ekonomik sektörlerden biri olduğu aşikardır.
Tablo 12. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinin GSYİH’ daki Sektör Dağılımları (%)
İktisadi Faaliyet Kolları
Tarım
Çiftçilik ve Hayvancılık
Ormanlık
Balıkçılık
Sanayi
Madencilik ve Taş Ocakçılığı
İmalat Sanayi
Elektrik, Gaz ve Su
İnşaat Sanayi
Ticaret
Toptan ve Parekende Ticaret
Otel Lokanta Hizmetleri
Ulaştırma ve Haberleşme
Mali Müesseseler
Konut Sahipliği
Serbest Meslek Hizmetleri
İzafi Banka Hizmetleri
Devlet Hizmetleri
Kar Amacı Olmayan Özel
Hiz.Kur.
İthalat Vergisi
Tekirdağ
12,5
11,8
0,1
0,6
43,5
0,3
26,5
16,6
5,9
10,7
8,8
1,8
12,3
1,3
2,6
1,9
1,6
7,1
İstatistiki Bölge Birimleri
TR21
TR22
Edirne Kırklareli Balıkesir Çanakkale
27,9
9,8
22,9
22,0
26,9
8,7
19,8
18,5
0,3
0,9
0,8
1,4
0,7
0,1
2,3
2,0
12,1
59,0
19,2
18,3
0,4
0,9
1,2
1,4
10,8
27,4
16,9
15,7
0,9
30,7
1,1
1,2
3,6
2,8
4,2
5,6
16,3
8,4
12,0
16,7
13,1
7,1
8,0
12,1
3,3
1,3
4,0
4,6
16,0
8,9
20,5
19,9
6,2
0,8
1,3
1,2
3,9
2,3
3,6
2,4
2,7
1,2
3,5
2,4
4,4
1,0
1,2
1,3
13,6
5,8
12,2
11,5
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
3,9
1,8
2,0
1,7
1,1
Kaynak: TUİK 2001
29
Bölgede ki tarımsal üretimin; gerek üretim metotları, gerek mekanizasyon düzeyi ve
diğer girdi kullanım oranları ile ürün deseni göz önüne alındığında bölgesel bazda önemli
karşılaştırmalı üstünlüklere sahip olduğu anlaşılmaktadır.
TR2 Batı Marmara Bölgesi illerinin GSYİH’daki sektör oranları incelendiğinde
tarımın payının en yüksek olduğu il Edirne (% 27,9) , en düşük olduğu ilinde Kırklareli (%
9,8) olduğu görülmektedir. Sanayi payının en yüksek olduğu il Kırklareli (%59,0), en düşük
olduğu il ise Edirne (%12,1) ‘dir.
Ekonomi
TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde DPT 2003 gelişmişlik düzeyi tablosuna göre illerin
bazı özellikleri açısından 81 il içerisindeki sıralaması aşağıdaki gibidir.
İL ADI
PERFORMANS
GSYİH
Balıkesir
15
12
Tekirdağ
7
23
Kırklareli
11
33
Edirne
16
32
Çanakkale
24
27
* Tarımsal üretim içindeki payı
TARIM (*)
3
29
47
36
19
Nüfus artışı konusunda ilk sırayı Tekirdağ İli almakta olup, artış hızı hem Marmara
Bölgesi hem de ülke ortalamasının üzerindedir. Bölge’de yalnızca Edirne İli’nin nüfus artış
hızı (-) değer olarak karşımıza çıkmakta, diğer üç ilimizin artış hızları ise hem ülke hem de
bölge ortalamasının altında kalmaktadır.
Tarım
2001 Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre bölgenin toplam arazi varlığı içinde
işlenen arazi oranı % 55.21 gibi çok yüksek bir orana tekamül etmekte ve bu da mevcut
tarımsal potansiyelin yüksekliğini ortaya koymaktadır. İşlenen toplam 12.012.439 da arazinin
yalnızca 258.511 dekarı nadasa bırakılmaktadır.617.725 dekar alan sebze ve süs bitkisi
üretiminde kullanılmakta olup (% 5) bunun yarısı Balıkesir İlinde gerçekleşmektedir.
Meyvecilik konusunda ise toplam 757.271 dekar (toplam işlenen alanın % 6,3 ü) üretim
alanının 683.000 dekarı ile üretimin TR22 Alt Bölgesi’nde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu
anlamda sahip olunan arazi varlığının tarımsal üretim dışında kullanımı konusunda son derece
hassas davranılmasının gereği de çok açık şekilde kendini ifade etmektedir.
Tablo 13. Batı Marmara Bölgesi İşlenen Arazi Varlığı Tablosu
İşlenen Tarım
İşlenen arazi
İl
Arazisi (Ha)
oranı(%)
Tekirdağ
395.415
63,17
Edirne
510.456
35,0
Kırklareli
359.514
36,9
Balıkesir
264.703
59,0
Çanakkale
268.311
41
Toplam
1.898.399
55,21
Kaynak: 2001 Genel Tarım Sayımı
30
Tablo 14. TR 2 Batı Marmara Bölgesindeki 50-99 da Arazi Varlığı Olan İşletmeler
İşletme
İşletme
Arazi
İşletme
Arazi
Alan
Sayısı
İl
Sayısı
Mik.(da)
Sayısı
Miktarı(da)
Oranı
Oranı
(Toplam) (Toplam) (50-99 da) (50-99 da)
(%)
(%)
Tekirdağ
28.026
2.809.485
8.445
581.345
30
20
Edirne
37.390
3.506.244
11.149
743.907
30
21
Kırklareli
20.081
1.739.655
5.158
305.374
26
18
Balıkesir
89.785
2.520.125
16.033
783.666
18
31
Çanakkale
50.720
1.436.930
11.191
385.588
22
27
Toplam
226.002 12.012.439
51.976
2.799.880
23
23
Kaynak: 2001 Genel Tarım Sayımı
Turizm
TR21 alt bölgesinde Edirne ili Osmanlı İmparatorluğu’na başkentlik yapmış ve Türk
tarihinde önemli bir yer edinmiş bir şehirdir. Türk hatta dünya mimarisinin önde gelen
isimlerinden olan Mimar Sinan’ın en önemli eserlerinden biri olan Selimiye Camii Edirne
ilindedir. Ayrıca burada birçok çarşı, köprü, kervansaray ve hamamlar da inşa etmiştir. Tarihi
Kırkpınar güreşleri ve şenlikleri de ilin önemli bir turizm potansiyelidir. Ülkemizin Avrupa
kapısı olan Edirne doğal güzellikleriyle de önemli bir yerleşim yeridir. Meriç nehri boyunca
birçok mesire yerine sahiptir.Ayrıca Saroz Körfezi de yaz turizmi için ayrıcalıklı bir mekan
durumundadır. Tekirdağ ilinde coğrafi konumdan kaynaklanan deniz turizmi
önemlidir.Geçmişten kaynaklanan tarihi turizm alanları bulunmaktadır.Yine coğrafyanın
getirdiği deniz kenarı ve orman içi mesire alanları Merkez, Şarköy ve Saray ilçelerinde
yoğunlaşmıştır. Kırklareli tabiat harikası yeşil alanları, denizleri, mağaraları, ormanları,
mesire yerleri, parkları, tarihi ve kültürel değerleri ile yüksek bir turizm potansiyeline sahiptir.
İstanbul’a 1,5-2 saat mesafede olan İl’e yeterli yatırım yapıldığı takdirde bölgenin en cazip
turizm merkezi olacaktır.
Tablo 15. TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Belediye İşletme Belgeli Tesislerde Konaklayan
Turist Sayıları ve Tesislerin Doluluk Oranları
İstatistiki Bölge Birimi
TR21
TR22
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Yabancı
Turist
Sayısı
2 .4 7 6
1.088
4.993
156.544
5.820
Belediye İşletme Belgeli
Yerli
Toplam
Doluluk
Turist
Turist
Oranı
Sayısı
Sayısı
(%)
6 7 .0 2 7
6 9 .5 0 3
1 7 ,9 1
51.907
52.995
19,80
75.978
80.971
32,62
262.887
419.431
28,07
129.725
135.545
11,94
TR2 Batı
170.921
587.524
758.445
Marmara
Türkiye
2.356.304 7.610.259 9.966.563
Kaynak: www.kultur.gov.tr 2003
-
Yabancı
Turist
Sayısı
4.786
855
7.523
34.979
82.627
130.770
İşletme Belgeli Tesisler
Yerli
Toplam
Doluluk
Turist
Turist
Oranı
Sayısı
Sayısı
(%)
31.830
36.616
30,88
11.898
12.753
23,65
74.244
81.767
25,46
227.708
262.687
29,67
141.570
224.197
38,99
487.250
618.020
-
27,48 8.991.456 8.429.868 17.421.324
46,89
TR22 alt bölgesinde turistik yerler açısından Balıkesir ili oldukça zengin olup, dağ
turizmi için Kazdağlarındaki Şahinderesi Kanyonu, Kapıdağ, Alaçam Yaylası, Hanlar
Yaylası, Hisartepe, Madra dağı, Sıdan ve Kertil Yaylaları; av turizmi için Ayvalık, Edremit,
Erdek, Sındırgı’da bulunan çeşitli yerler; termal turizm için Gönen Termal Kaplıcaları,
Pamukçu, Edremit-Derman, Balya-Ilıca, Bigadiç-Hisarköy, Sındırgı-Hisaralan, Susurluk-
31
Kepekler, Edremit-Güre Kaplıcaları; deniz turizmi için Ege ve Marmara Denizi kıyılarında ki
Ayvalık, Sarımsaklı, Ören, Akçay, Altınoluk, Erdek, Narlı vb.plajları, Marmara ve Avşa
adaları sayılabilir. Şeytan Sofrası da görülmeye değer tabi güzelliklerdendir. Ayrıca Sındırgı
ilçesinde dokunan Yağcıbedir halıları da dünyaca ünlü olup, Yörük aşiretinin örf, adet ve
geleneklerini gösteren bir sanat eseridir.
Sanayi
Tablo 16. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerine ait Bazı Sanayi Göstergeleri
İstatistiki Bölge
Birimleri
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
TR2 Batı Marmara
TÜRKİYE
Organize
Sanayi
Bölgesi
Parsel
Sayısı
İmalat
Sanayi
İşyeri
Sayısı
Fert Başına
İmalat Sanayi
Katma Değeri
(YTL)
527
46
63
368
149
1153
279
83
51
97
29
539
1601
973
191
205
447
756
28.726
11.118
350
İmalat
Genel
Sanayi
Gelişmişlik
Gelişmişlik
Sırası
Sırası
Bölge Ülke
Ülke
İçinde İçinde
İçinde
1
5
7
2
14
11
5
30
16
3
24
15
4
25
24
--
-
Kaynak : İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamaları 2003,DPT
Organize Sanayi Bölgeleri
Çerkezköy OSB 420 Hektar büyüklüğündeki Çerkezköy I Organize Sanayi Bölgesi
1987 yılında tamamlanmıştır.Bölgede 143 adet sanayi parseli bulunmakta olup, tamamının
tahsisi yapılmıştır. Bu parsellerde 102 adet sanayi tesisi üretime geçmiş. 920 Hektar
büyüklüğündeki Çerkezköy II Organize Sanayi Bölgesi’nde ise 286 adet sanayi parseli
bulunmakta olup tamamının tahsisi yapılmıştır. Bölgede 82 tesis üretime geçmiş, 15 tesisin
inşaatı devam etmekte olup, 2 tesis ise proje aşamasındadır.
Çorlu Deri OSB 130 ha. üzerine kuruludur. 196 sanayi parseli mevcut olup 118 adet
tesis üretimdedir. Ülkemizin toplam deri üretiminin %37’sini gerçekleştirmektedir. Bölgenin
kuzey kısmında 3000 m3/gün, güney kısmında ise 4500 m3/gün kapasiteli 2 adet arıtma tesisi
mevcuttur.
Hayrabolu OSB nde, sanayi parsel sayısı 105 adet olup altyapı çalışmalarının %
100’ü tamamlanmıştır. Mevcut parsellerin 6 adedinin satışı gerçekleşmiş, 2 adet fabrika
inşaatı başlamıştır.
Malkara OSB nde 69 sanayi parseli bulunmaktadır. Altyapı çalışmalarının %100’ü
tamamlanmıştır.
Avrupa Serbest Bölgesi 200 hektar alan üzerine kurulu 231 sanayi parsel sayısına
sahip bölgede 2006 eylül ayı itibariyle 143 firma faaliyette olup toplam çalışan sayısı 1656
kişidir. Avrupa Serbest Bölgesi Türkiye’nin en büyük özel serbest bölgesi Edirne Kapıkule
Gümrük Müdürlüğüne 115 km, İstanbul merkeze 125, Çorlu havalimanı’na 15km, Tekirdağ
Limanı’na 47 km, Veli Meşe Tren İstasyonu’na 6 km mesafede bulunmaktadır.
32
-
Edirne OSB yeri olarak tespit edilen, Süloğlu İlçesi Domurcalı Köyü sınırları içinde
yer alan 107 ha. büyüklüğündeki arazi üzerinde inşa edilmektedir. Organize Sanayi
Bölgesinde 5.000, 7.500, 10.000 ve 15.000 m2 ölçülerinde 63 adet sanayi parseli mevcut olup
ekonomik darboğazlar nedeniyle 4 adet sanayi parseli satılabilmiştir.
Kırklareli OSB, şehir merkezine 14 kilometre mesafede 100 hektarlık bir alana
kurulmuştur. 273 hektarlık tevsi alanı bulunmaktadır. İlk etabı devletten hiçbir yardım ve
kredi alınmadan müteşebbislerden alınan katılım payları ile tamamlanmıştır. 273 hektarlık
II.Kısmın harita yapım işleri bitirilmiş, Etüd-Proje Mühendislik Hizmetleri ihale edilmiştir.
Kırklareli Organize Sanayi Bölgesi I.Kısmındaki 46 parselin tamamının müteşebbislere
tahsisi yapılmıştır. I.Kısım bittiğinde 3.500 civarında kişi istihdam edilecektir.
Balıkesir OSB, Balıkesir - Savaştepe karayolunun 7. km'sinde 450 hektarlık bir alan
üzerinde kurulmakta olup, büyüklükleri 5.000 ile 75.000 m2 arasında değişen 189 adet sanayi
parselinden (2.997.500 m2) oluşmaktadır.
Biga OSB nde altyapı çalışmaları tamamlanarak yatırımcıların tahsisine açılan 53 adet
parselin tahsisi yapılmış olup 2 işletme faaliyete geçmiştir.
Çanakkale OSB nde ise 48 adet parsel yatırımcılara tahsis edilmiş olup 2 işletme
faaliyete geçmiştir. Biga ve Çanakkale Organize Sanayi Bölgelerinde yatırımcılara parsel
tahsis çalışmaları devam etmektedir.
3.1.2.5.1. Tarım
Ülke genelinde, GSYİH içinde % 15 paya sahip olan tarım sektörü, toplam istihdamın
% 54’ünü oluşturmaktadır. Çalışan kesimin yaklaşık yarısının gelirini tarım sektöründen elde
ettiği dikkate alınırsa illerdeki tarımsal gelişmeyi ve üretim düzeyini açıklayan göstergelerin
bilinmesi önem taşımaktadır.
Tablo 17. TR2 Batı Marmara Bölgesi Bazı Tarımsal Göstergeler (2000)
İller ve Alt Bölgeler
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı Marmara
TÜRKİYE
Kırsal Nüfus
Başına Tarımsal
Üretim Değeri (
YTL)
1.472
1.622
1.754
4.848
2.024
1.739
3.763
1.791
1.124
Tarımsal Üretimin
Türkiye İçindeki
Payı (%)
1,26
0,84
1,13
3,23
3,77
1,62
5,39
8,62
100
Kaynak : TUİK
Tarımsal üretim ve gelişme mekansal olarak farklılık göstermektedir. İllerin coğrafi
yapısı, iklim özellikleri, gelişmiş pazarlama yakınlığı, tarımsal üretimde kullanılan
modernizasyon derecesi gibi özellikleri bu farklılıkların başlıca nedenleri arasında sayılabilir.
33
Tarım göstergeleri, illerin, kırsal nüfusları başına düşen tarımsal üretim değeri ile ülke
toplam tarımsal üretim değeri içindeki payını gösteren değişkenlerden oluşturulmuş ve bu
değerler tabloda verilmiştir.
Batı Marmara Bölgesinde Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim değerleri dikkate
alındığında 2,024 milyon TL ile Balıkesir ili ilk sırada, 1.472 milyon TL ile Tekirdağ ili son
sırada yer almaktadır. Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim Değeri Türkiye ortalamasının
üzerindedir.
Tablo 18. Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları
İlgili Kurum
Verilen Hizmetler
Araştırma , Eğitim ve Yayım
Kontrol Hizmetleri
Sulama
Orman Köylerini Kalkındırma
Veteriner Hizmetleri
Tarımsal Girdi Temini
(Damızlık Temini tohum, gübre,
zirai mücadele ilaçları)
Ürün Toplama ve Pazarlama
Et (Kesim, işleme)
Finanssal Kaynaklar
Üniversiteler, Araştırma Enstitüleri, Tarım İl ve ilçe
Müdürlükleri, STÖ.
Tarım İl ve ilçe Müdürlükleri, Zirai Karantina Müdürlükleri,
Tahaffuzhane ve Gümrük Veteriner Müdürlükleri, İl Kontrol
Lab. Müdürlükleri
DSİ (Büyük ölçekli), Sulama Birlikleri, Köy Hizmetleri
(Küçük ölçekli)
Çevre ve Orman İl Müdürlükleri
Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri, Yetiştirici Birlikleri, Serbest
Veteriner Hekimler,STO
Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri, Üretici ve Yetiştirici Birlikleri,
Özel Sektör,Köy Koop, Çiftçiler,TKK, TSKB
TMO, Borsa,Tüccarlar, Birlikler, Tarımsal Amaçlı
Kooperatifler, Özel Sektör, Sanayiciler,TSKB
Kombinalar, Mezbahalar
Ziraat Bankası A.Ş., Tarım Kredi Kooperatifleri, KOBİ, İl
Özel İdaresi, TKB Yerel Teşkilatı, KHGB, TEMA Vakfı,
SYDV, KOSGEB, Özel Sektör
Batı Marmara Bölgesinde Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim değerleri dikkate
alındığında 2,024 milyon TL ile Balıkesir ili ilk sırada, 1.472 milyon TL ile Tekirdağ ili son
sırada yer almaktadır. Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim Değeri Türkiye ortalamasının
üzerindedir.
3.1.2.6. Gelişmişlik ve Büyüme
Tablo 19. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinin GSYİH Katkısı Bakımından Türkiye
Sıralamasındaki Yerleri (2000)
GSYİH’daki
İller ve Alt Bölgeler
Sıra
Payı
Tekirdağ
23
1,07
TR21
Kırklareli
33
0,72
Edirne
32
0,73
Balıkesir
12
1,52
TR22
Çanakkale
27
0,81
Kaynak:DPT
GSYİH katkısı bakımından Türkiye sıralamasında, Balıkesir ili 12. sırayla bölge illeri
arasında 1. sırada Kırklareli ili ise 33. sırayla sonuncu sıradadır.
34
TR2 Batı Marmara Bölgesinde kırsal asfalt ve TCK asfalt yol oranları ile içme suyu
gibi başlıca alt yapı hizmetlerinin gerçekleşme oranları ülke ortalamasının üzerinde yer
almaktadır.
Tablo 20. TR2 Batı Marmara Bölgesi Bazı Hizmetler Gelişmişlik Sıralaması
İnşaat
Göstergeleri
Altyapı Göstergeleri
Yer Adı
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı Marmara
Bölgesi
TÜRKİYE
Kırsal
Yerleşmelerde
Asfalt Yol
Oranı (%)
97,46
85,50
78,88
87,28
68,80
57,37
63,09
Yeterli İçme Suyu
Götürülen Nüfus
Oranı (%)
Devlet ve İl
Yolları Asfalt
Yol Oranı (%)
Daire Sayısı
97,40
100,00
89,75
95,72
89,99
95,32
92,66
89,78
93,07
100,00
94,28
99,17
95,81
97,49
222.641
83.150
94.979
400.770
340.750
112.877
453.627
70,66
93,00
-
854.397
45,23
84,98
91,28
16.235.830
Kaynak: DPT
3.1.2.6.1. İhracat – İthalat
Tablo 21. 2004 yılı İthalat ve İhracat Miktarları Tablosu($)
İller
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
Balıkesir
Çanakkale
TR2 Bölge Toplamı
Türkiye
İhracat ($)
1.015.000.000
102.000.000
229.000.000
387.000.000
1.733.000.000
63.075.000.000
İthalat ($)
2.249.000.000
1.894.000.000
337.000.000
4.480.000.000
97.362.000.000
Kaynak: DİE
TR2 Bölgesinde 2004 yılında yapılan toplam ihracat, Türkiye ihracatının %0,2747’sini
ithalat ise Türkiye ithalatının %0,46’sını oluşturmaktadır. Bölgede Tekirdağ limanı diğer
gümrük kapılarına oranla daha etkin olduğu görülmekte olup Kırklareli ilimizde gümrük
kapısı ve liman bulunmadığından direkt gerçekleşen ithalat ve ihracat faaliyeti
bulunmamaktadır. DİE 2004 Yıllığı incelendiğinde özellikle Tekirdağ ve Edirne illerimiz
gümrüklerinde her yıl artan bir ithalat-ihracat faaliyetinden bahsetmek mümkündür.
35
3.1.2.6.2. Kişi Başına Gelir
Ekonomik performans ve gelir düzeyini yansıtan temel gösterge niteliğinde olan
GSYİH değerlerine bakıldığında, Ülkemizde kişi başına ortalama gelir 1997-2001 yılları
arasında 3.021 Dolardan 2.146 Dolara düşüş göstermiştir.
Tablo 22. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Kişi Başına Gelir $ (GSYİH)
Yıllar
1997
1998
1999
2000
2001
TR21 Alt Bölgesi
TR22 Alt Bölgesi
TÜRKİYE
Tekirdağ Kırklareli Edirne Balıkesir Çanakkale
3562
4385
3437
2722
3533
3.021
3742
4585
4253
3156
3892
3.176
3493
4098
3397
2623
3376
2.847
3412
4370
3613
2819
3465
2.941
2498
3590
2403
2005
2335
2.146
Kaynak : TUİK
Tablo 23. TR2 Batı Marmara Bölgesi Bazı Mali Göstergeler
İller ve Alt Bölgeler
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı Marmara
TÜRKİYE
GSYİH
İçindeki
Payı (%)
1,1
0,8
0,7
0,9
1,5
0,7
1,1
4,8
100
Kişi Başına
GSYİH
(MİLYON
TL) (2000)
2.134
2.740
2.271
2.382
1.765
2.172
1.968
2.175
1.837
Kişi Başına
İhracat ($)
(2000)
Kişi Başına
İthalat ($)
(2000)
2588
9960
577
4375
1496
844
1170
2.772
2.249
12154
14093
12270
12839
1416
1081
1248
7.043
3.967
Kaynak : TUİK
TR2 Batı Marmara Bölgesinin GSYİH içindeki payı %4,8 düzeyindedir.
2000 yılında TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde fert başına ihracat 2.772 $ ve fert başına
ithalat 7.043 $ olarak gerçekleşmiştir.
TR21 bölgesinde, kişi başına ihracat 4.375 $ ile ve kişi başına ithalat 12.839$ ile diğer
bölgeye göre daha yüksek değere sahiptir.
3.1.2.6.3. Sosyal Göstergeler
TR2 Batı Marmara Bölgesi sosyal göstergeler bakımından genel olarak ülke
ortalamalarına yakın değerlere sahiptir. Bölgenin bu özelliği sadece tüm eğitim
göstergelerinde farklılık göstermekte, bununla birlikte ilkokullar ve liseler okullaşma oranında
+%25,57’lik ve %14,40’lık artış dikkat çekicidir.
Demografik göstergelere bakıldığında ise Bölgenin nüfus yoğunluğunun Türkiye
nüfus yoğunluğunun %20,20 altında olduğu gözlenmektedir.
36
TR2 Batı Marmara Bölgesinde sağlık göstergeleri incelendiğinde ise, durumun
Türkiye ortalamasından önemli farklılıklar göstermediği, bebek ölümlerinde -%4,80
düzeyinde, hastane ve yatak sayısında ise -%0,24düzeyinde ülke ortalamasının gerisinde
olduğu göze çarpmaktadır
Tablo 24. TR2 Batı Marmara Bölgesi Sosyal Göstergeler Türkiye Karşılaştırması
Demografik Göstergeler
Şehirleşme Oranı (%)
Doğurganlık Hızı (adet)
Ortalama Hanehalkı
Büyüklüğü (kişi)
Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2)
Eğitim Göstergeleri
Okur Yazar Nüfus Oranı (%)
Okur Yazar Kadın / Kadın
Nüfusu (%)
İlkokullar Okullaşma Oranı
(%)
Liseler Okullaşma Oranı (%)
Sağlık Göstergeleri
Bebek Ölüm Oranı (Binde)
Onbin Kişiye Düşen Hekim
Sayısı
Onbin Kişiye Düşen Eczane
Sayısı
Onbin Kişiye Düşen Hastane
Yatak Sayısı
55,67
1,76
Sapma (%)
-9,23
-0.77
TÜRKİYE(%)
64,90
2,53
3,59
-0.91
4,50
67,80
-20,20
88
90,53
+3,23
87,30
TR2
85,90
+5,28
80,62
123,58
+25,57
98,01
51,32
+14,40
36,92
38,20
-4,80
43,00
11,20
-1,50
12,70
3,32
+0,38
2,94
22,80
-0,24
23,04
Kaynak: DPT
3.2. Doğal ve Tarımsal Kaynaklar
3.2.1. Doğal Enerji Kaynakları
Güneş
TR21 alt bölgesinde Edirne merkezde yılda 107 gün güneşli geçmektedir. Günlük
ortalama güneşlenme süresi 6 saat 31 dakikadır. Yıllık ortalama 2300 saat güneş almaktadır.
Kırklareli ili merkezinde 106 gün güneşli geçmektedir. Günlük ortalama güneşlenme süresi 6
saat 36 dakikadır.Yıllık 2360 saat güneş almaktadır.Tekirdağ ilinde yılda 10 saat/gün üzeri
güneşli gün sayısı 78 gün, 1-10 saat/gün güneşli gün sayısı ile 230 gündür. Ortalama
güneşlenme süresi 6 saat 10 dakikadır.
TR22 alt bölgesinde Çanakkale ilinde güneşli gün sayısı 123’dür. Günlük ortalama
güneşlenme süresi 7 saat 21 dakikadır. Balıkesir ilinde ise ortalama güneşlenme süresi 6 saat
51 dakikadır.
Rüzgar
TR21 alt bölgesinde Tekirdağ ilinde, Türkiye’nin kuzeybatısından karakteristik akımı
olan kuzey rüzgarları hakimdir.Dolayısıyla zamanın hemen hemen %50’sinde rüzgarlar NW
ile NE arasındaki sektörlerden esmektedir. Kuzeyden gelen hava akımı, özellikle diğer
sektörlerden esen rüzgarların tüm ölçümler içinde %20’den daha az bir yer tuttuğu kış
37
aylarında güçlüdür. Yaz aylarında ise SSE sektöründen gelen ek bir akım bileşeni
gözlenebilir. Deniz yönünden gelen bu akım bölgede göreceli olarak temiz deniz havasını
taşır. İlde ortalama rüzgar hızı 2.4 m/s’dir.,
Edirne ilinde ortalama rüzgar hızı 1.8 m/s’dir. En hızlı esen rüzgarın yönü SSE’dir ve
27.6 m/s hızla esmektedir.
Kırklareli ilinde ise ortalama rüzgar hızı 0.9 m/s olup, en hızlı esen rüzgarın yönü
SW’dir ve 22.6 m/s hızla esmektedir.
TR22 alt bölgesinde Balıkesir ilinde 41 yıllık ortalama rüzgar frekansı ve esme
sayısının en fazla olduğu yön kuzeydir. Balıkesir ilinde ortalama rüzgar hızı 2.1 m/s’dir. En
hızlı esen rüzgar 29.3 m/s hızla esmektedir.
Çanakkale ilinde ise egemen rüzgar yönü kuzeydir. Sırayla en çok poyraz, yıldız,
lodos, kıble eser. Yıllık ortalama rüzgar hızı 4,9 m/sn’dir. Çanakkale ilinde Merkez,
Bozcaada, İntepe, Lapseki, Kumkale’de rüzgar santralleri, Gökçeada’da yine rüzgar
santralleri inşaatı devam etmektedir.
Jeotermal
TR21 alt bölgesinde jeotermal enerji kaynağı bulunmamaktadır.
TR22 alt bölgesinde Balıkesir ilinde halen faal olan jeotermal enerji kaynakları Gönen,
Sındırgı-Hisaralan, Bigadiç, Hisarköy, Merkez-Pamukçu, Susurluk-Kepekler, Edremit,
Derman, Edremit-Güre, Manyas-Kızık, Balya-Ilıca sahaları olarak belirlenmiştir. Bu
sahalardan Sındırgı- Hisaralan’da jeotermal enerji elde etme projesi olup, diğerleri turistik
olarak kullanılmaktadır. Çanakkale ilinde jeotermal alan adları, Hıdırlar-Uyuz, Tuzla,
Kestanbol- Akçakeçili, Çan, Ayvacık-Küçükçetmi, Çan-Kırkgeçit, Çan-Etili-Tepeköy,
Lapseki-Kocabaş’dır.
3.2.2.Madenler
TR21 alt bölgesinde, Tekirdağ ilinde bulunan madenler arasında kuvars kumu, tuğla
toprağı, kum, çakıl ve taş ocakları, linyit kömürü rezervleri, doğal gaz, endüstriyel odun ve
yakacak odunu saymak mümkündür. Kırklareli ilinde altın, bakır, kurşun, çinko, demir,
dolomit, feldspat, kuvars, manganez, mermer, molibden, volfram rezervleri
bulunmaktadır.Rezervlerin yüksek olmasına rağmen demir ve feldspat yatakları tenörlerinin
düşük olması nedeniyle işletilmemektedir. Pehlivanköy ilçesinde tuğla ve kiremit
hammaddesi bulunmaktadır. Edirne ilindeki önemli maden kaynakları; linyit kömürü, gümüş,
fosfat, bakır, bizmut, altın, fuluorit, kuvars, kuvars kumu ve kristalleri, mermer, traverter,
alüminyum, kuvarsit, fosfor tozu ve bentonit olarak sıralanabilir.
TR22 alt bölgesinde Balıkesir ilinde bulunan başlıca madenler arasında bor, altın,
gümüş, bakır, kurşun, çinko, demir, mangan, antimuan, civa, linyit, krom, talk, mermer,
granit, dolomit, zeolit, perlit, jips, kaolen, halloysit ve yarı kıymetli taşlar sayılabilir. Bor
gerek Balıkesir gerekse ülkemiz için büyük bir öneme haiz olup bu ilimizde önemli miktarda
bulunmaktadır. Çanakkale ilindeki önemli madenler ise altın, demir, manyezit, gümüş,
kuvars, mermer, barit, manganez, bakır, bentonit, uranyum, kaolen, kil, molibden ve grafit
olarak sıralanabilir.
Kömür: TR21 alt bölgesinde Edirne'nin Keşan ve Uzunköprü ilçeleri ile Tekirdağ'ın
Malkara ilçesi'nde 150 milyon ton kömür rezervi bulunmaktadır. Kömürün %50'si açık, kalan
kısmı kapalı işletmeler şeklinde çıkarılmakta ve sezonda kömür ocaklarında 6 bin civarında
işçi çalıştırılmaktadır. Yılda 800 bin ile 1 milyon 200 ton arasında kömür çıkarılarak satışı
yapılmaktadır. 2 bin 500 ile 4 bin kaloride olan kömürlerin tonu 25 dolar ile 40 dolar arasında
işlem görmektedir.
38
Petrol: TR21 alt bölgesinde TPAO ‘nın 1960’lı yıllarda yaptığı araştırmalar sonucu
Kırklareli İli Deveçatağı ve Osmancık köylerinde petrol bulunmuş, daha sonra
Deveçatağı’nda üretimin düşük olması nedeniyle üretim durdurulmuş, Osmancıkta ise üretime
devam edilmektedir.
Doğalgaz: TR21 alt bölgesinde Edirne il sınırları içerisinde doğal gaz rezervleri
mevcut değildir. İle 75 km uzaklıkta yurdumuza dağıtım yapan Hamitabat doğal gaz çevrim
santrali bulunmaktadır. Kırklareli ili Lüleburgaz ilçesine doğalgaz Hamitabat sahasında 1970
yılında bulunmuş ve daha sonra Umurca, Kumrular, Karacaoğlan ve Turgutbey köylerinde,
çalışmalar yapılmıştır. Demirköy İğneada açıklarında deniz sondaj çalışmaları ile doğal gaz
aranmaya devam etmektedir.
Rusya’dan gelen doğal gazda Kofçaz Malkoçlar üzerinden ülkemize girmektedir.
Kırklareli Botaş tesislerinde kurulu 3 kompresör ile ana iletim doğalgaz boru hattına günde
yaklaşık 24.000.000 sm3 gaz basınçlandırılarak verilmektedir.
Hamitabat sahasında bulunan doğalgazın süratle ekonomiye kazandırılması amacıyla
kurulan çevrim santrali yıllık 7,5 milyar kwh civarındaki üretimiyle Türkiye elektrik
üretiminin yaklaşık %7’sini karşılamaktadır.
TR22 alt bölgesi illerinde önemli bir doğal gaz kaynağı bulunmamaktadır.
3.2.3. Su Kaynakları:
TR2 Batı Marmara bölgesi illerindeki yeraltı ve yer üstü kaynakları ile bu kaynakların
miktarlarını gösteren çizelge aşağıda verilmiştir.
Tablo 25. TR2 Batı Marmara Bölgesi Su Kaynakları Potansiyeli
TEKİRDAĞ
Su Potansiyeli
Yerüstü suyu
Yer altı suyu
Toplam Su Potansiyeli
Su Yüzeyleri
Doğal Göl Yüzeyleri
Baraj Rezervuar Yüzeyleri
Seddelemeli Rezervuarlar Yüzeyleri
Gölet Rezervuarı Yüzeyleri
Akarsu Yüzeyleri
Toplam Su Yüzeyi
EDİRNE
Su Potansiyeli
Yerüstü suyu
Yer altı suyu
Toplam Su Potansiyeli
Su Yüzeyleri
Doğal Göl Yüzeyleri
Baraj Rezervuar Yüzeyleri
Seddelemeli Rezervuarlar Yüzeyleri
Gölet Rezervuarı Yüzeyleri
Akarsu Yüzeyleri
Toplam Su Yüzeyi
Hm3/yıl-ha
713,00 hm3/yıl
170,00 hm3/yıl
883,00 hm3/yıl
273ha
2211ha
143ha
2627ha
611,00+5842+1158 hm3/yıl
128,30 hm3/yıl
7739,30 hm3/yıl
3224ha
1433ha
1584ha
1136ha
7377ha
39
KIRKLARELİ
Su Potansiyeli
Yerüstü suyu
Yer altı suyu
Toplam Su Potansiyeli
Su Yüzeyleri
Doğal Göl Yüzeyleri
Baraj Rezervuar Yüzeyleri
Seddelemeli Rezervuarlar Yüzeyleri
Gölet Rezervuarı Yüzeyleri
Akarsu Yüzeyleri
Toplam Su Yüzeyi
BALIKESİR
Su Potansiyeli
Yerüstü suyu
Yer altı suyu
Toplam Su Potansiyeli
Su Yüzeyleri
Doğal Göl Yüzeyleri
Baraj Rezervuar Yüzeyleri
Seddelemeli Rezervuarlar Yüzeyleri
Gölet Rezervuarı Yüzeyleri
Akarsu Yüzeyleri
Toplam Su Yüzeyi
ÇANAKKALE
Su Potansiyeli
Yerüstü suyu
Yer altı suyu
Toplam Su Potansiyeli
Su Yüzeyleri
Doğal Göl Yüzeyleri
Baraj Rezervuar Yüzeyleri
Seddelemeli Rezervuarlar Yüzeyleri
Gölet Rezervuarı Yüzeyleri
Akarsu Yüzeyleri
Toplam Su Yüzeyi
1137,00 hm3/yıl
94,40 hm3/yıl
1231,40 hm3/yıl
363 ha
1907ha
54 ha
114ha
2438ha
3230,00hm3/yıl
245 hm3/yıl
3475 hm3/yıl
17425 ha
4029 ha
677 ha
1670 ha
23801 ha
2305 hm3/yıl
87 hm3/yıl
2392 hm3/yıl
2066 ha
2109 ha
1446 ha
955 ha
6576 ha
KAYNAK: DSİ
Tablo 26. TR2 Batı Marmara Alt Bölgesi Yerüstü Suyu Potansiyeli .
SU YÜZEYİ
NİTELİĞİ
Doğal Göller
Baraj Rezervuarları
Gölet Rezervuarları
Akarsu Yüzeyleri
Toplam
Tekirdağ
273 ha
2211 ha
143 ha
2627 ha
Edirne
Kırklareli
3224 ha
1433 ha
1584 ha
1136 ha
7377 ha
363 ha
1907 ha
94 ha
114 ha
2438 ha
Çanakkale
2066 ha
2109 ha
1446 ha
955 ha
6576 ha
Balıkesir
17425 ha
4029 ha
677 ha
1670 ha
23801 ha
Kaynak : DSİ
Önemli iklim olaylarına ilişkin on yıllık ortalamaların verildiği tablodaki değerler ile
yağış rejiminin ele alındığı bölümdeki incelemeler birlikte dikkate alındığında genelde TR2
bölgesinde toplam su potansiyelinin 15.720,7 hm3/yıl olduğu görülmektedir. Ancak başta
40
bitkisel üretim düzeyinin hayli gelişmiş olduğu Tekirdağ ili olmak üzere söz konusu su
potansiyelinden tarımsal sulama suyu olarak istenilen düzeyde yararlanılmadığı
görülmektedir.
DSİ kaynaklarına göre TR2 bölgesinin toplam su rezervlerinin % 98,34 ‘nü yer üstü
% 1,66’sını da yer altı su kaynakları oluşturmaktadır.
Tablo 27. TR2 Batı Marmara Alt Bölgesi Yeraltı Suyu Potansiyeli
Tekirdağ
Emniyetli
Olarak
Kullanılabilir Yıllık
Su (hm3/yıl)
Fiili Tüketilen Su
(hm3/yıl)
Edirne
Kırklareli Çanakkale
Balıkesir
170 hm3/yıl
128,30
hm3/yıl
94,40
hm3/yıl
87 hm3/yıl
245
hm3/yıl
182,80
hm3/yıl
131,90
hm3/yıl
94,40
hm3/yıl
51 hm3/yıl
223
hm3/yıl
Kaynak : DSİ
Bölgede en çok su kaynağına sahip il %55,22 oranı ile Balıkesir’dir.
Tablo 28. TR2 Bölgesi Köy İçme Suları
Tekirdağ Edirne Kırklareli TR21 Çanakkale Balıkesir TR22
Köy
Bağlısı
SULU
TOPLAM
Köy
YETERSİZ Bağlısı
TOPLAM
Köy
Bağlısı
SUSUZ
TOPLAM
Köy
TOPLAM Bağlısı
TOPLAM
249
3
252
8
0
8
1
0
1
258
3
261
244
0
244
4
0
4
0
0
0
248
0
248
177
2
179
0
0
0
0
0
0
177
2
179
670
5
675
12
0
12
1
0
1
683
5
688
547
78
625
19
6
25
1
3
4
567
87
654
843
169
1.012
62
76
138
0
2
2
905
247
1.152
1.390
247
1.637
81
82
163
1
5
6
1.472
334
1.806
TR2 Batı
Marmara
2.060
252
2.312
93
82
175
2
5
7
2.155
339
2.494
Kaynak : Mülga Köy Hizmetleri İl Müd.
Batı Marmara Bölgesinde bulunan toplam 2494 köy yerleşim biriminin % 92,70’ini
oluşturan 2312 köy ve bağlı ünitelerinde yeterli içme suyu bulunmaktadır. Köylerin 175’inde
içme suyu yetersiz iken sadece 7’sinde içme suyu bulunmamaktadır.
3.2.4. Çayır Mera Alanları
Tablo 29. TR2 Bölgesinde Çayır Mer’a Alanları
İller
Çayır-Mera Alanları
Tekirdağ
31.711
Kırklareli
73.853
Edirne
81.279
TR21 Alt Bölge Toplamı
186.843
Balıkesir
210.014
Çanakkale
63.011
TR22 Alt Bölge Toplamı
273.025
TÜRKİYE TOPLAMI
21.505.000
41
TR21 alt bölgesinde çayır mer’a alanları toplamı 186.843 ha dır. Bu değer Alt Bölge
yüzölçümünün (1.914.400 ha) %9,76’sını oluşturmaktadır.
TR21 alt bölgesindeki Çayır-mera arazileri 2. ve 3. sınıf toprak yapısına sahiptir.
TR22 alt bölge genelinin % 11,25’i çayır – mera ile kaplıdır. Bu bölgede mera
hayvancılığından işletme hayvancılığına geçiş henüz tamamlanmamıştır. Büyük hayvan
potansiyelini sırtında taşıyan meralar kapasitelerinin üzerinde otlatılmış ve özellikle ova
kesiminde makineleşmeyle birlikte işgaller yaygınlaşmıştır
4342 sayılı mera kanunu ile meralara sahip çıkılmış ve ot üretimlerini arttırmak için
çalışmalar yoğun olarak başlamıştır. Yerleşim yerlerinde Mera Yönetim Birlikleri kurularak,
meraların ihya edilerek ülke hayvancılığının hizmetine yeniden sokulması gerekmektedir.
Tablo 30. TR2 Alt Bölgesinde İllerin Çayır Mera Alanlarının
Arazi Kullanma Şekillerine Göre Dağılımı (ha)
Tekirdağ
Kırklareli
Edirne
TR21 Alt
Bölgesi
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Alt
Bölgesi
I.
329
4.431
2.601
II.
13.991
14.771
30.236
III.
9.630
14.771
32.024
IV.
4.341
5.908
6.827
V.
218
406
VI.
2.220
18.463
4.795
VII
982
15.509
4.390
VIII
-
Toplam
31.711
73.853
81.279
7.361
58.998
56.425
17.076
624
25.478
20.881
-
186.843
1.009
-
7.848
2.043
6.113
2.304
4.869
2.968
359
818
34.046
12.432
155.770
42.446
-
210.014
63.011
1.009
9.891
8.417
7.837
1.177
46.478
198.216
-
273.025
Çayır-Meralar, entansif hayvancılığın yanında ekolojik dengenin korunmasında da
önemli yer tutmaktadır. Genelde TR22 alt bölgenin çayır ve mera alanlarının önemli bir
bölümü VI. ve VII. Sınıf arazilerde bulunmaktadır. Alt bölgeye ait çayır ve meralarda yetişen
bitkiler yöreye adapte olmuş fakat verimleri düşüktür. Ülkemiz hayvancılığının gelişmesi için
mera alanlarında Mera Islah Projelerinin uygulanarak ıslah edilmesi gerekmektedir.
3.2.5. Ormanlık, Fundalık
TR2 Batı Marmara Bölgesinin 4.330.887 ha olan yüzölçümü içinde, toplam orman ve
fundalık alanın payı yaklaşık% 38’ dir.
Bölgedeki ormanlar, kızılçam, karaçam, sarıçam, bodur ardıç, meşe, kızılmeşe,
köknar, çınar, gürgen, mersin, kocayemiş, kekik, yabani zeytin, kızılağaç, dut, incir, kestane,
armut, ahlat, ıhlamur, yaban eriği, dişbudak, palamut, meşin, kayın, gürgen dişbudak,
fıstıkçamı, adi porsuk, defne, pırnal meşesi ve söğüt v.b orman ağaçlarından oluşmaktadır.
Bölge illerinden Çanakkale yüz ölçümünün yarıdan fazlası, Balıkesir ve Kırklareli
illerinin ise yarıya yakını ormanlarla kaplı iken, Edirne ve Tekirdağ illeri ormanlık sahalarının
Türkiye genel ortalamasının çok altında kaldığı görülmektedir.
Bölgedeki toplam 1.677.892,4 hektarlık orman alanının %75,8’i koruluk geriye
kalanın ise %24,2’si baltalık orman vasfında bulunmaktadır. Koru ormanlarınında %64,9’nu
oluşturan 826.282,9 hektarı normal geriye kalan kısmı ise ıslaha muhtaç bozuk koru
alanlarından oluşmaktadır. Koruluk orman sahalarımızın ağırlıklı olduğu iller ise Balıkesir ve
Kırklareli’dir.
42
Tablo 31. TR 2 Batı Marmara Bölgesi Orman Varlığı
Normal
Baltalık (Ha.)
Bozuk Baltalık
(Ha.)
537600
32911,5
107717,5
140629
678229
847824,3
1526053,3
44,44
155722
443138
33322,5
54640,5
87963
531101
456960
988061
53,75
45603,5
17250,5
62854
19861,5
23065
42926,5
105780,5
517600
623380,5
16,97
KIRKLARELİ
162144,4
29886,3
192030,7
59745,1
6920,1
66665,2
258695,9
385853,4
644549,3
40,14
TEKİRDAĞ
Batı Marmara
Bölgesi
TÜRKİYE
26490,5
10314
36804,5
39520
27761,5
67281,5
104086
525451
629537
16,53
826282,9
446144,3
1272427,2
185360,6
220104,6
405465,2
1677892,4
2733688,7
4411581,1
38,03
8940214
6499380
15439594
1681006
4068146
5749152
21188746
56657254
77846000
27,22
8,24
11,03
5,41
7,05
7,92
4,82
5,67
İl Adı
BALIKESİR
ÇANAKKALE
EDİRNE
Normal
Koru (Ha.)
Bozuk
Koru (Ha.)
304628,5
232971,5
287416
Bölge Yüzdesi
9,24
Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı
6,86
KORU
Alanı (ha)
43
Baltalık Alan
(ha)
Ormanlık Alan
( ha )
Açıklık
Alan (Ha.)
Genel Saha
( ha)
Ormanlık
Oranı (%)
TR21 alt bölgesinin kuzeyinde ve güney kısımlarında nemli deniz ikliminin etkisi ile
çeşitli orman toprakları hakimdir. Bölgenin iç kısımlarında ise kurak bozkır özelliklerine
uygun orman, otlak ve genellikle tarım alanlarının yaygın olarak bulunduğu, bu sebeple de
biyolojik çeşitlilik bakımından çok zengin bir ekolojik sistemler birliği vardır. Çiftçileri
topraklandırmak için kurak bozkır otlaklarının dağıtımı ve tarımda makine kullanımının
artmasıyla bu otlaklar elden çıkarılmıştır. Bunun sonucu olarak ta bölgede hayvancılık,
özelliklede koyunculuk olumsuz etkilenmiştir.Alt bölgenin Marmara denizi boyunca uzanan
ve eskiden kaliteli şaraplık üzümlerin yetiştirildiği alanlar ise ikinci konutlara feda edilmiştir.
Alt bölgede Tekirdağ ili orman bakımından yoksul iller arasında mütalaa edilebilir
hale gelmiştir. Istranca dağlarının il alanına girdiği kesimlerde, Tekir ve Koru dağlarında yer
yer meşelikler bulunmaktadır. Bazı kesimlerde ise az da olsa kızılağaç, karaağaç ve yer yerde
çam türlerine rastlanmaktadır. Tipik bitkiler Akdeniz iklimine has makiler, bağlar, meyve
bahçeleri ve zeytinliklerdir. Edirne ilinde ise bitki örtüsü, Meriç havzası bakımından ele
alırsak, bitki örtüsü havzanın iklim, toprak ve rölyef gibi çevre şartlarına uymaktadır.Istıranca
dağlık kütlesinin güney yamaçlarında, kuru ormanların meşe ve gürgen ağacı toplulukları;
Koru dağlarının kuzey yamaçlarında ise yine koru ormanların meşe ve çam ağacı toplulukları
yer almaktadır. Ergene havzası kuzey ve güneyden oldukça yüksek dağlarla çevrili
bulunduğundan, etrafındaki arazilere göre daha az yağış almaktadır.Sırtlar ve yüksekçe
tepelerin tahrip görmeyen kesimleri meşelerle kaplıdır.Diğer ormanlar dışında Karaağaç
bölgesini de ele aldığımızda, şehrin temiz bölgelerinden biri olduğunu görmekteyiz.
Kırklareli ilinde ise Yıldız Dağlarının Karadeniz’e bakan yamaçları sık bir orman
örtüsü ile kaplıdır. Buradaki ağaçlar geniş yapraklı olup kış mevsiminde yapraklarını
dökerler. Kuzey yamaçları ve 500-600 m’ye kadar olan güney yamaçlarında, doğu kayın
ormanları yaygındır. Denize dökülen akarsuların açmış olduğu vadilerde kayın bulunmaz,
ancak bu saha Çoruh meşesi, Macar meşesi ve saçlı meşe türleri ile örtülüdür. Saplı meşe,
ayrıca meşe ormanları içerisinde kızılcık, üvez, Akçaağaç, fındık, muşmula ve yabani erik de
bulunmaktadır.Titrek kavak ve dişbudak türleride Yıldız dağlarının yüksek kesimlerinde
görülmektedir. Ergene bölgesi çoğunlukla orman örtüsünden yoksundur. Bu çıplak görünüşü
ile ilk bakışta bir doğal step alanı gibi görünmektedir. Gerçekte ise doğal koşulların yarattığı
bir step olmayıp, ormanların insanlar tarafından tahrip edilmesiyle oluşmuştur.
TR22 alt bölgesinde ise Çanakkale ilinde ormanların ibreli ana ağaç türlerini başta Kaz
dağı köknarı olmak üzere Karaçam, Kızılçam, Bodur ardıç, Adi porsuk oluşturmaktadır.
Orman alanlarının çevresinde ve içerisinde yer yer maki toplulukları görülür. Akdeniz
iklimine özgü bitki topluluğu olan makileri defne, kocayemiş, mersin, pırnal meşesi, kekik ve
yabani zeytin ağaçları ile çalılıklar oluşturur. Kıyıdan 30-40 km kadar içeriye sokulan ve 600
m’ye kadar yüksekliklerde görülebilen maki topluluğu daha çok Gelibolu Yarımadasının
güneyindeki Lapseki-Biga arasında ve ilin kıyılarında orman alanları sınırına kadar görülür.
Ormanlar genel olarak karışık topluluklar durumundadır.İbreli ağaç türleri dışında
meşe, yaban eriği, ahlat, armut, kestane, kayın, çınar, dut, incir ve ıhlamur gibi yapraklı ağaç
türleri de vardır.
Koru tipi ormanlara daha çok Kaz Dağı dolaylarında rastlanır. Kaz dağı, Erikabaağaç,
Katran dağı ve Gürgen dağı çevrelerinde ulaşım güçlüğü, koru ormanlarının yok edilmesini
önemli ölçülerde engellenmiştir. İntepe, Kirazlı, Kaklım ve Sazak dolaylarında düşük
yükseltilerde Karaçam, Kızılçam, Köknar, Meşe, Kayın, Kestane karışık ormanları; yükselti
arttıkça Karaçam, Kızılçam, Köknar ormanları görülür.
44
Ormanlar hemen deniz düzeyinde başlamakla birlikte daha yoğun olarak 300 m
yüksekliklerden sonra yer alırlar. İç kesimlerde bozkır görünümlü cılız, otlu, tahıl üretimine
elverişli alanlar ile su boylarında her mevsim yeşil kalabilen çayırlara rastlanır.
Bozcaada’da zamanla ortadan kaldırılmış ormanların yerini makiler almıştır.Balıkesir
ilinde Kazdağı’nın yüksek yerlerinde çam, kızılmeşe, gürgen, ıhlamur, kestane; yamaçlarında
kocayemiş, fındık, yabani meyve ağaçları görülür. Ayvalık ve dolaylarında fıstık çamları
mevcuttur.Dursunbey’deki ormanların %95’i kara ve kızıl çamdır. Az olarak da gürgen,
karaağaç ve çınarlara rastlanır. Edremit merkez ilçesi bölgesinde çam ve meşelere tesadüf
olunur.Balya ormanları çam, gürgen, kestane ve kayınca zengindir. Bigadiç ve Sındırgı’da en
çok çam bulunur. Susurluk ve Gönen ilçelerinde de daha az olarak meşe, kayın ve palamut
nevileri vardır. Akarsu boylarında ise çınar ve söğüt ağaçları yer almaktadır.
3.2.6. Flora, Fauna ve Yöreye Özgü Tarımsal Çeşitler
TR2 Batı Marmara Bölgesinde, gerek tarım arazileri, gerek orman arazileri ve gerekse
otlak ve meralar flora ve fauna bakımından oldukça zengindir.
Doğal Türler
TR21 alt bölgesinde pırnal meşe, piren orman gülü, eğrelti, böğürtlen koca yemiş flora
içerisinde yer almaktadır. Tekirdağ ilinde ise süt sığırcılığı olarak, bölgede adaptasyonu
sağlanmış bir ırk olan Siyah-Beyaz Alaca Holstein Irkı uzun süredir yapılan suni tohumlama
çalışmaları ile birlikte saflaştırma sağlanarak hayvancılıkta morfolojik olarak ırk ıslahı
bakımından istenilen aşamaya getirilmiştir:
TR22 alt bölgesinde ise kekik, adaçayı, katırtırnağı ve funda gibi dikenli bitkilerle
gelincik, ballıbaba, ebegümeci ve papatya türleri doğal olarak yetişen bitkilerdir. Balıkesir
ilinde süt ve döl verimi yüksek Saanen keçileri yetiştirilmektedir.Yine yapağı ve et verimi
yüksek çeşitli koyun ırkları da yetiştirilmektedir.
Fauna
Geyik, yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, karaca, tavşan, fare, kaplumbağa, yılan, çeşitli
kuş türleri ve yaban kedisi bölge faunası içerisinde yer almakta olup, ayrıca TR22 alt
bölgesinde yer alan Manyas Gölü’de her yıl değişik türden 3 milyona yakın kuşun uğrak
yeridir.
Tarımsal Çeşitler
Çanakkale orman ürünleri ve su ürünleri avcılığı ve yetiştiriciliği bakımından önemli
bir potansiyele sahiptir. Çoğu Bayramiç, Lapseki ve Yenice İlçelerinin köyleri olmak üzere 57
köyde orman ürünleri ve işçiliği birinci (10 köy), ikinci (11 köy), üçüncü (27 köy) ve
dördüncü (9 köy) dereceden gelir kaynağı olabilmektedir. Mantar, defne yaprağı, kekik,
adaçayı, ıhlamur, keçi boynuzu, palamut, çam fıstığı gibi odun dışı orman ürünleri
toplayıcılığı yapan köy sayısı 423, hane sayısı 672’dir. Defne yaprağı Ayvacık; kekik
Ayvacık, Bayramiç, Lapseki ve Yenice; Adaçayı Biga; Mantar Biga Lapseki, Bayramiç,
Ezine ve Yenice; Palamut Biga; Keçi boynuzu Ayvacık, Çamfıstığı toplayıcılığı Ezine
ilçelerinde yapılmaktadır. Sayılan orman ürünleri birinci derecede gelir kaynağı durumunda
değildir. Su ürünleri avcılığı yapan 49 köyde toplam 881 hane sayısı mevcuttur. Su ürünleri
45
avcılığı da üçer köyde birinci ve ikinci, 16 köyde üçüncü ve 11 köyde de dördüncü dereceden
gelir kaynağı durumundadır (DİE, 1997 Köy Envanteri, 2002).
Doğal Koruma Alanları
TR21 alt bölgesinde Tekirdağ ilinde Saray ilçesinde Kastro yolu yakınında bulunan
Güngörmez Mağarası, Şarköy ilçesine bağlı Uçmakdere köyü sahil kesimindeki Çınarlık ve
Merkez ilçeye bağlı Kumbağ köyü, Sütlüce Manastırının bulunduğu Dut limanıdır. Yine
Saray ilçesinde bulunan Kastro koyu, ilin ve Trakya’nın tek kara çam örtüsüne sahip orman
alanı olarak doğal hayatı koruma alanı içerisinde bulunmaktadır.Edirne ili Saroz körfezi ve
Enez Lagün Gölleri tabiatı koruma alanlarıdır.
TR22 alt bölgesinde, Balıkesir ilinde İkizcetepeler Barajı koruma altına alınmış olup,
içme suyu projesi kapsamındadır. Fauna ve florası ile varlıkların kendi aralarında uyum
gösterdiği bu ekosistem ve dünyanın oksijen bolluğu yönünden ilk üç yerinden biri kabul
edilen Kaz Dağları Milli Parkında kendi doğal ortamında endemik Kazdağı Köknarı
bulunmakta olduğundan bu bölge 1988 yılında “ Kazdağı Köknarı Tabiat Koruma Alanı” ilan
edilmiş olup bir çok yaban hayvanını da barındırmaktadır.
Çanakkale iline bağlı Bozcaada Batı Bumu Önemli Bitki Alanı (OBA), Ege Denizi'nin
kuzey kesimindeki Bozcaada'nın batı ucunda yer alan geniş kireçtaşları üzerinde gelişmiş,
deniz kıyısına özgü garig ve kumul habitatlarını içerir. Ayrıntılı olarak çalışılmış olmamasına
karşın, OBA florasında ülke çapında nadir bir tür olan Mesembryanthemum nodiflorum'un
yer aldığı bilinmektedir. Florası nadir türler açısından çok zengin olmayan alan, Türkiye'de
çok nadir olarak rastlanan sarp kayalıklar üzerinde oluşmuş kumul ve garig habitatlarının bir
mozaiğini içermesi nedeniyle çok önemlidir. Bozcaada'nın tamamı 17.10.1985 tarihinde
TU.derece Doğal Sit Alanı ilan edilerek koruma altına alınmıştır.
Kültür ve Turizm Alanları
TR21 alt bölgesinde Trakların kurduğu daha sonra Pers, Roma, Bizans ve Osmanlı
egemenliğinde kalmış olan Tekirdağ ili, Bölgede Troklar, Persler, Makedonyalılar, Galatlar,
Biritanya Krallığı, Romalılar, Bizanslılar ve Osmanlıların hakimiyetinde kurulmuş Kırklareli
ili ve Traklar soyundan Odrisler’in yörede, Meriç ve Tunca ırmaklarının birleştiği yerde
kurduğu, 1361 yılında 1. Murat tarafından fethedilmiş ve İstanbul’un alınışına kadar 92 yıl
boyunca Osmanlı Devleti’nin başkenti olmuş Edirne ilinde her uygarlık kendi kültür
çeşitliliğini bir sonrakine aktararak bir kültür mozayiği oluşturmuştur.Edirne ili camileri, dini
kompleksleri, köprüleri, eski Pazar yerleri, kervansarayları ve saraylarıyla yaşayan bir
müzedir.
TR22 alt bölgesinde kıyılarıyla Avrupa ve Asya’yı birleştiren Marmara ve Ege
Denizini birbirine bağlayan Çanakkale savaşlarının en kanlı muharebelerinin cereyan ettiği,
çok sayıda şehitlik, anıt ve mezarlıkların bulunduğu Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı,
Troya, Assos gibi eski uygarlık merkezlerinin beşiği olan il iç ve dış turizmde önemli bir yer
almaktadır.
Balıkesir, Marmara ve Ege denizine kıyı veren Türkiye’nin en çok adasını bünyesinde
barındıran tarihi, kültürel ve doğal güzellikleriyle gerçek bir turizm cennetidir.
Temiz deniz suyunun kumlu plajlara kavuştuğu, parlak yeşil renkli zeytinliklerle
sarılmış koyları, irili ufaklı adaları, dünyada oksijenin en çok bulunduğu Homeros’un
46
destanındaki İda Dağı, insanlara binlerce yıldır şifa dağıtan termal kaynakları ile Balıkesir,
ülkede turizmin ilk başladığı yerlerdendir.
3.3. İnsan Kaynakları
Tablo 32. TR2 Batı Marmara Bölgesinde İnsan Kaynakları
Alt bölge
İLLER
Tekirdağ
TR21
Kırklareli
Edirne
I. Alt Bölge Toplamı
Balıkesir
TR22
Çanakkale
2. Alt Bölge Toplamı
Batı Marmara TR2 Bölgesi
E
Tarım, hayvancılık,
ormancılık, balıkçılık
ve avcılık işlerinde
çalışanlar
50.961
Tarım dışı üretim
faaliyetlerinde
çalışanlar ve ulaştırma
makineleri kullananlar
92.250
K
66.267
18.696
E
36.323
44.067
K
43.788
7.226
E
48.408
51.385
K
48.929
3.750
E
135.692
187.702
K
E
158.984
29.672
127.426
91.353
K
142.408
4.655
E
63.640
52.031
K
69.265
4.340
E
191.066
143.384
K
211.673
8.995
E
326.758
331.086
K
370.657
38.667
Kaynak :DİE
Yukarıdaki tabloda verilen değerlere göre bölgede istihdam edilen kadın nüfusun
önemli çoğunluğu tarım ve ormancılık sektöründe çalışmaktadır. Hatta bu sektörde çalışan
kadın sayısının erkeklerden fazla olduğu görülmektedir. Öte yandan tarım dışı sektörlerde
çalışan kadın sayısı ise bu sektörlerin toplam istihdamının ancak %10’u kadardır.
TR21 bölgesinde istihdam edilen erkeklerin büyük bölümü tarım dışında çalışırken
TR22 bölgesinde durum tersine bir hal almaktadır.
Bölge illeri içinde erkeklerin tarım dışında ağırlıklı olarak çalıştığı tek ilin Tekirdağ
olduğu görülmektedir.
47
Tablo 33. İşgücünün İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı
1. Alt Bölge
2. Alt Bölge
Alt Bölge
Toplamı
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
Balıkesir
Çanakkale
BÖLGE
E
50.665
48.508
36.354
135.527
127.346
63.940
191.286
TR2 Batı
Marmara
Bölgesi
326.813
K
66.270
48.896
43.789
158.955
142.202
69.200
211.402
370.357
E
978
1.357
186
2.521
2.812
1.385
4.197
6.718
K
44
11
6
61
102
64
166
227
E
54.983
11.801
20.133
86.917
32.143
15.093
47.236
134.153
K
22.318
4.175
8.470
34.963
4.929
4.660
9.589
44.552
E
680
317
762
1.759
931
585
1.516
3.275
K
93
27
60
180
80
52
132
312
E
12.216
5.829
4.580
22.625
19.194
8.369
27.563
50.188
K
157
96
59
312
328
101
429
741
Toptan ve Perakende Ticaret
Lokanta ve Oteller
E
21.196
14.294
10.766
46.256
36.209
14.436
50.645
96.901
K
4.647
2.245
1.641
8.533
6.199
2.570
8.769
17.302
Ulaştırma, Haberleşme ve
Depolama
E
7.453
4.907
3.565
15.925
12.052
5.446
17.498
33.423
K
408
194
182
784
621
298
919
1.703
Mali Kurumlar,Sigorta
E
Taşınmaz Mallara Ait İşler ve
Kurumları,Yardımcı İş
K
Hizmetleri
Toplum Hizmetleri, Sosyal ve E
Kişisel Hizmetler
K
4.220
2.775
1.812
8.807
7.253
2.920
10.173
18.980
2.166
1.296
918
4.380
2.852
1.196
4.048
8.428
43.734
42.146
28.398
114.278
62.688
39.836
102.524
216.802
9.211
7.038
4.497
20.746
15.539
6.861
22.400
43.146
E
149
427
73
649
1.357
607
1.964
2.613
K
40
50
11
101
144
80
224
325
İLLER
Ziraat, Avcılık, Ormancılık
ve Balıkçılık
Madencilik ve Taş Ocakçılığı
İmalat Sanayi
Elektrik, Gaz ve Su
İnşaat
İyi Tanımlanmamış
Faaliyetler
Kaynak:DİE
48
Alt Bölge
Toplamı
Tablo 34. TR2 Ekonomik Faaliyete göre istihdam edilen nüfus (2000)
TR21
Toplam Erkek
Toplam
istihdam
Tarım
Sanayi
İnşaat
Hizmet
TR22
Kadın Toplam Erkek
Kadın
TÜRKİYE
Toplam
Erkek
Kadın
663.529 434.615 228.914 710.492 452.638 257.854 25.997.141 16.567.405 9.429.736
294.482 135.527 158.955 402.688 191.286 211.402 12.576.827
126.401 91.197 35.204 62.836 52.949
9.887 3.470.360
22.937 22.625
312 27.992 27.563
429 1.196.246
219.709 185.266 34.443 216.976 180.840 36.136 8.719.693
5.443.771 7.133.056
2.835.100 635.260
1.176.827
19.419
7.083.430 1.636.263
Kaynak: DİE
Tablo 35. TR2 İktisadi Faaliyet Kollarına Göre İstihdam Edilen Nüfus (2000)
SANAYİ KOLU
Ziraat, Avcılık
Ormancılık ve
Balıkçılık
Madencilik ve Taş
Ocakçılığı
İmalat Sanayi
Elektrik, Gaz ve Su
İnşaat
Toptan ve Perakende
Ticaret Lokanta ve
Oteller
Ulaştırma, Haberleşme
ve Depolama
Mali Kurumlar, Sigorta
Taşınmaz Mallara Ait
İşler ve Kurumları,
Yardımcı İş Hizmetleri
Toplum Hizmetleri,
Sosyal ve Kişisel
Hizmetler
İyi Tanımlanmamış
Faaliyetler
E
Tekirdağ Kırklareli Edirne Çanakkale Balıkesir TOPLAM
50.665
36.354 48.508
63.940
127.346
326.813
K
66.270
43.789
48.896
69.200
142.202
370.357
E
K
E
K
E
K
E
K
E
978
44
54.983
22.318
680
93
12.216
157
21.196
186
6
20.133
8.470
762
60
4.580
59
10.766
1.357
11
11.801
4.175
317
27
5.829
96
14.294
1.385
64
15.093
4.660
585
52
8.369
101
14.436
2.812
102
32.143
4.929
931
80
19.194
328
36.209
6.718
227
134.153
44.552
3.275
312
50.188
741
96.901
K
4.647
1.641
2.245
2.570
6.199
17.302
E
K
E
7.453
408
4.220
3.565
182
1.812
4.907
194
2.775
5.446
298
2.920
12.052
621
7.253
33.423
1.703
18.980
K
2.166
918
1.296
1.196
2.852
E
43.734
28.398
42.146
39.836
62.688
216.802
K
9.211
4.497
7.038
6.861
15.539
43.146
E
K
149
40
73
11
427
50
607
80
1.357
144
2.613
325
8.428
KAYNAK: DİE
2000 yılı nüfus sayım sonuçlarına göre TR2 bölgesinde bulunan 12 ve üzerindeki yaş
grubuna giren 2.400.000 kişinin istihdam edilebilir durumda olan kısmı ise 1.450.505 kişi
olarak tesbit edilmiştir. 10 alt sektöre ayrılan ekonominin tümünde belirtilen yılda çalışan
istihdam edilen nüfus yaklaşık 1.377.000 kişi iken işsiz sayısı ise 73.500 kişi civarındadır.
İstihdamın yaklaşık yarısı tarım, orman ve avcılık sektöründe iken onu sırasıyla
toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetler, imalat sanayi takip etmektedir.
Tarım sektöründe istihdam edilenlerin %38,6’sı Balıkesir ilinde iken onu Çanakkale
ve Tekirdağ takip etmektedir.
İmalat sanayinde istihdam edilen 179.000 kişinin ise 77.000 kişisi Tekirdağ ilinde
(%43) iken onu 37.000 kişi ile Balıkesir ili takip etmektedir.
49
İnşaat alt sektöründe de ilk sırayı Balıkesir ve Tekirdağ illeri almaktadır.
Aşağıdaki tablonun kabaca değerlendirmesine göre bölgede istihdam edilen 1.377.000
kişinin %56,3’nün Balıkesir ve Tekirdağ illerinde istihdam edildiği anlaşılmaktadır.
12+yaş
İşgücü
İstihdam
İşsiz
Tablo 36. TR2 Bölgesi İşgücü Durumu (2000)
TR2
TÜRKİYE
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
2.400.042 1.242.081 1.157.961 51.724.194 26.040.972
1.450.505
936.679
513.826 28.544.359 18.379.819
1.376.959
889.866
487.093 25.997.141 16.567.405
73.546
46.813
26.733
2.547.218
1.812.414
Kadın
25.683.222
10.164.540
9.429.736
734.804
Kaynak: DİE
Bölgede istihdam edilenlerin ülke genelindeki istihdam edilebilenler içindeki payı
%5,3 düzeyindedir. Bölgede işsizlik oranı %5 iken Türkiye genelinde bu oran %9.9 yani
yaklaşık iki katı kadardır.
Bölgede yaşayan 12 yaş üstündeki erkeklerin %75,4’ü iş talep edip bunlarında
46.813’ü yani %5’i işsiz kalmış, geriye kalanı ise 889.866 kişi (%95) istihdam edilebilmiştir.
TR2 bölgesinde iş isteyen kadın nüfus oranı daha düşüktür. Yaşayan 1.152.961 kadının ancak
513.826 ‘sı yani ancak %44,4’ü iş talebinde bulunmuştur. Bunların ise 487.093’ü yani %94,8
‘i istihdam edilirken sadece %4,2’si (26.733 kadın) işsiz bulunmaktadır.
Bölgede istihdam edilen kadınların çok büyük bir bölümünde (370.357 kişi) yani %
76‘sı tarım, orman ve avcılık sektöründe istihdam edildiği görülmektedir.
Kadınların istihdam edildiği ikinci önemli sektör ise imalat sanayi olup burada
yoğunlaşmış bulunmaktadır.
3.4. Fiziki Sermaye Kaynakları
Bölge illerinin sahip olduğu tarım arazileri ile buralarda uygulanan üretim deseni ve
yukarıdaki fiziki sermaye kaynakları adlı tablo birlikte ele alınıp değerlendirildiğinde bu
illerde mekanizasyon derecesinin ülke ortalamasının üstünde olduğu anlaşılmaktadır.
Traktör gibi belirleyici zirai makinenin yanında ileri tarım tekniğinin uygulandığını
gösteren sulama, kimyasal mücadele mücadele, tohum temizleme, silaj yapma, kimyevi gübre
dağıtma, pnömatik ekim makineleri, süt sağım makineleri ve biçerdöver gibi alet makineleri
varlığı bakımından ileri düzeyde olduğu sayılan bu araçların her birindeki payının %10’ların
çok üzerinde olduğu görülmektedir.
50
Tablo 37. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Bulunan Fiziki Sermaye Kaynakları
Tarımsal alet ve makineler
Karasaban
Hayvan pulluğu
Kulaklı traktör pulluğu
Ark açma pulluğu
Diskli traktör pulluğu
Diskli anız pulluğu (Vanvey)
Kulaklı anız pulluğu
Dipkazan
Toprak frezesi (Rotovatör)
Rototiller
Kültüvatör
Merdane
Diskli tırmık (Diskaro, Gobledisk vb.)
Dişli tırmık
Kombikürüm (Karma tırmık)
Ot tırmığı
Taş toplama makinası
Toprak tesviye makinaları
Set yapma makinası
Toprak burgusu
Hayvan ve traktörle çekilen ara çapa makinesi
Hayvanla çekilen hububat ekim makinası
Traktörle çekilen hububat ekim makinası
Kombine hububat ekim makinası
Pnömatik ekim makinası
Üniversal ekim makinası
Anıza ekim makinası
Patates dikim makinesi
Fide dikim makinası
Çiftlik gübresi dağıtma makinası
TR
Türkiye
125 335
233 708
930 943
54 421
64 076
37 960
26 536
15 993
33 413
7 187
421 455
64 195
190 739
348 911
20 604
63 944
330
13 177
11 582
2 388
141 315
1 619
89 441
162 763
15 908
66 216
2 154
11 830
10 727
1 717
10
17
TR22
22
39
59
TR21
TR2
% Balıkesir Çanakkale Toplam Edirne Kırklareli Tekirdağ Toplam Genel Toplam
2 127
283
2 410
2 410
1,92
5 108
1 613
6 721 1 092
572
640
2 304
9 025
3,86
32 604
26 135 58 739 26 562
19 009
22 826 68 397
127 136
13,66
900
1 116
2 016
569
339
478
1 386
3 402
6,25
340
658
998 2 727
472
1 296
4 495
5 493
8,57
222
377
599
670
315
2 745
3 730
4 329
11,4
292
214
506
834
378
835
2 047
2 553
9,62
458
221
679
337
91
1 460
1 888
2 567
16,05
617
401
1 018
177
255
278
710
1 728
5,17
82
22
104
10
7
43
60
164
2,28
18 440
7 683 26 123 16 535
6 529
16 869 39 933
66 056
15,67
341
689
1 030
890
887
2 113
3 890
4 920
7,66
4 558
7 512 12 070 7 763
5 406
6 357 19 526
31 596
16,57
11 076
11 238 22 314 20 038
14 010
17 206 51 254
73 568
21,09
783
121
904
307
32
2 509
2 848
3 752
18,21
591
462
1 053
204
106
610
920
1 973
3,09
0
126
164
290
193
6
199
489
3,71
107
153
260
36
1
37
297
2,56
63
29
92
8
50
34
92
184
7,71
2 358
1 339
3 697 1 151
622
4 599
6 372
10 069
7,13
9
9
9
0,56
1 450
1 518
2 968 5 121
1 592
3 510 10 223
13 191
14,75
1 526
2 526
4 052 5 725
7 548
13 489 26 762
30 814
18,93
291
127
418
602
143
6 701
7 446
7 864
49,43
2 438
2 388
4 826 5 901
2 529
1 416
9 846
14 672
22,16
3
3
3
0,14
115
115
10
10
125
1,06
87
32
119
119
1,11
32
36
68
4
259
263
331
19,28
51
314 660 15,13
Kimyevi gübre dağıtma makinası
64 434 0,55
Orak makinesi
5 072 9,27
Biçer bağlar makinesi
8 999 29,25
Balya makinesi
193 963 1,54
Sapdöver harman makinası (Batöz)
10 084 1,66
Sap toplamalı saman yapma makinası
9 218 0,33
Saman aktarma-boşaltma makinası
16 627 1,43
Tınaz makinesi
46 417 2,43
Döven
15 794 1,26
Patates sökme makinesi
515
0
Kombina patates hasat makinesi
9 606 1,36
Pancar sökme makinesi
3 056 0,88
Kombina pancar hasat makinesi
2 155 0,09
Hayvanla çekilen çayır biçme makinesi
39 682 5,27
Traktörle çekilen çayır biçme makinesi
6 134 1,01
Motorlu tırpan
1 984 15,73
Ot silaj makinesi
6 327 11,81
Mısır silaj makinesi
164
0
Yer fıstığı hasat makinesi
31
0
Pamuk toplama makinesi
174
0
Yer fıstığı harman makinesi
5 603
0
Fındık harman makinesi
303 47,52
Ürün kurutma makinası
5 766 3,69
Mısır daneleme makinesi
542 10,15
Mısır hasat makinesi
122 38,52
Meyve hasat makinası
5 972 1,94
Ürün sınıflandırma makinaları (Selektör hariç)
4 092 13,25
Selektör (Sabit veya seyyar)
18 508 16,7
Yem hazırlama makinaları
354 0,85
Yem dağıtıcı römork
12 170 4,35
Sap parçalama makinası
580 927 11,37
Sırt pülverizatörü
16 281 3,66
Sedyeli pulverizatör, kombine atamizör
6 272
297
416
709
2 105
155
20
21
950
191
8 099
42
33
438
358
12
10
4
171
13
1
2
318
27
90
223
14
398
33
139
10
99
53
47
116
91
1 444
67
454
313
28 604
178
13 215
220
52
5
55
14 371 12 600
339
3
449
13
1 147
358
2 463
519
167
30
25
190
1 121
191
1
27
1
2
716
27
123
362
15
154
53
47
116
158
1 898
7 104
306
2
20
13 530
10
8
821
10
33 234
13
21
1 485
531
2
5
212
5
8
7
5
15
19
4
80
7
104
26
326
35
82
152
410
638
78
131
29
102
1 374
35
189
385
127
19
1
26
1
167
300
66
284
313
2
41 819 14 863
398
3
111
3 084
195
2
14
129
59
2
151
609
3
104
6 261
384
1 193
3
217
24 208
198
47 605
352
470
2 632
2 994
167
30
237
1 126
199
131
27
2
2 090
62
312
747
144
213
55
47
116
542
3 091
3
530
66 027
596
Kuyruk milinden haraketli pülverizatör
Motorlu pülverizatör
Tozatar
Atomizör
Santrifüj pompa
Motopomp (Elektrik motorlu)
Motopomp (Termik motorlu)
Derin kuyu pompa
Yağmurlama tesisi
Damla sulama tesisi
Krema makinesi
Yayık makinesi
Kuluçka makinesi
Civciv ana makinası
Süt sağma makinası (sabit)
süt sağma makinası (Seyyar)
Tarım arabası(Römork)
Su tankeri (tarımda kullanılan)
Kepçe (Tarımda kullanılan)
Tarımsal mücadele uçağı
Biçerdöver
Traktör
229 497
72 618
34 671
103 812
92 359
147 909
197 888
95 604
188 258
124 036
253 086
234 950
978
1 511
5 618
109 728
966 596
171 469
21 441
57
11 721
997 620
11,19
7,79
2,8
9
7,63
5,42
21,49
4,89
17,67
5,63
0,58
0,52
5,11
6,22
18,92
33,43
12,1
7,27
18,07
5,26
21,53
11,29
2 689
1 232
470
1 629
1 660
4 586
14 210
1 205
4 879
713
491
460
45
91
701
9 805
32 291
5 830
799
2
198
33 481
KAYNAK: DİE
53
3 739
1 055
271
1 704
1 883
2 366
11 292
2 517
9 492
5 965
422
63
24
7 764
21 936
3 316
590
248
21 312
6 428 4 831
2 287 1 208
741
130
3 333 3 427
3 543 1 855
6 952
513
25 502 8 275
3 722
409
14 371 10 718
6 678
152
913
170
523
260
45
91
725
7
17 569 5 438
54 227 24 925
9 146 1 158
1 389
533
2
446
565
54 793 23 257
5 086
200
27
1 352
903
164
7 216
258
5 755
86
109
190
2
2
87
4 695
14 764
437
1 117
423
14 085
9 347
1 961
72
1 230
747
393
1 532
283
2 412
66
271
245
3
1
244
8 985
23 046
1 722
836
1
1 089
20 491
19 264
3 369
229
6 009
3 505
1 070
17 023
950
18 885
304
550
695
5
3
338
19 118
62 735
3 317
2 486
1
2 077
57 833
25 692
5 656
970
9 342
7 048
8 022
42 525
4 672
33 256
6 982
1 463
1 218
50
94
1 063
36 687
116 962
12 463
3 875
3
2 523
112 626
Tablo 38. TR2- İllere göre Traktör ve biçerdöver sayısı , 2003
Traktör
Bölge illeri ve
Türkiye
Toplam-Türkiye
Balıkesir
Çanakkale
Edirne
Kırklareli
Tekirdağ
Bölge Toplamı
Türkiye Yüzdesi
Tek Akslı
Beygir gücü
Toplam
1-5
5+
997 620 3 098 10 896
48
33 481
11
390
21 312
1
23 257
14 085
5
414
20 491
112 626
17
852
11,29
0,55
7,82
B i ç e r d ö v e r
Paletli
(Tırtıllı)
İki Akslı
1-10
4 104
183
54
8
245
5,97
Beygir gücü
1124 25-34
35-50
51-70
21 155 78 621 459383 368 549
732 1 438 20 484
9 718
220 1 848 10 196
7 450
127 1 469
9 671 10 775
157
739
6 133
6 159
189
3 344 10 098
1 236 5 683 49 828 44 200
5,84
7,23
10,85
KAYNAK:DİE
54
11,99
Yaş grubu
71 +
51 668
878
1 142
1 214
889
6 440
10 563
20,44
146
1
1
2
1,37
Toplam
1-5 6-10 11-20 21+
11 721 1 352 2 214 3 545 4 610
69
45
44
40
198
49
63
66
70
248
56
87
195
227
565
33
27
133 230
423
86 137
346 520
1 089
2 523 293 359
784 1 087
21,53
21,67 16,21 22,12 23,58
Yukarıdaki tabloda verilen bilgilerden, Türkiye traktör varlığının genelde %11,3’üne
biçerdöver varlığının ise %21,5’ine sahip olan bölgenin özellikle yüksek güçlü traktörler ile
yeni model biçerdövere de sahip olduğu anlaşılmaktadır.
İşlenen tarım arazileri toplamı, işletme büyüklükleri dağılımı ile bölge illerinde
uygulanan üretim modeli, ürün deseni gibi hususlar birlikte incelendiğinde söz konusu
araçların genelde ekonomik optimumdan uzak biçimde kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Tablo 39. TR2 Bölgesi Tarımsal Sanayi Tesisleri (2005)
ÜRETİM
SEBZECILIK VE BAHCEVANLIK
(HER TURLU SEBZE URETIMI)
TOHUM URETIMI(YAGLI
TOHUMLAR
HARIC)KALİBRASYONU
MANTAR URETIMI
TAVUK,CIVCIV(DAMIZLIK
CIVCIV)
YUMURTA(SOFRALIK
YUMURTA,DAMIZLIK YUMURTA)
,PASTÖRİZE YUMURTA
BAL,BAL DOLUMU,SÜZME
BAL,POLEN
PETEK
BÜYÜKBAŞ HAYVAN BESİCİLİĞİ
VE KESİMİ
KÜÇÜKBAŞ HAYVAN BESİCİLİĞİ
VE KESİMİ
SIGIR VE DANA ETLERI
KOYUN,KECI,KUZU,OGLAK
ETLERI
KUMES HAYVANLARI ETLERI
DIGER ETLER (TAVSAN,YABAN
DOMUZU,DEVEKUŞU VB.)
PASTIRMA
SUCUK
SALAM
SOSIS
ETLER
TUTSULENMIS,TUZLANMIS VE
KURUTULMUS (FUME DIL,KAZ
CIGERI VB.)
KAVURMA
ET URUNLERI DIGER
SEKILLERDE KESILMIS VE
HAZIRLANMIS
(KIYMA,PIRZOLA,HAZIR
ISKEMBE VB.)
BUYUK BAS YAS DERILER
BUYUK BAS
SALAMURA,TUZLU,TUZLU
KURU,HAVA KURUSU DERILER
YENEN YAN URUNLER
(ISKEMBE,CIGER,PACA,YUREK,
KUYRUK IC YAGLARI VB.)
PASTORIZE SUT
SUT STERILIZE VE
KONDANSE,TIBBİ
SUT TOZU (YAGLI)
SUT TOZU (YAGSIZ)
SUT AROMALI-KAKAOLU
PEYNIR BEYAZ
PEYNIR KASAR
BALIKESİR
ÇANAKKALE
EDİRNE
1
1
4
1
KIRKLARELİ
TEKİRDAĞ
BÖLGE
TOPLAMI
2
1
1
2
3
6
8
1
9
22
1
4
1
24
5
9
1
1
2
1
1
2
10
1
10
6
1
1
1
8
1
8
5
1
1
1
1
11
4
4
4
5
2
1
5
1
2
5
2
2
1
7
2
2
2
2
1
3
3
3
14
2
25
2
1
1
1
5
1
5
1
2
74
27
1
2
32
10
8
78
22
55
1
2
1
1
1
1
36
20
1
2
1
1
43
22
32
19
2
10
3
7
2
3
263
110
PEYNIR ERITME,KREM
PEYNIRLER DIGERLERI
(LOR,COKELEK,TULUM VB.)
PEYNİRALTI SUYU TOZLARI
TEREYAGI
KREMA
KAYMAK
DONDURMA
YOGURT
AYRAN
KESILMIS SUT SUYU
TOZU(MINERALLERDEN
ARINMIS)
DONDURMA GIRDISI,HAMUR
YUMUSATICISI
4
36
4
17
5
2
10
48
24
NEKTAR
MEYVE PULPLARI
SIRALAR,SERBET,ŞURUP
MEYVE(İŞLENMİŞ,DONDURULM
UŞ)
MEYVE
KONSERVELERI,KOMPOSTO
MEYVA AROMALI İÇECEK TOZU
MEYVA AROMALI İÇECEK
6
20
9
1
9
12
1
3
10
1
3
18
9
4
1
3
2
12
70
6
37
31
5
38
133
69
10
20
9
1
11
1
3
1
1
2
1
5
1
1
1
1
1
1
4
3
5
1
4
4
1
SALCA
SEBZELER(İŞLENMİŞ,DONDURU
LMUŞ)
SEBZE
KONSERVELERİ,MANTAR
KONSERVESİ,HAZIR YEMEK
KONSERVESİ
TURSULAR
SEBZE
SALAMURALARI,MANTAR
SALAMURA,KAPARİ
SALAMURA ZEYTIN (ISLENMIS
YESIL ZEYTIN DAHIL)
SEBZELER
KURUTULMUŞ,KIYILMIŞ,TOZ
HALİNE GETİRİLMİŞ
2
4
2
7
1
1
1
9
3
4
1
1
13
1
6
1
4
8
1
1
14
10
1
12
2
1
22
4
21
1
12
3
1
31
1
75
3
2
6
2
3
1
1
1
6
10
1
3
81
1
1
3
4
1
1
1
SEBZE KONSANTRE
SEBZE YAĞI
SOYA ET TABLET,SOYA
KIYMASI VB.
2
1
16
7
1
DOMATES SUYU
DOMATES
KONSANTRESİ,PULP,PÜRESİ,ÖZ
Ü
MAYONEZ
SEBZE SOSLARI
(KETCAP),HARDAL VE SALATA
SOSU
1
1
NAR EKŞİSİ
HAZIR CORBALAR
HAZIR YEMEKLER(TABLDOT
YEMEK)
8
6
2
9
27
18
2
PEKMEZ
MEYVE SULARI
6
8
1
1
UZUM -CEKIRDEKSIZ KURUMARMELAT VE RECELLER
MEYVE SULARI KONSANTRE
(NARENCIYE HARIC)
6
3
1
20
8
4
2
8
1
1
2
1
DONDURULMUŞ MANTAR
56
85
2
1
ŞALGAM SUYU
BALIKLAR
(İŞLENMİŞ,DONDURULMUŞ)
BALIK KONSERVELERI
DONDURULMUS KABUKLU VE
YUMUSAKCALAR(SALYANGOZH
ARİÇ)
MARGARINLER (HIDROJENE
YAG)
YAG AYCICEK HAM
YAG AYCICEK RAFINE
6
1
7
9
1
YAG SOYA HAM
YAG ZEYTINYAGI RAFINE
YAGLAR DIGER YENEN NEBATI
(RAPITSA YAGI,ASPIRKOLZA
VB.YAGLAR)
KUSPELER
YAG DON YAGI
TAHIN
UN BUGDAY
UN MISIR
UN YULAF
UN CAVDAR
UN PIRINC
DİĞER HUBUBAT
UNLARI,GALETA UNU
KEPEK VE RAZMOL
BONKALITE
PASTA
UNLARI,KEKUN,KEKMİKS
DİĞER BAKLİYAT UNLARI
PIRINC
EKMEK VE EKMEK ÇEŞİTLERİ
PIDE
SIMIT
HAZIR EKMEK KARIŞIMI
MAYALI
ÜRÜNLER(POAÇA,AÇMA,SANDV
İÇ)
IRMIK
MANTI
TARHANA
2
9
7
2
16
9
1
1
1
9
11
1
3
1
2
1
1
124
4
29
1
1
6
1
2
48
2
2
2
2
26
1
18
2
12
2
30
2
1
1
24
3
57
8
24
1
52
BOZA
7
50
41
3
9
3
7
2
1
154
5
5
19
1
9
57
2
5
168
5
3
4
1
40
1
1
27
2
39
1
3
24
116
2
11
17
1
4
2
4
36
10
1
1
3
82
430
9
42
2
4
2
51
4
13
1
135
2
3
2
5
5
7
7
2
2
1
1
1
1
1
1
5
3
5
1
13
15
5
6
16
8
70
4
3
5
3
24
7
1
1
8
4
28
7
199
8
51
92
1
11
KEK
YAS VE KURU PASTALAR
SUTLU MAMULLER,HAZIR
SALEP
3
16
14
2
4
2
4
1
GOFRET
HAZIR SANDVİÇ,SOĞUK
SANDVİÇ
KURABIYE
19
10
2
BISKUVI,DONDURMALI BISKUVI
BOREK
4
4
YAG SOYA RAFINE
YAG PAMUK HAM
YAG ZEYTINYAGI HAM
(NATUREL YAG)
2
4
YAG MISIROZU HAM
YAG MISIROZU RAFINE
1
2
2
6
2
2
8
4
1
57
41
1
6
3
3
3
BAKLAVA
HAZIR PASTA VE KEK
KARIŞIMLARI,PASTA SÜSLERİ
YUFKA
KADAYIF
HAMUR TATLILARI
PEYNIR TATLILARI
DONDURULMUŞ UNLU
MAMÜLLER
(PİZZA,MANTI,BÖREK)
HAZIR TATLI,PUDİNG
SEKER KRISTAL "TOZ SEKER"
SEKER KUP "KESME SEKER"
9
1
3
2
6
8
1
3
1
1
6
2
1
4
6
2
2
6
4
11
LOKUM
HELVALAR
KAKAO AROMALI TOZ
İÇECEKLER(NESQUİK VB.)
ÇİKOLATALI
MAMULLER(KOKOLİN,NUGAT,Ç
OKOKREM VB)
LEBLEBI
LEBLEBİ ŞEKERİ
CAY (PAKETLENMIS)
FINDIK (KABUKSUZ)
FINDIK (TUZLANMIS)
FINDIK MAMULLERI (EZMELERI
VB.)UNU
BADEM
(KABUKSUZ,KAVRULMUS,TUZL
ANMIS)
YER FISTIGI
(KABUKSUZ,KAVRULMUS,TUZL
ANMIS,ÇAM FISTIĞI)
2
11
3
30
19
3
1
2
3
4
11
4
3
3
7
3
5
4
1
2
2
3
1
1
2
1
10
12
26
2
9
1
3
2
1
3
8
3
6
1
3
9
1
2
2
3
12
3
3
12
11
1
5
SIRKE
FINDIK (KABUKLU)
1
2
1
SUSAM(KAVRULMUŞ)
KABAK CEKIRDEGI
AYÇİÇEĞİ,AYÇEKİRDEĞİ,ÇİĞDE
M
KAHVE
(KAVRULMUS,CEKILMIS),NESCA
FE VB.
25
1
PUDRA SEKERI
AKİDE ŞEKERİ
ŞEKERLEME(SERT,YUMUŞAK,P
ATLAYAN ŞEKER)
10
1
4
2
1
10
1
5
1
4
2
1
6
1
7
7
1
1
1
1
8
1
1
1
1
1
2
NİŞASTA MISIR,AMİJEL
GLUTEN
GLIKOZ
1
LAKTOZ
MAYALAR
1
1
KABARTMA
TOZU,KARBONAT,LİMON TUZU
1
1
1
1
1
1
FRUKTOZ
BAHARATLAROGUTULMUS,AMBALAJLANMIS(KIRMIZI,KARABIBER,TARCIN,YE
NIBAHAR,KIMYON VB.)
TIBBİ BİTKİLERİN İŞLENMESİ VE
AMBALAJLANMASI(ADAÇAYI,IH
LAMUR,KUŞBURNU,PANASON,K
EKİK,DEFNE
1
58
TUZ (İSTİHRAC SANAYİ DIŞINDA
KALAN,YEMEKLİK)
4
1
1
MISIRÖZÜ
KEDİ,KÖPEK MAMASI
BADEM MAMÜLLERİ(EZME VB.)
DONDURMA KÜLAHI
GIDA SANAYİ KATKI
MADDELERİ,ET
YUMUŞATICI,GIDA BOYASI
YEM
BÜYÜKBAŞ,KÜÇÜKBAŞ,KARMA
YEM KANATLI HAYVAN
1
1
1
2
29
14
2
8
1
YEM DIGER HAYVANLAR ICIN
YEM ARPA EZMESI
YALAMA TASI
YEMLER OZEL
(PROTEINLI,VITAMINLI)
ET VE KEMIK UNU
6
3
1
SARAP "SISELI SOFRA SARABI"
MADEN SUYU VE TABII
SODALAR (SISELENMESI)
MEMBA SULARI SISELEMESI
1
3
1
1
3
5
3
1
1
1
GAZOZ KOLALI
GAZOZ MEYVALI
GAZOZ SADE
YUN YIKAMA VE AYIRMA,YAPAK
YIKAMA
YUMURTA KABI (VIOL)
ZİRAİ İLAÇ AKTİF
MADD.KÜLTÜR BİTKİLERİ
BESLEYİCİ MADD.HERBİSİT
ESTER,YABANCI OT İLACLAR
HAYVANSAL ORJİNLİ ORGANİK
GÜBRELER(KOMPOST VEYA
SIVI)
HAYVAN SAGLIGINDA
KULLANILAN ILACLAR
GIDA SANAYİ KATKI
MADDELERİ,ET
YUMUŞATICI,GIDA BOYASI
SÜT GÜĞÜMÜ,YAYIK
TRAKTOR
TOHUM EKME MAKINASI
(MIBZER)
DISK-HARROW
GUBRELEME MAKINA VE
CIHAZLARI (KOMBINE
MIBZERLER DAHIL)
HASAT MAKINALARI
(BICER,BICER TOPLAR,BICER
BAGLAR,BICER
DOGERLER,PANCAR SOKME
MAKINASI VB)
CAYIR,CIMEN BICME
MAKINALARI
SULAMA VE YAGMURLAMA
TESISLERI
12
3
1
1
3
RAKI
VOTKA
SARAP "DOKME SOFRA
SARABI"
7
1
1
KEMIK UNU
DIGER YEM KATKI MADDELERI
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
2
62
21
2
1
1
1
3
1
3
3
1
20
17
29
20
1
1
3
2
2
2
2
4
6
4
3
4
1
1
1
2
2
1
1
1
2
6
1
1
3
1
1
1
2
2
1
1
4
3
3
1
3
7
11
1
1
4
7
3
7
5
5
1
59
3
4
TOHUM,HUBUBAT TEMIZLEME
VE TASNIF
MAKINALARI,KALIBRE
MAKINASI
DİĞER TARIM ALET VE
MAK.VANVEY,SERA,EKİPMAN
VE MAK.ROTAVATÖR
TARIM MAKINA VE
EKIPMANLARI
PARCALARI,KAZAYAĞI,PULLUK
BIÇAĞI
TARIM ROMORKU
TARIMSAL MUCADELE MAKINA
VE
EKIPMANLARI(ATOMIZERLER,P
ULVARIZATORLER,ILACLAMA
KOMPRESORU)
TAVUKCULUK EKIPMANLARI
SÜT SAĞMA MAKİNASI
MEYVE VE SEBZE ISLEYEN
MAKINALAR
SUT ISLEME VE DONDURMA
MAKINASI,YAYIK MAKINASI
HUBUBAT TANELERININ
OGUTULMESINE MAHSUS
MAKINALAR (DEGIRMENLER)
YEM URETME MAKINALARI VE
TESISLERI
GIDA MADDELERİNİN
AMBALAJI,DOLUMU VE
DEPOLANMASI
1
12
8
12
1
1
3
2
1
2
16
1
2
1
10
17
2
1
1
3
1
1
4
1
4
1
1
2
1
1
1
1
4
63
1362
TOPLAM
Kaynak: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
4
4
2
3
16
88
445
510
428
712
3457
TR2 Bölgesi illerinin sanayi tesisleri sayılarını gösteren tabloya bakıldığında Balıkesir
ilinin 1362 tesis ile ilk sırayı aldığını, onu Tekirdağ, Çanakkale, Edirne ve Kırklareli illerinin
izlediğini görmekteyiz.
60
Tablo 40. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde DSİ Sulamaları
Birim
Ön İncelemesi ve/veya Master Planı
Tamamlanan
Büyük Su İşleri Projeleri
Küçük Su İşleri Projeleri
Planlaması Tamamlanan
ha
Büyük Su İşleri Projeleri
Küçük Su İşleri Projeleri
Kesin Projesi Tamamlanan
Büyük Su İşleri Projeleri
Küçük Su İşleri Projeleri
İnşa Halinde Olan
ha
ha
ha
ha
ha
ha
Büyük Su İşleri Projeleri
Küçük Su İşleri Projeleri
2004 ve 2005 Yılı Yatırım Programında
Olan
Büyük Su İşleri Projeleri
Küçük Su İşleri Projeleri
İşletmede Olan
ha
ha
ha
Büyük Su İşleri Projeleri
Küçük Su İşleri Projeleri
2005 Yılı Proje Programında Olan Projeler
Büyük Su İşleri Projeleri
Küçük Su İşleri Projeleri
DSİ Sulamaları Toplamı
Topraksu kooperatifleri sulamaları (YAS)
Kamu kuruluşlarına ait sulamalar (YAS)
KHGM Sulamaları
Halk Sulamaları
Diğer Sulamalar Toplamı
Genel Sulamalar Toplamı
ha
ha
ha
ha
ha
ha (brüt)
(net)
ha (brüt)
(net)
ha (brüt)
(net)
ha
ha
ha
ha
ha
ha
ha
ha
ha
ha
Tekirdağ
50
(-)
50
3181
(%21)
3181
650
(%4)
650
11638
10003
(%75)
8843
7720
2795
2283
Kırklareli
Edirne
26264
(%16)
23902
2362
84896
(%53)
83326
1570
12829
(%8)
9141
3688
2705
(%1)
362
2343
36089
30001
(%22)
17643
15400
18446
14601
45444
(%56)
44344
1100
7674
(%9)
5769
1905
28428
25374
(%35)
24457
22000
3971
3374
TR21 Alt
Bölgesi
71758
(%28)
68246
3512
88077
(%34)
86507
1570
21153
(%8)
14910
6243
2705
(%1)
362
2343
76155
65378
(%29)
50943
45120
25212
20258
15519
162783
81546
259848
8197
16265
24462
39981
12304
18457
30761
193544
7854
12502
20356
101902
28355
47224
75579
335427
Kaynak: DSİ
61
Çanakkale
Balıkesir
TR22 Alt
Bölgesi
780
800
1580
780
3743
800
10224
1580
13967
3743
3419
3419
32021
10224
3958
3791
167
24946
13967
7377
7210
167
56967
2923
18122
1766
33389
4689
51511
18122
20356
33389
42762
51511
63118
17489
39528
57017
2867
3234
6101
3743
3743
70748
379
21224
17365
38968
109716
95
95
108936
4970
150
15789
38816
59725
168661
3838
3743
95
179684
5349
150
37013
56181
98693
278377
Yukarıdaki tabloda; bölgede master planı, planı, kesin projesi tamamlanan, sulama
tesisleri ile halen inşaatı devam etmekte olan son iki yılda programa alınan ve işletmede olan
tüm DSİ sulama tesislerine ilave olarak kamu ve özel kuruluşlara ait yer altı sulamaları,
KHGM sulamaları, halk sulamaları ve diğer sulama türleri dahil tüm sulanabilir alanlar
toplam iller üzerinden verilmiştir. Bu bilgilere göre bölge genelinde 613.804 hektar arazi
sulanıyor veya bu alanın tümü yakın gelecekte sulanabilecek demektir.
Bu miktarın yaklaşık %71,6’sını oluşturan 439.532 hektar DSİ tarafından yapılan
tesislerce sulanırken %10,6’lık kısmını KHGM sulama tesisleri ve 103.405 hektarlık bir
sahayı da (%16,8) halk sulamalarının oluşturduğu görülmektedir.
Türkiye genelinde olduğu gibi bölge illerinde de tarımsal sulamanın olması gereken
düzeylerde olmadığı bariz şekilde görülmektedir.
Bölge illeri arazi sulama tesislerinin suladığı alanlar itibariyle değerlendirildiğinde ise
en az sulama tesisine sahip ilin Tekirdağ olduğu, payının da bölgede sulanan toplam 613.804
hektarlık alanın sadece %6,5’i olduğu görülür. En fazla sulama sahasına sahip il Edirne olup
bunu Balıkesir, Çanakkale ve Kırklareli takip etmektedir.
Sulanan sahaların toplamı işlenen araziye oranlanması halinde yine en olumsuz
tablonun Tekirdağ’da olduğu anlaşılmaktadır. Bu açıdan durum daha da kötüleşmektedir.
Tablo 41. TR2 Bölgesi Taşkın Koruma ve Islah Tesisleri (2005)
Tekirdağ
GIDA
Kırklareli
Edirne
Çanakkale
Balıkesir
Planlama ve Kesin Projesi
Tamamlanan
-
2 mes.mah
1 mes.mah
Adet
4
8
4
4
13
568,6 ha
1336,4 ha
288 ha
2300 ha
130089 ha
İnşa Halinde Olan
-
49 mes.mah
-
Adet
1
7
-
8
12
320 ha
46969 ha
-
34050 ha
5190 ha
36 mes.mah
41 mes.mah
39 mes.mah
71
144
68
121
88
13729 ha
54413 ha
11469 ha
16530 ha
38928 ha
Alan (Ha) - Meskun Mahal
Alan (Ha) - Meskun Mahal
İşletmede Olan
Adet
Alan (Ha) - Meskun Mahal
4 mes.mah 13 mes.mah
4 mes.mah 13 mes.mah
59 mes.mah 55 mes.mah
* Kaynak : DSİ
2005 yılı itibariyle DSİ tarafından bölge illerinde 28’i inşa halinde 88’ide işletmede
olan toplam 1160 adet taşkın koruma ve ıslah amaçlı proje uygulanmıştır. Ayrıca 33 adet
tesisinde planlanan ve kesin projesi tamamlanmış bulunmaktadır. Bunlar ile de ilave 134.599
hektar alan korunup, ıslah edilecektir.Bölge illerinde halen uygulanan 188 adet koruma ve
ıslah projesi ile 135.069 hektarlık alan koruma altına alınmış bulunmaktadır.
Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere, TR2 bölgelerinde ilk olarak yapımına 1966’da
başlanan Simav’daki Çaygören barajından bu yana farklı amaç ve kullanımları olan 27 adet
baraj inşa edilmiş bulunmaktadır.Bunların toplam gövde hacimleri 57.901.000 m3 olup
normal su kotundaki göl hacimleri toplamları ise 2467,38 hm3’tür.
Normal su kotunda göl alanları toplamı 157.81 km2 olan söz konusu 27 barajın toplam
sulama alanları ise 257.007 ha’dır.
Bu barajların sadece ikisinden elektrik üretilmektedir.Yıllık enerji miktarı ise 113
GWh’dır.
Barajların illere dağılım sıralaması ise Balıkesir (9), Çanakkale (8), Edirne (5),
Kırklareli (3) ve Tekirdağ (2) şeklindedir.
62
Tablo 42. Bölgemizdeki İşletme Halindeki Baraj Bilgileri
Baraj Adı
Barajın
Yeri
Amacı
Akarsu
Balıkesir
Simav
MADRA
Balıkesir
GÖNEN
Balıkesir
İnşaatın
(başlamabitiş) yılı
Gövde dolgu
tipi
Gövde
hacmi m3
Yükseklik
(talvegden)
Normal su
kotunda
göl hacmi (
hm3 )
Normal
su
kotunda
göl alanı
(km2)
Sulama
alanı
(ha)
130,00
7,25
17.208
1966 -1971
Toprak
3.412.000
52.50 m
Madra
Sulama, Taşkın kontrolü, İçme-kullanma ve
sanayi suyu temini
Sulama
1991-1997
Kaya
3.120.000
86.00 m
79,40
2,68
10.185
Gonen
Sulama, Enerji, Taşkın kontrolü
1986 -1996
Toprak+Kaya
2.357.000
70.00 m
164,00
14,00
17.553
Balıkesir
Kocadere
1986 - 1990
Toprak
1.200.000
47.00 m
164,56
9,60
1.700
ÇAMKÖY
Balıkesir
Ayitlidere
Sulama, İçme - kullanma ve sanayi suyu
temini
Çevre koruma
1987 - 1991
Toprak
1.155.000
40.00 m
8,70
0,69
SARIBEYLER
Balıkesir
Yağcılı
Sulama
1980 -1985
Toprak
548.000
35.00 m
15,60
1,37
1.750
Çanakkale
Akcin
Sulama
1986 -1996
Toprak
3.598.000
40.50 m
86,50
5,85
15.800
ATİKHİSAR
Çanakkale
Sarıçay
Sulama, Taşkın kontrolü
1967 -1973
Toprak
1.990.000
37.20 m
40,00
3,30
5.200
BAKACAK
Çanakkale
Kocacay
Sulama,Taşkın kontrolü
1991 - 1998
Kaya
1.889.000
48.00 m
139,00
7,74
9.100
Çanakkale
Büyükdere
1977 - 1983
Toprak
560.000
33.00 m
14,00
1,35
700
TAYFUR
Çanakkale
Tayfur
Sulama, İçme -Kullanma ve sanayi suyu
temini
İçme-kullanma ve sanayi suyu temini
1980 -1985
Toprak
296.000
33.25 m
4,36
0,47
SULTANKÖY
Edirne
Manastir
Sulama
1987 -1993
Toprak
1.762.000
27.00 m
26,01
3,37
7.773
Edirne
Davent
1967 -1972
Toprak
1.249.000
34.10 m
65,68
6,20
4.428
SÜLOĞLU
Edirne
Süloğlu
Sulama, Taşkın kontrolü, İçme-kullanma ve
sanayi suyu temini
Sulama, Taşkın kontrolü
1975 - 1980
Toprak
907.000
48.75 m
33,00
2,88
3.986
ALTINYAZI
Edirne
Basamaklar
Sulama, Taşkın kontrolü
1965 -1967
Toprak
725.000
21.50 m
30,80
4,25
7.730
Kırklareli
Seytandere
1985 -1995
Toprak+Kaya
2.090.000
62.00 m
112,30
6,25
9.050
KAYALIKÖY
Kırklareli
Teke
Sulama, Taşkın kontrolü, İçme-kullanma ve
sanayi suyu temini
Sulama, Taşkın kontrolü
1981-1986
Toprak+Kaya
1.629.000
68.70 m
149,89
10,20
14.716
ARMAĞAN
Kırklareli
Kocadere
Sulama
1986 - 1997
Kaya
1.517.000
57.50 m
51,00
3,00
5.623
KARAİDEMİR
Tekirdağ
Karaidemir
Sulama, Taşkın kontrolü
1975 - 1980
Toprak
2.641.000
25.00 m
120,30
15,50
11.840
1435,10
105,95
144.342
ÇAYGÖREN
İKİZCETEPELER
BAYRAMİÇ
GÖKÇEADA
KADIKÖY
KIRKLARELİ
TOPLAM
Kaynak: DSİ
63
32.645.000
Yıllık
Güç
içmesuyu
MW
(hm3)
Yıllık
Üretim
GWh
1
11
72
1
2
2
4
82
47
Tablo 43. Bölgemizdeki İnşa Halindeki Baraj Bilgileri
Baraj Adı
Barajın
Yeri
Balikesir
Amacı
Akarsu
Kocacay
Sulama, Enerji, Taşkın kontrolü
İnşaatın
(başlamabitiş) yılı
Gövde dolgu
tipi
Gövde
hacmi m3
Kum + Çakıl
1993
MANYAS
Yükseklik
(talvegden)
Normal su
kotunda
göl hacmi (
hm3 )
74.00 m
3.155.000
Normal
su
kotunda
göl alanı
(km2)
Sulama
alanı
(ha)
Yıllık
Güç
içmesuyu
MW
(hm3)
48.800
20
MW
16,8
393,40
UMURBEY
Balikesir
Umurbey
Sulama
1995
Kum+Çakıl
1.900.000
54.00 m
24,56
0,61
2.445
HAVRAN
Balikesir
Havran
Sulama + Taşkın kontrolu
1995
Kaya
1.100.000
63.50 m
66,50
3,15
3.530
TAŞOLUK
Çanakkale
Cinarcik
Sulama
1995
Kaya
1.950.000
65.00 m
88,00
3,8
7.924
BAYRAMDERE
Çanakkale
1998
Zonlu Kaya
18,45
0,94
AYVACIK
Çanakkale
Sulama, taşkın kontrol
1998
Kaya
1.000.000
611.000
56.00 m
43.00 m
30,00
2,66
1.050
3.900
HAMZADERE
Edirne
Off-stream
Sulama
1998
Zonlu Kaya
11.350.000
26.60 m
207,37
13,8
34.356
Tekirdag
Kocadere
Sulama, İçme- kullanma ve sanayi suyu
temini
1996
Toprak
ÇOKAL
Karanlikdere Sulama, İçme ve Kullanma Suyu
Tuzla
TOPLAM
Kaynak : DSİ
64
61.60 m
10,1
4.370.000
204,00
25.436.000
1032,28
Yıllık
Üretim
GWh
66
14
10.660
51,86
112.665
14 20
66
Gölet ve Sulamalar
Tablo 44. TR21 Alt Bölgesi Gölet ve Sulamaları
Sıra
No
Gölet Adı
İşletmeye Açılanlar
İli
Tipi
Amacı
Yüksekliği (m)
1**
2**
3**
4
5
6
7***
Merkez-Korucuköy
Merkez-Eskikadın
Merkez-B.Doğanca
Merkez-Uzgaç
Merkez-Keramettin
İpsala-Kumdere
İpsala-Y.Karpuzlu
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Zon.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Sulama
Sulama
Sulama
Sulama
Sulama
Sulama
Sulama
Temelden
12,50
17,00
12,90
27,13
25,00
16,55
11,50
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17***
Keşan-Dokuzdere
Keşan-Mercan
Keşan-Muzalıdere
Keşan-Mecidiye
Keşan-Kocadere
Keşan-Koruklu
Keşan-Boztepe
Keşan-Kavakdere
Keşan-Kadıköy
Keşan-K.Doğanca
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Taş.Sul
Taş.Sul
Taş.Sul
Taş.Sul
Taş.Sul
Taş.Sul
Taş.Sul
Taş.Sul
Taş.Sul
Sulama
30,20
23,30
18,65
21,40
23,75
18,30
17,80
19,65
23,60
15,75
Dolgu
Hacmi
(hm3)
Depola
ma
Hacmi
(hm3)
Talvegden
11,00
14,00
10,90
16,50
23,00
10,60
10,00
0,044
0,045
0,040
0,220
0,200
0,028
0,659
0,380
0,252
0,330
1,500
2,125
0,279
44,10
24,20
19,80
13,65
18,40
16,75
16,30
12,80
15,00
16,10
12,75
0,345
0,093
0,085
0,173
0,256
0,097
0,058
0,100
0,230
0,446
4,020
3,523
0,970
1,400
3,712
0,588
0,752
1,343
0,820
2,250
18
Keşan-Çamlıca
Edirne
Hom.Top.Dol.
Sulama
18,17
15,17
0,050
0,670
19
Keşan-Beğendik
Edirne
Hom.Top.Dol.
Sulama
14,93
11,93
0,077
0,729
20
Meriç-Merkez
Edirne
Hom.Top.Dol.
Sulama
18,00
14,80
0,045
0,750
21
Meriç-Kavaklı
Edirne
Hom.Top.Dol.
Sulama
12,50
10,00
0,026
0,199
22
Meriç-Küpdere
Edirne
Hom.Top.Dol.
Sulama
15,10
12,08
0,062
0,504
23
Meriç-K.Doğanca
Edirne
Hom.Top.Dol.
Sulama
17,10
11,30
0,086
0,653
24
U.Köprü-Kavacık
Edirne
Hom.Top.Dol.
Sulama
14,37
12,07
0,067
0,624
25
U.Köprü-Başağıl
Edirne
Hom.Top.Dol.
Sulama
16,90
14,40
0,089
1,412
26
U.Köprü-Beykonak Edirne
Hom.Top.Dol.
Sulama
21,00
16,00
0,145
1,163
(**) Sulama Şebekesi inşaa edilmemiştir. (***) Sulama inşaatları devam ettiğinden sulama sahaları toplama dahil edilmemiştir.
65
Faydası
Brüt
56,00
36,00
42,00
266,00
655,00
27,80
2868,00
İşletmeye
Açıldığı Yıl
Sulama (ha)
Net
47,00
30,00
36,00
225,00
480,00
24,00
2426,00
(*)
(*)
97,00
217,00
381,00
76,00
66,00
135,00
69,00
472,00
150 ha işletmede
99,00
103,00
82,00
28,00
60,60
60,70
53,00
78,00
70,60
(*)
(*)
82,00
200,00
320,00
58,00
57,00
115,00
60,00
382,50
86,00
91,00
70,00
24,00
50,00
51,00
45,00
66,00
60,00
1979
1979
1979
2001
1990
1987
Sulama İnşaatı
Devam Ediyor
1976
1987
1984
1982
1981
1986
1986
1984
1994
Sulama İnşaatı
Devam Ediyor
2003
2004
1975
1989
1990
1992
1971
1978
1986
Sıra
No
Gölet Adı
İli
Tipi
Amacı
Yüksekliği (m)
Dolgu
Hacmi
(hm3)
Depolama
Hacmi
(hm3)
Temelden Talvegden
27
28
29
30
31
32***
İşletmeye Açılanlar
U.Köprü-Kurtbey
U.Köprü-Bülbüldere
U.KöprüDeğirmenci
U.Köprü-Yağmurca
U.Köprü-Gazihalil
U.KöprüÇiftlikköy
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Edirne
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Hom.Top.Dol.
Sulama
Sulama
Taş.Sul.
Sulama
Sulama
Sulama
17,65
15,58
20,70
26,00
23,00
16,95
14,15
15,08
15,80
24,00
15,00
14,45
0,16
0,10
0,273
0,119
0,09
0,056
3,256
1,391
7,480
0,564
0,300
0,430
U.KöprüKavakayazma Edirne
Hom.Top.Dol. Sulama
19,30
11,30
0,130
1,180
Havsa-Osmanlı
Edirne
Hom.Top.Dol. Sulama
18,40
14,15
0,068
0,693
Enez-Çavuşköy
Edirne
Hom.Top.Dol. Sulama
23,20
21,00
0,059
2,202
Keşan-Y.Muhacır
Edirne
Hom.Top.Dol. Sulama
20,30
17,30
0,068
0,417
Keşan-Karasatı
Edirne
Hom.Top.Dol. Sulama
18,00
16,05
0,095
0,960
Merkez-Üsküp
Kırklareli Zon.Top.Dol
Sulama
23,20
22,00
0,180
1,240
B.Eski-Sofuhalil
Kırklareli Hom.Top.Dol Sulama
15,14
12,14
0,045
0,500
L.Burgaz-Sarıcaali
Kırklareli Hom.Top.Dol Sulama
20,50
12,70
0,112
0,867
L.Burgaz-Ahmetbey
Kırklareli Hom.Top.Dol Sulama
17,50
8,50
0,170
0,870
Merkez-Bıyıkali
Tekirdağ Hom.Top.Dol Sulama
23,20
21,70
0,186
3,589
Çorlu-Ulaş
Tekirdağ Hom.Top.Dol Hay.Sul.
13,60
10,60
0,041
0,247
Çorlu-Türkmenli
Tekirdağ Hom.Top.Dol Sulama
29,80
26,80
0,720
15,290
H.Bolu-Bayramşah
Tekirdağ Hom.Top.Dol Sulama
18,50
15,50
0,086
1,911
H.Bolu-Temrezli
Tekirdağ Hom.Top.Dol Sulama
19,00
17,00
0,145
0,954
Şarköy-Merkez
Tekirdağ Hom.Top.Dol İçme
25,85
19,20
0,187
0,928
Muratlı-İnanlı
Tekirdağ Hom.Top.Dol Sulama
21,10
16,00
0,052
0,612
Malkara-Balabancık
Tekirdağ Hom.Top.Dol Hay.Sul.
9,25
7,25
0,340
0,450
Saray-Güneşkaya
Tekirdağ Hom.Top.Dol Hay.Sul.
Regülatörü
TOPLAM
7,325
122,108
(*) Keşan Sulaması içinde yer almaktadır.
(**) Sulama Şebekesi inşaa edilmemiştir. (***) Sulama inşaatları devam ettiğinden sulama sahaları toplama dahil edilmemiştir.
KAYNAK:DSİ
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47**
48
49**
50
66
Faydası
İşletmeye
Açıldığı Yıl
Sulama (ha)
Brüt
Net
234,00
89,00
476,00
85,00
30,15
47,80
198,00
75,00
330,00
72,00
26,33
40,00
150,68
76,35
223,00
42,40
101,40
166,00
56,00
128,00
61,27
302,00
23,50
515,00
145,00
125,00
53,00
222,00
128,00
66,00
195,00
36,00
89,00
143,00
45,00
108,00
52,00
255,00
21,00
345,00
123,00
117,00
47,00
177,00
6213,45
5075,33
1975
1978
1979
1994
2004
Sulama inşaatı
devam ediyor
2000
1994
1986
1995
1996
1990
1986
1992
2001
1987
1987
2001
1979
1994
1980
1983
2001
1968
Tablo 45. TR22 Alt Bölgesi Gölet ve Sulamaları
TESİSİN ADI
Antimon göleti
Hacı Hüseyin göleti
Merinos çiftliği göleti
Halkapınar göleti
Karakol göleti
İbirler göleti
Karacaören göleti
Alidemirci göleti
Kocabey göleti
Değirmenli göleti
Söve göleti
Soğuksu göleti
Ovacık göleti
Şahinburgaz göleti
Kocaavşar göleti
Şamlı göleti
Kavaklı göleti
Korucu göleti
Armutalan göleti
Balıkesir il toplamı
Uzunhızırlı göleti
Çan-Koyunyeri göleti
Fındıklı göleti
Alpagut göleti
Uluköy göleti
Küçüklü göleti
Kozçeşme göleti
Çanakkale il toplamı
DSİ XXV.Bölge Toplamı
İLİ
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
Çanakkale
Çanakkale
Çanakkale
Çanakkale
Çanakkale
Fayda
ha
(net)
141
70
100
100
133
424
102
169
90
273
188
127
81
79
270
297
162
126
108
3 040
300
398
65
200
285
752
695
2 695
5 735
İşletmeye
Açıldığı
Yıl
1963
1971
1984
1985
1985
1986
1989
1989
1991
1992
1993
1994
1994
1995
1995
1997
1997
2003
2005
3234 ha (brüt)
1966
1989
1991
1992
1994
1997
1998
2 867 ha (brüt)
6 101 ha (brüt)
Kaynak: DSİ
Tablolara bakıldığında, TR21 alt bölgesindeki 50 adet göletin net suladığı alan 5.075,33
ha ve TR22 alt bölgesindeki 26 adet göletin net suladığı alan da 5.735 ha olarak görülmektedir.
TR2 Batı Marmara Bölgesinde toplam 76 gölet ile 10.810,33 ha alan sulanmaktadır.
TR2 bölgesinde Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünce yürütülen toprak-su çalışmalarına
ilişkin özet bilgiler tablo verilmiştir.
Buna göre bölgede toplam olarak 89.473 hektar olan sulamaya açılmıştır. Bunun 26.072
hektarlık kısmı ise yer altı sulamaları şeklinde gerçekleştirilmiştir.
67
Tablo 46. TR2 Batı Marmara Bölgesi Toprak ve Su Kaynakları (2005)
Tekirdağ
Gölet (Ha)
Yerüstü (Ha)
Yer Altı (Ha)
Toplam (Ha)
Toprak
Muhafaza
(Ha)
Tarla İçi
Genel
Hizmetleri
(Ha)
Drenaj ve
Toprak Islahı
(Ha)
Arazi
Toplulaştırma
(Ha)
His Göleti
(Adet)
6.550
1.699
8.360
16.609
Kırklareli
Edirne
TR21
4.664 3.716 14.930
3.345 12.926 17.970
5.644 5.917 19.921
13.653 22.559 52.821
794
536
519
1.706
3.790
3.564
606
2.030
887
300
43
96
Balıkesir
1.511
8.842
5.446
15.799
1.849
2.049
8.528 14.024
TR22
TR2 Batı
Marmara
Bölgesi
12.020 13.531
8.128 16.970
705 6.151
20.853 36.652
28.461
34.940
26.072
89.473
Çanakkale
238
2.287
4.136
14.205
8.514 22.719
36.743
6.200
9.474
17.450 26.924
33.124
8.528
9.715
9.118
8.074 17.192
26.907
86
225
2
-
2
227
Kaynak : Köy Hizmetleri İl Müd.
26.907 hektarlık arazi toplulaştırması yapılan bölgede 227 adet Hayvan İçme Suyu
Göleti 33.124 hektarlık sahanın drenaj ve ıslah çalışması yapılmıştır. Ayrıca tüm bunlara ilave
olarakta 36.743 hektar sahanın tarla içi genel hizmetleri ve 4136 hektarında toprak muhafaza
çalışması yapılmıştır.
3.5. Finans Kaynakları
- AB Kaynakları
- DB Kaynakları
- DPT Kaynakları
- İl Özel İdareleri
- Banka Kredileri
Tekirdağ ili Tarım İl Müdürlüğü tarafından kullanılan özel idare kaynağı 2000 yılı
23.400.000.000 TL, 2001 yılı 70.220.754.000 TL, 2002 yılı 220.897.160.656 TL, 2003 yılı
408.069.440.000 TL, 2004 yılı 795.915.000.000 TL ‘dir. Genel Bütçe ve Özel İdare dışındaki
diğer kaynaklardan yapılan harcamalar 2000 yılında 441.300.000.000 TL, 2001 yılında
279.523.430.000 TL, 2002 yılında 116.744.340.000 TL, 2003 yılında 76.375.484.000 TL, 2004
yılında 6.731.500.000 TL’dir.
Edirne ilinde Tarım İl Müdürlüğü tarafından kullanılan Özel İdare kaynağı 2002 yılı
1.666.425.461.736 TL, 2003 yılı 1.509.423.100.000 TL, 2004 yılı 590,60 YTL’dir.
Kırklareli ilinde Tarım İl Müdürlüğü tarafından kullanılan Özel İdare kaynağı 2001
yılında 25.529,53 YTL, 2002 yılında 303.950,25 YTL, 2003 yılında 400.301,65 YTL, 2004
yılında 238.996,60 YTL ve 2005 yılında 369.225,30 YTL’dir. SYDF harcamaları 2002 yılında
29.000 YTL, 2003 yılında 68.841,25 YTL ve 2004 yılında 113.890,24 YTL’dir.
Balıkesir ilinde Tarım İl Müdürlüğü tarafından kullanılan Özel İdare kaynağı 2001
yılında 94.724,00 YTL, 2002 yılında 23.286,00 YTL, 2003 yılında 457.031,00 YTL, 2004
yılında 588.546,00 YTL’dir.
68
Çanakkale İl Müdürlüğü tarafından kullanılan özel idare kaynağı 2000 Yılı 80 Milyar,
2001 Yılı 69 Milyar, 2002 Yılı 27 Milyar, 2003 Yılı 128 Milyar, 2004 Yılında 473 Milyar TL
olmuştur.
AB katılım öncesi uyum fonlarından Interreg III/A Türkiye-Yunanistan Sınır ötesi
işbirliği geliştirme programı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın Çanakkale dahil 16 ilde
uygulayacağı Dünya Bankası Tarım Reformu Uygulama Programı (ARIP) gibi diğer
bakanlıklar ve kurumların kullandırdığı çeşitli fonlardan sağlanabilecek kaynaklardan
yararlanabilme oranını hazırlanan projelerin olgunluğu yani uygulamaya ne kadar hazır
olduğuna bağlı olmaktadır. Her programdan 2 milyon € kadar fon alınabileceği düşünülebilir.
AB kaynaklarından henüz kullanılmamıştır.
Sosyal yardımlaşma ve dayanışma fonundan kullanılan kaynaklar şöyle olmuştur: 2000
yılında Çan, Eceabat, Lapseki İlçelerimizde uygulanan 8 projede Toplam 43,8 Milyar- TL,
2001 yılında Gelibolu, Çan, Eceabat ve Ayvacık ilçelerimizde uygulanan 9 projede toplam 50
Milyar-TL, 2002 yılında Ayvacık, Bayramiç, Çan, Gelibolu, Ezine ve Lapseki İlçelerimizde
uygulanan 19 projede toplam 281.4 Milyar TL, 2003 yılında Ayvacık, Çan, Bayramiç ve
Gelibolu ilçelerimizde uygulanan 6 projede 276.5 Milyar TL kaynak kullanılmıştır, 2004 Yılı
çalışmaları devam etmektedir.
BÖLÜM 4 – BÖLGENİN MEVCUT TARIMSAL DURUMU
4.1. Arazi Dağılımı
4.1.1. Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı
Tablo 47. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı
Alt Bölgeler
Tarım Alanı
Çayır-Mera
Orman
Tarım Dışı
Toplam
ve İller
Fundalık
Alan
Yüzölçümü
ha.
%
ha.
%
ha.
%
ha.
%
ha.
%
392.778 63
31.629
5
104.762 17
92.618 15
621.778 100
Tekirdağ
380.262 61
81.279 13
104.228 17
61.826 10
627.595 100
Edirne
268.311 41
73.853 11
239.350 37
73.486 11
655.000 100
Kırklareli
1.041.351 55
186.761 10
448.340 24
227.930 12 1.904.383 100
TR21Alt Böl.
510.456 35
210.014 14
675.010 47
57.334
4 1.452.814 100
Balıkesir
359.514 37
63.011
7
525.124 54
26.041
3
973.690 100
Çanakkale
TR22Alt Böl.
869.970
36
273.025
11
1.200.134
50
83.375
3
2.426.504 100
TR2 Batı
1.911.321 44
459.786 11 1.648.474 38
311.305
7 4.330.887 100
Marmara
7,08
2,24
7,93
3,05
5,52
TR2/ TR (%)
T Ü R K İ Y E 26.968.000 34 20.500.000 26 20.763.000 26 10.184.700 13 78.355.700 100
Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesinde toplam yüzölçümün %44’ünü tarım alanları teşkil
etmektedir ve bu oran ülke ortalamasının %10 oranında üstündedir. Alt bölgeler bazında ise
TR21 %55 ile yüksek bir oranda tarım arazisine sahiptir, TR22 alt bölgesinin tarım alanı %36
oranındadır ve bölgemiz özellikle tarla alanları açısından Türkiye ortalamalarının üzerinde bir
alana sahiptir.
Çayır mera alanlarına baktığımızda ise, TR2 Batı Marmara Bölgesindeki %11 oranının
ülke ortalamasının yarısının da altında olduğunu ve bölgenin çayır mera alanlarından yoksun
olduğunu görmekteyiz.
Bunun yanı sıra, TR2 Batı Marmara Bölgesi %38 oranla, ülkenin orman ve fundalık
alanı bakımından varlıklı bölgelerinden biridir ve bu oran %26 olan ülke ortalamasının bihayli
69
üzerindedir. Bölge içerisinde TR22 Alt Bölgesi orman bakımından oldukça zengindir ve
toplam alanın yarısı orman ve fundalıktır. TR21 Alt Bölgesi %24 oranıyla Türkiye ortalaması
düzeyinde ormana sahiptir.
Tarım dışı alanlar karşılaştırıldığında ise, Türkiye’deki oranın %13, TR2 Batı Marmara
Bölgesinin ise %7 olduğunu görmekteyiz.
Sonuçta; TR2 Batı Marmara Bölgesi’nin, tarımsal üretim açısından önem taşıyan tarım
alanı varlığı itibariyle zengin ve ülke ortalamasının üzerinde oduğu, hayvancılık açısından
önem taşıyan çayır mera alanı kaynakları itibariyle zayıf ve ülke ortalamasının gerisinde
olduğu, orman, fundalık alan bakımından da ülke ortalamasının önünde olduğu görülmektedir.
Ayrıca, bölgemizin tarım dışı alanlarının, ülke ortalamasının gerisinde olması tarımsal üretim
açısından önemli avantaj sağlamaktadır.
4.1.2. Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetine Göre Dağılımı
Ana madde, iklim, topografya, bitki örtüsü ve zamanın etkisi ile çeşitli büyük toprak
grupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının yanısıra toprak örtüsünden ve profil
gelişmesinden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Toprakların kullanma kabiliyet
sınıfları 8 adet olup, toprak verimlilik durumu ve sınıflandırmaları I. sınıftan VIII. sınıfa doğru
giderek azalmaktadır. İlk dört sınıf arazi, iyi bir toprak idaresi altında bölgeye adapte olmuş
kültür bitkileri ile orman, çayır-mera bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme yeteneğine sahiptir.
V., VI. ve VII. sınıflar adapte olmuş yerli bitkilerin yetişmesine elverişlidir. Bunlardan V. ve
VI. sınıflarda, toprak ve su koruma önlemleri alındığı takdirde bazı özel bitkiler de
yetiştirilebilir. VII. sınıf arazilerde çok etkin ve pahalı ıslah çalışmaları ile ürün alınabilirse de,
mevcut piyasa şartlarında elde edilecek ürün miktarı yatırım harcamalarını karşılayamaz. TR2
Batı Marmara Bölgesine ait arazi kullanım kabiliyet sınıfına göre toprak dağılımı aşağıdaki
tabloda verilmiştir.
Arazi kabiliyet sınıflarına göre dağılımda I - IV. sınıf topraklar tarımsal üretimde
kullanılan işlemeli tarıma uygun arazileri, V - VIII. sınıf topraklar işlemeli tarıma uygun
olmayan arazileri göstermektedir.
Tablo 48. TR2’de Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfına Göre Toprak Dağılımı
TR2 Batı
TR2 /
Arazi Yetenek
Toprak
TR21
TR22
Marmara
TR
Türkiye
Ordoları
Sınıfı
Bölgesi
(%)
181.276
85.305
266.581
I
5,34 4.987.705
732.182
231.959
964.141 14,47 6.663.877
İşlemeli Tarıma
II
Elverişli
502.686
144.571
647.257
III
9,00 7.193.839
143.184
160.966
304.150
IV
4,13 7.364.506
Toplam
1.559.328
622.801
2.182.129
8,33 26.209.927
739
1.490
2.229
125.967
V
1,77
İşlemeli Tarıma
195.525
412.702
608.227
10.752.602
VI
5,66
Elverişli Olmayan
137.751 1.349.134
1.486.885
VII
4,17 35.698.154
Tarım Dışı Arazi
11.030
40.372
51.402
VIII
1,01 5.113.050
Toplam
345.045 1.803.698
2.148.743
4,16 51.689.773
Tasnif Dışı Arazi +
Su Kaynakları
12.829
25.828
38.657
0,91 4.228.621
Genel Toplam
1.917.202 2.452.327
4.369.529
5,61 77.899.700
Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesinde özellikle TR21 Alt Bölgesinde II. sınıf tarım arazilerinin
fazlalığı dikkat çekmektedir. Türkiye’nin toplam işlemeli tarıma elverişli olan I, II, III ve IV.
Sınıf arazileri içerisinde TR2 Batı Marmara Bölgesinin payı % 8,33 ile Türkiye ortalamasının
70
üzerindedir. İşlemeli tarıma elverişli olmayan V, VI, VII ve VIII. sınıf arazilerde bu oran %
4,16 ile ortalamanın altındadır. Tasnif dışı arazi ve su kaynakları Türkiye toplamının % 0,91’ i
seviyesindedir.
4.2. Sulama Potansiyeli (Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu);
Tablo 49. TR 2 Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu
Devlet Sulaması
Toplam
Tarım
Sulanabilir
Halk
(ha.)
Sulama
Alt Bölgeler
Arazisi
Arazi
Sulaması
Potansiyeli
KHGM
DSİ
(ha.)
(ha.)
(ha)
(ha)
Tekirdağ
392.778
193.450
16.609
13.175
16.265
46.049
Edirne
380.262
180.810
22.559
34.169
24.033
69.230
Kırklareli
268.311
94.630
13.653
28.678
12.502
45.284
TR21 Alt
1.041.351
468.890
52.821
76.022
52.800
160.563
Bölgesi
510.456
Balıkesir
281.439
15.779
37.597
38.800
92.176
359.514
Çanakkale
289.000
20.853
15.458
17.365
53.676
TR22 Alt
869.970
570.439
36.632
53.055
56.165
145.852
Bölgesi
TR2 Batı
1.911.321
1.039.329
89.453
129.077
108.965
306.415
Marmara
TÜRKİYE
26.968.000
8.500.000 1.307.868 2.353.360 1.238.772
4.900.000
Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (2003)-DSİ
Türkiye genelinde sulanabilir arazilerin toplam tarım alanlarına oranı %32 iken TR2
Batı Marmara Bölgesinde bu oran %54 tür. Bunun nedeni bölgenin arazi yapısının düz veya
düze yakın olup sulamaya elverişli konumda olmasıdır. Türkiye genelinde tarım alanlarının
%18’ i sulanmakta iken TR2 Batı Marmara bölgesinde tarım alanlarının sadece %16’ sı
sulanabilmektedir. Türkiye’de mevcut sulanabilir tarım alanlarının %12’ si TR2 Batı Marmara
Bölgesindedir. Bu alanda yapılacak yatırımlarla sulanabilir arazi potansiyeli iyi bir şekilde
değerlendirilebilir.
4.3. Tarımsal Yapı ve Üretim Sistemi
Tablo 50. TR21 Alt Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu
Arazi
Büyüklüğü
(da.)
Toplam
İşletme
Sayısı
Arazi
Miktarı
(da.)
Arazisi
1.271
0
Olmayan
909
2.812
<5
2.353
15.455
5-9
6.924
97.145
10-19
20.896
702.677
20-49
24.752 1.748.844
50-99
20.319 2.754.035
100-199
7.872 2.161.977
200-499
1.276
788.455
500-999
194
208.000
1000-2499
1
4.726
2500-4999
1
16.292
5000>
86.768 8.500.418
TOPLAM
Kaynak: DİE (2003)
Bitkisel ve
Hayvansal Üretim
Yapan
Arazi
İşletme
Miktarı
Sayısı
(da.)
Yalnız Bitkisel
Üretim Yapan
İşletme
Sayısı
Yalnız Hayvansal
Üretim Yapan
Arazi
Miktarı
(da.)
İşletme
Sayısı
Arazi
Miktarı
(da.)
Hayvan Sayısı
Küçük
Baş
Büyük
Baş
0
0
0
0
1.271
0
23.059
8.205
638
1.073
3.319
12.292
16.545
14.497
5.524
588
44
1
1
54.522
1.887
7.110
47.009
421.318
1.174.190
1.969.096
1.481.197
381.987
50.800
4.726
16.292
5.555.612
272
1.281
3.442
8.604
8.018
5.821
2.348
688
149
0
0
30.623
924
8.345
47.685
281.358
563.505
784.939
680.780
406.469
157.200
0
0
2.931.205
0
0
163
0
196
0
0
0
0
0
0
1.630
0
0
2.450
0
11.149
0
0
0
0
0
0
13.599
0
16.266
39.715
201.155
295.310
172.687
74.250
10.171
222
6.039
0
838.874
3.941
3.862
19.676
65.419
98.095
113.772
61.126
7.435
0
581
561
382.673
71
TR21 Alt Bölgesinde 50-99 da. arazi büyüklüğüne sahip işletmeler toplam işletmelerin
yaklaşık 1/3’ünü teşkil etmektedir. İşletmelerin yaklaşık %89’u 100 dekardan küçük
işletmelerdir. Yalnızca hayvancılık yapan işletmelerin sayısı toplam işletmelerin %2’sini dahi
bulmamaktadır.
Tablo 51. TR22 Alt Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu
Toplam
Arazi
Büyüklüğü
Arazi
(da.)
İşletme
Miktarı
Sayısı
(da.)
1.042
0
Arazisi
Olmayan
6.523
18.851
<5
11.727
82.112
5-9
24.920
344.733
10-19
57.849 1.810.799
20-49
27.224 1.873.056
50-99
10.509 1.417.003
100-199
1.609
411.209
200-499
120
70.965
500-999
18
24.773
1000-2499
3
10.821
2500-4999
3
30.233
5000>
TOPLAM 141.547 6.094.555
Kaynak: DİE (2003)
Bitkisel ve
Hayvansal Üretim
Yapan
Arazi
İşletme
Miktarı
Sayısı
(da.)
0
0
3.868
7.051
17.528
40.536
22.223
8.586
1.208
9
17
3
2
101.031
12.672
49.249
245.028
1.261.981
1.534.219
1.153.494
310.211
6.245
23.536
10.821
23.147
4.630.603
Yalnız Bitkisel
Üretim Yapan
Yalnız Hayvansal
Üretim Yapan
İşletme
Sayısı
0
Arazi
Miktarı
(da.)
0
1.042
Arazi
Miktarı
(da.)
0
2.607
4.409
6.254
15.524
4.780
1.893
371
111
1
0
1
35.951
6.010
31.262
84.821
496.982
326.579
259.648
93.128
64.720
1.237
0
7.086
1.371.473
48
267
1.138
1.789
221
30
30
0
0
0
0
4.565
170
1.602
14.884
51.837
12.259
3.860
7.869
0
0
0
0
92.481
İşletme
Sayısı
Hayvan Sayısı
Küçük
Baş
Büyük
Baş
12.898
19.226
30.101
34.540
242.048
639.157
299.311
154.851
27.461
1.298
0
1.338
863
1.443.866
1.710
18.978
57.765
197.794
108.408
57.561
14.139
1.691
1.103
819
537
479.731
TR22 Alt Bölgesinde 20-49 da arazi büyüklüğüne sahip işletmeler toplam işletmelerin
yaklaşık %41’ini teşkil etmektedir. İşletmelerin yaklaşık %91’i 100 dekardan küçük
işletmelerdir. Yalnızca hayvancılık yapan işletmelerin sayısı ise %3 kadardır.
Tablo 52. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu
Arazi
Büyüklüğü
(da.)
Arazisi
Olmayan
<5
5-9
10-19
20-49
50-99
100-199
200-499
500-999
1000-2499
2500-4999
5000>
TOPLAM
Toplam
İşletme
Sayısı
Arazi
Miktarı
(da.)
2.313
0
7.432
14.080
31.844
78.745
51.976
30.828
9.481
1.396
212
4
4
228.315
21.663
97.567
441.878
2.513.476
3.621.900
4.171.038
2.573.186
859.420
232.773
15.547
46.525
14.594.973
Bitkisel ve
Hayvansal Üretim
Yapan
Arazi
İşletme
Miktarı
Sayısı
(da.)
0
0
4.506
8.124
20.847
52.828
38.768
23.083
6.732
597
61
4
3
155.55
3
14.559
56.359
292.037
1.683.299
2.708.409
3.122.590
1.791.408
388.232
74.336
15.547
39.439
10.186.215
Yalnız Bitkisel
Üretim Yapan
Yalnız Hayvansal
Üretim Yapan
İşletme
Sayısı
0
Arazi
Miktarı
(da.)
0
2.879
5.690
9.696
24.128
12.798
7.714
2.719
799
150
0
1
66.574
6.934
39.607
132.506
778.340
890.084
1.044.587
773.908
471.189
158.437
0
7.086
4.302.678
İşletme
Sayısı
Kaynak: DİE (2003)
72
Hayvan Sayısı
Küçük
Baş
2.313
Arazi
Miktarı
(da.)
0
35.957
27.431
48
267
1.301
1.789
417
30
30
0
0
0
0
6.195
170
1.602
17.334
51.837
23.408
3860
7869
0
0
0
0
106.080
30.101
50.806
281.763
840.312
594.621
327.538
101.711
11.469
222
7.377
863
2.282.740
5.651
22.840
77.441
263.213
206.503
171.333
75.265
9.126
1.103
1.400
1.098
862.404
Büyük
Baş
TR2 Batı Marmara Bölgesinde 20-49 da arazi büyüklüğüne sahip işletmeler toplam
işletmelerin yaklaşık %35’ini teşkil etmektedir. İşletmelerin yaklaşık %82’si 100 dekardan
küçük işletmelerdir. Yalnızca hayvancılık yapan işletmelerin sayısı toplam işletmelerin %3’ünü
dahi bulmamaktadır ve genelde 50 dekardan küçük işletmelerdir.
Tablo 53. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Tarımsal Üretim-Arazi Durumu
Arazi
Büyüklüğü
(da.)
TR21
TR21 %
TR22
TR22 %
TR2
TR2 %
TR
Bitkisel ve Hayvansal
Üretim Yapan
Toplam
Yalnız Bitkisel
Üretim Yapan
Yalnız Hayvansal
Üretim Yapan
Hayvan Sayısı
86.768
8.500.418
54.522
5.555.612
30.623
Arazi
Miktarı
(da.)
2.931.205
2,82
4,61
2,63
4,16
3,29
5,81
2,24
3,15
3,04
3,43
141.547
6.094.555
101.031
4.630.603
35.951
1.371.473
4.565
92.481
1.443.866
479.731
İşletme
Arazi
İşletme
Arazi
İşletme
Sayısı Miktarı (da.) Sayısı Miktarı (da.) Sayısı
İşletme
Sayısı
1.630
Arazi
Büyük
Miktarı Küçük Baş
Baş
(da.)
13.599
838.874 382.673
4,60
3,31
4,87
3,47
3,87
2,72
6,29
21,41
5,24
4,30
228.315
14.594.973
155.553
10.186.215
66.574
4.302.678
6.195
106.080
2.282.740
862.404
7,42
3.076.650
7,92
184.348.232
7,50
2.074.439
7,63
133.438.277
7,16
929.582
8,52
50.477.939
8,53
72.629
24,55
432.014
8,29
7,74
27.551.003 11.147.438
Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesindeki işletme sayıları ve tarımsal üretimlerinin Türkiye
ortalaması ile oransal mukayesesini yaptığımızda, Bölgede işletme büyüklüklerinin
ortalamaların bir parça üstünde olduğu görülmektedir. Bu durum özellikle hayvansal üretim
yapan işletmelerde daha belirgindir ve Türkiye’de yalnız hayvancılık yapan işletmelerin sahip
olduğu arazilerin yaklaşık ¼’ü bu bölgededir.
Tablo 54. TR2 Batı Marmara Bölgesinde İşletme Sayıları ve Büyüklüklerinin Oransal
Mukayesesi
TR 21
İşletme
Büyüklüğü
(da.)
İşletme
Sayısı
%
32.353
37
24.752
29
20.319
23
7.872
9
1.472
2
86.768 100
Kaynak: DİE (2003)
0-50
51-100
101-200
201-500
501-501+
TOPLAM
TR 22
Ort.
İşl.
Büy.
(da.)
İşletme
Sayısı
%
25,3
70,7
135,5
274,6
691,2
98,0
102.061
27.224
10.509
1.609
144
141.547
72
19
7
1
0
99
TR 2
Ort.
İşl.
Büy.
(da.)
İşletme
Sayısı
%
22,1
68,8
134,8
255,6
950,0
43,1
134.414
51.976
30.828
9.481
1.616
228.315
59
23
13
4
1
100
TR
Ort.
İşl.
Büy.
(da.)
İşletme
Sayısı
%
22,9
69,7
135,3
271,4
714,3
63,9
2.013.646
560.049
327.363
153.685
21.900
3.076.650
65
18
11
5
1
100
Ort.
İşl.
Büy.
(da.)
TR2 Batı Marmara Bölgesindeki işletme sayıları ve büyüklüklerinin Türkiye ortalaması
ile oransal mukayesesini yaptığımızda, 0-50 da. arası işletmelerin sahip olduğu arazi miktarı
ortalamadan %15 , 51-100 da. arası işletmeler ortalamadan %2 , 101-200 da. arası işletmeler
ortalamadan %1 fazla, 201-500 da. arası işletmeler ortalamadan %1 ve 501 da. ve daha yukarı
işletmeler ortalamadan %25 düşüktür. Bu mukayese ile birlikte Bölge genelinde küçük
işletmelerin Ülke geneline göre çok daha yoğun olduğunu görmekteyiz.
73
19,5
68,1
134,1
273,8
955,1
59,9
4.3.1. Örtü Altı (Sera) Alanları
Tablo 55. TR2 Batı Marmara Bölgesi Sera Alanları Dağılımı (dekar) (2003)
Düzey
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21 Alt Bölgesi
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Alt Bölgesi
TR2 Batı Marmara
Bölgesi
TR2/TR (%)
TÜRKİYE
1
1
19
1
20
58
69
18
145
106
528
634
7
18
3
28
129
69
198
Alçak
Plastik
Tünel
Alanı
5
5
17
9
26
21
0,02
70.111
779
0,46
166.605
226
0,36
61.088
31
0,01
185.440
Cam Sera
Alanı
Plastik
Sera
Alanı
Yüksek
Plastik
Tünel Alanı
Toplam
Kapalı
Alan
71
87
21
179
271
607
878
1.057
0,21
483.244
Kaynak: DİE (2003)
Bölgede örtü-altı yetiştiriciliği yaygın olmamakla birlikte yetiştiricilik yapan çiftçiler
genel olarak küçük aile işletmeleri tarafından tek ürün ve çift ürün olmak üzere iki şekilde
yapılmaktadır. Çift ürün yetiştiriciliği ilkbahar ve sonbahar yetiştiriciliği şeklindedir. Bu
işletmeler bu güne kadar mevcut ekolojik koşullardan yararlanarak minimum masraf ile üretim
yapmaktadırlar. Bölgede sera ısıtma maliyetlerinin yüksek oluşu nedeni ile çift ürün yetiştirme
sistemi bir noktada zorunlu olarak ortaya çıkmıştır. Bu sistemde yetiştiricilik büyük oranda dış
koşullara bağlı kalmakta ve bitkiler oldukça değişken bir ortamda gelişme göstermektedirler.
4.4. Tarımsal Üretim
4.4.1. Bitkisel Üretim
Tablo 56. TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Arazilerinin Dağılımı (ha.) (2003)
Toplam
İşlenen Tarla Alanı
Sebze
Meyvelikler
İller
Tarım Alanı
Bahçeleri
(3)
Ekilen
Nadas
(1)
(2)
Tekirdağ
383.659
368.535
-5.608
9.516
Edirne
351.538
337.250
789
10.625
2.874
Kırklareli
242.698
237.927
-3.820
951
TR21
977.895
943.712
789
20.053
13.341
Balıkesir
447.167
296.732
24.569
37.134
88.732
Çanakkale
264.547
184.807
20.689
18.763
40.288
TR22
711.714
481.639
45.258
55.897
129.020
TR2BatıMarmara
1.699.609 1.425.251
46.047
75.950
142.361
6,53
8,12
0,92
9,28
5,36
TR2 (%)
26.013.732 17.549.148 4.990.882
817.852
2.655.850
TÜRKİYE
Kaynak: DİE (2003)
(1) Tarıma elverişli olup kullanılmayan araziler dahil değildir.
(2) Sebze Bahçelerinin içerisinde süs bitkileri ile sebzenin ekiliş alanları dahildir.
(3) Meyveliklerin içerisine zeytin alanı ve bağ alanı dahildir.
74
TR2 Batı Marmara Bölgesi Türkiye rakamları ile karşılaştırıldığında toplam tarım
alanlarının %6,5’ini, işlenen tarla alanlarının %8,1’ini, nadas alanlarının %0,9’unu, sebze
alanlarının %9,2’sini ve meyveliklerin %5,4’ünü oluşturmaktadır. Alt bölgelerin kendi
aralarında incelendiğinde ise nadas alanlarının TR21 alt bölgesinde daha az olduğu, sebze ve
meyve alanlarının TR22 alt bölgesinde daha geniş olduğu görülmektedir.
4.4.1.1. Tarla Bitkileri Üretimi
İnsanların gereksinim duyduğu gıda maddeleri ile hayvan yemleri ve endüstri
hammadde ve ihracat mallarını geniş ölçüde tarla bitkileri tarımı sağlamaktadır. Tarla Bitkileri
tarımı ülkemiz tarımının belkemiği, tarım işletmelerinin çekirdeği ve zenginliğimizin
kaynağıdır.
Ülkemizde tarla bitkileri tarımı oldukça geniş değişik bir biyolojik yapıya sahiptir. Her
ülkede bu kadar geniş çeşitlilik gösteren tarla kültürünü bulabilmek mümkün değildir.
Tablo 57. Türkiye’de, AB ülkelerinde ve Dünyada Tarla Bitkileri Ekilişi (ha) (2002)
Tarla Bitkileri
TR/AB
TR/DÜNYA
TÜRKİYE
AB
DÜNYA
Ekilişleri
(%)
(%)
Tahıllar
13.765.000
37,66
36.543.110
2,38 576.142.479
Baklagiller
1.661.527 138,48
1.199.772
3,34
49.647.050
Endüstri Bitkileri
1.284.545
51,30
2.503.632
3,16
40.551.420
Yağlı Tohumlar
700.590
37,16
1.885.164
0,54 129.253.415
Yumrulu Bitkiler
300.300
21,15
1.419.660
1,30
23.085.486
Toplam
17.711.962
40,66
43.551.338
2,16 818.679.850
Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Gerek AB ve gerekse Dünya ile karşılaştırıldığında tarla bitkileri ekilişi konusunda
Ülkemizin önemli bir yeri olduğu ortaya çıkmaktadır. Özellikle baklagil bitkiler ekiliş alanımız
halen AB ülkelerinin 1,5 katı nisbetinde fazladır. Endüstri bitkileri ekilişi de alan olarak AB
ülkelerinin yarısı kadardır. Bunun yanı sıra, tahıllar ve yağlı tohumlar ekiliş alanımız AB
toplam ekiliş alanının 1/3 ü nispetinde, yumrulu bitkilerde ise 1/5 nispetindedir. Toplamda AB
üretiminin %40’ı düzeyinde olan tarla bitkileri ekiliş alanımız dünya üretiminin %2,16’sını
teşkil etmektedir.
Tablo 58. Türkiye, AB ve Dünya Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (ton) (2002)
Tarla Bitkileri
TR/AB
TR/DÜNYA
TÜRKİYE
AB
DÜNYA
Ekilişleri
(%)
(%)
Tahıllar
30.661.000
14,75 207.763.000
1,58 1.930.231.625
Baklagiller
1.633.124
44.72
3.651.528
3,65
44.635.456
Endüstri Bitkileri
18.133.144
15,09 120.093.673
5,73
316.050.199
Yağlı Tohumlar
1.038.525
28,89
3.593.772
0,43
241.170.670
Yumrulu Bitkiler
7.485.000
14,55
51.423.484
1,94
384.897.207
Toplam
58.950.793
15,25 386.525.457
2,02 2.916.985.157
Kaynak:Tarım ve Köyişleri Bakanlığı.
Ekiliş alanı olarak AB karşılaştırmasında dikkat çeken yüksek oranlar, ne yazık ki
üretimde buna paralel seyretmemekte ve tablodan da izlenebileceği üzere yarıya yakın
75
oranlarda düşüş göstermektedir. Dünya geneli ile karşılaştırıldığında önemli bir farklılık
göstermese de, kalkınmış ülkelere nazaran Ülkemizde tarla bitkileri üretiminde verim
düzeyinin düşüklüğü, bu değerlerden açıkça görülebilmektedir.
Tablo 59. TR2 ve Türkiye Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları (ha) (2003)
İller
Tahıllar
Endüstri
Bitkileri
Baklagiller
Tekirdağ
215.948
Edirne
227.810
Kırklareli
163.956
TR21
607.714
Balıkesir
215.979
Çanakkale
146.442
TR22
362.421
TR2BatıMarmara
970.135
TR2 (%)
7,23
TÜRKİYE
13.413.600
1.166
790
1.280
1.231
2.331
1.288
4.777
3.309
30.260
22.618
11.153
2.993
41.413
25.611
46.190
28.920
3,05
2,22
1.513.650 1.298.694
Yağlı
Tohumlar
146.247
103.583
65.200
315.030
21.654
22.114
43.768
358.798
55,45
647.050
Yumrulu
Bitkiler
Toplam
3.237
367.388
651
334.736
2.283
235.058
6.171
937.182
5.339
295.850
1.053
183.755
6.392
479.605
12.563 1.416.787
4,30
8,25
291.900 17.164.894
Kaynak: DİE (2003)
Bölge içerisinde öncelikli tarla ürünleri ekilişi ele alındığında, buğdayın ilk sırayı aldığı
ve onu sırasıyla ayçiçeği, pirinç, kolza ve baklanın izlediği görülmektedir. Yani, TR2 Batı
Marmara bölgesinde tarla ürünleri olarak en fazla bu ürünler yetiştirilmektedir.
Tarla bitkileri ekilişi bakımından TR21 Alt Bölgesi Batı Marmara bölgesi içerisindeki
en yoğun yetiştiricilik yapılan alt bölgedir. Tahıl ekilişinde Edirne ili ilk sırayı almakta ve onu
sırasıyla Tekirdağ ve Kırklareli illeri izlemektedir. Endüstri bitkilerinde ise sıralama, Kırklareli,
Edirne ve Tekirdağ şeklinde değişmektedir.
Ülkemiz ekonomisi açısından son yıllarda gittikçe daha fazla önem arz eden yağlı
tohumlu bitkilerde ise TR2 Batı Marmara Bölgesi ekilişinin, Türkiye ekilişinin %55’i gibi bir
oranla çok yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Türkiye toplam yağlı tohumlu bitkiler
ekilişinin yarısından fazlası bu bölgededir. Özellikle Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli illerinin ait
olduğu TR21 alt bölgesi 315.030 ha.’lık ekilişle Türkiye toplam ekilişinin yarısına yakınını tek
başına gerçekleştirmektedir. Ayrıca baklagil bitkilerinden baklanın ekiliş alanı ortalamaların
çok üzerinde olup, Türkiye bakla ekilişinin %52’ si bu bölgededir.
Tablo 60. TR2 ve Türkiye Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (ton) (2003)
İLLER
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı
MarmaraBölgesi
TR2 / TR (%)
TR Türkiye
678.550
653.444
446.794
1.778.788
562.409
388.674
951.083
1.295
1.209
1.447
3.951
37.198
14.599
51.797
Endüstri
Bitkileri
31.911
62.295
47.109
141.315
87.958
9.055
97.013
2.729.871
8,9
30.658.000
55.748
3,6
1.558.050
238.328
1,7
13.798.395
Tahıllar
Baklagiller
Kaynak: DİE
76
Yağlı
Tohumlar
283.721
190.200
134.972
608.893
26.930
24.300
51.520
Yumrulu
Bitkiler
48.902
11.881
38.521
99.304
104.716
18.070
122.786
660.413
28,0
2.358.780
222.090
3,0
7.308.000
Toplam
1.044.379
919.029
668.843
2.632.601
819.211
454.698
1.273.909
3.906.510
7,0
55.681.225
Bölge içerisinde öne çıkan tarla ürünleri üretim miktarları incelendiğinde buğdayın
yine ilk sırayı aldığı ve onu sırasıyla ayçiçeği, pirinç, bakla, kolza ve sarımsağın izlediği
görülmektedir. Özellikle yağlı tohumlu bitkilerde üretimin bölgede yüksek olduğu ve Türkiye
içerisinde %55 olan ekilişe nispetle üretimin kolzada %90, ayçiçeğinde %80’lere varan
düzeyde gerçekleştiği dikkat çekmektedir.
TR2 Batı Marmara Bölgesi üretiminde dikkati çeken bir diğer ürün çeltiktir. Türkiye
toplam çeltik üretiminin %57’si bu bölgede gerçekleşmektedir. Yine ürün bazında bakıldığında
bakla bitkisinin toplam üretimi Türkiye’nin %52’si düzeyindedir, sarımsakta ise bu oran %20
olup Türkiye üretiminin 1/5’i oranındadır.
Tahıllar, baklagiller, endüstri bitkilerinde ve yumrulu bitkilerde ekiliş ve üretim oranları
karşılaştırmasında ise önemli bir farklılık gözlenmemektedir.
Bölge illeri bazında kıyaslandığında, Tekirdağ İli kolza, ayçiçeği ve kuşyemi üretimi,
Edirne İli pirinç ve ayçiçeği üretimi, Balıkesir İli bakla ve sarımsak üretimi, Çanakkale İli
kolza ve bakla üretimi bakımından zenginlikleri ile dikkat çekmektedirler.
77
Tablo 61. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Ekiliş Alanları (ha.)-2003
İLLER
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2Batı Marmara
TR2 %
TÜRKİYE
Kolza
2.077
--2.077
-400
400
2.477
89,8
2.758
Ayçiçeği
144.167
103.583
65.200
312.950
21.050
19.731
40.781
353.731
67,9
545.000
Pirinç
922
26.390
378
27.690
7.082
2.267
9.349
37.039
56,9
65.000
Bakla
57
--57
6.283
3.026
9.309
9.366
52,8
17.731
Sarımsak Kuşyemi
40
88
518
646
1.593
114
1.707
2.353
20,5
11.500
128
--128
---128
22,2
577
Hayvan
Pancarı
Buğday
120
189.474
5
187.994
85
140.719
210
518.187
123
168.937
100
110.535
223
279.472
433
797.659
15,5
8,8
2.802 9.100.000
Kuru
Soğan
2.731
437
910
4.078
2.380
614
2.994
7.072
8,6
82.000
Kaynak: DİE (2003)
Tablo 62. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Üretim Miktarları (ton)-2003
İLLER
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2Batı Marmara
TR2 %
TÜRKİYE
Kolza
4.404
--4.404
-1.433
1.433
5.837
89,8
6.500
Ayçiçeği
279.310
190.098
134.972
604.380
18.857
17.158
36.015
640.395
80,0
800.000
Pirinç
3.782
88.392
1.569
93.743
23.437
9.790
33.227
126.970
56,9
223.200
Bakla
Sarımsak
Kuşyemi
106
--106
11.080
6.624
17.704
17.810
52,8
33.718
327
540
3.243
4.110
28.045
926
28.971
33.081
33,75
98.000
133
--133
---133
22,2
599
Kaynak: DİE (2003)
78
Hayvan
Pancarı
Buğday
7.255
579.235
354
512.008
6.350
368.881
13.959 1.460.124
5.147
431.798
8.026
289.936
13.173
721.734
27.132 2.181.858
15,5
11,5
175.045 19.000.000
Kuru
Soğan
34.530
8.324
15.138
57.992
38.183
6.675
44.858
102.850
5,8
1.750.000
4.4.1.2. Sebze Üretimi
2002 Yılı Dünya sebze üretimi 787.363.000 ton olarak hesaplanmıştır. 4. sırada olan
Ülkemizin Dünya sebze üretimi içindeki payı %3,2’ dir. Sebze üretiminde en büyük paya
sahip ülke Çin’dir ve Dünya üretiminin yaklaşık yarısı bu ülkede gerçekleşmektedir. Çin’i
sırasıyla Hindistan ve ABD izlemektedir. Aynı yıl içerisinde Türkiye’den 139.000.000 dolarlık
sebze ihracatı gerçekleşmiştir.
Ülkemiz, uluslar arası sebze üretiminde diğer ülkelere göre avantajlı konumuna rağmen
üretilen sebzenin ne yazık ki çok az bir bölümü (%1-2) dış ticaret gelirimize katkıda
bulunmaktadır. Uluslararası ticari veriler incelendiğinde tarımsal üretim potansiyeli son derece
yüksek olan ülkemizin sebze üretimine karşılık, ihracatta arzu edilen düzeylere ulaşamadığı
gerçeği ortaya çıkmaktadır.
Bu duruma pek çok faktör etken olup bunların arasında, üretimin ihracatçı ülkelerin
isteklerine uygun kalite ve miktarda olmaması, standardizasyon eksikliği ve talepte sürekliliğe
ulaşamaması, ambalajlama ve ulaşım konularında karşılaşılan sıkıntılar, uluslararası pazarların
iyi tanınmaması önde gelmektedir.
Tüm bu veriler incelendiğinde bahçe bitkileri yetiştiriciliği yönünden önemli ekolojik
avantajlara sahip olan ülkemizde, bu potansiyelden yeteri kadar yararlanılamadığı
anlaşılmaktadır.
Tablo 63. Dünya Sebze Üretimi Sıralamasında Ülkeler ve Payları (ha.) (2002)
Ülkeler
Miktar (ton)
Pay (%)
Çin
368.600.000
47,0
Hindistan
68.100.000
8,6
A.B.D.
35.500.000
4,5
Türkiye
24.800.000
3,2
Diğerleri
290.363.000
36,7
Toplam Üretim
787.363.000
100
Kaynak: DİE (2002)
Tablo 64. Türkiye, AB ve Dünya Sebze Üretim Miktarları (ton) (2003)
Ürünler
Türkiye
TR/AB (%)
AB 15
TR/Dünya(%)
Dünya
Domates
9.820.000
65,0
15.100.193
8,7
113.308.298
Hıyar
1.780.000
107,9
1.649.586
4,5
39.598.853
Patlıcan
935.000
137,3
680.854
3,2
28.993.563
Bezelye
54.000
4,4
1.235.860
0,6
8.913.904
Lahana
720.000
25,6
2.808.451
1,1
65.956.162
Enginar
28.000
3,8
728.566
2,4
1.170.543
Marul
340.000
11,3
3.004.187
1,6
20.810.400
Ispanak
220.000
47,1
466.821
1,9
11.862.060
Havuç
405.000
11,4
3.543.376
1,7
23.321.456
Yeşil soğan
220.000
149,9
146.746
5,0
4.423.653
Karpuz
4.215.000
221,7
1.901.133
4,5
91.790.226
Karnabahar
108.000
6,4
1.686.649
0,7
15.948.166
Toplam
18.845.000
57,2
32.952.422
4,4
Kaynak: DİE (2003)
Not : Dünya, AB ve Türkiye verileri bulunabilen ortak ürünler alınmıştır.
79
426.097.284
2003 Yılı sebze üretim miktarları bakımından Türkiye, AB ve Dünya üretimiyle
karşılaştırıldığında, %9’luk bir oranla Türkiye’nin, toplam domates üretiminde Dünyada
önemli bir yeri olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla, %5 ile yeşil soğan ve karpuz, %4,5 ile
hıyar, %4,5 ile karpuz ve %3 ile patlıcan izlemektedir. Hıyar, patlıcan, yeşil soğan ve karpuzda
Türkiye üretimi, toplam AB üretiminden fazladır.
Tablo 65. Sebze Gruplarına Göre Türkiye, AB ve Dünya Üretim Miktarları (ton) (2002)
Üretim Miktarları
Yaprağı Yenen (Lahana,
Enginar, Marul, Ispanak)
Baklagil (Bezelye)
Meyvesi Yenen (Domates,
Hıyar, Patlıcan, Karpuz)
Soğansı,Yumru,Kök
(Y.soğan, Havuç)
Diğer (Karnabahar)
TOPLAM
:
Türkiye
TR/AB
(%)
TR/Dünya
(%)
AB 15
Dünya
1.308.000
18,7
7.008.025
1,3
99.799.165
54.000
4,4
1.235.860
0,6
8.913.904
16.750.000
625.000
108.000
18.845.000
86,7 19.331.766
6,1 273.690.940
16,9
2,3
3.690.122
6,4 1.686.649
57,2 32.952.422
27.745.109
0,7 15.948.166
4,4 426.097.284
Kaynak: DİE (2002)
Not: Dünya, AB ve Türkiye’de verileri bulunabilen ortak ürünler alınmıştır.
Ekolojik yapısının uygunluğu nedeniyle önemli bir tarımsal potansiyele sahip olan
ülkemizde 26,57 milyon hektarlık tarım alanının %9,72’sinde meyvecilik, zeytincilik, bağcılık
ve çay yetiştirmeye ayrılan alanlar bulunurken, %3,17’sinde sebzecilik faaliyeti sürdürülmekte
olup; yılda yaklaşık 35,8 milyon ton yaş meyve ve sebze üretilmektedir.
Sebze üretimi Türkiye’nin hemen her bölgesine yayılmakla birlikte, her bölgenin
ekolojik yapısına ve büyüklüğüne bağlı olarak toplam üretim içindeki oranı değişmektedir.
Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgeleri üretimin en fazla yapıldığı, tür ve çeşit yönünden en
zengin bölgelerini oluşturmaktadır.
Tablo 66. TR2 ve Türkiye Sebze Ekiliş Alanları (ha) ve Üretim Miktarları (ton) (2003)
İLLER
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı
MarmaraBölgesi
TR2 / TR (%)
TR Türkiye
125.139
274.216
54.199
453.354
912.557
591.178
1.503.735
Soğansı,
Yumru,
Kök
(ton)
1.176
2.566
4.710
8.452
10.993
5.438
16.476
1.957.089
24.928
6,48
9,46
709.000 20.678.500
3,01
826.580
Toplam
Yaprağı
Ekiliş
Baklagil
Yenen
Alanı
(ton)
(ton)
(ha)
5.068
6.709
609
10.625
8.339
2.218
3.820
17.058
2.364
20.053
32.106
5.191
37.134
50.978
32.576
18.763
12..378
8.207
55.897
63.356
40.783
75.950
95.462
9,13
5,62
831.255 1.696.600
45.974
Kaynak: DİE (2003)
80
Meyvesi
Yenen
(ton)
Diğer
(ton)
Toplam
Üretim
(ton)
48
348
1.145
1.541
8.572
2.205
10.777
133.681
287.747
79.476
500.904
1.015.676
619.451
1.635.127
12.318
2.136.031
11,40
8,89
108.017 24.018.697
TR2 Batı Marmara Bölgesi Sebze ekilişi ve üretimi bakımından Türkiye ortalamaları
düzeyinde bir ekiliş ve üretime sahiptir. Sebze ekili alanlarda özellikle açıkta sebze
yetiştiriciliği yapılmakta olup Türkiye toplam sebze üretiminin %10’una yakını bu bölgede
yapılmaktadır.
TR2 Batı Marmara Bölgesinde toplam sebze üretiminde en büyük payı Balıkesir ve
Çanakkale İllerinin bulunduğu TR22 Alt Bölgesi almaktadır. Burada da ilk sırayı Balıkesir İli
almakta ve onu Çanakkale İli izlemektedir.
TR2 Batı Marmara Bölgesi çeşitli sebze ürünleri bazında incelendiğinde, Türkiye
maydonoz üretiminin %16’sı, bamya üretiminin %16’sı, bezelye üretiminin %15’i, balkabağı
üretiminin %12’si, karnabahar üretiminin %11’i karpuz üretiminin %11’i ve domates
üretiminin de %10’unu gerçekleştirdiği görülmektedir.
81
Tablo 67. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Sebzeler Üretim Miktarları (ton) (2003)
İstatistiki Bölge
Birimleri
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı Marmara
Bölgesi
TR2 / TR (%)
TR Türkiye
29
16
33
78
6.936
59
6.995
20
564
93
677
4.638
181
4.819
46
241
530
775
6.072
1.070
7.142
Bal
Kabağı
1.415
505
3.354
5.274
2.704
1.130
3.834
7.073
15,71
45.000
5.496
15,70
35.000
7.917
14,66
54.000
9.108
12,47
73.000
Maydonoz Bamya Bezelye
Karna
bahar
48
348
1.145
1.541
8.560
2.205
10.765
Karpuz
85.058
126.065
23.704
234.827
163.870
38.000
201.870
Domates
19.045
115.560
11.949
146.554
504.104
456.230
960.334
12.306
436.697 1.106.888
11,37
10,81
10,43
108.000 4.215.000 9.820.000
Biber
(Sivri)
4.965
6.808
7.745
19.518
65.031
53.155
118.186
Toplam
Üretim
121.376
266.102
50.960
438.438
875.452
568.952
1.444.404
1.493 158.118 137.704
10,66
9,11
10,05
14.000 1.735.000 1.370.000
1.882.842
10,77
17.469.500
Börülce
----1.027
466
1.493
Kavun
10.750
15.995
2.407
29.152
112.510
16.456
128.966
Kaynak: DİE (2003)
Tablo 68. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Sebzelerin Ekiliş Alanları (ha) (2003)
İstatistiki Bölge
Maydonoz Bamya Bezelye
Birimleri
5,5
8,1
14,5
Tekirdağ
2,1
64
64
Edirne
15
23
53
Kırklareli
22,6
95,1
131,5
TR21
521,2
1.507,5
822
Balıkesir
15,2
45
185,6
Çanakkale
536,4 1.552,5 1.007,6
TR22
TR2 Batı Marmara
559 1.647,6 1.139,1
Bölgesi
13,6
20,9
13,9
TR2 / TR (%)
4.111
7.896
8.180
TR Türkiye
Kaynak : TUİK + İl Müdürlükleri Verileri
Bal
Karnabahar Karpuz Domates Börülce
Kabağı
51,8
315
2.981
718
24,2
46
257,5
2.307
147
51
764
412
223
412 4.002,5
3.437
129
459
4.399
10.781
89
59
105
1.230 10.295,8
74,6
188
564
5.629 21.076,8
163,6
561
3.515
130
4.206
6.648
831,5
7.479,5
Biber
(Sivri)
232
373,7
103
708,7
994,5
291,8
1.286,3
Kavun
411
976 9.629,5
24.513,8
163,6
11.685,5
1995
8,9
4.629
17,6
7,6
5.548 127.448
11,6
211.290
9,9
1.649
12,2
96.005
3,3
61.314
82
Toplam
Ekiliş (ha)
5.608
5.608
10.625
10.625
3.820
3.820
20.053
20.053
37.134
37.134
18.763
18.763
55.897
55.897
75.950
9,1
9,1
831.255
831.255
4.4.1.3. Meyve Üretimi
Türkiye birçok meyve türünün ana vatanı ve meyvecilik kültürünün beşiğidir. Bugün
meyvecilikte önem kazanmış birçok tür (elma, armut, ayva, erik, kiraz, vişne, fındık, antep
fıstığı, badem, ceviz, kestane, zeytin, incir, nar, üzüm vb.) hep bu topraklarda ortaya çıkmış
ve evrimini burada tamamlamıştır.
Ayrıca, Yurdumuzun gerek göç yollarının üzerinde bulunması, gerek tarih boyunca bir
çok medeniyetin yaşadığı bir ülke olması ve gerekse sahip olduğu iklim koşulları nedeniyle
bugün dünyadaki bahçe bitkileri üreticisi ülkeler içerisinde önemli bir konuma sahiptir. Söz
konusu bu husus, Ülkemizde yetişen 66 farklı meyve türünün varlığı ile de doğrulanmaktadır.
Tablo 69. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Meyve Üretimi Bilgileri (2002)
Ağaç Sayısı
ve Meyve
Üretimi
Meyve
veren
Yumuşak
Meyve
Çekirdekliler
(Elma,Armut,Ayva) vermeyen
Üretim(ton)
Meyve
veren
Taş çekirdekliler
Meyve
(Erik,Kayısı,Kiraz,
vermeyen
Şeftali,Zeytin)
Üretim(ton)
Meyve
Turunçgiller
veren
(Portakal,Mandalina,
Meyve
Limon,Altıntop)
vermeyen
Üretim(ton)
Meyve
veren
Sert kabuklular
(Antepfıstığı,Badem, Meyve
vermeyen
Fındık,Ceviz)
Üretim(ton)
Meyve
veren
Üzümsü Meyveler
Meyve
(Üzüm,Çilek,İncir,
vermeyen
Muz)
Üretim(ton)
Meyve
veren
Mey.
Toplam
vermeyen
Üretim ton)
Meyve
TÜRKİYE
TR / AB
(%)
AB
TR /
Dünya
(%)
Dünya
48.600.000
9.370.000
3.080.000
27,3
11.299.573
4,1
75.550.198
12,0
18.855.877
4,9
46.467.664
23,0
10.814.266
2,6
93.807.531
61,5
1.205.153
17,0
4.365.579
16,3
25.392.003
3,1 134.455.594
18,8 67.566.872
3,6 354.646.566
132.750.000
19.120.000
2.255.000
28.315.000
2.905.000
2.485.000
337.775.000
32.920.000
741.000
10.242.920
835.000
4.140.000
557.682.920
65.150.000
12.701.000
Kaynak:DİE
Not: Dünya, AB ve Türkiye’de verileri bulunabilen ortak ürünler alınmıştır.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 2003 yılı istatistik verilerine
göre; dünyada 354,6 milyon ton olan meyve üretiminde 68.4 milyon tonla birinci olan Çin’i,
48.6 milyon tonla Hindistan, 34.5 milyon tonla Brezilya takip etmektedir. Türkiye yaklaşık 13
83
milyon tonluk üretimle 11’nci sırada yer almaktadır. En fazla üretilen meyveler, üzüm,
narenciye, elma, armut, şeftali ve erik olarak sıralamak mümkündür. Yine 2003 yılı istatistik
verilerine göre; üzüm ve keçiboynuzu üretiminde dünya altıncısı olan Türkiye, erik ve
şeftalide yedinci, greyfurt ve bademde sekizinci, çilek ve armutta dokuzuncu, limonda onuncu
olmuştur.
Yukarıda yapılan açıklamalar ve tablolardaki veriler toplu olarak değerlendirildiğinde,
ülkemizin Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne kadarki süreç içerisinde bahçe bitkileri
yetiştiriciliği yönünden önemli atılımlar yaptığı sonucu ortaya çıkmakta ancak pek çok ülkede
bulunmayan ekolojik koşullara sahip olmamıza rağmen bu avantajdan yeteri kadar
yararlanamadığımız da anlaşılmaktadır.
Tablo 70. TR2 ve Türkiye Meyve Üretim Miktarları (ton) (2003)
Yumuşak
Taş
Sert
Üzümsü
İLLER
Çekirdekli Çekirdekli Turunçgiller Kabuklu
Meyveler
Meyveler Meyveler
Meyveler
2.526
6.379
-476
64.539
Tekirdağ
5.329
2.158
-702
16.939
Edirne
2.793
2.928
-490
2.927
Kırklareli
10.648
11.465
-1.668
84.805
TR21
15.376
148.338
7.094
5.655
40.650
Balıkesir
76.885
95.544
354
4.801
45.571
Çanakkale
92.261
243.882
7.448
10.456
86.221
TR22
TR2 Batı
MarmaraBölgesi
TR2 / TR (%)
TR Türkiye
102.909
3,32
3.097.000
255.347
10,39
2.455.900
7.448
0,29
2.487.650
Toplam
Üretim
73.920
25.128
9.138
108.186
217.113
223.155
440.268
12.124
171.026
548.454
1,53
3,96
3,91
789.000 4.311.820 14.010.370
Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesi meyve üretimine baktığımızda, bölgenin ülke çapında
önemli bir avantaja sahip olmadığını görmekteyiz. Türkiye toplam meyve üretiminin sadece
%4’lük bir kısmı bu bölgede gerçekleşmektedir. Bölge içerisinde ise meyve üretiminin
neredeyse tamamına yakını Balıkesir ve Çanakkale İllerinin bulunduğu TR22 alt bölgesinde
yapılmaktadır. En fazla üretim Balıkesir İlinde sonra da Çanakkale’de yapılmaktadır. TR21
Alt Bölgesinde, arazi yapısının tarla bitkileri yetiştiriciliğine uygun olması sebebiyle
meyvecilik oldukça az yapılmaktadır.
Tablo 71. TR2 ve Türkiye Seçilmiş Meyveler Üretim Miktarları (ton) (2003)
İLLER
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı
MarmaraBölgesi
TR2 / TR (%)
TR Türkiye
Zeytin
Şeftali
Badem
Muşmula
Kızılcık
Toplam
Üretim
3.708
3.708
122.859
49.894
172.753
182
686
1.427
2.295
17.145
37.552
54.697
97
212
31
340
1.025
2.293
3.318
29
49
23
101
157
176
333
23
25
34
82
329
143
472
4.039
972
1.515
6.526
141.515
90.058
231.573
176.461
56.992
3.658
434
554
238.099
20,76
850.000
12,12
470.000
8,92
41.000
8,68
5.000
Kaynak: DİE (2003)
84
4,65
17,27
11.900 1.377.900
Bölgenin meyve üretim potansiyeline baktığımızda, ilk sırayı taş çekirdekli meyveler
almaktadır. Bu meyvelerden zeytin üretimi Türkiye üretiminin %21’i, şeftali üretimi de
Türkiye üretiminin %12’sini oluşturur. TR2 Batı Marmara Bölgesi, yumuşak çekirdekli
meyveler, turunçgiller, sert kabuklu meyveler ve üzümsü meyveler üretiminde ülke bazında
önemli bir paya sahip değildir. Bu gruptaki meyvelerden başlıcaları arasında, badem,
muşmula ve kızılcık sayılabilir. Türkiye badem ve muşmula üretiminin %9’u, kızılcık
üretiminin de %5’i bu bölgeden sağlanmaktadır.
4.4.1.4. Yem Bitkileri
Tablo 72. TR2 ve Türkiye Yem Bitkileri Ekiliş Alanları (ha) (2003)
İLLER
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı
MarmaraBölgesi
TR2 / TR (%)
TR Türkiye
Mısır
904
2.676
2.430
6.010
4.907
1.390
6.297
12.307
3,7
318.733
Fiğ
200
340
894
1.434
4.162
3.108
7.270
Yonca
1.034
2.458
2.683
6.175
2.807
842
3.649
Korunga
27
38
76
141
530
10
540
Toplam
2.165
5.512
6.083
13.760
12.420
5.350
17.770
8.704
3,5
249.267
9.824
3,4
290.000
681
0,6
108.000
31.530
3,3
966.000
Kaynak:DİE
Bitkisel üretim bakımından incelendiğinde, özellikle tarla bitkileri yetiştiriciliğinde
TR2 Batı Marmara Bölgesinin önemli konumuna rağmen, yem bitkileri üretiminde durum
TR2 Batı Marmara Bölgesi aleyhine seyretmektedir. Bu gösterge, önemli düzeyde yem
bitkileri yetiştiriciliğine dayalı olan hayvansal üretimin bölgedeki durumu hakkında da fikir
vermektedir.
Ülkemizde en önemli yem bitkileri olarak kabul edilen mısır, fiğ, yonca ve korungada
durumu inceldiğimizde, TR2 Batı Marmara Bölgesinde bu bitkilerinin ekilişlerinin Ülke
ortalamasının çok altında olduğu görülmektedir. Öyle ki, bölgenin toplam alanının Ülke alanı
içerisindeki payıyla karşılaştırıldığında mısır, fiğ, yonca ekilişinde ortalamanın yarısı ve
korungada onda bire düşmektedir. 966.000 ha olan Türkiye toplam yem bitkileri ekilişinin
sadece %3,3’ü TR2 Batı Marmara Bölgesinde gerçekleştirilmektedir.
85
Tablo 73. TR2 Batı Marmara Bölgesi Yem Bitkileri Üretimi (ton) (2003)
Mısır
Ürünler
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı Marmara
Bölgesi
TR2 / TR (%)
TR Türkiye
Hasıl
690
3.115
27.692
31.497
36.031
865
36.896
Fiğ
Yonca
Korunga
Yeşil
Kuru
Yeşil
Kuru
Dane Yeşil Ot Kuru Ot Dane
Dane
Ot
Ot
Ot
Ot
-762
--8.468
--217
-2
2.358
-414
24.458
--292
--3.208
--38.209
--226
-2
6.328
-414
61.135
--735
-1.974 16.425
-4.075
31.496
-614
2.009
-9 16.272
-1.796
6.681
--35
-1.983 32.697
-5.871
33.292
-614
2.044
--
Toplam
Hasıl
690
3.115
27.692
31.497
36.031
865
36.896
Yeşil Ot
Kuru Ot
-416
-416
6.707
1.805
8.512
9.447
27.108
31.643
68.198
49.930
22.988
79.218
68.393
1.985 39.025
-6.285
94.427
-614
2.779
-- 68.393
8.928 141.116
9,24
0,44
10,60
0
0,33
5,55
0
0,30
0,79
-9,24
0,34
5,83
740.000 450.000 368.000 2.300 1.900.000 1.700.000 2.500 204.000 350.000 4.800 740.000 2.554.000 2.418.000
Kaynak:DİE (2003)
Tablo 74. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Yem Bitkileri Üretiminin Türkiye ile Mukayesesi (2003)
Ürünler
TR21
TR22
TR2 Batı Marmara Bölgesi
TR2 %
T Ü R K İ Y E
Mısır
Fiğ
31.497
36.896
68.393
9,24
740.000
Yonca
6.330
34.680
41.010
5,01
818.000
Korunga
61.549
39.163
100.712
2,79
3.602.300
735
2.658
3.393
0,60
556.500
Kaynak: DİE (2003)
*Yem bitkileri ekiliş alanlarının azlığına karşılık üretimini incelediğimizde TR2 Batı Marmara Bölgesinin payının Türkiye içerisinde
arttığını görmekteyiz. Bu da, sulama imkanlarının olması, 2. ürün üretimi ile verimin yüksekliğinden kaynaklanmaktadır (örneğin sahil
kesiminde yoncada 7-8 biçime kadar çıkmaktadır).
86
4.4.2. Hayvansal Üretim
Tablo 75. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Hayvan Sayıları Bilgileri (2002)
Hayvan Sayısı
Koyun
Keçi
Sığır
Tavuk
Hindi
Kanatlı Ördek
Kaz
Toplam
Arı Kovanı
TÜRKİYE
25.173.706
6.519.332
9.803.498
245.776.323
3.092.408
832.091
1.400.136
251.100.958
4.160.892
TR / AB
(%)
25
55
12
24
3
3
95
22
57
AB 15
101.648.425
11.829.143
80.155.124
1.033.356.000
90.775.000
32.544.000
1.471.000
1.124.131.000
7.320.900
TR /
Dünya
Dünya (%)
2,4
1.033.389.380
0,9
750.243.277
0,7
1.328.284.440
1,5
15.856.836.000
1,1
270.633.000
0,1
1.042.027.000
0,5
267.429.000
1,4
17.436.925.000
6,9
60.498.476
Kaynak:DİE + FAO
2002 yılındaki Dünya nüfusunun yaklaşık % 1 inin; AB(15) nüfusunun yaklaşık %
18,5 inin yaşadığı ülkemizde, hayvan varlığı bakımından Türkiye, AB ve Dünya ile
karşılaştırıldığında:
Hindi ve ördek mevcudu hariç tüm türlerde AB Ülkelerindeki hayvanlardan daha fazla
bir oranda yetiştirildiği; özellikle keçi ve koyunda bu sayıların daha da arttığı dikkat
çekmekte, aynı şekilde kanatlı hayvanlarda da kaz ve tavuk yetiştiriciliğinin önemli bir yer
tuttuğu görülmektedir. Bununla birlikte arı kovanı sayısı bakımından AB(15) mevcudunun
%57 sine ve Dünyanın da yaklaşık %7 sine sahip olması bu konuda söz sahibi olabileceğimizi
göstermektedir.
Tablo 76. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Hayvansal Ürünler Üretim Bilgileri
(2002)
Hayvansal Ürünler
Süt (ton)
Kırmızı Et (ton)
Beyaz Et (ton)
Yumurta (ton)(x16000ad)
Bal (ton)
Balmumu (ton)
İpek Kozası (ton)
Yapağı (ton)
Sığır Derisi (ton)
Koyun Derisi (ton)
TÜRKİYE
8.408.566
664.650
710.900
722.182
74.555
3.448
100
38.244
30.160
50.560
TR / AB
(%)
7
2
8
13
66
98
51
22
4
31
Kaynak:FAO
87
AB
121.901.583
27.292.999
9.018.874
5.405.882
113.466
3.535
195
172.872
796.666
164.589
TR / Dünya
Dünya
(%)
1,4
603.436.829
0,4
172.816.796
0,9
74.836.813
1,2
59.831.370
5,8
1.282.378
5,8
59.765
0,0
411.180
1,7
2.218.801
0,4
7.445.522
3,1
1.617.070
Tablo 77. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Ortalama Hayvansal Üretim Bilgileri
(2002)
Ortalama Hayvansal Verimler
Birim
TÜRKİYE
TR /
AB
(%)
Tüm Sağılan Hayvanların
Sütü
kg/baş/yıl
388,7
14
İnek Sütü
kg/baş/yıl
1.705,3
28
Koyun Sütü
kg/baş/yıl
48,2
38
Keçi Sütü
kg/baş/yıl
59,0
22
Sığır Karkası
kg/baş/yıl
184,7
Koyun Karkası
kg/baş/yıl
15,8
Keçi Karkası
kg/baş/yıl
15,5
Tavuk Karkası
Tavuk Yumurtası
Sığır Derisi
mg/baş/yıl
kg/baş/yıl
kg/baş/yıl
1.674,0
12,6
17,0
Koyun Derisi
kg/baş/yıl
2,8
Keçi Derisi
Yapağı
kg/baş/yıl
kg/baş/yıl
2,0
1,5
kg/kovan/yıl
17,9
66
10
6
17
0
11
9
74
57
11
2
12
5
16
11
6
Bal
AB
2.79
1,2
6.07
8,3
127,
2
266,
4
277,
9
TR / Dünya
Dünya
(%)
78
966,
5
2.17
3,4
111
43,4
72
90
81,4
204,
2
14,9
101
15,7
9,1
1.41
2,0
17,0
29,6
128
118
123
67
12,1
1.42
2,0
10,3
25,4
2,5
88
3,2
1,6
9,3
80
29
2,5
5,2
15,5
85
21,2
40
Kaynak:FAO
Hayvan sayısı bakımından gerek AB (15) ülkeleri ortalamasından, gerekse Dünya
ortalamasından yüksek değerlere sahip olmamıza karşın verimler yönünden incelediğimizde
AB (15) ve Dünya ortalamalarının çok altında bir durum söz konusudur. Örneğin Sağmal
Hayvan sayısı olarak AB (15) ülkelerinin ¼ oranında olan ülkemizin toplam süt üretimindeki
payı sadece %7’dir. Dünya sağmal hayvan sayısının %2,4’ü ülkemizde olmasına karşın dünya
süt üretimimizdeki payı yalnızca %1,4’tür. Tüm sağılan hayvanlardan elde edilen ortama süt
verimi ülkemizde hayvan başına 388 kg/yıl iken, AB ülkelerinde 2.791 kg/yıl, dünyada ise
966 kg/yıldır. Ülkemiz süt verim ortalamasında AB ülkelerinin %14’ü oranında, dünya
ortalamasının ise %40’ düzeyindedir. Aynı durum et üretiminde de göze çarpmakta olup
ülkemizin toplam kırmızı et üretimi AB ülkelerinin %2’si, dünyanın sadece %0,4’ü
düzeyindedir. Beyaz et üretiminde AB ülkelerinin %8’i, dünyanın %1’dolayındadır.
Ülkemizin hayvansal üretiminde AB ve Dünya ile kıyaslamasında dikkati çeken, bal ve
balmumu üretimindeki payının yüksekliğidir. Bal üretimimiz AB üretiminin %66’sı, dünya
üretiminin %6’sı düzeyindedir. Ayrıca yapağı üretimi AB’nin %22’si, dünyanın da %2’si
düzeyindedir. Ayrıca koyun derisi üretimimiz AB ülkelerinin %31’i, dünyanın da %3’ü
dolayındadır.
Ülkemizin hayvan başına ortalama verimlerinin AB (15) ve Dünya Ülkeleri ile
kıyaslamasında inek sütü, koyun sütü, keçi sütü, sığır eti üretiminde AB ve dünya
ortalamalarının altında olmamıza karşın, koyun eti, keçi eti ve tavuk eti üretiminde AB ve
88
dünya ortalamalarından yüksek oranlardadır. Yumurta üretiminde ise AB ortalamasının
altında, dünya ortalamasının üstündedir. Sığır derisi üretiminde AB ve dünya ortalamasının
altında olan ülkemiz, koyun ve keçi derisi üretiminde AB ortalamasından yüksek, dünya
ortalamasından düşük durumdadır. Yapağı üretiminde AB ve dünya ortalamasının çok altında
olan ülkemiz, bal üretiminde AB ortalamasından yüksek, dünya ortalama üretiminden düşük
durumdadır.
89
111.228
41.292
Kültür
71.655
K.Melezi 39.320
Sığır *
Yerli
535
Toplam 111.510
Manda *
434
T. Etçi
29.350
T. Ymrt. 265.140
Hindi
10.005
Kanatlı
Ördek
12.220
Kaz
9.467
Toplam 326.182
Arı Kovanı
34.611
İpek B. Kutusu
--
654.664
372.450
437.021
146.939
143.405
115.982
135.363
68.796
192.879
82.664
28.502
120.332
24.878
11.087
10.518
242.925
108.385
323.729
769
191
1.890
71.857 21.093.622 9.980.710
360.310
837.703 4.894.346
15.425
14.289
42.766
8.206
12.682
43.124
2.711
10.177
30.923
10.341
941.252 25.987.968
72.730
77.723
115.994
63
---
(*) : Danalar toplama dahil edilmiştir.
Kaynak:DİE (2003)
90
1.027.114
290.344
204.159
111.166
35.965
351.310
960
31.074.332
5.254.656
29.714
20.882
12.888
36.328.988
150.453
63
1.464.135
406.326
397.038
231.498
46.483
675.039
2.850
31.146.189
6.092.359
72.480
64.006
43.811
37.270.240
266.447
63
5,75
6,23
21,34
5,31
1,29
6,89
2,51
16,51
10,66
2,34
7,69
3,12
14,84
0,64
1,64
TR Türkiye
TR2 %
TR2 Batı
Marmara
Bölgesi
TR22
Çanakkale
167.260
42.146
61..299
18.339
2.045
81.683
1.274
9.100
378.600
10.020
10.640
5.830
387.700
33.170
--
Balıkesir
158.533
32.544
59.925
62.673
7.938
130.536
182
33.407
193.963
22.741
20.264
15.626
227.370
48.213
--
TR21
Kırklareli
Koyun
Keçi
Edirne
Hayvan Sayısı
Tekirdağ
Tablo 78. TR2 ve Türkiye Hayvan Sayıları (2003)
25.431.539
6.516.088
1.859.786
4.357.549
3.586.163
9.788.102
113.356
188.637.066
57.139.257
3.092.408
832.091
1.400.136
251.100.958
41.608.922
3.839
TR2 Batı Marmara Bölgesi; koyun yetiştiriciliğinde önemli paya sahip değildir, ancak
TR22 Alt Bölgesinde diğer alt bölgeye oranla daha fazla koyun yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Bölgenin toplam koyun varlığının %70’i Balıkesir ve Çanakkale İllerinde bulunur. Keçi
yetiştiriciliğinde de aynı durum söz konusudur.
Sığır yetiştiriciliğinde TR2 Batı Marmara Bölgesi büyük ölçüde kültür ve kültür
melezlerinden ( %93) oluşmaktadır. Türkiye genelinde %63 olan bu oran, TR21 de %97,
TR22 de %90 olarak gerçekleşmektedir. TR2 Batı Marmara Bölgesinde sığır yetiştiriciliği
daha çok aile işletmeciliği şeklinde yapılmaktadır. Manda yetiştiriciliği ise bir önem arz
etmemektedir.
Kanatlı mevcudu bakımından TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde, Türkiye ortalamasına
göre daha fazla yetiştiricilik yapılmakta olup, bunda en büyük pay TR22 Alt Bölgesinindir.
Özellikle Balıkesir ve Çanakkale İllerindeki etçi (Türkiye’nin %16,5’i) ve yumurtacı tavuk
yetiştiriciliği (Türkiye’nin %11’i) etkili olmaktadır. Diğer illerde kanatlı yetiştiriciliğinde
türler arasında farklılıklar bulunmakla beraber hiçbirinde Türkiye ortalamasına göre kayda
değer bir yetiştiricilik yapılmamaktadır.
Arıcılık açısından bakıldığında TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde diğer bölgelere kıyasla
önemli sayılabilecek bir arıcılık faaliyeti bulunmamaktadır. (Türkiye’deki toplam kovan
sayısının %0,64’si), özellikle Trakya Bölgesine ayçiçeği çiçeklenme döneminde daha çok
gezginci arıcıların gelmesiyle sınırlı miktarda bir hareketlilik gözlenmektedir.
İpek böcekçiliği konusunda TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde sadece Balıkesir İlinde az
miktarda üretim yapılmakta olup (Türkiye üretiminin %2’si) ülke çapında önemli bir paya
sahip değildir.
Ülkemizde süt elde edilen büyükbaş ve küçükbaş hayvanların %6’sının TR2 Batı
Marmara Bölgesinde bulunmasına karşın, toplam süt üretiminin %10’u bu bölgede
gerçekleşmektedir. Özellikle sağılan büyükbaş hayvanların %93’ünün yüksek verimli kültür
ve kültür melezlerinden oluşması bu durumda etkilidir. Bölgemizde sağmal ineklerin ortalama
veriminin, Türkiye ortalamasının iki katından yüksek olduğu görülmektedir.
Kırmızı et üretiminde de aynı durum söz konusu olup, Ülkemizde kesilen büyükbaş ve
küçükbaş hayvanların %6’sının TR2 Batı Marmara Bölgesinde olmasına karşın toplam
kırmızı et üretiminin %11’i bu bölgede gerçekleşmektedir. Kesilen büyükbaş ve küçükbaş
hayvanların ortalama karkas ağırlıkları ülke ortalamalarının iki katı dolayındadır.
Beyaz et üretiminde özellikle TR22 Alt Bölgesinde Balıkesir İlinde yapılan üretimle
beraber TR2 Batı Marmara Bölgesi, Türkiye toplam beyaz et üretiminin %18’i bu bölgede
gerçekleşmektedir. Yumurta üretiminde TR2 Batı Marmara Bölgesinde Balıkesir İli çok
büyük bir farkla lider durumda olup %85 paya sahiptir. Türkiye üretiminde bu pay %9 olarak
gerçekleşmektedir.
Bal ve balmumu üretiminde TR2 Batı Marmara Bölgesi Türkiye ortalamalarının
altında bir üretime sahiptir. Toplam bal üretimi Türkiye üretiminin %5’i civarındadır.
İpek kozası, yapağı ve kıl üretiminde Türkiye’de önemli bir paya sahip olmayan
bölgemizde üretimler ortalamaların altındadır, ancak deri üretiminde %12 gibi bir oranla
Türkiye ortalamasından yüksek durumdadır.
91
2.312
450
23
263
28
24.648
182.989
1.845
-
564.020
28.102
161.520
1.082.432
40.659
161.691
10,20
11,07
17,99
10.611.011
366.962
898.582
5.894
1.593
62
801
63
132.006
60.796
1.293
94
2
1.335
54
580.779
3.211
838
32
631
58
44.450
64.007
2.131
126
2
1.966
112
625.229
69.901
3.724
188
2
2.767
175
757.235
8,82
5,35
6,00
1,18
5,95
6,40
12,15
791.674
69.540
3.130
169
46.457
2.741
6.230.632
Balıkesir
(*): Mezbaha, kombina ve kurban bayramı kesimlerini kapsar.
Kaynak: DİE (2003)
92
TR22
381.031
26.257
161.520
Çanakkale
Türkiye
907
730
22
321
19
28.243
TR2 %
2.675
413
17
217
16
79.115
518.412
12.557
171
TR21
Kırklareli
167.556 198.323 152.533
8.018
2.111
2.428
171
-
TR2 Batı Marmara
Bölgesi
Süt (ton)
Kırmızı Et (ton) *
Beyaz Et (ton)
Yumurta
(ton)(x16000 ad)
Bal (ton)
Balmumu (ton)
İpek Kozası (ton)
Yapağı (ton)
Kıl (ton)
Deri (adet)
Edirne
Hayvansal Ürünler
Tekirdağ
Tablo 79. TR2 ve Türkiye Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları Mukayesesi (2003)
4.4.3. Su Ürünleri
2003 yılı itibariyle Türkiye’de toplam su ürünleri üretimi 588.993 ton olup, bunun
%70’i deniz balıklarından, %8’i diğer deniz ürünleri (Yumuşakça ve kabuklular), %8’i tatlı su
ürünlerinden ve %14’ ü de kültür üretimlerinden oluşmaktadır.
Tablo 80. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Su Ürünleri Avcılık İstihsali (ton) (2003)
Yer
Deniz
Balıkları
3.139
699
3.965
7.803
6.304
14.093
20.397
28.200
6,78
416.126
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı Marmara Bölgesi
TR2 / TR (%)
TR Türkiye
Diğer Deniz
Ürünleri
78
14
29
121
1.732
4.725
6.457
6.578
14,01
46.948
Tatlısu
Ürünleri
297
368
90
755
595
410
1.005
1.760
3,94
44.698
Toplam
Üretim
3.514
1.081
4.084
8.679
8.631
19.228
27.859
36.538
7,20
507.772
KAYNAK: DİE (2003)
Batı Marmara Bölgesinde üretilen deniz balıklarının Türkiye toplamı içindeki payı
28.200 ton ile % 6,78’dir, diğer deniz ürünlerinde 6.578 ton ile %14,01, tatlı su ürünlerinde
%3,94 ve su ürünleri kültür üretiminde 2.670 ton ile %3,29’dur.
Tablo 81. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Su Ürünleri Kültür Üretimi (ton) (2003)
Yer
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı Marmara
Bölgesi
TR2 / TR (%)
TR Türkiye
Alabalık
96
512
608
346
362
708
Sazan Çipura
34
34
25
60
25
60
Levrek
70
350
420
Midye
Toplam
815
815
96
34
512
642
501
1.527
2.028
1.316
59
60
420
815
2.670
3,22
40.868
10,86
543
0,36
16.735
2,01
20.892
100
815
3,29
81.221
4.4.4. Diğer Uygulamalar
4.4.4.1. Organik Tarım Uygulamaları
Organik tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi
yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, esas
itibariyle sentetik ilaçlar ve gübrelerin kullanımının yasaklanmasının yanında organik ve yeşil
gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma, parazit ve
predatörlerden yararlanmayı tavsiye eden, bütün bu olanakların kapsamlı bir sistemde
93
oluşturulmasını talep eden, üretimde miktar artışını değil ürünün kalitesinin yükselmesini
amaçlayan bir üretim şeklidir.
Organik ürün pazarı tüm dünyada hızla artarak önemli bir sektör durumuna gelmiştir.
Yıllık %20-30’luk büyüme hızı ile önümüzdeki 10 yıl içinde dünya ticaret hacminin 11
milyardan 100 milyar Dolara yükseleceği tahmin edilmektedir. Halen Avrupa Birliği ülkeleri,
ABD. ve Japonya ana pazarlar konumundadır. Günümüzde birçok önemli uluslararası kuruluş
organik ürün pazarına girmiş durumundadır.
Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu (IFOAM) tüm dünyada organik
tarım faaliyetlerinin liderliğini yürütmektedir. Ayrıca Birleşmiş Milletler Gıda- Tarım Örgütü
(FAO), Dünya Ticaret Organizasyonu (WTO), Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) gibi
uluslararası kuruluşlarla da ekolojik üretimle ilgili sıkı bir işbirliği yapmaktadır.
Avrupa’da organik tarım 1900’lü yılların başlarında başlamıştır. Bir çok işletme
organik tarım faaliyetine 1960’larda başlamış ve bu faaliyet devlet yardımları ile
desteklenmiştir. Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya’da Organik ürün talebinin artması
nedeniyle Türkiye gibi bir çok ülke bu gelişmelerden etkilenmiştir. Organik tarım tüm Avrupa
ülkelerinde 1990’lardan itibaren çok hızlı bir gelişme göstermiştir.
Dünyada 130’dan fazla ülkede yaklaşık 16 milyon hektar alanda organik tarım
yapılmaktadır. AB ülkeleri içinde en fazla organik ürün ekiliş alanına sahip ülkeler İtalya,
İngiltere, Almanya, İspanya ve Fransa olup, bu 5 ülke AB ülkelerindeki toplam ekiliş alanının
%77,6’sına sahiptir.
Türkiye’de organik ürün üretimi Avrupa ülkelerinin tersine üretici ve tüketici talepleri
doğrultusunda tabandan değil, özellikle yabancı firmaların isteği doğrultusunda yukarıdan
aşağıya doğru gelişmiştir. Buna göre yerli ve yabancı firmalar gelen talebe bağlı olarak
üreticilerle sözleşmeli üretim yapmaktadırlar. 1992 yılında Organik Tarım Organizasyon
Derneğinin kurulmasıyla ilk resmi organik tarım hareketi başlamıştır. Daha sonra Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde “Bitkisel ve Hayvansal
Ürünlerin Organik Metotlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmeliği” hazırlamış ve ilgili
yönetmelik 24 Aralık 1994 tarihinde 22145 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Adı geçen yönetmeliğin bazı maddelerinde uygulamada rastlanılan aksaklıkları
gidermek amacıyla değişiklik yapılmıştır. Düzeltme metni 29 Haziran 1995 gün 22328 sayılı
Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Avrupa Birliğine uyum çerçevesi de
dikkate alınarak hazırlanan “Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına İlişkin Yeni
Yönetmelik” 11 Temmuz 2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanmıştır.
Aşağıdaki tabloda AB Ülkelerinin ve Türkiye’nin organik ürün üretim alanları ve
işletme sayıları verilmektedir.
Tablo 82. AB ve Türkiye Organik Ürün Üretim Alanı ve İşletme Sayısı (2000)
Ülke Adı
İtalya
İngiltere
Almanya
İspanya
Fransa
Avusturya
İsveç
Danimarka
Finlandiya
Üretim Alanı
Miktar
Oran (%)
(ha)
1.230.000 27,7
679.631
15,31
632.165
14,24
485.079
10,93
420.000
9,46
285.500
6,43
193.611
4,36
174.600
3,93
150.000
3,38
94
İşletme Sayısı
Oran
Adet
(%)
56.440
39,97
5.270
3,73
14.703
10,41
15.607
11,05
10.400
7,36
18.292
12,95
3.589
2,54
3.525
2,50
5.225
3,7
Ülke Adı
Portekiz
Hollanda
İrlanda
Yunanistan
Belçika
Lüksemburg
Toplam AB-15
Türkiye
Üretim Alanı
Miktar
Oran (%)
(ha)
70.857
1,60
38.000
0,86
32.355
0,73
24.800
0,56
22.410
0,50
1.030
0,02
4.440.038 100
59.649
1,32
İşletme Sayısı
Oran
Adet
(%)
917
0,65
1.510
1,07
1.014
0,72
3.981
2,82
694
0,49
51
0,04
141.218
100
18.385
13,02
Kaynak: AB ve Türkiye’de Ekolojik Tarım Danışmanlık Hiz., Orhan ÖZÇATALBAŞ, Akdeniz Üniv.
Ziraat Fak.
Türkiye’de Organik Tarım Yürütme ve İzleme Organları
Organik tarım faaliyetlerinin Ülkemizde ilk olarak Ege Bölgesinde İzmir’de başlamış
olması, ürün işleme tesislerinin büyük kısmının İzmir’de bulunması ve üretilen ürünlerin
büyük kısmının İzmir Limanından ihraç edilmesi nedenleri ile organizasyon kuruluşları,
kontrol ve sertifikasyon kuruluşları gibi organik tarım sektörünün hemen tüm kuruluşlarının
merkez büroları İzmir’de yer almaktadır.
Ülkemiz iklim, toprak, su kaynakları, ürün çeşitliliği ve iş gücü bakımından organik
tarım için elverişli koşullara sahiptir. Ancak Ülkemizdeki mevcut potansiyelin çok az bir
bölümü kullanılmaktadır.
1990 yılında toplam 313 çiftçi tarafından 8 üründe 1.037 hektar alanda üretim
yapılmakta iken; 2001 yılında 18.385 çiftçi 95 üründe, 59.649 hektar alanda, 237.210 ton
üretim gerçekleştirilmiştir. Organik tarım konusunda son 10 yıl içerisinde çok önemli ve hızlı
gelişmeler olmuş, kuru meyvelerle başlayan üretim bitkisel ürünler, işlenmiş gıda ürünleri ve
diğer tarım ve gıda ürünleri olarak sınıflandırabileceğimiz sektörel yelpazeye ulaşmıştır.
2002 yılı itibarıyla Türkiye’nin organik ürün üretimine bakıldığında; %61’i kurukurutulmuş meyveler, %21’i tarla bitkileri, %5’i üzümsü meyveler, %2’si sebze, %2’si yaş
meyve,%2’si tıbbi bitki, %7’si diğer ürünlerdir.
Organik tarım ürünleri ihracatının yapıldığı ülke sayısı 20 civarında olduğu ayrıca AB
Ülkelerinin de bu ihracatta en önemli pazarlarımızı oluşturduğu görülmektedir.1996 yılında
3.678 ton ürün ihraç edilerek 8.032.358 Dolar gelir elde edilmiştir. 2002 yılı verilerine göre,
17.037 ton ürün ihraç edilerek 27.437.000 Dolar gelir sağlanmıştır. Bu durum organik ürün
ihracatının hızla geliştiğini göstermektedir.
Türkiye’de Üretimi Yapılan ve Ticarete Konu Olan Organik Tarım Ürünleri
Sert Kabuklu Meyveler: Fındık, Ceviz, Antepfıstığı, Yerfıstığı, Kestane
Kuru Meyveler: Üzüm, Kayısı, Dilimlenmiş Kayısı, Zerdali, Erik, İncir (tüm ve
dilimlenmiş), Elma, Kiraz, Vişne, Armut, Çilek.
Kurutulmuş Sebzeler: Domates, Mantar.
Yaş Meyve ve Sebze: Elma, İncir, Çilek, Erik, Armut, Vişne, kiraz, Trabzon Hurması,
Üzümsü Meyveler, Karpuz, Lİmon, Portakal, Altıntop, Mandarin, Şeftali, Üzüm, Domates,
Biber, Salatalık, Ispanak, Pırasa, Karnabahar, Patlıcan, Maydanoz, Havuç, Patates, Kuru
Soğan, Sarımsak, Kereviz, Balkabağı, Bezelye.
Bakliyat : Mercimek, Nahut, Kuru Fasulye
Baharatlar ve Tıbbi-Itri Bitkiler: Defne Yaprağı, Kekik, Kimyon, Adaçayı, Biberiye,
Ihlamur, Rezene, Nane, Isırgan Otu
Hububat: Buğday, Pirinç, Mısır, Yulaf, Arpa
95
Sanayi Bitkileri: Pamuk, Haşhaş Tohumu, Anason, Şeker Pancarı
Yağlı Tohumlar: Ayçekirdeği, Susam
Diğerleri: Kapari, Çam Fıstığı, Zeytin, Kuşburnu, Toz Biber, Fındık Unu
İşlenmiş Gıda Ürünleri :
Dondurulmuş Meyve- Sebze: Kayısı, Çilek, Kiraz, Vişne, Üzümsü Meyveler, Erik,
Soğan, Kabak, Domates, Biber
Meyve Suyu ve Konsantreleri: Kayısı Püresi, Armut Suyu Konsantresi, Vişne Suyu
Konsantresi, Elma Suyu Konsantresi, Elma Püresi, Kuşburnu Püresi
Diğerleri: Zeytinyağı, Bulgur, Pekmez, Domates Ezmesi,Reçel, Şarap, Közlenmiş
Biber
Diğer Tarımsal Ürünler: Bal, Kayısı Çekirdeği, Vişne Çekirdeği, Gül Kurusu,
Gülyağı, Gül Suyu, Mersin Yağı, Mersin Suyu, Kekik Yağı, lavanta Yağı.
Batı Marmara Bölgesinde Organik Tarım
Konvansiyonel tarımın yoğun olarak yapıldığı bölgede, son yıllarda organik tarım
felsefesi gelişme göstermektedir. Bölgede girdi kullanımının yoğunlaşması insan ve çevre
sağlığını tehdit eder duruma gelmiştir. Başta tarla bitkileri yetiştiriciliği olmak üzere tüm
bitkisel üretimde yoğun girdinin kontrol altına alınabilmesi önem taşımaktadır. Organik
tarımsal üretimin talep ettiği çevre dostu girdilerin belli yörelere girmesi konvansiyonel tarım
sistemini sürdüren üreticilerinde o girdileri kullanmasına katkı yapacak, böylece
sürdürülebilirlik sağlanmış olacaktır.
TR2 Batı Marmara Bölgesinde organik tarım, Türkiye çapında değerlendirildiğinde
fazla yaygın olmamakla beraber bölgenin bu konuda potansiyeli mevcuttur. Örneğin TR21
Alt Bölgesinde sertifikalı organik tarımsal üretim yapan işletme olmamasına karşın Edirne ve
Kırklareli İllerinin kuzey kesimlerinde bulunan Istranca (Yıldız) Dağlarının eteklerinde
ormanların yoğunluğu, doğal floranın çeşitliliği ve zenginliği, kimyasal gübre ve ilaçların
bölgeye girmemesi, özellikle Arıcılık alanında organik bal üretiminin yoğun olarak
yapılabileceğini göstermektedir. Tekirdağ İlinde de organik bağcılık yapılmaya elverişli yerler
mevcuttur.
Balıkesir ve Çanakkale İllerinin bulunduğu TR22 Alt Bölgesi organik tarım açısından
daha avantajlı konumdadır. Balıkesir İlinde organik sebzecilik, ihraç potansiyeli olan
meyveler ve organik zeytincilik son yıllarda yapılmaya başlanmıştır. Çanakkale İlinde de
başta zeytin olmak üzere organik biber ve organik salça üretimi son yıllarda artış
göstermektedir.
Çanakkale İlinde organik hayvancılık alanında Gökçeada örnek gösterilebilir. Adada
temel geçim kaynağı tarım ve turizmdir. Sezonun kısa olması nedeniyle turizm ikinci iş olarak
değerlendirilmektedir.
Organik hayvancılık açısından Gökçeada’nın en önemli özelliği “Serbest Koyun
Yetiştirme Sistemi”dir. Bu sistemde koyunlar yıl boyu dışarıda kalmaktadır, elden kaba ve
kesif yemleme yapılmamakta, hayvanlar barınak yerine kötü hava koşullarında kendi
belirledikleri yerlerde kalmakta ve hiçbir sağlık uygulaması yapılmamaktadır. Bu şekilde
yaşayan hayvanlar kırkım, işaretleme, damızlık seçimi ve kuzu eldesi dışında yabani olarak
hayat sürmektedir.
Organik tarım bakımından büyük bir potansiyel olacağı akla gelmekle birlikte; İmroz
koyununun yaşam alanındaki biyolojisine ait bilgi, meraların ıslahı olanakları, biyolojik
açıdan kendine yeterlilik, ekosistemin denge unsurları ve en önemlisi de sistemin ekonomik
analizlerinin yapılmaması organik tarımın hiç de kolay olmayacağını göstermektedir.
Gen kaynaklarının korunması çerçevesinde İmroz koyunu, İmroz arısı, Malta (Maltız)
keçisi, ve Boz step sığırının gen kaynağı olarak korunması amacıyla bir takım projeler
geliştirilebilir. Söz konusu türler doğal yaşam alanlarında ve sürdürülebilir yetiştiricilik
96
açısından ele alınmalıdır. Bu yöndeki çalışmalara envanter çalışmaları ile başlanarak, gen
kaynaklarının korunmasını sağlayan yetiştirme modelleri önerilmelidir. Pazarlama sorununu
ortadan kaldırabilecek modeller başarılı olabilecek modeller olacaktır.
Tablo 83. TR2 Batı Marmara Bölgesi Organik Tarım Üretimi (ton) (2004)
Üretim
Üretim
Toplam
İller
Yapan Çiftçi Yapılan Alan
Üretim
Sayısı
(ha.)
(ton)
Tekirdağ
---Edirne
---Kırklareli
------TR21
Balıkesir
51
156
2.485
Çanakkale
260
1.246
2.344
311
1.402
4.829
TR22
311
1.402
4.829
TR2BatıMarmara
3,34
0,86
1,73
TR2 (%)
9.314
162.192,74
279.663,16
TÜRKİYE
İmroz koyununun süt ve döl verimlerinin yüksek olması nedeniyle gelecekte yerli
koyun ırklarının ıslahında kullanılma potansiyelleri bulunmaktadır. Başlangıçta bu ırkın evrim
ve evciltme temelinde irdelenmesi, üreme özellikleri ve siklusu, genel sağlık ve verim
performansları ile ilgili konularda çalışılmasına ihtiyaç vardır.
4.4.4.2. İyi Tarım Uygulamaları (Good Agricultural Practices- GAP)
Tarım ve gıda ticareti alanında üretim ve tüketim çevreleri (hükümetler, çiftçiler, gıda
işleme firmaları, perakendeciler vb), gıda güvenliği, kalite ve çevre ile ilgili sorunlara
günümüzde daha fazla ilgi göstermeye başlamışlardır. Temelde, tarımsal üretime ilişkin
çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliğin sağlanmasını hedefleyen bu uygulamalar
çerçevesinde geçtiğimiz yıllarda öncelikle düşük dış girdili tarım ve organik tarım
uygulamalarına yönelik çalışmalar yapılmış ve son yıllarda da İyi Tarım Uygulamaları (GAP)
üzerinde yoğun çalışmalar yapılmaya başlanmıştır.
GAP, tarımsal üretimin planlanması, kayıt altına alınarak geliştirilmesi, pazarlanması,
güvenli ürünlerin gıda güvenlik zinciri içinde tüketicilere ulaştırılması ile ilgili bütün iş ve
işlemler olarak tanımlanabilir. Bu anlamda GAP çevreye duyarlı, asgari hijyen standartlarını
karşılayan, kimlik-kayıt sistemi olan ve yaygın kabul gören bir tarım biçimidir. 1980’li ve
1990’lı yıllarda Entegre Savaşım Yöntemi (IPM), Entegre Yetiştiricilik Yöntemi (ICM),
Tarımın Korunması (CA) ve Entegre Besin Yönetimi (INM) gibi konular gündeme gelmiştir.
İyi Tarım Uygulamaları, IPM, ICM,CA ve INM’nin, gıda güvenliği, kalite yönetimi,
ekonomik üretim, çevresel ve sosyal sürdürülebilirlik konularının genel prensipleri ile entegre
edilmesidir.
GAP, tarımda kimyasal kullanımının program dahilinde azaltılması, toprak ve çevreye
zarar veren uygulamaların minimize edilmesi, verimliliğin artırılması ve böylece tarımın
sürdürülebilirliğinin sağlanmasını hedeflemektedir. Temel amacı, mevcut tarımsal
uygulamaları yeni ve çevre ile uyumlu tarım tekniklerine, sürdürülebilirlik çerçevesi içinde
adapte etmektir.
FAO tarafından ortaya konan GAP 11 ana başlık altında toplanmıştır. Bunlar: Toprak,
su, bitkisel ve yem bitkileri üretimi, bitki koruma, hayvansal üretim, hayvan refahı, hasat,
çiftlik içi işleme ve depolama, enerji ve atık yönetimi, insan refahı, sağlığı ve güvenliği ile
yaban hayatı ve çevre konularıdır.
97
Europgap
Günümüzde GAP’ı en kapsamlı şekilde ele alan uygulama, 1999 yılında Avrupa’lı
perakendecilerden oluşan bir organizasyon tarafından hazırlanmış olan EUROPGAP isimli
(EUREP: Euro-Retailer Produce Working Group – Avrupa Perakendeciler Çalışma Grubu;
GAP: Good Agricultural Practices – İyi Tarım Uygulamaları) protokoldür.
Bu belge, tarımsal ürünlerin üretimindeki GAP standartlarını sunmakta, aynı zamanda
bu uygulamayı takip eden üreticilerin sertifika almasını talep etmektedir. Avrupa’da
şekillenen Europgap belgesini diğer İyi Tarım Uygulamalarından farklı kılan temel nokta,
GAP prensiplerinin bir kalite güvence sistemi olan HACCP prensipleri ile birleştirilmiş
olmasıdır. Diğer bir ifade ile, EUROPGAP belgesi sadece İyi Tarım Uygulamalarının
prensiplerini vermekle kalmayıp, bunlara uyulması için alınması gereken önlemleri, uygunluk
kontrollerini ve uygunsuzluk halinde alınması gereken tedbirleri de ortaya koymaktadır.
EUROPGAP dokümanında kontrol edilmesi ve uygunluk sağlanması beklenen toplam
210 adet kritik kontrol noktası vardır. Bunlardan 47’si “büyük zorunluluk”, 48’i “küçük
zorunluluk”, 65’i ise “tavsiye” niteliğindedir.
EUROPGAP tarafından talep edilen GAP standartları 5 konuyu kapsamaktadır:
1. Yaş Meyve ve Sebze
2. Çiçek ve Süs Bitkileri
3. Entegre Tarım İşletmeleri Güvence Sistemi
4. Entegre Su Ürünleri Güvence Sistemi
5. Kahve (yeşil)
Halen dünyada 40’a yakın ülkede 12.000 üretici yaklaşık 4 milyon dekarlık alanda yaş
meyve sebzede EUROPGAP disiplinine uygun üretim yapmaktadır.
Dünyanın çeşitli bölgelerindeki 50 ülkede, 65 sertifikasyon kuruluşu tarafından
sertifikalandırma işlemi yapılmaktadır.
Türkiye Tarımı Açısından GAP’ın Değerlendirilmesi
GAP, kapsamı ve amaçları bakımından esasen tüm ülkelerde izlenmesi gereken bir
uygulamadır. Ancak GAP’nun uygulanabilirliği, ülkelerin gelişmişlik düzeyi ve tarımsal alt
yapıları ile yakından ilgilidir.
Ülkemizde olduğu gibi işletmelerin önemli bir kısmının küçük ölçekli, çiftçilerin
büyük bir kısmının eğitim düzeyinin düşük ve çiftçi örgütlenmesinin yetersiz olduğu
gelişmekte olan ülkelerde söz konusu yeni standartlara uyumda ciddi anlamda sıkıntılar
yaşanması muhtemeldir.
Özellikle Avrupa’nın GAP standartlarını ortaya koyan EURPOGAP belgesi oldukça
kapsamlı olup ülkemizdeki çiftçiler tarafından bireysel düzeyde uygulanması son derece
zordur. Ancak, büyük ölçekli ve uzman bir kadro ile çalışan işletmeler EUROPGAP’ı
kurumsal düzeyde uygulayabilme şansına sahiptirler. Ayrıca, Ülkemizdeki tarımsal üretimin
oldukça düşük bir oranının ihraç edilmesi ve çiftçilerin üretim standartlarının düşük olması,
bu uygulamadaki olumsuzlukları yaratan diğer önemli faktörlerdir.
Bu konuda alınması gereken ilk tedbir üreticilerinin ve firmaların bilgilendirilmesi ile
mevcut üretici örgütlerinin bu konuda çalışmaya başlaması konusunda destek olunmasıdır.
Ülkemiz, dünyanın önemli yaş meyve ve sebze üreticilerinden biri olmasına rağmen,
2003 yılı itibari ile ihracatın üretime oranı çok düşük düzeydedir ve % 3,5’i geçmediği tahmin
98
edilmektedir. İhracata konu olan meyve ve sebze çeşitlerinin, uluslararası piyasalarda talep
edilen çeşitlere uygun olmayışı, üretimden tüketime kadar geçen süreçte miktar ve kalite
kayıplarının yüksekliği, bu düşüklüğün en önemli nedenleri arasındadır.
Türkiye yaş meyve ve sebze ihracatının % 26’sını Almanya’ya, %12’sini Hollanda’ya,
%9’unu Fransa’ya, diğer %9’unu da Yunanistan’a, dolayısı ile çoğunluğu AB üyesi ülkelere
yapmaktadır.
Türkiye’nin akreditasyon işlemlerini uluslararası normlara uygun olarak yürütmesi ve
Avrupa Akreditasyon Birliği’ne üye olması, ülkemizde verilen sertifikaların uluslararası
alanda tanınması ve ihraç ürünlerimizin önünde teknik engellerin kaldırılması açısından
önemli bir avantajdır.
Avrupa Birliği ülkelerinde EUROPGAP sertifikalı ürün talep eden perakendecilerin
toplam süper - hipermarketler içerisindeki oranları açısından % 90 ile Hollanda ilk sırada
olup, bu ülkeyi sırası ile % 65 ile İngiltere, % 51 ile Belçika ve % 43 ile İsveç izlemektedir.
Bununla birlikte, Avrupa ülkelerindeki birçok perakendecinin EUROPGAP sertifikası
olmayan üreticilerden bahçe ürünlerini satın almama eğilimlerinde olduğu
gözlemlenmektedir.
TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarımı Açısından GAP’ın Değerlendirilmesi
Ülkemiz, son yıllarda bahçe ürünleri ihracatında özellikle tarımsal ilaç kalıntıları
bakımından önemli sorunlar ile karşılaşmıştır.
TR2 Batı Marmara Bölgesi, Ülkemizde yaş meyve sebze ihracatında büyük paya sahip
olmamakla beraber Balıkesir ve Çanakkale İllerinin bulunduğu TR22 Alt Bölgesinde bu
konuda son yıllarda üretimi arttırıcı çalışmalar yapılmaktadır. Bölge üreticisi ve ihracatçısının
önemli sorunlarına çözüm olabilecek ve bölgemizin Avrupa ülkelerine daha fazla ürün
satabilmesine olanak verecek bu protokol gereklerinin üretici ve ihracatçı tarafından
benimsenmesi için çalışmalar yapılmaktadır. Bu kapsamda, Tarım ve Köyişleri Bakanlığımız
EUROPGAP Protokolünün daha detaylı incelenmesi ile, üretici ve ihracatçılarımızın
bilgilendirilmesi ve alınacak önlemlerin belirlenmesi amacı ile bir teknik komite
oluşturmuştur. Bu komite aracılığı ile üreticilerimizin bilinçlendirilmesi ve EUROPGAP
standartlarına uyumun gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Bununla birlikte tarımsal üretimin
planlanması, geliştirilmesi, pazarlanması, kayıt altına alınarak gıda güvenlik zinciri içerisinde
güvenli ürünlerin tüketiciye ulaştırılması amacı ile “İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin
Yönetmelik” hazırlanmış ve bu konuda çalışmalar devam etmektedir. Bununla birlikte, bölge
illerinde Valilikler, Üniversiteler, Tarım İl Müdürlükleri ve Araştırma Enstitüleri tarafından
çeşitli bölgesel çalışmalar yapılmalıdır.
4.4.4.3. Endemik Türler
Türkiye'de, çeşitli coğrafi özellikleri ve coğrafi farklılığın getirdiği iklim çeşitliliği
nedeniyle dünyada benzerine az rastlanan bir bitki çeşitliliği bulunmaktadır. Bu sebeple,
sadece belli bir bölgede yetişen veya anavatanı belli bir bölge olan endemik bitkiler açısından
dünyanın önemli bölgeleri arasında yer almaktadır. Türkiye'de 3 bini endemik, 9 bin bitki türü
bulunduğu tahmin edilmektedir. Avrupa'nın tamamında 2 bin 750'si endemik olmak üzere 12
bin bitki türü bulunmaktadır.
Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TUBİVES) kayıtlarına göre TR2 Batı Marmara Bölgesi
İllerindeki endemik bitki tür ve sayıları aşağıda tabloda verilmiştir.
99
Tablo 84. TR 2’de Endemik Bitki ve Tür Sayıları
İLLER
F = Familya
C = Cins
T = Tür
5
10
10
Tekirdağ
3
3
3
Edirne
5
5
5
Kırklareli
22
50
72
Balıkesir
16
28
32
Çanakkale
TOPLAM:
51
96
122
Kaynak: Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TÜBİVES) (2004)
4.5. Üretim Trendleri
Seçilen ürünler bölgede sanayii bulunan ürünlerdir. İç üretimin kalite yada miktar
bakımından yetersiz olması söz konusu ürünlerin ithal edilmesine neden olmaktadır. Tarla
ürünlerinden Buğday üretimi fazla olmasına rağmen, kalite yetersizliği nedeniyle başka
bölgelerden yada ithalat yolu ile karşılanmaktadır. Ayçiçeği ve çeltik ise yüksek miktarlarda
ithal edilen ürünlerdendir. Sebzelerden domates ve biber yüksek miktarlarda üretilen ve ihrac
edilen ürünlerdendir. Zeytin bölge için karakteristik ürünlerdedir. Yem bitkileri ve hayvansal
ürünler yeni destekleme araçlarıyla artmaktadır.
4.5.1. Tarla Bitkileri Üretim Trendleri
Tablo 85. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Tarla Ürünleri Üretim
Miktarları (ton)
Tarla
Ürünü
Ayçiçeği
Buğday
1993
1994
445215 1877255
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
653114
458085
621488
543343
623605
614238
487828
567367
2014632 1570090 2017818 1543610 2037901 1959119 1667811 2395162 1884053 2075041
Çeltik
45918
65.578
98.672
124272
138981
151641
108193
104498
161510
99206
Bakla
155
105
113
198
171
175
196,5
214
586
585
4542
4143
4952
4116
4704
5066
6111
5688
4681
4330
Sarımsak
Kaynak : DİE
Tablo 86. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Tarla Ürünleri Üretim
Miktarları (ton)
Tarla
Ürünü
Buğday
Ayçiçeği
Çeltik
K.Sarımsak
Bakla
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
501.811 442.504 801.201 920.163 851.830 89.8257 826.993 1.023.210 845.101 512.773
92.239 84.861 85.161 77.165 63.402 68.279 62.558
58.161 40.549 66.561
13.418 12.474 16.788 18.185 31.723 32.537 40.658
42.021 49.534 23.723
400 10.814 10.687 11.318 12.626 10.470 17.692
10.846 10.834 10.722
- 36.830 34.323 66.460 31.530 28.755 23.614
23.251 21.770 17.357
Kaynak : DİE
Bölgenin ekonomisinde tarımsal ürünlerde tarla bitkileri önemli yer
tutmaktadır.
Ayçiçeği ve çeltik üretim ve verimi TR2 bölgesinde ülke geneline
göre yüksektir. 2003 yılı rakamlarına göre sırasıyla %80 ve %57 oranındadır. Alt bölge
bazında bakıldığında ise TR21 alt bölgesinin Türkiye geneline oranı buğday ürününde %7,7,
ayçiçeğinde %75,5, çeltikte ise %42’dir. Buğday ve ayçiçeği yetiştiriciliğinde TR21 alt
bölgesi daha özelleşmiş görülmektedir.
100
Seçilen tarla ürünlerinin 10 yıllık üretim seyrine bakıldığında Batı Marmara Bölgesi
(TR2) buğday ve çeltik ürünlerinde düşüş eğiliminin başladığı görülmekte; öte yandan
ayçiçeği üretiminde ise artış görülmektedir. Seçilen ürünlerin herbiri yurt içi tüketim için
önemli olan ürünlerdir.
4.5.2. Sebze Üretim Trendi
Tablo 87. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları (ton)
Sebzeler
Domates
Biber
(sivri+dolmalık)
Karpuz
Kavun
Kaynak : DİE
1993
113380
1994
117471
1995
85365
1996
132795
1997
137711
1998
137412
1999
179655
2000
183413
2001
163006
2002
133134
13679
13202
14661
15549
11715
13430
12824
11617
11924
12108
183565
6380
181910
6373
188340
5076
165146
4251
178635
4961
198035
4430
182153
6426
212295
9534
237475
12218
170698
18173
Tablo 88. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları (ton)
Sebzeler
1993
778.199
Domates
Biber
43.401
(sivri+dolmalık)
214.271
Karpuz
168.697
Kavun
Kaynak : DİE
1994
775.878
1995
610.995
1996
963.790
1997
707.077
1998
963.017
1999
1.077.197
2000
913.493
2002
965.564
48.180
68.130
70.512
63.765
83.819
75.397
77.523
118.277
211.469
153.744
186.915
16.509
176.458
147.948
181.692
15.955
181.572
4.397
202.932
16.585
212.845
18.809
213.075
16.275
Çanakkale ve Balıkesir illerinde sebze işleme sanayisinin gelişmiş olması başta
domates ve biber ürünlerinin yüksek miktarlarda üretilmelerine neden olmuştur.
4.5.3. Meyve Üretim Trendleri
Tablo 89. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları (ton)
Seçilmiş
1993
Meyveler
Zeytin
1528
Şeftali
2330
Badem
572
Kaynak : DİE
1994
987,3
2401
716
1995
2204
2580
803
1996
1997
2880
2683
945
3485
2417
505
1998
3504
2391
314
1999
4530
2466
303
2000
4725
2575
424
2001
2002
4823
2682
391
4829
2623
335
TR22 alt bölgesinde zeytinde genel bir düşüş ve şeftali ürününde ise dikkati çeken bir
artış görülmektedir. Zeytin bölge için yaygın olarak yetiştirilen ürünlerdir. Yaygın zeytincilik
çeşidi yağlıktır. Şeftali bölgeden taze olarak en fazla ihrac edilen meyve çeşitlerindendir.
Tablo 90. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları (ton)
Seçilmiş
1993
Meyveler
Zeytin
127.951
Şeftali
28.760
Badem
4.279
Kaynak : DİE
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2002
340.696
29.143
3.686
130.773
22.919
2744
519.086
28.587
3792
105.242
26.748
3339
350.683
44.325
2861
89.134
41.720
3049
39.1443
53.658
3055
341.388
70.691
3083
101
4.5.4. Yem Bitkileri Üretim Trendleri
Tablo 91. Yıllar İtibariyle TR21 Bölgesi Yem Bitkileri Üretim Miktarları (ha) (1993-2002)
Yem Bitkileri Ekilişleri
Fiğ (ot) +M.Fiğ (ot)
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
7.532
6.621
5.669
5.940
6.100
5.951
7.651
4.906
93
82
62
25
8
4
150
75
Mısır (hasıl+silaj)
67.670
69.835
Yonca (yeşil+kuru ot)
13.680
12.490 12.240
Korunga (yeşil+kuru ot)
99.326 113.660 124.204 105.800 142.570 125.369
12.800
13.030
11.364
11.703
12.323
Kaynak : DİE.
Tablo 92. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi Yem Bitkileri Ekim Alanları (ha) (1993-2002)
Yem Bitkileri Ekilişleri 1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2002
Mısır (hasıl+silaj)
8.789 9.687 9.476
9.428
8.942
7.388
8.105
8.484 10.119
Fiğ (ot) *
5.821 6.520 6.141 7.130
6.421
5.748
5.822
4.736
8.251
Yonca (yeşil+kuru ot)
4.715 5.269 5.447
5.550
5.264
5.256
5.368
5.784
4.418
100
116,5
140
260
291
514
Korunga (yeşil+kuru ot)
91
65
119
* Fiğ, adi fiğ ve macar fiğ toplamıdır.
Kaynak : DİE
Mısır ye fiğ ekilişinde gözle görünen bir artış görülürken yonca ve korunga
ürünlerinde dikkate değer bir değişim görülmemektedir. Yem bitkileri yetiştiriciliği
hayvancılığı desteklenmesi kapsamında desteklendiğinden özellikle son yıllarda artış
göstermektedir. Artış yonca ve korunga gibi çok yıllık yem bitkilerinden ziyade fiğ ve mısır
gibi tek yıllık yem bitkilerinde görülmektedir.
4.5.5. Hayvansal Üretim Trendleri
Tablo 93. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi Hayvan Sayıları (1993-2002)
Hayvan Türü
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Koyun (Yerli)
Koyun(Merinos)
Keçi (Kıl)
Saf
Sığır
Melez
(*)
Yerli
634524
13830
156017
116292
242134
26272
623213
13049
154747
128029
239548
19322
631990
21586
159002
140456
252037
16384
623221
12919
154587
144494
248797
14526
610269
14182
127621
143618
185891
12134
570461
16027
133844
149220
156079
5406
512050
16848
114842
145001
112277
7602
467688
16526
122390
149491
150179
7604
446087
15155
118216
169202
130855
7936
403548
262517
116496
184156
123699
10695
111446 108623 110651
Arı Kovanı
(*) : Danalar toplama dahil edilmiştir.
112640
109362
83810
107949
118149
105268
107838
Tekirdağ İlinde yerli sığır bulunmamaktadır. Diğer illerdeki yerli sığır mevcudu ise
azalmaktadır.
102
Tablo 94. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi Hayvan Sayıları (1993-2002)
Hayvan Türü
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
1.142.465 1.104.782 1.135.194 1.102.764 1079.848 1.028.296 1.064.436 1.033.646
Koyun (Yerli)
2002
977.923
1.118.150
96.840
100.901
132.051
154.100
156.958
160.720
111.020
96.585
323.658
315.403
352.065
329.672
351.350
354.718
338.832
323.570
Saf
144.396
144.121
166.345
173.795
156.086
156.068
146.881
169.349
Melez
161.145
170.469
168.197
178.498
169.832
160.888
155.869
137.944
Yerli
75.558
66.315
67.038
67.415
63.288
60.374
47.924
40.907
5608050
6111436
Koyun (Merinos)
Keçi (Kıl)
Sığır *
T. Broiler
Kanatlı**
81.274
316.380
199.942
185.483
345.510
118.419
39.070
591691 11420700 10893000 11329000 11469000 12238000
14308300
19047625
T.Yumurtacı 4687140
4250200
2974493
2693800
4539600
5791000
4959300
5272000
4680142
100.721
100.827
102.566
103.036
105.475
115.469
116.167
118.044
116.727
Arı Kovanı
Kaynak : DİE.
* : Danalar toplama dahil edilmiştir.
** : Değerler Balıkesir iline aittir.
Küçük baş hayvan varlığında yerli ırk hayvan varlığı oran olarak yüksektir. Balıkesir
ilinde merinos koyun ırkı oran olarak Çanakkale iline göre çok daha yüksektir. Büyükbaş
hayvan varlığı genel olarak süt ırkı hayvanlardan oluşmaktadır. Suni tohumlama çalışmalarla
kültür ırkı oranı sürekli yükselirken yerli hayvan varlığı sürekli düşmektedir.
Tablo 95. Yıllar İtibariyle TR21 Alt Bölgesi Hayvansal Ürün Üretim Miktarları (ton) (1993-2002)
Hayvansal
Ürünler
1993
1994
1995
1996
Süt
428825 445455 469865 517650
Kırmızı Et * 14640,9 17868
15932 17164,9
Bal
1704,8 1575,4 1682,5 1717,6
(*): Mezbaha ve kombina kesimlerini kapsar.
1997
1998
1999
2000
2001
2002
511940 479355 468440 485150 530638 611331
18001,5 14892 13366,7 14726,4 12423,9 13477,8
1715,9
1793 1403,7 1540,1 1412,1 1630,8
Tablo 96. Yıllar İtibariyle TR22 Alt Bölgesi Hayvansal Ürün Üretim Miktarları (ton) (1993-2002)
Hayvansal
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Ürünler
365615 401015 416675 423415 817476 808197 768404 789343 717914 477.086
Süt
Kırmızı Et *
16945
16055
16415
18240
47086
Beyaz Et**
70.324
Yumurta**
(ton=16000
58452
ad)
Bal
2054
(*): Mezbaha ve kombina kesimlerini kapsar.
(**): Beyaz et ve yumurta verileri Balıkesir iline aittir.
46835
37119
42613
19909
24078
75.515 100.376 122.717 116.632 118.154
74356
63054
68328
60737
60266
2090
2085
2196
1898
2076
4.6. Tarımsal Verimlilik
Uygun girdi kullanımıyla en yüksek üretimin elde edilmesi olarak tanımlanabilecek
verimliliğin, ülkelerin kalkınmışlık düzeylerine paralel oranda tarıma yansıdığı görülmektedir.
1998 yılında tarım sektöründe Ülkemizde kişi başına düşen GSYİH miktarı 1.390 Dolar
103
civarında iken, bu miktar AB ülkelerinde 9 bin Doların üzerinde olmuştur. 2001 yılına
bakıldığında ise, Ülkemizde tarımda kişi başına GSYİH’nın 1.000 Doların da altına
düştüğünü görüyoruz. Bunun anlamı, kaynaklarımızın zenginliğine rağmen, tarımsal
üreticinin gelirinin AB üreticisinden 10 kat daha az düzeyde kaldığıdır.
Türkiye’deki tarımsal işletme büyüklüğüyle Avrupa ülkelerini karşılaştırdığımızda
AB'de ortalama işletme büyüklüğünün Türkiye'nin üç katı olduğunu görürüz. 15 AB
ülkesinde toplam tarım alanı 135 milyon hektar, toplam 7 milyon işletme bulunmakta ve
büyüklüğü 174 dekardır. Türkiye'de 28 milyon hektar tarım alanı ve 4 milyon işletme
bulunmaktadır. 1980'de 66 dekar olan ortalama işletme büyüklüğü 1991'de 59 dekara
düşmüştür.
Bu durum bitkisel ve hayvansal ürünler için potansiyel verimliliğinin kullanımını
gerekli kılmaktadır. Aşağıda bitkisel ve hayvansal ürünler ile ilgli değerlendirmelerde
bulunulmuştur.
4.6.1. Bitkisel Üretimde Verimlilik
Tarımsal girdi kullanımı bakımından önemli farklılıklar mevcuttur. Hektar başına
gübre kullanımı Türkiye'ye göre AB ülkelerinden İngiltere'de 3.3 kat, Fransa'da 2.8 kat,
İtalya'da 2.6 kat, Almanya'da ise 2.4 kat daha fazladır.
Marmara Bölgesinin gübre kullanım oranı Azotlu gübre ihtiyacının %75’i ve Fosforlu
gübre ihtiyacının %72’sini kullanılmaktadır (Türkiye ortalaması %65 ve %45), (Türk
Tarımında Sübvansiyon Reformunun Etkileri, 2004, Dünya Bankası)
Tablo 97. İllere göre gübre kullanımı (ton) (2003)
İller
Balıkesir
Çanakkale
Edirne
Kırklareli
Tekirdağ
TR21
TR22
TR2
Türkiye Toplamı
Toplam
238 503
148 472
202 587
188 694
259 743
651 024
386 975
1 037 999
9 762 341
% 21
Azotlu
170 047
105 168
140 417
136 834
182 865
460 116
275 215
735 331
6 383 651
% 16-18
Fosforlu
62 571
41 040
59 778
50 223
73 794
183795
103611
287406
3 211 457
% 48-52
Potaslı
5 885
2 264
2 392
1 637
3 084
7113
8149
15262
167 233
Kaynak : DİE.
Batı Marmara Bölgesi gübre kullanım oranı 2003 yılı istatistiklerine göre ülke
geneline göre % 10,6’dır. TR21 alt bölgesinde gübre kullanım miktarı TR22 alt bölgesine
göre daha yüksektir. İllere göre kilogram olarak dekar başına kullanılan toplam, azotlu,
fosforlu ve potaslı gübre kullanım miktarları: Balıkesir 53, 38, 14, 13; Çanakkale 56, 40, 16,
0,8, Edirne 58, 40, 17, 0,7; Kırklareli 78, 56, 21, 0,7; Tekirdağ 68, 48, 19, 0,8.
Aşağıdaki tabloda seçilmiş bitkisel ürünlerde 2000 yılı içinde Türkiye, AB ve Dünya
verimlerinin karşılaştırılması yer almaktadır. Buradan da görüldüğü gibi Türkiye verim
değerleri genelde Dünya ortalamalarından daha yüksek ancak AB verimlerinden daha
düşüktür. TR2 bölgesi ise genel olarak Türkiye ortalamasından daha yüksektir.
104
Tablo 98. Bazı Ürünlerde Türkiye, AB ve Dünya’da Verim Değerleri (2000)
Verim (kg/ha)
Ürünler
Türkiye
Dünya
AB
Buğday
2.234
5.753
2.733
Pamuk (çiğit)
1.980
2.877
1.581
Mısır
4.144
8.897
4.255
23.020 30.695
10.885
Elma
Üzüm
6.729
Domates
Zeytin
7.782
8.591
39.511 59.558
27.226
3.030
2.255
1.946
Kaynak: DİE, FAO.
Tablo 99. TR2 Bölgesinde Bulunan İllerde Tarla Ürünleri Verimleri (kg/da), (2003).
Kuru
Buğday Ayçiçeği
Çeltik
Bakla
Sarımsak
Balıkesir
255,6
89,6
330,9
1760
176
Çanakkale
262,3
87
431,8
812
303
Edirne
272,4
183,5
334,9
614
-
Kırklareli
262,2
207
419,1
626
-
Tekirdağ
305,7
193,5
396,1
618
186
Kaynak : DİE.
Tarla ürünleri verimleri incelendiğinde Buğday veriminde 305,7kg/da ile Tekirdağ
diğer illerden daha fazla verime sahiptir. Ayçiçeği ürününde verim seviyelerinin TR21 alt
bölgesinde daha yüksek seviyede olduğu görülmektedir. Çeltik ürününde ise Çanakkale ve
Kırklareli’de dekara verimler daha yüksektir. Kuru sarımsak verimi Balıkesir ilinde en yüksek
olmuştur.
Tablo 100. TR2 Bölgesinde Bulunan İllerde Yem Bitkileri Verimleri (kg/da), (2003).
Mısır
Balıkesir
Fiğ
Yonca
Korunga
734,3
3946
11220
3790
622
5235
7935
3500
Edirne
1164
6935
9950
7684
Kırklareli
1139
3588
10513
2974
Tekirdağ
763
3810
8189
8037
Çanakkale
Kaynak : DİE.
Yem bitkileri verimlerine gelince silajlık mısır veriminde Edirne ve Kırklareli, fiğ
ürününde Çanakkale ve Edirne; Yonca ürününde Balıkesir ve Kırklareli; korunga ürününde
Edirne ve Tekirdağ’da verimler daha yüksektir.
105
Tablo 101. TR2 bölgesinde bulunan illerde ağaç başına meyve verimleri (kg), (2003)
Zeytin
Balıkesir
Çanakkale
Edirne
Kırklareli
Tekirdağ
12
13
0
0
11
Şeftali
39,4
43,6
19,6
35,3
11,2
Badem
9,3
16,8
5,4
10,0
8,4
Kaynak : DİE
TR22 alt bölgesi ağaç başına meyve verimi TR21 alt bölgesine göre daha yüksektir.
Şeftali için TR22 alt bölgesi TR21 alt bölgesine göre daha verimli olduğu görülmektedir.
Meyve verim değerleri 2003 yılı DİE verilerine göre ağaç başına Şeftali için Çanakkale daha
verimlidir. Zeytin verimleri üç ilde birbirine yakındır. Meyve veren ağaç başına badem
verimliliğinde Çanakkale ilinde verim 16,8kg ile en yüksek olurken Edirne ilinde 5,4 kg ile en
düşük olmuştur.
4.6.2. Hayvansal Üretimde Verimlilik
İşletme başına düşen hayvan sayısı incelendiğinde, Türkiye'de 3.9, AB'de 38.7
olduğunu görmekteyiz. Yani AB'de işletme başına düşen hayvan sayısı Türkiye'den 10 kat
daha fazladır. İlinde işletme başına düşen ortalama hayvan sayısı Balıkesir 5,7, Çanakkale 7,3,
Edirne 5,9, Kırklareli 7,4 ve Tekirdağ 6,9 ’dur.
AB'de süt verimi Türkiye'ye göre 3 kat, ortalama karkas ağırlığı ise 1.7 kat daha
fazladır.
AB'de üretilen sütün %94'ü, Türkiye'de ise %15-20'si sanayiye teslim edilmektedir.
2003 yılı verilerine göre Çanakkale ili için bu oran %28’dir.
Türkiye genelinde kültür ırkı sığırlarda ortalama süt verimi 4.080 kg/baş, melezlerde
2.448 kg/baş ve yerli sığırlarda 816 kg/baş’tır.
Süt üretimi TR2 bölgesinde ortalama olarak 2.4-3.1 ton/yıl düzeyindedir. Bu oran
toplamda 2 ton/yıl olan Türkiye geneli ortalamasının üzerindedir, ancak 5.2 ton/yıl olan AB
ülkeleri ortalamasının önemli düzeyde altındadır.
Karkas ağırlığı kg olup, 175 kg olan Türkiye ortalamasının üzerinde, ancak 312 kg
olan AB ülkeleri ortalamasının oldukça altındadır.
Yetiştirici gelirlerini artırmak için birim hayvandan alınan verimin artırılması ve kültür
ırkı hayvan sayısının artırılması önem arzetmektedir.
Tablo 102. Sağılan Hayvan Başına Süt Üretimi ve Kesilen Hayvan Başına Ortalama Karkas
Ağırlığı (2003)
Balıkesir
Çanakkale
Edirne
Kırklareli
Tekirdağ
Koyun
75,3
70,9
76,5
74
60,6
Süt verimi (lt)
Keçi
İnek
124
2593
95,9
3009
89,9
2373
90
3063,7
84
2640
Karkas ağırlığı (kg)
Koyun
Keçi
İnek
14,6
14.7
229,9
21,7
15,1
182,8
20,1
15,3
199,4
24,6
18,4
213,5
19,15
22
206
Kaynak : DİE
Türkiye’nin 2003 yılı 366,962 ton kırmızı et üretimini TR21 (%3,4) ve TR22 (%7,7)
olmak üzere %11,1’i TR2 bölgesinde üretilmiştir.
106
4.7. Pazarlama Sistemi
4.7.1. Pazar ve Pazarlama Kanalları
Dünyada çeşitli ülkelerde adları farklı olmakla beraber hukuki statüleri, yönetim
şekilleri, fonksiyonları ve yetkileri büyük ölçüde benzerlik gösteren tarım ürünleri iç ve dış
pazarlama organizasyonları bulunmaktadır. Ülkede güçlü bir tarım ürünleri pazarlama yapısı
oluşturmak amacı için kurulan bu organizasyonların ana görevleri üreticinin ekonomik
durumunu geliştirmek ve bunu gerçekleştirmek için organizasyona tabi tüm ürünleri dünya
çapında pazarlayarak üreticilerin dışsatım gelirlerini artırmaktır.
Türkiye, sahip olduğu ekolojik zenginlik nedeniyle, pek çok üründe halen önemli
ölçüde verim ve üretim potansiyeline sahip bulunmaktadır. Mevcut potansiyelin daha iyi
değerlendirilmesiyle artacak tarımsal üretim Üretim artışının yanısıra, tarım ürünlerinin iyi bir
pazarlama organizasyonuyla iç ve dış pazarlarda etkin bir şekilde pazarlanması büyük önem
arz etmektedir. Böylece ürün kayıplarının azalması, bölgeler arası arz-talep dengesinin
kurulması, üretici gelirlerinin artması ve ihracat gelirlerinin (fiyat iyileşmesi ve pazar
büyümesiyle) yükselmesi olanaklı olacak ve tarımın ulusal ekonomiye katkısı
artırılabilecektir.
Türkiye'de tarımsal ürünlerin pazarlanmasında doğrudan ve dolaylı olarak çok fazla
sayıda kişi, kurum ve kuruluş faaliyette bulunmaktadır. Bunlar arasında Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, İGEME, Ticaret ve Sanayi Odaları ve Borsalar
Birliği, Ziraat Odaları, Türkiye Şeker Fabrikalar A.Ş., Ticaret Borsaları, semt pazarları,
toptancı ve perakendeci meyve ve sebze halleri, Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri,
Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri ile Su Ürünleri Kooperatifleri, TMO, Çaykur, Tekel ve
özel girişimciler sayılabilir. Bu yapı içinde görev ve yetkiler, aralarında yeterli işbirliği ve
eşgüdüm bulunmayan çok sayıda kurum ve kuruluşa dağıtılmakta ve pazarlamacıların sayısal
çokluğu ve dağınık yapıları, pazarlama organizasyonunun etkinliğini azaltmaktadır.
Ürünler, pazarlama kanalları içerinde çeşitli aşamalarda ve pazarlarda farklı işlemler
görmektedir. Geleneksel pazarlama sisteminde bu aşamalar üretici, toptancı ve perakendeci
şeklinde üç temel grupta toplanabilir.
Pazarlama kanalları, herhangi bir ürünün pazarında yer alan üretici ve aracıların yanı
sıra genel ekonomik yapı açısından da oldukça önemlidir. Tarım kesiminde faaliyet gösteren
üreticiler genellikle pazarlama imkanları kısıtlı olan küçük işletmelerdir. Pazarlama
kanallarının eksikliği nedeniyle bu kısıtlı imkanlar ortadan kalkabilmekte, üreticiler yerel
pazarlar dışındaki pazarlara ve pazar bilgilerine kolaylıkla ulaşabilmektedir.
Bugünkü global ekonomi koşullarında aracılar gerek yurtiçi gerekse yurtdışı
piyasalarında faaliyet gösterebilirler. Dolayısıyla pazarlama kanalları da sadece yurtiçi
piyasalardaki değil, aynı zamanda uluslar arası piyasadaki tüketici ya da alıcılara da ürün
sağlayabilecek şekilde yapılandırılabilmelidir. Böylece herhangi bir ürünün pazar alanı
genişletilerek pazarlama imkanları da arttırılabilir.
4.7.1.1 Ayçiçeği
Ülkemiz bitkisel yağ üretiminde ayçiçeği önemli yer tutmaktadır. TR21 Alt bölgesinde
ekim alanı olarak buğdaydan sonra ikinci sırayı almaktadır. TR 21 Alt bölgesinde 2003
yılında Türkiye ayçiçeği üretiminin yaklaşık %71’i üretilmiştir.
TR21 Alt bölgesinde ayçiçeğinin başlıca alıcısı Trakya Birlik ve bölgedeki yağ
sanayicileridir. Yağ işletmelerinde işlenen yağlık ayçiçeğinden yan ürün olarak elde edilen
küspe yem sanayicilerine ve direk yetiştiricilere pazarlanmaktadır.
107
Ayçiçeği, ürünün kendi biyolojik yapısı gereği muhafaza ve nakliye kolaylığı yanında
alıcıların, yani yağ sanayicilerinin ürüne olan sürekli talepleri açısından pazarlama sorunu
bulunmayan bir üründür.
Sürekli olarak iç talebi bulunan ayçiçeğinin fiyatını belirleyen husus dahili arz
miktarından çok dış piyasa fiyatlarıdır. Arz üretim düzeyini belirleyen unsur ise rakip
ürünlerin içerdeki fiyatları kendi maliyet bedeli ile en büyük alıcı olan Trakya Birliğin alım
fiyatıdır. Hükümetlerin uyguladığı ithalat politikaları da ürün arz seviyesini etkilemektedir.
Trakya Birlik kendi değerlendirmeleri sonucunda belirleyip, ilan ettiği fiyat üzerinden
üyelerinden ürün almaktadır.Trakya Birliğin alım hacmini, bir anlamda pazar payını alım
yaptığı bu fiyat ve ödeme şekli belirlemektedir.
Düşük gümrük vergileri ile ucuz ithal edilen ayçiçeği ve ayçiçeği yağı karşısında
üreticiler haksız bir rekabet ile karşı karşıya kalmaktadır. Özellikle hasad dönemlerinde
yapılan ithalat üreticilerin ürünlerini değer fiyattan satmalarını engellemektedir. Ayçiçeği
açığını kapatmak ve üretimini teşvik etmek amacıyla TKB’ca ayçiçeği üreticilerine
destekleme primi uygulanmaktadır.
Temel besin maddelerinden olan ve insan beslenmesinde önemli bir yeri bulunan yağa
insanların, hayati faaliyetlerini sürdürebilmeleri için mutlak surette ihtiyaçları bulunmaktadır.
Yetişkin bir insanın günlük aktiviteleri için 2000-2400 kalori gerekli olduğu belirtilmektedir.
Dengeli ve sağlıklı beslenmenin gereği olarak da bu miktarın 600-800 kalorisinin yağlardan
karşılanması gerekmektedir. 1 gram yağın 9 kalori verdiği bilindiğine göre; bir insanın bir
günde yaklaşık olarak 77 gram yağ tüketmesi gerekir. Bu miktarında 1/3’ü sıvı olarak
yemeklerle, 1/3’ü katı olarak kahvaltıda ve geriye kalan 1/3’ü ise peynir, süt vb. besinlerden
karşılanması gerekmektedir. Bu duruma göre doğrudan alınması gereken günlük yağ miktarı
51 gramdır. Bu ise kişi başına yılda 18.6 kg yağ tüketilmesi demektir. Avrupa normlarında
ise yılda 24 kg yağ tüketildiği takdirde sağlıklı beslenmeden söz edilebileceği
vurgulanmaktadır. Türkiye’de kişi başına yıllık yağ tüketimi konusunda değişik kaynaklarca
çok farklı veriler verilmesine rağmen bu değerin bu gün için 17 kg/yıl olabileceği daha yaygın
bir kabüldür. Bu değerden kişi başına yılda 3 kg civarında tüketilen zeytin ve tereyağı
çıkartıldığında ise kişi başına bitkisel yağ tüketimimizin 14 kg/yıl olduğu görülmektedir.
Farklı kullanım alanları da dikkate alındığında yeterli bir beslenme düzeyi için ülkemizin
toplam bitkisel yağ ihtiyacı 1500 000 ton civarındadır.
Dünya ve ülkemizde, başta yaşanılan nüfus artışına bağlı olarak, gıda maddeleri
tüketimi de artmaktadır. İnsan beslenmesinde önemli bir yer işgal eden bitkisel yağların
tüketimininde artması bu yağların elde edildiği bitkilerin önemini ortaya çıkartmaktadır.
Dünyada yağlı tohumlar diye tanımlanıp tarımı yapılmakta olan 13 bitkiden ülkemiz de başta
ayçiçeği olmak üzere çiğit, susam, kolza, soya, yerfıstığı ve haşhaş yetiştirilmektedir. Bu
ürünler içerisinde pamuk tohumu olan çiğit aslında yağ bitkisi olmayıp, ülkemiz yağ sanayine
önemli katkı sağlaması bakımından burada sayılmıştır.
İnsan beslenmesinde ülkemizde tüketilen bitkisel yağların % 48’den fazlası
ayçiçeğinden % 33’ü çiğitten, % 18’i de zeytin ve diğer yağ bitkilerinden elde edilmektedir.
Dünyada bu bitkilerin oranlarına baktığımızda, ülkemizden tamamen farklı bir durum göze
çarpmaktadır. Dünyada toplam ekim alanı 200 milyon hektar civarında olan yağlı tohumların
üretimi ise 380 milyon ton düzeyindedir.
Bu üretim de ilk sırayı 180 milyon tonla, soya fasulyesi, ikinci sırayı 54.2 milyon tonla
pamuk çiğiti, üçüncü sırayı ise 34.5 milyon tonla yer fıstığı izlemektedir. Dördüncü sırada
kolza 32.5 milyon tonla, ayçiçeği ise beşinci sırada 22.7 milyon ton ile yer almaktadır.
Ülkemiz bitkisel yağ üretimi ile yurtiçi talep karşılanamamaktadır. Bu nedenle de
yıldan yıla bitkisel yağ açığı artan Türkiye bu ihtiyacını dışarıdan ham yağ yada yağlı
tohumlar ithal etmek suretiyle karşılamak zorunda kalmaktadır.
108
Türkiyemizde halen 4 500 000 ton/yıl toplam tohum işleme (ayçiçeği, çiğit, soya)
kapasitesine sahip yağ sanayi tesislerimizin kapasite kullanım oranları % 50’nin çok altında
bulunmaktadır.
Toplam ham yağ işleme kapasitemiz ise 3000 000 ton/yıl olup buradaki kapasite
kullanım oranı ise % 50’nin biraz üzerinde bulunmaktadır.
Ülke dahili yağlı tohumlar üretiminin azlığı nedeniyle kurulu kapasitenin atıl kalması
yanında bir de her yıl (Bir milyar doların üzerinde, petrolden sonra en fazla) artan ölçülerde
döviz ödeyerek yağlı tohum yada ham yağ ithal etmek durumunda kalmaktayız.
Türkiye ciddi ölçülerde döviz ödemek durumunda kaldığı bu şartlardan kendi
kaynaklarını doğru kullanmak ve gerekli üretim teknikleri ve kimi destekleme politikalarını
uygulamak suretiyle bir an evvel kurtulmak zorundadır.
Türkiye’de bitkisel yağ üretimine kaynaklık eden yağlı tohumlu bitkiler; pamuk
(çiğit), ayçiçeği, soya, yerfıstığı, susam, haşhaş, kolza, aspir ve keten (yağlık) dir. Ayrıca
yağlı tohumlar sınıfına girmeyip bitkisel yağlar kategorisinde yer alan zeytin bulunmaktadır.
2000 yılı DİE verilerine göre Türkiye’de yağlı tohumlu bitkiler ekim alanı 1895 668
ha’dır. Bu alanın 93.7’sini ise pamuk, ayçiçeği ekili ve zeytin dikili alanlar oluşturmaktadır.
Bu alanlar Türkiye toplam tarım alanlarının % 7’sini teşkil etmektedir. Ancak her ürünün
ihtiva ettiği yağ oranı farklı olduğundan sıvı yağ üretiminde ürünlerin önem derecelerinde
farklılıklar olmaktadır. Ekim alanları ve üretilen yağ miktarı dikkate alındığında Türkiye için
en önemli yağlı tohum bitkisi olarak ayçiçeği görülmektedir.
Trakya’da mevcut yağ sanayinin kapasitesi Türkiye’de üretilen ayçiçeğinden daha
fazlasını işlemeye yeter seviyededir. Tekirdağ ilinde 18 adet yağ fabrikası mevcut olup,
kurulu kapasite1.046.326 ton, üretim miktarı 273.523 ton ve kapasite kullanım oranı %26’dır.
Türkiye’de kurulu kapasite 4.500.000 ton civarında olup, Tekirdağ ili kapasite kullanım oranı
Türkiye genelindeki % 50 oranının çok altında bulunmaktadır. Kırklareli ilinde 2001 yılı
itibari ile 670.209 ton/yıl kapasiteli 15 adet yağ fabrikası mevcut olup, ilde kurulu bulunan
yağ sanayi Türkiye ayçiçeği üretiminin %84’ünü işleyebilecek kapasiteye sahiptir. Edirne
ilinde ise 2000 yılı verilerine göre 8 adet işletme mevcut olup kapasitesi 247.424 ton/yıl ve
üretim miktarı 82.823 ton/yıl’dır.
Grafik 1. TR21 Alt Bölgesinde Ayçiçeği Üretimindeki Gelişme Eğilimi
1000000
900000
800000
Tekirdağ Üretim (ton)
700000
Edirne Üretim (ton)
600000
Kırklareli Üretim (ton)
500000
Türkiye Üretim (ton)
400000
300000
200000
100000
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
0
109
Tablo 103. TR2 Batı Marmara Bölgesi Ayçiçeği Arz Projeksiyonu
Tekirdağ
1993
Edirne
Kırklareli
Türkiye
Üretim
Ekim
Üretim
Ekim
Üretim
Ekim
Üretim
Ekim
(ton)
Alanı (ha) (ton)
Alanı(ha) (ton)
Alanı(ha) (ton)
Alanı(ha)
215812
134147
141538
119684
87865
68430
815000
597000
1994
200267
131125
169600
115260
55777
68780
740000
586000
1995
292727
138373
235603
126462
122384
65480
900000
585000
1996
212990
138850
158585
121293
86510
64320
780000
575000
1997
273759
136484
236696
122516
111000
63650
900000
560000
1998
260530
138775
190419
117409
109367
64600
860000
586000
1999
252651
136911
239679
144515
131285
70850
950000
595000
2000
258750
139291
168158
102804
93966
65254
800000
542000
2001
243068
135122
152519
109434
88441
66100
650000
510.000
2002
260079
135371
173783
114066
133505
73400
850000
550000
2003
279310
144167
178488
108614
109240
65200
800000
545000
2004
276077
140345,5
184516,7 111485,9
121821,2 67638,08 806181,8 530454,5
2005
280424,1
140878,6
184283,6 110338,7
125013,5
2006
284771,1
141411,7
184050,5 109191,5
128205,8 67879,13 800818,1 518454,5
2007
289118,1
141944,8
183817,4 108044,4
131398,1 67999,66 798136,3 512454,5
2008
293465,1
142477,9
183584,3 106897,2
134590,4 68120,19 795454,5 506454,5
2009
297812,2
143010,9
183351,2
105750
137782,8 68240,71 792772,7 500454,5
2010
302159,2
143544
183118,1 104602,8
140975,1 68361,24 790090,8 494454,5
2011
306506,2
144077,1
182885 103455,7
2012
310853,2
144610,2
182651,9 102308,5
2013
315200,3
145143,3
182418,8 101161,3
150552 68722,82 782045,4 476454,5
2014
319547,3
145676,4
182185,7 100014,2
153744,4 68843,35 779363,6 470454,5
2015
323894,3
146209,5
181952,6 98866,99
156936,7 68963,88 776681,7 464454,5
2016
328241,3
146742,6
181719,5 97719,82
160129 69084,41 773999,9 458454,5
2017
332588,4
147275,7
181486,4 96572,65
163321,3 69204,93 771318,1 452454,5
2018
336935,4
147808,8
181253,3 95425,48
166513,6 69325,46 768636,3 446454,5
2019
341282,4
148341,9
181020,2 94278,31
169705,9 69445,99 765954,5 440454,5
2020
345629,5
148874,9
Kaynak : Tarım İl Müdürlükleri
180787,1 93131,14
172898,3 69566,51 763272,6 434454,5
110
67758,6 803499,9 524454,5
144167,4 68481,77
147359,7
787409 488454,5
68602,3 784727,2 482454,5
Grafik 2. TR21 Alt Bölgesinin Türkiye Ayçiçeği Üretimindeki Payı (%)
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Dünya ve Türkiye Ayçiçeği Üretimi
Dünyada en fazla AB, Arjantin, Rusya ve Çin’de üretilmekte olan ayçiçeği 2002 yılı
toplam üretimi 22.7 milyon tondur. En çok üretimin yapıldığı (23.4 milyon hektar) 1999
yılından bu yana sürekli azalarak dünya genelindeki ekim alanı 2002 yılında 19.5 milyon
hektara gerilemiş bulunmaktadır. Dünya ayçiçeği verim ortalaması ise 116 kg/dekar
düzeyindedir.
Dünya ayçiçeği yağı üretiminde ilk sırayı AB almaktadır. Sonra sırasıyla Arjantin ve
Rusya gelmektedir.
ÜLKELER
A.B.D.
RUSYA
AB
ARJANTİN
ÇİN
DÜNYA TOP.
Tablo 104. Ülkeler İtibariyle Ayçiçek Yağı Üretimi
1998
1999
2000
2001
435.000
534.000
474.000
401.000
750.000
832.000
1.312.100
1.185.000
2.203.874
2.063.442
2.007.933
1.900.184
2.020.450
2.471.600
2.158.300
1.304.500
490.324
584.582
644.563
571.447
8.931.766
9.684.089
9.804.690
8.350.881
2002
401.000
1.110.000
1.683.096
1.304.500
622.372
8.178.299
KAYNAK : FAO
Ülkemizde yaygın olarak tarımının yapılmaya başlandığı 1947 yılından 2000 yılına
kadar ayçiçeği ekim alanı 15.1 kat üretimi ise 24.7 kat artmıştır. Üretimdeki bu artış ekim
alanındaki genişleme yanında verimdeki önemli sayılabilecek iyileşmelerden kaynaklanmış
bulunmaktadır.
Başta iklim koşulları olmak üzere uygulanan alım ve fiyat politikaları yanında rakip
ürün fiyatları ve maliyetlerine bağlı olarak değişen ülkemiz ayçiçeği ekim alanı ve üretim
miktarı tablo-2 de verilmiştir.
Türkiye ayçiçeği verim değeri dünya ortalaması ile kıyaslandığında dünya
ortalamasından yüksek ve Arjantin verim ortalamasına yakın olduğu görülmektedir.
Türkiye toplam ayçiçeği ekim alanlarının yaklaşık % 58’i Trakya bölgesindeki
(Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) üç ilimizde bulunurken söz konusu illerin üretimleri toplamı
ülke üretiminin % 65 den fazlasını oluşturmaktadır.
111
Tablo 105. Türkiye Ayçiçeği Ekim Alanı, Üretim ve Verim Durumu
YILLAR
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
EKİM ALANI
(Ha.)
575.000
560.000
586.000
595.000
542.000
510.000
550.000
545.000
ÜRETİM
(Ton)
780.000
900.000
860.000
950.000
800.000
650.000
850.000
800.000
VERİM
(Kg/Ha)
1.357
1.607
1.468
1.596
1.476
1.275
1.551
1.475
KAYNAK : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve DİE verileri
Türkiye toplam ayçiçeği üretimin neredeyse 1/3 ‘ünü tek başına üreten Tekirdağ ilinin
ayçiçeği verim ortalaması ise 2000 yılı verilerine göre Türkiye (147 kg/dekar), Dünya
(116kg/da), ABD (125 kg/da) ve AB (166 ka/da) verim ortalamalarının çok üzerinde
bulunmaktadır.
Türkiye için son derece önemli olan yağlı tohumların üstelik pamuk ve zeytin dahil
tarım alanları içerisindeki payı % 7 iken Tekirdağ ilindeki ayçiçeğinin tarla alanları içindeki
oranı % 36 dolayındadır. İlde yıllara göre değişmekle birlikte 135000 hektar civarında bir
alanda tarımı yapılan bu ürün bazı ilçelerin toplam sahalarının % 40’ında üretilmektedir.
Başta Tekirdağ olmak üzere bölge illerinde bitkisel üretim buğday-ayçiçeği ikili
münavebesine kilitlenmiş bulunmaktadır
Dünya ve Türkiye Ticareti
Dünya ayçiçeği ihracatının yaklaşık % 30’unu tek başına Rusya gerçekleştirmektedir.
Bunu sırasıyla AB ve ABD izlemektedir. 3 milyon ton civarındaki ayçiçek yağı ihracatının ise
% 40’ı Arjantin tarafından yapılmaktadır. Bu ülkeyi yine AB ve ABD takip etmektedir.
Dünya ayçiçeği ithalatının yaklaşık % 70’i AB ülkelerince yapılırken en büyük yağ
ithalatçısı ülkeler AB, Hindistan ve Rusya’dır.
Dünya Ayçiçeği tohumu ve yağı dış ticaret miktarı tablo 3’te özetlenmiştir.
Tablo 106. Dünya Ayçiçeği Tohumu ve Yağı İthalat ve İhracatı
YILLAR
1996
1997
1998
1999
2000
2001
İHRACAT
(Milyon ton)
Ayçiçeği Tohumu Ayçiçeği Yağı
4,54
3,06
4,18
4,29
4,41
3,51
3,78
3,81
3,93
3,79
2,73
3,03
İTHALAT
(Milyon ton)
Ayçiçeği Tohumu Ayçiçeği Yağı
4,39
3,39
4,07
3,91
4,20
3,83
4,26
3,68
3,61
3,43
2,84
2,91
KAYNAK : FAO
1990 lı yıllarda 500-600 bin ton ayçiçeği tohumu ithal eden ülkemiz son iki yıldır bu
miktarı oldukça aşağılara indirmiş olmakla birlikte hala önemli ithalatçı ülke konumunda
112
bulunmaktadır. Ayçiçek yağı ithalatımız da oldukça fazla olup 1997 deki 128 000 ton
seviyesinden 100 000 ton düzeylerine inmiş olmakla birlikte hala önemli bir döviz harcama
kalemini oluşturmaktadır.
Türkiye Ayçiçek tohumu ve yağı İthalat ile İhracat bilgileri tablo 4 ve 5 te verilmiştir.
Tablo 107. Türkiye Ayçiçek Tohumu İthalat ve İhracatı (Toh. Olmayan)
İTHALAT
İHRACAT
YILLAR
Miktar (Ton) Değer (bin S)
Miktar (Ton)
Değer (bin S)
640.003
181.582
1.518
1.903
1996
564.233
139.761
697
1.211
1997
678.414
177.141
694
1.148
1998
483.815
117.571
1.057
1.115
1999
523.333
101.589
625
890
2000
182.691
41.524
846
991
2001
128.934
39.869
907
776
2002
6.872
2.122
103
112
Ocak 2003
KAYNAK : DTM
Tablo 108. Türkiye Ayçiçek Yağı İthalat ve İhracatı
İTHALAT
İHRACAT
Miktar (Ton) Değer (bin S)
Miktar (Ton)
Değer (bin S)
191.723
112.530
18.038
16.917
229.718.
128.441
67.919
54.836
157.678
103.339
73.454
58.444
131.975
72.974
36.984
26.117
100.680
39.541
38.521
21.727
133.473
62.781
24.400
14.048
92.442
51.732
11.305
8.682
346
202
1.627
1.312
YILLAR
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Ocak 2003
KAYNAK : DTM
Türkiye’nin en fazla ham ayçiçeği ihraç ettiği ülkeler Mısır, Suriye ve KKTC’dir. En
çok ithalat yaptığı ülkeler ise Ukrayna, Rusya, Romanya ve Arjantin’dir.
Dünya ve Türkiye Fiyatları
Dünya piyasa fiyatlarındaki gelişmeler aşağıda tablolarda verilmiştir.
Tablo 109. Dünya Ayçiçeği Tohumu Fiyatları
ROTTERDAM CİF
A.B.D.
YILLAR
(S/Ton)
(S/Ton)
266
258
1996/97
309
256
1997/98
257
223
1998/99
214
168
1999/00
219
167
2000/01
287
238
2001/02
299
266
2002/03
KAYNAK : USDA
113
1999/2000 ve 2000/2001 üretim dönemleri hariç dünya piyasa fiyatları sürekli artış
gösteren ayçiçeği ve ham yağ fiyatları 2002/2003 döneminde 300 (Rotterdam) seviyesine
çıkmış bulunmaktadır.
Rotterdam ve Minneapolis Borsalarında ayçiçek yağı fiyatları ise yıllar itibariyle
aşağıdaki tabloda görüldüğü gibidir.
Tablo 110. Dünya Ayçiçeği Tohumu Fiyatları
ROTTERDAM CİF
A.B.D.
YILLAR
(S/Ton)
(S/Ton)
545
499
1996/97
730
595
1997/98
560
444
1998/99
413
365
1999/00
428
350
2000/01
587
513
2001/02
619
716
2002/03
KAYNAK : USDA
Türkiye’de üretilen ayçiçeğinin yaklaşık % 98’i yağlık amaçlı olup pazarlanan
mahsulün fiyatını belirleyen ise en büyük pazar payına sahip olan Trakya Birlik Tarım Satış
Kooperatifidir.
Tablo 111. Yıllar İtibariyle Ayçiçeği ve Buğday Ortalama Alım Fiyatları ve Pariteler
Eylül Ayı Ayçiçek Alım
2. Sınıf Buğday Alım Fiyatı
PARİTELER
Fiyatı
YILLAR
1 Eylül
Temmuz Temmuz
TL/Kg
Döviz
Kuru
USD/Ton
TL/Kg
Ort. Döviz
Kuru
1984
1985
1986
120
143
169
403
558
702
297.80
256.30
240.70
42
59
75
377
532
885
111.40
110.90
109.50
2.88
2.42
2.25
2.67
2.31
2.20
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
215
370
670
883
1.500
2.500
4.000
9.500
18.000
35.000
65.000
110.000
130.000
165.000
370.000
460.000
915
1.580
2.240
2.720
4.650
7.074
11.835
33.994
47.273
86.238
168.210
276.290
444.521
656.282
1.364.789
1.629.167
235.00
232.80
299.10
317.30
322.60
353.40
338.00
279.50
380.80
405.90
391.10
398.13
292.45
251.42
271.10
282.35
97
167
370
500
790
1.165
1.800
3.720
5.850
17.600
33.350
52.350
74.000
92.000
150.600
211.600
310.000
867
1.424
2.140
2.660
4.400
6.917
11.200
30.775
44.023
83.146
152.817
268.710
427.919
630.278
1.127.140
1.659.809
1.430.000
111.90
117.30
172.90
188.00
179.50
168.40
160.70
120.90
155.80
211.70
218.20
194.82
172.93
145.97
133.61
127.48
216.78
2.22
2.22
1.81
1.73
1.90
2.15
2.22
2.55
6.62
1.89
1.85
2.10
1.76
1.79
2.46
2.17
2.10
1.98
1.73
1.69
1.80
2.10
2.10
2.31
2.44
1.92
1.80
2.04
1.69
1.72
2.03
2.21
NOT: 2003 verileri Haziran 2003 ayı itibariyledir.
114
USD/Ton TL/Ton USD/Ton
Destekleme alım uygulaması kapsamından çıkarılan ayçiçeğinin yurt içi fiyatını
belirleyen ürün maliyeti, rakip ürünlerin pazar fiyatı, yaşanılan enflasyon oranı, stok seviyesi
ve dış pazar fiyatları gibi çok sayıda unsura ilave olarak Trakya Birliğin alım gücü de fiyatı
belirleyen önemli bir faktör olarak görülmektedir.
Yıllara göre değişmekle birlikte anılan kuruluşun pazar payı, en düşük olduğu 1994
yılı (% 12.5) ile en çok olduğu 1992 yılı (% 62) hariç, genelde % 30-40 düzeyindedir.
1999 yılından bu yana telafi edici destekleme (prim) uygulaması kapsamına alınan
ayçiçeği alım fiyatlarındaki gelişmeler, buğday alım fiyatları ile arasındaki oluşan pariteler
tablo 8 de detaylı bir şekilde verilmiştir. 2002 yılı mahsulüne 85 000 TL/kg olarak verilen
prim bu tablolarda kullanılmamıştır.
18 yıllık bir peryot incelendiğinde ayçiçeği/buğday fiyatları arasındaki parite ister TL
ve isterse dolar bazında olsun genelde ayçiçeği aleyhine gelişmiştir. Bu dengenin bozulduğu
yıllarda ise ayçiçeği ekim alanlarında ve dolayısıyla üretimde azalmalar görülmektedir.
Ayçiçeği alım fiyatlarındaki gelişmeleri ekonomide yaşanılan enflasyondan
arındırarak yapılan bir değerlendirmeye göre ise bu ürünün gerçekte fiyatının artmadığı 1997
yılından bu yana da azaldığı gözlenmektedir.
Ayçiçeği üretiminde kullanılan üç önemli girdi olan motorin, gübre ve tohumluk
fiyatları ile ürünün kendi fiyatındaki değişmeleri ve ilişkiyi bu fiyatlar deflate edilerek bir
arada incelendiğinde ise özellikle mazot ve tohumluk fiyatların ürün fiyatını çok aştığı
görülmektedir.
Bu durum aşağıda tabloda özetlenmiştir.
Tablo 112. Cari ve Reel Bazda Ayçiçeği Üretiminde Kullanılan Motorin, Gübre (20.20.0)
ve Tohumluk Fiyatlarında Meydana Gelen Değişiklikler (1986-2000)
AYÇİÇEĞİ
MOTORİN
GÜBRE
TOHUM
Cari
Reel
Cari
Reel
Cari
Reel
Reel
YILLAR
Cari Fiyat
Fiyat
Fiyat
Fiyat
Fiyat
Fiyat
Fiyat
Fiyat
(TL/kg)
(TL/kg) (TL/kg) (TL/kg) (TL/kg) (TL/kg) (TL/kg)
(TL/kg)
170
170
166
166
80
80
2000
2000
1986
215
159,69
273
202,78
103
76,5
2200
1634,1
1987
370
174,54
413
194,83
188
88,68
2500
1179,35
1988
668
181,07
921
249,66
233
63,16
6900
1870,42
1989
850
146,2
1635
281,23
340
58,48
12000
2064,05
1990
1500
162,06
2330
251,74
420
45,37
15000
1620,62
1991
2500
165,2
3775
249,45
742,5
49,06
32000
2114,57
1992
4000
157,89
5565
219,68
1376
54,31
65000
2565,84
1993
8500
161,85
12270
233,65
6400
121,87
110000
2094,64
1994
18000
183,09
19730
200,70
15000
152,58
260000
2644,75
1995
35000
200,01
43210
246,93
20000
114,29
730000
4171,71
1996
65000
204,99
88200
278,16
46400
83,26
1205000
3800,32
1997
110000
197,89
119200 214,45
40000
71,96
1900000
3418,26
1998
130000
149,73
254500 293,13
60000
69,11
3000000
3455,35
1999
165000
119,07
439100 316,88
97000
70,0
4300000
3103,17
2000
KAYNAK : PÜİS (2001) “Tekirdağ İli Merkez İlçe Motorin Fiyatları” Petrol
Ürünleri İşverenler Sendikası Trakya Şubesi Kayıtları, Tekirdağ
Haziran 2001
Ayçiçeği ürününde reel fiyatları 1986-2000 yılları arasında 170 TL/kg ile 119,07
TL/kg arasında değişiklik göstermiştir. Ürün fiyatlarında özellikle 1996-1998 yılları arasında
reel fiyatlar yüksek düzeyde seyretmiştir. 2000 yılında ise başlangıç yılına oranla % 29,96’lık
bir azalış söz konusudur.
115
Tablo 113. Ayçiçeği Pazarlaması (SWOT Analizi)
Ayçiçeği Üretim Ve Pazarlanması
Strateji
Mevcut Durum
-Ülkemizin yağ açığı
hızla artmakta.
-Yağ bitkileri üretimi
yağ açığımızın çok
küçük bir bölümünü
karşılayabilmekte.
-Ülkemizde bulunan
çok sayıdaki yağ
fabrikası Dünyanın
en iyi teknolojisine
sahip olmalarına
karşılık hammadde
yetersizliği
nedeniyle ancak %40
kapasitede
çalışabilmekte
-Yağlı tohum ve ham
yağ ithalatı hızla
artarak toplam
ithalatımızda önemli
yer edinmekte.
-Ayçiçeği/diğer
ürünler
,Ayçiçeği/girdi
paritesinin ayçiçeği
aleyhine çok düşük
olması sonucu
ayçiçeği
yetiştiriciliğinden
uzaklaşma
Problemler
-Ayçiçeği diğer ürünler fiyat
paritesinin sürekli düşmesi
sonucu tercih edilmemesi
(Örneğin:Ayçiçeği /buğday
paritesi 1980 yılında 2.9 iken
2000 yılında 1.6 ya düşmesi)
-Alımdaki yanlış uygulamalar
depolama olanaklarının
yetersizliği, bazı üreticilerin
ürününü ucuz fiyattan satmak
zorunda olmaları.
-Ayçiçeği/girdi paritesinin
sürekli ve artan bir hızla
ayçiçeği aleyhine dönüşmesi.
-Tohumluk maliyetinin çok
yüksek olması nedeniyle hibrit
tohumluktan kaçınma
-Piyasada çok sayıda çeşit
bulunmasına karşılık Orabanşın
hala problem yaratması ve tam
dayanıklılığın bulunamaması.
-Yine piyasada çok sayıda çeşit
bulunmasına karşılık bu
çeşitlerin bitkisel ve
yetiştiricilik özellikleri
hakkında yeterli bilginin
çiftçiye verilmemesi sonucu
hibrit tohum kullanımından
beklenen verim artışının
sağlanamaması.
-Ayçiçeği üretiminde
yetiştiricilikten kaynaklanan
verim düşüklüğü yanında
kullanılan çeşitten kaynaklanan
hataların üretici ve pazarlayıcı
kuruluş ve şirketlerden hukuki
olarak sorulmaması.
-Ayçiçeği üretiminde kullanılan
çeşitlerin hastalık ve
zararlılar,döllenme vb. sorunlar
yönünden değişik iklim
koşulları karşısındaki
performanslarının tam
bilinmemesi ve çiftçinin
bilgilendirilmemesi.
-Birim alan yağ verimini
artıracak yağ oranı yüksek çeşit
kullanımı ve yetiştiricilik
bilgileri eksikliği.
-Ayçiçeği özellikle yabancı
otlara dayanıklılık ,yüksek yağ
içeriği ve kalitesi,hastalık ve
zararlılara dayanıklılık için
doğanın dengesini ve insan
sağlığını tehdit edebilecek
“Transgenik çeşitlerin”
kullanılma olasılığı ve
denetleme eksikliği.
-Sulamanın yokluğu
-Buğday/Buğday
münavebesinin yaygınlaşacağı
korkusu
116
Fırsatlar
-Ülkemizde çok sayıda
bulunan yağ
fabrikasının dünyanın
en iyi teknolojisine
sahip olmaları ve
hammadde yetersizliği
nedeniyle %40
kapasitede çalışmaları
-Artan yağ açığımız
dolayısıyla yağlı
tohumlu bitkilere olan
talep.
-Tüketim alışkanlığı
nedeniyle ayçiçeği
yağının
beslenmemizdeki
önemini koruması.
-Trakya bölgesi dışında
ayçiçeği yetiştiriciliği
için uygun bölgelerin
bulunması, özellikle
GAP bölgesinde gerek
ana gerekse ikinci ürün
yetiştiriciliği için
mevcut durum
-Ayçiçeği üretiminin
katlarca daha fazla
artması olasılığına
karşı bile pazarlama
sorununun olmaması.
-Yetiştiriciliğinin
tamamen mekanize
olması nedeniyle
üretici tarafından
tercih.
-Alım ,pazarlama,
depolama vb. Organize
edecek çiftçi
kuruluşlarının
bulunması
-Ayçiçeği konusunda
ki araştırmaları yüksek
düzeye ulaşan ve
ülkesel Ayçiçeği
Araştırmaları
Projesinin Merkezi
olan Trakya Tarımsal
Araştırma
Enstitüsünün ve
Trakya Birlik Genel
Müdürlüğünün TR21
alt bölgesinde
bulunması.
-Arıcılığın
geliştirilmesinin
ayçiçeği verimine
%25-30 oranındaki
olumlu katkısı.
Tehlikeler
-Ayçiçeği girdi
maliyetinin yüksekliği,
verim ve birim fiyatının
düşüklüğü nedeniyle
gelirin azalması ve
yetiştiricilikten kaçma
veya tamamen
vazgeçme.
-Hibrit tohumdan
beklenen verimin
gerçekleştirilememesi
nedeniyle kullanımından
uzaklaşma.
-Orabanşın hızla artarak
sorun yaratması ve tam
dayanıklılığın
bulunamaması.
-Döllenme, hastalık ,
zararlı vb. sorunların
yaratabileceği ani ve çok
yüksek oranda verim
düşüklüğü.
-Tohum üreticisi,
pazarlayıcı kuruluş ve
şirketlerin üzerlerine
düşen sorumluluklarının
ve aksaklıkların hukuki
açıdan
denetlenmemesinin
yaratabileceği
beklenmedik kayıplar.
-Özellikle son yıllarda
kullanımına başlanan
“Transgenik
çeşitlerin” üretime girme
olasılığının insan sağlığı
ve doğa dengesi için
yaratacağı büyük
sorunlar.
AYÇİÇEĞİ PAZARLAMA KANALI
Üretici
Trakya
Birkik
İşleme
Fabrikası
Fabrika
Küspe
Yem
Fabrikası
Tüccar
Borsa
Yağ
Yetiştirici
Tüketici
117
4.7.1.2 Zeytin-Zeytinyağı Üretim-Tüketim Analizi ve Pazarlaması
4.7.1.2.1 Üretim ve Üretim Trendi
Türkiye’de zeytin ağacı mevcudundaki artış devam etmekte ve buna bağlı olarak üretim
de artmaya devam etmektedir. Aşağıda grafiklerde de görüldüğü gibi son yıllarda zeytin
ağacı sayısı ve zeytin üretimi artış trendi yeni bir ivme kazanmıştır. Bunun en önemli
nedenlerinden biri 1986 yılından itibaren üretici eline geçen zeytin fiyatlarının reel olarak
artış eğilimine girmiş olmasıdır.
Türkiye’de zeytin üretimindeki en önemli sorun üretimdeki dalgalanma (periyodisite)
dır. Üretimde yıldan yıla görülen dalgalanma var ve yok yılı diye adlandırılmakta ve
zeytinyağı üretimini de yıldan yıla büyük oranda dalgalandırmaktadır. Yıldan yıla değişmekle
birlikte Türkiye’de üretilen zeytinlerin %70-75’i yağlık ve geriye kalan miktarı sofralıktır.
Periyodisite den dolayı üretim yıldan yıla büyük dalgalanma göstermektedir. Son yıllara
bakılırsa yağlık zeytin üretimi 1.400.000 ton ile 300.000 ton arasında değişmektedir.
Grafik 3 . Türkiye'de zeytin ağacı sayısındaki gelişme eğilimi
(
1
0
0
0
A
ğ
a
ç
)
90 000
85 000
11 000
Meyveli
Meyvesiz
10 000
9 000
8 000
80 000
7 000
6 000
75 000
5 000
4 000
70 000
3 000
65 000
2 000
80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99
19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19
Periyodisiteye bağlı olarak üretimin var yılında zeytin yağı üretimi artmakta ve
üretilen zeytin yağının tümü tüketilemediği için (iç talep ve ihracat yoluyla) stoklar
artmaktadır. Stokların arttığı yılda stok maliyeti artmakta veya üretici zeytinyağını çok düşük
fiyatla satabilmektedir. Üretimin az olduğu yılda ise üretilen zeytinyağı ihracat talebini
karşılamakta yetersiz kaldığı için fiyatlar yükselmekte ve tüketici zeytinyağı için yüksek fiyat
ödemek durumunda kalmaktadır.
118
Grafik 4. Türkiye'de zeytin üretimindeki gelişme eğilimi
1 400
Bin Ton
1 300
Sofralık
1 200
Yağlık
1 100
1 000
900
800
700
600
500
400
300
200
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
1983
1982
1981
1980
100
1995-2003 yılları arasında TR2’nin Türkiye zeytin üretimindeki payı grafikte
gösterilmiştir. Grafikten izlendiği gibi TR2’nin Türkiye zeytin üretimindeki payı yıllara göre
değişim göstermekte olup en düşük %13 en yüksek %29 arasında seyretmiştir. TR 2’de zeytin
ağacının özelliğinden kaynaklanan periyodisiteden dolayı zeytin üretimi yıllara göre inişli
çıkışlı bir grafik izlemekte ve üretime bağlı olarak bir yıl düşük (yok yılı), bir yıl yüksek (var
yılı) ürün alınmaktadır.
Grafik 5. TR 2 Batı Marmara'nın Türkiye zeytin üretimindeki payı (%)
%30
%25
%20
%15
%10
%5
%0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Kaynak : DİE
1994 yılından itibaren TR2 ve Türkiye genelinde zeytin üretiminde var yıllarında
önemli bir artış olmuştur. Zeytin ve zeytinyağı için sezon 1 Kasım’da başlamakta, zeytin
hasadı mart ayına kadar devam etmekte ve sezon Ekim ayında sona ermektedir. 2003
verilerine göre TR2’de 14.224.139 adet meyve veren yaşta zeytin ağacı bulunmaktadır. TR2
119
Bölgesi, Türkiyede mevcut 92.250.000 adet meyve veren yaştaki zeytin ağaçlarının %
15,42’sine sahiptir.
Tablo 114. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Zeytin Üretimi
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2.204
2.880
3.445
3.504
4.530
4.725
4.823
4.829
3.708
TR 212
Edirne
0
0
0
0
0
0
0
0
0
TR 213
Kırklareli
0
0
0
0
0
0
0
0
0
TR 221
Balıkesir
82.459
396.122
65.915
268.781
56.267
299.801 43.677
TR 222
Ç.Kale
46.110
122.964
39.326
81.902
32.867
91.642 29.959
521.966 108.686
354.187
93.664
396.168 78.459
TR 211
Tekirdağ
191.885 122.859
126.503
49.894
TR2 Batı
Marmara
130.773
Türkiye
515.000 1.800.000 510.000 1.650.000 600.000 1.800.000 600.000 1.800.000 850.000
323.217 176.461
Kaynak : DİE
TR’2 Türkiye zeytin üretiminin ortalama olarak %21’ini karşılamaktadır. İstatistik
verilerinden toplam zeytin üretiminin ortalama %20’sinin sofralık için ayrıldığı ve %80’ inin
de zeytinyağı üretimi için kullanıldığı görülmektedir. Zeytin ağacında görülen periyodisiteden
doğal olarak zeytinyağı üretimi de etkilenmektedir.
TR’2’de bulunan zeytinlik alanların %71,6’sı Balıkesir İlinin Ege ve Marmara Denizi
kıyılarında ki bölgede bulunmaktadır. Geniş bir turizm potansiyeline sahip bu bölgedeki
zeytinlik alanların arazi kıymetlerinin artması zeytin varlığı için tehdit oluşturmaktadır.
4.7.1.2.2. Zeytinyağı İşleme Sanayi
Türkiye dünya sofralık zeytin üretiminde ikinci, yağlık zeytin ile zeytinyağı
üretiminde ise dördüncü büyük üretici ülkedir. TR2’de 4 adeti Balıkesir’de, 1 adeti de
Çanakkale’de olmak üzere toplam 5 adet rafine zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır. Ayrıca
ham zeytinyağı işleyen toplam 154 adet fabrika vardır.
4.7.1.2.3. Zeytinyağı Dışsatımı (İhracat)
Türkiye’nin zeytinyağı ihracatı da zeytinyağı üretiminde meydana gelen dalgalanmalar
sebebiyle yıldan yıla keskin artış ve düşüşler göstermektedir. Türkiye net zeytinyağı
ihracatçısı ülkeler arasında bulunmaktadır. Ancak zeytin üretimindeki yüksek oranlı
dalgalanma, işleme teknolojisi, pazarlama politikaları ve diğer zeytinyağı üreticisi
rakiplerimizin zeytinyağı üretimindeki artış ve düşüşler ihracatımızı etkilemektedir.
Zeytinyağı ihracatımız ağırlıklı olarak katma değeri düşük olan dökme formda
yapıldığından, değer olarak da düşük gerçekleşmektedir. Zeytinyağı ihracatı sezonlar
itibariyle düzensiz seyretmektedir. Bu durum üretimin yanı sıra dış piyasa koşullarından
kaynaklanmaktadır. Yapılan ihracatta önemli paya sahip ülkeler İtalya, İspanya ve ABD’dir.
120
Tablo 115. Yıllar İtibariyle Türkiye’nin Zeytinyağı Üretimi ve İhracatı
Yıllar
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Üretim
(Bin ton)*
İhracat
(Bin ton)
56
50
160
40
224
40
200
70
7,3
10,7
58,1
22,3
48,7
43,3
103,4
97,2
İhracat
(Milyon ABD $)
12,6
15,0
112,8
70,4
97,1
70,2
172,2
166,1
Kaynak: DİE. *Uluslararası Zeytinyağı Konseyi
4.7.1.2.4. Zeytinyağı Pazarlaması ve Fiyat Oluşumu
TR2’de zeytinyağı pazarlamasında tüccar, Tariş, borsa ve üreticilerin tüketiciye
akrabalar ve pazarlar vasıtasıyla direkt satışları etkili yöntemlerdir. TARİŞ zeytin alımlarında
ülke çapında etkili konumda olması nedeniyle fiyatın oluşumunu da etkilemektedir.
Zeytinyağında 1994-1997 sezonu için destekleme fiyatı uygulanırken 1998/1999
sezonu için Bakanlar Kurulu kararı ile prim uygulamasına geçilmiş ve 1 kg zeytinyağı için
ödenecek prim tutarı piyasa koşulları içinde oluşan fiyat ile üretici maliyeti ve üreticinin
korunması hususları dikkate alınarak 40 cent / kg olarak belirlenmiştir. 2001 yılında ise
üreticiye zeytinyağı için 28 cent/kg ödeme yapılmıştır.
TARİŞ’in açıkladığı alım fiyatları genelde borsa fiyatından yüksek olmuştur. Bu
nedenle de fazla alım yapmak zorunda kaldığı yıllar olmuş ve bu da stoklara yol açmıştır.
Balıkesir Ticaret Borsası da pazarlama kanalında son yıllarda önem kazanmış bir
kuruluştur. Zeytinyağı fiyatları sezon başı olan Ekim-Ocak arasında düşükken, bu aylardan
sonra arz artışının yavaşlamasına bağlı olarak nominal artış trendine girmektedir.
4.7.1.2.5. Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Talebi
Türkiye’de zeytinyağı üretiminde son yıllarda görülen artışlara rağmen tüketimde
istenilen düzeye ulaşılamamıştır. Diğer üretici ülkelerin aksine Türkiye’de zeytinyağı üretimi
düşük kalmaktadır. İspanya ve İtalya ‘da kişi başına düşen tüketim miktarı yılda 10-12 kg
Yunanistan’da 20 kg iken bu rakam ülkemizde ancak 1,2 kg seviyesine ulaşmaktadır.
üretimde periyodisite ye bağlı olarak görülen üretim ve verim düşüklükleri zeytinyağının
diğer bitkisel yağlara göre daha pahalı olmasına yol açmaktadır. Zeytinyağı tüketiminin
düşüklüğünün en önemli iki nedeni göreceli olarak fiyatının yüksek olması ve tüketim
alışkanlığıdır.
Aşağıda ki tablolarda zeytinyağı ve sofralık zeytin için gelecek 10 yıllık talep
projeksiyonunu göstermektedir. Projeksiyonun hazırlanmasında temel yıl (2000) zeytinyağı
tüketimi kişi başına 1,2 kg/yıl olarak kabul edilmiş ve gelir-talep esnekliği Koç ve ark.,
121
(2001) tarafından yapılan çalışmadan alınmıştır (0,66). Talep projeksiyonun hazırlanmasında
aşağıdaki eşitlik kullanılmıştır.
C '  N 'd Y '
Eşitlikte,
C ' tüketimdeki büyüme oranını (veya iki dönem arasında (t ve t+1) söz konusu
ürünün tüketimindeki % değişmeyi),
N ' nüfus artış hızını,
d gelir-talep esnekliğini,
Y ' kişi başına reel gelirdeki artış hızını,
Tüketimdeki büyüme oranı hesaplandıktan sonra kişi başına tüketim (Qd), temel
yıldaki kişi başına tüketim (Qt-1) ile köşeli parantez içindeki ifadenin çarpımından bulunur.
Qtd  Qtd1 * 1  C ' / 100
Tablo 116. Türkiye’de Zeytinyağı Talep Projeksiyonu
Yıllar
Yıllık
Nüfus Gelir Artış
Talep
Artış Hızı
Hızı
Büyüme
(%)
(%)
Hızı (%)
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
2006
2007
2008
2009
2010
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
Nüfus
(000)
1,223
1,223
1,223
1,223
1,223
70.703
71.572
72.431
73.279
74.119
Talep
(Ton)
Arz
Arz talep
(Bin ton) Dengesi
86,46
87,52
88,57
89,61
90,64
280
38
284
39
289
194
-49
196
-51
198
Tablo 117. Türkiye’de Zeytin Talep Projeksiyonu
Yıl
2006
2007
2008
2009
2010
Yıllık
Nüfus Gelir Artış
Talep
Artış Hızı
Hızı
Büyüme
(%)
(%)
Hızı (%)
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,076
4,076
4,076
4,076
4,076
Nüfus
(000)
Talep
(Ton)
70703
71572
72431
73279
74119
288,2
291,7
295,2
298,7
302,1
122
Arz
Arz Talep
(Bin ton) Dengesi
600
82
609
84
618
312
-209
314
-215
316
Zeytin sektörü pazar analiz çalışması ve projeksiyonlar Türkiye zeytinyağı ve zeytin
pazarında sorunlar yaşanmakta olduğunu ve gelecek 10 yıllık dönem de önemli arz şoku ve
stok sorunu yaşanabileceğini göstermektedir. Arz şoku üretici eline geçen fiyatlarda büyük
düşme yaratabilir. Projeksiyona göre hem zeytinyağı hem de sofralık zeytin arz-talep
dengesinde büyük iniş çıkışlar olacaktır. Bu durum bir taraftan periyodisite sorununun
azaltılması ve bir taraftan da etkin bir stok yönetiminin önemini ortaya koymaktadır.
İç pazarda zeytinyağı tüketiminin artırılması için jenerik reklam programı
başlatılabilir. Ürün çeşitlendirme (zeytinyağlı yemek sosları) ve ürün farklılaştırma (ambalaj,
orijin, ürün objektif kalitesi vb) yoluyla katma değeri yüksek zeytinyağı dışsatımı artırılabilir.
TR2’nin toplam üretiminin %90’a yakın bir kısmının gerçekleştiği Edremit
Körfezindeki mikroklimanın etkisinde zeytinyağı kalitesi çok yüksektir. Balıkesir’de üretilen
zeytin ve zeytinyağının pazarlamasındaki sorunları aşmada ve tüketimin artırılmasında bu
özelliklerden faydalanmak ve reklam ve tanıtımda kullanmak gereklidir.
Sofralık zeytin ve zeytinyağı üretiminde ileriye ve geriye doğru entegrasyon
(sözleşmeli üretim) gelişmemiştir. Ancak pazarda üretici kooperatifleri aktif rol
oynamaktadır. Kooperatif yöneticilerinin stratejik pazarlama (tüketici eğilimli) konusunda
eğitilmeleri uzun dönemde pazarlama sorunlarının çözümüne ve istikrarlı bir pazar
oluşumunu sağlayabilir. Son yıllardaki zeytinyağı ihracat pazarının çeşitlendirilmesi gayretleri
de devlet tarafından desteklenmelidir.
Tablo 118. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Zeytin ve Zeytinyağı Pazarlaması
(SWOT Analizi)
Zeytin ve
zeytinyağı
pazarlaması
Mevcut durum
Problemler
Fırsatlar
Tehlikeler
-Periyodisite var
-Var yıllarındaki
arz fazlalığı
stoklama
problemine,
fiyatların
düşmesine neden
oluyor.
-İhracattaki artış ve
AB’ye uyum
nedeniyle ürün
standardizasyonu
-Arz şoku ve
fiyatların
düşmesi
-Var yıllarında stok
fazlalığı var
-Var yılı ile yok yılı
arasında zeytinyağı
fiyatları aşırı
dalgalanmaktadır.
-Zeytinyağı tam
olarak
tanınmamaktadır.
-Stoklamada
uygun depolama
koşulları eksik.
-Zeytinyağı
işleme
teknolojileri eski,
kaliteyi olumsuz
etkiliyor.
-İç ve dış tüketim
miktarı çok
düşük
-Tüketimi artırıcı
kampanya yok
123
- Ambalaj ve
etiketleme ile pazar
payı artırılabilir.
-Tüketicilerin
bilinçlendirilmesi
ve özellikle kalp
hastalıklarına olan
olumlu etkisi
sayesinde iç
tüketim artırılabilir.
-Marka yaratılarak
dünyaya Türk
zeytinyağı
tanıtılabilir.
Ham dane Zeytin Pazarlama Kanalları (Mamül ürüne kadar
)
Kaynak:Zeytincilik Araştırma Enstitüsü.
Ham Dane Zeytin (Üretici)
Yağlık %80
Aile
Tüketimi
Sofralık %20
Toplayıcı Tüccar
(Aracı)
Özel Zeytinyağ
Fabrikaları
Aile Tüketimi
(işlenmiş)
Borsa
Tarım Satış Kooperatifi
TARİŞ
Özel Rafine
Zeytinyağ
fabrikaları
Yarı Mamul
(üretici)
Özel salamura İşletmeleri
Mamul Ürün Pazarlama Kanalları
(İHRACATÇI-TOPTANCI-PERAKENDECİ-TÜKETİCİ)
124
İyi ve etkin bir pazarlama organizasyonu tüketici talep ve tercihlerini üretim kesimine
eksiksiz ulaştırabilmelidir. Pazarlamadan beklenen etkinliğin sağlanabilmesi aynı zamanda
üretici örgütlenmesi ile yakından ilgilidir. Balıkesir İlinde üretici örgütlenmesinin yetersizliği
verim ve kaliteyi artırmakta önemli bir sorun olarak durmaktadır. Hayvancılıkta üretimin
örgütlenmesinden amaç; üretimde bulunan işletmelerin ekonomik açıdan gelişmelerini
sağlamak, geçimini bu alandan temin eden kesimin sosyal ve ekonomik refahını artırmaktır.
Balıkesir İlinde pazarlama açısından en büyük sorun örgütlenmenin olmayışıdır.
Ekonomik örgütlenmede kooperatifler, kooperatif şirketler, şirketler ya da üretici
birliklerinden her hangi biri tercih edilebilir. Önemli olan bu oluşumlarda üretim alt sektörleri
itibariyle ihtisaslaşmanın ön planda tutulmasıdır.
125
4.7.1.3. Çeltik Üretimi ve Pazarlanması
Çeltik, su içinde çimlenebilen ve kökleri suda erimiş oksijenden yararlanabilen tek
tahıl cinsidir. Çeltiğin Türkiye tarımı bakımından önemli bir yönü de, tuzlu ve alkali
arazilerde yetiştirilmesi ve hatta bu tip arazilerin ıslahında etkili olmasıdır. Ayrıca çeltik besin
kaynağı olarak tahıllar içinde buğdaydan sonra en önemli kültür bitkisidir. Dünya’da yaşayan
insanların yarıdan fazlasının ana besinidir. Pirinçte nişasta oranı buğdaydan yüksektir. 100
gram pirinçte, 78 gram nişasta, 8 gram protein, 13 gram su, 1 gram kül ve yağ bulunmaktadır.
Pirinç besin maddesi olarak taşıdığı bu değer yanında endüstride de yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır.
Çeltik üretimi bakımından önde gelen ülkeler sırasıyla arasında Çin, Hindistan,
Endonezya, Bangladeş ve Vietnam’dır. Dünya üretiminin % 30,6’sını Çin, % 21,2’sini
Hindistan gerçekleştirmektedir. Ülkemizin Dünya çeltik üretiminde aldığı pay ise %0,07’dir.
4.7.1.3.1. Çeltik Üretimi
2003 yılı verilerine göre TR2 Batı Marmara Bölgesi, Türkiye çeltik ekilişinin %
59,32’sini, üretiminin ise % 93,45’ini karşılamaktadır.
TR2’nin ortalama çeltik verimi 4.155 kg /ha civarındadır. Dünya çeltik verimi ise
ortalama 3.968,2 kg/ha’dır (FAO) Aşağıdaki tabloda TR2 İllerinde ve Türkiye genelinde
1995-2003 yılları arası çeltik ekilişi, verimi ve üretimine ait bilgiler verilmiştir.
Tablo 119. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Çeltik Ekim, Verim, Üretim
Değerleri (1995-2003)
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Kırklareli
Tekirdağ
Türkiye
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Kırklareli
Tekirdağ
Türkiye
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Kırklareli
Tekirdağ
Türkiye
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Kırklareli
Tekirdağ
Türkiye
Ekim (ha)
20.220
2.470
1.134
70
0
50.000
23.662
2.370
1.452
125
30
54.850
25.834
2.947
2.449
144
120
55.000
26.711
3.413
2.506
197
148
60.000
Verim (kg/ha)
4.887
3.598
3.731
2.671
0
3.003
5.319
3.486
3.619
3.600
3.000
3.067
5.318
3.675
4.216
3.236
2.675
3.000
5.770
3.744
4.198
4.325
3.236
3.156
126
Üretim (ton)
98.822
8.886
4.231
187
0
150.000
125.872
8.261
5.255
450
90
168.000
137.389
10.829
10.325
466
321
165.000
154.141
12.777
10.519
852
479
189.000
Yıllar
1995
1996
1997
1998
30.655
3.959
3.293
347
150
65.000
26.093
4.261
3.352
364
205
58.000
24.487
7.218
2.145
470
587
59.000
26.070
6.401
2.162
507
663
60.000
27.910
7.082
2.267
378
922
65.000
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Kırklareli
Tekirdağ
Türkiye
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Kırklareli
Tekirdağ
Türkiye
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Kırklareli
Tekirdağ
Türkiye
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Kırklareli
Tekirdağ
Türkiye
Edirne
Balıkesir
Çanakkale
Kırklareli
Tekirdağ
Türkiye
Kaynak: DİE
5.711
3.796
4.121
3.418
3.173
3.139
6.433
3.509
4.462
3.739
6.600
3.630
5.774
4.266
4.547
4.170
4.302
3.661
5.784
4.127
4.494
4.053
4.279
3.611
6.055
3.309
4.318
4.151
4.102
3.434
175.087
15.028
13.571
1.186
476
204.000
167.859
14.953
14.957
1.361
1.353
210.000
141.393
30.795
9.754
1.960
2.525
216.000
150.803
26.417
9.715
2.055
2.837
216.000
169.010
24.437
9.790
1.569
3.782
223.200
1999
2000
2001
2002
2003
Grafik 6. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Yıllara Göre Çeltik Ekiliş ve
Üretimindeki Değişim Oranları (1995-2003)
250000
200000
Ekiliş(ha)
Üretim(ton)
150000
100000
50000
0
1995
1996
1997
1998
1999
127
2000
2001
2002
2003
Çeltik ekiliş alanları 1999 yılına kadar büyük bir hızla artış göstermiştir. 2000-2001
yıllarında bir azalma olduysa da 2003 ve 2004 yıllarında sulanabilir alanların artmasına
paralel olarak ekiliş ve üretim artmıştır.
Tablo 120. Çeltik Ekilişinin İllere Göre Dağılımı (2005)
İl Adı
1.EDİRNE
2.BALIKESİR
3.SAMSUN
4.ÇORUM
5.ÇANAKKALE
6.ŞANLIURFA
7.SİNOP
8.ÇANKIRI
9.DİYARBAKIR
10.TEKİRDAĞ
Yüzdesi
%46,17
%12,24
%10,12
%7,13
%5,35
%3,17
%2,83
%2,42
%2,19
%2,15
Alanı (da)
259.724
68.863
56.902
40.103
30.083
17.836
15.945
13.638
12.343
12.100
Türkiye çeltik ekilişinin % 46,17’sinin gerçekleştiği TR2 Batı Marmara Bölgesi
illerinden olan Edirne’de üretici başına düşen ortalama çeltik arazisi 31,8 da. olmasına
rağmen özellikle İpsala bölgesinde tek veya bir aileden birkaç kardeşe ait büyük çeltik
arazileri bulunmaktadır. Ayrıca bu büyük arazilerin sahibi olanların bazılarının çeltik fabrikası
sahibi olduğu da üretici düzeyinde yapılan araştırmalar sonucu anlaşılmıştır. Hatta bu fabrika
sahiplerinin işlediği çeltik alanının Türkiye’nin % 20-25’i civarında olduğu tespit edilmiştir.
Edirne’de çeltik tarımının yaygınlaşmasında ve uzun yıllardır sürüp gitmesindeki en büyük
neden Meriç ve Ergene nehirlerinin çeltik’te önemli bir su kaynağı olmasındandır. Bilhassa
Türkiye ile Yunanistan sınırını çizen Meriç nehri kenarında bulunan 170 km’lik alanda taban
suyunun yüksek olması nedeniyle çeltikten başka diğer tarla ürünlerinin yetiştirilmesi
mümkün olmadığından bu yerler çeltik yetiştirilerek değerlendirilmektedir.
Grafik 7. 1980-2000 Yılları Arası Türkiye Çeltik Üretimi
(1000 Ton)
400
350
300
200
150
100
50
0
19
80
19
81
19
82
19
83
19
84
19
85
19
86
19
87
19
88
19
89
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
Bin ton
250
Yıllar
128
4.7.1.3.2. Türkiye Pirinç İhracat ve İthalatı
Ülkemizde kişi başı pirinç tüketimi 6- 6,5 kg civarındadır. Bu durumda ülkemizin
yıllık toplam pirinç talebi yaklaşık 390-422 bin tondur. Ülkemizde pirinç üretimi yurt içi
talebi karşılayamadığından, ihtiyacın neredeyse % 60’ı yurtdışından ithal edilen pirinçlerle
karşılanmaktadır. Yani Türkiye pirinçte “net ithalatçı” bir ülkedir. Yıllara göre değişmekle
birlikte bu ithalatın Türkiye ekonomisine yıllık bedeli 90 milyon $ civarındadır.
Tablo 121. Yıllar İtibariyle Türkiye’nin Pirinç İthalatı
Yılı
Miktar (ton)
Değer (bin $)
Kaynak: DTM
1990
189.654
66.578
1995
299.006
10.431
2000
329.653
108.215
2001
219.009
57.683
2002
310.605
86.300
2003
373.816
122.786
2004
165.866
62.025
2005
292.720
92.804
Pirinç ihracatımız ise yok denecek kadar azdır. Dünya piyasalarında çeltik ve pirinç
fiyatlarının düşük ve ülkemiz açısından ithalatın cazip olması nedeniyle, pirinç ve çeltik
sektörü genellikle ithal ürün tercih etmektedir. İçpiyasa dengeleri de dikkate alınarak, üretici
ve tüketiciyi koruma ve ülke ihtiyacı kadar çeltik ve pirincin özellikle hasat dönemleri dışında
girişini sağlama konusunda çalışılmaktadır
Tablo 122. Yıllar İtibariyle Türkiye'nin Pirinç İhracatı
Yılı
Miktar (ton)
Değer (bin $)
1990
1.168
798
1995
943
759
2000
5.651
1.788
2001
4.191
1.214
2002
2.301
781
2003
4.277
1.446
2004
951
1.267
2005
809
1.022
Kaynak: DTM
İthal edilen pirincin maliyetinin yurtiçine göre oldukça düşük olması nedeniyle ithalat
sadece tarife kontenjanı yöntemiyle kısıtlanabilmektedir. Tarım Bakanlığımızca ilk olarak
20.04.2004 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile uygulamaya konulan tarife kontenjanı sistemi,
üretim döneminde uygulanmakta olup, bu sistemi kullanmadan ithalat yapmak isteyen
ithalatçılarımıza ithal belgesi düzenlenmemesi üzerine dayanmaktadır. Bu durum, doğal
olarak ithalatçıları TMO stoklarından mal almaya zorlamaktadır.
ihracat (ton)
ithalat(ton)
Grafik 8. Türkiye Pirinç İhracat ve İthalat Miktarları
400,000
300,000
200,000
100,000
0
1990
1995
2000
2001
2002
yıllar
129
2003
2004
2005
Ayrıca, yerli üreticiyi korumak amacıyla ithal pirinçten gümrük vergisi alınmaktadır.
Aşağıdaki tabloda 1/11/2005-31/7/2006 döneminde geçerli olan gümrük vergileri oranları
verilmiştir.
Tablo 123. İthal Pirince Uygulanan Gümrük Vergileri Oranları
(01.11.2005- 31.07.2006 Dönemi)
Madde İsmi
Uygulanacak
G.V.(%)
Kavuz içinde bulunan pirinç (çeltik)
Kavuzu çıkarılmış (kahverengi) pirinç
Yarı veya tam olarak değirmenden
geçirilmiş pirinç (parlatılmış veya
perdahlanmış olsun olmasın)
20
25
43
Tarife
Kontenjanı
Dönemi
1/11/ 2005
31/7/2006
Kaynak : DTM
4.7.1.3.3. Türkiye’de Çeltik Ve Pirinçle İlgili Yasal Zorunluluklar
Türkiye’de çeltik tarımı birçok ülkede uygulamasına rastlanılmayan bir şekilde,
11.06.1936 tarihinde çıkarılan 3039 sayılı “Çeltik Ekim Kanunu” gereğince il ve ilçelerde
oluşturulan çeltik komisyonlarının izni ile yapılmaktadır. Bu kanun gereği çeltik tarımı
yapmayı planlayan üreticiler, bulundukları İl veya İlçelerdeki çeltik komisyonlarına yazılı
olarak başvurarak izin almak zorundadırlar. Çeltik ekim kanunu oldukça eski bir kanun
olmasına rağmen halen uygulanmaktadır. Bu kanunun çıkarılma nedenleri arasında, çeltik
tarımından dolayı meydana gelebilecek sıtma hastalığının önlenebilmesi ve sulama suyunun
üreticilere paylaştırılması sayılabilir. Çeltik ekim kanununun çıkarılma ve uygulanmasının
nedenlerini daha iyi anlayabilmek için bu konu daha detaylı olarak incelenmelidir
4.7.1.3.4. Çeltik Fiyatı
Çeltik, tahıllar grubuna giren bir bitki olduğu için hükümetler tarafından genellikle
fiyat yoluyla desteklenmiştir. Genellikle terimi kullanılmasının nedeni bazı yıllar çeltik alım
ve fiyat kararnamesinin çıkarılmayıp, üreticilere belirli bir fiyat ve alım garantisi
verilmediğidir. Bunun en büyük nedeni, Türkiye’nin 1980 sonrasında uyguladığı serbest
piyasa ekonomisidir. Zaman zaman bu politikalardan sapmalar görülse de bu yıllardan sonra
görev başına gelen hükümetlerin tamamı serbest piyasa ekonomisini benimsemiştir. Tarımsal
ürünlerdeki fiyat artışlarını durdurabilmek amacıyla, ucuz fiyatlı ürün ithal ederek iç piyasa
fiyatlarını düşürmek, özellikle 1980’li yılların ikinci yarısından başlayarak hükümetlerin en
çok uyguladığı yöntemlerden birisi olmuştur. Buna göre yurtiçinde üretilen ürünlere verilen
garanti fiyatlar, genel olarak enflasyonun altında kalmış, önemli girdilerin fiyat artışları da
ürünlerin satış fiyatları üzerinde gerçekleşmiştir.
Çeltik fiyatları Tarım Bakanlığı tarafından Bakanlar Kurulu’na teklif edilir, alımlar ise
TMO tarafından yapılır. TMO devlet adına yaptığı destekleme alımlarında çeltiğe dane
uzunluğuna göre değişik fiyat uygulamaktadır. Belirlenen fiyatlarda çeltiğin üretim
maliyetleri, iç ve dış piyasalardaki çeltik fiyatları dikkate alınmaktadır. Genel olarak Bakanlar
Kurulu Kararı ile Haziran aylarında tahıl fiyatları belirlenirken çeltik fiyatlarını belirlemeye
Tarım Bakanlığı yetkilidir ifadesi eklenir.
130
Çeltik fiyatları diğer ürünlerde belirlenen fiyatlar gibi üreticileri pek memnun
etmemektedir. Çeltikte TMO tarafından belirlenen fiyatlar birçok yıl enflasyonun altında
kalarak üreticileri gelir kaybına neden olmaktadır. Bu durumu tespit edebilmek amacıyla bu
bölümde, 1980-2000 arasında TMO tarafından açıklanan ve üretici eline geçen fiyatların
enflasyon karşısında ne durumda olduğu açıklanmaya çalışılmıştır. Genelde fiyatların Eylül
ayında açıklandığı dikkate alınarak Eylül ayı tüm hesaplamalarda baz alınmıştır.
Çeltik fiyatları 3 şekilde değerlendirilmiştir. İlk olarak 1980 yılı fiyatı baz alınmış, bu
fiyatın bugün reel olarak ne durumda olduğu GSMH deflatörü kullanılarak hesaplanmış,
ikinci olarak da 2000de açıklanan fiyatın, daha önceki ve 2000 yılı ile karşılaştırılması
(indirgeme ve bindirgeme hesaplamalarına göre) yapılmıştır. Ayrıca açıklanan fiyatlar $
üzerinden de değerlendirilmiştir. Tüm hesaplamalarda ilk açıklanan fiyatlar dikkate alınmış,
kademeli fiyatlar dikkate alınmamıştır. Çünkü genel olarak üreticiler ürünü bekletmek yerine
fiyatlar açıklandığında satmak istemektedirler.
Tablo 124. Türkiye’de Yıllara Göre Çeltik Destekleme Fiyatlarının
Enflasyon ve ABD $’ı İle Karşılaştırılması
Yıllar
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Fiyat
(TL/kg)
65
70
115
155
195
250
500
1000
1300
1900
3500
5500
13000
27000
48000
100000
154000
240000
330000
Reel Fiyat
(TL/kg)
35.1
30.0
33.2
29.2
27.1
26.0
30.7
35.0
28.9
26.5
29.8
28.0
32.0
35.5
35.4
40.7
35.8
33.0
32.7
Eylül-2000 Fiyatı
(TL/kg)
510845
425825
462162
453241
420962
389294
456894
552601
465202
397637
442149
405637
460980
504411
481248
533260
452852
426120
330000
$ Fiyatı
($/kg)
2.69
3.48
3.54
3.50
3.55
3.73
3.30
2.24
2.10
2.48
2.09
2.20
2.62
1.81
1.90
1.73
1.79
1.91
2.01
Kaynak: DPT, Yıllık Programlar, DİE, İstatistik Yıllığı, Çeşitli Yıllar ve Capital Dergisi Eylül-98 sayısı
*Dolar fiyatı her yılın Eylül ayındaki kur üzerinden alınmıştır.
Tablo incelendiğinde görülebileceği gibi, çeltik fiyatları enflasyonun da etkisi ile 1980
yılındaki 35 TL/kg’dan her geçen yıl artarak 2000 yılında 330 bin TL/kg’a ulaşmıştır. Grafik
8.3’den de anlaşılacağı gibi gerçekte çeltik fiyatları 1983-97 yılları arası sürekli
gerilemiştir(1995 ve 1996 hariç). 1997 yılında 1996 yılındaki rekor denilebilecek pirinç
ithalatının da etkisiyle yerli üretimi artırmak amacıyla çeltik fiyatları TMO tarafından yüksek
açıklanmış ve reel olarak fiyatlar yükselmiştir. 1997 yılında açıklanan fiyat 2000 yılında
açıklanan fiyatın neredeyse % 60 fazlasıdır. Çeltiğe TMO tarafından verilen 1999 ve 2000 yılı
fiyatları geçmiş yılları aratacak düzeydedir. Verilen fiyatlar reel olarak 1980 yılına göre 2-2.5
TL daha düşüktür.
131
50
40
30
20
10
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
1983
1982
1981
0
1980
Reel Fiyat(1980 baz)
Grafik 9. Türkiyede 1980-2000 Yılları Arası Reel Çeltik Fiyatları
(TL/kg)
Yıllar
Reel Çeltik Fiyatları (TL/kg)
2001 yılında Tarım Bakanlığınca belirlenen fiyatların 420-480 bin TL arasında olması
üreticiler açısından sevindirici bir gelişmedir. Bu fiyatlarla üretici reel olarak gelir elde
etmiştir.
Dünya piyasalarında en geçerli para birimi olan ABD $’ı karşısında da çeltik
fiyatlarının oldukça değişmeler gösterdiği görülmektedir. Örneğin 1987 yılında 1 $’ olan 3.73
kg çeltik alabilen bir üretici 2000 yılında 1 $’a 2.01 kg çeltik alabilmiştir. 2001 yılında ise
yaşanan ekonomik krizlere rağmen 1 $’a 3.1 kg çeltik alınabilmektedir.
4
3.5
3
2.5
2
1.5
1
0.5
0
19
80
19
81
19
82
19
83
19
84
19
85
19
86
19
87
19
88
19
89
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
Çeltik Fiyatı ($/kg)
Grafik 10. Türkiyede ABD $'ına Göre Çeltik Fiyatları
Yıllar
ABD $'ına Göre Çeltik Fiyatları
132
4.7.1.3.5. Çeltik Pazarlaması
Çeltik, gerek TMO gerekse çeltik fabrikalarınca pirinç olarak ülkenin çeşitli
bölgelerinde faaliyet gösteren toptancılara, bu toptancılar vasıtasıyla da genellikle 1 ve 3
kg’lık ambalajlarda perakendecilere pazarlanmaktadır. Satışların bir bölümü şehir ve semt
pazarlarında çuvalla ve açık olarak da yapılabilmektedir.
Çeltik ürününün genel alıcısı TMO olduğu için fabrikalara direkt ürün verilme oranı
düşüktür. Bu nedenle çeltik fabrikaları kurulu kapasitelerinin çok altında bir üretim
kapasitesiyle çalışabilmektedirler.
ÇELTİK PAZARLAMA KANALLARI
ÜRETİCİ
1. Aşama
2. Aşama
TMO
ÇELTİK
FABRİKASI
3. Aşama
4. Aşama
(Perakendeciler)
ARACI
FABRİKADA
KIRDIRMA
TOPTANCILAR
SÜPER ve HİPER
MARKETLER
BAKKALLAR
5. Aşama
TÜKETİCİ
133
SEMT PAZARLARI
TR2 Batı Marmara Bölgesinde çeltik pazarlamasında en önemli sorun, ürünlerin
değerinden pazarlanamamasıdır. TMO'nun düşük fiyatlardan alım yaptığı veya hiç alım
yapmadığı yıllarda üreticiler ürünlerini maliyetlerin dahi altında satabilmektedir. Bunun temel
nedeni üretilen ve işlenen pirincin, toptan ve perakende piyasada gerçek değerinden
satılamamasıdır. Tüketici düzeyinde yapılan araştırmalar en kaliteli pirincin Türkiye’de
üretim yapılan ve artık yerli bir çeşit diyebileceğimiz "Baldo" olduğunu ortaya koymaktadır.
Bundan dolayı semt pazarı, bakkal, süpermarket ve hipermarketlerde en yüksek fiyatlarla
satılan pirincin "Baldo" olduğu yapılan gözlemlerden anlaşılmaktadır.
Tablo 125. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Çeltik Üretimi ve Pazarlaması
(SWOT Analizi)
Strateji
Mevcut Durum
Çeltik
Üretimi ve
Pazarlaması
-Çeltik üretimi
tarım alanlarının
% 0,23’ ünde
yapılmaktadır.
-Çeltik
üretiminde
yüksek oranda
sertifikalı
tohumluk
kullanılmaktadır.
-Çeltik
üretiminde
tarımsal
mekanizasyon
gelişmiştir.
-Çeltik tarımı
sulu koşullarda
yapılmaktadır.
Problemler
Fırsatlar
-Girdi fiyatlarının -Çeltik
yüksek olması.
konusundaki
araştırmaları
- Sulama suyu
yüksek düzeye
sıkıntısı olması
ulaşan Trakya
- Düşük fiyatlı
Tarımsal
ithal pirinç
Araştırma
Enstitüsünün,
- Pazarlama
Köy Hizmetleri
sorunu
- Çiftçiye yeterince Kırklareli
Araştırma
sertifikalı
Enstitüsünün ve
tohumluğun
ulaştırılamaması
Trakya
ya da
Üniversitesi
sertifikalı
Ziraat
tohumluk
Fakültesinin
fiyatlarının yüksek bölgede olması.
olması.
- Hastalık ve
zararlılar
-2005 yılında kg.
başına 30.000 TL - Yabancı ot
destekleme
-Zirai kredi
uygulanmıştır.
faizlerinin
yüksek olması.
-Tarım
alanlarının
parçalı olması
134
-Bölgede çok
sayıda çeltik
fabrikalarının tam
kapasiteye
ulaşamamış
durumda olması,
yani çeltik ekim
alanlarının
yetersiz olması.
- Pirinçte Türkiye
üretiminin, ülke
ihtiyacının
%40’nı
karşılaması
Tehlikeler
-Karlılığın
düşmesiyle
çiftçinin çeltik
tarımından
uzaklaşması
-Çeltik
fiyatlarındaki
dalgalanmalar.
- Sürekli olarak
üst üste aynı
yere çeltik
ekimi yapılması
nedeniyle
verimliliğin
düşmesi
4.7.1.4. Süt ve Süt Ürünleri Pazarlaması
Ülkemizde süt ve süt mamulleri sanayii hammadde temininden pazarlamaya kadar pek
çok sorunlarına çözüm bekleyen bir yapıya sahiptir. Süt arzında istikrarı sağlayacak çözümler
gereklidir. Öncelikle üretici bazında süt miktarını artırmak ve özelikle kaliteyi yükseltmek
için üreticilere hayvan bakım ve beslemesi konularında eğitim çalışmaları yapılması
gerekmektedir. Bunun etkinliği için, üreticiye hayvan başına elde edilen süt miktarına göre
prim uygulaması yapılabilir. İşletme büyüklüklerinin artırılması ucuz, temiz ve kaliteli süt
elde etmek için yararlı olacaktır.
Öte yandan bu sektörle ilgili olarak tüketiciler de yeterince bilinçlenmemiştir.
Tüketicilerden yarıya yakını sanayiden geçmeden hiçbir kurala uymayan, sağlık yönünden
son derece sakıncalı süt ve süt ürünlerini almayı tercih ettiği görülmektedir.
Süt talebini artırmaya yönelik kampanyalar üretici fiyatlarını artıracağı için süt reklam
ve kampanyaları hayvancılık için ciddi bir teşvik olarak dikkate alınmalıdır. Sütün
beslenmedeki önemi toplumun tüm kesimlerine en etkin şekilde anlatılmalı, süt ve süt
ürünleri tüketimi artırılmalıdır.
Türkiye’de kişi başına toplam süt tüketimi (süt eşdeğeri olarak) gelişmiş ülkelerin çok
gerisinde değildir. Ancak kişi başına taze ve pastörize süt tüketimi gelişmiş ülkelerden
düşüktür. Türkiye’de süt üretiminin yaklaşık %90’ı inek sütüdür. Projeksiyon çalışmaları
gelecek on yıllık dönemde inek başına verimlilik artışından dolayı süt üretiminde artışın
devam edeceğini ve Türkiye’nin süt üretiminin büyük oranda süt talebini karşılayacağını
göstermektedir.
Süt sektörünün en büyük sorunlarından biri hammaddedir. Üretim ve ahır hijyeninde
gelişme sağlanamadığı için süt daha sağım anında kirlenmektedir. Bu durum sütün üreticiden
alınıp işletmeye ulaştırılmasını zorlaştırmaktadır. Ayrıca, sütün üretiminden işletmeye
ulaştırılmasına kadar olan süre içinde soğuk zincirin kurulamaması da kaliteyi olumsuz yönde
etkilemekte ve fabrikalara gelen çiğ süt kısa sürede bozularak ürün işlenemez duruma
gelmektedir. Bu durum önemli ekonomik kayıplara neden olmaktadır.
Bir tarafta AB standardında üretim yapmaya çalışan ve gelişmiş teknolojileri kullanan
entegre tesisler üretim yaparken, diğer taraftan hijyenik hiçbir koşulları yetersiz, daha ilkel
yöntemlerle üretim yapmaya çalışan mandıralar bir çelişki arz etmektedir.
Aşağıdaki grafiklerde B.baş ve K.baş süt fiyatlarındaki ile süt ürünleri fiyatlarındaki
1992-2002 yılları arasındaki reel değişim gösterilmektedir. Süt fiyatlarında 1992 yılında 100
olan değerin 15’e düşmesi süt üreticisinin ne kadar zor bir durumda olduğunu yansıtmaktadır.
135
Reel Fiyatlar
Grafik 11. Büyükbaş ve Küçükbaş Süt Fiyatlarındaki Reel Değişim
(1992=100)
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1992
B.Baş Süt Fiyatı
K.Baş Süt Fiyatı
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Yıllar
Reel Fiyat
Grafik 12. Süt Ürünlerinin Yıllara Göre Reel Fiyat Değişimi
(1992=100)
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1991
S.Süt
B.Peynir
Kaşar
Yoğurt
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Grafik incelendiğinde çiftçi eline geçen inek ve koyun sütü fiyatlarındaki
dalgalanmayı göstermektedir. Hayvan envanterinin genetik kalitesinin göreceli olarak düşük
olması hayvan başına et ve süt veriminin yükseltilmesinde ciddi bir engeldir.
Çıktı (süt), yem ve diğer üretim girdilerinin fiyatlarındaki istikrarsızlık da bir başka
önemli sorundur.
136
Türkiye’de Süt ve Süt Mamulleri Pazarlama Kanalları
ÜRETİCİ
Süt
Kooperatifi
Köy Toplayıcısı
Toptancı
Yetiştirici
Birlikleri
Peynir, Yoğurt,
Tereyağ Üreten
İşletmeler
Fabrikalara ait Süt
Toplama Merkezi
Fabrika
Süt
Mamulleri
Toptancısı
Bakkal
Süpermarket
Sokak
Sütçüsü
Semt Pazarlarındaki
Satıcılar
TÜKETİCİ
Kaynak :TZOB.
TR2 Bölgesinde Süt ve Süt Mamulleri Pazarlama Kanalları
Üretici
Aile Tüketimi
Toplayıcı Tüccar
Süt Toplama
Merkezleri
Yerel Pazarda Satış
(Tereyağ, Peynir,
Yoğurt vb)
Süt Fabrikası
Perakende
Satış noktası
137
Tüketici
Türkiye süt pazarlama kanalları ile bölgedeki süt pazarlama kanalları arasında
benzerlik vardır. Bölgedeki süt üretimi ve pazarlaması benzer özellikler taşımaktadır. Aşağıda
illerin durumları ayrı ayrı incelenmiştir.
Çiğ süt pazarlamasında kooperatif faaliyeti yüksek olmuştur. Çanakkale İlinde süt
pazarlaması için faaliyet gösteren çok sayıda kalkınma kooperatifleri ve pazarlama
kooperatifleri bulunmaktadır. Özellikle inek sütü pazarlamasında etkinlik gösterilmekte,
koyun ve keçi sütü pazarlamasında kooperatif kanalıyla pazarlama düşük düzeyde
kalmaktadır. Türkiye’de kooperatifler kanalıyla çiğ süt pazarlama oranının ortalama olarak
%4 olduğu düşünülürse Çanakkale İlinde bu oranın çok daha yüksek olduğu görülmektedir.
Çanakkale’de toplam yıllık süt üretimi 300.000ton olarak tahmin edilmektedir. 19972003 yılları Çanakkale ve Biga Ticaret Borsası kayıtlarında yapılan incelemede işlem gören
süt miktarı 60 000 tondan 140 000tona çıkmıştır. Kooperatiflerin payı ise Çanakkale Ticaret
Borsası için ortalama %55-60, Biga Ticaret Borsasında ise ortalama %85 olup 2003 yılında
bu oran %95’ e yükselmiştir. Koyun ve keçi sütünün işlem oranı ise %1 düzeyinin altında
kalmıştır.
Çanakkale ilinde 3 ayda bir süt ihalesi yapılmakta ve bu ihale sonuçlarına göre inek
sütü fiyatları belirlenmektedir. Buna karşın koyun ve keçi sütünde yetiştiricinin pazarlık gücü
bulunmamakta ve avans sistemi ile fiyat süt işletmeleri tarafından yapılmaktadır. Küçükbaş
hayvan sütü fiyatları belirleme zamanı ve miktarı bakımından yetiştiricinin aleyhine
olmaktadır. Sezon başında üzerinde anlaşılan süt miktarının teslim alınmasında ise süt
işletmesi zarar görebilmektedir. Sonuç olarak bu geleneğin, her iki tarafın menfaatine zarar
verdiği için taraflar karşılıklı olarak bu sistemin kaldırılması gerekmektedir.
Sütün sanayiye ulaşmadan çiğ olarak tüketiciye ulaştığı pazarlama zincirinde süt
üreticisi-toplayıcıları-sokak sütçüsü gibi aracılar yer almaktadır. Ancak bazen üretici hiçbir
aracı kullanmadan sütünü doğrudan tüketiciye ulaştırmaktadır. Özellikle Biga, Çan, Yenice
ilçeleri ve Çanakkale Merkez köylerinin bir kısmında üreticiden çıkan süt, köylerde kurulan
Köy Kalkınma Kooperatifleri tarafından üyelerinden toplanıp, il merkezinde bulunan
Çanakkale ve Çevre Köyleri Kalkınma Kooperatifleri Birliği aracılığıyla süt fabrikalarına
yada yerel mandıralara satılmaktadır. Ancak bu pazarlama zincirinde sadece Holstein ırkı
ineklerden elde edilen süt yer almaktadır.
Sütün pazarlanmasında bazen de aracı kullanılmadan yerel mandıralar yada büyük süt
fabrikaları işleyeceği sütü doğrudan kendileri toplamaktadırlar. Bu daha çok küçükbaş hayvan
sütü için geçerlidir. Küçükbaş hayvan sütü daha çok Ezine, Lapseki, Bayramiç, Eceabat
ilçelerinde üretilmektedir.
Süt yerel işletmeler tarafından işlenip İstanbul, İzmir gibi büyük şehirlerde pazar
bulmaktadır. Çanakkale ili dışında Teksüt, Sütaş, Nestle Missüt, Seksüt, Bahçıvan Gıda,
DanoneSA gibi süt fabrikalarına pazarlanmaktadır.
Balıkesir İlinde sütün sanayiye ulaşmadan çiğ olarak tüketiciye ulaştığı pazarlama
zincirinde süt üreticisi-toplayıcıları-sokak sütçüsü gibi aracılar bulunmaktadır. Çoğu zaman
üretici aynı zamanda sokak sütçüsü görevini de yerine getirip sütü tüketiciye ulaştırmaktadır.
Sütün işlenip çeşitli süt mamulleri olarak tüketiciye ulaştırıldığı durumda ise üreticiden çıkan
süt, toplayıcı-sanayi-toptancı ve perakendeciden oluşan bir pazarlama zinciri ile
pazarlanmaktadır. Sütün kooperatiflere ait tesislerde işlendiği durumda süt, köy toplayıcıları
yanında doğrudan kooperatif üyesi üreticiden de temin edilmektedir.
138
2000 yılı verilerine göre; Balıkesir ilinde toplam 122 adet süt ve süt ürünleri
imalathanesi mevcut olup, bu imalathanelerin toplam kurulu kapasiteleri 415.000 ton/yıl’dır.
Balıkesir İlindeki bu imalathanelerden bazıları Yörsan, Mis-Nestle, Tek Süt, Kay Süt gibi
ülke çapında faaliyet gösteren işletmeler, diğerleri de daha küçük çaplı faaliyet gösteren
işletmelerdir. Balıkesir’de işletmeler dışında direkt üretici vasıtasıyla yerel pazarlarda da süt
ve süt mamulleri satılmaktadır.
Süt üretim miktarı, kalitesi ve karlılığının sağlanması için hayvan envanterinin genetik
kalitesi hızla iyileştirilmelidir. Damızlık düve ithalatı, melezleme ve suni tohumlama
çalışmaları ile kaliteli kaba yem ve silajlık mısır üretimi teşvikleri kesintisiz devam
ettirilmelidir.
Edirne ili Türkiye sterilize süt üretiminin %0,15’ini, beyaz peynir üretiminin
%2,63’ünü, kaşar peyniri üretiminin %6,51’ini, yoğurt üretiminin %0,76’sını ve süt tozu
üretiminde %1,27’sini karşılamaktadır. Edirne ili, hayvan varlığı ve süt üretim miktarına göre
süt sanayii açısından hem sayı, hem teknoloji hem de kapasite olarak oldukça geri bir
düzeydedir.
Edirne’de işletmeler ürettikleri ürün çeşidine göre dağılımına bakılırsa, faal olan 60
işletmeden 17 adedinin sadece beyaz peynir ürettiği görülmektedir. Tek ürün olarak yoğurt
üreten işletme sayısı 13’tür. Tek ürün olarak kaşar peyniri üreten işletme sayısı ise 14’tür.
Diğer 16 işletmede birden fazla ürün üretildiği görülmektedir.
Süt ve süt ürünlerinin pazara arzı, öncelikle ürünler yurtiçinde toptancılara arz
edilmekte, ikinci olarak kendileri pazara arz yolunu seçmektedirler. İşletmelerin kendi
aralarında organizasyon kuramamalarından dolayı ürünleri pazara arz etmede çeşitli
sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Süt ve ürünleri arzını taşıma, dağıtım ve depolama gibi
sorunlar etkilese de işletmelerin bu sorunları çözebilme yeteneğine sahip oldukları
düşünülmektedir.
Sütün sokak sütçülüğü tabir edilen şekilde satışa sunulması da süt işletmelerinin
olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Aile işletmeleri, düşük kapasiteli ve teknolojiden
yoksun işletmelerin ürünleri diğer işletmelerin ürünleri ile aynı pazara çıkabildiğinden haksız
rekabet ortamı oluştuğu anlaşılmaktadır
Süt ve ürünlerinin çabuk bozulabilir olması ve özel depolama istekleri ile mevsimsel
farklılıklar fiyat hareketlerini doğrudan etkileyen faktörlerdir.
Hammaddenin çok dağınık olması merkezi toplama yerlerinin kurulması ve soğuk
zincirin oluşturulması sağlanmalıdır.
Tablonun okunması; tabloda hayvan sağlığı, ürün sağlığı, karlılık ve rekabet konuları
ayrı satırlarda toplanmamıştır. Güçlü yönler mevcut durumu göstermekte, zayıf yönler
problem olarak görülebilecek durumları, fırsatlar kullanılabilecek potansiyelleri, tehditler ise
projelendirilecek herhangi bir problem yada fırsat için proje hedeflerine ulaşmayı
engelleyecek önceden tahmin edilemeyen durumlardır. Tablodaki unsurlar birbiriyle yatay,
dikey ve bazen çapraz olarak ilgilidir. Bu nedenle herhangi bir projeleme esnasında durum
yeniden değerlendirilerek ona göre projelendirme yapılmalıdır.
139
Tablo 126. Bölge Süt Üretimi ve Pazarlaması (SWOT Analizi)
Süt Üretimi
ve
Pazarlaması
Güçlü yönler
(+)
Bölgede süt
hayvancılığı
gelişmiştir.
Zayıf Yönler
Fırsatlar
(-)
+
Süt işletmelerinde -Var olan
oto kontrol sistemi küçük
gelişmemiştir.
işletmeler
geliştirilip
Sığırda genetik Soğuk zincir
teknolojileri
iyileştirme
yetersizdir.
iyileştirilebilir.
artarak devam
Bakteri yükü ve
etmektedir
İnek başına süt
somatik hücre
verimini teorik
Bölgesel
sayısı fazladır
olarak 3-4 kat
pazarlara
Sanayide işlenen
artırmak
yakınlık
süt oranı düşüktür mümkün
Bölgede özgün Küçük baş
ürünlerin
Süt kalite ve
yetiştiriciliğinde
üretilmesi
sağlığında
düşük girdi
(ezine, trakya
iyileşme ihraç
kullanımı
peynirleri)
şansını artırır
Kaliteli kaba
Sanayide
yemin yetersiz
teknoloji
olması karma yem Piyasa denetim
seviyesi yeterli ihtiyacını
ve mevzuat
değildir
değişikliği bu
artırmaktadır
oranı
Süt işletmeleri
Çoban temin
artıracaktır
düşük
güçlüğü
kapasitede
Devlet
Üreticinin
(%25-50)ve
destekleme
antibiyotikli
mevsimlik
politikasında
çalışmaktadırlar sütleri ayırmaya
hayvansal
dikkat etmemesi
ürünlere daha
Süt ve girdi
fazla yer
paritesi yüksek Üretici sayısının
fazla olması kalite verilmesi
değildir
kontrolünü
K.baş sütü
Yüksek kültür
zorlaştırmakta
pazarlamasında
ırkı (sığır)
Süt arzının sürekli örgütsüzlükten
hayvan varlığı
pazarlık gücü
olmaması
Kooperatiflerde
düşüktür
Hayvancılık
soğutma
Çok sayıdaki
işletmelerinin
tankları
büyüme kapasitesi örgütlerin girdi
mevcuttur
düşük ve masraflı temini ve
Hayvancılık
pazarlamadaki
olmakta
küçük ölçekli
paylarını
Küçük süt
ve ek gelir
işletmelerini büyük artırması
kaynağı olarak süt işletmeleri uzun rekabet
yapılmaktadır
güçlerini
vadede tehdit
140
Tehlikeler
Yetiştiricinin
pazara sunduğu
süt ürünlerinin
çiğ/ yeterli
ısıtılmamış
sütten
yapılması,
hayvandan
insana geçen
hastalıklar
Süt
fiyatlarındaki
dalgalanmalar
Üretici süt
hijyen bilgisi
yeterli değildir.
Çıkabilecek
hayvan
hastalıkları
Hayvancılık
sektöründe
oluşabilecek
krizler
Yetiştiricilere
yeni fikirlerin
ulaştırılması ve
bunalrın kabul
görmesi
Bölgede
damızlık
yetiştirici
birliklerinin ve
damızlık değeri
yüksek
hayvanların
bulunması
Soğuk zincir ve
süt toplama ağı
oldukça
gelişmiştir
etmekte
Üreticinin kayıt ve
maliyetle ilgi bir
kayıt sistemi
kullanmaması
Hayvan
sayılarında düşüş
görülmesi
Örgütlerin yasal,
idari, mali, teknik
kapasiteleri
düşüktür.
Hayvancılık
desteklerine
katılım yüksek
olmakta
artıracaktır
Koyun ve keçi
sütünde avans
sistemi ıslah
edilerek
sözleşmeli
üretim şekline
getirilebilir.
K.başta ıslah,
b.başta bakım
şartlarının
iyileştirilmesi
kapasiyi
artıracaktır.
Süt tipi keçi
ıslahı için
bölgede
damızlık
Saanen teke
talebi yüksektir
Verimlilikte
inek sütünde
artış, k.baş
hayvan sütünde
azalma
görülmekte
.
141
4.7.1.5. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Kırmızı Et Üretimi ve Pazarlaması
4.7.1.5.1. Kırmızı Et Üretimi ve Pazarlaması
TR2 Batı Marmara Bölgesi illerinde Türkiye büyükbaş hayvan varlığının %16’sı,
küçükbaş hayvan varlığının ise %11,98’i bulunmaktadır. Batı Marmara Bölgesinde hayvan
sayılarında reel bir artış görülmemesine rağmen kayıt altına alınmadan dolayı bir artış
görülmektedir.
Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesinde küçükbaş hayvan varlığı azalmaktadır.
Bunun sebepleri mera alanlarındaki azalış, kırsal kesimdeki nüfus azalımı ve kentsel yaşama
geçiştir. Kırmızı et fiyatındaki dalgalanmalar da hayvan sayısının azalmasında etkili olmuştur.
TR2 Batı Marmara Bölgesinde doğal mera alanlarının yetersiz oluşu özellikle
büyükbaş hayvancılığın kapalı besicilik şeklinde yapılmasını gerektirmiştir. Yem
maliyetlerinin yüksek olması hayvancılıkta girdi maliyetlerini yükseltmektedir. Canlı hayvan
kesim fiyatlarının düşük olduğu yıllarda yüksek yem maliyetleri nedeniyle üreticilerin kar
marjları çok düştüğünden besiciler bu durumlarda zarar etmektedirler.
TR2 Batı Marmara Bölgesinde hayvancılık bitkisel üretimle beraber yürütülmektedir.
Bitkisel üretim işletmeleri aynı zamanda hayvansal üretim işletmesi olarak da faaliyet
göstermektedir. Bu tip işletmeler üretim maliyetini düşürmede ve pazarlama faaliyetlerinde
yeterince başarılı olamamaktadırlar. Üreticilerin büyük bir kısmı yeterince kaba yem üretimi
yapmadan hayvancılık yapmaktadır. Et veriminin yükseltilmesinde en büyük engellerden
birisi kaba yem açığıdır.
TR2 Batı Marmara bölgesinde Balıkesir ili en fazla hayvansal üretimin yapıldığı
yerdir.
Hayvan varlığı ile kırmızı et üretimi arasında bir paralellik mevcuttur. Kırmızı et
üretimi mezbahalarda kayıt altında kesim yapılan miktarı kapsamaktadır. Gerçek kırmızı et
üretiminin kayıtlı miktarın çok üzerinde olduğu düşünülmektedir. Özellikle TR21 Alt
bölgesinde yeterli sayı ve kalitede kesimhanenin bulunmaması sebebiyle kesimler İstanbul’da
yapılmaktadır. Buda istatiksel olarak kırmızı et üretimini İstanbul’a kaydırmaktadır.
Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesinde büyükbaş, küçükbaş ve kırmızı et üretim
miktarı aşağıda tabloda verilmiştir.
Tablo 127. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Büyükbaş, Küçükbaş
Hayvan Sayıları İle Kırmızı Et Üretim Miktarları (2004)
İstatistiki Bölge
Birimleri
TR
TR2
TR21
TR211
TR212
TR213
TR22
TR221
TR222
Türkiye
Batı
Marmara
Tekirdağ,
Edirne,
Kırklareli
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
Balıkesir,
Çanakkale
Balıkesir
Çanakkale
Canlı Hayvan Sayıları
(Adet)
Büyükbaş
Küçükbaş
10.173.246 31.811.092
Kırmızı Et
Üretim Miktarı
(Ton)
446.965
721.521
1.826.658
42.846
332.246
115.816
133.282
83.148
561.417
148.512
198.097
214.808
17.012
9.607
4.373
3.032
389.275
270.019
119.256
1.265.241
744.628
520.613
25.834
20.670
5.164
Kaynak : www.tuik.gov.tr (Deve ve Domuz sayı ve üretimleri dahil edilmemiştir)
142
Grafik 13. Yıllar İtibariyle Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi
Kırmızı Et Üretimi
600000
500000
400000
300000
200000
100000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Türkiye
Batı Marmara
Kaynak : www.tuik.gov.tr
Grafikte görüleceği gibi Türkiye’de kırmızı et üretimi yıllara gore değişimler
göstermekte olup TR2 Batı Marmara bölgesinde ise paralel bir seyir takip etmektedir.
Türkiye kırmızı et üretiminin % 9,59’u TR2 Batı Marmara Bölgesinden
karşılanmaktadır. TR2 Batı Marmara Bölgesindeki kırmızı et üretiminin de % 39,7’si
Kırklareli, Edirne ve Tekirdağ illerinin bulunduğu TR21 Alt Bölgesinden, % 60,3’ü ise
Balıkesir ve Çanakkale İllerinin bulunduğu TR22 Alt Bölgesinden elde edilmektedir. Sadece
Balıkesir ili bulunduğu bölgenin %48,24 ve Türkiye kırmızı et üretiminin %4,62’sinin
karşılamaktadır.
4.7.1.5.2. Kırmızı Et İthalatı ve İhracatı
2004 yılında 5.616.300 ton olan dünya büyükbaş et ithalatının dağılımına
bakıldığında; en çok payı üretimde olduğu gibi Asya kıtası almaktadır. Bunu sırayla Kuzey
Amerika (%28,8) ve Bağımsız Devletler Topluluğu (%12,5) izlemektedir. En az payı ise
Batlık ülkeleri ve Okyanusya Ülkeleri almaktadır. Batı Avrupa’nın payı ise %9,5’dir.
2004 yılı itibariyle 12.617.000 ton olan dünya küçükbaş et üretiminden ülkelerin aldığı
paya bakıldığında ilk sırayı %55,85 ile asya kıtasının aldığı görülmekte olup, bunu sırayla
%15,9 payla Afrika ve %9,4 pay ile Okyanusya ülkeleri izlemektedir. Üretimden en az payı
ise Batlık Ülkeleri (%0,02) ve Kuzey Amerika (%0,84) almaktadır. AB-15 ülkelerinin yer
aldığı Batı Avrupa’nın payı ise %8,71’dir.
2004 yılında 5.685.000 ton olan dünya büyükbaş et ihracatının dağılımına
bakıldığında; en çok payı %37,3 ile Güney Amerika almaktadır. Bunu sırasıyla Okyanusya
Ülkeleri ve Kuzey Amerika izlemektedir. En az payı ise Batlık ülkeleri ve Afrika ülkeleri
almaktadır. Batı Avrupa’nın payı ise %5,6’dır.
2004 yılında 747.100 ton olan dünya küçükbaş et ihracatının dağılımına bakıldığında;
en çok payı %86,3 ile Okyanusya Ülkeleri almaktadır. Bunu sırayla Asya Ülkeleri (%5,92) ve
143
Güney Amerika (%3,08) izlemektedir. En az payı ise Batlık Ülkeleri ve Orta Amerika
Ülkeleri almaktadır. Batı Avrupa’nın payı ise %0,067’dir.
Türkiye ve AB tarım ürünleri ticaretinde en son alınan 1/98 sayılı OKK uyarında
tercihli rejim uygulamaktadır. Buna göre Türkiye AB’den her yıl 5.000. ve 14.000 tonluk
2000 yılına kadar farklı kademelerde indirime tabi tutulmuş, toplam 19.000 tonluk et için
tarife kontenjanı açmıştır. Ancak, 2004 yılı ilerleme raporunda da değinildiği üzere bu ithalat
1996 yılında AB ülkelerinde BSE (Deli Dana) hastalığının yeniden baş göstermesi sebebiyle
yapılamamıştır.
Kırmızı et konusunda tercihli ticaret rejimi kapsamında AB’nin de Türkiye’den her yıl
gümrüksüz vergisiz olarak 200 ton koyun ve keçi eti ithalatını gerçekleştirmesi
gerekmektedir. Ancak, Türkiye AB sağlık şartlarını yerine getiremediğinden bu ihracatı
bugüne kadar yapamamıştır. Söz konusu tarife kontenjanlarını Türkiye’nin tamamen
kullanması gibi bir zorunluluğu bulunmamaktadır. Yalnız AB, hayvan hastalığını gerekçe
göstererek bize tanıdığı tavizi yerine getirmezken, bizim aynı gerekçeyle engellediğimiz
19.000 tonluk ithalatı yapmamızı istemekte ve son yılarda bu konu ile ilgili olarak yoğun
baskılar yapılmaktadır.
Neticede ise, BSE için ülkemizde özellikle ithalat konusunda alınan karar çok
yerindedir ve ne kadar baskı yapılırsa yapılsın bu konuda kararlı duruş devam etmelidir.
Bunun yanında hastalık ülkemizde çıkmamış gözükse de, hastalık çıkan ülkelerin uğradıkları
maddi ve manevi zararlar dikkate alınmalı ve çıkma ihtimaline yönelik alınan tedbirler sıkı bir
şekilde takip edilmelidir.
144
Tablo 128. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Kırmızı Et Üretimi ve
Pazarlaması (SWOT Analizi)
Strateji
Güçlü Yönler
Kırmızı Et
Üretimi ve
Pazarlaması
-TR 2 Batı
Marmara Bölgesi
Türkiye
üretiminin
%9,59’unu
karşılamaktadır.
-Özellikle TR22
alt bölgesinde
işleme
sanayisinin
varlığı
-Üretimde
markalaşmanın
olması
-Türkiye
küçükbaş hayvan
sayısında
Dünyada 7.
üretimde 6.
sıradadır.
-Hayvancılıkta
kayıt sisteminin
bulunması.
Zayıf Yönler
-Hayvan
İşletmelerinin
küçük olması.
-Hayvancılıkta
kaba yem
yetersizliği
-Girdi
maliyetlerinin
yüksek olması
Fırsatlar
Tehlikeler
-Üreticilerin kaba
yem üretimine
yönelerek yem
girdi maliyetlerini
azaltmaya
başlamaları.
-Kaçak hayvan
girişi ve kaçak
kesimler
-Et ithalatının
açılma olasılığı
-Kültür ırkı
hayvan sayısının
ve verimlilikteki
artış
-Damızlık
hayvan temininde -Kırmızı et
üretiminde
güçlükler
işlenmiş ürünlerin
-Üretici
çeşitliliğinin
örgütlenmesinin
artıyor olması,
yetersizliği
-Kişi
başına -Hayvancılığın
tüketimin gelişmiş her yönü ile
ülkelere
göre
destekleniyor
düşük olması.
olması,
-Islah
çalışmalarının
yetersizliği
-Erken kesim
-TR21 alt
bölgesinde
işleme tesisi
yetersizliği.
-Mera
Kanununun
varlığı ve Çayır
Mera Islah
çalışmalarının
yapılması
4.8.Üretim Değerleri
4.8.1. Bitkisel Üretim Değerleri
Tablo 129. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Bitkisel Üretim Değerleri
Türkiye Mukayesesi (2003)
TR Üretim
TR 2 Üretim
Ürünler
TR2 %
Değeri (YTL) Değeri (YTL)
Tarla ürünleri
18.042.130.499 1.690.957.085
9,37
Sebzeler
10.154.837.498
838.613.025
8,26
Meyveler
12.508.780.112
602.678.278
4,82
Toplam
40.705.748.106
3.132.248.388
Kaynak : DİE
145
Genelde bölgedeki üretime paralel olarak üretim değerleri bakımından da tarımın
ekonomiye belirgin katkısı olduğu gözlenmektedir. Üretim değeri bakımından ekonomiye en
fazla katkısı olan tarla ürünleri olup, sırasıyla sebzeler ve meyveler takip etmektedir.
4.8.1.1. Tarla Bitkileri Üretim Değerleri
Tablo 130. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Tarla Ürünleri Üretim Değerleri
Türkiye Mukayesesi (2003)
TR Üretim
TR 2 Üretim
Ürünler
TR2 %
Değeri (YTL) Değeri (YTL)
Tahıllar
9.463.460.227
670.244.718
7,08
Baklagiller
1.472.814.109
38.842.984
2,64
Endüstriyel bitkiler
3.675.154.434
78.175.784
2,13
Yağlı tohumlar
840.410.966
482.580.832
57,42
Yumru bitkiler
2.590.290.764
98.904.475
3,82
18.042.130.499
1.368.748.793
Toplam
Kaynak : DİE
TR 2 Batı Marmara Bölgesi, ülkemizdeki yağlı tohum üretiminin %57,42 sini
gerçekleştirmektedir. Tarla ürünleri arasında en çok önem arzeden ayçiçeği olup, üretim
değerleri açısından ülke üretiminin % 77 si TR 2 Batı Marmara Bölgesinde
gerçekleştirilmektedir. Kolza üretiminin %90’ı da TR 2 Bölgesinde özelliklede Tekirdağ
İlinde gerçekleştirilmektedir. Pirinç, sarımsak ve kuşyemi, hayvan pancarı, buğday ve kuru
soğanda diğer önemli tarla ürünleri arasındadır.
Tablo 131. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Tarla Ürünleri
Üretim Değerleri Türkiye Katkıları (2003)
Ürünler
Kolza
Ayçiçeği
Prinç
Bakla
Sarımsak (kuru)
Kuşyemi
Hayvan pancarı
Buğday
Kuru soğan
TR Üretim
TR 2 Üretim
Değeri (YTL) Değeri (YTL)
2.665.000
2.393.170
622.514.953
481.728.838
149.529.845
83.831.391
20.679.109
10.923.366
213.315.672
59.178.321
465.000
103.075
26.794.836
4.140.400
6.342.548.729
739.410.644
604.786.393
35.746.461
Kaynak : DİE
146
TR2 %
89,80
77,38
56,06
52,82
27,74
22,17
15,45
11,66
5,91
4.8.1.2. Sebze Üretim Değerleri
Tablo 132. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Sebze Üretim Değerleri
Türkiye Mukayesesi (2003)
TR Üretim
TR 2 Üretim TR2 Türkiye
Ürünler
Değeri (YTL)
Değeri (YTL) Katkısı (%)
Yaprağı yenen sebzeler
911.684.740
54.299.830
5,96
Baklagil sebzeleri
640.200.888
34.477.268
5,39
Meyvesi yenen sebzeler
8.082.830.680
724.532.953
8,96
Soğansı, yumru ve kök seb.
450.871.745
17.422.712
3,86
Diğer sebzeler
69.249.445
7.880.262
11,38
Toplam
10.154.837.498
838.613.025
8,26
Kaynak:DİE
Tablo 133. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Sebzelerin
Üretim Değerleri Türkiye Katkıları (2003)
TR Üretim
TR 2 Üretim TR2 Türkiye
Ürünler
Değeri (YTL)
Değeri (YTL) Katkısı (%)
Maydanoz
37.081.800
6.253.823
16,86
Bamya
55.542.321
7.967.339
14,35
Bezelye
45.551.023
5.658.414
12,42
Balkabağı
36.886.856
4.569.642
12,39
Karnabahar
69.239.840
7.873.482
11,37
Karpuz
1.218.993.665
131.736.702
10,81
Domates
3.619.432.700
377.488.765
10,43
Börülce
14.042.067
1.454.607
10,36
Kavun
691.188.264
67.162.519
9,72
Biber (sivri)
854.400.407
81.224.296
9,51
Kaynak:DİE
Üretim değerleri açısından bölge ekonomisine katkısı en çok olan sebzeler meyvesi
yenen sebzeler olup, en önemli sebze domatestir. Bölge çiftçisine katkı yapan domatesi
sırasıyla karpuz, sivri biber ve kavun izler.
4.8.1.3. Meyve Üretim Değerleri
Tablo 134. Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Meyve Üretim Değerleri (2003)
Seçilmiş Meyveler
Yumuşak çekirdekliler
Taş çekirdekliler
Turunçgiller
Sert kabuklular
Üzümsü meyveler
Diğer
Toplam
TR Üretim
Değeri (YTL)
2.072.477.827
2.999.956.032
1.177.541.565
2.036.698.760
3.874.505.929
347.600.000
12.508.780.112
Kaynak:DIE
147
TR-2 Üretim
TR-2 Türkiye
Değeri (YTL)
Katkısı (%)
74.829.782
3,61
329.194.998
10,97
5.102.355
0,43
33.997.393
1,67
159.553.750
4,12
0
0
602.678.278
Üretim değeri bakımından seçilmiş meyveleri incelediğimizde, TR2 Batı Marmara
Bölgesinin Türkiye üretimine katkısı % 19,6 ile zeytinde olmaktadır. Bölge ekonomisi
açısından şeftali ve bademde diğer önemli meyveler arasındadır.
Tablo 135. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Meyvelerin
Üretim Değerleri Türkiye Katkıları (2003)
TR Üretim
TR-2 Üretim
TR-2 Türkiye
Seçilmiş Meyveler
Değeri (YTL)
Değeri (YTL)
Katkısı (%)
Zeytin
1.321.037.071
259.103.027
19,61
Kızılcık
10.481.065
517.537
4,94
Muşmula
3.784.580
344.874
9,11
Şeftali
414.848.727
44.787.027
10,80
Badem
107.865.741
8.893.807
8,25
Kaynak:DIE
4.8.2. Hayvansal Üretim Değerleri
Tablo 136. TR-2 ve Türkiye Hayvansal Ürünler Üretim Değerleri Mukayesesi (2003)
TR Üretim Değeri
TR-2 Üretim
TR-2 Türkiye
Hayvansal Ürünler
(YTL)
Değeri (YTL)
Katkısı (%)
Süt
5.753.136.646
570.857.484
9,92
Kırmızı Et*
3.080.874.863
366.807.276
11,91
Beyaz Et
2.077.402.857
323.494.950
15,57
Deri
81.950.547
9.337.244
11,39
Yapağı
95.230.034
4.393.535
4,61
Kıl
3.087.963
149.561
4,84
Tiftik
812.422
0
0
Yumurta
1.736.545.916
152.105.576
8,76
Bal
583.390.507
25.835.450
4,43
Balmumu
18.380.836
1.112.213
6,05
İpek Kozası
927.626
13.250
1,43
13.431.740.217
1.454.106.539
Toplam
(*): Mezbaha, kombina ve kurban bayramı kesimlerini kapsar.
Kaynak:DIE
Hayvansal ürünler üretim değerlerine bakıldığında TR2 Batı Marmara Bölgesinin
Türkiye toplam hayvansal ürünler üretim değerine önemli bir katkısı olduğu görülmektedir.
Bölgenin Türkiye ekonomisine katkısı en çok beyaz ette olup; süt, kırmızı et ve deride
bölgenin önemli ürünleri arasında yer almaktadır.
4.9. Tarımsal Sanayi
4.9.1. Türkiye’de Tarım ve Gıda Sanayi
Türkiye’de nüfusun yaklaşık %40’a yakını tarım sektöründe çalışmaktadır. Ülkemizde
tarım gerek ihracat ve gerekse diğer sektörlere katkı açısından ana sektör durumundadır.
Dolayısıyla tarımın gözardı edilmesi düşünülemez.
148
Türkiye’de tarımsal nüfusun toplam nüfus içindeki payı gittikçe azalmaktadır. 1990
yılında tarım nüfusunun payı %41.0 iken 2000 yılında %35.3’e düşmüştür. Tarım nüfusunda
çok hızlı bir azalma yaşanmasına rağmen, kırsalda hala 23.7 milyon insan yaşamaktadır ve
geçimini tarımla sağlamaktadır.
Tarımsal sanayi tarım ürünlerini işleyerek değerlendiren ve/veya pazara hazırlamaya
yönelik faaliyette bulunan her türlü tarım işletmeleri (soğuk hava depoları dahil) olarak
değerlendirilebilir.
Sayım
Yılları
1980
1985
1990
1997
2000
Tablo 137. Türkiye’de Tarım Nüfusunun Gelişim Seyri
Toplam
Tarımsal
Kentsel
Nüfus
Kentsel
Genel
Tarım
Nüfusun
Nüfusun
Artış
Nüfus
Nüfus
Nüfusu
Payı (%)
Payı (%)
Oranı (%)
25.091.950
56.1
19.645.007
43.9
44.736.957
2.07
23.798.701
47.0
26.865.757
53.0
50.664.458
2.49
23.146.684
41.0
33.326.351
59.0
56.473.035
2.17
22.179.676
35.3
40.630.435
64.7
62.810.111
1.53
23.735.567
35.0
44.109.336
65.0
67.844.903
1.83
Türkiye’de halen en çok istihdam imkanı olan sektör tarım sektörüdür. Tarım
sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdam içerisindeki payı 2000 yılında %37.6’dır. Bu
oranın, tarımın toplam nüfus içerisindeki payından (%35.0) daha fazla olmasının sebebi,
mevsimlik işçi göçleridir.
Tablo 138. Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı (1.000 Kişi ve 12 Yaş Üstü)
Yıllar
Tarım
Sektörler
Sanayi
Sayı
%
4.417
20.7
Hizmetler
Sayı
%
6.734
31.5
1995
Sayı
10.226
%
47.8
1996
9.962
45.9
4.734
21.8
7.002
1997
8.219
39.5
5.213
25.0
1998
9.149
41.8
5.059
1999
8.839
40.8
2000
8.163
37.6
Toplam
Sayı
21.378
%
100.0
32.3
21.698
100.0
7.383
35.5
20.815
100.0
23.1
7.702
35.2
21.909
100.0
5.087
23.5
7.717
35.7
21.643
100.0
3.851
17.7
9.714
44.7
21.738
100.0
Tabloda görüldüğü gibi tarım nüfusu hızla azalırken, istihdam edilen nüfus içinde
tarımın nüfusu daha yavaş azalmaktadır. Tarımın en önemli istihdam sektörü olduğunu
muhakkak vurgulamalıyız. Sayımların hemen hemen hepsinde kayıt dışı çalışan nüfusun tam
olarak değerlendirmesi maalesef yapılamamaktadır. Yani tarımda istihdam edilen nüfus,
Türkiye nüfusunun neredeyse yarısına yakındır.
Tarımdaki istihdam yapılanması da oldukça farklılık arzetmektedir. 1999 yılı DIE
verilerine göre; bu sektörde istihdamın %56.6’sını ücretsiz aile işgücü, %38’ini ise kendi
hesabına çalışanlar oluşturmaktadır. Tarım dışı faaliyetlerde bu oran oldukça farklıdır. Bu
sektörlerde istihdamın %72.1’ini ücretli ve yevmiyeli, %24.2’sini kendi hesabına çalışanlar
oluşturmaktadır.
Türkiye’de GSMH içinde sektörlerin payı oransal incelendiğinde, DIE verilerine göre
tarımın payı cari fiyatlarla 1980’de %25.5 iken, 2000 yılında giderek azalarak %13.5’e
gerilemiştir. Sanayi payı ise %18.3’ten %28.3’e yükselmiştir (Tablo....3).
149
Tablo 139. GSMH Içerisinde Sektörlerin Aldığı Paylar (%)
Cari Fiyatlarla
Yıllar
Tarım
Sanayi
Hizmetler
1980
25.5
18.3
56.2
1985
19.7
21.9
58.4
1990
16.8
24.8
58.4
1995
14.8
25.5
59.7
2000
13.5
28.3
58.2
Sahip olduğumuz doğal kaynaklarımız gözetildiğinde son yıllarda tarımın GSMH
içindeki payının azalması hiç te istenen bir gelişme değildir. Ülkemiz için, tarım ve sanayi
sektörünün birbirini desteklediği bir kalkınma yapısı en ideal gelişme modelidir. 2000 yılında
Türkiye’nin ihracatı 27.8 milyar, ithalatı 54.5 milyar, dış ticaret açığı ise 26.7 milyar dolar
olmuştur (DPT, 2000). Tarım ve ormancılık ürünleri 2 milyar dolara yaklaşan değerle toplam
ihracatın %7.10’unu oluştururken, bu ürünlerin toplam ithalatı, aynı yılda 2.1 milyar dolarla
toplam ithalatın %3.9’unu teşkil etmiş ve bu rakam toplam tarım ürünleri ihracatını aşmıştır.
Burada ihracat rakamlarının sadece işlenmemiş tarım ürünlerini ifade ettiğini belirtmekte
fayda var. Sanayi ürünleri ihracatı olarak sınıflandırılan işlenmiş tarım ürünlerinin toplam
ihracat içindeki payı yaklaşık %50’dir. Bu da tarımın hala hiç de azımsanmayacak bir ihracat
payı olduğunu göstermektedir. İşlenmiş tarım ürünlerinin ihracatı ile, işleme sürecindeki
oluşan katma değer de ülkemizde kalmaktadır. Aynı zamanda tarıma dayalı sanayinin de
geliştiğinin bir göstergesidir. Tarımsal ürün ihracatının önündeki en büyük engellerden biri,
kontrolsüz yapılan ithalattır.
Ülkelerin pek çoğunda sanayi sektörünün önemli bir kısmının hammaddesini tarım
sektörü karşılamaktadır. Dolayısıyla tarımsal sanayinin gelişmesi açısından tarımsal alanda
yapılacak çalışmaların ses getirmesi lazımdır. Tarımsal faaliyetlerin, bilinçli, planlı, programlı
ve sürdürülebilir olması önemlidir. Gelişmiş ülkelerde tarımsal ürünlerin ortalama %60’ı,
ülkemizde ise yaklaşık %30’u tarımsal sanayi sektöründe değerlendirilebilmektedir.
Ülkemizde tarımsal hammaddeleri işleyen sanayi dalları; gıda sanayii ve dokuma
sanayii olmak üzere iki ana grupta incelenmektedir.
Gıda sanayiinin de alt dalları vardır. Bunlar; et, süt, meyve ve sebze, şeker, un, bitkisel
yağ v.s. alt sektörlerdir.
Dokuma sanayii deyince de aklımıza, pamuk ipliği ve özellikle bu ipliği dokuyan
tesisler gelmektedir. Ülkemizde tarımsal sanayi sahasında değerlendirilmek üzere çok büyük
bir potansiyel olmasına rağmen, bazı sebeplerden dolayı bir türlü istenen seviyeye
ulaşamadığımızı görüyoruz. Bun sebeplerin en önemlisi olarak ta karşımıza finansman
yetersizliği çıkıyor. Gıda sanayi de diğer sanayi kolları gibi yüksek maliyeti olan yatırım
sahasıdır.
Ülkemizde tarımsal sanayinin gelişimini etkileyen en önemli faktörlerin başında,
istenen kalitede ve yeterli miktarda hammadde ihtiyacının karşılanması gelmektedir.
Hammaddenin karşılanmasında, yeterli kalite ve standartta hammadde üretimi, üretimde
süreklilik ve standartlara uygun taşıma ve depolama konuları ön plana çıkmaktadır. Bu
konularda alınacak tedbirler sayesinde, tarımsal sanayi sektörünü ayağa kaldırmak ve tarımsanayi entegrasyonunu dengeli bir şekilde kurmak mümkün olabilecektir.
Yapılan bir araştırmaya göre; mesela, ülkemizde üretilen yaş meyve ve sebzenin
yaklaşık ¼’ü nakliye, depolama ve ambalaj hatalarından dolayı zayi olmaktadır.
Gıda sanayiinde dünya standartlarındaki kaliteyi yakalamak konusu çok önemlidir. Bu
kaliteyi yakalamada en önemli etken hammaddenin özelliğidir. Sanayiye yönelik hammadde
iyileştirmeleri için; tohumculuğu teşvik etme, kaliteli ürüne prim verme, ürün standardını
150
uygulamaya koyma gibi konularda önlemler alınabilir. Bu hususlarda başarılı olabilmek için
çiftçilerin bilinçlendirilmeleri, bunun için de eğitim-yayım faaliyetlerine ağırlık verilmesi ve
birlikler, kooperatifler oluşturmaları noktasında teşvik edilmeleri gerekmektedir.
4.9.2. Tarımsal Sanayi İşletmelerinin Ülkemizde ve TR2 Batı Marmara
Bölgesindeki Genel Durumu
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünün 1998 yılında
yapmış olduğu envanter kayıtlarına göre gıda maddeleri üreticisi firmaların sayısı 23.951
adettir. Türkiye genelinde firmalar içinde en fazla ağırlığı olan alt sektör %62.68 ile un ve
unlu mamuller sektörüdür. Bunu %14.11 ile süt ve ürünleri ve %9.78 ile meyve sebze işleme
sektörü takip etmektedir.
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı
Marmara
Bölgesi
TÜRKİYE
*
34
9
21
64
73
5
78
143
122
122
387
277
159
436
67
30
42
139
291
79
370
4
1
1
6
11
16
27
267
270
159
696
349
110
459
51
31
29
111
150
31
181
23
23
23
69
56
21
77
73
19
24
116
135
16
151
39
1
2
42
3
8
11
11
4
5
20
17
17
712
510
428
1650
1362
445
1807
142
823
509
33
1155
292
146
267
53
37
3457
421
3380
2342
36
15012
890
865
834
61
110
23951
TR 2
İçindeki
Oranı (%)
TOPLAM
Meşrubat
Şekerli
Ürünler
Tasnif
Dışı
Ürünler
Alkollü
İçecekler
Un ve
Unlu
Ürünler
Bitkisel
Yağ ve
Margarin
Su
Ürünleri
Iller
Et
Ürünleri
Süt ve
Süt
Ürünleri
Meyve
Sebze
İşleme
Tablo 140. Gıda İşletmelerinin TR2 Batı Marmara Bölgesinde ve Türkiye Genelinde
İllere ve Sektörlere Göre Dağılımı (2005)
20,59
14,75
12,39
47,73
39,39
12,88
52,27
Kaynak : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
* Türkiye verileri 1998 yılına aittir.
Türkiye’deki su ürünleri sektörünün 91,7’si, alkollü içecekler sektörünün yaklaşık
%87’si, et ürünleri sektörünün %33,7’si, meşrubat sektörünün %33,6’sı, bitkisel yağ ve
margarin sektörünün %32,8’i, tasnif dışı ürünler sektörünün %32’si, süt ve süt ürünleri
sektörünün %24,3’ü TR2 Batı Marmara Bölgesinde bulunmaktadır.
Tarımsal gıda sanayi işletmelerinin TR2 Batı Marmara Bölgesindeki dağılımını
değerlendirmek gerekirse; firmalar içinde en fazla ağırlığı olan alt sektör, %91,7 ile su
ürünleri sektörüdür. Bunu %86,88 alkollü içecekler sektörü takip etmektedir.
TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Balıkesir ve Tekirdağ gıda işletmelerinin en fazla
bulunduğu illerdir. Gıda firmalarının toplamının %39,39’u Balıkesir’de, %20,59’u
Tekirdağ’da, %14,75’i Edirne, %12,88’i Çanakkale’de ve %12,39’u da Kırklareli’nde yer
almaktadır.
151
Grafik 14. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde
Tarımsal Sanayi İşletmelerinin Dağılımı (2005)
12,88
20,59
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
Balıkesir
14,75
39,39
Çanakkale
12,39
Alt sektördeki firmaların, TR2 Batı Marmara Bölgesi içinde dağılımlarına
bakıldığında Balıkesir İli dikkati çekmekte olup, diğer dikkati çeken sektör ve iller şöyledir:
Meyve ve sebze işleme tesislerinin %57,1’i Balıkesir’de, et ürünleri tesislerinin
%51,4’ü Balıkesir’de, un ve unlu mamuller tesislerinin %30,2’si Balıkesir’de, bitkisel yağ ve
margarin tesislerinin %51,4’ü Balıkesir’de, meşrubat tesislerinin %46’sı Balıkesir’de, su
ürünleri tesislerinin %48,5’i Çanakkale’de, alkollü içecekler tesislerinin %73,5’i Tekirdağ’da,
faaliyette bulunmaktadır.
Günümüzdeki durumun göz önüne koyulabilmesi ve alt sektörler hakkında daha fazla
fikir sahibi olabilmek gayesiyle, TR2 Batı Marmara Bölgesine ait mevcut tarımsal sanayi
işletmelerinin 2005 yılında alt sektörlere göre ayrıntılı sayısal dağılımları Tablo 39’da
verilmiştir. Konu istatistiki envanter olunca ve kayıt dışı ekonomi de göz önüne alındığında,
doğru ve eksiksiz veri elde etmenin zorluğunu gözardı etmemek gerekmektedir. Bununla
birlikte, kayda geçen bilgiler ışığında tarımsal sanayi sektörü hakkında bilgi sahibi olmak,
fikir yürütmek ve değerlendirmeler yapmak mümkündür.
4.10. Tarımsal Örgütlenme
Örgütlenme üreticilerin birlikten doğan güçten faydalanmalarıdır. Örgütler ortaklarına
hem parasal açıdan, hem de yaşam düzeyini yükseltmeye dönük olarak sosyal açıdan yarar
sağlar. Ayrıca bir baskı ve güç gurubu oluşturduğundan bireylerle ilgili uygulanacak
politikalara yön verebilir.
Örgütün sağladığı yararlar; verimlilik, ucuz girdi, ürünün değer fiyatına satışı, katma
değer, vergi muafiyetleri, tarım dışı etkinliklerden sağlanan yararlar, mevcut kaynakların
değerlendirilmesi ve yeni kaynak temini, tüketim mallarının daha ucuza sağlanması, devlet
yardımından yararlanma, sigorta yoluyla risklerin karşılanması ve hukuki kolaylıklar; sağlık,
beslenme ve mesleki eğitim gibi çeşitli alanlarda sağlanan destek ve iyileştirmeler, aracı ve
tefeci bağımlılığının ortadan kalkması ile bağımsızlık ve kendine güven sağlanması, sosyal
dayanışmanın artması ve kültürel yaşamın zenginleşmesidir.
Çiftçi örgütlenmesi, ekonomik ve mesleki örgütlenme olmak üzere iki şekildedir.
Bunların her ikisinin de amacı çiftçi menfaatlerinin korunmasıdır. Ekonomik ve sosyal amaçlı
organizasyonlar kapsamında tarımsal amaçlı kooperatifler, kalkınma vakıfları ve mahalli
idareler birlikleri yer almaktadır. Mesleki örgütlenme kuruluşları ise;Ziraat Odaları ve TZOB,
Çiftçi Dernekleri ve Çiftçi Mallarını Koruma Meclislerinden oluşmaktadır. Ayrıca tarımsal
üreticilerin içinde bulunmamasına rağmen tarım sektörüne hizmet götüren çok sayıda meslek
odası ve dernek bulunmaktadır.(Zir. Müh., Gıda, Vet Hek., Orm. Müh. Odaları vb.)
152
Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarımında Örgütlenme
Ülkemiz tarımının örgütlenme yapısı, TR2 Batı Marmara Bölgesindeki örgütlenme
hakkında da bilgi sahibi olmamıza yardımcı olacaktır. Bu başlık altında genelde ülkemiz
tarımında, özelde ise TR2 Batı Marmara Bölgesinde mevcut tarımsal örgütlenmenin bugünkü
durumu hakkında bilgi verilecektir. Ülkemiz tarımında yer alan kamu ve kamu dışı örgütler
bünyesinde, kamusal hizmetleri yerine getiren örgütler, teknik elemanların üye oldukları
meslek örgütleri ve ekonomik örgütler olmak üzere çok değişik tarımsal örgütler
bulunmaktadır.
Ülkemiz tarım ve gıda sektöründe süratli bir değişim yaşamaktadır. Bu önemli
değişmelerin başında; Dünya Ticaret Örgütü ile yapılan anlaşmaya göre yapılan
düzenlemeler, Avrupa Birliği’ne üyelik çalışmaları, Yerel Yönetimler Yasası, Kamu Reformu
Yasası, Gıda ile ilgili denetimlerin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlanması, tarım
reformuna bağlı olarak öngörülen değişimler ve Doğrudan Gelir Desteği Projesindeki yapısal
değişiklikler gelmektedir.
Bu gelişmelere bağlı olarak Türk tarım ve gıda sektörü ciddi yapısal değişimler
yaşayacaktır. Küreselleşen dünya ticaretindeki rekabet zorlukları karşısında bu değişime
ihtiyaç vardır. Böyle bir rekabet ortamında üretici, kamu, özel sektör, üniversite, sivil toplum
kurumlarının gerekli düzeyde işbirliği yapamaması en önemli kurumsal zayıf yönümüzdür.
Bir örgütün başarılı olması için bağımsız sürekli finans kaynakları gerekli ve şarttır. Oysa
üretici örgütleri 2005 yılında bile bu kaynaklardan yoksundur.
AB ülkelerindeki tarımsal işletme yapısı ile ülkemizdeki işletme yapısının büyüklüğü
ve yapısı çok farklıdır. Bununla ilgili rakamlar ülkemizde fazladır ve bu yüzden etkin bir
örgütlenme sağlanamamaktadır. Türkiye‘de 3,5 milyonu aşkın tarım işletmesi; genelde
birbirinden habersiz ve yeterli örgütlenme yapısına sahip olmadan faaliyetlerini
sürdürmektedir. Küçük işletmelerin çokluğu tam olarak pazara dönük üretime engel teşkil
etmektedir. Oysa AB ülkeleri ekonomik ve mesleki çiftçi örgütlenmesi ile en ileri düzeye
ulaşmış ve ulusal boyutları aşan yatay ve dikey entegrasyonlarını birlik bazında
gerçekleştirerek AB karar alma sürecinde aktif bir rol üstlenmişlerdir. Böyle bir ortamda tüm
kurumlar ulusal ortak menfaatler yönünde işbirliği yapmak zorundadır.
4.10.1. Tarımda Kamusal Örgütlenme
Ülkemiz tarım kesiminde kamusal hizmetler veren, tarımla ilgili kamu hizmetlerinin
yönetiminde görev alan birçok kamu kuruluşu mevcuttur. Bunların arasında çeşitli
Bakanlıklar, Müsteşarlıklar ve Kurullar sayılabilir. Kamu sektöründe tarımla ilgili önemli
kararların alınması ve yürütülmesinde kurulların rolünün oldukça fazla olduğu görülmektedir.
Tarım politikalarının oluşturulması ile ilgili kararların alınmasına ilişkin süreçte yer alan
geleneksel kamu örgütleri ve kurullar ülke geneli ve dolayısıyla TR2 Batı Marmara Bölgesi
için üstlendikleri görevler itibarıyla şöyle listelenebilir;
-Desteklenecek ürünlerin seçimi ve fiyatların saptanması, tarımın finansmanının
sağlanması, kredi borçlarının ertelenmesi v.b. konularda Bakanlar Kurulu,
-Desteklenecek ürünlerin ve fiyatların tespiti, hayvancılığı destekleyici önlemlerin
Bakanlar Kurulu’na önerilmesi. Tarım Satış Kooperatiflerine destekleme alım yetkisinin
verilmesi gibi konularda Yüksek Planlama Kurulu,
153
4.10.2 Tarımda Ekonomik ve Sosyal Amaçlı Örgütlenme
4.10.2.1 Tarımda Ekonomik Örgütlenme
4.10.2.1.1 Tarımsal Amaçlı Kooperatifler
Bu kooperatiflerin amacı yeteri derecede iktisadi güce sahip olmayan gerçek kişilerin
meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle
rasyonel bir şekilde ve ekonomik olarak karşılamaktır. Ortaklara götürülen hizmetlere göre
isim alırlar. Ülkemizde en fazla gelişen kooperatifler; Tarım Kredi Koop., Tarımsal Kalkınma
Koop., Su Ürünleri Koop., Sulama Koop., Pancar Ekicileri Koop., Tarım Satış Koop.’dir.
Türkiye’de 11.229 adet değişik konularda çalışan tarımsal amaçlı kooperatif ve bu
kooperatiflerin 5 milyona yakın ortağı bulunduğu görülmektedir.
Tarım Kredi Kooperatifleri 2000'li yıllara kadar çeşitli sorunlarına rağmen 1.5
milyonu aşkın ortağına 2070 civarında birim kooperatifi, 16 bölge birliği ve 1 merkez Birliği
ile hizmet sunmaktadır. 2280 Sulama Kooperatifine ortak 267.146 üretici bulunmaktadır. Bu
kooperatifler arzulanan gelişmeyi gösterememiştir. Bunun ana nedeni ise İçişleri
Bakanlığı’nın hazırladığı tüzükle kurulan Sulama Birlikleridir. Bu birliklerin her türlü
fonksiyonu sulama kooperatifleri tarafından yerine getirilebilir. TSK’lar yeniden yapılandırma
çalışmaları ile büyük ölçüde özerkliklerine kavuşmuşlardır. Ancak, ekonomik anlamda tam
verimlilik sağlanamamıştır. Bugün 350 TSK 670 bini aşkın üyeye hizmet vermektedir.
4.10.2.1.2 Birlikler
Üretici Birlikleri
Ülkemizde ürün ve ürün gurubunda ihtisas birliklerinin kurulmasına yönelik olarak
çıkarılan 5200 sayılı “Üretici Birlikler Kanunu” Resmi Gazetede 6 Temmuz 2004tarihinde
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ülkemizdeki tarımsal ürünlerin iç ve dış pazar taleplerinin
istediği kalite ve standartta olmayışı, ayrıca pazarlardaki düzensiz işleyişin üreticiyi mağdur
etmesi gibi nedenlerden dolayı bu birliklere ihtiyaç vardır.
Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği
Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği; yetiştiriciler kendi aralarında teşkilatlanarak,
üstün verimli hayvanların yetiştirilmesi amacıyla, gerek yurt içinde yetiştirilen, yurtdışından
ithal edilen ve gerekse yerli ırkların genetik potansiyellerinin geliştirilmesi, verimlerinin
arttırılması, bunların soy kütüğü ve verim kayıtlarının tutulması, hayvanlarla ilgili sağlık
hizmetlerinin yürütülmesi ve sigorta işlemlerinin yapılması, üyelerin üretimlerinin
sağlanması, ihtiyaçlarının temini ve ürünlerin yurtiçi ve yurtdışında pazarlanması, üretim
maliyetlerinin düşürülmesi, ürünlerin değerlendirilmesi için gerekli tesislerin kurulması ve
işletmesi amacıyla kurulan birliklerdir. 4631 sayılı Hayvan Islahı Kanununun Tarım ve
Köyişleri Bakanlığına verdiği yetkiye dayanarak kurulmaktadır.
Arı Yetiştiricileri Birliği
Arı Yetiştiricileri Birlikleri; 4631 sayılı “Hayvan Islahı Kanunu” ve 19 Aralık 2001
tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanan “Islah Amaçlı Yetiştirici Birliklerinin Kurulması ve
Hizmetleri Hakkında Yönetmelik” esaslarına göre kurulur. Bakanlık onaylı ana sözleşme
kapsamında faaliyet sürdürür. Aynı il hudutları içinde 50 adet arılı kovanı bulunan ya da
Bakanlıktan üretim izni almış Ana Arı üreticisi olan asgari 7 kişi/tüzel kişi Valiliğe müracaat
ederek Arı Yetiştiriciliği Birliğini kurabilir.
154
Kooperatif Birlikleri
Tarım, Ormancılık, Sulama, Pancar, Su Ürünleri, Hayvancılık ve El Sanatları başlıklı
7 dikey yapılanma ile birlik kuruluşları gerçekleştirilmektedir. Kooperatifler Kanunu'na göre,
aynı konuda faaliyet gösteren 7 kooperatifin bir araya gelmesiyle Kooperatif Bölge Birliği,
aynı konuda faaliyet gösteren 7 kooperatif birliğinin bir araya gelmesiyle Kooperatif Merkez
Birliği kurulmaktadır.
Tarımsal amaçlı kooperatif birliklerinin çoğu Merkez Birliği seviyesinde
örgütlenmiştir. TR2 Batı Marmara Bölgesinde kooperatif birlikleri en çok tarım
kooperatiflerinde görünmektedir.
4.10.2.2 Tarımda Sosyal Amaçlı Örgütlenme
Tarımda sosyal örgütlenme iki ana başlık altında incelenmiştir.Bunlar Vakıflar ve
Mahalli İdare Birlikleridir.
4.10.2.2.1. Vakıflar
Türkiye'de tarımla ilgili faaliyet gösteren çeşitli vakıflar olmasına karşın bunları çiftçi
örgütü olarak tanımlamak oldukça güçtür. Türkiye Kalkınma Vakfı bunların içinde en
tanınmışı olup özellikle tavukçuluk sektöründe sahip olduğu holding ve sözleşmeli üretim
modelleri ile hayvancılık sektöründe önemli başarıları vardır. Doğal kaynakların korunması
ve erozyon çalışmaları konusunda TEMA başarılı çalışmalar yaparak erozyon tehlikesini
gündeme taşımakta başarılı olmuştur. Vakfın TR2 Batı Marmara Bölgesi genelinde şubeleri
vardır.
4.10.2.2.2. Mahalli İdare Birlikleri
Ülkemizdeki mahalli idare birlikleri kendi yönetim ve karar organları olan, tüzel
kişiliğe sahip kamu kuruluşları olarak nitelendirilebilir. İçişleri Bakanlığına bağlı olan
Mahalli İdare Birlikleri, çeşitli alanlarda değişik adlar altında kurulmaktadır. Bu durum
itibariyle üretici birliklerinden ayrılırlar. En önemlileri Köylere Hizmet Götürme Birlikleri ve
Sulama Birlikleridir. TR2 Batı Marmara Bölgesinde, 44 adet Köylere Hizmet Götürme Birliği
ve 17 adet Sulama Birliği, 11 adet İçme ve Kullanma Suyu Birliği vardır.
Tablo 141. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Bulunan Sosyal Amaçlı Tarımsal Örgütler
İller
Sulama
Birlikleri
Köylere
Hizmet
Götürme
Birlikleri
Mahalli
İdareler
Birlikleri
İçme ve
Kullanma
Suyu
Birlikleri
Zeytin
Hastalık
ve Zar.
Müc.Bir.
Belediyeler
Birliği
Diğer
Toplam
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
0
0
0
0
7
10
17
7
8
8
23
15
6
21
1
0
0
1
4
1
5
3
5
0
8
1
2
3
0
0
0
0
2
2
4
0
1
0
1
2
0
2
1
0
0
1
3
1
4
12
14
8
34
34
22
56
6
11
4
3
5
90
TR22
TR2 Batı
17
44
Marmara
Kaynak : www.mahalli-idareler.gov.tr
155
4.10.3. Diğer Tarımsal Amaçlı Organizasyonlar
4.10.3.1 Üniversiteler
Ziraat, veteriner, gıda, orman ve su ürünleri fakülteleri ülkemizin birçok önemli tarım
bölgelerinde kurulmuştur. Tarım ve gıda sektörünün bugünlere ulaşmasında bu üniversitelerin
yetiştirdiği mezunların çok önemli katkıları olmuştur. Ancak, tarıma hizmet götüren kurum ve
kuruluşlar arasında koordinasyon olmadığından hizmetler yeterince alana yansıtılamamıştır.
Tablo 142. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Bulunan Tarımla İlgili Fakülteler
İller
Ziraat
Mühendisliği
Su Ürünleri
Mühendisliği
Gıda
Mühendisliği
Toplam
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
3
2
1
1
4
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
TR21
Balıkesir
Çanakkale
TR22
TR2 Batı
Marmara
Kaynak : www.osym.gov.tr
4.10.3.2. Meslek Yüksek Okulları
TR2 Batı Marmara Bölgesinde 23 adet tarımla ilgili meslek yüksek okulu mevcut olup
aşağıdaki tabloda bunların dağılımı belirtilmiştir.
Tablo 143. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Bulunan Tarımla İlgili Meslek Yüksek
Okulları
Tekirdağ
Bahçe Ziraatı
Dericilik
Seracılık
Süt ve Ürünleri
Fidan ve Fidancılık
Tar.Ürün.Muh.ve Dep.
Gıda Teknolojisi
Kooperatifçilik
Hayvan Yet.ve Sağ.
Tarım Alet ve Mak.
Besicilik
Şarap Üret.Tek.ve
Bağcılık
Su Ürünleri
1
3
2
1
1
Edirne
Kırklareli
Balıkesir
Çanakkale
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Kaynak : www.osym.gov.tr
156
TR 2 Batı
Marmara
4.10.3.3. Araştırma Enstitüleri
Ülkemizde 56 adet Araştırma Enstitüsü mevcut olup 4 tanesi TR2 Batı Marmara
Bölgesindedir. Bunlar
- Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü ( Tekirdağ )
- Marmara Hayvancılık Araştırma Enstitüsü ( Balıkesir )
- Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü ( Edirne )
- Atatürk Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü ( Kırklareli )
4.10.3.4. Sanayi ve Ticaret Alanında Tarımla İlgili Örgütlenme
TÜSİAD bünyesindeki Tarım Kurulu; DTÖ ve AB tarım uyum politikaları
konularında arama, vizyon çalışmaları, araştırmalar yaptırıp kitap ve raporlar yayınlayıp ilgili
kurumlara ulaştırmaktadır.
Tohum, ilaç, gübre, mekanizasyon konularında özel sektör firmaları tarafından
kurulmuş dernekler vardır. Sulama konusunda ise akademisyenlerin kurduğu Kültür Teknik
Derneği vardır.
Son yıllarda gıda sektöründe faaliyet gösteren 14 dernek bir çatı altında birleşerek
Gıda Dernekleri Federasyonunu kurmuşlardır. 15 Mart 1950 tarihinde 7457 sayılı Resmi
Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 5590 sayılı Odalar, Borsalar ve Birlikler hakkındaki
Kanun, yerini, 1 Haziran 2004 tarihinde yürürlüğe giren 5174 sayılı “Türkiye Odalar ve
Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanun”una bırakmıştır. TOBB özel sektörün
Türkiye'de mesleki üst kuruluşu ve yasal temsilcisidir. TOBB'un halen, yerel düzeyde, ticaret,
sanayi, ticaret ve sanayi, deniz ticaret odaları ve borsalar şeklinde oluşmuş 363 üyesi
bulunmaktadır. Tüm ülke çapında yayılmış olan oda ve borsalara çeşitli büyüklüklerde bütün
sektörlerden 1 milyon 200 binin üzerinde firma kayıtlı bulunmaktadır. Ülkemizde sanayi ve
ticaretle uğraşan kesim, sanayi ve ticaret odaları, borsalar ve bunların üst örgütü olan TOBB
çatısı altında örgütlenmiş ve son derece etkin bir lobi örgütü olarak üyelerine hizmet
götürmektedir. TOBB Tarım Sektörleri Kurulu ile tarıma da hizmet vermektedir.
4.11. Diğer Sektörlerle Etkileşim
Ülkemizde çok çeşitli ve farklı konularda sektörler olmasına rağmen bu sektörler
gerek ham madde gerek çıktıları itibariyle, istihdam ve pazarlama açısından birbiriyle sürekli
bir iletişim halindedir. Çok kapsamlı ve özellikle sanayiye ham madde sağlayan bir alan
olması nedeniyle iletişimin en yoğun görüldüğü sektörlerden biri de tarım sektörüdür.
Türkiye sahip olduğu ürün çeşitliliğini sağlayan ekolojik koşullar bakımından şanslıdır
ve tarımda yeniden yapılanmayla son yıllarda artışa geçen ithalat oranını düşürerek, kendine
yetmenin yanında bunun da ötesine geçerek yüksek oranlarda ihracat yapabilecek kapasitede
bir ülkedir.
4.11.1 Tarım ve Çevre
Su ve toprak insan için vazgeçilmez olan iki temel doğal kaynaktır ve bu iki hayati
kaynağın en önemli kullanım alanı tarım sektörüdür. Diğer taraftan su ve toprak aynı zamanda
ekosistemlerin var olması içinde olmazsa olmaz bir kaynaktır. İnsan kullanımı için ayrılan
suyun %70’i tarım faaliyetleri için harcanmakta, ancak bu suyun çok az bir bölümü (%20-50)
tarımsal ürünlere ulaşabilmektedir. Geri kalanı taşıma sırasında kaybolmakta, yüzey yada yer
altı sularına karışmaktadır. Ayrıca, uygulanan sürdürülebilir olmayan tarım yöntemleri
nehirlerin, göllerin ve yer altı sularının kurumasına yol açmakta, toprakta tuzlanmayı artırarak
toprak kalitesini düşürmektedir.
Dolayısıyla, tarımsal uygulamaların çevreye ve en önemli iki doğal kaynağımız olan
157
su ve toprağa etkileri ortadadır. Türkiye olarak Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde tarım ve
çevre politikalarının birlikte ele alınması ve ilgili tüm kurum ve kuruluşların birlikte çalışması
gerekmektedir.
Besin maddesi arzını sınırlayan en önemli faktör, verimli tarım alanlarının amaç dışı
kullanılması ile oluşan kayıplardır. Tarımın çevreye verdiği zararları önlemek için tarımsal
tekniklerin gerektiği gibi uygulanması, tarımsal girdilerin bilinçli ve az kullanılması, organik
tarımın yaygınlaşması ve gelecek kuşakların da kendi gereksinimlerini karşılayabilmeleri için
sürdürülebilir tarım felsefesinin yaşama geçirilmesi gerekmektedir.
Özetle konvensiyonel tarımın çevreye etkileri şöyle özetlenebilir;
-Maliyetlerin artması, enerji ve tarımsal kimyasalların sağlanmasındaki belirsizlik
-Herbisitler ve insektisitlere karşı yabani ot ve böcek direncinin artması
-Toprak verimliliğinin azalması
-Sediment ve tarımsal kimyasallar nedeniyle yüzey ve yer altı sularının kirlenmesi
-Yaban hayatı ve faydalı böceklerin yok edilmesi
-Pestisitler ve gıda katkı maddelerinden kaynaklanan insan ve hayvan sağlığı için
tehlikelerin artması
-Sınırlı bitki besin maddesi rezervlerinin tükenmesi
-İnorganik nitrat kirliliği
-Toprak erozyonu
-Tuzluluk
Tarım ve çevre konusu dünyada çok önemsenmektedir. Özellikle AB ülkeleri bu
konuya büyük fonlar ayırmaktadır. TR2 Batı Marmara Bölgesinde, özellikle sivil toplum
kuruluşlarınca çevre konusunda oluşturulan vakıflarla çalışmalar yapılmaktadır. Ayrıca, TR2
Batı Marmara Bölgesinde organik tarım çalışmaları da dikkate değer düzeydedir. Çevreye
daha az zarar vermek için organik tarım dışında yeşil gübre, hayvan gübresi, kompost,
organik gübreler, biyolojik pest kontrol ve modern teknolojinin kullanılması gibi alternatif
tarım yöntemleri vardır.
4.11.2. Tarım ve Sanayi
Tarım çoğu zaman tanımlamalarda üstü açık fabrika olarak bahsedilmekte, ancak son
yıllarda yaygınlaşan kontrollü tarımsal uğraşlarla bu bir bakıma gerçek olmaktadır.
Tarım sektörü sanayi sektörüne hammadde sağlamaktadır. Sağlıklı bir tarımsal yapı
sağlıklı bir sanayi yapısını ortaya koymaktadır. Tarımsal üretim faaliyetlerinde temel
girdilerde ve çıktı olan ürünlerde sanayinin doğrudan ve dolaylı büyük etkisi vardır. Tarım
sanayisiz, sanayi de tarımsız hareket edemez. TR2 Batı Marmara Bölgesinde tarım ve sanayi
konusu 4.9'da ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
4.11.3. Tarım ve Ulaşım
Ülkemiz coğrafi konumundan dolayı pek çok uygarlıklar tarafından kullanılan İpek
Yolu, Baharat Yolu gibi değişik ulaşım ağlarına sahne olmuştur. Günümüz dünyasının
entegre bir şekilde kullanmakta olduğu karayolu, denizyolu ve havayolu gibi çok modlu
kombine taşımacılık sistemi açısından da ülkemiz önemli imkanlara sahip olup, ülkemizde
karayolu taşımacılığı ön plandadır.
Çok ağır eşyaların karayolu ile taşınmasının zorlaşması sonucu su kanalları ve devlet
demiryolları devreye girmiştir. Tarım sektöründe iyi bir ulaşım ağı bizi müşteri konumundan
satıcı konumuna getirebilmektedir. TR2 Batı Marmara Bölgesi ulaşım bakımından optimal
konumdadır, taşımacılığın her sektöründen yararlanılabilmektedir. Özellikle İzmir ve İstanbul
metropollerinin art alanında bulunması büyük havaalanlarına yakınlığı bölgenin hava
ulaşımını kullanım imkanlarını arttırmaktadır.
Karayolu taşımacılığı tenteli, askılı, frigolu özel araçlarla yapılmaktadır. Karayoluyla
158
ağır taşımacılık, fuar taşımacılığı gibi hizmetler verilmektedir. Demiryolu taşımacılığı yeni
gelişmeye başlamıştır. Türkiye dünyada demiryolunun olduğu her yere ulaşabilmektedir. Bu
konuda yükleme, depolama gibi hizmetler özel sektöre de verilebilmelidir. Çünkü yoğun
yükleme yapan ancak imkanları yetersiz istasyonlar vardır. Bunlar ıslah edilmeli, atıl olan
ambarlar özel şirketlere kiraya verilmelidir. İhracatın yoğun olduğu dönemlerde vagon
sıkıntısı yaşanmaktadır.
TR2 Batı Marmara bölgesi Ege, Marmara ve Karadeniz’e kıyısı olması nedeniyle
deniz taşımacılığında çok avantajlı durumdadır. Özelikle Bandırma, Çanakkale ve Tekirdağ
Limanları taşımacılığın yoğun yapıldığı limanlar olup, bu taşımacılıkta hizmetler Conteiner
Servisi, Parsiyel+Komple Servisi, fabrika-liman arası conteiner nakliyesi şeklindedir.
Taşımacılığın dışında kaliteli yollar bölge içi tarımın gelişmesinde etkendir.
4.11.4. Tarım ve Sağlık
Bireylerin sağlıklı olmaları sadece gıda üretiminin arttırılması ile değil nitelikli ürün
eldesiyle mümkündür. Tarım; toplumun sağlıklı beslenmesini, gereksinimlerini yeterli nicelik
ve nitelikte karşılayabilmelidir. Özellikle organik tarımın yaygınlaştırılmasıyla insanlar
kalıntısız, doğal gıdalar tüketebilecektir. Bunun yanı sıra ilaçlamaların yanlış zamanlarda
yapılması ve korunmanın yetersiz olması kansere kadar varan hastalıklara sebep olmaktadır.
Bu konuda eğitim yayım çalışmalarına önem verilmelidir.
4.11.5. Tarım ve Eğitim
Ülkemizde tarımla uğraşan kesim kırsal kökenli olup eğitim açısından eksikleri
bulunmaktadır. TR2 Batı Marmara Bölgesi gibi diğer bölgelere nazaran gelişmiş bir bölgede
bile okuma yazma bilmeyenler bulunabilmektedir. Bu da iyi derecede eğitim gerektiren tarım
konusunda bilgi yetersizliğinden kaynaklanan maliyet artışı, verim düşüklüğü, ürünlerin
hijyenik olmaması gibi sorunlara yol açmaktadır. Özellikle tarımdaki rolü büyük olan ve
dezavantajlı kabul edilen kadınların eğitim düzeyleri yükseltilmelidir.
Çiftçiliği meslek olarak seçecek çocuklara yönelik çıraklık eğitim benzeri okullar
açılmalıdır. Eğitim imkanları TR2 Batı Marmara Bölgesinde gelişmiştir ama kırsal kesime
yönelik eğitim şartları daha da iyileştirilmelidir.
4.11.6. Tarım ve Teknoloji
Hızla gelişen teknoloji tarımın kalitesini arttırmaktadır. Radyo, televizyon, telefon,
teleks, faks gibi teknolojilere telekomünikasyon, enformatik, veri/görüntü transfer
teknolojileri, etkileşimli multimedya teknolojileri eklenmiştir. Bunların tarımda kullanım
alanları şöyledir;
-Tarımsal yayım-eğitim
-Tarım ürünlerinin pazarlaması
-Çevre ve ekoloji modelleri
-İşletmecilik ve bilgi-yoğun üretimde karar destekleri
-Çevresel ve ekolojik haritalama ve kirlilik araştırmalarında Coğrafik Bilgi
Sistemleri(GIS)
-Kalite parametrelerinin belirlenmesinde, hastalık ve zararlı teşhisinde görüntü
algılama
-Bitkisel ve hayvansal üretimde proses kontrolü ve üretim takibi
-Hassas tarım uygulamalarında uydu ve küresel konum belirleme sistemleri(GPS)
kullanımı
-Yapay zeka(Robot Tekn.) ve insansız araç kullanımı(otomasyon)
-İnternet ve bilgiye erişim sistemleri (www,ftp,telnet,e-mail),
-Elektronik ticaret
159
Ülkemizde tarım işletmelerinde bilgisayar kullanımı ne yazık ki %1'dir. Oysa
teknolojiden yararlanabilen bir tarım yüksek kalite de olmaktadır. Televizyonla YAYÇEP ve
TYUAP uygulanmış ancak yararları olsa da zayıf kalmıştır.
4.12.Tarımın Bölge Ekonomisine Katkısı
TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde tarım, sanayi ve hizmetler sektörleri hızlı bir gelişme
içerisindedir. Sanayide de tarımsal sanayiler yanında tekstil ve elektronik gibi ana sanayi
dalları bölge ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Bölgede yer alan uluslararası limanlar ve
serbest bölgeler, ticari faaliyetlerin gelişmesine önemli katkı sağlamıştır.
Tablo 144. Tarım Sektörünün Bölgesel Gayri Safi Hasıla İçindeki Payı (%)
G.Doğu
Doğu
İç
Karadeniz Akdeniz Ege TÜRKİYE
Marmara
Anadolu Anadolu
Anadolu
26,6
28,8
28,7
23,5
21,8
18,8
7,9
1987
17,8
28,4
26,9
21,7
20,2
16,1
12,8
5,3
2000
13,4
+1,8
-1,9
-7,0
-3,3
-5,7
-6,0
-2,6
DEĞİŞME
-4,4
Kaynak: DPT
Tarımın Bölgesel Gayri Safi Hasıla (BGSH) içindeki payı 1987 yılında % 7,9 iken
2000 yılında % -2,6 küçülerek % 5,3’lük paya sahip olmuştur. Yüzde katkısı bakımından
diğer bölgeler arasında da Marmara Bölgesi 7. sırada yer almıştır.
2000 yılı kişi başına tarımsal katma değerleri baz alındığında; bölgeler arası
mukayesede TR62 Batı Marmara Bölgesi 2.644 US $ ile Türkiye’de 1. sırada yer almaktadır.
Bölgeler arasındaki farklılıkların ardında; modern girdi kullanımında, emek ve
niteliğinde, ürün çeşitlenmesinde, toprak kalitesinde ve iklim koşullarındaki farklılıklar
yatmaktadır.
Tablo 145. Tarımda Çalışan Başına Yaratılan Katma Değer (2000) (US Dolar)
Bölgeler
Marmara
2000
Yılı
DOLAR
ENDEKS
(TÜRKİYE=100)
Ege
Akdeniz
İç
Anadolu
TÜRKİYE
G.Doğu
Anadolu
Karadeniz
Doğu
Anadolu
2.644
2.547
2.528
2.410
2.236
2.050
1.826
1.572
118,2
113,9
113,1
107,8
100
91,77
81,7
70,3
Kaynak: DPT
Tablo 146. Bölgelerin Ülke Tarım Sektörüne Katkı Sıralamaları (2000) (%)
BÖLGELER
Ege Bölgesi
Akdeniz Bölgesi
İç Anadolu Bölgesi
Marmara Bölgesi
Karadeniz Bölgesi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Doğu Anadolu Bölgesi
TÜRKİYE
1987
20,3
15,8
17,9
15,6
16,1
7,8
6,6
100
2000
20,0
17,6
15,3
15,0
14,7
10,8
6,6
100
FARK
-0,3
1,8
-2,6
-0,6
-1,4
3
0
SIRALAMA
1
2
3
4
5
6
7
Kaynak: DPT
2000 yılında, TR2 Batı Marmara Bölgesinin Ülke tarımına katkısı 1987 yılına oranla
artmış olup, tüm bölgeler içerisinde artışta 4. sırada yer almıştır.
160
Marmara Bölgesi, 1987 yılı itibariyle Ülke tarım sektörüne, %15,6’lık oranda katkı
sağlayarak bölgeler arasında 5. sırada yer alırken; 2000 yılında katkı oranı %0,6 azalmasına
rağmen %15’lik oranla sektöre katkı bakımından bölgeler sıralamasında 4. sıraya
yükselmiştir.
4.13. Bölgenin Ülke Tarımındaki Yeri ve Diğer Bölgelerle Kıyaslama
TR2 Batı Marmara bölgesinin ülke tarımındaki yeri 2000 cari fiyatlarla bölgeler
düzeyinde hazırlanan tarımsal üretim değeri ile aşağıdaki tabloda verilmektedir.
Tablo 147. Tarımsal Üretim Değerleri (2000)
CANLI
HAYVANLAR
BİTKİSEL
BÖLGELER
İstanbul B.
Batı Marmara B.
Ege B.
Doğu Marmara B.
Batı Anadolu B.
Akdeniz B.
Orta Anadolu B.
Batı Karadeniz B.
Doğu Karadeniz B.
Kuzeydoğu Anadolu B.
Ortadoğu Anadolu B.
Güneydoğu Anadolu B.
TÜRKİYE
HAYVANSAL
ÜRÜNLER
ÜRETİM DEĞERİ
ÜRETİM
ÜRETİM
(YTL)
%
DEĞERİ (YTL) %
DEĞERİ (YTL) %
57.522.118 0,4
42.324.996
1
101.461.215
2
1.266.030.095 8,5
514.664.799
8
525.296.775 10
2.943.791.090 19,7
876.865.651 13
797.048.769 15
1.371.178.515 8,2
679.389.383 10
708.088.443 14
1.342.232.152 9,0
518.769.534
8
490.844.545 10
2.856.558.852 19,1
621.313.806
9
474.048.335
9
1.243.050.900 8,3
585.840.992
9
394.305.025
8
1.299.032.132 8,7
708.145.107 11
466.654.819
9
536.380.547 3,6
276.512.001
4
282.599.973
6
222.367.278 1,5
644.848.969 10
301.595.526
6
409.222.910 2,7
652.998.729 10
361.587.869
7
1.372.713.348 9,2
530.390.645
8
274.674.752
5
14.920.079.937
100
6.652.064.612 100
5.178.206.046 100
TOPLAM TARIMSAL
ÜRETİM
DEĞERİ (YTL) %
201.308.329
1
2.305.991.669
9
4.617.705.510 17
2.758.656.341 10
2.351.846.231
9
3.951.920.993 15
2.223.196.917
8
2.473.832.058
9
1.095.492.521
4
1.168.811.773
4
1.423.809.508
5
2.177.778.745
8
26.750.350.595 100
Kaynak : www.dpt.gov.tr
Tablo incelenildiğinde tarımsal üretim değeri içinde TR2 Batı Marmara Bölgesi
bitkisel üretim değerinin %8,5’ini, canlı hayvanlar üretim değerinin %7,7’sini, hayvansal
üretim değerinin 10,1’ini ve toplam tarımsal üretim değerinin ise %8,6 sını oluşturmaktadır.
TR2 Batı Marmara Bölgesini oluşturan alt bölgelerin ve illerin 2000 cari fiyatlarla
bölgeler düzeyinde ülke tarımsal üretim içindeki payları ve diğer bölge ve illere göre konumu
aşağıda tabloda verilmiştir.
Tablo 148. Alt Bölgeler Bazında Tarımsal Üretim Değerleri
Düzey 2 Tarımsal Üretim Değerleri (2000)
ALT
BÖLGELER
TR10
TR21
TR22
TR31
TR32
TR33
TR41
TR42
BİTKİSEL
ÜRETİM
DEĞERİ
57.522.118
523.795.715
742.234.380
747.838.346
1.192.703.222
1.003.249.522
867.973.792
503.204.723
%
0,4
3,5
5,0
5,0
8,0
6,7
5,8
3,4
CANLI
HAYVANLAR
ÜRETİM
DEĞERİ
42.324.996
199.621.878
315.042.921
175.951.197
252.983.550
447.930.904
225.386.995
454.002.388
161
(Cari Fiyatlarla)
%
0,6
3,0
4,7
2,6
3,8
6,7
3,4
6,8
HAYVANSAL
ÜRÜNLER
%
ÜRETİM
DEĞERİ
101.461.215 2,0
139.375.126 2,7
385.921.649 7,5
235.328.654 4,5
157.912.888 3,0
403.807.227 7,8
192.174.912 3,7
515.913.531 10,0
TOPLAM
TARIMSAL
ÜRETİM
DEĞERİ
201.308.329
862.792.719
1.443.198.950
1.159.118.197
1.603.599.660
1.854.987.653
1.285.535.699
1.473.120.642
%
0,8
3,2
5,4
4,3
6,0
6,9
4,8
5,5
TR51
TR52
TR61
TR62
TR63
TR71
TR72
TR81
TR82
TR83
TR90
TRA1
TRA2
TRB1
TRB2
TRC1
TRC2
TRC3
TÜRKİYE
461.370.214
3,1
880.861.938
5,9
933.485.501
6,3
1.130.694.304
7,6
792.379.047
5,3
825.026.910
5,5
418.023.990
2,8
88.311.113
0,6
194.402.624
1,3
1.016.318.395
6,8
536.380.547
3,6
119.208.714
0,8
103.158.564
0,7
287.476.238
1,9
121.746.672
0,8
403.491.251
2,7
712.354.567
4,8
256.867.530
1,7
14.920.079.937 100,0
151.814.075
366.955.459
225.141.552
220.094.291
176.077.963
206.222.925
379.618.067
97.400.477
204.824.162
405.920.468
276.512.001
294.584.668
350.264.301
245.637.740
407.360.989
117.031.344
297.802.855
115.556.446
6.652.064.612
2,3
5,5
3,4
3,3
2,6
3,1
5,7
1,5
3,1
6,1
4,2
4,4
5,3
3,7
6,1
1,8
4,5
1,7
100
153.552.479 3,0
766.736.768
2,9
337.292.066 6,5
1.585.109.463
5,9
158.606.543 3,1
1.317.233.596
4,9
165.706.142 3,2
1.516.494.737
5,7
149.735.650 2,9
1.118.192.660
4,2
137.982.074 2,7
1.169.231.909
4,4
256.322.951 5,0
1.053.965.008
3,9
50.305.628 1,0
236.017.218
0,9
126.833.685 2,4
526.060.471
2,0
289.515.506 5,6
1.711.754.369
6,4
282.599.973 5,5
1.095.492.521
4,1
159.052.060 3,1
572.845.442
2,1
142.543.466 2,8
595.966.331
2,2
175.576.819 3,4
708.690.797
2,6
186.011.050 3,6
715.118.711
2,7
95.688.139 1,8
616.210.734
2,3
111.147.150 2,1
1.121.304.572
4,2
67.839.463 1,3
440.263.439
1,6
5.178.206.046 100 26.750.350.595 100,0
Kaynak :www.dpt.gov.tr
Tablodan da görüleceği üzere TR22 %7,5 lik üretimiyle Türkiye’de hayvansal
üretimde önemli bir paya sahiptir.
İller düzeyinde TR2 illerinin 2000 yılı cari fiyatları ile tarımsal üretim değeri, bitkisel
üretim değeri, canlı hayvanlar üretim değeri ve hayvansal üretim değeri içindeki payları
tabloda verilmektedir.
Tarımsal Üretim Değerleri (2000)
(Cari Fiyatlarla YTL)
İLLER
BİTKİSEL
ÜRETİM
DEĞERİ
BALIKESİR
478.906.494
ÇANAKKALE
263.327.886
EDİRNE
197.211.389
KIRKLARELİ
123.625.856
TEKİRDAĞ
202.958.470
TÜRKİYE
14.920.079.937
%
0,32
0,18
0,13
0,08
0,14
100
CANLI
HAYVANLAR
ÜRETİM
DEĞERİ
215.871.848
99.171.073
62.211.971
65.959.258
71.450.649
6.652.064.612
%
3,25
1,49
0,94
0,99
1,07
100
HAYVANSAL
ÜRÜNLER
ÜRETİM
DEĞERİ
314.762.124
71.159.525
41.669.799
36.254.162
61.451.165
5.178.206.046
%
6,08
1,37
0,8
0,7
1,19
100
TOPLAM
TARIMSAL
ÜRETİM
DEĞERİ
1.009.540.466
433.658.484
301.093.159
225.839.276
335.860.284
26.750.350.595
%
3,8
1,6
1,1
0,8
1,3
100
Kaynak : www.dpt.gov.tr verileri
Türkiye’nin bitkisel üretim değeri içinde Balıkesir ili %0,32’lik payla 7. sırada,
Çanakkale ili %0,18’lik payla 18. sırada, Tekirdağ ili %0,14’lük payla 27. sırada, Edirne ili
%0,13’lük payla 29. sırada ve Kırklareli ili %0,08’lik payla 38. sırada yer almaktadır.
Türkiye’nin canlı hayvanlar üretim değeri içinde Balıkesir İli %3,25’lik pay ile 2.
sırada, Çanakkale ili %1,49’luk pay ile 25. sırada, Tekirdağ ili %1,07’lik pay ile 36. sırada,
Kırklareli ili %0,99 pay ile 40. sırada ve Edirne %0,94’lük pay ile 44. sırada yer almaktadır.
Türkiye hayvansal üretim değeri içinde %6,08’lik pay ile 1. sırada, Çanakkale
%1,37’lik pay ile 23. sırada, Tekirdağ ili %1,19’luk pay ile 28. sırada, Edirne ili %0,8’lik pay
ile 44. sırada ve Kırklareli ili %0,7’lik pay ile 50. sırada yer almaktadır.
İller bazında 2000 yılı toplam tarımsal üretim değeri incelendiğinde Balıkesir ili
%3,8’lik pay ile 3. sırada, Çanakkale ili %1,6’lık pay ile 19. sırada, Tekirdağ ili %1,3’lük pay
ile 29. sırada, Edirne ili %1,1’lik pay ile 36. sırada ve Kırklareli ili %0,8 pay ile 47. sırada yer
almaktadır.
162
BÖLÜM 5. BÖLGE PROBLEMLERİNİN VE POTANSİYELLERİNİN
ANALİZİ
TR2 Bölgesinde tarım sektörü ile ilgili problem ve potansiyellere ilişkin yapılan
çalışmalar konularına göre aşağıda özetlenmiştir. Üretim trendleri ve pazarlama bölümlerinde
bölge için önemli görülen ürünler için daha geniş değerlendirilmeler yapılmıştır.
5.1. Problemlerin ve Kısıtların Tespiti
5.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler
Türkiye’de olduğu gibi TR2 Bölgesinde de veraset yoluyla araziler parçalanmaktadır.
Tarımsal işletmelerin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin
yükselmesine neden olmaktadır. Kırsal kesimde yaşam koşullarındaki zorluklar nedeniyle
genç nüfus kent merkezlerine göç etmekte dolayısıyla köylerdeki nüfusun çoğunluğu yaşlı
kimselerden oluşmaktadır. Bu da tarımsal faaliyetlerin verimliliğini düşürmektedir.
Hızlı gelişen turizm, sanayi ve kentleşme, bazı bölgelerde tarım arazilerini önemli
derecede tehdit ederek daralmasına sebep olmaktadır.
5.1.2. Çevre ve Doğal Kaynak Problemleri
TR2 Bölgesinde hızlı sanayileşme ve şehirleşme neticesinde sanayi ve evsel atıklar ile
bilinçsizce kullanılan tarımsal gübre ve ilaçlar, yeraltı ve yerüstü suları ile tarım topraklarında
kirlilik meydana getirmekte, tarımsal üretimi ve ihracatı olumsuz etkilemektedir. Termik
santraller, fabrikalar gibi sanayi işletmelerinin baca gazları ile araç egsoz gazları, tarımsal
üretimi tehdit etmektedir. Yetiştiricilikte kullanılan plastikler (sera ve malç) ve zirai ilaçgübre ambalajlarının yakılması veya çevreye bırakılmasıyla doğal kaynaklar kirlenmektedir.
TR2 Bölgesi zengin orman kaynaklarına sahiptir. Diğer taraftan orman köylerinde
tarımsal üretimin verimliliği ve karlılığı genel olarak daha düşük olmaktadır. Orman
yangınları ve kaçak orman kesimleri, bu kaynakların bozulmasına sebep olmaktadır.
Jeotermal enerji kaynakları, diğer kullanım alanlarına göre tarımda yeterince ve etkin
kullanılmamaktadır. Benzer şekilde temiz ve sürekli enerji kaynaklarından güneş enerjisi ve
rüzgar enerjisi potansiyelinden, bölgedeki tarımsal faaliyetlerde bu enerjiden yeterince
faydalanılamamaktadır.
5.1.3. Tarımda Sektörel Problemler
5.1.3.1. Bitkisel Üretim Problemleri
Tarımsal ürünlerin üretiminde, hasadında ve depolama aşamalarında uygun olmayan
yöntem ve kimyasalların kullanılması ile problemler çıkmaktadır. Yoğun gübre kullanımı
nedeniyle topraklarda kirlenme, yoğun ilaç kullanımı ile doğal dengenin bozulması tarımsal
üretimde verimi düşürmektedir.
TR2 Bölgesi, ülkemiz zeytin üretiminin önemli bir kısmını karşılamaktadır. TR2
Bölgesindeki zeytinliklerin büyük kısmı kıraç ve engebeli arazilerde olup, yaşlanmışlardır.
Ayrıca, hasat sırasında sırık kullanılması ve gerekli bakım budama işlemlerinin yapılmaması
periyodisitenin daha çok hissedilmesine ve verim düşüklüğüne neden olmaktadır.
Arazilerin parçalı ve küçük olması mekanizasyona geçilmesine engel olmaktadır.
Üreticinin alet ve makine parkını yenileyememesi ve ortaklaşa makine kullanımının
163
uygulamada gerçekleştirilememesi, üretimde modern makinelerin kullanımını engellemekte,
sonuç olarak tarım sektörü mekanizasyonda istenilen seviyeye ulaşılamamaktadır.
Organik tarım potansiyelinin yüksek olmasına rağmen; girdi maliyetlerinin (organik
gübre, ilaç, sertifikasyon ve kontrol masrafları vb.) yüksek olması, üreticilerin eğitimlerinin
ve bu konuda birbirleriyle irtibatının yetersiz olması, tüketici bilincinin oluşmamış olması
organik tarımın gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.
5.1.3.2. Hayvansal Üretim Problemleri
Ülkemizde olduğu gibi TR2 Bölgesinde de büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde en
büyük sorun hayvansal ürünlerde verim ve karlılığının düşük olmasıdır. Özellikle büyükbaş
hayvan yetiştiriciliğinde işletmelerin küçük ve aile işletmesi tipinde olması, hayvan
barınaklarının iptidai şartları taşıması, işletmelerin öz sermaye yetersizliği, üreticilerin bilgi
eksikliği üretimi olumsuz etkilemektedir.
TR2 Bölgesinde küçükbaş hayvanların otlayabileceği çayır mera alanlarındaki
yetersizliğin giderilmesi için yem bitkisi yetiştiriciliğinin artırılması gerekmektedir. Ağıl
yetiştiriciliğine ve bölge ekolojisine uygun üstün verimli ırklar (Saanen Keçisi, vb.)
yetiştiriciler arasında kabul görmekte ve yetiştiricilik oranını artıran çalışmalar yapılmaktadır.
Arıcılıkta ana ürün bal olup arı yan ürünleri üretimi (polen, probolis, arı sütü, arı
zehiri) yok denecek kadar azdır. Bölgede gezginci arıcılık önemli olup konaklama ve nakliye
ve ürün pazarlama sorunları vardır.
Ülkemiz ve TR2 Batı Marmara Bölgesi su ürünleri üretim potansiyeli açısından çok
zengin kaynaklara sahip olmasına rağmen bu kaynakların çok az bir kısmı
kullanılabilmektedir. Deniz balıkçılığı yetiştiriciliğinde turizm ve çevre ile olan çatışmalar,
girdi maliyetlerindeki yükseklikler ve bürokratik karmaşa genel problemler olup, iç su
balıkları yetiştiriciliğindeki problemler ise girdi maliyetleri ve su kirliliği olarak ortaya
çıkmaktadır.
5.1.4. Pazarlama Problemleri
TR2 Bölgesi iklimsel olarak hemen hemen Türkiye’de üretilen bütün tarımsal
ürünlerin yetiştirilebildiği bir bölgedir. Bir çok üründe verim Türkiye ortalamasının üzerinde
olmasına rağmen pazarlamada problemler yaşanmaktadır. Pazarlama problemlerinin başlıca
nedeni örgütlenmedeki aksaklıklardır. Üretici Birlikleri Yasası çıkmış olmasına rağmen
uygulamada sıkıntıların olması ve mevcut örgütlerin etkin rol almaması nedeni ile üreticiler
ürünlerini bireysel olarak pazarlamakta ve fiyat oluşumunda etkisiz kalmaktadırlar. Tarımsal
ürünlerin çabuk bozulabilir nitelikte olması ve üreticinin ekonomik problemlerinden dolayı
ürününü bekletememekte ve hemen pazarlamaya çalışmaktadır. Bu durumda ürününü düşük
fiyattan pazarlamak zorunda kalmakta ve çoğu zaman da parasını geç almaktadır.
Bölgede bazı ürünlerde sözleşmeli çiftçilik modelinin fikir olarak benimsenmiş
olmasına rağmen, henüz tam olarak yaygınlaşmamıştır. Sözleşmeli çiftçilik uygulamalarında
çoğu zaman taraflar çıkarları doğrultusunda anlaşmayı bozmaktadır. Bu durum, hem
üreticilerin hem de alıcı konumundaki şirketlerin sözleşmeli tarıma olan güvenlerini
sarsmaktadır.
Tarımsal pazarlamada en büyük problemlerden biri de standardizasyon eksikliği ve
markalaşma yetersizliğidir. Üreticilerin bu konuda tam olarak bilinçli olmaması ve gerekli
tesislerin (boylama, işleme, ambalajlama, vb.) olmaması ürün değerini düşürmektedir. Son
zamanlarda yeni gıda tesisleri bu açığı önemli oranda kapatmaktadır.
Tarımsal ürünlerin büyük kısmı çabuk bozulabilir nitelikte olması nedeniyle hasattan
pazara olan zincirde kalite ve miktar açısından kayıplar oluşmaktadır. Üretim planlamasının
164
olmaması nedeniyle arz fazlası olduğu dönemlerde ürünlerin depolamasında yaşanan sıkıntılar
fiyat düşüklüğüne neden olmaktadır.
Tarımsal ürünlerde aracı sayısı çok fazladır. Bu da bazı tarımsal ürünlerde pazarlama
marjının, ürünün 3-4 katına yükselmesine neden olmaktadır. Özellikle tarımsal ürünlerin
ihracatında, katkı ve kalıntı analizi yapan laboratuarların yaygın ve yeter sayıda olmaması ve
mevcut laboratuarların da akredite olmaması sorunlara neden olmaktadır.
5.2. Potansiyellerin ve Fırsatların Tespiti
Tablo 149. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Potansiyeller ve Fırsatlar
Tanımlama
Mevcut Durum
Gelişme Potansiyeli
Nüfus
TR2 Batı Marmara Bölgesinde toplam
nüfus 2.895.980 olup % 44,53’ü kırsal
kesimde yaşamaktadır.
Kırsal nüfus artış hızı binde 11,18’ dir.
Kent nüfus artışının
yarısı(%0,2476)’dır.
Arazi ve
Sulama Durumu
Toplam tarım alanı 1.911.321. olup
%54,37si sulanmaktadır. Toplam
1.039.329ha’lık sulanabilir arazi
mevcuttur.
2001 Genel Tarım Sayımına göre
İşletme büyüklüğü 6,39 ha.’dır.
Yalnızca hayvansal üretim yapan
işletmeler %3, yalnız bitkisel üretim
yapan işletmeler %29 ve hem bitkisel
hem de hayvansal üretim yapan işletme
oranı %68’dir.
-Üretimde çeşitlilik vardır.
-Verimler, Türkiye ortalamasının
üzerindedir.
-Katma değeri yüksek meyve - sebze (
zeytin, domates, biber vb.) üretim oranı
fazladır.
-Organik ürün üretimi artmaktadır.
-Jeotermal enerji kaynaklarının
bulunduğu yerlerde, örtü altı tarım
geliştirilebilir.
-Büyükbaş sayıca azalmakla birlikte
Kültür ve melez ırkı hayvan varlığı
artmaktadır.
-Yapılan desteklemelerle kaliteli kaba
yem üretimi ve dolayısıyla süt üretimi
artmaktadır.
-Bölge su ürünleri açısından önemli su
potansiyeline sahiptir.
-Bölge arıcılık açısından zengin polen
kaynaklarına sahiptir.
Sulanan arazilerde sulama etkinliği
artırılarak önemli verim artışı
sağlanabilir.
Tarım İşletmelerinin
Durumu
Bitkisel Üretim
Hayvansal Üretim
Örgütlenme
Bölgede tarımsal örgütlenme düzeyi
yüksektir.
Bölgedeki pazarlamaya yönelik TARİŞ
(Zeytin-Pamuk) ve Trakya Birlik Yağlı
Toh. Örgütleri bulunmaktadır.
165
İşletmelerde uzmalığın artması kalite
ve katma değerin artması küçük ve
verimsiz işlletmelerde karlılığı
artıracaktır.
-Pazar isteğine göre üretim yapılması
ihracatı artıracaktır.
-Uygun alanlarda zeytin üretimi
geliştirilebilir.
- Hayvansal üretim miktarı ırk ıslahı ve
yetiştiriicilik teknikleriyle artırılabilir.
-Çayır, mera ve yem bitkileri
yetiştiriciliği sürekli arttığından kaliteli
kaba yem açığı ve karlılık önemli
ölçüde artabilir.
-Organize hayvancılık bölgeleri
kurularak hayvancılık geliştirilebilir.
-Deniz ve iç su balıkçılığı
geliştirilebilir.
-Arıcılık girdileri ürünlerinin
çeşitlendirilmesiyle pazarlama
sorunlarının giderilebilir.
-Hayvan pazarlarının iyileştirilerek
hayvan borsası haline dönüştürülmesi
sağlanabilir.
- Organik hayvansal üretim artırılabilir
-Kurulmuş ve kurulacak olan Üretici
Birlikleri ile Tarımsal Kooperatiflere
teknik ve yerli ve yabancı mali yönden
destek sağlanarak geliştirilebilir.
BÖLÜM 6. AMAÇLAR VE STRATEJİLER
6.1. Amaçlar
TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde tarımsal kalkınmanın sağlanabilmesi için belirlenen
amaçlar Bölge’de ki mevcut problemlerin ve potansiyellerin ortaya konulması sonucu
belirlenmiştir. Belirlenen bu amaçlar, sekizinci beş yıllık kalkınma planı içerisinde de ifade
edilen tarım politikalarının hedefleri içerisinde yer almaktadır. Bu amaçlar;
 Verimlilik ve kalitenin artırılması.
 Tarımsal gelirin artırılması.
 Sürdürülebilirlik Tarım.
 Gıda Güvenliğinin Sağlanması.
 Örgütlenme sorunlarının giderilmesi ve Tarımsal örgütlenmenin geliştirilmesi.
6.2. Stratejiler
6.2.1. Verimlilik ve Kalitenin Artırılması
Hayvansal üretimde verimlilik ve kalitenin artırılması için izlenecek stratejiler
 Verimli kültür ırklarının artırılması
 Yem maliyetinin azaltılarak, bakım ve beslenme şartlarının iyileştirilmesi
 Hayvansal üretime dayalı sanayinin geliştirilmesi
 Organize hayvan sanayi bölgelerinin kurulması
 Sağlıklı arı ve arı ürünlerinin üretilmesi için yetiştiricilik faaliyetlerinin geliştirilmesi.
 İl genelinde uygun teknikle çalışan, kontrollü üretim yapılan, hastalıktan ari ve
optimumum büyüklükte hayvancılık işletmelerinin oluşturulmasının teşvik edilmesi.
 Yem Bitkileri Ekiliş alanlarının genişletilmesi ve çayır ve mer’a alanlarının
iyileştirilmesi ve kontrol tedbirlerinin alınması.
 Verimi yüksek damızlık üretiminin artırılması.
 Hayvansal üretime entegre tesislerin kurulması.
 Arıcılığın geliştirilmesi.
 Kanatlı Hayvan Üreticiliğinin Geliştirilmesi.
Bitkisel üretimde verimlilik ve kalitenin artırılması için izlenecek stratejiler
 Yöreye uygun sertifikalı tohumluk kullanımı
 Bilinçli girdi kullanımı ve üretim maliyetlerinin dürülmesi.
 Sulanabilir alanların sulamaya açılması ve drenaj problemi olan alanların ıslah
edilmesi
 Tarıma dayalı sanayi varlığının geliştirilmesi.
 Bağcılığın geliştirilmesi.
 Örtü altı yetiştiriciliğinin artırılması.
 İkinci ürün yetiştiriciliğinin geliştirilmesi.
 Arazi toprak özelliklerine uygun tarımsal ürün seçimi
 Nadas alanlarının daraltılması
 Tarıma elverişli kullanılmayan arazilerin değerlendirilmesi
 Arazilerin parçalanmasının engellenmesi ve arazi toplulaştırılmasının teşviki.
 İyi tarım uygulamalarının artırılması.
 Yeni tarımsal teknolojilerin ve araştırma sonuçlarının üreticiye etkin olarak
aktarılması.
166
Su ürünleri üretiminde verimlilik ve kalitenin artırılması için izlenecek stratejiler
 Üretim maliyetlerinin düşürülmesi
 Yer üstü su kaynaklarının ve denizlerin su ürünleri üretiminde kullanılması.
 İhracata yönelik üretimin teşviki.
 Su kaynakları korunarak, denizlerde ve iç sularda mevcut su ürünleri stoklarının
korunması ve üretimin artırılmasına yönelik tedbirlerin alınması.
6.2.2. Tarımsal Gelirin Artırılması







Stratejiler
Pazarlama altyapısının iyileştirilmesi.
Katma değeri yüksek ve Bölge için avantajlı ürünlerin üretimi
Sözleşmeli üretim sisteminin yaygınlaştırılması
Üretim maliyetlerinin düşürülmesi
Tarımda markalar yaratılması
Girişimcilik ruhunun geliştirilmesi.
Orman yan ürünlerinin değerlendirilmesi, el sanatlarının geliştirilmesi, kırsal turizmin
geliştirilmesi.
6.2.3.Sürdürülebilir Tarım
Stratejiler










İstatistiki verilerin güncellenmesi ve geliştirilmesi.
Çevre kirliliğinin önlenmesi.
Arazilerin kullanım kabiliyet ve sınıfları dikkate alınarak kullanımı
Erozyonla mücadele
Doğal kaynakların bilinçli kullanımı
Ekolojik dengenin korunması organik tarımın geliştirilmesi.
Hayvan hareketlerinin ve sağlığının kontrolü.
Gen kaynaklarının tespiti ve korunması.
Su kaynaklarına ilişkin üretim potansiyelinin tespiti.
Orman yan ürünleri envanterinin çıkarılması.
6.2.4. Gıda Güvenliğinin Sağlanması


Stratejiler
Kaliteli ve standartlara uygun ürün üretimi
Kontrol ve denetim hizmetlerinin güçlendirilmesi
6.2.5. Örgütlenme
İyileştirilmesi




Sorunlarının
Giderilmesi,
Mevcut kooperatif ve birliklerin kurumsallaştırılması.
Kooperatif pazarlama kanallarının zenginleştirilmesi.
Su ürünleri kooperatiflerinin yaygınlaştırılması.
Kooperatif kuruluş ve üyeliklerinin teşviki.
167
Tarımsal
Örgütlenmenin
BÖLÜM 7. PROGRAMLARIN VE PROJELERİN BELİRLENMESİ
7.1. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Uygulanan Projeler
7.1.1. TR 2’de Uygulanan T.K.B. Kaynaklı Ülkesel Projeler
7.1.1.1. Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı Geliştirme Projesi
1991 yılında 18 ilde başlayan proje, tüm illerde uygulanır hale getirilmiştir. Projenin
amacı yem bitkileri ekilişlerinin arttırılarak kaliteli kaba yem açığının giderilmesi ve meralar
üzerindeki baskıyı azaltmak için silaj yapımını teşvik etmektir. Uygulama safhasında ayrıca
silaj makinesi alımı, boğa barınağı yapımı, damızlık boğa alımı, suni tohumlama uygulamaları
ve yem bitkileri tohumu desteği yapılmaktadır.
7.1.1.2.Hayvancılığın Desteklenmesi ile ilgili Bakanlar Kurulu Kararı Gereğince
Uygulanan Projeler
Bu kararnamenin amacı; Türkiye hayvancılığının geliştirilmesi ve hayvansal üretimin
arttırılması maksadı ile kaliteli kaba yem açığının giderilmesi için yem bitkileri üretiminin
teşvik edilmesi, genetik ıslahın yaygın hale getirilmesi, soy kütüğü kayıtlarının tutulması ve
belgeli damızlık kullanımının teşvik edilmesidir.
7.1.1.3.Mera Islahı ve Amenajman Projeleri
Bu projelerde illerde Mera Kanunu gereğince tespit ve tahdit işlemleri tamamlanmış
olan meraların ıslah edilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda bölge illerinde mera alanlarının
ıslahına başlanmıştır. Projelerin bedeli Mera Özel Ödeneği ve İl Özel İdareleri tarafından
karşılanmaktadır.
7.1.1.4.Ön Soy Kütüğü Projesi
Bu proje ile hayvancılıkta verimliliğin ve ıslahın temelini teşkil eden soykütüğü
sistemi ile soykütüğündeki kayıtlı sığır sayısının arttırılması, sığırların belgelendirilmesi,
hayvan hareketlerinin takibi ve suni tohumlama faaliyetlerinin disipline edilmesi
amaçlanmaktadır. “Ön Soy Kütüğü Projesi” kapsamında büyükbaş hayvanlara kulak küpesi
takılıp, ön soykütüğü kayıt formları tanzim edilerek Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği İşlem
Merkezine gönderilmiştir.
7.1.1.5.Doğrudan Gelir Desteği Projesi ( ÇKS)
Doğrudan Gelir Desteği Projesinin amacı: Türkiye’de 2000 yılı içinde tarımsal
destekleme aracı olarak üretimden ve girdi kullanımından bağımsız olarak Doğrudan Gelir
Desteği pilot uygulamasına 4 ilde (Ankara, Antalya, Adıyaman ve Trabzon) 7 ilçede
başlanılmış ve dekar başına 5 $ verilmiştir. Ancak 200 dekardan büyük araziye sahip çiftçiler
sadece 200 da. için ödemeden yararlanmıştır. Çiftçi Kayıt Sistemi ve Doğrudan Gelir Desteği
ödemeleri ve ülke çapında uygulama başlatılmasına ilişkin 21 Haziran 2001 tarihinde çıkan
uygulama tebliği doğrultusunda çiftçiye işlediği tarım arazisi dikkate alınarak 200 da. (200
da.) kadar olan tarım arazisi için, 2002 yılından itibaren ise çıkarılan tebliğler doğrultusunda
çiftçiler işledikleri tarım arazileri dikkate alınarak 500 dekara kadar araziler için dekar başına
ödeme yapılmıştır.
168
7.1.2. Yerel İdareler Tarafından Uygulanan Projeler
7.1.2.1. İl Özel İdare Müdürlüğü Kaynaklı Projeler

Bitkisel Üretimi Geliştirme Projesi
Amaç : Bölgede yoğun üretimi yapılan ve çiftçilerimizin geçimini sağlaması açısından
önem taşıyan tarla bitkilerinde yeni, yüksek verimli ve kaliteli; bazı hastalık ve zararlılara
dayanıklı, İlin iklim şartlarına en iyi adapte olan çeşitlerin çiftçilerimize tanıtıp ekimini
sağlayarak gelir düzeyini artırmak ve daha rantabl bitki desenini oluşturmaktır.
Uygulama : Proje kapsamında tohumluk alımı ve üreticiye dağıtımı yapılmaktadır.
Ayrıca plastik örtülü sera yapımları gibi faaliyetler gerçekleştirilmektedir.

Hayvancılığı Geliştirme Projesi
Amaç : Bölgemizde verimli hayvan ırklarının yaygınlaştırılması.
Uygulama : Bu başlık altında Kaz yetiştiriciliği, Saanen Keçisi Yaygınlaştırma ve Kıl
Keçisi Islah Projesi vb. gerçekleştirilmektedir.

Meyveciliği Geliştirme Projesi
Amaç : Bitkisel üretimin yeterince yapılmadığı, tarla tarımının yapılmasında güçlük
çekilen kurak ve aşırı meyilli arazilerin değerlendirilip çiftçilerimize rant sağlamak, toprak
erozyonu ile mücadele etmek, çeşit seçimlerinde bölge şartlarına uygun, verimliliği yüksek,
piyasada tutulan, Pazar sorunu olmayan çeşitlerin dikiminin yapılarak kapama bahçelerin
oluşturulması amacı ile dikimlerinin yaptırılması planlanmıştır.
Uygulama : Özel İdare kaynaklı olarak antep fıstığı aşılaması; bağ çubuğu üretimi;
ahlat aşılaması; bağ, bademlik, çileklik, cevizlik, kirazlık, şeftalilik, zeytinlik, kivi ve karışık
meyve bahçesi tesisi yapımı vb. faaliyetler gerçekleştirilmiştir.

Yem Bitkilerini Geliştirme Projesi
Amaç : Çiftçilerimizin yem bitkileri üretimine teşvik edip çok yetersiz olan yem
bitkileri ekim alanını genişleterek bölge için son derece önemli olan üstün vasıflı süt
sığırlarının yem ihtiyacını karşılamaktır.
Uygulama : Bu amaçla sorgum, sudan otu, macar fiği, yonca, adi fiğ, korunga, silajlık
mısır tohumluğu alınarak çiftçilere ektirilmiştir. Ayrıca silaj makineleri alınarak çiftçilerin
hizmetine sunulmuştur.

Selektör Projesi
Amaç : Çiftçilerimizin ihtiyaçları olan temizlenmiş buğday tohumluğunu sağlamaktır.
Uygulama : Proje kapsamında bugüne kadar selektör ve mibzer alımı yapılmıştır.
169

Hastalık ve Zararlılarla Mücadele Projesi
Amaç : Ekili alanların ve meyve bahçelerinin zararlıların vereceği tahribat önleme
amacıyla yapılan bir projedir.
Uygulama : Domuz sürek avlarında kullanmak üzere kurşun av fişeği, şevaltin av
fişeği alımı ve çiftçilere dağıtımı; pulverizatör ve aşı makinesi alımı ve poliklinik inşaatı
yapımı gerçekleştirilmiştir.
7.1.2.2. S.Y.D.V Kaynaklı Projeler
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Fonu kaynaklı olarak sera yapımı; zeytin,
kiraz, badem, ceviz, şeftali, dağıtımı ve bağ tesisi yapımı; hindi palazı, koyun, inek, arılı
kovan, saanen keçisi dağıtımı; korunga, kekik, fiğ, yem bitkileri tohumu dağıtımı, selektör
alımı vb. projeler gerçekleştirilmiştir.
7.1.2.3. K.H.G.B Kaynaklı Projeler
Köylere Hizmet Götürme Birlikleri kaynaklarından sera yapımı; şeftali, kiraz, meyve
bahçesi ve bağ tesisi yapımı; silaj makinesi, süt tankı, çayır biçme makinesi ve akaryakıt
alımı; inşaat yapımı ve zirai mücadele projeleri gerçekleştirilmiştir.
7.2. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Uygulanabilecek Projeler
Tablo 150. TR 2’de Uygulanabilecek Projeler
Program
Bitkisel
Üretimde
Verimliliğin
Arttırılması ve
Geliştirilmesi
Proje Adı
Proje Amacı
Pro.
Süresi
(Yıl)
Sulama etkinliğinin, çiftçi
gelirlerinin arttırılması, beslenme
kalitesinin arttırılması
“
10
Dane mısır üretimini
geliştirme projesi
“
5
Ayçiçeği verimini
arttırma projesi
“
Örtü altı sebzeciliği ve
Seracılığı geliştirme
projesi
Arazi
toplulaştırılmasının
teşviki projesi
Jeotermal enerjinin
serada kullanımı
Rüzgar enerjisinden
faydalanılması
“
Bodur meyve
yetiştiriciliği projesi
Sebze üretiminin
geliştirilmesi projesi
Üretim maliyetinin düşmesi,
optimum tarım işletmelerinin
oluşmasının sağlanması
Sera ısıtma maliyetinin
düşürülmesi
Ucuz enerji temini
170
5
5
Finans
Kaynağı
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB, Trakya
Birlik,
Trakya
Tarımsal
Araş. Ens.
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB, TRGM,
KHGM
5
TKB
10
Enerji ve
Tabii
Kaynaklar
Bakanlığı
Bitkisel
Üretimde
Verimliliğin
Arttırılması ve
Geliştirilmesi
Mağaraların tarımsal
depolamada kullanılması
Çeltik alanlarında ekim
nöbetinin uygulanması
projesi
Mağaralarda bitkisel ve
hayvansal ürünlerin depolanması
Toprağın yapısının uzun yıllar
bozulmadan
(tuzlulaşmadan)korunmasının ve
düzenli verim alınmasının
sağlanması
Bitkisel üretimde verimliliğin ve
kalitenin arttırılması
10
MTA
10
TKB, Tar.
Arş. Enst.
10
Bitki desenini zenginleştirmek,
bölge potansiyelini
değerlendirmek
Bitkisel üretimin arttırılması,
kaliteli ve ilaç kalıntısı
bulunmayan ürün elde edilmesi,
ilaçların çevreye bulaşmasının
önlenmesi
Tarıma dayalı sanayiler için
hammadde sağlamak
10
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB
10
TKB, Özel
Sektör
Seçilmiş ürünlerde organik tarım
yapılması, eko turizmin
geliştirilmesi
Toprak ve su kaynaklarının etkin
kullanımı
10
Tarıma elverişli olupta
kullanılmayan arazilerin
kullanılması ve ıtri ve tıbbi
bitkilerin üretimini
yaygınlaştırma
Bal üretimini artırmak
10
TKB, Özel
Sektör, İl
Özel İdaresi
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB
5
TKB
İklimi uygun bölgelerde alternatif
ürün
Saksı ve kesme çiçek
yetiştiriciliğinin geliştirilmesi
Sulama suyunun ekonomik ve
bilinçli kullanılması
5
TKB
5
TKB
10
Ekim alanlarının ve üretimin
artırılması
10
TKB, DSİ,
KHGM, İl
Özel İdaresi,
Özel Sektör
TKB
Yem bitkileri tohum
üretimini geliştirme prj.
Tohumluk ihtiyacını karşılamak
10
TKB, Özel
Sektör
Kuru alanlarda
münavebe sistemine yem
bitkilerinin girmesi
projesi
Yem bitkileri üretimini
geliştirme projesi
Bitki desenini zenginleştirmek,
toprak verimliliğini arttırmak,
kaliteli kaba yem ihtiyacını
karşılamak
Kaliteli kaba yem ihtiyacını
gidermek, meralar üzerindeki
baskıyı azaltmak ve üretim
maliyetini düşürmek
Meraların verim ve kalitesini
arttırmak, kontrollü ve düzenli
otlatmayı sağlamak
10
TKB, İl Özel
İdaresi
10
TKB, İl Özel
İdaresi
10
TKB, İl Özel
İdaresi, Mera
Özel Ödeneği
Sertifikalı tohumluk
üretiminin desteklenmesi
projesi
Bağcılığı geliştirme
projesi
Entegre mücadele
projesi
Sözleşmeli üretimin
yaygınlaştırılması
projesi
Organik tarım uygulama
ve destekleme projesi
Sulanabilir alanlarda II.
Ürün yetiştiriciliğinin
geliştirilmesi projesi
Itri ve tıbbi bitkilerin
üretimini destekleme
Bal verimini artırıcı
bitkilerin üretilmesi
Kivi yetiştiriciliğini
destekleme
Süs bitkilerini
destekleme
Modern sulama
sistemlerinin
yaygınlaştırılması
projesi
Münavebeli ekim
sisteminin
yaygınlaştırılması
Yem Bitkileri
Ekiliş
Alanlarının
Arttırılması
Mera ıslah ve
amenajman projesi
171
5
10
Hayvancılığın
Geliştirilmesi
Açık ve yarı açık hayvan
barınaklarının
yaygınlaştırılması
projesi
Yerli sığır ırklarının
ıslahı
Saf kıvırcık koyunu
yetiştiriciliği
Daha sağlıklı hayvan ve
hayvansal ürün elde etmek, işçilik
maliyetlerini düşürmek
5
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
Et ve süt üretimine yönelik uygun
hayvan varlığının artırılması.
Yöreye özgü süt verimi yüksek
kıvırcık koyunu populasyonunun
artırılması
Mevcut kıl keçilerinin süt
verimlerinin artırılması
Yem maliyetinin azaltılması
10
TKB, Özel
Sektör
TKB, Özel
Sektör
Ahır ve yem maliyetinin
azaltılması
10
Pilot organize
hayvancılık sanayi
bölgelerinin kurulması
Kapalı sistem tip
projelerin yapılmasını
destekleme projesi
Yem kırma ve karıştırma
makineleri alımı projesi
Üretimde karlılığı artırmak
5
“
5
Yem maliyetini düşürmek
5
Damızlık düve
yetiştiriciliğinin
geliştirilmesi projesi
Hayvan kalitesini yükseltmek,
yurt içi ve yurt dışı talebi
karşılamak
10
Suni tohumlamanın
yaygınlaştırılması ve
devreye giren özel
sektörün kontrol
mekanizmasının
geliştirilmesi projesi
Pedigrili suni tohumlama
boğalarının yetiştirilmesi
projesi
Hayvancılık
işletmelerinin optimum
büyüklüğe ulaştırılması
projesi
Hayvan Hareketleri ve
Sağlığının Kontrolü
Projesi
Yüksek verimli hayvanlar elde
etmek
10
Yüksek verimli boğalar elde
etmek
10
TKB, DSYB
Hayvancılık işletmelerinin fiziki
ve sayısal yapılarını geliştirmek,
ekonomik işletmelerin
yaratılmasını sağlamak
Verim düşüklüğünü önlemek ve
sağlıklı hayvan üretmek, Şap,
Çiçek vb. salgın hastalıkların
bölgeye girmesini önlemek
Yüksek kalitede yapağı ve ham
deri üretimi
Beyaz et üretimini arttırmak
5
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
10
TKB
5
Arıcılığı geliştirme
projesi
Üretim ve kaliteyi arttırmak
5
Meyve ve sebzelerde
işleme tesislerinin
kurulması projesi
Ürün çeşitliliğinin artması, katma
değer oluşumu, dayanıklı tüketim
maddeleri üretmek
10
TKB, İl Özel
İdaresi
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB, İl Özel
İdaresi,
SYDV
Özel Sektör,
İl Özel
İdaresi
Kıl keçilerinin Saanen
keçileri ile ıslahı
Hayvancılık
işletmelerinde kaba yem
üretiminin teşvik
edilmesi
Sera tipi süt sığırcılığı
Küçükbaş hayvancılığı
geliştirme projesi
Kümes hayvancılığının
geliştirilmesi projesi
Tarıma Dayalı
Sanayinin
Geliştirilmesi
172
10
10
5
5
TKB, Özel
sektör
TKB
TKB, Özel
İdare, Özel
Sektör
TKB, Özel
Sektör
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB, İl Özel
İdaresi, Özel
Sektör
TKB, İl Özel
İdaresi, Dam.
Sığ. Yet. Bir.,
Özel Sektör
TKB, Özel
Sektör
Tarıma Dayalı
Sanayinin
Geliştirilmesi
Su Ürünleri
Pazarlama
Araştırma,
Geliştirme ve
Planlama
Entegre et ürünleri
işleme tesisi kurulması
projesi
Düşük faizli tarımsal
kredi
Peynir altı suyu
değerlendirme tesisi
Yağlı tohumlu bitkilerin
üretimini destekleme
Entegre süt ve süt
ürünleri işleme tesisleri
kurulması projesi
Su ürünleri üretim
potansiyeli için etüd prj.
Üretici örgütlerinin
aktive edilmesi ve Pazar
bilgi sisteminin
oluşturulması
Su ürünleri yetiştiriciliği
ve avcılığı eğitim projesi
Su ürünleri üretiminin
desteklenmesi projesi
Su ürünleri
yetiştiriciliğinin
geliştirilmesi projesi
Pazar bilgi sisteminin
oluşturulması
Kooperatiflerin Bitkisel
ve Hayvansal Ürünleri
Pazarlama Konusunda
Etkinleştirilmesi Projesi
Reklam ve tanıtım
projeleri
Kalite standardizasyonu,
ambalajlama, depolama
ve marka yaratma
Süt Toplama ve
Soğutma Merkezleri
oluşturulması Projesi
El Sanatlarının
Geliştirilmesi Projesi
Bölge potansiyelini
değerlendirmek
5
Özel Sektör
Tarımsal sanayinin artırılması
5
Özel Sektör
Peynir altı suyu tozu üretiminin
artırılması
Mevcut yağ fabrikalarına
hammadde sağlanması ve bitkisel
yağ açığının azaltılması
Bölge potansiyelini
değerlendirmek
5
Özel Sektör
10
TKB, Özel
Sektör
5
Özel Sektör
Su ürünleri üretimini geliştirmek
2
TKB
Tarımsal ve su ürünleri
kooperatiflerinin yeniden
yapılandırılması
10
TKB, Özel
Sektör
Örgütlenme, bilinçli avcılık ve
yetiştiricilik yapılmasının
sağlanması, su ürünlerinin
tanıtımı
Maliyetlerin düşürülmesi,
üretimin arttırılması
Yeni tesisler kurulması, kırsal
turizmin gelişmesine katkı
sağlaması
Pazarlama problemini ortadan
kaldırmak, üretim ve gelir artışı
sağlamak
5
TKB
10
TKB
5
TKB, Özel
Sektör
5
TKB
10
TKB, İl Özel
İdaresi,
Kooperatifler,
Birlikler
TKB
“
Tarımsal ürünlerde tüketimin
artırılmasının özendirilmesi
Yeni saklama ve depolama
koşullarının ve pazarlamanın
iyileştirilmesi
10
5
TKB, Özel
Sektör
5
TKB, İl Özel
İdaresi
Alternatif gelir kaynağı
oluşturmak, istihdam yaratmak
5
Kırsal Turizm Projesi
Kırsal turizm konusundaki
potansiyelin belirlenmesi ve
değerlendirilmesi
10
Toprak-Su-Yaprak
analiz laboratuvarlarının
yaygınlaştırılması
Baraj, gölet vs. sulama
projeleri
İstatistiğin Yeniden
Yapılandırılması Projesi
Uygun girdi miktarının
belirlenmesi
10
TKB, İl ÖzeL
İdaresi, Milli
Eğitim
TKB, Turizm
Bakanlığı,
Özel Sektör,
Özel İdare
TKB, Özel
Sektör
Sulama alanlarının artırılması
10
Sağlıklı veri tabanı oluşturulması
2
“
173
TKB,DSİ,İl
Özel idaresi
TKB ve diğer
ilgili
Bakanlıklar,
Özel İdare
Gıda Güvenliği Projesi
Kontrol ve
Denetim
Hizmetlerinin
Güçlendirilmesi
Örgütlenme
Çevre
Yayım
Arazi toprak
özelliklerine
uygun tarımsal
ürün seçimi
Üretici Birlikleri
Oluşumunun
Desteklenmesi Projesi
Uygun Ürünlerde
Sözleşmeli Çiftçiliğin
Yaygınlaştırılması
Projesi
Tarım sigortasının
yaygınlaştırılması
Gen Kaynaklarının
Belirlenmesi ve
Korunması Projesi
Meriç Taşkın Projesi
Ergene Nehrinin
Kurtarılması Projesi
Bitkisel Üretimde
Yetiştiricilik Teknikleri
Projesi
Silaj Yapımı, Yem
Çeşitlerinin
Geliştirilmesi Projesi
Hayvansal Üretimde
Çiftçi Eğitim ve Yayım
Projesi
Girdi kullanımına
yönelik yayım
faaliyetleri
Örgütlenme Eğitim
Projesi
Türk Gıda Kodeksine uygun gıda
güvenliğini sağlamak ve gıda
işleme tesislerinin teknik ve
hijyenik normlarını geliştirmek
5
Maliyeti düşürmek, pazarlama
sorunlarını çözmek
5
Tarıma dayalı sanayiler için
hammadde sağlamak
10
Tarımsal güvenliğin artırılması
10
Bölge Flora ve Faunasının tespit
edilmesi ve korunması için
gerekli tedbirlerin alınması
5
Yeni teknolojilerin, araştırma
sonuçlarının üreticilere
aktarılması 5
TKB, İl Özel
İdaresi,
Araştırma
Kuruluşları
ve Fakülteler
TKB, Sivil
Toplum
Örgütleri
TKB, Sivil
Toplum
Örgütleri
TKB, Özel
Sektör
TKB, Orman
ve Çevre
Bakanlıkları,
Fakülteler
KHGM, DSİ
Çevre
Bakanlığı
TKB, Özel
Sektör
5
TKB
5
TKB
10
TKB, Özel
Sektör
“
“
Çiftçinin bilinçlendirilmesi
Şekerpancarı alanlarına
yonca ekilişinin teşvik
edilmesi
Üretim fazlası şekerpancarı
alanlarının yonca üretimine
kaydırılması
10
TKB,
Kooperatifler,
Birlikler
TKB
Kurak yerlerde korunga
ekilişinin teşvik edilmesi
Meyve bahçeleri tesisi
Kaba yem açığının giderilmesi ve
tarımsal gelirin artırılması
Erozyonun engellenmesi ve
tarımsal gelirin artırılması
10
TKB
10
TKB
“
174
KAYNAKLAR






























Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Devlet Planlama Teşkilatı
Türkiye İstatistik Kurumu
Çevre ve Orman Bakanlığı
Sağlık Bakanlığı
Milli Eğitim Bakanlığı
Kültür ve Turizm Bakanlığı
Devlet Su İsleri Genel Müdürlüğü
Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İl Müdürlükleri
Elektrik İsleri Etüt İdaresi
Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
Türkiye Ziraat Odaları
Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü
Tarım İl Müdürlükleri
Dış Ticaret Müsteşarlığı
Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü
İl Tarım Master Planları
2006-2010 Tarım Strateji Belgesi (DPT)
II. Tarım Şurası Sonuç Raporu
VIII. BYKP Özel İhtisas Komisyon Raporları
Uluslararası Zeytinyağı Konseyi
Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TÜBİVES) (2004)
AB ve Türkiye’de Ekolojik Tarım Danışmanlık Hiz., Orhan ÖZÇATALBAŞ,
Akdeniz Üniv. Ziraat Fak.
www.zmo.org.tr
www.mahalli-idareler.gov.tr
www.igeme.gov.tr
www.fao.org
www.osym.gov.tr
175