B‹TK‹LER - ANTAKYADOST

B‹TK‹LER
ÜN‹TE – 1
BİTKİLER
Bu bölümde bitkiler konusuna geçmeden önce bitkilerin sınıflandırmasını ele alalım.
B‹TK‹LER
Çiçeksiz
(tohumsuz)
bitkiler
Damars›z
Örn: Karayosunlar›
Çiçekli
(tohumlu)
bitkiler
Damarl›
Örn: E¤reti otlar›
Aç›k tohumlular
Örn: Kozalakl›lar
Kapal› tohumlular
Tek çenekliler
Örn: Bu¤day, m›s›r
Çift çenekliler
Örn: Fasulye, nohut, hurma
Örnek :
Kara yosunu
E€relti otu
Aç›k tohumlu
Kapal› tohumlu
1) ÇİÇEKSİZ BİTKİLER:
A) Damarsız Çiçeksiz Bitkiler:
Örnek : Kara yosunları
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Monoploid evre gelişmiştir.
İletim demetleri yoktur. (Odun ve soymuk boruları)
Döl almaflı görülür. (Metagenez: Eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesine denir.)
Nemli yerlerde yaşarlar.
Ayrı eşeylidirler.
Mayoz bölünme sonucu doğrudan gamet oluşturamazlar.
Örnek :
Ciğer otu
Boynuzlu ciğer otu
9
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
Yıldız ciğer otu
BİTKİLER
Karayosununda Yaşam Döngüsü:
Sporofit
2n
Döllenme
Eeyli
üreme
Zigot
2n
n
Dii gametofit
Dii organ
Dii gametofit
Erkek organ
Erkek gametofit
Erkek organ
(Anteridyum)
Erkek gametofit
n
Sh
Yh
Sporofit 2n
Zigot 2n
Erkek
Dii
Dii
karayosunu karayosunu karayosunu
n
n
n
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Dii Asalak yaar
karayosunu
n
Gerçek bitki gametofitden gelişir.
Spermin yumurtaya hareketi pozitif kemotaksidir.
Sporofit, gametofit üzerinde asalak yaşar.
Gametofit
Gamet oluşturan evre
Sporofit
Spor oluşturan evre
B) Damarlı Çiçeksiz Bitkiler:
Örnek: Eğrelti otları
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Diploid evre gelişmiştir.
İletim demetleri vardır.
Döl almaflı görülür.
Hermafrodittirler
Mayoz bölünme sonucu doğrudan gamet oluşturamazlar.
10
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
Spor ana hücresi
2n
Mayoz
bölünme
n
(Arkegonyum)
Dii organ
Yh
Sh
Spor kesesi
2n
Sporlar n
Mitoz
bölünme
Eeyli
üreme
BİTKİLER
Eğrelti otlarında yaşam döngüsü :
2n
Zigot
Sporofit
2n
Spor kesesi
2n
Spor ana hücresi
2n
Mayoz
bölünme
Sporlar
n
Yh
n
Sh
Dii organ
(Arkegonyum)
Erkek organ
(Anteridyum)
n
Gametofit
n
Mitoz
bölünme
¾¾ Gerçek bitki sporofitten oluşur.
2) ÇİÇEKLİ BİTKİLER:
A) Açık Tohumlular:
Örnek:
Köknar
Porsuk a€ac›
Sekoya
Ardݍ Ladin
11
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
Servi
BİTKİLER
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Bütün türleri odunludur.
Çok yıllıktırlar.
Yaprakları genel olarak iğnemsidir.
Çiçekleri gösterişsizdir.
Çiçekler gösterişsiz olduğu için çok sayıda polen üreterek rüzgarla tozlaflma yaparlar.
Tek döllenme görülür.
Zigot döllenme sonucu oluşur (2n)
Endosperm döllenme olmaksızın megagametofitin parçalarından oluşur.
Odun borularından trake boruları yoktur.
Soymuk borularına yardımcı olan arkadafl hücreleri yoktur.
B) Kapalı Tohumlular:
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Otsu ve odunlu olanlar› vard›r.
Yapraklar geniştir.
Tek ve çok yıllık olanlar› vard›r.
Çiçekler gösterişlidir.
Her türlü tozlaflma var. (rüzgar, kuş, böcek, su.)
Çift döllenme görülür.
Zigot (2n) Endosperm (3n).
Trake boruları var.
Arkadafl hücreleri var.
Kapal› tohumlular
Tek çenekliler
Örnek: Bu¤day, m›s›r
Çift çenekliler
Örnek: Fasulye, kay›s›
Otsudurlar.
Otsu ve odunlu.
Yapraklar paralel damarl›.
Yapraklar a¤s› damarl›.
Kambiyum yok.
Kambiyum var.
‹letim demetleri da¤›n›k.
‹letim demetleri dairesel
ve düzenli.
Kaz›k kök yap›s›.
Saçak kök yap›s›.
Kambiyum
tabakas›
Öz
bölgesi
Floem
(soymuk borusu)
V
II
Kabuk
IV
Kapal› iletim demeti
Endosperm: Embriyoyu besleyen besin dokuya denir.
Çenek : Besin depo yeridir.
12
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
I
Ksilem
(odun borusu)
Aç›k iletim demeti
III
BİTKİLER
BİTKİSEL DOKULAR
Bitkisel dokular
De¤imez (sürekli)
dokular
Meristem (bölünebilir)
dokular
Temel doku
‹letim doku
Örtü doku
Parankima
Ksilem
Epidermis
Kollenkima
Floem
Peridermis
Sklerenkima
1) MER‹STEM DOKULAR:
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Hücreleri genç.
Sitoplazma bol.
Kofulları çok küçük ve az sayıda.
Çekirdekleri büyük.
Mitoz bölünme özelliğine sahip.
Çeperleri ince.
Bitkilerde ilk oluşan doku meristem dokudur.
Meristem doku kökenlerine göre ikiye ayr›l›r
Sekonder (‹kincil)
meristem doku
Primer (Birincil)
meristem doku
Birincil meristemler embriyo safhasından itibaren bölünme yeteneğini kaybetmeyen ve doğrudan doğruya
embriyo hücrelerinden gelişen hücrelerdir.
Birincil meristem doku bitkide bulunduğu yere göre;
a) Apikal meristem: Kök, gövde ve dalların uç noktalarında (büyüme noktalarında) bulunur. Gövdede büyümenin olduğu kısım vejetasyon konisi adını alır.
¾¾ Bütün bitkilerde birincil büyüme (primer) ortak özelliktir.
Vejatasyon konisinde bölünme ile ilgili k›s›mlar
Korpus
(Plerom= Merkezi silindir)
Tunika
Dermatogen
Periblem
13
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
¾¾ Dermatogen gelişerek epidermisi oluşturur.
¾¾ Periblem gelişerek kabuk kısmını oluşturur.
¾¾ Plerom hücreleri yüzeye aralık ve dik şekilde bölünerek iletim demetlerini oluşturur.
b) İnterkalar (ara) meristem: Bitkilerin büyümesi sırasında Apeks’ten ayrılan apikal meristemin kısımlarından
meydana gelir. Tek çeneklilerin yapraklarının taban kısmında ve değişmez dokular arasında kalan meristemlerdir.
Görevleri: Organların uzunluğuna büyümesini sağlar.
SEKONDER MERİSTEM: Embriyonik özelliğini koruyan hücreler olup yıllık bölünme özelliğinde olan hücre
tabakasından meydana gelirler. Bu meristemin hücreleri yassılaşmış, yan yana dizilmiş iç ve dış yüzeylerinde
daima aynı yönde bölünen hücrelerdir.
Sekonder meristemler parankima dokusundaki bazı hücrelerin hormonların etkisiyle tekrar bölünme yeteneğini kazanması sonucu meydana gelen bölünür dokulardır.
Açık tohumlularda ve çift çeneklilerde kök ve gövdenin enine kalınlaşmasını sağlayan kambiyum ile ağaç
gövdelerini örten mantar dokusunu meydana getiren mantar kambiyumu (fellojen) bu tip hücrelere örnektir.
üme
Büy
Aç›klama : Çiçeksiz bitkilerde ve tek çeneklilerde
primer büyüme görülür. Çok y›ll›k odunlu bitkilerde
primer ve sekonder büyüme görülür.
Öz
Primer Korteks
floem
Vasküler
demet
kambiyumu
üme
Büy
Floem
oluumu
Primer floem
Öz
Primer
ksilem
oluumu
Vasküler
Skonder
demet
kambiyumu floem
Sekonder
ksilem
Mantar
kambiyumu
üme
Büy
Mantar
doku
Kabuk
14
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
Mantar
kambiyumu
Periderm
BİTKİLER
DEĞİŞMEZ (BÖLÜNMEZ) DOKU:
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Hücreleri büyüktür.
Sitoplazmaları az.
Kofulları büyük.
Hücrelerin bir kısmı ölü olup içleri su veya hava ile doludur.
Çeperleri kalın.
Hücreler arası boşluk fazla.
Bölünmez dokular
Temel doku
a) Parankima doku
b) Kollenkima doku
c) Sklerenkima doku
2. TEMEL DOKU :
a) Parankima :
‹letim doku
Örtü doku
¾¾ Hayvansal dokulardaki karşılığı bağ dokudur.
¾¾ Sitoplazmaları bol olan canlı hücrelerden oluşur.
Parankima doku görevlerine göre;
1) Özümleme Parankiması:
¾¾ Bol kloroplast içerirler esas görevleri fotosentez yapmaktır.
2) Depo Parankiması:
¾¾ Bazı bölümlerinde kloroplast bulunur.
¾¾ Besin deposu
¾¾ Su deposu görevlerini yaparlar.
3) İletim Parankiması:
¾¾ Kloroplast içermez
¾¾ Odun boruları ve soymuk borularına geçiş sağlayan hücrelerden oluşur.
4) Havalandırma Parankiması:
¾¾ Yaprakların alt yüzeyinde bulunur.
¾¾ Hücreler arası boşluk fazla kloroplastı az olan hücrelerdir.
b) Kollenkima :
¾¾ Büyümekte ve gelişmekte olan bitkilerin özellikle genç gövdelerinde, yaprağın orta damarında, çiçek ve
yaprak saplarında bulunur.
¾¾ Kloroplastları vardır.
¾¾ Eğilme, bükülme ve çarpmaya karşı bitkiye mekanik destek sağlayan, çeperi kalınlaşmış hücrelerden
oluşan dokudur.
¾¾ Hücreleri canlıdır. Çekirdek ve stoplazmaları vardır.
¾¾ Hücre çeperleri selüloz ve pektin maddelerinin birikmesiyle kalınlaşmıştır.
¾¾ Çeperi selüloz içerdiğinden esnektir, çeperde kalışlaşma olmaz.
¾¾ Kalınlaşma şekillerine göre köşe ve levha kollennkiması olarak ikiye ayrılır.
15
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
1) Köşe kollenkiması : Kal›nlaflma hücre çeperinin köflelerinde olur.
Köe kollenkimas›
2) Levha kollenkiması : Kal›nlaflma çeperinin bir veya iki yüzeyinde
gerçekleflir.
c) Sklerenkima :
¾¾ Sklerenkima hücreleri ilk oluştuklarında canlıdır. Hücre çeperi kalınlaştıkça madde alış verişi durur ve
hücre ölür.
¾¾ Hücre çeperleri selüloz, lignin gibi maddelerin birikmesi sonucu kalınlaşmıştır.
¾¾ Hücre içi ligninle (odun özü) doludur.
¾¾ Sklerenkima bitkiye destek ve dayanıklılık sağlar.
1) Sklerenkima lifleri : Bitkide demet halinde bulunarak desteklik sağlar.
Örnek : Keten, kenevirde bulunan lifler.
2) Taş hücreleri : Bunların sklerenkema liflerinden farkı boylarıyla
enlerinin eşit olmasıdır.
Örnek : Ayva, armut gibi meyvelerin kabuk ve yenen etli kısımlarında bulunur.
3) İLETİM DOKU:
Topraktan alınan su ve suda erimiş inorganik maddelerin toprak üstü organlarına iletimi ile fotosentez sonucu
meydana gelen organik maddelerin organlara taşınması iletim dokusu ile sağlanır. Çiçeksiz bitkilerden karayosunlarında bulunmaz.
‹letim doku
Soymuk borular›
(Floem)
Odun borular›
(Ksilem)
16
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
Ksilem (Odun borular›)
Trake
Trakeid
Floem (Soymuk borular›)
Parankima Sklerenkima
Ksilem parankimas› hariç ölü hücrelerden oluur.
Bitkiye mekanek destek sa¤lar.
Kalburlu
borular
Arkada
hücreleri
Parankima
Sklerenkima
Yaprak
Kök
Ta›nma h›zl› (‹ten ve çeken kuvvetler)
Floem sklerenkimas› hariç canl› hücrelerden oluur.
Temel görevi organik besin ta›makt›r.
Aminoasit vs.
Yaprak
Ta›nma çift yönlüdür. Kök
Glikoz, sükroz vs.
Ta›nma yava.
Trake geni borulardan, trakeid dar borulardan
oluur.
Organik besinler kalburlu borularda ta›n›r.
Aç›k tohumlularda arkada hücreleri yoktur.
Aç›k tohumlularda trake borular› bulunmaz.
‹lkbahar ve yaz mevsimlerinde iletim h›zl›d›r.
‹lkbahar ve yaz mevsimlerinde iletim h›zl›d›r.
Sonbahardan itibaren kalburlu borular›n içi,kallus ad›
verilen madde ile dolarak faaliyetleri sona erer.
Arkada hücreleri kalburlu borulara yard›mc›d›r.
Su ve mineral ta›n›r.
Ta›nma tek yönlüdür.
Orta
lamel
‹lk hücre duvar›
Kal›nlam›
hücre duvar›
Kanal
Ana
hücre
Arkada
hücre
Kalbur
hücre
Ara çeper
Kalburlu
ara hücre
Odun borusu
Kalburlu
boru
Ksilem meristem doku hücrelerinin üst üste gelerek
çekirdek ve sitoplazmalar›n› kaybetmesi sonucu
oluur.
Ksilem oluurken hücrelerde önce uzama ya da
genileme görülür. Daha sonra hücre duvar›, üzerinde lignin birikimi sonucu kal›nla›r. Hücrelerin
uç uca gelen bölümlerindeki çeperler parçalan›r ve
hücreler ölür. Hücreler aras›ndaki çeper zamanla
kaybolunca ölü hücrelerden meydana gelen ksilem oluur.
Kalburlu hücrelerin çekirdekleri yoktur.
Arkada hücreleri çekirdeklidir.
Kalburlu hücrelerin birbirine komu çeperlerinin belli
aral›klarla erimesi ile delikli bir yap› oluur. Bu yap›ya
kalburlu plak denir.
Kalburlu plak hücrelerinin üst üste dizilmesiyle oluan
boru eklindeki yap›yada kalburlu borular denir.
Arkada
hücreleri
Kalburlu
hücre
Kalburlu
plak
17
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
Kambiyum
tabakas›
Öz
bölgesi
Floem
(soymuk borusu)
V
II
Kabuk
Kapal› iletim demeti
I
IV
Ksilem
(odun borusu)
Aç›k iletim demeti
III
Yorum I
Çift çenekli çok yıllık bitkinin gövdesindeki kabuk belirli bir bölümden halka şeklinde çıkarılırsa, soymuk boruları
da çıkarılmış olur.
¾¾ Köklere besin tafl›n›m› durur.
¾¾ Kökler besin yetersizli€inden dolay› yeterli solunum yapamaz, bu nedenle yeterli ATP üretilemez.
¾¾ Kök hücrelerindeki canl›l›k azal›r.
¾¾ Kökler aktif tafl›ma ile yeterli mineral alamad›€› için, toprak ile kök
aras›ndaki osmotik bas›nç fark› azal›r, eflitlenir ya da kök osmotik
bas›nc› küçük hale gelir.
¾¾ Köklere su girifli yetersiz hale gelir.
¾¾ Yapraklara yeterli su ve mineral tafl›namaz.
¾¾ Yapraklar pörsümeye bafllar.
¾¾ Bitki ölür.
Soymuk borular›
halka halinde
ç›kar›lan bölge
Yorum II
Çift çenekli bitkinin gövdesine halka şeklinde kızgın buhar uygulaması yapılırsa, soymuk boruları canlılığını
kaybeder. Köklere besin taşınması yetersiz hale gelir, bitki ölür.
Yorum III
Bir ağacın gövdesi merkezden başlayarak, kabuğuna kadar oyulursa, odun boruları ortadan kaldırılmış olur,
kambiyumu oluşturan hücreler yok olur. Yapraklara su ve mineral taşınması durur, bitki ölür.
18
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
4) ÖRTÜ DOKU :
İleri yapılı kara bitkileri kendilerini veya bazı dokularını fazla su kaybına, yaralanmalara ve çeşitli çevre koşullarına karşı koruyabilmek için, bulundukları yerin durumuna göre zarlar, çeşitli şekillerde kalınlaşmış kütinleşmiş
bazen de mantarlaşmış örtü ile kaplıdır.
a) Epidermis:
¾¾ Bitkinin otsu yapılarında bulunan koruyucu dokudur.
¾¾ Epidermis dermatogen hücrelerinin farklılaşmasından meydana gelir.
¾¾ Epidermis genel olarak tek sıralı canlı hücrelerden oluşur.
¾¾ Epiderma hücreleri arasında hücresel boşluk bulunmaz.
¾¾ Epiderma hücrelerinin kofulları büyüktür.
¾¾ Epidermis hücrelerinin dışa doğru salgısından kütikula tabakası oluşur.
¾¾ Kökteki epidermis üzerinde kütikula tabakası yoktur.
¾¾ Epidermiste kloroplast yoktur.
¾¾ Epidermis ışığa karşı geçirgendir.
¾¾ Epidermisin farklılaşması ile
Soymuk
Odun borusu
borusu
Palizat
parankimas›
Kloroplast
Hava
bolu¤u
Kütikula
Stoma
Epidermis Sünger
parankimas›
1. Stoma hücreleri
2. Tüyler
3. Hidatodlar (su savağı)
4. Emergens
şeklinde yapılar oluşur.
Emergens : Epidermisin farkl›laflmas› ile oluflan sert dikensi yap›lard›r. Emergenslerin tüylerden farkı epidermis hücrelerinin yanı
sıra parankima ve iletim doku elemanlarının yapısına katılmasıdır.
Örnek : Güldeki dikenler
19
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
STOMA HÜCRELERİ:
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Canlıdır.
Açılıp – kapanır.
Açılıp – kapanması turgor basıncına bağlıdır.
Gaz alışverişi sağlar.
Kloroplast
STOMA
Komu hücreler
(Epiderma hücreleri)
Stoma hücreleri
(Bekçi=kilit hücreler)
Atmosfer
CO2
CO2
Su buhar›
(Terleme)
Su buhar›
(Terleme)
Stoma
O2
O2
Gece
Gündüz
Atmosfer
¾¾ Stoma hücrelerinin birbirine bakan yüzlerinin kalın olması açılmasında etkilidir.
¾¾ Su içi bitkilerinde stoma bulunmaz
¾¾ Su içi bitkilerinde terleme olmaz.
¾¾ Stoma hücrelerinde nişasta sentezi, nişasta hidrolizi faaliyetleri görülür. Nedeni; açılıp – kapanma mekanizmasını ayarlamak.
¾¾ Nemli bölgelerden kurak bölgelere doğru gidildikçe stoma hücreleri azal›r, küçülür, yaprağın derinliklerinde
bulunur.
Stomalarda açılıp - kapanma mekanizması:
Komu hücre
OB
>
>
Stoma
OB
Su
Stomalar kapan›r
Su
Stomalar aç›l›r
20
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
Komu hücre
OB
BİTKİLER
1. Glikoz Sentezi (Fotosentez=CO2 özümlemesi):
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Su tüketilir.
Glikoz üretilir.
Osmotik basınç artar.
Emme kuvveti artar
Stoma hücreleri su alır.
Osmotik basınç yavaş yavaş azal›r.
Turgor basıncı artar.
Stoma açılır.
STOMA
Genel olarak stomalar gündüzleri açık, geceleri kapalıdır.
2.Nişasta Sentezi:
nGlikoz
Niasta
n – 1 H2O
¾¾ Osmotik basınç azalır.
¾¾ Stoma hücrelerinden komşu hücrelere doğru su geçişi olur.
¾¾ Stoma hücreleri kapanır.
STOMA
3.Nişasta Hidrolizi:
¾¾ Su tüketilir.
¾¾ Çözünmüş besin artar.
¾¾ Osmotik basınç artar.
Niasta
n – 1 H2O
¾¾ Stoma hücreleri komşu hücrelerden su alır.
¾¾ Turgar basıncı artar.
¾¾ Stoma açılır.
21
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
nGlikoz
BİTKİLER
STOMA
4. Yüksek sıcaklıkta ve kuraklıkta stomalar kapanır. Bu nedenle çöl bitkilerinde stomalar gündüzleri kapalı,
geceleri açıktır.
5. Stoma hücrelerindeki potasyum yoğunluğunun artması osmotik basıncı artırarak, stoma hücrelerinin su
almasını sağlayarak açılmasına neden olur.
6. Absisik asit adlı metabolizmayı yavaşlatıcı hormon salgısının artması stomanın kapanmasına neden olur.
Açıklama : Stoma hücrelerinde pH'ın artması stomaların açılmasına, (pH artması fotosentez sonucunda gerçekleşir.) stoma hücrelerinde pH'ın azalması stomaların kapanmasına neden olur.
Stoma hücrelerindeki
niasta ve glikoz miktar›
24
6
12
18
24
Zaman
TÜYLER : Bazı epiderma hücrelerinin dışarı doğru meydana getirdiği uzantılardır.
a) Emici tüyler: Köklerde bulunur. Emilim yüzey alanını artırırlar. Kurak bölgere doğru gidildikçe emici tüy sayısı
artar.
b) Sarılıcı tüyler: Bitkinin bulunduğu yüzeye tutunmasını kolaylaştırır.
c) Örtü tüyleri: Genellikle yüksek sıcaklığa karşı korunmada görev alırlar. Kurak bölge bitkilerinin birçoğunda
yoğun olarak bulunur. Genç tüyler canlı hücrelerden oluşur. Hücreler yaşlandıkça hayatsal faaliyetlerini kaybederek içleri hava ile dolar. Tüy zarları daima kütin ile örtülüdür.
d) Salgı tüyleri: Yağ – reçine karışımı uçucu sıvı salgılarlar. Tüm salgı tüylerindeki uçucu sıvılar sitoplazma
içinde meydana gelir, sonra selüloz zarı geçerek kütikulalarda birikirler.
22
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
HİDATOD (SU SAVAGI): Atmosfer neminin fazla olduğu dönemlerde suyu damlacıklar halinde dışarı veren yapılardır. Bu olaya
damlama (Gutasyon) denir. Damlama ile su ve çözünmüş halde tuz
kaybı olur.
¾¾ Hidatotlar epidermis hücreleri arasında bulunur.
b) Mantar Doku (Periderm) :
Epiderma ve epidermanın altında bulunan dokulardan sekonder olarak meydana gelen mantarlaşmış bir dokudur.
Odunlaşmış kök ve gövdede epidermanın yerini alır. Mantar doku ölü hücrelerden oluşur, içleri mantar özü
ile doludur. (Süberin)
Peridermis hücrelerinin çeperine biriken süberin su kaybını önler. Ayrıca bitkiyi sıcak, soğuk ve mekanik etkilerden korur.
Mantar doku
Fellogen
(Mantar kambiyumu)
Fellem
Felloderma
‹kincil (Sekonder) olarak
meydana gelen dokudur.
D›a do¤ru mantar dokuyu (Fellem), içe do¤ru
fellodermay› oluturur.
Çeperleri mantarlat›¤› için
geçirgen olmayan bir tabaka
tekil ederler. Hücreler aras›
bolu¤u olmayan ölü
hücrelerden meydana gelmi
bir yap›d›r.
Hücreleri canl›d›r. çeperleri
selüloziktir. Kloroplast
içerenleri vard›r.
LENTİSEL (KOVUCUK): Fellojen, stomanın altına rastlayan yerlerde mantar doku meydana getiremez, bunun yerine aralarında hücreler arası boşluklar bulunan, ölü hücrelerden oluşan yapılardır.
CO2
Lentisel
Su buhar›
(Terleme)
Atmosfer
O2
Gece ve gündüz sürekli gerçekleir.
Açıklama: Salgı hücreleri canlı, bol sitoplazmalı, büyük çekirdekli ve golfi organeli bakımından zengindir.
23
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
Salgı hücreleri;
¾¾ Tanen, alkaloid, reçine, odu özü (lignin), mantar özü (süberin), bal özleri, uçucu sıvı ve yağ salgılarlar.
¾¾ Uçucu sıvılar sitoplazma içinde meydana gelirler, sonra koful özsuyundan farklı olan bu maddeler hücre
dışına çıkarılır.
¾¾ Hücre içi salgılar.
¾¾ Hücre dışı salgılar.
¾¾ Süt boruları.
¾¾ Bal özü salgılar
Tozlaşma kolaylığı
¾¾ Reçine salgılar
Koruma (Bitkide hastalık yapan organizmalara karşı)
¾¾ Lignin, Süberin salgılar
Desteklik.
¾¾ Sindirim Enzimi salgılar
Böcekçil bitkilerde görülür.
KÖK
Genellikle toprağın içinde aşağı doğru büyüyen, bitkiyi tespit eden ve topraktaki inorganik tuzları ve suyu
emen bitkinin bu bölümüne kök adı verilir. Toprak üstü kök yapıları da vardır. Mısır’ın destek kökleri ve orkidenin
hava kökleri kısmen ya da tamamen toprak üstünde kalan kök örneklerindendir.
Kök çeitleri
Saçak kök
Kaz›k kök
¾¾ Tek çeneklilerde saçak kök sistemi vardır.
¾¾ Açık tohumlularda ve çift çeneklilerde kazık kök vardır.
¾¾ Havuçta depo kök bulunmaktadır.
24
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
Depo kök
BİTKİLER
Kökün fonksiyonları :
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Bitkiyi toprağa bağlar.
Su ve inorganik maddelerin emilimini sağlar.
Bitkinin diğer bölgelerine taşınan bazı hormanlarının üretimi sağlar.
Besin depolar.
Kökün dış morfolojisi :
Floem
Epidermis
Kabuk
Emici tüy
Endodermis
Ksilem
Farkl›lama
bölgesi
Uzama
bölgesi
Bölünen
hücreler
Kaliptra
Kök ucu
¾¾ Kaliptra : Kök ucunu koruyan bir kılıftır.
¾¾ Hücre bölünme bölgesi (Vejatasyon konisi) : Uç meristemden oluşur.
¾¾ Uzama bölgesi : Hücreler uzar ve büyür.
¾¾ Farklılaşma bölgesi : Hücreler olgunlaşır ve farklılaşır, belli bir görev için özelleşir ve dokular şekillenir.
Merkezi silindir
Merkezi silindir
Öz bölgesi
Ksilem
Floem
Perisk›l
Endodermis
Korteks
Ksilem
Floem
Perisk›l
Endodermis
Korteks
Tek çenekli bitkilerde
kökün enine kesiti
Çift çenekli bitkilerde
kökün enine kesiti
25
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
Kökün kısımları ve Görevleri :
Epidermis : Kök bölgesinin en dışında bulunur ve madde alış verişini kontrol eder.
Kabuk : İletim silindirini oluşturan dokuları çevreleyen parankimadan oluşur.
Endodermis : Bulundurduğu kasparil şeridi ile çözünmüş maddelerin ve suyun akışını düzenler.
Primer ksilem : Su ve suda çözünmüş meddelerin taşınmasını sağlayan iletim silindirinde bulunan iletken
dokudur.
Primer floem : Yapraklarda sentezlenen organik maddeleri kök ve diğer yapılara, kökteki azotlu maddeleri de
yapraklara taşıyan iletim dokudur.
Periskıl : Endodermis altında halkasal yerleşmiş hücrelerden oluşur, yan kökleri ve mantar kambiyumunu
oluşturur.
İkincil kambiyum : Çift çenekli odunlu bitkilerde merkezi silindirde floem ve ksilem arasında bulunur ve enine
kalınlaşmayı sağlar.
Emici tüyler : Kök epidermisinden farklılaşırlar. Canlı ve büyük kofulludur. Osmotik basınçları yüksel hücrelerdir.
Kaspari şeridi : Endodermiste bulunan özel çeper kalınlaşması iletim silindiri ile kabuk arasında su hareketinde önemli rol oynar. Suya karşı geçirgen olmadığı için iki ortam arasındaki suyun hareketi endodermis
hücrelerinin kontrolünde gerçekleşir.w
Açıklama : Endodermise kadar tamamen hücre çeperlerinden taşınan su ve mineraller merkezi silindire çeperler arasından giremez, her bir endodermis hücresinin çeperinde kaspari şeridi bulunur. Kaspari şeridi su ve
minerallerinin girişini durduran bir mumsu şerittir. Yalnızca daha önceden sitoplazmik bağlantıyla giren mineraller kaspari şeridini geçerek merkezi silindire girer.
Açıklama : Merkezi silindirin (stele) içindeki endodermis ve parankima hücreleri su ve mineralleri çeperlere
verir. Bir ksilemdeki trake elemanları ölü hücrelerden oluştuğundan, bunların çeperleri ve içlerinde boşlukta su
geçişi olur. Trakeler su ve mineralleri bazı kuvvetlerin etkisi altında yukarıya doğru taşır.
‹letim
Perisk›l
Endoderm ve
kaspari eridi
Kabuk
Epidermis
Kök emici
tüyleri
Apoplast
Simplast
su hareketi
su hareketi
(Çeperler aras› (Hücreler aras›
geçi)
sitoplazmik geçi)
26
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
BİTKİLER
Açıklama : Tüm bitki türlerinin köklerinde mikorhiza bulunur.
Organik besin
Mantar
Zararl›
bakterilere
kar› korur.
Bitki
Su emilimi için
yüzey alan›
art›r›r.
Bitkinin mineral
al›m›n›
kolaylat›r›r.
Kökün gelimesi
için kimyasal
madde salg›lar.
Açıklama : Birçok bitki türünün köklerinde havanın serbest azotunu tutan azot bakterileri bulunur. Bu bakteriler
kök hücrelerindeki belli kofullara yerleşmiştir. Bakteriler bitkiden besin ihtiyacını karşılar, bunun karşılığında
havanın serbest azotunu bitkinin kullanabileceği hale getirir.
¾¾ Köklerin osmotik basıncı topraktan daima büyüktür.
Su
Osmoz
Toprak
Kök
Toprağa aşırı gübre atılırsa, toprak ile kök arasındaki osmotik basınç farkı azalır ya da ortadan kalkar. Bu
durumda kökler su alamazlar ve bitki ölüme gider.
O2
Kök
Toprak
CO2
Toprağa aşırı su dökülürse bitki kökleri yeterli oksijen alamazlar. ATP üretimi yeterli olmaz. Aktif taşımayla
yeterli mineral alınamaz. Kök osmotik basıncı toprakla eşitlenmeye başlar, bitki kuruyarak ölür.
Mineral
Kök
Difüzyon
ve aktif
ta›ma
27
11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
Toprak