Makale06

Romatizma, Cilt: 16, SayÝ: 2, 2001
90
POSTMENOPOZAL OSTEOPOROZDA EGZERSÜZ VE KALSÜYUM TEDAVÜSÜNÜN
ETKÜNLÜÚÜ
Esma Ceceli1, Selda KÝsaoÛlu1, Meryem Sara•oÛlu1, Seher KocaoÛlu1, Z. Rezan YorgancÝoÛlu1
…ZET
Bu •alÝßma postmenopozal osteoporozu olan hastalarda egzersizin etkinliÛini gšstermek amacÝyla planlandÝ. ‚alÝßmaya postmenopozal osteoporozu olan 14 kadÝn alÝndÝ. BaßlangÝ•taki L2-4 kemik mineral
yoÛunluÛu (KMY) deÛerleri DEXA ile šl•ŸldŸ. AltÝ ay sŸre ile, haftada Ÿ• gŸn doktor gšzetiminde egzersiz yaptÝrÝldÝ ve gŸnde 1000 mg kalsiyum verildi. Egzersiz olarak 15-20 dk ÝsÝnma, 25-30 dk sÝrt
ekstansšrleri ve karÝn kaslarÝna yšnelik egzersiz ve 10 dk germe egzersizleri uygulandÝ. Bu sŸre sonunda kontrol KMY šl•ŸldŸ. BaßlangÝ• ve bitiß KMYÕlarÝ Wilcoxon testi ile karßÝlaßtÝrÝldÝ. HastalarÝn
baßlangÝ• KMY 0,728 gr/cm2 ile 0,982 gr/cm2 arasÝnda deÛißiyordu. AltÝ ay sonraki KMY ise 0,769
gr/cm2 ile 1,029 gr/cm2 arasÝnda deÛißiyordu. KMY deÛerleri bŸtŸn hastalarda arttÝ. BaßlangÝ• ve bitiß
KMY arasÝndaki fark istatistiksel olarak anlamlÝ bulundu (p=0,001).
Postmenopozal bayanlarda dŸzenli egzersiz ve kalsiyum alÝmÝnÝn kemik yoÛunluÛu Ÿzerinde pozitif etkisi olduÛu ve kemik yoÛunluÛunu artÝrdÝÛÝ sonucuna varÝldÝ.
Anahtar Kelimeler: Postmenopozal osteoporoz, egzersiz
SUMMARY
THE EFFICACY OF EXERCISE AND CALCIUM TREATMENT IN POSTMENOPAUSAL OSTEOPOROSIS
This study was planned to examine whether there is a role of exercise in improving bone mineral density (BMD) in female with postmenopausal osteoporosis.
14 female with postmenopausal osteoporosis participated in the study. L2-4 BMD of the subjects was
measured by DEXA. The subjects performed exercise three days a week for six months. Exercise sessions consisted of 15-20 minutes of warm-up, 25-30 minutes of abdominal and back muscle strengthening exercises and 10 minutes of cool down periods. In addition to exercise 1000 mg of calcium was
given to all subjects. At the end of six months control BMD was measured. Initial and control BMD
values were compared by Wilcoxon test.
The BMD of L2-4 at the beginning was between 0,728 gr/cm2 and 0,982 gr/cm2 and the BMD values at
the end of six months were between 0,769 gr/cm2 and 1,029 gr/cm2. The BMD values were increased
in all of the patients and the difference was statistically significant (p=0,001).
The results of this study indicate that regular exercise and calcium intake had a positive effect on
BMD.
Key Words: Postmenopausal osteoporosis, exercise
GÜRÜÞ
Osteoporoz dŸßŸk kemik kŸtlesi ve kemik dokunun
davi edilmesi gereken ciddi bir saÛlÝk sorunudur
mimari yapÝsÝnÝn bozulmasÝyla karakterize bir has-
(2). Yaßa baÛlÝ kemik ve kas gŸcŸ kaybÝ šnlene-
talÝktÝr ve kemiÛin kÝrÝlganlÝÛÝnÝn artmasÝna ve kÝrÝk-
mez (3,4). Kas gŸcŸ korunursa kemik kaybÝ bir mik-
lara neden olur (1). Bu nedenle korunulmasÝ ve te-
tar šnlenir. Kemik kaybÝnÝ geri dšndŸrmek i•in bir
1
S.B. Ankara EÛitim ve AraßtÝrma Hastanesi FTR KliniÛi
Ceceli ve ark.
tedavi stratejisi yoktur, asÝl hedef kaybÝ šnlemek olmalÝdÝr. Osteoporozun patogenezinde kemik doku-
91
3. KMY Ÿzerinde etkisi olabilecek ila• kullanÝmÝ šykŸsŸnŸn olmamasÝ.
sunun miktarÝ, hormonal ve nutrisyonel durum, ge-
4. Serum kalsiyum, fosfor, alkalen fosfataz, total
netik yapÝ, fiziksel aktiviteler ve mekanik kullanÝm
protein, albumin ve 24 saatlik idrarda kalsiyum
rol oynamaktadÝr (3,5). Hormonal ve nutrisyonel
deÛerlerinin normal olmasÝ.
faktšrler medikal tedavi ile kompanze edilirken mekanik yŸklenme i•in egzersiz gereklidir. Kas gŸcŸ
Bu kriterlere uyan hastalarÝn yaßlarÝ, boylarÝ, kilola-
ile vertebral KMY arasÝnda direkt ilißkili bulunmuß-
rÝ, L2-4 KMY deÛerleri kaydedildi. KMY, DEXA ile šl-
tur (6,7). Yeterli kas kontraksiyonunun olmadÝÛÝ du-
•ŸldŸ. Hastalara altÝ ay sŸreyle haftada Ÿ• gŸn, bir
rumlarda kortikal ve trabekŸler kemikte kayÝp olur
saat egzersiz programÝ uygulandÝ. Buna ek olarak
(4). Ümmobilizasyonun da osteoporoz nedeni oldu-
gŸnde 1000 mg kalsiyum diyet ile veya tablet for-
Ûu a•ÝktÝr (8). Bu nedenle osteoporozda egzersiz
munda verildi.
Ÿzerinde durulmasÝ gerekli bir tedavi yšntemi olmalÝdÝr. Egzersizin kemik kaybÝnÝ šnlemedeki rolŸ son
yÝllarda bir•ok araßtÝrmacÝ tarafÝndan araßtÝrÝlmÝßtÝr.
…zellikle aÛÝrlÝk taßÝyarak yapÝlan egzersizlerin ve
kas kontraksiyonunun kemik dokusu Ÿzerinde ko-
Egzersiz programÝnda šnce hastalarÝn 15-20 dk bisiklet veya koßu bandÝ ile ÝsÝnmalarÝ saÛlandÝ. SonrasÝnda 25-30 dk omuz ve kal•a •evresindeki kaslara ROM, sÝrt kaslarÝna ve abdominal kaslara,
ruyucu etkisi olduÛu bir•ok •alÝßmada bildirilmißtir
omuz •evresi ve kal•a •evresindeki kaslara izomet-
(6,7,9-12). DŸzenli egzersiz ayrÝca kaslarda koordi-
rik- izotonik gŸ•lendirme egzersizleri yaptÝrÝldÝ. Ka-
nasyonu artÝrdÝÛÝ i•in dŸßme riskini azaltÝr, postŸrŸ
rÝn kaslarÝna egzersiz yaptÝrÝlÝrken aßÝrÝ gšvde flek-
dŸzeltir (13-15).
siyonundan ka•ÝnÝldÝ. ProgramÝn son kÝsmÝnda 1015 dk sŸreyle tŸm kas gruplarÝna germe egzersizi
Bu •alÝßma postmenopozal osteoporozu olan kadÝnlarda dŸzenli egzersiz ve gerekli kalsiyum alÝmÝnÝn KMY Ÿzerine etkisini araßtÝrmak amacÝyla planlanmÝßtÝr.
MATERYAL VE METOD
‚alÝßmaya Ankara EÛitim ve AraßtÝrma Hastanesi
Fiziksel TÝp ve Rehabilitasyon polikliniÛine baßvurmuß, postmenopozal osteoporozu olan ve dŸzenli
yaptÝrÝldÝ. AltÝ aylÝk program sonunda hastalarÝn
kontrol KMY šl•Ÿmleri yapÝldÝ. …l•Ÿmlerin karßÝlaßtÝrÝlmasÝnda Wilcoxon testi kullanÝldÝ.
BULGULAR
‚alÝßmaya alÝnan 14 kadÝn hastanÝn yaßlarÝ 42 Ð 70
yÝl arasÝnda deÛißiyordu (53,92 ± 8,83). BoylarÝnÝn
ortalamasÝ 154,71± 5,38 cm (145- 162 cm), kilola-
egzersiz programÝna katÝlmayÝ kabul etmiß 14 ka-
rÝnÝn ortalamasÝ 64,21± 9,32 kg (50-80 kg), baßlan-
dÝn hasta alÝndÝ. HastalarÝn •alÝßmaya alÝnma kri-
gÝ•taki L2-4 KMY deÛerleri ortalama 0,819± 0,08
terleri ßu ßekilde idi:
gr/cm2 iken altÝ ay sonraki L2-4 KMY ortalamasÝ
0,924± 0,08 gr/cm2 idi. BaßlangÝ• ve tedavi bitimin-
1. Kronik hastalÝk (kalp, akciÛer, bšbrek, tiroid, pa-
deki KMY deÛerleri Tablo IÕde verilmißtir.
ratiroid hastalÝÛÝ, malignensi šykŸsŸ) bulunmamasÝ.
2. Sekonder osteoporoza yol a•acak bir durum olmamasÝ
HastalarÝn program baßlangÝ• ve bitimindeki L2-4
KMY deÛerleri arasÝnda istatisitksel olarak anlamlÝ
fark bulundu (p=0,001).
92
POSTMENOPOZAL OSTEOPOROZDA EGZERSÜZ VE KALSÜYUM TEDAVÜSÜNÜN ETKÜNLÜÚÜ
Tablo I. HastalarÝn baßlangÝ• (KMY I) ve tedavi bitimindeki
(KMY II) KMYÕlarÝ
Hasta
KMY I
(gr/cm2)
KMY II
hÝzda yŸrŸme programÝ vermiß, bir yÝl sonunda
KMYÕlarÝnda artÝß saptamamÝßtÝr (13).
(gr/cm2)
LiteratŸrde osteoporoza yšnelik egzersizlerde šzel1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
0,822
0,944
0,728
0,917
0,743
0,967
0,956
0,956
0,868
0,956
0,982
0,842
0,858
0,945
0,874
0,979
0,769
1,007
0,769
0,989
0,986
1,029
0,895
0,975
0,993
0,865
0,864
0,954
likle vŸcut aÛÝrlÝÛÝnÝ taßÝyan egzersizler ve diren•li
egzersizler Ÿzerinde durulmaktadÝr. Donneman ve
arkadaßlarÝ postmenopozal osteoporozlu kadÝnlara
altÝ ay sŸreyle haftada Ÿ• gŸn aÛÝrlÝk kaldÝrma (diren•li egzersiz) egzersizleri yaptÝrÝp lomber
KMYÕda % 1,03ÕlŸk artÝß saptamÝßtÝr (6). Dalsky ve
arkadaßlarÝ ise postmenopozal osteoporozu olan
kadÝnlara yŸrŸme, jogging ve merdiven •Ýkma gibi
vŸcut aÛÝrlÝÛÝnÝ taßÝyan egzersizler verip 9. ve 22.
ayda lomber KMYÕda sÝrasÝyla % 5,2 ve % 6,1Õlik
artÝß bulmußlardÝr (2).
Diren•li egzersiz yapan sporcularda šzellikle •alÝßtÝrÝlan kas grubunun olduÛu bšlgedeki KMYÕnun
TARTIÞMA
arttÝÛÝ bulunmußtur. …rneÛin aÛÝrlÝk kaldÝranlarda
Bu •alÝßmada gŸnlŸk kalsiyum ihtiyacÝnÝ yeterli
Ÿst kol KMY, atletlerde kalkaneus KMY daha fazla
miktarda alan postmenopozal osteoporozlu kadÝn-
bulunmußtur (17).
larda egzersiz tedavisinin etkinliÛi araßtÝrÝldÝ. Oste-
VŸcut aÛÝrlÝÛÝ vermeden yapÝlan egzersizlerin lom-
oporoz tedavisinde yÝllardÝr medikal tedavi Ÿzerin-
ber KMY Ÿzerine •ok etkili olmadÝÛÝ belirtilmektedir.
de durulmußtur. Ancak medikal tedavinin maddi yŸ-
Siraki ve arkadaßlarÝnÝn yŸz ŸstŸ yatarak sÝrt kasla-
kŸ •ok fazladÝr, yan etkileri vardÝr ve kißinin sŸrekli
rÝnÝ gŸ•lendirme egzersizleri verdikleri hastalarda
ila• kullanmasÝ zordur (9,13). Bu nedenle osteopo-
Ÿ• yÝl sonunda KMYÕdaki kayÝp kontrol grubu ile ay-
roz tedavisinde fiziksel aktivite ve egzersize de
nÝ bulunmußtur (10).
šnem verilmelidir. Kemik kŸtlesi kas gŸcŸ ve kŸtlesine baÛlÝdÝr (16). Kaslarda atrofi olduÛu durumlarda KMY daha dŸßŸk bulunmußtur (4,6,16). Sinaki
ve arkadaßlarÝnÝn •alÝßmasÝnda sÝrt ekstansšr kas-
Sporcularda yapÝlan •alÝßmalarda yŸzŸcŸlerin lomber KMYÕnÝn aktif spor ile ilgilenmeyen kißilerden
farklÝ olmadÝÛÝ saptanmÝßtÝr (3).
larÝnÝn gŸcŸ ile lomber vertebra KMY arasÝnda ko-
‚alÝßmamÝzda dŸßŸk yoÛunluklu, seans i•inde ba-
relasyon bulunmußtur (7,10). Wolf kanununa gšre
zÝ egzersizlerde vŸcut aÛÝrlÝÛÝ kaldÝrmayÝ gerektiren
kas ve tendonlar vasÝtasÝyla kemiÛe stres bindirile-
hareketler yaptÝrÝlmÝß; yatarak karÝn ve sÝrt kaslarÝ-
rek veya mekanik yŸklenme ile kemik formasyonu-
nÝ gŸ•lendirmeye yšnelik izometrik ve izotonik eg-
na ve yeniden yapÝlanmasÝna direkt etkide bulunu-
zersizler verilmißtir. LiteratŸrde yŸksek yoÛunlukta,
labilir (17). Coupland ve arkadaßlarÝnÝn •alÝßmasÝn-
kißilerin kapasitelerini zorlayan diren•li egzersizler
da orta hÝzda yŸrŸme ve merdiven •Ýkma ile tŸm
Ÿzerinde durulmakla birlikte •alÝßmamÝzda hastala-
vŸcut KMY arasÝnda ilißki bulunmußtur (11). Ebra-
rÝn tŸmŸnŸn KMYÕlarÝnda istatistiksel olarak anlam-
him ve arkadaßlarÝ hastalara egzersiz olarak orta
lÝ artÝß saptanmÝßtÝr. Aktivitenin •ok yoÛun olmama-
93
Ceceli ve ark.
sÝna karßÝn artÝß olmasÝnÝn nedenini hastalarÝmÝzÝn
Bu programda yŸksek yoÛunluklu diren•li egzersiz
sedanter yaßamÝna baÛlayabiliriz. LiteratŸrlerde
se•ilmeme nedeni EbrahimÕin makalesinde de be-
•alÝßmaya alÝnan kißilerin yaßam stilleri genel ola-
lirtildiÛi gibi bu tip egzersizlerin belirli bir yaßa kadar
rak daha aktif olmalarÝnÝ gerektirirken, •alÝßmaya
alÝnan kißilerin ev i•i aktiviteler harici bir aktiviteleri
hi• egzersiz yapmamÝß kißilere aÛÝr gelmesi ve yumußak doku ve eklemlere hasar verme riskinin bulunmasÝdÝr (13).
yoktu. Daha šnceki dšnemlerde fiziksel olarak aktif
olanlarÝn egzersizden daha az faydalandÝklarÝ, •ŸnkŸ KMYÕlarÝnÝn zaten daha fazla olduÛu bildirilmißtir (17). Fiziksel olarak aktif olan kadÝnlarda KMY
Bu •alÝßmada se•ilen egzersizlerin ayrÝca kißinin
kendini iyi hissetmesi, koordinasyonunu artÝrmasÝ,
dolaßÝmÝnÝ dŸzenlemesi ve dŸßme sayÝsÝnÝ azaltmasÝ gibi ek kazan•larÝ da vardÝr (5,21).
daha fazla bulunmußtur (18,19). DiÛer bir faktšr de
hastalarÝn gšzetim altÝnda dŸzenli olarak programa
uymalarÝ olabilir. …rneÛin Kenschan ve ark. ev
Sonu• olarak; postmenopozal dšnemdeki kißilere
yeterli kalsiyum desteÛi ile birlikte •ok yorucu ve
yoÛun olmayan, gšvde fleksšr ve ekstansšr kasla-
programÝ verdikleri hastalarda KMYÕda kontrollere
rÝnÝ gŸ•lendirmeye yšnelik egzersizler ve germe
gšre fark bulamamÝßlardÝr (20). Egzersiz gšzetim
egzersizleri verilerek KMYÕnun korunacaÛÝ hatta
altÝnda daha dŸzenli ve uygun yapÝlmaktadÝr.
arttÝrÝlabileceÛi gšrŸßŸne vardÝk.
KAYNAKLAR
1.
Bonner FJ, Chesnut III CH, Fitzsimmons A, Lindsay R. Osteoporosis. In: DeLisa JA, Gans BM eds, Rehabilitation
Medicine, Lippincott- Raven, Philadelphia 1998; 1453-75.
9.
2.
Dalsky GP, Stocke KS, Ehsani AA et al. Weight-bearing
exercise training and lumbar bone mineral content in postmenopausal women. Ann Intern Med 1988; 108: 824-8.
10. Mayoux- Benhamou MA, Bagheri F, Roux C etal. Effect of
psoas training on postmenopausal lumbar bone loss: A 3year follow-up study. Calcif Tissue Int 1997; 60: 348-53.
3.
Dook JE, James C, Henderson NK, Price RI. Exercise and
bone mineral density in mature female athletes. Med Sci
Sports Exer 1997; 29(3): 291-6.
11. Coupland CAC, Cliffe SJ, Bassey EJ etal. Habitual physical
activity and bone mineral density in postmenopausal women in England. Int J Epidemiology 1999; 28: 241-6.
4.
Heislein DM, Harris BA, Jette AM. A strength training
program for postmenopausal women: A pilot study. Arch
Phys Med Rehabil 1994; 75: 198-204.
5.
Gerber NJ, Rey B. Can exercises prevent osteoporosis or
reverse bone loss? Br J Rheum 1991; 30: 2-4.
6.
Dorneman TM, McMurray RG, Renner JB, Anderson JJB.
Effects of high-intensity resistance exercise on bone mineral density and muscle strength of 40-50-year- old women. J Sports Med Phys Fitness 1997; 37: 246-51.
7.
8.
Sinaki M, Offord K. Physical activity in postmenopausal
women: Effect on back muscle strength and bone mineral
density of the spine. Arch Phys Med Rehabil 1988; 69:
277-80.
Aloia JF. Estrogen and exercise in prevention and treatment of osteoporosis. Geriatrics 1982; 37: 81-5.
Simkin A, Ayalon J, Leichter I. Increased trabecular bone
density due to bone-loading exercises in postmenopausal
osteoporotic women. Calcif Tissue Int 1987; 40: 59-63.
12. Frost HM. Vital biomechanics: proposed general concepts
for skeletal adaptations to mechanical usage (Editorial).
Calcif Tissue Int 1988; 42: 145-56.
13. Ebrahim S, Thompson PW, Baskaran V, Evans K. Randomized placebo-controlled trial of brisk walking in the prevention of postmenopausal osteoporosis. Age Ageing
1997; 26: 253-60.
14. Law M. Preventing osteoporotic fractures. In: Arden NK,
Spector TD eds Osteoporosis Illustrated, Current Medical
Literature, Merck Sharp & Dohme 88-98.
15. Bouxsein ML, Marcus R. Overview of exercise and bone
mass. In: Lane NE ed, Rheumatic Disease Clinics of North
America, W. B. Saunders Company, Philadelphia, 1994;
20: 787-802.
94
POSTMENOPOZAL OSTEOPOROZDA EGZERSÜZ VE KALSÜYUM TEDAVÜSÜNÜN ETKÜNLÜÚÜ
16. Geusens P, Dequeker J. Influence of exercise on bone mineral content and density. Physiotherapy: Controlled trials
and facts. In: Schlaphach P, Gerber NJ eds Rheumatology.
Basel, Karger, 1991; 14: 61-70.
17. Layne JE, Nelson ME. The effects of progressive resistance training on bone density: a review.
Med Sci Sports Exer, 1999; 31: 25-30.
18. Nguyen TV, Center JR, Eisman JA. Osteoporosis in elderly
men and women: effects of dietary calcium, physical activity and bone mass index. J Bone Miner Res, 2000; 15:
322-31.
19. Uusi Rasi K, SievŠnen H, Vuori I et al. Associations of
physical activity and calcium intake with bone mass and
size in healthy women at different ages. J Bone Miner Res,
1998; 13: 133-42.
20. Kerschan Shindi K, Uher E, Kainberger F et al. Long-term
home exercise program: effect in women at high risk of
fracture. Arch Phys Med Rehabil, 2000; 81: 319-23.
21. Rutherford OM. Is there a role for exercise in the prevention of osteoporotic fractures? Br J Sports Med, 1999; 33:
378-86.