Dizel Motorlarında Yakıt Sistemi

Dizel
Dizel Motorlarında
Motorlarında Yakıt
Yakıt Sistemi
Sistemi
Dizel motorlarında yanma,sıkıştırma sonunda
sıkışan ,sıcaklığı ve basıncı artan hava içine
yakıtı yüksek basınçla püskürterek
sağlanır.Bunu sağlamak için sağlam ve çok
hassas çalışan bir parçanın toplandığı bir
sisteme gerek duyulur.Bu sisteme dizel yakıt
sistemi denir.
Dizel motorlarda yakıt sistemleri büyük sabit
tesislerde,gemilerde ve motorlu taşıtlarda
yerleştirme bakımından farklılık gösterir.Ancak
sistemleri oluşturan parçalar görev ve
yapılarına göre birbirlerine benzerler.
Yakıt Püskürtme Yöntemleri
Dizel motorlarda sıkıştırılan hava üzerine yakıtı püskürtmek iki şekilde
olur.Bunlar;
Basınçlı hava ile püskürtme:
Genellikle düşük devirli ve büyük güçlü motorlarda yakıt sıkıştırılmış hava ile
silindir içine püskürtülür.Motordan hareket alan bir hava kompresörü,yaklaşık
olarak rölenti devrinde 50 bar yüksek devirlerde 70 bar basınçta hava
sağlanır.Bu sistem yakıtın daha iyi yanmasını sağlar.Ancak hava kompresörü
motor gücünü %5-10’unu tüketir.Bu sistem yüksek devirli motorlarda uygun
olmadığı için günümüzde çok fazla kullanılmamaktadır.
Mekanik Püskürtme:
Yüksek devirli motorlarda mekanik püskürtme sistemi kullanılmaktadır.Bu
sistemde yakıt silindir içine yakıta yapılan basınç ile püskürtülmektedir.Yakıtın
silindire toz halinde püskürtülmesi ve yakıt ile havanın çok iyi karışması
gerekir.Bunu gerçekleştirebilmek için günümüzde pompalar,enjektörler ve
yanma odaları çok iyi tasarlanmaktadır.Bu nedenle günümüz motorlarının
başarımı (performansı) yüksektir.
Yakıt Tankları
Gemilerde yakıt tankı olarak,yakıtın gemiye ilk
olarak alındığı çift dip (dabılbotum)
tankları,dinlendirme tankları ve servis tankları
bulunur.Yakıt tankları yakıtı temiz ve güvenli bir
şekilde depolayacak kapasitede çelik saçlardan
yapılır.Paslanmasını önlemek için kurşun kalay
karışımı ile kaplanır.Yakıt tankları içinde yakıt
seviyesini göstermek üzere şamandıra düzenekleri
bulunur. Deponun dibinde su ve tortuların
birikmesi için bir tortu çukuru ve boşaltma musluğu
vardır. Ortalama beş yüz saatlik çalışmadan sonra
bu musluk açılarak su ve tortu boşaltılır.
Yakıt Filtreleri
Filtreler dizel yakıt sisteminin iyi
süzülmüş yakıtla uzun zaman
arızasız çalışmasını sağlayan
elemanlardır. Dizel filtreleri;
parçacıkları süzmenin yanı sıra,
yakıttaki suyu da gideriyor. Su ve
dizel yakıtının yoğunluk
farkından yararlanılarak yapılan
ayrıştırma işleminde; daha yoğun
olan su, filtrenin su bölmesinde
birikiyor.
Filtre edilmesinden sonra daha
hafifleşen dizel yakıtı, çıkış ağzından
sevk ediliyor.
Seperatörler
Özellikle ağır yakacak kullanıldığı veya yakıtın su
ile kirletildiği durumlarda,en iyi temizleme yöntemi
merkezkaç kuvvetle temizlemedir.Merkezkaç
kuvvetle temizleme yağlama devrelerinde de
anlatıldığı gibi, seperatörler (ayırıcılar) yardımıyla
gerçekleştirilir.Yakıtların seperatörlerle
temizlenmesi onarım ve bakım tutum giderlerinin
%50 oranında azalmasına ve makine veriminin
yükselmesine yardımcı olur.
Yakıt Püskürtme Pompaları
GÖREVLERİ:
Yakıtın basıncını yükseltmek
Motorun gereksinimine göre yakıt
miktarını ölçer
Yakıtı belli zaman başlangıcı ve
aralığında enjektörlere gönderir.
Motorun ateşleme sırasına göre yakıt
enjektörlere gönderir.
YAPISI VE PARÇALARI:
Döndürme mili
Rotor
Besleme pompası ve kapağı
İçi kamlı halka
Hidrolik başlık
Regülatör
Avans düzeni
Enjektörler
Yakıt pompasından basıncı yükseltilmiş ve miktarı
ölçülmüş olarak gelen yakıt,giriş rekorundan girer.Gövde
üzerindeki dikey kanaldan meme üst dairesel kanalına ve
oradan da meme dikey kanalı yolu ile meme basınç
odasına gider.Bu anda yay,basınç aktarma çubuğu ile
iğneyi aşağı doğru bastırmıştır ve meme çıkış deliği
kapalıdır.Meme basınç odasına devamlı yakıt geldiğinden
basıncı yükselir.Bütün yüzeylerle beraber iğnenin konik
yüzeyine de basınç yapar ve iğneyi yukarı kaldırmak
ister.Yakıt basıncı enjektör yayının basıncını yenecek
değere ulaştığında iğne yukarı kalkar.İğnenin kalkmasıyla
açılan meme deliklerinden yakıt atomize durumda silindire
püskürtülür.
Enjektör Kontrol ve Ayarları
Enjektörler çalışma şartlarına göre belirli süreler
sonunda kontrol edilmelidir.Enjektörün
çalışmasında memenin büyük önemi olduğundan
kontroller daha çok meme üzerinde
toplanır.Bakıma alınan enjektörde herhangi bir
temizleme ve ayar yapmadan önce son durumu
anlamak için bazı kontroller yapılır.Bunlar:
Püskürtme basıncı kontrol ve ayarı
Geri kaçak ve sızıntı kontrolü
Püskürtme şekli kontrolü
Damlama kontrolü
Enjektör Kontrol ve Ayarları
Püskürtme Basıncı Kontrol ve Ayarı
Enjektör,muhafaza kapağı söküldükten sonra
uygun bir boru ile kontrol aletine bağlanır.Kontra
somun gevşetilerek ayar vidası geriye alınır.Alet
kolu çalıştırılır ve enjektörün içinin yıkanması
sağlanır.Daha sonra ayar vidası yavaş yavaş
sıkılırken aletin kolu çalıştırılır ve yakıtın
püskürtme değeri manometreden
saptanır.Manometredeki püskürtme değeri,katalog
değerine erişince kontra somun sıkılarak ayar
vidası tespit edilir.
Enjektör Kontrol ve Ayarı
Geri Kaçak ve Sızıntı Kontrolü:
Bu kontrolün amacı,iğne ile yuvası arasındaki boşluğun
artıp artmadığını saptamaktır.Kontrol aletine bağlı
enjektörün kontrolünü yapabilmek için aletin koluna
yavaşça basılarak kontrol basıncı 150 bara yükseltilir.
Aletin kolu basılı tutulurken manometredeki 50 barlık
basınç düşmesi süresi saniye olarak saptanır.Saptanan bu
değer,eski memelerde 6-45 saniye yeni memelerde 15-45
saniye arasında olmalıdır.Eğer bulunan değer,altı
saniyeden az ise memenin değiştirilmesi gerekir.Bulunan
değer 45 saniyeden fazla ise meme delikleri tıkanmış veya
iğne sıkışıktır.İğnenin temizlenmesi gerekir.
Enjektör Kontrol ve Ayarı
Püskürtme ekli Kontrolü:
Püskürtme şekli kontrolü,yakıtın istenilen şekilde ve ince
zerreler halinde püskürtülüp püskürtülmediğini saptamak
için yapılır.Kontrol aletinin irtibat vanası kapatılarak
manometre ani darbelerden korunur.Aletin ortalama
dakikada 60-70 basma yapacak şekilde hareket ettirilir ve
enjektörden yakıt püskürtülür.Bu anda enjektör ‘gırt gırt’
diye bir ses çıkarmalı ve yakıt iyi bir şekilde
tozlaşabilmelidir.Çıkan yakıt demetinden bir sapma veya
damlama olmamalıdır.Enjektörün püskürtme şekillerini özel
kataloglardan bularak ikisi arasında karşılaştırma yapmak
en doğru yoldur.
Enjektör Kontrol ve Ayarı
Damlama Kontrolü:
Bu kontrol,iğne oturma yüzeyinin yuvasına tam
oturup oturmadığını saptamak için yapılır. Enjektör
kontrol aletine bağlanır.Meme ucu kuru bir bez ile
temizlenir.Aletin koluna basılır ve kontrol basıncı
püskürtme basıncının 10 bar yükseğine kadar
yükseltilir.Meme ucuna bir kurutma kağıdı ile
değdirilir.Kurutma kağıdında oluşacak motorin
lekesinin çapı,bir dakikada 10-12mm’yi
geçmemelidir.Eğer geçiyorsa meme damlatıyor
demektir.Bu durumda iğne oturma yüzeyi
taşlanır,alıştırılır veya meme değiştirilir.
Mazot Pompası
Bakım ve Tutumu
Mazot Pompası Bakım ve Tutumu
Görevleri
Çeşitleri ve çalışmaları
Besleme pompalarının kontrolleri
Besleme pompalarının arızaları
Görevleri
Yakıt pompalarının emme kabiliyetleri
olmadığından bunlara yakıtın basınçlı olarak
gönderilmesi gerekir. Bu nedenle bu işi,
hemen hemen her yakıt sisteminde bulunan
besleme pompası yapar. Yani yakıtı depodan
emer ve basınçlı olarak filtre yoluyla yakıt
pompasına gönderir. Kapasiteleri, motorun
harcayacağı en fazla yakıt miktarını karşılayabilecek
kadardır.
Mazot Pompalarının Çeşitleri
Dizel yakıt sistemlerinde besleme pompaları;
a) Pistonlu tip,
b) Diyaframlı tip,
c) Dişli tip,
d) Paletli tip,
olmak üzere 4 çeşittir. Bunlardan pistonlu
ve diyaframlı tip en çok kullanılır.
A) Pistonlu Tip
Pistonlu tip yakıt pompalarına Bosh tipi yakıt
sistemi kullanılan dizel motorlarında çok
rastlanır. Genellikle bunlar yakıt pompası
üzerine monte edilir.
B) Diyaframlı Tip Besleme
Pompaları
Benzin motorlarında kullanılan benzin
otomatiklerinin aynısı olup ek olarak üzerinde
bir elle hareket verme kolu vardır. Bu kolla,
marş motoru çalıştırılmadan yakıt sistemi
doldurulur ve havası alınır.
C)Dişli Tip Besleme Pompaları
Dişli tip besleme pompalarına daha çok
Amerikan yapısı dizel motorlarında rastlanır.
İki dişliden biri döndüren, diğeri ise döndüren
dişlidir. Çalışma anında bu iki dişli birbiri ile
kavraşmış durumdadır ve ters yönde dönerler.
D)Paletli Tip Besleme Pompaları
Distribütör tip DPA ve Roosa-Master yakıt
pompalarında çok kullanılır. Yakıt merkezden
kaçık bir palet taşıyıcısı içinde hareket eden
paletler vasıtası ile girişten çıkışa taşınır ve
basınçlı olarak sisteme gönderilir.
Besleme Pompalarının Kontrolleri
Besleme pompalarında yapılan kontroller 4
grupta toplanabilir bunlar:
a) Vakum kontrolü
b) Basma basıncı kontrolü
c) Sızdırmazlık kontrolü
d) Debi kontrolü
a) Vakum Kontrolü
Ayar tezgahı ortalama 500 – 600 dev/dak da
çalıştırılır. Normal yakıt akışı temin
edildikten sonra, giriş musluğu kapatılır. Bir
dakika içinde vakum metre de okunan değer
0,25 kg/cm2 veya daha az olmalıdır.
b) Basma Basıncı Kontrolü
Vakum kontrolü yapıldıktan sonra giriş
musluğu açılır. Bir miktar yakıt akışı temin
edilir, ve daha sonra çıkış musluğu kapatılır.
Bu durumda manometrede okunan değer 1,5
ilâ 3,5 kg/cm2 arsında olmalıdır.
c) Sızdırmazlık Kontrolü
Pistonlu tip besleme pompalarında irtibat
çubuğunun boyuna olan yakıt kaçağını anlamak için
yapılan bir kontroldür. Besleme pompası sökülmüş
durumda iken çıkış rekoruna bir kör tapa takılır. Giriş
tarafı ayar tezgahının basınçlı yakıt devresine
bağlanır. Yakıt basıncı 25 kg/cm2 ye yükseltilir. İtici
pimi sonunda 15 saniyeden kısa bir zamanda bir
yakıt damlası oluşuyorsa, itici pimi ve yuvası
aşınmıştır.
d) Debi Kontrolü
Ayar tezgahı belli bir devirde döndürülür.
Besleme pompasından çıkan yakıt bir ölçülü
kapta toplanır. Bu yakıtın miktarı katologda
verilen değerde olmalıdır. Örneğin;
Ayar tezgahı 500 dev/dak da dönerken, 300
basmada tüpte 900 cm3 yakıt toplanmalıdır.
Besleme Pompalarının
Arızaları
a) Pistonlu tip besleme pompalarının arızaları:
1- Rekor ve bağlantılar sızdırabilir.
2- Giriş ve çıkış supapları bozulur, kaçırma yapar.
3- Piston yay basıncı zayıflar veya yay kırılabilir.
4- Piston ve silindir aşınır.
5- Durultma kabındaki filtre tıkanır.
6- Kam veya makaralı itecek aşınır.
7- İtici çubuğu ( irtibat çubuğu ) ve yuvası aşınır.
Besleme Pompalarının
Arızaları
b) Diyaframlı tip besleme pompalarının arızaları:
1- Rekor ve bağlantılar sızdırabilir.
2- Giriş ve çıkış supapları bozulur, kaçırma yapar.
3- Diyafram arkasındaki açık hava deliği tıkanır.
4- Diyafram delinir.
5- Diyafram yay basıncı zayıflar veya yay kırılabilir.
6- Kam ve manivela aşınır.
7- Durultma kabındaki filtre tıkanır.
Besleme Pompalarının
Arızaları
c) Dişli tip besleme pompalarının arızaları:
1- Rekor ve bağlantılar sızdırabilir.
2- Dişli ile gövde arasında boşluk artar.
3- Dişli ile kapak arasında boşluk artar.
4- Emniyet supabı yay basıncı zayıflar.
Besleme Pompalarının
Arızaları
d) Paletli tip besleme pompalarının
arızaları:
1- Rekor ve bağlantılar sızdırabilir.
2- Paletler aşınabilir.
3- Emniyet supabı yay basıncı zayıflar.
Yakıt Sisteminin Bakımı
Yakıt Sisteminin Havasının Alınması: Dizel motorlarında
yakıt sistemi içerisine hava girerse yakıta yapılan basınç
devamlılık arz etmeyeceği için motor çalışmaz. Bunun için
havanın sistemden çıkartılması gerekmektedir. Hava
almada sıra depodan başlanarak, musluk, filtre, pompa ve
enjektörlerdir.
Yakıt Sisteminin Hava Yapmasının Sebepleri:
Depoda yakıtın bitmesi,
Alçak basınç borulardaki çatlak veya kaçaklar,
Filtre değişimleri ve temizlenmesinde gerekli özenin
gösterilmemesi.
Motora ilk Hareketin Verilmesi
(Isıtma bujileri ):
Dizel motorların da silindir içindeki hava ısıtılmak
suretiyle, soğuk havalarda ve ilk çalışmalarda
motorun daha rahat çalışması sağlanır.
Uzun Zaman Kullanılmayan dizel Motorunda
Yapılacak İşlemler: Depo tamamen mazotla
doldurulur.
Depo kapasitesinin 1/10’u kadar yağ ile karıştırılır.
Motor bu karışımlı yakıtla 10-15 dakika çalıştırılır
ve o haliyle bırakılır.