Garp Cephesinde Yeni Bir Şey Yok

Bukitap;nebirşikayettir,nedebir
itiraf.Harbinyumruğunuyemiş,
mermilerindenkurtulmuşolsabile,
tahriplerindenkurtulamamışbir
neslianlatmakisteyenbirdeneme,
sadece.
E.M.Remarque
ERICHMARIA
REMARQUE
GARP
CEPHESİNDE
YENİBİRŞEY
YOK
roman
Çeviren:
BEHÇETNECATİGİL
DördüncüBasılış
VARLIKYAYINEVİ
AnkaraCaddesi,İstanbul
BÜYÜKESERLERKİTAPLIĞI:74
Bukitabınilkbaskısı,Aralık1956da,
ikincibaskısıEkim1958de,üçüncü
baskısıMart1965teyapılmıştır
VarlıkYayınları,sayı:1620
İstanbul'daAsyaMatbaasındadizilip
DilekMatbaasındabasılmıştır.
Eylül,1971
I
Cephedendokuzkilometre
gerideyiz.Bizidündeğiştirdiler;
şimdikarnımızkurufasulyevesığır
etidolu;tokvememnunuz.
Hepimizinaşkablarımızdaakşam
yemeğidehazır;üstelikçiftporsiyon
sucuğumuz,ekmeğimizdevar,keka!
Böylebirşeyolduğuyoktuçoktandır:
Kırmızıdomateskafalı,iriyarıaşçı,
yemekleribuyurettiönümüze;
kepçesinisallayarakkimigördüyse
çağırdı,aşkabınabocaettiyemeği.
Mutfağınınasılboşaltacağını
bilemediğiiçin,perişandızavallı.
TjadenileMüllerbirerçanakele
geçirdiler,neolurneolmaz,
ağızlarınakadardoldurttularkabları.
Tjadenbuişioburluğundanyapıyor,
Mülleriseihtiyatlıdavranmak
istediğinden!Tjadenbuncayemeği
needer,neresinedoldurur,aklı
ermezkimsenin.Tjaden,oldumolası
kurubirçirozgibidir.
Amaenönemlisi,tütün
istihkakımızıdaçiftvermelerioldu.
Herkeseonarpuro,yirmişersigara,
ikiçiğnemliktütündüşmesi,pek
makbulegeçti.Çiğnemliktütünümü
Katczinsky’yeverdim,onun
sigaralarıyladeğiştim;şimdibenim
kırksigaramvar.Birgünlüknafaka
çıktıböylece.
Bizebuncaşeydüşmezdiaslında.
Prusyalılardabucömertliknegezer!
Bizbunusırfbiryanılmayaborçluyuz.
İkihaftaöncenöbetdeğiştirmek
üzereilerihattageçmemiz
gerekmişti.Bulunduğumuzkesim
sakindiazçok;buyüzdeniaşe
çavuşu,döneceğimizgüniçinnormal
erzakalmış,yüzellikişilikbölük
ihtiyacınıöncedenhazırlamıştı.Ama
tamdasongünüuzunnamlular,ağır
toplarlakarşılaşıncaaldıbizibir
telaş:İngiliztopçusu,durmadan
mevzilerimizidövüyordu.Can
kaybımızçokoldu,ancakseksenkişi
dönebildik.
Eskiyerimizegecevaktigeldik.
Şöylebirde,rahatbiruykuçekmek
için,yorgunbitik,hemenkıvrılıp
yattık.Katczinsky'ninhakkıvarmış:
İnsanboluykuuyuyabilseharb,hiç
defenadeğilhani!Cephedeuykunun
lafıolamazdı;sonraherseferindeiki
hafta,azzamandadeğildidoğrusu.
Öğlenoldu,tektük
barakalarımızdançıkmayabaşladık.
Yarımsaatsonrahepimizaş
kablarımızelimizde,etrafayağlı,
besleyicikokularsaçanseyyar
mutfakcenaplarınınönündesaf
bağlamışbulunuyorduk.Enöndeen
açlarvardıtabii:KısaboyluAlbert
Kropp,enakıllımızolduğuiçin,
onbaşımızKropp.SonraMüllerV.
okulkitaplarınıhalayanındataşıyan,
hususiimtihanlarınhayaliyle
yaşayan,yaylımateşlerindefizik
problemleriçözmeyeçalışanMüller.
SonraLeer,subaykerhanelerindeki
kızlarabiten,topsakallıLeer;Leerbu
kızlarınipekkombinezongiymeleri,
yüzbaşılardahilüstsubaylara
çıkmadanönceyıkanmalarıiçin
ordudanemiraldıklarınayemin
eder...Dördüncüsübenim,ben
PaulBaeumer.Bizdördümüzde
ondokuzyaşındayız,dördümüzde
aynısınıftatalebeikenaskerealındık.
Hemenarkamızdaarkadaşlarvar.
KarakurubirçilingirolanTjaden,biz
akran,bölüğünenoburu.Yemeğedal
gibioturur,gebetahtakurularıgibi,
şişgöbekkalkar.
—HeleWesthus,yinebizyaşta,
turbaişçisi,birtayınırahatçaalırbir
avucunavesorar:Bilinbakalım,
avucumdanevar?
Detering,birköylü,tekdüşüncesi
çiftliğiylekarısıdır.NihayetStanislas
Katczinsky;bizimgrubunbaşı,canı
pek,kurnaz,hinoğlu,kırkyaşında,
toprakbenizli,mavigözlü,düşük
omuzlu,tehlikelidurumların,iyi
yemeklerin,kaytaracakyerlerin
kokusunualmadaerbaptır
Katczinsky.
Bizimmanga,yemekkazanı
önündebiryılanbaşıolmuş,
duruyordu.Sabırsızlanıyorduk.
Aşçıbaşıoralıolmuyor,durmuşhala
bekliyordu.
SonundaKatczinskyseslendiona:
“Şuseninhaşlamadeposunuaçartık.
Heinrich!Fasulyepişmişbeyahu!”
Aşçı,uyuklargibibaşınısalladı:
“Hepiniztamamolun,bakalım!”
Tjadensırıttı:“Tamamız.”
Çavuşhalaanlamıyordu.“İşinize
geliyor,değilmi?Yaötekilernerde?”
“Onlarıbugünsen
doyurmayacaksın.Yaseyyar
hastanede,yadamezardaonlar.”
Aşçıbaşı,durumuöğrenince
beynindenvurulmuşadöndü,sallandı
bir:“Benseyemeğiyüzellikişilik
pişirmiştim.”dedi.
.Kropp,aşçınınböğrünüdürtükledi:
“Şuhalde,nihayetiyicedoyacağız,
desene!Başla,haydii“
BirdenbireTjaden'inkafasındabir
şimşekçaktı.Osivrifareyüzü
ışıldamayabaşladı;gözleri
kurnazlıklaufalıyor,yanakları
seğiriyordu;yaklaştı:“Yahu!”dedi.“O
haldeekmeğideyüzellikişilikaldın,
ha?”
Çavuş,şaşırmışvedalgın,başını
salladı.
Tjaden,aşçınınceketinituttu:
“Sucuk,sucuğudamı?”
Domateskafayinesallandı.
Tjaden'inçenesititriyordu:
“Tütünüdemi?”
“Evet,hepsini!”
Tjadenağzıkulaklarınavararak,
çevresinebakındı:“Şansdiyebuna
derlerbe!Öyleysehepsibizim
bunların.Demekadambaşına...dur
hele...öyleya,çifttayın!”
Amadomates,canlanmıştıyine:
“Olmazöyleşey!”dedi.
Şimdibizlerdekeyfegelmiş,öne
doğruilerlemiştik.
“Nedenolmazmış,Havuçkafa?”
diyesorduKatczinsky.
“Yüzellikişininistihkakı,seksen
kişininolamaz.”
“Sengörürsün!”diyehomurdandı
Müller.
“Yemekhadineyse,amageri
kalanlarıseksenmevcudagöre
verebilirim,”diyedayattıDomates.
Katczinckyiçerledi:“Cepheye
gitmekistiyorsungaliba!Senbunları
seksenkişiiçindeğil,ikincibölükiçin
aldın,anladınmı?Aldığıngibide
dağıtırsın.İkincibölükbiziz!”
Herifinüzerineyürüdük;zaten
hiçbirimizhoşlanmazdıkondan;
siperlerdekaçkereonunyüzünden
yemeğimiziçokgeç,çoksoğuk
yemiştik;çünkühafiftaneateşinde
bilekazanıyakınlaragetirmeye
korkar,buyüzdende
karavanacılarımızötekibölüklerden
dahauzunbiryolyürümekzorunda
kalırlardı.BirincibölüktekiBulckene
yamanoğlandımesela.Birkilerfaresi
gibitombulduamaişbaşadüştümü
kazamenö:qsaflarakadar,alır,
gelirdi.
Fitilialmıştık;bölükkomutanımız
çıkagelmeseydi,yüzdeyüzbirçıngar
çıkacaktı.Komutan,tartışmanın
sebebinisordu:“Evet,”dedişöylece,
“dünkükaybımızbüyükoldu...”
Sonrakazanabaktı:“Fasulyede
peknefisebenziyor.”
Domates,başınısalladı:“Hemeti
var,hemdeyağı!”dedi.
Teğmenbizebaktı.Ne
düşündüğümüzübiliyordu.Başka
şeylerdebiliyordu;çünkübölüğe
çavuşolarakgelmiş,aramızda
yetişmişti.Kazanınkapağınıtekrar
kaldırdı,kokuyuiçineçekti.Giderken:
“Banadabirtabakdoldur,getir!”
dedi.“Nevarsaonlarıdapayet!
Hepsiniverebiliriz.”
Domatesafallamıştı.Tjaden,onun
etrafındazıplayıpduruyordu.
“Sendençıkmıyorya!Bakhele,
ambarmüdürümüsünsen?Başla
haydi,kocaşişko,sayarkende
yanılmaha...”
“Yıkılşuradan!“diyekızgın
soluduDomates.Kafasıişlemiyordu;
aklıalmıyor,dünyayıanlamıyordu
artık.Herşeyeboşverdiğini
göstermekistercesine,gönlünden
koptu,adambaşınaikiyüzellişer
gramyapmabalbiledağıttı.
Bugün,sahidendeiyibirgün.
Postabilegeldi,hemenherkese
birkaçmektup,gazetegetirdi.Şimdi
barakalargerisindekiçayıra
gidiyoruz.Kropp'unkoltuğundabir
margarinfıçısınınyuvarlakkapağı.
Çayırınsağkenarındabirbüyük
umumihelayapılmış;üzeriörtülü,
sağlambiryapı.Amahenüzherşeyin
püfnoktasınıöğrenememişacemi
erleregörebiryerburası.Bizlerdaha
iyisiniararız.Nitekim,aynımaksat
içinyapılmışbirerkişilikkutularda
varyeryer.Bukutular,dörtköşe,
temiz;sırftahtadanyapılmış,dört
tarafıdakapalı,oturacakyerleri
mükemmelverahatşeyler.Sağlısollu
birerkulplarıdavar,oradanoraya
taşınabilirlerde.
Bizüçkişibirçevreoluyor,
rahatçakuruluyoruzbunlara.İki
saattenöncekalkmayızkutulardan.
İlkzamanlarda,kışladaacemi
erken,umumihelayagitmekzorunda
kaldıkçanasılsıkıldığımızıhala
hatırlarım.Kapılarıyoktubu
helaların;yirmikişibirvagondagibi
yanyanaoturur.Birbakıştayirmisini
degörmekmümkündür;öyleya,
askerindaimagözaltındabulunması
gerek.
Ogünbugün,oazıcıkutancı
yendiğimizgibi,çokşeylerde
öğrendik.Zamanladahanelerin
ustasıolmadıkki!
Fakatburada,açıktabuişbirzevk
adeta.Önceleribugibişeylerdenne
diyeçekinirmişiz,anlamıyorum;
bunlardayemekiçmekgibitabii
şeylermadem?Buişlergözümüzde
büyümeseydi,bizimiçinyepyeni
hadiselerolmasaydıböyle
Üzerlerindebilhassadurmayalüzum
kalmazdıbelki.Başkalarıbunlara
çoktanalışmışlardı.
Herkestençokaskerler,mideve
hazımişleriylecanciğerdirler.
Askerinkelimehazinesinindörtte
üçü,midevehazımterimleridir.
Gerekenyücesevinçlerinin,gerekse
enderinöfkelerininifadesi,özdebu
ikişeyedayanır.Düşünceyioderece
derlitopluveaçık,birbaşkayoldan
ifadeimkansızdır.Evlerimize
dönünceaileveöğretmenlerimiz,
istediklerikadarşaşırsınlar,burada
ortakdilbuişte!
Bizimiçinbütünbuişler,ister
istemezmeydandaoluşlarıneticesi,
birmasumlukkarakterikazanmıştır.
Dahasıvar:Bunlarbizeöyletabii
gelirki,kazanılmasıgarantibirskat
oyunuoynanırgibigayetrahat
yapılır.Çeşitligevezelikleriçin“hela
yarenliği”sözüboşunadoğmamıştır:
Neferlerarasındaburalarısohbet
köşeleri,ahbapmeclisleriyerini
tutar.
Şuandabeyazçinidöşelilüks
kabinelerdekindendaharahat
hissediyoruzkendimizi.Oralartemiz
vesıhhidirsadece,amaburasıgüzel
vehoş.
Düşünceden,kaygıdanuzak,
güzelimsaatlerdirbusaatler.
Başımızınüstündemavigök.Ufukta
ışılışılsarı,bağlıbalonlar;uçaksavar
mermilerininbeyazbeyazbulutları.
Biruçağınpeşinedüştüklerivakit,
zamanzamanbirdemetgibi
yükseklerefırlamaktalar.
Cepheninboğukuğultusunu,
sadece,çokuzaklardabirgök
gürültüsügibiduyuyoruz.Eşek
arılarınınvızıltısıbastırıyoro
gürültüyü.
Dörtbiryanımızçiçekaçmışçayır.
Otlarınincecikpüsküllerisallanıyor;
siyahbeneklibeyazkelebeklerpırpır
yaklaşıyor;yazsonlarınınılık,
yumuşakrüzgarındasüzülüyorlar.
Mektupları,gazeteleriokuyor,
sigaralarımızıtüttürüyoruz;
kasketlerimiziçıkarıyor,yanımıza
koyuyoruz;rüzgarsaçlarımızla
oynuyor,sözlerimiz,
düşüncelerimizleoynuyor.
Işılışıl,kırmızıgelinciklerin
ortasındaüçkutu...
Margarinfıçısınınkapağını
dizlerimizekoyuyoruz.Skatoyunu
içinaltlık,tamam.iskambilkağıtları
Kropp'da.Gayetiyibiroyundan
sonrabirpartidepırafaçeviriyoruz.
Barakalardandoğrubirakordeon
sesigeliyor.Aradakartlarıbırakıyor,
bakışıyoruz.Birimiz:“Yahu
çocuklar...”diyor,yahut:“işimizayaz
olabilirdi...”Vebiransusuyoruz.
içimizdekuvvetli,gizlibirduyguvar;
herbirimizbunuduyuyoruz;öyle
fazlakelimeyeihtiyacıyokbu
duygunun.Bizbugünbukutuların
üstündeoturamayabilirdik;kıl
kalmıştıbuna.Herşeyinyenive
kuvvetlioluşu,iştebuyüzden.
Kırmızıgelincik,iyiyemek,sigaralar,
yazrüzgarı.
Kroppsoruyor:“Kemmerich’i
tekrargörenvarmı?”
“St.Joseph’deyatıyor!”diyorum.
Müller,onunkalçasından
vurulmuşolduğunu,busayedeevine
gidebileceğinisöylüyor.
İkindiüzeriKemmerich'iziyarete
kararveriyoruz.
Kropp,cebindenbirmektup
çıkarıyor:“Kantorek'insizlereselamı
var.”
Gülüşüyoruz.Müllersigarasını
fırlatıyor:“Buradaolmalıydıki!”
diyor.
★
Kantorek,bizimsınıfın
öğretmeniydi;kuyrukluceketigri,
suratıfareyüzügibisivri,kısaboylu,
sertbiradam.“Klosterbergcanavarı”
HimmelstossÇavuşboyundaaşağı
yukarı.Dünyanınbaşınafelaketlerin,
çoklukböylebücüradamlar
yüzündengelmesi,negarip!Bu
gibilerboyluboslulardandaha
enerjik,dahasinirolurlar.Ufaktefek
bölükkomutanlarınadüşmektenben
daimaçekinmişimdir.Böyleleriçok
keredehşetlizalimdirler.
Kantorek,bedeneğitimi
derslerindebizlereöylenutuklar
çektiki,bütünsınıftaburoluponun
komutasındaŞubeyegittik,askere
yazıldık.Onunohalihalagözümün
önündedir:Gözlüğününcamlan
gerisindenparıltılıgözlerlebizi
süzmüş,heyecanlıbirsesle
sormuştu:“Gidiyoruz,değilmi,
arkadaşlar?”
Buöğretmenlerinduygularıçok
kereyelekceplerindehazırdır;
derslerdedersgibiverirlerbunları.
Amabizozamanlarböyleşeyleritasa
etmezdikkendimize.
Yalnız,içimizdenbiriduraklıyor,
bizimlegelmekistemiyordu:Jozef
Behm,şişman,sevimlibirçocuk.Ama
sonundarazıoldu,başkatürlüde
yapamazdızaten.Belkidaha
birçoklarıonungibidüşünmüşlerdi;
amahiçbirikatılmamazlıkedemezdi;
çünkübusıralardaannelerbabalar
bilehemenkorkakdamgasını
yapıştırıyorlardıinsana.Neyapalım
ki,insanlarfarkındadeğillerdiişin.
Akıllarıerenlerfakir,basitkimselerdi
aslında.Bugibilersavaşabirfelaket
gözüylebakarlarken,tuzukuru
olanlarsevinçtenuçuyorlar,harbin
herkeslerdenönceasılkendilerine
zarargetireceğinihiç
düşünmüyorlardı.
Katczinsky,bununokumuşluktan
ilerigeldiğiniiddiaeder;tahsil,insanı
aptallaştırır,der.Katnesöylediyse,
düşünmüşdesöylemiştir.
Gariptir,ilkölenlerdenbirioldu
Behm.Birhücumdagözlerinebir
mermisaplandı,öldüsanıpbıraktık
onuoracıkta.Alıpgetiremezdik,
çünküapartopargerikaçıyorduk.
Öğledensonrabirdenbire
seslendiğiniduyduk;tailerde
sürünmekteolduğunugördük.Demek
bayılmıştısadece.Gözlerihiç
görmediği,acıdançılgınadöndüğü
içinkendinigizlemedenilerliyordu;
bizkurtarmayagidemeden,karşı
taraftanvurdular.
BuolaylaKantorek,birbirine
bağlanamazşüphesiz.Budasuç
olursanekalırdünyadangeriye?
Kantorekgibidahabinlercesi,
kendilerinihiçsıkıyasokmadanen
mükemmeliyaptıklarınaemindirler.
Amaonlarıniflasıda,iştebunoktada
bizimiçin.
Onlaronsekizyaşındakibizleri
yetişkinlerdünyasına;çalışma,vazife,
kültür,ilerlemedünyasına;geleceğin
dünyasınailetenyolgöstericiler
olmalıydılar.Bizzamanzaman,onları
alayaaldık,onlaraufaktefekoyunlar
oynadık,amatemeldeinanıyorduk
onlara.Dahagenişbiranlayış,daha
insancabirbilgi,düşüncelerimizde,
temsilcileriolduklarıotorite
kavramıylabirleşiyordu.Şuvarki,
gördüğümüzilkölü,bizdekibuinancı
paramparçaetti.Yaşımızınonların
yaşındandahasaygıdeğerbiryaş
olduğunuanladık;onlarbizden
sadecelafebeliğinde,beceriklioluşta
üstündüler.İlkyaylımateş,bize
onlarınyanlışınıgösterdi;onların
bizeöğrettikleridünyagörüşü,bu
bombardımankarşısındayıkılıverdi.
Onlarhalayazıpsöylerlerken,biz
hastaneleri,cançekişenleri
görüyorduk;onlardevletehizmetien
büyükfaziletdiyevasıflandırırlarken
bizartıkölümkorkusunundaha
baskınolduğunuanlamış
bulunuyorduk.Amayinedeisyan
etmedik,askerdenkaçmadık,korkak
olmadık.Bütünbusözleri'onlaröyle
bolkullanıyorlardıki!Bizvatanımızı
onlarkadarseviyor,herhücumda
cesaretleileriatılıyorduk.Amaşimdi
ayırdediyoruz;birdenbiregörmeyi
öğrendik,onlarındünyalarından
hiçbirşeykalmadığınıgördük.
Ansızın,korkunçbirşekilde,
yapayalnızbuldukkendimizi;vebu
işibirbaşımızahalletmekzorunda
kaldık.
★
Kemmerich’egitmedenönce
eşyalarınıtopluyoruz;yoldaona
lazımolur.
Seyyarhastanedebüyükbir
kaynaşmavar;herzamankigibi
asitfenik,irinveterkokusu.
Barakalardanbazışeylerealışık
olduğuhalde,burada,yinedeiflahı
kesiliyorinsanın.Onabuna
Kemmerich'isoruyor,yattığıkoğuşu
buluyoruz.Kemmerich,yüzündezayıf
birsevinçvekesikbirheyecan
ifadesi,bizikarşılıyor.Baygınken
saatiniçalmışlar.
Müllerbaşınısallıyor:“Bensana
herzamandemezmiydim,öylegüzel
saatiyanınaalmadiye!”
Müllerbirazpatavatsızdır,hep
haklıçıkmakister.Yoksaçenesini
tutardı;çünküKemmerich'inbu
koğuştanbirdahasağ
çıkamayacağınıherkesgörüyordu.
Saatinibulmuş,bulmamış,hepsibir;
hattabulupevineyollasalarbile!
“Nasılsın,Franz?”diyesoruyor
Kropp.
Kemmerichboynunubüküyor:
“Eh...Yalnız,ayağımdehşetli
sancıyor.”
Yatağınabakıyoruz.Bacağıtelbir
sepetiçinde:Üstündeyorgankümbet
gibiyüksek.Müller'inbaldırını
dürttüm.Bakıcılarınbizedışarıda
söyledikleriniKemmerich'e
yetiştirebilirdi:Kemmerich'inbacağı
yoktuartık!Kesmişlerdi.
HalikorkunçKemmerich’in:Benzi
solgunsarı;yüzündeşimdiden,belki
yüzkeregördüğümüziçinçokiyi
bildiğimizoyabancıçizgiler.Aslında
çizgideğilbunlar,birerişaret.
Derininaltındahayatınnabzıatmıyor
artık;dirilikvücuduntakenarlarına
itilmiş,sürülmüşçoktan;içteniçe
ölümçalışıyor,gözlereartıkölüm
hakim.ArkadaşımızKemmerichişte
şuracıktayatıyor;dahaazzaman
öncebizimleatetikızartmış,mermi
çukurlarınaçömelmişKemmerich.
Henüzkendisi,amayinedeartıko
Kemmerichdeğil.Üstüsteçekilmiş
fotoğraflargibi,silikvebelirsizresmi.
Sesibilekülleraltında.
Cepheyegelişimizihatırlıyorum:
Onuistasyonaşişmanbirkadıncağız
olanannesigetirmişti.Kadın
durmadanağlıyordu;yüzü
ağlamaktanşişmiş,kabarmıştı.
Kemmerichonunbuhalinden
utanıyordu;çünküokadarinsan
içindeenazmetinolanıydıannesi;
biryağvesuyığınıhalindeeriyordu
adeta.Bendenmedetumuyor,hep
kolumututarakFranz'agözkulak
olmamiçinyalvarıyordu.Franz'ın
yüzüdebirçocukyüzügibiydihani,
kemikleriyumuşacık.Nitekimdört
haftaarkaçantasıtaşıdıktansonra
tabanlarıdümdüzoluverdi.Ama
savaşmeydanındakimkime!
“Artıkevinegidebilirsin!”diyor
Kropp.“İzinekalsaydı,dahabirkaçay
beklememgerekirdi.”
Kemmerichbaşınısallıyor.
Ellerinebakmayıiçimgötürmüyor,
balmumugibielleri.Tırnakların
altındasiperlerinpislikleriduruyor,
zehirgibimorkarabukirler,aklıma
butırnaklarındahadauzayacağı
geliyor;Kemmerichsonnefesini
verdiktensonradahortlaksıbodrum
bitkilerigibidahadauzayacağı.Tablo
gözümünönünde:Tırnaklar
tirbuşonlargibikıvrılıyor,uzadıkça
uzuyorlar;onlarlabirlikte,yarılan
kafasındasaçlaruzuyor,iyi
topraklardakiotlargibi,tıpkıonlar
gibi;ah,nasılolur..?
Müllereğiliyor:“Eşyalarını
getirdik,Franz!“
Kemmericheliyleişaretediyor:
“Yatağınaltınabırakın.”
Müllerbırakıyor.Kemmerichyine
saattensözaçıyor.
Şüphelendirmedenonunasıl
yatıştırsakacaba?
Müller,elindebirçiftpilotçizmesi,
yinedoğruluyor.Yumuşak,san
deridenyapılmış,dizlerekadargelen,
yukarısındanbağlanançokgüzel
İngilizçizmeleribunlar.Herkesin
aradığıbirşey.Müllerbakıpbakıp
hayranoluyor,çizmelerintabanlarını
kendihantalpostallarınıntabanlarına
dayıyor,soruyor:“Buçizmeleride
götürecekmisin,Franz?”
Üçümüzdeaynışeyi
düşünüyoruz:İyileşsebile,ancak
tekinikullanabilir,şuhalde,onahiç
lüzumuyokbunların.Budurumda
bunlarınburadakalmasıçokyazık!
ÇünküKemmerichölürölmez
sıhhiyeleriçederlerşüphesiz.
Müllertekrarlıyor:“Çizmeleri
buradabırakmayacakmısın?”
Kemmerichbırakmakistemiyor.
Bunlaronunensevdiğişeyler.
Mülleryinebirtekliftebulunuyor:
“Ohaldedeğişelim.Buradaböyle
şeylerlazımolur.”
AmaKemmerichhiçoralı
olmuyor.
Müller'inayağınabasıyorum;
güzelimçizmeleriduraklayarak
tekraryatağınaltınabırakıyor.
Dahabazışeylerkonuşuyor,sonra
davedalaşıyoruz.“Hoşçakal,Franz!”
Benyarınyinegeleceğimi
vadediyorum.Müllerdeaynışeyi
söylüyor;aklıfikriçizmelerdekaldığı
içintetikteolmakistiyor.
Kemmerichinildiyor.Ateşivar.
Dışardabirsıhhiyeerinidurduruyor,
Kemmerich'ebiriğneyapmasını
söylüyoruz.
Sıhhiye:“Olmaz!”diyor.“Herkese
yapmayakalkarsakfıçılarlamorfin
lazım.”
“Subaylarakoşarsınama!”diyor
Kropp,içerlemiş.
Benhemenarayagiriyor,adama
öncebirsigarauzatıyorum.Alıyor.
Sonrasoruyorum:“Hemseniğne
yapabilirmisin?..“
Sözümealınıyor:“Yapamazsam
bananediyesoruyorsunuz?..”
Elinebirkaçsigaradaha
tutuşturuyorum:“Neolur,hatırımız
için...“
“Pekala!”diyor.Kropponunla
beraberiçerigiriyor,adama
güvenmediğiiçingözleriylegörmek
istiyor.Bizdışarıdabekliyoruz.
Mülleryineçizmelerdensöz
açıyor:“Banaöyleuyarkibu
çizmeler.Busalapuryalarıniçinde
ayacıklarımboyunasutopluyor.
Kemmerichyarınaçıkardabizim
bölükhizmetibitenekadardayanır
mıdersin?Bugeceölecekolursa,
çizmelerihavagörürüz.”
Albertdönüpgeliyor.“Nedersiniz,
acaba..?”diyesoruyor.
“Yolcu!”diyekesipatıyorMüller.
Barakalarımızadönüyoruz.Yarın
Kemmerich'inannesineyazmam
gerekenmektubudüşünüyorum.
Üşüyorum,birazşnapsolsadaiçsem!
Müllerotlarıkoparıyor,ağzınaalıp
çiğniyor.KüçükKroppbirden
fırlatıyorsigarasını,tepinirgibi
çiğniyorboyunasigarayı;yüzüallak
bullak,perişanetrafınabakmıyor,
kekeliyor:“Boktanişler,çokboktan
işler!”
Yürüyoruzuzunzaman.Kropp
yatıştı.Bildiğimizbirşeybu.Cephe
tutarağı,herkesiyoklarbirkere.
Müller,onasoruyor:“Kantorek
sananeyazıyor?”
GülüyorKropp:“Bizdemirgibi
gençlermişiz!“Herüçümüzöfkeyle
gülüyoruz.Kroppküfrediyor;
konuşabildiğiiçinmemnun.
Evet,işteböyledüşünüyorlar,yüz
binlerceKantorekböyledüşünüyor!
Demirgibigençler!Gençler!Bizler
yirmidenyukarıdeğiliz.Amagenç
miyiz?Gençha?Gençlikgerilerde
kalalıhanidir.Bizler,yaşlanmış
kimseleriz.
II
Evdebiryazımasasıgözünde,
“Saul”adında,başlanmışbirdurumda
biryığınşiirbulunduğunu
hatırlamam,garibimegidiyor.Bazı
gecelerimibunlarıyazmaya
harcamıştım.Hemenhepimizböyle
şeylerleuğraşmışızdır;amabu,
benimiçinöyleuzakbirhayalhaline
geldiki,artıkgözleriminönünde
canlandıramıyorumbile.
Buralarageldikgelelieski
hayatımızlabütünbağlarımızkesildi
de,bizbunaseyircikaldık.Gün
oluyor;niçin,nedenbuböyle,
kavramayaçalışıyor,amaişiniçinden
çıkamıyoruz.Helebizyirmisindekiler
içinbunlarbilhassaçapraşıkşeyler.
Kropp,Müller,Leervebenimiçin;
Kantorek'indemirgibigençlerdediği
bizleriçin...Bizdenyaşlılar,hepsi,
geçmişlerinesımsıkıbağlıdırlar;
onlarınçolukçocuklarıvar;
meslekleri,kazançlarıvar;onlaröyle
kuvvetlilerki,savaşyıkamazonları.
Bizyirmisindekilerinseanneleri
babalarıvarsadece;bazımızında
birersevgilisi.Çokbirşeydeğilbu.
Çünkübizyaştakilerüzerindeanne,
babaetkisiçokzayıftır;kızlarınkide
henüzpekaz.Bunlardabiryana
bırakılırsaçokbirşeykalmıyor
bizlere:Birazromantizm,birkaç
amatörcemerakveokul.Hayatımız
dahaöteyegeçmiyordu.Şimdiyse
hiçbiriyok.
Kantorekolsa,henüzhayatın
eşiğindesiniz,derdi.Yalandadeğil.
Bizhenüzköksalmamıştık;savaş
sellerisöktü,sürüdübizi.Ötekiler,
bizdenyaşlılariçinsavaşbir
duraklayıştır,onlarileriyi
düşünebilirler.Amabizidörtyandan
sardıharb;sonununneyevaracağını
bilmiyoruz.Bildiğimiz,şimdilik,
yalnızşu:Öylemahzundaolduğumuz
yokamatuhafvemelankolikbir
şekildekabalaştık.
★
Müller,Kemmerich'inçizmelerini
almakisterseistesin;yinede,acı
karşısındaböylebirşey
düşünemeyecekbirkimsekadar
duyguludurpekala.O,budurumuus’a
vurmasınıbiliyorsadece.Çizmelerin
Kemmerich'eşukadarcıkfaydası
olacaksa,Mülleronlarınasılele
geçireceğinidüşünmekşöyledursun,
dikenlitelüstündeyalınayakyürür,
dahaiyi.Amanevar,buçizmeler
Kemmerich'inhiçişineyaramazda
Müllergüzelcegiyebilironları.
Kemmerichölmeküzere,çizmeler
onunolmuş,başkasınınolmuş
farketmezki!Buböyleoluncada
Müllernediyepeşinedüşmesin
çizmelerin?Birsıhhiyeerindençok,
onunhakkıbuçizmeler!
Kemmerich'inölümünübekleseiş
iştengeçer.İştebundanötürüMüller,
pusudaşimdiden.
Biz,artıkbaşkatürlüdüşünemez
olduk,çünküsahte.Yalnızgerçekler
doğru,önemlibizimiçin.Hemsonra,
iyiçizmebindebirbulunur.
★
Önceleribuişdeböyledeğildi.
Şube'yegittiğimizdeyirmikişilikbir
sınıftıkbiz.Birkısmımızilkdefa,kışla
avlusunagirmedenbiraradagüle
oynayatraşolanyirmidelikanlı.
Gelecekiçinkesinplanlarımızyoktu;
birhayattarzıdenebilecekşekilde
pratikbirmeslekdüşüncesipek
azımızdabelirmişbulunuyordu;buna
karşılık,hayatada,savaşadaidealize
eden,adetaromantikbirkarakter
katanmüphembirtakımfikirlerle
doluydukafamız.
Onhaftaaskerlikeğitimigördük,
busüreiçindeonyıllıkokul
hayatındakindendahakesinbir
biçimesokulduk.Parlatılmışbir
düğmenindörtciltlikbir
Schopenhauer'dandahaönemli
olduğunuöğrendik.Önceşaşkınlık,
sonraöfke,nihayetumursamazlık
içindeburadazekanındeğil,
ayakkabı,fırçasının,düşüncenindeğil
sistemin,hürriyetindeğiltalimin
sözügeçtiğinianladık.Bizgüle
oynaya,canlabaşlaaskerolmuştuk;
amaonlarhevesimizikırmakiçin
ellerindengeleniyaptılar.Aradaniiç
haftageçincekoluşeritlibir
postacının;üzerimizdeönceleri
annelerimizin,babalarımızın,
öğretmenleriniizin,Eflatun'dan
Goethe'yekadarbütünbirkültür
çevresininetkisindendahaüstünbir
otoriteolduğunuartıkanlamıştık.
Genç,uyanıkgözlerimizle,
öğretmenlerimizinöğrettikleriklasik
vatankavramınınburadaşimdiki
haldegerçeklereuyduğunu,insanın
endeğersizuşaklardanbile
beklenmeyecekderecedekişiliğinden
vazgeçtiğinigördük.Selamduruş,
esasvaziyet,merasimgeçişi,tüfekas,
sağadön,soladöntopukvur,küfür,
azar,binlerceeziyet!Bizgörevimizi
başkatürlüdüşünmüştük;birde
baktıkki,kahramanlığa,sirkatları
gibiyetiştiriliyoruz.Amaçabuk
alıştık.Hattabuşeylerinbirkısmının
çoklüzumlu,amabirkısmınındapek
lüzumsuzolduğunuöğrendik.Asker
milleti,bitirimdirbunlarıanlamakta.
★
Bizimsınıfı,üçerdörder,
mangalaradağıttılar.Friesland’lı
balıkçılar,köylüler,işçiler,esnaflarla
hemencecikahbapolduk.Kropp,
Müller,Kemmerichveben,
dokuzuncumangayadüşmüştük.
HimmelstossÇavuş'unmangasına.
Kışlanınenkırıpgeçenadamıydı
bu;kırıcılığıyladaövünürdü.Bodur,
tıknazbirherif;onikiyıllıkhizmeti
var,kızıl,kıvırcıkbıyıklı,sivilken
müvezzilikyaparmış.Bizimsessizce
direndiğimizisezdiğiiçin,Kropp'u,
Tjaden'i,Westhus’uvebenibilhassa
gözünekestirmişti.
Birsabah,ondörtkereyatağını
yaptım.Herseferindebirkusur
buluyor,bozuyordu.Yirmisaat
didinerekaralıklarlatabiiNuh
nebi’denkalma,taşgibikatıbirçift
çizmeyiyağlıyayağlıyaöyle
yumuşattımki,Himmelstossbile
artıkmırınkırınedecekbirtarafını
bulamadı.Emriüzerinebirdiş
fırçasıylakoğuşuovdum,temizledim,
Kropp'labenelimizdebirelfırçası,
birdeküçükfaraş,kışlaavlusunun
karlarınıtemizlemeyekoyulduk.
Tesadüf,birteğmençıkagelipdebizi
gerigöndermese,Himmelstoss’uda
birgüzelpaylamasaydı,soğuktan
kakırdayanakadardayanacaktıkhani.
Neyazıkki,bununsonusadeceşu
oldu:Himmelstossbizebüsbütün
düşmankesildi.Bendörthaftaher
pazarardardanöbettuttum,biro
kadardakoğuşhizmetigördüm.Tam
teçhizatla,elimdetüfek,nadas
edilmiş,kaygan,ıslakbirtarlada:
Fırla,marş,marş!Yereyat!talimleri
yaptım,sonundabirçamuryığını
halindeyereyıkıldım.Dörtsaatsonra
Himmelstoss'aeşyalarımıgösterdim
adamakıllıtemizlemiştimama
ellerimdeovmaktankaniçinde
kalmıştı.Kropp,Westhusve
Tjanden'lekeskinayazdaeldivensiz
birçeyreksaathazıroldurduk.Çıplak
parmaklarımızbuzgibitüfeğin
namlusunayapışmıştı;biryanlışımızı
yakalamışolmakiçinazıcık
kımıldamamızıbekleyen
Himmelstoss,etrafımızdadönüyor,
bizikolluyordu.Geceninikisinde,
sekizkere,dongömlek,kışlanınen
üstkatındanaşağıya,avluyakoştum.
Çünküdonum,çamaşırlarımızı
katlayıpkoyduğumuztaburenin
kenarındanbirikisantimdışarı
taşmıştı.NöbetçiçavuşHimmelstoss
dabenimleberaberkoşuyor,mahsus
ayaklarımabasıyordu.Süngü
talimlerindebenhepHimmelstoss'la
çarpışmakzorundakaldım.Benim
elimdeağırbirdemirçubuk,onun
elindekullanmasıkolaybirtahta
süngübulunuyor,busayedekollarımı
çürük,bereiçindebırakmasıişten
bileolmuyordu.Amabendebir
seferindeöylekızdımki,gözüm
dönmüş,saldırdımüzerine,karama
birvuruşvurdum,yereyıkılıverdi.
Şikayetekalkışıncabölükkomutanı
alayetti,onunla:“Sendedikkatliol!”
dedi.Malınıbiliyor,Himmelstoss’un
çürüktahtayabasmışolmasındano
damemnungörünüyordu.Barfiks
demirinetırmanmaktausta
olmuştum,dizlerimibükmektede
kimsebenimleboyölçüşemiyordu.
Sesiniişitirişitmezürkerdikamabu
yabanınsürücübeygirinedeboyun
eğmemiştik.
Kropp'labenbirpazargünü,
konakyerinde,birçubuğataktığımız
helakovalarınıavlununötesine
taşıyorduk:Himmelstossikidirhem
birçekirdekgiyinmiş,gezmeye
gidiyordu.Yanımızdangeçerken
durdu:“Nasıl?”dedi.“Buişhoşunuza
gidiyormu?”Sendelemenumarası
yaptık;kovayıbacaklarındanaşağı
bocaediverdik.Deliyedöndü,ama
bizimdeartıkburamızagelmişti
doğrusu.
“Bununsonukalebentlik!”diye
bağırdı.
Kroppboşaldı:“Ama”dedi,“Önce
sorguyaçekerlerbizi.Ozamanda
bizimsöyleyeceklerimizvardır
elbet.”
“Birçavuşlabunebiçim
konuşma!”diyegürlediHimmelstoss.
“Sizkaçırdınızgaliba!Çokbeklersiniz
sorsunlardiye!Nediyeceksiniz
bakalım?”
Hazıroldurumunageçerek:“Bay
Çavuşhakkındabildiklerimizi
söyleyeceğiz.”dediKropp.
Himmelstossdurumukavradıne
deolsa;birşeydemedençekildi.
Uzaklaşırkenhomurdanıyordu:“Ben
debununacısınıçıkarmazsam...”Ama
borusunuöttüremezdiartık.
Sürülmüştarladayereyatfırla,marş,
marş!denemesinekalkıştıtekrar.Ne
derseyapıyorduk;emiremirdi,
yapmakgerekirdi.Amabizbu
emirleriöyleağırdanalarak
uyguluyordukki,Himmelstossne
yapacağınıbilemezoluyordu.
Keyfedergibidizçöküyor,sonra
kolumuzuuzatıyor,sonra...Bizdaha
buişibitirmeden,v,öfkeden
kudurarakbirbaşkakomuta
geçiyordu.Bizdahaterlememiştik,
bağırmaktanonunsesikısıldı.
Sonundabizikendihalimize
bıraktı.Bizimiçinhalarezilköpekler
diyorduamasözlerindebirçekinme
devardıhani.
Aklıbaşında,kibarçavuşlarda
çoktutabii;hattaböyleleri
çoğunluktaydılar.Amahepsideher
şeydenöncehurdayurt
topraklarındakirahatgörevlerinde
mümkünmertebeuzunmüddet
kalmakistiyor,buiseyalnız,acemi
erlerekarşısertdavranmakla
mümkünolabiliyordu.
Bizimdepayımıza,galibakışla
meydanınezaketininenüstün
derecesidüşmüştü;öfkeden
kudurduğumuzzamanlaroldu,
içimizdenbazılarıbuyüzden
hastalandılar,hattaWolfzatürreeden
öldü.Amateslimolsaydıkkendimize
karşıgülünçdüşerdik.Sertitimatsız,
merhametsiz,kinci,kabaolduk.Fakat
isabet,çünkübizdedebunitelikler
eksiktizaten.Bizibutalim
devresindengeçirmedensiperlere
yollasalardıçoğumuzaklımızı
oynatırdıkgaranti.
Bizibekleyenakıbete,böylece
hazırlanmışoluyorduk.
Kırılmadık,alıştık.Başkabazı
şeylerekatlanmamızıgüçleştiren
yirmiyaşımız,buiştebizeyardım
etti.Amaenönemlisi,içimizde
sağlam,pratikbirdayanışma
duygusununbelirmesioldu.Bu
duygu,cephedeharbinyarattığı
şeylerineniyisinimeydanagetirdi:
Arkadaşlık!
★
Kemmerich'inyatağıyanında
oturuyordum.Kemmerichgittikçe
çöküyor.Sağdasoldagürültü,
kıyamet.Birhastatrenigelmiş,
gönderilebilecekyaralıları
ayırıyorlar.Doktor,Kemmerich'in
yanındangeçipgidiyor,Kemmerich'e
bakmıyorbile.
“Senbirdahaya,Franz!”diyorum.
Dirseklerinedayanarak,
yastıklarınarasındadoğruluyor:
“Bacağımıkesmişler.”
Demek,nihayetbiliyor.Başımla
tasdikediyor,cevapveriyorum:“Bu
kadarınaşükret!”
Susuyor.
Konuşmayadevamediyorum:“İki
bacağındagidebilirdi,Franz!
Wegelersağkolunukaybetti,odaha
kötüya!Hemsenevinede
döneceksin.”
Yüzümebakıyor:“Acaba?”
“Tabii!”
Tekrarlıyor:“Acaba?”
“Elbette,Franz.Ameliyatsarstı
seni,helebirazcanlan.”
Yaklaşmamiçinişaretediyor;
eğiliyorum,fısıldıyor:“Hiçümidim
yok.”
“BöylesaçmakonuşmaFranz,şu
birkaçgüniçindesendegöreceksin
ya!Hemneçıkar,birbacak
kesilmekle?Onavarıncayakadar
buradadahaneleridüzeltmiyorlar!”
Birelinikaldırıyor:“Şu
parmaklarabak.”
“Ameliyatoldun,tabii!Bolyemek
ye,hementoplarsın.Yemekleriniziyi
mi?”
Birtabakgösteriyor,yemeğin
yansıyenmemiş.Kızıyorum:“Franz,
yemelisin.Herşeyinbaşıyemek.
Hemburanınyemeklerideiyi
pekala!”
Eliylereddediyor.Birzaman
sonra,yavaşça:“Benormanmemuru
olmakistiyordum,”diyor.
“Yinedeolursun!”diyeteselli
ediyorum.“Şimdimükemmeltakma
organlaryapıyorlar;bacağınkesikmi
değilmifarkındabileolmazsın.
Kaslaratakıyorlar.Takmaellerle
insanhattaparmaklarınıbile
oynatıyor,çalışıyoryazıyazıyor.Hem
sonrahergünyeniyenibuluşlar
çıkıyorortaya.”
Kemmerich,birzamansessiz
yatıyor,sonra:“Çizmelerigötür,
Müller'ever!”diyor..
Peki anlamınabaşımısallıyor,ne
söylesemdeonuneşelendirsemdiye
düşünüyorum.Dudaklarısilinmiş,
erimişadeta;ağzıpörsümüş,alın,
elmacıkkemikleriilerifırlamış.
iskeletçıkıyorortaya.Gözler
şimdideniçerigöçmüş.Birikisaat
sonratamam.
Buhaldegördükleriminilkideğil
Kemmerich;amabizberaber
büyüdük,böyleoluncaişdeğişiyor.
Benkompozisyonödevlerimiondan
kopyaederdim.Okuldaçokzaman,
koluçlarısıralarasürtünmekten
parlamış,kahverengi,kemerlibir
elbisegiyerdi.İçimizde,barfikstetam
dönüşyapantekkişideoyduyine.O,
budönüşüyaparkensaçlarıipekler
gibiyüzündeuçuşur.Kantorek
onunlaiftiharederdi.Amasigara
içemezdi,sigaraKemmerich’e
dokunurdu.Akpaktıderisi,birkıza
benzerdiadeta.
Çizmelerimebaktım.Kocaman,
kütükgibi.Pantolonpaçalarıgirmiş
içlerine;ayaktadururken,bugeniş
borularıniçindeinsaniriyarı,güçlü
görünür.Amayıkanmayagidipde
soyundukmu,birdenbireçöpgibi
bacaklarımız,daromuzlarımız
meydanaçıkıveriyor.Bizozaman
askerdeğilizartık,adetaçocukgibi
kalırız,arkaçantası
taşıyabileceğimizeinanmazkimse.
Çıplakkentuhafbirhalyaşarım;
çıplakkensiviliz,kendimizisivil
hissediyoruzbayağı.
FranzKemmerichyıkanırkenbir
çocukgibizayıfnahifgörünürdü.
Şimdiişteşuradayatıyor,niçinama?
Bütündünyayışuyatağınbaşına
toplamalı,demeliki:—İşteFranz
Kemmerichondokuzbuçukyaşında;
ölmekistemiyor,kurtarınonu!
Düşüncelerimiçiçegiriyor.
Asitfenikvekangrenyüklübuhava
ciğerlerimibalgamlasıvıyor,boğucu,
durukbirpeltegibi.
Ortalıkkararıyor.Kemmerich'in
yüzüperdeperdesoluyor,buyüz
yastıklardandoğrubeliriyor,öyle
solgunki,parıldıyor.Ağızkımıldıyor
hafif.Yaklaşıyorum.Fısıldıyor:
“Saatimibulursanızevimegönderin.”
İtirazetmiyorum.Artıkfaydası
yok.Onuinandırmakimkansız.
Elimdenbirşeygelmiyor,pek
biçareyim.Şakaklarıgöçmüşbualın,
yalnızdişlerikalmışbuağız,buçıkık
burun!Sonraevindeağlayano
şişmankadın,mektupyazmak
zorundaolduğumokadın.Ah,şu
mektubuolsunyazabilsem!
Hastaneninadamları,ellerinde
şişeler,kovalarlageçiyorlar.Biri
yaklaşıyorKemmerich’edikkatle
bakıyor,yineuzaklaşıyor.Beklemekte
olduğubelli,yataklazımherhalde.
Franz’asokuluyor,sankibuonu
kurtarırmışgibi,şunlarısöylüyorum:
“BelkiseniKlosterberg’dekidinlenme
yurdunagönderirler,Franz,villaların
ortasına?Penceredentarlaları
seyreder,ufuktakiçiftcağaçları
görürsün.Oranınengüzelzamanı
şimdi;buğdaylarsararmıştır,akşam
güneşindetarlalarsedefebenzer.Ya
balıkavladığımızdereniniki
yanındakikavaklıyol!Kendinebir
akvaryumyapar,balıküretirsin.
İstediğinzamankimseyesormadan
dışarıçıkar,gezersin.Hattapiyanoda
çalarsınistersen.”
Gölgedekalanyüzünedoğru
eğiliyorum.Henüznefesalıyor,
hafifçe.Yüzüıslak,ağlıyor.Abuk
sabukkonuştumdaiyiettimsanki!
“AmaFranz...“Omzunukavrıyor,
yüzümüyüzüneyaslıyorum.“Uyumak
istermisin?”
Cevapvermiyor.Gözyaşları
yanaklarındanaşağıakıyor.Silmek
isterdim,fakatmendilimçokkirli.
Aradanbirsaatgeçiyor.Dikkat
kesilmiş,oturuyor,belkibirşey
söylerdiyeyüzündekikımıldayışları
kolluyorum.Ağzınıaçıphaykırsa
keşke!Amasadeceağlıyor,başıyana
dönük.Annesinden,kardöşlerinden
bahsetmiyor,hiçbirşeydemiyor,
hepsiçokgerilerdeherhalde?O,
şimdiondokuzyıllıkküçükömrüyle
yapayalnızveağlıyor,buömüronu
bırakıyorçünkü.
Gördüğümayrılışlarınbendeakıl
komayan,enzorolanıbu.Tjaden'inki
dekorkunçolmuştugerçi.Okayagibi
delikanlıferyatlariçindeannesini
çağırmış,katılıpkalıncayakadar,
gözleriyuvalarındanfırlamış,elinde
birsüngü,doktoruyatağına
yaklaştırmamıştı.
BirdeninliyorKemmerich,
hırıldamayabaşlıyor.
Yerimdenfırlıyor,dışarıkoşuyor,
soruyorum:“Doktornerde,doktor?”
Beyazgömleğigörüncesımsıkı
tutuyorum:“Yetişin,Franz
Kemmerichölüyor!”
Doktorkendinikurtarıyor,
oradakibirhastabakıcıyasoruyor:
“Kimdirbahsettiği?”
Adam:“Yirmialtıncıyatak,”diyor.
“Bacağıkalçadankesilmişti.”
Doktorhırsındansoluyor:“Bilir
miyimhangisi;bugünbeşbacak
kestim.”Benibirkenaraitiyor,
bakıcıya:“Sizbirbakın!”diyor,
ameliyatsalonunakoşuyor.
Hastabakıcıylagiderken
öfkemdentitriyorum.Adamyüzüme
bakıyor:“Sabahınbeşindenberi
boyunaameliyat!”diyor.“Rezalet!
Yalnızbugünonaltıölüm,seninki
onyedinci,yirmiyibulurmuhakkak.”
Gevşiyorum,birdenartıkhiçbir
şeyyapamazoluyorum,küfretsem
manasıyok,yereyıkılıpbirdahaasla
kalkmakistemiyorum.
Kemmerich'inbaşucundayız.
Ölmüş.Yüzügözyaşlarıylaıslakhala.
Gözleriyarıaçık;boynuzlardan
yapılmışeskidüğmelergibisarıbu
gözler.
Hastabakıcıböğrümüdürtüyor:
“Eşyalarınıalacıkmısın?”
Başımısallıyorum.
Adamdevamediyor:“Hemen
kaldırmalıyız,bizeyataklazım.
Hastalarkoridorlardayatıyor.”
Kemmerich'ineşyalarınıalıyor,
boynundankünyesiniçözüyorum.
Adammaaşdefterinisoruyor.Yok.
Herhaldekalemdedir,diyor,
ayrılıyorum.ArdımsıraFranz'ıtutup
birçadırbezinekoyuyorlar.
Dışkapınınönündebirkurtuluş
gibikaranlığıverüzgarı
hissediyorum.Derin,alabildiğim
kadarderinnefesalıyorum;havayı
yüzümde,budereceılıkveyumuşak
duymuşluğumyoktuhiç.Kızlar,çiçek
açmışçayırlar,akbulutlar
karmakarışıkuçuşuyorkafamda.
Çizmeleriminiçindeayaklarımileri
ilerigidiyorlar;dahahızlıyürüyor,.
koşuyorum.Yanımdaaskerler
geçiyor,nedediklerinianlamıyorum
amakonuşmalarıbeni
heyecanlandırıyor.Toprak,
tabanlarımdangeçerekiçimeyayılan
enerjilerleyüklü.Geceelektriklenmiş
gibiçıtırdıyor;cephedetrampet
konserlerigibiboğukgümbürtüler.
Kollarım,bacaklarımkıvrılıp
bükülüyor,mafsallarımıgüçlü
hissediyor,sıkvehızlısoluyorum.
Geceyaşıyor,benyaşıyorum.Yalnız
midemdedeğil,bütünbenliğimdebir
açlıkduyuyorum.
Müller,barakanınönündebeni
bekliyor.Çizmelerionaveriyorum.
içerigiriyoruz;çizmelerigiyip
deniyor,tamdaayaklarınagöre.
Müller,stokazıklarınıkarıştırıyor,
banagüzelbirbaharlısucukikram
ediyor.Rumlusıcakçaydavar.
III
İkmalkıtasıgeldi.Boşluklar
dolduruldu,barakalardakiotşilteler
hemenişgaledildi.Birkısmıkıdemli
erler,amayirmibeşiacemi
deposundangönderilenyeniaskerler.
Bunlarbizdenaşağıyukarıbiryaş
genççocuklar.Kroppbenidürtüyor:
“Tosunlarıgördünmü?”
Başımısallıyorum.Horozlanıyor,
avludatraşoluyor,ellerimizi
pantolonceplerinesokuyor,
acemilerisüzüyor,kendimizekıdemli
askerlergözüylebakıyoruz.
Katczinskydebizekatılıyor,
beygirahırlarındangeçiyor,gaz
maskesivekahvealmaktaolanikmal
erlerininorayagidiyoruz.En
gençlerindenbirinesoruyorKat:
“Çoktandıryemeğebenzerbirşey
yediğinizyoktu,değilmi?”
Genç,yüzünüburuşturuyor:
“Sabahşalgamekmeği,öğlenşalgam
haşlaması,akşamşalgampirzolasıyla
şalgamsalatası.”
Katczinsky,erbapçaıslıkçalıyor:
“Şalgamekmeğimi?Şansınızvarmış
yahu,şimditalaştozundandaekmek
yapıyorlar.Ee,nedersin,kuru
fasulyeye?İstermisinbirkepçe?”
Gençkızarıyor:“Alayetme!”
Katczinsky'nincevabı:“Getiraş
kabını!”
Meraklapeşisıragidiyoruz.Ot
şiltesininyanındakibirfıçıya
götürüyorbizi.Fıçısahidendeyarıya
kadaretlikurufasulyedolu.
Katczinskyfıçınınönündebirgeneral
gibidikiliyor:“Açgözünü,uzatelini!
İştePrusyalılarınparolası!”diyor.
Şaşırıyoruz.Soruyorum:“Vay
canına,Kat,bunudanerdenbuldun?”
“Domateskendiverdigüle
oynaya.Üçtelparaşütipliğiyle
değiştokuşettik.Eeeeh,kurufasulye
soğukkendenefistirdoğrusu.”
Gencinkabınıtepeleme
dolduruyor.“Birdahaya,”diyor,
“burayaaşkabınlagelirkensolelinde
birsigara,yahutçiğnemeliktütün
bulunsun,anlaşıldımı?”
Sonrabizedönüyor:“Size
tütünsüzvereceğimtabii.”
★
Katczinsky'sizolamayız,çünkü
altıncıduygusuvardıronun.
Böylelerineheryerderastlanır,ama
onlarınotaraflarınıönceden
göremezkimse.Herbölükteböylebir
ikikişibulunur.Benimtanıdıklarım
içindeenşeytanıKatczinsky’dir.
Mesleğigalibakunduracılık,amane
önemivar,onunbilmediğiişyoktur
ki!Onunladostolmakiyibirşey.Biz,
Kropp'labenonundostlarıyız.Haie
Westhusdayarıyarıyadostusayılır.
FakatWesthus,Katczinsky'nindaha
çoksağelidir;yumruğabakanbir
meselemihalledilecek,Westhus,
Kat'ınkomutasıaltında
çalışır,sonundamükafatınıgörür
tabii.
Meselagecevaktihiç
bilmediğimiz,duvarlarındangayrı
herşeyitalanedilmişyürekleracısı
birköyegeliriz.Ufak,karanlıkbir
atölyekonaklamamıziçinazönce
üstünkörühazırlanmıştır.İçinde
karyolalar,karyoladeğildesadece
kerevetler,üzerinetelgerilmişbirkaç
tahtalatavardır.
Telörgüserttir.Altımızaserecek
battaniyemizdeyoktur,elimizdekiler
üstümüzeörtmekiçindir.Çadır
bezleriçokincedir.
Katbakarbütünbunlara,Haine
Westhus'a:“Gelhele!”der.Tamamen
yabancısıolduğumuzköyedalar,
giderler.Yarımsaatgeçer,
çıkagelirler,kucaklarıtepelemeotd
olu.Katbirbeygiralımbulmuştur,
ahırdaot.Artıksıcakçauyuyabiliriz,
karnımızzilçalmasa!
Kropp,uzunzamandırburalarda
birtopçuerinesorar:“Buradabir
yerdekantinvarmıdır?”
Berikigüler:“Kantinmi,ne
kantini?Ekmekkabuğudahiarama
hurda!”
“Pekibuköydeartıkhiçkimse
oturmuyormu?”
Topçueritükürür.“Yoo,var
birkaçkişi.Amaonlardabirmutfak
kazanıgördülermidolanıp
dilenirler.”
İşfena.Kemeribirdelikdaha
sıkmak,sabahıbeklemekgerek.
AmabakarımKat,kasketini
başınageçiriyor,sorarım:“Nereye
böyle,Kat?”
“Birbakayımhele!”Alırbaşını,
gider.
Topçueripispissırıtır:“Bak
bakalım!Ağırtaşıma,biryerin
incinir.”
Ümitsiz,uzanır,düşünürüz:
Demirbaşkomanyadançöplensekmi
acaba?Fakatbutehlikelibiriş.
Çaresiz,birazuyumayaçalışırız.
Kroppbirsigarayıortadanböler,
yarısınıbanaverir.Tjadenmilli
yemeğinianlatmayakoyulur:Domuz
yağındapişmişirifasulye.İçinde
kekikyoksabeşparaetmez,der.Ama
hepsininberaberkonmasışart.
Patatesi,fasulyeyi,domuzyağınıayrı
ayrıpişirmekaslacaizdeğil.Birisi
homurdanır:“Hemençeneni
kapamayacakolursanseniezer,kekik
yaparım.”Bununüzerinesalondases
kesilir.Şişeağızlarındabirkaçtitrek
mumyanmaktadır;aradabir,topçu
eribirtükürükfırlatıryere.
Bizbirazkestirmişoluruz,kapı
açılır,Katgörünür.Kendimirüyada
sanırım:Koltuğundaikisomun,
elindekikanlıkumtorbasındabeygir
etivardır.
Topçueripiposunuağzından
düşürür.Ekmeğieller:“Takendisi,
sahiden,ekmek,hemdesıcakhenüz!”
Katfazlakonuşmazartık.İşte
ekmeğigetirdiya,gerisifasafiso!Ben
eminim,onubirçölebıraksalar,bir
saatiçindehurmasıyla,kızartmasıyla,
şarabıylabirakşamsofrasıdonatır
Kat.
Haie'yeemreder:“Odunkır!”
Sonraceketininaltındanbirtava,
cebindenbiravuçtuz,hattabirtopak
yağçıkarır.Hepsinidüşünmüştür.
Haie,yerebirateşyakar.Boşatölye
dehlizindeçıtırçıtıryanarateş.Biz
yataklarımızdanineriz.
Topçueriduraklar.Övsünmü
Kat'ı,düşünür.
Överseonadabelkibirpaydüşer.
AmaKatonabakmazbile,havaalır
topçu.Söylenesöyleneçeker,gider.
Atetiniyumuşatmanınyolunu
bilirKat.Etihementavayakoymak
olmaz,katılaşır.Öncebirmiktarsuda
birazhaşlamakgerek.Ellerimizde
çakılar,halkaolupoturur,karnımızı
doyururuz.
BöyledirKat.Biryerdebiryılda
yalnızbirsaatiçinbirazyiyecek
bulunacaksatamosaatteKat,sanki
birilhamladürtülerekkasketini
başınageçirir,çıkargider,elinde
pusulasıvarmışgibi,dosdoğruvarır,
oyiyeceğibulur.
Nelerbulmazki!Havasoğuksa
küçüksobalar,odun,kuruot,saman,
masa,sandalye;amaherşeydenönce
yiyecek.Akılermezbuişe,sanki
yoktanvarederbütünbunları;
insanın,sihirbazlığınainanasıgelir.
Enparlakbaşarısıdörtkutuıstakoz
bulmasıolmuştu.Amaıstakozyerine
domuzyağıolsaydıdahaiyiydibizim
için.
★
Barakalarıngüneşliyüzüneyan
gelmiş,oturuyoruz.Katran,yazve
terliayakkokusu.
Katyanımdaoturuyor,çünkü
yarenliğebayılır.Tjaden,bir
binbaşıyagevşekselamverdidiyebir
öğleüstübirsaatselamtatbikatı
yaptık.Katbunuunutamıyorbir
türlü.“Dikkatet!”diyor.“Bizharbi
kaybedeceğiz,çünküselamvermesini
mükemmelöğrendik.”
Kropp,pantolonpaçalarını
kıvırmış,yalınayak
paytakpaytakgeliyor.Çoraplarını
yıkamış,kurusundiyeotlarınüzerine
seriyor.Katgökyüzünebakıyor,
sessizceyelleniyor,sonradalgın
dalgınfikirbeyanediyor:“Herfasulye
tanesi,birmusikinağmesi!”
Kat'laKropptartışmaya
başlıyorlar.Tepemizdeolanbiruçak
savaşıiçinbirşişebirasınabahse
giriyorlar.
Kat,birihtiyarcephekurdu
sıfatıyla,tekrarkafiyelidüşürdüğü
görüşündedireniyor:“Aynıyemek,
aynımaaşUnutuldugittisavaş!”
Kroppisebirfilozoftur,teklifişu:
“Harbdediğin,halkşenliklerine
benzemelibirnevi.Boğa
güreşlerindekigibiçalgılı,biletli
olmalı.İkimemleketinbakanları,
generalleribanyodonlarıyla,
ellerindesopalar,sahayaçıkıp
birbirlerinesaldırmalılar.Sağkalan
hangimemlekettense,omilletgarip
sayılmalı.Bu,hemdahabasit,hemde
dahaiyi.Buradaonlarınyerinebizler
dövüşüyoruz.”
Teklifhoşumuzagidiyor.Derken
konuyudeğiştiriyor,kışladaki
talimleregeçiyoruz.
Gözümüzünönündebirsahne
beliriyor.Kışlameydanında,kızgın
biröğlevakti.Kımıldamayanbir
sıcaklık.Kışlabinalarıölügibi.Her
şeyuyuyor.Yalnıztrampetçilerin
egzersizyaptıklarıduyuluyor;bir
tarafatoplanmışlar;acemice,
monoton,ruhsuzçalıpduruyorlar.Üç
sesliakoradagel:Öğlensıcağı,kışla
meydanı,trampettalimi!
Kışlanınpencereleriboşve
karanlık.Birkaçın'dakurumaya
bırakılmışketendonlar.İnsan
odalarahasretlebakıyor.Odalar
serindir.
Eydemirkaryolalı,kareliyataklı,
önleridolaplı,tabureliloş,rutubetli
koğuşlar,sizbiledileklerimizinamacı
olabiliyorsunuz!BuAllah’ın
kırlarındabayatyemek,uyku,tütün,
elbisekokulandoluköşe
bucaklarınızlasizbileyurdu
hatırlatanmasalımsıbirparıltı
oldunuz!
Katczinsky,büyükbirheyecanla,
renklendirerektasvirediyoro
koğuşları.Onlaradönebilmekiçin
nelervermeyizki!Hayalimiz
onlardanöteleregeçmeyecesaret
edemiyorzira...
Ah,osabahlannazaridersler.“98
modelitüfeğinparçalarınelerdir?”
ikindileribedeneğitimi.“Piyano
çalanlarburaya.Sağadön,mutfağa
patatessoymaya!”
Hatıralardamestiz.Kroppbirden
gülüyor:“Löhne'deaktarma!”diyor.
Bizimçavuşunensevdiğioyundu
bu.Löhne,biraktarmaistasyonudur.
İzinligidenlerimizdearda
şaşırmasınlardiye,Himmelstoss,
koğuştabizeaktarmatalimiyaptırır,
Löhne'debiryeraltıgeçidindenikinci
trenenasılgidileceğiniöğretirdi.
Karyolalargeçiditemsilederlerdi,
hepimizkaryolalarınsolundahazırol
dururduk.Derkenkomutverilirdi:
“Löhne’deaktarma!”Şimşekhızıyla
hepimizkaryolalarınaltından
sürünüröbürtaraftançıkardık.Bu
talimisaatlerceyaptığımızolurdu...
BusıradaAlmanuçağıvuruluyor;
birkuyrukluyıldızgibi,dumandanbir
bayrakiçindeyetedüşüyor.Kroppbir
şişebirayıkaybetti;isteksizceparayı
ödüyor.
Albert’inüzüntüsüyatışınca:“Hiç
şüphesiz,”diyorum,“Himmelstoss
postacıikenhalimselimbiradamdı.
Pekiamaçavuşluğundabuderece
gaddarolmasınasebepne?”
Busorum,Kropp’utekrar
hareketegetiriyor:“Yalnız
Himmelstossdeğilki,dahabirçokları
böyle.Birşerittaktılaryahutbirkılıç
kuşandılarmı,betonyutmuşgibi
değişiveriyorlar.
“Üniformadandolayı!”diye
tahminyürütüyorum.
“Aşağıyukarı!”diyorKat,vebir
nutukçekmekiçin,oturduğuyerde
birdoğruluyor.“Fakattamsebepbu
değil.Bak,senbirköpeğipatates
yemeyealıştırırdasonradanonabir
parçaetgösterirsen,köpekyinede
kapmakistereti.Çünkübuonun
kanındavar.Bunungibi,insanoğluna
dabirazcıkkuvvet,kudretver;
kapmakiçinatılırhemen.Butabiibir
şey,çünküinsanaslındaöncebir
hayvandır,ancaksonradanolsaolsa
birekmekdilimindeyağgibi,üzerine
birazgörgüsürülür.Askerdediğin
budur:Daimabiriötekinedişgeçirir.
Kötülükonlarınfazlagüçlü
olmasındadırsadece.Birçavuş,bir
neferin,birteğmenbirçavuşun,bir
yüzbaşıdabirteğmeninoderece
iflahınıkesebilirki,adamçıldırır
sonunda.Odabunubildiğiiçinbiraz
birazalışmayabakar.Enbasitmisal:
Talimmeydanındangeliyoruz,
leşimizçıkmış,bitkiniz.Biremir
verilir:Şarkısöyleyin!Herbirimiz
silahlarımızıtaşıyabildiğimize
sevinirkenşimdibirdeşarkı.Eh,gel
dehayrınıgörbuşarkının!Nitekim,
bölükyüzgeriedilir,alsanabirsaat
cezatalimi!Dönüşteyine,şarkı
söyleyin,denir.Söylenenşarkı,
şarkıyabenzerbudefa.Bütün
bunlardanmaksat?Bölükkomutanı
kafasınakoymuşbirkere!Çünkübu
onunkudretidahilinde.Kimseona
kusurbulmaz,aksinesıkıadamderler
ona.Busadeceküçükbirmisal.Daha
nedurumlarvardırki,canınaokurlar
adamın.Şimdisorarımsize:Birsivil
heristediğinihodrimeydanyapabilir
mi,hangimeslekteolurböyleşeyler?
Çenesinidağıtıverirleradamın.İnsan
bunuaskerlikteyapabiliryalnız!
Görüyorsunuzya,insanınbaşına
vuruyor!Sivilken,borusu,nekadaraz
ötmüşseaskeroldumuokadar
azıtıyorinsan.”
Kropp,gevşekçesöyleniyor:
“Disiplinşartmış,öylediyorlar.”
“Onlaragöresebepçok!”diye
homurdanıyorKat.“Olabilir,fakat
yokyereeziyetdoğrumu?Disiplin...
Senbunubirçilingire,birırgata,bir
işçiye,buradakibuneferlereanlatgel
de!Nefer,ancak,kendisineezacefa
edildiğinigörür,sonradacepheye
gelir.Halbukio,hangisilüzumlu,
hangisilüzumsuzbunudapekala
bilir.Kışladaçektiğiezacefadan
sonraneferincephedebuderece
dayanması,şaşılacakşeydir
doğrusu.”
Bununböyleolduğunuherkes
teslimeder;çünkütalimlerinyalnız
siperlerdesonaerdiğini,ama
cephedendahabirikikilometre
geride,saçmalıkların,selam
durmaların,merasimgeçişlerinin
tekrarbaşladığınıherkesbilir.Zira
değişmezkanun:Nefermuhakkak
meşguledilmelidir.
YüzüpençepençekızarmışTjaden
sökünediyor;öyleheyecanlıki,
kekeliyor.Sevinçtenuçargibi
söylüyortanetane:“Himmelstoss
yoldaimiş,cepheyegeliyormuş.”
★
Tjaden,Himmelstoss'amüthiş
içerler;çünküHimmelstossbarakalı
ordugahtaonuhususişekildeterbiye
etmişti.Tjadenyatağınııslatır,
geceleyinuyurkenaltınaişerişte.
HimmelstossNuhdiyor,Peygamber
demiyor.Tjaden'inbunu
üşengeçliğindenyaptığında
direniyordu.Tjaden'itedavietmek
içindeşanınalayıkbirçareakletti.
Gitti,bitişikbarakalardakeza
yatağınaişeyenbirikinciadam
buldu,Kindervateradındabiri.Onu
Tjaden'inyanmaverdi.Barakalarda
karyolalartipiktir,altlıüstlüdür,
atlarıdatelleörülüdür.Himmelstoss,
buikisini,birinialta,ötekiniüste
olmaküzereaynıkaryolayayatırdı.
Buişalttayataniçinmüthişbirşey
oldutabii.Ertesigeceyerleri
değiştirildi,ödeşmeleriiçinalttaki
üstegetirildi.Himmelstoss'unhususi
terbiyedediğibuyduişte.
Buluşadiceydiamabirfikirolarak
iyiydi.Neçare,faydasıolmadı,
faraziyeyanlıştıçünkü.ikiside
üşengeçliklerindenyapmıyorlardıbu
işi.Onlarınouçukrenklerinikim
görseanlayabilirdibunu.Sonunda
sıraile,ikisindenbiridöşemede
yatmayabaşladı.Yerdeyatankolayca
üşütebilirditabii.
BuaralıkHaiedeyanımıza
çöküyor.Banagözkırpıyor,dalgın
dalgınkocamanelleriniovuşturuyor.
Askerlikhayatımızınengüzel
günlerinionunlaberabergeçirdik.
Cepheyehareketimizdenönceki
geceydibu.Yükseknumaralı
alaylardanbirineverilmiştik.Ama
önceüstbaşalmakiçingarnizona
gidiyorduk;acemieratdeposuna
değil,birbaşkakışlaya.Ertesisabah
erkendenhareketedecektik.Oakşam
Himmelstoss'unhesabınıgörmeye
hazırlandık.Haftalardanberi
kafamızakoymuştukbunu.Hatta
Kroppbununladakalmıyorbarış
oluncapostaidaresinegirmeyi,
böylelikleHimmelstosstekrar
müvezziliğedönerseonunamiri
olmayıbiledüşünüyor,onunasıl
imanagetireceğinihayalediyordu.
ZatenHimmelstossdabuyüzden
bizepesdedirtemiyorduya!Bizhep,
engeçsavaşınbitiminde,.elbetbir
günelimizegeçerdiye
düşünüyorduk.
Şimdilikonuadamakıllıbir
ıslatmakistiyorduk.Kimolduğumuzu
anlamazsameseleyoktu,sabahada
yolcuydukzaten.
Akşamlarıhangimeyhanede
oturduğunubiliyorduk.Oradançıkıp
kışlayadönerkenkaranlık,ıssızbir
sokaktangeçiyordu.Osokaktabirtaş
yığınıgerisindepusukurduk.Ben
yanımabiryatakçarşafıalmıştım.O
dayalnızolsabari,diyemeraktan
çatlıyorduk.Derkenayakseslerini
işittik,hementamdık:Sabahları
kapıyıhızlaaçıpkalkındiyeböğüren
adamınayaksesleriydibunlar.
“Yalnız!”diyefısıldadıKropp.
“Yalnız!“Tjaden'leikimiztaş
yığınındausulcakıvrıldık..
İştepalaskasınıntokasıdaparladı.
Kafayıçekmişebenziyordu;şarkı
söylüyor,dünyadanhabersizyürüyüp
gidiyordu.
Çarşafıtuttuk,hafifçesıçradık,
arkadandoğrubaşınageçiriverdik,
aşağıçektik;beyazbirçuvala
girmişgibioldu,kollarını
kaldıramadı.Şarkısıkesildi.
AzsonradaHaieWesthus
yaklaştı.Tabiiöncekendisibaşlamak
içinkollarınıaçarakbizigeriitti,
keyiflikeyiflipozaldıbirişaretdireği
gibikolunukaldırdı,elibirkömür
küreğinebenziyordu.Beyazçuvala,
biröküzüöldürebilecekgüçtebir
yumrukaşketti.
Himmelstossbirtaklaattı,beş
metreöteyeyuvarlandı,böğürmeye
başladı.Bunundaicabınabakmış,
yanımızabirdeyastıkalmıştık.Haie
çömeldi,yastığıdizlerinekoydu,
Himmelstoss’unkafasınıyakalayarak
yastığasıkıştırdı.Hemensesi
boğulduadamın.Heiearadabirnefes
aldırıyor,busıradaHimmelstoss’un
gırtlağındanyaman,netbirferyat
yükseliyor,derkensesyine
inceliyordu.
Tjaden,Himmelstoss'unaskılarını
çözdü,pantolonunuaşağısıyırdı.
Bunuyaparkenkırbacıdizlerinde
tutuyordu.Sonradoğruldu,başladı
veriştirmeye.
Harikabirsahneydibu:Yerde
Himmelstoss,üzerindeikibüklüm
Himmelstoss'unbaşınıdizlerine
sıkıştırmış,yüzündeşeytancabir
gülüş,keyfindenağzıkulaklarında
Haie;sonraçarpıkbacaklarla
titreyen,çizgilidon;aşağısıyrılmış
pantolonuniçindehervuruştaen
orijinalhareketleriyapanbacaklar;
bacaklarınüzerindebirodunkırıcı
gibiyorulmaknedirbilmezTjaden.
Sonunda,sırabizedegelsindiye
Tjaden’iadetazorlaçekipalmamız
gerekti.
Haie,nihayet,Himmelstoss’u
tekrarayağakal
dırdı,finalolarakhususibirseans
yaptı.Göktenyıldızdevşirecekti
sanki,sağkolunuöylesineyukarı
kaldırdı,birsilleindirdi.
Himmelstosstekerlendi,Haieonubir
dahakaldırdı,biçiminekoydu,sol
eliyletamhedefinibulmuş,ikincibir
tokataşketti.Himmelstoss
böğürüyor,dörtayaküstünde
kaçıyordu.Çizgilimüvezzikıçı,
parıldıyorduayışığında.
Tabanakuvvetsıvıştık.
Haiebirdahabaktıarkaya,içrn
içinköpürerek,doymuşvebiraz
muammalıbirsesle:“intikam,kan
sucuğudur!“dedi.
Aslındamemnunolmalıydı
Himmelstoss;çünküiştekendisözü:
“Birinin,ötekiniterbiyeetmesi
lazımdır.”meyvasınıbizzat
kendisindevermişti.Bizleronun
metodunugayetiyikavramış
öğrenciler"olmuştuk.
Himmelstossbuişikimlereborçlu
olduğunuaslaanlayamadı.Amabir
yatakçarşafıkazanmışoldu;çünkü
birkaçsaatsonratekrargelip
aradığımızdaçarşafıbulamadık.
Ogece,biziertesisabahhareket
ederkenfazlaheyecanlanmaktan
alıkoydu.Busoğukkanlılığımıztitrek
sakallıbirisinepekdokunmuş,adam
biziaslanlardiyeadlandırmıştı.
IV
Tahkimatyapmayailerihatlara
gidiyoruz.Havakararırkennakliye
kamyonlarıgeldi.Biniyoruz.Sıcakbir
akşam;alacakaranlıkbirörtüye
benziyor,bukoruyucuörtüaltında
kendimiziiyihissediyoruz.Karanlık
bizibirbirimizebağlıyor,cimri
Tjadenbilebirsigaraveriyorbana,
ateşinideuzatıyor.
Yanyanayız,sıkışık;kimse
oturamıyor,oturmayaalışkında
değilizzaten.Müller’in,helenihayet
keyfiyerinde;yeniçizmelerini
giymiş.
Motorlarhomurdanıyor,
kamyonlarsarsılıyor,takırdıyor.
Yollar,arabalarıngeçmesiyleaçılmış,
oyuk,çukur.Işıkyakılamaz;bu
yüzdenkörlemesine,palaspandıras
gidiyoruz.Arabalardanaşağıdüşmek
iştendeğil.Bunadapekaldırdığımız
yok.Neçıkar;kırıkbirkol,karındabir
deliktendahaiyi.Bazılarımızsılaya
dönmekiçinböylebirfırsatgözetiyor
adeta.
Yanımızdanuzunbirdizihalinde
cephanekollarıgeçiyor.Onlarınişi
acele,biziboyunageridebırakıyorlar.
Lafatıyoruz,karşılıkveriyorlar.
Karşımızabirduvarçıkıyor,yolun
kenarınadüşenbirevinduvarı.
Birdenkulakkabartıyorum.Yanlışmı
duydum?Tekrarveaçıkçakaz
gaklamalarıişitiyorum.Ben
Katczinsky’yebakıyorum,obana
bakıyor,anlaşıyoruz.
“Kat,tencereyetalipçıktı,
sesleniyor.”
BaşınısallıyorKat:“Dönüşte
icabınabakarız.Benburalarıiyi
bilirim.”
TabiibuişinkurduKat.Yirmi
kilometrelikbirsahadakibütün
kazlarıbilirşüphesiz.
Kamyonlartopçularınbölgesine
giriyor.Topmevzileri,uçaklardan
görülmesindiyeçalılarla,dallarla
örtülü;askerlerçardaksefası
yapacaklarsanki.İçlerindeoturanlar
toplarolmasa,bukameriyeler,pek
hoş,pekşirinyerlerdoğrusu.
Havatopdumanlarıvesisle
bulanık.Barutdumanlarıdilimizde
burukbirtatbırakıyor.Toplar
patlıyor,arabamızsarsılıyor.Yankı
gümbürdeyerekyuvarlanıyor,herşey
sallanıyor.Yüzlerimizbellibelirsiz
değişiyor.Bizsiperleregirmeyeceğiz,
yalnıztahkimatageldikgerçi,ama
yinedeheryüzdeşuokunuyor:
Burasıcephe,bizonunsahasına
girdik!
Henüzkorkudeğilbu.Bizimgibi
sıksıkilerihatlaragitmişbirkimse
vurdumduymazlaşır.Telaşlananlar
yalnızacemierler.Katonlara
öğretiyor:“Bu30,5’luktu.Atılışından
belli.Şimdipatlar.”
Fakathedeftekipatlamaların
boğukyankısıbizekadargelmiyor,
cepheninuğultularındaboğuluyor.
Kat,ileriyekulakkabartıyor:“Bugece
bombardımanvar.”
Hepbirdenkulakkesiliyoruz.
Cephetekindeğil.Kropp:“Tommy’ler
ateşegeçtiler,”diyor.
Gülleyaylımıaçıkçaduyuluyor.
Bizimkesiminsağındakiİngiliz
bataryalarıbunlar.Birsaat
öncesindenbaşlamışlar.Herzaman
saattamondabaşlarbizimkiler.
“Neoluyorbunlara?”diye
bağırıyorMüller.“Saatleriileriher
halde.”
“Bombardımanvar,dedimya!
Kemiklerimdehissediyorum.”Kat
omuzlarınıdikiyor.
Yanıbaşımızdaüçatışoluyor.
Alevdemetlerisisiçaprazkesiyor,
toplargümbürdüyorlar.Birürperme
hissediyor,amayarınsabahyine
barakalardaolacağımızaseviniyoruz.
Yüzlerimizeskisindennedaha
solgun,nedahapembe;gerginyahut
gevşekdedeğil;amayinedebir
başkatürlüdeğişik.Kanımızdabir
şeyinkontakyaptığınıseziyoruz.Laf
değilbu,gerçek;bukontağıyapan
cephedir,cephedeolduğumuzun
şuuru.ilkobüsmermilerivınlamaya,
havahallaçpamuğugibiatılmaya
başlarkendamarlarımızda,
ellerimizde,gözlerimizdebirdenbire
sinikbirbekleyiş,birpusuhalibelirir.
Duygularımızdaşiddetlibiruyanma,
tuhafbirkıvranmaolur.Vücutbir
andatamhazırlığınıyapmıştır.
Çokkere,sessizkanatçırpışlarla
üzerimizegelenbuşeyisarsılmış,
titreşenhavasanırım;yahut
cephenintakendisidirdesaçtığı
elektriklegizlisiniruçlarınıharekete
getiriyor.
Herseferindeböyleolur:Yola
çıkarız,somurtkanyahutneşeliyizdir;
derkenilktopmevzilerinegeliriz,
konuşmalarımızınherkelimesi
bambaşkaahenklerebürünür.
Kat,barakalarınönündedursada,
“bombardımanvar”dese,öyle
aldırmayızpek;amaosözburada
söyleninceaynıcümle,ayışığındabir
süngügibikeskinleşiverir,zihinlere
saplanır,dahayakındır,karanlıkbir
anlamda,içimizdeuyananbilinmeze
hitabeder.Ürperen,kendini
korumayadavranan,bizimeniç,en
gizlihayatımızdırbelkide.
★
Benimiçincephe,korkunçbir
girdaptır.İnsanhenüzmerkezdençok
uzaklardasularındurgun
kısımlarındaikendaha,onunemici
küvetinihisseder.Girdap,yavaş
yavaş,kurtulmayaimkan,fazla
direnmeyehacetbırakmadan,insanı
çekerkendine.
Amatopraktan,havadanmüdafaa
kuvvetleriyağarbize,bilhassa
topraktan.Toprakherkestençok
askerinyardımcısıdır.Askertoprağa
sarıldı,uzunuzun,deligibi,onu
kucakladı,ateşkarşısındaecelterleri
dökerekyüzünü,kollarını,bacaklarını
onuniçinesoktumu,ozamantoprak
askerinbiricikdostuağabeysi,annesi
olur;askerkorkularını,feryatlarını
toprağınsessizliğineesenliğineinler;
toprakbukorkuları,buferyatlarıalır;
askereyeniden,onuonsaniyeliğine
koşturacakbirdirilikverir,sonra
askeriyinetutar,bazenbututuşu
ebediolur.
Toprak,toprak,toprak!
Kıvrımların,oyukların,
çukurlarınlakendimizibağrına
attığımız,kucağınabüzüldüğümüz
toprak!Senbizedehşetlikramplar,
öldürücüpüskürtmeler,
gümbürdeyenpatlayışlararasındao
muazzamkarşıakıntıyıvererek,
hayatımızıkurtardın!Adeta
paramparçaolmuşvarlığımızın
yolunuşaşırmışdalgası,sendengelen
karşıakımıniçindeeridigitti;o
zamanbizkurtulmuşlar,üzerinde
kapandık,atlatılmışdakikanın
korkuluvedilsizsaadetinde
dudaklarımızısanauzattık!
Obüslerinilkgürleyişinde
benliğimizinbirkısmıylabinlerceyıl
geriyedönüyoruz.İçimizdeuyanan,
biziçekipçeviren,koruyanbir
hayvaniçgüdüsüdür.Şuurludeğildir;
şuurdandahaçabuk,dahaemin,daha
şaşmazbirşeydiro.Açıklanamaz,
Gider,hiçbirşeydüşünmezsiniz.
Birdenbirekendinizibirtoprak
oyuntusundabulursunuz,mermiler
saçılırüstünüzden;ama
hatırlayamazsınız,obüsleringeldiğini
nasıldaduydunuz,yahutkendinizi
yereatmaknezamanaklınızageldi.
Bunlarıdüşünmeyekalkışsaydınız
çoktandarmadağınbiretkülçesi
olmuştunuz.Nasılolduğunubiz
bilmeden,biziyereatıpkurtaran
ikincisidir,içimizdekiouyanık
seziştir.OolmasaydıFlandre'dan
Vosges'akadartekadamkalırmıydı?
Bizsomurtkan,yahutneşeli
askerlerizdir,yolaçıkarız,cephenin
başladığıbölgeleregeldikmiinsan
hayvankarışımıbirbenliğe
bürünürüz.
★
Karşımızafakircebirorman
çıkıyor.Seyyarmutfağıgeçiyor,
ormanıngerisindetaşıtlardan
iniyoruz.Kamyonlargeridönüyorlar.
Yarınsabahortalıkağarmadangelip
bizialacaklar.
Çayırlarınüzerigöğüshizasına
kadarsisvetopdumanı.Gökteay.
Yoldankıtalargeçiyor.Çelikmiğferler
ayışığındadonukdonukparlıyor.
Beyazsisiniçindenbaşlar,tüfekler
çıkıyor:Konuşmalar,tasdikeden
başlar,sallanantüfeknamluları.
Sisilerdesonaeriyor,başlar
gövdeyekavuşuyor;birsütgölünden
çıkargibisistençıkıyorceketler,
pantolonlar,çizmeler.Yürüyüşkolu
oluyorlar.Kıtasağasolasapmadan
dosdoğruyürüyor,gölgelerbirkama
biçiminegiriyorlar,onlarıtektek
ayırdetmekartıkimkansız;ilerleyen
sadecesiyahbirkamaşimdi.Sisgölü
üstündeyüzenbaşlarvetüfekler,
garipbirşekildetamamlıyorbu
kamayı.Birkıta...insanıyok.
Buyoladikeyikincibiryoldan
hafiftoplarvecephanearabalarıbize
doğrugeliyorlar.Atlarınsırtıay
ışığındapırılpırıl,kımıldanışları
güzel;başlarınısalladıkçagözleribir
yanıp,birsönüyor.Toplarve
arabalar,aylıarazininerimişarka
planlarındanönlerekayıyorlar;
süvarilerçelikmiğferleriylegeçmiş
zamanşövalyelerinebenziyor;güzel
veheyecanlıbiryanıvarbusahnenin.
İstihkamparkınagidiyoruz.Bir
kısmımızbükülmüş,sivridemir
çubuklarıomuzluyor,birkısmımız
dikenlitelbobinlerineortadandüz
kazıklargeçiriyor,bobinlerionlarla
götürüyoruz.Yüklerimizhemağır,
hemdetaşımasızor.
Arazi,arızalıbirhalalıyor.İlerden
haberveriyorlar:“Dikkat,soldaderin
mermiçukuru!”“Dikkathendek!.”
Gözlerimizidörtaçıyoruz;
vücudumuzunağırlığını
yüklenmedenönceayaklarımız,
sopalarımızilerisiniyokluyorlar.
Birdenduruyor,kafile;enönde
gidenintelbobinineçarpıyor
birisininyüzü;küfrediyor.
Yolumuzunüstünde,topların
parçaladığıbirkaçaraba.Yenibir
emir.“Sigaralar,pipolar
söndürülsün!”Siperlereçokyakınız.
Artıkgözgözügörmüyor,çok
karanlık.Küçükbirormanınkenarını
dönüyoruz,cephekesimiuzanıyor
önümüzde.
Ufukta,biruçtanbirucabelli
belirsiz,kırmızımtırakbiraydınlık.
Bukızartı,bataryalarınağız
alevleriyleürpererekboyuna
kımıldamakta.Kızartınınüzerinde
ışıtmamermilerigrivekızılbalonlar
halindeyükseliyor,patlıyor;beyaz,
yeşil,kırmızı,yıldızyıldızyağıyor
aşağıya.Fransızraketleriatılıyor,
havadaipekparaşütlergibiaçılıyor,
ağırağıryeresüzülüyorlar.Herşeyi
günışığınaboğuyorlar,parıltılarıbize
kadarvuruyor,keskingölgelerimiz
düşüyortoprağa.Havadadakikalarca
süzülüyor,sonrasönüyorlar.Onların
peşisırasağdansoldanhemen
yenileri,yükseliyor,yeşil,kırmızı,
mavi.
“Rezalet!”diyorKat.
Toplarıngürültüsüyekpareve
boğukbiruğultuhalinialıyor,sonra
yinegrupateşibaşlıyor.Makineli
tüfeklertakırtakıryaylımateşine
başlıyorlar.Tepemizdehava
görülmeztakipler,ulumalar,ıslıklar,
vınlayışlarlayüklü.Ufakmermiler
bunlar;amaaradakoca“kömür
sandıklarınıngümbürtüleride
duyuluyor;ağırparçalargeceyiyarıp
geçerektagerilerimizedüşüyorlar.
Bunlarınsesikızışmışgeyikçığrışları
gibiazgın,kısıkveuzak.Dahaküçük
mermilerinuluyuşvevınıltıları
üzerindebunlaryüksektenuçuyorlar.
Projektörler,karagökyüzünü
taramayabaşlıyorlar.Devcileyin,
uçlarıincecetvellergibikayıp
gidiyorlar.Birtanesiduruyor,hafif
titriyor.Hemenbirikincisigeliyor
yanma,çaprazlaşıyorlar;aralarına
siyahbirböcektakılmıştır;kaçıp
kurtulmayaçabalıyor:Biruçak.
Şaşkınadönüyor,gözlerikamaşıyor,
sendeliyor.
★
Demirkazıkları,muntazam
aralıklarlatoprağaçakıyoruz.Her
seferindeikikişibirbobinitutuyor,
ötekilerdikenlitelisağıyorlar.Sıkve
uzundikenleriyleçokdarezilbirtel
bu.Telaçmayaalışıkolmadığımiçin
ellerimparalanıyor.
Birkaçsaatsonraişimizi
bitiriyoruz.Amakamyonlargelene
kadarvaktimizvardaha.Birçokları
yatıpuyuyorlar.Bendetecrübe
ediyorum,amahavaçokserin.Denize
yakınolduğumuzhissediliyor,
soğuktanuyunmuyorbirtürlü.
Derkenenikonudalmışım.Birden
sıçrıyor,öncenerdeolduğumu
anlayamıyorum.Yıldızlarıgörüyor,
raketlerigörüyor,birankendimibir
şenlikesmasında,birbahçede
uyumuşkalmışsanıyorum.Gündüz
mü,yoksagecemi,bilmiyor,
alacakaranlığınsolgunbeşiğinde
yatıyor,müşfik,koruyucu,tatlısözler
bekliyorum.Ağlıyormuyum?Elimi
gözlerimegötürüyorum;netuhaf,
bençocukmuyum?Yumuşacıkbir
deri...Biransürüyorbu;sonra
Katczinsky'ninsiluetiniseçiyorum.
Kocaaskersessizoturmuş,birpipo
tüttürüyor,kapaklıbirpipotabii.
Uyandığımıgörünce:“Fenasıçradın!
“diyor.<Birşeydeğil,çalıların
arasınasaplananbirtapa.”
Doğrulupoturuyorum;tuhafbir
yalnızlıkiçindeyim.İyikiKat
yanımda.Dalgındalgıncepheye
bakıyor:“Negüzelbirdonanma!”
diyor.“Yalnızbukadartehlikeli
olmasa!”
Arkamızabirmermidüşüyor.
Acemierlerinbirkaçıkorkudan
sıçrıyorlar;birikidakikasonradaha
dayakındabirparlama.Katpiposunu
silkiyor:“Bombardımanvar!”diyor.
Başladıbile.Otelaşiçinde
mümkünmertebegerilere
sürünüyoruz.Yenimermiaramıza
düşüyor.
Birkaçkişibağrışıyor.Ufuktayeşil
raketleryükseliyor.Çamurlarhavaya
uçuyor,mermiparçalanvınlıyor.
Mermilerpatlayıpsesleridindikten
çoksonrabuseferdeparçalarınyere
çarptıklarıduyuluyor.
Yanımızdaürkmüşbiracemi,bir
sarışınoğlanyatıyor.Yüzünü
avuçlarıylakapamış,miğferi
başındandüşmüş.Başlığıgerialıyor,
tekrarbaşınatakmakistiyorum.
Gözleriniaçıpbakıyor,itiyormiğferi.
Birçocukgibibaşınıkolumunaltına
sokuyor,göğsümesokuluyor,dar
omuzlarıtitriyor.Kemmerich'in
omuzlarıgibibuomuzlar.
Sesçıkarmıyor,amahiçdeğilse
birişeyarasındiyemiğferikaba
etlerininüzerinekoyuyorum.
Münasebetsizliğimdendeğil,
düşündüğümiçin,çünküenkabarık
noktaorası.insanınkıçıçoketlibile
olsabirmermisaplandımı,acısı
müthiştir.Hastanelerdeaylarca
yüzükoyunyatmak,dahasonrada
topalkalmakvardırkaderde.
Biryerdekıyametlerkopuyor.Top
gümbürtüleriarasındahaykırışmalar
duyuluyor.
Nihayetortalıkyatışıyor.Ateş
kalktıüstümüzden,şimdisonyedek
siperlerinüzerinde.Gözealıp
bakıyoruz.Gökyüzündekırmızı
raketlerdalgalanıyor.Birtaarruz,eli
kulağındaherhalde.
Bizimtarafsessiz.Doğrulup
oturuyor,acemiyiomzundan
sarsıyorum.“Geçti.Küçük!Busefer
deatlattık.”
Afallamış,bakınıyor.“Alışırsın!”
diyorum.
Miğferinigörüyor,başına
geçiriyor.Yavaşyavaşkendine
geliyor.Birdenkıpkırmızıkesiliyor,
kızarıpbozarıyor.Yavaşçaelini
arkasınagötürüyor,süklümpüklüm
banabakıyor.Hemenanlıyorum:
Savaşnöbeti.Benmiğferionunkaba
etlerinekorkenbunu
düşünmemiştim,amayinedeteselli
ediyorum:“Ayıpdeğil.Sendendaha
metinniceleriilkbombardımanda
donlarınadoldurdular.Hadigit,
donunuçıkar,at,olurbiter.”
★
Ezilebüzülegidiyor.Ortalıkdaha
dayatışıyor,amailerdebiryerde
iniltilerdevamediyor.“Neoluyor,
Albert?”diyesoruyorum.
“İlerdebirkıtayatamisabet.”
İniltilerdevamediyor.İnsansesi
değilbu;insanlarbusesi
çıkaramazlar.
“Yaralıatlar!”diyorKat.Atların
inlediklerinihiçduymamıştım,
inanamıyorumadeta.Sankidünyadır
aheden;canıyanmışyaratık;
vahşetle,dehşetledolubirıstıraptır
buinleyen!Sararıyoruz.Detering
doğruluyor.“Canavarlar!”diyor.
“Canavarlar!Vurupöldürselerya
şunları!”
Deteringçiftçidir,atlançoksever.
Buonadokunuyor.Sankimahsus,
ateşdekesiliyorşimdi;hayvanların
iniltisibüsbütünduyuluyor.insan
bilemiyor,şimdibuderecesakinve
gümüştenarazideneredengeliyorbu
ses?Busesinkaynağıgörünmüyor,
birhayalsanki;gökleyerarasında,
hertarafta,bitiptükenmezbirpınar
kaynamaktasanki...Deteringifrit
oluyorhaykırıyor:“Vurun,öldürün
şunları;lanetolsunbe!”
“Önceinsanlarıkaldıracaklar,”
diyorKat.
Ayağakalkıyor,sesingeldiğiyeri
bulmayaçalışıyoruz.Hayvanları
görsektahammületmemizkolaylaşır.
Karanlıkbirkümehalinde,ellerinde
sedyeler,sıhhiyeerlerinigörüyoruz;
birateşyanıyor,karairiyığınlar
kıpırdıyor.Yaralı,yanıkbeygirler
bunlar.Amahepsiöyledeğil.Birkaçı
dörtnalauzaklarakaçıyor,devriliyor,
kalkıpyinekoşuyorlar.Birininkarnı
deşilmiş,barsaklarıyerleresarkıyor,
ayaklarıbubarsaklaratakılıyor,
devriliyor,fakatyinekalkıyor.
Deteringtüfeğinidoğrultuyor,
nişanalıyor.Kattüfeğihavayaitiyor:
“Çıldırdınmı?”
Deteringtitriyor,tüfeğiniyere
fırlatıyor.
Oturuyor,kulaklarımızıtıkıyoruz.
Amaokorkunçhırıltı,inilti,sızlanış
yinededuyuluyor,neyapsak
duyuluyor.
Bizhepimizherşeyeazçok
dayanabiliriz.Amaburadater
içindeyiz.Kalkıpkaçmakgeliyor
içimizden;buiniltilerin
erişemeyeceğibiryerolsundaneresi
olursaolsun!Halbukibunlarinsanlar
dadeğil,atlarsadece.Besbellipaniğe
uğradılar;yoksaatlarhemenher
zamansessizceölürler.
Karanlıkyumaktantekrar
sedyelerayrılıyor,sonratektüktüfek
sesleri.Yığınlarsallanıyor,yere
seriliyor.Çokşükür!Amabitmediki!
Bütünacılarıalabildiğineaçık
ağızlarında,ürkmüşkaçanatlara
yaklaşılamıyor.Gölgelerdenbiridiz
çöküyor,birsilahsesi...Beygirinbiri
devriliyor...Sonrabiridaha.
Sonuncusuönayaklarıüzerine
dayanıyor,atlıkarıncagibibirkavis
çiziyor,yereçökmüş,önayaklarına
abanmış,dönüyor;sırtıparçalanmış
herhalde.Askeroyanakoşuyor,
vurupöldürüyor.Acizveyavaş,yere
seriliyorbeygir.
Ellerimizikulaklarımızdan
çekiyoruz.Hırıltıkesildi.Yalnız
uzayıpgiden,sönmektebiriççekiş
halaasılıhavada.Sonrayinesadece
raketler,mermitürküleri,yıldızlar...
Aklımızermiyoradeta.
Detering,kalkıpgidiyor,
söyleniyor:“Pekiamaonlarınsuçu
ne?”Sonrayinegeliyor;sesi
heyecanlı,heybetlideadeta:“Size
söylüyorum,”diyor.“Hayvanları
harbesokmak,alçaklığındaniskası.”
★
Geridönüyoruz.Tamkamyonlara
gidecekvakit.Gökyüzübirgömlek
dahaaydınlık.Sabahınüçü.Rüzgar
serinvediriltici;donuksaat
yüzlerimizigriyeboyuyor.
Hendekler,mermiçukurları
arasındaaraziyiyoklayarakbirerle
kolyürüyor,yinesislibölgeye
varıyoruz.Katczinsky'ninbirsıkıntısı
var,bufenayaalamet.“Nenvar,Kat?”
diyesoruyorKropp.
“Ahbirevimizevarsak!”Evimiz..
Barakalardemekistiyor.
“Çoksürmez,Kat.”
Katsinirli:“Bilmemki,bilmem
ki...”
Arahendeklere,sonraçayıra
geliyoruz.Küçükormangörünüyor,
buralarıkarışkarışbiliyoruz.
Tümsekleri,siyahhaçlarıylaiçte
avcılarmezarlığı.
Aynıandaarkamızdabirmermi
vınlıyor,sesbüyüyor,çatırdıyor,
gümbürdüyor.Eğiliyoruz,yüzmetre
önümüzdebirateşbulutufışkırıyor.
ikincidakikadaikincibirtop
atışıylaormanınbirparçasıyavaştan
havayakalkıyor;üçdörtağaç,
köklerindensökülerekparçaparça
oluyor.Sonrakitanelerkazan
süpaplarıgibicızcızederek
geliyorlar.Kurusıkıdeğil,hakikiateş.
“Tamsiper!”diyebağırıyorbirisi.
“Tamsiper!”
Çayırdümdüz,ormanuzaktave
tehlikeli.Mezarlıktan,mezar
tümseklerindengayrısiperdeyok.
Karanlıktadüşekalkamezarlığa
giriyor,tükürülmüşgibiherbirimiz
birtümsekgerisineyapışıyoruz.
Tamdavaktindegelmişiz.
Karanlıkkuduruyor.Birköpürme,bir
kıyamet.Gecedendekoyukaraltılar,
kocakocakamburlarıylaüstümüze
üstümüzesaldırıyor,biziaşıpaşıp
geçiyorlar.Patlayışlarınparıltısında
ışılışılmezarlık.
Kaçacakyeryok.Mermilerin
ışığındabircesaret,çayırabirgöz
atıyorum.Köpürmüşbirdenizgibi;
güllelerinkapsolalevleridışarıdışarı
vuruyor.Kurtulmakimkansız.
Ormanyokoluyor;parçaparça,
hallaçpamuğugibiatılmış,kopuk.
Burada,bumezarlıktakalmaya
mecburuz.
İlerimizdetoprakçatlıyor.
Topaklaryağıyor.Birsarsıntı
hissediyorum.Birmermiparçası
ceketiminkolunuyırttı.Yumruğumu
sıkıyorum.Acıyok.Amabubeni
yatıştırmıyor,yaralarhepsonradan
sızlamayabaşlar.Kolumu
sıvazlıyorum.Hafifçizik,amasağlam.
Oandakafamabirşeyçarpıp
çatırdıyor,zihnimbulanıyor.
Aklımdanşimşekgibibirdüşünce
geçiyor:Bayılmamalıyım!Biran
karanlıkpelteiçinegömülüyor,yine
hemenyüzeçıkıyorum.Miğferebir
mermiparçasıçarpmış,amaçok
uzaktangeldiğiiçinbaşlığı
delememişti.Gözlerimdekitoprakları
temizliyorum.Önümdekocabiroyuk
açılmış,hayalmeyalgörüyorum.
Gülleleraynıçukurakolaykolay
düşmezlerbirdaha;buyüzdenbu
oyuğagirsem,diyorum.Boylu
boyuncayerimdenfırlıyor,balıkgibi
yereseriliyorum..Derken,tekrar
vınlıyormermiler;hemenbüzülüyor,
siperolacakbirşeyarıyorum.
Solumdabirşeylerbulunduğunu
hissediyor,sokuluyor,ele
geçiriyorum.İnliyorum,yeryarılıyor,
havabasıncıkulaklarımdagürlüyor,
elimegeçenşeylerinaltına
sokuluyorum.Tahtavebezparçaları
bunlar;bunlarıüstümeçekiyor,
kendime,beniyağanmermilerden
koruyacakdermeçatmabirsiper
yapıyorum.
Gözlerimiaçıyorum,parmaklarım
birceketkolukavramış,sımsıkı.Bir
kol.Acababiryaralımı?
Sesleniyorumcevapyokbirölü.
Ellerimtahtaparçalarını
karıştırmayadevamediyor;birden
mezarlıktaolduğumuzaklımageliyor.
Amaateşbütünherşeydendaha
baskın.Akılbırakmıyorinsanda;
tabutundahadaaltınasokuluyorum;
içindeölümbileolsabenikoruması
lazımbutabutun.
Önümdemermiçukurubirağız
gibiaçık.Ellerimletutarcasına
gözlerimlekavrıyorumbuçukuru,
kendimionuniçineatmamgerek...O
andayüzümevuruyorbirisi,birel
omzumututuyor.Ölüdirilmiş
olmasın?Elsarsıyorbeni;başımı
çeviriyor,saniyedendahakısasüren
birışıktaavalaval.Katczinsky'nin
yüzünebakıyorum;ağzıalabildiğine
açık,haykırıyor;hiçbirşey
duymuyorum.Benisarsmayadevam
ediyor,dahadayaklaşıyor,sesi
buluyorbenibirara:“Gaz..Gaz..
Gaaaz...Öteyedesöyle!..“
Maskekutusunuçekipalıyorum.
Azuzağımdabirisivar.Düşündüğüm
tekşey,oradakidebilmelidir:
“Gaaaz...Gaaz..!“
Bağırıyor,onadoğrusürünüyor,
kutuyusallıyorum,hiçbirşeyanladığı
yok.Birdaha,birdaha,büzülmüş
duruyorsadece.Biracemi.Ümitsizce
Kat'abakıyorum,maskesinitakmış
Kat.Bendebenimkiniçıkarıyorum,
miğferimbiryanadüşüyor,maskeyi
yüzümegeçiriyorum;adamınyanına
varıyorum,maskekutusubenden
tarafta,maskeyielegeçiriyor,başına
doğruitiyorum,alıyor...bırakıyorum.
Birsıçrayıştakendimimermi
çukurunaatıyorum.
Gazbombalarınınboğukçatırtıları
patlamamermileriningümbürtüsüne
karışıyor.Patlayışlararasındabirçan
sesiuğulduyor;gonkların,madeni
levhalarıntakırtılarıhertarafa
duyuruyor:“Gaz..Gaz..Gaaz...”
Arkamda,patdiyedüşenbirisinin
çıkardığıgürültü,bir,birdaha.
Maskemin,soluğumdanbuğulanmış
camlarınısiliyorum.Kat,Kropp,biri
dahavar.Dördümüzdezorlu,sabırsız
birgüçsarfediyor,çokaznefes
alabiliyoruz.
Maskenintakılmasındansonraki
builkdakikalar,hayatıveyaölümü
tayineder:Gazgeçiriyormu?
Hastanedekikorkunçsahneleri
biliyorum:Günlercesürenboğuluşlar
içinde,kavrulmuşciğerleriniparça
parçakusan,tükürengazlanmışlar.
Ağzımkapağadayalı,ihtiyatla
nefesalıyorum.Zehirligazşimdiyere
çöküyor,oyuklarıdolduruyor.
Yumuşacık,yayvanbirdenizanası
gibiçukurlarımızayayılıyor,
geriniyor,genişliyor.Kat'ı
dürtüyorum:Gazınbilhassabiriktiği
buçukurdakalmaktansaçıkıp
düzlükteyatmakdahaiyi.Aman.:
mümkünçıkmak;ikinciyaylım
başlıyor.Kuduranartıktoplardeğil
detopraksanki.
Siyahbirşeyçatırdayarakbize
doğruhızlageliyor,hemenyanımıza
düşüyor,kütürdüyor;havalara
fırlatılmışbirtabut.
Kat'ınkımıldandığınıgörüyor,ona
doğrusürünüyorum.Tabut,bizim
çukurdakidördüncününuzanık
kolunadüştü.Adamötekieliylegaz
maskesiniçıkarmayasavaşıyor.
Kropptamvaktindemanioluyor,
adamınelinisertçesırtınadoğru
çekipbüküyor,bırakmıyor.
Kat'labenyaklaşıyor,kırılankolu
kurtarmayaçalışıyoruz.Tabutun
kapağıgevşemiş,çatlak.Kolayca
çöküyor,içindekicesediatıyoruz,
cesetaşağıkayıyor;sonratabutun
ayakkısmınıgevşetmeyegirişiyoruz.
Neysekiadambayılıyor,Albertde
bizeyardımediyor.Artıkpeköyle
ihtiyatlıolmayadalüzumyok,
çalışabiliriz.Soktuğumuzküreklerle
tabutinildeyerekgevşiyor.
Ortalıkağarıyor.Kat,kapaktanbir
parçaalıyor,ezilmişkolunaltına
koyuyor,yanımızdakipansuman
bezleriylekolusarıyoruz.Oanda
bundanfazlasınıyapamayız.
Gazmaskesininiçindebaşım
uğulduyor,zonkluyor,çatlayacak
nerdeyse.Ciğerlerimyorgunluktan
bitik,hepaynısıcakvekullanılmış
havayıemiyorlar,şakaklarımdaki
damarlarşişiyor,boğulacağımı
sanıyorum.
Gribiraydınlıksızıyorbizedoğru.
Mezarlığınüstündebirrüzgaresiyor.
Oyuğunkenarınaçıkıyorum.Kirli
alacakaranlıktaönümdekopmuşbir
bacakduruyor.çizmesisapasağlam;
bunlarıbirandaaçıkçagörüyorum.
Birkaçmetreilerdebirisiayağa
kalkıyor,maskemincamlarını
siliyorum,heyecanımdanyine
buğulanıyorcamlar;gözlerimidikip
bakıyorum.Adammaskesiniçıkarmış
artık.
Dahabirkaçsaniyebekliyorum.
Adamdevrilmiyoryere;sağasola
bakınıyor,birşeyleraranıyor,birkaç
adımatıyor.Rüzgargazlarıdağıtmış,
havatemiz.Hırıltılariçindebende
maskeyiçekipçıkarıyor,yere
yıkılıyorum;soğuksulargibihava
içimeboşalıyor,gözleriminferi
tükeniyorsanki,dalgalarüzerimi
kaplıyor,karanlıklardasönüyorum.
★
Topseslerikesildi.Çukura
dönüyor,ötekilereişaretediyorum.
Yukarıçıkıyor,maskelerini
sıyırıyorlar.Yaralıyıkucaklıyoruz;
birimizsargıtahtasındakikolunu
tutuyor,aksayasendeleyehızlıhızlı
yürüyoruz.
Mezarlıkbiryıkıntıyerisanki.
Tabutlar,cesetlerdarmadağın
ortalıkta.Ölülerbirdaha
öldürüldüler;amaparçalananlardan
herbiribizdenbirininhayatını
kurtardı.
Mezarlığıntahtaperdesi
paramparça,sahratrenininrayları
kopmuş,sökülmüş,havayakalkmış.
Önümüzdebirisiyatıyor.Duruyoruz,
yalnızKroppyaralıylayolunadevam
ediyor.
Yerdeyatan,acemierlerdenbiri.
Kalçasıyapışyapışkaniçinde;o
kadarbitkinki,mataramael
atıyorum,rumluçayvar.Katelimi
itiyor,yaralınınüzerineeğiliyor:
“Nerendenyaralısın,arkadaş?”
Yaralı,gözlerinikımıldatıyor,
cevapveremeyecekkadarbitkin.
Dikkatlepantolonunukesiyoruz.
inliyor.“Durhele,durhele,geçer..”
Karnındanvurulmuşolsaydı
içecekvermekdoğruolmazdı.
Kusmadığınagöremahzuruyok.
Kalçasınıaçıyoruz.Kemik
parçalarıyladolupeltegibibiret
yığını.Mermimafsalarastlamış.Bu
delikanlıbundanböyleyürüyemez.
Islakparmağımlaşakaklarını
ovuyor,biryudumçayiçiriyorum.
Gözlerindebirkımıldayışoluyor.Sağ
kolunundakanamaktaolduğunu
ancakozamangörüyoruz.
Kat,yaralarayetmesiiçiniki
paketpamuğumümkünolduğukadar
çokdidiyor,ayırıyor.Üzerlerine
hafifçebağlamakiçinbirbezparçası
arıyorum.Yanımızdahiçbirşey
kalmamış;bununiçinyaralının
pantolonunubirazdahasıyırıyor,
donundanbirparçayırtaraksargı
yerinekullanmayıdüşünüyorum.
Fakatdonuyok.Yüzünedahadikkatli
bakıyorum:Deminkisarışınçocukbu.
Kat,oaralık,ölmüşbirneferin
ceplerindensargıpaketleriçıkarıyor,
yarayıbunlarladikkatlicesarıyoruz.
Gözlerinibizdenayırmayan
delikanlıya:“Şimdibirsedye
getiririz!”diyorum.
Ağzınıaralıyor,fısıldıyor:
“Gitmeyin!”
Kat:“Hemengeleceğiz,”diyor.
“Sanabirsedyegetirmeyegidiyoruz.”
Söylenenianlayıpanlamadığıbelli
değil,peşimizdenbirküçükçocuk
gibisızlanıyor:“Gitmeyin!”
Katarkasınabakıyor,fısıldıyor:
“Tabancayıçekipbuişebirson
versek;enmünasibidebugaliba.”
Delikanlıtaşınmaya
dayanabilecekhaldedeğil,dayansa
bilebirikigünlükömrükalmış
şurada.Hemşimdiyekadarçektikleri,
ölüpkurtuluncayakadarçekecekleri
yanındahiçkalır.Şimdiyanbaygın,
henüzbirşeytj.eduymuyorüstelik.
Amabirsaatsonradayanılmazacılar,
korkunçferyatlariçindekıvrananbir
külçeolacak.Dahayaşayabileceği
sayılıgünler,artıkmüthiş
işkencelerdenibaretonuniçin.O
günlerihayaşamış,hayaşamamış,
faydasıne?
Başımısallıyorum:“Öyle,Kat,
tabancayıçekmeli.”
“Versen!”diyor,duruyor.Kat
iyicekararvermişanlıyorum.
Etrafımızabakınıyoruz,amaartıkbir
başımızadeğilizki!Önümüzdebir
sürüinsanbirikmiş;oyuklardan,
mezarlardanbaşlarçıkıyor.
Birsedyegetiriyoruz.
Katbaşınısallıyor:“Bukörpe
çocuklar...”Tekrarlıyor:“Bukörpeve
masumçocuklar...”
Bizimcankaybımız,sanıldığından
azçıktı:Beşölü,sekizyaralı:
Ölülerimizinikisigüllelerinaçtığı
mezarlardayatıyor,bizeÜzerlerine
toprakörtmektenbaşkabiriş
kalmıyor.
Geridönüyoruz.Birerlekol
halindekonuşmadanyürüyoruz.
Yaralılarsıhhiyemerkezine
taşınıyor...Gamlıbirsabahvakti.
Sıhhiyelerellerindenumaralar,fişler
koşuşuyorlar,yaralılarinliyor.
Yağmuryağmayabaşlıyor.
Birsaatsonrakamyonlara
varıyor,biniyoruz.Şimdievvelkinden
çokyervarkamyonlarda.
Yağmurşiddetleniyor.Çadır
bezleriniaçıyorüzerimizegeriyoruz.
Bezlerinüstündedamlalartrampet
çalıyor.Bezlerinikiyanındanörgü
örgüsularboşanıyor.Kamyonlar
çukurlara.battıkçasuları
sıçratıyorlar;uyuruyanıksağasola
kaykılıyoruz.
Öntaraftaikiadam,ellerindeuzun
çatallıdeğnekler,yolunüzerinisağlı
sollukesentelefon.tellerini
kolluyorlar;telleröylealçaktaki,
kafalarımızıuçurabilir.Buikikişi
çataldeğnekleriyletamvaktinde
telleritutuyor,yukarıkaldırıyorlar.
Seslendikleriniişitiyoruz:“Dikkat,
teli”Yarıuykudadizkırıyor,sonra
yinedoğruluyoruz.
Kamyonlarınsallanışı,adamların
seslenişi,yağmurunyağışı,hepsi
rri.onotön.Başlarımızayağmur
yağıyor,cephedekiölülerinbaşlarına
yağmuryağıyor;yarasıkalçasına
göreçokbüyükoküçükacemierin
vücudunayağmuryağıyor;yağmur
Kemmerich'inmezarınayağıyor,
kalblerimizeyağıyor.
Biryerdenbirmermisesigeliyor.
İrkiliyoruz;gözlerimizbirden
açılıyor;ellerimiz,vücudumuzu,
kamyonkenarlarındanyoldaki
hendeklereatmayahazır.
Sesokadarlakalıyor.Yalnız
monotonhatırlatışlar:“Dikkat,tel!”
Dizkırıyor,yineyarıuykulara
dalıyoruz.
V
Bitleri,yüzlerceoldumu,birbir
öldürmekçokzoriş.Epeyde'sert
mübarekler;habiretırnaklakırmak
usançveriyorinsana.Tjadenbirçare
buldu;yananbirmumunüzerine
teldenbiraltlıkyaptı,birkundura
boyasıkutusununkapağınıbunun
üzerineyerleştirdi.Bitleribuminik
tavayaatıatıveriyoruz...Birçıtırtı,
tamam!
Halkaolduk,oturuyoruz;
gömleklerimizdizlerimizde,sıcak
havadabeldenyukarımızçıplak;
ellerimizçalışıyor.Haine'ninbitleri
ekstracinsinden:başlarındakırmızı
birerhaçvar.Bununiçindirki,Haie,
onlarıTourbouthastanesinden
getirdiğiniiddiaediyor,bunlarbir
doktorbinbaşınınbitleriymişsözde.
Tenekekapaktaazarazarbirikecek
yağlarıçizmesiniyağlamakta
kullanacağımdasöylüyorHaie.Sonra
dabuyaptığışakayabasıyor
kahkahayı,biryarımsaatgülüyor.
Amabugünkazancıazoldu;bizi
asılmeşguledenbaşkabirdurumvar.
Söylentilerdoğruçıktı.
Himmelstossburada.Düngeldi,gayet
iyitanıdığımızsesiniduydukbile.
.Dediklerinegöreacemierlerden
birkaçınasürülütarladafazla
yüklenmiş,içlerindevalininoğlu
olduğununebilsin!Buonunsebebi
felaketiolmuş.
ŞaşıracakHimmelstoss.Tjaden,
saatlerdironavereceğicevaplan
düşünüyor.Haiedalgındalgın
kocamanellerinebakıyor,banagöz
kırpıyor.Dayakfaslıhayatınınen
parlakhadisesiolmuş;banaarasıra,o
dayağıtekrarlayabilmekhülyaları
kurduğunusöylemişti."
★
Kropp'laMüllerkonuşuyorlar.
Kropp,içimizdebirkapmercimek
yemeğielegeçirebilmiştekkişi;her
haldeistihkamcılarınmutfağından
aldıbunu.Müller'ingözü,Kropp'unaş
kabında;yanyanbakıyor,ama
kendinitutuyor,soruyor:“Albert
şimdibirdenbarışolsaneyaparsın?”
“Barışolmaz!”diyekesipatıyor
Albert.
“Canım,oldudiyelim,”diyeısrar
ediyorMüller.“Neyaparsın?”
“Basar,giderim.”diye
homurdanıyorKropp.
“Malûm.Başka?”
“Kafayıçekerim.”diyorAlbert.
“Dalgageçme,benciddi
konuşuyorum.”
“Bende!”diyorAlbert.“Başkane
yapılır?”
Kat,soruylailgileniyor.Kropp'un
mercimeğindenkendineharaç
istiyor,alıyor,sonrauzuncabir
zamandüşünüyor:“Evet,kafayı
çekmekdelazım.Amailkişenyakın
istasyonakoşmak,atlayıptrene
evimizegitmek.Barışbubirader!”
.Muşambacüzdanınıkarıştırıyor,
içindenbirfotoğrafçıkarıpçalımla
bizleregösteriyor:“Benimihtiyar!”.
Sonrafotoğrafıcüzdanınakoyuyor,
küfrediyor:“Dinineyandığımın
harbi!”
“Sanagörene!”diyorum.“Senin
çoluğunçocuğunvar.”
“Tamam!”diyebaşınısallıyor.
“Onlarbenimelimebakıyorlar.”
Gülüşüyoruz.“Onuniçintasaetme
Kat,senuydurur,kaydırırsın.”
Müller'inkarnıaç,rahatedemiyor
birtürlü.HaieWesthus'udayak
hülyalarındanuyarıyor:“Haie,şimdi
barışolsasenneyaparsın?”
“Kıçınasallardıtekmeyi,ne
yapacak;buradaböyleolmayacak
şeylerdenbahsediyorsunzira!”
diyorum.“Hiçbarışolurmu?”
“İnektezeğinintavandaişine?”
diyecevapveriyorMüller,sonrayine
HaieWesthus'adönüyor:
Haieiçinzorbirişbu.Çillibaşını
sallıyor:“Yaniartıkharbolmazsamı,
demekistiyorsun?”
“Tamam,bak,herşeyinasılda
anlıyorsun.”
“Kadınlardayineçıkarlarortaya,
değilmi?”
Haieyalanıyor.
“Odavar.”
“Vaycanına!”diyorHaie,yüzü
gülüyor.“Ehozamanşöylesıkıbir
paçozbulurum;tutulacaköteberisi
olanetlibutlu,malıngözübirkadın;
sonradayallahyatağa!Düşünhele,
yaylı,kuştüyüyataklar;tambirhafta
dongiymekyokbende.”
Herkessusuyor.Tabloharika.
Vücudumuzdabirürpermeoluyor.
NihayetMüllertoparlanıyor,soruyor:
“Pekisonra?”
Çıtçıkmıyor.SonraHaiebiraz
bozularak:“Bençavuşolsaydım
tezkerebırakır,Pn.ı:.yalılarınyanında
kalırdım.”diyor.
“Haie,yahu,senkafadan
sakatsın!”diyorum.
İstifinibozmadansoruyor:“Senin
turbasökmüşlüğünvarmıtopraktan?
Helebirdene,görürsün!”Çizmesinin
kenarındankaşığınıçıkarıyor,
Albert'inaşkabınauzanıyor.
“Champagne'dakisiperlerden
dahaberbatolamaz!”diyorum.
Haielokmasınıçiğniyor,sırıtıyor:
“Amaöylekısavadelideğilbuiş.
Sonrayangelipyatmakdayok.”
“Fakatyahu,insankendiköyünde
rahatolurbeHaie!”
“Eh,şöyleböyle,şöyleböyle!”
diyor,ağzıaçık,hayalleredalıyor.
Nedüşündüğüyüzündeki
hatlardanbelli.Yoksulbirbataklık
damı,Allahınsıcağındasabahtan
akşamlarakadarfundalıktayıpratıcı
birçalışma,kepazebirgündelik,pis
birırgatesvabı...
“Barışzamanıaskerliğinne
zorluğuolacak!”diyor.“Hergün
tayınınönünde,helevermesinler.
kıyametikoparırsın;yatağınhazır,
herhaftabey‘lergibitertemiz
çamaşır;çavuşsun,işinonagöre,üst
başyolunda,akşamlarıserbest,
gidersinmeyhaneye.”
Haie,düşüncesiylemağrur,
büyülenmişgibisanki:“Onikiseneyi
doldurdunmuemekliyeçıkar,
jandarmayageçersin.Bütüngüngez
tozartık.”
Geleceğeaithülyalarlayüzü
terliyor:“Düşünsenozamanikramı.
Beridebirkonyak,ötedebiryarım
litrelik.Eeeen’aparsın,jandarmayla
hoşgeçinmeklazım.”
“Amasenaslaçavuşolamazsınki,
Haie!“diyesözekarışıyorKat.
Haieşaşkınşaşkınonunyüzüne
bakıyor,susuyor.Şimdi
düşüncelerindeherhaldeaydınlık
sonbaharakşamları,fundalıktapazar
günleri,köyçıngırakları,besleme
kızlarlageçenikindiler,geceler,
domuzyağındakızarmışkarabuğday
unundangözlemeler,meyhanede
sohbetlegeçenkaygısızsaatler...
Hayalleröyleçokki,başalması
mümkündeğil;buyüzdenöfkeyle
homurdanıyorsadece:“Sizdeamma
aptalcaşeylersoruyorsunuzyahu!”
Gömleğinibaşınageçiriyor,
giyiyor,ceketiniilikliyor.
“Yasenneyapardın,Tjaden?”
diyorKropp.
Tjadentekşeybiliyor:
“Himmelstoss'uelimden
kaçırmamayadikkatederdim.”
Himmelstoss'ubirkafesetıkar,
hersabahveryansınedersopayı
anlaşılan.HayranlıklaKropp'a
bakıyor:“Benseninyerindeolsaydım
teğmenolurdum.”diyor.“imanını
gevretirdimherifin,korkudan
üçbuçukatardı.”
“YasenDetering?”Soruşturmaya
devamediyorMüller;boyuna
sorduğunabakılırsadoğuştan
öğretmensanki.
Deteringazkonuşur.Amabu
konuyacevapveriyor.Gözlerini
havayadikerektekcümlesöylüyor:
“Tammevsimi,hementarlamın
başınagiderdim.”
Sonrakalkıpuzaklaşıyor.
Gönlürahatdeğil.Çiftlikişleri
karısınakaldı.ikideatlarınıalmışlar
üstelik.Hergün,gelengazetelerde
Oldenburg'adayağmuryağıp
yağmadığınabakıyor.Otları
çekemezleryağmurvarsa.
OsıradaHimmelstossgörünüyor.
Tamdabizdentarafageliyor.
Tjaden'inyüzüpençepençekızarıyor.
Otlarauzanıyorboyluboyunca;
heyecanındangözleriniyumuyor.
Himmelstosskararsızbiraz,
adımlarıyavaşlıyor,amabizedoğru
geliyoryinede.Ayağakalkmaya
niyetlendiğiyokkimsenin.Kropp,
ilgilenmiş,bakıyor.
Himmelstossönümüzdeduruyor,
bekliyor.Kimsesesiniçıkarmayınca
sözatıyorortaya:“Nehaber?”
Birkaçsaniyegeçiyor.
Himmelstoss'unneyapmak
gerektiğinikestiremediğimeydanda.
Elindeolsamarşmarşemriverir,
iflahımızıkeserşüphesiz.Ama
cepheninkışlameydanıolmadığın!
artıköğrenmişebenziyor.Birsondaj
dahayapıyor,artıkhepimizebirden
değildebirimizehitabediyor;daha
kolaycevapalacağıümidinde.
KendisineenyakınKropp,bununiçin
Kropp'anasipoluyorbuşeref.“Vav,
sendemiburadasın?”
AmaAlbert’inonunlabirahbaplığı
yok.Kestirmebircevapveriyor:“Ben
zatınızdanepeyöncegeldimgaliba!”
Kızılcabıyıktitriyor:“Beni
tanımadınızmıyoksa?”
Tjadenartıkgözleriniaçıyor:
“Tanıdık.”
Himmelstossonadönüyor:“Sen
Tjaden'sindeğilmi?”
“Tjadenbaşınıkaldırıyor:“Yasen
nesin,biliyormusun?”
Himmelstossafallıyor:“Ne
zamandanberisenlibenliyiz?Seninle
yolkenarlarındayatmışlığımızvarmı
bizim?”
Himmelstossbumüşkül
durumdannasılkurtulacağını
bilmiyor.Oböyleuluortabir
düşmanlıkbeklemiyordu.Ama
şimdilikçekiniyor;herhaldebiriona
sırtındakiberelerdenbahsetmek
boşboğazlığındabulundu.
Tjadenyolkenarlarısorusunaöyle
içerliyorki,öfkesindenalayaboğuyor
işi.“Yok!”diyor.“Oişitekbaşına
yaptınsen!”
ŞimdideHimmelstossköpürüyor.
AmaTjadenondanöncedavranıyor,
buluşunuilledesöyleyecek:“Sen
nesinöğrenmekistermisin?Boktan
herifinbirisinsen!Bensanabunune
zamandırsöyleyecektim.”
Busözüsöylerkendomuz
gözlerinebenzeyençilçilgözlerinden
aylarınbirikmişhıncınıçıkarmış
olmanınsevinciparıldıyor.
Himmelstossdaboşanıyor:“Sen
nedemekistiyorsun,köpoğlu,boklu
bataklıkkargasıseni!Sizbiramir
karşısındasınız,kalkınayağa,esas
vaziyetialınhele!”
Tjadenustacabirgözkırpıyor:
“Sizyerinderahatolabilirsiniz
Himmelstoss.Yallah!”
Himmelstoss ortalığa duman
attıran bir talimname sanki;
imparator
bile
ondan
fazla
içerleyemez. Bağırıyor: “Tjaden, bir
amir sıfatıyla emrediyorum: Ayağa
kalkınız!”
“Başka?”diyesoruyorTjaden.
“Verdiğimemriyapacakmısın,
yapmayacakmısın?”
Tjadenbuna,soğukkanlıvekesin,
kendidefarkındaolmadan,pek
malûmyoldan,klasikbirkarşılık
veriyor,sonradaarkatarafını
havalandırıyor.
Himmelstoss:“Divanıharbe
gideceksiniz!”diyorkaçarken.
Kalemodasınadoğru
uzaklaştığınıgörüyoruz.
HaieveTjadenbasıyorlar
kahkahayı.Haieokadarçokgülüyor
ki,çenesiyerindenoynuyor,ağzıaçık
kalakalıyor.Albert'inbiryumruk
indiripçeneyiyerineoturtması
gerekiyor.
Kattelaşla:“Şikayetederseiş
kötü.”
“Edermidersin?”diyesoruyor
Tjaden.
“Yüzdeyüz!”diyorum.
“Enazındanbeşgünhapis!”diye
açıklıyorKat.
Tjadenboşveriyorbuna:“Beşgün
hapis,beşgünistirahatdemektir:”
Herşeyinderinlerinikurcalayan
Müller,zeminiyokluyor:“Ya
kalebentlikverirlerse?”
“Kalebentlikmüddetincebenim
içinharbbittisayılır.”
Tjaden'enemutlu,hiçbirşeyitasa
ettiğiyok!Ortalıkdurulmadanele
geçmemekiçinHaieveLeerile
birliktekalkıpgidiyor.
★
Müllerbirtürlüsonunu
getirmiyor,soruyor.Buseferyine
Kropp'usigayaekiyor:“Albert,sen
şimdievinedönsenneyaparsın
sahi?”
Kroppkarnınıdoyurdudahauysal
konuşuyor:“Bizimsınıftankaçkişiyiz
bizşimdi?”
Hesaplıyoruz:Yirmininyedisi
öldü,dördüyaralı,biritımarhanede.
Olsaolsaonikikişi.
“Bunlardanüçüteğmen,”diyor
Müller.“Senzannedermisinkibunlar
tekrargidipdeKantorek'inkahrını
çekerler?”
Hiçsanmıyoruz;nitekimonun
kahrınıartıkbizdeçekmeyiz
doğrusu.
Kropphatırlatıyorbirden:
“WilhelmTell'dekiüçüzlüolay
hakkındafikriniznedir?”Vebaşlıyor
gülmeye.
Yüzünebirdenbiresertbirifade
verereksoruyorMüllerde:
“GöttingenŞairlerBirliği”nin
amaçlarınelerdi?”
Gayetsakinkarşılıkveriyorum:
“CesurKarl'ınkaççocuğuvardı?”
ÇiyaklargibibağırıyorMüller:“Siz
hayattahiçbirşeyolamazsınız,
Baeumer!“
Kroppkurcalıyor:“Zamasavaşıne
zamanolmuştu?”
“Sizdeciddiyetnamınabirşey
yok,Kropp,oturunuz,eksiüç!”diye
işaretediyorum.
Gözündekelebekgözlükvarmışda
onudüzeltiyormuşgibiyaparak
fısıldıyorMüller:“Lykurgus'agöre
devletinenönemligörevleri
nelerdir?”
“Biz,Almanlar,dünyadaAllahtan
başkahiçkimsedenkorkmayız...Bu
mudoğru,yoksa:Bizler,Almanlar...
demekmi?Düşünün!”diyorum.
“Melbourne'unnüfusune
kadardır?”diyorMüllercıvıldargibi.
Öfkelibirsesle:“Bunuda
bilmiyorsanızhayattanasılmuvaffak
olursunuz?”diyesoruyorumAlbert'e.
“Kohezyonnedemektir?”diye
soruyorbuseferdeAlbert,muzaffer
birtavırla.
Buıvırzıvırşeylerdenaklımızda
dahafazlasıkalmamış.Hiçbiridebir
işimizeyaramadızaten.Kimseçıkıp
dabizeokulda;yağmurlu,fırtınalı
havadasigaranınnasılyakılacağını,
ıslakodununnasıltutuşturulacağını,
yahutbirsüngünün,kaburgalar
arasınatakılıpkaldığıiçin,eniyi
kamasaplandığınıöğretmedi.
Müllerdüşüncelidüşünceli:“Ne
çare!”diyor.“Değilmikiokula
dönmemizlazım.”
Benbunaimkangöremiyorum:
“Bizbelkihususibirimtihanveririz.”
“Bununiçinhazırlanmakister.
İmtihanıverdindiyelim,sonra?
Talebeolmaköyleahımşahımbirşey
değilki.Paranyoksauğraşdur!”
“Talebelikfenadeğildir,ama
öğrettikleriyinedefasafiso!“
Kropphislerimizetercüman
oluyor:“Buralardabütünbunlarınne
değerivar?”
Müller,Kantorekgibiitirazediyor:
“Fakatbirbaltayasapolmanlazım.”
Albertçakısıylatırnağını
temizliyor.Onunbuzüppeliğine
hayretediyoruz,amabuonun
düşündüğünügösterir.Çakıyı
bırakarakaçıklıyor:“Doğru,Kat,
Detering,Haieeskiişlerine
dönecekler,çünküöncedenmeslek
sahibiydiler.Himmelstosskeza.
Bizdeisemeslekarama.Bütünbu
patırtıdansonraeliylecepheyi
gösteriyorbizbirmesleğenasılgirer,
alışırız?”
“İnsanıngeliriolmalı,ozamanbir
ormandatekbaşınayaşıyabilir,”
diyorum;amabubüyüklük
sevdasındanhemenutanıyorum.
“Sahi,geridöndüğümüzzamanne
olacak?”diyorMüller,odatasalandı
şimdi.
Kroppomuzsilkiyor:“Nebileyim.
Dönelimhele,elbetolurbirşeyler.”
Hepimizdebirümitsizlik.“Ne
yapılabilir?”diyesoruyorum.
Yorgunbirseslecevapveriyor
Kropp:“İçimdehiçbirşeyeheves
duymuyorum.Birgünölüp
gideceksin,şimdiyekadarneyaptın?
Hembendönebileceğimizide
sanmıyorum.”
Sırtüstüuzanıyor:“Ben
düşünüyorumda,Albert,”diyorum.
“Barışsözünüduydukça,içimden
geliyor,barışoluncaçokbüyükişler
yapayım,diyorum;başımavuruyor
adeta.Birşeyleryapayımkiburada,
bukargaşalıktaçektiklerimizedeğsin,
diyorum.Amahiçbirşeygelmiyor
aklıma.Meslekti,tahsildi,maaştı,
şuydubuydu,yapılabilecekşeyleri
düşündükçeiğreniyorum.Hepbunlar,
hepbunlar,bupisşeyler.Yapacak
hiçbirşeybulamıyorum,Albert!”
Birdenbireherşeygözüme
imkansız,çaresizgörünüyor.
Kroppdaaynışeyleridüşünüyor:
“Hepimizzorlukçekeceğizona
bakarsan.Yurttakalanlardahazan
bununendişesiniduymuyorlarmı
sanki?İkiyıltop,tüfek,elbombası.
Bunlarıbirçorapgibiçıkarıp,
atıvermekmümkünmühiç?”
Buhalinherkesinbaşında
olduğunutasdikediyor;yalnız
cephedeolanbizlerdedeğil,her
yerde,bizimdurumumuzdaki
herkestebununazçokböyleolduğu
noktasındabirleşiyoruz.Bizim
nesillerinortakkaderidirbu.
Albert,buduyguyusözhaline
sokuyor:“Harbhepimizincanına
okudu,bizhiçbirşeyeyaramayız
artık.”
Alberthaklı.Bizgençdeğilizartık.
Bizdünyayıfethetmekistemiyoruz
artık.Kaçağızbiz.Kendimizden
kaçıyoruz.Hayatımızdan.Onsekiz
yaşındaidik;dünyayı,hayatı
sevmeyebaşlamıştık,sevdiğimizbu
şeylerekurşunsıkmakzorunda
kaldık.Patlayanilkmermiler
kalbimizesaplandı.Çalışma,çaba,
ilerlemekapılarıkapandıbize.Biz
bunlaraartıkinanmıyoruz,bizharbe
inanıyoruz.
★
Kalemodasındabirfaaliyettir
gidiyor.Himmelstossortalığıkaldırdı
anlaşılan.Kümeninbaşındaraprap
şişmanbaşçavuşyürüyor.Bu
başgediklilerinhemenhepsinin
göbeklioluşu,netuhaf!
Peşindeöçalmakiçinçırpınan
Himmelstoss.Çizmeleriparıldıyor
güneşte.
Ayağakalkıyoruz.Başefendi
burnundansoluyor:“NerdeTjaden?”
Tabiikimsebilmiyor.
Himmelstossbizeterstersbakıyor:
“Bilirsinizpekala,söylemek
istemiyorsunuz.Söyleyinhaydi!”
Başefendietrafınabakınıyor,
aranıyor,Trajengörünürlerdeyok.
Birbaşkaçareyebaşvuruyor:“On
dakikayakadarkalemegelsin.”
DümensuyundaHimmelstoss,
başçavuşuzaklaşıyor.
“İçimedoğuyor,bundansonraki
tahkimattadikenlitelbobinlerinden
biriHimmelstoss'unayaklarına
düşecek!”diyetahminyürütüyor
Kropp.
“Onunladahaçokeğleneceğiz
biz!”diyegülüyorMüller.
Aklımızaşimdidebunukoyduk:
Postacıylazıtgitmek.
Barakayagidiyor,durumu
Tjaden'ebildiriyor,gözegörünme,
diyorum.
Sonraiskambiloynamakiçin
başkabiryeregidiyoruz.İştebizim
yapabileceğimizşeyler:İskambil,
küfür,harb.Yirmiyaşiçinçokbirşey
değil...
yirmiyaşiçinpekçokşey!
YanınsaatsonraHimmelstoss
yineyanımızageliyor.Kimsenin
aldırdığıyok.Tjaden’isoruyor.
Omuzlarımızıkaldırıyoruz.
“Arayacaktınız!”diyediretiyor.
.“Kim?”diyesoruyorKropp.
“Siz!”(1)
“Ricaederimbizesendiyehitab
etmeyiniz!“diyorKroppbiryarbay
gibi.
“Size(1)sendiyehitabedenkim?”
“Siz!”
“Benmi?”
“Evet.”
Himmelstoss'unaklıkarışıyor.Ne
demekistediğinianlamadığıiçin
kuşkuyla,Kropp’ayanyanbakıyor.
Amabunoktadakendinepek
güvenemiyor,alttanalıyor.“Onu
bulamadınızmı?”
Kroppatlarınüzerineyangeliyor:
“Sizhiçcephedebulundunuzmu?”
“Orasısiziilgilendirmez!”diye
kesipatıyorHimmelstoss.“Ben
sizdencevapistiyorum.”
“Güzel!”diyorKropp,ayağa
kalkıyor.“Ufakufakbulutlarvarbakın
taarda.Uçaksavartoplarının
mermilerionlar.Bizdünoradaydık.
Beşölü,sekizyaralıverdik.Pekhoş
oluyordoğrusu.Gelecekseferesizde
bizimleolursanızaskerlerölme*den
önceevvelakarşınızagelirler,esas
vaziyetialırlar,çakıgibiselamverip
sorarlar:—Müsaadenizvarmı,geri
çekileyim!İzinverirmisiniz,öleyim!
Bizdehurdatamsizingibilerini
bekliyorduk.”
Kropptekraroturuyor.
Himmelstossbirkuyrukluyıldızgibi
kayıpgidiyor.
“Üçgünhapis!”diyetahmin
yürütüyorKat.
“Birdahayabengirişiyorum.”
diyorumAlbert'e.
Amakısmetdeğilmiş.Akşam
yoklamasındasorguyaçekildik.
TeğmenimizBertinckbölükkalemine
oturdu,hepimiziarkaarkayaiçeri
çağırdı.
Şahitlerdenbiridebendim.
Tjaden'inniçinkarşıgeldiğini
anlattım.Yatağaişemehadisesiişe
yaradı.Himmelstoss'uçağırdılar,
söylediklerimitekrarladım.
“Doğrumu?”diyesorduBertinck,
Himmelstoss'a.
Adamezildi,büzüldü;Kroppda
aynışeylerisöyleyinceisteristemez
itirafetti.
“Peki,nedenozamanşikayet
etmediniz?”diyesorduBertinck.
Sustuk;askerlikteböyleufaktefek
şeyleriçinşikayettebulunmanınbir
faydasıolmadığınıodabiliyordu
herhalde.Hemaskerlikteşikayetde
nedemek?Bunuteğmendeanlıyordu
besbelli.Öncecepheninkışla
meydanıolmadığınıkendisinebir
keredahaaçıklayarak,
Himmelstoss'ubirgüzelpayladı.
Sonradahasertbirölçüylesıra
Tjaden'egeldi;onadamükemmelbir
nasihatleüçgünodahapsiverdi.
Teğmen,gözkırparak,Kropp'adabir
günhapiscezasıverdi.Üzgünbir
tavırla:“Çaresiz!”dediKropp'a.
Makûladam!
Odahapsiçokhoş!Hapisaneeski
birtavukkümesi;ikisinideziyaret
mümkün,bizdezatenbuişleri
becermesinibiliriz.Ağırhapisolsa
bodrumatıkarlardı,eskidenağacada
bağlarlardıbizi,amaşimdiyasakbu.
Artıkarasırainsancamuamele
gördüğümüzdeoluyor.
Tjaden’leKropptelörgügerisine
kapatıldıktanbirsaatsonrakalkıp
ziyaretlerinegidiyoruz.Tjadenbir,
horozgibiöterekselamlıyorbizi.
Geceyekadarskatoynuyoruz.Tjaden
rezilikazanıyortabii.
★
DönüşteKat,banasoruyor:“Kaz
kızartmasınanedersin?”
“Fenadeğil!”diyorum.
Bircephanekamyonunaatlıyoruz.
Yolculukücretiikisigara.Katkazın
yerinibiliyor.Ahırbiralay
karargahınınmalı.Kararveriyorum,
kazıtutupgetirmekbenimişim.
Kat'tandirektifalıyorum.“Ahırbir
duvarınarkasında,kapıdabirağaç
dayalı.”
Katparmaklarınıkenetleyip
avuçlarınıtutuyor,ayağımıbasıp
duvaratırmanıyorum.Katnöbetçi
kalıyor.
Gözlerimikaranlığaalıştırmak
içinbirikidakikaduruyorum.Sonra
ahınseçiyor,usulusulyaklaşıyorum;
dayalıdesteğiyokluyor,çekiyor,
kapıyıaçıyorum.
İkibeyazşeygörüyorum.İkikaz,
iştebufena,birinitutsamöteki
bağırır.Şuhaldeikisinideyakalamak
gerek.Elimiçabuktuttummu
tamam!
Biratılıştabiriniyakalıyorum,bir
dakikasonradaötekini.
Sersemlesinlerdiyede,başlarını,deli
gibi,veryansınediyorumduvara.
Amakuvvetimyetişmiyorbesbelli.
İmansızlarhafifçegaklıyor,kolbacak
çırpıyorlar.Olancagücümüharcıyor,
boğuşuyorum;fakathaykörşeytan,
nedezorluymuşlar!Dayatıyor,beni
silkeliyorlarbayağı.Karanlıktabu
beyazpaçavralarpekderezilşeyler.
Kollarımakanatlartakıldı,yerden
kopacağımdiyekorkuyorum;
ellerimdebirçiftbalonvarsanki.
Derkenşamatakopuyor;birinin
boğazınahavakaçtı,birçalarsaat
gibikeskinbirsesçıkarıyor.Ne
oluyordemeyekalmadanpatkütbir
şeydalıyoriçeri,banaçarpıyor.Yere
yıkılıyor,kızgınbirhırlayış
işitiyorum.Birköpek.Yanıma
bakıyorum;boynumaatılmaya
hazırlanıyor.Hemenyereuzanıyor,
çenemiyakamdaniçeriçekiyorum.
Birdoğköpeği.Nedensonra
başınıgeriçekiyor,yanımaçöküyor.
Amakıpırdayacakoldummuhırlıyor.
Düşünüyorum.Yapabileceğimtek
şey,tabancamıelegeçirebilmek.Ne
olursaolsun,kimselergelmeden
hurdankaçmayamecburum.Elim
birerarpaboyuilerliyortabancaya.
Sankisaatlercesürüyorbuiş,
banaöylegeliyor.Hepyavaşçabir
kımıldayış,tehlikelibirhırıltı.Hep
kıpırdamadanduruş,sonrayenibir
deneme.Tabancayıkavrayınca,elim
titremeyebaşlıyor.Elimiyere
bastırıyor,yapacaklarımı
düşünüyorum:
Tabancayıbirdençekmek,köpeğin
toparlanmasınafırsatvermedenateş
edipkaçmak.
Yavaşça,nefesalıyor,
sakinleşiyorum.Sonrasoluğumu
kesiyor,tabancayıkaldırıpateş
ediyorum.Köpekuluyarakyana
sıçrıyor;ahırınkapısınakoşuyor,
kaçankazlardanbirinetökezliyorum.
Ohızladerhalkazıyakalıyor,
duvarınardınafırlatıyor,kendimide
birsıçrayıştayukarıatıyorum.Ben
dahaötetarafaatlayamadanköpek
üzerimesaldırıyor.Kendimibir
hamledeaşağıbırakıyorum.Onadım
ötemdeKat,kolundakaz,bekliyor.
Benigörürgörmezkirişikırıyoruz.
Nihayetnefesalabiliriz.Kazöldü.
Katbuişibirandabeceriverdi.
Kimseninbirşeysezmemesiiçin
hemenkızartalımdiyoruz.Barakadan
kabkacakveodungetiriyorum.Bu
gibiişlerdekullandığımızufak,boş
kulübelerdenbirinegiriyor,tek
pencereoyuğunusımsıkı
kapatıyoruz.Ocağabenzerbirşey
var,tuğlalarınüzerindedemirbir
levhaduruyor.Ateşyakıyoruz.
Kat,kazıntüyleriniyoluyor,
hazırlıyor.Tüylerigüzelcebirtarafa
koyuyoruz.Butüylerleikiküçük
yastıkyapmak,Üzerlerine:“Yaylım
ateşindetatlıuykular!”diyeyazmak
niyetindeyiz.
Gizlikovuğumuzunetrafında,
cephedepatlayantoplarınsesleri
uğulduyor.Yaktığımızateş
yüzlerimizdeparıldıyor,duvarlarda
gölgelerimiztitreşiyor.Aradaboğuk
birçatırtı,kulübesallanıyor.Uçak
bombaları.Birseferindeboğulmuş
feryatlarişitiyoruz.Birbarakaya
bombadüştüherhalde.
Uçaklarvınlıyor,makinelitüfek
takırtılarıduyuluyor.Amabizden
dışarıya,görülebilecekhiçbirışık
sızmıyor.
Kat ve ben, iki asker,
üzerlerimizde
partal
ceketler,
karşılıklıoturmuş,geceyarısıbirkaz
kızartıyoruz.Pekkonuşmuyoruz;ama
birbirimize
karşı
öylesine
muhabbetle
doluyuz..
Sevişen
çiftlerdeolurolsaolsabusevgi,diye
düşünüyoruz. Biz iki insanız, iki
minik hayat kıvılcımı; dışardaysa
gece var, ve ölüm çemberi. Biz onun
kıyıcığına oturmuşuz, tehlikeler
ortasında korunmuş; ellerimizden
yağ damlıyor, kablerimiz birbirine
yakın olmuş. İçinde bulunduğumuz
saat, bulunduğumuz yerin aynı: Tatlı
bir ateşten etrafa duyguların
parıltıları, gölgeleri saçılıyor, sağda
solda oynaşıyor. Onun, benim
hakkımda bildiği ne? Ya benim
bildiğim,
ona
dair?
Evvelce
düşüncelerimizbirbirinebenzemezdi
hiç. Ama şimdi bir kazın önünde
karşılıklı
iç
dünyalarımızı
hissediyoruz. Birbirimize o derece
yakınız ki, bunu ifadeye bile
kalkışmıyoruz.
Körpeveyağlıbileolsakaz
kızartmakuzuniş.Buyüzdensıraile
çalışıyor,birimizyağdöküp
kızartmayadevamederkenbirimiz
uyuyoruz.Gitgidenefisbirkoku
yayılıyoretrafa.
.Dışarınıngürültüleribirbağ,bir
rüyaoluyor,amahatırasıbütün
bütünsilinmeyenbirrüya.Yarı
uykudaKat'ınkaşığıkaldırıp
indirdiğinigörüyor,onuseviyorum;
omuzlarıçıkıntılıeğiksilûetini..aynı
andaonungerisindeormanları,
yıldızlarıgörüyorum;tatlıbirses
benidinlendirensözlersöylüyor:Bir
askerolanbana,hantalçizmeleri,
palaskası,ekmektorbasıylayüce
göklerinaltındaufacık,önünde
uzayanyoluyürüyen,çabukunutan,
artıkpekseyrekhüzünlenen,koskoca
gecegöğüaltındadurmadan,boyuna
yürüyenbanatatlısözlersöylüyor.
Birküçüknefervebirtatlıses.
Kocaçizmeli,gönlükırıkbuasker,
çizmeliolduğuiçinyürüyen,
yürümektengayrıherşeyiunutmuş
buasker,okşanmış,elüstünde
tutulmuşolsaydıbelkiartık
anlamazdı,bunu:Ufuktakilerçiçekler,
askeriağlatacakkadarsessizsakin
birmanzaradeğilmi?Taoradakiler
hiçmalikolmadığıiçinkaybetmediği,
karmakarışık,amaonuniçinyinede
kayıphayallerdeğilmi?Oradaduran,
onunoyirmiyılıdeğilmi?
Yüzümmüıslanmış,nerdeyim?
Katvarönümde;eğilmişkoca
gölgesievimocağımgibidüşüyor
içerime.Yavaşkonuşuyor,
gülümsüyor,yineateşinbaşına
gidiyor.
Sonra:“Oldu!”diyor.
“Peki,Kat.”
Silkiniyorum.Kulübeninortasında
nargibikızartmaparıldıyor.Açılıp
katlanırçatallarımızı,çakılarımızı
çıkarıyor,kendimizebirerbut
kesiyor,tayınlarımızıkabdakisalçaya
banabana,yavaşyavaş,tadınıçıkara
çıkarayiyoruz.
“Beğendinmi,Kat?”
“Nefis!Yasen?”
“Nefis,Kat!”
Bizkardeşiz,eniyiparçaları
birbirimizeikramediyoruz.Daha
sonrabenbirsigara,Katdabirpuro
içiyoruz.Yemeğinçoğudaarttı.
“Kat!Kropp'laTjaden'edebirer
.parçagötürseknasılolur?”
“Ala!”diyorKat.Birparçakesiyor,
gazetekağıdınadikkatlesarıyoruz.
Artanıdakendibarakamıza
götüreceğiz.AmaKatgülüyor,
“Tjaden!”diyorsade.
Anlıyorum,hepsinigötürmemiz
gerek.İkisiniuyandırmaküzere,
kümesinyolunututuyoruz.Tüyleri
topluyoruzdahaönce.
Kropp'laTjaden,gözlerine
inanamıyorlar.Sonradişlerinibileyip
hazırlanıyorlar.Tjadenkazın
kanatlarındanbiriniikieliyleağız
mızıkasıgibiyakalamış,dişliyor,
çiğniyor.Kabdakiyağıiçiyor,ağzını
şapırdatıyor:“Buiyiliğinizihiç
unutmayacağım!“
Barakamızadönüyoruz.İşteyine
yıldızlarıyla,sökmeyebaşlamış
şafağıylaoyücegökyüzü;altındaben
yürüyorum,kocaçizmeli,karnı
doymuşasker;sabahınerken
saatlerindebirküçükneferimben.
Amayanımda,eğik,çıkıntılısırtıyla
Katyürüyor,arkadaşımKat.
Sabahınalacakaranlığındabaraka,
kenarçizgileriylesiyah,tatlıbiruyku
gibibizedoğrugeliyor.
VI
Birtaarruzlafıdırdolaşıyor.Bu
sefercepheye,herzamankindeniki
günöncegidiyoruz.Yolda
harabolmuşbirokulgörüyoruz.
Cepheduvarıyanınayüksek,ikinci
birduvardahaçıkmışlar:Yeni
yapılmış,cilasız,beyaztabutlardan
birduvar.Tabutlarreçine,çamve
ormankokuyorhenüz.Enazyüz
tabutvar.
“Taarruzakarşıtedbir!”diyor
Müller,şaşkın.
“Bizimiçin!”diyehomurdanıyor
Detering.
Kat,Detering'eçıkışıyor:
“Saçmalama!”
“Birtabutunolursaöpdebaşına
koy!”diyealayediyorTjaden.
“Panayırlardaatışbarakalarıvardır,
oradakihedeflerebenzeyengövden
içinsanasadecebirçadırbezi
vermesinler,dikkatet.”
Ötekilerdeişişakayaboğuyorlar,
tatsızşakalar,amaneyapalımbaşka?
Tabutlarsahidendebizimiçin.Böyle
şeyleregelinceteşkilattamam.
Karşısıkaynıyor.İlkgece,durumu
tayineçalışıyoruz.Ortalıkazçok
sessizolduğuiçindüşmancephesi
gerisindekikamyonlarıngürültüsü
işitilebiliyor;bufaaliyetsabahşafak
sökenekadarsürüyor.Katbunların
gidenkamyonlarolmadığını,yeni
kıtalar,toptüfekgetirdiklerini
söylüyor.
İngiliztopçusununtakviye
gördüğünüseslerdenanlıyoruz.
Çiftliğinsağına20,5lukenazdört
bataryadahakonmuş,kavrakkütüğü
gerisindebombatopları
yerleştirilmiş.Ayrıcatapaları
müsademeliufakFransıztoplarından
varbirsürü.
Endişedeyiz.Barınaklara
girmemizdenikisaatsonrakendi
topçumuzsiperlerimizidövmeye
başladı.Biraydabuüçüncüoluyor.
Birhedefhatasıolsaydıkimsesesini
çıkarmazdı;amamesele,butoplarda
işyokartık;mermilerbizim
kesimleredağılıyor;atışlarkesin
değilçokdefa.Buyüzdenbugeceiki
yaralıverdik,
★
Cephebirkafestir;içinde
sinirlerinizgerginbekleyeceksinizne
olacaksaolsundiye.Mermi,
kavislerininörgülerialtındayatıyor,
meçhulünmerakvegerginliğini
yaşıyoruz.Üzerimizdeboşlukta
süzülüyortesadüf.Birmermigelirken
büzülüpkalabilirim,hepsibundan
ibaret.Düşeceğiyernemalûmdur
bence,nedesözümgeçermermiye.
Biziumursamazedenbu
tesadüftür.Birkaçayöncebir
barınaktaoturmuşskatoynuyordum;
birarakalktım,birbaşkabarınaktaki
ahbaplarıgörmeyegittim.Dönüp
geldiğimdebirinciyerdeneser
kalmamıştı,birgülleyleyokolmuştu
orası.Yineikincibarınağagittim,tam
zamanındayetişmişim:Toprak
altındakalanlarıkurtarmaktabenim
deemeğimgeçti.Çünküoarada
burayadabirbombadüşmüştü.
Tesadüfişte;birmermiyekurban
dagidebilirdim,yaşıyorum.
Bombalarınbirşeyyapamayacağıbir
barınaktaparamparçaolabilirimde
açıkarazideonsaatsürenbiryaylım
ateşindensapasağlamçıkabilirim.
Herasker,sadece,binlercetesadüf
sayesindesağkalırhayatta.Herasker
tesadüfeinanır,tesadüfebelbağlar.
★
Ekmeklerimizegözkulakolmak
zorundayız.Sonzamanlarda
siperlerdeeskidüzenkalmayalıberi
farelerpekçoğaldı.Detering,bunun
şaşmazbirtehlikeişaretiolduğu
iddiasında.
Heleburadakifareleriğrençmi
iğrenç;hepsidepekkocamanşeyler
çünkü.Leşfaresidediklericinsten.
Tiksindirici,pis,çıplakbirsuratları
var.Onlarınouzun,tüysüz
kuyruklarınıkimgörsemidesi
bulanır.
Karınlarıdaçokaçanlaşılan.
Hemenhepimizintayınınıdişlediler
birkere.Kroppçadırbezinesımsıkı
sardığıekmeğinibaşınınaltına
koyuyor,amauykuhakgetire;çünkü
ekmekpeşindefareler,yüzünde
geziniyorlar.Deteringaçıkgöz
davrandıaklınca:Tavanaincebirtel
bağladı,ekmekçıkınınıorayaastı.
Amageceyarısıellambasınıyaktığı
vakittelinsallanmaktaolduğunu
gördü.Şişmanbirfare,ekmeğin
üzerindegeziniyordu.
Sonundabirçarebulduk.
Ekmeklerdenhayvanların
kemirdiklerikısımlarıdikkatlekesip
aldık;bütüntayınıkaldırıpatmak
imkansız,yarınaaçkaldığımızın
resmidir.Ayırdığımızparçaları
barınağınortasınayereyığdık.
Küreklerimizialıp,vurmayahazır,
yataklarımızauzandık.Detering,
KroppveKat,ellambalarınıellerine
aldılar.
Birkaçdakikasonrailkpıtırtıları,
kemirtileriişittik.Sesdahada
çoğaldı,ufakayaklarınsayısıarttı.
Birdenellambalarıyandı,herkeskara
yığınaveryansınettiküreğini;fareler
cıyakcıyakkaçıştılar.Sonuçiyioldu.
Fareparçalarınıkürekleyipsiperden
dışarıatarakyenidenpusuyayattık.
Birkaçseferdahayüklendik.
Derkenhayvanlaryafarkınavardılar
işin,yadakankokusualdılar,
Artıkgelmediler.Fakatyerdeki
ekmekkırıntılarınaertesisabah
baktık,yinedetemizlemişhınzırlar.
Bufareler,bitişikkesimdeikikoca
kediilebirköpeğesaldırdılar,
hayvanlarıısıraısıraöldürdüler,
birazınıdayedilerhatta.
ErtesigünbizeHollandapeyniri
verdiler,herkeseaşağıyukarıdörtte
birpeynirdüştü.Birbakımaiyi,
çünküpeklezzetlidirbupeynir.Ama
biryandandafena.Çünkübukırmızı
toplar,bizimiçinşimdiyekadarhep
zorlupatırtılarınöncüsüolmuşlardır.
Üstelikiçkidedağıtılınca
tahminlerimizkuvvetlendi.Şimdiki
haldeonudaiçiyoruz,amagönlümüz
rahatdeğil.
Bütüngünfareöldürmeyarışı
yapıyor,aylakdolaşıyoruz.Fişekveel
bombasımevcudumuzartıyor.
Süngülerimizigözdengeçiriyoruz.
Küttarafıtesteregibi,testereyerine
dekullanılansüngülervararada.
Karşıtaraftabizdensüngüsübu
şekildebirneferyakaladılarmıaman
zamantanımadanöldürüyorlar.
Bitişikkesimdebizimkilerden,
süngüleritesterelibazılarıburunları,
gözleributestereylekesilmiş,
oyulmuşbirhaldebulunmuştu.
Ağızlarına,burunlarınatesteretalaşı
doldurmuşlardaadamlarıöyle
boğmuşlar.
Acemilerinbirkaçındahenüz
böylesüngülervar;bunlarıbıraktırıp
yerlerineöbürsüngülerden
aldırtıyoruz.
Aslındasüngüeskiönemini
kaybetti.Hücumlardaşimdiçokkere
modaolan,sadeceelbombasıve
kürekleatılmakileri.Keskinkürek
hemdahahafif..hemdahaçokişi
görenbirsilah.Küreğisadeceçene
altınaindirmeklekalmaz,düşmanı,
bununlayeredeserebilirsiniz;
yüklenmeimkanıfazladırkürekte.
Heleomuzlabeyinarasınaçapraz
indimi,kolaycagöğsekadaryarıp
geçer.Süngüçokkeresaplandığı
yerdetakılırkalır;ozamandüşmanın
karnınakuvvetlicebasıpönce
süngüyügeriçıkarmakgerekir.Bu
işlerolurken,pekalabirsüngüdesiz
yiyebilirsiniz.Hemsonra,süngünün
saplandığıyerdekırılacağıdatutar.
Geceleyingazpüskürtüyorlar.
Hücumubekliyor,maskelerimizi
geçirmiş,pusudayatıyoruz;ilkgölge
görünürgörünmezmaskeleri
sıyırmayahazırız.
Günışıyor,halabirşeyolduğu
yok.Karşıtaraftaheposinirbozucu
tekerleksesleri.Katarkataryük
kamyonları.Negetirir,neyığarlar
böyle?Bizimtopçudurmadan
müdahaleediyor,amakamyon
gürültülerikesilmiyor,kesilmiyor.
Yüzlerimizdeyorgunluk,öylece
bakışıyoruz:“Sommekıyısındakine
benziyor.”diyorKat,tasalı.“Oradada
sonradanyedigün,yedigeceyaylım
ateşinetutulmuştuk.”Burayageldik
geleliKatalaylıkonuşmazoldu,bu
fena;çünkü,Kateskibircephekurdu,
kokuyuçabukalır.İyiyemekten,
rumdanötürübirTjadenmemnun.
Onakalırsaistirahatebileçekileceğiz,
birşeyolacağıyokçünkü.
Öyleyedebenziyorhani.Peşpeşe
günlergeçiyor.Geceleyindinleme
pastasıyımçukurda.Üzerimde
raketler,paraşütlüışıtmabombaları
yükseliyor,alçalıyor.Sinirlerim
gergin,tetikteyim,kalbimçarpıyor.
Gözümikidebirfosforlusaate
gidiyor,yelkovanilerlemekbilmiyor.
Gözlerimdenuykuakıyor,uyumamak
içinçizmeleriminiçindeayak
parmaklarımıkımıldatıyorum.Ben
nöbetidevredenekadarbirhadise
olmuyor;karşıdahepotekerlek
sesleri.Gitgideyatışıyor,boyuna
kağıtoynuyoruz.Belkişansımız
yardımeder.
Gökyüzübütüngünsabit
balonlarlaörtülü.Karşıtarafburada
datankvepiyadeuçaklarıkullanacak,
deniyor.Bizidüşündürenbudeğilde
asıl,yenialevmakinelerihakkında
anlatılanlar.
★
Geceyarısıuyanıyoruz.Toprak
gümbürdüyor.Üzerimizdeağırateş.
Köşelerebüzülüyor,mermilerin
çeşitliçaplardaolduğunuanlıyoruz.
Herkesteçhizatınıyokluyor,her
anyenidenbakıyor,eksikbirşeyvar
mıdiye.Barınaksarsılıyor,gecebir
kükreyişlebirparıltısanki.Birsaniye
sürenaydınlıklardabakışıyor,
rengimizuçuk,dudaklarımızkenetli,
başımızısallıyoruz.
Ağırgülleleringöğüssiperlerini
uçurduğunu,şivlerioyduğunu,beton
mesnetlerinüstkısımlarını
parçaladığınıhepbirden
hissediyoruz.Güllesiperedüşünce,
pıhlayanbiryırtıcıhayvanınpençe
vuruşunabenzeroboğuk,çılgın
sarsıntıyıdaduyuyoruz.Sabaha
doğruacemilerdenbirkaçı,yüzleri
bakırçalığı,kusuyorlar.Haladayavru
bunlar.
Pis,gribirışık,dehlizleresızıyor
yavaştan;toplardançakanşimşekleri
donuklaştırıyor.Sabaholuyor.Topçu
ateşlerinepatlayanlağımlarkarışıyor
şimdi.Sarsıntılariçindeenmüthişi
bunlar,lağımnerdeatılıyorsaorada
yüzlerceölü.
Nöbetalacaklargidiyor,gözcüler
toztoprakiçindetitreyesendeliye
içerigiriyorlar.Birihiçkonuşmadan
birköşeyeseriliyor,birşeyleryiyor;
öteki,biryedek,hıçkırıyor;
patlamalarınyaptığıhavabasıncıonu
ikikeregöğüssiperiüzerine
fırlatmış;sinirleribozulmuşyalnız,
başkabirşeyolmamış.
Acemileronabakıyorlar.Saridir
bu,dikkatetmemizlazım;bazı
dudaklartitremiyebaşladılarbile.İyi
kisabaholuyor;taarruzöğleyedoğru
belkide.
Ateşinazaldığıyok.Gerilerimizi
dedövüyor.Gözgörebildiğikadarher
taraftaçamur,demirfıskiyeleri.Çok
genişbirkuşak,ateşaltında.
Taarruzolmuyor,fakatateş
devamediyor.Yavaşyavaş
kulaklarımızduymazoluyor,zaten
kimsenindekonuştuğuyok;
söylenenlerianlamıyoruzki!
Bizimsiperdenpekazbirşey
kalmadıgeriye,birçokyerleriartık
ancakyarımmetreyüksekliğinde,
delikdeşik,mermiçukurları,toprak
öbekleriyledolu.Geçidinhemen
önündebirmermipatlıyor.Ortalık
birdenkararıyor,toprakaltında
kalıyoruz,kendimizeyolaçmamız
gerekiyor.Birsaatsonrageçittekrar
açılıyor,çalıştığımıziçindebiraz
ferahlıyoruz.
Bölükkomutanımızgeliyor
içeriye,ikibarınağınyıkıldığını
söylüyor.Komutanıgörenacemiler
yatışıyorlar.Komutan,buakşam
yiyecekgetirilmeyeçalışılacağını
söylüyor.
Birtesellihavasıesiyor.
Tjaden'denbaşkakimsebunu
düşünmemişti.Ehiştedışarıdanyine
bazışeylergelecek,yiyecek
getirileceğinegöredurumpekde
berbatsayılmaz,diyedüşünüyor
acemiler.Havalarınıbozmuyoruz;
yemeğincephanekadarönemli
olduğunu,sırfbuyüzdentemin
edilmesigerektiğinibizlerbiliyoruz.
Amagetiremiyorlar.İkincibiriaşe
kademesihareketediyor,odageri
dönüyor.SonundaKatgirişiyorbu
işe,fakatobileeliboşdönüyor.
Arkalarakaymakmümkündeğil,
aradaniğnebilegeçemez,ateşlero
kadarsık!
Kemerlerimizisıkıyoruz,ağzımıza
birazcıkbirşeyalsaküçmislifazla
çiğniyoruz.Amayinedekaretmiyor,
karnımızzilçalıyor.Birparçacık
ekmeğimvardıyedek,içiniyedim,
torbamdakabuğukuruyor,aradabir
kemiriyorum.
★
Gece,dayanılırgibideğil.
Uyuyamıyoruz;bakışlarımızıdikmiş,
önümüzebakıyor,sersemlemiş
duruyoruz.Tjaden,kemirilmişekmek
kenarlarınıfarelerepeşkeşçekmiş
olmamızahayıflanıyor.Bizonları
saklayacaktık,şimdiolsaydıyerdik,
diyor.Suyumuzdayok,amaekmek
kadardeğil.
Sabahadoğru,ortalıkhenüz
karanlıkken,birpatırdıoluyor.Sürü
halindekaçanfareler,geçitteniçeri
dalıyor,duvarlaratırmanıyorlar.El
lambalarıkargaşalığıaydınlatıyor.
Hepimizferyat,küfür,farelere
saldırıyor,saatlerdiriçimizdebiriken
ümitsizliği,hıncıboşaltıyoruz.
Yüzlerimizkasılmış,kollarvuruyor,
hayvanlarcıyakcıyakbağrışıyorlar.
Durmayagelmez,onlarbizesaldırır.
Buyüklenişbiziçokyordu.Yattık,
yinebekliyoruz.Bizimbarınağın
henüzbirzarargörmemesibir
mucizedoğrusu.Henüzyerinde
duran,sayısıpekaz,derin
dehlizlerdenbiridebizimki.
Birçavuşsürünerekiçerigiriyor,
yanındabirekmek.Üçkişigeceleyin
ateşhattınıgeçipbirazyiyecek
getirmeyemuvaffakolmuşlar.
Anlattıklarınagöre,ateş,azalmayan
birşiddetletopmevzilerimizekadar
uzanıyormuş.Karşıtarafınbukadar
çoktopunerdengetirdiklerineakıl
ermiyormuş.
Beklememizlazım,beklemeliyiz.
Öğleüstütahminimçıktı.
Acemilerdenbiri,birbuhrangeçirdi.
Benepeydironugözetliyordum:
Sinirlisinirliçenesinioynatıyor,
yumruklarınıaçıpkapatıyordu.Bu
yuvalarındanfırlamış,zorlanan
gözlerigördükmüanlarızbiz.Son
saatlerdekisakinliği,birgörünüştü
sade.
Şimdiayağakalkıyor,
sezdirmedensürünüyor,biran
oyalanıyor,sonrageçidedoğru
kaymakistiyor.Yattığımyerde
yolunukesiyor,soruyorum:“Nereye
gidiyorsun?”
“Şimdigeleceğim!”diyeönümden
geçipgitmekistiyor.
“Beklehele,ateşyavaşlarşimdi.”
Kulakkabartıyor,gözleribiran
parlıyor.Sonrayinekuduz
köpeklerdekigibiperdeleniyor
gözleri;susuyor,yolvermemiçin
beniiteliyor.
“Birdakika,arkadaş!”diyorum
yükseksesle.
Katilgileniyor.Neferbenikakışlarken
Katyakalıyoronu,ikimizsımsıkı
tutuyoruz.
Bağırmayabaşlıyor:“Bırakınbeni,
bırakın,dışarıçıkacağım!”
Sözdinlediğiyok,sağasola
debeleniyor,ağzıköpürüyor,manasız
birtakımlaflargeveliyor.Barınak
korkusunatutulmuş,burada
boğulacağınısanıyor,tekgayesi
kendisinidışarıyaatmak.Bıraktıkmı
korunmadan,gizlenmedendeligibi
koşargider.Böyleçoklarınıgördük,
builkideğil.
Gözleridönmüş,çılgıngibi
olduğundan,başkaçarekalmıyor;aklı
başınagelsindiye,pataklıyoruzonu.
Birhamlede,merhametsizce
dövüyoruz.Sonundaşimdilikyine
sessiz,yerineoturuyor.Ötekilerbu
sahnekarşısındasararıyorlar.
Onlarındagözüyılarinşallah.Bu
yaylımateş,buzavallıların
kaldırabileceklerişeydeğil.Acemi
eratdeposundansonraöylebir
badireyedüştülerki,değilonları,
görmüşgeçirmişleribileperişaneder
budurum.
Buolaydansonra,boğucuhava,
dahadasinirbırakmıyorbizde.
Mezarlarımızdayızsanki;sadece
üzerlerimizintopraklaörtülmesini
bekliyoruz.
Ansızınbirgümbürtükeskinbir
ışık.Tamtepemizedüşenbirgüllenin
şiddetinden,barınak,ekyerlerinden
çatırdıyor.Bereket,mermihafifde
betondireklerdayanıyor.Madeni,
korkunçbirses.Duvarlarsallanıyor;
tüfekler,miğferler,toztoprak
uçuşuyor.Kükürtlübirdumansızıyor
içeri.Muhkembarınaktailerideşu
dahageçenlerdeyapılanentipüften
barınaklarınbirindeolsaydıkşimdi
hiçbirimizsağkalmazdık.
Amatesiryeterikadarberbat
aslında.Deminkieryinesapıtmaya
başladı,yanınaikikişidahakatıldı.
Birikaçıyor,kalanikisinigüçlükle
tutuyoruz.Kaçanınpeşinedüşüyor,
ayaklarınaateşetsemmi,diye
düşünüyorum.Birdenvınlayan
mermiler;kendimiyereatıyorum.
Ayağakalktığımvakithendek
duvarınısıcakmermi,etveüniforma
parçalarıylakaplanmışbuluyorum.
Dönüyorum.
İlknefer,sahidençıldırdıgaliba.
Tutmasaktosvurankoçlargibi
duvaravuruyorbaşını.Gece,bunu
geriyegötürmemizgerekiyor.
Şimdilikbirtaarruzolursa,hemen
çözebilmekiçinbirazgevşekçe
bağlıyoruz.
Kat,iskambiloynamayıteklif
ediyor.Neyapılırbaşka?Belkihavayı
yatıştırır.Amaboşuna;kulağımız
hep,yakınımızadüşenmermilerde.
Kaçelaldığımızışaşırıyor,terskağıt
oynuyoruz.İsteristemezbıraktık.
Dörtbiryanınavurulan,boyuna
gümbürdeyenbirkazaniçindeyiz
sanki.
Birgecedaha.Gerginliğe
kanıksadıkbayağı.Çentiklibirbıçak
gibimurdariliğimizikazıyan
öldürücübirgerginlik.Ayaklarımız
yürümekistemiyor,ellerimiztitriyor,
vücudumuzgüçlüklezaptedilen
deliliğin,adetameydanıboşbulmuş,
boşalansonsuzbirhomurtunun
üzerindeincebirzarsanki.Artık
vücudumuzdaetdeyok,kasda.Hiç
tasavvuredemediğimizbirşey
göreceğizkorkusuylabirbirimizin
yüzünebakamıyoruz.Dudaklarımızı
sıkıyoruz.Geçer...geçer...atlatırız
belki.
★
Yakınımızdakimermisesleri
kesiliyoransızın..Ateşdevamediyor,
amagerilerde;bizimbarınak,şimdi
ateşdışında.Elbombalarımızıalıyor,
barınağınüzerineatıyor,dışarı
fırlıyoruz.Yaylımateşdinmişonun
yerinearkamızdazorlubirbarajateşi
başlamıştışimdi.Taarruzbaşlıyor.
Delikdeşikolmuşbuçöldedaha
insanlarbulunabileceğinekiminanır?
Amaiştesiperlerdenmiğferler
çıkıyor,ellimetreilerimizdemevzie
girmişbirmakineli,takırdamaya
başlıyor.
Telörgümanilerikopmuş,
parçalanmış.Yinedetutarlarbiraz.
Karşıtarafıntaarruzageçtiğini
görüyoruz.Bizimtopçumüdahale
ediyor.Makinelilertakırdıyor,
tüfeklerçatırdıyor,taarruzedenler
ilerlemeyeçalışıyorlar.HaieileKropp
elbombalarınıkullanmaya
başlıyorlar.Mümkünolduğukadar
çabukatıyorlar,birisionlarabombayı
sapınıçekipuzatıyor,onlarda
fırlatıyorlar.Haiealtmışmetreye
atıyor,Kroppelli;bu,tecrübeedilmiş
birusûl,önemlide.Karşıtaraf
koşarkenotuzmetrekadaryakına
gelmedikçehiçbirşeyyapamaz.
Kasılmışyüzlerden,düz
miğferlerdenanlıyoruz.Fransızlar
bunlar.Telörgükalıntılarınakadar
geliyorlar,epeytelefatverdikleri
görülüyor.Yanımızdakimakineli,bir
sırayıdeviriyorboydanboya;derken,
dolduruştutukluklarıoluyor;onlar
yaklaşıyorlar.
İçlerindenbirininkirpimaniine
tökezlediğinigörüyorum,yüzü
yukarda,vücutçuvalgibisarkıyor,
ellerihavada,duaetmekistiyorsanki.
Sonravücutbüsbütünçöküyor.
Mermilerlekopmuş,elleri,bilek
uçlarıylaberaberteldeasılıkalıyor.
Geriçekiliyorduk,oandayerden
üçbaşkalktıyukarı.Miğferlerden
birininaltındakarasivribirsakal,iki
gözgördüm;üzerimedikilmişikigöz.
Elimikaldırdım,amabuacayip
gözlerebombayıatamadımbirtürlü.
Birçılgındakikaboyunca,bütün
savaşmeydanı,etrafımdadöndü
durdufırdolayı.Kımıldamayantek
şeydibugözler.Derken,karşıdakibaş
kımıldadı,birel,birhareketvebenim
bombaoyanadoğruuçtu.
Geriyekoşuyor,kirpimanilerini
barınağaçekiyor,ateşlenmiş
bombalarıarkamızafırlatıyor,geri
çekilirkenbiryandandabomba
atışınadevamediyoruz.En
yakınımızdakimevzilerden
makineliler,veryansınediyorlar.
Tehlikelihayvanlaroldukşimdi.
Savaşdeğil,ölümekarşıkorunmabu
bizimyaptığımız.Bizbombaları
insanlarakarşıatmıyoruz,şuanda
insanminsanbildiğimizyok.Orada
ellerle,miğferlerleölümsaldırıyor
peşimizden;üçgündenberiilkdefa
yüzyüzegeliyoruz,üçgündenberiilk
defakendimizionakarşı
koruyabiliriz;çılgınbiröfkebürümüş
içimizi;darağacındabitkin
beklemiyoruzartık;canımızı
kurtarmak,canımızıkurtarıp
öcalmakiçinyakıpyıkabilir,
öldürebiliriz.
Hertümseğin,herdikenlitel
kazığınıngerisineçömeliyor,
patlayıcımaddedemetlerini
gelenlerinayaklarınasavunuyor,
kaçıyoruz.Patlayanelbombalarının
havabasıncıkollarımıza,
bacaklarımızaçarpıyor,kedilergibi
pısmış,kaçıyoruz.Bizialıpgötüren
dalgayagömülü,bizivahşileştiren;
eşkiya,katil,iblisyapan;korkuyla,
azapla,yaşamakhırsıylakuvvetimizi
katkatçoğaltan,bizebirkurtuluş
yoluarayan,boğuşanbudalgaya
kendimizikaptırmışkaçıyoruz.
Karşıdangelenleriniçindebabanbile
olsa,hiçduraklamadanonunda
göğsünebirbombayapıştırırsın!
Önsiperlerbırakılıyor.Siper
miydibunlar?Delikdeşik,yıkılmış..
Tektüksiperdöküntülerigeçitlerle
birbirinebağlıoyuklar,mermiçukuru
artıkları,hepsibukadar.Amakarşı
tarafıncankaybıçoğalıyor.Buderece
birdirenmeummamışlardı.
★
Öğlenoluyor.Güneşortalığı
kavuruyor,akanterlergözlerimizi
yakıyor;ceketimizinyenleriyleterleri
siliyoruz,kandaoluyorarada.
Oldukçaaztahripgörmüşilksiper
çıkıyorkarşımıza.İçerisidolu,karşı
taarruzahazır,bizidealıyorlar.Bizim
topçuşiddetlibirsürgüateşiaçıyor,
akınıtıkıyor.
Peşimizdekihatlarduruyor,
ilerleyemiyorlar.Hücum,topçumuz
sayesindeparçalanıyor.Pusudayız.
Ateşyüzmetreilerisinitarıyorvebiz
tekrarileriatılıyoruz.Yanımdabir
onbaşınınkafasıuçuyor.Onbaşı
birkaçadımdahakoşuyor,birfıskiye
gibiboynundankanfışkırıyor.
Süngüsüngüyegelemiyoruz,karşı
tarafçekiliyor.İlksiperlerimize
tekrarkavuşuyoruz.
Ah,budönüş!Koruyucu,yedek
mevzilereulaştınızişte!İçerlere
sürünmek,içlerindekaybolmak
istiyorsunuz.Fakatgeridönmemiz,
tekrardehşetiniçineatılmanızgerek.
Buandaeğerbirerotomat
olmasaydık,bitkin,iradesizserilir,
kalırdık;amaileriyeçekiliyoruz
tekrar;iradesiz,fakatçılgın,
kudurmuş,vahşi..Öldürmek
istiyoruz;çünkükarşıdakilerbizim
candüşmanlarımızşimdi;tüfekleri,
bombalarıüzerimizeçevrili.Biz
onlarımahvetmezsekonlarbizi
mahvedecekler!
Esmertoprak;paramparça,çatlak,
kopukesmertoprak;güneş
ışınlarındacilalıparıltılariçinde;dur
oturbilmeyenboğuksesliotomat
hareketlerininarkaplanıdır;
hırıltılarımızyaylarıngıcırtısı,
dudaklarımızkupkuru,başımız
zilzurnaiçilmişbirgecenin
sabahındagibiharap,boşalmış;
sallana,sendeliyeilerliyoruz.Kalbura
dönmüşdelikdeşikruhlarımıza
işkencelibirısrarlaburguburgu
işliyorgüneşteparıldayanesmer
toprağın;cançekişen,ölmüşerlerin
hayali.Ölenerler,neçarekader,der
gibiuzanmışyatıyorlar;biz
Üzerlerindenatlayıpgeçerken,
bacaklarımızasarılıphaykırmakister
gibiyatıyorlar.
Birbirimizekarşıbütün
duygularımızıkaybettik;birimizin
hayali,ötekimizinhızdanbitkin
bakışlarınaçarptıkçabirbirimizi
tanımıyoruzadeta.Hiçbirşey
hissetmeyenölüleriz;birsihirbaz
hüneri,tehlikelibirbüyüneticesi
henüzkoşabilen,henüzöldürebilen
ölüleriz.
GençbirFransızgerikalıyor,
yetişiyoruz,ellerinikaldırıyor,bir
elindehalabirtabanca.Anlaşılmıyor,
ateşmiedecek,yoksateslimmi
oluyor?Birkürekdarbesiyüzünü
ikiyebiçiyor.Birikincisibunu
görüyor,kaçmayaçabalıyor,bir
süngüfışırtıylasırtınasaplanıyor.
Havayafırlıyor,kollarınıaçmış,ağzı
alabildiğineaçık,sendeleyerekileri
atılıyor,sırtındasüngüsallanıyor.Bir
üçüncüsütüfeğiatıyor,yereçöküyor,
elleriylegözlerinikapatıyor.Yaralıları
taşımaküzerebirkaçöbüresirle
birliktegeridekalıyor.
Düşmanınpeşinde,birden
kendimizidüşmanmevzilerinde
buluyoruz.
Bumevzilerehemenhemen
onlarlaaynızamandaerişiyor,bu
sayedeaztelefatveriyoruz.Bir
makinelihırlamayabaşlıyor,birel
bombasıylaişinibitiriyoruz.Amabu
birkaçsaniyebizdendebeşkişinin
karnındansüngülenmesineyetiyor.
Kat,yaralanmadankalmışbir
makinelitüfeknişancısınınyüzünü
dipçikleyamyassıediyor.El
bombalarınıkullanmayafırsat
vermedenöbürlerinidesüngülüyor,
sonrasusuzluktankavrulmuş,suya
saldırıyoruz.
Hertaraftatelmakaslarıaçılıp
kapanıyor,manilerüzerinetahtalar
atılıyor,dargeçitlerdensiperlere
atlıyoruz.Haie,iriyarıbirFransız’ın
boynunabirkürekindiriyor,ilk
bombayıatıyor.Birgöğüssiperi
gerisinebirkaçsaniyebüzülüyoruz,
şimdisiperindüzkısmıboşartık.
İlerdekikıvrımadoğruyenibir
bombavınlıyor,oradadayolaçılıyor;
koşarkenbarınaklaradabombalar
sallıyoruz.Toprakyerindenoynuyor,
çatırdıyor,tozuyor,inliyor.Kayganet
parçaları,yumuşakvücutlarüzerinde
sendeliyoruz.Yarılmışbirkarnın
üzerinedüşüyorum;ölününbaşında
yeni,temizbirsubaykepiduruyor.
Savaşduraklıyor.Düşmanla
irtibatkesiliyor.
Buradauzunmüddet
tutunamayacağımıziçin,topçumuzun
himayesindekendimevzilerimize
çekiliyoruz.Çekilirken,oarada
apartoparenyakınbarınaklara
saldırıyor,konservefalanne
görürsek,bilhassatereyağıvecorned
beefkutularınıtopluyoruz.
Sağsalimgeridönüyoruz.Şimdilik
karşıdanyenibirtaarruzyok!Bir
saattenfazlayatıyor,soluyor,
yorgunlukalıyoruz;kimse
konuşmuyorhenüz.Öylesinebitkiniz
ki,dehşetliaçolduğumuzhalde
konserveleraklımızabilegelmiyor.
Yavaşyavaştekrarbirazoinsana
benzemeyebaşlıyoruz.
Karşıtarafıncornedbeef'leri
bütüncephedemeşhur.Hattasırfbu
konserveleriçinzamanzaman
karşıyabaskınyaptığımızbileolur.
Çünkübizimiaşedurumu,
umumiyetleberbattır,hepaçızdırbiz.
Hepsihepsibeşkutuele
geçirebilmişiz.Oradakilereiyi
bakıyorlarmışdoğrusu.Şalgam
marmeladıylaaçlıktanimanı
gevreyenbizleregöreşahanebirşey!
Oradaetsebil,eliniuzatkafi.Haiebir
deinceuzunbirFransızfrancalası
yakalamış,palaskasınınarasına
kürekgibisokuvermiş.Francalanın
birucukanlıbiraz,amaorasını
kesiverdinmi,tamam!
Şuanda,yiyeceğimizolması,ne
isabet!Bizimkuvveteihtiyacımızvar
daha.Tokkarın,iyibirbarınakkadar
önemlidir;bizimyiyeceğe
düşkünlüğümüziştebuyüzden
hayatımızıtoklukkurtarabilir.
Tjadenikimataradakonyak
yürütmüş.Eldeneledevrediyoruz.
★
Akşamduasıbaşlıyor.Gece
yaklaşıyor,mermiçukurlarından
sisleryükseliyor.Buçukurlar,hayalet
sırlarıylasolusanki.Akduman,önce
ürkekürkekkenarlarasürünüyor,
sonraçukurdandışarıtaşıyor,gitgide
uzunşeritlerhalindeçukurdan
çukurayayılıyor.
Havaserin.Nöbetteyim;gözlerim
karanlığadikili.Hertaarruzdansonra
böyleolur;halsizim;buyüzden
düşüncelerimlebaşbaşakalmak
yoruyorbeni.Doğrudürüstdüşünce
dedeğilbunlar;hatıralar,benişu
dermansızanımdabastırmış,içimi
gariphüzünlerledolduranhatıralar.
Paraşütlüışıtmamermileri
yükseliyorhavaya.Birsahnebeliriyor
gözümünönünde:Biryazakşamı,
manastırınrevakındayım,rahip
mezarlarıyladolubahçeortasında
açmışyüksekgülfidanlarına
bakıyorum.Dörtbiryandaevliya
heykellerivar.Ortalıktakimseleryok;
buçiçeklidörtgen,büyükbir
sessizlikle,sarılı;güneşkoca,kül
rengitaşlarüzerindesıcacık;elimibu
taşlarakoyuyor,sıcaklığı
hissediyorum.Arduvazçatınınsağ
köşesiüzerindeyeşilmanastırkulesi,
akşamınmatyumuşakmavisine
uzanıyor.Bahçeyiçepçevrekuşatan
revaktakiparıltılı,küçüksütunlar
arasında,yalnızkiliselerde
görülebilenserinbirloşlukvar;ben
oradaduruyor,kadınlardangelen
karışıkbazımeseleleriyirmiyaşımda
öğreneceğimidüşünüyorum.
Sahneşaşırtacakkadarbana
yakın,banadokunuyoradeta.Derken
birışıtmamermisininparıltıları
arasındabirdeneriyipgidiyor.
Tüfeğimitutuyor,düzeltiyorum.
Namluıslak;
namluyukavrıyor,parmaklarımla
neminigideriyorum.
Bizimşehrinarkasındakiçayırlar
ortasında,birderekenarındabirdizi
yaşlıkavakağaçlarıvardı.Derenin
yalnızbirtarafındaydılar,ama
uzaktangörülürdü;kavaklıyol
denirdiburaya.Bizçocuklarpek
severdikbuağaçları;anlaşılmazbir
kuvvetbizionlaraçekerdi;hazan
bütüngünüoradageçirir,kavakların
ohafifhışırtılarınıdinlerdik.
Ağaçlarınaltına,derekıyısınaoturur,
ayaklarımızıhızlıhızlıakıpgiden
durusularasarkıtırdık.Suyuntemiz
kokusu,kavakyapraklarındarüzgarın
türkülerihayalimizisarardı.Onları
çokseverdik.Ogünlerinhayalişimdi
bilesilinipgiderken,kalbimçarpıyor.
Netuhaf,dönüpgelenbu
hatıralarınikiniteliğivar:Birincisi
sessizlikledoluoluşları;bu,onların
enkuvvetlitarafı.Sonragerçek
olmadıklarıhaldegerçeketkisi
bırakmaları.Sessizgörüntülerbunlar;
kelimesiz,hiçkonuşmadan,
bakışlarla,tavırlarlabanabirşeyler
söyleyengörüntüler.Susuşlarıöyle
dokunaklıki,benikoluçlarını
tutmaya,tüfeğimesarılmaya
zorluyor;buhareketleriyapmasam
bugevşeyişte,buçekilişteyok
olacağım,vücudumonlarıniçinde
eriyecek,realitelerinardındakisessiz
kuvvetleredoğruakıpgidecek
sanıyorum.
Sessizlikbizim
kavrayamayacağımızbirşeyolduğu
içindirki,bunlarsessizbukadar.
Cephedesessizliknegezer;cephenin
tesirsahasıokadaruzaklaragiderki,
neyapsakdışındakalamayız.Enuzak
depolarda,dinlenmeyerlerindebile
mermilerinuğultusu,boğuk
gürültülerikulaklarımızdadırdaima.
Bizimhiç,busesleriduyamayacak
kadaruzaklaragittiğimizolmuyor.
Heleşusongünlerdebugürültü,
büsbütünçekilmezoldu.
Geçmişzamanhayallerinin
hüzündendahabüyükbirarzu
uyandırmayışınınsebebi,onlardaki
busessizliktir.Muazzam,şaşırtıcıbir
hüzün.Onlar,geçmiştekaldılar,geri
gelmezlerbirdaha,geçtigittihepsi;
kaybettiğimizbirbaşkadünya.Onlar
kışlameydanlarındaisyancı,vahşibir
arzuuyandırdılariçimizde;ozaman
bizebağlıydılarhenüz,birbirimizden
ayrıbiledüşmüşolsak,bizonlarındık,
onlarbizim.Şafakpembelikleriyle
ormanınsiyahsiluetleriarasında
kırlaratalimegiderkensöylediğimiz
askertürkülerindeyükselirlerdi;
içimizdeolan,içimizdentaşan
kuvvetlibirhatıraydıonlar.
Amahurdabusiperlerde
kaybettikbuhatırayı.Onunartık
yükseldiği,belirdiğiyokiçimizde..Biz
ölüyüzouzakta,ufukta;oartıkbir
hayal,esrarlıbirgölgedir;birfelaket
gibiçullanırüzerimize,bizondan
korkarız,bizonuümitsizseveriz.
Kuvvetlidir,bizimarzumuzda
kuvvetlidir.Amaonaerişilemezki;
bizbunubiliriz.Birgeneralolmak
ümidikadarboşunadıronaerişmek
arzusu.
Bugençliğimizinülkesi,bize
tekrarverilsebile,neyapabilirizbiz
onu?Oalemdenbizegeçmişonarin,
gizlikuvvetleridahadiriltemeyizki!
Bizonlardaolabiliriz,onlarla
kaynaşabiliriz,onlarıhatırlayabiliriz,
onlarısevebiliriz,onlargözümüzün
önünegeldikçeheyecanlanabiliriz.
Amabununölmüşbirarkadaşımızın
fotoğrafıönündedüşüncelere
dalmaktanbirfarkıyokki;yüzhatları
onunhatlarıdır,buonunyüzüdür;
birliktegeçmişgünlerimiz
hatıramızdaaldatıcıbircanlılık
kazanır;fakatyinedeodeğildirbu
resim.
Bizartıkeskisigibibağlıdeğilizdir
ona.Biziçekenonungüzelliğinin,
havasınınşuurumudur?Hayır!Kendi
hayatımızınolaylarındapayıolanbir
kardeşlik,birberaberlikduygusudur;
bukardeşlikbizisarmış,
annelerimizinbabalarımızın
dünyasınıbizimiçindaimabiraz
anlaşılmazhalesokmuştur;çünkü
biz,hepmuhabbetleriçinde,nasılsa
kendimizionlarakaptırmış,onlara
ramolmuşuzdur.Enküçükşeylerbizi
gününbirindehepsonsuzluk
yollarınabırakıvermiştir.Bu,belkide
gençliğimizinhakkıydısadece.Biz
henüzhiçbirhuduttanımıyor,hiçbir
taraftasondiyebirşeykabul
etmiyorduk;kanımızdaümidi
taşıyorduk,günlergeçtikçebizitek
varlıkhalinegetirenümidi.
Bizbugüngençliğimizinülkelerine
seyyahlargibigidebiliriz.Biz
gerçeklerdekavrulduk;farkları
tüccarlar,mecburiyetleridekasaplar
gibibiliyoruz.Bizartıkoeski
tasasızlardeğiliz;bizşimdimüthiş
vurdumduymazolduk.Ölmeyeceğiz
amayaşayacakmıyız?
Kimsesizçocuklargibibırakılmış,
yaşlıinsanlargibigörmüşgeçirmişiz;
kabayız,üzgünüz,satıhtayız..Galiba
mahvolmuşuz.
★
Ellerimüşüyor,vücudum
ürperiyor;oysaılıkbirgece.Sisserin
sade;önümüzdekiölülereusulusul
yaklaşan,onlarıniçerleresinmiş,
büzülmüşhayatkalıntılarınıemip
sömürenkorkulusis.Ölülerin
benizlerisabahasararmış,yeşile
çalmışolur;kanlarıpıhtılaşır,siyah
olur.
Paraşütlüışıtmamermileri
yükseliyorhala;zalimışıklarınıtaş
kesilmiştopraklarasaçıyorlar;
kraterlervesoğukışıklarladolu
haliyle,aygibiyeryüzü.Derimin
altındakikan,düşüncelerimekorku
vehuzursuzlukyolluyor.
Düşüncelerimkuvvettenkesiliyor,
titreşiyorlar,sıcaklıkvehayatistiyor
onlar.Tesellivealdanışolmadıkça
dayanamazonlar,ümitsizliğinçıplak
görüntüleriönündekarışıyorlar.
Aşkablarınıntıkırtısını
işitiyorum,sıcakyemekburnumda
tütüyor.Yemekbanaiyigelir,
yatıştırırbeni,güçbelakendimi
tutuyor,nöbetiminbitmesini
bekliyorum.
Sonrabarınağagidiyor,önümde
birkahbulgurbuluyorum.Yağlı,tadı
daiyi.Yavaşyavaşyiyorum.Ateş
azaldığıiçin,ötekilerkeyifli,amaben
susuyorum.
★
Günlergeçiyor;saatlerhem
anlaşılmaz,hemdebilinenşeyler.
Hücumlar,karşıhücumlarayol
açıyor;siperlerarasındakimermi
çukurlarıyladoluarazideyavaşyavaş
ölülerbirikiyor.Fazlauzaklarda
olmayanyaralılarıçokluk
kaldırabiliyoruz.Amabazılarıuzun
müddetolduklarıyerdekalıyor,azar
azaröldükleriniişitiyoruz.'
Birtanesiniikigünboşunaaradık.
Yüzükoyunyatıyor,yantarafına
dönemiyorduherhalde.Onu
bulamayışımızbaşkatürlü
açıklanamaz;çünküinsanancakağzı
yerdehaykırırsabulunduğuyeritayin
güçleşir.
Yarasıberbattıanlaşılan;okadar
ağırolmayan,vücuduyarıbaygın
uyuşturupbırakacakşekildesarsan,
amaiyileşmeümidiolmadığıiçin
insandaacılaradayanmagücü
bırakmayan,buyüzdenhafif
denemeyecek,oberbatyaralardandı
herhalde.Kalça,yahutbel
kemiğindenvurulmuştur,diyorKat.
Göğsündenyaralıolsabukadar
bağıramazdı;yarasıbaşkabiryerinde
olsaydı,kımıldayabilirdi,görürdük.
Sesigittikçekısılıyor.Busesöyle
bahtsızbirseski,heryandan
duyuluyor.İlkgecebizdenüçkişionu
aramayagittiler.Yerinitayin
ettiklerinisanıpdaoyanadoğru
süründüklerivakit,ses,busefer
başkataraftangelmeyebaşlamıştı.
Sabahakadarboşunaaraştırdık.
Bütüngünaraziyidürbünlerle
taradık,hiçbirşeybulunamadı.İkinci
gün,yaralınınsesiyavaşladı;
dudaklarının,ağzınınkuruduğubelli
oluyordu.
Bölükkomutanımız,onubulacak
olanınizniniönealacağını,üçgünde
fazladanizinvereceğinivadetti.
Parlakbirteşviktibu;amabizbuvait
olmadandaelimizdengeleni
yapıyorduk;yaralınınhaykırışlarına
candayanmıyorduçünkü.Nitekim
KatileKroppöğledensonratekrar
aramayaçıktılar.Albert'inkulak
memesinibirmermisıyırdı.Boşuna
gitmişoldular,yaralıyıbulamadılar.
Yaralınınnediyebağırdığıaçıkça
anlaşılıyordu.Öncehep,imdat!diye
bağırmıştı.İkincigece,birazateşi
vardıherhalde;karısıyla,çocuklarıyla
konuştu;ikidebir:“Elise”dediği
duyuluyordu.Bugüniseyalnızağladı.
Akşamüstüsessöndü,bir.hıçkırık
oldu.Bütüngecehafifçeinledi.
Rüzgarsiperlerimizedoğruestiği
için,olduğugibiduyulduinilti.
Sabahleyin,artıkölmüştür,diye
düşünüyorduk;tıkanıkbirhırıltıdala
aksetti.
Gündüzlerçoksıcak;ölülerse
gömülmedenduruyorlar.Hepsini
toplayamıyoruzki!Onlarıalıpdane
yapacağımızıbilmiyoruz.Onları
mermilergömüyor.Kimisininkarnı
balonlargibiyükseliyoryerden.
Fışırdıyor,geğirirgibisesler
çıkarıyor,kımıldıyorlar.İçlerindeki
gazgurulduyor.
Gökyüzümavivebulutsuz.
Akşamlarboğucuoluyor,toprakta
buramburamsıcaklıktütüyor.
Rüzgarbizdenyanaestikçekan
kokusugeliyor,ağırveiğrenç
derecedebaygınbirkoku.Mermi
çukurlarındakiölülerinkloroformve
çürümeylekarışıksıcakbuharları,
bizeöğürtüvefenalıkveriyor.
★
Gecelersakingeçiyor.Mermilerin
bakırsevkçemberlerini,Fransız
ışıtmafişeklerininipekparaşütlerini
toplamafaslıbaşlıyor.Buçemberlere
buderecedüşkünlüğümüzün
sebebiniaslındahiçbirimiz
bilmiyoruz.Toplayanlarındediğine
göre,kıymetlişeylerbunlar.Bazıları
öyleçoktopluyorlarki,geridönerken
yüklerininaltındaikibüklüm
yürüyorlar.
Haie,hiçdeğilsebirsebep
gösteriyor:Bunlarıçorapbağıolarak
kullansındiyesevgilisine
gönderecekmiş.Busöz
Friesland'lılarımüthiş
keyiflendiriyor;ellerinidizlerinevura
vura:“Vallahipekhoş,ilahiHaie,
ömürsündoğrusu!”diyorlar.Hele
Tjadenkırılıyorgülmekten;enbüyük
çemberonunelindeki;ikidebir
bacağınageçiriyor,dahadanekadar
bololduğunugösteriyor.“Haie,yahu,
bunlarabacakister,bacak!”Zihni
dahayukarılaratırmanıyor.“Sonrada
onagörebirkıçlazım;filinkikadar.”
Bununladabitirmiyor:“Öylebir
kıçabirgüzelşaplakatardımben
olsam,ofbe!”
Nişanlısıbudereceilgitopladığı
içinHaie'ninağzıkulaklarınavarıyor,
memnunbirtavırla:“Oturaklıdır
bizimki!”diyorkısaca.
İpekparaşütlerdahapratikşeyler.
Göğüsgenişliğinegöre,üçüdördübir
blûzolur.Kropp'labenbunlarımendil
yerinekullanıyoruz.Başkaları
evlerinegönderiyorlar.Buincecik
kumaşparçalarınınçoklukne
tehlikelerpahasınaelegeçirildiğini
kadınlargörselerdi,ödlerikopardı.
Kat,Tjaden'i,patlamamışbir
mermidenkılınıbile
kıpırdatmaksızınçemberçıkarmaya
çalışırkengörüyor.Buişibirbaşkası
yapsapatlardımermi;fakatTjaden'in
şansıvardırdaima.
Bütünbiröğleüstü,siperlerimizin
üstündeikikelebekoynaşıyor.Sarı
kanadlarıkırmızıbenekli.Bunları
buralaraçekenne?Sağdasoldageniş
birsahaiçindenebirbitki,nebir
çiçek.Birkafatasınındişleriüzerinde
eğleşiyorlar.Kuşlardaonlargibi
kaygısız,kuşlardaharbealıştılar
çoktan.Hersabahikicephearasında
tarlakuşlarıhavalanıyor.Biryılönce
kuluçkayayattıklarını,yavrularını
uçurduklarınıdagörmüştük.
Siperlerdefarelerdenyana
rahatız.Karşıdalarşimdi,sebebinide
biliyoruz;besleniyorlar.Nerdebir
faregörsek,ateşediyoruz.Geceleri
karşıtaraftayenidenkamyonsesleri
duyuyoruz.Günboyusadecenormal
ateşlekarşılaşıyor,busayede
siperlerihaleyolakoyabiliyoruz.
Oyalanacakşeydevar,buişiuçaklar
görüyor.Hergünsayısızçarpışmalar,
seyircitopluyorbirsürü.
Savaşuçaklarınasesçıkarmıyor,
amagözetlemeuçaklarındanvebadan
tiksinirgibinefretediyoruz;çünkü
peşlerindentopçuateşibaşlıyor.Bu
uçaklar,göründükleribirkaçdakika
sonraşarapneller,mermileryağıyor.
Buyüzden,birgündebeşisıhhiye,
onbirkişiverdik.İkisiöyleunufak
olmuşlardıki,Tjaden'egöresiper
duvarındankaşıklakazınıp
karavanaylagömülebilirlerdi.Bir
başkasınınbacaklarıylabirlikte
belindenaşağısıparçalanmıştı.
Siperdegöğsüduvaradayalıöldü,
yüzülimonsarısıydı,topsakalının
arasındahalasigarasıparlıyordu;bu
sigara,dudaklarındacızırdayarak
sönünceyekadarparıldadı.
Ölülerişimdikihaldebüyükbir
mermiçukurunakoyuyoruz.Şimdiye
kadarüstüsteüçsıraoldular.
★
Yaylımateş,ansızınyinebaşlıyor.
Bizyineelikolubağlıbekliyor,
meraktankatılmış,oturuyoruz.
Taarruz,karşıtaarruz,darbe,
mukabildarbe.Kelimelerbunlar,ama
yaiçlerinealdıklarmanalar?Çokcan
kaybımızoluyor,heleacemierlerden.
Bizimkesime,ölenlerinyerineyeni
askerlerverdiler:Sondefasilahaltına
alınmışgençgenççocuklardankurulu
yenialaylardanbirigeldi.Bu
çocuklarınpekbirşeybildikleriyok;
cepheyesevkedilmedenöncenazari
bazışeyleröğrenmişler,okadar.El
bombasınedir,biliyorlargerçi;ama
arazidekorunmanasılolur,
anladıklarıyok.Herşeydenönce,
bunuanlamıyorlar.Onların
görebilmesiiçinbirtoprakarızasının
enazyarımmetreyüksekolması
lazım.
Takviyeyeihtiyacımızvardı;ama
buacemilerbizimişimize
yarayacaklarıyerde,başımızadaha
daişaçtılar.Buzorlutaarruz
bölgesindepekdebiçarebunlar;
sapırsapırdökülüyorlar.Bugünkü
mevzimuharebeleri,bilgiister,
tecrübeister;insanınaraziden
anlamasıgerekir;mermileri,
mermilerinseslerini,tesirlerini
kulaktantanımakicabeder;nereye
düşeceklerini,nasıldağılacaklarını,
korunmaçareleriniöncedentayin
edebilmeklazımdır.
Bugençyedeklerinbütünbunlar
hakkındahemenhiçbilgileriyok
tabii.Harcanıyorlar,çünkübir
şarapnelibirmermiden
ayırdedemiyorlar.Biçiliyorlar,çünkü
tauzaklaratoslayan,tehlikesiz,o
alamet“kömürsandıkları”nın
çıkardıklarıgümbürtülerekulakasıp
korkuyorlardayatıkyolluküçük
canavarlarınıslıkgibihafif
vınlayışlarınıduymuyorlar.Dağılıp
kaçacaklarına,koyunlargibi
birbirlerinesokuluyorlar;yaralıları
bileuçaklartarafındantavşanlargibi
öldürülüyor.
Buuçukbenizliyüzler;kıvrılmış
eller;yinedeileriatılan,hücumeden
buzavallılardakiyürekleracısıo
cesaret;yüksekseslehaykırmayı
gözealamayan;göğüsleri,karınları,
kolları,bacaklarıparçalanmış,anne
diyeinleyen;yüzlerinebakılır
bakılmazhemensusuverenbusadık,
buzavallıinsancıklarıncesareti!
Onlarınoölü,ayvatüylüuzun
yüzleri;ölmüşçocuklarınkorkunç
ifadesizliğinitaşıyordu.
Onlarıgörenlerin;sıçrayışlarını
koşuşlarını,vurulupdüşüşlerini
görenlerinboğazlarınataşgibibir
şeyotururadeta.insanınbuderece
aptalolduklarıiçin,onlarıdövesi
gelir;onlarıkucaklayıp,sizinhurda
işinizne,diyerekburalardan
uzaklaştırmasıgelir.Griceket,
pantolonveçizmegiymişler;ama
çoğununüniformasıöylebolki,
Üzerlerindendökülüyor:Omuzları
daracık,vücutlarıküçücük.Buçocuk
bedenlerinegöredikilmişüniforma
yokki!
Bireskiaskerekarşılık,beşon
taneacemiervuruluyor.,
Birgazbaskınıbirçoğunusilip
süpürüyor.Kendilerinibekleyen
akıbetisezebilecekhalegelmemişler.
Birbarınakdolusumorarmışbaşlar,
kararmışdudaklarbuluyoruz.Bir
mermiçukurundaymışlar,
maskelerinivakitsizçıkarmışlar;
diptegazındahadauzunbirzaman
kaldığınıbilmemişler;yukarıdaki
askerlerimaskesizgörünceonlarda
maskelerinisıyırmışlarveçekmişler
havayıiçlerine;ciğerlerikavrulmuş.
Durumlarıümitsiz;kankusakusa,
tıkanmanöbetleriiçindekıvrana
kıvranaölüyorlar.
★
Birsiperparçasıiçinde,birden
karşımdaHimmelstoss'ugörüyorum.
Aynıbarınaktabüzülmüş,duruyoruz.
Herkesnefesinikesmiş,yanyana
duruyor;taarruzunbaşlamasını
bekliyor.
Çokheyecanlıolduğumhalde,
siperdendışarıkoşarkenaklımdan
şimşekgibibirdüşüncegeçiyor:
Bakıyorum,Himmelstossyok.Derhal
dönüpsipereatlıyorum,buluyorum
onu:Hafifbirkurşunsıyrığınıbahane
edipyaralıpozutakınmışköşede
duruyor.Yüzüdayaktançıkmışgibi.
Birkorkunöbetigeçirmekte;neolsa
odahenüzyeniburada.Fakatgenç
yedeklerindışarıdaolupdaonun
siperdekalışı,beni"çılgına
döndürüyor.
“Dışarı!”diyebağırıyorum.
Kımıldamıyor,dudakları,bıyığı
titriyor.
“Dışarı!”diyetekrarlıyorum.
Bacaklarınıtopluyor,duvara
yapışıyor,birköpekgibidişlerini
gösteriyor.
Kolundantutuyor,çekip
kaldırmakistiyorum.Cıyaklargibi
bağırıyor.Tepematıyor.Boynundan
yakalıyor,birçuvalgibisilkeliyorum;
kafasısağasolasallanıyor;yüzüne
karşıhaykırıyorum:“Rezilherif,
dışarı!Köpoğlu,cellat,saklanıyorsun
ha?”Gözlericamgibioluyor;başını
duvaraçarpıyorum:“Seniöküz,seni!”
Böğrünebirtekmeindiriyorum:“Seni
domuzseni!”Başıönünesarkmış,
siperdendışarıitiyorum.
Busıradabizimkilerdenbirparti
dahahücumageçiyor,başlarındabir
deteğmenvar.Teğmen,bizigörüyor,
sesleniyor:“İleri,ileri,katılın,
katılın!”Benimyapamadığımıbu
sözleryapıyor,Himmelstoss,amirin
sözünüdinliyor,uyanırgibi
bakınıyor,taarruzageçenlere
katılıyor.
Onunpeşindengidiyor,sıçradığını
görüyorum.Oşimdikışla
meydanındakidemirgibi
Himmelstoss'turyine.Teğmenibile
geçiyor,tailerdekoşuyor.
★
Yaylım,baraj,perdeateşleri;
mayınlar,gazlar,tanklar,makineli
tüfekler,elbombaları.Kelimeler,
kelimeler,fakatdünyanın
dehşetleriniiçlerinealankelimeler.
Yüzlerimizkabukbağlamış,
zihnimizkurumuş,boşalmış;müthiş
yorgunuz;taarruzbaşlarken
bazılarınıdürtüşlemekgerekir,
uyanıpkatılmalarıiçin,gözlerimiz
yanıyor,ellerimizlimelime,
dizlerimizkanıyor,dirseklerimizyara
bereiçinde.
Geçenler;haftamı,aymı,yılmı?
Günlersadece.Bizvaktin,can
çekişenlerinrenksizyüzlerinde
yanımızdangeçipgittiğinigörüyoruz;
biziçimizekaşıkkaşıkyiyecek
tıkıyor,bizkoşuyor,bizatıyor,biz
vuruyor,bizöldürüyor,bizorada
hurdayereseriliyoruz.Bizhalsiziz,
körelmişiz;biziayaktatutansadece,
bizdendahaperişanlarınbulunuşu;
bizefaltaşıgibiaçılmışgözlerle
Tanrılarabakargibibakanların,
hazanölümdenyakasınısıyıranların
bulunuşu.
Oazıcıkdinlenmesaatlerinde
öğretiyoruzonlara:“Bak,şutencere
gibişeyigörüyormusun?Bir
mayındıro,geliyor!Olduğunyerde
kal;yuvarlanırgidero.Amaşöyle
gidersefırla,kaç!İnsanondan
kaçabilirpekala!”
Onlarınkulaklarınıoufak
mermilerinsinsivınıltılarına
alıştırıyor,onlarabunlarısivrisinek
vızıltısınabenzeyençıtırtılarından
tanımayıöğretiyoruz;onlara
bunların,sesleriçoköncedenduyulan
kocamermilerdendahatehlikeli
olduğunuanlatıyoruz.Onlara
uçaklardannasılkorunacaklarını,
baskınkarşısındanasılölünumarası
yapılacağını,çarpmadanyanınsaniye
öncepatlamasıiçinelbombasının
nasılçekilmesigerektiğini
gösteriyoruz.Onlarıtapaları
müsademelimermilerkarşısında
kendilerinişimşekhızıylaçukurlara
nasılatacaklarınıbelletiyor;bir
demetbombailebirsiperinasıl
toparlayıvereceklerini,düşman
bombalarıylabizimkilerarasındaki
ateşalmamüddetininfarkını
açıklıyor,gazbombalarının
çıkardıklarısesedikkatleriniçekiyor,
onlaraölümdenkurtulabilmeninpüf
noktalarınıgösteriyoruz.,
Onlardinliyorlar,pekidiyorlar;
amayenibirtaarruzoldumu,
heyecandanyinedeçoğunuyanlış
yapıyorlar.
HaieWesthus'usırtıparamparça
götürdüler;hernefesalışındayaranın
içindendoğru,ciğerinininipkalktığı
görülüyordu.Elinisıkabildim.“Her
şeybitti,Paul!”diyeinledi;duyduğu
acınınşiddetindenkolunuısırıyordu.
Bizkafataslarınınçoğugitmiş
insanlarınyaşadıklarınıgörüyoruz;
ikiayağıdakopukaskerlerin
koştuklarınıgörüyoruz;kırık,çentik
çentikkemikartıklarıüzerindeen
yakınçukuradoğrusekiyorlar.Bir
onbaşışöyleböylebirkilometre
mesafeyiavuçlarıüzerindesüründü,
paramparçadizlerinipeşisırasürüdü.
Birbaşkasısargıyerinegidiyordu,
kenetliellerindenbarsakları
sarkıyordu.Bizağızsız,altçenesi
uçmuş,yüzügitmişadamlar
görüyoruz;boşanankanıdurdurmak
içinkolundakiatardamarıdişleriyle
sıkanbiriylekarşılaşıyoruz.Güneş
doğuyor,geceoluyor,mermiler
vınlıyor,hayatsonaeriyor.
İçindeolduğumuzdelikdeşik
toprakparçası,üstündüşman
kuvvetlerineyinedebırakılmıyor.
Ancakbirkaçyüzmetresinifedaettik.
Amahermetreyebirölüdüşüyor.
★
Bizideğiştiriyorlar.Altımızda
tekerleklerdönüyor;uyuşmuş
dikiliyor,“Dikkat,tel!”dendikçe
çömeliyoruz.Bizburalaragelirken
mevsimyazdı,ağaçlaryeşildihenüz,
şimdisonbaharhalivar,gecepuslu
venemli.Kamyonlarduruyor,yere
atlıyoruz;karmakarışıkbiryığın,
isimlerdenibaretbirkalıntı.
Karanlıktasağlısolluadamlar
duruyor;yüksekseslealay,bölük
numaralarınıokuyorlar.Her
okuyuştaküçükbirparça;kirpas
içinde,solgunaskerlerden,perişan,
ufakbirkısım,korkunçderecede
küçükbirkalıntı,esaskümeden
ayrılıyor,öneçıkıyor.
Derken,birisibizimbölüğün
numarasınısöylüyor.Sesbölük
komutanımızınsesi,demekyaşıyor,
kolusargılariçinde.Onadoğru
gidiyoruz;Kat'ıAlbert'itanıyorum;
birsıraoluyor,dirsekdirseğegeliyor,
bakışıyoruz.
Bölüknumaramızınbirdahave
birdahaokunduğunuişitiyoruz.
Komutan,istediğikadarçağırsın;
hastanelerden,mermiçukurlarından,
sesiduyulmazki!
Tekrar:“İkincibölük,buraya!”
Busefersesdahakısık:“İkinci
bölüktenbaşkakimseyokmu?”
Komutansusuyor,sorarkensesi
birazdahakısılıyor:“Hepsibukadar
mı?”Veemirveriyor:“Sağdansay!”
Sabahkurşunrenginde,biz
buradangiderkenmevsimyazdı
henüz,vebizyüzellikişiydik.Şimdi
üşüyoruz,sonbahar,yapraklar
hışırdıyor,sesleryorgundökülüyor:
“Bir...iki...üç...dört...”veotuzikide
duruyorses.Uzunbirsessizlik
oluyor,sonrasessoruyor:“Başka
kimseyokmu?”Vebekliyor,sonra
hafifçesöylüyor:“Mangakolu!”Ve
seskesiliyorveancak
tamamlayabilir:“İkincibölük...”
Güçlükle:“İkincibölük...Adiadım
marş!”
Birerlekoldakısabirdizi,ağırağır
sabahadoğruyürüyor.
Otuzikinefer.
VII
Biziherzamankindendaha
gerilereçektiler;birliğimizinyeni
baştankurulmasıiçinbiracemierat
deposunagötürdüler.Bölüğümüze
yüzdenfazlaikmalerilazım.
Şimdilikboşkaldıkçasağdasolda
dolaşıyoruz.İkigünsonra
Himmelstossdabizegeliyor.
Cephedenberiburnusürtülmüşartık.
Barışmateklifediyor.Benhazırım;
çünküonun,sırtıparçalanmışHaie
Westhus'unasıltaşıdığınıgördüm.
Üstelikartıkanlayışlıdakonuştuğu
için,bizikantinedavetetmesinebir
itirazımızolmuyor.Yalnız,Tjaden
kuşkulu,kapalı.
FakatTjaden'indegönlüoluyor;
çünküHimmelstossizinligiden
aşçıyakendisininvekaletedeceğini
söylüyor.Delilolarakdaelimizebir
kiloşekersıkıştırıyor,Tjaden’eayrıca
ikiyüzelligramtereyağı.Hattabizi
ardardaüçgüniçinpatates,şalgam
soymayamutfağaaldırıyor.Mutfakta
önümüzekoyduğuyemek,
mükemmelsubayyemeği.
Böylecebiraskeribahtiyaredecek
ikişeyedebirandakavuşuyoruz:İyi
yemek,istirahat.Düşünülürseazbir
şey.Dahabirikiseneönceayıplardık,
kendimizi.Amaşimdimemnunuz
adeta.Herşeyalışmayabakıyor,
siperlerbile.
Herşeyigörünüştebukadar
çabukunutmamızınsebebi,bu
alışkanlıktır.Dahaevvelsigünateş
dünyasındaidik;bugünaptalcaşeyler
yapıyor,dilenciliğeçıkıyoruz,yarın
yinesiperleregideriz.Aslında,hiçbir
şeyiunuttuğumuzyok.Bizhurda
harbteoldukçacephedegeçen
günlerimiztaşgibiiçimizeçöküyor,
çünkühemenhatırlanamayacak
kadarağırbugünler.Hatırlamaya
kalksakezerlerbizi;ziraşukadarını
olsunanlamışbulunuyorum:İnsan
sinipkaldıkçadehşetetahammül
eder,fakatdüşünmeyekalkıştımı,
onuöldürürbudehşet.
İlerihatlaragidince,kurtuluşun
tekçaresinibundabularaknasıl
hayvanlaşıyorsak,istirahate
çekildiğimizzamanlardadaherşeye
boşverenşaklabanlar,lapacılarolup
çıkıyoruz.Başkatürlüdeolamayız
biz;bubirmecburiyetadeta.Ne
pahasınaolursaolsun,yaşamak
istiyoruz;buböyleolunca,kendimizi
barışzamanınısüsleyebilecek,ama
hurdayersizduygularaezdirmeyiz.
Kemmerichöldü.HaieWesthuscan
çekişiyor;HansKramer'invücudunu
tamisabetkaydedenmerminin
saçıldığıyerlerdentoplayıpbiraraya
getirmekiçinkıyametgünündeçok
zahmetçekecekler;Martens'in
ayaklarıyokartık;Mayeröldü,Marx
öldü.Beyeröldü,Haemmerlingöldü;
yüzyirmikişivücutlarındamermi
yaralarıoradahurdayatıyor;pek
melunbirişbu;amaartıkbizene
bundan,bizyaşıyoruz.Onları
kurtarabilecekdurumdaolsaydık,biz
ölecekmişiz,aldırmaz,
kurtarırdık;çünkügıkbiledemeyiz,iş
onakalırsa!Bizürkmenedirbilmeyiz
pek..Ölümdenkorkarızbelkiamabu
başkaşey,maddibirşey...
Fakatarkadaşlarımızöldüler;biz
onlarayardımedemeyiz,onlar
sükûnakavuştular..Kimbilir,bizim
başımızanelergelecekdaha;
olduğumuzyereçöküpuyumak,
yahutnebulursakgövdeyeindirmek,
içmek,tütünümüzütüttürmek
istiyoruz;saatlerbomboşgeçmesin
diye.Hayatkısadır.
★
Sırtımızıdönüncecephenin
dehşetikayboluyor,adi,rezil
şakalarlayükleniyoruzcepheye.Birisi
ölecekolsa,büzüğünüsıktı,diyor;pek
çokşeydebuağzıkullanıyoruz.Bu
biziçıldırmaktankoruyor;işibu
yöndenaldıkçadayatabiliyoruz.
Amaunutmuyoruz!Yaylım
ateşlerdendönerdönmezbirliklerin
şenliklertertibettikleri,gülüp
eğlendiklerihakkındaharb
gazetelerininyazdıkları;palavradır.
Bizbunukeyfimizdenyapmıyoruz,
eğlenmesekmahvolacağızdaondan
yapıyoruz.Butaşkınlıkuzunzaman
sürüpgitmezzaten;neşemizaydan
ayaacılaşıyor.
Biliyorum;şimdiharbte
olduğumuzmüddetçetaşgibiiçimize
oturanşey,harbtensonratekrar
başkaldıracak,ölümkalımçatışması
ancakozamanbaşlayacaktır.
Cephedegeçengünler,haftalar,
yıllartekrargeridönecekler,ölmüş,
arkadaşlarımızozamandirilecekler,
bizimleyürüyecekler,kafalarımızao
zamandankdiyecektir,birgayemiz
olduğu.Budüşünceyleyürüyeceğiz,
ölmüşarkadaşlarımızyanımızda,
cephedegeçenyıllarardımızda
yürüyeceğizkimekarşı?
★
Buralardabirzamanöncebir
cephetiyatrosuvarmış.Verilen
temsillerdenkalmarenkliafişler,bir
tahtaperdeüzerindeyapışıkhala.
Kropp'laben,gözlerimizidörtaçmış,
buafişiseyrediyoruz.Halaböyle
şeylerinolabileceğiniaklımız
almıyor.Açıkrenkbiryazelbisesi
giymiş,birkızresmi;belindekırmızı
rugankemer.Birelibirparmaklığa
dayalı,öbürelindehasırşapka.
Ayaklarındabeyazçoraplar,yüksek
ökçeli,zarifatkılıbeyazayakkabılar.
Kızınarkasındabirkaçdalga
kıvrımıylamavideniz,yandaışıltılı
birkoy.Çokdagüzelbirkız,burnu
ince,dudaklarıkırmızı,bacakları
uzun;tasavvuredilemeyecekkadar
temiz,bakımlı.Herhaldegündeiki
kereyıkanır,tırnaklarınınarasında
kirmiryokturhiç.Olsaolsahazan
ufakbirkumtanesi.
Kızınyanındabiradamduruyor;
beyazpantolonlu,maviceketli;
başındagemicikasketi;amabizimbu
adamabaktığımızyokpek.
Tahtaperdedekikızbirharika
bizimiçin;dünyadaböyleşeylerde
olabileceğinitamamenunutmuşuz,
şimdibilegözlerimizeinanamıyoruz.
Yıllardırbunabenzerbirşey
görmedikşüphesiz.Bubiryana
ferahlık,güzellik,bahtiyarlıknamına
enküçükbirşeygörmedik.İştebarış;
barışbuolsagerek;bunuheyecanla
hissediyoruz.
“Şuhafifayakkabılarabakhele!
İnsanbunlarlayürüyüşyapsabir
kilometrebilegidemez!”diyor,sonra
dabusözümüpekaptalca
buluyorum;
böylebirresimkarşısındayürüyüşü
düşünmek,çoksaçmadoğrusu.
“Kaçyaşındadersin?”diye
soruyorKropp.
Tahminediyorum:“Olsaolsa,en
çokyirmiikidir,Albert.”
“Ozamanbizdenyaşlıolur.
Onyedidenyukarıdeğildirbence.”
Birürpertihissediyoruz.“Albert,
hanitamda..Nedersin?”
Başınısallıyor:“Evdebenimde
beyazbirpantolonumvar.”
“Beyazpantolon,”diyorum.“Ama
böylebirkız..“
Birbirimizitepedentırnağa
süzüyoruz.Sırtımızdaolupolacağı
rengiatmış,yamalı,kirpasiçinde
birerüniforma.Birmukayese
yapmakbileboşuna.
Bununiçin,tahtaperdeden,önce
beyazpantolonluadamıyırtıp
kazıyor,kızızedelemeyelimdiyede
dikkatleyapıyoruzbuişi.Busayede
gayeyeyaklaşıyoruzbiraz.Sonra
Kroppbirtekliftebulunuyor:“Gidip
şubitleribirtemizletsekmidersin?”
Benpektaraftardeğilim,çünkü
etüvünelbiselerezararıdokunuyor,
bitlerseikisaatekalmadangelipyine
buluyorlarbizi.Amaikimizdetekrar
resmedaldıktansonrabenbuteklifi
kabulediyor,hattadahadaileri
gidiyorum:“Birdenesek,temizbir
gömlekdebuluruzbelki!”
Albertnedüşünüyorsa
düşünüyor:“Dolakdahaiyi!”diyor.
“Belkidolakdabuluruz.Bir
arayalımhele.”
FakattamosıradaLeerileTjaden
yanımızageliyor,afişigörüyorlar.
Kaşlagözarasındakonuşmayabaldır
bacakkarışıyor.Bizimsınıftametresi
olantekoğlandıLeer;ballandıra
ballandıraanlatırdıyaptıklarını.
Resminkarşısındacoşuyor,başlıyor
açıksaçıkkonuşmaya;Tjadendeona
çanaktutuyor.
İğrendiğimizyokgerçi;asker
dediğin,müstehcenhikayeleranlatır;
amaşuandabizimhavamızagitmez
bunlar.Bununiçinyançiziyor,
içimizdezarifvemodaerkekeşyaları
satanbiryeregidergibibirhis,etüv
odasınagidiyoruz.
★
Konakladığımızevlerkanala
yakın.Kanalınöteyakasında
kavaklıklarlaçevrilidereciklervar;
kanalınöteyakasındakadınlardavar.
Bizimbuyakadakievlerboşaltıldı.
Karşıyakadaisehenüzoturanlarvar,
aradabirgörüyoruz.
Akşamleyinsuyagirdik,
yüzüyoruz.Kıyıdanüçkadıngidiyor.
Yavaşyürüyorlar;ayaklarımızda
yüzmedonlarımızyokamabaşlarını
öteyeçevirmiyorlar.
Leersesleniyor.Gülüyor,durup
biziseyrediyorlar.Kırıkdökükbir
Fransızcaileonlaralafatıyoruz;
aklımızanegelirseçabukçabuk,
karmakarışıksöylüyor,onlarınçekip
gitmeleriniönlemekistiyoruz.Pekde
fazlaahımşahınışeylerdeğiller,ama
öyleleriniburadanerdenbulabiliriz!
Birtanesiuzunboylu,siyahsaçlı.
Güldükçedişlerininışıldadığı
görülüyor.Hareketleriçabuk;
etekliğibacaklarındagevşekçe
dalgalanıyor.Susoğuk,fakatbiz
adamakıllıkeyifliyiz;gitmesinlerdiye
ilgileriniçekmeyeçabalıyoruz.
Nüktelersavuruyoruz,cevap
veriyorlar,anlamıyoruz;gülüyor,
işaretlerediyoruz.Tjadendahaakıllı.
Birkoşuevegidiyor,birtayınalıp
geliyor,tayınıgösteriyor.
Bu,bizebüyükbaşarısağlıyor.
Kadınlarbaşlarınısallıyor,yanımıza
gelindiyeişaretediyorlar.Ama
gidemeyizki!Karşıkıyıyaçıkmak
yasak.Köprübaşlarındanöbetçiler
var.Vesikasızimkanıyok.Bununiçin
sizbizegelindiyeişaretediyoruz;
fakatbaşlarınıkaldırarakolmaz
diyorlar,köprülerigösteriyorlar.
Onlarıdabutarafabırakmazlar.
Geridönüyorlar,yavaşyavaş
kanala,yukarıgidiyorlar,hepkıyı
boyundan.Yüzerekonlarayol
arkadaşlığıediyoruz.Birkaçyüz
metresonrayanasapıyor;ağaçların,
çalılarınkenarındabirevi
gösteriyorlar.Leeroradamı
oturuyorsunuz,diyesoruyor.
Gülüşüyorlar;evet,orada
oturuyorlarmış.
Sesleniyor,nöbetçilerbizi
göremezoluncageleceğimizi
söylüyoruz.Gece.Bugece.
Ellerinikaldırıyor,avuçlarını
birleştiriyor,yüzleriniellerine
yaslayarakgözleriniyumuyorlar.
Anladılar.İnceuzunesmer,dans
figürleriyapıyor.Sarışınları
cıvıldıyor:“Ekmek...İyi...”
Canlabaşlatasdikediyoruz,
getireceğizdiye.Dahabaşkanice
güzelşeyler;gözlerimizidöndürüyor,
ellerimizleişaretleryapıyoruz.Leer,
“Birparçasucuk'uanlatmaya
çalışırken,boğuluyorazdaha.
Gerekirsebütünbirerzakambarını
vadedeceğizhani.Gidiyorlar,arada
başlarınıçeviripbakıyorlar.
Bizimyakaya,kıyıyatırmanıyor,
dediklerievegidipgitmediklerine
dikkatediyoruz;olura,aldatırlarbizi.
Sonrayüzerekgeridönüyoruz.
Vesikasızhiçkimseköprüden
geçemez;mademöyle,bizdekarşıya
geceleyinyüzerekgideceğiz.Bir
telaştıralıyorbizi,neyapsaknafile,
biryerlerdeduramıyoruz.Kantine
gidiyoruz,ardabiravepunçbulunur.
Punçiçiyoruz;olmadık
maceralardandemvuruyoruz.
Birbirimizinsöylediklerineinanıyor,
dahabaskınlarınıuydurmakiçinsıra
bizegelsindiyesabırsızlanıyoruz.
Ellerimizkımıldıyorboyuna;sayısız
sigarafosurdatıyoruz.Nedensonra
Kropphatırlatıyor:“Onlarabirkaçda
sigaragötürsekiyiolur.”Kalan
sigaralarıhemenkasketlerimize
sokupkaldırıyoruz.
Hamelmalargibiyeşilgökyüzü.
Bizdörtkişiyizamaancaküçümüz
gidebiliriz;buyüzden,Tjaden’i
atlatmamızlazım.Parayakıyıp
yalpalamayabaşlayıncayakadarona
rumvepunçiçiriyoruz.Havaiyice
kararıncaTjadenortamızda,evimize
gidiyoruz.İçimizmacerahevesiyle
dolu,yanıptutuşmaktayız.İnceuzun
esmer,benimoluyor;aramızda
kadınlarıpaylaşıyor,anlaşıyoruz.
Tjadenotşiltesininüzerine
devriliyor,horlamayabaşlıyor.Biran
uyanıyor,öylekurnazcasırıtıyorki,
bayağıkorkuyoruz;numarayaptı,
içirdiğimizpunçlarboşagitti
sanıyoruz.Sonratekrardevriliyor,
uyumayadevamediyor.
.Üçümüzdebirertayınalıyor,gazete
kağıtlarınasarıyoruz;sigaraları,
ayrıcabuakşamverdikleribol
porsiyonkaraciğerezmesi
sucuklarınıdabirerpaketyapıyoruz.
Hediyelerfenadeğil.
Paketlerişimdilikçizmelerimize
sokuyoruz;karşıkıyıdatellere,cam
kırıklarınabasabilirizdiye
çizmelerimizialacağıznasılolsa.
Dahaönceyüzeceğimiziçin,elbiseye
hacetyok.Havadazatenkaranlık,yol
dauzakdeğil..
Çizmelerimizelimizde,yola
çıkıyoruz.Hemensuyadalıyor,
sırtüstüyüzüyor,içlerindeöteberi,
çizmelerimizibaşımızınüstünde
tutuyoruz.
Karşıkıyıdadikkatleyukarı
tırmanıyor,paketleriçıkarıyor,
çizmelerimizigiyiyoruz.Paketleri
koltuğumuzasıkıştırıyoruz.Islak,
çıplak,sadeceayaklarımızda
çizmeler,koşaradımgidiyoruz.Evi
hemenbuluyoruz.Çalılarınarasında,
karanlık.Leerbirköketökezliyor,
düşüyor,dirseğisıyrılıyor.
Pencerelerdepancurlarvar.Evin
etrafınıkolaçanediyor,tahta
aralıklarındaniçerisinigörmeye
çalışıyoruz.Sonrasabırsızlanıyoruz.
Kroppbirdentereddütediyor:“Ya
içerdebirbinbaşıvarsa?”
Leersırıtıyor:“Varsahemen
sıvışırız.Alaynumaralarımızıhurdan
öğrenir,”diyor,kendikıçınabir
şaplakatıyor.
Evinkapısıaçık.Çizmelerimiz
hafifgürültüçıkarıyor.içerdenbir
kapıaçılıyor,dışarıışıksızıyor,bir
kadınürküpbağırıyor.“Pist,pist,
camarade...bonami!”diyor,paketleri
kaldırıpgöstererekonuyatıştırmıya
çalışıyoruz.
Öbürikikadındaortaya
çıkıyorlar,kapıtamamenaçılıyor,ışık
vuruyoryüzümüze.Bizitanıyorlar,
kılığımızabakıpüçüdebaşlıyor
gülmeye.Kapıaralığındaeğilip
bükülerekgülüyorlar.Nedekıvrak
eğilişleri!
“Unmoment...”Çekiliyorlar,bize
giymemiziçinöteberiatıyorlar,olur
olmazsarınıyoruz.Şimdiartıkiçeri
girebiliriz.Odadabirküçüklamba
yanıyor,sıcakiçersihafifçeparfüm
kokuyor.Paketlerimiziaçıyor,
uzatıyoruz.Gözleriparlıyor,aç
olduklarıbelli.Sonrahepimizdehafif
birsıkılma.Leerişaretleyemek
yemelerinisöylüyor.Tekrarbir
canlılıkbaşlıyor;tabak,bıçak
getiriyor,yiyeceklerinbaşına
çöküyorlar.Kestiklerihersucuk
diliminiyemedenöncebirkere
havayakaldırıyor,hayranhayran
seyrediyorlar.
Bizisözyağmurunatutuyorlar;
çoğunuanlamıyoramabunların
dostçasözlerolduğunuhissediyoruz.
Bizlerdepekgençgörünüyoruz
herhalde;inceuzunesmer,saçlarımı
okşuyor;bütünFransızkadınlarının
söylediklerinisöylüyor:“Laguerre...
grandmalheur...pauvresgarçons...“
Kolunututuyor,dudaklarımı
avucunadeğdiriyorum.Parmaklan
yüzümükapatıyor.Hemenüzerimde
tahrikedicigözleri,derisinin
yumuşakesmerliği,kızıldudaklar.
Ağız,anlamadığımsözlersöylüyor.
Gözleridetamanlayamıyorum;
burayagelirkenumduğumuzdan
fazlasınısöylüyorbugözler.
Yandaodalarvar.GiderkenLeer
ilişiyorgözüme,sarışınasarılmış,
senlibenli.Ozatenbuişlerin
ustasıdır.Amaben:benuzak,hafif
zorlubirşeyekaptırmışımkendimi,
onateslimolmuşum.Arzularım
özleyişvegömülüştenibaretgarip
birkarışım.
Başımdönüyor,tutunabilecekhiçbir
şeyyokhurda.Çizmelerimizikapının
dışındabıraktık,bizeonlarınyerine
terlikverdiler.Bendebiraskerin
emniyetvepervasızlığınıgeri
çağıracakhiçbirşeyyokşimdi.Ne
silah,nepalaska,neüniforma,ne
kasket.Bırakıyorumbilinmeze
kendimi,kaderimi;çünkünedeolsa
korkuyorumbiraz.
İnceuzunesmer,düşünceye
daldığızamanlar,kaşlarımoynatıyor;
amakonuşurkenhareketsizbukaşlar.
Bazendasestambirkelimeolmuyor,
boğulupkalıyor,yahutyarıda
kesilmiş,aşıpgidiyorbeni;biryay,
birkavis,birkuyrukluyıldız.Ben
bunlardanneanlarım,benbunlarıne
bilirim?Azbuçukkavradığımbu
yabancıdilinkelimeleribeni
uyuşturuyor,birsessizliğegömüyor;
odaesmerveyarıışıkta,busessizlik
içindeeriyipsiliniyor,yalnız
üzerimdekiyüzyaşıyor,yalnızo
seçik.
Birinsanyüzüneçokcepheli;
dahabirsaatönceyabancıydı,şimdi
muhabbetlereeğilmiş.Bu
muhabbetinkaynağıbuyüzdeğil;o
yüzdehepbirdenparıldayangece,
dünya,kan.Odadakieşyalarbu
muhabbetteeriyor,değişiyor,
bambaşkakılıklaragiriyorlar;
lambanınışığıüzerinedüştükçe,
serin,esmerelüzerindegezindikçe
derim,bendebirhürmethissi
yaratıyoradeta...
Bütünbunlar;gitmemizeizin
verilen,kapısındakuyrukolup
beklediğimizoeratamahsus
genelevlerdekindennekadarfarklı!O
evleridüşünmekistemiyorum;ama
isteristemezaklımageliyor,
korkuyorum;oevlerinhatırasından
insanhiçbirzamankurtulamazbelki
de.
Derken,inceuzunesmerin
dudaklarınıhissediyor,odudaklara
doğruuzanıyorum;gözlerimi
kapıyor,böyleceherşeyisöndürmüş
olmakharbi,dehşeti,adiliği,sonra
gençvebahtiyaryenidenuyanmak
istiyorum.Afiştekikızınresmini
düşünüyor,biranhayatımınbukıza
erişmeyebağlıolduğunusanıyorum.
Benisarankollaradahaderinden
sokuluyorum,belkibirmucizeolur..
Dahasonra,bilmiyorumnasıl,
yinebirarayageliyoruz.Leer,demir
gibi.Gayetsamimivedalaşıyor,
çizmelerimizigiyiyoruz.Gecehavası,
sıcakvücutlarımızıserinletiyor.
Kavaklarkaranlığaboyvermiş,
hışırdıyorlar.Gökte,kanalsularında
ayvar;koşmuyor,yanyanayavaş
yavaşyürüyoruz.
“Birtayınadeğdi!”diyorLeer.
Konuşmakcanımistemiyor,
neşesizimhatta.
Derken,birayaksesiişitiyor,bir
çalılığıngerisinebüzülüyoruz.
Adımlaryaklaşıyor,tambizim
hizamızda.Çıplakbirasker
görüyoruz;çizmeli,tıpkıbizimgibi,
koltuğundabirpaket,koşaradım
gidiyor.Tamyollagidenasker,
Tjaden.Gözdenkayboldubile.
Gülüyoruz.Yarınbasacakkalayı.
Kimseyegörünmedenot
şiltelerimizedönüyoruz.
★
Kalemodasınaçağrılıyorum.
Bölükkomutanıizinkağıdını,tren
biletiniveriyor,iyiyolculuklardiliyor.
İznimnekadar,diyebakıyorum.
Onyedigün...İkihaftasıizin,üçgünü
degidişdönüş.Pekaz.Yoliçinbeş
günverilemez"mi,diyesoruyorum.
Bertinck,izinkağıdımabakmamı
işaretediyor.Hemencepheye
dönmeyeceğimiozamangörüyorum.
İznimibitirdiktensonraordugaha,
kursagideceğim.
Ötekilerimreniyorlarbana.Kat,
kaytarmanınyollarınıöğretiyor.
“Açıkgözsenordugahtakalırsın!”
diyor.
Birhaftasonragitseydimdaha
memnunolurdum;çünkübizim
arkadaşlardahabirhaftaburadalar;
iyiydideburası.
Tabii,kantindeiçkiısmarlamanı
lazım.Hepimizkafalarıbiraz
tütsülüyoruz.Üzerimebirmahzunluk
çöküyor,altıhafta,buralardanuzakta
kalacağım;şüphesizbirdevletkuşu
bu,amayadöndüğümzaman?
Hepsiniyineburadabulacakmıyım?
HaieileKemmerichçoktanöldüler,
bile.Şimdiacabakimdesıra?
İçiyoruz;hepsinetekerteker
bakıyorum.Albertyanımaoturmuş,
sigarasınıtüttürüyor,keyfiyerinde;
bizonunlaherzamanberaberdik.
KarşımdaKat,düşükomuzları,geniş
başparmakları,sakinsesiyle
çömelmiş,oturuyor.Dişlerifırlak,
kahkahalarıyaygaracıMüller.Gözleri
faregözlerinebenzeyenTjaden.Sakal
koyvermiş,kırkındagözükenLeer.
Başlarımızınüzerindehalkahalka
koyubirduman.Tütünsüzaskermi
olur!Kantinbirsığınaktır,bira
içkidendeyukardabirşey;
bacaklarımızıçekinmedenyayıp
gerinebileceğimizinişareti.Bizde
öyleyaptık,uzattıkbacaklarımızı;
sağasolatükürükatıyoruz,adet
budurdiye.Yarınsabahyolaçıkacak
birkimseyeöylegaripgeliyorki
bunlar!
Gece,kanalınkarşıyakasınatekrar
gidiyoruz.İnceuzunesmere
gideceğimi,dönüşümdedeburalarda
olmayacağımızı,yanibirbirimizibir
dahagöremeyeceğimizisöylerken,
korkuyorumadeta.Amaobaşını
sallıyor,pekaldırmıyorbuna.Bu
halineöncemanaveremiyor,sonra
sonraanlıyorum.Leer'inhakkıvar:
Cepheyegitseydimbenyineo,
“Pauvregarçon”olurdum.Amaizne
gidince..bunutaktıklarıyok,bu
önemlideğilöyle.Başlarınaçalsınlar
mırıltılarınıda,dırıltılarınıda!
Mucizeyeinanırsın,iştayınadayanır.
Ertesisabahüzerimdekilerietüve
soktuktansonra,sahratrenine
gidiyorum.Albert'leKatbeni
uğurluyorlar.Duraktatrenin
hareketinedahabirikisaatolduğunu
öğreniyoruz.İkisinindevazifeye
dönmesilazım.Vedalaşıyoruz^
“Hoşçakal,Kat;hoşçakal,Albert.”
Gidiyorlar,birikielsallıyorlar,
gitgideküçülüyorlar.Heradımlarını,
herhareketleriniavucumuniçigibi
bilirim;çokuzaklardabileolsalar,
adımlarından,hareketlerinden
tanırımonları.Derken,gözden
siliniyorlar.
Arkaçantamınüzerineoturup
bekliyorum.
Birdençılgıncabirsabırsızlık
sarıyorbeni;hemengideyim
istiyorum.
★
Bazıistasyonlardayatıyor,bazı
çorbakazanlarıönündeduruyor,bazı
tahtalaraçömeliyorum.
Sonraarazisıkıcıürkütücü,bildiğim
gibiuzayıpgidiyor.Duvarlarıbölme
bölme,badanalıevleri,saman
damlarınıbaşlarınakasketlergibi
çekmişköyle;eğikışıktasedeflergibi
parıldayanbuğdaytarlaları,meyva
bahçeleri,samanlıklar,yaşlı
ıhlamurlar;akşamhaliyle,tren
pencerelerindenkayıpgidiyorlar.
İstasyonisimleri,kalbimititreten
birermanaoluyorlar.Tren
pofurdayarakkoşuyor;camın
kenarındaduruyor,pervaza
yaslanıyorum.Gençliğimin"sınırları
buisimler.
Düzçayırlar,tarlalar,çiftlikler;
göğünönündetekkoşulubiraraba,
ufkaparalel,birbaşınagidiyor.
Önündeköylülerinbekleştiğibir
korkuluk,elsallayankızlar,tren
yolundaoynaşanoğlanlar,içerlere
doğrugidenyollar;dümdüz,topsuz,
tüfeksizyollar.
Vakitakşam;trenpofurdamasa
benhaykıracağım.Ovaaçılıyor;
genişliyor,hafifmavilikte,uzaklarda
tepelerinkenarçizgileribelirmeye
başlıyor.Dolbentepesininbu
karakteristikhatlarınıtanıyorum.Bu
testereağzıkenarlar,orman
zirvesininbittiğiyerdebirden
kesiliyorlar.Şehirbunlarınarkasında.
Altınkızılıbirışıkakıyordünyaya;
trenbirdönemeçtentakırtılarla
geçiyor,sonrabirvirajdahaiştebir
hayalgibisilik,loşkavaklar;uzakta,
uzunbirdizihalindesıralanmış,
gölge,ışıkveözlemyapılıkavaklar.
Onlarlabirliktetarlalarda
dönüyor,trenkavaklarınetrafını
dolanıyor,mesafeazalıyor,birblok
halinegeliyorlar.Biranyalnızbir
tanesinigörüyorum,sonraen
öndekininpeşindenötekilerdebir
birmeydanaçıkıyorlar.Uzunzaman
göğünaltındayineyapayalnızkalıyor,
derkenilkevlerleberabergörünmez
oluyorlar.
Biryayageçidi.Pencere
kenarındanayrılamıyorum.Başkaları
eşyalarınıtoplayıpinmeye
hazırlanıyorlar.Kendikendime,
geçtiğimizcaddeninadını
söylüyorum:BremerStrasse...
BremerStrasse...
Altındabisikletler,arabalar,
insanlar.Gribirsokak,gribirtünel.
Butünelbeniannemmişgibi
heyecanlandırıyor.
Sonratrenduruyor,istasyon
gürültü,seslenişvelevhadolu.Arka
çantamısırtlıyor,kancaları
takıyorum,tüfeğimielimealıp
basamaklardaniniyorum.
Perondaetrafımabakınıyorum;
hızlıhızlıgeçipgideninsanlardan
hiçbirinitanımıyorum.Birkızılhaç
hemşiresibanaiçecekbirşeyler
uzatıyor;istemiyorum;yüzüme
bakarak,yaptığıişinönemine
inanmış,aptalcagülümsüyor:“Bakın
benbiraskerekahveveriyorum!”
Bana,“arkadaş”diyor,birbueksikti.
Dışarda,istasyonunönünde,
caddeninyanındadereçağıldıyor,
değirmenköprüsününbentlerinden
beyazbeyazşırıldıyor.Köprünün
yanındadörteskibekçikulesi;onun
önündealacalı,kocaıhlamur,
ıhlamurungerisindeakşam.
Birburadaotururdukçokzaman,
ogünlergeçmiştekalalıhanidir;biz
buköprüdengeçerdik;bubirikmiş
suyunserin,çürüksükokusunu
teneffüsederdik;bentlerinbu
yanındakidurgunakışaeğilir,köprü
ayaklarındakisarmaşıkbitkilere,
yosunlarabakardık.Sıcakgünlerde
bentlerinöbürtarafındadurur,
fışırdayanköpükleredalargider,
öğretmenlerimizdenkonuşurduk.
Sağasolabakınarakköprüyü
geçiyorum;sudayineoeskiyosunlar,
ışıltılıkemerlergibisalkımsalkım.
Kulebinasındaütücükadınlar,eskisi
gibikollarısıvalı,beyazçamaşırların
önündeler,ütülerinkızgınlığıaçık
pencerelerdendışarıvuruyor.Dar
sokaktaköpeklerkoşuşuyor;evlerin
kapılarıönündeinsanlardurmuş,kir
pasiçinde,yükleraltındagidenbana
bakıyorlar.
Şutatlıcıdadondurmayerdik,
sigaraiçmeyioradaöğrendik.
Yanımdankayıpgidenşusokaktaki
bütünbinalarıtanıyorum;bakkal,
eczane,fırın.Derkentokmağı
aşınmış,kahverengikapının
önündeyim;elimağırlaşıyor.Kapıyı
açıyorum.İçerdenvurangaripbir
serinlik,gözlerimikamaştırıyor.
Çizmeleriminaltındamerdiven
gıcırdıyor.Yukardabirkapıaçılıyor,
birisitırabzandaneğiliyor..Açılan
mutfakkapısı,içerdepatatesomleti
kızarıyor,kokusubütüneveyayılmış
öyleya,bugüncumartesi.Eğilipaşağı
bakanablamolacak.Biranutanıyor,
başımıönümeeğiyorum,sonra
miğferimiçıkarıpyukarıbakıyorum.
Evetablam.
“Paul!“diyebağırıyor.“Paul...!“
Başımısallıyorumarkaçantam
tırabzanaçarpıyor,tüfeğimbirden
ağırlaşıyorelimde.
Hızlabirkapıaçıyor,sesleniyor:
“Anne,anne,Paulgeldi.”
Yürüyemiyorum.Anne,anne,Paul
geldi.
Duvaradayanıyor;miğferime,
tüfeğimesarılıyorum.Sımsıkı
tutuyorumbunları,amaartıkbir
adımbileatamıyorum.Basamaklar
gözlerimdensiliniyor,dipçiği
ayaklarımavuruyor,öfkeyledişlerimi
sıkıyorum.Fakatablamınsöylediği
buteksözkarşısındahiçbirşey
yapamadanduruyorum.Olanca
kuvvetimlekendimigülümsemeye,
konuşmayazorluyorum,amateksöz
söyleyemiyor,merdivendebedbaht,
perişan,korkunçbirkrampgeçirerek
öyleceduruyorum.Yanaklarımdan
aşağıgözyaşlarımakıyoryalnız.
Ablamgeliyor,soruyor:“Neyin
var?”
Ozamankendimizorlatoparlıyor,
sendeleyerekyukarkisofaya
çıkıyorum.Tüfeğimibirköşeye
dayıyor,arkaçantamıduvara
yaslıyor,miğferimiüzerine
koyuyorum.Üzerimdekiöteberiyle
palaskamıdaçıkarıyorum.Sonra
öfkelibirsesle:“Hadidurma,bir
mendilverbana!”diyorum.
Ablamdolaptanbirmendil
veriyor,yüzümüsiliyorum.Başımın
üzerindeduvardabircamkutuasılı;
eskidentopladığımrenklikelebekler
variçinde.
Birdenanneminsesiniişitiyorum.
Yatakodasındangeliyorbuses.
“Yattımı?”diyesoruyorum.
“Hasta!”diyecevapveriyorablam.
İçerigiriyor,elimiuzatıyor,
mümkünmertebesakinolmıya
çalışarak:“Bengeldim,anne!”
diyorum.
Yarıkaranlıktasessizyatıyor.
Sonraürkekçe
soruyor,bakışlarınınüzerimde
gezindiğinihissediyorum:“Yaralı
mısın?”
“Hayır,izinligeldim.”
Annemçoksolgun.Işığı
yakmaktançekiniyorum.“Bende
tutmuş,ağlıyorum,”diyor,
“sevineceğimyerde.”
“Hastamısın,anne?”diye
soruyorum.
“Bugünbirazkalkarım,”diyor;
kızartmayanmasındiyeikidebir
mutfağakoşanablamadönüyor:
“Mersinreçelinideaç!”diyor.
“Severdin,değilmi?”diyesoruyor
banada.
“Evet,anne,çoktanberi
yemedim.”
“Geleceğinibilmişizgibi!”diye
gülüyorablam.“Tamdasevdiğin
yemekvar.Patatesomleti,hemde
reçelli.”
“Öyleyabugüncumartesi.”
diyorum.
“Yanımaotur!”diyorannem.
Yüzümebakıyor.Elleri
benimkilerinyanındabeyaz,hasta,
incecik.Pekazkonuşuyoruz;hiçbir
şeysormadığıiçinderinbirminnet
duyuyorumonakarşı.Hemne
söyleyebilirim:Olanoldu,sağsalim
döndümşimdionunyanındayım.
Ablamdamutfakta,akşamyemeğini
hazırlıyor,şarkıdasöylüyorüstelik.
'“Yavrum,evladım!”diyorannem,
hafifsesle.
Bizaileiçindeöylefazlaşefkate
alışıkdeğiliz.dir.Derdigünü
çalışmak,çileçekmekolanfakirlerde
görülmezböyleşeyler.Onlarşefkati
öyleanlamazlar,hembildikleribir
şeyiikidebiraçığavurmaktan
hoşlanmazonlar.Anneminbana
yavrum,evladım,demesi,birbaşka
kadınınsevgisindenne
leryapacağınıbilmemesineeşittir.
Buevdeaylardırsadecebirbardaklık
Mersinreçelibulunduğunu,annemin
onubanasakladığınıgayetiyi
biliyorum:Şuşimdiverdiğibayat
kekleriçindeaynışey.Herhaldeiyi
birtesadüfoldu,birkaçkekgeçti
eline,onlarıdakaldırdı,benimiçin
birkenarakoydu.
Yatağınınkenarındaoturuyorum;
pencereden,doğru,karşıdakigazino
bahçesininkestaneleri,kahverengi
vesarıışıldıyorlar.Yavaşçanefes
alıyor,düşünüyorum:Evindesin,
evindesin!Fakatbirürkeklikvar
üzerimde,ondankurtulamıyorum,
yadırgıyorumhenüz.İşteannem,işte
ablam,iştekelebekkutum,mahun
piyano..Amabentamhurdadeğilim
henüz.Aradabirperdevar,bir
adımlıkmesafevar.Bununiçin
gidiyor,arkaçantamıalıpyatağın
yanınagetiriyor,kıtadangetirdiğim
öteberiyiortayadöküyorum:Kat'ın
buluverdiğibirbütünHollanda
peyniriikitayın,yarımkilokadar
tereyağı,ikikutuciğersucuğu,yarım
kilodomuzyağı,birküçüktorba
pirinç.
“İşinizeyararherhalde..”
Başlarınısallıyorlar.“Burada
yiyecekvaziyetifenadır,değilmi?”
diyesoruyorum.
“Evet,darlıkvar.Sizoradabuluyor
muydunuzbari?”
Gülümsüyor,getirdiklerimi
gösteriyorum.
“Herzamanböyleboldeğiltabii.
Eh,şöyleböyle!”
Erna,erzaklarıgötürüyor.Annem
birdenelimikavrıyor,kısıkbirsesle
soruyor:“Oralarçokmufena,Paul?”
Anne,bensananecevapvereyim?
Senbunuanlamayacak,asla
kavramayacaksın.Hemdoğruda
değilseninbunuanlaman.
Başımısallıyor:“Yok,anne!”
diyorum.“0kadarfenadeğil.Birsürü
arkadaşlarımızvar;fazla
sıkılmıyoruz.”
“Evet,amageçenlerdeHeinrich
Bredemeyergelmişti,oanlattı,
şimdilerdepekkorkunçmuşoraları;
gazvarmış,dahabirçokşeyler
varmış.”
Busözleribenimannemsöylüyor.
Gazvedahabirçokşeyler!diyor.
Annemsöylediğişeyleribilmiyor,
benimiçintasalanıyorsade.Ona,bir
seferinde,üçdüşmansiperi
gördüğümüzü;içindekileri,ne
haldelerseöyle,inmeinmişgibitaş
kesilmişbulduğumuzumu
anlatayım?Göğüssiperlerinde,
barınaklarda,bulunduklarıyerde,
yüzlerimosmorölüpkalıvermiş
olduklarınımı?
“Amanannenelerdesöylüyorlar!”
diyecevapveriyorum.“Bredemeyer,
kendindenuydurmuşbunları.İşte
görüyorsun,sapasağlamım.”
Annemintitreküzüntüsünü
görünceeskisükûnetimetekrar
kavuşuyorum.Şimdiartık
gezinebiliyor,konuşabiliyor,
sorulanlaracevapverebiliyorum;
dünyalastikgibiyumuşayacakda,
damarlarımkavgibiçürüyecekde
birdenduvaradayanmayamecbur
kalacağımkorkusuyokartık.
Annemyataktankalkmakistiyor;
okalkıncayakadarmutfağaablama
gidiyor,soruyorum:“Anneminnesi
var?”
Ablamomuzlarınıkaldırıyor:
“Birkaçaydırhasta,yatıyor,sana
yazdırtmadı.Birkaçdoktora
gösterdik.Birisikansergaliba,dedi.”
★
İznimikaydettirmeyeaskerlik
şubesinegidiyorum.Sokaklarıyavaş
adımlarlageçiyorum.Oradahurda,şu
bu,banabazışeylersoruyorlar.Fazla
durmuyor,çokkonuşmak
istemiyorum.
Kışladandönerkenbirisi,yüksek
seslebeniçağırıyor.Dalmış.gitmiş,
dönüpbakıyor,karşımdabirbinbaşı
görüyorum.Paylıyorbeni:“Sizselam
vermesinibilmezmisiniz?”
“Affedersiniz,binbaşım!”
diyorum,şaşırmış.“Görmedim.”
Sesinidahadayükseltiyor:“Siz
terbiyelikonuşmasınıdabilmez
misiniz?”
Şeytan,indirsuratınabirtane,
diyor;amakendimitutuyorum;iznim
gerialınırçünkü.Selamvaziyetine
geçiyor:“Görmedim,Binbaşım!”
diyorum.
“Ohaldelütfengözünüzüdört
açınız!”diyesoluyor.“Nedirsizin
isminiz?”
Söylüyorum.
Şişkin,kırmızıyüzühalaöfke
içinde.
“Kıtanız?”
Talimnameyeuygunolarak
bildiriyorum.Halasonunu
getirmiyor.
“Bulunduğunuzyer?”
Fakatyeterartık;söylüyorum:
“LangemarckBixchootearası.”
“Nasıl?”diyesoruyor,afallamış.
Kendisinebirsaatönceizinli
geldiğimiaçıklıyor,artıkçekergider
diyedüşünüyorum.Yanılmışım,hatta
dahadaköpürüyor:“Cepheadetlerini
hurdadadevamettirmekişinize
geliyorgaliba.Yoköyleşey!Burada,
çokşükür,disiplinvar.”
Emrediyor:“Yirmiadımgeriye,
marş,marş!”
Boğukbirhınççöküyoryüreğime.
Amaonakarşıbirşeyyapamamki;
istesebeniderhaltevkifettirir.
Geriyefırlıyor,sonrayineonadoğru
ilerliyor,altımetrekalaçakıgibi
selamvaziyetinegeçiyor,binbaşıyı
ancakaltımetregeçinceelimiaşağı
indiriyorum.
Benitekrarçağırıyor;gönlümü
alırcasına,kusurumubudefalık
affettiğinihatırlatıyor.Selamdurarak
minnettarlığımıgösteriyorum.
“Haydiyallah!”diyeemrediyor.
Topukvurupgeridönüyor,
gidiyorum.
Buhadise,akşamımızehirediyor.
Kendimieveatıyor,üniformayı
çıkarıpbirköşeyefırlatıyorum;
çıkaracaktımzaten.Dolaptansivil
elbisemiçıkarıyor,onugiyiyorum.
Yadırgıyorumbuelbiseyi.
Enikonukısalmış,daralmış,askerde
boyatmışım.Yakada,kravatda
zorlukçıkarıyorbana;sonunda
kravatımıablambağlıyor.Nehafifbu
elbise;insanyalnızdongömlek
giymişgibioluyor.
Aynadakendimebakıyorum.
Tuhafımagidiyorbugörünüş.
Güneşteyanmış,epeyboyatmış,
bulûğçağlarındabiroğlan,şaşkın,
beniseyrediyor.
Annem,sivilgiyindiğimiçin
memnun;bukılıklaonadaha
yakınım.Amababamüniformalı
olayım,beniaskerkıyafetimle
ahbaplarınagötürsünistiyor.
Amabenistemiyorum.
★
Sessizcebiryerdeoturmakne
güzelşey;meselagazinoda,gülle
attıklarıyerinyanında,kestane
ağaçlarınakarşı.Masaya,yere
yapraklardüşüyortektük,ilk
yapraklar.Önümdebirbardakbira;
içkiiçmeyiaskerlikteöğrendim.
Bardakyarılanmış;serin,hoşbiradan
önümdedahabirkaççekimlikvarşu
halde;istersembirikincisini,bir
üçüncüsünüdegetirtebilirim.Burada
neyoklamavar,nebombardıman.
Gazinocununçocuklarıgülle
yuvarlıyorlar;köpek,başıdizime
dayalıduruyor.Gökmavi;kestane
ağaçlarınınyapraklarıarasından
Margaretkilisesininyeşilkulesi
yükseliyor.
Ala,hoşumagidiyor.Ama
insanlardanbaşalamıyorumki!Soru
sormayanbirivarsaodaannem.
Fakatbabamöyledeğil.Cephedeolup
bitenlerianlatayımistiyor;buhem
duygulandırıyorbeni,hemdesaçma
buluyorum.Babamlaartıkalış
verişimizkalmadıgibibirşey.
Boyunabirşeylerdinlesinistiyor.
Böyleşeylerinanlatılmaya
gelmeyeceğinibilmiyor,farkındayım;
hatırınıhoşetmekistiyorumgerçi,
amabunlarısözhalinesokmak
tehlikelibenimiçin.Anlatmaya
kalkışırsamdevleşmelerinden,başa
çıkılamazhalegelmelerinden
korkuyorum.Cephedeolupbitenleri
bizdeaçıksaçıkbilseydikhalimiz
niceolurdu!
Buyüzdenonabazıeğlenceli
olaylarıanlatmaklayetiniyorum.Ama
babamsüngüsüngüyeçarpışıp
çarpışmadığımızısoruyor.Hayır,
diyorum;kalkıpgezmeyeçıkıyorum.
Fakathiçbirşeyihalletmiyorbu.
Caddedebirkaçkere,tramvayların
tekerlekgıcırtılarınıuğuldayan
mermilerzannedipirkiliyorum;
derkenbirisiomzumadokunuyor.
Almancaöğretmenim!Beylik
sorularaboğuyorbeni:“Ee,cephene
alemde?Müthiştirmüthiş,değilmi?
Eh,korkunçamadayanmamızlazım.
Hemsonraoradasizeiyi
bakıyorlarmışhiçdeğilse,öyle
duydum.Siziiyigördüm;Paul,demir
gibisiniz.Buralardadurumkötü
şüphesiz,tabiibirşey;malûm,eniyi
şeylerdaimaaskerlerimizindir.”
Beni,peşisırasürüyüpbir
gazinoyagötürüyor.İzzetikramla
karşılanıyorum,birmüdürelini
uzatıyor:“Yaa,demekcepheden
geliyorsunuz.Moralnasılorada?
Mükemmeldir,mükemmel,değilmi?”
“Herkesevinedönmekistiyor.”
diyorum.
Gürültülübirkahkahaatıyor:
“Tamam!AmaönceFransızların
hakkındangelinde!Sigaraiçer
misiniz?Birtaneyakınhele!Garson,
bizimgençaskeredebirbiragetir!”
Neçare,sigarayıalmış
bulunuyorum,oturmamlazım.
İkramınbinibirpara,bunadiyecek
yok.Amabenyinedesıkılıyor,
sigarayımümkünmertebeçabuk
içiyorum.Birşeyleryapmışolmak
içinbardağıbirdikişteboşaltıyorum.
Hemenbirikincisiniısmarlıyorlar;
biraskerenelerborçluolduğunu
biliyormillet.Yurdanerelerini
eklememizgerektiğinikonuşuyorlar.
Demirkösteklimüdür:“Bilhassa”
diyor,“Belçikanıntamamı,Fransanın
kömürbölgeleri,Rusyanınbüyükbir
kısmı!”Buralarınınedenalmamız
icabettiğihakkındaincedeninceye
sebeplergösteriyor,düşmanlarımız
razıolanakadardiretmemiziistiyor.
SonraFransayınerdenyarıpgirmek
lazım,onuaçıklamıyagirişiyor;arada
banadönüyor:“Nebitmez,mevzi
muharebesidirbusizinki!”diyor.
“Birazdavranınyahu,temizleyin
herifleri,ondansonragelsinbarış!”
“Bizekalırsacepheyiyarmak
imkansız!”diyecevapveriyorum.
“Karşıtarafınyedekkuvvetleripek
çok,hemsonraharb,sizin
düşündüğünüzgibideğil,bambaşka
birşey.”
Üstünbirtavırlareddediyor,
benimbuişlerdenhiçanlamadığımı
ispatakalkıyor:“Teferruat
bakımından,şüphesiz!”diyor.“Ama
işbütünde!İştesizbubabdahüküm
veremezsiniz.Sizsadece
bulunduğunuzbölgeyigörür,bunun
içindemeseleyitoptanmütalaa
edemezsiniz.Sizvazifenizi
yapıyorsunuz,hayatınızı
koyuyorsunuzortayaenyüce
şereflerelayıkbirşeybuhepinize
demirhaçnişanıvermeliler;amaher
şeydenönceFlandre'dacepheyi
yarmak,düşmanıyukardan
toparlamaklazım.”
Soluyor,sakalınısıvazlıyor:
“Yukardanaş&ğıtamamen
toparlamaklazım.Sonradaverelini
Paris!“
Benonunbuişinesandığını
bilmekistiyor,üçüncübardağıda
boşaltıyorum.Hemenyenisini
getirtiyor.
Amabenkalkıyorum.Cebime
birkaçsigaradahasokuşturuyor,
sırtımadostçavurarakbeniazad
ediyor:“Hadi,hayırlısı!Yakında
esaslıişlerdegördüğünüzüduyarız
inşallah.”
★
Beniznibaşkatürlü
düşünmüştüm.Biryılönceböyle
değildinitekim.Galibaogünbugün
bendeğiştim.Ozamanlaşimdi
arasındauçurumvar.Benozamanlar
harbitanımamıştımdaha;sakin
bölgelerdebulunuyorduk.Farkında
olmadanyıprandığımıbugün
anlıyorum.Burayaalışamıyorumbir
türlü;yabancıbiralem.Kimibir
şeylersoruyor,kimisidehiçbirşey
sormuyor;sormamaklaövündükleri
deyüzlerindenokunuyor.Hattabu
konularınkonuşulamayacağını
bildiklerinigösterentavırlarla
söylüyorlardabunu;bundangurur
duyuyorlar.
Yalnızkaldığımzamanlarpek
memnunum;benikimserahatsız
etmiyor.Çünküherkesinağzındaaynı
temcitpilavı:Durumiyi,durumfena;
kiminegöreöyle,kiminegöreböyle.
Sonradahemenkendihayatlarını
ilgilendirenkonularageçiveriyorlar.
Bendeeskidenonlargibiydim
şüphesiz,amaşimdiöyle
düşünmüyorum.
Çokkonuşuyorlar,endişeleri,
gayeleri,arzularıvar;benbunları
onlargibianlamıyorum.Bazen
onlardanbiriylegazinonunküçük
bahçesindeoturuyor,onaanlatmaya
çalışıyorum:İşteherşeyinbaşı,böyle
sessizceoturmak.Anlıyorlartabii,
haklısındiyorlar,onlardaböyle
düşünüyorlar,amayalnızlafta,
sadecelafta.Hissediyorlarbunu,ama
hepyarıyarıya;öbürbenlikleribaşka
şeylerlemeşgul;ikiyebölünmüşler,
hiçbirininbuişibütün
mevcudiyetiyleduyduğuyok;nitekim
bendedüşüncelerimitamolarak
söyleyemiyorum.
Onlarıöyleodalarında,
bürolarında,işleribaşındagördükçe
önünegeçilemezbirduyguya
kapılıyor,bendeonlargibiolmak,
harbiunutmakistiyorum;amabirhis
benigeriçekiyor,ufuklarıöyledarki!
Budarlıkbirhayatınasıldoldurur,
insanınbudarlığıparçalamasılazım.
Şimdicephedemermiçukurları
üzerindemermilervızıldar,ışıtma
fişeklerigöklereyükselir,çadır
bezlerindeyaralılargerilereçekilir,
arkadaşlarsiperlerebüzülürken
hurdaböylemiolmalıydı?
Buradakilerbambaşkainsanlar;
doğrudürüstanlayamadığım,
kıskandığım,nefretettiğiminsanlar.
BenKat'ı,Albert'i,Müller'i,Tjaden'i
düşünmeliyim;şimdineyapıyorlar
acaba?Yakantindeoturuyor,yada
yüzüyorlar..Yakındırtekrarcepheye
gitmeleri.
★
Odamdamasanınarkasında
kahverengi,meşinbirkoltukvar.Bu
koltuğaoturuyorum.
Duvarlardavaktiyledergilerden
kestiğim,raptiyeyletutturulmuşbir
sürüresim,kartpostal,arada
hoşlandığımdesenler.Köşedeküçük,
demirbirsoba.Karşıduvardakitap
rafım.
Askeregitmedenöncebenbu
odadayaşardım.
Bukitaplarıdersveripkazandığım
paralarlaazarazarsatınaldım.Çoğu
eldendüşmedir,meselabütün
klasikler;kalın,mavibezkaplıhercilt
bana1mark20feniğegeldi,takımdır
hepsi.Çünkübenmeraklıydım,seçme
eserlerbasankitapçılara
güvenemezdim;bakalımaldıkları
örnekler,yazarlarıngerçekteneniyi
parçalarımıydı?Buyüzdenbenyalnız
“külliyat”larıalırdım.Samimibir
şevkleokudumdahepsini,amaçoğu
pekbirşeysöylemedibana.Benöteki
kitapları,modernleriseviyordum
dahaçok;amabunlardahada
pahalıydılartabii.Birkaçınıpekde
namusluyollardanedinmedim;
ödünçaldım,gerivermedim,çünkü
onlardanayrılmayagönlümrazı
olmuyordu.
Rafınbirgözüokulkitaplarımla
dolu.Hortutulmuş,okunaokuna
yıpranmış,sayfalarıkopmuşkitaplar;
malûmnedenböyleoldukları.Vealtta
defterler,kağıtlar,mektuplarbir
pakethalinde;sonradadesenler,
denemeler.
Hayalimdeozamanlarıyaşatmak
istiyorum.Odadayineohavamevcut,
hemenhissediyorum,duvarlar
bırakmamışlarohavayı.Kollarım
koltuğundayanaklarında,rahatça
yerleşiyor,ayaklarımıyukarı
çekiyorum.Kendimikoltuğun
kucağınabırakmış,arkama
yaslanmış,rahatçaoturuyorum.
Küçükpencereaçık;pencereden
sonrayüksekkilisekulesiylecana
yakınsokakgörünüyor.Masada
birkaççiçek.Yazıvekurşun
kalemleri;kağıtlarınüzerineağırlık
diyekoyduğumbirdenizkabuğu,
mürekkephokkası..hurdaherşey
eskiyerinde.
Kadermüsaadeederdeharbden
sonratemellidönüpgelirsemyine
değişmeyecekbunlar.Benyinehurda
oturacağım,odamıseyredip
bekleyeceğimyine.
Heyecanlıyım,amaheyecanlı
olmamdoğrudeğil.Osakin
coşkunluğu,oşiddetlivetarife
gelmezitilişiduymakistiyorumben
yine;eskidenkitaplarımınkarşısına
geldiğimgünlerdekigibi.Kitapların
renkrenksırtlarındanyükselecek
isteklerinateşi,benitekrarsarsın
istiyorum.Ruhumunbiryerinde
çökmüşkalmışoağırveölükurşun
kitlesinieritsin;içimdeyineogelecek
günlerinsabırsızlığını,hayaller
alemindenaldığımokanatlıhazzı
uyandırsınistiyorum:Gençliğimino
kayıpcanlılığınıgerigetirsin
istiyorum.
Oturuyorvebekliyorum.
Kemmerich'inannesine
gideceğimaklımageliyor.
Mittelstaedt'edeuğramalıyım,
kışladadırherhalde..Pencereden
bakıyorum:Güneşvurmuşsokak
levhasıgerisindesolgun,hafifbirdizi
tepebeliriyor;sonbahardaaydınlık
birgüneçevriliyortepeler;ocak
başınaoturmuş,KatveAlbert'le
tabaktankızarmışpatatesyiyoruz.
Amabenbunlarıdüşünmek
istemiyor,zihnimdenkovuyorum
bunları.Odanınkonuşmasılazım;
benisarmasıgötürmesilazım.Ben
buranınmalıolduğumuhissetmek;
tekrarcepheyedöndüğümde,bir
ölümdalgasıgelirseharbin
batacağını,boğulacağını,yok
olacağını,amabiziyiyemeyeceğini,
bizeancakdıştantesiredebileceğini
bilmekiçinbunuduymakistiyorum.
Yanyanakitapsırtları.Hepsinibir
birtanıyor,onlarıyerleştirişimi
hatırlıyorum.Bakışlarımla
yalvarıyorumonlara:Konuşun
benimle,alınbenieyeskihayatım,al
benieytasasız,güzelhayatyeniden
albeni!
Bekliyorum.
Hayallergeçiyorgözlerimin
önünden,durmuyorlar,sadecegölge
vehatırabunlar.
Yok..yok.
Sabırsızlığımartıyor.
Korkunçbiryabancılıkduygusu,
ansızınyükseliyoriçimde.Eskiyi
bulamamkayıp,bendışındayım
buranın.Yalvarsamda,çırpınsamda
hiçbirşeyinkıpırdadığıbileyok;
soğuk,üzgün,birmahkûmgibi
oturuyorumişte.Eskigünleryüz
çevirmişbenden.Biryandanda
korkuyorum,ogünlerinüzerinebu
kadarçokdüştüğümiçin
korkuyorum;onlargerigelirlerse
nelerolacağınıbilmiyorumçünkü.
Benbiraskerim,askerkalmalıyım.
Yorgun,ayağakalkıyor,
penceredendışarıbakıyorum.Sonra
kitaplardanbirinialıyorum,okumak
içinkarıştırıyorum.Onubırakıpbir
başkasınıalıyorum.Altlarıçizili
yerlervarkitaplarda.Arıyor,
karıştırıyor,başkakitaplara
bakıyorum.Yanımdabiryığınkitap
birikiyor.Bukümeyeyenileri
katılıyor,dahaçabuk...Kağıtlar,
defterler,mektuplar.
Dilsiz,duruyorumönlerinde.Bir
mahkemede
gibi.
Cesaretsiz.
Kelimeler,kelimeler,kelimeler..
erişemiyorlarbana.
Yavaşyavaşkitaplarıeski
yerlerinekoyuyorum.
Geçti.
Sessizodadançıkıyorum.
★
Henüzvazgeçmişdeğilim.Artık
odamagirdiğimyokamabirkaçgünle
herşeyinbitmişolamayacağını
düşünerekkendimiteselliediyorum.
İlerdebuişiçinyıllarcavaktim
olacak.ŞimdilikkışlayaMittelstaedt'e
gidiyorum,odasındaoturuyoruz.İşte
sevmediğimhaldealışıkolduğumbir
hava.
Mittelstaedtbanasıcağısıcağına
birhavadisveriyor,elektrikçarpmış
gibioluyorum.Mittelstaedt,
Kantorek'inyedekaskerolduğunu
anlatıyor.İyisindenbirkaçpuro
çıkarıyor:“Tasavvuret!”diyor.
“Hastanedengelmiştim.Kantorek'le
karşılaşmayayımmı?Pençelerini
uzatıpbaşladıötmeye:
—Vay,senmisin,Mittelstaedt,
nehaber?Şöylebirbaktım,dedimki:
—YedekKantorek;vazifehalinde
sersemliğinlüzumuyok;bunusizde
pekalabilirsiniz.Birüstlekonuşurken
vaziyetalınhele!
—Suratınıgörmeliydin.Hıyar
turşusuylakörmermiçarpıştısanki.
Hıkmıkediptekrarahbaplığı
denediysedebudefadahasertçe
payladım.Durumukavrayıncaen
kuvvetlikozunuönesürdü,teklifsizce
sordu:
—Tavassutedeyimdehususibir
imtihanverin,olmazmı?Güyabana
hatırlatacak,anlarsınya!Beynim
döndü.Bendeonahatırlattım:
—YedekKantorek,ikiyılönce
bizeverdinizöğüdü,askeregidin,
diye.AramızdaJosephBehrdevardı,
ogitmekistemiyordu.Gitti,
askerliğinedahaüçayvardı,vurulup
öldüğüzaman.Sizzorlamasaydınızüç
aydahayaşayacaktıbiçare.Şimdi
haydiçekinarabanızı.Sonradaha
konuşuruzsizinle!
—Benimiçinzorolmadıonun
bölüğünegeçmek.İlkişonudepoya
götürdüm,üstünübaşını
donattırdım.Onuşimdigöreceksin.”
Kışlameydanınagidiyoruz.Bölük
sırayadizilmiş.Mittelstaedt:“Rahat!
diyor,bölüğüteftişebaşlıyor.
BirdenKantorek'igörüyor,
gülmemekiçinzortutuyorum
kendimi.Üzerinderengiatmış,mavi,
uzunbirceket.Sırtı,kolkapakları
koyurenktekocakocayamalarla
kaplı.Buceketpekiribirisinindiher
halde.Partal,siyahpantolonda
aksineküçükmüküçük;baldırlarının
yarısındakalıyor.Amaberiyanda
postallarıonisbettegeniş,kütükgibi,
uçlarıyukarıkıvrık,yanlarından
bağlanan,Nuhnebidenkalmaşeyler.
Bunutelafietmekistercesinekasket
detamtersineçokküçük,gayetpis,
uyuzbirşey.Umumitesir,yürekler
acısı.
Mittelstaedt,Kantorek'inönünde
duruyor:“YedekKantorek,düğme
böylemiparlatılır?Sizbuişiasla
öğrenemeyeceksinizgaliba.Çokzayıf,
Kantorek,çokzayıf!”
Keyfimdeniçiniçinkuduruyorum.
KantoreksınıftaMittelstaedt'itıpkı
böyleazarlardı;aynıtonda:“Çok
zayıf,Mittelstaedt,çokzayıf!”
Mittelstaedt,beğenmeyişlerine
devamediyor:“BakınBottcher'e,işte
sizeörnek!Ondanöğrenebilirsiniz.”
Gözlerimeinanamıyorum.
Boettcherdedemekburada.
Boettcher,bizimokulkapıcımız,
Boettcherörnekoluyorha!Kantorek
çiyçiyyiyecekmişgibibanabakıyor.
Amabensankionuhiçtanımazmış
gibisaf,masum,suratınakarşı
sırıtıyorum.
Düdükgibikasketi,üniformasıyla
nedeşapşal!Vaktiyleöğretmen
kürsüsünekurulupdaFransızca
kuralsızfiillerbahsindekalemiyle
bizedumanattıran,ecelterleri
döktürenbuadammıydı?Daha
sonraları,Fransadahiçbirişimize
yaramayanofiillerle!Çokdeğil,daha
ikiseneönce.Veşimdiyedek
Kantorek,birdenbütünbüyüsünü
kaybetmiş,dizleri,çömlekkulplarını
andırançarpıkkolları,düğme
parlatmasınıbilmeyişi,gülünç
haliyle,askerdenbaşkaherşeye
benziyordu.Kürsüdekiokorkunç
hayallebununarasındaartıkhiçbir
münasebetgöremiyor,sahiden
bilmekistiyorum:Buhırpaniadam,
benkıdemliaskeri:“Baeumer,aller
fiiliningeçmişzamanşeklini
söyleyiniz!”diyetekrarsigaya
çekebilecekdurumdaolsaydıne
yapardımacaba?
Mittelstaedt,busıradaavcı
hattınayayılmatalimleriyaptırmaya
başlıyor.Kantorek'idelütfenmanga
komutanıtayinediyor.
Meselebaşka.Avcıhattında
mangakomutanları,mangalarının
daimayirmiadımönünde
bulunmalıdırlar.Geriyedön,ileri!
Komutuverildiğizaman,avcızinciri
sadecedönüşyapar,amabudulumda
birdenbirehattınyirmiadım
arkasındakalmışolanmanga
komutanıkoşupyinekıtanınyirmi
adımilersindeyeralmıyamecburdur.
Bu,topyekûnkırkadımmarşmarş
demekolur.Mangakomutanıtam
yerinegeldiğizamanyenibir“geriye
dön,ileri!”komutu;onbaşıtekrar
palaspandıraskırkadımönekoşar.
Buşekildemangasadecebirdönüş
yapmakla,birkaçadımdayürümekle
kaldığıhaldeonbaşı,fırtfırtoradan
orayakoşardurur.Himmelstoss'un,
mükemmelliğitecrübeylesabit
usullerindenbiridirbu.
KantorekMittelstaedt'tendahane
bekleyebilir,hiç!Çünküvaktiylegarez
olmuş,onusınıftabırakmıştı.
Mittelstaedt,tekrarcepheye
dönmedenöncebucanımfırsattan
faydalanmazsaaptaldırdoğrusu.
Askerlikinsanagününbirinde
böylesinedebirşansverdimi,her
halde,ölürkengözüarkadakalmaz
insanın.
Kantorek,ürkütülmüşbiryaban
domuzugibioradanorayafırlıyor
boyuna.Birmüddetsonra
Mittelstaedtbutalimidurduruyor;
şimdisürünmetalimi,önemlibir
talimbaşlıyor.Dizleri,dirsekleri
üzerinde,tüfeğitalimnameyeuygun
tutarak,hemenönümüzde,şahane
endamınıkumlardasürüyor
Kantorek.Körükgibisoluyor,
soluyuşubirmüziksanki.
Mittelstaedt,yedekKantorek'i
öğretmenKantorek'insözleriyle
teselliederektenonacesaretveriyor:
“YedekKantorek,bizmuazzambir
devirdeyaşamaklabahtiyarız.Hep
birdençırpınmalı,didinmeli,
zorluklarıergeçyenmeliyiz!”
Kantorek,dişlerinetakılanpisbir
tahtaparçasınıtükürüyor,ter
döküyor.
Mittelstaedtonucanevinden
vuracakşeylersöylüyor:“Ufaktefek
şeyleriçinbubüyükhadiseyiasla
unutmamalıyız,yedekKantorek!”
Kantoreknasıloluyorda
öfkesindençatlamıyor,şaşıyorum;
heleşimdijimnastikyapılırken!
Mittelstaedt,barfikstenkendisini
elleriyleyukarıçekipçenesinidemir
çubuğadeğdirsindiye,pantolonunun
kıçtarafındankavrıyarakbilgiççe
nutuklarçekerken,onuöyle
mükemmeltaklidediyorki!Kantorek
debirzamanlaronaböyleyapardı.
Dahasonravazifetaksimi
yapılıyor.“Kantorek’leBoettoher
tayıngetirmeye!Elarabasınıalıp
gideceksiniz!”
Birkaçdakikasonraikisi,el
arabasınıalıpgidiyorlar.Kantorek'in
başıönüneeğik,kızgın.Kapıcı,hafif
işeyollandığıiçinmağrur.
Ekmekfabrikasışehrinbir
başında,yanigidişgelişbütünşehri
ikikerearşınlıyacakbuikisi.
“Buişibirkaçgündüryapıyorlar.”
diyegülüyorMittelstaedt.“Yollarda
onlarıgörmekiçinbekleşenlervar.”
“Mükemmel!”diyorum.“Pekiama
hiçşikayetetmedimi?”
“Denedi!Fakatbizimkomutan
hikayeyiişitincebastıkahkahayı.
Öğretmenlerihiçsevmez.Hemkızına
dakuryapıyorum.”
“İmtihanlardacanınaokurama.”
“Umurumdamı?”diyor
Mittelstaedt,razı.“Zatenşikayetine
kulakasandaolmadı;çünkü
kendisineçoklukhafifişler
gördürüldüğünüispatettim.”
“Şöyleadamakıllıhırpalayamaz
mısınonu?”diyesoruyorum,
Mittelstaedt,mağrur,tenezzül
etmezbirtavırlacevapveriyor:
“Bırakcanım,salağınbiri!”
★
İzinnedir?Sonrasonraherşeyi
dahadazorlaştıranduraklayış.
Şimdideniçinevedakarışıyor.
Annemsusamış,yüzümebakıyor;
günlerisayıyor,biliyorum;hersabah
üzgün.Birgündahagitti.Arka
çantasınıbiryeresaklamış,görüpde
hatırlamakistemiyor.
İnsandüşününcesaatlerdaha
çabukgeçiyor.Kendimitoparlıyor,
ablamayolarkadaşıoluyorum.
Mezbahayabirikiparçakemik
almayagidiyor.Birnimetbu;halk
dahasabahtanbirikiyor,bekleşiyor,
bayılanlaroluyor.
Şansımızyokmuş.Üçsaat
nöbetleşebeklediktensonrakalabalık
dağılıyor.Kemikkalmamış.
Bereket,kışladabanayemek
veriyorlar.Birazınıanneme
getiriyorum;böyleliklehepimizaz
çokkuvvetlicegıdaalmışoluyoruz.
Günlergittikçeçetinleşiyor,
annemingözlerigüngündaha
mahzunlaşıyor.Dörtgünümkaldı.
Kemmerich'inannesineuğramalıyım.
Buyazılamaz.Titreyen,hıçkıran
bukadın;benitartaklayan,bana
bağıran:“0öldüdesenneden
yaşıyorsun?”,benigözyaşlarıyla
ıslatan,haykıran:“Sizçocuklar,neden
dünyayageldiniz,ölmekiçinmi...“,
biriskemleyeyığılıpkalan,ağlayan
bukadın:“Senonugördünmü?
Ölürkengördünmü?Nasılöldü?”
Kadına,kalbinebirmermi
saplandığını,derhalöldüğünü
söylüyorum.Yüzümebakıyor,
inanmıyor:“Senyalansöylüyorsun,
bendahaiyibiliyorum.Acıçekerek
öldüğübanamalûmoldu.Sesini
duydum,geceleyinkorkusubenim
içimeçöktü.Saklamadoğrusunu
söyle,bileyim,bilmeliyim.”
“Doğru!”diyorum.“Benyanında
idim,hemenöldü!”
Yavaşsesleyalvarıyor:“Söyle
bana,söylemelisin.Biliyorum,beni
böylelikletesellietmekistiyorsun.
Amagörmüyormusun,doğruyu
söylesenbudereceacıçektirmezsin
bana!Bilsemdayanırım.Doğruyu
söyle,çokkorkunçbileolsasöyle!
Dahakötüihtimallerdüşünmemden
iyidirbu.”
Etlerimiparalasasöyleyemem
asla!Onaacıyorum,amaonubirazda
aptalbuluyorum.Söylediğimle
yetinmeliydi;öğrenmiş,öğrenmemiş.
Kemmerichdirilecekdeğilki!İnsan
pekçokölügördüktensonratekölü
içinbuderecedövünmeninmanasını
artıkkavrayamazoluyor.Bunu
düşünerekbirazsabırsız:“Derhal
öldü,”diyorum.“Hiçduymadı,yüzü
gayetsakindi.”
Kadınsusuyor.Sonrayavaşça
soruyor:“Yeminedebilirmisin?”
“Evet.”
“Bütünmukaddesatınüzerine?”
HayAllah,benimiçinnelervar
mukaddes?Bizimoradagününegöre
değişirböyleşeyler.
“Evet,derhalöldü.”
“Yalansacephedensağdönme,
olurmu?”
“Kemmerichderhalölmediyse
cephedensağdönmeyeyim!“
Kimbilir,dahanelererazı
olurdum.Amaartıkinanmışa
benziyor.İnliyor,ağlıyoruzunuzun.
Anlat,diyor,nasıloldu?Birhikaye
uyduruyor,bunakendimde
inanıyorumadeta.
Gitmekiçinkalkıyorum,beni
öpüyor.Kemmerich'inbirfotoğrafını
hediyeediyorbana.Resimde,sırtında
neferelbisesi;ayaklarıkabukluhuş
ağacıdallarındanyapılma,yuvarlak
birmasayadayanmışKemmerich.
Arkasındadekorolarakbirorman
tasviri.Masadakalınbirbirabardağı.
★
Evdesonakşamım.Kimse
konuşmuyor.Erkenyatıyor,yastıkları
kucaklıyor,kendimeçekiyor,başımı,
içlerinegömüyorum.Birdahaböyle
kuştüyübiryataktayatabilecek
miyim,kimbilir!
Annemgecegeçvakitodama
geliyor.Beniuyudusanıyor,bende
uyurgibiyapıyorum.Konuşmak,
karşıkarşıyauyanıkolmak,çokzor.
Sancısıolduğu,aradakıvrandığı
halde,hemenhemensabahakadar
oturuyor.Sonundabendahafazla
dayanamıyor;uykudanuyanıyormuş
gibiyapıyorum.
“Gityatanne,hurdaüşüyeceksin.”
“Bensonraçokuyurum.”diyor.
Yataktadoğruluyorum:“Bende
hemencepheyegitmiyorumya,anne!
Öncedörthaftaordugahtakalacağım.
Oradanbirpazargünübelkikalkar
gelirimyine.”
Susuyor,sonrayavaşçasoruyor:
“Çokkorkuyormusun?”
“Hayır,anne!”
“Birşeydahasöyliyeceğim:
Fransadakadınlardankollakendini.
Oradafenakadınlarvarmış.”
Ahanne,anne!Bensencehala
küçükbirçocuğum.Başımıkucağına
koyupdaniçinağlayamıyorum?Niçin
hepbenkuvvetli,hepbenmetin
olmakzorundayım.Nekadar
isterdim,birdefadabenağlasam,
benteselliedilsem!Doğru,bir
çocuktanfazlabirşeydeğilimben;
kısapantolonumhenüzdolaptaasılı..
Çokdaolmadıki;niyegeçtigittio
günler?
Mümkünmertebesakinolmıya
çalışarak:“Bizimbulunduğumuz
yerdekadınlaryok,anne!”diyorum.
“Cephedeihtiyatlıol,Paul!”
Ahanne,anne!Senikollarıma
alsamdaberaberceölsek.Nekadar
zavallıinsancıklarızbiz!
“Oluranne,dikkatederim.”
“Benhergünseniniçindua
edeceğim,Paul!”
Ahanne,anne!Haydikalk,
gidelim,senelercegeriye;bütünbu
sefaletlerdenkurtulacağımızyere;
oradabirsenbirben,ikimiz,anne!
“Sanatehlikesizcebiriş
verebilirlerbelki.”
“Evetanne,belkibirmutfakişi.
Olabilir.”
“Kabulet,herkesnedersedesin!”
“Benonlarındediğinealdırmam,
anne!”
İçiniçekiyor.Yüzü,beyazbir
parıltıgibikaranlıkta.
“Artıkgityat,anne!”
Cevapvermiyor.Kalkıpyorganımı
omuzlarınaörtüyorum.Koluma
dayanıyor,sancısıvar.Onuodasına
götürüyorum.Birmüddetyanında
kalıyorum.“Bendönünceyekadarsen
deiyileşirsin,anne!”
“Peki,yavrum!”
“Banaöteberiyollamayın,anne.
Bizimoradayiyecekbol,
Göndereceklerinizhurdasizelazım.”
Yatağındayatıyor;beniseven,
beniherşeydençoksevengarip.
Gitmeyekalkınca:“Sanaikidedon
buldum.”diyorçabukçabuk.“Yündür,
sıcaktutar.Çantanakoymayı
unutma.”
Ahanne,buikidonunsanabirçok
dolaşmalara,koşmalara,
yalvarmalaramalolduğunuben
bilirim!Ahanne,anne!Senibırakıp
danasılgideceğim,aklımalmıyor;
benimüzerimdesendengayrıkimin
hakkıvarki?Benhenüzşurada
oturuyorum,senoracıktayatıyorsun;
birbirimizesöyleyecekneçok
şeyimizvar,amaasla
söyleyemeyeceğiz.
“İyigeceler,anne!”
“İyigeceler,yavrum!”
Odakaranlık.Anneminsolukları
yükselipalçalıyor.Aradasaatin
tiktakları.Dışardapencerelerin
önünderüzgar.Kestanelerhışırdıyor.
Sofadaayağımaarkaçantam
takılıyor;sabahleyinerkengideceğim
için,hazırçanta.
Yastıklarımıısırıyor,
yumruklarımıkaryolamındemir
çubuklarınageçiriyorum.Benburaya
aslagelmemeliydim.Benkayıtsız,çok
keredeümitsizdimcephede;ben
artıköyleolamayacağımhiçbir
zaman.Benbiraskerdim;amaşimdi
kendimin,anneminbuderecenaçar
vesonsuzherşeyinıstırabını
yaşıyorum;benbiracıkaynağıyım
artık.
Benaslaizinligelmeyecektim.
VIII
Ordugahtakibarakaları
tanıyorum.Himmelstoss,Tjaden'i
buralardatalimettirirdi.Başkacabir
tanıdığımpekyokhurda;herkes
değişmiş,herzamankigibi.Yalnızbir
ikikişiyievveldenşöylebir
görmüşlüğümvar.
Vazifemimihanikibirşekilde
yapıyorum.Akşamlarıhemenher
zamanaskerigazinodayım;dergiler
var,benokumuyorum;fakatpiyano
çalmaktanhoşlanıyorum.İkikızvar
hizmeteden,birisigenç.
Ordugahınetrafıyüksektel
örgülerleÇevrili.Askerigazinodan
geçdöndüğümüzzamanlarvesika
göstermeklazım.Nöbetçiyle
anlaşanlarvesikasızdageçiyorlar
tabii.
Ardıçağaççıklarıvehuşormanları
arasındakırdahergünbölüktalimi
yapıyoruz.Dahafazlasıistenmezse
zordadeğilhani.Koşuyor,yere
yatıyoruz;soluklarımızfundaların
saplarını,çiçeklerinisağasola
kımıldatıyor.Toprağaçokyakından
bakılıncaparlakkumbir
laboratuvardakigibitemiz,ufacık
tanelerdenmeydanagelmiş.Elimizi
bukumlaragömmek,tuhafvehoş
oluyor.
Amaengüzeli,kenarlarıhuşağaçlı
ormanlar.Heranrenkdeğiştiriyorlar.
Ağaçlarıngövdelerişimdipırılpırıl
beyazken,yapraklarınsuluboyayeşili
ipeklivesaydamdalgalanırken,az
sonraopalmavisinedönüyorherşey.
Kenardandoğrugümüşgibigeliyor,
yeşilihafifçesiliyormavi.Fakatbir
bulutgüneşikapayıverincemavinin
biryerisiyahagiriyorhemen.O
zamanbugölge,birhayaletgibi,
şimdimatgövdelerarasındakoşuyor,
taufkakadarkırınüstünüörtüyor.
Renklerebulananyapraklarınınaltın
kızılıparıltısında,beyazdallarıyla,
şahanebayraklarıandırıyorhuş
ağaçları.
Çokvakit,buinceışıkvesaydam
gölgecümbüşlerineöylesine
dalıyorumki,komutlarıduymuyorum
adeta.insanyalnızoldumu,tabiatı
incelemeye,sevmeyebaşlıyor.Benim
dehurdafazlamerhabamyok;
normalölçüyüaşmasınıda
istemiyorumzaten.Birbirimizifazla
tanımıyoruz;birazçeneçalmaktan,
akşamlarıYirmibiryahutkumar
oynamaktanbaşkaneyapabiliriz?
Bizimbarakalarınyanında
Ruslarınkampıvar,büyük.
Bizimkindentelörgülerleayrılır;ama
esirleryinedebizimtarafageçmeye
muvaffakoluyorlar.Çokürkek,
çekingengörünüyorlar;çoğusakallı,
iriyarı.Buhalleriyledayakyemiş,
sinmişsenbernarköpeklerine
benziyorlar.
Bizimbarakalarınyanına
sokuluyor,artıklarıdöktüğümüz
varillerigözdengeçiriyorlar.Ne
bulacaklar,hiç!Bizimyemekzaten
bizeyetmiyor;herşeydenönce
berbat:Altışakedilmiş,suda
haşlanmışşalgam;çamurlarıbile
temizlenmemişhavuçsuyu.En
bayıldığımızyemekdeçürükçarık
patates.Helesadesuyapirinç
çorbası,bulunmazbirziyafetbizim
için.İçindeinceincedoğranmışsığır
etiliflerivardiyorlar.Amaöylesine
ufakkesilmişlerkibulabilenebravo.
Yinedehepsiniyiyoruztabii.Bir
günzenginsinizdebuuydurma
yemeklereihtiyacınızyoksa,önkişi
çıkarbıraktığınızıyemeyeistekli.
Sadecekaşıklarınalamadığıartıklar,
çalkanıpbulaşıkvarillerinedökülür.
Buvarillerearadabirbirkaçşalgam
kabuğu,küflenmişekmekkabukları,
çeşitlisüprüntülerdedüştüğüolur.
Esirleringözleribuboş,bulanık,
kirlisudadırişte.Pispiskokan
varillerdenbusularıkablarınahırsla
doldurur,mintanlarınınaltındaalıp
giderler.
Bizimdüşmanlarımızolanbu
adamlarıbukadaryakındangörmek
netuhaf.Yüzleriinsanıdüşündürür;
kendihalindeköylüyüzleridirbu
yüzler.Genişalınlar,yayvanburunlar,
kalındudaklar,irieller,kabarık
saçlar.Ekipbiçmekte,elma
toplamaktakullanmalıydıonları.
BizimFrieslandköylülerindendaha
babacanbirhallerivar.
Birparçacıkyiyecekdilenirkenki
hallerini,hareketlerinigörmek,üzücü
birşey.Hepsideenikonuçökmüş;
çünküancakaçlıktanölmeyecek
kadaryiyecekveriliyoronlara.Hoş
bizimdeçoktandırdoyumlukyemek
bulduğumuzyokya!Dizanteri
olmuşlar,ürkekbakışlarlabazıları
kanlıgömlekuçlarınıgösteriyorlar
gizlice.Sırtları,enseleri
kamburlaşıyor,dizlerikırılıp,
başlarınıyanayatırıpeğikbakıyorlar,
elleriniuzatıpdaöğrendikleribirkaç
kelimeyledilenirlerken...sıcak
sobalar,evlerocaklargibihafif,
yumuşakobassosesiyle
dilenirlerken.
Onlarıtekmeleyenleroluyor,yere
düşüyorlar.Amaazböyleleri.Çoğu
onlarailişmiyor,yanlarındangeçip
gidiyorlar.Arasıraçokdasefil
olanlarınıgördükçeiçerliyor,
bazılarımız,yapıştırıyorlartekmeyi.
Onlardainsanaöylebakmasalarya!
İnsanın,başparmaklarıyla
kapayıvermekistediğioikiküçük
yarıkta,ogözlerlenekorkunç
hüzündüro.
Akşamlarıbarakalarageliyor,alış
verişyapıyorlar.Nelerivarsa
değişmekistiyorlarekmeğekarşılık.
Bazendaistediklerioluyor;çünkü
çizmeleriçokiyi,bizimkilerseberbat.
Yüksekkonçluçizmelerininderisi
gayetyumuşak,telatingibi.Aramızda
evlerindenyiyeceköteberi,
gönderilenköylüçocuklarıvar,bu
çizmeleronlaranasipoluyor.Birçift
çizmeninkarşılığıaşağıyukarıiki
veyaüçtayın,yahutbirtayınla
kaskatıbirsucukparçası.
FakatRuslarınhemenhepsi
ellerindekieşyalarıçoktanelden
çıkarmışdurumdalar.Partalşeyler
kalmışüstlerinde.Mermi
parçalarından,bakırsevk
çemberlerindenyaptıklarıufakl:cfek
oymaları,öteberiyideğişmeye
çabalıyorlar.Okadaremeksarf
ettiklerihaldepekbirşeygetirmiyor
bunlar.Birikidilimekmek
koparabildilermigidiyorlar.
Pazarlıktapekyamanvekurnazbizim
köylüler.Ekmekveyasucukparçasını
Rusunburnunadoğrututuyorlar,
adamıniçigidiyor,yüzüdeğişiyor,
gözleridönüyor,sonundarazıoluyor
herşeye.Köylülerganimetlerinipek
iyibecerdikleriobirsürügösteriş
içindesarıpsarmalıyorlar,kalın
çakılarınıçıkarıyor,yavaşyavaşve
dikkatli,azıklarındanbirparçaekmek
veherlokmaiçindebirazsucuk
keserekkazançlarınamükafatgibi
yiyorlar.Onlarınböyletıkındıklarını
görmekbetinegidiyorinsanın;kalın
kafalarınıyumruklamakistiyorinsan.
Bizedeçokseyrekbirazbirşey
verdikleriolur.Hoş,birbirimizipek
tanıdığımızdayokya!
★
BençokkereRuslarınnöbetçisi
oluyorum.Karanlıkta,hastaleylekler,
büyükkuşlargibikımıldadıkları
görülüyor.Telörgününyanına
geliyor,yüzlerinidayıyor,
parmaklarınıdelikleregeçiriyorlar.
Bazenyanyanaduruyorbirçoğu.
Kırdan,ormanlardankopupgelen
rüzgarıteneffüsediyorlar.
Seyrekkonuşuyorlar,odabirkaç
kelime.İnsancabirhallerivar;hatta,
samimi,birbirlerinekarşı,
bizimkilerdendahaçokyakınlık
gösteriyorlar.Amabununsebebi,
kendilerinibizlerdendahabedbaht
hissetmeleriherhalde.Harb,evet,
onlariçinbitmiştir,amadizanteriyi
düşünmekdehayatdeğilki!
Onlarıbekleyenyaşlıyedeklerin
anlattığınagöre,önceleriçok
canlıymışlar;aralarında,malûm,her
zamanolur,cinsimünasebetlerde
varmış,yumruklu,bıçaklıhadiseler
çıkarmışbuyüzden.Amaşimdi
uyuşuk,kayıtsızhepsi.Çoğununartık
istimnabileyaptığıyok,okadar
dermansızlar.Halbukibuişhazan
öylesalgınhalinialırki,hattabütün
birbarakakendinibunakaptırır.
Telörgününyanındaduruyorlar;
bazenbirtanesisallanarakgidiyor,
hemenbirbaşkasıonunyerinialıp
sırayagiriyor.Çoğusessizsedasız;
içlerindenbazılarıtektük,birsigara
izmaritidileniyor.
Karanlıkşekillerinigörüyorum.
Sakallarırüzgardauçuşuyor.Onlar
hakkındabildiğimtekşey,esir
oldukları;banadokunandaiştebu
esirliklerionların.Hayatlarımeçhul
vesuçsuz!Haklarındadahaçokşey
bilseydim;isimlerini,hayatlarını,ne
umduklarını,kahırlarınıbilseydim
irkilişiminbirgayesiolur,duygum
merhameteçevrilirdi.Amaşimdi
onlarınberisinde,sadeceyaratığın
ıstırabını,hayatınkorkunçhüznünü,
insanoğlununmerhametsizliğini
hissediyorum.
Biremir,busessizsakinhayalleri
bizimdüşmanlarımızyaptı;biremir
onlarıbizimdostlarımızyapabilir.
Herhangibirmasabaşında,
hiçbirimizintanımadığıbirkaçkişi
tarafından,biryazıimzalanır.Başka
vakit,dünyanınnefretedipenbüyük
cezalaraçarptırdığışey,insan
öldürmek,yıllarcabaşgayemizolur.
Şuradakişuçocukyüzlü,havari
sakallı,sessizsakinadamlarıgören
birisi,bunlaradüşmandiyebilirmi!
BuRuslarınbizedüşmanlığıyanında
birçavuşunbirere,biröğretmenin
öğrenciyeolandüşmanlıkları,daha
kötüdüşmanlıklardır.Amabizonlara
yinedeateşederiz,serbestolsalar
onlardabize.
Korkuyorum,dahafazla
düşünmemdoğrudeğil.Buyol
uçurumagider.Henüzvaktigelmedi
bunların;amabenbudüşünceyi
kaybetmekistemiyorum,dursun
şimdilik,harbbitenekadarkapansın
busayfa.Kalbimçarpıyor:Siperlerde
düşündüğümbütüninsanlığınbu
felaketindensonrayaşamaimkanı
olarakaradığımgaye,obüyükvebir
defalıkşeybumudur;builerkihayat
için,atlatılandehşetyıllarınadeğer
birvazifemidir?
Sigaralarımıçıkarıyor,herbirini
ikiyebölerekRuslaraveriyorum.
Eğiliyor,sigaralarınıyakıyorlar.
Şimdibazıyüzlerdekırmızınoktalar
ışıldıyor.Tesellibuluyorum;
arkalarındakoruyucuodalar
olduğunuduyurankaranlıkköy
evlerininufakpencerelerinebenziyor
buparıltılar.
★
Günlergeçiyor.Sislibirsabah
vaktitekrarbirRusgömülüyor;şimdi
hemenhergüniçlerindenölenler
oluyor.Ölüyügömerlerkennöbetçi
benim.Esirlerbirilahiokuyorlar,çok
seslibirilahi.Duyulaninsansesleri
değildebirorgsesi,kırdauzakçabir
yerdeçalanbirorgsesisanki.
Gömmeişiçabukbitiyor.
Akşamleyinyinetelörgülerin
yanındalar.Huşormanlarından
rüzgaresiyoronlaradoğru.Yıldızlar
donuk.
Artıkiçlerindenbirkaçını
tanıyorum,bunlarAlmancayıoldukça
düzgünkonuşuyorlar.Birimüzisyen,
Berlin’dekemançalarmışbir
zamanlar.Benimdebirazpiyano
çaldığımıduyuncakemanını
getiriyor,çalmayabaşlıyor;ötekiler
oturuyor,sırtlarınıtelleredayıyorlar.
Oayaktaçalıyor;kemancıların
gözlerinikapayıncabüründüklerio
uzakifadevar,zamanzaman
yüzünde.Sonrayinekemanını
oynatıyor,gülümsüyorbana.
Halkhavalarıçalıyoranlaşılan,
çünküötekilerdebirlikle
mırıldanıyorlar.Yeraltındandoğru
uğultularıgelenkaranlıktepelere
benziyorlar.Buseslerinüzerinde
kemansesikıvrakbirkızgibi;berrak
veyalnız.Seslerkesiliyor,keman
devamediyor,gecededonuyormuş
gibiince.Tayanındaolmaklazım,bir
odadabelkidahaiyi.Açıktaböyle
yapayalnızdalgalanması,insana
hüzünveriyor.
Pazargünleriiçinizin
alamıyorum,esasiznimikullanalıçok
olmadıçünkü.Buyüzden,
hareketimdenöncekisonpazar,
babamlaablambenigörmeye
geliyorlar.Bütüngünaskerigazinoda
oturuyoruz.Başkanereyegidebiliriz?
Barakalaragitmekistemiyoruz.Öğle
üstükırlaradoğrubirgezinti
yapıyoruz.
Saatlersıkıntılıgeçiyor;ne
konuşalımbilmiyoruz.Annemin
hastalığındanaçıyoruz.Artıkkanser
olduğuyüzdeyüz;şimdihastaneye
yatırmışlar,yakındaameliyat
olacakmış.Doktorlariyileşirdiye
ümidediyorlarmış;amaşimdiye
kadarkanserdenkurtulanıduymadık
biz.
“Nerdeyatıyor?”diyesoruyorum.
“Luisehastanesinde!”diyor
babam.
“Kaçıncısınıfta?”
“Üçüncü.Ameliyatmasrafıne
tutacak,dahabilmiyoruz.Kendi
istediüçüncüsınıfı.Oyalanırım,dedi,
hemsonradahadaucuztabii!”
“Yanındabaşkahastalardavarşu
halde;geceleriuyuyabilsebari!”
Babambaşınısallıyor.Yüzü
solgun,kırışıklıklarladolu.Annem
çokhastaimiş,zorladıklarıiçin
hastaneyeyatmışamabubizeçok
parayamalolmuş,babamındurumu
dasarsılmıştabii.
“Ameliyatanevereceğinibilse
insan!”diyorbabam.
“Sormadınızmı?”
“Sormadık...sorulmazkilBakarsın
doktorkızar,ameliyatıoyapacak
çünkü.”
Doğru,diyedüşünüyorumacıacı.
İştebizimhalimiz,iştefakirlerinhali.
Onlarameliyatücretinibilesormaya
cesaretedemezler,tasasınıçekerek
kahrolmakonlariçindahakolay.Ama
başkaları,zenginleriçinmeseledeğil
bunlar,ücretiöncedenödemektabii
onlariçin.Doktorlarnediyekızsınlar
onlara.
“Sonrakipansumanlardaçok
pahalı!”diyorbabam.
“Hastayardımsandığı,birşey
vermiyormu?”diyesoruyorum.
“Anneninkieskihastalık.”
“Birazparamızvarmıbari?”
Başınıkaldırıyor.“Yok.Amaben
yinefazlamesaiyapabilirim.”
Biliyorum:Geceninonikilerine
kadarmasabaşındadikilecek,
katlayacak,yapıştıracak,kesecek.
Akşamınsekizinde,vesikailealdığı
gıdasızöteberiyledermeçatma
karnınıdoyuracak,sonrabaş
ağrılarınakarşıtozunualıp
çalışmasınadevamedecek.
Onubirazneşelendirmekiçino
sıradaaklımagelenbirkaçfıkrayı
anlatıyor;askerşakalarından,
kendilerineoyunoynanmış
generallerden,çavuşlardanfalan.
bahsediyorum.
Dahasonraikisiniistasyonakadar
götürüyorum.Banabirbardak
marmelatlaannemingitmeden
benimiçinkızarttığıbirpaketpatates
omletiveriyorlar.
Sonratrenkalkıyor,bengeri
dönüyorum.
Akşam,Üzerlerinemarmelat
sürerekpatatesomletleriniyemeye
başlıyorum;fakatbirtadaldığımyok
yediklerimden.GötürüpRuslara
vereyimdiyedışarıçıkıyorum.
Derkenanneminbunlarıkızgınocak
başındabelkidesancılariçinde
kızarttığıaklımageliyor.Paketi
tekrararkaçantamakoyuyor,sadece
ikitanesiniRuslaragötürüyorum.
IX
Birkaçgüntrendegidiyoruz.
Gökteilkuçaklargörünüyor.Yük
katarlarıyanındanhızlageçiyoruz.
Toplar,toplar.Sahratrenine
biniyoruz.Alayımıarıyorum.
Nerdedir,bilenyok.Bilmediğim
yerlerdegeceliyor,bilmediğim
yerlerdesabahlarıkumanyaalıyor,
doğruluğuşüphelibazıbilgileredinip
arkaçantamı,tüfeğimiyüklenerek
yenidenyollaradüşüyorum.
Vardığımzaman,bombalanmış
bölgede,bizimkilerdenkimseyi
bulamıyorum.Bizimbirliğin,neresi
sıkışırsaorayakoşturulanbiruçar
tümenolduğunusöylüyorlar.Bu,beni
düşündürüyor.Banapekçoktelefat
verdiğimizdenbahsediyorlar.Katile
Albert'isoruşturuyorum.Onlar
hakkındakimseninbirşeybildiğiyok.
Aramayadevamediyor,dolanıp
duruyorum,içimdegaripbirhisvar.
Birgece,sonrabirikincisi,birkızıl
deriligibigeceyiaçıktageçiriyorum.
Derkenyerlerinikesinolarak
öğreniyor,ikindiyedoğrubölüğümü
bulupkalemodasınagiriyorum.
Başçavuşbenibırakmıyor.Bölük
ikigünekadardönecek,seninbirde
gidipbölüğüaramanboşuna!diyor.
“İzinnasılgeçti?”diyesoruyor.“Güzel
şey,değilmi?”
“Şöyle,böyle!”diyorum.
“Evet!”diyeiçiniçekiyor.“Geri
gelmekolmasa!Hepbudüşüncedir
zaten,izninikinciyansınızehireder.”
Sağdasoldabaşıboşdolaşıyorum,
derkenbölüksabahleyintoztoprak
içinde,sıkıntılı,efkarlıçıkageliyor.
Yerimdenfırlıyor,aralarına
sokuluyorum;gözlerimarıyor,işte
Tjaden,işteburnunusilenMüller;işte
kezaKatveKropp.Otşiltelerimizi
yanyanaseriyoruz;onlarabaktıkça
kendimisuçlugibihissediyorum,
sebepyokhalbuki.Yatmadanönce
patatesomletleriylemarmelatı
çıkarıyor,onlardatatsınlar
istiyorum.
Enüstekiler,küflenmiş,amayine
deyenebilir.Onlarıkendimeayırıyor,
Kat’laKropp'aiyiceleriniveriyorum.
Katlokmasınıçiğniyor,soruyor:
“Bunlarıannenyaptıherhalde?”
Başımısallıyorum.
“Güzel!”diyor.“Tadındanbelli.”
Ağlayacaktımnerdeyse.Kendimi
tanıyamıyorumartık.Amahurda
Kat'ın,Albert'inötekilerinyanında
yinedüzelirim.Benburanınmalıyım.
UyumaküzereydikkiKropp
fısıldıyor:“Şansınvarmış,Rusya'ya
gidiyoruz.”
Uzaklardacephegümbürdüyor.
Barakalarınduvarlarısarsılıyor.
Rusya’ya.Harbbittidemek.
★
Muazzamtemizlikyapılıyor.
Yoklamanınbiribitiyor,biribaşlıyor.
Herbakımdanmuayeneden
geçiyoruz.Yırtık,kopuknevarsageri
alınıyor,yerlerineyenileriveriliyor.
Buaradakusursuzyenibircekete
konuyorum.Kat,birtakımyeni
üniformabilealıyortabii.Barış
olacak,diyesöylentilerdolaşıyor,
amaötekirivayetakladahauygun:
Rusya'yagötürülüyoruz.Pekiama
Rusya'yagideceksekbuyenieşyalara
nelüzumvar?Sonundaanlaşılıyor
mesele:İmparatorteftişegelecekmiş,
bütünbuyoklamalaronuniçinmiş.
Tambirhaftainsankendiniacemi
eratkışlasındasanıyor.Öylesine
faaliyet,öylesinetalim.Millet
sıkıntılı,sinirli;zirabuaşırıtemizlik
bizegöredeğil,helemerasim
geçişlerihiçdeğil.Siperlerdençok,
asılbugibişeylerbıktırıraskeri.
Beklenendakikanihayetgeliyor.
Dimdikduruyoruz.İmparator
görünüyor.Nasıladamdiyemerak
içindeyiz.Cepheboyuncayürüyor;
benhayalkırıklığınauğruyorum
biraz:Resimlerinegöreonudahairi
yarı,dahaheybetli,hepsindende
öncedahagürseslitasavvurederdim.
Demirhaçnişanlarıdağıtıyor,
aradabazılarınabirşeylerde
söylüyor.
Dahasonraarkadaşlaroturup
konuşuyoruz.Tjadenhayretler
içinde:“Demekbütünkomutanların
büyüğübu.Onunkarşısındaherkesin
selamdurmasılazım,bütün
herkesin.”Düşünüyor:“Hindenburg
daselamadururmu,acaba?”
“Evet.”diyetasdikediyorKat.
Tjadendüşünmeyedevamediyor,
azsonrasoruyor:“Birkralda
imparatoraselamdururmu?”
“Pekbilenyokbunu,ama
zannetmiyoruz.İkisideyüksek
şahıslar,nediyebirbirlerineasker
gibiselamdursunlar?”
“Nelerdeyumurtluyorsun!”diyor
Kat.“Senselamaduruyorsunya,iş
onda.”
Fakat, Tjadenbüyülenmiş
tamamen.Başkazamanpekkısırolan
hayalitıkırtıkırişliyor.“Şey!”diyor.
“Birimparatorundabenimgibi
helayagittiğiniaklımalmıyor,
doğrusuya!”
“Ondanhiçşüpheetme!”diye
gülüyorKropp.
“Haiegel!”diyetamamlıyorKat.
“Seninkafanıheyheylerbasmış,
Tjaden!Hemenkoşgithelayada
zihninaçılsın,kundakçocuğugibi
konuşma!”
Tjadensıvışıyor.
“Yalnızşunubilmekistiyorum,”
diyorAlbert.
“İmparatorhayırdeseydiharbolur
muydu?”
“Benceolurduşüphesiz!”diye
sözekarışıyorum.“İmparatordahiç
istememişnitekim.”
“Ehoistemediyse,dünyadadaha
yirmiotuzkişihayırdeseydiozaman
olmazdıherhalde!”
“Herhalde!”diyetasdikediyorum.
“Amaharbiasılisteyenlerdeoyirmi,
otuzkişidir.”
“İnsandüşününcekomikgeliyor!”
diyedevamediyorKropp.“Biz
vatanımızısavunmakiçinburadayız.
AmaFransızlardakendivatanlarını
savunmakiçinhurdalar.Pekikim
haklı?”
“Belkiherikitarafda!”diyorum
inanmaksızın.
“Olabilir!”diyorAlbert,beni
çıkmazasokmakistediğinianlıyorum
yüzünden.“Fakatbizimprofesörler,
rahipler,gazeteleryalnızbizimhaklı
olduğumuzusöylüyorlar;dilerizöyle
olsun!Fransızprofesörleri,rahipleri,
gazeteleriiseyalnızkendilerinin
haklıolduklarınısöylüyorlar;peki,bu
nasıloluyor?”
“Bilmemorasını.”diyorum.“Her
nehalise,harbvarya!Heraydayeni
yenimilletlergiriyorharbe!”
Tjadendönüpgeliyor.Hala
heyecanlı;pekiamaharbneden
çıkıyor,diyesorarakkonuşmaya
katılıyorhemen.
Buişleribilenbirisinintavrıyla:
“Çokkere,birmemleketinbirbaşka
memleketiağırşekildetahkir
etmesindençıkar!”cevabınıveriyor
Albert.
Tjadenanlamazdangeliyor.
“Memleketmi?Anlamıyorum,
Almanya'dabirdağ,Fransa'dakibir
dağınasıltahkiredermiş!Yahutbir
nehir,birorman,
birbuğdaytarlası.”
“Senbukadarsalakmısın,yoksa
numaramıyapıyorsun?”diye
homurdanıyorKropp.“Benim
dediğimbudeğil.Birmilletöteki
milletitahkirediyor.”
“Ohaldebenimburadaişimne?”
diyekarşılıkveriyorTjaden.“Beni
tahkiredenolmadıki!”
“Geldeanlatbunusana!”diyor
Albert,kızgın.“Seninleilgisiyok
bununyahu!”
“Yoksabasıpgideyimköyüme
ben!”diyedayatıyorTjaden,herkes
gülüyor.
“HayAllah,toptuolarakmillet,
‘yanidevletyahu!”diyebağırıyor
Müller.
“Devlet,devlet!”Tjadenkurnaz
kurnazparmaklarınıçıtlatıyor.
“Jandarma,polis,vergi,iştesizin
devletiniz.Senindalganbunlarlaise
teşekkürederim.”
“Tamam!”diyorKat.“İşteilkdefa
doğrubirşeysöyledin.Tjaden.
Devletlevatanciddenbirbirinden
farklışeyler.”
“Fakatyinedebirbirinebağlı
şeyler.”diyorKropp.“Devletsizvatan
olmaz.”
“Doğru.Amadüşün;hele,biz
hemenhepimizbasitinsanlarız.
Fransa'dadainsanlarınçoğukeza
işçi,esnaf,yahutküçükmemur.Şimdi
nediyebirFransızçilingiryahut
kunduracıbizetecavüzekalksın?
Hayır,sadecedevletlerbirbirlerine
tecavüzederler.Benburaya
gelmedenöncetekFransızgörmüş
değilim.Fransızlarınçoğudabizim
durumumuzda.Bizimgibionlarada
soranolmadı.”
“Eee,ohaldeharbnedenoluyor?”
diyesoruyorTjaden.
Katomuzsilkiyor:“Bazıadamlar
varkiharbonlarınişineyarar.”
“Ehbenonlardandeğilim!”diye
sırıtıyorTjaden..
“Sendeğilsin,buradakilerinhiç
birideğil.”
“Peki,yakim?”İsrarediyor
Tjaden.“Harbimparatorundaişine
yaramaz.Nelazımsaherşeyivar
onun.”
“Öyledeme!”diyorKat.
“İmparatorşimdiyekadarhiçharb
yapmadı.Herbüyükimparatorunen
azdanbirharbgeçirmesilazım;yoksa
adınıduyuramaz.Açdabakokul
kitaplarına.”
“Generallerdeharbyüzünden
meşhurolurlar.”diyorDetering.
“Hattaimparatorlardandaha
fazla!”diyetasdikediyorKat.
“Harbdençıkarıolanlarda
bunlarınarkalarınasaklanırlar
şüphesiz!”diyehomurdanıyor
Detering.
“Bencebudahaçokbirnevi
sıtma!”diyorAlbert.“Harbikimse
istemez,birdebakarsınız,birden
gelivermiş.Harbibizistemedik,
ötekilerdeaynışeyiiddiaediyorlar.
Amayinededünyanınyarısıharb
diyedayatıyor.”
“Fakatkarşıtaraftabizdekinden
dahaçokyalansöylüyorlar.”diyorum.
“Esirlerdekibroşürleridüşünün,biz
Belçikalıçocuklarıyiyormuşuz.Böyle
şeyleryazanheriflerisallandırmak
lazım.Asılsuçlularbunlarişte!”
Müllerayağakalkıyor.“Yinede
harbin,Almanya'daolacağınahurda
olmasıdahaiyiherhalde.Şumermi
çukurlarıyladoluaraziyebakınhele!”
“Doğru!”Tjadenbiletasdikediyor.
“Amaondandaiyisi,hiçharb
olmaması.”
Tjadenböbürlenerekgidiyor,
bizimgibibirsenelikleretaşı
gediğinekoyduğunugösterdiçünkü.
Tjaden'indüşüncelericepheiçintipik
şeyler;hurdabudüşüncelereçok
rastlanır,insanbunlaradoğrudürüst
bircevapveremez;çünkübugörüşte
olanlarmeseleninbaşkayönlerini
anlamakistemezler.Neferinmilliyet
hissicephedeoluşunadayanır,işte
okadar.Gerisinipratikyoldan,kendi
ilgilerinegörehükümlendirir.
Albert,sıkıntılı,otlarauzanıyor:
“Buişlerihiçkonuşmamakeniyisi!”
“Hemkonuşmaklabirşeyin
değişeceğideyok!”diyetasdikediyor
Kat.
Üstelikyeniverdiklerieşyaların
hemenhepsinitekrargerialıyorlar,
eskipırtılarımızıveriyorlarbize.
Yenileriyalnızmerasimiçinmiş.
★
Rusya’yagideceğimizyerde
cepheyegidiyoruz.Yoldaperişanbir
ormandangeçiyoruz;ağaçlar
paramparça,arazidelikdeşik.Yeryer
korkunçyarıklar,“Vaycanına,ne
müthişbombardıman!”diyorum
Kat’a.
“Piyadehavanları!”diyecevap
veriyor,sonrayukarıyıgösteriyor.
Dallardaölülerasılı.Çıplakbir
asker,birdalçatalındaçömelmiş
kalmışdurumda;yalnızbaşında
miğferivar,öbürtaraflarıçıplak.
Vücudununyarısıkalmış;bacakları
gitmişbirgövde.
“Neolmuşburada?”diye
soruyorum.
“Elbiseleriniuçurmuşlar.”diye
homurdanıyorTjaden.
“Garipşey!”diyorKat.“Birkaç
keredahagörmüştükböylesini.
Havantopugümledimiinsanın
üstündekilerikoparıpatıyor.Hava
basıncıyapıyorbuişi.”
Araştırmayadevamediyorum.
Sahidendeöyle.İşteoradasadece
üniformaparçaları,birbaşkatarafta
kanlıbirpıhtı,zamanındakolveya
bacakmış.Ayağınınbirindebirdon
parçası,boynundaüniformasının
yakasıylabirvücut;gerikalan
taraflarıçıplak,elbisesiağacın
ötesineberisinesaçılmış.İkikoluda
yok,çekipkoparmışlarsanki.
Kollardanbiriniyirmiadımötede
çalılarınarasındagörüyorum.
Ölü,yerdeyüzükoyunyatıyor.Kol
yaralarınınolduğukısımlardatoprak
kandansimsiyah.Ayaklarınınaltına
rastlayanyapraklarezilmiş;adam
ölmedenöncetepinmişsanki.
“ŞakadeğilKat!”diyorum.
“Karındabirmermiparçasıda
şakadeğil!”diyecevapveriyor,omuz
silkerek.
“Metinolun!”diyehatırlatıyor
Tjaden.
Buişyakındaolmuşherhalde,
kanlarkurumamışhenüz.
Gördüklerimizinhepsideölmüş
olduklarıiçinfazladurmuyoruz
orada;yürüyüpgidiyor,durumuen
yakınsıhhiyemerkezinebildiriyoruz.
Hemsonrabizedüşmezteskereci
beygirlerininişinekarışmak.
★
İçindeaskerbulunandüşman
mevzilerininnerelerekadar
uzandığınıanlamayabirkeşifkolu
gönderilecek.İzinligittimdiye
arkadaşlarakarşıbiracayipduygu
variçimde;buyüzdenmüracaat
edenlerinarasınabendekatılıyorum.
Planıkararlaştırıyoruz;telörgülerden
sürünüpgeçiyor,tekerteker
ilerlemekiçinbirbirimizden
ayrılıyoruz.Birmüddetsonrayayvan
birmermiçukurubuluyor,içine
kayıyorum.Buradangözetliyorum.
Arazi,ortaderecedebirmakineli
tüfekateşialımda.Heryandan
taranıyor,fazlaşiddetlideğil,amane
deolsayüksekçebirhedefvermemek
içinkafibirsebep.
Paraşütlübirışıtmamermisikat
kataçılıyor.Arazibumatışıkta
kaskatıuzanıyor.Işıkbitincekaranlık,
büsbütünsiyahbastırıyor.Siperde
deminanlatmışlardı,önümüzde
zencilervarmış.Bufena;insanonları
kolaycagöremez,sonradevriyeleri
deçokustadıronların.Fakatgariptir,
biryandandahazant;okakılsızlık
ederler.HemKat,hemdeKroppbir
seferindekeşiftelerkenzencidüşman
devriyelerinivurmuşlardı;çünkü
adamlarsigaratiryakilikleri
yüzündensigaraiçiyorlarmış.Kat'la
Albert,ateşlisigarauçlarınanişan
almışlar,tamam!
Yanımdaufakbirmermivınlıyor.
Geldiğiniişitmemişlim,fenahalde
irkiliyorum.Aynıandamanasızbir
korkusarıyorbeni.Buradayalnızım,
elimkolumbağlıadeta.Belkidebir
mermiçukurundaikigöz,uzun
zamandırbenigözetliyor;belkide
beniparamparçaedecekbirel
bombasıatılmayahazır.Kendime
hakimolmıyaçalışıyorum.Bubenim
ilkdevriyeliğimdeğil,öylefazlabir
tehlikedeyokaslında.Amaiznimden
buyanailkdefakeşfeçıkıyorum,hem
sonraaraziyedeyabancıyımazçok.
Kendikendimeheyecanımın
saçmaolduğunusöylüyorum;
karanlıktakimgözetleyecek,
diyorum;öyleolsamermibukadar
yatıkgelirmiydi?
Boşuna.Zihnimdekarmakarışık
düşüncelervızıldıyor.Annemin
tehlikelerdenkorunmamısöyleyen
sesiniişitiyorum;uçuşansakallarıyla
telörgüleredayanmışRusları
görüyorum;gözümünönüne
iskemleleriylebirkantin,
Valenciennes'dekibirsinemageliyor,
netveharikulade.Azaplıvemüthiş
birhayalhalinde,külrengivesoğuk
birsilahağzıgörüyorum;başımıne
yanaçevirsempusuda,sessizceo
tarafadönüyortüfek;
Gözeneklerimdenterboşanıyor.
Halaoyuğumdauzanık
duruyorum.Saatebakıyorum,ancak
birkaçdakikageçmiş.Alnımıslak,göz
çukurlarınınemli,ellerimtitriyor,
hırıldargibihafifçesoluyorum.
Korkunçbirkorkukrizindenbaşka
birşeydeğilbu;benibaşımıdışarı
çıkarıpileriyesürünmektenalıkoyan
basit,rezil,yamanbirkorku.
Gerginliğimbirpeltegibiezilip
yayılarakyattığımyerdekalabilmek
isteğineçevriliyor.Kollarım
bacaklarımtoprağayapışıyor.
Tecrübeediyorum,boşuna.
Kopmuyorlartopraktan.Toprağa
bastırıyorumkendimi,ilerlemem
mümkündeğil;uzandığımyerde
kalmayakararveriyorum.
Amaansızınbirdalgayeniden
kaplıyorbeni;utanç,pişmanlık,fakat
biryandandaemniyetteolmak
duygusu,birdalgagibisarıyorbeni.
Etrafıgözetlemekiçinbaşımı
kaldırıyorum.Gözlerimyanıyor,
karanlığadikiyorumgözlerimi.Bir
ışıtmamermisiyükseliyor;tekrar
büzülüyorum.
Manasız,karmakarışıkbir
mücadeleanıyaşıyorum;çukurdan
çıkmayayelteniyor,amayineiçeri
kayıyorum.Çıkmalısın,onlarsenin
arkadaşların,rastgelevesaçmabir
emirdeğilbu!diyor,hemenpeşinden
şöyledüşünüyorum:Banane,canımı
yoldabulmadımyaben!
Hepoizinsebepoldubuhallere!
Kızgınöfkelikendimimazur
gösteriyor,amabunakendimde
inanmıyorum;berbatbirbitkinlik
hissediyor,ağırağırdoğruluyor,
kollarımıuzatıpellerimitoprağa
dayıyor,sırtımıöneçekiyorum;yarı
yarıyaçukurunkenarındayımşimdi.
Birdengürültülerişitiyor,geri
kayıyorum.Topseslerinerağmen
birtakımşüpheligürültüleraçık!an
açığaduyuluyor.Kulakkabartıyoruz.
Gürültüarkamdangeliyor.
Siperlerdendoğruilerleyen
bizimkilerbunlar.Kısıkinsansesleri
deişitiyorumşimdi.Ahenginegöre,
Kat'ınsesinebenziyorkonuşanın
sesi.
Ansızınsonsuzbirsıcaklık
yayılıyoriçime.Busesler,yavaşça
söylenmişbubirkaçkelime,
arkamdakisiperdenilerleyenbu
adımlar,beni,çökertmesinekıl
kalmışölümkorkusununmüthiş
yalnızlığındançekipkurtarıyor.
Hayatımdandaüstünşeylerbu
sesler;anaşefkatinden,korkudanda
üstünşeyler;hepsinden,herşeyden
dahagüçlü,koruyucuşeyler:
arkadaşlarımınsesleribunlar.
Benartıkkaranlıktatekbaşına
titreyenbirhayalparçasıdeğilim.
Onlarınımben,onlardabenimdir;biz
hepimizaynıkorkuyu,aynıhayatı
yaşıyoruz;bizbasit,fakatzorlubir
şekildebirbirimizebağlıyız.Yüzümü
buseslere,benikurtarmışolan,bana
yardımedecekolanobirkaçkelimeye
gömmekistiyorum.
★
Kendimiihtiyatlaçukurun
yukarısınaçekiyor,biryılangibiöne
sürünüyorum.Dörtayaküstünde
ilerlemeyedevamediyorum;
başarıyorumda.İstikametitayin
ediyorum;etrafımabakınıyor,
dönüşteyolubulabilmekiçintopçu
ateşininşeklinedikkatediyorum.
Sonraötekiarkadaşlarlanasılirtibat
kuracağımıdüşünüyorum.
Korkumdevamediyor,amaartık
aklayatkınbirkokubu,aşırıbir
ihtiyatlıoluş.Gecerüzgarlı;ağız
alevlerininparıltısındagölgelergidip
geliyor.İnsanbusayedehempekçok
şeygörür,hemdepekaz.Bazen
donupkalıyorum,amabirşey
olmuyor.Böylebirhayliilerliyor,
sonrabirkavisçizipgeridönüyorum.
Arkadaşlarıbulamıyorum.Bizim
siperleredoğruattığımheradımda
yüreğimesuserpiliyor;amagittikçe
dedahaaceleediyorum.Ensemebir
kurşunyemekhi1tdehoşkaçmaz
doğrusu.
Derkenyenibirkorkuya
tutuluyorum.İstikameti
bulamıyorumdoğrudürüst.Sessizce
birmermiçukurunaçöküyor,yolumu
tayineçalışıyorum.Nicedefalar
olmuştur,insanmemnun,müsterih
birsipereatlar,nedensonrafarkeder
düşmansiperinegirdiğini.
Birzamansonratekraretrafa
kulakkabartıyorum.Halaşaşkın
durumdayım.Mermiçukurlarının
çokluğukarşısındatelaştanneyana
gideceğimikestiremiyorumartık.
Belkisiperlereparalelsürünürümde
sonugelmezgidişimin.Bununiçin
tekraryanakayıyorum.
Ahburezilışıtmamermileri!
Yanışlarıbirsaatsürüyoradeta,
kıpırdamakmümkündeğil;insanın
etrafındamermilervınlıyor.
Amaneçare,çukurdan
çıkmalıyım.Duraduraçalışıyor,
yengeçgibiilerliyorum.Traşbıçaklan
gibikeskin,çentiklimermiparçalan
ellerimidoğruyor.Bazengökyüzü,
ufuktabirazdahaışıdıgibimegeliyor,
fakatkuruntudaolabilir.Gitgide
hayatımıkurtarmakiçinçabaladığımı
farkediyorum.
Birmermipatlıyor.Hemen
ardındanbirtanedaha.Yaylım
başlıyor.Makinelitüfeklertakırdıyor.
Şimdilikyereuzanıpkalmaktanbaşka
yapacakbirşeyyok.Birtaarruzvar
anlaşılan.Heryandanışıtmaraketleri
yükseliyor.Aralıksız,boyuna.
Büyükbirmermiçukurunaiki
büklümsinmişduruyorum;
bacaklarımkarnımakadarsuiçinde.
Birtaarruzolursayüzümü
boğulmayacakkadarçamurasokup
kendimisuyagömecek,ölütaklidi
yapacağım.
Birdenateşinarkaya
kaydırıldığınıişitiyorum.Hemen
geriyedoğrusuyuniçinekayıyor,
miğferimitaensemeitipağzımı,
ancaknefesalabilecekşekilde,
yukardatutuyorum.
Sonrahiçkıpırdamıyorum;Çünkü
birçıtırtıoluyor,raprap,karışıkayak
sesleriyaklaşıyor;sinirlerimbuz
kesiyor,çekiliyor;paldırküldür
üzerimdengeçipgidiyorlar.ilkposta,
tamam.Kafamdasadecebombagibi
birdüşünce:Bulunduğumçukura
birisiatlarsaneyapacaksın?..Hemen
küçükkamamıçekiyor,kamayı
sımsıkıkavrayanelimitekrar
çamurlaragizliyorum.Çukurabirisi
atlayacakolursaderhalsaplarım,
düşüncesibirçekiçgibivuruyor,
beynime;bağıramasındiyehemen
gırtlağınasaplarım,başkayoluyok,o
dabenimgibikorkacakelbet,
korkudanbirbirimize
saldıracağımızagörebenönce
davranmalıyım.
Şimdibizimbataryalarateşe
başlıyor.Yakınımdabirmermi
patlıyor.Bu,çılgınadöndürüyorbeni;
tamam,birbueksik,kendi
mermilerimizekurbangideceğim.
Çamurlaradoğruküfrediyor,diş
gıcırdatıyorum.Biröfkeboşalması
bu;sonundasadeceinleyip
yalvarmakgeliyorelimden.
Mermilerinçatırtısıkulaklarımın
içinde.Bizimkilerkarşıhücuma
geçerlersekurtuldumdemektir.
Başımıtoprağabastırıyor,uzak
madenkuyularındakipatlayışlargibi
duyuyorumboğukgümbürtüleri..
Üstümdekiseslerekulakkabartmak
içinbaşımıtekrarkaldırıyorum.
Makinelitüfeklertakırdıyor.Bizim
dikenlitelsetlerininsağlam,hemen
hiçtahripedilmemişolduğunu
biliyorum;birkısmındaşiddetli
elektrikakımıdavar.Makineliateşi
büyüyor.Karşıtarafilerleyemiyor,
isteristemezgeridönüyorlar.
Tekrarsırtüstüyatıyorum,
sinirlerimalabildiğinegergin.Takır
takırsesler,sürünmeler,şakırtılar
duyuluyor.Keskinbirçığlıkkopuyor
arada.Ateşetutuluyorlar,taarruzgeri
püskürtülüyor.
Şimdiortalıkbirazdahaağardı.
Sağımdasolumdakoşuşanayak
sesleri.ilkparti.Geçti.Sonra
başkaları.Makinelitüfeklerkesiksiz
birzincirgibitakırdıyor.Tambiraz
dönmekistiyorum,birşeykütediyor,
cumpdiyeağırbirvücutçukura
yanımadüşüyor,kayıyor,üzerimde
kalıyor.
Birşeydüşünemiyor,ne
yapacağımıbilmiyorum...
Kudurmuşçasınasaplıyorum
kamamı;sadecevücudunkasıldığı,
sonragevşeyipyereyığıldığını
hissediyorum.Kendimegeldiğim
zamanelimyapışyapışveıslak.
Öteki,hırıldıyor.Danalargibi
böğürüyorsanıyorumbense;aldığı
hersolukbirhaykırış,birgümbürtü
gibi.Fakatbugümbürdergibiatan,
benimkendidamarlarımsadece..
Yanımdakininçenesinikapatmak,
ağzınatoprakdoldurmak,onubir
dahabıçaklamakistiyorum:Susması
lazım,benieleveriyor.Fakat
kendimehakimim,üzerimede
birdenbireöylebirkesiklikçöktüki,
onakarşıartıkelimikaldıramaz
oluyorum.
Çukurunenuzakköşesine
sürünüyor,gözlerimadamadikili,
elimdekamasımsıkı,kımıldarsa
tekrarsaldırmayahazır,oracıkta
duruyorum.Fakatonunartıkhiçbir
şeyyapacağıyok,hırıltılarından
anlıyorum.
Bellibelirsizgörebiliyorumonu.
Şimdiyalnızbirşeyistiyorum:
buradangidebilmek!Buişihemen
yapmayacakolursamortalık
aydınlanmaküzere;şimdibilegitmek
zor.Fakatbaşımıkaldırmayı
deneyincebununbüsbütünimkansız
olduğunugörüyorum.Makineliateşi
öylesineyaygınki,dahabirkerebile'
sıçramadandelikdeşikolurum.
Miğferimlebirdahatecrübe
ediyor,mermilerinyüksekliğini
anlamaküzeremiğferimiyukarı
tutuyorum.Biransonrabirmermi
miğferielimdenfırlatıpatıyor.Buna
görearaziyiçokalçaktantaramakta
ateş.Düşmanmevzilerindendeöyle
yeterikadaruzakdeğilimki!
Kaçmayakalkışsamkeskinnişancılar
şipdiyeyapıştıracaklarkurşunu.
Aydınlıkartıyor.Bizimkilerbir
taarruzageçseler,diyecanatıyorum.
Elleriminmafsallarıbembeyaz,o
kadarçoksıkmışım.Ateşkesilsede
arkadaşlargelseler,diyedua
ediyorum.
Dakikalarağırağırgeçiyor.Artık
çukurdakikaranlıkyığınabakmayı
gözealamıyorum.Kendimi
zorlayarakbaşkatarafabakıyor,
bekliyor,bekliyorum.Mermiler
vızıldıyorboyuna,çelikbirağgibi,hiç
durmadan.
Birdenkanlıelimigörüyor,anibir
bulantıhissediyorum.Toprakalıp
üzerinesürüyorum,kirdenkan
görünmüyorhiçdeğilse.
Ateşyavaşlamıyor.İkitarafda
aynışiddetleateşedevamediyor.
Bizimkilerbeniçoktanhesaplan
düştülergaliba.
★
Açık,kurşunigünbaşlangıcı.
Hırıltısürüpgidiyor.Kulaklarını
tıkıyor,amaçokgeçmeden
parmaklarımıgeriçekiyorum;başka
sesleriduyamazoluyorumzira.
Karşımdakiyığınkımıldıyor.
irkiliyor,elimdeolmaksızın
bakıyorum.Gözlerimyapışmışgibi
duruyorüzerinde.Küçükbıyıklıbir
adamyatıyororada.Başıyana
düşmüş,birkoluyarıbükük,başbu
kolunüzerinedayalıhafifçe.Öbüreli
göğsünde,kanlı.
Ölmüş,diyorumkendikendime,
ölmüşolmalı,artıkbirşeyduymuyor..
Hırıldayan,vücutsadece.Fakatbaş
kalkmayaçabalıyor,sonraalıntekrar
kolunüzerinedüşüyor.Adam
ölmemiş;cançekişiyor,fakat
ölmemiş.İleriyedoğrusürünüyor,
duruyor,ellerimedayanıyor,sonra
birazdahaönekayıyor,bekliyorum;
üçmetrelikiğrençbiryol,uzun,
korkunçbirmesafe.Nihayetyanına
varıyorum.
Birdengözleriniaçıyor.Duyduher
halde;korkunçbirdehşetifadesiyle
yüzümebakıyor.Vücutkımıldamıyor,
amagözlerdeöylemuazzambirkaçış
varki,biran,bugözlervücududa
birlikteçekipgötürmekkuvvetini
bulacaklarsanıyorum;kilometrelerce
öteye,teksıçrayışta.Vücut
kımıldamıyor,tamamenhareketsiz;
artıksesyok,hırıltıkesildi;fakat
gözlerhaykırıyor,uluyor,bugözlerde
bütünhayattoplanmışda
kavranılamazbirkaçmakçabası,
ölümekarşı,banakarşıduyulan
korkunçbirdehşetolmuşsanki.
Mafsallarınıbükülüyor,
dirsekleriminüzerinedüşüyorum:
“Hayır,hayır!”diyorumyavaşsesle.
Bugözlerüzerimdeoldukçabir
hareketyapabilmemimkansız.
Derkeneliyavaşçadüşüyor,
göğsünden,gayetaz,birkaç
santimetre;fakatbuhareket
gözlerindekişiddetiyinedeazaltıyor.
Önedoğrueğiliyor,başımısallayarak
fısıldıyorum:“Hayır,hayır,hayır!”Bir
elimikaldırıyor,niyetiminkendisine
yardımetmekolduğunugöstermek
istiyor,alnınıokşuyorum.Elim
değerkengözlerseyriyor;şimdi
bakışlardakikatılıkkayboluyor,
kirpikleraşağıdüşüyor,gerginlik
gevşiyor.Yakasınıaçıyor,başını
düzeltipdaharahatbirşekle
koyuyorum.
Ağzıyarıaçık,konuşmaya
uğraşıyor.Dudaklarıkuru.Mataram
yok,yanımaalmamıştım.Fakat
çukurundibinde,çamurunsuyuvar.
Aşağısarkıyor,mendilimiçıkarıp
açıyor,suyabatırıyor,sonra
mendildenakansarısuyuavucumda
topluyorum.
İçiyor.Tekrargetiriyorum.Sonra
ceketinindüğmeleriniçözüyorum,
mümkünseyaralarınısarmakiçin.
Bunumuhakkakyapmamlazım;esir
düşecekolursamkarşıtaraftakiler
onayardımetmekistediğimigörürler
devurmazlarbeni.Korunmaya
çalışıyor,amaelibanamani
olamayacakkadarkuvvetsiz.Gömleği
yapışmış,sıyrılmıyor;düğmeleride
arkada;kesmektenbaşkaçareyok.
Kamayıarıyor,buluyorum.Fakat
bengömleğikesmeyebaşlayınca
gözleryenidenaçılıyor;gözlerde
yenidenohaykırış,oçılgıncaifade.
Bugözlerikapamayamecburoluyor,
fısıldıyorum:“Bensanayardım
etmekistiyorum,arkadaş!”Anlaması
içinkelimeninüzerindeduruyorum:
“Camarade,camarade,camarade!“
Üçyerindenyaralamışım.Sargı
bezlerimleyaralısarıyorum,bezlerin
altındankanakıyor;dahaçok
sıkıyorum,inliyor.
Benimyapabileceğimbundan
ibaret.Artıkbeklemeliyizbeklemeli.
★
Busaatler.Hırıltıyeniden
başlıyor.İnsannedeyavaş
ölüyormuş!Çünkübiliyorum,
kurtulamaz.Kurtulurdiyekendimi
inandırmayaçalıştımsadaöğleye
doğruiniltilerikarşısındabuboş
tesellieridi,parçalandı,gitti.
Sürünürkentabancamıkaybetmemiş
olsaydım,onuvururdum.Fakat
bıçaklayıpöldürememki!
Öğleyekadarkizamanı,
düşüncelerinsınırlarınızorlayarak,
dalgıngeçirdim.Açlıktanmidem
kazmıyor;birşeyleryiyebilmek
isteğinekarşıağlamakgeliyor
içimden;fakataçlıklabaş
edemiyorum.Cançekişenaskere
birkaçsefersuveriyor,kendimde
içiyorumbusudan.
Bubenimkendiellerimle
öldürdüğüm,öldürdüğümüiyice
gördüğümilkadam;onuncan
çekişmesibenimeserim.Katda,
Kroppda,Müllerdevurdukları
kimselerinöldüğünügördüler;
birçoklarıgördübunu,helesüngü
muharebelerinde.
Fakataldığıhernefes,içime
işliyor.Cançekişenbuadamın,bu
saatler!Elindegörünmezbirbıçak,
onunlaboğazlıyorbeni:zamanıve
düşüncelerimi.
Yaşamasıiçinnelervermezdim.
Buradabuşekildeyatıponugörmiye,
onunsesinidinlemeyemecbur
olmak,çokzor!
Öğledensonrasaatüçteöldü.
Rahatnefesalıyorum.Amakısa
birzaman.Çokgeçmedensessizliğe
dayanmak,iniltilerekatlanmaktanda
zorgeliyorbana.Keşkehırıltılar
olsaydı,diyorum;kesikkesikboğuk,
aradahafifıslıklargibi,sonrayine
kısık,fakatsesliohırıltılar.
Saçmabubenimyaptığım.Fakat
oyalanacakbirjşlazımbana:Ölünün
duruşunutekrardüzeltiyor,artık
hiçbirşeyduymasabiledaharahat
yatsınistiyorum.Gözlerini
kapatıyorum.Kahverengibugözler;
saçlarısiyah,yantaraflarıhafif
kıvırcık.
Bıyığınınaltındadolgunve
yumuşakdudakları;burnuhafifeğri,
derisiesmerce,şimdiyaşarkenki
kadarsolukdeğilöyle.Biran,yüz,
sıhhatlibilegörünüyoradeta...Sonra
birdenyadırgananbirölüçehresi
halinialıyor;çokgördüğüm,hepside
birbirinebenzeyenölüyüzlerinden
birioluyor.
Karısışimdionudüşünüyordur
mutlaka;başınagelenleribilmezki!
Adamın,karısınasıksıkmektup
yazarmışgibibirhalivar.Kadın,
kocasındandahabirzamanmektup
alacaktır,yarın,birhaftakadarsonra.
Kadınbumektubuokuyacak,adam
onabumektuptabazışeyler
söyleyecektir.
Durumumgittikçekötüleşiyor,
düşünceleriminönünegeçemiyorum
artık.Kansınasıldıracaba?Kanalın
öteyakasındakiesmerincegibimi?
Bukadınbenimiçindeğilmi?Bu
işlerdensonrabelkidebanaait
şimdi.Kantorekburadayanımda
olsaydı!Annembenibuhaldegörse...
Dönüşyolunuiyiaklımdatutsaydım
buölüdahaotuzseneyaşıyabilirdi
şüphesiz.İkimetresoldankoşsaydı
şimdikarşıtaraftasiperindeolur,
karısınayenibirmektupyazardı.
Fakatdahaötesiyokkibunun;
çünkühepimizinkaderidirbu.
Kemmerichayağınıonsantimetre
sağaalsaydı;Haiebeşsantimdaha
eğilseydi..
★
Sessizlikgenişliyor.
Konuşuyorum,konuşmak
zorundayım.Adamahitabediyor,ona
söylüyorum:“Arkadaş,benseni
^öldürmekistemedim.Buçukurabir
dahaatlayacakolsan,sendeakılsızlık
etmediğintakdirde,yapmamböyle
birşey.Amasenbenimiçinönceden
sadecebirtasavvur,birkarar
uyandıranbirtertiptin;benbu
kombinezonubıçakladım.Senin,
benimgibibirinsanolduğunuben
ancakşimdigörüyorum.Benseninel
bombanı,süngünü,silahlarını
düşündüm;karını,yüzünü,ortak
taraflarınıbenşimdigörüyorum.
Affetbeniarkadaş,bizbunlarıdaima
çokgeçgörürüz.Nediyebizeboyuna
söylemezler,sizindebizlergibi
biçareyaratıklarolduğunuzu,sizin
annelerinizindebizimkilerkadar
endişeettiğini,hepimizinölüm
karşısındahepaynıacıları
yaşadığımızınediyesöylemezler?..
Affetbeniarkadaş,senbenimnasıl
düşmanımolabilirsin?Bizbu
silahları,buüniformalarıçıkarıp
atsaksenbenimkardeşimolabilirdin,
Katgibi,Albertgibi.Alömrümden
yirmiseneyiarkadaş,aldakalk!Al
dahafazlasını,benbuömrüne
yapacağım,artıkbilmiyorumçünkü.”
Hertarafsessiz;tüfeklerin
takırtısıhariç,cephesakin.Mermiler
sıkdüşüyor,gelişigüzelbiratışdeğil
bu;heryanakeskinnişanalıyorlar.
Çukurdançıkamam.
“Karınayazacağım!”diyorum,
çabukçabuk,ölüye.“Yazacağım,
öldüğünübendenöğrensin;busana
söylediklerimionabirbiryazacağım;
üzülmesin,onayardımedeceğim;
anana,babana,çocuklarınayardım
edeceğim...”
Üniformasıhalayarıaçıkduruyor.
Cüzdanımkolaycabuluyor,fakat
açmaktatereddütediyorum.
Cüzdanındakimlikbelgesivar.İsmini
bilmezsembuadamıunutabilirim
belki;zamanbuhayaliyokeder.Ama
ismibirçividir;içimeçakılacak,
oradanaslasökülemeyecekbirçivi.
Buisimherşeyiboyunageri
çağıracakbirkuvvettaşır,olup
bitenlerbusayedegerigelirdaima;
gelir,gözleriminönündedurur.
Cüzdanı,kararsız,elimde
tutuyorum.Derkenelimdenkayıyor,
açılıyor,birkaçresimlebirkaç
mektupdüşüyoryere.Düşenleri
topluyor,tekrarcüzdanakoymak
istiyorum.Amaetkisialtında
bulunduğumitiliş,buşüphelidurum,
açlık,tehlike,ölüylegeçirdiğim
saatlerbeniperişanetmiştir;eriyişi
hızlandırmak,azabıkuvvetlendirmek,
acısınadayanılmazbirelibirağaca
çarpıpparalargibi,neolacaksaolsun
buişbitirmekistiyorum.
Bunlarkarısıylabirküçükkızın
resimleri,sarmaşıklıbirduvar
önündeçekilmiş,uzunensizamatör
fotoğrafları.Resimlerinyanında
mektuplar.Onlarıçıkarıyor,okumaya
çabalıyorum.Birçokyerlerini
anlamıyorum,sökmekzor,
Fransızcayıpekiyibilmiyorum.Ama
tercümeettiğimherkelimebir
mermigibibağrımasaplanıyor,bir
bıçakdarbesigibigöğsümde.
Beynim,zorlanmadanbitkin.
Fakatşukadarınıhenüzkavrıyorum:
benonlaraaslayazamam;demin
düşünmüştüm,amayapamambuişi.
İmkansız.Resimlerebirdaha
bakıyorum;zengininsanlardeğil
bunlar.İlerdeelimebirazpara
geçerseonlaraismimibildirmeden
parayollayabilirim.Budüşünceye
tutunuyorum;hiçdeğilseküçükbir
dayanakbu.Buölübenimhayatıma
bağlandı;buyüzden,kendimi
kurtarmamiçinherşeyiyapmam,söz
vermemgerek.Yalnızölenadamiçin,
ailesiiçinyaşayacağımakörükörüne
andiçiyorum.Dudaklarımıslak,onu
inandırmayaçalışıyorum;ruhumun
derinlerindebirümitvar;hürriyetimi
busayedesatınalacağım,ümidi.
Bacadankurtulacakolursam
sonradandüşünebilecekbirküçük
hilebu.Vebuyüzdenkimlikbelgesini
açıyor,yavaşyavaşokuyorum:
GerardDuval,tabi.
Adresi,ölününkurşunkalemiyle
birzarfüzerineyazıyor,sonra
hepsiniaceletekrarceketinincebine
koyuyorum.
BentabiDuval'iöldürdüm.Ben
tabiolmalıyım,diyedüşünüyorum
şaşkınlıkiçinde,kitapbasmalıyım,
kitap..
★
İkindiyedoğrubirazyatışıyorum.
Boşunabenimbukorkum.Adamın
ismi,artıkbenişaşkınaçevirmiyor.
Krizgeçti.“Arkadaş!”diyorumölüye
doğru,amaartıksoğukkanlı
söylüyorum.“Bugünsen,yarınben.
Fakatburadankurtulursamarkadaş,
ikimizinkinidemahvedenşeyekarşı
savaşacağım.Seninhayatını,benim...
benimdehayatımımahvedenşeye
karşı.Sanasözveriyorumarkadaş,bu
sonolsun!”
Güneşeğrilemesinegeliyor.
Yorgunluktan,açlıktanuyuşmuşum.
Dün,birsisgibigeliyorbana;hurdan
kurtulacağımaümidimyok.Dalıp
dalıpgidiyor,akşamolduğununbile
farkınavarmıyorum.Alacakaranlık
başlıyor.Şimdizamançabukgeçiyor
gibibirhisvariçimde.Birsaatdaha.
Yazolsaydıdahaüçsaatlazımdı.
Dahabirsaat.
Birdentitremeyebaşlıyorum,ya
biraksilikçıkarsa!Artıkölüyü
düşünmüyorum,artıkbenihiç
ilgilendirmiyor.Yaşamakhırsıbir
andabaskınçıkıyor;tasarladığım
şeylerinhepsibuduygukarşısında
göçüpgidiyor.Sırfbirfelaketledaha
karşılaşmamakiçinbirotomatgibi
mırıldanıyorum:“Sana
vadettikleriminhepsiniyapacağım,
hepsini!”Halbukihiçbirini
yapmayacağımışimdidenbiliyorum.
Birdenaklımageliyor,sürünecek
olursamkendiarkadaşlarımateş
açabilirlerbana;bilmezlerkil
Mümkünmertebeöncedavranır,
seslenirim,anlasınlardiye.Onlar
anlayıncayakadardasiperinönünde
yatarım.
ilkyıldız.Cephesakin.Birnefes
alıyor,heyecanımdankendikendime
konuşuyorum:“Artıkaptallığıbırak
Paul,sakinolsakin,Paul...Sakin
olursankurtulursunPaul.”İsmimi
söylemeninfaydasıoluyor,bunubir
başkasısöylüyorsanki,oyüzden
dahatesirli.
Karanlıkartıyor.Heyecanım
yatışıyor;ihtiyatlıolmakiçinilk
raketlerinyükselmesinibekliyorum.
Raketlergörününceçukurdan
çıkıyorum.Ölüyüunuttum.Önümde
başlayangece,solguncaaydınlanan
savaşmeydanı.Gözümebirçukur
kestiriyor,parıltınınsöndüğüanda
aceleorayageçiyor,önümüyokluyor,
dahasonrakiçukurugözlüyor,
büzülüyor,sonraoçukurakayıyorum.
Yaklaşıyorum.Derkenbirraket
ışığındatellerdebirşeyin
kımıldadığınıgörüyor,sessiz
yatıyorum.İkincisindetekrar
görüyorum;bunlarbizimsiperlerdeki
arkadaşlarşüphesiz.Fakatkendi
miğferlerimiziseçenekadarihtiyatlı
davranıyor,sonrasesleniyorum.
Çokgeçmedencevapolarakismim
çınlıyor:“Paul..Paul..”
Tekrarsesleniyorum.Ellerindebir
çadırbezi,beniaramayaçıkmış
Kat'laAlbertbunlar.
“Yaralımısın?”
“Hayır,hayır..”
Siperekayıyoruz.Yiyecekistiyor,
yutarcasınayiyorum.Müllerbir
sigaraveriyor.Başımagelenleri
kısacaanlatıyorum.Yenibirşeydeğil,
sıksıkrastlananolaylardanbiri.
Yalnızgecehücumundabirözellik
var.FakatKatbirseferindeRusyada,
Ruscephesigerisindekalmış,ancak
ikigünsonrabizimtarafa
geçebilmişti.
ölenkitapçınınhiçsözünü
etmiyorum.
Ancakertesisabahdahafazla
dayanamıyor,Kat'laAlbert'e
anlatmadanduramıyorum.İkisi
teselliyeçalışıyorlarbeni.“Eldenne
gelir,neyapabilirdin'başka?Senbu
işiçinaskeroldun!”
Yanlarındaolduğumiçinyatışmış,
emniyette,dinliyorumsöylediklerini.
Mermiçukurundanedeaptalca
şeylerdüşünmüşüm!
“Şurayabak!”diyegösteriyorKat.
Göğüssiperlerindebirkaçkeskin
nişancı,tüfeklerinenişan
dürbünlerinitakmışlar,karşıyı
gözetliyorlar.Aradabirtetiği
çekiyorlar,ateş.
Bağrıştıklarınıişitiyorum.“Yaman
oturdu!”“Yerindennasılsıçradı,
gördünmü?”Oellrichçavuş
böbürlenerekarkadaşınadönüyor,
tamisabetininotettiriyor.Bugünkü
atışlistesindehiçkusursuzüç
isabetleo,enbaştageliyor.
“Bunanedersin?”diyesoruyor
Kat.Başımısallıyorum.
“Bugidişleyakasınabuakşam
renklibirnişandahakondurtacak.”
diyorKropp.
“Yahutyakındır,başçavuş
muaviniolması.”diyetamamlıyor
Kat.
Bakışıyoruz.“Benyapamam.”
diyorum.
“Yinede,”diyorKat,<<bunutam
daşusıragörmüşolmaniyidir.”
Oellrichçavuş,tekrargöğüs
siperinegidiyor.Tüfeğininnamlusu
sağasolaoynuyor.
“Şuseninişiartıkuzatmana
değmez,anladınya!”diyetasdik
ediyorKat.
Artıkbendekendimi
anlayamıyorumbirtürlü.
“Onunlaçukurdaçokkaldımda
ondan!”diyorum.Harbharbdir
nihayet.
Oellrich'intüfeğikısavekurubir
seslepatlıyor.
X
İyibirişekonduk.Şiddetli
bombardımanatutulduğuiçin
boşaltılmışbirköyübekleyeceğiz,
sekizkişi.
Vazifemiz,aslında,henüz
boşaltılmamışerzakambarınagöz
kulakolmak.Kumanyalarımızıambar
mevcudundankendimizalacağız.Bu
iştambizegörebiriş.Kat,Albert,
Müller,Tjaden,Leer,Detering;bizim
tekmilgruphurda.YalnızHaieyok,
Haieöldü.Fakatyinedeyamanmış
şansımız;çünküöbürmangalardacan
kaybı,bizimkindenkatkatfazla.
İçinebirmerdivenleinilenbeton
birmahzenikendimizebarınak
seçiyoruz.Mahzeninkapısı,ayrı
betonbirduvarlamuhafazalı.
Hummalıbirfaaliyetegirişiyoruz.
Yalnızbacaklarımızıdeğilruhumuzu
dauzatıpyangelmekiçinişteyenibir
fırsat.Böylefırsatlarıhiçkaçırmayız;
çünküuzunzamanhislerimizle
hareketetmemizeelvermeyecek
kadar,ümitsizdurumumuz.Hisli
olmak,durumfazlaberbatolmadıkça
mümkün.Bizimsemaddiolmaktan
başkaçaremizyok.Öylemaddiki,
harbdenöncekizamanlaraaitbir
düşünce,biranşaşkınlıklazihnimde
belirdimiirkiliyorum;neysekiçok
sürmüyorbuhatıra.
Durumumuzumümkünolduğu
kadarhafifealmamızlazım.Bunun
içinherfırsattanfaydalanıyor;
doğrudandoğruyasertve
alıştırmasız,korkununhemen
peşindençocukluklarageçiyoruz.
Başkatürlüolamayızki;
bırakıveriyoruzbunlarakendimizi.
Nitekimşimdideöyleçılgın,delidolu
birdemsürelim,diyoruz;yiyip
içmesiyle,uykusuylademsürelim.
Mahzene,evlerdenkaldırıp
getirdiğimizşilteleriseriyoruzönce.
Biraskerkıçıdaaradayumuşakbir
şeyeoturmakistercanım.
Barınağımızınyalnızortasıboş
kalıyor.Sonragidipbattaniyeler,kuş
tüyüyataklar,yumuşacıkşeyler
getiriyoruz.Köydehenüzhepsi
mevcut.Albert'lebenportatif,mahun
birkaryolabuluyoruz;kubbesimavi
ipek,örtüsüdantelalıbirkaryola.
Taşırkenmaymunlargibiterliyoruz;
amaböylebirşeydebırakılmazki!
Birkaçgünevarmazmermilerle
paramparçaolurüstelik.
Kat'labenevlerdehafiftertip
keşfedeçıkıyoruz;azsonrabir
düzineyumurta,birkiloeholdukça
tazetereyağıelegeçiriyoruz.Birden
salonunbirindebirgümbürtüoluyor,
demirbirsobaduvarıyarıpuçargibi
geliyor,birmetreyakınımızdangeçip
karşıduvarasaplanıyor.İkikoca
yarık.Sobakarşıkievdengeldi,eve
birgülledüştü.“Şansabak!”diye
gülüyorKat;araştırmalarımıza
devamediyoruz.Birdenkulaklarımızı
dikiyor,bacaklarımızıaçıyoruz.Az
sonrabüyüçarpmışgibiduruyoruz:
Küçükbirahırdacanlıcanlıikidomuz
yavrusudebelenmekte.Gözlerimizi
oğuşturupyavaşyavaştekrar
bakıyoruz:Sahidendeoldukları
yerdelerhala.Tutuyoruz.Takendisi,
ikisahiciyavrudomuz.
Şahanebirziyafetbu.
Barınağımızdanelliadımkadarötede
küçükbirevvar,evvelcesubayların
kaldıklarıbirev.Mutfağındakocaman
birocak,ikiızgara,tavalar,
tencereler,kabkacak,herşeyvar;
hattabirsundurmaiçindeufakufak
kırılmışbiryığınodun.Herşeyhazır
önümüzde,masaldakigibi.
İkikişisabahtanberitarlalarda
patates,havuç,sebzearıyorlar.Bolluk
içindeyiz;erzakambarının
konservelerineboşveriyor,taze
şeylerarıyoruz.Ellerimizdeşimdiden
ikibaşkarnabaharduruyor.
Domuzlarkesildi.BuişiKat
becerdi.Kızartmanınyanınapatates
omletiyapmakistiyor,fakat
patateslerirendelemeyerende
bulamıyoruz.Azsonrabununda
çaresinebakıyor,tenekekapaklara
çivilerlebirsürüdelikdeliyoruz;
rendelerhazır.Üçkişiparmaklarını
rendeyekaptırmamakiçinellerine
kalıneldivenlergeçiriyorlar;diğeriki
kişipatatessoyuyor;tıkırtıkır
ilerliyorişler.
Katdomuzları,havuçları,
sebzeleri,karnabaharıözenebezene
hazırlıyor.Karnabahariçinbirde
beyazsalçayapıyorhatta.Ben
patateslerikızartıyorum;herpartide
dördertane.Ondakikasonrakolayını
buldum:Tavayışöylebirsalladımmı
biryanıkızarmışpatateslerhavada
tersyüzoluptavayadüşüyorlar,
kızartmayadevamediyorum.
Domuzlarparçalanmadan,bütün
olarakkızartılıyor.Birkilisemihrabı
gibi,herkes,domuzlarınetrafına
halkaoldu.
Osıradamisafirgeliyor,iki
telsizci;bizeliaçıkinsanlarız,
yemeğealıkoyuyoruzonları.Salonda
oturuyorlar,ortabirpiyanovar.Biri
çalıyor,birisöylüyor:“Weser
sahilinde..“Sesiiçli,fakatSaksunya
şivesineçalıyorbiraz.Olsun,sarıyor
bizi,
Gitgideüzerimizeateşaçıldığının
farkınavarıyoruz.Sabitbalonlar
bacadançıkandumanlarıgördüler
herhalde;yaylımbaşlıyor.Ohınzır
serpintiliküçükmermilerbunlar;
ufakufakdelikleraçan,genişbir
sahaya,alçaklaradağılanmermiler.
Herandahayakınımızdavınlıyorlar;
fakatyemeğiböyleyüzüstü
bırakamayızya!Heriflertanzimatışı
yapıyorlar.Birkaçmermiparçası
üsttekimutfakpenceresindeniçeri
dalıyor.Domuzlarınkızartılması
tamamlanmaküzere.Fakat
patateslerikızartmakgüçleşiyor.
Mermileröyleyakınadüşüyorlarki,
tanelerisıksıkevinduvarına
çarpıyor,pencerelerdeniçeridalıyor.
Yaklaştığınıduyduğumhervınlayışta,
elimdetava,dizçöküyor,pencere
duvarıyanınadertopoluyorum.
Sonrayinederhalayağakalkıyor,
kızartmayadevamediyorum.
Saksunyalılarşarkıyıyanda
bıraktılar.Piyanoyabirmermi
parçasıdüştü.Bizdeyavaşyavaş
işimizibitiriyor,dönüşhazırlığı
yapıyoruz.Yenibirmermipatlar
patlamazikikişisebzeçanaklarını
kucaklayıpkoşuyorlar,barınakelli
metreötede.İçeridaldıklarını
görüyoruz.
Yenibirpatlayış.Herkes
çömeliyor,sonraikikişi,ellerinde
bireribrik,içlerindehalisçekirdek
kahve,şimşekhızıylakoşupyenibir
mermidüşenekadarbarınağakapağı
atıyorlar.
ŞimdideKat'laKroppşaheseri
yakalıyorlar:Nargibikızarmışyavru
domuzlarınbulunduğukocatava.Bir
kütürtü,birçömeliş,sonrahopelli
metreileri.
Sonuncudörtomletidekızartıyor,
bitirenekadarikikereyere
yatıyorum.Fakatfenamı,dahadört
omlet,hemdebenimensevdiğim
yemek.
Nihayetomletleriistifettiğim
tepsiyikucaklıyor,sokakkapısının
arkasınayaslanıyorum.Birvınlayış,
birçatırtı;tepsiyiikielimlegöğsüme
bastırarakdışarıfırlıyorum.Tam
mahzeneulaşmaküzereyim,kabara
kabaragelenbirmermigürültüsü!Bir
geyikgibisıçrıyor,betonduvarıbir
hamlededönüyorum.Mermi
parçalarışakırşakırediyorduvarda;
mahzenbasamaklarınıpaldırküldür
iniyorum,dirseklerimparalanıyor;
fakattekomletdüşürmüyor,tepsiyi
devirmiyorum.
Saatikideyemeğebaşlıyoruz.
Altıyakadarsürüyor.Altıbuçuğa
kadarkahveiçiyorerzakambarından
aldığımızsubaykahvesibirtaraftan
dasubaysigaravepuroları
tüttürüyoruz,kezaambardanalınma
Tamaltıbuçuktaakşamyemeğine
başlıyoruz.Saatondadomuzların
kemiklerinikapıdışarıatıyoruz.
Sonradagelsinkonyak,gelsinrom;
kezamuhteremerzakambarından
alınma!Sonrayinekuşaklı,uzun,
kalınpurolar.Tjaden:“Yalnızbir
eksiğimizvar,odasubay
kerhanesindekikızlar!”diyor.
Gecegeçvakitbirmiyavlama
işitiyoruz.Ufak,külrengindebirkedi
mahzenkapısındaoturuyor.Kediyi
içeriçağırıyor,karnınıdoyuruyoruz.
Busıradatekrarbizimdeiştahımız
açılıyor;ağzımızdalokmalarçiğneye
çiğneyeuykuyayatıyoruz.
Amageceleyincanımızaokunuyor.
Çokyağlışeyleryedik.Tazesüt
domuzubarsaklarımızıharabediyor.
Mahzendegidipgelmelerinhaddi
hesabıyok.Dışardadaima,
pantolonlarınısıyırmışikiüçkişi
bulunuyor,basıyorlarküfürü.Ben
kendihesabımadokuzkeretaşındım.
Gecenindördünedoğrubirrekor
kırıyoruz:Nöbetçisi,misafiridahil,
onbirkişidışardayız.
Yananevlergecedebirmeşaleye
benziyor.Obüslergümbürgümbür
inliyor.Sokaktancephanekolları
gürültüyle,rüzgargibigeçiyor.Erzak
ambarınınbiryanıyıkıldı.Cephane
kollarındakierler,mermiyağmuruna
rağmenoğularılarıgibioraya
üşüşüyor,ekmekaşırıyorlar.Sesimizi
çıkarmıyoruz.Birşeydiyecekolsak
dayağıyediğimizinresmidir.Bu.
yüzdenbaşkabiryoltutuyoruz:
Nöbetçiolduğumuzusöylüyoruz,bu
işleribildiğimiziçinkonserveteklif
ediyor,bizdeolmayanşeyleralıp
konserveveriyoruz.Neçıkar,çok
geçmedenzatenhepsibombardıman
edilecekdeğilmi?Ambardan
kendimizedeçikolataalıyor,tablet
tabletyiyoruz.Kat:“Aceleci
midelerimiziçinnedegiderya!”
diyor,
Aşağıyukarıikihafta,yiyipiçip
yangelmeklegeçiyor.Bizekimse
ilişmiyor.Mermileraltındaköyyavaş
yavaşyokoluyor;bizimhayatımızise
dostlarbaşına!Erzakambarınınbir
kısmıolsundurdukçaherşeyvızgelir
bize.Tekarzumuzharbinbittiğini
buradaöğrenmek.
Tjadenöylekibarlaştıki,puroları
yarıyakadariçiyor.Burunkıvırarak
izahediyor:Böylealışmış!Katdapek
keyifli.Sabahlarıilksözü:“Emil
havyarlakahvegetiriniz!”oluyor.
Şaşılacakbirbeyzadeliktirgidiyor
aramızda.Herbirimizötekineemir
eriymişgözüylebakıyor,sizdiye
hitabediyorişbuyuruyor.“Kropp,
ayağımınaltıkaşınıyor,bubititutup
atarmısınız!”diyor.Leerbacağım
uzatarak,biraktrispozuyla;Kroppda
onukavradığıgibimerdivenlere
yukarısürüklüyor.“Tjaden!”“Ha?”
“istirahatedinizTjaden!Hemsonra,
ha?denmez,emrinizdiyesorulur.”
Tekrar:“Tjaden!“Tjaden,yenibaştan
ağzınıbozmayabaşlıyor,onuniçin
iştendeğilbu.
Dahabirhaftageçincegeridönme
emrialıyoruz.Mutluluklaraveda.iki
büyükkamyonbizialıyor.Kamyonlar
tahtadolu.Fakattahtalarınüzerine,
Albert'leben,maviipekkubbeli
karyolamızıyerleştiriyor,şilteleri,iki
kuştüyüdöşeğikoyuyoruz.
Karyolanınbaşucundaalttaenala
yiyeceklerledolubirertorbamızvar.
AradaÜzerlerindenokşuyoruzonları;
katısucuklar,ciğerezmesikutuları,
konserveler,purokutularıgönlümüzü
bahtiyarlıkladolduruyor.Herkesin,
içidolu,böylebirertorbasıvar.
Kropp'labenayrıcaikikırmızı
kadifekoltukdakurtarmıştık.
Karyolanıniçindebunlar;birtiyatro
locasındagibikuruluyoruzkoltuklara.
Üzerimizdekaryolanınipekörtüsü
birçardakgibişişiyor,kabarıyor.
Hepimizinağzındabiruzunpuro.
Eşyalarıntepesindendoğruetrafa
bakıyoruz.
Ortamızdabirpapağankafesi;
kediiçinbulmuştuk.Kediyide
götürüyoruz;kafesiniçinde,et
kabınınönündeyangelmiş,keyifli
keyiflimırmırediyor.
Yavaşyavaşgidiyorkamyonlar.
Şarkısöylüyoruz.Arkamızdagülleler,
şimdiartıkbomboşköydefıskiyeler
fışkırtıyorlar.
★
Birkaçgünsonrabirköyü
boşaltmayagönderiliyoruz.Yolda
yerlerindenedilmiş,kaçışanhalkla
karşılaşıyoruz.Eşyalarını,
öteberilerinielarabalarına,çocuk
arabalarınadoldurmuşlar,yahut
sırtlarında,götürüyorlar.ikibüklüm
olmuşlar;yüzlerindeendişe,
ümitsizlik,telaşvetevekkülvar.
Çocuklarannelerininellerine
sarılmışlar;aradabüyükçebirkız,
küçükkardeşinielindençekiyor.
Sendeleyerekyürüyor,dönüpdönüp
arkalarınabakıyorlar.Küçüklerin
birkaçındakırıkdökükbebeklervar.
Yanımızdangeçerlerkenhepsi
susuyorlar.
Henüzyürüyüşkolundayız;
Fransızlarmillettaşlarınınbulunduğu
birköyübombardımanedecek
değillerya!Fakatbirkaçdakikasonra
havadabirgümbürtü;yersarsılıyor,
feryatlaryükseliyorgökyüzüne.Bir
gülleengerimizdekitakımı
paramparçaediyor.Birbirimizden
kopuyor,kendimiziyereatıyoruz.
Fakataynıanda,ateşkarşısında
başkavakit,kendiliğinden,banaen
doğruhareketiyaptırandikkatin
bendenkayıpgittiğinihissediyorum.
Mahvoldumdüşüncesiboğucu,
müthişbirkorkuylabirlikte
saplanıyorzihnime.Veikinci
saniyedesağbacağımakırbaç
darbesinebenzeyenbirşeyçarpıp
geçiyor.Albert'inhaykırdığını
işitiyorum,Albertbenimyanımda.
“KalkAlbert,haydi!”diye
bağırıyorum,çünküaçıktayız,
korunmasızyatıyoruz.
Sallanarakkalkıyor,koşuyor.Ben
deyanındakoşuyorum.Birçiti
aşmamızlazım;boyumuzdanyüksek.
Kroppdallarıyakalıyor,benbacağını
kavrıyorum,canacısındanbağırıyor,
elimdenhızalarakçitinöbürtarafına
atlıyor.Birfırlayıştabendeonun
peşindenatlıyor,çitinarkasındakibir
subirikintisinedüşüyorum.
Yüzümüzboncukboncuksuve
çamuriçinde;fakatsığınağımızfena
değil.Bununiçinilerleyipboynumuza
kadarsuyagiriyor,mermisesi
duydukçabaşımızısuyasokuyoruz.
Buişibelkiononikikere
yaptıktansonrabenimkuvvetim
kesiliyor.Albertdesızlanıyor
nitekim:“Gidelimhurdan,yoksa
devrilipboğulacağım!”diyor.
“Nerendenvuruldun?”
“Dizimdengaliba.”
“Koşabilirmisin?”’
“Zannederim...”
“Hadiöyleyse!”
Kendimizişoseninhendeğine
atıyor,ikibüklümkoşuyoruzhendek
boyunca.Ateşbizitakibediyor.Yol
cephanedeposunadoğrugidiyor.
Depohavayauçacakolursaikimizin
tekdüğmesinibilebulamazlar.Bunun
içinplanımızıdeğiştiriyor,yana
kıvrılıptarlalaradoğrukoşuyoruz.
Albertyavaşlıyor:“Senkoş,ben
gelirim!”diyor,kendisiniyere
bırakıyor.
Kolundankavrıyor,sarsıyorum:
“KalkAlbert,biryattınmıbirdaha
gidemezsin.Haydi,bensenitutarım.”
Nihayetbirküçüksığınağa
varıyoruz.Kroppyeredevriliyor;
yarasınısarıyorum.Yara,diz
kapağındanbirazyukarda.Sonra
kendiminkinebakıyorum.Pantolon
vekolumkaniçinde.Albertyanındaki
sargılarıyaralarımasarıyor.Artık
bacağınıkımıldatamıyor.Buraya
kadarnasıldagelebildik;ikimizde
hayretleriçindeyiz.Busadece
korkununeseri:Mermiler
ayaklarımızıkökündenuçursaydıbiz,
okemikkalıntılarıüzerindeyinede
koşardık.
Benbirazdahasürünebiliyor,
geçmekteolanbirnakliye
kamyonunasesleniyorum;bizi
alıyorlar.Kamyonyaralıdolu;birde
sıhhiyeonbaşısıvarkamyonda;
göğüslerimizebirertetanosiğnesi
yapıyor.
Seyyarhastanedebirkolayını
buluyor,yanyanadüşüyoruz.Sade
suyabirçorbaveriyorlarbize;iyi
yemeklerealışıkolduğumuzhalde
açlıkbelasınatiksinebayıla
kaşıklıyoruz.
“Artıkevlerimizegideriz,Albert,”
diyorum.
“İnşallah!”diyecevapveriyor.
“Yalnızşuyaramınneolduğunu
bilseydim.”
.Ağrılarartıyor.Sargılarateşgibi
yanıyor.Bardakbardaksuiçiyoruz.
“Yaradizkapağımdannekadar
yukarda?”diyesoruyorKropp.
“Enazonsantim,Albert!“diye
cevapveriyorum.Fakataslındaancak
üçsantimkadaryukarda.
“Kafamakoydum,”diyorbir
müddetsonra.“Bacağımıkesecek
olurlarsabuişebirsonvereceğim.Bu
dünyadasakatsürünmekistemem.”
Düşüncelerimizedalmışyatıyor,
bekliyoruz.
★
Akşamleyinbizikasaptezgahına
götürüyorlar.İrkiliyor,neyapacağım
diyedüşünüyorumhemen.Çünkü
seyyarhastanelerdekidoktorların,işi
uzatmaktansabacağıkesiverdiklerini
hepbiliyoruz.Bukadarsıkışık
durumdakarışıkyamaveörgülerden
dahakolay,kesipatmak.Aklıma
Kemmerichgeliyor.Birkaçkişinin
kafasınıpatlatırımdayinekloroform
verdirtmemkendime,asla!
İyigidiyor.Doktor,yarayıoyup
durdukça,gözleriminönükarışıyor.
“0danesicanım!”diyeazarlıyor
doktor;şişlemeyedevamediyor.
Keskinışıktaaletler,azılıhayvanlar
gibiparıldıyor.Acılar,dayanılırgibi
değil.İkibakıcı,kollarımısımsıkı
tutmaktalar;fakatbirinikurtarıyor,
doktorungözlüğünedoğrubir
yumrukindirmeyedavranıyorumki,
doktorfarkınavarıyor,gerisıçrıyor.
“Bayıltınşuherifi!”diyebağırıyor
kızgın.
Bununüzerinesakinleşiyorum.
“Affedersinizdoktorbey,uslu
duracağım,fakatbayıltmayınbeni.”
Gaklargibi:“Pekala!”diyor,
aletleriniyenidenalıyor.Olsaolsa
otuzundasarışınbirgençbu;
yüzündeyaraizleri,insanınzıddına
gidenaltınbirgözlük.Şimdicanımı
adamakıllıyaktığınıhissediyorum;
yarayıkarıştırıpduruyor,arasıra
gözlükcamlarıüstündenyangözle
terstersbanabakıyor.Ellerim
ameliyatmasasınınkenarlarını
sıkmaktanyarabereiçindekalıyor.
Geberipgiderimdeyinegıkdediğimi
duymazbudoktor.
Derkenbirmermiparçasıçekip
çıkarıyor,banadoğrufırlatıyor.
Dişimisıktığımamemnunherhalde
ki,yaramıkollayaraksarıyor,“Yarın
doğrueve!”diyor.Sonraalçıya
koyuyorlar.Kropp'labirleştiğimiz
zaman,ona:“Yarınbirhastatreni
kalkacakgaliba!”diyorum.“Sıhhiye
başçavuşuylakonuşsakdaikimizde
yanyanadüşsek,Albert!“
Başçavuşamünasipbirkaçsözle,
kuşaklıpurolarımdanikisinitakdim
etmeyemuvaffakoluyorum.Puroları
kokluyor,soruyor:“Bunlardansende
varmıdaha?”
“Varbiravuç,”diyor,Kropp'u
gösteriyorum:“Arkadaşımdadavar.
Yarıntreninpenceresindensize
takdimederiz.”
Anlıyortabii,purolarıbirdaha
kokluyor:“Kabul!”diyor.
Geceleyinbirdakikabile
uyuyamıyoruz.Olduğumuzkoğuşta
yedikişicançekişiyor.Biri,birsaat
boyuncayüksekperdedenbirtenor
sesiyleİlahilersöylüyor,sonra
hırıldamayabaşlıyor.Birikincisi
yataktansürünesürünedışarsınıson
birdefadahagörmekistergibi,
pencereyegidiyor,oradaölüyor.
★
Sedyelerimizistasyonda.Treni
bekliyoruz.Yağmuryağıyor,
istasyonunçatısıyok,battaniyeler
ince.İkisaattirbekliyoruz.
Başçavuşbizibirannegibi
kolluyor.Durumumkötüolduğu
haldeanlaşmamızıaklımdan
çıkarmıyorum.Aradaküçükpaketi
onungöreceğişekildetutuyor,avans
olarakbirpuroveriyorum.Başçavuş
dabirkarşılıkolaraküzerimizebir
çadırbeziörtüyor.
“Yahu,Albert!”diye
hatırlatıyorum.“Bizimkubbeli
karyola,kedi...”
“Locakoltukları..”diyeilave
ediyorAlbert.
Evet,kırmızıpelüşkoltuklar.
Akşamlarıprenslergibikurulurduk;
ilerdesaathesabınakirayaveririz,
diyedüşünmüştük.Saatibirsigara.
Tasasızbirhayat,zahmetsizbir
ticaretolurdubu.
Aklımageliyor:“Albert!”diyorum.
“Yabizimerzaktorbaları...”
Birhüzünçöküyorüstümüze.
İşimizeyarardıbunlar.Trenbirgün
sonrakalkacakolsaKatbiziyüzde
yüzbulur,eşyalarımızıgetirirdi.
Şansagel.Torbalarımızdadomuz
kızartmasıkonservelerivarken,
midelerimizdeunçorbası,sadesuya
hastaneaşıbulunsun!Fakatokadar
dermansızızkibunlarıdüşünüpdaha
fazladertlenmemizmümkündeğil.
Tren,sabahleyinistasyona
geldiğindesedyelersırsıklamdılar.
Başçavuşaynıvagonadüşmemize
gözkulakoluyor.Birsürükızılhaç
hemşiresi,Kropp'ualttakiyatağa
yatırıyorlar.Benkaldırılıponun
üstündekiyatağakonuyorum.
Ağzımdankaçtı:“Amanha!
deyiverdim.
“Neoldu?”diyesoruyorhemşire.
Yatağabirdahabakıyorum.Kar
gibiçarşaflarkaplı,temizlikdersen
bukadarolur,kıvrımlarınavarıncaya
kadarütülü,gıcırgıcır.Benim
gömleğimsealtıhaftadır
yıkanmamış,leşgibi.
“Yatağıniçinekendinizgiremez
misiniz?”diyesoruyorhemşire,
tasalanmış.
Terdökerek:“Yoo,girerim,”
diyorum.“Fakatsizönceyatak
takımlarınıalın,götürün!”
“Niçin?”
Kendimipisbirdomuzdanfarksız
görüyorum,benbunlarınarasında
nasılyatarım?“Şeyolur..”diyor,
duraklıyorum.
“Birazkirlenirmi?”diyesoruyor
cesaretverircesine.“Neçıkar,sonra
yineyıkarız.”
“Yok,odeğil!”diyorumheyecanla.
Medeniyetinbuderecesibenimne
haddime.
“Sizkisiperlerdekaldınızbu
kadar;biryatakçarşafınıyıkamışız
çokmu?”diyedevamediyorhemşire.
Yüzünebakıyorum;genç,terütaze,
tertemiz,hoş.Buradakiherşeygibi.
Bütünbunlarınyalnızsubaylariçin
olmayışınıinsanınaklıalmıyor;insan
birrahatsızlık,hattabirnevitehlike
hissediyorhurda.
Beriyandabuhemşire,bircellat
mübarek.Herşeyisöyletecekille.
“Şey,yalnız...”Duruyorum,
aklımdangeçenianlasaya!
“Yinenevar?”
“Bitler...”diyepatlıyorumnihayet.
Gülüyor.“Onlardabiriyigün
görsünlercanım.”
Eh,artıkbendengünahgitti.
Yatağasokuluyor,örtünüyorum.
Birelbattaniyeüzerinde
geziniyor.Başçavuşpurolarıalıp
gidiyor.
Birsaatsonra,treninhareket
ettiğinifarkediyoruz.
★
Geceyarısıuyanıyorum.Kroppda
kıpırdıyor.Tren,raylarüzerindeağır
aksakyuvarlanıpgidiyor.Halada
inanamıyorum:Biryatak,birtren,
evedönüş.Yavaşçasesleniyorum:
“Albert!”
“Söyle!”
“Biliyormusun,hurdahela
nerde?”
“İlerdesağdagaliba.”
“Birbakayım.”Karanlıkyatağın
kenarınıyokluyor,kendimi
kollayarakaşağıinmekistiyorum.
Fakatayağımboşagidiyor;alçılı
bacağımdanfaydayok;kaydığımgibi
kütdiyeyeredüşüyorum.
“Haycanına!”diyorum.
“Biryeremiçarptın?”diyesoruyor
Kropp.
“Duymadınmısanki!”diye
homurdanıyorum.“Başım...”
Arkalardabirkapıaçılıyor.
Hemşire,elindebirlamba,içeri
giriyor,benigörüyor.
“Yatağındandüştü...”
Nabzımabakıyor,alnımıtutuyor.
“Fakatateşinizyok.”
“Yok!”diyorum.
“Birrüyamıgördünüz?”diye
soruyor.
“Öylebirşey!”diyegeçiştirmek
istiyorum.Tekrarbirsoru
yağmurudurbaşlıyor.Işılışıl
gözleriylehemşirebanabakıyor,
akpak,harikulade.Meramımınne
olduğunubüsbütünanlatamaz
oluyorum.
Benitekraryatağıma
kaldırıyorlar.Ala!Ogidergitmezben
dederhalyineaşağıinmeyidenerim.
Yaşlıbirkadınolsaydıaçıkça
söylerdim,fakatpekgenç,
yirmibeşindevaryok,eldennegelir,
bunuonaaslasöyleyemem.
DerkenAlbertbanayardımcı
çıkıyor,sıkıldığıfalanyok,hemsonra
kendiişideğilkibu!Hemşireye
sesleniyor,gençkadıngeridönüyor.
“Hemşirearkadaşşeyistiyordu...”
FakatAlbertdeokadarlakalıyor,
kibarcanasılsöylesin,oda
beceremiyor.Cephedebizbunutek
kelimeylesöyleyiverirdik;ama
burada,böylekibarbirhanımın
karşısında...Neyse,birdenokul
zamanlarınıhatırlıyor,birçırpıda
tamamlıyorsözünü:“Arkadaşdışarı
çıkmakistiyor,hemşire!”
“Haşuiş!”diyorhemşire.“Bunun
içinalçılıbacağıylayataktan
inmesinelüzumyokki.Peki,ne
getirelim?”diyebanadönüyor.
Buyenisorukarşısındadehşetli
ürküyorum;oıvırzıvırların
hastanelerdekiadlarınıbildiğimyok
benim.Hemşireimdadımayetişiyor.
“Küçükmü,büyükmü?”
Rezalet!Birmaymungibiter
döküyor,şaşkınşapşal:“Şey..”
diyorum.“Küçük..“
Eh,bari,yinedeucuzatlattım.
Banabirşişegetiriyorlar.Birkaç
saatsonraartıktekkalmıyorumbu
işde.Sabahleyinhepimizalışmış
oluyor,nelazımsautanmadan
istiyoruz.
Trenyavaşgidiyor.Bazen
duruyor,ölenleriindiriyorlar.Tren
sıksıkduruyor.
★
Albert'inateşivar.Beniyiyim,
ağrımvargerçi,amadahadakötüsü
alçınınaltınabitlergirdigaliba.
Müthişkaşınıyor;bense
kaşıyamıyorum.
Günleriuyumaklageçiriyoruz.
Arazi,pencerelerdensessizce
kayıyor.Üçümüzgece
Herbesthe'deyiz.Hemşireden,
Albert'in,ateşidolayısıyla,bundan
sonrakiistasyondaindirileceğini
öğreniyorum.“Trennereyekadar
gidiyor?”diyesoruyorum.
“Köln'ekadar.”
“Albert,bendeseninlekalacağım,”
diyorum.“Gördebak!”
Hemşireninikinciuğrayışında
nefesimiiçimdetutuyor,genzime
yukarıitiyorum.Yüzümgenişliyor,
kıpkırmızıoluyor.Hemşireduruyor.
“Ağrınızmıvar?”
“Evet,”diyeinliyorum.
“Birdenbirebaşladı.”
Banabirtermometreuzatıp
gidiyor.Kat'ınçömeziolanbenbu
işinhilesinibiliyorum.Buasker
termometreleri,tecrübeliaskerlere
göredeğil.işsadececıvayıyukarı
çıkarabilmektedir;çıkardınızmıcıva
inceborudayükseldiğiyerdekalır,
düşmezaşağı.
Dereceyieğrilemesine,başaşağı
koltuğumunaltınasokuyor,işaret.
parmağımlaçıtçıtvuruyorumcıvaya.
Sonradayukarıdoğrusilkeliyorum.
Böylelikle37,9dereceeldeediyorum.
Amakafideğil.ihtiyatla
yaklaştırdığımbirkibritalevi,38,7
veriyor.
Hemşiredönüpgelirken
öksürmeyebaşlıyor,yavaşçakesik
kesiknefesalıyor,sabitbakışlarımı
yüzünedikiyor,kıvranırgibiyapıyor,
mırıldanıyorum:“Artık
dayanamayacağım.”
Hemşirebirkartınüzerineismimi
yazıyor.Tehlikedurumuolmadıkça
alçımınaçılmayacağınıçokiyi
biliyorum.
Albert'lebenbirlikteindiriliyoruz.
★
Birkatolikhastanesindeaynı
odadayatıyoruz.Büyükbirşansbu;
çünkükatolikhastaneleriiyibakım
veiyiyemekleriylemeşhurdur.
Hastane,bizimtrendenindirilenlerle
dolu;buaradaağırvakalardapek
çok.Muayeneiçinbizesıragelmiyor
bugün,fazladoktoryokzira.
Koridordanboyuna,lastiktekerlekli
düzarabalargeçiyor;Üzerlerindehep
boyluboyuncaserilibiradam.Berbat
birduruş,böyleupuzunyatmak...
yalnızuyunurkeniyi.
Geceçokrahatsızgeçiyor.Kimse
uyuyamıyor.Sabahakarşıbiraz
dalıyoruz.Ortalıkağarırken
uyanıyorum.Kapıaçık;koridordan
seslergeliyor.Ötekilerde
uyanıyorlar.Birkaçgündenberi
buradabulunanbirisi,meseleyi
açıklıyor:“Yukardakikoridordaher
sabahduaederler.Hemşirelerbuna
sabahibadetidiyorlar.Sizde
faydalanasınızdiyeaçıyorlar
kapılan.”
Şüphesiziyiniyetlehareket
ediyorlar;amaberiyandabizim
kemiklerimiz,kafamızçatlıyor.
“Nesaçmalık!”diyorum.“Tam
birazdalmışız!”
“Yukardahafifyaralılaryatarda
onuniçin!”diyecevapveriyoradam.
Albertinildiyor.Benkızıyor,
bağırıyorum:“Susunyahu!”
Birdakikasonrabirhemşire
görünüyor.Beyazlısiyahlıkıyafetiyle
kahveibriklerineörtülenzarif
kılıflarabenziyor.“Kapıyıkapayın,
hemşire!”diyorbirisi.
“Duaediliyordakapıondanaçık!”
cevabımveriyorkadın.
“Fakatuyuyacağızbiz.”
“Dua,uykudaniyidir.”Hemşire
duruyor,masummasumgülümsüyor.
“Hemsaatdeyedioldu.”
Albertinliyor.“Kapayınkapıyı!”
diyebağırıyorum.
Hemşire,şaşırmış,böylebirşeyi
aklıalmıyor.
“Fakat,siziniçindeduaediliyor.”
“Olsun!Kapatınkapıyı.”
Hemşireçıkıpgidiyor,kapıyıaçık
bırakıyor.İlahileryenidenbaşlıyor.
Deliyedönüyorum:”Üçekadar
sayacağım.Ozamanakadarseslerini
kesmezlersefırlatacağım.”diyorum.
“Bende!“diyorbirbaşkası.
Beşekadarsayıyorum.Sonrabir
şişeyakalıyor,nişanalıyor,açık
kapıdandoğrukoridorafırlatıyorum.
Tuzbuzoluyorşişe.Duakesiliyor.Bir
yığınhemşirekoşuşuyor,bağırıp
çağırıyorlar.
“Kapıyı!”diyehaykırıyoruz.
Hemşirelerçıkıpgidiyorlar,
deminkiküçükhemşireenson
çıkıyor.
“Dinsizler!”diyemırıldanıyor,
fakatyinedekapıyıkapatıyor.Biz
galibiz.
★
Öğleyinhastanemüfettişigeliyor,
veryansınediyorbize.Kalebentlikten,
dahadaağırcezalardandemvuruyor.
Fakatbirhastanemüfettişitıpkıbir
iaşemüfettişigibidir;uzunbirmeçi,
apoletlerivardıramaneticedebir
memurduryinede.Buböyleolduğu
içindirki,acemierlerbilekulak
asmazlaronlara.Varsınkonuşsun,
bizeneyapabilir?
“Şişeyikimattı?”diyesoruyor.
Benattımdesemmidiye
düşünmeyevakitbulamadan,öteden
birisesleniyor:“Ben!”
Karmakarışıksakallıbiri
yatağındadoğruluyor.Herkesmerak
içinde,nediyekendisiniönesürdü?
“Sizmi?”
“Evet.Lüzumsuzyere
uyandırılmışolmamızakızdım,
kendimikaybettim,neyaptığımı
bilmiyordum.”Ağızkalabalığıyla
konuşuyor.
“isminiz?”
“JosefHamacher,yedek.”
Müfettişgidiyor.
Hepimizdebirmerak.“Nediye
benattımdedin,şişeyisenatmadın
ki!”
Gülüyor.“Farketmez.Akli
muvazeneminbozukolduğunadair
raporumvarbenim.”
Anlıyoruztabii.Akıldansakatolan,
istediğiniyapar.
“Öyle!”diyeanlatıyor.“Kafamabir
kurşunyedim.Bununiçinzaman
zamanaklimuvazenemi
kaybettiğimedairbirraporverdiler
bana.Ogünbugünişimiş.
Kızdırmayagelmezbeni.Yanibana
birşeyyapamazlar.Heriffena
içerleyecekbuişe.Şişeninatılması
pekhoşumagittideondanben
yaptımdedim.Yarınsabahkapıyı
yineaçarlarsatekraryüklenelim.”
Pekmemnunuz.AramızdaJosef
Hamacheroldukçaartıkkorkumuz
yok.
Derken,sessiz,düz,arabalar
geliyorbizigötürmeye.
Sargılaryapışmış,kurumuş.
Danalargibiböğürüyoruz.
★
Bizimsalondasekizkişiyatıyor.
Enağıryara.
Peter’inki;siyahkıvırcıksaçlıbir
çocuk..ihtilatyapmışbirakciğer
yarası.OnunyanındaFranz
Waechter,kolugitmişbaşlangıçta
durumufenadeğildi.Amaüçüncü
geceseslendi,zilebasmamızıistedi,
kanboşanıyorgaliba,dedi.
Boyunazilebasıyorum.Gece
hemşirelergelmiyor.Akşamleyin
kadınıfazlayormuştuk;çünküyeni
pansumanolmuştuk,fazlaydı
sancılarımız.Birimizbacağınışöyle
koymakistedi,birbaşkasıböyle.Bir
üçüncüsüsudiyetutturdu,
dördüncününyastığınısilkeleyip
düzeltmesiicabetti.Şişmanveyaşlı
kadıncağız,sonundasöylenesöylene
kapıyıçekipgitmişti.Şimdideböyle
birşeyvarsanıyorki,gelmiyor.
Bekliyoruz.Franz:“Zilebirdaha
bas!”diyor.
Basıyorum.Kadınhalada
görünmüyor.Bizimkısımdageceleri
birnöbetçihemşirevardır;başka
odalardaişiçıktıherhalde.
“Kanadığındaneminmisin,Franz?”
diyesoruyorum.“Yoksakadınla
başımızderdegirer.”
“Islak.Birinizışığıyakamaz
mısınız?”
Budaimkansız.Elektrikdüğmesi
kapınınyanında,hiçbirimizkalkıp
gidemeyizki.Başparmağım
uyuşuncayakadarzilebasıyorum.
Belkidehemşireuyuyakaldı.
Hepsinindeişleriçok,hepsideher
günboyudidinmektenbitkinçünkü.
Sonradaodevamlıdualar.
“Şişelerifırlatalımmı?”diye
soruyorraporluJosefHamacher.
“Ziliduymuyorsaşişelerihiç
duymaz.”
Nihayetkapıaçılıyor.Somurtarak
görünüyorihtiyarkadın.Franz’ın
durumunuöğrenincetelaşlanıyor:
“Nedenbirinizgelipsöylemediniz?”
diyor.
“Ziliçaldıkya.Buradakimse
yürüyemez.”
Franz'dançokkanakmış,
pansumanyapıyorlar.Sabahleyin
yüzünügörüyoruz;incelmiş,
sararmış;halbukidahaakşamleyinaz
çoksıhhatligörünüyordu.Şimdisık
sıkbirhemşireuğruyor.
★
Aradakızılhaçtanyardımcı
hemşirelerdegeliyor.Çokiyi
insanlar,yalnızzamanzamanbiraz
beceriksizoluyorlar.Yatak
çarşaflarınıdeğiştirirlerkencanımızı
acıtıyorlar;sonradakorkuyor,
telaşlarındandahaçokcanyakıyorlar.
Rahibelerdahagüvenilirkimseler.
Hastalarınasıltutacaklarını
biliyorlar;neolurdubirazneşeli
olsalardı.Amabirkaçışakacı,
mükemmeldoğrusu.Hemşire
Libertine’ninhatırıiçinkimne
yapmazki;dahauzaktangörünür
görünmezbulunduğumuzbölüğe
neşesaçanoharikahemşireiçin!Var
böyleleri.Onlaracanfeda.Şikayete
hakkımızyok:Rahibelerbizebirsivil
gözüilebakıyorlar.Birdegarnizon
hastanelerinidüşününcehafakanlar
basıyorinsanı.
FranzWaechterartıkkendini
toplayamıyor.Birgüngötürülüyor,
birdahagerigelmiyor.Josef
Hamacherdurumubiliyor.“Onubir
dahagöremeyeceğiz,”diyor.“Ölü
odasınagötürdüler.”
“Ölüodasınedemek?”diye
soruyorKropp,
“Yanicançekişmeodası...”''
“0dane?”
“Bukısmınsonundakiküçükoda.
Mortoyuçekmeküzereolanlarıoraya
götürürler.ikiyataklıbiryer.Can
çekişmeodasıdeniroraya.”
“Pekinedenböyleyapıyorlar?”
“Sonrayaazişkalsındiye.Cenaze
holününhemenbitişiğindeolduğu
içinkolaylık.Belkidekoğuşlardaöbür
yaralılarınyanındaölmesinler
diyedir.Hemyalnızyatarsadahaiyi
beklerler.”
“Fakathastanınkendisi...”
Josefomuzsilkiyor:“Hastaişin
farkınavarmazpek.”
“Herkesbilirmibunu?”
“Uzunzamandırburadaolanbilir
tabii.”
★
İkindiüstüFranzWaechter'in
yatağınabaşkasıyatırılıyor.Biriki
günsonrabuyenigelenidealıp
götürüyorlar.Josefmanalıbirel
işaretiyapıyor.Dahabazılarınıngelip
gittiklerinigörüyoruz.
Bazenhastalarınakrabaları,
yataklarınyanınaoturuyor,ağlıyor,
yahuthafifveüzgünbirsesle
konuşuyorlar.ihtiyarbirkadın
bırakıpgitmekistemiyor,ama
geceleyinburadakalamazki!Gidiyor,
ertesisabaherkendengeliyor.Fakat
pekdeerkendenemez,çünkügeldiği
zamanyataktabaşkasınıbuluyor.
Cenazeholünegitmesilazım.
Getirdiğielmalarıbizeveriyor.
KüçükPeter'indurumudakötüye
gidiyor.Hararetgrafiğihayraalamet
değil.Derkengününbirindedüzhasta
arabasıyatağınınyanınagelip
duruyor.“Nereye?”diyesoruyor
Peter.
“Pansumanodasına.”
Kaldırıparabayakoyuyorlar.
Fakathemşirebirhataişliyor:İki
defagelipgitmekolmasındiye
Peter'inceketiniaskıdanalıpkeza
arabanınüzerinekoyuyor.Peter
hemenanlıyormeseleyi,kendisini
arabadanatmayakalkıyor.“Ben
buradakalacağım!”
Tutuyorlar.Ciğeriparamparça,
hafifbirseslehaykırıyor;“Ölü
odasınagitmemben!”
“Pansumanodasınagidiyoruz.”
“Öyledeceketimi,niçinaldınız?”
Fazlakonuşamıyor.Sesikısılmış,
heyecaniçindefısıldıyor:“Ben
buradakalacağım.”
Cevapvermiyorlar,arabayısürüp
götürüyorlar.Çıkarkenkapının
önündekalkmayaçabalıyor.Siyah,
kıvırcıksaçlıbaşıtitriyor,gözleri
yaşlı.“Yinegeleceğim!Yine
geleceğim!”diyesesleniyor.
Kapıkapanıyor.Hepimiz
heyecanlıyız,fakatsusuyoruz.
“Çoklarıböylesöyledi,”diyornihayet
Josef.“İnsanorayabirgirdimi,bir
dahaçıkamaz.”
★
Ameliyatoluyor,ikigünboyuna
kusuyorum.Kemiklerim
kaynamıyormuş,doktorunasistanı
öylesöylüyor.Birbaşkasının
kemikleriiseterskaynamış,yeniden
kırıyorlar.Sefalet!
Bizimkoğuşayenigelenler
arasındadüztabanikigençaskervar.
Vizitedebaşhekimfarkınavarıyor
bunun,sevinereksoruyor:
“Düzeltiriz!”diyor.
“Küçükbirameliyatyaparız,
sapasağlamolurayaklarınız.Not
edin,hemşire!”
Doktorgidinceherşeyibilen
Josef,ikazediyor:“Sakınameliyat
ettirmeyin!Moruğundoktorcabir
iptilasıdırbu.Böylelerinielinegeçirdi
mi,gözününyaşınabakmaz.
Tabanlarınızıameliyatetmeyekalkar,
sonradanayaklarınızdagider;sakat
kalır,ömrünüzboyuncakoltuk
değneğinemuhtaçolursunuz.”
“Peki,neyapmalı?”diyesoruyor
birtanesi.
“Olmazdeyin!Sizburayakurşun
yaralarınızıtedaviettirmeyegeldiniz,
düztabanlıklarınızıdeğil.
Cephedeykensankidüztabandeğil
miydiniz?Eee,şuhalde!Yinepekala
koşabilirsiniz.Amaihtiyar,sizibir
kerebıçağınınaltınayatırdımı,sakat
kaldığınızınresmidir.O,tecrübe
tavşanlarıarıyor;buyüzdenharb
onuniçin,şahanebirdevir;bütün
doktorlariçindeöyleya!Şuaşağıki
pavyonabakınız;onunameliyatettiği
birdüzineinsanoradasürünüp
duruyor.Bazıları914,15tenberi,
yanibirkaçyıldırburada,birtekibile
eskisindendahaiyiyürüyemiyor;
hemenhemendahaberbat,çoğunun
ayaklarıalçılıhala.Altıaydabironları
tekrarbulur,kemikleriniyeniden
kırar,herseferindeartıkbaşarmıştır
sözde.Kollayınkendinizi;sizolmaz
derseniz,yapamaz!”
İkiaskerdenbiribezginbirsesle:
“Kellemizgideceğineayaklarımız
gitsinbekuzum!”diyor.“Tekrar
cepheyesürüldüğünvakitbaşına
gelecekleribiliyormusun?Ben,tek
evimedönebileyimde,istediklerini
yapsınlar.Sakatayak,ölümden
yeğdir.”
Öbürü,bizcileyinbirgenç,
istemiyor.Ertesisabahihtiyar,ikisini
deaşağıindirtiyor,ağızlarındangirip,
burunlarındançıkıyor;tatlılıkla,
tehditlenihayetkandırıyor.Razı
olmayıpdaneyapacaklar?Onlarbirer
nefer,doktorsasöz,mevkisahibi
birisi.Kloroformlabaygınvealçılar
içinde,ikisinidetekrargetiriyorlar.
★
Albert'indurumukötü.Alıp
götürüyor,bacağınısonunakadar
kesiyorlar.Albertartıkhemenhiç
konuşmuyor.Birseferinde
tabancasınıelinegeçirebilse,
kendisinivuracağınısöylüyor.
Yenibirkafilegeliyor.Bizim
koğuşaikikördüşüyor.Birisiçok
gençbirmüzisyen.Hemşirelerona
yemekverirlerken,yanlarındabıçak
bulunduramıyorlar.Birdefasında
birisininelindenbıçağıkaptı.Bu
ihtiyatarağmen,yinedemani
olamıyorlar.Akşamleyinyemeğini
yediriyorduki,hemşireyibaşka
taraftançağırdılar;hemşire,içinde
çatal,tabağımasayabırakıpgitti.Kör
adameliyleyordamlayarakçatalı
buldu,kavradı,olancakuvvetiyle
kalbinedoğrubastırdı,sonrada
ayakkabısınıalarakbütüngücüyle
çatalınsapınavurmayabaşladı.
Yetişin!diyebağırdık.Elindençatalı
alabilmekiçinüçadamıngelmesi
icabetti.Çatalınkütdişlerietine
saplanmıştı.Bütüngecebizeküfürler
yağdırdı,hiçbirimizuyuyamadık.
Sabahleyinbirkrizgeldi,haykıra
haykıraağladı.
Yataklaryenidenboşalıyor.
Korkular,acılar,inleyişler,hırıltılar
içindegünlerbirerbirergeçiyor.Ölü
odasıdaparaetmiyorartık,kafi
gelmiyor,gecelerikoğuştadaölenler
oluyor.Hemşirelerbirçarebulana
kadarölüpgidiyorlar.
Fakatbirgünkapıhızlaaçılıyor,
düzarabagiriyoriçeri;arabada
solgun,inceuzunyüzlü,kıvırcık
siyah,karmakarışıksaçları,dimdik,
muzaffertavrıylaPeterduruyor.
HemşireLibertine,sevincinden
gülerekPeter'ieskiyatağınakoyuyor.
Peterbirölüodasındandöndügeldi.
Bizonuçoktanöldüsanıyorduk.
Etrafınabakınıyor:“Eee,ne
dersiniz?”
Böylebirhadiseyleilkdefa
karşılaştığını,Josefbileitirafzorunda
kalıyor.
★
Gitgidebazılarımızayağa
kalkabiliyoruz.Sağasolasekebilmem
içinbanadabirkoltukdeğneği
veriyorlar.Amaben,pek
kullanmıyorumbunu;koğuşta
dolaşmayayeltenirsem,Albert'in
bakışlarınatahammüledemiyorum.
Bambaşkagözlerlebakıyor
arkamdan.Buyüzden,bazenkoridora
sıvışıyor,oradadahaserbesthareket
edebiliyorum.
Altkattakarınlarından,
murdariliklerinden,kafalarından
yaralanmışlarlaikibacaklarıda
kesilmişlervar.Sağdakibölükte
kulak,burun,boğazyaralılarıyla
zehirligazhastalarıvar.Soldaki
bölüktekörler,akciğerlerinden,
kalçalarından,mafsallarından,böbrek
vehayalarındanyaralanmışlarvar.
Birinsanınnerelerinekurşunisabet
edebileceğini
insanancakburadaöğreniyor.
ikikişitetanostanölüyor.Deri
soluklaşıyor,kollar,bacaklarkaskatı
kesiliyor,sonundauzunlamanyalnız
gözlersağkalıyor.Bazıyaralılarda
mermilerinparaladığıkol,bacak,bir
askıyatutturuluyor,havadaboşta
bırakılıyor;yaranınaltınabirleğen
koyuyorlar,cerahatburayadamlıyor.
ikiüçsaattebirleğenigötürüp
döküyorlar.Bazılarının
pansumanları,azalarıgergintutacak
şekilde;yatağınkenarındankolveya
bacağıaşağıçekenağırlıklarsarkıyor.
Yaralıbağırsaklarıgörüyorum.içleri
daimapislikdolu.Doktorunkatibi
banaçekilmişröntgenlerigösteriyor.
Paramparçakalçakemikleri,
dizkapakları,omuzlarıgörünüyor.
Buderecedelikdeşikvücutların
üzerinde,hayatınhergünküseyrine
devamedeninsançehreleri
bulunabileceğiniakılalmıyor.Hem
sonra,buyalnızbirhastane,yalnızbir
kısım.Almanya'dayüzbinlerce,
Fransa'dayüzbinlerce,Rusya'dayüz
binlerce.Buböyleolunca,şimdiye
kadaryazılmış,yapılmış,düşünülmüş
şeylernekadarsaçma!Binlerce
seneninmedeniyeti,bukansellerinin
akmasınabilemaniolamadıktan,bu
yüzbinlerceişkencezindanını
kapatamadıktansonra,bütüno
yazılanlar,hepsiboş,hepsiyalanolsa
gerek.Harbinneolduğunuönce
hastanegösterir.
Bengencim,yirmiyaşındayım;
amahayatnamınaümitsizlikten,
ölümden,korkudan,bomboşbir
sathiliğiıstırapuçurumlarına
zincirlemektenbaşkabirşeybildiğim
yok.Milletlerinbirbirlerinekarşı
itildiklerini;susarak,cahilce,delice,
uysalvemasum,birbirlerini
öldürdüklerinigörüyorum.Dünyanın
enzekikafalarının,silahlarıve
sözleri,buişleridahaustacayapmak,
dahadevamlıkılabilmekiçin
icadetmişolduklarınıgörüyorum.
Bunuhurda,karşıtaraftayaşımın
bütüninsanları,bütündünyada
benimlebirliktegörüyor;benim
neslimbunubenimlebirlikteyaşıyor.
Gününbirindekarşılarınadikilsekde
hesapsorsak,nederlerbabalarımız?
Birgüngelirdeharbbiterse,bizden
nebeklerler?Yıllaryılıbizimişimiz
öldürmekoldu..hayattailk
mesleğimizbuoldu.Hayatnamına
bildiğimizşeyölümdenibaret.
Bundansonraartıkneolabilir?Bizim
halimizniceolacak?
★
Bizimkoğuşunenyaşlısı
Lewandowski'dir.Kırkyaşındabir
adam;onaydırhastanede,tamında
ağırbirmermiyarasındanyatıyor.
Ancaksonhaftalardahafifdüzelmiş
deikibüklümsekerekbiraz
yürüyebiliyor.
Lewandowski,birkaçgündürtelaş
içinde.Polonya'da,evciğindeoturan
karısındanbirmektupaldı;kadın,
parabiriktirdim,yolmasrafınıtemin
ettim,senigörmeyegeliyorum,diyor.
Kadınyolda;bugünyarıngelir.
Lewandowskiyemeden,içmeden
kesildi;kızartılmışsosislikırmızı
lahanayıbile,birikilokmaalıyor,
başkalarınabırakıyor.Elindemektup,
boyunakoğuştadolaşıyor;herkes
belkionkereokudumektubu;posta
damgasınıkimbilirkaçkeregözden
geçirdik;yazı,yağlekelerinden,
parmakizlerindenartıkseçilmezhale
geldi.Akacakkandamarda
durmazmış:Lewandowski’ninateşi
çıktı,'adamtekraryatağadüştü.
Lewandowski,karısını,ikiyılvar
görmemiş.Buaradabirçocukları
olmuş,kadınonudagetiriyor.Fakat
Lewandowski’ninzihninikurcalayan
meselebaşka.O,karımgelinceizin
alır,dışarıçıkarım,diyeummuştu.
Çünkümalûmya,görmekdegüzel
gerçi,fakatböyleuzunbirayrılıktan
sonrainsankarısınakavuştumu,eh
mümkünsebaşkaşeylerdeistertabii.
Lewandowski,bütünbunları
bizimlesaatlercekonuşmuştu;
askerliktebuişlerinsaklısıgizlisi
yokturzira.Hemkimnediye
ayıplasınbuişi!izinliçıkabilenler,
onaşehirdebirkaçmünasipyerden
bahsetmişler;bahçelerde,parklarda
onlarıkimseninrahatsız
etmeyeceğinisöylemişlerdi.Birisi,
hattaküçükbirodabiliyordu.
Fakat, artıkneyeyarar,
Lewandowskiyataktayatıyor;çok
dertlizavallı.Bufırsattanistifade
edemezse,hayatınnetadıvar?Onu
teselliediyor,elbetbirçaresini
buluruz,diyesözveriyoruz.
Ertesigün,ikindiüstükarısı
çıkageliyor.Kuşgibiürkek,aceleci
bakışlı,yüzükırışıkiçinde,ufaktefek
birkadın.Fistolu,kurdelelisiyahbir
atkıvaromzunda;Allahbilir,ne
zamanlardanmiraskaldığını.
Hafifçebirşeylermırıldanıyor,
ürkekürkekkapınınyanındaduruyor.
İçerdealtıkişiolduğumuz
için,çekiniyor.
“Hey,Marja!”diyorLewandowski,
küçükdiliniyutargibi.“Gel,çekinme,
yabancıdeğilbunlar.”
Kadıntekertekeryanımıza
geliyor,hepimizinelinisıkıyor.Sonra
oaraaltınııslatmışçocuğu
gösteriyor.Yanındaüzeriboncuk
işlemeli,büyükbirçantavar;içinden
temizbirbezalıpaltınıdeğiştiriyor,
çocuğukundaklıyor.Böyleceilk
şaşkınlığıgeçmiştir;karıkoca
konuşmayabaşlıyorlar.
Lewandowskikızgınsacüstünde.
İkidebirgayetbedbahtbirtavırla
yuvarlakgözlerinidikerekbizedoğru
bakıyor.
Vakitmüsait.Doktor,viziteye
geldi,gitti.Olsaolsa,birhemşirenin
bakacağıtutariçeriye.Bununiçin
birisi,etrafıkolaçanetmeküzere
dışarıçıkıyor.Dönüpgeliyor,başını
sallıyor:“Kimseleryok.Haydisöyle
karına,Johann,işinideçabuktut.”
Karıkocakendidilleriyle
konuşuyorlar.Kadınhafifçekızarmış,
utangaç,bizedoğrubakıyor.Biz
haldenanlarcasınagülümsüyor,
ellerimizle,neolacakmışaldırmayın,
gibilerdenişaretediyoruz.Peşin
kanaatlerincanıcehenneme!Onlar
başkazamanlariçin.Şimdiburada
marangozJohannLewandowski
yatıyor;yediğikurşunlasakatkalmış
birasker,budaonunkarısı;
Lewandowski'ninkarısınıbirdaha
görüpgörmeyeceğinemalûm?
Lewandowskikarısınıkoynunaalmak
istiyor,alsın,tamam!
İkikişihemşirelerigözetlemek,
kazaragelecekolurlarsa,onları
oyalamaküzerekapıönüne
çıkıyorlar.Birçeyreksaatkadar
gözcülükedecekler.
Lewandowskiyalnızyantarafına
yatabilir;buyüzden,birimizsırtına
birikiyastıkdahayerleştiriyoruz.
ÇocuğuAlbert’everiyor,sonra
başımızıbiraz.ötetarafaçeviriyoruz.
Siyahatkıbattaniyeninaltınagiriyor,
gözdenkayboluyor.Bizdeçatpat
vurarak,lafınbinibirparaya,skat
oynamayakoyuluyoruz.
Herşeyyolunda.Elimdedört
sinekleortalığameydanokuyorum.
Öyledalıyoruzki,Lewandowski'yi
unutuyoruzhatta.Birmüddetsonra
çocukyaygarayıkoparıyor;Albert
ümitsizcepışpışlıyorsada,faydasız.
Derken,birgıcırtı,birkumaşhışırtısı
işitiyoruzhafiften.Şöylebirara
gözlerimizilişince,çocuğunağzında
emzik,artıkannesininkucağında
olduğunugörüyoruz.Mesele
halledildi.
Şimdikendimizibirkalabalıkaile
gibihissediyoruz.Kadınenikonu
canlandı.Lewandowskiterlemiş,ağzı
kulaklarınavarıyor.
Lewandowski,işlemeliçantayı
açıyor,birkaçnefissucukçıkıyor
ortaya.Lewandowskibirçiçek
demetialırgibibıçağıalıyor,
sucuklarıparçaparçakesiyor,şahane
birelhareketiylebizlerigösteriyor..
veufaktefekkırışıkyüzlükadın,bir
birhepimizidolaşıyor,gülümsüyor,
sucuklarıdağıtıyor.Kadınenikonu
güzelleştişimdi.Ona“anne”diyoruz,
seviniyor,yastıklarımızıdüzeltiyor.
★
Birkaçhaftasonrahersabah
Zanderenstitüsünegidiyorum.Orada
bacağımabirkayıştakıyor,hareket
ettiriyorlar.Kolumçoktaniyileşti.
Cephedenyenikafilelergeliyor.
Pansumanlarartıkgazlıbezlerle
değil,beyazkrepkağıtlarıyla
yapılıyor.Cephedepansuman
malzemesiçokazalmış.
Albert’inkesikbacağıiyileşti,yara
kapandıhemenhemen.Birkaçhafta
sonraonubirprotezkliniğine
gönderecekler.Yineöyleaz
konuşuyor,şimdieskisindendaha
durgun.Konuşurkenbazenbirden
duruyor,dalıpgidiyor.Yanındabizler
olmasaydıkçoktancanınakıyardı.
Amaartıktehlikeyiatlattı.Skat
oynarkenarasırabiziseyrediyor.
Biriyileşmeiznialıyorum.
Annembenibirdahabırakmak
istemiyor.Çokbitkin.Herşeyson
görüşümdenbuyanadahadaberbat.
Sonraalaydançağırılıyor,tekrar
cepheyegidiyorum.
DostumAlbertKropp’la
vedalaşmakzoroluyor.Amainsan
askerliktezamanlabunadaalışıyor.
XI
Artıkhaftalarısaymıyoruz.
Geldiğimdekıştı;güllelerdüşerken,
donmuşiritoprakparçaları,
şarapnellerkadartehlikeliydibayağı.
Şimdiağaçlartekraryeşil.Hayatımız
cepheylebarakalararasındamekik
dokumaklageçiyor.Kısmende
alıştık;harbinöldürücülüğükanserle
vereminkinden,griple
dizanterininkindenfazladeğil.Sadece
ölümvakalarıdahaçok,dahaçeşitli,
dahaıstıraplı.
Düşüncelerimizbalçıklara
benziyor;değişikgünlerin
yoğurduğu.Günlersakingeçiyorsa
iyiler,kurşunyağmurundaisek,
ölüler...Mermiçukurlanhem
dışımızda,hemiçimizde.
Buradayalnızbizdeğil,herkes
böyle.Eskidenvarolanşeylerin
hükmüyokartık,hemunuttukbile
onları.Talimveterbiyeninyarattığı
farklarsilinipgittiadeta;bellide
değiller.Birdurumdan
faydalanmaktabazenyardımları
oluyorgerçi;amamazurlarıdavar;
yokedilmesigerekentutukluklara
sebepoluyorlar.Zamanındabaşka
başkamemleketlerinmaden
paralarıydıkdaeritilipyenikalıplara
döküldüksanki:Şimdihepimizaynı
damgayıtaşıyoruz.Farklargörülmek
isteniyorsa,hammaddeyiinceden
inceyetetkikgerekir.Bizherşeyden
önce,bireraskeriz;çokçoksonrada
gayettuhaf,utanılacakşekildebirer
insan.
Büyükbirkardeşlikduygusu;halk
türkülerindekiarkadaşlığın,
mahpuslardakidayanışmanın,ölüm
mahkûmlarındakiümitsiz
yardımlaşmanınbelirtilerinitoplar,
ondanbirhayatyaratır;buhayatbizi
tehlikeleriçindeykenölümün
gerginlikveterkedilmişliğinden
çekipalırveelegeçensaatlerden,hiç
depatetikolmayanbirşekilde,
kaçamakistifadelerisağlar.
Değerlendirmekisterlersebu,hem
kahramancadır,hemdebayağı.Fakat
kimisteyecek?
Düşmanıntaarruzageçeceğini
bildirdiklerivakitTjanden'in,domuz
yağlıbezelyeçorbasınıbüyükbir
aceleylekaşıklamasınınsebebini
buradaaramalıyız;birsaatsonrasağ
kalıpkalmayacağınıbilmiyorçünkü.
Doğrumu,değilmi,diyebunun
tartışmasınıçokyaptık.Kat,doğru
bulmuyor:“Karnabirkurşun
saplanabilir,”diyor.“Bunuhesaba
katmaklazım.Butakdirde,dolumide,
boşmidedendahatehlikelidir.”
Bugibişeylerbirermuamma
bizimiçin;çokönemlişeyler,zaten
başkatürlüdeolamazki!Buradaki,
ölümünyanıbaşındakibuhayat
alabildiğinebasitbirkaraktertaşıyor,
enlüzumluşeylereinhisarediyor,
bütüngerikalanlarsağıruykularda.
Bu,bizimhemiptidailiğimiz,hemde
kurtuluşumuzdur.inceeleyipsık
dokuyacakolsaydık,yaçoktan
çıldırır,yaaskerdenkaçar,yada
ölürdük.Tıpkıbuzdağlarıarasındabir
keşifseyahatigibi:Hertürlühayat
belirtisisadecesağkalabilmeye
yönelmeli,şartlarınicaplarınagöre
ayarlanmalıdır.Bütünöbürşeyler
yasaktır,çünküboşyerekuvvet
harcanmasınasebepolurlar.
Kurtuluşumuzuntekyoludurbu.
Bazeneskihayatımınesrarlıakisleri,
sakinsaatlerdedonukbiraynagibi
şimdikihayatımınsınırlarını
gösterdikçekendimibiryabancıgibi
seyreder,hayatdenenotarifegelmez
diriliğinbuyenibiçimenasıl
uyduğunudüşünüpşaşarım.Hayatın
gerikalanbütünbelirtilerikış
uykusundalar;hayat,ölümün
tehditlerinekarşıkendimizisürekli
birkollamadanibaret.Buhayat,bizi,
düşünenhayvanlarhalinegetirdi,
elimizeiçgüdüsilahınıvermekiçin.
Bizivurdumduymazlıklatechizetti;
zihnimizaçık,şuurumuzyerinde
oluncabizikolaycaezendehşete
karşıkoyalımdiye..Ruhumuzda
arkadaşlıkduygusunuuyandırdı,
yapayalnızlığınuçurumlarına
düşmeyelimdiye..Bizevahşilerin
kayıtsızlığınıbağışladı,herşeye
rağmen,işingerçektarafını
hissedelimdehiçliğinhücumuna
karşıyedekkuvvetolaraksaklayalım
diye.Bizböylecegayetsatıhta,,
kapalı,sertbirömürsürüyoruz.
Bazenbirolaykıvılcımlarsaçıyor,
amaozamandaağırvekorkunçbir
özleminaleviyalıyoriçimizi.
Böyleanlartehlikelidirler;bize
durumauymanınsuniliğini,bunun
birsükûnetdeğil,kendimizisükûnete
zorlayışolduğunugösteriyorlar.
Görünüştehayattarzımız
bakımındanboşimanlardanfarkımız
yokpek:Onlarşimdikidurumlarında
kalacakları,zihinleriniişleterek
azamibirgelişmekaydettiklerihalde,
bizdetersine:Bizimmanevi
kuvvetlerimizgelişmeyedeğil,
gerilemeyeyönelmiştirOzenciler
gevşemişlerdir,tabiidirler;bizlerse
müthişgerginiz,suniyiz.
Geceleribirrüyadanuyanarak,
akınakıngelenhayallerinbüyüsüne
kapılmış,mağlûpbirhalde,bizi
karanlıktanayırandayanakve
sınırlarınnekadarinceolduğunu,
içimizürpererekhissediyoruz.Biz
küçücükalevleriz;zayıfduvarlar
eriyipdağılma,delirme
fırtınalarındanzarzorkoruyorbizi;
fırtınalarınortasındatitrekışıldıyor,
bazenboğulurgibioluyoruz.Sonra
harbinboğukuğultularıbirhalka
oluyor,kuşatıyorbizi;içimize
büzülüyor,gözlerimiziaçıyor,geceye
dikiyoruz.Yalnız,uyumaktaolan
arkadaşlarınsoluklarınıbirteselli
gibihissediyor,sabahıböylece
bekliyoruz.
★
Hergün,hersaat,hermermi,her
ölübuincedayanağıçökertiyorve
yıllarhızlaaşındırıyoronu.Benitutan
budayanağıngitgideyıkılmakta
olduğunugörüyorum.
İştemesela,Detering'inaptallığı.
Kendiiçinefazlakapanık
insanlardanbiriydio.Birbahçedebir
kirazağacıgörmesi,felaketioldu.
Cephedendönüyorduk,
konakladığımızyerinyakınlarındabir
yoldönemecindebukirazağacı,
sabahınilkışıklarındabirsürprizgibi
karşımızaçıkıverdi.Yapraklarıyoktu,
fakattepedentırnağabeyazçiçeklerle
donanmıştı.
AkşamleyinDeteringortalarda
yoktu.Nedensonragöründü,elinde
çiçeğekesmişbirkaçkirazdalıvardı.
Onatakıldık,evleniyormusun,diye
sorduk.Hiçsesiniçıkarmadı,
yatağınayattı.Geceleyingürültü
ettiğiniduydum;eşyalarını
topluyorduherhalde.Buiştebirbit
yeniğisezdim,yanınagittim.Birşey
yokmuşgibiyaptı,ona:“Deliliketme,
Detering!“dedim.
“Yokyahu,uykututmadıda...”
“Kirazdallarınınediyegetirdin?”
“Kirazdalıgetirmekdemiyasak?”
diyecevapverdiinatçıbirtavırla.Az
sonrailaveetti:“Köydebenimbüyük
birmeyvabahçemvardır,kirazağacı
dolu.Kirazlarçiçekaçınca
samanlıktandoğruhertarafçarşaf
gibibembeyazgörünür.Şimditam
mevsimi.”
“Belkiyakındaizinverirler.
Bakarsın,çiftçiolduğuniçinbırakırlar
seni!”
Başınısalladı,amaaklıbaşka
taraflarda.Buköylülere,içlerinebir
kurtdüştümübirhalolur;yarıaptal,
yarıtanrıdırlar;yarısalak,yan
coşkun.Onudüşüncelerinden
uzaklaştırmakiçinbirazekmek
istedim.İtirazetmedenverdi.Bu,
şüphelibirdurum;çünkübaşka
zamaneliaçıkbiradamdeğildir.
Bununiçinuyumadım,bekledim.Bir
hadiseolmadı,sabahleyinher
zamankigibiydi.
Amakendisinigözetlediğimi
sezmiştiherhalde.Bunarağmen,
dahaertesisabahbaktım,yek.
Anladım,fakatonazamanbırakmak
içinkimseyebirşeysöylemedim;
belkikaçmayamuvaffakolur.
Amayoklamada,olmadığı
meydanaçıktı.Birhaftasonra
jandarmalaryakalamışlardiye
duyduk.Almanya'yagidiyormuş,hiç
imkanımıvar;böylebirişeteşebbüs
etmesideaptallıktızaten.Bukaçışın
sadecesılahasretinden,anibir
şaşkınlıktanilerigeldiğinibiz
anlayabilirdik;fakatcephedenyüz
kilometregeridekidivanıharbüyeleri
bunuanlayamazlardıki!Detering'den
başkabirhaberalamadık.
★
Butehlikeli,buyığılmışkuvvetler
bazendabaşkaşekillerdepatlak
verir.Haddindenfazlakızdırılmış
buharkazanlarıgibi.Şimdidesıra
Berger'inakıbetinianlatmayageldi.
Siperlerimizçoktanparamparça
oldu;elastikibircephemizvarşimdi;
buyüzdenartıkdoğrudürüstmevzi
muharebeleriyapamıyoruz.Hücum,
karşıhücumhalindeparamparçabir
katkalıyorgeriye;çukurlardan
çukurlaraamansızbirmücadele
başlıyor.Önhatdelikdeşik;.mermi
çukurlarıkalıntıları,gruplarmeydana
getiriyorhertarafta;muharebelerbu
çukurlardandoğruyapılıyor.
Birmermiçukurundayız.Yan
tarafımızdakiİngilizlerkıvrılıp
gerimizegeçiyorlar.Çevirdilerbizi.
Teslimolmakçetiniş;üstümüzdesis
veduman;teslimolmakisteğimizi
anlamazkimse;hembelkibizde
teslimolmakniyetindedeğiliz,böyle
anlardainsanbunukendidebilmez.
Elbombalarınınpatladıkları
duyuluyor.Bizimmakineliöndeki
yarımdaireyitarıyor.Namlunun
soğutmasuyubuharolupuçuyor;
kutularıaceleeldeneledolaştırıyor,
hepimiziçlerineişiyor,suyubu
yoldanbularakateşedevamediyoruz.
Fakatardımızdakitakırtılargittikçe
yaklaşıyor;birkaçdakikasonra
mahvolacağız.
Derken,birikincimakineli,yakın
birmesafedenişlemeyebaşlıyor.
Yanımızdakiçukurdasaklı,onuoraya
Bergergetirdi.Şimdiarkayakarşı
taarruzageçiliyor;kurtuluyor,geriile
irtibatkuruyoruz.
Dahasonrakendimizeoldukçaiyi
birsiperbulduğumuzzaman,
karavanaerlerindenbiri,birkaçyüz
adımilerdeyaralıbirmuharebe
köpeğibulunduğunusöylüyor.
“Nerde?”diyesoruyorBerger.
Nefer,köpeğinyerinitarifediyor.
Berger,köpeğiyaalıpgelmek,yada
vurupöldürmeküzerefırlıyor
yerinden.Dahaaltıayönceböyle
şeyleriumursamaz,ihtiyatlı
davranırdı.Gitmesiniönlemeye
çalışıyoruz.Bizidinlemediğini
görünce,“Deli!”diyoruzsadece,artık
karışmıyoruz.Çünkübucephe
tutarağınöbetleri,tutulanıhemen
yereyıkıpkıskıvrakbağlamadığımız
takdirde,tehlikelibirhalalır.Berger
isebirseksenboyundabölüğündeen
kuvvetliaskeri.
Bergersahidendeçıldırmış,
çünküateşduvarınıaşmasılazım..
Fakatbiryerdepusukurmuş,bizleri
debekleyenoyıldırım;içinedüşmüş,
onubüyülemişbirkere!Çoktur
böyleleri;işiazıtırlar,kaçargiderler.
Hattabirisivardı;elleriyle,
ayaklarıyla,ağzıylaboyunatoprağı
oyupduruyordu.
Bugibiişlerdenumarayapanlar
daçoktabii;amanumarayapmak
dahiaslındabirbelirtidir.Köpeği
öldürmekisteyenBerger'i,
kalçasındanvurulmuşolarakalıp
getirdiler.Onugetirenlerdenbiride,
buaradabaldırınabirkurşunyedi.
★
Mülleröldü.Midesinegayet
yakındanbirhavafişeğisaplandı.
Kendinihiçkaybetmeden,korkunç
acılariçindedahayarımsaatyaşadı.
Ölürkencüzdanınıbanateslimetti,
vaktiyleKemmerich'denmiraskalan
çizmelerinibanabıraktı.Buçizmeleri
bengiyiyorum,tamdaayaklarıma
göre.BendensonraTjaden'ekalacak
buçizmeler;onasözverdim.
Müller'igömdükgömmesine,
fakatuzunzamansessiz,sakin
yatamayacakmezarında.Bizim
hatlarımızıgeriyeçektiler.Karşı
taraftapekçokyeniİngiliz,Amerikan
alaylarıvar.Pekçokcornedbeef,
beyazbuğdayunu.Pekçokyenitop.
Pekçokuçak.
Bizlerseiğneipliğedöndük,
açlıktanimanımızgevriyor.
Yiyeceklerimizöyleberbat,öyle
uydurmaşeylerki,buyüzden
hastayızhepimiz.Almanya'daki
fabrikatörler,yüklerinituttular;beri
yandadizanteribizimbarsaklarımızı
doğruyor.Helakazıklarınınüstü
yanyanaçömelmişlerledolu..
Almanya'dakilereburadakibudertli,
perişan,kaderineboyuneğmiş
yüzlerigöstermeli,buikibüklüm
gövdelerigöstermeli!Ogövdelerki
kanlarıkoliklertarafındanparça
parçadışarıatılırveolsaolsa
kasılmış,acıdantitreyendudaklarla
acıacıgülerekşöylederler:
“Pantolonutekraryukarıçekmenin
manasıyok.”
Topçumuzsonmermilerini
atıyor,cephanesipekazkaldı.
Namlulardaöylelaçkaoldularki,
hedefibulamıyorlar;mermilerbazen
bizimüzerimizedüşüyor.Atlarımız
çokaz.Yenikıtalarımızkansız,cansız,
dinlenmeyemuhtaççocuklar.Arka
çantasınıtaşıyamıyorlarsada,
ölmesinibiliyorlar.Binlerce.Harbten
çaktıklarıyok,sadeceyürüyüveriyor,
vurduruyorlarkendilerini.Tekbaşına
biruçak,onlardanikibölüğü,daha
trendenyeniinmişlerdiki,siper
almasınıbilmedikleriiçin,şakaeder
gibi,tarayıverdi.
“Almanyaboşalacakyakında!”diyor
Kat.
Buişinsonunungeleceğini
ummuyoruzhiç.Okadarını
düşünemiyoruzbile.Birmermi
saplanır,insanölebilir.İnsan
yaralanır,gideceğiyerhastanedir.
Bacaklarınızıdibindenkesmezlerse
enindesonunda,göğsündeliyakat
madalyasıolanaskeridoktorlardan
birininelinedüşeronunşöyle
dediğiniduyarsanız:“Nasıl,bacağınız
birazkısaldıdiyemi?Cesurolduktan
sonra,cephedekoşacakdeğilsinizya!
Silahlıaskersiniz,çıkınız!”
Vosges’denFlandre'akadarbütün
cephenindilindedolaşan
hikayelerdenbirinianlatıyor,Kat:
—Doktormuayeneesnasında
isimleriokur,karşısınagelenin
yüzünebakmadan:“Sağlam!Cephede
askerlazımbize!”dermiş.Sıratahta
bacaklıbirisinegelmiş,adam,
doktorunönünedoğruyürümüş,
doktoronada,silahlıasker,demiş,
çıkmışişiniçinden.(Katsesini
yükseltiyor):Adamdadoktoraşöyle
demiş:“Birayağımtahta!Ama
cepheyegiderdekellemide
kaybedersembirtahtakafa
yaptırtacağımkendime,bende
doktorolacağım.”
'Bucevaphepimizinmüthiş
hoşunagidiyor.iyidoktorlarda
olabilir,hemçokturda!Fakat
yüzlercemuayeneesnasındaher
asker,önlerindebulunanlistelerdeki
gerihizmetlereayrılmışlarımümkün
olduğukadar“silahlıasker”yapmaya
çabalayanbusayısızavcılardan
birininelinedüşerergeç.
Bunabenzerbaşkahikayelerde
var,çoğudahadaacışeyler.Amayine
debozgunculuktu,ayaklanmaydı,yok
içlerinde.Hıkmıketmeden,açık,
samimisöylenenşeylerbunlar;
askerliktehile,haksızlık,adilikçok
çünkü.Bunarağmenalaylarınyinede
peşpeşehergündahada
ümitsizleşenharbeatılmaları,geri
çekilen,unufakolanhatlardan
peşpeşetaarruzageçmeleriazşey
midir?
Tanklaralaykonusuydular,şimdi
tehlikelibirersilaholdular.Tanklar,
zırhlariçinde,uzunbirdizihalinde,
geliyor,harbindehşetiniherşeyden
çokbizeonlarduyuruyorlar.
Üzerimizeyaylımateşlerisaçan
toplarıgörmüyoruzbile;düşmanın
hücumkıtalarıdabizimgibiinsanlar..
amatanklaragelince,makinebunlar.
Harbgibisonsuz,zincirlemegiderler;
mermiçukurlarınatekertekerdalıp
tekraryukarıtırmandıkça;kükreyen,
dumanpüskürten,durdurulamaz
zırhlıfilolar;yaralıları,ölüleriezip
biçen,yaralanamazçelikhayvanlar
gibiilerledikçe,ölümdürsaçtıkları...
Onlarınönündeincecikderilerimizin
içinebüzülürüz;muazzamcüsseleri
karşısındakollarımızsaman
parçalarıdır,elbombalarımızbirer
kibritçöpü.
Mermiler,zehirligazlar,tank
filotillaları.Ezilmek,parçalanmak,
ölüm.
Dizanteri,grip,tifüs..Boğulmak,
yanmak,ölüm.
Siper,hastane,toptangömülme..
Dahasıyokbunun.
★
Birhücumesnasındabölük
komutanımızBertinckvuruluyor.
Bütünnazikdurumlardaenönegeçen
oyamansubaylardanbiriydi
Bertinck.Yıllardanberibizimleydi,
hiçyaralanmamıştı,enindesonunda
başınabirşeygelecekti.Bir
çukurdaydık.etrafımızıçevirmişlerdi,
barutdumanlarıylabirlikteyağveya
petrolbuharlaresiyordubizdenyana.
Alevmakineliikiadamgördük,birisi
makineyisırtlamıştı,ötekialev
püskürtenhortumututuyordu.
Alevleribizeerişecekkadar
yakınımızageldilermi,
mahvolduğumuzgündü;osıradageri
çekilmemizeimkanyoktuzira.
Üzerlerineateşaçtık.Fakatyine
deyaklaşıyorlar,durum
berbatlaşıyordu.Bertinckbizimle
aynıçukurdaydı.Keskinateş
karşısındakorunmayafazladikkat
etmemizgerektiğiiçin,mermileri
isabetettiremediğimizigörünce
silahasarıldı,çukurdandışarı
süründü,dirseklerinedayanarak
nişanaldı.Tetiğiçekti..aynıandabir
mermipatladıyanında,vuruldu.
Fakatolduğuyerdekaldı,tekrarnişan
aldı..silahınıindirdi,sonrayeniden
doğrulttu,tetiğiyenidençekti.Tüfeği
bıraktı:“Mükemmel!”dedi,gerisin
gerisüründü.Alevmakineli
adamlardanarkadakivurulmuştu
yeredevrildi,makineninhortumu
ötekininelindenkurtuldu,dörtbir
yanapüskürenateştekavrulduikinci
adam.
Bertinckgöğsündenvurulmuştu,
azsonradabirmermiparçası,
çenesinidağıttı.Aynımermiyle
Leer'indekalçasıparçalandı.Leer
inliyor,kollarıüzerinedayanıyor,
hızlakankaybediyordu.Elimizdenbir
şeygelmiyordu.Birkaçdakikasonra
boşadönenbirborugibiolduğuyere
yıkıldı.Okuldaykeniyibir
matematikçioluşununnefaydası
vardışimdi?
★
Aylargeçiyor.Yazlarınenkanlısı,
enzahmetlisi,bu1918yazıoldu.
Sarılar,mavilergiyinmişmelekler
gibi,ölümçemberininüzerinde,
erişilmez,uzuyorgünler.Harbi
kaybettiğimizihepimizbiliyoruz,
amabunufazlakonuşmuyoruz;geri
çekiliyoruz,bubüyüktaarruzdan
sonrahücumageçemeyizbirdaha:
Adamımız,cephanemizyokartık.
Fakatharbdevamediyor..ölmek
devamediyor,
1918yazı.Hayatbizehiçbir
zaman,şimdikibudaracıkşekilde
olduğukadarözlenmeyedeğer
gelmemişti.Barınaklarımızın
bulunduğuçayırlardakikızıl
gelincikler,samansaplarındaki
parlakkarafatmalar;loş,serin
odalardaılıkakşamlar;
alacakaranlıklardasiyah,sırlıağaçlar;
yıldızlar,sularınakışı,rüyalar,uzun
uykular...ah,eyhayat,hayat,hayat!
1918yazı.—Hiçbirşeyeo
cepheyehareketanıkadarsessiz
acılariçindekatlanmamıştık.
Ortalıktadoludizgin,kışkırtıcı
mütarekevebarışsöylentileri
dolaşıyor,kalblerimiziallakbullak
ediyor,yürüyüşübüsbütün
zorlaştırıyordu.
1918yazı.—Öncekihayat,hiçbir
zaman,solgunyüzlerinçamurlara
belendiği,ellerin:“Hayır!Hayır!
Şimdiartıkimkansız!Sondakikada
artıkimkansız!”dergibikasıldığıo
ateşsaatlerindekikadaracıve
müthişolmamıştı.
1918yazı.—Yangınlardakavruk
tarlalardanesipgelenümitrüzgarı;
sabırsızlığın,hayalkırıklığınınçılgın
sıtması,ölümünenazaplıürpertisi,
anlaşılmazsoru:Niçin?Niçin
bitirmiyorlar?Biteceğisöylentilerine
diyedolaşıyorortalıkta?
★
Okadarçokuçakvarki!
Gördüklerinikaçırmıyorlar,tavşan
avlargibiavlıyorlar.BirAlman
uçağınakarşılıkbeşİngiliz,Amerikan
uçağı.Siperdekiaç,bitapbirAlman
askerinekarşısağlam,zindebeş
düşmanaskeri.BirAlmantayınına
karşı,düşmandaellikutuet
konservesi.Bizmağlûpdeğiliz,asker
olarakdahaüstün,dahatecrübeliyiz,
çünkü.Biziezen,geripüskürten,
sadece,onlarınkatkatfazla
malzemeye,askeresahipoluşlarıdır.
Birkaçhaftayağmurlugeçti..
kurşunigök,kurşunisulariçinde
toprak,kurşuniölüm.Kamyonlarla
ilerihatlaragiderken
kaputlarımızdan,esvaplarımızdan
ıslaklıkiçimizegeçiyordu.Cephede
debuhaldevametti.Kuruyamadık.
Çizmesiolanlar,çizmelerininüstüne
kumtorbalarısarıyorlar,çamurlusu
hemeniçeridolmasındiye.Tüfekler
çamurbağladı,üniformalarçamur
bağladı;herşeyakıyor,dağılıyordu.
Vıcıkvıcık,ıslak,yağlıtopaklar
halindebirtoprak.Sarıgölcüklerde
yumakyumakkızılkanbirikintileri;
yavaşyavaşdibeçökenölüler,
yaralılar,hayattakalanlar.
Fırtınaüzerimizdeşakırdıyor,
karmakarışıkgrivesarılarıniçinden
mermidoluları,isabetettikçe,ince
çocukferyatlarıyükseliyorduhavaya.
Parçalanmışhayat,gecelerde
inildeyerek,güçlüklesusuşlarda
bitiyordu.
Ellerimizçamur,vücutlarımız
balçık,gözlerimizyağmurserpintileri
içinde.Henüzsağmıyız,bilmiyoruz.
Sonrabirdenbirdenizanasıgibi,
nemliveboğucusıcaklık,
bulunduğumuzçukurlaradalıverdi.
Busonbaharsonrasısıcakgünlerden
birindekumanyagetirmeye
gidiyorduk.Katbirkurşunlayere
serildi.ikimizdik.Yarasınısardım;
baldırkemiğiparçalanmışa
benziyordu,mermikemiğe
rastlamıştı.Katümitsizinliyordu:
“Tamdaşusırada..tamda...”
Onuteselliediyorum:“Bu
patırtınındahanekadarsüreceği
bilinmezki!Senkurtuldunneyse..“
Yaradanolukgibikanakmaya
başladı.Birsedyegetirmeye
kalkışsam,Katyalnızkalamazki!
Yakınlardabirsıhhiyemerkezide
bilmiyorum.
Katfazlaağırdeğil;oyüzdenonu
sırtımaalıyor,geridönüppansuman
yerinegidiyorum.
ikidefamolaveriyoruz.Taşınma
yüzündenacılarıarttı.Pek
konuşmuyoruz.Ceketininyakasını
açtım;hızlıhızlısoluyor,ter
döküyorum;yüzümyükümün
yorgunluğundanşiştibayağı.Buna
rağmen,kendimizorluyor,ilerlemeye
çalışıyoruz;buralarıtehlikeliçünkü.
“Gidelimmi,Kat?”
“Çaresiz,Paul.”
“Hadiohalde.”
Kat'ıayağakaldırıyorum;sağlam
bacağıüzerindeduruyor,birağaca
dayanıyor.Sonrakollayarakyaralı
bacağınıtutuyorum;depreniyor;
sağlambacağınındizinikolumun
altınaalıyorum.
Yolumuzdahagüçleşiyor.Arada
sıradabirmermivınlıyor.Mümkün
olduğukadarhızlıyürüyorum,çünkü
Kat’ınyarasındantoprağadamla
damlakansızıyor.Mermilerden
kendimiziiyikoruyamıyoruz,çünkü
Kat'ınyarasındantoprağadamla
damlakanıyorlar.
Birazbeklemekiçinküçükbir
mermiçukurunauzanıyoruz.
MataramdanKat'açayveriyorum.
Birersigarayakıyoruz.“Eh,Kat!”
diyorummah^m.“Neçare,artık
ayrılacağız.”
Katsusuyor,yüzümebakıyor.
“Hatırlarmısın,Kat,kazınasıl
enselemiştik?Hanibenhenüzacemi
erdimdeilkdefayaralanmıştım,beni
opatırtıdannasılkurtarmıştın?
Ağlamıştımozaman.Kat,şöyleböyle
üçseneoldu.”
Katbaşınısallıyor.
Yalnızlıkkorkusupatlakveriyor
içimde.Katgeriyegönderilirsehurda
artıktekdostumkalmayacak.
“Kat,sengeridönmedenbarış
olursa,görüşelimmuhakkak.”
“Bukemikletekrarcepheye
gelebileceğimeihtimalveriyor
musun?”diyesoruyoracıbirsesle.
“İstirahatedinceiyileşirsin.
Mafsaldabirarızayokki.Buda
böylecegeçerherhalde.”
“Banabirsigaradahaver!”diyor.
“İlerdebelkiberaberçalışırız,
Kat.”
Çoküzgünüm,nasılolurdaKat...
Kat’ı,dostumu,sarkıkomuzlu,ince
yumuşakbıyıklıKat'ı;ötekileri
tanıdığımdanbambaşkabirşekilde
tanıdığımKat’ı,buyıllarıkendisiyle
bölüştüğümKat’ı,nasılolurdabir
dahagöremem!
“BanaevadresiniverKat,neolur
neolmaz!Bendekendiadresimi
yazayımsana.”
Pusulayıiçcebimesokuyorum.
Henüzyanımdaolduğuhalde
şimdidenbenibırakıpgitmişgibi.
Ondanayrılmamakiçinhemen
ayağımabirkurşunmusıksam?
Katbirdenhırıldargibisesler
çıkarıyor,yüzüyeşile,sarıyadönüyor.
“Gitsek!”diyekekeliyor.
Yerimdenfırlıyor,onayardım
edebilmekiçinçırpınıyorum.Onu
sırtlıyor,hızlıhızlıyürümeye
başlıyorum.Bacağısallanmasındiye
uzun,yavaşadımlarlaaralıksızbir
yürüyüş.
Boğazımkupkuru.Gözlerimin
önündekırmızıkaralekeler
uçuşuyor;neolursaolsun,azmetmiş,
sendeliyetökezleye,nihayetsıhhiye
merkezineulaşıyorum.
Oradadizleriminbağıçözülüyor;
fakatyinedesonkuvvetimitopluyor,
Kat'ınsağlambacağındantarafa
devriliyorum.Birkaçdakikasonra
yavaşçadoğruluyorum.Heryanım
zangırzangırtitriyor;güçlükle
mataramıbuluyor,biryudum
alıyorum.Dudaklarımtitriyor
içerken.FakatKatselameteçıktıya!
Birmüddetsonrakarmakarışık
birsestufanınınkulağımaçarptığını
duyuyorum.
“Boşunazahmetettin,”diyorbir
sıhhiye.
Anlamıyorum,yüzünebakıyorum.
Kat’ıişaretediyor:“Ölmüşbu!”
Anlamıyorum.“Bacağından
yaralandı!”diyorum.
Sıhhiyeduruyor:“Orasıöyle,ama
ayrıca..“
Dönüyorum.Gözlerimiyi
seçmiyor;yenibirterboşanıyor,
gözkapaklarımdanaşağısüzülüyor.
Terimisiliyor,Kat’abakıyorum.
Hareketsizyatıyor.
“Bayılmış!”diyorumhemen.
Sıhhiyehafifçemırıldanıyor:“Sen
buişleribanasor.Ölmüş.Herşeyine
bahsegirerim.”
Başımısallıyorum:“İmkansız!Ben
dahaondakikaöncekonuştum
onunla.Bayılmıştır.”
Kat’ınellerisıcak.Omuzlarından
tutuyor,çaylaovmakistiyorum.
Birdenparmaklarımdabirıslaklık
hissediyorum.Elimiensesinden
çektiğimvakit,bakıyorum;
parmaklarımkanlı.Sıhhiye,dişleri
arasındanmırıldanıyor:“Gördünya..
“
Kat'ınbaşınayoldabirmermi
parçasıisabetetmiş,farkına
varmamışım.Ufacıkbirdelikbu;kör
birmermiparçasıanlaşılan.Fakat
yapacağınıyapmış,Katöldü.
Ağırağırayağakalkıyorum.
“Üzerindekieşyayıalmakister
misin?”diyesoruyoronbaşı.
Başımısallıyorum,onbaşıveriyor.
Sıhhiye,şaşırmış,soruyor:
“Akrabanızmıydıyoksa?”
Hayır,akrabamdeğil.Hayır,
akrabalığımızyok.
Benmiyimbuyürüyen?Ayaklarım
varmıhala?Başımıkaldırıyor,
etrafımagözgezdiriyorum;
gözlerimlebirliktebendedönüyor,
dönüyor,derkenduruyorum.Herşey
eskisigibi.Yalnız,yedekStanislaus
Katczinskyöldü.
Sonraartıkhiçbirşey
bilmiyorum.
XII
Sonbahar.Eskilerdenartıkçok
kimsekalmadı.Bizimsınıftanyedi
kişininsonuncusuyumben.
Herkesinağzındabarış,mütareke
sözü.Herkesbekliyor.Yenibirhayal
kırıklığımahvedecekhepsini;ümitler
okadarkuvvetli;dinamitlenmedikçe
söküpatmakimkansız.Barış
olmazsa,ihtilalhazır.
Banaikihaftaistirahatverdiler,
çünkübirazgazyuttum.Küçükbir
bahçedebütüngüngüneşte
oturuyorum.Mütarekeyakındır,
şimdibunabendeinanıyorum.
Mütarekeoluncaevlerimize
gideceğiz.
Düşüncelerimoradaduruyor,
dahaöteyegeçmiyor.Üstünbir
kuvvetlebeniçeken,bekleyenşeyler:
Duygular.Yaşamakhırsı,sılahasreti,
kan,kurtuluşsarhoşluğu.Fakatgaye
değilbunlar.
1916daevlerimizedönseydik,
karşılaştığımızolaylarınacıve
dehşetindenbirfırtınakoparırdık.
Şimdidönersekyorgun,harap,
yanmış,köksüz,ümitsiz.Belimizi
doğrultamayızartık.
Hem,anlamazlardabizi,çünkü
önümüzdebirnesilvar;buradakibu
yıllarıbizimlebirliktegeçirmiş;ama
eviocağı,mesleğiolan,şimdieski
durumlarınakavuşuncaharbi
unutacakbirnesil..veardımızdanbir
nesilyetişiyor;tıpkıevvelkibizler
gibi;onlardabiziyadırgayacak,bir
kenaraitiverecekler.Bizlerkendimiz
içinbilefaydasız;büyüyeceğiz;
bazımızdevranauyacak,bazımız
kadereboyuneğecek,çoğumuzda
perişanolacağız;yıllargeçipgider,
enindesonundamahvoluruz.
Amabelkidebenimbütünbu
düşündüklerimbirhüzün,bir
şaşkınlıksadece;tekrarkavakların
altınagiderdeyapraklarınhışırtısını
dinlersem,silinipkaybolacakbir
hüzün.KanımızıcoşturanoYumuşak,
oMüphem,oŞaşırtıcı,oGelmesi
Yakın,gelecekzamanlarınobinlerce
çehresi;hülyalardaki,kitaplardakio
melodiler,kadınlarıhissetmek,
vereceklerikeyif,nasılyokolur,
imkansız!Yaylımateşlerinde,
ümitsizlikte,askerkerhanelerinde
nasılyokolurbütünbunlar,imkansız!
Buradakibuağaçlarrenkrenkve
san;dallararasındaüvezlerkırmızı;
ufkadoğrubeyazuzanıyorşoseler;
kantinlerdebarışsöylentileri,arı
kovanlarındauğultulargibi.
Ayağakalkıyorum.
Çoksakinim.İsterseaylar,yıllar
gelsindaha;hiçbirşeyvermem
artık;artıkbendenhiçbirşey
alamazlar.Öylesineyalnızım,
öylesinebirbeklediğimyokki,
karşılarınapervasızcaçıkabilirim.
Benibuyıllarıniçindengeçirenhayat,
ellerimde,gözlerimdehala.Ohayatı
yenebildimmi,bilmiyorum.Amavar
oldukça,içimdekio“ben”diyenşey,
istesede,istemesede,kendinebiryol
bulmayaçalışacakohayat.
★
1918Ekimindevurulupöldü.
Vurulduğugünbütüncephesessiz
sakindigayet;öyleki,resmitebliğler,
batıcephesindekaydadeğeryenibir
hadiseolmadığıcümlesiyle
yetindiler.
Yüzükoyundüşmüştü,toprakta
uyurgibiyatıyordu;tersine
çevirdiklerivakitfazlaacıçekmeden
ölmüşolduğunugördüler..Yüzünde
öylesakinbirifadevardıki,kaderine
memnunduadeta.
SON
(1) Himmelstoss'unkullandığıbu
zamirler,Almanca'danezaket
anlamındakullanılanzamirler
olmayıpyalınanlamdaçoğul2.şahıs
zamirleridir.Kropp,Himmelstoss'un
bucahilliğiyleoynuyor.Bukonuşma,
Türkçeyebozmadanaktarılamıyor.
(Çev.)