bilgisayar kullanımının evde zaman kullanımı üzerindeki etkisinin

BİLGİSAYAR KULLANIMININ EVDE ZAMAN KULLANIMI
ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN İNCELENMESİ: HACETTEPE
ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ
Doç. Dr. Oya HAZER*
Arş. Gör. Uzm. Aynur GÜL*
Arş. Gör. Uzm. Esna Betül BUĞDAY*
ÖZET
Araştırma evde bilgisayar kullanımının evde zaman kullanımı üzerindeki etkisini
incelemek amacıyla Hacettepe Üniversitesinde çalışan 308 personel üzerinde
yürütülmüştür. Evde bilgisayar kullanımı aile bireylerinin faaliyetleri yerine
getirme biçimini değiştiren ve sınırlı olan zaman kaynağının kullanımı üzerinde
önemli bir güce sahip olan etkili bir zaman tüketim aracıdır. Araştırma sonucunda
evde bilgisayar kullanımı ile ortak yürütülen faaliyetlere ayrılan zamanın azaldığı,
tek başına geçirilen zamanın ise arttığı bulunmuştur. Bu araştırma insanların
evlerinde bilgisayar kullanımının ev ve aile yaşamına ilişkin önemli davranış
değişimlerine neden olabileceğini göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: zaman kullanımı, bilgisayar, evde zaman kullanımı
ABSTRACT
This study of 308 users of home computers was conducted to explore the
relationship between computer use and shifts in time allocation patterns in the
household. Computers are also very effective time consuming devices which force
users to reallocate their limited time and change the ways they perform tasks. In
this study, major changes in time allocated to various activities were detected. The
results suggest that home computers engender a shift from recreational or pleasureoriented activities to task-oriented activities (i.e., more time spent alone, less). The
study provides evidence that significant behavior changes can occur when people
adopt personal computers in their homes.
Key words; Time using, computer, time using at the home
*Hacettepe Üniversitesi, İİBF., Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü
GİRİŞ
Teknolojinin büyük bir hızla geliştiği günümüzde özellikle iletişim ve
bilgisayar teknolojilerindeki büyüme baş döndürücüdür. Bu teknolojilerin aynı
hızla kişi ve ailelerin yaşamına girdiği düşünüldüğünde bilgisayarlar ve internet
teknolojilerinin yaşamımızdaki vazgeçilmez yeri ve önemi bir kez daha açıkça
görülebilmektedir. [www.egitim.nigde.edu.tr, 2005; Plaisant, Druin ve Hutchinson,
2002] Güncel haber ve bilgi sağlama, görüş ve bilgi paylaşma, zaman ve mekandan
bağımsız iletişim sağlama, görsel ve işitsel öğelerle destekli iletişim gibi sunduğu
birçok olanak, interneti günlük yaşamımızın ayrılmaz bir parçası haline getirmiştir.
İnternetin bu yönde artan olanakları ve gittikçe zenginleşen içeriği, interneti
özellikle aileler için vazgeçilmez bir teknolojik araç durumuna sokmuş, hatta
ailenin nerdeyse yeni nesil bir üyesi haline getirmiştir. (ASAGEM, 2008).
Ancak günümüz gelişmiş teknolojilerinden olan bilgisayarlar ve internet
kullanımının yaşamımızda istenilen bilgiye anında ulaşabilme, bilgi paylaşımını
sağlayabilme gibi getirdiği kolaylıklar yanında çok sık kullanımından kaynaklanan
birçok problemi de beraberinde getirmekte olduğu bilinen bir gerçektir. Bundan on
yıl öncesine kadar insanlar bilgisayar hakkında sınırlı bilgilere sahip iken bugün bu
aracın aktif olarak kullanılmasıyla birlikte insanlar bilgisayar olmadan iş yapamaz
bir hale gelmiştir. [www.egitim.nigde.edu.tr, 2005; Plaisant, Druin ve Hutchinson,
2002] Yapısı sürekli değişen ve gittikçe zenginleşen içeriğiyle bilgisayar ve
internet,
aile ve toplumsal yapımızı, değerlerimizi değiştirmeye hatta
dönüştürmeye başlamıştır. (ASAGEM, 2008)
Günümüzde zaman azlığından şikâyet eden aile bireylerinin sayısı
azımsanamayacak kadar çoktur. Oysaki zaman insanların her dönemde eşit olarak
sahip oldukları tek kaynaktır. İnsanların zamanla ilgili bu sıkıntıları zaman
kullanımı ve yönetimi çalışmalarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu kavram,
verimlilik artırma tekniklerinden biri olarak kullanılmaktadır. Çünkü zaman
kullanımı ve yönetimi ile yapılan iş verimi ve motivasyon artırıldığından maliyetler
düşürülmekte ve kalite ile verim yükseltilmektedir. [Haris, 1999]
Evde bilgisayar kullanımı da aile bireylerinin faaliyetleri yerine getirme
biçimini değiştiren ve sınırlı olan zaman kaynağının kullanımı üzerinde önemli bir
güce sahip olan etkili bir zaman tüketim aracıdır. Evde yiyecek hazırlama, TV
seyretme, eğlence, dinlenme gibi birçok faaliyet yürütülmektedir.Kullanılabilecek
zaman miktarı sınırlı olduğundan bu faaliyetlerin yerine getirilmesinde
yararlanılacak olan yeni teknolojilerin kişi ve ailelerin zaman kullanımı ve
tasarrufu üzerindeki etkisi oldukça önemlidir. [Vitalari, Venkatesh ve Gronhaug,
1985; Venkatesh,1985]
Bilgisayarlar ortaya çıktığından buyana genellikle zamandan tasarruf
etmemizi sağlayan araçlar olarak kabul edilmişlerdir [Vitalari, Venkatesh ve
Gronhaug, 1985]. İlk başta bilgisayarlar evde sadece işle ilgili çalışmalar yapmak
amacı ile kullanılırken, zamanla kullanımının giderek kolaylaşması ve işlemlerin
hızlı ve doğru yapılıyor olması ev içinde her alanda kullanılabilir hale gelmesine
neden olmuştur. Televizyon, video ve telefon gibi diğer teknolojik araçlardan farklı
olarak bilgisayar diğer araçların işlevlerini de üstlenebildiğinden aile üyeleri
bilgisayarı eğitim, iş, eğlence, iletişim vb. farklı amaçlar için de
kullanabilmektedirler [Kraut, 2005; Kennedy, 2004]
Pek çok işlevi yerine getirmesinin yanında bilgisayar bireyleri sahip
oldukları sınırlı zamanın kullanımını yeniden düzenlemeye zorlayan bir araçtır.
2
Evde bilgisayar kullanımı da ev içinde yürütülen faaliyetler için ayrılacak zaman
miktarında değişiklik yapılmasını gerektirmektedir. Aile üyeleri ile birlikte zaman
geçirme, uyuma zamanı, televizyon seyretmek için ayrılan ve tek başına geçirilen
zaman evde bilgisayar kullanımıyla en çok etkilenen faaliyetler arasında yer
almaktadır [Vitalari, Venkatesh ve Gronhaug,1985].
ARAŞTIRMANIN AMACI
Bilgisayar, internet hizmetlerinin özellikle son yıllarda iletişim amaçlı
kullanım olanaklarının gelişmesiyle birlikte, ailelerin temel teknoloji
gereksinimleri arasına girmiştir. Öyle ki günümüzde artık her evde internet
bağlantısı olan bir bilgisayar bulunması neredeyse zorunlu bir hal almıştır. Aile
yaşantısına bu derece girmiş olan bilgisayar ve internet teknolojilerinden kuşkusuz
aile içi iletişimde de geniş çaplı yararlanma söz konusudur. (ASAGEM, 2008)
Bilgisayar teknolojisinin evde kullanılmaya başlanması ile birlikte
araştırmacılar tarafından bu konu pek çok yönü ile araştırılmaya başlanmıştır.
Literatürdeki araştırma sonuçları incelendiğinde bilgisayar kullanımının aile ile
geçirilen zaman ve evde zaman kullanımı ile ilgili araştırmaların çok az sayıda
olduğu dikkat çekmektedir. Buna bağlı olarak bu araştırma; bilgisayar kullanımının
evde zaman kullanımı üzerindeki etkisini incelemek amacıyla planlanmış ve
yürütülmüştür.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
Araştırma Ankara ilinde Hacettepe Üniversitesi Merkez kampüsünde görev
yapan akademik ve idari personeli üzerinde yürütülmüştür. Hacettepe
Üniversitesi’nin çalışan personel listesinden basit rasgele örnekleme yöntemi ile
seçilen 308 personel araştırma kapsamına alınmıştır. Araştırma Haziran-Temmuz
2005 tarihleri arasında yapılmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından kişilerle yüz
yüze yapılan mülakatlar sonucu toplanmıştır. Anket formunda araştırma kapsamına
alınan bireylerin demografik özelliklerinin yanı sıra bilgisayarı kullanım amaçları
ile bilgisayar kullanımının evde zaman kullanımı üzerindeki etkisini inceleyen
sorulara yer verilmiştir. Anket formunun hazırlanmasında daha önce Venkatesh,
Vitalari ve Gronhaug tarafından yapılan araştırmadan ve konuyla ilgili yapılmış
diğer çalışmalardan yararlanılmıştır.(Harris;1999, Plaisant, et. al.;2002) Araştırma
sonucunda elde edilen verilerin istatistiksel değerlendirilmesi ki-kare analizi ile
yapılmıştır (Sümbüloğlu ve Sümbüloğlu 1993).
BULGULAR VE TARTIŞMA
Araştırma kapsamına alınan kişilerin % 59.4’ünü kadınlar, % 40.6’sını
erkekler oluşturmaktadır. Bu kişiler arasında evli (% 77.3), 1 çocuğa sahip (%
34.7), 25-34 yaş grubunda olanlar (% 28.6), yüksek lisans düzeyinde öğrenim
görenler (% 42.2) ile 1.201 YTL ve daha fazla gelire sahip olanların (% 64.3) oranı
yüksektir. Araştırmaya alınan kişilerin % 91.9’u satın almadan önce de bilgisayarı
kullanırken, bu kişilerin % 75.6’sı 4 yıl ve daha fazla süre ile, % 55.1’i günde 1-3
saat arasında bilgisayar kullanmaktadır (Tablo 1).
Araştırmaya katılan kişilerin bilgisayarı öncelikli kullanım amaçları
incelendiğinde, internette gezinmek (hobi, eğitim için) amacıyla kullananların (%
31.5) ilk sırada yer aldığı, bunu eşit oranlarla (% 18.8) oyun/eğlence/sohbet ile
hesap yapmak/ kayıt tutmanın izlediği bulunmuştur. Venkatesh ve Vitalari de
[1986] evde bilgisayar kullanım modellerini incelemek amacıyla yaptıkları
araştırmada evde bilgisayarın en çok iş ve eğitim amaçlı kullanıldığını
bulmuşlardır. Intel’in 2009 yılında gerçekleştirdiği Bilgisayar Kullanım ve Tutum
3
araştırması sonuçlarına göre ise bilgisayar evde genellikle film/program ve video
kayıtlarını izlemek, fotoğraf kaydetmek, web sitelerinde dolaşmak ve chat yapmak
amacıyla kullanılmaktadır. Son olarak diğer bir çalışma “İnternet Kullanımı ve
Aile” adlı araştırma olarak ASAGEM tarafından yapılmıştır. Sonuçlar kapsamında
araştırmaya katılanların % 67,7’sinin interneti bilgi edinme, % 42, 12’sinin haber
okuma, % 40.42’sinin eğitim, ders, araştırma, %38.8’inin haberleşme, % 2.39’unun
ise iş amaçlı kullandığı bulunmuştur. Konu kişilerin eğitim düzeylerine göre
incelendiğinde; ilköğretim ve daha az (% 63.6) ile lise düzeyinde (% 50.0) öğrenim
görenlerde oyun/eğlence/sohbetin, üniversite (% 36.7) ve yüksek lisans (% 30.5)
düzeyinde öğrenim görenlerde internette gezinmenin (hobi, eğitim için) önde
geldiği saptanmıştır (Tablo 2). Oyun/eğlence/sohbet, hesap yapmak/kayıt tutmak
amaçlarıyla bilgisayar kullanımı ve eğitim düzeyleri arasındaki ilişki istatistiksel
açıdan önemli (p<0.05), internette gezinmek (hobi, eğitim için) ile eğitim düzeyleri
arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Kişilerin
öğrenim düzeyleri azaldıkça bilgisayarı eğlence, öğrenim düzeyleri arttıkça eğitim
amacıyla kullanma oranı artmaktadır.
Tablo 1. Araştırma Katılan Kişilerin Demografik Özelliklerine, Satın
Almadan Önce Bilgisayarı Kullanma Durumuna, Evde Bilgisayarı
Kullanmaya Başlama Zamanına ve Bilgisayarı Kullanım Sürelerine Göre
Dağılımı
Cinsiyet
Eğitim Durumu
Yaş Grupları
Medeni Durum
Çocuk Sayısı
Gelir Durumu
Satın Almadan Önce
Bilgisayarı Kullanma
Durumu
Kadın
Erkek
Toplam
İlköğrenim ve daha az
Lise
Yükseköğrenim
Yüksek Lisans
Toplam
16-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65-74
Toplam
Evli
Bekar
Dul/Boşanmış
Toplam
Yok
1
2
3 ve daha fazla
Toplam
600 ve daha az
601-900
901-1200
1201 ve daha fazla
Toplam
Evet
Hayır
Toplam
Sayı
183
125
308
11
40
60
130
308
10
88
62
58
73
17
308
238
59
11
308
84
107
91
26
308
3
43
64
198
308
283
25
308
%
59.4
40.6
100.0
3.6
13.0
19.5
42.2
100.0
3.2
28.6
20.1
18.8
23.7
5.5
100.0
77.3
19.2
3.6
100.0
27.3
34.7
29.5
8.4
100.0
1.0
14.0
20.8
64.3
100.0
91.9
8.1
100.0
4
Bilgisayarı Kullanmaya
Başlama Zamanı
Bilgisayarı Kullanım
Süresi
1 yıldan az
1-3 yıl
4 yıl ve daha fazla
Toplam
Bir saatten az (çok nadir)
1-3 saat
4 saat ve daha fazla
Toplam
10
65
233
308
51
170
87
308
3.2
21.1
75.6
100.0
16.6
55.1
28.2
100.0
Tablo 2. Araştırma Katılan Kişilerin Bilgisayarı Kullanım Amacına ve Eğitim
Durumuna Göre Dağılımı
Bilgisayarı
Kullanım Amacı
Oyun/eğlence/soh
bet
İlköğretim
ve daha az
(N=11)
Sayı
%
7
63,6
Lise
(N=40)
Üniversite
(N=60)
Sayı
20
%
50,0
Sayı
12
%
20,0
Yüksek
lisans
(N=197)
Sayı
%
19
9,6
Toplam
(N=308)
Sayı
58
%
18.8
X2
X2
=50,80
p<0,05
Hesap
yapmak/kayıt
tutmak
-
-
2
5,0
11
18,3
45
22,8
58
18.8
X2
=9,642
p<0,05
İnternette
gezinmek
(hobi/eğitim için)
3
27,3
12
30,0
22
36,7
60
30,5
97
31.5
X2
=0,975
p>0,05
Ev dışı iş
yaşamına ait
olarak kullanmak
Alışveriş
Doküman
yazmak/hazırlama
k
Müzik dinlemek
Flim izlemek
e-mail göndermek
CD ile eğitim
(okul ve iş yaşamı
için)
Diğer
* X2 Uygulanamadı
-
-
-
-
1
1,7
9
4,6
10
3.2
*
-
-
1
2,5
6
10,0
12
43
6,1
21,8
12
50
3.9
16.2
*
*
-
-
5
1
12,5
2,5
4
1
-
6,7
1,7
1
0,5
-
1
2
0,5
1,0
10
1
1
3
3.2
0.3
0.3
0.9
*
*
*
*
2
18,2
-
-
-
-
-
-
2
0.6
*
-
Bilgisayarın öncelikli olarak kullanım amacı bilgisayara sahip olunan yıla
göre incelendiğinde; 1 yıldan az süredir sahip olanlarda oyun/eğlence/sohbet (%
60.0), 1-3 yıl (% 35.4) ve 4 ve daha fazla yıl (% 30.5) sahip olanlarda ise internette
gezinmek (hobi, eğitim için) önde gelmektedir (Tablo 3). Oyun/eğlence/sohbet,
hesap yapmak/kayıt tutmak ve müzik dinlemek amacıyla bilgisayar kullanma ve
bilgisayara sahip olma süresi arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemli
bulunmuştur. (p<0.05)
Bilgisayarı kullanım süresi arttıkça bilgisayarı eğlence ve müzik dinleme
amacıyla kullanım oranı azalmakta, bilgisayarı eğitim ve iş amacıyla kullanım
oranı artmaktadır. Bu durum bireyin bilgisayarı kullanmaya başladığı ilk yıllarda
sadece eğlence amacıyla kullanırken zaman içerisinde bilgisayarın diğer
özelliklerini tanımasıyla bilgisayarı farklı amaçlarla da kullanmaya başlaması ile
açıklanabilir.
5
Tablo 3. Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Bilgisayarı Kullanım
Amacına ve Bilgisayara Sahip Olma Süresine Göre Dağılımı
Bilgisayarı Kullanım
Amacı
Oyun/eğlence/sohbet
1 yıldan az
(N=10)
Sayı %
6 60,0
1-3 yıl
(N=65)
4 ve daha
fazla yıl
(N=233)
Sayı %
Sayı %
2
18 27,7
34 14,6 X =17,17
p<0,05
Hesap yapmak/kayıt
tutmak
İnternette gezinmek
(hobi/eğitim için)
Ev dışı iş yaşamına ait
olarak kullanmak
Alışveriş
Döküman
yazmak/hazırlamak
Müzik dinlemek
-
-
7
10,8
1
10,0
5
7,7
Flim izlemek
e-mail göndermek
CD ile eğitim (okul ve iş
yaşamı için)
Diğer
* X2 Uygulanamadı
-
-
1
1,5
1
-
-
1
51
2
21,9 X =6,51
3
30,0
23
35,4
71
30,5
-
-
4
6,2
6
2,6
-
-
6
9,2
12
44
p<0,05
X2 =0,58
p>0,05
*
5,2 *
2
18,9 X =5,49
p>0,05
X2 =6,02
p<0,05*
*
*
*
4
1,7
1,5
2
2
0,9
0,9
1,5
1
0,4 *
Araştırma kapsamına alınan kişilerde bilgisayar kullanımı ile birlikte tv
izleme (% 36.0), arkadaş ile birlikte zaman geçirme (% 27,9), aile ile birlikte boş
zaman geçirme (% 27.3), ev dışı rekreasyon (% 26,3) ve uyuma (% 23.1)
faaliyetlerinde azalma olduğu, yalnız başına (% 21.4) ve iş yaşamına ait zaman
geçirme (%12.0) ile ders çalışma (% 14.0) faaliyetlerinde ise artış olduğu
saptanmıştır (Tablo 4). Evde bilgisayar kullanımının artması ile bu faaliyetler için
kullanılan zamanın değişimi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Vitalari,
Venkatesh ve Gronhaug [1985] yaptıkları araştırmada bilgisayar kullanımı ile TV
izleme (% 67.0), aileyle zaman geçirme (%19.0) ve spor faaliyetlerine (%18.0)
ayrılan zamanda azalma olduğunu bulmuşlardır. Pakistan’da 2004 yılında internet
ve bilgisayar kullanımının toplum üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amacıyla
yapılan bir araştırmada bilgisayar kullanımının aile içinde birlikte geçirilen zamanı
azalttığı ve zayıf aile iletişimine neden olduğu belirlenmiştir. (Rajani ve Chandio,
2004). Kore’de 4,5 ve 6. sınıftaki 222 çocuk ile gerçekleştirilen çalışmada
çocukların internet kullanımının aile ile geçirilen zamanla ilişkisi araştırılmıştır.
Araştırmada elde edilen bulgulara göre çocukların toplam internet kullanımı
sürelerinin aile ile geçirilen zamanı azalttığı belirlenmiştir. (Sook-Jung ve YoungJil, 2007). ASAGEM tarafından 2008 yılında gerçekleştirilen İnternet Kullanımı ve
Aile araştırmasının sonuçlarına göre de bireylerin internet kullanım sıklıkları ve
süreleri arttıkça, aileyle geçirdikleri zaman azalmaktadır. 2000 yılında yapılan ve
İsrail’in bütün bölgelerini kapsayan bir araştırmada, 1000’den fazla aileden
görüşme yoluyla veri toplanmıştır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre, ergenlerin
internet kullanımına ayırdıkları zaman arttıkça ebeveynlerine olan yakınlıkları
azalmaktadır. Ancak internetin ödev yapma ve bilgi edinme aracı olarak
kullanılması durumunda, harcanan zamandan bağımsız olarak, ebeveynler
çocuklarını onaylamakta ve aralarındaki yakınlık artmaktadır. (Mesch, 2003).
6
Tv izleme
okuma
Aile ile
birlikte
zaman
Arkadaş ile
birlikte boş
zaman
Ev dışı
rekreasyon
faaliyetleri
spor
uyuma
Yalnız
başına
zaman
İş
yaşamına
ait zaman
Ev işleri
için
harcanan
Ders
çalışma
Tablo 4. Bilgisayarın Evde Kullanılmasıyla Birlikte Evde Yürütülen
Faaliyetlerde Zaman Kullanımı Açısından Oluşan Değişim
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
Arttı
2,3
7,1
0,6
0,3
1,3
0,6
1,6
21,4*
12,0*
2,6
14,0*
Aynı
kaldı
Azaldı
61,7
73,1
72,1
71,8
72,4
78,9
75,3
67,9
79,5
77,3
76,9
36,0*
19,8*
27,3*
27,9*
26,3
20,5*
23,1*
10,7
8,4
20,1*
9,1
Toplam
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
*p<0,05
Araştırma bulguları, evde bilgisayar kullanımı ile evde yürütülen
faaliyetler için ayrılan zaman miktarının değiştiğini, zaman kullanımı açısından
oransal olarak en büyük azalışın tv izleme ile aile ve arkadaş ile birlikte geçirilen
zamanda, en büyük artışın ise yalnız başına geçirilen zamanda olduğunu
göstermektedir. Kişilerin tv seyretmek, aile veya arkadaşlarıyla zaman geçirmek
yerine evde yalnız olarak bilgisayar başında zamanını geçirmesi bilgisayarın; kişi
ve ailelerin yaşamını önemli derecede etkileyerek ev ve aile yaşamına girdiği
varsayımını doğrulamaktadır.
Zaman kullanımı açısından oluşan değişim cinsiyete göre incelendiğinde tv
izleme, aile ile birlikte zaman geçirme ve uyuma faaliyetlerine ayrılan zamandaki
azalış ile ders çalışma faaliyeti, iş yaşamı ile ilgili çalışma ve yalnız başına zaman
geçirmedeki artışın erkeklerde kadınlardan daha yüksek olduğu görülmektedir.
Ancak tv izleme zamanındaki azalış ile iş yaşamına ait geçirilen zamandaki artış
oranı diğer faaliyetlere göre erkeklerde kadınlardan daha yüksektir. (Şekil 1). Aile
ile birlikte zaman geçirme, uyuma, yalnız başına zaman geçirme ve ders çalışma
faaliyetlerine ayrılan zamanın değişimi ile cinsiyet durumu arasındaki ilişki
istatistiksel açıdan önemsiz (p>0.05), tv izleme ve iş yaşamına ait zaman geçirme
faaliyetlerine ayrılan zamanın değişimi ile cinsiyet durumu arasındaki ilişki önemli
bulunmuştur. (p<0.05)
100%
Ders çalışma (+)
80%
11,5
9,8
21,9
17,6
15,2
20,8
60%
21,3
25,6
Yanlız başına zaman geçirme (+)
40%
26,2
28,8
uyuma (-)
33,3
40
Kadın
Erkek
20%
0%
İş yaşamına ait zaman geçirme
(+)
Aile ile birlikte boş zaman geçirme
(-)
Tv izleme (-)
Şekil 1: Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Evde Zaman Kullanımı
Açısından Oluşan Değişim ve Cinsiyet Durumu
Konu araştırma kapsamına alınan kişilerin öğrenim düzeylerine göre
incelendiğinde tüm öğrenim düzeylerinde, tv izleme (ilköğrenim ve daha az, %
7
45.5; lise, % 25.0; yükseköğrenim, % 40.0; yüksek lisans, % 36.5), aile ile birlikte
zaman geçirme (ilköğrenim ve daha az, % 36.4; lise, % 25.0; yükseköğrenim, %
18.3; yüksek lisans, % 29.9) ve uyuma (ilköğrenim ve daha az, % 27.3; lise, %
17.5; yükseköğrenim, % 18.3; yüksek lisans, % 25.4) faaliyetlerinde azalma olduğu
bulunmuştur. Yalnız başına zaman geçirme faaliyetinde ise ilköğrenim ve daha az (
%45.5), lise (% 12.5) ve yüksek lisans ( %19.8) düzeylerinde artış görülürken
yükseköğrenim ( %5.0) düzeyinde bir artışa rastlanmamıştır. Ders çalışma
faaliyetine ayrılan zamanda görülen artış yüksek lisans düzeyinde en yüksek oranı
(% 19.3) oluşturmaktadır. İlköğrenim ve daha az ve yüksek öğretim düzeyinde
herhangi ders çalışma faaliyetine ayrılan zamanda herhangi bir artışa
rastlanmamıştır. İş yaşamına ait zaman geçirme faaliyetinde en fazla
yükseköğretim (%15.2) düzeyinde öğretim görenlerde bir artış görülmüştür(Şekil
2). TV izleme, aile ile birlikte zaman geçirme, uyuma ve yalnız başına zaman
geçirme faaliyetleri için ayrılan zamanın değişimi ile öğrenim düzeyi arasındaki
ilişki istatistiksel açıdan önemsiz (p>0.05), iş yaşamına ait zaman geçirme ve ders
çalışma faaliyetine ayrılan zamanın değişimi ile öğrenim düzeyi arasındaki ilişki
istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur. (p<0.05)
Öğrenim düzeyi arttıkça ders çalışma faaliyetine ayrılan zaman
artmaktadır. Bu durum yüksek lisans düzeyindeki kişilerin bilgisayarı ders çalışma
amaçlı kullanım oranının yüksek olması ile açıklanabilir.
100%
90%
36,5
29,9
1 9,8
25,4
80%
0
70%
60%
40
18,3
15,2
1 2,5
18,3
19,3
50%
40%
25
25
0
2,5
17,5
30%
4 5,5
20%
45,5
36,4
9,1
27,3
10%
0
5
0%
0
Tv izl eme(-)
Aile ile birlikte boş
za man geçirme(-)
İlk öğreti m ve daha az
uyuma(-)
Yanlız başına zaman
İş yaşamına ai t
geçirme(+)
zaman ge çi rme(+)
Li se
Yüks ek Öğreni m
Ders çalışma(+)
Yüks ek Li sans
Şekil 2: Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Evde Zaman Kullanımı
Açısından Oluşan Değişim ve Öğrenim Düzeyi
1 çocuk, 2 çocuk ve 3 ve daha fazla çocuğa sahip olanlarda TV izleme ( 1
çocuk, % 37.4; 2 çocuk, % 36.3 ; 3 ve daha fazla çocuk, % 26.9), aile ile birlikte
boş zaman geçirme (1 çocuk, % 28.0; 2 çocuk, % 27.5 ; 3 ve daha fazla çocuk, %
34.6) ve uyuma (1 çocuk, % 24.3; 2 çocuk, % 24.2; 3 ve daha fazla çocuk, % 30.8)
faaliyetlerinde azalma, yalnız başına zaman geçirme (1 çocuk, % 23.4; 2 çocuk, %
18.7 ; 3 ve daha fazla çocuk, % 26.9) ile ders çalışma (1 çocuk, % 13.1; 2 çocuk,
% 11.0 ; 3 ve daha fazla çocuk, % 30.8) faaliyetlerinde ise artış görülmüştür.
(Şekil 3) Evde iş yaşamına ayrılan zamanın artışı 3 ve daha fazla çocuğa sahip olan
ailelerde (% 7.7), 1 (% 10,3) ve 2 çocuğa (% 13.2) sahip olan ailelere nazaran daha
azdır. Bu faaliyetler için ayrılan zamanın değişimi ve çocuk sayısı arasındaki ilişki
istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur. (p>0.05)
8
40
Tv izleme (-)
35
30
Aile ile birl ikte bo ş zaman
geç irme(-)
25
uyuma (-)
20
15
Yan lız başın a zama n
geç irme(+)
10
5
İş ya şamına ait zam an
geç irme(+)
0
1 çocuk
2 çocuk
3 ve dah a
fazla çocuk
De rs çalışma (+)
Şekil 3: Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Evde Zaman Kullanımı
Açısından Oluşan Değişim ve Kişilerin Sahip Olduğu Çocuk Sayısı
Bilgisayarı kullanma süresi arttıkça tv izleme, aile ile birlikte zaman
geçirme ve uyuma faaliyetlerindeki azalma oransal olarak artmakta yani bilgisayarı
kullanım süresi arttıkça bu faaliyetlere ayrılan zamanda giderek azalmaktadır.
Ancak ders çalışma ile iş yaşamına ait çalışma için ayrılan zaman da görülen artış 1
saatten az kullananlarda oldukça düşük iken 1-3 saat kullananlarda bu oranda
hissedilir bir artış gözlenmekte ancak bilgisayarı kullanım süresi 4 ve daha fazla
olduğunda bu faaliyetler için ayrılan zamanda artış oranında düşüş görülmektedir.
Bu durum evde bilgisayarı uzun süreli kullanan kişilerin ders veya iş ile ilgili
çalışma yapmaktan çok farklı amaçlar için kullandıkları izlenimini vermektedir.
Evde bilgisayarın kullanılmasıyla birlikte tüm bilgisayara sahip olma
sürelerinde tv izleme, aile ile birlikte boş zaman geçirme ve uyuma faaliyetlerinde
azalış olmakla beraber en fazla azalışın 4 ve daha fazla süredir ( tv izleme, % 39.5;
aile ile birlikte zaman geçirme, % 31.3; uyuma, % 25.8) bilgisayar kullananlarda
olduğu görülmüştür. Bununla birlikte yalnız başına zaman geçirme ve ders çalışma
faaliyetlerinde en fazla artışın yine 4 ve daha fazla süredir ( yalnız başına zaman
geçirme, % 22.7; ders çalışma, % 16.7, iş yaşamına ait zaman geçirme, % 15.0)
bilgisayar kullananlarda olduğu saptanmıştır( Tablo 5). Zaman kullanımı açısından
oluşan değişim ve bilgisayara sahip olma süresi arasındaki ilişki istatistiksel açıdan
önemsiz bulunmuştur. ( p>0.05) 1 yıldan az süredir bilgisayar kullananlardan 4 ve
daha fazla süredir bilgisayar kullananlara gidildikçe tv izleme faaliyetindeki
azalma oranı oransal olarak artmaktadır. Bu durum zaman geçtikçe bilgisayarın
pek çok özelliğinin öğrenilmesi ve bilgisayarın birden fazla amaç için
kullanılmasından kaynaklanabilir. Ayrıca bilgisayar kullanmayı öğrenen genç
kuşakların oranının hızla arttığı ve evde bilgisayar kullanımının zorunlu hale
gelebileceği böylece kullanım sürelerinin artacağı düşünüldüğünde faaliyetlerdeki
zaman kullanımı değişiminin oldukça önemli sorunlara yol açacağı kanısına
varılmaktadır. Aile ve arkadaş ile zaman geçiren kişilerin giderek azalacağı ve
yalnız başına zaman geçiren kişilerin artacağı açık olarak görülmektedir.
9
Tablo 5. Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Zaman Kullanımı Açısından
Oluşan Değişime ve Bilgisayara Sahip Olma Süresine Göre Yüzdelik Dağılımı
Bilgisayara Sahip Olma Süresi
Zaman kullanımı
açısından oluşan
1 yıldan az
1-3 yıl
4 ve daha
X²
değişim
fazla yıl
Tv izleme
10.0 (-)¹
27.7 (-)
39.5 (-)
*
20.0 (-)
13.8 (-)
31.3 (-)
*
-
16.9 (-)
25.8 (-)
*
-
20.0 (+)
22.7 (+)
*
10.0 (-)
9.2 (-)
İş yaşamına ait zaman
geçirme
3.1 (-)
¹(-) işareti azalmayı (+) işareti artışı göstermektedir.
* p>0.05
16.7 (+)
*
15.0 (+)
*
Aile ile birlikte zaman
geçirme
Uyuma
Yalnız başına zaman
geçirme
Ders çalışma
Konu bilgisayarı kullanma durumuna ve bilgisayara sahip olma süresine
göre incelendiğinde; bilgisayara önceden kullananlar arasında tüm bilgisayara
sahip olma sürelerinde tv izleme ve aile ile birlikte zaman geçirme faaliyetlerinde
azalma görülmekle beraber 4 ve daha fazla süredir bilgisayar kullananlarda ( tv
izleme, % 30.7; aile ile birlikte zaman geçirme, % 24.7) bu azalmanın diğer
gruplara göre daha fazla olduğu bulunmuştur. Bilgisayarı önceden kullanmayanlar
arasında 1 yıldan az kullananlarda sadece ders çalışma faaliyetinde bir azalma ( %
4.0) diğer faaliyetlerde ise azalma veya artış gözlenmemiştir. 1-3 yıl ve 4 ve daha
fazla süredir bilgisayar kullananlar arasında tv izleme ve aile ile birlikte zaman
geçirme faaliyetlerinde azalmanın en fazla 4 ve daha fazla süredir ( tv izleme, %
20.0; aile ile birlikte zaman geçirme, % 12.0) bilgisayar kullananlarda olduğu
görülmektedir. Uyuma faaliyetindeki azalmanın en fazla 1-3 yıldır bilgisayar
kullananlarda (%16.0), yalnız başına zaman geçirme faaliyetindeki artışın en fazla
yine 1-3 yıldır bilgisayar kullananlarda olduğu bulunmuştur (Tablo 6).
Gerek bilgisayarı önceden kullananlarda gerekse kullanmayanlarda
bilgisayarı kullanım süresi arttıkça ev içinde yürütülen ortak faaliyetlere ayrılan
zaman azalmakta, yalnız başına geçirilen zaman artmaktadır.
10
Tablo 6. Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Zaman Kullanımı Açısından
Oluşan Değişime, Bilgisayara Sahip Olma Süresine ve Önceden Bilgisayar
Kullanma Durumuna Göre Yüzdelik Dağılımı
Önceden Bilgisayarı Kullanma Durumu
Zaman Kullanımı
Açısından Oluşan
Değişim
Bilgisayarı Önceden
Kullanan
Bilgisayarı Önceden
Kullanmayan
Bilgisayara Sahip
Olunan Süre
Bilgisayara Sahip
Olunan Süre
1 yıldan
az
1-3 yıl
1 yıldan
az
1-3 yıl
5.0 (-)
4 ve
daha
fazla
30.7 (-)
Tv izleme
0.3 (-)¹
-
0.7 (-)
2.5 (-)
24.7 (-)
-
16.0
(-)
8.0 (-)
Aile ile birlikte boş
zaman geçirme
Uyuma
-
2.5 (-)
20.5 (-)
-
Yalnız
başına
zaman geçirme
Ders çalışma
-
3.2 (+)
17.6
(+)
1.4 (-)
13.4
(+)
¹(-) işareti azalmayı (+) işareti artışı göstermektedir.
4.0 (-)
16.0 ()
16.0
(+)
8.0 (-)
4 ve
daha
fazla
20.0 (-)
12.0 (-)
8.0 (-)
12.0
(+)
8.0 (-)
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışma bilgisayar kullanımının evde zaman kullanımına etkisini
açıklamayı amaçlamaktadır. Bilgisayarı ilk yıllarda eğlence ve müzik dinleme
amacıyla kullanım yaygınken bilgisayarı kullanım süresi arttıkça bu oran
azalmakta, bilgisayarı eğitim ve hobi amaçlı kullanım ağırlık kazanmaktadır.
Öğrenim düzeyleri azaldıkça bilgisayarın eğlence amacıyla kullanımı, öğrenim
düzeyleri arttıkça bilgisayarın eğitim amaçlı kullanımı artmaktadır.
Araştırma sonucunda evde bilgisayar kullanımının ev içi faaliyetler için
ayrılan zamanı etkilediği söylenebilir. Bilgisayar kullanımı ile ortak yürütülen
faaliyetlere ayrılan zaman azalmakta, tek başına geçirilen zaman artmaktadır. Bu
doğrultuda bilgisayar kullanımının sosyal izolasyona yol açtığı düşünülebilir. Bu
da konuyla ilgili dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biridir.
Yeni teknolojilerin evde kullanılması genellikle bazı ev içi faaliyetlerin
değişimine ya da yok olmasına neden olabilmektedir. Örneğin televizyonun ev
içine girmesi ile eğlencenin şekli değişmiş, aile içi iletişim azalmıştır. Benzer
şekilde telefon ile de yazılı iletişim ortadan kalkmıştır. Bilgisayar kullanımı ile
evde baskın bir araç olan televizyona ayrılan zaman azalmıştır. Teknolojik
gelişmeler bu hızla devam ettikçe yaşam tarzları daha karmaşık ve çok yönlü
olacaktır. Bu araştırma sonuçları da bilgisayarın evde yaşam tarzını
değiştirebileceği düşüncesini desteklemektedir.
Araştırmanın bir başka sonucu da evde bilgisayar kullanımının evde iş
yaşamına ilişkin yürütülen faaliyetlerdeki oranın artmasıdır. Bu oranın giderek
artacağı düşünüldüğünde günümüzde sayıları azda olsa evlerin ofis olarak
kullanılmasının gelecekte daha çok yaygınlaşacağı açıkça görülmektedir.
11
Tüm bu sonuçlara bakıldığında gelecekte bilgisayar ve bilgisayar odaklı
faaliyetlere daha fazla zaman ayrılacağı ve tüm bireylerin bilgisayar kullanımına
ilişkin yeteneklerini geliştirmek zorunda kalacakları söylenebilir. Bu öğrenme
süreci de bilgisayar başında geçirilen zamanı artıracağından evde yürütülen
faaliyetler için yeni düzenlemeler gerekecektir.
Bu araştırma Hacettepe Üniversitesi personeli üzerinde yürütülmüştür. Bu
nedenle araştırma verileri genelde eğitim düzeyleri yüksek olan kişilerden
toplanmıştır. Ancak yapılan bu araştırmanın bilgisayar kullanımının evde zaman
kullanımı üzerine etkisini detaylı olarak inceleyen, kapsamlı ve tekrarlanan
araştırmalar için bir adım olabileceği düşünülmektedir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (ASAGEM). “İnternet
Kullanımı ve Aile Araştırması”.Ankara: İsmat Matbaacılık 2008.
Cengizhan
C.
“Bilgisayar
ve
Internet
Bağımlılığı”
(www.egitim.nigde.edu.tr/articles.php?Ing=tr&pg=340’den
alınmıştır.) 17.08.2005.
Harris, S., Secondary School Students’ Use of Computer at Home. British
Journal of Educational Technology, Vol.30, No.4., October, 1999.
Intel. Bilgisayar Kullanım ve Tutum Araştırması 2009.
http://www.slideshare.net/Ozmen/intel-bilgisayar-kullanmve-tutum-aratrmas ‘den alınmıştır. (16.03.2011)
Kennedy, T.L.M., The Household Internet: Issues and Processes od
Domestication. (http://www.netwomen.ca/research/domestic.htm
‘den alınmıştır. ) 27.03.2005.
Kraut,
R.
“The
Social
Impact
of
Home
Computing”.
(http://homenet.hcii.cs.cmu.edu/progress/ppg.html den alınmıştır.)
22.02.2005
Mesch, G. S. The family and the internet: The Israeli case. Social Science
Quarterly, 84(4). 2003.
Plaisant, C., Druin, A., Hutchinson, H. Technologies for Families. CHI 2002:
Changing the world, changing ourselves. 20-25 April 2002.
Rajani, M. K., Chandio, M. S., Use of Internet and Its Effect on Our Society,
National Conference on Emerging Technologies,
www.szabist.edu.pk/NCET2004/Docs/Session%20VIII%20Paper
%20No%202%20(P%20157-161).pdf’ den alınmıştır. 16.03.2011
Shih, C.F., Venkatesh, A., A Comparative Study of Home Computer Adoption
and Use in Three Countries: U.S., Sweden, and India. CDITO
Working Paper, January, 2003.
Sook-Jung, L., Young-Jil, C. Children’s Internet Use In a FamilyContext:
Influence on Family Relationship and Parental Mediation.
Cyberpsychology&Behaviour. 10 (5). 640-644. 2007.
Sümbüloğlu, K., Sümbüloğlu, V., Bioistatisitk. Özdedir yayıncılık, 4. basım,
Ankara, 1993.
Venkatesh, A. “A Conceptualization of the Household/ Technology
Interaction”. Advances in Consumer Research. Vol.12.1985.
Vitalari, N.P.,Venkatesh, A., Gronhaug, K. “Computing in the Home: Shifts in
the Time Allocation Patterns of Households”. Communications of
the ACM. Vol. 28., No. 5., May 1985.
12