tepkime türleri

TEPKİME TÜRLERİ
Yanma Tepkimeleri
Yanma, bir maddenin ısı ve ışık çıkararak çok hızlı olarak oksijenle tepkimeye
girmesidir. Kağıdın, kömürün, odunun, mumun, doğal gazın yanması gibi… Her yanma
bir oksitlenmedir; ama her oksitlenme yanma değildir. Örneğin paslanmalar da
oksitlenmedir ve bir tür yavaş yanma olarak belirtilebilir.
5.1 Örnek:
1. kükürt dioksit + oksijen
===> kükürt trioksit
2. magnezyum + oksijen
===> magnezyum oksit
3. metan (CH4) + oksijen
===> karbon dioksit + su
4. propan (C3H8) + oksijen
===> karbon dioksit + su
5. etanol (C2H5OH ) + oksijen
===> karbon dioksit + su
6. glukoz (C6H12O6) + oksijen
===> karbon dioksit + su
7. nitrometan (CH3NO2) + oksijen ===> karbon dioksit + azot dioksit + su
Çözüm: Verilen Tepkimelerin Denklemlerinin Simgelerle Yazımı
1.
SO2 + 1/2O2 ===> SO3 ya da 2SO2 + O2 ===> 2SO3
2.
Mg + ½ O2 ===> MgO ya da 2Mg + O2 ===> 2MgO
3.
4.
5.
6.
7.
CH4 + 2O2 ===> CO2 + 2H2O
C3H8 + 5O2 ===> 3CO2 + 4H2O
C2H5OH +3O2 ===> 2CO2 + 3H2O
C6H12O6 +6O2 ===> 6CO2 + 6H2O
2CH3NO2 +1/7O2 ===> 2CO2 + 3H2O+2NO2
5.2 Örnek: 2H2 (g) + O2 (g) ===>2H2O(s)
tepkimesi hangi biçimlerde adlandırılabilir?
Çözüm
Verilen tepkime öncelikle suyun elementlerinden oluşum (sentez) tepkimesidir. Yani iki
elementten bir bileşik oluşmaktadır. Buna bağlı olarak tepkime, ‘hidrojenin yanma
tepkimesi’ olarak da belirtilebilir. Yanma tepkimeleri, aynı zamanda redoks tepkimeleridir:
Bu tepkimede hidrojen ve oksijen atomlarının başlangıçtaki değerlikleri sıfır olduğu halde
bileşikteki değerlikleri sıfır değildir. Yani atomların değerliği değişmektedir.
5.3 Örnek:
Alüminyum metali, bakır sülfat çözeltisinden bakır metalini açığa çıkarır. Tepkimenin
denkleştirilmiş şekli aşağıdaki gibidir:
2Al(k) + 3CuSO4(aq) ===> Al2(SO4)3 + 3Cu(k)
Tepkimeyi yorumlayınız.
Çözüm
Bir kere tepkimede Al atomları ile Cu atomları yer değiştirmektedir. Buna gore tepkime
tek yer değiştirme örneğidir. Öte yandan Alüminyum atomunun değerliği sıfırdır; buna
karşın alüminyum sülfatta +3 yüklü alüminyum iyonları vardır. Yine bakır sülfatta bakır
iyonları +2 yüklü (sülfat iyonlarının da -2 yüklü olduğunu anımsayınız) iken sonuçta sıfır
değerlikli olmaktadır. Kısacası tepkime bir redoks tepkimesidir.
2. Asit ve Baz Tepkimeleri:
Bu tepkimeler, asit-baz, metal- asit, metal oksit-asit, metal oksit-ametal oksit tepkimelerini
içerir. Bu tepkimeler sonucunda bir tuzun yanısıra su ya da hidrojen gazı açığa çıkar.
Asitler ve bazları, ileride daha ayrıntısıyla inceleyeceğiz.
Asit adını alan bileşikler HX ile simgeleyebileceğimiz, moleküler yapılı bileşiklerdir.HCl,
HBr, HNO3, H2SO4, CH3COOH gibi.
Halojen asitlerinde özel adlandırma olduğunu anımsatalım:
Hidroflorik asit = hidrojen florürün (HF) sulu çözeltisi
Hidroklorik asit = hidrojen klorürün (HCl) sulu çözeltisi
Hidrobromik asit = hidrojen bromürün (HBr) sulu çözeltisi
Hidroiyodik asit = hidrojen iyodürün (HI) sulu çözeltisi
Nitrik asit (HNO3), sülfürik asit(H2SO4), asetik asit (etanoik asit): CH3COOH
Baz deyince öncelikle metal hidroksitler akla gelir (Baz kavramının daha geniş olduğunu
ileride inceleyeceğiz). En önemli bazlar alkali ve toprak alkali metallerin oksit ve
hidroksitleridir (Berilyumunkiler hariç).
Sodyum hidroksit, NaOH; potasyum hidroksit, KOH; baryum hidroksit, Ba(OH)2
,stronsiyum hidroksit, Sr(OH)2 gibi…
Tuz, bir metal iyonu ya da amonyum iyonu ile bir asit kökünden oluşan iyonik bağlı
bileşiklerin genel adıdır. Asiti HX ile gösterirsek buradaki X (iyonu), asit köküdür. Buna
gore NaCl, BaCl2, NH4Br, MgCO3, BaSO4, Mg(NO3)2 bileşikleri birer tuzdur.Tuzların
tümü, saf iken oda koşullarında katı durumdadır.
5.4 Örnek:
Aşağıdaki tepkimelerin denklemlerini simgeleriyle yazınız:
1.
magnezyum + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + hidrojen gazı
2. çinko oksit + sülfürik asit ===> çinko sülfat + su
3. kalsiyum oksit + nitrik asit ===> kalsiyum nitrat + su
4. bakır(II) karbonat + sülfürik asit ===> bakır(II) sulfat + su + karbon dioksit
5. kalsiyum hidroksit + hidroklorik asit ===> kalsiyum klorür + su
6. magnezyum oksit + nitrik acit ===> magnezyum nitrat + su
7. çinko + sulfürik asit ===> çinko sulfat + hidrojen
8. magnezyum hidroksit + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + su
9. magnezyum karbonat + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + su + karbon
dioksit
10. magnezyum hidroksit + sülfürik asit ===> magnezyum sülfat + su
11. bakır(II) oksit + nitrik asit ===> bakır(II) nitrot + su
12. çinko + hidroklorik asit ===> çinko klorür + hidrojen
13. magnezyum oksit + sülfürik asit ===> magnezyum sülfat + su
14. magnezyum karbonat + sülfürik asit ===> magnezyum sülfat + su + karbon
dioksit
15. çinko hidroksit + hidroklorik asit ===> çinko klorür + su
16. magnezyum + sülfürik asit ===>magnezyum sülfat + hidrojen
17. çinko oksit + hidroklorik asit ===> çinko klorür + su
18. bakır(II) karbonat + hidroklorik asit ===> bakır(II) klorür + su + karbon dioksit
19. kalsiyum hidroksit + sülfürik asit ===> kalsiyum sülfat + su
20. alümniyum + hidroklorik asit ===> alüminyum klorür + hidrojen
21. bakır(II) oksit + sülfürik asit ===> bakır(II) sülfat + su
22. çinko karbonat + sülfürik asit ===> çinko sülfat + su + karbon dioksit
23. magnezyum + nitrik asit ===> magnezyum nitrat + hidrojen
24. sodium hidroksit + hidroklorik asit ===> sodium klorür + su
25. alüminyum + sülfürik asit ===> alüminyum sülfat + hidrojen
26. magnezyum oksit + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + su
27. sodium karbonat + hidroklorik asit ===> sodium klorür + su + karbon dioksit
28. sodyum hidroksit + sülfürik asit ===> sodyum sülfat + su
29. demir + hidroklorik asit ===> demir (II) klorür + hidrojen
30. demir + sülfürik asit ===> demir (II) sülfat + hidrojen
31. amonyak + nitrik asit ===> amonyum nitrat
32. sodium karbonat + sülfürik asit ===> sodium sülfat + su + karbon dioksit
33. çinko hidroksit + hidroklorik asit ===> çinko klorür + su
34. magnezyum hidroksit + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + su
35. çinko karbonat + hidroklorik asit ===> çinko klorür + su + karbon dioksit
36. sodyum hidrojenkarbonat + hidroklorik asit ===> sodyum klorür + su + karbon
dioksit
37. amonyak + hidroklorik asit ===> amonyum klorür
38. amonyak + sulfuric asit ===> amonyum sülfat
39. asetik asit + kalsiyum ===> kalsiyum asetat + hidrojen
40. kalsiyum karbonat + nitrik asit ===> kalcium nitrat +su + karbon dioksit
41. sodyum hidroksit + asetik asit ===> sodyum asetat + su
42. magnezyum hidroksit + asetik asit ===> magnezyum asetat + su
Çözüm: Verilen Tepkimelerin Kimyasal Simgeleriyle Yazımı
1. Mg(k) + 2HCl(aq) ===> MgCl2(aq) + H2(g)
2. ZnO(k) + H2SO4(aq) ===> ZnSO4(aq) + H2O(s)
3. CaO(k) + 2HNO3(aq) ===> Ca(NO3)2(aq) + H2O(l)
4. CuCO3(k) + H2SO4(aq) ===> CuSO4(aq) + H2O(l) + CO2(g)
5. Ca(OH)2(k) + 2HCl(aq) ===> CaCl2(aq) + 2H2O(l)
6. Zn(k) + H2SO4(aq) ===> ZnSO4(aq) + H2(g)
7. NH3(aq) + HNO3(aq) ===> NH4NO3(aq)
8. CuO(k) + 2HCl(aq) ===> CuCl2(aq) + H2O(s)
9. MgCO3(k) + 2HCl(aq) ===> MgCl2(aq) + H2O(s) + CO2(g)
10. Mg(OH)2(k) + H2SO4(aq) ===> MgSO4(aq) + 2H2O(s)
11. CuO(k) + 2HNO3(aq) ==> Cu(NO3)2(aq) + H2O(s)
12. Zn(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq) + H2(g)
13. MgO(k) + H2SO4(aq) ===> MgSO4(aq) + H2O(s)
14. MgCO3(k) + H2SO4(aq) ===>MgSO4(aq) + H2O(s) + CO2(g)
15. Zn(OH)2(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq) + 2H2O(s)
16. Mg(k) + H2SO4(aq) ===> MgSO4(aq) + H2(g)
17. ZnO(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq) + H2O(s)
18. CuCO3(k) + 2HCl(aq) ===> CuCl2(aq) + H2O(s) + CO2(g)
19. Ca(OH)2(k) + H2SO4(aq) ===> CaSO4(aq) + 2H2O(s)
20. 2Al(k) + 6HCl(aq) ===> 2AlCl3(aq) + 3H2(g)
21. CuO(s) + H2SO4(aq) ===> CuSO4(aq) + H2O(s)
22. ZnCO3(s) + H2SO4(aq) ===> ZnSO4(aq)+ H2O(s) + CO2(g)
23. Mg(s) + 2HNO3(aq) ===> Mg(NO3)2(aq) + H2(g)
24. NaOH(aq) + HCl(aq) ===> NaCl(aq) + H2O(s)
25. 2Al(k) + 3H2SO4(aq) ===> Al2(SO4)3(aq) + 3H2(g)
26. MgO(k) + 2HCl(aq) ===> MgCl2(aq) + H2O(s)
27. Na2CO3(aq) + 2HCl(aq) ===> 2NaCl(aq) + H2O(s) + CO2(g)
28. 2NaOH(aq) + H2SO4(aq) ===> Na2SO4(aq) + 2H2O(s)
29. Fe(k) + 2HCl(aq) ===> FeCl2(aq) + H2(g)
30. Fe(k) + H2SO4(aq) ===> FeSO4(aq) + H2(g)
31. NH3(aq) + HNO3(aq) ===> NH4NO3(aq)
32. Na2CO3(aq) + H2SO4(aq) ===> Na2SO4(aq) + H2O(s) + CO2(g)
33. Zn(OH)2(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq) + 2H2O(s)
34. Mg(OH)2(k) + 2HCl(aq) ===> MgCl2(aq) + 2H2O(s)
35. ZnCO3(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq)+ H2O(s) + CO2(g)
36. NaHCO3(k) + HCl(aq) ===> NaCl(aq) + H2O(s) + CO2(g)
37. NH3(aq) + HCl(aq) ===> NH4Cl(aq)
38. 2NH3(aq) + H2SO4(aq) ===> (NH4)2SO4(aq)
39. 2CH3COOH(aq)+ Ca (k)===> (CH3COO)2Ca(aq)+ H2(g)
40. CaCO3(aq)+ 2CH3COOH(k)===> (CH3COO)2Ca (aq)+H2O (s) + CO2 (g)
41. NaOH(aq) + CH3COOH (aq) ===> CH3COONa (aq) + H2O(s)
42. Mg(OH)2 (k) + 2CH3COOH (aq) ===> (CH3COO)2Mg (aq) + 2H2O (s)
3. Çökelme Tepkimeleri:
Asit-baz tepkimeleri ve redoks tepkimelerinin çoğunluğu gibi çökelme tepkimeleri de sulu
çözeltideki tepkimelerdendir. Sodyum klorürün sulu çözeltisi ile gümüş nitratın sulu
çözeltisi karıştırılırsa, beyaz peynir görünümünde bir çökelme gözlenir. Çökeltiyi oluşturan
madde gümüş klorürdür. Gümüş klorür suda az çözündüğü için iyonları (gümüş ve klor
iyonları) buluşunca hemen çökelme gözlenir. Bu tepkimenin denklemi şöyledir:
AgNO3 (aq) + NaCl (aq) ===> AgCl (k) + NaNO3 (aq)
Tepkimenin üzerinde düşündüğümüz zaman şu sonuçlara varabiliriz:
Birinci olarak çökelme tepkimesi, çift yer değiştirme tepkimesidir. Gümüş nitrat ve sodium
klorür maddeleri eş değiştirmektedir!
İkinci olarak, gümüş nitrat, sodium klorür ve sodium nitrat maddeleri suda çok çözünen
maddelerdir. Yani bu maddelerin iyonları, suda yüzmektedir. Gümüş klorür kolayca
çöktüğüne gore onun iyonları arasındaki çekim kuvveti ötekilere gore fazla olmalıdır.
Üçüncü olarak, bu örneğin çökelen iyonları gümüş ve klor iyonları olduğuna gore
yukarıdaki tepkime şöyle de yazılabilir:
Ag+(aq)+ NO3-(aq)+ Na+(aq)+Cl-(aq)===>AgCl(k)+ Na+(aq)+ NO3- (aq)
İşte bu noktada yeni bir kavramla tanışıyoruz: net iyon denklemi
Burada gümüş nitrat yerine gümüş florür ya da sodium klorür yerine potasyum klorür de
kullanabilirdik. Sonuçta buluşan ve çökelen iyon çifti gümüş ve klordür. Bunun için
yukarıdaki çökelme tepkimesinin net iyon denklemi şöyledir:
Ag+(aq)+ Cl-(aq) ===> AgCl (k)
5.5 Örnek:
Baryum klorür çözeltisiyle sodium sülfat çözeltisi karıştırıldığında barium sülfatın
çökeldiği gözleniyor. Buna gore tepkimenin net iyon denklemini yazınız.
Çözüm
Baryum klorür + sodium sülfat ===> baryum sülfat + sodium klorür
BaCl2(aq) + Na2SO4(aq) ===> BaSO4(k) + 2NaCl(aq)
Baryum ve sülfat iyonları çökeldiğine gore net iyon denklemi bu iyonları içermelidir.
Net iyon denklemi:
Ba2+ (aq) + SO42- (aq) ===> BaSO4(aq)