KIBRIS CUMHURİYETİ - KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı

Transkript

KKTC
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
KIBRIS TÜRK TARİHİ
8
sınıf
ORTAOKULLAR İÇİN TARİH KİTABI
(Temel Eğitim 2. Kademe)
AĞUSTOS 2014
Akademik Danışma ve Yazı Kurulu
Başkan
Mehmet Kortmaz
AKADEMİK DANIŞMA KURULU:
Başkan: Prof. Dr. Mehmet Emin ÇAĞIRAN ( Gazi Ünivetsitesi )
Üye: Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN ( Osmangazi Üniversitesi )
Üye: Prof. Dr. Hasan BAHAR ( Selçuk Üniversitesi )
Üye: Doç. Dr. Mehmet Seyfettin EROL ( Gazi Ünivetsitesi )
Üye: Doç. Dr. Ramazan ÇALIK ( Selçuk Üniversitesi )
Üye: Doç. Dr. Bahattin ACAR ( Osmangazi Üniversitesi )
Üye: Yard.Doç. Dr. Caner ARABACI ( Selçuk Üniversitesi )
Üye: Veli ŞİRİN ( Tarihçi, Tarih ve Tabiat Vakfı Başkanı )
Koordinatör Üye: Aydın BOLAT ( Yayıncı, Yazar, Eğitimci )
Yazı ve Araştırma Kurulu
Fikri ÖZLER
Derviş ATAKAN
Sıdıka AKTU
Şencan YEREBAKAN ÖZDEMİR
Hatice ŞAHİN
Ulaş BERATLI
Emrah MERCAN
Mustafa YÜCELTEN
Mustafa AKIN
Resimleyen:
Celal DENİZ
Grafik Tasarım
Bilal AKBAYIR
Ercan NAZİK
Dizgi
Bilal AKBAYIR
Ercan NAZİK
Düzeltme
Gürkan GÜMÜŞATAM
Baskı
6. Baskı 2014
Kıbrıs Türk Tarihi isimli kitap, Talim ve Terbiye Kurulunda görüşülerek ortaokulların
(Temel Eğitim 2. Kademe) sekizinci sınıflarında denenip geliştirilmek üzere
Kıbrıs Türk Tarihi Dersleri için ders kitabı olarak kabul edilmiştir.
KKTC
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINIDIR
Her hakkı saklıdır ve KKTC Milli Eğitim Bakanlığı'na aittir. Kitabın metin,
soru, şekil ve resimleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayımlanamaz.
Baskı
İSTİKLÂL MARŞI
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak,
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı:
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl...
Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
Ruhumun senden, İlahi, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli.
Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeliEbedi yurdumun üstünde benim inlemeli.
Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var!
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
"Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar?
Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın.
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.
Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın...
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Her cerihamdan, İlahi, boşanıp kanlı yaşım,
Fışkırır rûh-ı mücerred gibi yerden na'şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Olsun artık dökülen kanlarıının hepsi helâl.
Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl:
Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet;
Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal!
Mehmet Âkif ERSOY
ATATÜRK’ÜNGENÇLİĞEHİTABESİ
EyTürkgençliği!Birincivazifen,Türkistiklâlini,
Türkcumhuriyetini,ilelebetmuhafazavemüdafaaetmektir.
Mevcudiyetininveistikbalininyegânetemelibudur.
Butemel,senin,enkıymetlihazinendir.İstikbaldedahi,
senibuhazineden,mahrumetmekisteyecek,dahiliveharici,
bedhahlarınolacaktır.Birgün,istiklâlvecumhuriyetimüdafaamecburiyetine
düşersen,vazifeyeatılmakiçin,içindebulunacağınvaziyetinimkânveşeraitini
düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür
edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada
emsaligörülmemişbirgalibiyetinmümessiliolabilirler.Cebrenvehileileaziz
vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün
ordularıdağıtılmışvememleketinherköşesibilfiilişgaledilmişolabilir.Bütün
bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde,
iktidarasahipolanlargafletvedalaletvehattahıyanetiçindebulunabilirler.
Hattabuiktidarsahiplerişahsimenfaatlerini,müstevlilerinsiyasiemelleriyle
tevhitedebilirler.Millet,fakruzaruretiçindeharapvebitapdüşmüşolabilir.
EyTürkistikbalininevlâdı!İşte,buahvalveşeraitiçindedahi,vazifen;
Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret,
damarlarındakiasilkanda,mevcuttur!
YENİ KIBRIS TÜRK TARİHİ KİTAPLARI HAKKINDA
Toprağın derinliklerine kök salamamış ağaçlar nasıl ki en küçük bir rüzgârda
sarsılıyorsa, temeli sağlam olmayan binalar çöküyor ve yıkılıyorsa; tarihini bilmeyen milletlerin
de zaman içerisinde yok olması kaçınılmaz bir gerçektir.
Toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları zaman ve yer
göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla
bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını
inceleyen bilimdir tarih.
Kıbrıs Türkleri olarak bizler var oluş mücadelemizde, atalarımızın verdiği o eşsiz
mücadeleyi, yaşanan olayları, bu olaylar arasındaki ilişkileri, bağlantıları, etkilenmeleri,
nereden nereye nasıl geldiğimizi öğrenmeli ve öğretmeliyiz. Bu yüzden gelecekte de Kıbrıs
Türkü'nün dimdik ayakta durabilmesi, aydın yarınlara ulaşabilmesi ve tarihimizin doğru
bilinmesi için tarih dersi çok önemlidir.
KKTC Milli Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı Tarih Komisyonu olarak bizler tarih
kitaplarımızın yazılma amacının; tarihi gerçeklere ışık tutmak, Kıbrıs Türk halkının bu adada
egemen bir güç olduğunu belirtmek, Atatürk İlke ve İnkılâplarına bağlı “Yurtta barış, dünyada
barış” bilinciyle, kendi cumhuriyetini ve devletini seven barışçı, aydın gençler yetiştirmek
olduğunu vurgulamak isteriz.
Unutmayalım,
Tarihini bilen, tarihini örselemeden günümüze taşıyan, tarihinde güç ve kuvvet olan
milletler, binlerce ırmaktan beslenen denizler gibidir.
Geçmişini bilmeyen toplumlar geleceğe emin adımlarla ilerleyemez.
Tüm öğretmen ve öğrencilerimize sonsuz başarılar dileriz.
KOMİSYON
KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8. SINIF
I. ÜNİTE: KIBRIS'TA İNGİLİZ DÖNEMİ
A- KIBRIS'TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI...............................................................2
1- Kıbrıs'ın İngiltere İçin Önemi................................................................................2
2- İngiltere'nin Kıbrıs'ı Ele Geçirmesi.......................................................................4
3- Kıbrıs'ın İngiltere’ye Devredilmesi.......................................................................6
4- Kıbrıs'ta İngiliz Yönetiminin Kurulması.................................................................7
5- Rumların İlk Enosis Talepleri................................................................................8
6- Trablusgarp Savaşı Sırasında, Kıbrıs'ta Yaşananlar............................................9
II. ÜNİTE: I. DÜNYA SAVAŞI VE KIBRIS
A- I. DÜNYA SAVAŞI'NDA KIBRIS(1914-1918).........................................................12
1. İngiltere'nin Kıbrıs'ı İlhakı...................................................................................12
2. I. Dünya Savaşı Sırasında Kıbrıs’ta Türkler........................................................12
B. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASINA GÖRE KIBRIS'IN DURUMU........................................15
C- 1931 ENOSİS İSYANI VE SONRASI.............................................................................16
1- 1931 Enosis İsyanı............................................................................................16
2- II.Dünya Savaşı ve Kıbrıs...................................................................................17
3- Kıbrıs Türklerinin Siyasi Teşkilatlanması..........................................................17
a. Kıbrıs adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK)....................................................18
b. Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi (KMTHP)............................................................18
c. Kıbrıs Millî Türk Birliği (KMTB)........................................................................18
ç. Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu (KTKF)...................................................18
d. Kıbrıs Türk Birliği İstiklâl Partisi......................................................................18
Ç- TOPLUM LİDERİMİZ DR. FAZIL KÜÇÜK'ÜN TARİHİMİZDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
(1906-1984)........................................................................................................................19
D- ENOSİS FAALİYETLERİNDE RUM ORTODOKS KİLİSESİ'NİN ROLÜ........................21
E- RUMLARIN SİYASİ TEŞKİLATLANMASI......................................................................21
1.AKEL ( İlerici Halkın Komünist Partisi)..............................................................................21
2. KEK (Kıbrıs Milli Partisi)...................................................................................................21
F- KIBRIS'TA ÖZERKLİK GİRİŞİMLERİ..............................................................................22
III.ÜNİTE: KIBRIS SORUNU
A- KIBRIS SORUNUNUN BELİRGİNLEŞMESİ VE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI..........................26
İÇİNDEKİLER
3. Türk Kurtuluş Savaşı Sırasında Kıbrıs Türkleri...................................................13
1- 1950 Plebisiti ve Kıbrıs Sorununun İlk Kez Birleşmiş Milletler'e Götürülmesi.......26
2- “EOKA” Rum Terör Örgütünün Ortaya Çıkması..................................................26
3- 1955 Londra Konferansı (29 Ağustos-7 Eylül 1955)........................................27
B- EVKAF'IN TÜRKLERE DEVRİ........................................................................................28
C- TAKSİM TEZİ VE 27-28 OCAK OLAYLARI......................................................................29
1- Taksim Tezi........................................................................................................29
2- 27-28 Ocak Olayları...........................................................................................30
D- İLK DİRENİŞ ÖRGÜTLERİMİZ VE TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI'NIN ORTAYA
ÇIKMASI.............................................................................................................................30
1. İlk Direniş Örgütlerimiz.....................................................................................30
2- Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT)'nın Ortaya Çıkması......................................30
3- TMT'nin Örgütlenmesi.......................................................................................31
E- İNGİLTERE'NİN KIBRIS SORUNUNA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ...........................................33
1. Radcliffe Anayasası (19 Aralık 1956)...................................................................33
İÇİNDEKİLER
2. Mac Millan Planı (19 Haziran 1958).....................................................................34
3. NATO'nun Kıbrıs'la İlgilenmesi............................................................................35
IV. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ
A- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI.................................................40
1- Zürih Konferansı................................................................................................40
2- Londra Konferansı ve Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması........................................40
3- Garanti Antlaşması............................................................................................42
4- Askeri İttifak Antlaşması.....................................................................................43
B- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞU.......................................................................44
1- Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kuruluşu ve İlânı.............................................................44
2- Türk ve Yunan Birliklerinin Kıbrıs'a Çıkmaları.....................................................45
V. ÜNİTE : CUMHURİYETİN KURULUŞUNDAN 21 ARALIK 1963'E KADAR
OLAN GELİŞMELER
A- CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELER..............................................................48
1- Cumhuriyete Karşı Rumların Tutumu.................................................................48
2- Cumhuriyete Karşı Türklerin Tutumu.................................................................48
B- CUMHURİYET DÖNEMİNDE İKİ TOPLUM ARASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR..48
1- Belediyeler Sorunu............................................................................................49
2- Anayasa Mahkemesi Sorunu.............................................................................49
3- Ordu Sorunu......................................................................................................50
4- Kamu Görevlerinde Temsiliyet Sorunu...............................................................50
5- Vergi Sorunu......................................................................................................50
6- Veto Hakkı Sorunu.............................................................................................51
C- CUMHURBAŞKANI MAKARİOS'UN ANAYASA DEĞİŞİKLİK ÖNERİSİ..........................51
Ç- AKRİTAS PLÂNI.............................................................................................................52
VI. ÜNİTE: 21 ARALIK 1963 KANLI NOEL'DEN BARIŞ HAREKÂTINA
KADAR OLAN GELİŞMELER
A- TOPLUMLARARASI ÇARPIŞMALAR VE GELİŞMELER................................................56
1- Olayların Başlaması ve Lefkoşa Çarpışmaları...................................................57
2- Lârnaka Çarpışmaları........................................................................................59
3- Bayrak Radyosu................................................................................................59
4- Ocak 1964 Londra Konferansı...........................................................................60
5- Limasol Çarpışmaları........................................................................................61
7- Dillirga Çarpışmaları..........................................................................................62
8- Mağusa Çarpışmaları........................................................................................64
9- Geçitkale - Boğaziçi Çarpışmaları ve 1967 Bunalımı..........................................64
10- Türklerin Göçmen olması ve İktisadi Abluka(Ekonomik Kuşatma)....................65
11- Türk Cemaat Meclis Başkanı Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Gizlice Çıkması.....67
B- 21 ARALIK 1963 SALDIRILARI SONRASI KIBRIS TÜRK TOPLUMUNUN SİYASÎ
ÖRGÜTLENMESİ...............................................................................................................67
1- Genel Komite (1963–1967)...............................................................................67
2- Geçici Türk Yönetimi (1967–1974).....................................................................67
3- Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi...........................................................68
C- TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER (1968–1974)........................................................68
1- Toplumlararası Görüşmelerin Başlama Sebepleri..............................................68
2- Türk – Rum İkili Görüşmeleri..............................................................................69
3- Toplumlararası 5'li Görüşmeler..........................................................................69
VII. ÜNİTE: MAKARİOS'A KARŞI DÜZENLENEN DARBE VE MUTLU BARIŞ
HAREKÂTI
A- YUNAN CUNTASI DESTEKLİ EOKA-B ÖRGÜTÜNÜN MAKARİOS'A KARŞI
DÜZENLEDİĞİ DARBE.......................................................................................................72
B- I. BARIŞ HAREKÂTI........................................................................................................73
C- CENEVRE GÖRÜŞMELERİ...........................................................................................76
İÇİNDEKİLER
6- Baf Çarpışmaları...............................................................................................61
Ç- II. BARIŞ HAREKÂTI.......................................................................................................77
D- BARIŞ HAREKÂTI'NIN SONUÇLARI..............................................................................78
E- KAYIP TÜRKLER SORUNU............................................................................................79
VIII. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ
DURUMU
A- OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ...............................................................................82
B- KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ...................................................................................82
C- TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER.............................................................................83
1- Toplumlararası Viyana Görüşmeleri...................................................................83
2- Denktaş ve Makarios Görüşmeleri.....................................................................83
3- Denktaş-Kiprianu-Waldheim Görüşmesi...........................................................84
4- Rauf R. Denktaş – Spiros Kiprianu Doruk Görüşmesi.........................................84
İÇİNDEKİLER
D- KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ'NİN İLÂNI...........................................................85
1- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sebepleri........................................85
2- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin İlânı..............................................................87
a. Kurucu Meclis................................................................................................87
b. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasasının Kabulü ve Seçimler..................87
3- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluşunun Uluslararası Yansımaları.........88
4- Ghali Fikirler Dizisi.............................................................................................88
5- Annan Planı ve Sonrası......................................................................................89
SÖZLÜK..............................................................................................................................92
KAYNAKÇA.........................................................................................................................97
I. ÜNİTE:
KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8.SINIF
KIBRIS'TA İNGİLİZ
DÖNEMİ
Hazırlık Çalışmaları
1- İngiltere’nin sömürgecilik faaliyetlerine
neden ihtiyaç duyduğunu araştırınız.
2- Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. yüzyıldaki
ekonomik ve siyasi durumu hakkında bilgi toplayınız.
3- “Kıbrıs, Ön Asya’nın anahtarıdır.” İngiltere Başbakanı
Benjamin Disraeli’nin bu sözünden ne anlıyorsunuz?
I. ÜNİTE:KIBRIS'TA İNGİLİZ DÖNEMİ
A-KIBRIS'TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI
1.Kıbrıs'ın İngiltere İçin Önemi
Büyük Britanya(İngiltere) 19.yy'da dünyanın en büyük sömürge
imparatorluğuydu.Sömürgeleri içerisinde en önemlisi Hindistan'dı. İngiltere,1800'lü yılların
sonuna doğru Hindistan'a giden deniz ticaret yolunu güvence altına almak istedi. Bu yolun
büyük bir bölümü Akdeniz'den ve Osmanlı topraklarından geçmekteydi.
Akdeniz’in kuzeydoğusundaki tek ada olan Kıbrıs bu dönemde, İngiltere için “Ön
Asya’nın anahtarı” konumundaydı.
I. ÜNİTE: KIBRIS’TA İNGİLİZ DÖNEMİ
KIBRIS'IN İNGİLTERE İÇİN ÖNEMİ
Anadolu ve Suriye'ye yakınlığı
Ege Denizi'nin giriş ve çıkışına etkisi
Mısır ve Süveyş Kanalı'na yakınlığı
İngiltere'nin en büyük sömürgesi
olan Hindistan'a giden deniz yolunun
üzerinde olması
ÖĞRENELİM
RALIM
ARAŞTI
SÜVEYŞ KANALI
17 Kasım 1869'da ulaşıma açılan
kanal, Akdeniz ile Kızıldeniz'i birleştirir.
161 km uzunluğunda yapay bir su yoludur.
Kanalın genişliği 70-125 m arasında
değişmektedir. Derinliği 11-12 metredir.
İngiltere’nin Hindistan’a giden yolunu 7000
km kısaltır.
Büyük Britanya
İmparatorluğu’na
“Üzerinde Güneş
Batmayan
İmparatorluk”
denmesinin
nedeni nedir?
2
TÜRKİYE
GKRY
SUUDİ ARABİSTAN
Kıbrıs'ın konumu
3
I. ÜNİTE: KIBRIS’TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI
2- İngiltere'nin Kıbrıs'ı Ele Geçirmesi
Padişah II. Abdülhamit döneminde gerçekleşen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nı
Rusya kazanmıştır. Bu savaş sonunda , iki devlet arasında yapılan Ayastefanos Anlaşması ile
Rusya önemli kazanımlar elde etti. Rusya'nın elde ettiği kazanımlar şunlardır:
íRusya,İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nı serbestçe kullanma hakkı ile Akdeniz'e çıkma
şansı elde eder.
íRusya Kars,Ardahan ve Batum'u topraklarına katarak Basra yolu ile Hint deniz ticaret
yolunu tehdit eder konuma gelir.
Rusya
Doğu Anadolu
Ba
Kö sra
rfe
zi
Hindistan
Padişah II. Abdülhamit
Ayastefanos antlaşması ile Rusların etkin bir konuma gelmeleri başta İngiltere olmak
üzere Batılı devletleri telaşlandırdı. Çünkü Rusların, sıcak denizlere inmeleri, İngilizlerin
Hindistan siyasetine set çekmiş olacaktı.
İngiltere, Osmanlı Devleti'ne başvurarak, Doğu
Anadolu'dan gelecek bir Rus
tehlikesine karşı imparatorluğu korumak ve yardım edebilmek için Kıbrıs’ın idaresinin
kendisine bırakılmasını istedi. Diğer taraftan da Osmanlı Devleti Kıbrıs'ı vermeye
yanaşmazsa, imparatorluğu Rusya ile aralarında paylaşacağını belirterek Osmanlı'yı tehdit
etmekteydi. İngiltere'nin tehditleri karşısında, Osmanlı Devleti için Kıbrıs'ı vermekten başka
çıkar yol görünmüyordu. Böylece iki devlet arasında İstanbul'da 4 Haziran 1878 tarihinde bir
antlaşma yapıldı.
4 Haziran 1878 antlaşmasına göre, “Rusya işgal ettiği Kars, Ardahan ve Batum'u
elinde tutar ve Osmanlı topraklarını işgale devam ederse, İngiltere Osmanlı Saltanatı ile
işbirliği yapacaktır. Buna karşılık Padişah da, İngiltere'nin kendi yükümlülüğünü yerine
getirebilmesi için, Kıbrıs’ı yönetmesi ve orada asker bulundurmasını kabul edecektir.”
4
Ayastefanos Antlaşması bizim için iyi olmadı. Bu antlaşmanın
maddelerini değiştirmek için Berlin’de bir konferans
düzenleyelim. Ayastefanos Antlaşması’nın maddelerini kendi
lehimize değiştirelim. Konferansta Osmanlı Devleti’nin
yanındaymış gibi görünmeliyiz. Konferansa Fransa, Almanya,
Avusturya-Macaristan’da katılsın.
İngiltere
Bu konferansta İngiltere, Osmanlı Devleti
için değil, kendi çıkarları için duruma
müdahale etmişti. Ayastefanos
Antlaşması iptal edilerek, Berlin
Antlaşması imzalanmıştı. Böylece
Rusya, Boğazları kullanma hakkını
kaybetmişti.
Bu gelişmelerden önce Büyük Britanya, Rusya ile gizlice anlaşarak Kars, Ardahan ve
Batum’un Ruslar’ın elinde kalmasını kabul etmişti. Berlin Konferansı sırasında bunu öğrenen
Osmanlı Devleti Kıbrıs'ta padişahın haklarının korunması ve Kıbrıs Türklerinin şeri hukuktan
yararlanması için İngilizlerle 1 Temmuz 1878'de Ek Antlaşması’nı imzaladı. Bu antlaşma ile;
1) Osmanlı'nın adadaki mülkiyet hakkı vurgulandı.
2) Kıbrıs Türklerinin şeri hukuktan yararlanmasının devamı sağlandı.
3) Antlaşma ile Rusya, işgal ettiği Osmanlı topraklarından
çekildiğiDevredilmesi
takdirde 4 Haziran 1878 Antlaşması geçersiz olacaktı.
3- Kıbrıs'ın İngiltere’ye
4) Adanın geçici bir statü ile İngiltere'ye verildiği belirtildi.
3 Mart 1878
Ayastefanos
Antlaşması
1877-78
Osmanlı - Rus
Savaşı
13 Haziran 1878
Berlin Konferansı
ve Antlaşması
4 Haziran 1878
Antlaşması
5
1 Temmuz 1878
Ek Antlaşması
Bu antlaşma ile
İngiltere Adanın
idaresini almış,
mülkiyet ise
Osmanlı Devletinde
kalmıştı.
4 Temmuz 1878
Amiral John Hay komutasında bir İngiliz filosu,
Larnaka Limanı'na demirledi.
10 Temmuz 1878
Sami Paşa Padişah II.Abdülhamit'in fermanı ile
Kıbrıs'a geldi.
12 Temmuz 1878
22 Temmuz 1878
Sami Paşa Kıbrıs'ın idaresinin İngiltere'ye devredildiğine
dair fermanı okudu. Son Osmanlı Valisi Besim Paşa da
idareyi Amiral Hay'a devretti. Böylece Kıbrıs'ta İngiliz
dönemi başlamış oldu.
İlk Kıbrıs Yüksek Komiseri Sir Garnet Wolseley
adaya gelip yönetimi devraldı.
4- Kıbrıs’ta İngiliz Yönetimi’nin Kurulması
Kıbrıs semalarına İngiliz bayrağı çekiliyor
ÖĞRENELİM
Adada yaşayan Müslüman halk, İngiliz yönetimine karşı çıkmadı. Çünkü
İngiliz yönetimine karşı çıkmak padişahın fermanına karşı çıkmak demekti. Ayrıca
bu yönetim değişikliği sürekli değil geçici bir uygulamaydı. Aynı şekilde Rumlar da
yönetim değişikliğine tepki göstermemiş hatta buna sevinmişlerdir.
6
Kıbrıs'ın ilk İngiliz Valisi Sir Malcolm Stevenson
Kıbrıs ilk olarak İngiltere adına Yüksek Komiser Sir Garnet Wolseley tarafından
yönetildi. İngilizler Kıbrıs'ın yönetimini devraldıktan hemen sonra, diğer kolonilerinde de
yaptıkları gibi bir anayasa hazırladılar. İngiliz idaresinde Kıbrıs, 1878'den 1925'e kadar
Yüksek Komiserlerle yönetildi. 10 Mart 1925'te ise ada, Kraliyet Kolonisi (Crown Colony)
haline getirildi ve vali atanmaya başlandı.
Adada üst düzey yöneticiler olarak, Vali, Koloni Sekreteri, Başsavcı, Defterdar ve altı
Kaza Komiseri bulunuyordu. Bu dönemde Kıbrıs altı kazaya (Lefkoşa,Limasol,Larnaka,Baf,
Mağusa,Girne) ayrılmış ve her kazaya bir komiser atanmıştır. Kazalar nahiyelere, nahiyeler
de köylere ayrılmıştı. Nahiyelerin başında Müdürler, köylerin başında da muhtarlar
bulunuyordu.
G İ R N E
M
O Ş A
K
F
L E
BA
F
S O L
L İ M A
L
A
R
N
A
K
A
Ğ
U
S
A
A
İngilizler döneminde
idari teşkilatlanma
0
5 10
20
30
40
50
km.
Güvenlik teşkilatı olarak Polis Örgütü kurulup, başına da
Polis
Başkumandanı ünvanı
Ölçek:
1:1,000,000
7
ile bir İngiliz tayin edildi.
İngilizler adada danışma nitelikli iki meclis kurdular;
MECLİSLER
Teşrii (Yasama)
Meclisi
İcra (Yürütme)
Meclisi
Başkanı Vali olan bu meclisin
görevi, yasaların uygulanmasında
İngiliz sömürge yönetimine
yardımcı olmaktı.
Başkanı Vali olan bu meclis,
çıkarılacak yasalar hakkında
önerilerde bulunacaktı.
5- Rumların İlk Enosis Talepleri
İngiltere, Kıbrıs'ın idari durumunu incelemek için 1907 yılında Sömürgeler Bakanlığı
Müsteşarı Winston Churchill'i Kıbrıs'a gönderdi. Rumlar, bu durumdan faydalanmak
isteyerek, Kıbrıs'ın Yunanistan'a bağlanması düşüncesiyle Churchill'e yönelik bir bildiri
yayınladılar. Bunun üzerine Churchill, İngiltere'nin Kıbrıs'ı bırakma gibi bir politikası
olmadığını söyleyerek bu bildiriyi reddetti.
ÖĞRENELİM
Enosis:
Rumların Kıbrıs'ı
Yunanistan'a bağlama
düşüncesidir.
8
6- Trablusgarp Savaşı Sırasında, Kıbrıs'ta Yaşananlar
İtalya, 1911'de sömürge elde etmek amacıyla, Osmanlı Devleti'nin kontrolündeki
Trablusgarp’a saldırdı. Trablusgarp Savaşı devam ederken Balkan Devletleri de Osmanlı
Devleti’ne savaş ilan etti. Bunun üzerine Trablusgarp’ı savunamayacağını anlayan Osmanlı,
İtalya ile Uşi Antlaşması’nı imzaladı. Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Trablusgarp’ı İtalya’ya
bıraktı. Böylece Kuzey Afrika'daki son topraklarını da kaybetmiş oldu.
Tüm bu yaşananlar Kıbrıs’ta da etkisini göstermiştir. Rumlar Osmanlının içinde
bulunduğu duruma çok sevinmiş ve Enosis faaliyetlerini yoğunlaştırmışlardır. Rumlar,
Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp'ı kaybetmesi üzerine Kıbrıslı Türklere saldırılarda da
bulunmuşlardır.
ÖĞRENELİM
Trablusgarp Savaşı sırasında 24 Mayıs 1912’de Değirmenlik köyünde bulunan bir
manastırdan Lefkoşa'ya dönen Rumlar Hamitköy’de (Hamit Mandıraları) Türklere
hakaretler ederek olay çıkarırlar. Bu olayda bazı Türkler yaralanmış ve Türk malları zarar
görmüştür. 2 Haziran 1912’de de Limasol’da Rumlar Türklere saldırmışlar ve bu saldırı
sonucunda dört Türk ölmüş, birçok Türk de yaralanmıştır.
9
DEĞERLENDİRME SORULARI
1)Aşağıdaki kelimeleri uygun boşluklara yerleştiriniz.
Ek Anlaşma-12 Temmuz 1878-Altı-II.Abdülhamit-Yüksek Komiser-4 Haziran 1878-Besim
Paşa-1925-Komiser
a)………………………………………….. anlaşması ile Kıbrıs İngiltere'ye devredildi.Kıbrıs'ı
İngiltere'ye devreden Osmanlı padişahı ……………………………….dir.
b)Osmanlı Devleti Kıbrıs'ta padişahın haklarının korunması ve Kıbrıs Türklerinin şeri hukuktan
yararlanması için İngiltere ile …………………………….………………….. imzaladı.
c)Kıbrıs'ta İngiliz egemenliği ………………………………………tarihinde başladı.Kıbrıs'ın son
Osmanlı valisi ………………………………… idareyi Amiral Hay'a devretti.
d)İngilizler 1878'den itibaren adayı ………………………………..ile yönettiler. .............. tarihinde
ise ada kraliyet kolonisi haline getirildi.
e)Kıbrıs İngilizler döneminde ……………….. kazaya ayrılmıştır. Her kazanın başına bir
………………….. atanmıştır.
2) Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanına ''D'', yanlış olanına ''Y'' harfi yazınız.(15p)
a- ( ) Büyük Britanya İmparatorluğu'na ''üzerinde güneş batmayan imparatorluk denmesinin
nedeni Süveyş kanalına hakim olmasındandır.
b- ( ) İngiltere'nin en önemli sömürgesi Hindistan'dır.
c- ( ) Kıbrıs adası II. Abdülmecid döneminde İngiltere'ye devredilmiştir.
d- ( ) Ayestafanos anlaşması ile Osmanlı devleti Kars,Ardahan ve Erzurum'u kaybetmiştir.
e- ( ) Kıbrıs'ın son Osmanlı valisi Besim Paşa'dır.
3)İngilizlerin 1878'den itibaren adada kurdukları yönetimi kısaca açıklayıp,bu dönemde
kurulan meclislerin isimlerini yazınız.
4)Kıbrıs'ın İngiltere için önemini maddeler halinde yazınız.
5) Enosis ne demektir? Rumlar ilk kez ne zaman enosis talebinde bulunmuşlardır?
10
II. ÜNİTE:
DÜNYA SAVAŞLARI
VE KIBRIS
1. İlhak, işgal, isyan, istiklal, milli, uyruk, konferans, federasyon,
teşkilat kelimelerinin ne anlama geldiğini araştırınız.
2. İngiltere1878 tarihinde Kıbrıs'ı Osmanlılar'dan geçici olarak almış;
1914’te adayı ilhak etmiş; 1923'te de adaya resmen egemen olmuştur.
İngiltere'nin bu tavrı bizlere ne düşündürmektedir.?
Bunu çevrenizdekilerle tartışıp yazınız.
3. Megali İdea nedir?
A- I. DÜNYA SAVAŞI'NDA KIBRIS(1914-1918)
1. İngiltere'nin Kıbrıs'ı İlhakı
1914 yılında başlayan I. Dünya Savaşı'na Osmanlı Devleti,İngiltere'ye karşı
Almanya'nın yanında girmişti. Bunun üzerine İngiltere 4 Haziran 1878 tarihli anlaşmayı tek
taraflı olarak feshedip, 5 Kasım 1914'te Kıbrıs'ı ilhak ettiğini açıklamıştır.
Osmanlı Devleti ise tek taraflı ilhakı tanımadığını açıklayarak bu durumu resmen
protesto etmiştir.
II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS
İttifak Devletleri
İtilâf Devletleri
Almanya
Osmanlı Devleti
Avusturya-Macaristan İmp.
Bulgaristan
İngiltere
Fransa
Rusya
İtalya
ABD
I. Dünya Savaşı’nda bize karşı savaştınız.
Biz de Kıbrıs’ı ilhak ediyoruz.
2. I. Dünya Savaşı Sırasında
Kıbrıs’ta Türkler
5 Kasım 1914'te Kıbrıs'ın İngiltere'ye tek yanlı olarak ilhakı üzerine İngiliz
sömürge yönetimi bir bildiri yayınladı. Bu bildiriyle Ada'da yaşayan Türkler ve
Rumlar, İngiliz vatandaşı durumuna gelecekti. Bu durum karşısında Kıbrıs Türkü ya ata
yadigârı toprakları terk edecekti ya da İngiliz vatandaşlığına geçmeyi kabul edecekti.
Bu oluşumda Türkler askere alınarak Osmanlı’ya karşı savaşa gönderilebilecekti.
İngiltere adada kalmak istemeyenlere adadan ayrılmaları için 2 yıllık bir süre tanıdı. Bu
dönemde binlerce Kıbrıs Türkü Anadolu'ya göç etti.
ÖĞRENELİM
İlhaktan bir yıl sonra Yunanistan'ı İtilaf Devletlerinin yanında savaşa sokmak
isteyen İngiltere, Kıbrıs'ı bu ülkeye vermeyi önerir. 16 Ekim 1915'te yapılan bu teklif Yunan
Kralının Alman hanedanı ile akrabalığı sebebiyle kabul edilmez. Bu teklif, Kıbrıs'ta
duyulunca Türk halkı bir gösteri düzenler. İngiltere'nin Yunanistan'a yaptığı bu öneri
protesto edilir.
12
I.Dünya Savaşı sırasındaki önemli bir gelişme de İngilizlerin Mağusa'da bir esir kampı
kurarak buraya Mısır, Çanakkale ve Arabistan gibi cephelerde esir aldıkları yaklaşık 2000
Osmanlı askerini getirmesiydi. Kıbrıs'a esir olarak getirilen bu askerler, 1923 Lozan Barış
Anlaşmasından sonra serbest bırakılmışlardır. Uluslar arası hukuka aykırı olarak uzun süre
esaret altında tutulan bu askerlerden 217'si, bu süre zarfında şehit olmuştur.
I. Dünya Savaşı sona erince, 3 Kasım 1918'de, Rumlar Başpiskoposluk binasında
Kıbrıs konusunda olağanüstü bir toplantı düzenler. Bu toplantıda oluşturulan bir heyetin
Enosis için temaslarda bulunmak üzere Londra'ya ve Paris Barış Konferansı'na
gönderilmesine karar verilir. Bu heyetler bahsedilen yerlere gider ve çeşitli temaslarda
bulunur.
Rumların Enosis faaliyetleri karşısında Kıbrıs Türkleri de, milli bir kongre toplamayı
kararlaştırmışlardır. ''Meclis-i Milli'' adı verilen bu kongre Kıbrıs Türk aydınlarının girişimleriyle
toplanır. Kıbrıs Müftüsü Hacı Hafız Ziya Efendi başkanlığında Lefkoşa'da toplanan meclis,
büyük bir coşkuyla gerçekleştirilir. Kıbrıs Türkü'nün birlik ve beraberliğinin ispatı olan Meclis-i
Milli, oybirliğiyle önemli kararlar almıştır. Bu kararlara göre Müftü Hacı Hafız Ziya Efendi
başkanlığında bir heyet Paris'e giderek İstanbul heyeti ile görüşmeler yapacaktı.
Fakat İngiliz sömürge yönetimi bir Türk heyetinin Paris'e gitmesine izin vermedi. Bu da
İngiliz yönetiminin Türkler ve Rumlar arasında nasıl bir ayrımcılık yaptığını
13
Gazimağusa Çanakkale Şehitliği
göstermiştir.
3. Türk Kurtuluş Savaşı Sırasında Kıbrıs Türkleri
Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkarak Türk Kurtuluş Savaşı'nı
başlatmıştır. Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkarak bağımsızlık mücadelesini başlatması,
Kıbrıs Türklerinde büyük bir sevinç yaratmıştır.
Kurtuluş Savaşı'nı yakından takip eden Kıbrıs Türkü, İngiliz yönetiminin koyduğu
yasaklara rağmen, anavatanına maddi ve manevi her türlü yardım için harekete geçti. Bu
süreçte Kıbrıs'ta yayınlanan Doğru Yol ve Söz gazeteleri ile İrşad Dergisi gibi yayın organları,
Anadolu ile Kıbrıs Türkü'nün bütünleşmesinde büyük rol oynamıştır. Bu yayın organları Kıbrıs
Türkü'ne Kurtuluş Savaşı'na maddi ve manevi yardımlar yapılması konusunda telkinlerde
bulunmakta, kurtuluşun yakın olduğu müjdesini vermekteydi. Böylece Kıbrıs Türkü arasında
Türklük coşkusunun devamını sağlamaktaydılar.
Kıbrıs Türk halkı anavatanındaki milli mücadeleye kişisel ve toplumsal destek
vermiştir. Çünkü anavatanın kurtuluşu Kıbrıs Türkü'nün de geleceği açısından önemliydi.
Söz Gazetesi
ÖĞRENELİM
Türk
milletinin bir parçası olan Kıbrıs Türkü bu dönemde İngiliz ve Rumlara karşı Kıbrıs'ta
manevi bir mücadele vermişlerdir.
Türk İstiklal Kumpanyası, Kurtuluş Savaşı için 25 Mart 1920'de bir müsamere
düzenleyerek 221 lira para toplar. Bu dönemde toplanan yardımlar Kıbrıs'tan anavatana
doğrudan ulaştırılamadığı için Londra'da bulunan Hilal-i Ahmer Cemiyeti aracılığıyla
gönderiliyordu. Ayrıca halkımız Lefkoşa, Limasol, Baf ve İskele'de müsamere, sergi ve
yardım geceleriyle para toplayıp Kurtuluş Savaşı'na katkı yapıyordu. Anavatana
gidebilenler de burada düşmana karşı Mustafa Kemal önderliğinde savaşmışlardır.
14
B. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASINA GÖRE KIBRIS'IN DURUMU
Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Barış
Anlaşması ile yeni Türk Devleti, bütün dünya ülkeleri tarafından resmen tanındı. Lozan
Anlaşması'nın 16, 20 ve 21'inci maddeleri ile Türkiye, Kıbrıs'ın İngilizlere ait olduğunu
mecburen kabul etti. Çünkü yeni Türk devleti savaşta kazandıklarını görüşme masasında
korumak zorundaydı.
ÖĞRENELİM
Antlaşmanın ilk şeklinde Türkiye'ye Kıbrıs konusunda söz hakkı tanınmamıştı.
Türk heyeti baş delegesi İsmet (İnönü) Paşa'nın itirazları ile Antlaşmanın 16. maddesine
şu hüküm konuldu:
“Bu arazi ve cezirelerin(adaların) mukadderatı ilgililer tarafından tayin edilmiştir
ve edilecektir.” Türkiye bu durumda ilgili taraf olarak Kıbrıs'ın geleceği üzerinde resmen
söz sahibi oldu.
ARAŞTIRALIM
Kurtuluş savaşında anavatana gidip
savaşan Kıbrıs Türkü var mıdır?
Araştırıp sınıf arkadaşlarınız ile paylaşınız.
İsmet İnönü
Lozan Antlaşması imzalanıyor
Lozan Konferansına
katılan Türk heyeti
15
Bu yüzden Misak-ı Milli sınırları içerisinde bulunan bazı yerlerden vazgeçilirken Kıbrıs
konusunda da taviz verilmesi gerekmişti.
Lozan Anlaşması ile Türkiye Kıbrıs üzerindeki hükümranlık haklarından vazgeçti.
Buna karşılık adanın geleceği üzerinde ileride yapılacak değişikliklerde söz hakkı saklı
kaldı.
C- 1931 ENOSİS İSYANI VE SONRASI
1.1931 Enosis İsyanı
17 Ekim 1931'de İngiliz sömürge yönetimi, Kavanin Meclisi'ne vergilerle ilgili bir kanun
teklifi sundu. Ancak meclis üyelerinden Papaz Nikodemos önderliğindeki Rum üyeler teklifi
reddettiler. Bu duruma İngilizler sert tepki gösterince, Nikodemos görevinden istifa ederek,
Enosis çağrısı yaptı. 21 Ekim 1931'de Kavanin Meclisi'nin tüm Rum üyeleri istifa etti. Aynı
gece adanın her yerinde olaylar patlak verdi. Özellikle Lefkoşa'da büyük bir Rum kalabalığı,
papazların liderliğinde, vali konağına saldırarak ateşe verdi. 21 Ekim'in ardından İngiliz
yönetimi, adada çok sert önlemler alarak isyanı bastırdı.
İsyandan sonra İngiliz sömürge yönetiminin, yeniden bir olay çıkmaması için aldığı
tedbirler şunlardır:
íPapaz Nikodemos başta olmak üzere, isyanın elebaşları ve yardım eden şahıslar adadan
sürgün edildi.
íYunan Konsolosu Kyrou adadan gönderildi.
í12 Kasım 1931'de Kavanin Meclisi kapatıldı. Basına sansür kondu.
íBütün siyasi partiler kapatıldı.
íMuhtar seçimleri kaldırılarak, muhtarların hükümet tarafından tayini emredildi.
íTürk ve Yunan bayraklarının asılması yasaklandı.
íOkullarda Türk ve Yunan tarihlerinin okutulması yasaklandı.
1931isyanını çıkaran Rumlar olduğu halde, İngiliz sömürge yönetiminin aldığı sert
tedbirler Türk toplumuna da uygulandı. Rumlarla birlikte Türkler de cezalandırılmış oldu. Bu
durum Türkler arasında hoşnutsuzluğa yol açtı. Çünkü Kıbrıs Türkü haksız yere Rumların
işlediği suçun cezasını çekmek zorunda kalmıştı.
İsyan sonrasında Vali Konağı
16
2- II. Dünya Savaşı ve Kıbrıs
Müttefik
Devletler
Mihver
Devletler
İngiltere
SSCB
ABD
Almanya
İtalya
Japonya
II. Dünya Savaşına
Katılan iki Kıbrıs Türkü
İngilizler savaş uzadıkça daha çok askere ihtiyaç duymaya başladılar. Bu maksatla
sömürgelerinde yaşayan halklardan da asker alımına başlandı. Bunun sonucunda Kıbrıs'taki
Türkler ve Rumlar da askere alınmış, savaşın yaşandığı Fransa, Mısır, Girit, İtalya gibi
cephelerde İngiltere adına savaşmışlardı. Kıbrıs Türkleri ve Rumlar cephelerde asker olarak
görev yapıp hayatlarını kaybederken veya yaralanırken adada kalanlar da savaş emirleri ve
kısıtlamalarla büyük sıkıntılar yaşıyordu.
İkinci Dünya savaşında İngilizler için önemli bir konumda olan Girit Almanlar
tarafından işgal edildi. Bu durum Kıbrıs'ın İngilizler için var olan stratejik önemi daha da artırdı.
Çünkü Kıbrıs, Ortadoğu ve Süveyş kanalına en yakın İngiliz sömürgesiydi. Adaya ihtiyacı
iyice artan İngiltere, buradaki varlığını koruyabilmek için 1931 İsyanı sonrasında Kıbrıs
üzerinde oluşturduğu baskıcı yönetimi yumuşatmak zorunda kaldı.
3- Kıbrıs Türklerinin Siyasi Teşkilatlanması
1931 İsyanı sonrasında alınan tedbirler, İngilizlerin 1941 yılında yerel idareler için
seçim yapılmasına izin vermesi ile yumuşatılmış oldu. Bunun sonucunda yapılan 1943
Lefkoşa belediye meclis üyeliği seçimlerinde Dr. Fazıl Küçük, Necati Özkan, Necmi Avkıran
ve Şükrü Veysi seçimleri kazanan temsilcilerimiz oldu.
ÖĞRENELİM
Kıbrıs Türklerinin bir siyasi parti kimliğindeki ilk örgütlenmesinin 1924 yılında
"Kıbrıs Türk Cemaat-ı İslamiyesi" adlı örgüt olduğu bilinmektedir. Müftü ve öğretmen Hacı
Hafız Ziyai Efendi tarafından kurulan bu örgüt "Osmanlılığı" bir yana bırakıp adında "Türk
Cemaati" ifadesini kullanan ilk siyasi kuruluştur. Kadı Muhittin Efendi'nin kitaplığında
bulunan "Kıbrıs Türk Cemaat-ı İslamiyesi'ne Mahsus Teşkilat-ı Esasiye Nizamnamesi"
adlı broşürün bu örgütün tüzüğü olduğu anlaşılmaktadır.
17
1 Eylül 1939'da Almanya'nın Polonya'yı işgali ile II. Dünya Savaşı başladı. İngiltere de
kısa süre içerisinde Almanya'nın karşısında olan grupta savaşa girdi. Böylece bir İngiliz
sömürgesi olan Kıbrıs da savaşta yer almış oldu.
Seçimlerden sonra, Enosis tehlikesi karşısında siyasi birlikteliğimizin sağlanması
gerekiyordu. Bu sebeple Kıbrıs Türkü örgütlenmeye başladı. İlk kurulan siyasi örgütlerimiz
şunlardır:
TÜRKLERİN KURDUĞU
İLK SİYASİ PARTİLER
Kıbrıs Adası Türk
Azınlığı Kurumu
Kıbrıs Millî Türk
Halk Partisi
Kıbrıs Türk Kurumları
Federasyonu
Kıbrıs Milli
Türk Birliği
Kıbrıs Türk Birliği
İstiklal Partisi
Bu örgütler Kıbrıs Türk halkını Enosis karşısında bilinçlendirmek ve teşkilatlandırmak
için kurulmuştu.
a. Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK)
Lefkoşa belediye seçimlerine iki grup olarak katılmıştık. Gruplardan birinin liderliğini
Dr. Fazıl Küçük ve Necmi Avkıran, diğerinin liderliğini de Necati Özkan ve Fadıl Niyazi Korkut
yapıyordu. Bu kişiler aynı zamanda Millî Mücadelemizin de liderleriydi. Bu gruplar, 18 Nisan
1943'te kendi aralarındaki bölünmüşlüğe son vermek için Fadıl Niyazi Korkut başkanlığında,
Kıbrıs adası Türk Azınlığı Kurumu'nu kurdular.
b. Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi (KMTHP)
Dr. Fazıl Küçük ve bazı arkadaşları, Enosis'e karşı daha sert mücadele vermek için
KATAK'tan ayrılıp Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi'ni kurdular. Bu partinin amacı meşru yollardan
yürüyerek Türkler için refah çareleri aramaktı. Parti genel sekreterliğine oy birliğiyle Dr. Fazıl
Küçük seçildi.
c. Kıbrıs Millî Türk Birliği (KMTB)
Bir süre sonra KATAK ve KMTHP Dr. Fazıl Küçük önderliğinde Kıbrıs Millî Türk Birliği
adı altında birleştiler. Kurulan bu parti, Kıbrıs Türk toplumunun sesi olmuş ve Kıbrıs Türk
halkının isteklerini İngiliz sömürge yönetimine aktarırken Enosis'e karşı da Türk halkını
yapılandırmıştı.
ç. Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu (KTKF)
Kıbrıs Türklerinin Enosis'e karşı güçlü bir mücadele yapabilmesi için daha etkili bir
birliğin kurulması gerekiyordu. Bu nedenle Faiz Kaymak başkanlığında bütün Türk kurum ve
partilerinin birleşmesiyle Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu kuruldu.
d. Kıbrıs Türk Birliği İstiklâl Partisi
Necati Özkan, Kıbrıs Türk Birliği İstiklâl Partisi'ni kurdu. Kendisini Türkiye'de bulunan
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)'nin Kıbrıs temsilcisi olarak gören Necati Özkan, amblem
olarak da ay yıldızlı zemin üzerinde 6 oku kullanıyordu.
Bu partinin kuruluş dönemindeki ilk önemli eylemi, 15 Ocak 1950'de yapılan plebisite
karşı açık tavır alarak sert tepki göstermesidir.
18
Ç- TOPLUM LİDERİMİZ DR. FAZIL KÜÇÜK'ÜN TARİHİMİZDEKİ YERİ VE
ÖNEMİ (1906-1984)
Kıbrıs Türk halkının varoluş mücadelesinin önderi Dr. Fazıl Küçük, 14 Mart 1906
tarihinde Lefkoşa'da doğdu. Lefkoşa'nın tanınmış çiftçilerinden Mehmet Küçük'ün oğludur.
Dr. Küçük, Kıbrıs Türk halkının sorunlarına karşı derin bir ilgi göstermekte ve işinden
arta kalan vaktini buna harcamaktaydı.Zamanın tek Türk gazetesi olan ''SÖZ'' gazetesinde,
toplum sorunları hakkında kendi görüşlerini belirten birçok yazı yayınladı. 1941'de Söz
gazetesi yayınını durdurduktan sonra halkının haklarını savunmak ve halkı bilinçlendirmek
amacıyla 14 Mart 1942'de kendi gazetesi olan ''HALKIN SESİ'' gazetesini yayınlamaya
başladı.
18 Nisan 1943'te oluşan Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK)'nun kurucuları
arasındaydı. Daha sonra KATAK'tan ayrılarak, Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi'ni (KMTHP) kurdu.
KMTHP, KATAK ile birleşerek Kıbrıs Milli Türk Birliği (KMTB) adı altında yeniden yapılandı.
Dr. Küçük, ekonomik kalkınmada önemli bir rol oynayacak olan Evkaf Yönetimi'nin
Türk halkına devredilmesini sağlamak amacıyla 1948'de tüm kasaba ve köylerden gelen
halkın katıldığı büyük bir miting düzenledi. Dr.Küçük'ün gayretleri sonunda, Şeriye
Mahkemeleri kaldırılarak, yerine Türk Aile Mahkemeleri kuruldu. Müftülük makamı tekrar
canlandırıldı. Türk Tali Okulları ve Evkaf Türk halkına devredildi.
Dr. Küçük, Sömürge Hükümeti'ni, Türk halkına yapılan haksızlıklardan ötürü şiddetle
eleştirmeyi sürdürdüğünden, aleyhine 47 kez hukuk davası açıldı.
1954'ten sonra Kıbrıs'ın uluslar arası ilgiyi çeken bir konu haline gelmesiyle, Dr. Küçük
İngilizlere ve Rumların Enosis isteklerine karşı mücadelesini hızlandırmış ve 15 Ağustos
1955'te, partinin ismi ''Kıbrıs Türktür Partisi'' şeklinde değiştirilmiştir.
Dr. Küçük mücadelenin en zor dönemi olan 1958 yılında Anavatan Türkiye'ye gitti.
Kıbrıs ile ilgili olarak Türkiye'nin her yerinde düzenlenen büyük mitinglerde, Kıbrıs Türklerinin
davasını savunan konuşmalar yaptı. Mücadelenin Türkiye'de benimsenmesine yardımcı
oldu.
Dr. Fazıl Küçük, 17 Şubat 1959'da Londra'da yapılan Konferansta Kıbrıs Türk halkını
temsil etti ve anlaşmayı halkı adına imzaladı. Kıbrıs Türk halkı, O'nu bir kurtarıcı olarak
gördüğünden 3 Aralık 1959'da rakipsiz olarak Kıbrıs'ın ilk Cumhurbaşkan Muavini seçti.
Rumların 21 Aralık 1963 tarihinde başlattıkları kanlı saldırıların ardından oluşturulan
Genel Komite'nin başkanlığını yaptı. 28 Aralık 1967'de kurulan Geçici Türk Yönetimi'nin
başkanlığına getirildi.
Dr. Fazıl Küçük, 18 Şubat 1973'te Cumhurbaşkan Muavinliği'nden ayrılarak, yerini
Rauf Raif Denktaş'a bıraktı. Ancak gazetesindeki mücadeleyi sürüdürerek, Halkın Sesi'ni
Kıbrıs Türkünün davasına bayrak yapmaya devam etti. Siyaset hayatını sürdürdü.
19
Dr. Fazıl Küçük ilk öğrenimi ile orta öğreniminin bir kısmını Lefkoşa'da yaptı. Orta
öğrenimini İstanbul'da tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne girdi. Daha
sonra İsviçre'ye gidip Lozan Üniversitesi'nde Tıp öğrenimini tamamladı. Lozan ve Paris
kliniklerinde ihtisas görerek Dahiliye Mütehassısı ( İç Hastalıklar Uzmanı) Oldu. 1931 yılı
Mayıs ayında adaya dönerek Lefkoşa'da serbest hekim olarak çalışmaya başladı. Halkçı bir
kişiliği olan Dr. Küçük'ün bu davranışı, mesleğinde de kendini göstermiştir. Cuma günleri
şimdi müze olarak kullanılan kliniğinde, halkı ücretsiz olarak muayene etmiş, fakirlere ilaç
vermiştir.
Dr. Küçük konuşma yaparken
Davayı, yaşamının sonuna kadar bırakmayan, Türk halkının mutlu geleceği için
mücadelesini sürdüren Dr. Fazıl Küçük, K.K.T.C 'nin 15 Kasım 1983'te ilan edilmesiyle, verdiği
mücadelelerin mutlu bir aşamaya ulaşmasının sevincini yaşadı.
Özgürlük mücadelesinin önderi Dr. Fazıl Küçük, 15 Ocak 1984 günü, tedavi gördüğü
Londra'da 78 yaşında hayata gözlerini yumdu.
ARAŞTIRALIM
Halkın Sesi Gazetesinin Kıbrıs Türklerinin var olun mücadelesindeki
yeri ve önemini araştırınız.
20
D- ENOSİS FAALİYETLERİNDE RUM ORTODOKS KİLİSESİ'NİN ROLÜ
1821 Yunan isyanı ile Rum Ortodoks Kilisesi'nin Enosis faaliyetleri arttı. Adanın
1878'de İngiliz idaresine girmesi ile birlikte Kilise, Enosis için İngiliz sömürge yönetimine
taleplerde bulunmaya başladı.
Rum Ortodoks Kilisesi 15 Ocak 1950'de geniş kapsamlı bir Enosis plebisiti düzenledi.
4 Şubat 1950'de plebisit sonuçları İngiliz sömürge yönetimine bildirildi. 8 Ekim 1950'de
Başpiskopos seçilen Makarios'un, Başpiskoposluk görevi sırasında ve 1960'tan itibaren
Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı görevini yürütürken tek hedefi Enosis'ti.
E- RUMLARIN SİYASİ TEŞKİLATLANMASI
AKEL (İlerici Halkın Komünist Partisi), 1941 yılında kuruldu. İngiltere, II. Dünya
Savaşı'nda komünist bir ülke olan SSCB ile aynı grupta yer aldığından AKEL'in faaliyetlerine
müdahale etmedi. AKEL 1949 yılına kadar Enosis'e karşı cephe almışsa da, 1949 yılında ani
bir dönüşle Enosis'e tam destek verdiğini açıklamıştır. Bunun ardından AKEL, 1949'da
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne başvurarak Kıbrıs için ''self-determinasyon'' isteyecek
kadar ileri gitmiştir.
1949'dan itibaren AKEL ile Kilise arasında Enosis'i kimin gerçekleştireceği konusunda
bir yarış başlamıştır.
21
1.AKEL ( İlerici Halkın Komünist Partisi)
2. KEK (Kıbrıs Milli Partisi)
KEK, 1943 yılında AKEL'e alternatif olarak kurulmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında,
İngiliz sömürge yönetimi tarafından AKEL'e karşı desteklenmeye başlamıştır. İki parti her ne
kadar siyasi yönden birbirine zıt görünseler de, Enosis konusunda aynı görüşe sahiptiler.
F- KIBRIS'TA ÖZERKLİK GİRİŞİMLERİ
1946 yılında Kıbrıs'a vali olarak gönderilen Lord Winster, adada özerk bir idare
kurulması için görevlendirildi. İngiltere bu yolla dünyaya barışçıl bir ülke olduğunu göstermek
ve adadaki huzursuzluğu gidermek istiyordu. Ayrıca yanında savaşa katılan ada insanını ihya
etmek düşüncesindeydi.
Lord Winster, 1948'de halka bazı teklifler sundu. Buna göre, Teşrii ve İcra Meclisi olarak
iki meclis kurulacaktı. Ancak Rumlar Enosis istedikleri için bu teklifi reddettiler. Bu sebeple,
İngiltere'nin bu girişimi sonuçsuz kaldı.
22
1)Aşağıdaki kelimeleri uygun boşluklara yerleştiriniz.
1946
Doğru Yol
Fadıl Niyazi Korkut
KATAK
Faiz Kaymak
5Kasım 1914
Halkın Sesi
Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu
Söz
Dr.Fazıl Küçük
a)İngiltere …………………………………tarihinde adayı ilhak etti.
………………. ………,…………………………………..Ve…………………………….gazeteleridir.
c)Kıbrıslı Türklerin kurduğu ilk siyasi parti ……………………………….tır.
Bu partinin başkanı …………………………………………………….tır.
d)Kıbrıs Türklerinin enosise karşı daha güçlü bir mücadele yapabilmesi için
……………………………….Başkanlığında bütün Türk kurum ve kuruluşlar
……………………………………………………………….adı altında birleştirildi.
e)İngilizler ilk kez …………………………..tarihinde Kıbrıs'a özerklik teklifinde bulundular.
2)Aşağıdaki birbiriyle ilişkili olan bilgileri eşleştiriniz.(10p)
a.Dr Fazıl Küçük
b.1931 İsyanı
c.Mihver Devletler
e.İtilaf Devletleri
I.Kavanin Meclisinin kapatılması
II.İngiltere
IV.Halkın Sesi Gazetesi
V.Almanya
3) Lozan Barış anlaşmasının hangi maddeleri Kıbrıs ile ilgilidir?Bu anlaşmanın Kıbrıs
için önemini yazınız.
4) 1931 isyanı sonunda İngilizler tarafından alınan önlemleri yazınız.
23
b)Kıbrıs Türkünün haklı sesini dünyaya duyurmak için çıkarmış olduğu gazeteler;
NOT
24
III. ÜNİTE:
KIBRIS SORUNU
1- “Evkaf” ne demektir? Evkaf hakkında bilgi toplayıp sınıfta
arkadaşlarınız ile paylaşınız.
2- Mücahit ne demektir? Araştırınız.
3- Çevrenizde TMT’de görev almış büyükleriniz var mı?
Varsa o dönemle ilgili bilgi edininiz.
A- KIBRIS SORUNUNUN BELİRGİNLEŞMESİ VE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI
1.1950 Plebisiti ve Kıbrıs Sorununun İlk Kez Birleşmiş Milletlere Götürülmesi
1949 yılının Aralık ayında AKEL, Rumlardan ''Enosis İstiyorum'' başlığı altında imza
toplamaya başladı. Diğer yandan Kilise de ''Enosis için en çok çalışan '' ünvanını
kaybetmemek için bir plebisit yapma hazırlığına başladı.
III. ÜNİTE: KIBRIS SORUNU
Kilisenin 15 Ocak 1950'de yaptığı oylamada Rumlar %96 oranında Enosis'e evet
dediler. Ancak yapılan bu plebisite Türkler katılmadığı için,çıkan sonuç ada gerçeklerini
yansıtmıyordu.
BM bayrağı
1950 Enosis Plebisiti tutanağı
Bu dönemde Yunan hükümeti Enosis'i gerçekleştirmek için, ''Bir toplumun kendi
geleceğini tayin etme hakkı'' anlamına gelen Self Determinasyon hakkını, Kıbrıs halkı için
gündeme getirdi. Yunanistan Kıbrıs halkı derken Rum halkını kasdediyor ve Kıbrıs Türklerini
yok sayıyordu. Böylece Enosis'i gerçekleştirmeyi planlıyordu.
1954 yılı Mart ayından itibaren Yunanistan, Kıbrıs meselesinin görüşülmesi için
İngiltere üzerinde gayri resmi baskı yapmaya başladı. İngiltere Kıbrıs'ın el değiştirmesine asla
izin vermeyeceğini söyleyince, Yunanistan self determinasyon konusunu Birleşmiş Milletlere
(BM) götüreceğini bildirdi. Yunanistan'ın konuyu Birleşmiş Milletlere götürmekteki amacı,
soruna uluslar arası bir nitelik kazandırmaktı.
Yunanistan ilk kez Aralık 1954'te meseleyi Birleşmiş Milletlere götürmüştür.
Komisyonda yapılan uzun müzakereler sonunda 17 Aralık 1954'te konunun şimdilik
görüşülmemesi kararı alınmıştır. Bu dönemde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Daimi
Delegesi olan İngiltere'nin aleyhinde bir kararın BM'den çıkması mümkün değildi. Kıbrıs
konusunda alınan karar da İngiltere'nin bu etkisi sonucunda oluşmuştu. Çünkü İngiltere için
Kıbrıs önemini devam ettiriyordu.
2. ''EOKA'' Rum Terör Örgütünün Ortaya Çıkması
Diplomatik yollardan başarı elde edemeyeceğini anlayan Yunanistan ve Rumlar silahlı
mücadele planlarını uygulamaya koydular. 1951 yılında, Yunan ordusu mensubu Albay
Grivas, PEON ve OXEN adlı gençlik örgütlerini organize etmek için Kıbrıs'a gönderildi.
1953'te bu örgütler İngiliz idaresi tarafından kapatılınca,bu iki örgüt, ''Ethiniki Organosis
Kybriakon Agonistan'' yani EOKA adı altında gizli bir örgüte dönüştü.
26
EOKA Grivas'ın komutasında çalışarak, Kıbrıs'ın her tarafında teşkilatlandı. Yunan
hükümeti de EOKA'ya her türlü maddi ve manevi desteği sağladı. Rum terör örgütü EOKA'nın
kuruluş amacı sadece Enosis'i gerçekleştirmek değildi. Aynı zamanda adadaki kominizmi
(AKEL'i) de yok etmekti. 1 Nisan 1955'te patlayan ilk bombalar ile Rum terör örgütü faaliyete
geçti.
Başpiskopos Makarios EOKA
teröristleriyle dağda
EOKA baş
teröristi Grivas
3. 1955 Londra Konferansı (29 Ağustos-7 Eylül 1955)
Orta Doğu'da İngiltere'nin yerini almak ve Akdeniz'de etkin bir güç olmak isteyen ABD,
Enosis düşüncesini desteklemekteydi. İngiltere bölgedeki etkinliğini kaybetmek istemediği
için çıkış yolları aramaya başladı. Bir denge sağlamak ve Türkiye'yi Kıbrıs sorununa resmen
taraf yapmak için Londra'da bir konferans düzenledi.
1955 Londra Konferansı
İngiltere'nin çağrısı ile 29 Ağustos 1955'te Londra'da toplanan bu konferansa Türkiye,
Yunanistan ve İngiltere katıldı. Bu konferansta;
Yunanistan; Ada halkına self determinasyon hakkı verilmesini istedi. Böylece Enosis'e
ulaşmayı amaçlıyordu.
Türkiye; Adada iki ayrı halk bulunduğunu ve her iki halkın da self determinasyon hakkı
olduğunu savundu.
İngiltere; Kıbrıs'ın tümüne ihitiyacı olduğunu, adadan vazgeçemeyeceğini söyledi.
27
Grivas tarafından eğitilen EOKA mensupları, Enosis'e körükörüne bağlıydılar. EOKA
için ölümü dahi göze almışlardı.
Türkiye ve Yunanistan bu görüşlerini, bundan sonraki uluslararası görüşmelerde bir
tez olarak kullanmışlardır.Konferanstan somut bir sonuç alınamadı. Ancak Türkiye, Kıbrıs
konusunda resmen taraf oldu.
Konferanstan sonra Yunanistan Kıbrıs konusunu yeniden Birleşmiş Milletlere götürür.
Ancak konunun görüşülmesi Birleşmiş Milletler tarafından bir kez daha reddedilir. Bundan
sonra Kıbrıs'taki durum daha da gerginleşir. Bunun üzerine İngiltere daha sert önlemler
almak üzere adaya vali olarak 30 Ekim 1955'te İngiltere eski Genelkurmay Başkanlarından
Mareşal John Harding'i gönderir.
Ancak yeni Vali de tüm alınan sert tedbirlere rağmen adadaki Rum terör faaliyetlerini
engelleyemez.
Harding döneminde Yardımcı Polis (Auxiliary) Birlikleri oluşturulmuş, bu polis
birliklerine daha çok Türkler katılmıştır. Çünkü EOKA Rumları tehdit ederek bu birliklere
katılmalarını engellemiştir.
Türk Yardımcı Polisleri
ÖĞRENELİM
Türklerin yardımcı polis yazılma sebeplerinden birisi de bu dönemde adada
sivillerin silah taşımasının yasaklanmasıydı. Taşıyanlar idam cezası ile
cezalandırılıyorlardı. Türkler kendilerini savunmak maksadıyla silah taşıma hakkı elde
etmek için bu birliklere katılmışlardı.
Başpiskopos Makarios'un Rum tedhişçileri açıktan açığa desteklediğini ve uzlaşma
yolunda tüm teklifleri reddettiğini anlayan İngiliz Sömürge Yönetimi, 9 Mart 1956'da Makarios
ile diğer bölge Metropolitlerini Hint Okyanusu’nda bulunan Seyşel adalarına sürgüne
gönderdi. Buna rağmen adadaki Rum terör örgütünün faaliyetleri azalmamış tam aksine daha
da artmıştır.
B- EVKAF'IN TÜRKLERE DEVRİ
I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti ile İngiltere farklı gruplarda savaşa girdiği için,
İngiltere Kıbrıs’ı ilhak etti. Bununla birlikte Kıbrıs'taki vakıf mallarının denetimi de İngiliz
Sömürge Yönetimi’nin kontrolüne geçti. Bu dönemde evkaf malları İngiliz sömürge yönetimi
tarafından Türklerin yararına değil kendi çıkarları için kullanılmıştı.
28
1947 yılında İngiliz Valisi Lord Winster, Kıbrıs Türkleri'nin durumunu araştırmak için
Hukukçu Mehmet Zekâ başkanlığında bir “Türk İşleri Komisyonu” kurdurdu.
Bu Komisyon Mehmet Zekâ başkanlığında Rauf Raif Denktaş, Ahmet Pertev, Fadıl
Niyazi Korkut, Mustafa Dâna, Faiz Kaymak ve Suphi Kenan'dan oluşuyordu. Oluşturulan
komisyon Evkaf, müftülük, aile kanunu, eğitim ve seçimler konusunda bir rapor hazırladı. Bu
raporda yer alan Evkaf konusu daha sonra bu kurumun Türk toplumuna geri verilmesine
zemin hazırlamıştır. Diğer yandan Evkaf'ın Kıbrıs Türküne geri verilmesi için Dr. Fazıl Küçük
önderliğinde büyük bir mücadele verilmiştir.
Mehmet
Zekâ Bey
Büyük Han
C- TAKSİM TEZİ VE 27-28 OCAK OLAYLARI
1.Taksim Tezi
Taksim tezi ilk olarak 1955 yılında, Türkiye'de ''Forum Dergisi'' tarafından ortaya atıldı.
Fakat Taksim tezi, hem Türkiye hem de Kıbrıs Türkleri tarafından hemen benimsenmedi.
1958'de İngiltere ilk kez, Türk ve Rum toplumlarına ''ayrı ayrı self determinasyon hakkı''
verilmesi gerektiğini savunanlara, bunun sonucunun Taksim olabileceğini söyledi. Türkiye bu
açıklamaya olumlu tepki gösterip, taksim tezini benimseme yoluna gitti. Çünkü bu tez,
Enosis'e karşı öne sürülen tek tezdi. Bu gelişmelerden sonra gerek Kıbrıs'ta gerekse
Türkiye'de ''Ya Taksim,Ya Ölüm'' sloganı ile birçok miting düzenlendi.
Bu dönemde İngiltere'de Mac Millan başbakan olmuş ve Kıbrıs için yeni bir politika
izlenmeye başlanmıştır. İzlenen bu yeni politika çerçevesinde, Başpiskopos Makarios,
Kıbrıs'a dönmemek şartı ile serbest bırakılmıştır.
Bu yeni dönemde Harding'in yerine de Sir Hugh Foot Kıbrıs valisi olarak atanmıştır. Sir
Hugh Foot Kıbrıs'a yeni önerilerle gelmiş fakat bu öneriler tüm taraflarca reddedilmiştir. Sir
Hugh Foot'un valiliği sırasında, İngiliz askerleri ile Kıbrıs Türkleri ilk kez ciddi şekilde karşı
karşıya gelmişlerdir.
RALIM
ARAŞTI
Taksim tezi nedir? Kıbrıs Türkleri
taksim tezini neden desteklemişlerdir?
29
Bu mücadele sonunda İngiliz Sömürge Yönetimi 15 Nisan 1956'da Evkaf'ın yönetimini
Kıbrıs Türk halkına geri vermek zorunda kalır. Dr. Küçük Evkaf binasında yapılan bir törenle
Türk bayrağını göndere çekmiştir. Böylece uzun süren “Evkaf mücadelesi” başarıyla
tamamlanmıştır.
2.27-28 Ocak Olayları
Kıbrıs Türkleri taksim için büyük mücadeleler vermiştir. Bu amaçla 27-28 Ocak 1958
tarihlerinde ''Ya Taksim, Ya Ölüm'' sloganı ile Lefkoşa ve Mağusa'da mitingler düzenlenmiştir.
Bu mitingler sırasında, İngiliz yönetiminin sert müdahalesi sonucunda yedi soydaşımız şehit
olmuştur.
Adada yapılan mitinglerin dışında, Türkiye ve Londra'da da Türkler taksim mitingleri
düzenlemişlerdir.
27–28 Ocak 1958 Taksim mitingi
D- İLK DİRENİŞ ÖRGÜTLERİMİZ VE TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI'NIN
ORTAYA ÇIKMASI
1.İlk Direniş Örgütlerimiz
1 Nisan 1955'te faaliyete geçen Rum terör örgütü EOKA, eylemlerini İngilizlerin yanı
sıra Türklere de yönlendirdi. Kıbrıs Türkü de hem kendini korumak hem de Enosis'e karşı
mücadele yürütmek için silahlı oluşuma gitti. Bu amaçla Kıbrıs Türkünü korumak için ilk
direniş teşkilatı olan ''VOLKAN'' örgütü kurulmuştur. Bu dönemde Volkan örgütünden başka
Kara Çete, 9 Eylül Cephesi ve Kıbrıs Türk Mukavemet Birliği adlı direniş örgütleri de
kurulmuştur.
TMT ÖNCESİ TÜRK
DİRENİŞ ÖRGÜTLERİ
VOLKAN
KARA ÇETE
9EYLÜL
CEPHESİ
KIBRIS TÜRK
MUKAVEMET
BİRLİĞİ
2.Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT)'nın Ortaya Çıkması
Kıbrıs Türklerinin kurduğu ilk direniş örgütleri, Yunanistan tarafından eğitilmiş ve
tepeden tırnağa silahlandırılmış Rum terör örgütü karşısında yetersiz kalıyordu. Çünkü bu
teşkilatlar yeteri kadar personel, eğitim, silah ve donanıma sahip değildi.Bu nedenle EOKA
saldırılarına karşı direnebilecek güçlü bir teşkilata ihtiyaç vardı.
30
Rauf Raif Denktaş
Dr.Burhan Nalbantoğlu
Yeni ve düzenli bir örgütlenme oluşturmak amacıyla, 1957 yılının Temmuz ayında
Lefkoşa yakınlarındaki Eylence köyünde Dr. Burhan Nalbantoğlu, Rauf R. Denktaş ve
Türkiye'nin Lefkoşa elçiliğinde görevli Kemal Tanrısevdi bir araya geldi. Yapılan toplantı
sonucunda TMT'nin temelleri atılmış oldu.
TMT 1 Ağustos 1958'de resmen kuruldu. TMT'nin kurulmasını gerektiren başlıca
nedenler şunlardır;
1) EOKA'nın organize faaliyetleri karşısında Türk halkının can ve mal güvenliğini
sağlamak.
2) Türk halkını Enosis'e karşı örgütlemek.
3) Türkiye ile olan bağları güçlendirmek.
4) Halkımızın oluşturduğu bölgesel ve birbirinden bağımsız nitelikli direniş örgütlerini
tek çatı altında toplamak.
5) Uzun süreli direniş için halkın desteğini almak.
Kısacası TMT, Rum saldırıları karşısında Kıbrıs Türk halkını korumak için kurulan bir
teşkilattı.
3.TMT'nin Örgütlenmesi
1 Ağustos 1958'de resmen kurulan Türk Mukavemet Teşkilatı'na anavatan Türkiye de
destek vermiştir. TMT'nin askeri örgütlenmesini gerçekleştirmek için anavatan Türkiye'den
subaylar ve askeri malzeme Kıbrıs'a gönderilmiştir. Türkiye'den Kıbrıs'a gönderilen
subayların, Kıbrıs'ta güvenli bir şekilde çalışabilmeleri ve kimliklerinin ortaya çıkmaması için
kendilerine farklı görevler verilmiştir. Örneğin, TMT'nin askeri örgütlenmesini oluşturması için
Türkiye'den gelen Türk Silahlı Kuvvetleri mensubu Albay Ali Rıza Vuruşkan İş Bankası
müfettişi kimliği ile adaya gelmiştir.
Teşkilat kısa sürede gelişmiş ve hızla bütün adaya yayılarak, Kıbrıs Türk halkını
örgütlemeye başlamıştır. TMT mensupları teşkilata büyük bir titizlikle seçiliyor, alınanlar
Kuran-ı Kerim, Bayrak ve Silah üzerine yemin ediyorlardı.
Teşkilata alınan kişilerin bir kısmı eğitim için Türkiye'ye gönderilir, Ankara ve Antalya'da
kurulmuş olan özel kamplarda eğitim alırlardı. Buna “HASRETE GİTMEK” deniyordu.
Kıbrıs'ta oluşturulan eğitim kamplarında da TMT'nin yeni mensuplarına eğitim veriliyordu.
31
Türk Mukavemet Teşkilatı Amblemi
TMT'nin karşılaştığı önemli sorunlardan biri de silah temini idi. Bunun için özellikle
Türkiye'den, Erenköy, Karpaz ve Girne üzerinden gizlice silah ve cephane getiriliyordu.
Türkiye'den silah getiren TMT mensuplarına “BEREKETÇİ”, silahları dağıtan TMT grubuna
da “BOZPETEK” deniyordu.
TMT mensupları eğitimde
TMT'nin en üst kademesi Bayraktarlıktı. TMT’nin en üst rütbeli komutanına da
Bayraktar deniyordu. Bayraktar, Türkiye'den gönderilen üst rütbeli bir subaydı. Merkez’e bağlı
Sancaklar vardı. Sancakların başında da genellikle Türkiye'den gönderilen üst rütbeli
subaylar bulunurdu. Bunlara da “Sancaktar” denilirdi. İlk kurulan sancaklar Lefkoşa, Limasol,
Baf, Mağusa, Larnaka, Lefke, Erenköy ve Yeşilırmaktı.
TMT 11 sancaktan oluşuyordu
SERDARLI
Boğaz
NC
A
ET
1969
Serdarlı
HM
Lefkoşa
ĞI
ME
TMT mensupları eğitimde
Çİ
K
1975
SA
Mehmetçik
LEFKE
1958
Mağusa
Lefke
Erenköy
YESILIRMAK
Larnaka
BAF SANCAĞI
1964
1958
Yeşilırmak
Baf
32
Limasol
TMT Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla varlığını sonlandırmamış gizlemişti.
Teşkilatlanma devam ederken silah ve malzemenin büyük bir kısmı saklandı. 21 Aralık
1963'te başlayan Rum saldırıları karşısında Mücahit teşkilatı olarak yeniden ortaya çıktı ve
Türk halkını savunmaya başladı. Cumhuriyet'in kuruluşu ile dağıtılmayan ve teşkilatlanmaya
devam eden TMT böylece Rum saldırıları karşısına, hazır güç olarak çıkmıştı.
ÖĞRENELİM
TMT YEMİNİ
Kıbrıs Türkü'nün yaşayış ve hürriyetine, canına, malına ve her türlü anane ve mukaddesatına,
her nereden ve kimden olursa olsun, vaki olacak tecavüzlere karşı koymak için kendimi Türk milletine
adadım. Ölüm dahi olsa, verilen her vazifeyi yapacağım. Bildiğim, gördüğüm, işittiğim ve bana emanet
edilen her şeyi, canımdan çok aziz bilip, sonuna kadar muhafaza edeceğim. Gördüklerimi, işittiklerimi,
hissettiklerimi ve bana emanet edilenleri, hiç kimseye ifşa etmeyeceğim. İfşaatın bir ihanet sayılacağını
ve cezasının ölüm olacağını biliyorum. Yukarıda sıralanan hususları harfiyen tatbik edeceğime şerefim,
namusum ve bütün mukaddesatım üzerine söz verir, ant içerim.
E- İNGİLTERE'NİN KIBRIS SORUNUNA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
1.Radcliffe Anayasası (19 Aralık 1956)
1956 yılında Mısır, Süveyş kanalını ulusallaştırdı. Bunun üzerine İngiltere, Fransa ve
İsrail Mısır'a savaş açtı. İngiltere'nin Kıbrıs'a egemen olması bu savaşta işini kolaylaştırdı.
Kendi özel çıkarlarını korumak isteyen İngiltere, ABD'den ayrı hareket etti. Yapılan savaşı
Mısır'ın kazanması İngiltere, Fransa ve İsrail açısından bir bozgun oldu. İşte bu dönemde
İngiltere , bir anayasa uzmanı olan Lord Radcliffe tarafından hazırlanan yeni anayasal reform
önerisini açıkladı.
Radcliffe'in hazırladığı anayasa tasarısı 19 Aralık 1956'da İngiltere ve Kıbrıs'ta ilan
edildi.
33
MÜCAHİTLER
Radcliffe'in hazırladığı Kıbrıs Anayasası ana hatlarıyla şöyledir;
íAnayasanın devamı süresince ada İngiliz egemenliğinde kalacaktı.
íDışişleri, savunma ve iç güvenlik konularının tümü valinin yetkisinde olacaktı.
íKıbrıs halkının seçilmiş temsilcilerine yetkili bir şekilde muhtariyet verilecekti.
íKıbrıs'ın 36 vekilden oluşan bir parlementosu olacak, bunların 6'sı Türk, 24'ü Rum
ve 6'sı da Vali tarafından tayin edilecekti.
Yunanistan ve Rumlar bu teklifi, self determinasyon hakkını içermediği için kabul
etmediler. Türkiye ve Kıbrıs Türkleri ise bu teklife olumlu yaklaşarak öncelikle adadaki
şiddetin durdurulmasını talep ettiler. Hatta Türkiye, Anayasa uzmanı Prof. Dr. Nihat Erim'i
Türk tarafının görüşlerini bildirmesi için İngiltere'ye gönderdi. Tüm çabalara rağmen bu
anayasa Kıbrıs'ta uygulanamadı.
2.Mac Millan Planı (19 Haziran 1958)
1958 yılı Kıbrıs'ın en buhranlı dönemi oldu. Toplumlararası çarpışmalar tüm şiddetiyle
sürdü. EOKA terör örgütünün faaliyetleri artarak devam etti. Bütün bunlar olurken İngiltere,
Kıbrıs'taki egemenliğini devam ettirebilmenin yollarını arıyordu. Bu amaçla İngiltere
Başbakanı Harold Mac Millan Kıbrıs'ın yönetimi için yeni bir plan açıkladı. Bu planın önemli
maddeleri şunlardır;
íKıbrıs'ta biri Türk milletvekillerinden, diğeri de Rum milletvekillerinden oluşacak iki
Temsilciler Meclisi kurulacak; her meclis kendi halkını ilgilendiren sorunlarla uğraşacaktı.
íTürkiye ve Yunanistan, bu planın yürüyebilmesi için birer temsilci atayacaklardı. Bu
temsilciler, Vali ile birlikte Kıbrıs'ın yönetimine fiilen katılacaklardı. Türkiye ve Yunanistan
Kıbrıs'ın yönetiminde ortak taraflar olarak kabul edileceklerdi.
íCemaat işlerinden başka adanın genel yönetimi için bir meclis (komisyon) kurulacak
ve o meclisin başkanı Vali olacak, Türk ve Yunan Hükümetlerinin temsilcisi bulunacak, dördü
Kıbrıs Rumlarından ve ikisi de Kıbrıs Türklerinden olmak üzere 6 kişilik bir Bakanlar Kurulu
oluşturulacaktı.
íİngiltere hükümeti; Türk ve Rumların isteklerine göre, İngiliz uyruğuna ilaveten
Türkler için Türk, Rumlar için de Yunan uyruğuna girme hakkını tanıyacaktı.
íPlan kabul edildiği takdirde, Kıbrıs'ın statüsü 7 yıl devam edecekti.
7 yıl sonunda İngiltere kendisine verilecek üsler karşılığında adanın idaresini taraflara
bırakacaktı. Bu plan ile İngiltere adanın yönetimine Türkiye ve Yunanistan'ı da ortak etmek
istiyordu. Böylece İngiltere Kıbrıs'taki varlığını devam ettirecekti.
Rumlar ve Yunanistan bu planı, self determinasyon hakkını tanımadığı ve Türkiye'nin
de yönetime katılmasına imkan sağlayacağı için kabul etmediler. Türkiye ise ''Taksim Tezi''
sürekli kalmak üzere, şartlı olarak planı desteklemeyi kabul etti.
Mac Millan planının açıklanmasından sonra Kıbrıs'taki terör hareketleri daha da arttı.
EOKA terör örgütü Türklere karşı saldırılarını artırıp,bir çok Türkü şehit etti. İşte bu günlerde
TMT kuruldu(1 Ağustos 1958).
34
3- NATO'nun Kıbrıs'la İlgilenmesi
NATO üyesi İngiltere Kıbrıs'taki varlığını devam ettirmek istiyordu. Bunu da adada
kendisine verilecek üsler karşılığında, adaya bağımsızlık vermeyi teklif ederek yaptı. Bu
dönemde Kıbrıs'taki durumla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB) de ilgilenmeye
başlamıştı. Bu durum adaya önem veren NATO'yu da devreye soktu. NATO, İngiltere, Türkiye
ve Yunanistan'dan Kıbrıs'taki sorunların çözülmesini istiyordu. Bu dönemde NATO Genel
Sekreteri Paul Henry Spaak, Kıbrıs için taraflara önerilerde bulunuyordu. Uluslararası büyük
güçlerin devreye girmesiyle Kıbrıs konusunda önemli adımlar atılmaya başlandı. Türkiye ve
Yunanistan NATO üyesi ülkelerdi. NATO, özellikle Türkiye ve Yunanistan gibi SSCB'ye karşı
önemli bir hat oluşturan bu iki üyesinin çatışmasını istemiyordu. Bu sebeple NATO, Türkiye ile
Yunanistan ve İngiltere arasındaki görüşmeleri başlatma görevini üzerine aldı.
Nato üyesi İngiltere, adadaki soruna çözüm bulabilmek için, değişik dönemlerde çeşitli
girişimlerde bulundu. Kıbrıs'ın askeri valisi yerine sivil vali atadı. Adaya özerklik vermek için
Türkler ve Rumlarla ayrı ayrı görüştü. Radcliffe Anayasası ile Mac Millan planını hazırladı.
Ancak Rum-Yunan ikilisinin olumsuz tavırlarından dolayı, bu çözüm önerileri uygulanamadı.
1958 yılında terörün şiddetlenmesi sonucunda Kıbrıs'ta durum çok kötüleşmiş, Türk-Yunan,
İngiliz-Yunan ilişkileri gölgelenmiştir. Bu durum NATO'nun Doğu Akdeniz'deki sağ kanadının
durumunu sarsmıştır. Bundan dolayı bir yandan ABD'nin, diğer yandan da NATO'nun baskısı
ve aracılığı ile Türkiye ve Yunanistan arasında ikili görüşmelere girişilmiştir.
Nato Genel Kurul Toplantısı
35
Bu amaçla Paris'te, 20 Mart 1957'de resmî bir açıklama yapıldı. Ancak NATO Genel
Sekreteri'nin arabuluculuk önerisine, Türkiye ve İngiltere'nin olumlu cevap vermesine karşılık,
Yunanistan olumsuz cevap verdi.
OKUMA PARÇASI
NATO NEDİR?
NATO; Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nün kısaltılmış adıdır. NATO'nun
kuruluş amacı, II. Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle doğudaki Sovyetler Birliği'nin askerî
gücüne karşı bir güç birliği sağlamaktı.
NATO, 4 Nisan 1949 tarihinde, Amerika Birleşik Devletleri'nin Washington
kentinde, ABD, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollânda, İngiltere, İtalya, İzlanda,
Kanada, Lüksemburg, Norveç ve Portekiz'in katılımıyla 12 ülke arasında imzalanarak
kurulmuştur. Türkiye ve Yunanistan NATO'ya 1952'de, Almanya 1955'te, İspanya ise
1982'de katılmıştır. NATO'nun yönetim birimi kuzey Atlantik Konseyi'dir. Merkezi
Belçika'nın başkenti Brüksel'de olan topluluk, üye ülkelerin bakanları düzeyinde yılda
bir kere, üye ülkelerin temsilcileri düzeyinde haftada bir kere toplanır. Topluluğun
başkanı genel sekreterdir.
Üye ülkeler kendi ordularıyla NATO'nun askerî gücüne kaynak oluşturmaktadır.
Askerî komite örgütün askerî gücüne ait plân ve projelerini yürütmektedir. NATO'nun
ekonomik ve siyasî sorunlarla ilgilenen komiteleri de bulunmaktadır.
OKUMA PARÇASI
TMT büyük bir gizlilik içerisinde
faaliyetlerini sürdürmek için
değişik zamanlarda değişik
şifreler kullanmıştır:
Yayla
: Merkez yani Lefkoşa
Petek
: Bölük
Çanaklama : Silahları saklama
Arı
: TMT mensubu
İğne Ucu
: Tabanca mermisi
Kovan
: Tabur
Sarı Petek : Piyade bölüğü
Oğul
: Takım
İğne
: Tabanca
Çivi
: Piyade tüfeği
36
1)Aşağıdaki devletlerden hangisi 1955 Londra Konferansına katılmamıştır?
a) İngiltere
b)Rusya
c)Türkiye
d)Yunanistan
2)Evkaf'ın Türklere devri mücadelesinde Kıbrıs Türklerinin durumunu araştırmak için
kurulan Türk İşleri Komisyonu'nun başkanı aşağıdakilerden hangisidir?
a)R.Raif Denktaş
b)Kemal Tanrısevdi
c)Osman Örek
d)Mehmet Zeka
3)Aşağıdakilerden hangisi TMT'nin kurulmasını gerektiren sebeplerden biri
a)Türk halkını Enosise karşı örgütemek
c)Rumları yok etmek
b)Türkiye ile olan bağları güçlendirmek
d)EOKA'ya karşı Türkleri korumak
4)Aşağıda verilen kelimeleri uygun boşluklara yazınız.
Rıza Vuruşkan
Bozpetek
Volkan
1 Nisan1955
Bereketçi
Grivas
--EOKA rum terör örgütü ………………………….. tarihinde faaliyete geçti. Lideri
………………tır.
--Kıbrıs Türkünü korumak için kurulan ilk direniş örgütümüz…………………………….dır.
--TMT'nin askeri örgütlenmesini …………………………………………..yaptı.
--Türkiye'den silah getiren TMT mensuplarına…………………………………. silahları dağıtan
TMT grubuna da ………………………………………………. Denirdi.
5)Taksim Tezi nedir?Neden böyle bir tez ortaya çıkmıştır?
6) Makarios İngilizler tarafından neden ve nereye sürgün edilmiştir?
37
değildir?(5p)
NOT
38
IV. ÜNİTE:
KIBRIS
CUMHURİYETİ
1- “Üs” ne demektir? Adamızdaki İngiliz üslerinin bugünkü
durumunu araştırınız.
2- Garanti anlaşmasının günümüzdeki önemini araştırıp
arkadaşlarınız ile paylaşınız.
A- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI
Kıbrıs ile ilgili taraflar arasında yapılan görüşmelerden sonra Kıbrıs'ta iki toplumlu
bağımsız bir cumhuriyet kurulması kararı alınmıştır. İngiltere, kendisine adada üsler verilmesi
koşulu ile Kıbrıs'ta bağımsız bir cumhuriyet kurulmasına razı olmuştur. Böylece İngiltere
adadaki varlığını sürdürmüş olacaktı.
1.Zürih Antlaşması
Türkiye ve Yunanistan arasında yapılan ikili görüşmeler sonucunda, Kıbrıs sorununu
çözümlemek için Türkiye Başbakanı Adnan Menderes ve Yunan Başbakanı Konstantin
Karamanlis Zürih'te bir araya geldiler. 11 Şubat 1959'da iki taraf arasında görüş birliği oluştu
ve Zürih Anlaşması imzalandı. Taraflar nihai anlaşmanın imzalanması için de Londra'da tekrar
bir araya gelme konusunda mütabakata vardılar.
2- Londra Konferansı ve Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması
17 Şubat 1959'da Kıbrıs Cumhuriyeti nihai antlaşmasını hazırlamak için Londra
Konferansı başladı. Konferansa Türkiye'yi temsilen Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu,
Yunanistan'ı temsilen Başbakan Konstantin Karamanlis, Dışişleri Bakanı Evangelos Averof,
İngiltere'yi temsilen Başbakan Lennox Boyd, Selyvn Lloyd, Kıbrıs Valisi Hugh Foot, Kıbrıs
Türklerini temsilen Dr. Fazıl Küçük, Rauf R. Denktaş, Osman Örek ve Rumları temsilen de
Başpiskopos Makarios katıldı.
ÖĞRENELİM
Türkiye Cumhuriyeti başbakanı Adnan Menderes bu konferansa giderken
uçağı Londra havaalanına inerken düşmüş, yaralandığı için görüşmelere
katılamamıştır.
Görüşmeler sonucunda 19 Şubat 1959'da tarafların mutabık kaldığı 27 maddelik
Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmanın önemli maddeleri şunlardır:
1. Kıbrıs Devleti, “Başkanlık” sistemine dayanan bir “Cumhuriyet” olacaktır.
Cumhurbaşkanı Rum; Cumhurbaşkanı Yardımcısı Türk olacak ve genel oy verme
yöntemiyle , adadaki Rum ve Türk toplumları tarafından ayrı ayrı seçileceklerdir.
2. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin resmi dilleri Rumca ve Türkçe olacaktır. Yasama ve idari
belgeler ve dokümanlar iki resmi dilde yazılacak ve yayınlanarak ilan edilecektir.
3. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından
birlikte seçilecek tarafsız bir desen ve renkte, kendine özgü bayrağı olacaktır. (Kıbrıs
Cumhuriyeti bayrağını Türk sanaçı İsmet Vehit Güney çizmiştir.)
4. Yürütme erki, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısında toplanacaktır. Bu
maksatla, 7 Rum ve 3 Türkten oluşan bir Bakanlar Konseyi (Kurulu) oluşturulacaktır.
5. Yasama erki, genel seçim hakkına uygun olarak, 5 yıl için % 70 Rum ve % 30 Türk
oranında Türk ve Rum Toplumları tarafından ayrı ayrı seçilecek olan Temsilciler Meclisine
verilecektir.
6. Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısının, Türkiye ve Yunanistan'ın birlikte
katıldığı ittifaklara ve uluslararası kurumlara Kıbrıs Cumhuriyetinin de katılması dışında,
savunma, güvenlik konuları ve dış işleriyle ilgili herhangi bir yasa veya karara karşı, ayrı ayrı
veya birlikte kullanılmak üzere nihai veto hakları olacaktır.
40
7. Her toplum, kendisi tarafından saptanacak sayıda temsilciden oluşan bir Cemaat
Meclisi’ne sahip olacaktır.
Cemaat Meclisleri, toplum gereksinimlerini ve denetimi kendilerine ait bulunan kurum
ve cemiyetlerin gereksinimlerini karşılamak için, kendi toplum bireylerini vergilendirme
hakkına sahip olacaktır.
8. Kamu hizmetleri % 70 Rumlardan ve % 30 Türklerden oluşacaktır.
9. Silahlı kuvvetlerin, jandarma ve polis kuvvetlerinin Komutan ve yardımcıları,
Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından birlikte atanacaklar. Bu
komutanlardan birisi Türk olacaktır. Komutan ve yardımcıları aynı topluma mensup
olmayacaklardır.
10. Zorunlu askerlik hizmeti, ancak Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısının
bu konuda anlaşmaya varması sonucu gerçekleşebilir.
Kıbrıs'ın % 60'ı Rum % 40'ı Türk'ten oluşan iki bin kişilik bir ordusu olacaktır.
Tarafsız Yargıç, Mahkemeye başkanlık edecek ve iki oya sahip olacaktır.
12. Kıbrıs'ın en büyük beş kentinde, bu kentlerde oturan Türkler tarafından ayrı
belediyeler kurulacaktır.
Taraflar Kıbrıs Cumhuriyeti antlaşmasını imzalıyor
41
11. Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından birlikte atanacak iki
Rum; bir Türk ve bir tarafsızdan oluşan bir Yüksek Mahkeme kurulacaktır.
3- Garanti Antlaşması
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin varlığını korumak, cumhuriyetin devamlılığını sağlamak amacı
ile ; Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında Garanti Antlaşması
imzalandı. Böylece Anavatan Türkiye, İngiltere ve Yunanistan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin
Garantör Devletleri durumuna geldiler. Bu antlaşmaya göre:
1-Kıbrıs Cumhuriyeti bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve anayasaya saygı
göstermeyi üzerine almıştır. Kıbrıs Cumhuriyeti herhangi bir devletle siyasi ve ekonomik
birleşmeye katılmayacağını garanti eder. Ayrıca adanın herhangi bir devletle tamamen veya
kısmen birleşmesi veya taksimi yasaklanmıştır.
2- Türkiye, Yunanistan ve İngiltere Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsızlık, toprak
bütünlüğü, güvenliği ve anayasa maddeleri ile kurulan düzeni tanır ve garanti eder. Türkiye,
Yunanistan ve İngiltere Kıbrıs Cumhuriyeti’nin doğrudan veya dolaylı herhangi bir devlet ile
birleşmesini veya adanın taksimini güden herhangi bir girişimi önlemeyi garanti eder.
3- Bu anlaşmanın maddelerine uyulmaması durumunda Türkiye, Yunanistan ve
İngiltere birbirleriyle danışmalarda bulunmayı garanti ederler. Eğer tarafların birlikte hareket
etmesi mümkün olmazsa taraflar anayasa maddelerinin uygulanması için tek başlarına
harekete geçme yetkisine haizdirler.
4-Bu anlaşma imzalandığı tarihten itibaren yürürlüğe girer. Taraflar ayrıca bu
antlaşmayı en kısa zamanda Birleşmiş Milletler Sekreterliği’ne tescil ettireceklerdir.
ÖĞRENELİM
Garantör; Güvence veren ve bunun gerçekleşmesini gözeten ve denetleyen
kimse, kuruluş veya devlet demektir.
42
4- Askerî İttifak Antlaşması
Dikelya
Ağrotur
Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan arasında bir de askeri işbirliği antlaşması
imzalanır. Bu antlaşma ile Kıbrıs Cumhuriyeti ile Türkiye ve Yunanistan askeri olarak işbirliği
içerisinde olacaktı. Böylece NATO, Askerî İttifak Antlaşması ile tarafları kendi çıkarları
doğrultusunda askerî işbirliği yapmak mecburiyetinde bırakıyordu. Bu antlaşma ile;
1) Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan ortak çıkarları için işbirliği yapacaklardır.
Üç devlet bu anlaşma ile savunma konularında danışmalarda bulunmayı garanti ederler.
2) Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan tarafından üçlü bir karargah kurulacaktır.
3) Üçlü karargâha Yunanistan 950, Türkiye ise 650 kişilik bir subay, astsubay ve er
birliği ile katılacaktır.
4) Adı geçen Türk ve Yunan subaylar Kıbrıs Ordusu’nun eğitiminden sorumlu
olacaklardır.
5) Üçlü karargâhın komutanlığı Türkiye ve Yunanistan hükümetleri ile Kıbrıs
Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı yardımcısı tarafından birlikte atanacak
Kıbrıslı Türk ve Yunanlı bir general tarafından bir yıl süreyle ve sıra ile yapılacaktır. Ayrıca bu
antlaşma ile İngiltere'ye Ağrotur ve Dikelya'da toplam 99 mil karelik iki üs verilecek ve bunun
dışındaki tüm Kıbrıs toprakları Kıbrıs Cumhuriyeti'ne devredilecektir.
43
1959 yılında yapılan askeri
ittifak antlaşmasına göre
İngiliz üsleri
B- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞU
1- Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kuruluşu ve İlânı
Zürih ve Londra Antlaşmaları’nın imzalanmasıyla Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluş
çalışmaları da başladı.
3 Aralık 1959'da Dr. Fazıl Küçük tek aday olarak Cumhurbaşkanı Yardımcılığına, 14
Aralık 1959'da da Başpiskopos Makarios Cumhurbaşkanlığına seçildi. Kıbrıs Cumhuriyeti
Anayasası 6 Nisan 1960'da imzalanmış ve İngiltere Parlementosu da 21 Temmuz 1960'da
Kıbrıs'ın bağımsızlığını kabul etmiştir.
16 Ağustos 1960'ta Kıbrıs Cumhuriyeti resmen ilan edildi. Aynı gün son İngiliz valisi Sir
Hugh Foot da adadan ayrıldı.
Temsilciler Meclisi Başkanlığına Glafkos Klerides, yardımcılığına Dr. Orhan
Müderrisoğlu, Türk Cemaat Meclisi Başkanlığına da Rauf Raif Denktaş seçilir. Cumhuriyetin
ilk Savunma Bakanı Osman Örek, Sağlık Bakanı Niyazi Manyera, Tarım ve Doğal Kaynaklar
Bakanı da Fazıl Plümer olur.
Yüksek mahkeme başkanlığına Alman Prof. Dr. Ernst Forsthoff, yardımcılığına da Dr.
Heinze getirilir.
Tarım ve Doğal
Kaynaklar Bakanı
Fazıl Plümer
Sağlık Bakanı
Niyazi Manyera
Savunma Bakanı
Osman Örek
Geçici komite döneminde Vali Foot’un başkanlığında yapılan toplantıda Makarios,
Dr. Fazıl Küçük ve Bakanlar bir arada
44
2- Türk ve Yunan Birliklerinin Kıbrıs'a Çıkmaları
Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı aramızda
Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı aramızda
45
Askerî İttifak Antlaşması gereğince, 16 Ağustos 1960'da Türkiyeden 650,
Yunanistandan 950 askerden oluşan birlikler Mağusa Limanı’ndan Kıbrıs’a çıktılar.
Kahraman alayımız binlerce Kıbrıs Türkü’nün coşkulu gösterileriyle karşılandı. Böylece 82
yıllık özlemin sonunda, kahraman Türk ordusunun temsilcisi olan Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı,
Kıbrıs Türkü ile yeniden kucaklaştı. Buna karşılık Yunan askerleri rıhtımda protokol ve çok az
sayıda Rum tarafından karşılanmıştır. Kıbrıs Türk Kuvvetleri alayı aynı gün Lefkoşa'da da
büyük bir törenle karşılanarak karargâhına yerleşti.
1)Aşağıda birbiriyle ilişkili olan kavramları eşleştiriniz.
--İngiltere'nin Son İngiliz Valisi
--6 Nisan 1960
--Kıbrıs Cumhuriyeti'nin İlanı
--Ernst Forsthoff
--Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Anayasası'nın Kabulü
--16 Ağustos 1960
--Yüksek Mahkeme Başkanı
--Sir Hugh Foot
2) Aşağıdaki boşlukları uygun şekilde doldurunuz.
a)Kıbrıs Cumhuriyeti…………………….ve …………………………anlaşmaları ile kurulmuştur.
b)Kıbrıs Cumhuriyeti…………………………tarihinde kuruldu.Cumhurbaşkanlığına……..
………………. yardımcılığına ise……………………………………………. Seçildi.
c)Türk ve Yunan birlikleri …………………………………… anlaşması gereğince
……………………… limanından adaya çıktılar.Türkiye'den gelen birliklerin adı
……………………………………………..idi.
d)Kıbrıs Cumhuriyeti'nin devamlılığı ……………………………..…… anlaşması ile teminat
altına alındı.
e)…………………….. , ……………………… ve ……………………….. Kıbrıs'taki garantör
devletlerdir.
3)Kıbrıs Cumhuriyeti'nde Türklere verilen bakanlıkları ve bakanlarını yazınız.
4)Londra Anlaşması'na göre Cumhuriyetin Ordusu nasıl olacaktı?
46
V. ÜNİTE:
CUMHURİYETİN
KURULUŞUNDAN
21 ARALIK 1963'E
KADAR OLAN
GELİŞMELER
1- Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde iki toplum arasında
birçok sorun yaşanmıştır. Bu sorunların temelinde yatan nedenleri
araştırıp, sınıfınızda tartışınız.
2- VETO nedir? Araştırınız.
A- CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELER
V. ÜNİTE: CUMHURİYETİN KURULUŞUNDAN 21 ARALIK 1963'E KADAR OLAN GELİŞMELER
1- Cumhuriyet’e Karşı Rumların Tutumu
16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs'ta yönetim şekli Cumhuriyet olan bir devlet kurulmuş,
ancak bir millet oluşturulmamıştı. Adanın Rum toplumu da bunu sık sık vurguluyordu. Adada
farklı din, dil, ırk ve karakterde iki toplum vardı. Rumlar azınlık olarak gördükleri Türklere
kendileriyle eşit şartlarda haklar verilmesine razı değillerdi. Cumhuriyetin ilanını Enosis'e
giden yolda bir sıçrama tahtası olarak gören başta Makarios olmak üzere Rumlar, henüz yeni
doğan Cumhuriyeti benimsemediklerini vurguluyorlardı.
Rumlar, Cumhuriyet kurulur kurulmaz Enosis'i gerçekleştirmek için İçişleri Bakanı
Polikarpos Yorgacis, Nikos Sampson ve Vasos Lissaridis başkanlığında silahlı örgütler
kurmaya başladılar.
2- Cumhuriyet’e Karşı Türklerin Tutumu
Kıbrıs Türkleri, Rumlara göre Cumhuriyet’i daha çok benimsemişlerdi. Bunun önemli
sebepleri şunlardır:
íCumhuriyet, iki halkın ortak egemenliğine ve yönetimine dayalıydı.
íTürk askeri Kıbrıs'a geri gelmişti.
íAnavatan Türkiye, garantör devlet olarak resmen Kıbrıs Türkü'nün yanındaydı.
íKamu hizmetinde % 30'luk bir hak kazanılmıştı.
íOrduda % 40'lık bir hak kazanılmıştı.
Bütün bunlara rağmen Kıbrıs Türkü, Rumlara tam anlamıyla güvenemeyeceğini
biliyordu. Bu sebeple TMT dağıtılmamış ve örgütlenmesine gizlice devam edilmişti. Silah ve
cephanenin büyük bir kısmını da gerekli tedbirleri alarak gizlemişlerdi. Çünkü, Kıbrıs'taki
taraflar kendi istekleri ile bir devlet kurmamışlardı. Bu da taraflar arasında güvensizliğin
devam etmesine neden oluyordu. Türk toplumu da bu durumun farkındaydı. Bir gün Rumların
Cumhuriyet’i yıkma girişiminde bulunacaklarını tahmin ediyorlardı.
B- CUMHURİYET DÖNEMİNDE İKİ TOPLUM ARASINDA ORTAYA
ÇIKAN SORUNLAR
Cumhuriyet'in kuruluşunun ilk yıllarında Rumların samimiyetsizliği iki toplum arasında
önemli sorunların doğmasına sebep olmuştu. Çünkü Rumlar bağımsızlık değil, Yunanistan'a
ilhak istiyorlardı. Ayrıca bizi azınlık olarak görmekte ve bize verilen hakların gereğinden fazla
olduğunu düşünmekteydiler. Rumların sebep olduğu sorunlar:
İKİ TOPLUM ARASINDA
OLUŞAN SORUNLAR
BELEDİYELER
SORUNU
ANAYASA
MAHKEMESİ
SORUNU
ORDU
SORUNU
KAMU
GÖREVLERİNDE
%70-%30
TEMSİLİYET
SORUNU
48
VERGİ
SORUNU
VETO HAKKI
SORUNU
Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması’na göre Kıbrıs'ın en büyük beş kentinde (Lefkoşa,
Limasol, Larnaka, Baf ve Mağusa) Türkler ayrı belediyeler kuracaklardı. Ancak
Cumhurbaşkanı ve Temsilciler Meclisi Başkanı ayrı belediyelerin kurulması ile ilgili kanunun
çıkmasını temsilciler meclisindeki çoğunlukları sayesinde engelliyorlardı. Rumlar, Birleşik
belediyelerin kurulmasını istiyorlardı. Rumların bu tavrı karşısında Kıbrıs Türkleri 29 Aralık
1962'de Türk Cemaat Meclisi’nde adı geçen beş şehirde ayrı Türk belediyelerinin kurulması
hakkında kanun çıkararak uygulamaya koydu. Rumlar, Türk belediyelerinin kurulmasını ve
çalışmasını engellemek için her türlü çareye başvurmuşlardı. Ayrı Türk Belediyeleri
Kanunu’nun Türk Cemaat Meclisi tarafından çıkarılması konusunu Rumlar Anayasa
Mahkemesine şikâyet ettiler. Türkler de ayrı belediyelerle ilgili kanunun Temsilciler
Meclisi’nden çıkarılmamasını Anayasa Mahkemesi’ne şikâyet etmişlerdi.
2- Anayasa Mahkemesi Sorunu
Anayasa Mahkemesi Türk ve Rumların belediyeler konusunda yaptıkları şikayetleri
değerlendirerek Türk Cemaat Meclisi’nin ayrı belediyelerle ilgili çıkardığı yasayı anayasaya
aykırı bulur. Ancak Temsilciler Meclisi’nin de ayrı belediyelerin kurulmasını öngören yasayı
biran önce çıkarması gerektiğine karar verir. Anayasa Mahkemesi’nin belediyelerle ilgili
aldığı karar, Rumlar için büyük bir darbe olur. Rumlar bu karardan sonra Yüksek Anayasa
Mahkemesi başkanı ve yardımcısı için asılsız iddialarda bulunmaya ve onları ölümle tehdit
etmeye başlarlar. Bunun üzerine Yüksek Mahkeme Başkanı Alman Prof.Dr. Forsthoff ve
yardımcısı Alman Dr. Heinze görevlerinden istifa ederek ülkelerine dönerler. İki hukukçu bu
durumu ülkelerinde düzenledikleri bir basın toplantısı ile de tüm dünyaya duyurmuşlardır.
ÖĞRENELİM
ANAYASA MAHKEMESİ NEDİR?
Yasaların anayasaya uygun olup olmadığını
d e n e t l e y e n e n y ü k s e k y a r g ı o r g a n ı d ı r. D i ğ e r
mahkemelerden farkı, yalnızca yargı hak ve yetkisini
kullanan bir organ değil, aynı zamanda anayasayı ve
anayasal düzeni, temel hak ve özgürlükleri koruyan bir
oluşumdur. Anayasa mahkemesi hiçbir makama bağlı
değildir.
49
1- Belediyeler Sorunu
3- Ordu Sorunu
Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasasının 14. maddesine göre, Cumhuriyet'in %60'ı Rum ve
%40'ı Türklerden oluşan 2000 kişilik bir ordusu olacaktı. Bu yasaya rağmen Rumlar, Türklere
nüfus oranına göre çok fazla hak verildiğini iddia ederek ordunun kurulmasını sürekli
engellemeye çalıştılar.
Ancak Rumların bütün engellemelerine rağmen Ordu Yasası 20 Ocak 1961'de
çıkarıldı. Rumların “en küçük birliğe kadar ordunun karma olmasını” istemeleri üzerine sorun
iyice tırmandı. Türk tarafı en azından bölüklerin ayrı olmasını istiyordu. Çünkü iki toplum
arasında dil, inanç ve gelenek farkı vardı. Rumlar isteklerinde direnince Cumhurbaşkanı
Yardımcısı Dr. Fazıl Küçük Rumların bu tavrını veto etti. Böylece ordunun kurulması
tamamlanamadı.
4- Kamu Görevlerinde Temsiliyet Sorunu
Cumhuriyet döneminin bir diğer önemli sorunu da devlet hizmetlerinde Kıbrıs Türkü’ne
tanınmış olan %30'luk hakkın sürekli olarak Rumlar tarafından çiğnenmesiydi. Memurların
atamasını yapan, 7 Rum ve 3 Türk üyeden oluşan Kamu Hizmeti Komisyonu’nda Rumların
sayıca üstün olmaları sonucunda Türklerin hakkı çiğneniyordu. Terfi işlerinde de aynı sıkıntı
görülüyordu. Türk memurların terfi sırası atlanmakta ve Rum memurlar kritik yerlere terfi
ettirilmekteydi.
Temsilciler Meclisi
5- Vergi Sorunu
Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasına göre yenisi yürürlüğe girinceye kadar eski vergi
yasalarının yürürlükte kalması öngörülmüştü. Rumlar 1960 yılı Aralık ayı sonunda “Vergi
Koyan Kanun 1960” adıyla yerine yenisi konuncaya kadar eski vergi sisteminin devamını
emreden bir yasa teklifini Temsilciler Meclisi’ne sundular. Türk milletvekilleri bu yasa tasarısını
reddetti. Uyuşmazlık sebebiyle ne yeni yasa çıkarılabildi ne de eskisinin süresi uzatılabildi.
50
Bu durum karşısında Türk Cemaat Meclisi Aralık 1961'de “Şahsi Vergiler Yasası”nı
çıkardı. Bu yasayla Türk halkı gelir vergilerini Türk Cemaat Meclisi'ne ödemeye başladı.
Cumhurbaşkanı Muavini Dr. Fazıl Küçük, Kıbrıs Ordusunun kurulmasına ilişkin kararı
veto etti. Bu durum iki toplumun liderleri arasında gerginliğe yol açtı.
C- CUMHURBAŞKANI MAKARİOS'UN ANAYASA DEĞİŞİKLİK ÖNERİSİ
16 Ağustos 1960 tarihinde ilan edilen Kıbrıs Cumhuriyeti, iki eşit halkın ortaklığına
dayanıyordu. Anayasada Türk halkının haklarının Rumlar tarafından gaspedilmesini önlemek
amacı ile bazı hükümler konulmuştu. Ancak Rumlar bizi azınlık olarak görmekte ve Türklere
anayasa ile verilen hakların gereğinden fazla olduğunu düşünmekteydiler. Cumhuriyet
dönemi süresince Türklerin anayasal hakları uygulanmamış, engellenmiş ve gaspedilmek
istenmiştir.
Bu amaçla Cumhurbaşkanı Makarios Türklere 13 maddelik anayasa değişiklik önerisi
sundu. Bu öneri ile Türklerin çok önemli olan haklarını ellerinden alarak onları azınlık bir
toplum durumuna düşürmek ve sonra da enosisi gerçekleştirmek istemiştir. Makarios'un
yaptığı bu değişiklik teklifi ile Türkler azınlık konumuna düşürülmek isteniyordu. Bu sebeple
ana vatanımız bu teklifi 6 Aralık 1963 tarihinde reddettiğini açıkladı. Bu durumun ardından
Makarios önderliğindeki Rumlar, Kıbrıs Türkünü yok ederek Enosis'i gerçekleştirecek Akritas
Planı’nı 21 Aralık 1963'te uygulamaya koydular.
51
6- Veto Hakkı Sorunu
ÖĞRENELİM
Makarios’un Türklere sunduğu 13 maddelik anayasa değişiklik önerisi;
1) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini'nin Veto haklarının kaldırılması. (Anayasaya göre
Başkan ve Yardımcısı Bakanlar Kurulu ve Meclis'in Dış İlişkiler, Savunma ve Güvenlik
konularındaki kararlarını veto etme hakkına sahipti)
2) Cumhurbaşkanı yurt dışında iken veya görevlerini yerine getirmeyecek durumda
olduğunda, Başkan Yardımcısının ona vekâlet etmesi.
3) Rum Temsilciler Meclisi başkanı yurt dışında ya da görevlerini yerine getiremeyecek
durumda olduğunda, Meclis Başkanlığı görevinin Meclis Başkan Yardımcısı tarafından yerine
getirilmesi.
4) Meclis Başkanı Rum, Yardımcısı Türk üyelerce ayrı ayrı seçileceklerine, her ikisinin de
Meclis Genel Kurulunca seçilmesi. (Bu durumda çoğunlukta Rumlar olduğu için Meclis Başkanı
hep Rum olurken, Türk Yardımcı, Rumların istediği bir kişi seçilecekti. Bu Türklerin birliğini
bozmaya yönelik bir öneri idi).
5) Bazı yasaların Meclis'te onaylanması için, ayrı çoğunluk şartının aranmaması.
(Anayasaya göre vergi, belediyeler ve seçim yasaları için ayrı ayrı çoğunluk gerekirdi. Bu
durumda Rumlar her şeyi çoğunluklarına dayanarak istedikleri gibi yapacaklardı).
6) Birleşik Belediyelerin kurulması. (Anayasaya göre beş büyük şehirde ayrı belediyeler
kurulacaktı. Bu değişiklik olursa Belediye Başkanları hep Rum olacaktı).
7) Adaletin dağıtımının birleştirilmesi.
8) Güvenlik Kuvvetleri’nin, polis ve jandarma olarak ikiye ayrılmasına son verilmesi.
9) Güvenlik Kuvvetleri’nin sayısının yasa ile belirlenmesi
10) Hükümete ve orduya iki toplumun katılma oranlarının iki toplumun nüfus oranına göre
değiştirilmesi
11) Amme Hizmeti Komisyonu'nun üye sayısının 10'dan 5'e indirilmesi. (On üyeden üçü
Türk'tü).
12) Amme Hizmeti Komisyonu'nun tüm kararları basit çoğunlukla alması.
13) Rum Cemaat Meclisi'nin yürürlükten kalkması.
Ç- AKRİTAS PLANI
İlk kez 21 Nisan 1966'da Rum Patris gazetesinde yayınlanan Akritas Planı, Enosis'e
ulaşmak için Rumlar tarafından hazırlanmış bir strateji idi.
Akritas kod adlı Kıbrıs Cumhuriyeti İçişleri Bakanı Polikarpos Yorgacis tarafından
hazırlanan plan ile Kıbrıs Türkleri yok edilecek ve
adanın Yunanistan'a ilhakı
gerçekleştirilecekti. Bu planı uygulayacak Rum yeraltı teşkilatının lider kadrosu şöyle idi:
52
Başkan Yardımcısı
: Polikarpos Yorgacis (İçişleri Bakanı)
: Thassos Papadopullos (Çalışma Bakanı)
Kurmay
: Nikos Kochis (Milletvekili)
Kurmay Daire Müdürü
: Glafkos Klerides (Temsilciler Meclisi Başkanı)
ÖĞRENELİM
Akritas Planı;
Bu örgütün başkanı Polikarpos Yorgacis olarak görülse de esas başkan Cumhurbaşkanı
Makarios idi. Rum liderliği tarafından Yunanistan ile birlikte hazırlanan bu plan kısaca şöyleydi:
íMakarios'un verdiği demeçler millî davanın alacağı yönü göstermiştir. Esas gaye
değişmemiştir. (İlhak, Enosis) Amaca ulaşmak için iç ve dış tahrikler izlenecektir.
íEOKA müdahalesinin son safhasında Kıbrıs davası dünya kamuoyuna ve diplomatik çevreler;
"Kıbrıs Halkının self-determinasyon hakkına kavuşması" şeklinde sunulmuştu. Şimdi ilk
hedefimiz uluslararası alanda Kıbrıs probleminin çözümlenmediği ve yeniden gözden
geçirilmesi gerektiği kanaatini yaymak olmalıdır. Bu amaçla, bulunmuş olan çözümün tatminkâr
olmadığı, adil olmadığı, iki toplumun bir arada yaşayabileceği belirtilmelidir.
íKıbrıs liderliği yerinde bir davranışla anlaşmaları halkoyuna sunmamış ve elimizdeki bu durum
koz olmuştur.
íKıbrıs'ın şimdiye kadar Rumlar tarafından idare edildiğini, Türklerin ise sadece olumsuz,
köstekleyici bir fren rolü oynadığını gösterdik.
íGizliliğe uyulacaktır..."
Planın diğer bölümlerinde, imhanın, yeraltında çalışmalarını sürdüren EOKA aracılığı ile
nasıl gerçekleştirileceği anlatılmaktaydı. Buna göre her bölgede ne kadar kuvvet
bulundurulacağı, silah miktarı, bölge sorumluları, saldırı planları, ayrıntılı olarak şemalar
üzerinde gösterilmiştir. Nitekim saldırıların da aynen bu planda öngörüldüğü gibi
gerçekleştirildiği daha sonra ortaya çıkmıştır. Ne var ki Kıbrıs Türk halkının mukavemeti ve ana
vatanın yerinde müdahaleleri ile planda öngörülen sonuçların, bütünü ile gerçekleşmesini
önlemiştir.
ARAŞTIRALIM
Enosis, EOKA ve Akritas planı arasındaki bağlantıyı
araştırınız.
53
Başkan
1)Aşağıdakilerden hangisi Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde iki toplum arasında çıkan
sorunlardan biri değildir?
a)Belediyeler Sorunu
b)Vergi Sorunu
c)Cumhurbaşkanlığı Sorunu
d)Ordu Sorunu
2)Akritas Planı kim tarafından hazırlanmıştır?
a)Glafkos Klerides
b)Polikarpos Yorgacis
c)Thassos Papadopullos
d)Nikos Kochis
3)Kıbrıs Cumhuriyeti'ne karşı Türk ve Rumların tutumlarını karşılaştırınız.
4)Akritas Planının hazırlanmasındaki amaç neydi?
54
VI. ÜNİTE:
21 ARALIK 1963
KANLI NOEL'DEN
BARIŞ HAREKÂTINA
KADAR OLAN
GELİŞMELER
1- 21 Aralık 1963 ve sonrasında yaşanan
olaylar hakkında bir yakınınızdan bilgi edinerek bir anı yazınız.
2- Bir toplum üzerinde uygulanan ekonomik
ambargo o topluma ne gibi etkiler yapar? Araştırınız.
VI. 21 ARALIK 1963 KANLI NOEL'DEN BARIŞ HAREKÂTINA KADAR OLAN GELİŞMELER
A- TOPLUMLARARASI ÇARPIŞMALAR VE GELİŞMELER
Rumlar büyük bir titizlikle hazırladıkları Akritas Planı’nı, 1963 yılının 20 Aralık'ı 21
Aralık'a bağlayan gecesi, Lefkoşa'nın Tahtakale semtinde terör faaliyetlerini başlatarak,
uygulamaya koydular. Rumlar önce adanın merkezi olan Lefkoşa'da Türkleri sindirmeyi sonra
da diğer bölgelere terör faaliyetlerini yayarak işi bitirmeyi planlıyorlardı. Kıbrıs Türkü 21
Aralık'tan itibaren başta Lefkoşa olmak üzere adanın dört bir tarafında savaşmaya başladı.
Hatta gündüzleri okullarına giden öğrenciler okuldan sonra da mücahit olarak vatan toprağını
ve halkımızı korumak için mevzilerde nöbet tutuyordu.
TOPLUMLAR ARASI
ÇARPIŞMALAR
LEFKOŞA
21
ARALIK
1963
LARNAKA
23
ARALIK
1963
LİMASOL
13
ŞUBAT
1964
BAF
8
MART
1964
DİLLİRGA
6
AĞUSTOS
1964
MAĞUSA
2
KASIM
1965
GEÇİTKALE
BOĞAZİÇİ
15
KASIM
1967
Bereketçiler
56
4 Aralık 1963'te Baf Kapısı yakınlarında bulunan EOKA'cı Markos Drakos heykeli
Rumlarca bombalandı. Ancak bunun Türkler tarafından yapıldığı iddia edildi. Böylece Rumlar
Türklerin aleyhine kışkırtıldı. 5 Aralık 1963'te Rum öğrenciler tarafından Türkler aleyhine
büyük bir miting düzenlendi. Bu arada silahlı Rumlar özellikle Lefkoşa'da Türkleri taciz etmeye
başladı.
20 Aralık'ı 21 Aralık'a bağlayan gece, Lefkoşa'nın Tahtakale semtinde, evlerine
gitmekte olan Türklerin arabaları, Rum polisler tarafından yoklama bahanesiyle durduruldu.
Arabalarından indirilen Türklerin üzerine ateş edildi. Bu olayda Zeki Halil ve Cemaliye Emirali
adlı iki soydaşımız şehit edildi.
21 Aralık olaylarında
Lefkoşa’nın Tahtakale Semtinde
şehit olan Cemaliye
Emirali ve Zeki Halil
21 Aralık 1963 sabahı, geceki saldırıyı protesto etmek için Lefkoşa Erkek Lisesi
öğrencileri okul bahçesinde toplandı. Öğrencilerin üzerine yoldan geçen bir polis aracından
açılan ateş sonucu iki Türk öğrenci yaralandı. Yine Rum polislerce Lefkoşa, Girne Kapısı'nda
bulunan Atatürk Heykeline de ateş açıldı.
22 Aralık 1963 gecesi, Rum saldırıları iyice artınca TMT mensupları sakladıkları
silahları çıkarıp Rum saldırılarına karşı Türk halkını savunmaya başlamışlardır.
23 Aralık günü Rumlar, Lefkoşa'ya bağlı Yılmazköy (Şillura) ve Türkeli (Ayvasıl)
köylerine saldırarak 12 Türk'ü şehit etmişlerdir.
Türkeli (Ayvasıl) Şehitleri Anıtı
57
1- Olayların Başlaması ve Lefkoşa Çarpışmaları
24 Aralık 1963 tarihi ise Rum saldırılarının doruğa çıktığı gün olmuştur. Yunan
alayından destekli Rumlar, Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı Doktoru Binbaşı Nihat İlhan'ın
Lefkoşa'nın Kumsal Bölgesi'nde bulunan evini bastılar. Bu saldırı sonucunda Binbaşı Nihat
İlhan'ın eşi Mürüvvet ile üç oğlu; Hakan, Kutsi ve Murat saklandıkları banyoda, misafir olarak
gelen ev sahibinin eşi ise saklandığı tuvalette şehit edilmiştir. Saldırıdan sadece ev sahibi ağır
yaralı olarak kurtulmuş, bunun dışında bölgeden yüzlerce Türk esir alınarak götürülmüştür.
Mürüvvet İlhan
Murat İlhan
Kutsi İlhan
Hakan İlhan
Yine aynı gece Küçük Kaymaklı Bölgesi, Rum teröristlerce basılmış ve yüzlerce Türk
esir alınmıştı.
EOKA teröristleri Küçük Kaymaklı baskınını
Nikos Sampson başkanlığında gerçekleştirdi
58
Tuncer Hasan
Aziz Güner
Muhip Hüseyin
Türkiye’nin tüm uyarılarına karşı saldırıları durdurmayan Makarios'un bu tavrı üzerine
Türkiye Cumhuriyeti, “Garantörlük” haklarına dayanarak Kıbrıs'a müdahale kararı aldı. 25
Aralık 1963'te Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı, karargâhından çıkarak, Gönyeli ve Ortaköy'de
mevzilenip savaş durumuna geçerken Türk Hava Kuvvetleri'ne bağlı savaş uçakları da
Lefkoşa üzerinde ihtar uçuşu gerçekleştirdi. Anavatan Türkiye’nin kararlı tavrı karşısında
Makarios saldırıları durdurmak zorunda kaldı.
ÖĞRENELİM
Yeşil Hat
27 Aralık 1963'te bir İngiliz generali olan Tümgeneral Peter
Young komutasında üç garantör ülkenin askerleri, "Barışı
Koruma Kuvveti" adı altında göreve başladı. 30 Aralık günü,
General Young, Lefkoşa'yı ikiye ayıran “Yeşil Hat”tı harita
üzerine yeşil yağlı bir kalemle çizdi. Bu hat, Lefkoşa'nın
Türk ve Rum kesimini birbirinden ayırdı.
2- Lârnaka Çarpışmaları
23 Aralık 1963'te Larnaka da Rum saldırısına maruz kaldı. Halkımız kendisinden beş
kat daha kalabalık olan Rumlar karşısında korkmamış; canını, malını, namusunu ve toprağını
korumak için silaha sarılmıştır. Rum saldırıları sonunda Mehmet Mahmut, Tatlıcı Hüseyin,
Salahi Zaimoğlu isimli soydaşlarımız şehit edilmiştir. Bu saldırılar karşısında Larnaka Türkü
yılmamış direnmiştir. Bu direniş karşısında çaresiz kalan Rum saldırganlar, emellerinden
vazgeçmek zorunda kalmışlardır.
3- Bayrak Radyosu
21 Aralık 1963 saldırıları ile radyo ve televizyon yayınları da Rumların kontrolüne
geçmişti. Ayrıca bölgeler arasındaki karayolu ulaşımı da koptuğu için haberleşme
sağlanamıyordu. Bu durum radyoya olan ihtiyacı daha da artırmıştı. Radyo kurmak için Ali
Gürsoy, Erdoğan Naim, Özker Kufi, Ersoy Talat, Özkan Ragıp, Yusuf Gazi, Ali Ziya Dinçer,
Tuğrul Hilmi, Özer Berkem, Nurettin Atai, Orhan Şevket, Muammer Raşit ve Öğretmen Halil
Tunççevik önderliğinde Türk teknisyenler çalışmaya başladılar. Kısa sürede bu çalışmalar
başarıya ulaşmış ve ilkel şartlarda da olsa bir radyo vericisi kurulmuştur.
59
Severis Un Fabrikası Türk bölgelerine hâkim bir konumdaydı. Rumlar bu bina
çatısından makineli tüfeklerle Türk bölgelerini ateş altında tutmaktaydı. Bu nedenle buradaki
Rum mevzilerini etkisiz hale getirmek için TMT mensupları görevlendirildi. Bu görev sırasında
Yılmaz Bora ve Vural Cevdet ağır şekilde yaralanmış, öğretmen Tuncer Hasan, Aziz Güner
ve Muhip Hüseyin de şehit edilmişlerdir.
25 Aralık 1963'te deneme yayınına başlayan radyo, ilk denemelerindeki “Bayrak,
Bayrak” anonsundan dolayı “Bayrak Radyosu” adını aldı. Radyo orta dalga üzerinden 28
Aralık 1963'te normal yayına başlamış ve kısa sürede gelişerek adanın dört bir yanına sesini
ulaştırmıştı. Radyo sayesinde Kıbrıs Türkleri, nasıl davranmaları gerektiğini bu yayınlardan
öğreniyorlardı. Radyodan, Türk halkının moralini yükseltici yayınlar da yapılıyordu.
Bu dönemde Türk bölgeleri arasında telefon ve telgraf bağlantısı yoktu.
ÖĞRENELİM
Kıbrıs Türklerinin Bayrak
Radyosu dışında kurdukları
diğer radyoları araştırınız.
Bayrak Radyosunun
ilk anonsunu yapan
Kemal Tunç
Bayrak Radyosu, Bir Dönem Sarayönündeki Posta Binasının Üst Katını Kullanmıştı
4- Ocak 1964 Londra Konferansı
Adadaki sorunlara çözüm bulmak için 15 Ocak 1964'te gerçekleştirilen Londra
Konferansı, Rum liderliğinin, Türklere verilen hakların kısıtlanması ve garantilerin geçersizliği
konusunda ısrar etmesi üzerine sonuç alınmadan dağıldı.
4 Mart 1964 tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde adanın geleceğine
etki eden tarihi kararlar alındı. Bu kararlar:
1) Kıbrıs Hükümeti’nin şiddet ve kan dökülmesini önleyecek her türlü tedbiri alması.
2) Uluslararası barışı tehlikeye sokacak herhangi bir harekatın yapılmaması.
60
3) İngiltere,Türkiye ve Yunanistan arasında arabuluculuk amacıyla bir özel temsilci
atanması.
ÖĞRENELİM
Kanada askerlerinden oluşan ilk BM Barış Gücü 15 Mart 1964’te Kıbrıs’a geldi.
5- Limasol Çarpışmaları
Rumlar Limasol'un Türk kesimini ele geçirmek için 13 Şubat 1964'te saldırıya geçtiler.
Sabah 04.30 sıralarında Rumlar Limasol'un Türk semtine hâkim yüksek binalara
yerleştirdikleri makineli tüfeklerle yoğun bir ateş başlattı. Türk bölgesinin girişine kurdukları
barikatlarda Rum saldırısını bekleyen mücahitlerimiz ilk başta karşılık vermediler.
Mücahitlerimizin korktuğunu düşünen Rumlar, öğleye doğru Türk semtine girmek için
harekete geçince Türk mücahidi ateşe başladı. Bunun sonucunda Rumlar, ağır kayıplar
vererek geri çekilmek zorunda kaldılar.
Çarpışmalarda köylerini terk eden Türkler civardaki okullara sığınırken...
Ertesi gün, Rumlar ağır silahlar, tank ve buldozer desteğinde tekrar Limasol'un Türk
semtine saldırıya geçti. Limasol Türkleri canı pahasına toprağını savunmuş ve Rum'a geçit
vermemiştir. Verilen şehitlerin pahasına Limasol Türkleri Rumlar karşısında büyük bir zafer
kazanmıştır.
6- Baf Çarpışmaları
Rumlar Baf'ta yaşayan soydaşlarımızı yok edip bu toprakları ele geçirmek için 8 Mart
1964'de Baf'ın Türk kesimine saldırı başlattı. Baf'taki mücahitlerimiz de derhal mevzilenip,
savunmaya geçtiler.
9 Mart 1964'te çarpışmalar daha da şiddetlendi. Rumlar, Türk bölgesine girmek için her
türlü ağır silah ve buldozerler kullandılar. Buna rağmen Rumlar, Baf Türkünün direnişini
kıramamış ve geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Kıbrıs Türkü, Rum-Yunan ikilisine bir kez
daha canı ve kanı pahasına toprağını teslim etmemiştir.
61
4) Adada bir Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün bulundurulması.
7- Dillirga Çarpışmaları
Dillirga Bölgesi
Kıbrıs'ın kuzeybatısında yer alan Erenköy, Yeşilırmak, Pirgo, Mansura ve diğer dağ
köylerinin bulunduğu bölgeye “Dillirga Bölgesi” denir. Bizim için bu bölgenin, özellikle de
Erenköy'ün askerî açıdan büyük bir önemi vardı. Çünkü Türkiye ile olan deniz ulaşımı, silah ve
malzeme sevkiyatı yoğunlukla bu bölgeden yapılıyordu. Bu durumu bilen Rumlar, bölgeye
geniş çaplı bir askerî harekât planladılar.
Dillirga
Bölgesi
Rumlar 6 Ağustos 1964'de, başta Erenköy olmak üzere Türklerin yaşadığı kesimlere
saldırıya geçtiler. Binlerce Rum ve Yunan askerinin katıldığı bu harekâtı doğrudan Grivas
yönetiyordu. Yapılan saldırılara karşı mücahitlerimiz, direnişe geçmiş ve şiddetli çarpışmalar
böylece başlamıştır. Bu sırada Türkiye saldırıların durdurulması için, Makarios ve
Yunanistan'a uyarılarda bulunuyordu.
62
Anavatanın bütün uyarılarına rağmen Rum-Yunan saldırıları 7 Ağustos günü daha da
şiddetlenince anavatan, garantörlük haklarına dayanarak Kıbrıs'a müdahale kararı aldı.
Şehit pilotumuz
Yzb. Cengiz Topel
Türk Hava Kuvvetleri'ne bağlı 4 savaş uçağı Dillirga semalarında ihtar (uyarı)
uçuşunda bulunmuş ve ateş açmadan üslerine dönmüşlerdi.
Bu sırada diplomatik temaslar da artırıldı. Ancak Kıbrıs'ta bulunan Yunan Subayları,
ellerindeki büyük askeri güce güvenerek ateşkes çağrılarını geri çevirdiler.
8 Ağustos 1964 günü Rum ve Yunan kuvvetleri bir kez daha Erenköy'e saldırdı. Ancak
bu kez Türk mücahidi yalnız değildi. 34 ay-yıldızlı jet, Rum ve Yunan kuvvetlerine bir hava
operasyonu gerşekleştirdi. Türk uçaklarının gerçekleştirdiği bu hava harekâtı sonucunda
Rum-Yunan kuvvetleri ağır kayıplar verdiler.
63
Cengiz Topel Anıtı-Gemikonağı
Hava harekâtı sırasında Yzb. Cengiz Topel'in uçağı Rum-Yunan kuvvetlerinin açtığı
uçaksavar ateşi ile vurulup düşer. Pilotumuz paraşütle atlayarak kurtulur, ancak Rumların
eline esir düşer. Rumlar tarafından bugünkü Cengiz Topel Hastanesi'ne (CMC Hastanesi)
götürülen pilotumuz işkence yapılarak şehit edilmiştir.
Rum-Yunan kuvvetleri, gerçekleştirilen hava harekâtından sonra saldırıyı devam
ettirme kararı aldılar. 9 Ağustos'ta güçlerini takviye ederek Erenköy'e karadan ve denizden
yeniden saldırdılar. Bu kez Anavatan, 64 Türk uçağının katıldığı yeni bir harekât
gerçekleştirildi. Bu harekât sonucunda Rum-Yunan kuvvetleri büyük ölçüde yok edildi.
Türkleri denize dökmeyi hedefleyenler bu amaçlarına ulaşamadılar. Makarios da Türkiye'nin
tüm koşullarını kabul etmeye hazır olduğunu açıkladı.
Böylece Rum-Yunan saldırılarıyla başlayan Dillirga Savaşları, Türk'ün zaferi ile
sonuçlanmış oldu.
ARAŞTIRALIM
Çevrenizden Erenköy çarpışmalarına katılan bir tanıdığınız
ile konuşarak anılarını sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.
8- Mağusa Çarpışmaları
Rum kuvvetleri, 2 Kasım 1965'te Mağusa Türklerine ait bölgeleri ele geçirmek için
harekete geçerek Mağusa'nın Sakarya Bölgesi'ne saldırdılar. Atılan ilk kurşunla birlikte
Rumlar, Sakarya etrafındaki kuşatmayı daraltmaya başladılar. Ancak bölgedeki Türk
mücahitleri derhal Rum saldırganlara karşılık vermeye başladı.
Gün sona ererken Mağusa'nın Karakol, Sakarya ve Baykal semtleri tamamen
kuşatılmıştı. Gece boyunca Türk semtleri ağır ateş altında tutuldu.
3 Kasım günü Birleşmiş Milletler Barış Gücü, iki taraf arasına girdiğini ilan ettiği halde
Rumlar, bütün güçleri ile saldırı hazırlığı yapmaya devam ettiler. Rumlar, Türklerin elinde
bulunan Evkaf Apartmanları’nın, Baykal'da bulunan iki evin ve Sakarya'da bulunan bazı
stratejik mevzilerin boşaltılmasını istiyorlardı. Fakat mücahitler bu istekleri reddettiler.
4 Kasım gecesi saat 20.00 dolaylarında Rum saldırısı yeniden başlamıştı. Türk
mevzileri toplarla dövülmekte, ateş giderek artmaktaydı. Tüm bu saldırılar karşısında Mağusa
mücahidi geri adım atmamış, direnmiştir.
Sonuçta Rumlar geri çekilmek zorunda
kalmışlardır.
9- Geçitkale - Boğaziçi Çarpışmaları ve 1967 Bunalımı
Geçitkale (Köfünye) ve Boğaziçi (Aytotoro) köyleri, Lefkoşa, Larnaka ve Limasol
yolunda stratejik noktadaydı. Rumlar buraları ele geçirmek için 15 Kasım 1967'de bu köylere
saldırdılar. Rum kuvvetlerinin başında yine Grivas vardı.
Her türlü ağır silah, top ve zırhlı araçlarla Türklere saldıran Rum-Yunan kuvvetleri
zayıf bir direnişle karşılaşmış ve iki köy işgal edilmiştir. Rum-Yunan kuvvetleri köylerde
yağma ve katliamlarda bulundular. İki köyde 23 Türk şehit edilirken, yüzlercesi de
yaralandı. Bu köylerdeki Türk şehitler üzerinde işkence izleri bulunmuştur. Bu olay üzerine
Türkiye, Yunanistan'a çok sert bir ültimatom vermiştir. Bu ültimatoma göre;
1) İşgal edilen köyler derhal boşaltılacak.
2) Adaya gizlice sokulan 20.000 Yunan askeri
geri çekilecek.
3) Grivas adadan ayrılacak.
Aksi takdirde Türkiye adaya müdahale edecekti.
64
ÖĞRENELİM
ÜLTİMATOM:
Bir devletin başka bir devlete verdiği
ve hiçbir tartışma veya karşı koymaya yer
bırakmaksızın, tanıdığı sürede isteklerinin
yerine getirilmesini istediği nota.
10- Türklerin Göçmen Olması ve İktisadi Abluka (Ekonomik Kuşatma)
21 Aralık 1963'te başlayan Rum saldırıları ile birlikte Kıbrıs Türkleri azınlık olarak
yaşadıkları bölgelerden daha güvenli yaşayacakları bölgelere göç etmeye başlamışlardı.
Toplamda 103 Türk köyünden göç eden soydaşlarımız adanın %3'lük bir kesimine
sıkışmıştı. Türklerin toplandıkları bu bölgelere Kanton adı verilmişti. Bu kantonlardan
bazıları, Lefkoşa, Serdarlı, Mehmetçik, Baf ve Poli’dir.
Dillirga çarpışmalarından sonra Rumlar, Türk bölgelerine “iktisadi abluka” uygulamaya
başlamıştı. Bu uygulama ile Rumlar, silah zoruyla pes ettiremedikleri Türkleri, açlığa ve
sıkıntıya sokarak pes ettirmek istiyorlardı. Uzun yıllar devam edecek bu uygulama ile Türk
bölgelerine un, kablo, demir, taş, çakıl, kömür, termos, kuru bakliyat, battaniye ve giysi gibi
onlarca maddenin girişi yasaklanmıştır. Tüm bu baskılar karşısında Kıbrıs Türkü yılmamış,
direnmiş ve anavatanı Türkiye’nin desteğiyle Rum'a boyun eğmemiştir.
65
Bu ültimatomdan sonra Türk jetleri Kıbrıs üzerinde ihtar uçuşlarına başladı. Türk
donanması da Kıbrıs'a doğru yola çıktı. Yunan sınırındaki Türk Ordusu ise tam harp
vaziyetine geçti. Türkiye'nin bu kararlı tutumu karşısında derhal köyler boşaltılmış, Grivas
Kıbrıs'tan ayrılmış ve Yunan askerleri Kıbrıs'tan geri çekilmeye başlamıştır. Böylece
Yunanistan ve Makarios, Enosis yolunda bir kez daha geri adım atmak zorunda kalmışlardır.
66
13
16
1- Lefkoşa
2- Serdarlı
3- Mehmetçik
4- Kaleburnu
5- Mağusa
6- Meriç
7- Akıncılar
8- Larnaka
9- Geçitkale
10- Limasol
12
17
15
18
11
14
11- Evdim
12- Yeşilova
13- Gazi Baf
14- Esentepe
15- Aydın
16- Poli
17- Erenköy
18- Yeşilırmak
19- Lefke
19
10
1
7
9
6
8
2
5
0
3
20
30
4
Ölçek: 1:1,000,000
5 10
1963 RUM SALDIRILARI SONUCU
KIBRIS’TA OLUŞAN
TÜRK KANTONLARI
KANTONLARI GÖSTEREN HARİTA
MERKEZLER
40
50
km.
11- Türk Cemaat Meclis Başkanı Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Gizlice Çıkması
Bu karardan sonra Rauf R. Denktaş, dört yıl boyunca yaşamını Ankara'da sürdürdü.
Ancak 1964 yılında gizlice adaya gelerek Erenköy direnişine katılmış ve tekrar Türkiye'ye geri
dönmüştür.
Rauf R. Denktaş, 31 Ekim 1967 yılında arkadaşları Nejat Konuk ve Erol İbrahim ile
Karpaz kıyılarına gizlice çıktığı sırada Rumlar tarafından tutuklandı. Türkiye'nin diplomatik
çabalarıyla Rauf R. Denktaş ve arkadaşları 12 Kasım 1967'de Türkiye'ye iade edildiler.
Yasaklı olduğu yıllarda Kıbrıs’a motorlu
bir kayıkla gizlice giren Rauf R. Denktaş,
Rumlar tarafından yakalanıp gözaltına alınmıştı.
B- 21 ARALIK 1963 SALDIRILARI SONRASI KIBRIS TÜRK TOPLUMUNUN
SİYASÎ ÖRGÜTLENMESİ
1- Genel Komite (1963–1967)
21 Aralık 1963'te başlayan Rum saldırıları sonrasında Kıbrıs Türk'ü, Cumhuriyet
idaresinden tecrit edilmiş ve böylece Kıbrıs Türk toplumu için idari bir boşluk oluşmuştu. Bu
boşluğu doldurmak için Kıbrıs Türk'ü “Genel Komite” adını verdiği bir yönetim birimi kurar.
2- Geçici Türk Yönetimi (1967–1974)
1967 yılı sonlarına gelindiğinde Genel Komite yerine daha kapsamlı bir idari
mekanizma kurulması ihtiyacı doğmuştu. Bu maksatla 28 Aralık 1967'de Geçici Türk Yönetimi
adıyla yeni bir yönetim kuruldu.
67
Ocak 1964'de Kıbrıs'taki gerginliğe son vermek için yapılan Londra Konferansı’nda,
Kıbrıs Türklerini temsil eden Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş Rum liderliğini
eleştiren bir konuşma yapar. Bu konuşmadan sonra Rauf R. Denktaş'ın adaya gelişi Makarios
tarafından yasaklanır.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Dr. Fazıl Küçük yönetim başkanlığına, Türk Cemaat
Meclisi Başkanı Rauf Raif Denktaş da yönetim başkan yardımcılığına getirildi. Ayrıca
Temsilciler Meclisi Türk üyeleri ile Türk Cemaat Meclisi üyeleri de “Yönetim Meclisi” adı
altında bir araya geldiler.
3-Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi
28 Aralık 1967’de kurulan Geçici Türk Yönetiminin Başkan yardımcılığı görevine
getirilen Rauf Raif Denktaş uzun süren zorunlu ayrılığın sonunda 13 Nisan 1968'de Kıbrıs'a
döndü. Rauf Raif Denktaş onbinlerce Türk tarafından büyük bir coşkuyla karşılanmış ve
görevinin başına geçmiştir.
Rauf R. Denktaş Sürgünden Dönüşte Ailesiyle Birlikte Basın Karşısında
C- TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER (1968–1974)
1- Toplumlararası Görüşmelerin Başlama Sebepleri
1968 yılına gelindiğinde Makarios, Türkleri terör yoluyla sindirip Enosis'i
gerçekleştiremeyeceğini anlamıştı. Bu sebeple uluslararası kuruluşları kullanarak hedefine
siyasi manevralarla ulaşmaya karar verir. Bu maksatla BM'nin müzakerelere başlanması
teklifini kabul eder.
6–7 Mart 1968 tarihlerinde Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Özel Temsilcisi Ossorio
Taffal, Kıbrıs Türk ve Rum taraflarıyla Kıbrıs sorunu hakkında görüşmüş ve Makarios'tan,
Kıbrıs Türklerine uygulanan baskıların kaldırılmasını talep etmişti. Bu görüşmelerden sonra
Makarios, Türk bölgelerine uygulanan iktisadi ablukanın (ekonomik kuşatma) kaldırıldığını
açıklar. Makarios'a bu kararı aldıran iki önemli sebep vardı. Bunlar:
68
1) Kıbrıs Türkü'nün direnişe devam etme kararlılığı,
Bu gelişmeler Kıbrıs Türkleri ve Rumlar arasında Rum tarafının girişimiyle
görüşmelerin başlamasını sağlamıştır.
2- Türk – Rum İkili Görüşmeleri
Toplumlararası ilk temas, Rauf Raif Denktaş'a Rum Başsavcısı Kriton Tornaritis
tarafından gönderilen bir mesaj sonucunda gerçekleşir. Taraflar daha sonra16 Mart 1968'de
Londra'da bir görüşme yapmış ve bu arada Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri U-Thant'ın
girişimleriyle Türkiye ve Yunanistan Kıbrıs konusunda görüşmelere başlamıştır.
3 Haziran 1968'de iki toplumlu görüşmeler Rauf Raif Denktaş ile Glafkos Klerides
arasında Lübnan'ın başkenti Beyrut'ta başlamıştır. Beyrut görüşmeleri 5 Haziran 1968'de
tamamlanmış ve görüşmelerin Lefkoşa'da devamına karar verilmiştir. Kıbrıs'a dönen taraflar
24 Haziran'da Lefkoşa'da görüşmelere devam etmişlerdir.
Toplumlararası görüşmeler devam ederken, 1969'da Makarios başta olmak üzere
Rumlar görüşmeleri baltalamaya başladı. Bu arada 6 Eylül 1971'de Grivas Kıbrıs'a dönerek
eski terör örgütünü, EOKA-B adı ile yeniden hayata geçirdi.
3- Toplumlararası 5'li Görüşmeler
Toplumlararası ikili görüşmelerin çıkmaza girmesi ile iki toplum arasındaki çatışmalar
yeniden alevlendi. Uluslararası toplum ise Kıbrıs'ta yeni olayların başlamasını engellemek
için girişimler başlatmak zorunda kaldı. Dönemin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kurt
Waldheim, toplumlararası görüşmelerin yeniden başlaması için taraflar ile görüşmeler
yapmıştı. Sonunda 8 Haziran 1972'de Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs Türkleri, Rumlar ve
Birleşmiş Milletlerin katılacağı beşli görüşmelerin açılışı yapılmıştır.
Toplumlararası beşli görüşmeler 3 Temmuz 1972'de Lefkoşa'da resmen başlar.
Görüşmelere Türkiye'yi Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı, Yunanistan'ı Mihail Dekleris, Kıbrıs
Türklerini Rauf R. Denktaş, Rumları Glafkos Klerides ve Birleşmiş Milletleri Ossorio Taffal
temsil eder. Görüşmeler sürerken, Rumlar yine Enosis tavrı takınırlar. Haziran 1974'te
Rumların tek taraflı olarak masadan çekilmesiyle bu görüşmeler de başarısızlığa uğrar.
U Thant
Kurt Waldheim
69
Orhan Aldıkaçtı
2) Türkiye'nin sonuna kadar Kıbrıs Türkü’nün yanında olacağının, anlaşılmış
olmasıdır.
1)Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına ''D'', yanlış olanların yanına da ''Y''
koyunuz.
--( ) Rumlar,Akritas Planı'nı ilk kez Lefkoşa'nın Kumsal bölgesinde uygulamaya koydular.
--( )Kıbrıs Türklerinin kurduğu ilk radyo ''Gazi Baf'ın Sesi'' Radyosu'dur.
--( )İlk BM Barış Gücü askerleri 15 Mart 1964'te adaya geldi.
--( )Yüzbaşı Cengiz Topel Baf çarpışmaları sırasında rumlar tarafından şehit edilmiştir.
--( )21 Aralık 1963 Rum saldırılarından sonra soydaşlarımızın can güvenlikleri için
toplandıkları bölgelere ''Kanton'' adı verilmişti.
--( )1963-1967 yılları arasında Kıbrıs Türk toplumunun siyasi örgütlenmesi ''Genel komite''dir.
--( )Dillirga çarpışmalarından sonra Rumlar,Türk bölgelerine ''askeri abluka'' uygulamaya
başladılar.
--( )27 Aralık 1968'de kurulan Geçici Türk Yönetimi'nin Başkan yardımcılığı görevine Dr.
Fazıl Küçük getirilmiştir.
--( )Toplumlararası 5'li görüşmelerde Kıbrıs Türklerini Dr.Fazıl Küçük,Rumları ise Glafkos
Klerides temsil etmiştir.
--( )Anavatan Türkiye,Kıbrıs'a ilk ihtar uçuşunu 25 Aralık 1963'te gerçekleştirmiştir.
2)Cengiz Topel kimdir?Nasıl Şehit düşmüştür?
70
VII. ÜNİTE:
MAKARİOS'A KARŞI
DÜZENLENEN DARBE
VE MUTLU
BARIŞ HAREKÂTI
1- Demokrasi nedir?
2- Askeri darbe nedir? Araştırınız.
3- Makarios'un Yunan Cuntası'na yazdığı ve
darbeye sebep olan mektubunu araştırınız.
4- Federasyon ve konfederasyon terimlerini araştırınız.
5- Çevrenizde yaşayanlar arasında ailesinde kayıp olan var mı?
Nasıl kayıp olmuşlardır? Araştırınız.
A- YUNAN CUNTASI DESTEKLİ EOKA-B ÖRGÜTÜNÜN MAKARİOS'A
KARŞI DÜZENLEDİĞİ DARBE
VII. ÜNİTE: MAKARİOS'A KARŞI DÜZENLENEN DARBE VE MUTLU BARIŞ HAREKÂTI
Yunanistan’daki askeri cunta, Kıbrıs konusunda Makarios ile aynı düşüncede değildi.
Makarios Enosis’in zaman aşımı içinde Türkiye’nin dikkatini çekmeden yapılması gerektiğini
söylüyordu. Yunan cuntası ise zamanın uygun olduğunu ve Enosis’in derhal
gerçekleştirilebileceğini savunuyordu.
Grivas, 1971 yılında adaya dönerek EOKA-B adlı örgütü kurdu. Böylece Kıbrıs
Rumları Grivasçılar ve Makariosçular olarak ikiye bölündü. Hatta Grivasçılar Makarios’a karşı
suikast girişiminde bulunmuşlar fakat başarılı olamamışlardı. 1974 yılında Grivas’ın ölmesi
üzerine EOKA-B’nin başına Yunan binbaşı Yeorgis Karuzos getirildi. Böylece EOKA-B’nin
denetimi doğrudan Yunan cuntasına geçmiş oldu.
Makarios Grivas
ile birlikte
Milliyet Gazetesi'nin
16 Temmuz 1974 tarihli manşeti
2 Temmuz 1974’te Makarios adada gerilimin yükselmesi üzerine, Yunan cuntasına bir
mektup gönderdi. Bu mektupta Kıbrıs’taki olaylardan dolayı Yunanistan’ı suçlayarak, adada
bulunan Yunan subaylarının geri çekilmesini istedi. Yunan cuntasının bu mektuba cevabı
15 Temmuz 1974 darbesi oldu.
Yunan cuntası 15 Temmuz 1974 tarihinde askeri bir darbe yaparak Makarios’u etkisiz
hale getirdi. Makarios’un yerine Cumhurbaşkanlığına EOKA’cı milletvekili Nikos Sampson
getirildi. Kıbrıs Rum radyosu Makarios’un öldüğü yolunda açıklamalar yaptı. Ancak Makarios
bir yolunu bularak Baf’a kaçtı. Oradan da İngilizlerin yardımı ile adayı terk etti.
1974 darbesi sırasında birçok Rum öldürülmüş, birçoğu da yaralanmıştır. Nikos
Sampson’un “Bu bizim iç sorunumuzdur. Türklerle herhangi bir sorunumuz yoktur.”
Açıklamasına rağmen Kıbrıs Türk’ü bu açıklamayı gerçekçi bulmamıştır.
Diğer yandan Makarios Malta üzerinden İngiltere’ye oradan da Newyork’a geçerek BM
Genel Kurulu’nda bir konuşma yaptı. Bu sayede Kıbrıs’ta yaşananları uluslararası platforma
taşımış oldu.
72
B- I. BARIŞ HAREKÂTI
Anavatan Türkiye, Kıbrıs'taki durumu düzeltmek için diğer garantör devletlerden
İngiltere'ye başvurmuş bu amaçla Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit İngiltere'ye gitmiştir.
Ancak İngiltere birlikte müdahale konusunda olumsuz cevap vermiş ve bu olumsuz cevap
üzerine Ecevit 19 Temmuz 1974'te Türkiye'ye dönmüştür. Anavatan Türkiye, Garanti
Antlaşması’nın kendisine verdiği hakka dayanarak 20 Temmuz 1974'de Kıbrıs'a havadan ve
denizden harekât başlatmıştır. Bu harekâtın amacı hem Kıbrıs Türkü’nü düştüğü tehlikeli
durumdan kurtarmak hem de Kıbrıs'ta birbirini öldüren Rumları durdurup adaya barış
getirmektir.
Mehmetçik Kıbrıs'ta
Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı
Bülent Ecevit
20 Temmuz 1974 sabahı Türk Silahlı Kuvvetleri Kıbrıs'a barışı ve huzuru getirmek için
Girne'nin 8 km batısında yer alan Pladini (Yavuz Çıkarma Plajı) Plajı bölgesinden çıkartma
başlatır. Bu sırada Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı uçak ve helikopterler de Boğaz ve Hamitköy
bölgelerine indirme harekâtı gerçekleştirmişlerdir.
Türk jetleri de Girne ve Beşparmak Dağlarında bulunan Rum mevzilerini vurmaya
başlamışlardır.
Türk jetleri
Kıbrıs semalarında
73
Makarios'a yapılan darbe sonrasında, Kıbrıs Türkleri ve Anavatan Türkiye,
darbecilerin Enosis için harekete geçebileceklerini düşünüyordu.
20 Temmuz 1974 sabahı
Silahlı kuvvetlerimiz harekâtı büyük bir başarı ile sürdürerek Rum -Yunan kuvvetlerine
ağır kayıplar verdirdi. Doğruyol, Bozdağ, Dikmen ve Girne bölgelerinde şiddetli çarpışmalar
oluyordu. Gece geç vakitlerde ise Rum ve Yunanlılar Gönyeli, Boğaz, Bozdağ ve Doğruyol
bölgelerine baskın düzenlemişler, ancak Mehmetçik bu saldırıları başarıyla püskürtmüştür.
Türk Paraşütçüleri
74
Türk zırhlıları Yavruvatan'da
22 Temmuz 1974 günü Türkiye, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin aldığı ateşkes
kararına saat 17.00'den itibaren uyduğunu açıkladı. Barış harekâtının I. safhası böylece sona
ermiş oldu. Bu süreçte Beşparmak Dağları, Girne, doğuda Çatalköy'e kadar olan bölge,
batıda Lapta, Alsancak ile Girne Boğazı'nın karşısında bulunan Dikmen, Kaynakköy, Taşkent
Rum köyleri Türk Silahlı Kuvvetlerinin kontrolü altına girmiştir. Böylece çıkartma bölgesi ile
Lefkoşa arasında karayolu bağlantısı sağlanmıştır. Bu arada 650 kişilik Kıbrıs Türk Kuvvetleri
Alayı’na saldıran 950 kişilik Yunan Alayı da yok edilir.
BM Güvenlik Konseyi’nin aldığı ateşkes kararına Türk tarafının uymasına karşılık,
Rumlar buna uymamış, Kıbrıs’ın tüm bölgelerinde saldırılarını sürdürmüştür.
Mehmetçik mücahit elele
Harekât Türkiye basınında
Türk Tankları Lefkoşa Sarayönü'nde
75
ÖĞRENELİM
20 TEMMUZ SABAHI SAAT 06.10'DA ECEVİT'İN YAPTIĞI RADYO KONUŞMASI
“Türk Silahlı Kuvvetlerinin Kıbrıs'a indirme ve çıkarma harekâtı başlamış
bulunuyor. Allah milletimize, bütün Kıbrıslılara ve insanlığa hayırlı etsin. Bu şekilde
insanlığa ve barışa büyük hizmette bulunmuş olacağımıza inanıyoruz.
Öyle umarım ki kuvvetlerimize ateş açılmaz ve kanlı bir çatışma olmaz. Biz,
aslında savaş için değil, barış için, yalnız Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için
adaya gidiyoruz. Bu kararı ancak tüm politik ve diplomatik yolları denedikten sonra
mecbur kalarak verdik. Bütün dost ülkelere, bu arada son zamanlarda yakın istişarede
bulunduğumuz dost ve müttefiklerimiz Birleşik Amerika'ya ve İngiltere'ye, meselelerin
müdahalesiz ve diplomatik yollardan halledilebilmesi için gösterdikleri iyi niyetli çabalar
için şükranlarımı belirtmeyi borç bilirim. Eğer bu çabalar sonuç vermediyse elbette
sorumlusu bu iyi niyetli gayretleri gösteren devletler değildir. Tekrar bu hareketin
insanlığa milletimize ve tüm Kıbrıslılara hayırlı olmasını dilerim.”
C- CENEVRE GÖRÜŞMELERİ
Birinci Harekât sonrasında taraflar Cenevre görüşmelerinde
Kıbrıs’taki ateşkes ile ilgili barış görüşmeleri Güvenlik Konseyi gereğince 25 Temmuz
1974'te İsviçre'nin Cenevre kentinde Türkiye, Yunanistan ve İngiltere dışişleri bakanlarının
katılımı ile başladı. Türkiye'yi Turan Güneş, Yunanistan'ı Yorgo Mavros, İngiltere'yi James
Callaghan'ın temsil ettiği görüşmeler bir anlaşmayla sonuçlanmıştır.
31 Temmuz 1974 günü Cenevre Antlaşması imzalanır. Bu antlaşmaya göre:
1-Tüm silahlı güçler 31 Temmuz 1974 saat 21.00'de bulundukları yerlerde kalacaklar
76
ve bu bölgeler genişletilmeyecek,
2-Tüm güçler ateşkesi bozabilecek saldırgan faaliyetlerden kaçınacaklar,
4-Rum-Yunan Kuvvetlerince işgal edilen bölgeler boşaltılacak ve bu bölgelerin
kontrolü Birleşmiş Milletler Barış Gücüne verilecek,
5-Karma köylerdeki güvenlik Birleşmiş Milletler Barış Gücü tarafından sağlanacaktır.
Konferansta ayrıca Kıbrıs'ta Anayasal Hükümet'in yeniden kurulması gereği üzerinde
duruldu. 8 Ağustos 1974'te yeniden toplanma kararı alınarak I. Cenevre Görüşmeleri sona
erdi.
II. Cenevre Görüşmeleri 8 Ağustos 1974 tarihinde başlatıldı. Bu görüşmelere Türkiye,
Yunanistan ve İngiltere dışişleri bakanlarının yanı sıra Kıbrıs Türk ve Rum temsilciler de
katıldı. Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’yi dışişleri bakanları; Kıbrıs Türklerini Rauf R.
Denktaş, Rumları da Glafkos Klerides başkanlığında heyetler temsil etti.
6 gün süren 2. aşama görüşmeler 12 Ağustos'ta Rum, Yunan ve İngiliz delegelerinin
olumsuz tavrı sebebiyle kesildi. Bu nedenle anavatan Türkiye Kıbrıs’a ikinci harekatını
yapmaya mecbur kaldı.
Ç- II. BARIŞ HAREKÂTI
Cenevre görüşmelerinin ikinci aşaması başarısızlıkla sona erince Türkiye Dışişleri
Bakanı Turan Güneş Türkiye'ye o ünlü şifreli mesajı gönderir: “Ayşe tatile çıkabilir.” Böylece
Türk Silahlı Kuvvetleri 14 Ağustos 1974 günü II. Barış Harekâtı'nı başlatmıştır.
Mehmetçik Kıbrıs'ta
Turan Güneş ve Kızı Ayşe
I.Harekât, doğu ve batı olmak üzere iki istikamette gerçekleşti. Türk Silahlı Kuvvetleri
doğuya olan harekât ile 14 Ağustos'ta Serdarlı'ya, 15 Ağustos'ta Mağusa'ya, batıya olan
harekatta ise 16 Ağustos'ta Lefke'ye ulaşmış ve bu bölgelere kadar olan yerleri kurtarmıştır.
II.Barış Harekâtı sırasında Rumlar, Atlılar,Muratağa, Sandallar ve Taşkent (Dohni)
köylerinde kadın, erkek, yaşlı, çocuk demeden birçok soydaşımızı katletmişler ve toplu
mezarlara gömmüşlerdir. Yine adanın değişik bölgelerinde birçok Türk, Rumlar tarafından
öldürülmüş, birçok Türk ise önceki dönemlerde olduğu gibi kaybolmuştur.
77
3-Taraflar arasında güvenlik bölgesi oluşturulacak ve bu bölgede kontrol Birleşmiş
Milletler’de olacak,
II. Barış Harekatı ile Kıbrıs Türk’ü özgürlüğüne, insanca yaşama olanaklarına
kavuşmuştur. Ayrıca bu harekat adada hem Türklere hem de Rumlara barış getirmiştir.
Kıbrıs’ta kurulan Rum askeri idaresi sona ermiş, Nikos Sampson’un yerine
Cumhurbaşkanlığına Glafkos Klerides getirilmiştir. Darbeci Rumların Makarios’cu Rumları
öldürmesinin de önüne geçilmiştir.
Muratağa Sandallar Şehitliği
Atlılar Şehitliği
Muratağa ilkokulu öğrencileri1974 - Onlar şimdi hayatta değiller. Neden?
D- BARIŞ HAREKÂTI'NIN SONUÇLARI
Barış Harekatı'nın gerek Kıbrıs Türkü, gerek Türkiye, gerek Rumlar, gerekse
Yunanistan açısından çok önemli sonuçları vardır. Bu sonuçları şöyle sıralayabiliriz:
1) Barış Harekâtı sonucunda Yunanistan'daki Askeri Cunta yıkılmış ve sivil bir hükümet
kurularak Yunanistan'a demokrasi gelmiştir.
2) 15 Temmuz darbesi ile başa gelen Sampson yönetimden çekilerek yerini Klerides’e
bıraktı.
78
3) Barış Harekâtı sayesinde, Rum toplumu içerisinde siyasi görüş farklılıklarından
doğan çatışmalar ve darbecilerin Makarios yanlılarına yaptığı katliamlar son buldu.
4) Yıllardır sürdürülen ENOSİS kampanyasının hedefine ulaşması engellendi.
6) Ada’da yaşayan tüm Türkler Kuzey'de toplanarak, can güvenlikleri sağlandı. Ayrıca
Kıbrıs Türk toplumu sanayi-ticaret sektörü oluşturarak üretici bir toplum haline geldi.
7) Türkler önce Kıbrıs Türk Federe Devletini daha sonra ise Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti’ni kurdu ve kendi devletlerine sahip çıktı.
8) Barış Harekâtı nedeni ile ABD'deki Yunan lobisinin çalışmaları sonucunda ABD
müttefiği olan Türkiye'ye uzun süre askeri ve ekonomik ambargo uygulandı.
9) Barış Hârekatı sonrası Türkiye, dış politikasında atılım yaparak 3. Dünya ülkeleri ve
İslam ülkeleri ile ilişkilerini geliştirdi.
10) Türkiye kendi savunma gücünden başka bir güce güvenemeyeceğini anladı ve
ulusal savunma sanayini geliştirdi.
E- KAYIP TÜRKLER SORUNU
EOKA'nın kurulduğu 1 Nisan 1955'ten 20 Temmuz Mutlu Barış Harekâtı’na kadar
yüzlerce Kıbrıs Türkü bir daha evlerine geri dönemeyerek kayboldular.
Kayıplar
başlayan Rum
yaşamıştır. Bu
kurtarılmış, bir
alınamamıştır.
sorunu EOKA'nın kuruluşuyla başladı. Özellikle 21 Aralık 1963 tarihinde
saldırıları ile kayıplar arttı. Kıbrıs Türkleri bu süreçte 803 kayıp olayı
gerçekler BM raporlarıyla da saptandı. Kaçırılan bu Türklerin bir kısmı
kısmı toplu mezarlarda bulunmuş, bir kısmından ise hâlâ daha haber
Uzun yıllar boyunca kayıp Kıbrıs Türklerinin akıbetlerinin belirlenmesi için aileler ve
yetkililer tarafından yapılan tüm girişimler Rumlar tarafından cevapsız bırakıldı. Rum yönetimi
uzun yıllar kayıp Türkler olduğunu kabul etmedi. Ancak son yıllarda Rum tarafının da kabul
etmesiyle kayıpların mezarlarının aranması uluslararası yetkililer nezdinde başlamış ve
zaman içerisinde olumlu sonuçlara ulaşılmıştır. Kayıp bazı Türklerin naaşları bulunarak
ailelerine teslim edilmiştir.
Bu arada Rumların da kayıpları olmuştur. Bu kayıplar 15 Temmuz Darbesi ile 20
Temmuz 1974'e kadar belirlenen kayıplardır.
Kayıp Türkler sorunu gazeteci
Fevzi Tanpınar'ın hazırladığı
'Kayıp Otobüs' belgeselinde
çarpıcı bir şekilde anlatılmaktadır.
79
5) Türkiye’nin 1963 olaylarından itibaren savunduğu federasyon görüşünün
gerçekleşmesine olanak sağlandı.
1)Aşağıdaki kelimeleri uygun boşlukl ara yerleştiriniz.
Enosis
Nikos Samson
Fedon Gizikis
EOKA
Makarios
Grivas
a- Kıbrıs Cumhurbaşkanı .........................................Türkiye'nin dikkatini çekmeden Enosis'i
uzun sürede gerçekleştirmeyi hedefliyordu.
B- 1 Nisan 1955'de faaliyete geçen ............................ terör örgütü Kıbrıs'ı terör yolu ile
Yunanistan'a bağlamak istiyordu.
c-Rumların Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlama isteğine........................................... Denir.
d- Temmuz 1974'de Yunan Cuntası Başkanı ................................................. Dır.
e-1974'de Yunanistan'ın desteği ile şiddet yolu ile olsa da Kıbrıs'ı derhal Yunanistan'a
bağlamak isteyen kişi....................................... Dır.
f- 15 Temmuz 1974'de Kıbrıs'ta Yunan Cuntası destekli EOKA-B örgütünün gerçekleştirdiği
darbe sonunda Cumhurbaşkanlığına ...................................................getirilmiştir.
2)Aşağıdakilerden hangisi 20 Temmuz 1974'de gerçekleşen Barış Harekatı sonucunda
Türk silahlı kuvvetlerinin kontrolü altına alınan yerlerden değildir?
a- Lapta, Alsancak (Karava)
b- Dikmen (Dikomo)
c- Güzelyurt (Omorfo)
d- Taşkent (Vuno)
3)Aşağıda verilen olayları tarih çizgisine kronolojik olarak yazınız.
--Cenevre Görüşmeleri
--I.Barış Harekatı
--Rum-Yunan ortak darbesi
--II. Barış Harekatı
Zaman çizgisi koncak...........
4)Anavatanımız Türkiye Mutlu Barış Harekatlarını Kıbrıs Cumhuriyeti'nin hangi
anlaşmasına dayanarak gerçekleştirmiştir?
5)Barış Harekatının Kıbrıs Türkleri açısından sonuçlarını yazınız.
6) II. Barış Harekatı sırasında Rum-Yunan saldırganlarının katliam yaptıkları köylerimizi
yazınız.
80
VIII. ÜNİTE:
KIBRIS TÜRKLERİNİN
BARIŞ HAREKÂTI
SONRASI
SİYASİ DURUMU
1- KTFD'nin ilk bakanlar kurulunda kimler yer alıyordu?
2- Cumhuriyet nedir?
3- Merkez Bankası nedir?
4- KKTC sınırlarını gösteren bir harita çizerek ilçelerimizi yazınız.
5- Kurucu Meclis nedir?
6- BM'de KKTC'nin ilanı sonrasında,
görev yapan Genel Sekreterleri araştırınız.
VIII. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU
KIBRIS TÜRKLERİNİN
1963 SONRASI SİYASİ OLUŞUMLARI
GENEL KOMİTE
21 ARALIK 1963-28 ARALIK 1967
GEÇİCİ TÜRK YÖNETİMİ
28 ARALIK 1967-1 EKİM 1974
OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ
1 EKİM 1974-13 ŞUBAT 1975
KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ
13 ŞUBAT 1975-15 KASIM 1983
KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ
15 KASIM 1983
A- OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ
Barış Harekâtından sonra Türkler güneyden kuzeye, Rumlar kuzeyden güneye doğru
göç etmeye başladı. Kıbrıs’ın Türk bölgelerini yönetmek için kurulmuş Geçici Türk Yönetimi,
bu yeni durum karşısında yetersiz kalıyordu. Bu sebeple politik durumun da zorlaması ile 1
Ekim 1974’de Geçici Türk Yönetimi, Otonom Türk Yönetimi’ne dönüştürüldü.
B- KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ
Cenevre'de yapılan Ateşkes antlaşmasının 5. Maddesine göre taraflar “Kıbrıs Rum
Toplumu ve Kıbrıs Türk Toplumu” diye iki muhtar idarenin varlığını fiilen kabul ettiler.
1 Kasım 1974 tarihli BM Genel Kurul kararlarının 3. ve 4. Maddelerinde, adada iki
toplumun varlığının ve eşitliğinin kabul edilmesi yine aynı günlerde tüm dünyanın
federasyonu, “Kıbrıs için en ideal çözüm” olarak benimsemesi Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin
ilanı için dış koşulları olgunlaştırdı.
İçteyse tüm ada Türklerinin kuzeyde toplanması, yeni bir iskân ve istihdam sorununu
ortaya çıkardı. Bu olağanüstü koşullar yeni bir siyasi yapılandırmayı zorunlu kılıyordu.
İşte bu ortamda, çok partili demokratik parlamenter sisteme geçme ve eşitlik
temellerine dayalı federal bir yönetime gerek duyuldu.
82
Federal birimlerden Türk kanadını oluşturmak için 13 Şubat 1975'te toplanan Otonom
Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi, oy birliği ile Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni ilan etti. Yeni devletin
anayasası ile seçim yasasını yapmak için Türk toplumunun tüm kurum ve kuruluş
temsilcilerinin katılımı ile kurucu meclisin oluşturulması kararlaştırıldı.
Kıbrıs Türk Federe Devletinin İlanı - 13 Şubat 1975
C- TOPLUMLAR ARASI GÖRÜŞMELER
BM 12 Mart 1975 gün ve 367 sayılı kararla 13 Şubat 1975'de kurulan KTFD'nin
kuruluşunu kınarken, iki toplumu “eşitlik içinde” en kısa zamanda görüşmelere de çağırıyordu.
Bu durum Rumlara Türklerle görüşme masasına oturmaktan başka seçenek bırakmıyordu.
BM'nin bu kararı toplumlararası görüşmelerin başlamasını sağlamıştır.
1- Toplumlar Arası Viyana Görüşmeleri
Kıbrıs sorununa barışçı bir çözüm bulunması amacıyla toplumlararası görüşmelerin
ilki 28 Nisan 1975'te, Rauf Raif Denktaş ile Glafkos Klerides arasında Viyana'da
gerçekleştirildi. Viyana görüşmelerinden elde edilen tek sonuç “Nüfus Mübadelesi
Anlaşması” olmuştur.
2- Denktaş ve Makarios Görüşmeleri
Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkanı Rauf R. Denktaş ile Rum toplumu lideri
Başpiskopos Makarios, Barış Harekâtı sonrasında ilk olarak 27 Ocak 1977'de Birleşmiş
Milletler kontrolündeki Lefkoşa Uluslararası Havaalanı'nda görüştü.
İkinci görüşme ise 12 Şubat 1977'de Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kurt
Waldheim'ın da katılımıyla gerçekleşti. Bu görüşmede taraflar arasında antlaşmaya varıldı.
Varılan bu antlaşmanın içeriği şöyledir:
íBağımsız bağlantısız bir Kıbrıs Cumhuriyeti istiyoruz.
íHer toplumun yönetimi altındaki bölgeler ekonomik yeterlilik ve toprak verimliliği ile
toprak mülkiyeti esasları ışığında görüşülmelidir.
íDolaşma, yerleşme serbestîsi, mülkiyet hakkı gibi prensipler görüşmeye açıktır.
83
Kurucu Meclis 22 Şubat 1975'te oluşturuldu. KTFD Anayasası ise 8 Haziran 1975'te
yapılan halkoylamasından çıkan %99.4 evet ile kabul edildi.
íFederal merkezi hükümetin görev ve yetkileri, devletin birliğine ve devletin iki
toplumlu karakterini koruyacak şekilde olacaktır.
Denktaş ve Makarios görüşmeler sırasında
BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim ile birlikte
3- Denktaş-Kiprianu-Waldheim Görüşmesi
Kurt Waldheim taraflarla görüşürken
Defalarca tekrarlanan Viyana Görüşmeleri sonuç vermedi. Bunun üzerine KTFD
Başkanı Rauf R. Denktaş ile Rum toplumu lideri Spiros Kiprianu, Birleşmiş Milletler Genel
Sekreteri aracılığı ile 15 Ocak 1978'de toplumlararası görüşmeleri yeniden başlatmak için bir
araya geldiler. Burada yapılan görüşmelerde tarafların birer teklif belgesi hazırlayarak
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne teslim etmesine karar verildi.
4- Rauf R. Denktaş – Spiros Kiprianu Doruk Görüşmesi
Uzun bir süre görüşmeye yanaşmayan Kiprianu, dünya kamuoyu önünde düştüğü
kötü durumdan kurtulmak için görüşmelere yeniden başlamayı kabul etti. Taraflar Birleşmiş
Milletler Genel Sekreteri Kurt Waldheim'in aracılığı ile 18 Mayıs 1979'da Lefkoşa Uluslararası
Havaalanı’nda toplumlararası bir görüşme gerçekleştirdiler. Görüşme sonunda Kurt
Waldheim tarafından yapılan açıklama ile tarafların 10 maddelik bir metin üzerinde anlaştığı
ve görüşmelerin 15 Haziran 1979'da yeniden başlayacağı duyurulmuştu. Ancak Rum tarafı
daha sonra bu Doruk Görüşmeler’inde alınan kararları nedense sürekli olarak inkâr
etmişlerdir.
84
D- KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ'NİN İLÂNI
Kıbrıs meselesinde Türk ve Rum toplumları arasında görüşmeler 1977'de yeniden
başladı. 12 Şubat 1977 de Denktaş-Makarios antlaşmasıyla; iki topluma dayalı “ Federal bir
cumhuriyet” esası kabul edilmiştir. Toprak düzenlemesinin, ekonomik yeterlilik veya verimlilik
ve toprak mülkiyeti prensiplerine göre yapılacağı ortaya konulmuştu. Kiprianu ile Rauf
Denktaş arasında 19 Mayıs 1979'da imzalanan antlaşmada iki toplumlu, iki bölgeli federal bir
devlet ve ülke birliği esası öngörülmekteydi. Ayrıca Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsızlık,
egemenlik, toprak bütünlüğü ve bağlantısızlığı korunacak, Ada'nın kısmen veya tamamen
herhangi bir devletle birleşmesi reddedilecek ve askerden arındırılacaktı.
Görüşmeler sırasında Rumlar, Maraş meselesinin ele alınmasını istemişlerdi. Denktaş
ise, Maraş meselesinin, anayasa ve toprak meseleleriyle birlikte değerlendirilmesini ileri
sürerek iki bölgelilik ve iki toplumluluk ilkelerini ortaya koyarak güvenliği sağlamak istiyordu.
Anlaşma sağlanamayınca görüşmeler kesildi.
Bu arada BM Genel Kurulu, aldığı 34/30 sayılı karar ile Kıbrıs Cumhuriyeti'nin
egemenlik, bağımsızlık, toprak bütünlüğü, birlik ve bağlantısızlığını desteklediğini bildirdi.
Ayrıca, Kıbrıs'taki bütün yabancı kuvvetlerin geri çekilmesini ve toplumlar arası görüşmelerin
başlamasını tavsiye etti.
ÖĞRENELİM
Toplumlar arası görüşmeler 1982 yılı boyunca devam etti. Taraflar anayasa
meselelerini değerlendirip federal hükümetin yapısıyla ilgili konularda görüşmelerde
bulundu. Yerleşim, dolaşım, mülk edinme gibi konular tartışıldı. Bu arada Kıbrıs Rum
tarafı, Türkiye'nin Kuzey Kıbrıs'ta bir Merkez Bankası kurması ve Türk Lirası’nın Kuzey
Kıbrıs'ta tedavülde (TEDAVÜL: yürülükte olmak) olmasından rahatsız olduğunu
açıkladı.
Türk tarafına isteklerini kabul ettiremeyeceğini anlayan Rumlar, meseleyi uluslararası
alana çekmeye çalıştılar. Rumların baskısıyla BM Genel Kurulu, 13 Mayıs 1983 günü çok ağır
bir karar alarak Türkiye, Pakistan, Bangladeş, Malezya ve Somali'nin aleyhte oyuna
rağmen,”Kıbrıs Cumhuriyeti'nin; egemenlik, bağımsızlık, toprak bütünlüğü ve üniter yapısını
koruması gerektiğine dair” karar aldı. Bu kararla adadaki Türk gerçeği yok sayılıyordu. Türk
tarafı 17 Haziran 1983'te yayınladığı bir deklarasyon ile Kıbrıs Türk'ünün “Self-determinasyon
hakkını “ ilan etti.
15 Kasım 1983 Son KTFD Meclisinde Cumhuriyet coşkusu
85
1- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sebepleri
ma
Okuçası
Par
KKTC'nin Kuruluş Bildirgesi
K
uzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin İlanı 15 Kasım 1983'te Federe Meclis'in
oybirliği ile aldığı bir kararla, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ilan edildi. 40
Milletvekili ve Meclis dışından atanan bir bakanın önerisiyle alınan Meclis
kararında şu ifadeler yer alıyordu:
“Kıbrıs Türk halkının özgür iradesini temsil eden, doğuştan hür ve eşit olan
bütün insanların hür ve eşit yaşamalarına inanan, bu inanç içinde, Kıbrıs Türk Halkının
kendi kaderini tayin etme hakkını 17 Haziran 1983 tarihli kararıyla dünyaya ilan etmiş
olan, ırk, milli menşe, dil ve din gibi farklara dayalı olarak insanlar arasında ayırım
gözetilmesini, her türlü sömürgeciliği, ırkçılığı, baskı ve tahakkümü reddeden,
Kıbrıs'ta, Doğu Akdeniz'de, Orta Doğu'da ve dünyada tam bir barış ve istikrarın, huzur
ve güven içinde yaşama ve kendi kendilerini yönetmeye hakları olduğuna inanan, aynı
adada yan yana yaşamaya mecbur bulunan bu iki halkın aralarındaki bütün sorunları,
eşit düzeyde müzakerelerle, barışçı, adil ve kalıcı bir çözüme ulaştırmanın mümkün ve
zorunlu olduğu görüşüne sımsıkı bağlı bulunan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin
ilanının iki eşit halk arasında ortaklığının bir federasyon çatısı altında yeniden
kurulmasını ve sorunların çözümlenmesini engellemeyip, kolaylaştırabileceğine kani
olan, iki halk arasındaki bütün sorunların barışçı ve uzlaşmacı bir politika ile
çözümlenebileceğine inanan ve bu amaçla müzakereler yürütülmesini yürekten
dileyen ve önerilmiş bulunan zirve toplantısının bu açıdan yarar sağlayacağına inanan
Meclisimiz, Kıbrıs Türk Halkı adına, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ve
'bağımsızlık bildirisini' onaylar".
86
2- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin İlânı
Dr.Fazıl Küçük, Rauf R. Denktaş
ve Osman Örek Cumhuriyeti selamlıyor
a. Kurucu Meclis
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanı üzerine yeni oluşturulan kurucu meclis 6 Aralık
1983 tarihinde and içti. Meydana getirilen kurucu meclis 70 kişiden oluşuyordu.
B. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası’nın Kabulü ve Seçimler
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası, 12 Mart 1985'te Kurucu Meclis’te oy
çokluğuyla geçmiş ve 5 Mayıs 1985'te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası için
halkoylaması yapılmıştı. Halkımızdan anayasaya % 70.18 evet oyu çıkmış, böylece Kuzey
Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası halkımız tarafından onaylanmıştır.
9 Haziran 1985'te Cumhurbaşkanlığı, 23 Haziranda ise Cumhuriyet Meclisinin 50
milletvekili için genel seçimler yapılmıştır. Yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini Rauf Raif
Denktaş kazanmış ve 9 Temmuz 1985 günü mecliste Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilk
Cumhurbaşkanı olarak yemin etmiştir.
87
Birleşmiş Milletler tarafından alınan 13 Mayıs 1983 tarihli karar sonrasında Rum
tarafının, Türklerin görüşme çağrılarını kabul etmemesi ve resmî Kıbrıs Cumhuriyeti sıfatını
kullanmakta ısrar etmesi üzerine Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi 15 Kasım 1983'te yaptığı
toplantıda Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurulmasını oy birliğiyle karara bağladı.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin Bağımsızlık Bildirisi aynı gün Rauf R. Denktaş tarafından
Saray Otel'in balkonundan okunarak bütün dünyaya duyuruldu.
3. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluşunun Uluslararası Yansımaları
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilânından sonra Yunanistan ve Rum tarafı BM
Güvenlik Konseyi'ne başvurdu. Cumhurbaşkanı R. Denktaş'ın ayrıntılı açıklamalarına
rağmen Güvenlik Konseyi, 18 Kasım 1983 tarihli ve 541 Sayılı kararı ile Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti'nin ilanını hukuken geçersiz sayan bir karar aldı. Bunun üzerine Türkiye ve
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bu kararı tanımadığını açıkladı.
4- Ghali Fikirler Dizisi
BM Genel Sekreteri Perez De Cuellar'ın taraflara sunduğu "Anlaşma Taslağı" ve
"Çerçeve Anlaşma Metni" 21 Ocak 1985 ve 20 Nisan 1986 tarihlerinde Rumlar tarafından
reddedildi. Rumların bu taslağı red etme nedeni Türklere eşit hak tanınması ve Enosis'e
olanak vermemesiydi. Ancak BM Genel Sekreteri almış olduğu iyi niyet görevi çerçevesinde
çalışmalarına devam etti.
1992 yılında BM Genel Sekreteri Butros Ghali her iki tarafla da ayrı ayrı defalarca
görüştü. 26 Şubat - 2 Mart tarihleri arasında yapılan görüşmelerden bir sonuç çıkmayınca
Genel Sekreter, Güvenlik Konseyi’ne bir rapor sunmuş, Güvenlik Konseyi de 649 sayılı
kararını almıştır. Bu karar iki toplumdan oluşan Kıbrıs Devleti'nin mevcudiyeti esasına dayalı
bir çözüm öngörüyordu. Amacını ise; “iki toplumun ilişkilerini federasyon, iki toplumluluk ve iki
bölgelilik esasına göre düzenleyecek yeni bir anayasa oluşturmak” olarak ortaya koyuyordu.
Her iki taraf da bu kararı kabul etmedi.
1993'de BM Genel Sekreteri Butros Ghali ve özel temsilcileri iki toplum liderleri ile ayrı
ayrı birçok kere görüşerek iki toplumun isteklerini içeren 100 maddelik fikirler dizisini ortaya
koydular. Fikirler dizisindeki ana konular şunlardı:
íTam kapsamlı amaçlar,
íYol gösterici prensipler,
íFederasyonun anayasal yönleri,
íGüvenlik ve garanti,
íToprak düzenlemeleri,
íGöçmenler,
íEkonomik güvence ve gelişmeler.
Türk tarafı 100 maddeden 92'sine evet dediği halde, Rum Yönetimi Başkanı Yorgo
Vasilliou tarafından tüm maddeler reddedilmiştir.
Butros Ghali-R.R. Denktaş-G.Klerides
88
5- Annan Planı ve Sonrası
15 Ocak 2003 tarihinden itibaren, KKTC Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş ile Rum
toplum lideri Glafkos Klerides arasında birçok kez görüşme yapıldı. Ancak bir sonuca
ulaşılamadı. 28 Şubat 2003'te Lefkoşa'da Kofi Annan, Türk ve Rum yetkililerin katıldıkları bir
Zirve Toplantısı düzenlendi. Annan, liderlerle yaptığı toplantı sonrasında Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Denktaş ve Kıbrıs Rum lideri Papadapulos'un Lahey'de
yapılacak olan görüşme davetini kabul ettiklerini açıkladı. Bu açıklama sonrasında 10 Mart
2003'te Hollanda'nın Lahey kentinde planla ilgili referandum konusunda düzenlenen zirve
toplantısı başarısızlıkla sonuçlandı. Kofi Annan bu başarısızlıkla ilgili bir açıklama yapmış ve
taraflar arasındaki görüşmelerin koptuğunu söylemiştir. Ancak 2003 Nisan ayı ortalarında
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi aldığı bir kararla Annan Planı’na destek verdiğini ve köklü
bir anlaşma için görüşmelerin devam etmesi gerektiği kararını almıştır.
Kofi Annan taraflarla görüşüyor
89
11 Kasım 2002 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan, Kıbrıs
sorununa bir çözüm getirecek antlaşma olarak lanse ettiği ve “ANNAN PLANI” olarak
adlandırılan planı Kıbrıs'la ilgili taraflara sundu. Türk ve Rum tarafları Annan Planı ile ilgili
görüşlerini 5 Aralık 2002 tarihinde aynı anda Birleşmiş Milletler yetkililerine sundular.
2003 Temmuz ayı başlarında Birleşmiş Milletler iki taraf arasında güven bunalımının
aşılmasına yönelik bazı öneriler yaptı.
Buna göre Maraş, Birleşmiş Milletler yönetimi altında her iki tarafın da kullanımına
açılacaktı. Ancak bu karar Rumlar tarafından reddedilmiştir.
10 Şubat 2004'te Annan Planı ile ilgili olarak New York'ta taraflar yeniden bir araya
geldiler. New York görüşmeleri sonunda, müzakerelerin İsviçre'nin Bürgenstock kasabasında
devam etmesine karar verildi. 24 Mart 2004'te başlayan Bürgenstock zirvesinde planın son
halinin, toplumlara ayrı ayrı halk oylaması olarak sunulması kararı alındı.
24 Nisan 2004'de Kuzey ve Güney Kıbrıs'ta yapılan referandumlar ile oylamaya
sunulan Annan Planı, Türk tarafından % 65 kabul gördüğü halde Rum oyları %76 red şeklinde
olduğundan plan hayata geçirilemedi.
Annan Planı referandum sürecinde iki kesimde yapılan mitingler
90
1)Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların yanına ''D'', yanlış olanların yanına ''Y''
yazınız.
kararla kabul edilmiştir.
( ) Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin Başkanı Dr. Fazıl Küçük'tür.
( ) Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin ilan edildiği dönemde BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim'di.
( ) KKTC'nin ilanı üzerine oluşturulan Kurucu Meclis 50 üyeden oluşmaktaydı.
( ) KKTC'nin ilk Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş'tır.
2) Aşağıda birbiriyle ilişkili olan kavramları eşleştiriniz.
Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi
13 Şubat 1975
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
1963-1967
Geçici Türk Yönetimi
1 Ekim 1974
Kıbrıs Türk Federe Devleti
28 Aralık 1967
Genel Komite
15 Kasım 1983
3) KKTC Kurucu Meclisi kaç kişiden oluşuyordu? KKTC ne zaman ilan edilmiştir?
91
( ) Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin kuruluşu BM tarafından 12 Mart 1975 günü ve 367 sayılı
A
Abluka:Kuşatma.
Amblem:Birişveyadurumunsonu,sonuç
Amme:Kamu.Birülkedekihalkınbütünü
Anayasa:Birdevletinyönetimbiçiminibelirten,yasama,yürütme,yargılamagüçlerininnasıl
kullanılacağınıgösteren,yurttaşlarınkamuhaklarınıbildirentemelyasa,kanunuesasî.
Anons:Sesliduyuru
Ayaklanma:Başkaldırı,isyan
Azılı:Gözübirşeydenyılmayan,azgın
B-C
SÖZLÜK
Buldozer:Önündekigenişbıçaklatoprağısıyırıpkaldıran,tekerlekliveyapaletlibiryolmakinesi
Bunalım:Doğalbirsüreçtebirdenbireoluşanaykırılık,bunluk,buhran,kriz
Cephane:Ateşlisilahlarlaatılmakiçinhazırlananhertürlüpatlayıcımadde,mühimmat
Cumhuriyet: Milletin, egemenliği kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği
milletvekilleriaracılığıylakullandığıyönetimbiçimi
Cunta:Birülkedeyönetimeelkoyankimselerdenoluşankurul.
D
Dâhiliye:Devletyönetimindeiçişleri.Vücuduniçhastalıklarıylailgilihekimlikkolu.
Darbe: Bir ülkede baskı kurarak, zor kullanarak veya demokratik yollardan yararlanarak
hükümetiistifaettirmeveyarejimideğiştirecekbiçimdeyönetimidevirmeişi.
Delege:Kendisineyetkiverilerekbiryereveyabirininkatınagönderilenkimse,elçi,murahhas.
Devlet,parti,sendikavb.kuruluşlarıtoplantılardatemsiledenkimse.
Diplomasi:Uluslararasıilişkileridüzenleyenantlaşmalarbütünü.
Diplomatik:Diplomasiileilgili
Direktif:Yönerge.Herhangibirkonudatutulacakyoliçinüstmakamlardanaltmakamlarabelli
biresasadayanarakverilenbuyruk,talimat,direkti
Direniş:Direnmeişi
Direnmek:Herhangibirdüşüncede,biristekteveyabirdurumdaayakdiremek,inatetmek,ısrar
etmek,taannütetmek
Doruk:Enyüksekyeri,zirve,şahika
E-F
Emel:Gerçekleştirilmesizamanabağlıistek
Erk:Birişiyapabilmegücü,kudret,iktidar
Federasyon: Savunma ve dış politika alanında dayanışma amacıyla birden fazla devletin bir
birlikdevletiiçindebirleşmesi.
Feshetmek:Verilmişbiryargıyıkaldırmak,bozmak.
92
G
Garantör:Güvenceverenvebunungerçekleşmesinigözetenvedenetleyen(kimse,kuruluşveya
devlet),güvenceci.
Gasp:Birmalısahibininiznivehaberiolmadanzorlaalma.
Gaye:Eldeedilmesigereken,ulaşılmakistenenşey,amaç
Gönder:Bayrakdireği.
H
Halkoylaması: Halkın türlü siyasi ve toplumsal sorunlar karşısında olumlu veya olumsuz
görüşünübelirlemekiçinbaşvurulanoylama,plebisit,referandum
Harekât:Bellibiramaçgözetilerekbiraskerîbirliğeyaptırılanmanevra,çarpışma,çevirme,
kovalamavb.işler,operasyon
Hilal-iAhmerCemiyeti:Kızılayderneği
Hükümranlık: Egemenlik. Milletin ve onun tüzel kişiliği olan devletin yetkilerinin hepsi,
hâkimiyet
İhtar:Uyarma,dikkatçekme,uyarı.
İktisadi:Ekonomik
İlhak:Katma,bağlama,ekleme.Egemenliğialtınaalma.
İmparatorluk:Kenditopraklarındaoturançeşitlimilletleriegemenliğialtındatoplayandevlet
biçimi.
İsyan:Başkaldırı
İşgal:Biryerielegeçirme
İttifak:Anlaşma,uyuşma,bağlaşma
K
Kamu:Birülkedekihalkınbütünü,halk.Halkhizmetigörendevletorganlarınıntümü.
Kanton:Konfederasyonu'nuoluşturandevletlerdenherbiri.
Karargâh: Bir birlik veya kurumun, kumandan ile yardımcı şube ve bölümlerinden oluşan
kuruluş.Ordununuzunbirsüreveyageçiciolarakkonakladığıyer
Kaza:İlçe,kaymakamlık
Komisyon:Altkurul.
Komünist:Komünizmyanlısıolankimse.
Komünizm:Komünizm
Konfederasyon:Birdenfazlaülkeningenellikledışişlerivesavunmaalanlarındafederasyona
görebirazdahaılımlıbirbağımlılıkiçindeortakpolitikaveyönetimizleyipdiğeralanlardaise
bölgeselyönetimlerindeserbestbulunduklarıdevletlertopluluğu
Kuşatma:Birülkeninveyabiryerindışdünyaileolanhertürlübağlantısınıkuvvetkullanarak
kesme,abluka,ihata,muhasara
93
SÖZLÜK
İ
L-M
SÖZLÜK
Lanseetmek:Öncelemek.Tanıtmak,yönlendirmekamacıylaövereköneçıkarmak,
Mareşal:Enyüksekaskerîrütbe
Mevzi:Biraskerîbirliğinyeriveyabubirliktarafındanelegeçirilenbölge
Mihver:Eksen
Miting: Gösteri amacıyla veya bir olaya dikkat çekmek için genellikle açık yerlerde yapılan
toplantı.
Muhtariyet:Özerklik.Birtopluluğun,birkuruluşunayrıbiryasayabağlıolarakkendikendini
yönetmehakkı
Mukadderat:Yazgı.Tanrı'nınuygungörmesi,Tanrı'nınisteği,kader,ezelîtakdir,yazı,alınyazısı,
hayat,takdiriilâhî
Mukavemet:Dayanma,karşıdurma,karşıkoyma,dayanırlık
Mutabakat:Uzlaşma.Uygunluk
Müfettiş: Denetmen. Bir kuruluştaki işlerin kanun ve tüzüklere uygun olarak yürütülüp
yürütülmediğinidenetleyenkimse.
Müftü: İl ve ilçelerde Müslümanların din işlerine bakan görevli. Dinî konularda fetva veren
kimse.
Mülkiyet:Sahiplik
Mütehassıs:Uzman.Bellibirişte,bellibirkonudabilgi,görüşvebecerisiçokolan(kimse),
Müttefik:Bağlaşık.Aralarındaanlaşmaveyasözleşmesağlanmışolan(kimseveyatopluluk),
Müzakere:Birkonuylailgilifikiralışverişindebulunma.
N
Naaş:Öleninsanınvücudu,ceset
Nahiye:Bucak.İlçelerin,birmüdürleyönetilenbölümlerindenherbiri
Nihai:İşisonaerdiren,işikesen,son,sonuncu
O-Ö
Otonom:ÖzerkBirüstorganabağlıolmaklaberaberayrıbiryasaylakendiniyönetmeyetkisi
olan(kuruluş,devletvb.),muhtar
Özerklik: Bir topluluğun, bir kuruluşun ayrı bir yasaya bağlı olarak kendi kendini yönetme
hakkı,muhtariyet,otonomi
P-R
Parlamento: Başlıca görevi yasama, devlet bütçesini çıkarma, hükûmeti denetleme olan ve
üyeleri halkoyu ile belirli bir süre için seçilen meclis veya meclisler, yasama kurulu, yasama
meclisi,yasamaorganı
Platform:Birsiyasetprogramında,dayanılandüşünceveyadüşüncelerintümü
Plebisit:Devletlerhukukundabirulusunhangidevletebağlanacağıylailgilioylama
Protokol:Birtoplantı,oturum,soruşturmasonundaimzalananbelge.Diplomatlıkta,devletler
arasındaki ilişkilerde geçen yazışmalarda, resmî törenlerde, devlet başkanları ile onların
temsilcileriarasındakigörüşmelerdeuygulanankurallar.
Refah:Bolluk,rahatlıkvevarlıkiçindeiyiyaşama
94
Rejim:Birdevletinyönetimbiçimi
S-Ş
Sancak:Bayrak.Kıbrıs'ta1Ağustos1958tarihindekurulanTMT'dedeğişikbölgelerdekurulan
taburkonumundaaskeridüzen.
Sansür:Hertürlüyayının,sinemavetiyatroeserininhükümetçeöncedendenetlenmesiişi,sıkı
denetim
Selfdeterminasyon:Kendigeleceğinibelirlemedurumu.
Sema:Gökyüzü
Semt:Şehirdeyerleşimbölgesi,yaka
Sömürge:Birdevletinkendiülkesininsınırlarıdışındaegemenlikkurarakyönettiğiekonomik
veyasiyasalçıkarlarsağladığıülke,sömürülenülke,müstemleke,koloni.
Statü:Birkimsenin,birkurumveyabirtoplumiçindekidurumu.
Statüko:Mevcutdurum
Stratejik:Önemli
Suikast:Birdevletbüyüğünüveyaönemlibirkişiyiplankuraraköldürme.
Şerihukuk:İslamhukukuylailgili
Taciz:Tedirginetme,rahatsızetme.
Taksim:Bölmek,bölüştürmek,payetmek.
Taviz:Uzlaşmayavarabilmekiçinhak,istekveyasavlarınınbirbölümünden,karşıtarafyararına
vazgeçme,ödün
Tecrit:Ayırma,ayrıbirtaraftatutma.
Tedavül:Paravb.geçerliolmak,sürümdebulunmak.
Tedhiş:Yıldırma,canakıymavemalıyakıpyıkma,korkutma,terör.
Terör:Canakıymavemalıyakıpyıkma,korkutma,tedhiş,
Tescil:Herhangibirşeyiresmîolarakkaydetme,kütüğegeçirme
Teşkilat:Örgüt.Ortakbiramacıveyaişigerçekleştirmekiçinbirarayagelmişkurumlarınveya
kişilerinoluşturduğubirlik,teşekkül.
Tüzük:Herhangibirkurumunveyakuruluşuntutacağıyoluveuygulayacağıhükümlerisırasıyla
gösterenmaddelerinhepsi,nizamname,statü
U-Ü
Uyruk:Birdevletevatandaşlıkbağıylabağlıolmadurumu,tebaa.
Ültimatom:Birdevletinbaşkabirdevleteverdiğivehiçbirtartışmaveyakarşıkoymayayer
bırakmaksızın,tanıdığısüredeisteklerininyerinegetirilmesiniistediğinota
Üniter:Birlikçi,birliktenyana,birleştirici(siyaset).Merkeziyetçi.
Üs:Biraskerîharekâttabirlikleringereksinimduyduğuhertürlügerecintoplandığı,dağıtıldığı
bölge:
95
SÖZLÜK
T
V-Y
SÖZLÜK
Vekâlet:Vekillik,birininyerineişgörmeyetkisi,naiplik
Verici:Radyo,televizyonyayınıyapmaküzeredonatılmışhertürlühareketliveyasabittesis.
Veto:reddetmek,kabuletmemek
Yağma:Birçokkişininzorkullanarakelegeçirdiklerimalıalıpkaçması,talan.Baskınveyazor
kullanarakeldeedilmişolan.
96
KAYNAKÇA
AKKURT, Aydın (1999), Türk Mukavemet Teşkilatı 1957–1958 Mücadelesi, İstanbul: Bayrak
Matbaacılık.
________, (2000), Girit Oyunu ve Kıbrıs, Lefkoşa: Akdeniz Haber Ajansı.
________, (2000), Dr. Niyazi Manyera Kutsal Kavgaların Korkusuz Neferi, Lefkoşa: Akdeniz Haber
Ajansı.
________, (2000), Kod Adı: Lefkoşa: Lale Akdeniz Haber Ajansı
ALASYA, H. Fikret (1988), Tarihte Kıbrıs, Ankara: Kıbrıs Türk Kültür Derneği Yayını.
YEKTAOĞLU, Remzi ve Halil PAŞA, (2002), Çözümü Arayan Kıbrıs, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayını.
AN, Ahmet (1996), Kıbrıs'ta Fırtınalı Yıllar (1942-1962), Lefkoşa: Galeri Kültür Yayını.
________, (2005), Kıbrıs'ta Fırtınalı Yıllar, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayını.
ARMAOĞLU, Fahir (1983), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi I-II, T. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
ATEŞİN, Hüseyin M. (1996), Kıbrıs'ta İslami Kimlik Davası, İstanbul: Marifet Yayınları.
ATUN, Ali Fikret (1996) , Yunan Karakterinin Anatomisi, Lefkoşa: KKTC Devlet Matbaası.
________, (2001), AB ve Kıbrıs'ın AB'ne Üyeliği, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yay.
AYDOĞDU, Ahmet (2005), Tarihsel Süreçte Kıbrıs Türk Seçimleri ve Yönetimleri, Ankara: BRC
Basım ve Matbaacılık.
BAHADIR, Mehmet (2000), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Doğuşu, Lefkoşa: Fatih Yayınevi.
BALABAN, Nizamettin (2002), Millî Mücadele'de Kıbrıs Türk Basını, E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi ), Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
BEDEVİ, Vergi ( ), Kıbrıs Tarihi, Lefkoşa:Kıbrıs Türk Tarih Kurumu Yay.
BİRAND, Mehmetali (1984), 30 Sıcak Gün, İstanbul: Milliyet Yayınları.
BÖLÜKBAŞI, Süha (2001), Barışçı Çözümsüzlük, İstanbul: İmge Kitabevi.
BRYANT, Rebecca (2007), Tebaadan Vatandaşa Kıbrıs'ta Modernite Ve Milliyetçilik, (Çev. Seyhan
Özmenek), İstanbul: İletişim Yay.
ÇİLİNGİR, Atilla (2004), Unutanlar, Unutturulanlar ya da Hatırlayamadıklarımız, İstanbul: Otopsi
Yayınları.
DELİCEIRMAK, Orbay (1993), Haklılık ve Kararlılık, Lefkoşa.
DENKTAŞ, Rauf R. (1993), Arşiv Belgeleri ve Notlarla O Günler I-V , İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
________, (2004), Değerlendirmeler ve Belgelerle Müzakereler 19 Şubat-22 Mart 2004 Anıları,
İstanbul: Akdeniz Haber Ajansı Yayınları.
________, (2008), Kıbrıs Elli Yılın Hikâyesi, İstanbul: Akdeniz Yayın Ajansı Yayınları.
DRUSOTİS, Makarios (2005), Karanlık Yön EOKA, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları.
ERİM, Nihat (1975), Bildiğim Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ankara: Ajans-Türk Matbaacılık San.
FEDAİ, Harid (2005), Kıbrıs Türk Kültürü Makaleler–1, Lefkoşa: Samtay Vakfı Yay.
GAZİOĞLU, Ahmet (1960), İngiliz İdaresinde Kıbrıs, Ekin Basımevi.
GİBBONS, Harry Scott (2003), Kıbrıs'ta Soykırım, Ankara: Kıbrıs Yayınevi.
GÖKTUĞ, Güner (1990), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ni Hazırlayan Siyasal Nedenler, ?.
İSMAİL, Sabahattin (1986), Kıbrıs Sorununda İç Etkenler, İstanbul: KASTAŞ Yay.
________, (1988), 20 Temmuz Barış Harekâtının Nedenleri-Gelişimi-Sonuçları, İstanbul: KASTAŞ
YAY.
________, (1992), Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Doğuşu-Çöküşü Ve Unutulan Yıllar, Lefkoşa: KKTC Milli
Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yay.
________, (1992), 100 Soruda Kıbrıs Sorunu, Lefkoşa: Dilhan Ofset.
________, (1992), Kıbrıs Cumhuriyeti Meclisi Nasıl İşgal Edildi, Lefkoşa: Sultan Ofset.
________, (1997), İngiliz Yönetiminde Türk-Rum İlişkileri Ve İlk Türk-Rum Kavgaları,
Lefkoşa:Kıbrıs Türk Mücahitleri Derneği Yay.
________, (1998), Kıbrıs Üzerine Bildiriler, Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi CYREP.
________, (2001), Bir Uçtan Bir Uca-Gezi Notları, Lefkoşa: Akdeniz Haber Ajansı Yayınları.
KASIMOĞLU, Erten (1986), Eski Günler Eski Defterler, Lefkoşa: Yorum Yayıncılık.
Komisyon, (2001), Sancaktan Gaziliğe Mağusa, Gazimağusa: Mücahit Komutanları Derneği
Komisyon, (2004), Kıbrıs Sorununun Kapsamlı Çözümü (Annan Planı), Lefkoşa: KKTC Başbakanlığı
Başbakanlık Devlet Basımevi.
97
KÜÇÜK, Dr. Fazıl (2002), Kıbrıs'ta Türk Davası ve Kıbrıs'ta Rum Vahşeti, Lefkoşa.
LAPTALI, Hüseyin (2003), Erenköy Sürüngeni, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Kültür Der. Gn. Mrk. Yay.
MANİSALI, Erol (2002), Dünden Bugüne Kıbrıs, İstanbul: Gündoğan Yayınları.
GÖNLÜBOL, Mehmet ve Cem SAR (1990), Atatürk Türkiye'nin Dış Politikası(1919-1938 ), Ankara:
TTK Yayını.
MUHTAROĞLU, Esat Faik (2008), Öğretmenlerden Hatıralar, İstanbul: Kitap Matbaacılık.
MÜMTAZ, Hüseyin (1994), Kıbrıs Yeniden, Trabzon.
NAŞİT, Engin (2007), Nişan Yüzüğü-Limasol Direnişi, Lefkoşa: Ateş Basımevi.
OBERLİNG, Pierre (1982), Road To Bellapais (Balabayıs'a Giden Yol), New York:Columbia
University.
ÖZTER, Lütfi (2005), Serhat Bekçilerinin Ölüm-Kalım Mücadelesinde Kıbrıs'ta Mücahit Güncesi,
İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: 561.
PLÜMER, Aytuğ F. (2008), Kıbrıs Ekonomi Tarihi-Sarsıntılı Bir Devrin Anatomisi Toplum
Hizmetinde Bir Ömür, Lefkoşa: Rüstem Kitabevi.
RAUF, R. Denktaş (2004), Kıbrıs Girit Olmasın, İstanbul: Remzi Kitapevi;
KOKEN, Rüstem (2006), 64 Kuşağı Bir Kıbrıslının Anıları, Ankara: Başak Matbaacılık.
SABAHATTİN, İsmail (1988) 1571'den KKTC'ne Kıbrıs Sorunu, Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim ve
Kültür Bakanlığı Yayını.
SARP, Nilgün (2009), Tanık Belgeleri-1, Lefkoşa: Esnaf Ve Zanaatkârlar Odası.
SAYIL, Altay (2000), Bayrak-Bayrak-Bayrak, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayınları 9.
SERTER, Vehbi Zeki (2002), Kıbrıs Tarihi, Lefkoşa: KEMA Matbaacılık.
SOYSAL, İsmail ( 2000), Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları, Ankara: TTK Yayını.
STROSS, Sir Ronald ( ?), Sir Ronald Stross'un Kıbrıs Anıları(1926-1932), (Cev.Taçgey Debeş), ?.
TEKAKPINAR, Kemal ve Doğasal DEMİRAY (1991), Dr. Fazıl Küçük, Lefkoşa:
TOLGAY, Ahmet (1993), Kanlı Noel Kıbrıs, İstanbul: KASTAŞ YAY.
_______, (1996), Çelik Güvercin, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayını.
_______, (1998), Fırtına Ve Şafak, Özveri Matbaası.
ÜLGER, İrfan Kaya ve Ertan EFEGİL (2002), AB Kıskacında Kıbrıs Meselesi.
ÜNAL, Tahsin (2007), Türk Siyasi Tarihi, İstanbul: Kamer Yayınları.
VOLKAN, Vamık D. (2008), Kıbrıs: Savaş Ve Uyum, İstanbul: Everest Yayınları.
YOLAK, Seyit (1989), 1571'den Günümüze Kıbrıs Türk Yönetimleri, İstanbul: KASTAŞ Yayınları.
Yararlanılan Diğer Kaynaklar (Gazete, dergi, röportaj vb.):
CHRONİCLE OF THE CONTEMPORARY TRAGEDY OF CYPRUS, AC. C AKEL EDİTTİON,
JULY-AUGUST-1974
Fadıl Korkut'un Hatıratı
GAZİ BAF DİRENİŞİNİN 24. YILI
GKK DERGİSİ
HALKIN SESİ GAZETESİ (KKTC MİLLİ ARŞİVİ)
Hasan Demirağ'ın Anıları
KIBRIS GAZETESİ
NACAK GAZETESİ (KKTC MİLLİ ARŞİVİ)
PLÜMER, Fazıl (2001) CYREP (Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi.)
RAUF R. DENKTAŞ, 1 AĞUSTOS 1974--TMT DERGİSİ
SÖZ GAZETESİ (KKTC MİLLİ ARŞİVİ)
ZAFER GAZETESİ (İZMİR MİLLİ KÜTÜPHANE)
98
KAYNAKÇA

KIBRIS CUMHURİYETİ - KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı

Transkript

Benzer belgeler

Kafalar karışık!

GİZLİ CENNET: KIBRISKÖY

Bu PDF dosyasını indir - Dilbilim Araştırmaları Dergisi

KTTO PROJE, EĞİTİM VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Toplantı ve

`Xαλούμι` (Halloumi)/ `Hellim` peyniri Koruma Altına

Ekli dosyayı indirmek için tıklayınız.

Full Text

PDF ( 2 ) - Diyalektolog

Çok Kültürlülüğe Giriş - Welcome to MulticulturalCyprus.net!

Limanın dertleri kendisi kadar eski Limanın dertleri