TÜRK ANAYASA HUKUKU Anayasa

TÜRK ANAYASA HUKUKU
Anayasa
Fransızca “constitution” (konstitüsyon) sözcüğünün karşılığı olarak günümüz Türkçesinde
“anayasa” kelimesi kullanılır. Türkçe'de bu sözcüğe karşılık, Osmanlı döneminde “kanun-u
esasi”, Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında “teşkilat-ı esasiye kanunu” kullanılmıştır. Yazılı
hukuk kaynaklarının en başında “anayasa” gelmektedir. Devletin kuruluşunu, yapısını,
hükümetin şeklini, organlarını, bunların aralarındaki ilişkilerini ve kişilerin temel hak
ve hürriyetlerini düzenleyen kurallar bütününe anayasa denir. Normlar hiyerarşisinin en
üstünde yer alır ve diğer yasalara kaynaklık eder.
Anayasa Türleri
1. Yazılı Anayasa
Kendisine anayasa denilen ve bu anayasa içinde olması düşünülebilecek hukuk kurallarının
yetkili bir organ tarafından belirli bir belge içinde toplanan, diğer kanunlardan daha üstün
olan yazılı belgeye denir.
2. Yazısız Anayasa (Teamüli Anayasa)
Yazılı bir metne sahip olmayan anayasaya demektir. Yazısız anayasayı devletin temel
organlarının kuruluş ve işleyişi konusunda eski zamanlardan beri sürekli olarak tekrarlanan ve
bağlayıcı
olduğuna inanılan ayrıca uyuşmazlık halinde hukuk düzeni
tarafından
müeyyidelendirilen kurallar bütün olarak tanımlayabiliriz. Örnekler: İngiltere Elle
tutulabilecek yazılı bir anayasası yoktur. Teamülleri bu konuda etkin rol oynar. Mesela,
1707’den beri İngiliz kraliçesinin bir kanunu parlamentoya geri göndermemesi, başbakanın
avam sınıfından olma şartı İngiliz teamüllerine örnek gösterilebilir. 1215 Magna Carta
Libertatum ilkeleri halen geçerliliğini korur.
Ayrıntılı / Çerçeve Anayasa: Düzenlediği, içerdiği konuları nasıl ele alıyor?
Bu anayasa modeli kazuistik yöntemle her duruma ve her şeye ilişkin hukuk kuralları içerir.
Bu tip anayasa seçmenin sebepleri Yasama organına olan güvensizlik ve temel hak ve
özgürlükleri güvence altına almaktır. Örnek olarak Hindistan anayasası verilebilir. Yaklaşık
300 sayfadır. T.C. anayasa metni de bu tip anayasaya girebilir.
1
Çerçeve Anayasa, Bu tip anayasada genel bir çerçeve çizilir. Örnek olarak ABD ve
İskandinavya ülkeleri anayasaları gösterilebilir. 1787 tarihli Amerikan Anayasası çerçeve bir
anayasadır. Toplam 7 temel madde ve bunlara ek olarak sonradan çıkarılmış 27 ek maddeden
oluşmaktadır.
Katı Anayasa / Yumuşak Anayasa “Anayasa nasıl değiştiriliyor?
Anayasa yapıcısı tarafından değiştirilmesi zor şartlara bağlanan anayasalardır. Yazılı
anayasalar genellikle katı anayasalardır. Anayasa sıradan, alelade yasalar gibi değiştiriliyorsa
yumuşak anayasadır. Bu yumuşaklığı kendi içinde de barındırabilir. 1963 Singapur Anayasası
buna örnek gösterilebilir. 1848 İtalyan anayasası bu grup içindeki anayasalardandır. Yazısız
anayasalar yumuşak anayasadır.
Kurucu iktidar; Anayasa yapan ve anayasayı değiştiren iktidardır.
Asli Kurucu İktidar: Yepyeni bir anayasa meydana getiren iktidardır. Bu iktidarın hukuk dışı
oluşu demek, herhangi bir hukuk kuralına bağlı olmamasını ifade eder. Askeri darbeler
sonucunda ortaya çıkabilir. (1960, 1980) [Coup d’Edat »
Tali Kurucu (Türev) İktidar
Mevcut Anayasayı değiştiren iktidardır. Konu sınırı, süre yasağı sınırı,
biçim sınırı
dolayısıyla tali kurucu iktidar sınırlanabilir. Tali kurucu iktidar mevcut anayasayı değiştirdiği
için hukuk içidir. Önceden konulmuş kurallara bağlıdır.
Cumhuriyet Dönemi Anayasal Gelişmeleri
ANAYASALARIMIZ
1921 ve 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarımız mevcuttur.
12 Eylül 1980 askeri müdahalesinin ardından hazırlanan ve 7 Kasım 1982 tarihindeki halk
oylamasında kabul edilen Anayasa’da bugüne kadar 17 kez değişiklik yapıldı. Sonuncu
değişiklik halkoyuyla 12 Eylül 2010 tarihinde idi.
1982’den 2010’a Anayasa Değişikliklerinden bazıları:
1993: Radyo ve Televizyonların devlet tekelinde olmasını öngören 133.madde değiştirilerek
özel sektörün bu alana girmesini sağladı. Star TV Cem Uzan
1995: TBMM'nin üye sayısı 450'den 550'ye çıkarıldı. Yurt dışında yaşayan Türk
vatandaşlarına gümrük kapılarında oy hakkı verildi
2
1999: Devlet Güvenlik Mahkemelerinde asker üye bulundurulmasına ilişkin madde
değiştirildi. Özelleştirmenin önü açıldı. APO Davasi
2004: Ölüm cezası anayasadan çıkarılmıştır. Apo Mahkimiyeti
2006: Milletvekili seçilme yaşı 30’dan 25’e indirildi
2007: Bağımsız adayların oy pusulasında yer almasına ilişkin ve Cumhurbaşkanının halk
tarafından seçilmesine, 5 er yıllık 2 sefer seçilebilmek, TBMM 4 yıllık genel seçimler, ilişkin
değişiklikler yapıldı.
2010: Yargı alanında değişiklikler yapıldı. A.Y Mahkemesi ve HSYK’nın yapısı değiştirildi.
En son referandum.
Temel İlkeler
Bu ilk üç maddeden yola çıkarak devletin temel nitelikleri konusunda
1982 Anayasası tarafından benimsenmiş ilkeleri şu şekilde sıralayabiliriz:
Cumhuriyetçilik ilkesi, Üniter devlet ilkesi, İnsan haklarına saygılı devlet ilkesi, Atatürk
milliyetçiliğine bağlı devlet ilkesi, Demokratik devlet ilkesi, Laik devlet ilkesi, Sosyal devlet
ilkesi, Hukuk devleti ilkesi, Eşitlik ilkesi, Başlangıçta belirtilen temel ilkeler.
TEMEL HAKLAR VE HURRIYETLER
1982 Anayasasında Kişinin Hakları ve Ödevleri Nelerdir?
·Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı: Herkes, yaşama, maddî ve manevî
varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. (Madde: 17)
·Zorla çalıştırma yasağı: Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. (Madde: 18)
·Kişi hürriyeti ve güvenliği: Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. (Madde: 19)
·Özel hayatın gizliliği: Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme
hakkına sahiptir. (Madde: 20)
·Konut dokunulmazlığı: Kimsenin konutuna dokunulamaz. (Madde: 21)
·Haberleşme hürriyeti: Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği
esastır. (Madde: 22)
·Yerleşme ve seyahat hürriyeti: Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin
gizliliği esastır. (Madde: 23)
·Din ve vicdan hürriyeti; Herkes, vicdan, dinî inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. (madde:
24)
·Düşünce ve kanaat hürriyeti: Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. (Madde: 25)
3
·Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti: Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim
veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. (M. 26)
·Bilim ve sanat hürriyeti: Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama,
yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir. (Madde: 27)
·Basın hürriyeti: Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve malî teminat
yatırma şartına bağlanamaz. (Madde: 28)
·Süreli ve süresiz yayın hakkı: Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve malî teminat
yatırma şartına bağlanamaz. (Madde: 29)
·Basın araçlarının korunması: Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi
ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya
işletilmekten alıkonulamaz. (Madde: 30)
·Kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı:
Kişiler ve siyasî partiler, kamu tüzelkişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım
araçlarından yararlanma hakkına sahiptir. (Madde: 31)
·Düzeltme ve cevap hakkı: Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine
dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve
kanunla düzenlenir. (Madde: 32)
·Dernek kurma hürriyeti: Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma
ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. (Madde: 33)
·Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı: Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve
saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. (Madde: 34)
·Mülkiyet hakkı: Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. (Madde: 35)
·Hak arama hürriyeti: Herkes, meşrû vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri
önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.M. 36
·Kanunî hâkim güvencesi: Hiç kimse kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci
önüne çıkarılamaz. (Madde: 37)
·Suç ve cezalara ilişkin esaslar: Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç
saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç
için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez. Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik
tedbirleri ancak kanunla konulur. Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu
sayılamaz. Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda
bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz. Kanuna aykırı olarak elde edilmiş
4
bulgular, delil olarak kabul edilemez. Ceza sorumluluğu şahsidir. Hiç kimse, yalnızca
sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden
alıkonulamaz. Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez. (Madde: 38)
·İspat hakkı: Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu görev ve hizmetin yerine
getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret davalarında, sanık, isnadın
doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. (Madde: 39)
·Temel hak ve hürriyetlerin korunması: Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlâl edilen
herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkına
sahiptir. (Madde: 40)
1982 Anayasasına Göre Kişinin Sosyal ve Ekonomik Hakları ve Ödevleri Nelerdir?
·Ailenin korunması: Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. (M41)
·Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi: Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz
M42
·Çalışma ve sözleşme hürriyeti: Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetine
sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. (Madde: 48)
·Çalışma hakkı ve ödevi: Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. (Madde: 49)
·Çalışma şartları ve dinlenme hakkı: Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde
çalıştırılamaz. (Madde: 50)
·Sendika kurma hakkı: Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve
sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar
ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına
sahiptir. (Madde: 51)
·Toplu iş sözleşmesi hakkı: İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal
durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına
sahiptirler. (Madde: 53)
·Grev hakkı ve lokavt: Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması
halinde işçiler grev hakkına sahiptirler. (Madde: 54)
·Ücrette adalet sağlanması: Ücret emeğin karşılığıdır. (Madde: 55)
·Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması: Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama
hakkına sahiptir. (Madde: 56)
·Sosyal güvenlik hakkı: Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. (Madde: 60)
1982 Anayasasına Göre Kişinin Siyasi Hakları ve Ödevleri Nelerdir?
5
·Türk vatandaşlığı: Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür. (M. 66)
·Seçme, seçilme ve siyasî faaliyette bulunma hakları: Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara
uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette
bulunma ve halk oylamasına katılma hakkına sahiptir. (Madde: 67)
·Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma: Vatandaşlar, siyasî parti kurma, usulüne
göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir. (Madde: 68)
·Kamu hizmetlerine girme hakkı: Her Türk kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. (M.70)
·Vatan hizmeti: Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir. (Madde: 72)
·Vergi ödevi: Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, malî gücüne göre, vergi ödemekle
yükümlüdür. (Madde: 73)
·Dilekçe hakkı: Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden
yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara
ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne yazı ile başvurma hakkına sahiptir. (Madde: 74)
TEMEL HAKLARIN SINIRLANMASI MADDE 13
Hiçbir hak ve özgürlük sınırsız değildir ve her hak ve özgürlük belli sınırlar içinde
kullanılabilir. Her hak ve özgürlüğün, kendi niteliğinden kaynaklanan doğal sınırı vardır.
Temel hak ve özgürlüklere ilişkin sınırlamalar, yasama organı tarafından yasa yoluyla
yapılmalıdır. Ölçülülük ilkesi: Daha yumuşak yöntemlerle sınırlama amacına ulaşmak
mümkün olduğu hâlde hak ve özgürlüğü daha çok sınırlayan düzenlemelerin önlenmesini
amaçlayan ilkeye ölçülülük ilkesi denir
TEMEL HAKLARIN KULLANIMININ DURDURULMASI MADDE 15
Anayasa’nın 15. maddesi, hangi durumlarda temel hak ve özgürlüklerin durdurulabileceğini
düzenlemiştir. Buna göre, usulüne göre ilan edilmiş savaş, seferberlik, sıkıyönetim ya da
olağanüstü hâlin bulunması durumunda temel hak ve özgürlüklerin kullanımı kısmen ya da
tamamen durdurulabilir ya da bunlar için Anayasa’da öngörülen güvencelere aykırı önlemler
alınabilir.
SERBEST SEÇİMLER
1982 Anayasası’nın 67. maddesine göre vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun
olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma
6
ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir. Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli,
tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi
altında yapılır.
SİYASAL FAALİYET VE SİYASAL PARTİLER
Çağdaş demokrasi, farklı siyasal görüş ve programlar çerçevesinde kurulmuş siyasal partilere
dayanır. Her parti kuruluşu sırasında İçişleri Bakanlığı'na dilekçe verir ve İçişleri
Bakanlığı partilerin kongrelerini yapıp yapmadığını ve sürekliliğini takip eder. 4 Şubat
2016 tarihi itibarıyla 97 parti etkin durumda bulunmaktadır. Bunun yanında bu
partilerin seçime girebilmesi için yasalara göre, 41 ilde örgütlenmesi gerekmektedir.
Siyasal partilere devlet yardımı ilk kez 1982 Anayasası’nın 68. maddesine yapılan ekle
anayasal güvenceye kavuşturulmuştur.
TBMM Üyelerinin Seçimi, TBMM Üyelerinin Hukukî Statüsü, TBMM’nin İçyapısı ve
Çalışma Düzeni, Yasama Fonksiyonu, TBMM’nin Görev ve Yetkileri
Milletvekilli seçim sisteminin özelliklerini açıklayabilmek.
-
1982 Anayasası 4 yılda bir yapılan genel seçimler sonucunda oluşan tek meclisli
yasama organı sistemini benimsemiştir.
-
Milletvekilleri seçilir, illerinden seçim mazbatalarını alırlar. Madde 80, Seçimler
sonucunda milletvekili sıfatını kazananlar Anayasaya göre bütün milleti temsil ederler.
Ankara’ya gelirler. 81. Madde göreve baslarken and içerler.
Yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı kavramlarını tanımlayabilmek.
-
83. Madde; Milletvekilleri, meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden; mecliste ileri
sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanı’nın teklifi üzerine meclisçe
başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan
yasama sorumsuzluğu kapsamında sorumlu tutulamazlar. Yasama sorumsuzluğunun
amacı, milletvekillerinin Meclisteki söz ve düşünce hürriyetini korumaktır.
-
Yasama dokunulmazlığı nedeniyle bir milletvekili seçimden önce veya sonra bir suç
işlediği ileri sürülerek, Meclisin kararı olmadan, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve
yargılanamaz. Dokunulmazlık nedeniyle, milletvekili hakkında, seçimden önce veya
sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine
bırakılmaktadır. Bu durumda zamanaşımı süreleri işlememektedir
7
Yürütme Organı, Cumhurbaşkanı
1982 Anayasası’na göre yürütme yetki ve görevi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu
tarafından kullanılmakta ve yerine getirilmektedir.
Cumhurbaşkanı'nın nitelikleri anayasanın 101. maddesinde belirtilmiştir. Cumhurbaşkanı
olmak için adayın kırk yaşını doldurmuş ve yükseköğrenim yapmış olması gerekir. Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk
vatandaşları arasından, halk oylaması ile seçilir. Cumhurbaşkanı'nın görev süresi 5 yıldır. Bir
kimse en çok iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Cumhurbaşkanı’nın 1982 Anayasası’nın
104. maddesinden kaynaklanan yetkileri üç alanı kapsamaktadır.
Yasama İle İlgili Görev ve Yetkileri;
- Kanunları yayımlamak,
- Anayasa değişikliğine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunmak,
- Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
• Yürütme İle İlgili Görev ve Yetkileri;
- Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek,
- Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kullanılmasına karar vermek,
- Kararnameleri imzalamak.
• Yargı İle İlgili Görev ve Yetkileri;
- Anayasa Mahkemesi üyelerini seçmek,
- Danıştay üyelerinin dörtte birini seçmek,
- Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.
105. MADDE: Parlamanter rejimlerde devlet başkanının siyasal sorumsuzluğu yanında cezai
sorumsuzluğu da ilke olarak benimsenmiştir. Anca, Cumhurbaşkanı, vatana ihanetten dolayı,
Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının en az üçte birinin önerisi üzerine, üye tam
sayısının en az dörtte üçünün vereceği kararla suçlandırılır.
Basbakan, Bakanlar Kurulu 109 M.
• 1982 Anayasası’na göre Bakanlar Kurulu, Başbakan ve bakanlardan oluşur. Başbakan,
Cumhurbaşkanı’nca TBMM üyeleri arasından atanır. Bakanlar TBMM üyeleri veya
milletvekilliğine seçilme yeterliğine sahip olanlar arasından Başbakan’ca seçilir ve
Cumhurbaşkanı’nca atanır.
Olağanüstü Yönetim Usûlleri 119-121 Maddeleri
8
Olağanüstü yönetim usûlleri 1982 Anayasasının 119 ilâ 122’nci maddelerinde düzenlenmiştir.
Anayasa “olağanüstü hal” ve “sıkıyönetim” olmak üzere iki tür olağanüstü yönetim usûlü
öngörmüştür.
Yargı yetkisi
MADDE 9. Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır.
YARGI KOLU KAVRAMI VE 1982 ANAYASASI’NA GÖRE YARGI KOLLARI Yüksek
mahkeme kesin hüküm vermeye yetkilidir. Buna göre Anayasa Mahkemesi (150…), Yargıtay
(154), Danıştay (155), Askerî Yargıtay (156), Askerî Yüksek idare Mahkemesi (157) ve
Uyuşmazlık Mahkemesi (158) üst derece mahkemeleri. Sayıştay üst derece mahkemesi
değildir
ANAYASA YARGISI: ANAYASA MAHKEMESI MADDE 148
Anayasa mahkemesi 17 üyeden oluşur; Anayasa Mahkemesi üyeleri on iki yıl için seçilirler.
Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez. Madde 146 da detayları var
kompozisyonunun.
Görevleri:
1. Bazı Normların Anayasaya Uygunluğunu Denetlemek
Anayasamızın 148’inci maddesinin birinci fıkrasına göre, “Anayasa Mahkemesi, kanunların,
kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya
şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil
bakımından inceler ve denetler”.
2. Bazı Kişileri Yüce Divan Sıfatıyla Yargılamak
Anayasamızın 148’inci maddesinin üçüncü fıkrasına göre, “Anayasa Mahkemesi,
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay,
Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını,
Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunu ve Sayıştay Başkan ve
üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak” yetki ve
görevine sahiptir.
3. Siyasî Partilerin Kapatılmasına Karar Vermek
9
Anayasamızın 69’uncu maddesinin dördüncü fıkrasına göre, “siyasî partilerin kapatılması,
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesince kesin karar
bağlanır”. Türkiye tarihinde bugüne kadar 26 siyasi parti kapatıldı. Anayasa Mahkemesi'nin
kurulduğu 1963 yılından bu yana ise Yüksek Mahkeme 24 siyasi partiyi kapattı.
4. Siyasî Partilerin Malî Denetimini Yapmak
5. Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararlarını Denetlemek
6. Milletvekilliğinin Düşmesi Kararlarını Denetlemek
7. Norm Denetimi
Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye
Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasa’ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu
denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak,
olağanüstü hallerde, sıkıyönetim
ve savaş
hallerinde çıkarılan
kanun hükmünde
kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa
Mahkemesine dava açılamaz. Ayrıca usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası
antlaşmalar hakkında da Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
Son olarak; 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliğiyle Anayasa Mahkemesine bireysel
başvuru yolunun açılması oluşturmuştur. 23 Eylül 2012 tarihi itibarıyla herkes,
Anayasa’mızda güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği
iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilmektedir
Anayasanın Değiştirilmesi Usulü
Anayasa değişikliklerinin hangi usule tabi olarak gerçekleştirileceği Anayasanın 175 inci
maddesinde düzenlenmiştir. Anayasa değişikliği süreci, en az TBMM üye tam sayısının 1/3 ’ü
(184) oranındaki milletvekilinin yazılı ve gerekçeli değişiklik tekliflerini Meclis Başkanlığına
sunmalarıyla başlar. Meclis Başkanı değişiklik teklifini Anayasa Komisyonuna havale eder.
Anayasa Komisyonunda görüşülüp kabul edilen teklif taslağı TBMM Genel Kuruluna
gönderilir. Anayasa değişikliğinde bir maddenin kabulü için en az TBMM üye tamsayısının
3/5 (330) ’inin kabul oyunun varlığı şarttır. Anayasa değişikliği tekliflerinin Genel Kurulda
iki kez görüşülmesi ve ilk görüşmeyle ikinci görüşme arasında en az kırk sekiz saatin geçmiş
olması gerekir. Bu doğrultuda olmak üzere TBMM’de kabul edilen değişiklik teklifi
10
Cumhurbaşkanına gönderilir. Meclisi üye tamsayısı 550 olduğuna göre, üye tamsayısının
beşte üçü 330, üçte ikisi ise 366 milletvekili etmektedir.
-
Eğer anayasa değişikliği teklifi TBMM üye tamsayısının beşte üçüyle veya üçte
ikisinden az bir oyla kabul edilmiş ise, yani kabul oyları 330 (dahil) ile 366 (dahil) arasında
ise, Cumhurbaşkanının anayasa değişikliğine ilişkin kanunu bir daha görüşülmek üzere
TBMM’ye geri gönderip göndermeme yetkisi vardır (m.175/3).
-
Eğer TBMM, kendisine geri gönderilen anayasa değişikliği kanununu üye
tamsayısının üçte iki çoğunluğuyla aynen kabul ederse, Cumhurbaşkanının anayasa
değişikliği kanununu onaylamak ile halkoylamasına sunmak arasında tercih hakkı vardır
(m.175/3).
-
Eğer anayasa değişikliği teklifi TBMM, Meclisi üye tamsayısının en az üçte ikisiyle
kabul edilmiş ise, yani kabul oyları en az 367 ve daha fazla ise, anayasa değişikliği kanunu
üzerinde Cumhurbaşkanının onay, halkoylamasına sunma ve geri gönderme yolları arasında
seçme hakkı vardır.
11