00-basforma:Layout 1

I
Av. MERVE ATEfi
TÜRK HUKUKUNDA
HASTALIK VE ANALI⁄IN
H‹ZMET AKD‹NE ETK‹LER‹
‹stanbul, 2011
II
Yayın No
Hukuk Dizisi
:
:
20507
1219
1. Baskı – Eylül 2011 – İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 529 - 4
Copyright© Bu kitabın bu basısının Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye
aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde,
fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan
iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Dizgi
Baskı - Cilt
:
:
Kapak Tasarım
:
Beta Basım A.Ş.
Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti.
Taksim Cad. Yoğutçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyoğlu/İST.
(Sertifia No. 13723) (0-212) 249 40 60
Müge Günbaş
Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş.
Narlıbahçe Sokak Damga Binasi No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
III
Çok de€erli Annem, Babam
ve Kardeflim Safa’ya…
IV
V
ÖNSÖZ
Elinizde bulunan kitab›n yazar› Merve Atefl’i ‹stanbul Barosunda avukatl›k
staj› yapt›€› tarihlerde tan›d›m. Ö€renme arzusu, sa€lam hukuk bilgisi, araflt›r›c›
ve çal›flkan yap›s› dikkatimi çekti. M. Atefl daha sonra staj›n› bitirip avukatl›€a
bafllad› ama benimle temas›n› hep sürdürdü. Daha sonra da mensubu oldu€um
Bahçeflehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsüne kaydolarak özel hukuk bölümünde yüksek lisans ö€retimine bafllad›.
Atefl bir taraftan çal›flt›, bir taraftan derslere devam etti, sonra da benim kendisinin yüksek lisans tezi dan›flman› olmam› istedi. ‹ste€ini memnuniyetle kabul
ettim ve kendisi yönetimimde, konusunu birlikte belirledi€imiz bu tezi büyük bir
özveri ve titizlikle yazd›. Tezde ele al›nan konular çal›flma hayat›m›zda s›kça sorun
yaflanan ve ifl iliflkisini sekteye u€ratt›€› için hem iflvereni s›k›nt›ya sokan hem de
iflçinin iflini kaybetmesine kadar götüren tart›flmal› konularla ilgilidir. Sonuçta
2009 y›l›n›n Temmuz ay›nda savunulan bu tez jüri taraf›ndan övgü ve be€eni ile
kabul edildi. Türk Hukukunda hastal›k ve anal›€›n hizmet akdine etkileri konusu
daha önce E. Tuncay Senyen Kaplan, N. Caniklio€lu ve B. Tulukçu adl› meslektafllar›m taraf›ndan de€iflik flekillerde kaleme al›nm›flt›r ancak bu çal›flmalar 4857
say›l› ‹flK. ve 5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa€l›k Sigortas› K. öncesine
aittir. Merve Atefl’in çal›flmas› yürürlükteki mevzuat› yans›tt›€› gibi kitap bask›ya
verilmeden önce son yay›nlara ve Yarg›tay içtihatlar›na ve 6098 say›l› yeni Türk
Borçlar Kanunu hükümlerine de yer verecek flekilde güncellendi. Zengin bir bibliyografya ve Yarg›tay içtihatlar›ndan yararlan›larak haz›rlanan bu kitap M. Atefl’in
kiflisel görüfllerini de içermektedir. Kitab›n hem ö€retiye hem de uygulamaya katk›
yapaca€›na inan›yorum.
Baflar›l› bir tez çal›flmas› ortaya koyan, Antalya Barosunun genç ve baflar›l›
avukatlar›ndan Merve Atefl’i bir kez daha kutluyor ve sürdürdü€ü avukatl›k
mesle€i yan›nda bilimsel çal›flmalara da devam etmesini diliyorum. 7.3.2011
Prof. Dr. A. Can Tuncay
Bahçeflehir Üniversitesi - Hukuk Fakültesi/‹stanbul
VI
YAZARIN ÖNSÖZÜ
Bu çal›flma, 31.07.2009 tarihinde Prof. Dr. Aziz Can Tuncay, Doç. Dr. Gülsevil Alpagut ve Yard. Doç. Dr. Ahmet Sevimli’den oluflan jüri önünde savunulmufl
ve jüri taraf›ndan oybirli€i ile baflar›l› bulunmufl olan, “Türk Hukukunda Hastal›k
ve Anal›€›n Hizmet Akdine Etkileri” konulu yüksek lisans tezinin güncel halidir.
Jüri üyelerinin elefltirileri ve önerileri dikkate al›narak üzerinde bir tak›m
de€ifliklikler yap›lan yüksek lisans tezi, de€erli hocam Prof. Dr. Aziz Can Tuncay’›n gözetiminde güncellenerek yay›na haz›r hale getirilmifltir. Uzun ve zorlu
bir süreç içerisinde oluflturulan çal›flmada eme€i geçen de€erli hocam, ailem ve
dostlar›ma teflekkür etmeyi borç bilirim.
Akademik hayat›n kap›lar›n› bir nebze olsun aralamak ad›na atm›fl oldu€um
bu ilk ad›mda, beni bu konu üzerinde çal›flmaya teflvik eden, bilgi ve deneyimlerinden yararland›rarak cesaretlendiren, çal›flman›n yay›nlanmas›n› sa€layan ve her
fleyden önemlisi bana ifl hukukunu sevdiren ve bana inanan tez dan›flman›m Say›n
Prof. Dr. Aziz Can Tuncay’a sonsuz teflekkürlerimi sunar›m.
Çal›flman›n gerek haz›rlanmas›, gerekse yay›nlanmas› sürecinde manevi desteklerini esirgemeyen dostlar›m ‹smail Can Törtop’a, Avukat Deren Ifl›kda€’a,
Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Ana Bilim Dal›
Araflt›rma Görevlisi Direnç Akbay’a ve birlikte çal›flmakta oldu€um de€erli avukat
arkadafllar›ma teflekkürlerimi sunar›m.
Her türlü destekleri ve eflsiz sevgileriyle bugünlere gelmemi sa€layan,
yaflam›m› anlaml› ve de€erli k›lan sevgili ailem; annem Münire Atefl, babam Nihat
Atefl ve biricik kardeflim A. Safa Atefl’e en derin teflekkürlerimi ve minnetlerimi
sunar›m.
Çal›flmam›n yay›m›n› sa€layan baflta Seyhan Satar olmak üzere Beta
Yay›nc›l›k’a teflekkürlerimi sunar›m.
Av. Merve ATEfi
8.3.2011
VII
‹Ç‹NDEK‹LER
ÖNSÖZ..........................................................................................................................V
YAZARIN ÖNSÖZÜ ..................................................................................................VI
‹Ç‹NDEK‹LER .........................................................................................................VII
KISALTMALAR .....................................................................................................XIII
G‹R‹fi .............................................................................................................................1
1.
2.
HASTALIK KAVRAMI ........................................................................................3
1.1.
GENEL OLARAK.......................................................................................3
1.2.
‹fi GÖREMEZL‹K KAVRAMI ...................................................................4
HASTALI⁄A DA‹R YASAL DÜZENLEMELER..............................................7
2.1.
ULUSLARASI MEVZUAT.........................................................................7
2.1.1.
2.2.
3.
ULUSAL MEVZUAT..................................................................................7
2.2.1.
Borçlar Kanununda........................................................................7
2.2.2.
‹fl Kanunlar›nda .............................................................................9
2.2.2.1.
4857 Say›l› ‹fl Kanununda ..........................................9
2.2.2.2.
Bas›n ‹fl Kanununda .................................................10
2.2.2.3.
Deniz ‹fl Kanununda.................................................10
HASTALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N KURULMASINA ETK‹S‹ ....................13
3.1.
4.
158 say›l› ILO Sözleflmesinde.......................................................7
AKD‹N KURULMASI SIRASINDA TARAFLARIN
DURUMU ..................................................................................................13
3.1.1.
‹flverenin Hak ve Yükümlülükleri ...............................................13
3.1.2.
‹flçinin Hak ve Yükümlülükleri ...................................................20
HASTALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N
YÜRÜRLÜ⁄ÜNE ETK‹S‹ .................................................................................23
4.1.
HASTALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N SÜREKL‹L‹⁄‹NE
ETK‹S‹.......................................................................................................23
4.1.1.
Genel Olarak...............................................................................23
VIII
4.2.
4.1.2. Hizmet Akdinin Ask›ya Al›nmas› ve Sonuçlar›..........................27
HASTALI⁄IN ÜCRET VE EKLER‹NE
(SOSYAL YARDIMLARA) ETK‹S‹.......................................................32
4.2.1.
Ücrete Etkisi ...............................................................................32
4.2.1.1.
Borçlar Kanunu Aç›s›ndan ........................................33
4.2.1.2.
‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................38
a. Ayl›k Ücrette.......................................................40
b. Ücretle Geçici ‹fl Göremezlik
Aras›ndaki ‹liflki ..................................................41
c. Di€er Ücret fiekillerinde .....................................45
Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan
Ücrete Etkisi..............................................................47
4.2.1.4.
Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan
Ücrete Etkisi..............................................................47
4.2.2.
Ücret Eklerine (Sosyal Yard›mlara Etkisi) .................................48
4.2.3.
Grev ve Lokavt Esnas›nda Hastal›€›n
Ücrete Etkisi ...............................................................................49
4.3.
HASTALI⁄IN ‹fiÇ‹N‹N KIDEM‹NE ‹L‹fiK‹N
HAKLARINA ETK‹S‹ ............................................................................51
4.4.
HASTALI⁄IN ‹fiÇ‹N‹N D‹NLENME HAKLARINA
ETK‹S‹ .....................................................................................................55
4.4.1.
5.
4.2.1.3.
Y›ll›k Ücretli ‹zin Hakk›na Etkisi...............................................55
4.4.1.1.
Borçlar Kanunu Aç›s›ndan ........................................55
4.4.1.2.
‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................55
4.4.1.3.
Di€er ‹fl Kanunlar› Aç›s›ndan....................................59
4.4.2.
Hafta Tatili Hakk›na Etkisi .........................................................60
4.4.3.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Hakk›na Etkisi............................62
HASTALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N SONA
ERMES‹NE ETK‹S‹ ........................................................................................65
5.1.
H‹ZMET AKD‹N‹N SÜREL‹ FESH‹NDE .............................................65
5.1.1.
‹fl Güvencesi Kapsam›na Girmeyen
‹flçiler Aç›s›ndan .......................................................................65
5.1.2.
‹fl Güvencesi Kapsam›na Giren
‹flçiler Aç›s›ndan .......................................................................70
5.1.2.1.
‹fl Kanununun Getirdi€i Esaslar ................................70
IX
a. Uzun Süreli Hastal›k ...........................................75
b. S›k S›k Hastalanma .............................................80
c. ‹flçinin Yetersizli€i ile Davran›fllar›n›n
Örtüflmesi ............................................................86
5.1.2.2. Hastal›k Nedeniyle Süreli Fesihte Di€er Kanunlar›n
Getirdi€i Esaslar……………... ..................................................87
5.2.
H‹ZMET AKD‹N‹N SÜRES‹Z FESH‹NDE..............................................87
5.2.1.
‹flçi Taraf›ndan Süresiz Feshinde.................................................89
5.2.1.1.
Borçlar Kanunu Aç›s›ndan.........................................89
5.2.1.2.
‹fl Kanunu Aç›s›ndan..................................................90
a. ‹flin ‹flçinin Sa€l›€› ‹çin
Tehlikeli Olmas› .................................................90
b.
5.2.1.3.
5.2.1.4.
5.2.2.
‹flveren veya Baflka ‹flçinin Bulafl›c› veya
‹flle Ba€daflmayan Hastal›€›................................95
Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .....................................101
a.
Hastal›€›n Gemide Çal›flmaya
Engel Olmas›…... .............................................102
b.
Hastal›€›n Süreklilik Tafl›mas›..........................103
Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan......................................104
‹flveren Taraf›ndan Süresiz Feshinde.........................................105
5.2.2.1.
Borçlar Kanunu Aç›s›ndan.......................................105
5.2.2.2.
‹fl Kanunu Aç›s›ndan................................................108
a.
‹flçinin Kast›ndan veya Derli Toplu
Olmayan Yaflay›fl›ndan veya ‹çkiye
Düflkünlü€ünden Dolay›
Hastalanmas›.....................................................109
aa.
‹flçinin Kast› ile Hastalanmas› .................109
bb.
‹flçinin Derli Toplu Olmayan
Yaflay›fl› Sonucu Hastalanmas› ................110
cc.
b.
c.
‹flçinin ‹çkiye Düflkünlü€ünden
Dolayı Hastalanmas› ...............................112
dd. ‹flçinin Devams›zl›€›n›n Belirli Bir
Süreyi Aflmas› .........................................114
‹flçinin Tutuldu€u Hastal›€›n Tedavi
Edilemeyecek Nitelikte Olmas› ........................116
‹flçinin ‹fl K. m. 25/I-a Bendinde Say›la
Sebepler D›fl›nda Hastal›€› ...............................119
X
d.
5.2.3.
‹flçinin ‹fle Al›nmas› Esnas›nda
Hastal›€›na Dair Bilgi Vermeyerek
‹flvereni Yan›ltmas› ...........................................123
e. Hastal›€›n ‹flçinin Devams›zl›€›n›
Hakl› Hale Getirmesi ........................................126
f. ‹flçinin Hastal›k S›ras›nda Do€ruluk
ve Ba€l›l›€a Ayk›r› Davran›fllar›
Nedeniyle Akdin Feshi .....................................129
5.2.2.3. Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .....................................130
5.2.2.4. Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan......................................130
Sa€l›k Sebebiyle Fesih Hakk›n›n
Kullan›lma Süresi ......................................................................131
5.2.3.1. Borçlar Kanununda ..................................................132
5.2.3.2. ‹fl Kanununda ...........................................................132
5.2.3.3. Deniz ‹fl Kanununda.................................................133
5.2.3.4. Bas›n ‹fl Kanununda .................................................133
6.
ANALIK KAVRAMI..........................................................................................135
7.
ANALI⁄A DA‹R YASAL DÜZENLEMELER...............................................137
7.1. ULUSLARARASI MEVZUAT ................................................................137
7.1.1.
Birleflmifl Milletler Sözleflmelerinde .........................................137
7.1.1.1. Kad›nlara Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›€›n
Önlenmesi Sözleflmesi .............................................137
7.1.1.2. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar
Sözleflmesi ...............................................................137
7.1.1.3. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ............................138
7.1.2.
ILO Sözleflmelerinde.................................................................138
7.1.2.1. 158 Say›l› Sözleflme ....................................................138
7.2. ULUSAL MEVZUAT...............................................................................138
7.2.1.
Borçlar Kanununda....................................................................138
7.2.2.
‹fl Kanunlar›nda .........................................................................139
7.2.2.1. 4857 Say›l› ‹fl Kanununda........................................139
7.2.2.2. Bas›n ‹fl Kanununda .................................................141
7.2.2.3. Deniz ‹fl Kanununda.................................................141
8.
ANALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N KURULMASINA ETK‹S‹ .......................143
9.
ANALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N YÜRÜRLÜ⁄ÜNE ETK‹S‹ ......................147
9.1. ANALI⁄IN KADIN ‹fiÇ‹N‹N ÇALIfiMA
KOfiULLARINA ve ÇALIfiMA
SÜRELER‹NE ETK‹S‹ ............................................................................147
XI
9.1.1.
Anal›€›n Çal›flma Koflullar›na Etkisi .........................................148
9.1.1.1. Kad›n ‹flçinin Hamilelik Durumunu
Bildirme Yükümü ....................................................148
9.1.1.2.
‹flverenin Çal›flma Koflullar›n› Hamile ve Anne
‹flçiyi Koruyucu Biçimde
Düzenlemesi Yükümü..........................................149
a. ‹flverenin Kad›n ‹flçiyi Hafif ‹fllerde
Çal›flt›rma Yükümü ............................................150
b. ‹flverenin Kad›n ‹flçiyi A€›r ve Tehlikeli
‹fllerde Çal›flt›rmama Yükümü ...........................151
c. ‹flverenin Kad›n ‹flçiyi Gece
Çal›flt›rmama Yükümü .......................................151
9.1.2.
9.2.
Anal›€›n Çal›flma Sürelerine Etkisi ...........................................152
ANALI⁄IN KADIN ‹fiÇ‹N‹N ‹Z‹N ve D‹NLENME
HAKKINA ETK‹S‹ ..................................................................................153
9.2.1.
‹zin Hakk›na Etkisi ....................................................................153
9.2.1.1.
Kad›n ‹flçiye Do€um Öncesi Muayene
‹zni Verilmesi ...........................................................153
9.2.1.2.
Kad›n ‹flçiye Do€um (Anal›k) ‹zni Verilmesi ..........153
a. Borçlar Kanunu Aç›s›ndan.................................154
b. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan..........................................155
c. Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan................................158
d. Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan ...............................158
e. Do€um ‹zni Süresince Kad›n ‹flçinin
Hizmet Akdinin Ask›ya Al›nmas›......................159
9.2.2.
9.3.
9.2.1.3.
Kad›n ‹flçiye Ücretsiz ‹zin Verilmesi........................160
9.2.1.4.
Kad›n ‹flçiye Süt (Emzirme) ‹zni Verilmesi .............162
Dinlenme Hakk›na Etkisi...........................................................166
ANALI⁄IN KADIN ‹fiÇ‹N‹N ÜCRET
HAKKINA ETK‹S‹ ..................................................................................168
9.3.1.
Borçlar Kanunu Aç›s›ndan ........................................................168
9.3.2.
‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................................169
9.3.3.
Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .......................................................172
9.3.4.
Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .......................................................172
9.3.5.
Do€um ‹zni S›ras›nda Geçici
‹fl Göremezlik Ödene€i ..............................................................173
XII
9.4.
ANALI⁄IN KADIN ‹fiÇ‹N‹N KIDEM‹NE ‹L‹fiK‹N
HAKLARA ETK‹S‹..................................................................................176
10. ANALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N SONA ERMES‹NE ETK‹S‹ ....................179
10.1. H‹ZMET AKD‹N‹N SÜREL‹ FESH‹NDE ................................................179
10.1.1.
‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................................179
10.1.1.1. ‹fl Güvencesi Kapsam›na Girmeyen
‹flçiler Aç›s›ndan ......................................................179
10.1.1.2. ‹fl Güvencesi Kapsam›na Giren
‹flçiler Aç›s›ndan... ...................................................183
10.1.2. Di€er Kanunlar Aç›s›ndan ............................................................186
10.2. H‹ZMET AKD‹N‹N SÜRES‹Z FESH‹NDE............................................187
10.2.1. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................................187
10.2.1.1. ‹flçi Taraf›ndan Süresiz Feshinde .............................187
10.2.1.2. ‹flveren Taraf›ndan Süresiz
Feshinde ...................................................................188
a. Do€um ve Hamilelik Nedeniyle
Devams›zl›€› ‹fl K. m. 25’te Belirtilen
Süreyi Aflmas›....................................................188
b. Kad›n ‹flçinin ‹fle Al›nmas› Esnas›nda
Hamileli€ine Dair Bilgi Vermeyerek
‹flvereni Yan›ltmas› ............................................190
c. Kad›n ‹flçinin Do€um ‹zni S›ras›nda
Hastalanmas›......................................................192
10.2.2. Di€er ‹fl Kanunlar› Aç›s›ndan....................................................193
SONUÇ .......................................................................................................................195
KAYNAKÇA..............................................................................................................199
XIII
KISALTMALAR
Ay.
BAT‹DER
BK.
Bas›n ‹fl K.
Bkz.
C.
DEHFD
:
:
:
:
:
:
:
Deniz ‹fl K.
dn.
E.
HD.
ILO
:
:
:
:
:
‹fl K.
Karfl.
K.
m.
MK.
MERCEK
:
:
:
:
:
:
RG.
s.
S.
SGK
s. K.
SS‹Y
T.
TK.
:
:
:
:
:
:
:
:
Anayasa
Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
Borçlar Kanunu
Bas›n ‹fl Kanunu
Bak›n›z
Cilt
Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi
Deniz ‹fl Kanunu
dipnot
Esas
Hukuk Dairesi
International Labour Organisation
(Uluslararas› Çal›flma Örgütü)
‹fl Kanunu
Karfl›laflt›r›n›z
Karar
madde
Medeni Kanun
Türkiye Metal Sanayicileri
Sendikas› Dergisi
Resmi Gazete
sayfa
Say›
Sosyal Güvenlik Kurumu
Say›l› Kanun
Sosyal Sigorta ‹fllemleri Yönetmeli€i
Tarih
Ticaret Kanunu
XIV
T‹S
T‹SK
:
:
T‹SGLK
:
TÜT‹S
:
vd.
vs.
Yarg.
YHGK.
Y‹BK
:
:
:
:
:
Toplu ‹fl Sözleflmesi
Türkiye ‹flverenler Sendikas›
Konfederasyonu
Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt
Kanunu
Türkiye Ulaflt›rma Kamu ‹flverenleri
Sendikas› Dergisi
ve devam›
ve sair
Yarg›tay
Yarg›tay Hukuk Genel Kurulu
Yarg›tay ‹çtihad› Birlefltirme Karar›