017

Ox.811.1 + 812
KARABUK MINTAKASI SAPSIZ ME$ELERtNIN ANATOMIK
VE TEKNOLOJIK OZELL1KLERI UZERtNDE
ARA$TIRMALAR
LES RECHERCHES SUR LES QUALITES ANATOMIQUES ET
TECHNOLOGIQUES DE CHENE ROUVRE (<QUERCUS PETREA
MATT.>> DE LA REGION DE KARABOX
Yazan
Irfan GURSU
Ormancilik Ara~tirma EnstitUsii
Orman Mahsffllerini Kiymetlendirme
~ubesi Mühendisi
ORMANCILIK ARA~TIRMA ENSTITUSU YAYINLARI
Muhtelif Yaymlar Serisi No.
Güzel Istanbul Matbaasi
Ankara — 1966
17
ONSOZ
Ormancilik Ara~tirma Enstitümjizün rnUdürlerinden Haul GOK.
MEN’in te~vikiyle, 1960 senesinde Türkiyede ba~]amak tasavvurunda
oldugum bu ara~tirmayla, 1961 senesinde mesleki görgü ye bilgimi
arttirmak üzere gitmi~ oldu~um Almanya’da, Münih Ormancilik Ara~
tirma Dairesinin Orman Mahsüllerini Kiymetlendirme ye Odun flmi
Enstitüsj.inün Müdürü Prof. Dr. H. von PECHMANN’in da alâkalanmasi
ye hunun kendi yanlarinda ihtisasima paralel olarak yapilmasi husu
sunda gösterdikleri arzu ye te~vik üzerine bu ara~tirmayi Almanyada
yaptim.
Ormancilik sahasinda, agac hiyolojisinin odun teknolojisiylc bir
likte ele alindigi bu arastirma rnüessesesinde, literatür imkânlarinin
geni~ligi ye Enstitü Miidüru ile bi]hassa asistani Dr. A. BERNHART’m
yol gösterici olan yakm ilgileri sayesinde, matematik istatistik rnetod~
larmm bu gibi çali~ma1arin kiyrnetlendirilrnesindekj tatbikatini ye
odun anatomisi rnevzuundaki arastirma metodlarirn ogrenrnek ye tat.
bik imkânini buimak benirn için büyiik bir kazanç olmu~tur.
Takdim ettigim bu çah~ma tarafirndan cvvelâ almanca yazilmis
olarak rnczkür EnstitUye teslim edi1mi~tir. Bu vesileyle Enstitünün Mu
dürü Profesör von Pechrnann tarafindan tanzim edilmiç olan belgede
<(Bay GURSU itina ye gayretli bir cali~mayla bu vazifeyi deruhte et
mi~ ye sapsizme~e odununun te~ekkülU ye özellikleri hakkindaki bilgileri
kiymetli bir ~ekilde toparlami~ ye tamamlayici mahiyette elde etmi~
oldugu neticeleri artik takdim edebilecektir>> diye cali~ma hakkinda
kanaatini bildirdikten sonra <<Bay Gürsu’nun ara~tirmasinin sonuclari
umumi alakayi gekecegi cihetle bu gah~manin mesleki bir Alman der
gisinde ne~redilmesi karar1a~tinlmistir> ~eklinde ifadede ye vaatte bu
lunmalarina ragmen cah~mam, yurda dönü~ümü müteakip Dr. A.
Bernhart taraf~ndan kendi gayelerine uygun bir tarzda kisaltilarak ye
icap eden bazi de~i~ikliklerle gift imzali olarak ne~redilmek istenmi~
ye bilâhare de (Muhte]jf menselj sapsizmese odununun strükffirü ye
özelliklerinin mukayesesi) ba~1igi altinda (Forstwissenschaftljches Cen
tralblatt) in 1964 sene, 7/8 sayisrnda 222
247 sayfalarda ne~redi1mi~tir.
—
m
Burada, bilhassa odun anatomisinin ara~tirma metodlarina ye di
ger bazi hususlara alt ilâveyle turkçesini takdim ettigim bu ara~tirma
da, hem odunun fiziko
mekanik Ozellikleri ye hem de, memleketi
mizde ormancilik sahasinda bugUne kadar üzerinde durulmami~ bu
lunan, odunun anatomik yapisi ye bu yapiyla odunun teknolojik özel~
likieri arasinda mevcut baginti etüd edi1mi~ ye dolayisiyle odunun
anatomik özelliklerine dayanmak suretlyle bunun teknolojik vasiflarinin
iyi veya fena olu~unun nedenleri tesbit ye izah o1unmu~tur. Ayni za
manda burada, çe~it1i Ozellikler bakimindan ele a1mrni~ bulunan genc
ye ya~li me~e1er arasrnda mevcut olan farkhuigin sebepleri de etüd
edu1mi~tir. Ayrica bu ara~tirmadaki kiymetlendirrnelerde standart ay
ri1i~1ar, korrelasyonlar ye bununla ilgili diger hususlarda matematik
istatistik metodlari cia geni~ capta ku1Ianilmi~ ye bunlara alt formül
ler de veri1mi~tir.
—
Bu ara~tirmarnn ilgililere faydah olmasim dilerken, bana Ensti
tUlerinde boyle bir ça1i~ma yapmak imkâmni veren Prof. Dr. H.
von Pehmann’a, asistani Dr. A. Bernhart’a ye yine ayni enstitünün, ba
na ce~itli yardimlarda bulunan diger elemanlarma, bu ara~tirrnayi yap
mak üzere bana burs saglayan Alexander vor~ HUMBOLDT
Vakfrna
ye numunelerin ternininde ye gonderilmesinde yakmdan alâkadar olan
EnstitUmllzün eski mUdUrü Halil GOkmen’e ye eski §ube mUdürUm
Bahattin Ayik’a ye çe~it1i yardimlarda bulunan diger mes1ekda~1arima
burada te~ekkUr etmeyi bir vazife sayarim.
—
ANKARA, Arahk 1965
M. trfan GURSU
Iv
IcINDEKILER
ONSOZ
I.
SAPSIZME~E HAKKINDA GENEL BILGILER
t
A. Sapsizme~enin memleketimizdeki tabil yayi1i~i
B. Sapsizme~enin yeti~rne muhiti istekieri
C. Sapsizme~enin adIandir~lmasi ye botanik özellikleri
I
2
2
II.
ARA~TIRMA MATERYALI VE ELDE EDILMEST
4
III.
OLcMELERIN KIYMETLENDtRILMESI
IV.
SAPSIZME~E ODUNUNIJN MAKROSKOPIK VE MIKROSKO
P1K YAPISI
10
A. Din ye özodunu
B. Yillikhalka geni~1igi ye a~acin büyume seyri
C. Ilkbahar ye yazodunu nisbetleni
10
ii
14
V
1. Ara~tirma Metodu
2. Ilkbahar ye yazodununa ait ara~tirma sonuçlan
3. Yazodunu nisbeti ile a~aç ya~i arasindaki ilgi
4. Yazodunu nisbeti ile yfihichalka geni~1igi arasrndaki ilgi
V.
SAPSIZME~E ODTJNUNUN FIZIKSEL OZELLIKLERI
A.
14
15
16
18
20
Tamkuru özgUl a~ir1ik ye hacim yogunluk kiymeti ara~tir
malari
20
1. Ara~tirma metodu
20
2.
Tamkuru özgül a~irbk
21
a. OzguI agirhk ile agac ya~i arasindaki ilgi
b. Ozgül agirlik ye yi11i1cha1k~ geni~1igi arasrndaki ilgi
c. Agac ya~i ye yillikhalka geni~1i~i arasindaki ilgi
24
25
28
Hacirn yogunluk kiymeti
29
3.
B.
6
ca1i~ma özellikleri
31
1. Ara~tirma metodu
2. ca1i~ma özelliklerine ait ara~tirma sonuclari
3. Lifdoygunlu~u rutubet derecesi
4. Hacim daralma yUzdesiyle hacim yogunluk kiymeti ara
sindaki ilgi
V
31
31
33
V
33
vi.
SAPSIZME~E ODUNUNU TE~KIL EDEN DOKULAR UZERIN
DE ANATOMIK ARA~TIRMALAR
A.
Muhtelif dokularm rniktarlari
Ara~tirrna metodu
2.
Dokulara alt ara~tirrna sonuciari
a. Agac ya~i ile muhteiif odun
dokularmin i~tirak
nisbetleri arasindaki ligi
a1. A~ac vasi lie odun lifieri i~tirak nisbeti arasin
daki ilgi
a2. A.~ac va~i lie iietken borularin (trahelerin) i~
tirak nisbeti arasrndaki ilgi
b.
c.
40
42
Ozgüi agirlik ile odun lifierinin i~tirak nisbeti
arasindaki ilgi
b2.
Ozgüi agirhk ile iietken borularin (trahelerin)
i~tirak nisbeti arasindaki ilgi
b~;.
OzgUi agirlik lie traheidierin
arasindaki ilgi
42
i~tirak nisbeti
44
Yiihkhaika geni~iigii lie muhteiif dokuiarin i~tirak
nisbetieri arasmdaki iigi
Yiiiikhalka geni~1igi ile odun lificrinin i~tirak
nisbeti arasindaki ilgi
45
Yilhkhaika geni~1igi ile iietken borularin (tra
heierin) i~tirak nisbeti arasindaki ilgi
46
Yilhkhaika geni~iigi iie traheidierin i~tirak ohs
beti arasindaki ilgi
47
Agacin tepetacmin buvukiügü lie odun lifieri ar~i
srndaki ilgi
51
c3.
VII.
39
Ozgül agirlik ile muhteiif odun dokuiarinrn i~tirak
nisbetieri arasindaki ilgi
c2.
C.
38
41
c1.
d.
36
Agaç ya~i ile traheid dokusunun i~tirak nisbeti
arasindaki ilgi
b1.
B.
36
1.
a1.
36
tietken borularm (trahelerin) capiari
52
1.
2.
52
52
Ara~tirrna metoclu
Traheicrin çaplarina aft ara~tnrna sonuçlari
Sapsizrne~ede odi.m yapisirnn genei durumu
54
SAPSIZME~EDE ODUNUN MIJHTELIF DtRENCLERI UZE
RINDE ARA~TIRMALAR
55
A.
Basinc direnci ara~tirmaiari
55
1.
2.
55
57
Ara~tirma metodu
Basinc direncine ait ara~tirma sonuclari
VI
3.
B.
60
1.
2.
60
62
63
65
66
IX.
Ara~tirma metodu
Egilme direncine ait ara~tirrna sonuclari
a. Egilme direnci ile özgül agirlik arasindaki ilgi
Egjh~€~ direncine ait elâstikiyet modfllü
Egjh~~ direncine ait statik kalite kaymeti
çar~~~ direnci ara~tirma1ari
66
I.
2.
66
67
68
69
3.
VIII.
58
60
Egilme direnci ara~tirma1ari
3.
4.
C.
a. Basinc direnci ile dzgül agirlik arasandaki ilgi
Basrnç direncine ait statik kalite kaymeti
Ara~tirma metodu
carpma direncine ait ara~tarma sonuçlari
a. carpma direnci ile özgUl agirlik arasrndaki ilgi
~ direncine ait kalite kaymeti
ME~ENIN BA~LICA KULLANMA YERLERT
70
A.
Kaplamaliga elveri~li rne~e odununda aranan özellikler
71
1.
2.
3.
4.
5.
71
72
72
72
72
Yilhkhalka geni~1igi
Agac ya~i
Odunun rengi
Tomruk cap ye boylara
Kesim zamarn
ARA~TIRMA SONU~LARI ~JZERINDE KRITIK
73
~EKiLLERDE KULLANILMI~ OLAN ALMA NCA TERIMLERE AlT
LtiGATcE
75
OZET
77
LITERATUR
89
RESUME
81
VII
I.
SAPSIZMESE HAKKINDA GENEL BtLGtLER
Sapsizme~e (Quercus petrea Matt.) flzerinde yapilan ara~tirma1ara
geçmeden evvel bu me~e türünün tabil yayi1i~i, yeti~rne muhiti istek
len ye botanik özellikleni hakkinda kisa da olsa biraz bilgi vermek
faydah olacaktir.
A.
Sapsizme~enin menileketimizdeki tabli yayi1i~i
Türkiye, sapsizme~e türünUn yayi1i~ sahasirnn guneydogu hudut
Ian icinde yeralmakta olup bu me~e türünün yayili~i Karadenizin ku
zey ye güney sahillerini takiben fasilalarla Kafkas da~1arina kadar
uzanrnaktadir (Rubner, 1953). Rubner tarafindan sapsizme~enin tabii
yayili~ini gostermek maksadiyle tanzim olunan yayili~ hartasina gore,
bu rne~e türü Turkiyede Trakyada ye aynica Anadoluda, Ege denizinden
(Ayvahktan) Eshi~ehire ye oradan da Karadenizde Bafraya kadar uza
nan hattm kuzey batisinda kalan, Bati Karadeniz ye Marmara minta.
kalarinda yayi1mi~ bulunmaktadir (~eki1 1). GOkmen (1957) sapsiz
~e1d1 1. Sapli ye sapsizme~enin Avrnpa’daki yayili,~x.
La region de croissance de chêne rouvre et de chêne pedoncule a PEurope.
2
me~enin Karadeniz mintakasinda, diger rne~e turlerile 1cari~ik olarak
1200 m yukseklige kadar ciktigini, Trabzon dolaylarinda ormanlarda
mazime~esi (Quercus infektoria) ye gürgen (Carpinus sp.) ile, Sinop
ye Ayancik dolaylarmda da 1300 m vukseklige kadar saricam (Pinus
sylvestris) ye kaym (Fagus orientalis) ile bulundugunu bildirmektedir.
Ayrica ayni yazar, sapsizme~enin Ortaanadoluda da saç1ime~e (Quer
~is ~enis), tü~1üme~e (Quercus pubescens), mazirne~esi ( Que~eu~
infectoria), sapi1~eme (Quercus pedunculata), palamut (Quercus
aegilops) ye kermezme~e (Quercus coccifera) lerile birlikte bulundu
gunu da ilâve etmektedir.
B.
Sapsizme~enin yeti~me muhiti istekieri
Sapsizme~e ikiim istegi bakiimndan saphme~eye benzerse de bu,
ki~ sogukiarindan, donlardan daha fazia zarar gormektedir. Fakat di
ger hususlarda daha intibak edici bir türdür. Meselâ toprak ye hava
rutubeti bakimlarindan daha az su istegi vardir. Eu me~e türü saph
mé~e gibi bir vadi, ova ye kuvtu yerler agaci degil fakat, hemen hemen duz1e~mis daglarm, alçak daglarm ye tepelerm agacidir
Sapsizme~e marn ye saf ku topraklarrnda iyi ge1i~memektedir.
Pek fazia kuru olmadigi hallerde ayri~mi~ kalkerik toprakiar ye ~ist]er
tizerinde orta bir geli~me yaparsa da en iyi biiyumesini yikanmi~ es
mer 1 enkli ye derm olan toprakiarda vapmaktadii Bunun için sapsiz
me~e, tepeleri ye yavialari vadilere tercth etmektedir
Sapsizmc~~enin topi agin mmerolojik bunyesrne kar~i olan istekie
i-i pek fazia degildir ~e rnuayyen bir rnsbete kadar topragin asiditesme
karsi da dayaniklidir
Bu me~e türü kök durumu itibarile sap1ime~eye benzerse de ka
zik koku biraz siki oian bir ku tabakasina tesaduf ettigunde kaybolur
ye ge1i~ernez. Dolayusiyle sapsizme~enm kök te~ekkti1ati, topragun de
rmligine ye duger vasiflarma gore degusmektedir
Sapsizme~enin sap1ume~e gibi tam anlamivie bir u~uk agaci olma
sina ra~men, du~erune nazaran gencluk çaglarunda ortuye daha cok da
yanikhdir ilk bes ~e altinci senelerinde golgeye karsi dayanukhdur Te
pe catusi muntazam dallu ye dolgun oldugundan toprak içun nisbeten
daha iyi bir örtti te~ki1 eder (Gürsu, 1959).
C.
Sapsizme~enin adlandarilmasi ye botanik özellikleri
Sapsizme~eye Turkiyede ayrica karame~e de denmektedir. Bunun
Almanca adlat 1 da (Steineiche Spaeteiche Wuntereuche) olmak u~ere
3
rnuhteliftir. Fransiziar buna (chêne rouvre), Ingilizier ise
oak) adlarini verrni~1erdir.
(Durmost
Sapsizme~enin lâtince adlari da (Quercus sessilis Ehrh., Quercus
sessillflora Salisb. veya Quercus petraea Matt. LiebL) olmak üzere
muhteliftir (Fitsehen, 1959).
Sapsizrne~e botanikte (Fagaceae) familyasina dahildir.
Sapsizme~enin erkek ye di~i cicekleri ayni agacta bulunur. Erkek
cicekler saphme~ede oldugu gibi, dallarin üzerinde uzun ye a~agi dàg
ru sarkan dalcikiar halindedir. Di~i çicekler ise dallarm ucunda ufak
gruplar, dernetler halinde toplu bulunmaktadir. tki ilâ be~ adet pe1it~
ten müte~ekki1 bulunan bu tohum gruplari dal uçlarina sapsiz (zenep~
siz) bir ~eki1de ba~1anmi~tir. Bu the~ türünün de karakteristik tarafi
pelitlerinin sapsiz ye yapraklarrnm ise 1—3 cm uzun1u~-undã sapli olma
sidir.
Sapsizme~ede yaprakiar acmaya ba~layinca çiçekler de kendilerini
gosterirler. Burida yaprak ye cicek açma zamani, sap1ime~eye nazaran
biraz daha erkendir. I~te bu sebeple sapsizme~e saphme~eye nazaran ilk
bahardonlarindan daha cok zarar görmekte ye dolayisile daha seyrek bir
gençlik meydana getirmektedir.
Normal iklim ~artlarinda sapsizme~c nisan, mayis aylarmda cicek~
lenir. Saphrne~ede oldugu gibi bunda da yere dü.~en tohumlar, sonba
harda birer ufak kök sürgüncu~ii verirlerse de asil cimlenme ye filiz
lenmesi gelecek ilkbaharda ye sap1i~emeye nazaran daha dü~Uk suhu
net sartlarrnda vukubulur.
Adi muhafaza ç~art1arrnda sapsizme~e tohumlari hayatiyetlerini ya~
rim sene muhafaza etmektedir (Gürsu, 1959).
II.
ARASTIRMA MATERYALI VE ELDE EDtLMESt
Bu ara~tirma için evveiâ 1960 sonbaharinda Karabtikte Yenice
t~letrnesinde Sariot Bolgesinden 21 ci Böimeden üç deneme agaci se
çilmi~ ye a1inmi~tir. Biiâhare 1962 senesinde de Buyukduz Ara~tir
ma Ormarnnda 47 ye 48 ci bölmelerden de 15 deneme agaci ahnmak
suretiyie, deneme agaci adedi 18’i buImu~tur. Her tic bölmede de, o
ormanlarin orta vasifli agaçlari seçiimi~tir. Btiytikdtiz Ara~tirma Or
rnarnndan alman deneme agaçlarinin, bunlarin kesimierinden evvel
ayrica tepetaci izdti~tim1eri de tespit oiunmu~tur.
Fiziki vasiflarm, odun striiktürtintin ye basinc direncinin ara~ti
rilmasi maksadile 1 13 numarali a~aç1ardan 4 cu metrelerdeii ye yine
14- 18 numarali agaçlardan ise 4 cti ye 10 cu metrelerden 5 cm kaim
liginda tekerlekier ye buniardan da cografi yonlerde olmak üzere
5 x 5 cm enine kesitinde radyal prizmalar alinmi~tir.
-
Egilme ye çarpma dirençlerinin ara~tiriimasi için ise 1, 3, 5 ye
7- 13 numarali agaçiardan 4 ye 6 ci metre yuksekiikleri arasindan ol
rnak üzere 40 cm bounda seksiyonlar ye bu seksiyonlardan da dilimier aiinmi~tir.
Yukarida izahi yapilan tarzda a1inmi~ olan numuneler Almanya’
ya gonderildikten sonra orada bunlardan, yapilacak ara~t1rmaya gore
ye ait oldugu kisimlarda izah olundugu tizere esas numuneler hazir
1ani1mi~tir.
Ara~tirma materyeli olarak ahnan agaclarin ait oldukiari bölme
ler ye bunlarm 1.30 metredeki caplari, govde uzuniukiari, ya~1ari ye
tepetaci izdti~timleri ayri ayri Cetvel 1 de gosteri1mi~tir.
5
Cetvel 1.
Deneme agaçlarinm özellikleri
Les propriétés des arbres d’essals
A~ac No.
D’arbre
numéro
1
1.3 m capi Gövde boyu
1.3 m
i~ t~fl~
cm
m
45
21
2
3
Tepetaci
Izdü~Um yüzeyi
Age
du tronc
Surf. de la Proj.
cie couronne
m2
247
36.0
150
35
20
4
5
Ya~i
234
25.4
156
35
14
6
223
21.0
112
7
40
21
108
52.6
8
44
20
107
40.8
9
40
20
108
51.3
10
38
23
97
38.8
11
35
20
98
49.2
12
43
16
219
12.2
13
44
23
98
72.8
14
44
25
225
67.0
15
37
26
222
36.5
16
40
22
206
24.8
17
42
24
212
49.2
18
37
15
186
25.5
III.
OLcMF,LERIN KIYMETLENDIRILMESI
Sapsizme~enin ce~it1i özelliklerinin ara~tiri1masini takiben yap1~
lan kiymetlendirmelerde, bu arada standart ayri1i~ degerlerinin tesbL
tinde, korrelasyon do~ru1arinin çiziminde ye bu sonunduyla ilgili ola
rak korrelasyon katsayisi ye regresyon faktörünün hesabinda matema
tik istatistik metodlarindan fayda1ani1mi~tir.
Standart ayn1i~ degerleri malüm oldugu üzere herhangi bir orta
lama degerden
olarak ekstrem kiymetleri verecek farkiari gOster
mektedir. Dolayisile burada ortalama de~’ere ait asgari ye azamilerin
hesaplanmasina h~zum kalrnamaktadir.
Korrelasyon katsayisi ise hirbirile alâkali. bulunan iki faktörün
aralarrndaki mUnasebetin yakinligini ifade etmektedir. Bu katsavi bi
re ne kadar yakin olursa, faktörler arasrndaki münasebet te o dere
ce siki dernektir.
Regresyon faktOrü ise herhangi bir korrelasyonda, bir faktörde
muayyen bir birime gore degi~ikiik yani arti~ veya aza1i~ oldugunda,
diger faktOrde bunun ne derece oldugunu gostermektedir.
Burada matematik istatistik metodlarina gore yapilan hesaplarda
Linder (1951) in eserinde yeralan ye a~agida sayfa ye numarasi ile
gOsterilen umumi formüller tatbik o1unmu~tur.
Aritmetik ortalamaya gore olan standart
~u Eormül ku11anilmi~tir
1
s2
=
N
N
(Sx2
z S x1)
N—i
i=i
i=i
ayri1i~1arin hesabrnda
—
Sayfa 23 de 1 a.
Buradan da forrnülü daha sade1e~tirmek suretile:
V
Diger taraftan numune adedinin az olmasi halinde iki ayri fak
tOr meselâ x ye y faktOrleri arasindaki münasebetin yani korreiasyo
nun tesbitinde yine x ye y faktOrlerine ait (S,~ ye s2~) standart ayri1i~
formUllerinden de faydalanilarak, a~agidaki formUllerle bu korrelasyon
dogrulari elde edilmi~tir.
I
1
=
N
(Sx y
N—i i=i
—
N
x. Sy)
i=1
Sayfa 35 de 4.
Regresyon faktörunün (b) hesabrnda da ~u formülden faydalarni
mi~ tir
S
:Sayfa34dei.
S2x
Ayrica korrelasyon
rnul ku11ani1rni~tir
katsayisirnn (r) hesabinda da a~agidaki for
Sx
r
b.
: Sayfa 34 de 3.
Sy
Buraya kadar olan formUllerden de faydalanmak suretiyle korre
lasyon do~rusunun ciziminde
Yy2= y ± b~2 (x2
forrnulU ku1Iam1mi~tir.
—
X2)
: Sayfa 46 da 1.
Bu formüllerde
S
: Standart ayri1i~ olup, herhangi bir ortalarna de~erin ant
metik ortalamadan ± olarak farkini göstermektedir. Bu iki ayni fak
tör arasindaki korrelasyoñun hesabinda S~ ye S, olarak gosteri1mi~tir.
N
: Denernernize konu teskil eden nurnunelerin miktaridir.
Sx2
Ara~tirrnada kullanilan numunelerde tesbiti yapilan faktö~
run (meselâ özgul agirligin) karelerinin toplamidir.
x : Ara~tirmada tesbiti yapilan faktöre ait aritmetik ortalarna..
dir. Korrelasyon hesabinda diger faktöre ait aritmetik ortalarna ise y
dir.
Sx Ara~tirrnada kullanilan numunelerde tesbiti yapilan faktörün
ölcmelerinin toplamidir (Meselâ biitUn numunelerin özgul agirlikiari..
mu toplami).
Diger taraftan ara~tirmamizin, nurnune adedinin genellikie yük
sek oldugu ce~itli dirençler bahsine kadar olan kisimlarinda, korre
8
lasyonlarin ye bununla ilgili diger hususlarm tayininde ise yine mate
matik istatistik metodlarmdan faydalamlmi~, fakat burada bundan
evvel gosterilen formüllerden ayri formüller ku11ani1mi~tir. Eu formU]-.
icr de yine Linder in eserinde mevcuttur.
Burada birbirile ilgili olan (meselâ x ye y gibi) iki faktör arasin
daki korrelasyonun ye bununla ilgili diger hususlarin tayininde takip
edilen yol, formüllerile siraaile a~a~ida, adi gecen eserdeki sayfa ye
formül nurnaralarile gosteri1rni~tir. Ancak bu formülleri kullanabilmek
ici eserin 38 ye 39 ncu sayfalarinda gosteri1mi~ bulunan .ve her iki
faktöre ait tekerrür (frekans) vs hususlari ihtiva eden cetvele uygun
cetveller de tanzim edilmi~tir.
x faktörüne ait ortalama:
k
M
x=D~4-——— S f~ Z~
N
~
y Faktörüne ait
k
y=D±—
N
x faktörüne ait
: Sayfa2lde4
ortalama:
M
—
S
wf
~
(z) in ortalamasi
M
NZ
=
S
f~
z /N
y faktörüne ait
(o)
: Sayfa 25 de
in ortalamasi
M
-
N
S
f1
a~
/N
i=1
x ye y faktörlerine ait standart ayrih~1ar:
k2
S~
N—i
S~
—
—
S 1 Z32— z.
—~
S
fj z~
—
M
S
=
: Sayfa 25 de 4
—
~
M
—
N—i
~.
S
‘~‘
—
f1 ~
—~
x ye y in standart ayri1i~larinm carpimi
S~
k~ k~
N-i
Mx
~
My
~ f~Z3
My
~ —z.
~
iflpUflZfl ~A 3JI~I1~3J
i~5~npjo u~i~zi~u ~up~i io~ nq u~p~qp~ ~puiuiA~ unuo~s~auo~
~np~pp~uiun~nq
P”1~°
U~Ji~3 UiiZU1~T ~WjUfl~Z
~ ~A;Z
~ ‘J
1!P~P1~T1U~SQ~
-i~n~ .i~jiuis Ui~jui~ rn5i
.Topp~J ~4
(.n~ip~ ~iqs~ ~PIOA~D
n~np~o
Tui~zi~ (uisu~jatj)
i~ui~di~s~j u~p
I
~
!Z !~j
Ui~~1~3[ T3f~pmS
‘3pUIs~US~ TWTZUl~T U!IOA3~D
:
u~pp~ mIzui~) iipu~~p ~mi~p~io i~p~~ou
u~i i~jai. ~ ~ippp~j nq U ~fl1Aj : a
~pi~~nw1o~
~i~~i° n4op i~q ‘m’~
-~q ~ u~iop~~j pji ~u~un~nq ~ ~j~q~q ~ i~-”
uoJ ~u~~ic i~punuo~s~juoj (x x) q + ~ A : rnmn~nq ~ oc
~AA~ ~~unq ~1UOS u~
ip~qi~s~j iqi~ I ipjiiaiSo~ ~uo ~q~p ~p (i)
Isii(~s~i~j uoAsi~auo~ ~A (q) ~igpp~j uoAs~i~i u~qpp~ Lfll[Ufl~
~ ~qsai
-
6
IV.
SAPSIZME$E ODUNUNUN MAKROSKOPtK VE
MtKROSKOPtK YAPISI
Cetvel 1 in tetkikinden de an1a~i1acagi üzere ara~tirma materyeli
bulunan agaçlarrn ya~1ari 97-247 seneleri arasinda degi~mektedir.
Ara~tirmaIarimizda her a~aç için bulunan de~er1erin tetkikinde, bunla
rin agaç yasina gore oldukca buyük farkiar ihtiva etti~i görU1dü~Unden,
deneme materyeli genç ye ya~1i me~e1er diye iki grupta etüd edi1mi~tir
Genc me~e1erin (2, 4, 6
11 ye 13 numarali a~aç1arin) ya~1ari 97-156
arasinda, ya~h meselerinki (1, 3, 5, 12 ye 14 18 numarali a~aç1arin)
ise 186 247 arasinda de~i~mektedir. Böylece 9 adet genc me~e ye 9
adet de ya~Ii ine~e ele a1inmi~tir ki genc me~e1erin ortalama ya~i 115,
ya~1i1arinki ise 219 dur. Tabii bu deneme materyelleri ayri ayri genç ye
ya~1i me~e1er diye etUd edilirken ayrica bunlarin te~ki1 etti~i 18 agaç
igin de bir genel ortalama deger verilmektedir.
—
-
-
Bu dururna uygun olarak da me~enin makroskopik yapisi a~agida
oldugu gibi ele a1mrni~tir.
A.
Din ye oz odunu
Agaçlarin din ye öz odunu geni~1ik1eri, govdelerin 4 m yukseklik
lerindeki 4 co~rafi yonde alman prizrnalar üzerinde ayri ayri o1çu1mu~
ye her agaç için ortalama de~er1er bu1unmu~tur. Bilâhare bu deger
lerle genç ye ya~1i me~e1ere ait grup ortalarnalan tesbit edi1mi~tir,
Her gruba aft diriodun geni~1ik1eri ye bunlarin standart aynhi~Ia
ni, dirioduna tesadüf eden yilhk halka miktanlanile birlikte Cetvel 2 de
ayni ayri gosteni1mi~tir. Burada genç rne~e1erde dirodun geni~1ik1erine
ait ortalamanrn standart ayri1i~iy1e 23.2 ± 6.36 mm olmasma muka
bil, bu deger ya~Ii me~e1erde 14.8
2.76 mm dir. Yine genç me~e1erde diriodun tabakasinda 20.6
4.15 yillikhalka bulunmasma mu
kabil ya~1i me~e1erin diriodununda 29.4 ± 7.14 yllikhalka bulun
rnaktadir. Boylece genç me~e1erde diriodun tabakasmin ya~1i me~e1erinkine nazaran daha geni~ oldugu yani agacin ya~inin artmasiyla din
odun tabakasinin azaldigi ye bu diriodun tabakasinda da yillikhalka
miktanimn arttigi an1a~i1rnaktadir. Ya~1i me~e1erde govdenin diç tara
---
:1.1
Cetcel 2.
Genç ye ya~li sapsizme~e1erde din odun gen1~1igi
Epaisseur de l’aubier de chêne rouvre chez les troncs jeunes et ages
4 m Gövde capi
Dirt odun geni~ligi
Diametre a une
hauteur de 4 in
Epais. cie l’aubier
Standart
ayrili~
D. moy.
Moyen mm quad.
Ortalama
mm
Dirt odunda
yillik halka
adedi.
Nombre des cernes dans
l’aubler
Standart
ayrili~
D. moy.
quad.
Ortalama
Moyen
Genc me~e1er
Chênes jeunes
323
23.2
±
6.36
20.6
±
4.15
Ya~1i me~eler
Chênes ages
339
14.8
±
2.76
29.4
±
7.14
Ortalama
Moyen
330
19
finda bulunan çok dar yillikhalkalar hemen hemen tamamen iletken
boru dokusundan te~ekkül etmi~ oldugundan, cok dar bir diriodun ta
bakasmrn agacin tepetacinin bütün su ihtiyacini tamamen kar~iliyabi1digi acikca gorulmektedir.
Burada genc ye ya~li rne~elere ait o1arai~ tesbit edilen hususlar
Hartig (1893), Burger (1947) ye Schulz (1959) tarafindan bu mevzuda
yapilmi~ bulunan ara~tirma1arda dde olunan sonuçlarla uygunluk gös..
termektedir.
Ayrica özodun te~ekkülü agacrn yeti~me muhitine, me~cerenin
mevkiine, toprak, iklim ye agacin muhtelif ya~1ardaki durumuna gore
erken veya geç ba~lamaktadir. Sicak iklimli yeti~me muhitlerinde Ozo~
dun daha erken te~ekkü1 etmektedir (Kollmann, 1951).
B.
Yzlhklialka geni~1i~i ye a~acan biiyUme seyri
Ara~tirma materyali ye elde edilmesi ba~1igi altinda izahi yapilan
~ekilde ahnrru~ olan numunelerde yapilan tesbitlere gOre dde olunan
yillikhalka geni~lik1erinin varyasyonu genç ye ya~1i me~eler için ayri
ayri olmak üzere ~ekil 2 de gOsterilrni~tir.
Grafikten genç me~e1er ile ya~li me~elerin yilhkhalka geni~likleri
arasinda bariz bir fark oldugu mü~ahade olunrnaktadir. Yani genç me.
~elerin yillikhalkalari ya~hlarinkine nazaran daha geni~tir. Keza bu
12
husus daha katiyetle Cetvel 3 de de teyit olunmaktadir. Burada ya~1a~
ri 97- 156 seneleri arasrnda degi~en genc me~e1erde ortalama yillik
halka geni~1ik1erinin, standart ayri1i~1ariy1a birlikte 1.58 ± 0.75 mm
olmasina mukabil ya~1ari 186 247 seneleri arasinda de~i~en ya~1i rne~e
lerde bu 0.80
0.39 mm den ibarettir.
-
~-
‘I
I’
40
I
I
~30
junge
—
~
}Qunes
Eichen
Chines
~2O
‘~b’\
~
io
-a-
3
2
6
--
mm
5
Larg~ur de cern~
1ahrr1nQbr€i~
~eki1 2.
~
Genc ye ya~Ii sapsizme~e1erde ortalama yiuikhalka
genh~1ik1erinin varyasyonu.
Fréquence de largeur moyenne de cernes de chêne rouvre chez las
trones jeunes et âgés.
Cetvel 3.
Genc ye ya~h sapsizrne~e1erde ortalama yzilik halka geni~likleri
Largeurs moyennes de came de chêne rouvre ehez las troncs jeunes et ~gds
A~ac ya~i
Age Cu
trono
Yillik halka geni~ligi
Largeur Ce cerne
Ortalama
Moyen
Standart
ayrili~
D. moy.
quad.
mm
Genç me~eler
Chénes Jeunes
Ya~la me~eler
Chênes âgés
Ortalama
Moyen
97
-
156
1.58
~ 0,75
186
-
247
0.80
± 0.39
1.00
13
Buna mukabil genç ye ya~Ii me~elerin mü~tereken ylilik halka ge
ni~lik1erinin genel ortalarnasi ise 1.00 mm olarak tesbit edi1mi~tir.
Agaclarin muhtelif ya~1arina gore ihtiva ettikieri yilhkhalka geni~~
likierini yuzde olarak ele aldigimizda, bunlarin gosterdikleri degi~ik
likier Cetvel 4 de açik bir ~eki1de gorulmektedir. Keza ya~1ari 90 100
arasinda degi~en 6 agacin tetkikinde 1.00 mm den daha dar yilhkhal.
ka nisbetinin 9’6 1.9 olmasina mukabil geni~1igi 2.01
4.00 mm arasm
da olan yillikhalkanin nisbeti 9445.3 tür. Ayrica ya~iari 190
240 ara
sinda degi~en ya~1i me~e1erde ise bunun aksi mü~ahade olunmaktadir.
Yani 9 adet ya~1i me~ede yapilan tesbitlerde 1.00 mm den daha dar yil
likhalkanin nisbeti % 81 iken geni~1i~i 2.01
4.00 mm arasinda olan
yilhkhalkanin nisbeti ise 961.4 den ibarettir.
—
—
—
Cetvel 4.
A~ac ya~ina gore yilhk halka geni~Iik1eri ye nisbetleri
Selon l’age du tronc largeur de cerne de chêne rouvre
A~ac ya~i
Ag~aç adedi
Yillik halka geni~Iig1
Age du tronc
Nombre ci. tronc
Largeur Ce cerne
mm
1.00 1.01-2.00 2.01-4.00 >4.01
Yüzde
Proportion
%
90
-
100
6
1.9
50.9
45.3
1.9
120
-
150
3
55.4
42.0
—
2.6
190
-
240
9
81.0
17.6
1.4
—
Bazi genç (agac no. 7, 8, 9, 10, 11 ye 13) ye ya~li agaçlarda (a~ac
no. 1, 14, 15 ye 17) agaçlarrn yeti~me ytilarina gore ~‘ilhkhaIka geni~
likieri üzerinde yapilan etüd sonunda Sekil 3 de gOrulen grafikier el
de olunmustur.
Bu grafigin tetkikinden, genc ya~larda agacin yilhkhalkalarmin ol
dukça geni~ te~ekkül ettigi, bilâhare ya~in artmasiyle yillikhalka geni~~
likierinin de daraldigi an1a~i1maktadir. Keza bu husus Krahl
Urban
(1939) tarafindan genç me~elerin yillikhalka geni~1ikleri üzerinde ya.
pilan tesbitlere de uymaktadir. Adi gecen yazarm tesbitlerine gore de,
agaç ya~min ilk 40, 50 nci senelerinde, ya~in artmasiyle yilhkhalka
geni~1ik1eri de daralmakta ye 90 ya~1armda ise, bu genellikie sabit kal
maktadir.
—
14
Tarafimdan yapilan tesbitlere gore çizilen Sekil 3 deki grafikier
de genc me~e1er için dde edilen yillikhalka geni~1ik1erinin genellikie
muntazam seyir takibettigi, buna mukabil ya~1i me~e1erin yillikhalka
larinrn evvela gems te~ekku1 ettigi sonra daraldigi bilâhare tekrar
geni~1edigi ye en nihayet tekrar daralan bir seyir takibettigi gorulmek
tedir I a~Ii meselerin yilhkhalka gem~hk1erimn senelere gore ihtiva
ettigi bu degi~ik seyirden de bu agaçlarin ahnmis olduklari 47 ye 48
ci bolmelenn kat i olmamakia beraber 120 140 sene kadar evvel ya
kesime tabi tutularak agaçlarrn etraflarinm açi1mi~ oldukiari veya fir
tina zararlarma maruz kaldigi ye bundan dolayi me~cerede te~ekku1
eden bo~1uk1ar sebebiyle yillikhalkalarin tekrai geni~1edigi ye zaman
la bo~1uk1ari dolduran genç1i~in yeti~mesiy1e bunun tekrar dara1di~i
an1a~i1maktadir.
mm
—
JUflQi
E~cher
Chênes
:~
1750
~ekii 3.
Geuç
1800
Jahre
ye
—
ages
1850
1900
1950
Annees
ya~Ii sapsxzine~e1erde senelere gore ortalama yilhkhalka
geni~Iik1erinin seyri.
Le cours de largeur de cerne ~elon les années chez les trones jeunes
et ages de chCne rouvre.
C
Ilkbahar ye yazodunu rnsbetleri
1
Arastirma metodu
tlkbahar ye yazodunu nisbetlerinin tavini ça1i~masi E f b e s ko p
adli, odun nurliunelerinden alinan mikropreparatlarin görüntüsünü
masaya aksettiren aynalari ihtiva eden hususi bir mikroskopla yapi1~
mi~tir. Bu aletle preparatin 1 mm si masa üzerine 100 misli bütültü
15
~k aksettiriirni~, ilkbahar ye yazodunu ölçrneleri bu hayaller üze~
rinde yapi1mi~tir.
Bu maksatla üç genc me~e (a~aç no. 6, 7, 13) ye üç adet te ya~Ii
me~e (agac no. 1, 3, 14) den yari cap boyunda a1rnmi~ olan mikropre~
paratlar üzerinde her yilhkhalkarnn ilkbahar ye yazodununun geni~1iklen ölgU1mü~ ye bilâhare bu ölculer yüzde olarak hesap1anmi~tir.
Ancak genç ye ya~1i agaçiarrn seçiminde, her grup için ozgul agir
ligi en du~uk en yuksek ye ortalama olan agaçlarin ahnmasina dikkat
edi1mi~tir.
2.
Ilkbahar ye yazodununa ait ara~tirma sonuçlari
Yukaridaki esaslara gore genç me~e1erde 178 ye yasli me~elerde de
357 yiliikhalka üzerinde yapilan ölçmelerden elde olunan yazodunu
nun i~tirak nisbetine ait ortalama kiymetier, standart ayri1i~ degerleriy
le birlikte Cetvel 5 de gosteri1mi~tir. Cetvelde ayni zamanda ara~tir
manin bu kismma obje te~ki1eden genç ye ya~1i meselerin ortalama
yiilikhalka geni~1ik1eri de yera1mi~tir
Cetvel 5.
Genç ye ya~h sapsizme~elerde yaz
O(lunu
nisbetleri
Le part dii bois secondaire de chêne ronvre chez les troncs jeunes et âgés
Numune adedi
Nombre ci. pièces
Yillik haika geni~1igi
Larg. ci. cerne
Ortalama
Yazodunu nisbeti
Part d.b. secondaire
Ortalama
Standart
ayri1i~
0. inoy.
quad.
~
~
.
Moyen
~
.•
Moyen
mm
Genc me~e1er
Chênes jeunes
178
1 .59
67
Ya~ii me~e1er
Chènes ages
357
0.78
49
±
8.2
14.9
Cetvelin tëtkikinde, ortalama yillikhalka geni~1igi 1.59 mm olan
genc me~e1erde yillikhalkanin % 67
8.2 Sini yazodunu te~kil et
mekte buna mukabil ortalama yillikhalka geni~1igi 0 78 mm olan va~h
me~e1erde ise yazodunu yillikhalka geni~li~inin % 49 ± 14.9 unu te~
ku etmektedir. Boylece genç me~.e1erde ya~1i me~elere nazaran daha
yüksek nisbette yazodunu fakat daha az nisbette ilkbaharodunu ye ak.
Si olarak da ya~h me~elerde genç me~e1ere nazaran daha fazia ilkbahar..
16
odunu ye daha az nisbette de yazodunu mevcut oldugu an1a~i1maktadir.
Genc ye ya~1i me~e1erdeki yazodunu nisbetlerine ait varyasyonlar
$ekil 4 de gosteri1mi~tir.
30
$
U
C
3
I..
3
20
40
SpöthoLzanlefl
~eka1 4
60
80
1.
100
part du bo~ secondaire
Genç ye ya~h sapslzme5eler4ie yazodunun i~tirak rnsbetinin varyasyonu
Frequenee du bois secondaire de chéne rouvre chez les troncs jeunes et ages.
Bu konuda Yugoslavyada Horvat (1942) tarafindan oranin sap
sizme~e odunu üzerinde yapilan ara~tirma1arda, ortalama yillikhalka
geni~1igi 1.85 mm olan me~e1erde, yazodununun yillikhalka geni~1iginm % 68.6 sini te~ki1 etti~i tesbit o1unmu~tur ki bu de~er tarafimdan
genc me~e1ere ait olarak bulunan degere hemen hemen tamamen uy
maktadir.
3.
Yazodunu nisbetiyle agac ya~i arasrndaki ilgi
Genç ye ya~1i me~e1erde agaç ya~iy1a birlikte yazodunu nisbetleri..
nm seyri Sekil 5 de daha açik olarak gorulmektedir. Bu grafikte heriki
me~e grubunun da genclikte, ya~1i devrelerine nazaran daha yuksek
nisbette yazodunu ihtiva ettigi, diger bir deyimle agaç ya~inm ilerle
mesiyle bundaki yazodunu nisbetinin azaldigi mü~ahade olunmakta
dir. Diger taraftan burada genc me~e1erin ya~1i me~e1ere nazaran ge.
nellikie daha yüksek nisbette yazodunu ihtiva ettigi de gorulmektedir.
17
•1
I.
I
80
70
.-..-
I
~
M~t~twe~ junge ~Lhen
,.
.50
C
0
U
‘
‘
60
•%‘
‘
II—
50
/I
%
40
a.
——
—/
30
-
otte Ei hen
—
..~
S. S.
—
— — —
1750
jUnge Eichen Chants
aLte
~mts
—__
1800
Jahre
~eki1 5.
\ ~4ittetw~rt
I
‘
S.
a.
/
1850
1~00
Ann~qs
1950
Genc ye ya~1i sapsizme~e1erde yazoduntuuun i~tirak nisbetinin
senelere gore seyri.
Selon les années le cours de part dii bois secondaire chez les troncs
jeunes et âgés de chêne rouvre.
Filhakika Schulz (1959) ye Krahl
Urban (1939) tarafindan me
~e odunu üzerinde yapilan cali~malarda tesbit edildigine gore de yiihk
halkadaki ilkbaharodununun nisbeti agac ya~inrn artmasiyle % 20 25
den % 40 50 ye yukselmektedir. Bunun aksi olarak da agaç ya~min
artrnasiyla ilkbaharodunu nisbetinin artmasu~a mukabil yazodunu
miktari azalmaktadir. Ayrica bu hususta Schulz’un ilâve ettigine gore
de me~e agaci 60- 100 ya~larina geldiginde bunun ihtiva ettigi ilkba
har odununun nisbeti umumiyetle sabit kalmaktadir. Hatta ya~li me
~elerin etrafrnin açilmasi halinde bile bunun yazodunu miktari gencle~
rinkinin seviyesine çikamamaktadir.
—
-
Takdirn ettigirn bu ara~tirmada tesbit edildigi ye grafikte de gorul.
dü~ü llzere, genc me~e1erd~ yazodununun 20 ya~1arinda ortalama olarak
% 79 nisbetinde olmasina mukabil 100 ya~larinda bu nisbet ortalama
olarak % 60 a dü~mektedir. Buna mukabil ya~1i me~e1erin gencliklerin
de, 25 ya~larmda yazodununun yillikhalkadaki i~tirak nisbeti ortalama
% 74 iken 230 ya~larina dogru bu takriben 9’6 45 ni~betine dü~mekte.
dir.
Bu grafikte genc ye ya~li me~e1ere ait egrilerde bazi ini~ ye ciki~
lar görUlmektedir ki hu bilhassa genc me~elere nazaran ya~li1arda da
18
ha da bUyük farkiar ta~imaktadir. ~imdi burada ya~Ii me~e1ere ait
egriyi ele alirsak, bunda takriben 1835 senelerinde yazodunu nisbe~
tinin 9’6 30 ile asgariye du~tugu ye bunu takiben de, an1a~i1an agaçla
rin etr~afirnn acilrnasiyle, dolayisiyie yilhkhalkalarin geni~iemesine pa
ralel olarak, yazodunu nisbetlerinin yeniden arttigi ye takriben 1865
senesinden itibaren de, bazi ufak yükse1i~1er nazari itibare alinmazsa
bunun genellikie du~tugii mü~ahade olunmaktadir. Burada üzerinde
durulacak husus, genc ya~1arda rne~cereye yapilacak müdahalelerin
agacrn yazodunu rniktarma ye dolayisiyle agacin teknolojik vasiflarina
ne derece etkili oldugunu belirtmek oiacaktir.
4.
Yazodunu nisbeti ile yilhkhalka geni~1i~i arasrndaki ilgi
Sapsizrne~enin ilkbahar ye yazodununun yilhkhalkaya olan i~tirak
nisbetleri ara~tiri1irken, ayrica a~agida izah olundugu üzere yazodunu
nun yillikhalkarnn geni~1igi ile olan ilgisi de etüd edi1mi~tir. Evvelce
agaç numaralari bi1diri1rni~ olari 3 genç ye 3 adet te ya~1i me~enin ih~
tiva ettikieri yazodunu nisbeti ile bunun yillikhalka geni~1igiy1e olan
ilgisi ~eki1 6 daki e~ri1erde daha açik olarak görulniektedir. Burada
her iki me~e simfinda da, yazodunu i~tirak nisbetinin yilhkhalkarnn
geni~1emesiy1e arttigi mü~ahade olunmaktadir. Tabiatiyle yazodunu
nun aksine olarak, yillikhalkanm geni~1emesiyle ilkbaharodununun i~
tirak nisbeti de azalmaktadir.
~ ‘I,
_______
________
_________
_________
.;~
V
H9
0~~
Mittetwert Junge Eichcn
C
0
o ~
Mittetwert atte Eichen
/.
o~
I-ru
:0
0.
___________________
!
_____
-~-
—
“20
~—
———
2
Jahrringbreite
~ekiI 6.
Genç ye
ya~h
junge
alte Eichen
jeunes
Ch~nes ages
3
4
mm
-
5
Largeur de cerne
sapsizme~e1eri1e yazothmun i~tirak nisbeti lie yxllikhalka
geni~ligi arasmdaki bag~mtL
La liaison entre la largeur do come et le part dii bols secondaire chez les
troncs jeunes et âgés do eh~ne rouvre.
19
Filhakika ya~1i me~e1erde 0.40 mm geni~1igindeki yillikhaikalarda
yazodunu i~tirak nisbetinin yak1a~ik olarak % 34 olmasina mukabil
2.5 mm den daha bUyuk bir yillikhalka geni~1iginde bu nisbet %80 i
bulrnaktadir. Yilhkhalkanm geni~1emesiy1e yazodunu i~tirak nisbeti
nm artrnasi keyfiyeti ya~li me~e1erde o1du~u gibi genç me~e1erde de
ayni ~eki1de vuku bulmaktadir.
Deppenmeier (1957) tarafindan sap1ime~e odunu Uzerinde yapilan
ara~tirmalarda da, burada taktirn edilen degerlere uygun neticeler tes
bit edilmistir.
Boylece ara~tirmamizrn bu kisimlarrnda me~e odununda yilhkhal
ka geni~ligi, agaç ya~i ye yazodununun yilhkhalkaya i~tirak nisbetleri
arasinda cok yakin bir münasebet bulundugu an1a~iimi~ bulunmakta.
dir. ~öyleki, yilhkhalkanin geni~Iemesiyle yazodununun i~tirak nisbeti de
rnuayyen bir noktaya kadar buyuk bir yukseli~ gostermekte, sonrala
ri ise bu yukseli~ daha yava~ ye tedrici bir seyir takipetmektedir. Ve
ayrica me~e odunu genç ya~larda ya~li me~elere nazaran daha yuksek
nisbetlerde yazodunu ihtiva etmektedir.
Yazodununun yilhkhalka geni~1iginde az veya yuksek nisbetler da.
hilinde buiunmasmrn, odunun gosterecegi mukavemetler bakimrndan
buyük bir Onerni vardir, Filhakika Venet (1953) tarafmdan halkavi
traheli agaclarda, bilhassa sapsizme~e fizerinde yapilan ara~tirma1ar~
da da tesbit edilrni~tir ki, yilhkhalkanin 2 mm veya daha dar olmasi
halinde bundaki yazodunu nisbeti dü~üktür (% 50 nisbetinde veya da
ha azdir) ye boyle odunlar genellikie gQvrek, homojen~ ye kolay i~lenir
agaclardir. Tabiatiyle bu gibi odunlarm mekanik Ozellikleri de pek iyi
olmarnaktadir. Buna mukabil geni~ (3 mm den daha geni~) yilhkhal
kali me~e1erde yazodunun i~tirak nisbeti de yuksek (% 50 nm üstün
de) olmakta ye dolayisiyle bunun mekanik özellikleri ‘de cok iyi oldu
~u gibi bunlari i~1emek te zor olmaktadir.
Malürn oldugu üzere yazodunu kahn zarli ye dar bo~1uk1u hücre
lerden meydana geldiginden bu birinci plânda agaca mukavemet ver
mektedir. Buna mukabil ilkbaharodunu ince zarli ye geni~ bo~luklu
hücrelerden te~ekkü1 ettiginden bu, agaca bilhassa iletken doku olarak
vazife gormektedir.
V.
SAPSIZMESE ODUNUNUN FtZtKSEL OZELL1KLERt
Ara~tirrnamizin bu kisimda özgUl a~ir1ik, hacim yoguniuk Iuyme~
ti ye sapsizme~e odununun ca1i~rna özcllikleri etüd edi1mi~tir.
A.
Tam kurti ozgul agirhk ye hacim yo~un1uk kiymeti ara~tir~
m.alari
1.
Arastirma metodu
Ozgul agirhk ara~tirma1ari için, Ara~tirma materyeli ye elde edil
mesi bahsinde de bilgi verildigi üzere, 18 deneme agacindan dOrdUncü
metrelerden ye yine bazilarindan da dördüncü ye onuncu metrelerden
5 cm kalinliginda tekerlekier ye hu tekerlekierden de cografi yonler
de olmak üzere enine kesiti 5 x 5 cm olan prizmalar alinmi~tir.
Bilâhare bu prizmalar, ortalarmdan hirer hat çekilmek suretiyle
iki kisma bölünmiistür. Bu kisimlardan sagdakilere, genellikie bir ke
nan yiiiikhalkalara paralel gelecek ~eki1de ye ~ab1on1a, enine kesiti
nm olçuleri 15 x 15 mm olmak üzere Ozgul agirhk numuneleri çizil
rni~tir. Bazi hallerde budak, catlak v.s. gibi sebepler dolayisiyle bu
olçuler tangensiyal veya radyal yonlerden birinde daha kücük aim
mm~tir. Ozgul agirlik numunelerinin boylari 25 mm olarak a1mnmm~tir.
Boylece üst yuzlerine ozgul agirlik numunelerinin çizildigi priz~
malarmn, ihtiva ettikieri yillmkhalkalar da kabuktan itibaren merkeze,
Oze dogru onar onar saymldmktan ye her on ymlhkhalka kirmizi kalemle
ciziidikten sonra bunlar ileride faydalanmimak üzere aydmnger kagidina
kopya edi1mi~tir. Bunu muteakip aydrnger kâgmdmdaki her Ozgul agir~
uk numunesinin üzerine numarasi ye o numunenin ortalama ya~i ya
zilrnistir.
Bu i~1em1eri muteakip numunelerin kenarlarmnm hf istikametine
paralel olmasmi temin rnaksadile bunlar prizmalardan, bmcakla yari1~
mak suretile ahmnmm~ ye istenen olçuiere gore tekrar bicilip zimpara
landiktan sonra dde ediimi~1erdir.
Hava kurusuna kadar acikta kurutu1mu~ olan bu nurnuneler da
ha sonra eiektrikli kurutma fmrimnda, muhteiif isi kademelerile azami
21
102~ C de, agirlikiari degi~mez hale gelinceye kadar kurutulmu~tur.
Böylece tam kuru hale ge1mi~ numuneler, havanin rutubetinden masun bir haide eksikatörler içersinde sogutulmu~tur. Sogutma ameliye~
si için üç eksikatör alinmi~ ye herbirinin içersine, terazinin özellikle
rine gore tartisi takriben on dakikada bitecek e~kilde, 10 15 adet nu.
mune konu1rnu~tur. BOylece on dakikalik arayla ard arda siralanan
eksikatörlerdeki numuneler yarim saatte soguduktan sonra, elektrikli
bir hassas terazi ile 1/1000 gr hassasiyetle tartilmi~ ye daha sonra
bunlarin boyutlari yine 1 / 1000 cm hassasiyetle, vidali mikrometreler
le Olçulmu~tur. I~in süratini temin gayesiyle bütün tarti ye Olcmeler
numunelerin üzerine, ait oldukiari yuzlere yazi1mi~tir. Tam kuru hal.
deki ozgül a~ir1i~a ait olan bu i~1emler 52184 sayih DIN’e gore ya
pi1mi~tir.
-
Uzerinde özgül agirlik çaIi~malari yapilmi~ olan bu numuneler
den daha sonra hacim yogunluk degerlerinin tesbiti için de faydala
nilmis ye bunlar saf su içinde, azami derecede ~i~meIeri sa~’lanincaya
kadar (takriben 14 gun mUddetle) muamele edi1mi~tir. Yanliz bunla
rm icersinde bulundukiari su, numunelerin ifraz ettigi ce~it1i madde
ler sebebile jelâtinli hale geldiginden zaman zaman degi~tirilmi~tir.
Bilâhare, azami derecede geni~ieme1eri saglanmi~ bulunan bu nu
munelerin boyutlari yine eskiden olçülmü~ bulundukiari noktalardan,
evvelce izah olundugu tarzda Olculmu~ ye Olcüler aft oldugu yerlere
yazi1mi~tir.
Daha sonra kurutma kâgitlari üzerinde kurutmaya ahnan numu
neler hava kurusu halinde kuruduktan sonra, bunlarm üzerlerindeki
bütiin Olçu ye tartilar cetvellerindeki yerlerine i~lenmi~tir.
2.
Tam kuru ozgul agirhk
Hicbir kusuru ihtiva etmeyen 734 adet Ozgül. agirlik numunesi
Uzerinde, yukarda izah olundugu §ekilde yapilan çali~ma1ar sonunda,
beher deneme agacina gore bulunmu~ olan tam kuru haldeki Ozgul
agirlik degerleri, bunlarin standart ayrih~ degerlerile birlikte Cetvel 6
da ayri ayri gösterilmi~tir.
Bu agaçlar ayrica ~ekil 7 de de, ya~1arina ye tam kuru haldeki
özgul agirhkiarina gOre yeralmi~ bulunmaktadirlar. Bu ~ekilden agaç
ya~rna gOre Ozgül agirligm büyük degi~iklikler ihtiva ettigi anla~i1maktadir. Keza bu husus genc ye ya~li me~e1ere ait tam kuru Ozgül agir~
likiarin ayri ayri yeraldigi Cetvel 7 de kendini gOsterrnektedir.
22
Cetvel 6.
Deneme a.g-aclarmin tarn kuru Ozgil ag-irlikiart
Densités anhydres des troncs d’essais
Ozgül ag-irlik
D’arbre
Numéro
Ya~i
Age Cu
tronc
Numune
acledi
Nomb.
d’éprouvette
Densité
Standart
ayri1i~
Ortalarna
D. moy.
Moyen
quad.
gr/cm3
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
247
150
234
156
223
112
108
107
108
97
98
219
98
225
222
206
212
186
40
31
30
29
30
28
33
39
36
26
22
35
33
73
61
67
66
55
0.696 ± 0.112
0.701±0.053
0.673 ± 0.101
0.742 ± 0.085
0.628 ± 0.138
0.700 ± 0.067
0.790 ÷ 0.069
0.684 ± 0.104
0.723 ± 0.106
0.683 ± 0.063
0.709 ± 0.086
0.605
0.142
0.638 ± 0.090
0.579 ± 0.129
0.649 ± 0.060
0.650 ± 0.101
0.656 ± 0.128
0.647 ± 0.094
Ag-ac No.
gjcm
0,8C
—[
o7
I..
V
>‘
C
a
U,
C
11 o9 MitteLwer junge Eichen
~
0,70 ——°8
2
10* 08
~
.~3
0
n ~n
Mitteiwert otte Eichgn
~
18
015
05
—
-c
0
U
0
14
I
a
0
150
100
BaumaLt~r
~eki1 7.
200 Jahr~
250
Ag€ du troric
Deneme ag-aclarinrn ya.5larlna ye bzgui agirlikiarma gore ~1ag-x1i~i
Les trones d’ esais scion leurs ages et leurs de~sitês.
23
Cetvel 7. Genç ye ya~It rne~e1erJe tam kuru haldeki ozgiii agirlikiar
Densité anhydre tie chêne rouvre chez les trones jeunes et ~gés
Numune adedi Tam kuru özgifl a~ir1ik
Nombre a. pièces
Densité anhycire
Ortalama Standart
ayriIi~
Moyen D. moy quad.
gr/cm3
Genc me~e1er
Chènes jeunes
277
0.708
±
0.091
Chénes jeunes
457
0.641
±
0.118
Ortalama
Moyen
734
0.666
±
0.114
Ya~h me~e1er
Bu cetvelde genç me~e1erin tam kuru ozgul agirlik ortalamasinm,
standart ayri1i~i1e birlikte 0.708
0.091 gr/cm3 olmasina kar~i1ik bu
deger ya~1i mè~e1erde 0.641 ± 0.118 gr/cm3 den ibarettir.
Bütün 18 me~eye ait numunelerin ozgUl agirlikiari, genç ye ya~1i
me~e1er diye ayirdetmeksizin toplu olarak ele alrndiginda ortalama
tarn kuru özgül agirlik degeri olarak 0.666 ± 0.114 gr/em3 bu1unmu~
tur.
Tarafimizdan tesbit olunan bu ozgul agirlik degerleri genellikie
Avrupada sapsizme~eIerde bulunan kiymetlere uymaktadir. Keza AL.
manyada ortalama yillikhalka geni~1igi 1.1 mm olan saps~zme~ede tam
kuru ozgul agirlik Trendelenburg (1955) tarafmdan 0.627 gr/crn3 ola
rak, Kolimann (1951) tarafmdan ise 0.650 gr/cm3 olarak, din ye özo
dunda Pechmann (1957) tarafmdan s~rasi1e 0.591 gr/cm3 ye 0.659
gr/cm3 olarak, Yugoslavyada ise Horvat (1942) tarafindan 0.662 gr/cm3
olarak tesbit o1unmu~tur.
Genç ye ya~1i me~e1erin tarn kuru ozgiil aginlikiarina ait varyas~
yon egrileri ~eki1 8 de ayri ayri gösteri1mi~tir. ]3urada genc me~e1erin
egnisinin cizirnjude 278, ya~1i me~e1eniukinde ise 456 numuneden fay
da1am1mi~tir. Ya~1i me~eIerin varyasyon egnisinin gençlerinkine naza
ran daha basik oldugu mü~ahade olunmaktadir. Keza burada ya~Ii
me~e1erde en cok tekerrür (% 14.9) eden tam kuru özgul agirligrn
0.580 gr/cm3 olmasina mukabil genç me~e1erde en fazla tekerrür
(% 26.2) eden tam kuru ozgul agirlik degeni 0.724 gr/crnd dür.
Grafigin tetkikinden genç me~e1erin ya~1i me~e1ere nazaran genel
likie daha yUksek degerler ihtiva ederek daha kUçük bir dagiIi~a sahip
oldugu ayrica mu~ahade olunmaktadir.
24
Ozgül agirligin agaç ya~i ye yilhkhalka geni~Iigi ile olan ilgileri
a~agida ayri ayri ele a1rnmi~tir.
a.
Ozgul agirlik ile agaç ya~i arasindaki ilgi
Bu hususun ara~tiri1masi için evvelce aydinger kâgidina, nurnune
lerin tekerlek üzerindeki yerleri ye ya~larirn gosterecek ~eki1de kopya
ediImi~ ye her tekerlekten cografi yonlerde ahnmi~ bulunan prizma
lara ait ~eki1lerden faydalanilmi~tir.
Bu ~ekillerde her prizmanin özden itibaren kabuga kadar olan ya~
ri cap geni~1igi a1trni~ar senelik ya~ kademelerine bö1ünmU~ ye bu
ya~ kademelerine tesadüf eden nurnunelerin ozgul agirlikiari her kade
rneye ait olmak üzere ayri ayri tesbit edilmi~tir. Bu maksatla 580 adet
nurnune ku1lani1rni~tir. Burada ayrica, her ya~ kademesine tesadüt
eden nurnunenin ortalama yiilikhalka geni~ligi de tesbit olunmustur
Boylece 1- 60, 61 120, 121 180, 181 240 ya~ kaderneleri arasrnda
sapsizme~enin tarn kuru haldeki ozgiil a~irliginin degi~im seyri Cet
vel 8 de acik olarak gorulrnektedir.
-
-
-
0
C
U
0
D~rrd!ch~
Sekil 8.
Densit~ arthydre
Genç ye ya~1x sapsizme~e1erde ortalama tamkuru ozgül a~ir1i~in varyasyonu.
Fréquence de densité anhydre moyenne chez les trones jeunes et âgés de chéne rouvre.
Burada ilk a1trni~ yillik dcvrede agacrn tam kuru ozgul agirligmin
0.76 gr/crn3 olmasma mukabil 181 -240 ya~1ari arasinda bu özgül
agirlik 0.53 gr/cm3’e dü~rnektedir.
25
OzgUl agirligin agac ya~iv1a olan ilgisi ayrica maternatik istatistik
metodlarma gore de ara~tirilmi~ ye bu husus Sekil 9 daki, 593 numu
neden faydalanmak suretiyle meydana getirilen korrelasyon dogrusu
ye bunun
)
~,
gian
~‘ 0~60
0
C
~7u
0
0,60
——z~~j
~0
Io n cn
0
50
100
Baum~tar
~eki1 9.
150
200
Johr~
A~€ du tronc
Sapsizme~ede tamkuru ozgül a~irlik ile a~aç yasI arasrndaki ba~unti.
Correlation entre la densite anhydre et l’âge dii trone ~hez le chêne rouvre.
y
=
0.768
—
0.001
.
x
Denklerni ile karakterize edi1mi~tir.
Ozgul a~ir1ik ile agaç ya~i arasrndaki münasebete ait korrelasyon
katsayisi r =
0.737 olarak bulunmu~tur ki bu sayinin l’e yakin
olmasi her iki faktör arasindaki ilginin birbirine oldukca yakrn yani
bagintili oldugunu gostermektedir.
—
Buradaki korrelasyonda regresyon faktörü için de b =
0.00 1
gr/cm3 olarak tesbit edilmi~tir ki bu da, a~acrn artan her bir ya~ina
mukabil ozgul agiriigirnn 0.001 gr/cm3 nisbetinde du~tugünu ifade et
mektedir.
—
Gerek ~eki1 9 daki do~ru ye gerekse Cetvel 8 deki de~er1er, a~acin
ya~inm artmasile birlikte me~edc ozgul agirligin azaldigmi veya diger
bir deyirnle genc me~e1erin ozgül agirhklarinin ya~1i1arrnkine nazaran
daha yuksek oldugunu ifade etmektedir. Ayrica buradan, ayrn enine
kesit üzerinde kabuktan öze dogru gidildikte özgül agirhgin arttigi hu
susu da an1a~ilrnaktadir. Boylece ça1i~ma1arimizda tesbit etmi~ oldu
gumuz bu hususlar gerek Schulz (1959) tarafindan ~ima1i Almanya men
§eli me~e1erde ye gerekse Horvat (1942) tarafrndan Yugoslavya men
~e1i me~e1erde bu1unrnu~ olan deger ye sonuçlara uymaktadir.
26
Schulz tarafrndan me~enin enine kesiti üzcrinde özden kabuga
dogru olmak üzere muhtelif ya~ kademelerindeki odun tabakalarmda
tesbit edilrni~ bulunan tamkuru ozgul a~irlik degerleri Cetvel 8 de ay~
rica gösterilmi~tir.
Cetvel 8.
Sapsizme~e odunmida öz lie kabuk arasmdaki ya~ kademelerinde
özgül agirlik ye ysilik halka geni~lig lain seyri
Chez le bois de ch6ne rouvre Ia variation de Ia densité et Ia
largeur de cerne du eoeur jusqu’à i’écorce.
Oz
Coeur
÷-
-÷
Kabuk
Ecorce
180
181
Ya~ kademeleri
Zones cI’ãge
1
T. kuru özgul agirlik
ortalamasi
D. anhyctre moyennes
gr/cm3
0.76
0.66
0.63
0.53
Gf~RSU
0.71
0.62
0.59
0.54
Schulz (1959)
1.80
1.22
0.80
0.57
Gt)RSU
Villik halka geni~lig-i
ortalamasi
Moy. ci. larg. ci, cernes
mm
b.
-
60
61
-
120 121
-
-
Ara~tirmamn
men~ei
Origine
240
I.
I.
Ôzgul a~ir1ik ye yillikhalka geni~1igi arasrndaki ilgi
Odunun ozgLil agirligi üzerine tesir eden diger bir faktör de yil
likhalka geni~ligidir. Bu hususun tesbiti de, ozgul agirligm agac ya~i
ile ilgisi bahsinde izah edildigi tarzda yapilmi~tir. Ve bu maksatla 580
adet numune üzerinde calisilmi~tir.
Böylece agacm enine kesiti üzerinde, özden kabuga do~ru gidilmek
suretile altmi~a’r senelik farklarla 1 -60, 61 120, 121 180 ye 181 240
ya~ kademelerinde odunun özgul agirlikiarina gore ihtiva ettigi yillik
halka geni~1ikleri Cetvel 8’in en alttaki sütununda gösterilmi~tir. Bura~
da agacin tam kuru ozgill agirligmin 0.76 gr/cm3 oldugu ilk 60 senelik
kisimda yillikhalka geni~ligi ortalamasimn 1.80 mm olmasina mukabil,
ozgul agirligin 0.53 g/cm3 oldugu 181 -240 ya~ kadernesine ait kisim.
da yilhkhalka geni~1igi ortalamasi 0.57 mm ye dü~mektedir.
-
-
-
Ozgul agirlik ile yillikhalka geni~ligi arasindaki ilgi ayrica mate
matik istatistik metodlarina gore de ara~tiri1mi~tir. Bu maksatla 720
adet numuneden fayda1anilmi~tir. Bu iki faktörun birbirile olan ilgisi
~eki1 10 daki korrelasyon do~’rusu ye buna ait olarak:
y
=
0.558 + 0.091
.
x
denklemi ile ifade edi1mi~tir.
27
~icm
C
0
~-
a
C
~
2
Jahrringbreiie
Largeur de cerne
~eId1 10.
mm
3
Sapsrzme~ede tamkuru ozgül agirlik ile yiuikhalka geni~1i~i
arasadaki bag~mft
Correlation entre Ia densité anhydre et Ia largeur de cerne chez le chêne ronvre.
Burada korrelasyon katsayisi r = 0.562 olarak bu1unmuç~tur. Bu
katsayi hernekadar birden oldukça ufak (1/2 den biraz buyuk) ise de,
ozgül agirhk ile yilhkhalka geni~ligi arasinda gene yakinca bir müna
sebetin bu1undu~unu ifade etmektedir.
Regresyon faktörii olarak b = 0.091 gr/cm3 bu1unmu~tur. Eu fak
tör ise, villikhalka geni~liginin 1 mm artmasi halinde tam kuru özgüi
agirligin 0.091 gr/cm~ arttigmi göstermektedir. Keza korrelasyon dog~
rusu tetkik edildiginde, ara~tirmamiza konu te~kiI eden me~ede, 1 mm
geni~ligindeki yillikhalkada tam kuru özglil agirh~in 0.65 gr/cm3 ol
masina mukabil, yillikhalka geni~ligi 2 mm oidugunda ozgul agirlik ta
0.74 gr/cm3’e yiikselmektedir.
Keza 580 adet numunenin, agacin enine kesiti üzerinde muhtelif
ya~ kademeleri dahilinde, ihtiva ettikieri ozgiil agirlik ye yilhkhalka
geni~lik1erinin seyri $ekil 11 de ayrlca gösterilmi~tir.
Burada 60 ci seneye kadar olan ilk ya~ kademesinde agacm yilhk.
halka geni~ligi takriben 1 mm den ba~layip 3 mm i gecmektedir. Oz~.
gui agirligi ise 0.75 gr/cm3’un Uzerindedir.
Buna mukabil diger ya~ kademelerinde mü~ahade olundugu gibi
yillikhalka geni~liginin azalrnasiyie ozgtii agirliklar da dü~mektedir.
28
91cm’
0,60
-
/
O,7~
/
I
I,
r
—
I,
I,
I
I
0,60
‘I
/
7
1—60
—
— —
Jahrringzon#z 61-120 Jahre
>121
0,50
1
Jahrringbreite
~4ekll 11.
2
~3 mm
Largeur de cerne
4
Sapsxzrne~et1e öz ile kabuk arasmda üç ayri ya~ kademesine gore tamkuru
Ozgul agirhk lie yiilikhalka geni~Ii~i arasrndaki ba~rntx.
La liaison entre Ia densité anhydre et Ia largeur de cerne dans trois zones d’ age
entre le eoeur du bois et 1’ ~corce chez le ehêne rouvre.
Boylece rne~ede yillikhalka geni~iiginin artmasiyle ozgül agirligin
da yukseldigi ania~iimi~ bulunmaktadir. Keza tarafimdan da tesbiti
yapilan bu husus evvelce gerek Schulz (1959) ye gerekse Huber et al
(1941) tarafindan me~e üzerinde yapilan ara~tirma1arin sonuçlarlna
da uymaktadir. Bu maksatla Schulz, me~ede genç yillara ait geni~ yil
hkhalkaiardaki odunun ozgUl agirhgmin agacm ya~li kisimlarmdaki
ozgul agirligindan daima yuksek oldugunu bildirmektedir. Huber ta
rafindan sapsizme~e odununda yapilan cali~malarda ise, yine tarafim
dan yapilan tesbitlere yak1a~ik olarak 0.8 mm yillikhalka geni~liginde
özgül agirlik 0.590 gr/cm~ ye 2.0 mm geni~iigindeki yiliikhalkada o~
gui agirlik 0.742 gr/cm3 olarak bulunmu~tur.
c.
Agac ya~i ye yillikhalka geni~1i~i arasmdaki ilgi
Odunun ozgul agirhginin agaç ya~i ye yiihkhalka geni~ligiyle II
gisi oldugu gibi agaç va~inin da yiihkhalka geni~ligiyle ilgisi mevcut
tur. Bu husus ta yine 583 adet ozgül agirlik numunesinden faydalan
mak suretiyle maternatik istatistik metodlara gore ara~tirilmi~ ye
29
ku 12 deki negatif korrelasyon dogrusu elde edi1mi~tir. Bu dogrunun
fonsiyonu a~agida oldugu gibi bu1unrnu~tur
y=164.9—55.5
.
x
Jabre
200
150
100
50
1
Jahrringbreite
~ekil 12.
2
mm
Largeur de cerne
3
Sapsazrne~ede yilhkhalka geni~li~i lie a~acya~~I arasindaki ba~mti.
Correlation entre la largeur de cerne et 1’ age dii trone ehez le chêne rouvre.
Burada korrelasyon katsayisi r =
0.656 olarak bu1unrnu~tur ki
her iki faktör arasinda yakrnca bir ilgi oldugunu gostermektedir.
—
Ayrica regresyon faktörü olarak ta b =
55.5 bu1unmu~tur. Ya
ni me~ede, agac ya~inin ortalarna olarak 55 sene artrnasi ha’linde yiP
uk halka geni~1igi de 1 mm daralmaktadir. Keza bu durum ~eki1 12 de
daha acik olarak mü~ahade edilmektedir. Burada rneselâ agaç ya~i
nrn takriben 55 o1du~u devrede ylilik halka geni~1iginin 2 ~nm o1rna~
sma mukabil, agaç ya~inin 110 oldugu devrede ise yilhk halka geni~
ligi bir millimetreye dü~mektedir.
—
Dolayisiyle bu korrelasyona gore me~ede agac ya~imn artmasiyle
muayyen bir noktaya kadar yilhkhalkarnn geni~1igi de daralmaktadir.
3.
Hacirn yogunluk kiymeti
Hacim yoguniuk kiymeti, orrnanda dikili halde veya taze kesil
mi~ olan agacin 1 m3 lük hacmi icerisinde tarn kuru halde, Kg/rn3 cm
sinden ne miktar odun bulundugunu gOstermektedir.
30
Hacirn yogunluk degeri laboratuvar ça1i~rna1arinda, ozgUl agirlik
arastirmalarinda kullamlan odun nurnunelerinin tarn kuru agirlikiari
nm yas haldeki hacimlarma bölünmesi suretiyle bulunrnaktadir. OzgUl
agirligin ara~tirrna metodu bahsinde bunlarin ne gibi i~1ern1ere tabi
tutuldukiarini evvelce görrnü~tUk.
Ozgül agirlik ai~a~tirrna1arinda oldugu gibi hacim yogunluk dege..
rinin tesbitinde de ara~tirrna materyeli olan 18 rne~e agaci, genç ye
ya~h olarak ayri ayri ele a1rnrni~ ye bunlara ait ortalamalar, standart
ayri1i~ degerleriyle birlikte Cetvel 9 da gosterildigi gibi bu1unrnu~tur.
Bu ara~tirrnada da cem’an 728 adet nurnuneden fayda1arn1rni~tir.
Cetvel 9.
Genc
ye
ya~1a sapsizme~e1erde hacirn yo~un1uk kiymetleri
Deiisité basale t1e chêne rouvre ehez les trones jeunes et âgés
Numune adedi
Nombre cI.pi~ces
Hacim yo~un1uk
Densité basale
Ortalama
~Moyen
Standart ayri1i~
D, moy quad.
Kg/ma
Genc me~eIer
Chénes jeunes
275
597
±
68
Ya~li me~eier
Chénes ãgés
453
542
±
81
Ortalama
Moyen
728
570
Burada genc me~e1er için ortalarna hacim yogunluk degerinin,
standart ayrih~iy1e birlikte 597 ± 68 Kg/rn3 olmasma mukabil bu de~
ger ya~1i rne~e1erde 542 ± 81 Kg/rn3 olarak tesbit edi1mi~tir.
Diger taraftan 728 adet nurnunenin genel ortalarnasi ise 570 Kg/rn3
olarak bulunmustur.
Gcnç rne~e1erde hacirn yogunluk degerinin ya~1i rne~e1erinkine
nazaran yuksek o1u~u, rnalürn oldugu üzere ilkinde ozgul agirligin ya~
lilara nazaran daha buyük olmasindan ileri gelmektedir.
Bütün agaç türlerinde ozgui agirlik ile hacirn yogunluk kiymeti
arasindaki rnünasebetin proporsiyonel yani dogru orantili olmasindan
dolayi, burada bir kere daha hacirn yogunluk degerinin özgül agirhk
ile olan ilgisi ara~tiri1rnarni~tir. Zira rnalürn oldugu üzere bütün agac
türlerinde dzgül agirligin artrnasina paralel olarak hacirn yogunluk kiy
meti de dogru orantili olarak artmaktadir. Bu iki faktör arasrndaki
korrelasyon katsayisi hernen hemen 1 dir.
31
B.
ça1i~ma özellikleri
1.
AraØirma metodu
Sapsizmesenin Linear yani yillikhalkalara te~ec (tangensiyal), ya
ricap (radyal) ye lifiere paralel (aksiyal) yonlerdeki çali~rnalarrnin
tesbitinde ucu genç ucu ya~li alti adet deneme agacindan alinan cern’
an 233 adet nurnuneden ye ayrica hacim bakimindan olan cah~tha
yüzdelerinin tesbitinde ise bütün deneme agaclarindan, yani 18 agaç
tan ahnan 732 adet ozgul agirlik nurnunesinden faydalanilrni~tir.
çaii~i~a nisbetlerinin tayini rnaksadiyle bu nurnuncler üzerinde
yapilan i~Iemler evvelce ozgul agirlikia ilgili ara~tirrna metodu bahsin
de etrafli olarak izah ediirni~tir.
Aksiyal (pa), Radyal (Pr) ye tangensiyal (ii~) yönlerdeki linear da
ralma nisbetleri a~agidaki formUle gore hesap1anmi~tir.
Mf—Md
13i, fir,
P~
=
100
Bu formülde
Mf
Numunenin ya~ haldeki ölçUsu
Numunenin tam kuru haldeki dlçüsunU göstermektedir.
Hacim daralmasi ise ~u formüle gore hesaplanmi~tir.
Vf—Vd
fl~=
.100
Burada
Vf :
2.
Numunenin ya~ haldeki hacmi
Numunenin tam kuru haicleki hacmmi ifade etmektedir.
çahsma özelliklerine aft arastirma sonuclari
Yukarida gosterilmis bulunan formüllere gOre genc ye ya~li me~
~elerde tesbit edilen linear ye hacim daralma yOzdeleri, standart ay
rili~ degerleriyle birlikte Cetvel 10 da gOsterilmiseir.
Cetvelden aksiyal yOndeki daralma haric olmak üzere diger bütüi~
daraimalarda genç me~e1erin yal~ilara nazaran daha yuksek nisbette bir
cali~ma gOsterdikleri mü~ahade olunmaktadir. Keza genc me~e1erin
hacim daralma yüzdesinin, standart ayrili~iy1e birlikte % 15.28 ± 2.00
Cetvel 10.
Genc ye ya~h meselerde ithear ye hacim daralma nisbetleri
Retraits volurnétrique et linéaires de eh~iie rouvre chez les trones jeunes et àgés
Hacim daralma
Retrait vol.
Ortalama
Moyen
Standart
ayrih~
D.m.q.
%
Gç~
15.28
Ya~1irne~e.
14.51
Ortalama
Moyen
Standart
ayri1i~
D.m.q.
Radyal
R.etrait rad.
Ortalama
Moyen
Standart
ayrili~
D.m.q.
Aksiyal
Retrait axial
Ortalama
Moyen
Standart
ayrih5
D.m.q.
-_____
2.00
±
Tangensiyal
Retrait tan.
2.80
10.12
1.10
9.19 ± 2.00
5.49 ± 0.73
0.53
±
0.16
5.08 ±
0.67
±
0.16
1.15
Ortathma1481~955524O61~
olmasma mukabil bu, ya~ii me~e1erde 94 14.51 ± 2.80 dir. Buna mu
kabil ya~li rne~e1erin aksiyal yondeki ça1i~masi genc me~e1erin aksiyal
yondeki ca1i~ma1armdan daha yuksektir. çunku agacm ozgul a~ir1i~i~
mn artmasiyla aksiyal yondeki ça1i~masi da azalmaktadir (Horvat,
1942). Ya~1i me~e1erin radyal, tangensiyel ye hacim daralmasi bakimin
dan genc me~eiere nazaran daha az ça1i~masini Venet (1953), ya~h
me~e1erin digerlerine nazaran daha dar yilhkhalka ye daha az nisbette
yazodunu (96 50 den a~agi) ihtiva etmelerine baglamaktadir. Bunun
aksi olarak ~a geni~ yilhkhalkaya sahip olan genc me~e1erin odunu da
ha fazia ça1i~maktadir.
Genç ye ya~1i me~e1ere ait numuneleri genel olarak ele aldigimizda
bu sapsizme~e türümüzün hacim daralma yuzdesi 96 14.81, tangensi
yal daralma 96 9.55, radyal daralma 96 5.24 ye aksiyal yondeki daral
ma ise 96 0.61 nisbetlerinde olmaktadir.
Horvat (1942) tarafindan Yugoslavya men~e1i sapsizme~e1erde
linear ye hacim daralmasi bakimindan yapilan ara~tirma1arda su so
nuçlar a1mrni~tir
Hacim daralmasi fi~
% 13.9, tangensiyal daralma ~ = % 9.28,
radyal daralma fi. = % 4.78 ye aksiyal ydnde daralma (3~ = % 0.35.
Burada memieketimize ait sapsizme~enin ça1i~masiy1e ilgili olarak
tarafimdan tesbit edilen degerler Yugoslavya men~e1i me~e1erde bu
lunan kiymetlerle kar~i1a~tiri1diginda bunlarm ufak farkiarla birbiri
ne yakin oldugu mü~ahade olunmaktadir. Bu farkiar da bunlarm hf
doyguniuk nisbetlerinin degi~ik olrnasrndan ileri gelmektedir. çunku
bir agacin hf doygunluk nisbeti onun hacim daralmasiyle de ilgili bu
lunmaktadir.
33
Sapsizme~ede hf doygimluk nisbeti a~a~idaki tarzda tayin o1unmu~tur.
3.
Lif doygun1u~u rutubet derecesi
Hacim daralma nisbeti, hacirn yogunluk kiymetinin bir fonksiyo
flu olarak a~a~idaki denklemde o1du~u gibi ifade edilmektedir
=
Uf. R
Burada:
13,
Uf :
R :
Hacim daralmasi,
Lif doygun1u~u rutubet derecesi ye
Hacini yo~un1uk kiymetlerini ifade etmektedirler.
Yukaridaki formUlden : Uf
ile tayin olunmaktadir. Boy
=
R
lece bu formUlde hacim daralma yUzdesine ye hacim yo~un1uk kiymeti
ne ait ortalama degerler yerlerine konu1du~unda a~acin hf doygunluk
nisbeti tayin olunmaktadir.
Biz burada genc ye ya~1i me~e1erin hacim daralma yuzdeleri ye
hacim kiymetlerini ayri ayri formüle tatbik ettigimizde genc me~e1er
için hf doygunluk nisbeti Uf = 25.6 ye ya~1i me~e1er için ise lJ~ = 26.8
olarak tesbit o1unmu~tur.
Dolayisile genç ye ya~1i agaçlar birlikte nazari itibare ahindiginda
E~aps1zme~enin hf doygunluk rnsbeti ortalarnasi Uf = 26 olmaktadir.
Lif doygunluk nisbetinden de faydalanmak suretiyle, sapsizme~e
nm hacim daralma yuzdesi bunun hacim yogunluk kiymeti bilindigine
gOre, ayrica ~u formflhle de hesap edilmektedir :
= R. 26
Hacim daralma yuzdesinin genc me~e1erde ya~h me~e1ere nisbetle
daha buyUk oldugunu evvelce gormu~tuk. Su halde hacim daralma n~s
betinin agacrn ozgul agirhigi, dolayisiyle hacim yogunluk kiymetiyle ilgi~
si bulunmaktadir. Bu ilgi a~agida izah olundugu ~eki1de etüd edi1mi~tir.
4.
Hacim daralma yuzdesiyle hacim yogunluk kiymeti arasindaki
ilgi
Bu hususun ara~tiri1rnasi için, evvelce hacim yogunluk kiyrnetleri
ye hacim daralma yuzdeleri tesbit edi1mi~ bulunan genc me~e1ere ait
34~
273 adet numuneden ye ya~1i mc~e1ere ait 451 nurnuneden fayda1ani1~
mi~tir. Boylece matematik istatistik metodlarmin tatbikiyle hacim da
ralma yuzdesiyle hacim yogunluk kiymeti arasmdaki münasebet ~eki1
13 deki genc ye ya~Ii de~elere ait bulunan korrelasyon dogrulariyle tes
bit olunmu~tur.
Bu dogrularin fonksiyonlari:
Genç me$eler için y
=
Ya~1i me~eier için y
=
P.
=
=
0.023. R ± 1.55
0.029. R
-
1.18 olarak hesap1anmi~tir.
Bu linear fonksiyonlarda korrelasyon katsayisi genç me~e1er 1cm
r = 0.749 ye ya~li rne~e1cr için de r = 0.834 olarak tpsbit edilmi~tir ki
bunlar heriki faktör arasrnda oldukca yakin bir baginti bulundugunu
gösterrnektedir.
Keza Sekil 13 deki heriki dogrudan da hacirn daralma yuzdesinin,
hacim yogunluk kiymetiyle, dolayisiyle özgUl agirhk ile hemen hemen
dogru orantih olarak arttigi mü~ahade olunmaktadir.
ei
I.
20
‘Zt~T~
C
I
C’
•~ E
•0
______________
0 ~
EO
>~
——
450
Raumdichte
~ekil 13.
550
jung~
j~unes
atte E1cher~ Chenes &g&s
650 kgim’ 750
Densit~ basaLe
Gen~ ye ya~h sapsizme~elerde hacirn yogiuiluk kiyrneti lie hacirn daralnia
yiizdesi arasmdald ba~inti,
Correlation entre Ia densité basalo et le retrait volunietrique chez
les troncs jeunes et âgés de chéne rouvre.
-
Fakat $ekil 13 deki ya~1i me~e1ere ait dogru, rnaalesef daha evvelki
izahatimizrn aksine, genç me~elere ait do~rudan daha vilksek bir arti~
göstermi~tir ki, bunun da genc me~elere ait numune adedinin ya~1i me
~elerinkinin hemen hernen yarisi kadar olmasmdan ileri ge1di~i kanaa
tini vermektedir. Filhakika genc me~e1ere ait regresyon faktör~i
.flpapj~tLUip
-~q ~p luL t~ij~5 ~jz~j ~q~p u~ti~zi~u ~unpozg ununpo uip ~p~w ~puu
-i~q TSoUI~o 1~AT1iJJ ii~p~qii~i~ ~fl2Z2 iuA~ ununpozç~ a~ ~iip ‘i~iiM~ ~snsnI[
nq ~rna p~uv in~nmunTo ~qsa~ i~p u~pui~p~ii~ J t3UU~1~fl3 ~j~i~q
~ (Lt~6~) ~ nsnsn~ i~tj~n~ ~pipp~ .i~q i1~ui~io n.i~op ~
~LI~? Jfl~ZO ~Aisi~~jop ‘~jfljUfl~Oi~ UtI31~{ U~u~s~pz~ ~uuji~n~p ~‘~H
~pu~qs~u 9W0 JS~pZ~ i~uip~ii~p i~u~q ~~qi~nw 1~UIS1~UJ1dI~
~m/2N i u~up~ui~r~j ~jnjun~o& uII31~q i~pi~inq ~ ~npp~~~o !J~q1~s~
9~OO ~/(6~oo ± yo) = q IuIsl~un3p~io uui~junq pt
fl~1Lpf~UI~U3
nac~pp~j uoAs~u~i u~5~ ~~mzisdi~s o
6z00
=
q agpji~j nq ~p~r~p~ui
ij~i~
si~oa in~nmun~nq ~p~rn~o
‘u j~ui~p~ ~qs~ ~p~icjo £Z00
=
q
VI.
A.
SAPSIZME$E ODUNUNU TE$KtLEDEN DOKULAR
UZERtNDE ANATOMiK ARASTIRMALAR
Muhtelif dokularm miktarlari
Me~e odununun yapisi iletken borulardan (trahe), odun liflerin
den, traheidlerden, odun paran~imi ye ozi~ini paran~im dokularmdan
müte~ekki1 bulunmaictadir. Bu dokularin me~e odunundaki i~tirak nis
betleri ye bunlarin agac ya~i, odunun ozgul agirligi ye yillik halka ge
ni~1ik1eriy1e olan ba~intiIar~ a~agida izah edildigi ~eki1de tesbit olun
mu~tur.
1. Ara~tirma metodu
Sapsizme~ede bu dokularin içtirak nisbetlerinin tayini için, evvelce
yazodunu ye ilkbahar odunu nisbetlerinin tayini ara~tirma1ari için ozgul
agirlikiari en yüksek, en az ye ortalama olduguna gore tefrik olunan uc
genç ye üç te ya~h me~eden a1inmi~ bulunan mikropreparatlardan fayda
1ani1mi~tir.
Bu mikropreparatlar her agaca ait 4 m yukseklikteki tekerlegin
enine kesiti üzerinde, bir cografi yonden yari cap boyunca ahnmi~ ye
bilâhare bu, birbirini takibeden daha kucuk preparatlar halinde kesil
mek suretiyle hazir1anmi~tir ki her küguk preparat takriben 10 20
adet yilhk halkayi ihtiva etmektedir.
-
Her preparata agaç numarasi ye radyal yOnde, kabuktan Oze dog
ru olmak üzere sira numaralari veri1mi~ ye her on yilhk halkada bir
agacin ya~i yazi1mi~tir. Ayrica her preparatin lameli üzerine, yilhk hal
kalarla 60 derecelik bir açi te~ki1edecek tarzda, cmi mUrekkebiyle birer
çizgi çizi1mi~tir.
Bilahare Leitz markali integrasyon masasi (integrationstisch) adi
verilen ye mikroskoba monte edilebilen bir aletle bu mikropreparatlar
da, 60 derecelik aciyle cizilen cizgiye paralel olmak üzere muayyen ara
liklarla aimmis olan be~ çizgi üzerinde ayri ayri be~ Olçme yapi1mi~tir.
Bu cah~ma1ar Huber et al (1938) tarafindan vazedi1mi~ bulunan anato
mik ara~tirma esaslari dahilinde yurutulmu~tur. Burada her cizgi üze
rinde herhangi bir dokuya gelindikçe buna isabet eden kisim, alette bu
dokuya tahsis edilen somunu (kolu) çevirerek, milimetrik olarak Olcul
37
mek suretiyle tesbit edi1mi~tir. Her preparat üzerinde yapilan be~er olç
rneye ait tesbitler, evvelden odun dokularma gore hazir1anmi~ olan cet
vellere i~1enmi~tir. Bilahare her preparatta yapi1m~ olan be~ olçme, her
dokuya ait olmak üzere ayri ayri icmal edi1mi~tir. Daha sonra bu tesbit
ler beher aga~ ye geng ye ya~1i a~aç1ar için o1du~una gore toplanmak 511’
retiyle ayri ayri te~ki1 edi1mi~tir.
Eu olcmelere ait cetvellerde ayrica her preparatin ortalama ozgül
agirligi, ihtiva ettigi yrilik halka sayisi ye bunlarm ait oldugu ya~1ar ye
ortalama yilhk halka geni~1ik1eri de gösteriImi~tir.
Böyleee her agac igin 30 45 adet ölçme yapi1mi~tir ki alti a~açta
olçme adedi 225 bulmaktadir.
-
2.
Dokulara ait ara~tirma sonuclari
Sapsizme~eyi te~ki1 eden dokulara ait ara~tirma sonuçlari, genç ye
ya~1i rne~eier için tam kuru ozgUl agirlik degerleriyle birlikte ye genel
ortalama olarak cetvel 11 de ayri ayri gösteri1mi~tir.
Sapsxzme~e odununu te~kiI eden dokular
Cetvei U.
Les parts des tissus de chêne rouvre
Dokular
Tissus
Genel
Ortalama
Moyen
Standart
ayri1i~
D. Moy. q.
%
fletken boru
Vaisseaux
Odun lifieri
Fibres ci. bois
Traheidler
Trachéides
Paran~im
Parenchyms
Oz i~anlarf
Rayon meclullaire
Ozgui a~1rl1k
Densité (r.) g/cni3
Genç me~e1er
Chênes Jeunes
Ya~Ii me~eler
ChSnes ages
21.94
±
8.08
19.4
24.1
28.04
±
12.55
31.6
24.9
32.09
±
6.70
30.0
34.1
4.15
±
0.93
4.4
3.4
13.73
±
2.99
14.7
12.8
0.709
0.637
Burada iletken boru ye traheidlerin ya~h me~e1erde genç me~e1ere
nazaran daha yüksek ye diger taraftan da genç rne~e1ere ait özi~in1ari
ye bilhassa odun lifleri nisbetinin ya~h1arinkine nazaran daha yüksek
oldugu mü~ahade olunmaktadir. Goruldugu gibi genc ye ya~1i me~eIer
38
de bazi dokular bakimindan bir farkhhk rnevcut olup bunun nedenleri
daha a~agilarda etüd edilecektir.
Ara~tirrnanin bu kisrnrnda bulunan genel ortalarnaya ait degerler
genellikie diger bazi ara~tirici1arin bu sahadaki tesbitlerine uymaktadir.
Meselâ Schulz (1959) tür zikretrneksizin ortalarna tarn kuru ozgul agir
ligi 0.640 gr/crn3 olan 26 adet me~ede muhtelif doku nisbetlerini ~oyle
tesbit etmi~tir: tletken boru (trahe) : % 22.8, odun lifleri: % 25, tra
heidler: % 29, odun paran~imi dokusu: % 5.9 ye özi~rnlari paran~imi:
% 17.3. Diger taraftan Pechmann (1957) tarafindan tarn kuru ozgül
agirligi 0.659 gr/cm3 olan bir adet sapsizrne~e agaci üzerinde bu sahada
yapilmi~ olan ara~tirrna sonuclari ise ~oyledir: tletken boru: % 22,
Odun lifleri : % 30, traheidler: % 29 ye odun paran~irni ye özi~inlari
paran~imi: % 19.
Tarafirndan yapilan cah~rnada genç ye ya~li rne~eler arasinda bilhas
sa odun lifleri, iletken boru ye traheid nisbetleri bakirnrndan göze carpar derecede bir fark oldugu rnü~ahade olunmaktadir. Bu farkin neden
lerini izah edebilmek rnaksadiyle bu dokular ile diger bazi faktörler
arasindaki bagintilari ara~tirmak icabetrnektedir. Genç ye ya~1i rne~e1erde birbirinden farkh olan faktörler arasinda bilhassa agac ya~i, ozgill
a~irlik ye yilhikhalka geni~likleri ba~ta gelniektedir. ~u halde bunlarla
muhtelif doku nisbetleri arasrnda bir baginti rnevcuttur. Bu husus da
a~agida oldugu ~ekilde ara~tirilmi~ ye tesbit o1unrnu~tur.
a.
Agaç ya~i lie muhtelif odun dokulari i~tirak nisbetleri arasm~
daki ilgi
Genc ye ya~li rne~eler arasinda bilhassa odun lifleri, iletken boru
ye traheid nisbetleri arasrnda göze carpar derecede bir fark rnü~ahade
olundu~uncIan burada a~ac ya~i ile ayri ayri olmak üzere bit dokular ele
alinacaktir.
Bu ba~intilarin ara~tirilrnasi, dokulara alt ara~tirma metoclu bah
sinde tanzirn ~ekli izah olunan cetvellerden faydalanmak suretiyle, yine
genc ye ya~li agaçlar için ayri avri ele alinarak yapilmi~tir. Bu cetveller
de her preparatin ihtiva ettigi ortalarna ya~lar tesbit edilrni~ ye bilaha
re 50 senelik ya~ farklariyle te~ki1 olunan ya~ kadernelerinde muhtelif
dokularin nisbetlerini gösteren ye grafik te~kiline esas olan diger cet
yeller tanzirn olunrnu~tur. Tabiatiyle burada her agactan beher ya~ ka
dernesine gird preparat sayisi az oldugundan bu korrelasyonlar rnate
matik istatistik metodlarina gore tanzirn olunamami~, fakat ortalama
degerlerine gOre, ilerde gOrulecek olan grafikier çiziirni~tir.
~39
a1. Agac ya~a lie odun lifleri i~tirak nisbeti arasindaki ilgi
Agaç ya~i ile odun lifleri arasrndaki münasebet genc ye ya~1i me~e.
lerde ayri ayri olmak üzere ~ekiI 14 te gosteri1mi~tir. Burada agac ya~
~inin artrnasiyle odun liflerinin i~tirak nisbetinin azaldigi gorillrnekte
dir. Keza bu ara~tirmada bazi a~aç1ar üzerinde yapilan teshitlerde, yil~~
likhalka geni~1i~-inin sabit kalmasina ra~men a~aç ya~inln artmasiyle
odun lifleri nisbetinin azaldigi hususu da ayrica mü~ahade o1unmu~tur.
Filhakika üç numarali a~agta, gövdenin enine kesiti Uzerinde yilhikhal
ka geni~1iginin iakriben 0.50 mm olarak aym oldugu govde kisimlarin
dan 102 142 ci yllhk halkalari arasmda odun lifleri nisbetinin takriben
% 20 olmasina mukabil 19~ 234 dU ya~1ar yani yilhkhalkalar arasinda
odun lifleri i~tirak nisbetinin takriben % 8 e du~tugu tesbit o1unmu~tur.
-
-
1~
50
1.11
30
—~—
Miltetwert junge Efch rn
Mitteiwert alte ElthQr~
c%\%%~
,“.
-.,
20
‘,%%-~
~
%‘
%.~
I
jeunes
~ Eichen Chines
~
I
I
50
~00
150
200 Jahrc 250
Bauma1~r
AOe du tronc
—~
~ekii 14.
Genç ye ya~1i sapsizme~eierde odmi liflerinin i~tirak nisbeti lie a~aç
ya~z arasmdaki ba~mti.
La liaison entre le part de fibres de bois et i’ age du tronc chez les
troncs jeunes et âgOs de chêne rouvre.
Sekil 14 de genc ye ya~li me~eIerde odun lifleri nisbetinin dii~ü~ü~
nun birbirine o]dukca yakin ye paralel oldugu da gorulrnektedir. Ke
za burada aym ya~1arda genç me~e1erin ihtiva ettigi odun lifieri nis
betinin ya~h1ara nazaran daha yUksek oldugu da mü~ahade olunmak
tad~r. Filhakika 25 ya~1arinda, genc me~e1erdeki odun liflerinin i~ti
rak nisbetinin % 41 olmasma mukabil ya~iI me~e1erde ayni ya~iarda
bu 96 39 nisbetinde bulunmakta, 110 ya~1arinda genc me~e1erde % 20,
40
ya~1i1arda takriben % 15 olup yine ayni ya~1i me~e 225 ya~1arrnda or
talama olarak 9~6 7 nisbetinde odun lifleri ihtiva etmektedir.
Pechmann (1958) tarafrndan ya~1i bir sapsizme~e üzerinde yapi~
lan ara~tirmada, bunun 280 380 ya~1ari arasinda ihtiva ettigi odun
lifleri nisbetinin % 3 ile % 24 arasinda degi~tigi bildirilmektedir. Ara~
tirici buna ilâveten ya~1i me~e1erin odun dokusunun hernen hemen
tamamen iletken dokudan (yani iletken boru ye traheidlerden) ye
paran~im dokusundan te~ekkü1 ettigini, buna mukabil agaca rnukave
met veren odun liflerinin çok az nisbette o1du~unu da ilâve etmekte
dir.
-
a2
Agac ya~i lie iietken borularm (traheicrin) i~tirak nisbeti ara
sindaki ilgi
Genc ye ya.~1i me~e1erde olmak üzere agaç ya~ina gore iletken
borularin i~tirak nisbetlerinin seyri Sekil 15 te gösteri1mi~tir. Burada
agaç ya~imn artmasiyle iletken borularin i~tirak nisbetinin de yukseL
digi mü~ahade olunrnaktadir. Grafikte ba~langzcta hernekadar ya~li
me~e1ere nazaran, genç me~elerin ihtiva ettigi iletken borularin nis..
beti daha yiiksek olarak görülüyorsa da genellikie agacin ya~i arttik..
ca ya~li me~elerde genç me~e1ere nazaran daha yuksek nisbette iletken
born bulunmaktadir. Sekil 15 te ayrica ayni ya~1arda, genç ye ya~li
~
I.
40
°30
I
0
0.
._20
C
0
—junge
——
aLt2
100
50
BoumaLtQr
~ekfl 15.
Elchen
150
200 Jahre 250
Ag~ du tronc
Genc ye ya~li sapsIzme~e1erde iletken borularm i~tirak nisbeti ile a~aç
ya~i arasmdaki ba~mti.
La liaison entre le part do vaisseaux et 1’ age du tronc chez les
jeunes et âgés do chêne rouvre.
41
meselerdeki iletken boru nisbetlerinin birbirinden farkli oldugu da
mü~ahade olunmaktadir. Keza 25 ya~1arinda, genç me~e1erde % 15.6
ye ya~li me~c1erde % 13.5 nisbetinde iletken boru mevcut olmasina
mukabil 175 ya~1arinda, genc me~e1erdeki iletken boru nisbeti takriben
% 24 e, ya~1i me~e1erde ise % 30 a yukselmektedir. Ya~h me~e1erde 225
ya~1arinda, iletken borularin i~tirak nisbeti % 33 ü bulmaktadir.
Pechmann (1958) tarafindan, evvelce bahsedilen ya~1i bir sapsiz
me~e üzerinde bu yonden de yapilan ara~tirmada 280 380 ylilari ara
sindaki odun tabakasinda, iletken borularin i~tirak nisbetinin % 28 42
arasinda degi~tigi tesbit olunmu~tur.
-
-
Ayrica Hartig (1901) tarafrndan me~e üzerinde yapilan ara~tirma
da ise odunun genc kisimlarinda takriben % 3 nisbetinde iletken bo
ru tesbit olundugu, bilahare ya~in artmasiyle bunun da 9’6 20 30 a cik
tigi bildirilmektedir.
-
a3. Agaç ya~i lie traheid dokusunun i~tirak nisbeti arasrndaki ilgi
Agac ya~i ile traheid dokusu nisbeti arasindaki ilgi Sekil 16 da
gösteri1mi~tir. Burada sapsizme~ede agac ya~rnin artmasiyle traheid
dokusunun i~tirak nisbetinin de arttigi mü~ahade olunmaktadir.
Ayrica 5ekiI 16 da goruldugu gibi, ayni ya~ devrelerincie genç me~e
ler ya~1i1ara nazaran daha az nisbette traheid dokusu ihtiva etmektedir.
Filhakika 25 ya~1arinda, genc me~e1erde traheid dokusunun nisbetinin
•1
I.
50
~40
c-c
a u~
~,
30
~
•0
~..—‘
2a
I
\littelwert atte Eichen
~ittgtwert junge Eichen
junge Eicheri Ch&nes jeuneS
aLte
ages
~——
—
r
—
50
Baumalter
~ekil 16.
~
I
100
-
I
150
200 Jahre
250
Age du tronc
Genç~ ye ya~lx sapsIzme~elerde traheid dokusumun i~tirak nisbeti lie a~ac
ya~i arasmdaki ba~uth.
La liaison eutre 1’ age dii tronc et le part de tracheides chez 1es
troncs jeunes et ag~s de chêne rouvre.
42
96 25 olmasina mukabil ya~1i1arda bu % 27.3 tOr. Daha sonralari mese
Ia 125 ya~1arinda genc me~eIer % 36.4 nisbetinde traheid ihtiva eder
ken ya~1i1arda bu nisbet % 38.6 yi bulmaktadir. Ve 225 ya~1arinda, ya~
11 me~e1erdeki traheid nisbeti ortalama olarak % 41.6 ya yükselmekte
dir.
Pechmann (1958) tarafmdan, yine evvelce bahsettigimiz sapsiz
mesede yapilan ara~tirmaIarda 280 380 Sra~lari arasinda bundaki tra
heid dokusunun i~tirak nisbetinin % 34 -40 arasinda degi~tigi hususu
belirtilmektedir.
-
Ayrica yine takdim ettigim bu ça1i~mamda bir agaç Uzerinde tes
bit ediidigine gore, yillik halka geni~1iginin sabit kalmasma ra~men
a~aç ya~inin artrnasile birlikte traheid dokusunun i~tirak nisbetinin
de artti~i mü~ahade edi1mi~tir. Filhakika 3 numarali a~acta yilhk halka
geni~1iginin 0.50 mm olarak ayni oldugu agacin enine kesitindeki iki
tabakasmdan, 102 142 ci seneleri arasinda traheid nisbetinin % 38
olmasina mukabil 195 234 cü yillik halkalar arasmda bu dokunun i~
tirak nisbctinin 96 42 ye yukseldigi tesbit o1unmu~tur.
-
-
b.
Ozgül agirlik ile muhtelif odun dokularrnrn i~tirak nisbetlerl
arasmdaki ilgi
Daha evvelce izah olundugu üzere, burada da bu münasebet özgül
agirlik ile odun lifleri, iletken boru ye traheid dokusu arasmda etüd
edilecektir. Bunlar da a~agida oldugu gibi ayri ayrl ele a1inmi~tir.
b1.
Ozgul agirlik ile odun liflerinin i~tirak nisbeti .arasrndaki ilgi
Ozgul agirlik ile odun liflerinin i~tirak nisbeti arasindaki ilgi de
Sekil 17 deki egrilerle ifade o1unmu~tur. Bu egrilerden de anla~ilacagi
gibi, saps~zme~ede ozgul agirligin artmasina paralel olarak bundaki
odun liflerinin nisbeti de artmaktadir.
Ayrica ayni özgUl agirlikiari ihtiva etmeleri halinde bile genc me
~e1er ile ya~1i me~eIerin ihtiva ettikieri odun liflerinin nisbetleri bir
birinden farklidir. Keza aym Ozgdl agirlikiarda genç me~e1erde ya~11~
lara nazaran daha yUksek nishette odun lifi mevcutlur. Filhakika hen
ki mese grubunda da Ozgül aginligin 0.525 gr/crn3 oldugu noktada genc
meselerde Lakriben % 16 nisbetinde odun lifi mevcut olmasina muka
bil ya~Ii me~e1erde bu % 10 nisbetinde bulunmaktadir. Ayrica Ozgül
aginligm her ikisinde de 0.725 gr/cm~ olarak ayni olmasi halinde genç
43
.~
0
•1.
0
(ft
I-
.0
a
0
a
C
a
I
Darrdichte
Densit~ anhydre
Genc ye ya~1i sapsizrne~e1erde odun liflerinin i~tirak nisbeti ile tajuki-iru
ozgill agirlik arasindaki bagzntL
~eki1 [7.
La liaison entre in densité anhydre et lii part de fibres de bois chez
les troucs jeunes et ages Ce chêne rouvre.
rne~~e1erde odun lifi nisbeti ortalarna % 37, ya~h rne~e1erde ise % 31
oimaktadir.
Odun lifleri i~tirak nisbetinin, agacm ozgul agirliginin artrnasile
yukselmesi keyfiyeti evvelce Hartig (1895) tarafmdan da tesbit edil
mi~tir. Bu münasebetle ara~tirici, me~ede mukavemeti saglayan doku
larin, dar bo~1uk1u ye kahn zarli sk1eran~im yani odun liflerinden te
~ekkU1 etti~ini, dolayisiyie yiiksek nisbette odun lifleri ihtiva eden odu
nun da cok a~ir yani bunun özgUl agirlig’inin yüksek o1du~unu bi1dir~
mektedir.
b2.
Ozgul agirhk lie iletken borularm (trahelerin) i~tirak nisbeti
arasindaki ilgi
Bu münasebet $ekii 18 de gosteri1mi.~tir. Burada sapsizme~ede
agacin ozgul agirliginin artmasile bundaki iletken doku i~tirak nisbe
tinin de dii~tugu mfl~ahade olunmaktadir.
Ayrica bu ~eki1deki egrilerden, genc ye ya~h me~e1erin ayni ozgul
a~irhk1arrni ihtiva etmeleri halinde bile geng rne~e1erde ya~lilara na
zaran daha dUsük nisbette iletken doku bulundugu an1a~ilmaktadir~
44
Keza heriki agaç grubunda da ozgül agirligin 0.525 gr/cm3 oldugu
noktalarda, genc agaçlarin % 28 nisi:,etinde iletken boru ihtiva etmele
rifle mukabil ya~1i1arda bu % 33 nisbetinde mevcut bulunmaktadir. Ve
yine ozgül agirligin 0.700 gr/cm3 olarak heriki agac grubunda da ayni
oldugu noktalarda genc me~e1erin % 18 nisbetinde iletken boru ihti
va etmelerine mukahil ya~li1arda bu % 22 nisbetini bulmaktadir.
x
I.
~40
0
>
~.
•0
30
~ 20
~10
:0
0
:m~--~_
~—
C
Mitt€twcrt a1t~ Eich~n
Mft~a1wert junge Eichn
junge
jeunes
aite Eichen Ch&nes &g~s
~
I
c~50
O~60
0~7O
0,~O gIcn?
Dv~rrdIchte
Denslt~ anhydre
—~
Genc ye ya~1i sapsizme~elerde iletken borularm i~tirak nisbeti ile tamkuru
ozgiil agirlxk arasrndaki bag~intr.
~oki1 18.
La liaison entre la densité anhydre et le part de vaiseaux chez les
trones jeunes et ~gés de ehêne rouvre.
Me~ede ozgill agirligin artmasile bundaki trahe nisbetinin azalma
si veya bunun aksi olarak özgül agirligin azalmasile bundaki trahe
nisbetinin artmasi keyfiyeti evvelce Hartig (1895) tarafrndan da tesbit
ediIrni~tir. 0 bu münasebetle ayrica, me~ede iletken dokunun trahe ye
traheidlerden meydana geldigini, bunlarin da nisbeten ince zarli ye
geni~ bo~Iuk1u hUcreler oldugunu, dolayisile yüksek nisbette trahe ih~
tiva eden odunun hafif oldugunu da belirtmektedir.
b~.
Ôzgul a~irhk ile traheidlerin i~tirak nisbeti arasmdaki ilgi
Sapsizme~ede özgill agirlik ile traheid nisbeti arasindaki ilgi de
~eki1 19 da geng ye ya~1i me~e1er 1cm ayri ayri gösteri1mi~tir. Burada,
me~ede ozgul agirligin artmasile traheid dokusunun i~tirak nisbetinin
azaldigi rnü~ahade olunmaktadir. Ayrica herikisi de ayni ozgül agirligi
ihtiva etmeleri halinde de, geng me~e1er ya~1ilara nazaran daha az nis
bette traheid dokusuna sahiptirler.
45
øí
ía
50
40
Do
Co
-o
—
~ a. 20
Darrdichte
Geuç
~ekil 19.
ye
Dens1t~ anhydre
ya~1x sapsizme~e1erde traheid dokusunun i~tirak nisbeti ile tainkuru
ozgül ag~irhk arasrndaki ba~inti.
La liaison entre la densitd anhydre et le part de tracheides chez les
trones jeunes et âgés de chêne rouvre.
c.
Yilhkhalka geni~1igi ile muhtelif dokularm i~tfrak nisbetleri
arasrndaki ilgi
Digerlerinde oldugu gibi yine burada da yilhkhalka geni~1iginin
odun lifleri, traheler ye traheidler ile olan münasebeti etud ediImi~tir.
c1.
Yillikhalka geni~1igi ile odun liflerinin i~tirak nisbeti arasm
daki ilgi
Sapsizme~ede yillikhalka geni~1igi ile odun lifleri dokusunun i~ti
rak nisbeti arasindaki ilgiyi izah edebilmek maksadile ele, genc me~e
lerden özgul agir1i~i en yuksek olani, ya~Ii1ardan en hafif olani ye yine
genc ye ya~1i rne~e1erden hirer adet te orta derecede agir olan agaçlar
a1inmi~tir. Bu dört me~enin yillikhalka geni~1ik1erine gore odun lifle
ri dokusunun dagih~i $ekil 20 de gosteri1mi~tir.
Bu ~eki1den de anla~i1acagi üzere me~ede yillikhalka geni~1iginin
artrnasile bunun ihtiva ettigi odun lifleri dokusunun i~tirak nisbeti de
yukselmektedir. Ayrica, dOrt ayri Ozgül agirligi ihtiva eden bu me~e
lerde odun lifleri dokusunun arti~i, 0.45 mm ile 2.45 mm icr arasindaki
yiilikhalka geni~liginde oldukça muntazamdir ye bu geni~1ik1er arasin
da odun lifleri 9/~ 3 -52.6 nisbetleri arasrnda degi~mektedir.
Ayrica en hafif Ozgul agirlikli ya~li me~ede 0.45 mm den 1.12 mm
ye kadar olan yillikhalka geni~1ikIerinde, odun lifleri nisbetinin % 3 28
arasinda degi~mesine mukabil bu doku en agir olan genc me~ede,
-
46
~U
~l~
0
50
x
0
Lfl
+
0
-0--
+
P0
~.—w-——, ~
++
~20 —.——-s—
~(
x
—
x
0~
+ schw~tste junge
x
10
~—0—~—
0 teichtgsW atte
x mttt1er~ jongo
0 mittL~r~ att~
0
co
~
0
2
JohrrinObrei~
~eki1 20.
x
x
3
g,cm’ r0
—~
~79
E1ch~
0~58
0~64
—
0~67
4mm
Largeur de cerne
Ozgiil a~irhk bakmuudan en a~ir olan genc, en hafif olan ya~Ii, ortalama
olan genc ye ya~lz sapsizme~e1erde ytiI~kha1ka geni~1i~1ne gore
odun lifleri i~tirak nisbetinin (iagx1I~I.
Scion Ia largeur de cerne Ia distribution de part de fibres de bois ehez les
troncs jeunes et ãgés d’~ chêne rouvre qui ont un bois Ic pluS Iour(l,
le plus leger et le moyeu.
1.20 2.20 milimetrelik yillikhalka geni~lik1eri arasinda, % 25 nisbetin
den % 44 nisbetine kadar cok daha yuksek bir i~tirak oranini ihtiva et
mektedir.
Me~ede yillikhalka geni~1iginin (0.4 mm den 4 mm ye kadar) art
masile odun lifleri nisbetinin artmasi keyfiyeti Schulz (1959) tarafin
dan da tesbit edilmi~ bulunmaktadir. Mezkür ara~tirici yillikhalka ge
ni~1igine paralel olarak odun lifleri nisbetinin arti~inin cok muntazam
o1du~unu ye takriben % 14 ile % 35 nisbetleri arasmda degistigini tes
bit etmi~tir.
Takdim ettigim bu çaii~mada oldugu gibi, Huber et ai (1938) ta
rafmdan sap1ime~ede yapilan ara~tirma1arda da, geni~ yilhkhalkayi
ihtiva eden agaçlarda odun lifleri nisbetinin (ortaLama 9’6 58.1) dar
yilhikhalkali oduna (ortalama % 44.3) nazaran daha yilksek oldugu
tesbit edi1mi~tir.
-
c2.
Yilhkhalka geni~iigi lie iletken boruiarm (traheierin) i~tirak
nisbeti arasmdaki ilgi
Yilhkhalka geni~1igi ile iletken borularm odundaki i~tirak nisbeti
arasindaki münasebet yine (genç1erde~n en agir ye ortalama, ya~lilardan
47
da en hafif ye ortalama özgül agirlikiari ihtiva eden) dört adet sapslz
me~e üzerinde etUd edi1mi~ olup buna ait tesbitler ~eki1 21 de de göste
ri1mi~tir.
50
sch~rst~ junge
0,79
Leichtestc atte
0,58
x mitttere junge Eiche r0 0,64 gicm
e mitttere atte
0,67
+
0
0
a 40
p
0
p
0
~
>
0
•0
0
iv
0~~
0
x
0
0
++
‘p
0
÷
9
0
‘0
—
10
‘C
x
0
x
4*
0
—9——
iahrringbreite
~
3
Largeur de cerne
Si
4mm
~ekil 21. Ozgül ag-irlik bakinundan en ag-jr olan genc, en hafif olan ya~lx, ortalama
ohm genc ye ya~li sapsizrne~elerde yilhkhalka geni~lig-ine gore iletken
borularin istirak nisbetinin dagih~i.
ScIon Ia largelir (Ic cerne Ia distribution de part Ce vaiseaux chez les trones
jeunes et ages Ce chCne rouvre qui out un bois Ic plus lourd,
le plus leger et Ic nioyen.
Bu ~ieki1den, yillikhalka geni~1iginin artmasile me~cde iletken bo
rularin i~tirak nisbetinin azaldigi mü~ahade olunmaktadir. Kezä 0.40
mm den 2.50 mm ye kadar olan yillikhalka geni~1ik1erinde iletken ho
rular oldukça muntazam bir dü~ü~ göstermektedirler. Filhakika yil
likhalka geni~1iginin bu kademesinde iletken borularin i~tirak nisbeti
de takriben 9-6 40 dan % 9 a dü~mektedir.
Me~ede yilhkhalka geni~1iginin artmasile iletken borularin i~tirak
nisbetinin azalmasi keyfiyeti Huber et al (1938) tarafindan da tesbit
edi1mi~tir. Mezkür ara~tiricinin tesbitlerine gore, geni~ yilhkhalkali me
selerde % 7.7 nisbetinde iletken boru mevcut olmasma mukabil dar
yillikhalkayi ihtiva eden me~e1erde bu nisbet ortalama olarak % 39.5 e
yükselmektedir.
Cj.
Yillikhalka geni~1igi ile traheidlerin i~tirak nisbeti arasindaki
ilgi
Yillikhalka geni~1igi ile traheidlerin i~tirak nisbeti arasmdaki ilgi,
evvelce bahis oknusu olan yine ayni dört a~ac üzerinde ara~tiri1mi~
48
olup buna ait tesbitler Sekil 22 de gosterilmi~tir. Bu ~eki1den, y11hk~
haLka geni~1iginin artmasile sapsizme~ede traheiderin i~tirak nisbeti
nm azaldigi rnü~ahade olunmaktadir.
50
.50 •/e
‘lu
I-
$
00
C
e,~
~
°-L’
~ô
+
0
0
C
o 20
C
÷ schwerste junge
0
10
ieichteste aite
x mittiere junge
o mittiere cite
i
Eiche
x
• r0 - x
0,~79
~S8
gIcm~
0,64
0,67
-~
-
2
3
4
Largeur de cerne
~eki1 22. Uzgul a~xrlik bakimmdan en agir olan genc, en hafif olan ya~h, ortalama
olan genc ye ya~h sapsizrne~eIercle yilhkhalka geni~ligine gore traheid
Jahrringbreite
dokusuniin istirak nisbetinin da~flj~i.
Selon Ia largeur de cerne la distribution de part de tracheides chez les
troncs jeunes et âgds de chêne rouvre qul ont un bois le plus
lourd, le plus leger et le moyen.
~Yiiiikhaika geni~1igi lie traheid nisbeti arasrndaki bu bagmti
Schulz (1959) tarafmdan da tesbit edi1mi~ olup ara~tirici bu hususta
ayrlca, aym yilhkhaika geni~1ik1erinde olmakia beraber agac ya~inin
artmasiie traheidlerin i~tirak nisbetinin de arttigini bildirmektedir.
Ara~tirmanin buraya kadar olan kismmda sapsizme~ede muhtelif
odun dokuiariyle diger bazi faktörler arasmdaki münasebetler etüd
edi1mi~tir. 5irndi bunlara ilâveten bir genc ye bir de ya~h me~ede agac
ya~i ye yillikhaika geni~1ik1erine gore muhtelif odun dokularinin sey~
nih gOrelim. Bu hususun tetkiki, genc me~e1erden 6 numarah agac ile
ya~ii1ardan 3 numarah agaç üzerinde, evvelce odun dokularim tesbit
maksadile tanzim ediimi~ cetvellerden faydalanmak suretiyle vapiimi~
tir. Bu agaclarin ya~1arina, yilhkhalka geni~1ik1erine gOre ihtiva ettik~
len muhtelif dokulanin i~tirak nisbetleni 5ekii 2 3ve 24 de ayni ayri
gosterilmiçtir. Bu ~eki11erde apsis ekseninde agacm öz merkezinden ka
buga kadar olan bir yaricapl üzerinde ihtiva ettigi ya~lar ye her pre~
paratin ait oidugu bölümier, ordine ekseninde 0.5 mm ilk kademe ile
yiihkhalka geni~1igi ye en üstte ise, agacm muhteiif ya~ kademelerine
49
ait olan her. preparatin ihtiva ettigi dokularm 9’~ olarak nisbetleri
grafikierle gosteriimi~tir. Burada yilhikhalka geni~1ik1erinin seyrine alt
egriler her seneye alt oicrnelere gore nokta1anrni~ olup her preparatin
ortalarna yilhkhalka geni~1ik1eri ise ona alt ya~ kademeleri içinde ya
tay olarak kesik çizgi halinde gosteri1rni~tir. Ayrica her preparatin or
talarna tarn kuru ozgül agirlikiari en üstte, bu preparatlara ait doku
nisbetleri grafikierinin aitrnda veri1mi~tir.
Burada bilhassa $ekil 23 de agaç ya~inin arti~ina ye dolayisile
yilhikhalka geni~1iginin gosterdigi darah~a gOre odun lifleri i~tirak nis~
betinin muntazarn bir ~ekilde azah~i rnü~ahade olunrnaktadir. En üst
te agacrn enine kesiti üzerinde birbirini takibeder ~ekiIde rnuhtelif
yaslar arasrnda a1inrni~ olan preparatlarin agac ya~irnn ilerlernesile
Ozgüi agirlikiarrnrn dü~ü~ü de ayrica go~~r~1rnektedir.
Ayrica $ekil 24 de ise ayni yilhkhalka geniçdiklerinde fakat agac
ya~inin artrnasiie odun hfleri dokusunun i~tirak nisbetinin dü~ü~ü ye
diger tara~tan bunun aksi olarak iletken borularin i~tirak nisbetinin
yukse1i~i daha acik olarak rnil~ahade olunrnaktadir.
Bu ~eki11erin üst kisirnlarrndaki grafikierde odun ye özi~in1ari pa
ran~irn1erinin i~tirak nisbetleri genclikte ye ileri ya~1arda degi~ik bir
seyir arzetrnektedir. Bu rnevzuda Hartig (1901) me~enin genclikte cok
az nisbette Ozi~inlari paran~irni ihtiva etti~ini bildirrnektedir. Keza adi
gecen ilim adami 400 senelik bir rne~ede 40 ci ya~1arda Ozi~rn1ari pa
ran~irninin % 4.1 nisbetinde rnevcut bulunmasina mukabil 140 ci ya~~
larda bunun °A 8 nisbetine yukseldiginii de ilâve etrnektedir. Ona gOre.
i~k, agacin yani serbest bir halde gune~ i~in1arina rnaruz kalan blr
agacin besin maddelerini depo eden paran~irn (odun ye özi~in1ari pa
ran~irni) dokusunu daha iyi ge1i~tirdiginden boyle münferit agaçlar
da Ozi~in1ari paran~iminin nisbeti % 10- 12 ye kadar çikmaktadir. Bu.
na rnukabil kapali me~cere1erde yeti~en rne~eIerde bu nisbet sadece
94 4.6 cjvarinda tesbit edi1mi~tir.
Bu rnevzuda Pechmann (1958) da, ayni ya~h genc me~elerde, bun
larin kapali veya serbest yeti~rne1erine gOre ihtiva ettikieri muhtelif
dokularin degi~ik nisbetlerde bulundugu hususuna i~tirak etrnektedir.
Ona gore agac siki~ik bir me~cerede bulunuyor, baskida kalrni~sa ye
küçuk bir tepetacina sahipse, bu zayif bir iletken dokuyu (trahe ye
traheidleri), buna mukabil yuksek nisbette bir mukavernet dokusunu
(odun liflerini) ihtiya etrnektedir. Baski altrnda yeti~rni~ bir agacin
aksine serbest yeti~rni~ ye buyuk bir tepetacina sahip olan bir agacta
50
IL
‘~oIHt~ ~
r0
0,72
I
~67
I
t~64
I
~.0mL
4,5 i~
~~J_
LJ
______
I
I
,,.‘
_____
Q50 gIcrr~
0,52
I
I
I
I
c~59
Morkstrahlen
Par~nchym
~ ~
Trach~jd~n
Hartfas€r
E
3,5
Ggfäf3~
[~I
U
~ 3,0
-o
I
I
~I
~
I
I
D
0
-j
0
0
0)
~
-C
0
58
78
98
Annees
Sekil 28.
Genç bir sapsizme~ede ya~a gore yflhkhalka geni~lig1niu ye muhtelif
dokularm i~tirak nisbetlerinin seyri.
Selon los années le eours do Ia Jargeur d~ come et do part des tissus
ehez un jeune tronc de chêne rouvre.
ise iletken dokunun i~tirak nisbeti mukavemet dokusunun i~tirak nis
betinden daha faziadir.
Sapsizme~ede agacin tepetaci ile bilhassa mukavemet ye iletken
dokulari arasrnda siki bir münasebet oldugu an1a~ilmaktadir. Bu hu
sus da a~agida ele a1inmi~tir.
51
C
L..
t~
U
t7
i~.
f_
I._
-.~
_1
Jahre
~eki1 24.
Ann~s
Ya~1i bir sapsizrne~ede ya~a gore yiuikhalka geni~li~inin ye rnuhtelif
dokularm i~tirak nisbetlerinin seyri.
Selon les années le cours de la largeur de come et de part des tissus
chez un trone âgé de ch~ne rouvre.
d. Aflacin tepetadinin buyük1ü~il lie odun lifleri arasinclaki ilgi
Agacin mukavemet dokusu ile iletken dokusu arasindaki farkli dii
rumun neden hen geIdi~i hususu evvelce Hartig (1894) tarafindan da
ara~tirilmi~ ye bunun bilhassa agacin tepetacinin geni~ligi yani bü
yuklugü ile ilgili oldugu tesbit edi1mi~tir. Adi gecen ara~tiriciya gore
agacin tepetacrnin geni~1emesiyle bunun su ihtiyac~ ye dolayisile suyun
buhar1a~masi artmakta, diger taraftan da bu ihtiyaci kar~i1ayabi1mek
içiñ bunciaki iletken doku nisbeti de yUkselmekte, dolayisiyle odun
liflerinin i~tirak nisbeti de azalmaktadir. Yine me~ede tepetaci ile
odun lifleninin i~tiraki nisbeti arasindaki inUnasebet sebebile Pech~
mann (1958) tarafindan yapilan ara~tirmaIara gOre, bu iki faktOr ara
sindaki ilgi için 1~orre1asyon katsayisi olarak -0.919 bu1unmu~tur ki bu
deger heriki faktOrün birbiriyle ne derece siki bir ~eki1de ilgili oldu
guna delildir.
Tarafimdan üç genc ye üç de ya~1i me~e üzerinde dokularin i~ti
rak nisbetleninin tesbitleri yapilmi~ti. Ayrica bu agaçlardani 6 numara
lisi haric hepsinin tepetaclarlnln izdü~üm1eri de yüzey olarak tesbit
edi1mi~tir. Ara~tirmanin bu kismmda azligi ye çoklugu ile agacin çe_
~it1i Ozellikleri üzerinde etkili bulunan odun liflerinin i~tirak nisbetiy
52
le tepetaci geni~1ikIeri ele a1inmi~ ye kar~iia~tiri1mi~tir (Cetvel 13).
Ancak 6 a~ag arasrnda ~art1ari e~it kilabilmek maksadiyle, odun lifleri
nisbeti gövdelerin ayni yilhkhalka geni~ligini ihtiva ettigi kisimlarda
tesbit edilmistir. Cetvelin t~itkikinden aym yillikhalka geni~1ikIerinde,
agaclarin tepetaci geni~lik1erinin azalmasiyle bunlardaki odun lifleri nis~
betinin de artti~i mü~ahade olunmaktadir. Keza 72.8 m2 uk bir tepetaci
yüzeyine sahip olan 13 numarali agacta % 21.5 orarnnda odun lifleri
bulunmasma mukabil, tepetaci yüzeyi 25.4 m2 olan 3 numarali agacta
odun liflerjnjn i~tjrak nisbeti % 44.5 olarak tesbit edi1mi~tir.
B.
tletken borularm (trahelerin) c~p1ari
1.
Arastirma metodu
tletken boru1ar~n (trahelerin) caplarimn ölçülmesi i~inde de yine
E f b e s k o p adli, mikroskoptaki görüntüyu masaya yansitan hususi
bir rnikroskoptan fayda1ani1mi~tir.
Bu arastirmada yine evvelce dokularin tesbitinde kullarnian üç
genç ye üç de ya~Ii me~enin preparatlarindan, yalmz beher agacin öze
en yakm ye özden en uzak olan iki~er preparattan faydalanilmistir.
Böyieee her prep aratta onar y~llikha1ka flzerinde, her yilhkhal
kada da ilkbahar odununda 5 adet, yazodununda da 10 ar adet tra
henin caplari 1/1000 mm (yani mikron ~ olarak öicuImu~tur. Bura~
da iikbahar odununa aft trahelerin caplari hem radyal ye hem de tan
gensiyai yonde, yazodununda ise sadece radyal yönde ölcuImu~tur.
Efbeskopla masa üzerine görüntüsu aksettiriien preparatm tra~
helerinin çaplarimn ölçülmesinde ayrica iki ucu da igneli olan hassas
bir pergel kullamirnistir. Burada ikbahar odununda 5 traheye, yazo~
dununda da 10 traheye ait ölcUler pergele ard arda uygu1anmi~ ye
pergelin açikhgi ayrica hassas bir cetveiden okunmu~tur. Böylece her
yiilik halkada yapilan ölcüler, bu i~ icin evvelce tanzim olunan cet
vele gecilmi~ ye bunlarin ortalamalari bulunmustur.
2.
Trahelerhi caplarma ait ara~tirma sonuçlarz
Bu husustakj ara~tirma sOnuç1ar~ Cetvel 12 de yine genç ye ya~
ii me~e1er için ye ayrica genel ortalarna degerler halinde gösterilmistir.
Burada a~acin öze yakin kisimlarindaki yillikhalkalarda ilkbahar
odununda bulunan trahelerin caplarinm genel olarak, kabu~-a yakin yil
hkhaukalardaki traheuerinkinden daha dar o1du~u mfl~ahade olunmakta
53
Cetvel 12.
Genç ye ya~1i sapsiznie~ede ileticen born (tralie) lerin capiarr
Diametres Ce vaisseaux Ce chCne rouvre chez les trones jeunes et
Trahe capt
Diamètre do vaisseaux
flkbahar odununda
Bois pirimaire
ages
~L
Yaz
odununda
B. secondaire
-
Oze Yakin (coeur) Kabu~a yakm
Radial
Tarigen. Radial Tangen.
( ecorce)
Geng me~eler
C. jeunes
267
220
310
271
37
Ya~li me~eier
C. j’eunes
235
230
280
293
36
Ortalama
Moyen
251
225
~95
282
36
dir. Yani bunun aksi olarak me~ede özden gövdenin di~ tabakalarina
gidildikce gerek ilkbahar odunundaki gerekse yazodunundaki trahele
nfl çapiarimn geni~1edi~i anIa~i1maktadir. Keza geng me~e1erde öz ya
krniarmdaki trahelerin tangensiyal yondeki çaplarrnrn 220 rnikron ol
masina mukahil, govdenin di~ tabakalarinda bunlarin capl, yine tan
gensiyal yonde olmak üzere 271 mikrona yükse1mi~tir. Ayrica trahe
caplarrnm radyal yonde, genellikie tangansiyal yöne nazaran daha ge
nis ye yinc bu caplarin ya~h me~e1erde genc me~elerdekiIere nazaran
daha buyUk o1du~u an1a~i1maktadir.
Genç ye ya~1i me~e1erdeki trahelerin heriki yonde olçulen çaplari
kar~i1a~tiri1digmda bunlarin genç me~e1erde yani süratli buyume ya
Cetvel 13.
1.4 mm geni~likteki yilhk halkada odun lifleri nisbeti lie
tepetaci izdii~Um yüzeyi arasmdaki ilgi
La relation entre le part Ce fibres Ce bois et Ia surface Ce Ia projection
Ce Ia couronne a tine largeur Ce cerne annuel Ce 1.4 mm
A~aç No. ye grubu Odun hf! nisbeti Tepetaci izdü~üm
yUzeyi
Darbre numéro
Part du fibre du
bois
Surf. de Ia PIOi.
do couronno
m2
13
14
7
6
1
3
Geng Ya~h Geng Genç Ya~hi -YasIr -
jeune
ãgé
Jeune
.ieune
tgé
tgé
21.5
23.0
28.6
34.0
34.5
44.5
72.8
67.0
52.6
—
36.0
25.4
Ozgffl a~ir1ik
Gençierde
-
Densité
Ya~hilarda
Tronos jeunes
Troncs ãgés
gr/cm3
0.638
—
—
0.579
0.790
0.700
—
—
—
—
0.696
0.673
54
pan me~e1erde genellikie radyal yOnde oval (Radyal
eksantrik) bir
durum, ya~1ilarda yani yava~ büyüyen me~elerde ise daha zi~yade tan
genslyal yOnde oval (tangensiyal
eksantrik) ye bazan dairevi bir
durum arzettikleri mü~ahade olunmaktadir. tletken borularm ya~1i ye
genc agaçlarda boyle degi~ik formiar ihtiva etmeleri hususu, agacin
ya~landikça yillikhalkasinm daralmasiyle kabili izahtir. çunku geni~
yillikhalka ihtiva eden genc me~elerde traheler yillikhalka geni~1i~i
yonunde yani radyal yonde bir geni~ik arzetmekte buna mukabil dar
yilhkhalkali ya~li me~elerde ise tangensiyal yonde bir geni~leme gös
termektedir.
—
—
Bu sapsizme~elerde tarafimdan yapilan çali~malarda, Avrupa men.
~eli me~elcrde oldugu gibi, trahelerin ilkbahar odununda 1 3 sira halinde ye geni~ capli olarak bulundugu, buna mukabil yazodunundaki
trahelerin cok daha kügük oldu~u tesbit edi1mi~tir. Keza yazodunun
daki trahelerin caplari ortalama olarak 36 mikrondur.
-
Hartig (1901) tarafrndan yine me~elerde bu konuda yapilan ara~
tirmalarda öze yakin odun tabakalarinda trahe çaplarinin 100 230
mikron arasinda degi~tigi tesbit olunmu~tur.
-
C.
Sapsizme~ede odun yapismin genel durumu
Me~ede iletken ye mukavemet dokusunun odun yapisina farkli
nisbetlerde i~tirak etmesinde a~aein buyiime hizinm, agacin ya~inin,
odun tabakalarinrn öze yakin veya uzak olu~unun, tepetaci buyuklugil
nun, ortalama Ozgul agirligin ye ozgul agirligin dagili~imn büyük rol
len vardir. Bir agacin enine kesiti üzerinde, agacin buyüme hizmi gös
teren yillikhalka geni~ligiyle ozgill agirlik arasindaki münasebet her
nekadar oldukça siki ise de bu münasebete bin de Oze yakin veya uzak
olma durumu gibi üçüncU bir faktOr daha tesir etmektedir. Keza ay
m yillikhalka~ geni~ligini ihtiva etmeleri halinde, agacm daha ya~li bu
lunan kabuga yakm odun tabakasi, öz yakinindaki odundan daha ha
fiftir. Kabu~a yakin odun tabakasi iletken boru te~ekkülati bakimin
dan daha zengin, dolayisiyle Oze uzak oldugundan odun lifleri nisbeti
bakirmndan daha fakirdir. Diger taraftan ayrn yillikhalka geni~ligini
yani ayni bilylime hizini ihtiva eden fakat degi~ik bUytikltikte tepeta
cina sahip olan agaclanin ozgül agirlikiari da birbirinden farkli bulun
maktadir.
VII.
SAPSIZMESE ODUNUNUN MUHTELtF DtRENçLERt
UZERtNDE ARA$TIRMALAR
Almanyadaki ca1i~mamin bu kisminda, temin edilen deneme ma
teryelinin kifayetsizligi sebebiyle ancak basmc, egilme ye çarpma di_
rençleri üzerinde ça1i~i1abi1mi~tir ki onlar da, takibedilen ara~tirma
metodlariyle birlikte a~a~ida oldugu gibi gösteriImi~tir.
A.
Basznç clirenci ara~tu-ma1ari
1.
Ara~tirma metodu
Basinç direnci numuneleri 18 adet deneme agacindan, cografi
yonlerdc a1mmi~ bulunan prizmalardan 20x20x30 mm boyutlarmda,
ceman 392 adet olarak elde ediJmi~tir. Daha evvelde izah olundugu gi
hi her tekerlekten cografi yonlerde a1inmi~ olan mezkür prizmalarin
sol yarisindan basinc direnci nurnuneleri, sag yarisindan da özgül a~ir
uk nurnuneleri elde edi1mi~ bulunmaktaydi.
Basinc direnci numunelerinin, liflere paralel yondeki basinca kar~
azami direnci gösterebilmeleri maksadiyle bunlarin boyuna olan kenar
larinin liflere tam paralel gelecek bir ~eki1de hazirlanmasi icabetmek
tedir. Bunun için de, cografi yonlerde alman prizmalar üzerine yeteri
kadar aralikia, 20 x 20 mm ebath bir ~abIon1a çizi1mi~ bulunan numu~
neler buradan, üzerine tokmakla vurulan bir bicakla agaci yer yer
yarmak suretile çikarti1mi~ ye kaba bir ~eki1de dde edi1mi~tir. Bila
hare bu kaba numunelerin boyuna ye duzgun olan yüzlerinden birisi
elektrikii dairevi zimpara makinasmda zimparalandiktan sonra, diger
kenarlar 20 mm geni~1iginde numune elde edilecek ~ekiIde ayarlanan
bir daire destere ile ye bu zimparali yüzü desterenin tablasi üzerine
oturtarak diger kenariari hirer dik açi te~ki1 edecek ~eki1de kesi1mi~
bulunmaktadir. Boyuna olan yüz ye kenarlari, liflere tam paralel ola
rak elde edilen bu numunelerin daha sonra boy1ar~ da 30 mm gelecek
bir ~eki1de yine daire destere ile kesi1mi~ ye bu numuneler ince zim
paradan geçiri1mi~tir.
~i
Böylece hazir1anmi~ bulunan numuneler klima odasinda 20° C
suhunette ye % 65 msbi rutubetindekj bir hava muvacehesinde takri
ben 16 gun müddetle muamele edi1mi~tir. Numunelerden bir kismi,
bu sürenin sonlarma dogru zaman zaman tartilmak suretiyle, agirlik
56
larinin sabit hale gelip gelmedigi kontrol edilmi~ ye en nihayet bunlar
sabit hale gelir~ce ye denerneye ba~1amadan evvel kapah kaplar içersin
de o~ar onar alinarak üç yöndeki boyutlari ye a~ir1iklari tesbit edilmi~
ye hunlar numunelerin alt oldugu yüzlere yazilmi~tir.
Oriar onar tarti ye olçfileri yapilan nurnuneler, 10 tonluk bir Uni
versal mukavemet deneme aletinde DIN 52 185’e gore 5000 Kp luk ba
sinç smiri içersinde denemeye tabi tutulmu~ ye alette okunan azami
basinç degerleri yine numunelerin üzerine kaydedilmi~tir.
]3asinc denemesinden sonra, numunelerin ihtiva ettikleri rutubet
nisbetlerini tayin maksadiyle bunlar elektrikli kurutma dolabmda tam
kuru hale gelinceye kadar kurutulmu~ ye yine tartilarak tam kuru agir
likiari tesbit olunmu~tur. Olculer 1/1000 cm hassasiyetindeki vidah
mikrometlerle, tartilar da 1/1000 gr hassasiyetindeki bir elektrikli has
sas teraziyle yapiImi~tir.
Numunelerde norm iklim ~artlarindaki rutubet nisbetine gore tes
bit edilen basrnçlar cm2 1cm a~agidaki formüle gore hesaplanm~~tir.
Pmax
~dB
Kp/cm2
=
F
Burada:
Prnax
F
:
:
Alette okunan azami basmctir (Kp)
ise numunenin enine kesitinin y(izeyidir (cm2)
Klirnatize ~artlarindaki rutubet nisbetlerine gOre hesap edi1mi~ bu.
lunan basinç degerlerinin % 12 rutubetine gOre tahvilinde ise Kollmann
(1951) nm 253 b sayili formülünden faydalam1mi~tir ki bu % 9- 15
rutubet nisbetleri arasinda carl bulunmaktadir.
20 %
o~di2B= odB.—----—
32% u
-
Numunelerin norm iklim ~artlarindaki Ozgül agirliklarimn hesap~
lanmasini takiben bunlarin % 12 rutubet nisbetlerinde ihtiva edecekle
ri ozgul agirlikiar (r12) ise yine Kollmann (1951) nm eserindeki 31. a
numarali Janka’ya alt a~agida verilen formUle gOre tesbit edilmi~tir.
Bu formifi % 0 20 rutubet nisbetleri arasinda kullanilmaktadir.
r~2
=
ri + p’
(U2
—
ui)
57
Burada:
r12: % 12 rutubetindeki numunenin ozgul agirligi,
r1 : numunenin tam kuru halindeki özgul agirligi,
% 12 rutubet derecesini,
u1 : tam kuru, yani % 0 rutubet nisbetini gosterrnektedir.
p’: her agaç nevine gore degi~en bir ems aldi r. Bu emsal dene
mede dde edilen ye a~agida gOsterilen kiymetler yardimi ile hesaplan•
rni~tir.
r1
—
p’
=
U2
U1
—
Yalmz burada r2 için klima odasinin norm ikliminde numunenin
ihtiva ettigi rutubet~ nisbetindeki ozgfil agirligi kullanilmaktadir.
2.
Basmç clirencine ait ara~tirma sonuçlari
Liflere paralel yOnde olmak üzere, genc me~eIerden 161 adet, ya~1i
me~e1erden de 231 adet numunede hava kurusu yani % 12 rutubetine
gOre bu1unmu~ olan basinç dirençleri, bunlara ait standart ayrth~ deW.
gerlerile birlikte Cetvel 14 de ayri ayri gösteri1mi~tir. Burada nurnune
lerin havakurusu halindeki Ozgul agirlikiari da yine standart ayn1i~
degerlerile yera1mi~nr.
Cetvei 14. Genç ye ya~ix sapsizme~elerde basniea kar~i olan direncler
Résistance ~ Ia compression de chêne ronvre c.hez les troncs jeunes et ages
11= 12%
Numune
Ozgtil agirlik
Basin direnci
adedi
Nomb,
cI’eprou.
kaute
Densité norm.
Ortalama
Moyen
ités. a Ia compression
kiymeti
Cote d. qual
Standart Ortalama Standart
Ortalama
ayrili~
ayrili~
D. moy. quad Moyen D. moy, quad
Moyen
gr/cm3
Genc me~e1er
C. jeunes
Statik
Kp/cm2
Km
161
0,752
±
0.087
637
±
93
8.8
Ya~ii me~eler
C. âgés
231
0.708
±
0.093
583
±
100
8.6
Ortaiama
Moyan
392
0.726
—
606
—
8.7
58
Genc ye ya~1i rne~e1ere alt degerlerin tetkikinden, 0.752 ± 0.087
gr/cm3 ozgul agirligmdaki genc rne~e1erde basrnca kar~i olan diren
cm standart ayrili~ degerlerile birlikte 637 ± 93 Kp/cm2 oldugu, diger
taraftan daha dü~ük bir özgül agirliga sahip bulunan (0.708 ± 0.093
gr/cm3) ya$1i me$elerin basinea kar~i direnglerinin de daha dü~ük
(585 ± 100 Kp/crn2) oldugu mü~ahade olunmaktadir.
Aynca genc ye ya~li rne~eiere ait olan cem’an 392 numunede genci
ortalama olarak bulunan basinç direnci 606 Kp/cm2dir ki burada
numunelerin ihtiva ettikieri özgül agirligin genel ortalamasi da 0.726
gr/cm3 dir.
Mernieketimize ait sapsizme~ede bulunan basinç dirençlcrini diger
memleketlerde bu sahada tesbit edilen degerlerle kar~iia~tirdigimiz
da bunlarin kismen birbirine yakin oldugu goruimektedir. Aimanya
men~eli sapsizrne~e için Kolimann (1951) tarafincian hava kurusu haline gore bildirilen basinc direnci, ekstrem degerlerile beraber
480 650 700 Kp/cm2 dir. Diger taraftan Holzeingenschafttafel (1939)
da % 15 rutubetini ihtiva eden Avrupa men~e1i sapsizme~eIer icin ba
sinç direnci, yine ekstrem degerlerile beraber 410 550 590 Kp/cm2
olarak gosterilmi~tir. Bu sonuncu deger lie ayrica Peclimann (1957)
tarafrndan Aimanyarnn Kuppenheim mrntakasrna alt sapsizme~ede tes
bit edilen basinc direnci degerleri de, tarafimdan memleketimize ait
sapsizme~ede bulunan basing direnglerine nazaran daha dü~UktUr:
-
-
-
-
Keza Pechmann tarafindan havakurusu halindeki sapsizme~enin
din odununda basinç direnci, ekstrem degerlenile beraber 424 480 537
Kp/cm2, Ozodununda ise 476 582 735 Kp/crn2 olarak, taze kesiImi~
sapsizrne~enin din odununda 286 308 33~Y Kp/crn2, din odununda ise
292 345 408 Kp/cm2 olarak tesbit edi1mi~tir.
-
-
-
-
-
-
—
-
Diger taraftan tarafirndan yapiian çaii~mada genc ye ya~li me~e
lere alt basrnc dirençlerindeki farkli neticeler, acikca anIa~i1acagi üze
re bunlarin Ozgul agirlikianinin farkliiigrndan lien gelmektedir. Dola
yisiie burada ayrica, basrnç direnci ile Ozgul agirlik arasindaki iigiyi
de tetkik etmek faydali olacaktir.
a.
Basinç direnci ile Ozgül agirlik arasindaki ilgi
Sapsizme~enin basinç direnci iie OzguI agirlikiani arasindaki mU
nasebet genç ye ya~li me~e1erde cem’an 392 adet numuneden faydalan
mak suretile ayri ayri, matematik istatistik metodlarina gOre ara~tiri1mi~tir. BOylece bu mevzuda ~ekil 25 de gOrUlmekte olan geng ye ya~Ii
59
me~e1ere ait korrelasyon dogrulari elde edi1mi~tir. Burada genç me~e
lere alt dogru:
kpicn?
C
0
II
~ekil 25.
~6O
RObdichie r12
Den~itk normote
Genc ye ya~li sapsizme~eierde basmc direnci lie havakurusu ozgul a~irls~i
arasmdaki ba~jntx.
Correlation eutre la résistance a Ia compression et Ia deusité normale
chez les troncs jeunes et ages (le chéne rouvre.
y
=
861.x—11
Fonksiyonu ile karakterize edilrnekte olup bunun korrelasyon kaL
sayisi r = 0.798 olarak bu1unmu~tur. Aynca buradaki korrelasyonda
regresyon faktörü ise b = 0.86 olarak t~sbit edi1mi~tir. Yani ozgul agir..
ligm 0.100 gr/cm3 nisbetinde bir arti~i halinde sapsizme~enin basin
ca kar~i olan direnci de 86 Kp/cm2 olarak artmaktadir.
Ya~1i me~e1ere ait korrelasyon dogrusu ise
y
=
865.x—28
Fonksiyonu ile ifade edilmektedir. Bunun korrelasyon katsayisi
r = 0.801 dir. Regresyan faktörü ise digerinde oldugu gibi yine b = 0.86
olarak tesbit edi1mi~tir. Gerek genç ye gerekse ya~1i me.~e1erde korre
lasyon katsayilarinm bire oldukça yakin olmasi, basinc direnci ile oz
gui agirlik arasrndaki rnünasebetin birbirine oidukca bagli oldugunu
ifade etmektedir. Filhakika bunlar arasindaki bagrnti dogru orantili
(proporsiyonel) oldugundan ~eki1 25 den de, gerek genc ye gerekse
ya~1i me~e1erde ozgul agirligin artmasrna paralel olarak basinç direncL
60
nm de arttigi rnü~ahade olunmaktadir. Diger taraftan genç me~e1eriu
ozgul agirliklarirnn ya~1i1arinkine nazaran daha yUksek olmasindan
dolayi genç ye ya~1i me~e1er arasrnda takriben 15 Kp/crn2 uk bir ba
smç direnci farkinin mevcudiyetj mezkür grafikierde de acikça görul
rnektedjr.
3.
Basrnç direncine ait statik kalite kayrneti
Sapsizrne~enin havakurusundakj basinç direncinden de faydalana
rak bunun statik kuvvetler kar~isinda gosterdigi kalitesi yani statik
kalite kiymeti de a~agidaki forrnüle gore hesap1anmi~tir.
C12
Statik kalite kiymeti
(Brochard, .1960)
100. D1~
Burada:
C12 :
% 12 rutubetindekj nurnunenin basinç direnci
D12
Numunenin havakurusundakj yani 9/o 12 rutubetindeki dz
gui agiriig’i ifade etmekteclir.
Boylece yukardaki formüle gore hesaplanmak suretile genç ye ya~-.
ii sapsizrne~e1ere ait tesbit edi1mi~ bulunan statik kalite kiymetlerinin
ortalamalari da yine Cetvel 14 de ayri ayri gOsteri1mi~tir. Burada
ye ya~1i me~e1erin statik kalite kiymetlerinin arasinda cok az bir
oldugu mü~ahade olunmaktadir. Keza genclere ait statik kalite
metinin 8.8 km olmasina mukabil ya~1i me~e1erinki 8.6 km den
rettir.
genc
fark
kiy-.
iba-.
Bu hususta Pechmann (1957) tarafindan Almanya rnen~eli bir
sapsizme~ede yapilan ara~tirma1arda din odunundaki statik kalite
kiymeti ekstrem degerlerile birlikte 7.35 7.66 8.13 km, Ozodunda ise
7.72 8.37 9.46 km olarak tesbit edilmistir ki bunlara ait ortalamalar
da tarafimdan tesbit edilen degerlere uymaktadir.
-
-
-
-
B.
Egilme direnci ara~tarma1ari
1.
Ara~tarma metodu
Sapsizrne~ede ylilik halkalara teget yonde egilme direnci ara~tir
malari için, denerne agaclarindan deneme materyelinin ahni~i ye bun-.
larin gOvde üzerinde alindikiari yerler ~Ara~tirma materyeli ye dde
edilmesb> baslikli bahiste daha evvel izah edilmi~tir.
61
Deneme rnateryeli olarak 20 x 20 x 360 mm boyutlarrni ihtiva eden
citalar ku1lani1mi~tir. Ara~tirmada citalarin dayanma noktalari ara
sindaki açiklik ise 300 mm olarak al1nmi~tir.
Egilme direnci ara~tirmasina ait citalar diger dirençlere ait dene..
me metaryeiile birlikte, basmç direncinin ~<Ara~tirrna metodu>~ bahsin
de izah edildig’i gibi bir klima odasinda klimatize edilmi~tir. Bunu
takibcn deneme için klima odas~ndan yine kapali kutular icersinde ye
herdefasinda beser adet olmak üzere numuneler aimmis ye bunlar
derhal tartilmi~ ye boyutiari ölcülmU~tur. Yalniz buniarin tartisi l/lOOgr
hassasiyetle yapiImi~tir. Bu tarti ye ölçmeleri takiben citalar a~agida
izah edildigi ~eki1de denemeye tabi tutulmustur.
Yine cah~malar Universal deneme aletiyle vc bunun 500 Kp luk
yüklenme siniri icersinde yürütülmü~tür.
cali~ma esnasinda elâstikiyet modülünün de tesbiti için 60 kp luk
ilk yüklenmenin her 10 Kp luk kademelerindeki egilme miktarlari ye
daha sonra citamn egilmeden mütevellit kirilma sirasindalcj azami
egilme miktarlan, alete monte edilmis bulunan hassas, bir saatlj mik.
rometre ile tesbit edilmi~tir. Bu tesbitler iki ki~i tarafmdan yapilmi~
olup bin her 10 Kp da digerine i~aret vermi~ ye ikincisi de o anda mik
rometreli saatteki egilme miktarlarmi okumu~ ye okunan egilme mik
tarlari da il.k ~ahis tarafindan ait oldugu cetvelde kaydediimi~tir.
Bunlarin haricindeki diger ara~tirma cali~malari DIN 25 186’e go
re yürütülmüstür. Denemeye tabi tutulan her be~ citadan be~incisin
den denemeyi takiben bunun saglam bir tarafindan derhal ufak bir nu
mune almak suretile bu tartilmi~ ye bilahare bunlar tarn kuru hale ge..
iinccye kadar kurutulduktan sonra ihtiva ettikleri su miktarlari tesbit
edilmi~tir. Eu numunelerin rutubet miktarlari genellikle %12 rutu~
betine cok yakrn (genc me~elerdeki fark ± 0.94, ya~iiiarda ise. ± 1.12)
oldugundan citalarm norm iklimindeki rutubetlerine ye Ozgul agirlik..
larina gore tesbit edilmi~ bulunan e~ilme dirençlerinin ayrica %12 ru~
rubetine gOre tahviline lüzum gOrülmemistir.
Egilme direncinin hesabrnda Kollmann (1951) in eserinde bu hu
sus icin vermis oldugu 293 b nurnarali a~agidaki formfliden faydalarn
iTii~t1r
3.PL
2 bh2
.
62
Bu formUlde:
crbB
P
L
E~i1me direncini (Kp/cm2),
citanin kirilmasi amndaki maksimal yuk (Kp),
citanin dayanma noktalari arasrndaki açikhk
(Burada 30 cm)
b
: çitanin geni~1igi (radyal yonde) cm,
h
: citanin yuksekligini (tangensiyal yonde) cm,
ifade etmektedir.
2.
:
:
:
Egilme direncine aft ara~tirrna sonuçlari
Egilme direnci denerneleri için cem’an 294 adet numune kullanil
mi~tir. Bunlardan 186 adedi genç me~e1ere, 108 adedi ya~h. rne~e1ere
aittir. Buna gore tesbit edi1mi~ bulunan sonuclar Cetvel 15 de standart
ayri1i~ degerlerile birlikte gosteri1mi~ bulunmaktadir. Bu cetvelde ay
rica mezkür nurnunelerin havakurusu halindeki Ozgül agirlikiari da
gOsteri1mi~tir. Buna gOre genç me~e1erin egilmeye kar~i gOstermi~ ol
Cetvei 15. Genç ye ya~1i sapsizme~eIerde e~ilme (Urencleri
Resistance a Ia flexion statique de chêne rouvre chez
les troncs jeunes et âgés
is = 12%
Numune
adecli
OzgUl a~ir1ik
E~’ilme cUrenci
E. Modull
N. cI’éprou
Densité n.
ii. ~ la tie, stat.
Mod.
cUéI.
Statik
kaiite
kiymeti
Cote d.
quai
statique
Orta-
Standart
Orta-
Standart
Orta-
lama
Moyen
ayriIi~
D. moy. q.
lama
Moyen
ayri1i~
D. moy. q.
lama
Moyen
Moyen
Kp/cm
Km
gr/cm3
Genç me~eIer
Kp/cm2
Orta
lama
186
0.771
±
0.099
1238.3
~
227
119 000
16.7
C. ãgés
Ya~li me~eier
108
0.705
±
0.080
1092.7
±
257
103 000
15.4
Ortalama
Moyen
294
0.747
—
113 000
16.2
C. Jeunes
—
1185
dukiari direnc, standart ayrih~ degerile birlikte 1238.3 ± 227 Kp/cm2
dir. Diger taraf tan ya~1i me~e1erde bu direnc, genclere nazaran daha az
olup yine standart ayrth~i1e birlikte 1092.7 ± 257 Kp/cm2 den ibaret.
63
tir. Burada genç me~e1ere ait numunelerin ozgul agirlikiarinin da or..
talamasi yine ya~1~1arinkinden daha buyüktur. Keza gençlerde ozgul
agirlik ortalamasi, standart ayrih~ degerile biriikte 0.771 ± 0.099
gr/cni3 olup ya~ii1arda bu 0.705 0.080 gr/cm3 tür.
Egilme direncine ait 294 nurnunenin egilme direnci genel ortala
masi ise 1185 Kp/crn2 dir.
Diger taraftan Almanya men~e1i sap sizme~eierde Kollmann (195 1)
tarafindan havakurusu halinde tesbit edilen egilme direnci, ekstrem
de~’er1eri1e birlikte 780 1100 1170 Kp/cm2 dir. Aym mevzuda Pech.
mann (1957) tarafindan sadece bir adet sapsizme~e üzerinde yine
havakurusu rutubet nisbetini ihtiva eden din ye özodunda, ayri ayri
yapilan cali~ma1an1a tesbit edilmis bulunan egilme direnci degenleni
ise, ckstremlerile birikte ~oy1edir:
-
Diriodunda: 905
Ozodunda : 919
—
—
-
1018
1122
—
—
1091 Kp/cm9
1385 Kp/cm2.
Boylece yabanci menseli ‘sapsizmeselerde tesbit edilen egilme di
rençlerini de tarafimdan bulunan degerlerle kar~~1a~tirdigimizda bun
larm ufak farkianla birbirine cok yakrn oldukiari mü~ahade olunmak
tadir.
Diger taraftan genç ye ya~1i me~e1erin egilme dirençlenindeki fark.
hiik üzeninde duruldugunda bunun mezkür agaçlarrn degi~ik ozgul
agirlikiari ihtiva etmesinden ileri geldigi an1a~iiacaktir. Keza basmç
direneinde oldugu gibi burada da ozgui agirlik ile egilme direnci ara
sindaki baginti a~agida oldugu ~eki1de ara~tini1mi~ ye tesbit edi1mi~
tir.
a.
Egilme direnciyle özgul agirlik arasrndaki ilgi
Genc ye ya~1i sapsizmeselerde cem’an 294 adet numune Uzerinde,
egilme direnciyle ozgul agirhk arasindaki bagintmin tesbiti yine ma
tematik istatistik metodlanindan faydalanmak suretiyle ara~tiriImi~tir.
Böylece heriki faktör arasinda ~eki1 26 daki dogrularla ifade olunan
korrelasyonlar bu1unmu~tur. Yalmz burada, özgul agirlik ile egilme
direnci arasindaki münasebetin basinc direncindeki gibi birbirine cok
yakm olmadigi mü~ahade olunmaktadir. Keza Sekil 26 da genç ye ya~1i
nie~e1ere ait dogrulanin tetkikinde, dü~ük ozgul agirlikiarda bunlarm
birbininden oldukça farkh egilme dirençleni ihtiva ettikieri buna muka
bil yUksek ozgUl aginlikiarda ise egilme dirençleninin birbirine cok ya
kin ye hatta bir1e~tigi görülmektedir.
64
0•
0
n 1~picm
---v
C
0
~&~:u
0
.0
U
C
0
U,
1.,nfl
~-
4/
0
0,
a
U,
~
‘I
U,
~
51K]
~A
/
0~60
~ekil 26.
—
jun92
——
Ite
-
j(Ofl2S
Liclier Chene~
0,70
0.eo
Den~itk normole
0,~O çjc~
Genc ye ya~li sapsxzme~elerde e~i1rne direnci lie havakurusu ozgul a~irligI
arasrndaki bagmtr.
Correlation entre Ia résistance a Ia flexion statique et in densité normale
chez les troncs jeunes et âgds de chéne rouvre.
Genc me~elere ait korrelasyon dogrusu a~agidaki fonksiyon ile ifa
de edilrnektedir.
y
1345. x + 236
Bu linear korrelasyona ait korrelasyon katsayisi r = 0.583, regres~
yon faktöru ise b = 1.34 olarak tesbit o1unmu~tur. Burada ozgul agir
ligin 0.100 gr/crn3 artrnasi halinde egilme direnci de 134 Kp/cm2 art
maktadir.
Ya~1i mc~e1ere ait korrelasyon dogrusuna gelince bu da yine a~a
gidaki fonksiyon ile ifade olunmu~tur:
y
=
2472.x—651
Buna ait olarak tesbit edilen korrelasyon katsayisi r = 0.772, ya~
me~e1erde ozgul agirlik ile egilme direnci arasindaki ilginin gencle
re nazaran daha yakin oldugunu ifade etmektedir. Bunun regresyon
faktUrü ise b = 2.47 olarak tesbit olunmu~tur ki burada özgUl a~ir1igin 0.100 gr/crn3 artmasi halinde egilme direnci de 247 Kp/cmC olarak
yUkselmektedir.
ii
65
3.
E~i1me direncine ait elâstikiyet modülü
Evvelce egilme direncinin ara~tirma metodu bahsinde de izah
olundugu üzere numunelerin egilme dirençlerinin olculmesi esnasinda
ayni zarnanda bunlarm elâstikiyet modülleri ile ilgili hususlar da tes
bit edi1mi~tir. $oyleki, her numunede 60 Kp luk basmca kadar, artti
rilan her 10 Kp luk basinç kademelerindeki egilme miktarlari, cita~
nrn kirilma sinirindaki basinç ye egilme miktar]ari tesbit edilerek ait
o1du~u cetvellere kaydedi1mi~tir.
Bilahare, Kollmann (1951) in eserindeki e~ilme elâstikiyet modU
lüne ait 204 numarali, a~agida gosteri1mi~ bulunan formülden de fay~
dalanmak suretiyle sapsizrne~ede elâstikiyet modülü hesap1anmi~tir.
P1)
Yb
=
_________—
buradan da
4.B.b.h3
PT)
E=
4.y.bh3
Bu formüllerde:
numunede elastikiyet smirindaki sehim miktari (cm),
P : elastikiyet smirindaki basmç (Kg),
L : citarnn dayanma noktalari arasindaki açikhk (30 cm),
E : Elastikiyet modülU (Kg/cm2),
b ye h: citanin sirasile radyal ye tangensiyal yonlerdeki geni~
likierini (cm) ifade etmektedir.
Boylece gcnc ye ya~h me~e1er için ayri ayri tesbit edi1mi~ bulu
nan elastikiyet modülleri yine Cetvel 15 de gosteri1mi~tir. Burada genc
me~e1ere ait elastikiyet modülünün 119 000 Kp/cm2 olmasina mukabil
ya~h1arda bu 103 000 Kp/cm2 dir. Genç ye ya~h1ara ait degerlerin ge
nel oltalarnasi ise 113 000 Kp/cm2 dir.
Bu sahada Kollmann (1951) tarafindan Almanya men~e1i sap
sizme~e1er için verilen deg~r1er ise; ekstremleriyle birlikte, yine odu
nun havakurusu halinde olduguna gore 92 000 130 000 135 000
Kp/cm2 dir.
-
-
Keza Pechmann (1957) tarafmdan, evvelce bahsetmi~ oldugumuz
bir adet sapsizme~enin din ye özodununda bu sahada tesbit edilen
elastikiyet modülleri, yine ekstremleriyle birlikte ~Oy1edir:
66
Diriodunda:
Ozodunda :
93000
98 000
—
—
108 000
129 000
—
—
119 000 Kp/cm2,
167 000 Kp/cm2.
Böylece gerek Almanyada sapsizmeselerimjz üzerinde tarafimdan
tesbit edilen elastikiyet modullerine ait ortalama degerler ile gerekse
Almanyada bu sahada diger ara~tiricilar tarafindan tesbit edilen de~
gerlerin birbirinden pek buyuk farkiarla ayrilmadigi mü~ahade olun
maktadir.
4.
E~i1me direncine alt statik kalite kiyrneti
Basinç direncinde oldugu gibi egilme direncinde de ayni formül
den faydalanmak suretiyle egilme direncine ait statik kalite kiymeti
tesbit edi1mi~tjr.
Buna ait de~er1er de yine Cetvel 15 de, genc ye ya~1i me~eler 1cm
ayri ayri ye bir de genel ortalama olarak gösteri1mi~tir. Burada genç
me~e1erin statik kalite kiymetinin 16.7 km olmasina mukabil ya~1i1arda bu
deger 15.4 km dir. Genel ortalama ise 16.2 km dir.
C.
carp~~
1.
Ara~tirma metodu
direnci ara~tirmaIari
çarpma direnci cali~rnalarmda kullanilan deneme materyelinii~i
hangi deneme agaclarindan alindigi hususu ~Ara~tirma materyeli ye
elde edilmesj>> bahsinde izah edi1mi~tir.
Bu ara~tirma1arda 20 x 20 x 300 mm boyutlarindaki citalar kuL
1ani1mi~ ye deneme aleti olarak da Mohr u. Federhaft markali 10 kg
1± bir pandulden faydalanilmi~tir. Pandülün tesiri yilhik halkalara te
get yönde o1mu~tur. Ancak alette çitalarin dayanma noktalari arasin
daki aciklik 240 mm olarak a1inmi~tir.
Denemelerde aletin 10 rnKp luk i~ sinirinda ça1i~ilmi~tir.
Buradaki diger ca1i~ma1ar DIN 52 189 a gore yurutu1mu~ olup nu
munelerin klimatize edilmeleri, olçu ye tartilari ise egilme direnci
bahsinde oldugu gibi yapi1mi~tir.
Burada numunelerin rutubet miktarlari genellikle % 12 rutubeti
ne cok yakin (genc me~e1erdeki fark ± 1.08, ya~h1arda ise ± 0.66) ol
dugundan citalarin norm iklimdeki rutubet ye ozgul agirlikiarina gore
tesbit edi1mi~ olan carpma dirençlerinin ayrica % 12 rutubetine gOre
tahviline lüzurn gOrülmemi~tir.
6’Z
carpma dirençlerinin hesabinda Kollrnann (1951) in eserindeki 318
numarali, a~agida gösteri1mi~ bulunan formülden fayda1ani1mi~tir.
A
a=
b.h
Burada:
a: carpma direncini, i~ olarak (mKp/cm2),
A : çitanin kirilmasi esnasinda okunan i~ miktarrni (mKp),
b ye h : citarnn, numunenin kalinhk ye geni~1igini (cm) ifade et~
mektedir.
2,
carpma direncine aft arastirma sonticlari
carpma direnci ara~tirma1ari için genc ye ya~h me~e1erden ahn
mi~ bulunan cem’an 293 adet numune üzerinde tesbit edi1mi~ olan so..
nuçlar, bunlara ait havakurusu özgül agirlik degerleriyle birlikte Cet..
vel 16 da gosteri1mi~tir.
Bu cetvele gore, havakurusu halindeki ozgul agirhgi, standart ay
ri1i~iy1e birlikte 0.749 ± 0.102 gr/cm3 olan genç me~e1erde carpma diren
ci, yine standart ayri1i~iy1e birlikte 0.76 ± 0.23 Kpm/cni2 dir. Di~er ta
raftan Ozgul agir1i~i 0.711 ± 0.084 gr/cm3 olan ya~Ii me~e1erde bu deger
0.54 ± 0.25 Kpm/cm2 den ibarettir.
Bu hususta Kollmann (1951) tarafrndan yine Almanya men~e1i ye
havakurusu halindeki sapsizme~ede carpma direnci ortalama olarak
0.60 Kpm/cm2 olarak tesbit edi1mi~tir.
Ayrica Pechmann (1957) tarafindan yule Almanya men~e1i sapsiz..
me~ede, carpma direnci ortalamasi diriodunda 0.73 Kpm/cm2, Ozodun
da ise 0.81 Kpm/cm2 olarak bulunmu~tur. Bu degerler tarafimdan tes..
bit edilen kiymetlerle kar~i1a~tirildiginda, bunlarin pek büyuk farkiar
ihtiva etmedikieri mü~ahade olunmaktadir.
Yalniz tarafimdan genç ye ya~l1 me~elerde tesbit edilen degerlerin
tetkikinde, bunlarin birbirinden büyiik bir farkia ayrildigi gOrulmek..
tedir ki bu da, bunlarin ozgul agirlikiarinin farkli olmasindan ileri gel.
mektedir. Dolayisiyle diger direnclerde oldugu gibi carpma direnciyle
ozgUl agirlik arasinda da bir münasebet mevcut bulunmaktadir. Ve bu
münasebet te a~agida oldugu ~eki1de ara~tiri1mi~tir.
68
a.
çarprna direnciyle özgul akirhk arasrndaki ilgi
çarprna direnciyle ozgUl a~irhk arasrndaki baginti yine matema~
tik istatistik metodlarindan faydalanmak suretiyle ara~tiri1mi~, genç ye
ya~1i me~eler için Sekil 27 de gorUlen linear korrelasyonlar tesbit edi1~
mi~tir. Burada genc me~e1ere ait dogru:
kpmicn?
.~
0~
V
0.60
Rohdichte r12
Sekil 27.
0j0
0~8O
Densit~ normaie
Genc ye ya~la sapsizme~e1erde dinamik carpma (lirenci ile havakurusu özgiil
a~irlik arasindaki bagmti.
Correlation entre Ia flexion dynamique et la densite normale chez les
troncs jeunes et ages de chêne rouvre.
y = 0.71 x + 0.23 fonksiyonu ile ifade olunmaktadir. Bu linear
korrelasyona ait korrelasyon katsayisi r = 0.315 olarak tesbit edilmi~
tir.
.
Ya~li me~elere ait korrelasyon dogrusu ise:
y = 1.65 x
0.64 fonksiyonu ile ifade olunmaktadir ki bunun
korrelasyon katsayisi ise r
0.563 dür. Boylece ya~1i rne~elerde genc
lere nazaran, carpma direnciyle ozgul agirlik arasinda daha siki bir
baginti oldugu anla~i1maktadir.
.
—
Bu grafikierin tetkinden yine ozgLil agirligrn artmasiyle carpma
direncinin de arttigi mü~ahade edilmektedir. Diger taraftan yine ayrn
grafikten genç ye ya~li me~je1erde, ayni özgul a~ir1ik1ari ihtiva etmele
ri halinde bile carpma dirençleri arasinda bir fark bulundugu ye bil
hãssa dü~ük ozgüI agirhktaki ya~li me~eIer ile genc me~eler arasrnda
bu farkrn oldukca yuksek oldugu anla~ilmaktadir. Filhakika her iki
69
agac grubunda da ozgul agirligin 0.700 gr/cm3 o1du~u noktada genç
rne~e1erdeki carpma direncinin 0.73 Kpm/cm2 olmasma mukabil ya~1ilarda bu 0.52 Kpm/cm2 den ibarettir.
3.
çarpma direncine alt kalite kaymeti
carprna direncine ait kalite kiymeti yani dinamik kalite kiymeti..
nm hesabinda M. Monnin’in a~a~idaki formülünden fayda1arn1mi~tir
(Toker et al, 1964)
a
Dinamik kalite kiymeti
=
r02
Bu formülde:
a : carpma direncini Kpm/cm2
Havakurusu özgUl agir1i~mm karesini ifade etmektedir.
Yukaridaki formüle gore dinamik kalite kiymeti, carpma direnci
nm, numunenin havakiirusu halindeki ozgül agirligmin karesine bölün.
mesiyle elde olunmaktadir.
Böylece genc ye ya~1i rne~e1erde tesbit edi1mi~ bulunan dinamik
kalite degerlerine ait ortalamalar yine Cetvel 16 da gosteri1mi~tir. Bu
na gore genc sapsizme~e1erdeki dinamik kalite kiymeti 1.41, ya~1i me..
~e1erde ise 1.03 dür. Genç ye ya~li me~e1ere ait genel ortalama ise 1.27
dir.
Cetvel 16.
Genç ye yasli sapsizme~e1erde carpma direnci de~erleri
Résistance a la flexion dynamique de chêne rouvre ehez
les troncs jeunes et ages
ii
12%
Numune
adedi
Nonib.
ci’éprou.
Ozgtii a~irIik
carpma direnci
Densité n.
Flexion clynamique
Ortalama
Standart
Ortalama
Standart
ayriIi~
Moyen
D, moy. q.
gr/crn3
Genc rne~eier
C. jeunes
Ya~1i me~eler
C. ãgés
Ortalarna
Moyen
Kalite
kiymeti
Cote
dynam.
Ortalama
ayrih~
Moyen
— —
0. moy. q.
Moyen
Kp. rn/cm2
182
0.749
±
0.102
0.76
±
0.23
1.41
111
0.711
~
0.084
0.54
±
0.25
1.03
293
0.735
—
0.68
—
1.27
VIII.
MESENtN BASLICA KULLANILMA YERLERt
Me~e odunu, di~er a~’ac1ara nazaran üstün olan özellikleri sebe
biyle çok eski devirlerden ben, birQok önemli kullanilma yerlerinde
muhtelif milletler tarafmdan kuUarn1age1mi~tir. Me~e odununun ter
cih edilmesinde bilhassa onun özgul agirligi buyilk ro~ oynamaktadir.
Eski Romalilar gibi bir cok diger milletler gemi in~aatmda en kiymetli
odun olmasi sebebiyle, me~eyi ku11anmi~1ardi. Diger taraftan mobilya ye
kaplama sanayiinde de me~enin oldukça geni~ bir kullanma yen bulun
makia beraber burada bilhassa i~1enmesi kolay olan dar yillikhalkali,
hafif me~e odunu talep edilmektedir (Trendelenburg, 1955).
Tiirkiyede me~e odunundan bilhassa toprakalti ye toprakustu in~
~aatiarda, maclen diregj ye travers imalinde, fici, parke ye gemi in~a
atinda faydalamlmaktadir. Diger taraftan ce~it1i sanayi ileri gitmi~ ba~
zi memleketlercie ise yukarda sayilanlara ilâveten sapsizme~e odunun
dan mobilya, kaplama sanayii ye piyano imalinde birinci plânda gelen
bir kullanma odunu olarak faydalanildigi gibi bundan odun sirkesi ye
tanenli maddeler imalinde de faydalanilmaktadir.
Fakat diger me~e türlerinde oldugu gibi sapsizme~e odununun da
kullamima yenleri bilhassa bunun yillikhalka geni~1igine, ozgul agin1i~.
gina ye yazodununun i~tirak nisbetine gore tefrik eclilmelidir.
Taban dö~emesi, bira ficisi imalinde ye ta~iyici kiri~ olarak kulla
nilacak me~e1erde yillikhalkalar geni~ (4.2 mm civaninda) olmali,
tamkuru ozgiil aginlik 0.72 gr/cm3 ye yazodununun i~tirak nisbeti de
% 63 civaninda bulunmalidir. Diger taraftan dar yillikhalkali (yi1hk~
halka geni~ligi 0.4 mm, tamkuru dzgUl agirligi 0.49 gn/cm3 ye yazodu~
nu i~tirak nisbeti % 20) olan me~e odunu ise bilhassa dahili kullan
ma yerleninde, mobilya, kaplama ye benzeni gibi imalâtta kullanilmaya
uygundur (Burger, 1947).
Burada me~enin bütün kullanilma yerleni üzerinde ayri ayri du
rulmayacak ancak bunun bazi Avrupa memleketlerinde, bilhassa Al
manyada geni~ bin kullanma yen olan, fakat memleketimizde henüz
ele alinmamis bulunan kaplamalik sahasini etüd edecegiz. Zira bugUn,
yukarda adi gecen memleketlerde me~e odunu diger sahalara nazaran
en kiymetli bir kullanma yerr olarak kaplama sanayinde kullanilmak
71
tadir. Keza bu sahada yapilan tesbitlere gore kaplamalik me~enin met
re kupu Almanyada yak1a~ik olarak 3000 -4500 TL. (yani 1000 1500
DM) arasrnda alici bulmaktadir (Schulz, 1959). Almanya kaplama sa
nayinde kullandi~i me~elerin huyiik bir kismirn Yugoslavya ye diger
bazi memleketlerden ithal etmektedir. Bu husus bizim de üzerine plân_
ii bir ~ekilde egilmemiz icabeden bir meslek konusu olmalidir. Bu ba
kimdan kaplarnalik me~elerde aranan ba~hca özelliklere burada kisa.
ca temas etmek faydali olacaktir.
-
A.
Kaplarnahga eIveri~1i me~e odununda aranan özellikler
Kaplamalik olarak kullamlacak me~elerde yeknesak acik bir renk,
niuntazam dar ye konsantrik bir yiilikhalka yapisi, duzgUn ye doigun
bir gOvde, dar bir diriodun yapisi bulunmali, Ozi~inlari ince olmahdir.
Ayrica gOvde her tUrlU budak, çatlak ye yarikiardan masun olmali, hf
kivrikhgini ihtiva etmemelidir (Deppenmeier, 1957).
Yukarda izah edilen Ozelliklerden ba~hcaiarmi daha etrafli ola
rak ele almak faydali oiacagmdan bunlarin üzerinde tekrar a~agida
duruimu~tur. Ancak bunlar Almanyada bu hususta talep edilen OzelIik
lerdir.
1.
Yilhkhalka geiii~1igi
EvveIce de ifade olundugu üzere me~e1erde kaplamalik igin bil
hassa, muntazam dagih~li dar yilhkhalkalari ihtiva eden odun aran
maktadir. Bu yilhkhalka gen~1igi için hernekadar ortalarna bir deger
olarak 2 mm verilmi~se dc, renk ye gOvde yapisi itibariyle diger Ozel
likler de uygun oldugu takdirde cok dahà geni~ yiil~kha1kali agaçlar
da aiim tarafinclan kuiiamimaktadir. Yainiz yiiiikhalkaiarin gayrimun
tazam geni~1ikleri ye eksantrik bir yapiyi ihtiva etmeieri büyflk bir
mahzur te~ldi etmektedir. Zira odundaki gayrimuntazam bir yillikhal~
ka geni~ligi kaplama levhasinda farkli gerilmelere sebep olmakta dola
yisile dalgali, ondüleii bir imalât hasil etmektedir. Ayrica degi~ik geri
limier sebebile ievhaiar birçok yerlerinden yarilmakta oldugu gibi 1evhada renk farkiari da husule gelmektedir. Renk farki bir de levhanin
muntazam bir ~eki1de cilâlanmasma mani olmaktadir.
Kaplamaiik tomrukiarda Ozden 15 -20 cm capina kadar olan ki
simdaki ilk yilhkhalkaiarin gayrimuntazam geni~hikleri ihtiva etmesi
mahzuriu degildir.
Bir agacta yiihkhalka geni~liklerinin muntazam olup olmadigi hu
susu sadece gOvdenin uç kismindan anla~ilabilmektedir. Zira dip kü
72
tuge yakin kisim Larda yillikhalkalar kökle olan irtibatlari sebebile hem
geni~ hem de gayrimuntazam bir yapi arzetmektedir.
2.
Agaç ya~i
Hernekadar agacin evsafi ya~la tamamen ilgili degilse de, kapla
mahk için aranan özelliklere me~e1er genellikie 180 200 ya~larinda
sahip olmaktadirlar (Schulz, 1959).
-
3.
Odunun rengi
Kaplamalik için aranan me~elerde yilhkhalkalarrn geni~1iklerinin
rnuntazamligi, konsantrikligj ye odunun yumu~akligi yaninda bir de
bunun rengi önemlidir. Muntazam bir ~ekiIde acik renkli olan yani te
miz beyaz, açik sari veya altin sarisi renkleri ihtiva eden me~e1er kap
lamalik için en elveri~lidirler. Kaplamahk me~e fiatlarinda odunun
rengi yillikhalka geni~ligine ye ozgill a~irligina nazaran daha bUyUk bir
rol oynamaktadir (Deppenmeier, 1957).
4.
Tomruk cap ye boylan
Kaplamaliga uygun me~elerde kabuksuz orta cap 45 cm den yu
kari, boylar ise asgari 2 m olmalidir. Diger taraftan 2 rn den daha
uzun tomruklarda bunlarin boylarimn 3.40 m, 3.60 m, 3.80 m, 4.00 m
ye 5.10 m olmalari daha iyidir (Deppenmeier, 1957).
5.
Kesim zamani
Kaplama sanayiince, bu sahada kullamlacak me~elerin kesim za
manimn bilhassa kasim, aralik ye ocak aylarinda olmasi talep edilmek
tedir. Bu hususta en erken kesim ekim ortasindan daha evvel ye en
geç kesim de ~ubat ortasindan daha sonra yapilmamalidir.
IX. ARASTIRMA soNucLARI UZERtNDE KRtTtK
Yenice ye Karabük t~1etme1eri ormanlarindan 18 deneme agacin
dan temin edi1mi~ bulunan numunelerin ye deneme agaçlarinin tetki
kinde, bunlardan 9 adet agacin ortalama olarak 115 ye diger 9 agacm
da yine ortalama olarak 219 ya~1arrnda oldukiari tesbit edi1mi~tir.
Ancak ya~1i agaçlarin uzun bir müddet cok yava~ bir buyume yapma
lan sebebiyle genc rne~e1er1e beraber ayni caplari ihtiva ettikieri mu
~ahade o1unmu~tur.
Yillikhalkalarin, öze yakin kisimlarda daima en geni~ oldugu, agaç
ya~min artmasile bunlarin da süratle daraldigi ye daha yilksek ya~_
larda ise genellikie ye muntazam olarak ayni geni~1igi muhafaza ettik~
len tesbit o1unmu~tur.
Diriodun tabakasi genc me~e1erde ya~1i1ara nazaran daha geni~
tir. Diger taraftan yilhkhalkalarin ya~1ilarda daha dar olarak te~ekkül
etmesinin bir sonucu olarak ya~li me~e1erin diriodun tabakasi genç
me~e1erinkine nazaran daha fazia miktarda yilhkhalka ihtiva etmek
tedir.
Odunun özgül agirligi govdenin enine kesiti Uzerinde özden kabu.
ga kadar olan kisimlarda büyük bir farkhlik ihtiva etmektedir. $öy
leki öze yakin kisimlarda özgtil agirlik azami olup agac ya~irnn artma
sue kabuga dogru gidildikce bu oldukca dü~mektedir. Genc me~e1erde genclik çagindaki agir odunun yuksek nisbette agacta yeralmasi
sebebile bunlarm özgul agirligi ya~h agaçlarinkine nazaran —ki bun
larda hafif odun govdenin ekseriyetini te~ki1 etmektedir— daha agir
dir.
Genc me~e1er ya~h1ara nazaran daha yiiksek bir ça1i~ma göster_
mektedirler. Yalrnz ya~li me~e1erde aksiyal yonde genclere nazaran ça~
li~ma daha faziadir. Zira agacin özgül agirliginin artmasile sadece ak
siyal yöndeki çah~masi azalmakta, digerleri ise artmaktadir.
Hacim daralmasi, hacim yogunluk kiyrnetinin (gr/cm3 olarak)
takriben 26 katina tekabul etmektedir. Tangensiyel yöndeki daralma
ise radyal yöndekinin iki kati kadar olmaktadir.
tletken borularm caplarrnin olçülmesine ait arastirmada, sur’atli
bUyUyen me~e1erde ilkbahar odunundaki iletken borularin çaplarinm
74
radyal istikarnette oval (yani radyal oval) olarak ye gövdenin kabuga
yakin ya~li kisimlarindaki iletken borularin ise, gövdenin öze yakin gen~
kisirndakilere nazaran daha geni~ çapli olarak te~ekkül etmi~ oldu~u
tesbit olunmu~tur.
Alti ayri agaçtan odunun enine kesitinden aJmmi~ olan nurnune
lerde, muhteljf odun dokularirnn i~tirak nisbetleri üzerinde yapilmi~
olan tesbitler, bu hususta Avrupa me~elerinde yapilanlara uyrnaktadir.
Soyleki bu me~enin odununda da paran~im dokusunun cok az nisbet.
te rnevcut olmasina mukabil iletken dokular (yani trahe ye traheidler)
ye bilhassa mukavemet dokusu (yani odun lifleri) cok yuksek nisbet
te odunda yerairms bulunmaktadir. tletken ye mukavernet dokularin
nisbetleri toplami genel olarak odunun % 80 nini te~kil etmekte ye
bir taraftan odun lifleri nisbeti ile diger taraftan da iletken doku nis
beti kendi aralarinda cok siki bir ~eki1de negatif bir korrelasyon hu_
sule getirmektedir. Yani iletken doku nisbetinin azalmasina rnuka~
bil digerinin i~tirak nisbeti artmakta ye bunun aksi de olmaktadir. Bu
korrelasyon a~acin strüktUrU bakimindan, özgul agirlik ile odun hf
lerinin i~tirak nisbeti arasinda direkt bir bagintinin varligini ye ayrl
ca endirekt olarak ta yine ozgUl agirligin yilhkhalka geni~ligi ye agaç
ya~iy1e bagintili oldugunu göstermektedir. Bu faktörler arasinda en
siki rnünasebet direkt olarak odun lifleri ile özgul agirlik arasinda bu
lunrnakta, daha az siki bir münasebet ise agaç ya~i ile ozgul agirlik
arasinda ye en zayifi ise yillikhalka geni~1igi ile ozgul agirhk arasrnda
bulunmaktadir. Yillikhalka geni~1igiyle ozgul agirlik arasindaki bagin
tinm belirli olmarnasi ~u iki husustan ileri gelrnektedir : 1. Odun lifle
ri nisbeti (ye onunla birlikte özgül agirlik) yilhkhalka geni~iigi ile
ilgihi olmaksizin agaç ya~inin artmasile azalmaktadir. 2. Diger taraftan
odun lifleri nisbeti (ye onunla birhikte ozgul agirlik) yine yillikhalka
geni~ligiyle ilgili olmaksizin, agacrn tepetacirnn buyilmesiyle azalmak
tadir.
-
Birinci maddede yazili bulunan münasebet, ya~1i agaçlarda te~ek
kül eden odunun ozgill agirliginin hafif oldugunu ifade etmektedir.
tkincisinde ise, ara~tirrnaIarimizda etüd edilen büyük tepetacli agaç~
larin odunlarimn ortalama olarak en dü~ük özgul agirhikiari ihtiva et
tigi hususunu ifade etmektedir. En yuksek ozgul agirlik orta büyflk~
lükteki tepetacma sahip olan agaçlarin odununda bulunmaktadir ki
esasen buniarin odunu yuksek nisbette odun liflerine de sahiptir. Te
petaci cok kucuk olan agaçlarda ise odun liflerinin i~tirak nisbetinin
tekrar azaldigi gorulmektedir. Zira en zayif tepetaci te~ekküIünü ihti
va eden agaçlarda, ortalama ozgiil agirligin da dü~ük oldugu rnü~aha..
75
de o1unmu~tur. Bu münasebetle, çok büyük tepetacli agaçlarin bilhas
sa odun teknolojisi bakimindan gayri iktisadi o1du~u an1a~i1maktadir.
Bu ara~tirmada çe~it1i mukavemetler üzerindc yapilan ca1i~malardan alinan sonuçlar, genellikie bu mevzudaki literatürierde veril
mi~ degerlerle uygunluk gosterrnektedir. Burada egilme ye bilhassa
carpma direnclerinin ozgul agirliga bagli olmaksizin, ya~1i me~e1erde
genclere nazaran daha dü~ük oldugu tesbit edi1mi~tir. Bu husus bil
hassa en dü~ük ozgiil agirlikiarda cok acik bir ~eki1de kendini gös~
termekte ye daha yuksek ozgUl agirlikiar dahilinde bu fark kalkmak
tadir.
Buraya kadar olan tesbitler haricinde prof. Von Pechmann, odun
teknolojisi bakimindan iyi vasifli me~cere1erin yeti~tiri1mesinde, bil
hassa bunlarin tek ya~1i olarak ya saf me~e me~cere1eri veya yine tek
ya~li olarak saf gruplar halinde yeti~tiri1mesinin önemi üzerinde dur
mu~tur. çunku cok ya~1i kari~ik me~cere1erde gayri muntazam olan
ye ayrica zamarnnda yapilmiyan bakim ye ferahiandirma kesimleri
sebebiyle me~e1erde tabii budanma istenilen tarzda vuku bulmamakta
veya yerine gore su surgUnleri hasil olmakta ye yilhk halkalar geni~
uk bakimrndan gayrimuntazam buyume ihtiva etrnektedir. Yillikhalka
geni~1ik1erinin gayrimuntazam o1u~u ye gövdenin budak1i1i~i odunun
teknolojik vasiflarinin dü~mesine sebep olmaktadir.
SEKILLERDE KULLANILMI~ OLAN ALMANCA TERIMLERE AlT LUGATçE
Haufigkeit
Varyasyon
—
.Jahrringbreite
Junge Eiehen
Alte Eichen
—
—
Spaetholzanteil
Jahre
—
Yilhkhalka geni~1i~i
—
Genç me~e1er
Ya~Ii me~e1er
—
Yazodunu nisbeti
Seneler
Mitteiwert jamge Eichen
Mitteiwert alte Eichen
Geng me~e1ere ait ortalama
Ya~h me~1ere ait ortalama
—
—
Ozgffl agirlik
Darrdiehte — Tarnkuru ~5zgu1 agirlik
Baumalter — Ag-ag ya~i
Rohdiehte
—
Jahhringzone
—
Ya~ kademeleri
Volumenseliwindung
Raumdichte
—
—
Hacim claralmasi
Hacirn yog-uniuk kiymeti
76
Hartfaser — Odun lifleri
Hartfaseranteil — Odun lifleri nisbeti
Gefaesse — fletken boru
Gefaessenanteil — fletken boru nisbeti
Tracheid — Traheid
Tracheidenanteil — Traheid nisbeti
Schwerste junge Eiehe — En agir geng me~e
Leichteste alte Eiche
En hafif ya~h me~e
Mittlere junge Eiche — Ortalama agir geng me~e
l~litt1ere aite Eiche — Ortalama agir ya~li me~e
Markstrahlen — Ozi~rnlari
Paranchym — Paran~im
Druokfestigkeit — Basinc direnci
Biegefestigkeit — E~i1me direnci
Brunchschlagarbeit — carpma direnci.
OZET
Takdim edilen bu ara~tirmada, Karabük ye Yenice mintakalarin
dan sapsizme~eye (Quercus petrea Matt.) a ait 18 deneme agacindan
alinmis bulunan deneme materyeli üzerinde bilhassa odunun anato
mik ye teknoloj 1k özellikleri etüd edi1mi~tir. Deneme materyeli olarak
a1inmi~ bulunan agaçlar genç ye ya~1i1ardan te~ekkü1 etmi~ oldugun
dan ara~tirmada hem bunlarm kar~i1a~tiri1masi yapi1mi~ ye hem de
bunlara ait genel ortalamalar tesbit edi1mi~tir.
Genç agaclarin ya~1ari 97 156 arasinda olup buniarin ortalama
ya~i 115, ya~1i1arin ise 186 247 ya~1ari arasinda olup bunlarin ortalama
ya~i 219 dur. Deneme agaçlarimn ayri ayri ihtiva ettikieri cap, boy, ya~
vs. gibi özellikleri Cetvel 1 de gösteri1mi~tir.
Arastirmada sirasile a~agidaki hususlar tesbit edi1mi~tir.
-
-
A.
Sapsizme~enin makroskopik yapisi
1.
Diriodun geni~Iigi
Genç ye ya~1i me~e1erde 4 m yukseklikte.ki gövde kisimlarinda tes
bit edi1mi~ bulunan ortalama caplar ye standart ayri1i~ degerlerile bir
likte yine ortalama diriodun geni~1ik1eri ~öy1edir
Genç me~e1erde 325 mm capinda, din odun geni~1i~i 23.2 ± 6.36
mm dir. Ya~1i me~eIerde 339 mm capmda, diriodun geni~1igi 14.8 ± 2.76
mm dir. Ayrica bu diriodunlarin ihtiva ettikieri yilhk halka sayilari
da Cetvel 2 de diger degerlerle birlikte gösteri1mi~tir.
2.
Yilhk halka geni~1igj
Genç me~e1erde yillik halka geni~1igi, standart ayrih~ degerierile
birlikte 1.58 ± 0.75 mm, ya~1i1arda ise 0.80 ± 0.39 mm olarak tesbit
olunmustur. Diger taraftan genel ortalama ise 1.00 mm dir (Cetvel 4).
3.
Yazodununun i~tirak nisbeti
Uc adet genc ye üç adet te ya~1i me~e üzerinde yapilan ara~tirma
larda, Cetvel 5 de de gosterildigi üzere, standart ayri1i~ degerlerile bir
likte gençlerde yllhk halka geni~1iginin % 67 ± 8.2 sini, ya~1i me~e
lerde ise % 49 ± 14.9 flu yazodunu te~ki1 etmektedir. Diger taraftan
78
Sekil 5 ye 6 daki grafikierden de me~ede, agac ya~inin artmasile ya..
zodunu nisbetinin azaldigi ye yilhk halka geni~liginin artmasile de,
yazodunu nisbetlerinin arttigi rnU~ahade olunmaktadir.
B.
Sapsiznie~enin fiziki özellikleri
1.
Ozgill agirlik
Genç ye ya~th sapsizrne~e1erde tam kuru ozgill agirlak olarak standart ayri1i~ de~er1eri1e birlikte sirasile 0.708 ± 0.091 gr/em3 ye 0.641 ±
0.118 gr/crn3 degerleri tesbit o1unrnu~tur (Cetvel 7). Genc ye ya~hla
rin genel ortalamasina ait özgul agirlik ise 0.666 ± 0.144 gr/cm3 bu
1unmu~tur. BUtun denerne agaçlarrnin ya~1ari ye tamkuru ozgul agir
likiarma gore olan daga1i~1ari Sekil 7 de acikça gOrulmektedir: Diger
taraftan Cetvel 8 de de, sapsizme~ede, odunun enine kesiti üzerinde Oz
ile kabuk arasinda ya~ kadernelerine gore yillikhalka geni~1iginin ye
tam kuru Ozgul agirligrn seyri gosteri1mi~tir. Buradan ,Ozden kabuga
dogru gidildikçe bir taraftan Ozgul agirligin du~tügü ye diger taraf
tan da yallik halka geni~ii~inin dara1di~i mü~ahade oiunmaktadir.
2.
Hacim yogunlugu kiymeti
Genc ye ya~h rne~e1erde hacirn yogunluk kayrneti olarak, standart
ayrih~iariy1a birlikte sirasile ~u degerler tesbit edi1mi~tir: 597 ± 68
Kg/rn3 ye 542 ± 81 Kg/rn3. Di~er taraftan genel ortalarna olarak 570
Kg/rn3 bu1unmu~tur (Cetvel 9).
3.
Cahsma özellikleri
Geng ye ya~h sapsizme~e1er biriikte rnütalâa edilcligine gOre hf
doygunluk nisbeti Uf = 26 olarak tesbit edi1mi~tir.
Diger taraftan genç me~e1erde ça1i~ma Ozellikierine ait muhtelif
daralmalar için, standart ayri1i~1ariy1e birikte ~u degerler bu1unmu~tur:
Hacirn daralmasa: 94 15.28 ± 2.00,
Tangensiyal yondeki daralma: 94 10.12 ± 1.10,
Radyal yondeki daralma: 94 5.49 ± 0.73,
Aksiyal yOndeki daralma ise: 94 0.53 ± 0.16.
Ya~h rne~e1erde ise yine ayrn sirayla ~u ca1i~malar tesbit olun
mustur: % 14.51 ± 2.80, % 9.18 ± 2.00, % 5.08 ± 1.15 ye % 0.67 ± 0.16
Genc ye ya~1iIarin genel ortalamasi olarak ise yule yukardaki Si.
raya gOre ça1a~ma nisbetleri ~oy1edir: 94 14.81, 94 9.55, % 5.24 ye
79
9% 0.61. Sapsizme~edeki linear ye hacim cah~masina aft degerler Cet
vel 10 da gösteriimi~tir.
C.
Saps~imeg~e odununu te~ki1 eden dokular flzerinde ara~tarma1ar
Sapsizme~e odununu te~kil eden doku çe~itleri ye bunlarin i~ti
rak nisbetlerine ait degerler Cetvel 11 de ayri ayri gosterilmi~tir. Genc
ye ya~li me~elerin genel ortalamasi olarak ce~itli dokularin oduna olan
içtirakleri ~öy1edir:
tletken borular: 9% 21.94 ± 8.08,
Odun lifleri: 9% 28.04 ± 12.55,
Traheidler: 9% 32.09 ± 6.70,
Paransim dokusu: 9’6 4.15 ± 0.93,
Ozi~inlari paran~imi: 9% 13.73 ± 2.99.
Diger taraftan genç ye ya~h rne~elerde birbirinden farkli degerler
tesbit olunmustur. Keza genç me~elerde iletken borular 9% 19.4, ya~ii
larda ise % 24.1 olarak odun lifleri dokusu genclerde % 31.6, ya~h1arda
ise % 24.9 olarak traheid dokusu genglerde % 30, ya~li1arda ise %
34.1 olarak, paran~im dokusu gençlerde % 4.4, ya~li1arda % 3.4 olarak ye
en nihayet özi~inlari paran~imi genclerde % 14.7, ya~1i1arda ise % 12.8
olarak tesbit edilm i~tir. Burada genç me~e1erin tam kuru haldeki özgul
agir1ig~ 0.709 gr/cm3 ye ya~h1arinki ise 0.637 gr/cm3 tür.
1.
fletken borulann (trahelerin) çaplari
Üç adet genç ye üç adet te ya~li me~enin enine kesitlerinden, öze
yakin ye ayrica kabuga yakin kisimlarindan alinan. preparatlarda, yil~
likhalkalardaki. ilkbahar ye yazodunu içersinde bulunan iletken boru
yani trahelerin cap lan, radyal ye tangensiyal yonlerde 1 / 1000 mm
(yani mikron ~) olarak olculmu~tur. Genç ye ya~1i me~eler binlikte
etüd edildiginde, gövdenin öze yakin kismmda ilkbahar odunundaki
trahelenin radyal yöndeki ortalama çapi 251 mikron, tangensiyal yön
de ise 225 mikron olarak, kabuga yakin govde kisminda ise yine sira
siyle 295 ye 282 mikron olarak tesbit edi1mi~tir. Diger taraftan yazodu
nundaki trahe capi ortalamasi ise 36 mikron olarak olculmu~tur.
Trahelenin caplarina ait genc ye ya~li me~elerde yapilmi~ bulunan
diger tesbitler de Cetvel 12 de daha acik olarak görulmektedir.
D.
Sapsizme~e odununun muhtelif dirençleri üzeninde ara~tirmaIar
Sapsizme~ede yapi1mi~ bulunan muhtelif dirençlere aft ara~tirma
lar sirasile a~agida gösterilmi~tir.
80
1.
Basmç direnci ara~tirma1ari
Sapsizme~ede genç ye ya~1i agaclarda havakurusu özgül agirliginda
tesbit edi1mi~ bulunan basinç direncleri, standart ayrili~1ariy1e birlikte
~öy1edir:
Genc me~e1erde: 637 ± 93 Kp/cm2,
Ya~1i me~e1erc1e: 583 ± 100 Kp/cm~2.
J3unlarin havakurusu ozgul ag~r1ik1ari ise standart ayri1i~1ariy1e bir
likte sirasiyle: 0.752 ± 0.087 gr/cm3 ye 0.708 ± 0.093 gr/cm3 tür.
Diger taraftan genç ye ya~1i1ar birlikte mütalaa olundugunda genel
ortalarna olarak 0.726 gr/em3 lük bir ozgul agirhkta basinc direnci 606
Kp/cm2 bu1unmu~tur.
Ayrica bunlarin statik kalite kiymeti ise yine genel ortalama ola
rak 8.7 km olarak tesbit edilmi~tir.
2.
E~iIme direnci ara~tirmaIarz
Bu sahada yapilan ara~tirrna1arda genç rne~e1erde, standart ayrili.
~iyle birlikte 0.771 ± 0.099 gr/cm3 lilk havakurusu özgül agir1ig~nda
egilme direnci olarak, yine standart ayrih~ degerleriyle birlikte 1238.3
± 227 Kp/cm2 uk bir deger tesbit o1unmu~tur. Ya~1i me~e1erde ise
0.705 ± 0.080 gr/cm3 111k özgUl a~ir1ikta 1092.7 ± 257 Kp/cm2 bu1unmu~tur.
Diger taraftan genc ye ya~1i me~eIer birlikte mütalâa edildiginde
0.747 gr/cm3 111k havakurusu özgül agirliginda egilme direnci genel
ortalamasi 1185 Kp/cm2 olarak tesbit edi1mi~tir.
Elastikiyet modülü genel ortalamasi 113 000 Kp/cm2, egilmeye ait
statik kalite kiymeti ise 16.2 km dir (Cetvel 15).
3.
carpma clirenci ara~tirmaIari
Genc me~e1erde, standart ayri1i~iy1e 0.749 ± 0.102 gr/cm3 lük ha
vakurusu özgul agirliginda carpma direnci olarak, yine standart ayri
li~ de~er1eriy1e birlikte 0.76 ± 0.23 Kpm/cm2 tesbit edi1mi~tir. Ya~1ilarda ise 0.711 ± 0.084 gr/cm3 lük havakurusu ozgill agirhginda 0.54
± 0.25 Kprn/cm2 uk bir carpma direnci tesbit edi1mi~tir.
Genc ye ya~h me~e1ere ait genel ortalama ise 0.735 gr/cm3 özgUl
agirliginda 0.68 Kpm/cm2 dir.
Diger taraftan Cetvel 16 da da gosterildigi gibi kalite kiymetine
ait genel ortalama 1.27 dir.
RESUME
On a examine dans ce travail particuiièrcment les quaiitCs techno~
logiques et anatomiques de chêne rouvre (Quercus petrea Matt.) de Ia
region de Karabük dans les laboratoires de l’tnstitut pour la Science
Biologique du Bois Ct l’Utilisation des Produits Forestières de l’Uni
vercitC Munich sous la Direction du monsieur le professeur Dr. H.
PECHMANN et par i’assistance de la Fondation Alexander von HUM~
BOLDT STIFTUNG.
-
Le materiel du bois essayC a Cté procure des forCts d’expdriences
de Karabük, Ces forêts sont des forêts jardinées o~i le sapin (Abies
bornmülleriana), le hêtre (Fagus orientaZis) et lea pins (Pinus nigra
et sylvestris) eroissent en mélange avec ICS chênes. Le materiel du bois
provient Ce 18 troncs de chCne rouvre qui se sont composes particu~
lièrcment de deux groupes d’arbres du point de vue d’âge: les 9 troncs
jeunes, dout leur age vane entre 97 156 et les 9 troncs âgCs, dont leur
age vane entre 186 247.
-
-
Dans Ia calculation de cette recherche on a utilisC les mCthodes
de mathernatiques statistiques.
RECHERCHES SUR LA STRUCTURE MACROSCOPIQUF,
1.
Largeur de 1’ aubier
Les mCsures de Ia largeur de 1’ aubier des troncs jeunes et âgés
sont présentés au Tableau 2. On voit ici que, lea troncs âgés ont une
aubier moms large par rapport aux chCnes jeunes.
2.
Largeur de cerne annuel
Les largeurs moyennes de cernes annuels avec ses deviations mo
yennes quadratiques chez les troncs jeunes et âgds sont pr~sentés sur
le Tableau 3. D’ oii les troncs jeunes possèdent avec sa deviation ma.
yenne quadratique une largeur moyenne de cerne de 1.58 ± 0.75 mm,
tandis que les trones âgés ont une moyenne de 0.80 ± 0.39 mm.
La fréciuence de largeurs moyennes de cernes des troncs jeunes et
celle des troncs âgés est présentée sur la Figure 2. En outre sur Ia Fi.
gure 3 est caractCrisCe le cours de Ia largeur moyenne de cernes selon
82
les années chez les troncs jeunes et âgés. D’ oü on comprend d’une
part que les chênes jeunes ont des cernes plus large que des chênes
âgés et d’ autre part la largeur moyenne de cerne diminue avec 1’ age
de 1’ arbre.
3.
Part du bois secondaire
Pour ce but on a fait des recherches sur les micropréparates de trois
trones jeunes et de trois troncs âgés. Comme II est présenté sur le
Tableau 5, les troncs jeunes possèdent un part du bois secondaire plus
grand que des troncs âgés. Le moyen de cc part avec sa deviation mo
yenne quadratique chez les troncs jeunes est de 67 ± 8.2 % et chez
les troncs âgés avec sa deviation moyenne quadratique est de 49 ± 14.9 %
La rCpartion du bois secondaire chez les troncs jeunes et âgCs est
caractérisée sur Ia Figure 4.
Les Figures 5 et 6 caractdrisent d’ une part Ia relation qui existe
entre le part du bois secondaire avec 1’ age du tronc et d’ autre part
Ia relation entre le part du bois secondaire avec la largeur de cerne.
On voit ici que, chez les chênes avec 1’ age du tronc le part du bois se
condaire diminue et il augmente avec Ia ~argeur de cerne.
B. RECHERCHES PHYStQUES
1.
Densité
Les densitCs anhydres moyennes avec leurs deviations moyennes
quadratiques pour chaque tronc d’ essai sont présentCes au Tableau
6. En outre la Figure 7 représente les troncs d’ essais d’ après leur age et
leur densité. La repartition de densités anhydres moyennes chez les troncs
jeunes et âgés est représentée sur la Figure 8. Les moyennes de densi
tés anhydres sont indiquees au Tableau 7.
Chez les troncs jeunes on a déterminé avec leur deviation moyen
ne quadratique une densitC anhydre moyenne de 0.708 ± 0.091 g/cm3
et tandis que chez les troncs âgds on a trouvé une valeur rnoyenne
(avec sa deviation moyenne quadratique) de 0.641 ± 0.118 g/crn3. Le
moyen de la densité anhydre pour tous les 18 troncs de chénes avec
leur deviation rnoyenne quadratique est de 0.666 ± 0.114 g/cm3.
Sur Ic tableau 8 est prdsenté Ia variation de la densité selon la
largeur de cerne du coeur du tronc jusqu’à 1’ écorce. La densité an-
83
hydre rnoyenne au coeur du tronc est de 0.76 g/cm3, tandis que aux
environs de 1’ écorce est de 0.53 g/cm3.
a.
Relation entre la densité du bois et 1’ age du tronc
Cette relation est représentde a Ia Figure 9. Comme ii se voit elle
est negative. C’ est a dire avec 1’ age du tronc la densité du bois de
chCne diminue. Cette relation linCaire est caractérisée avec 1’ equation
suivante: y = 0.001. x + 0.768
D’ après cette equation, pour chaque année qui augmente, la den
site du bois diminue d’ une valeur de 0.001 g/cm3.
b.
Relation entre la densité du bois et Ia largeur de cerne
La Figure 10 représente cette relation. D’ oü chez les chênes la
densitd augmente avec la largeur de cerne. Cette relation lindaire est
caractCrisée avec 1’ equation suivante: y = 0.091
x + 0.558.
.
C’ est a dire pour chaque mm de largeur de cerne qui augmente,
la densitC aussi augmente d’ une valeur de 0.091 g/cm3.
c.
Relation entre Ia largeur de cerne et I’ age du tronc
Cette relation est représentée sur Ia Figure 12. Selon cette relati
on linéaire, chez le chêne avec la diminution de 1’ age du tronc la largeur
de cerne augmente. Cette relation aussi est caractdrisde avec 1’ équa~
tion suivante: y
55.47 x + 164.9
—
2.
.
Denslté basale
Les valeurs de Ia densité basale pour ces chênes sont données sur
le Tableau 9. Elle porte chez les troncs jeunes avec leur deviation mo
yenne quadratique une valeur de 597 ± 68 Kg/rn3. Tandis que chez les
troncs âgés elle est 542 ± 81 Kg/m3.
3.
Retraits Iinéaires et volumetriques
Les valeurs de retraits sont présentées au Tableau 10. Ici le retrait
axial de troncs jeunes est plus petit que celui des troncs âgds. Parce
que avec l’ augmentation de la densité le retrait axial diminue. Par
contre les autres retraits de troncs jeunes sont plus grandes que ceux
de troncs âgés.
84
Les moyens des retraits sont : axial 0.61 %, radial 5.24 %, tangential
9.55 % ci Jo retrait volurnétrique 14.81 %.
a. Relation entre Ia dei~sité basale et le retrait volumetrique
Elic est représentée chez les troncs jeunes et âgés sur la Figure
On remarque que avec 1’ augmentation de la densité basale, d’ oü
avec 1’ augmentation de la densité, le retrait volumétrique aussi aug
incnte.
13.
C. RECHERCHES SUR LA STRUCTURE MtCROSCOpIQUE
1.
Part des tissus
Les parts de différents tissus sont présentés au Tableau 11. On
remarque quo Ic part de fibres de bois chez les troncs jeunes est plus
grand quo chcz de troncs âgés. Au contraire los parts dc vaisscaux et
do trachcidcs chez los troncs âgés sont plus grand que chez de troncs
jeuncs.
a.
Relations entre I’ age du tronc et los parts des tissus
La Figure 14 indique la relation qui existe entre le part de fibres
de bois et 1’ age du tronc. On apprend d’ ici que chez le chdne avec 1’
age do 1’ arbre, le part de fibres de bois diminue. Ce part chez les
troncs jcunes est a peu près de 32 %, tandis que chez les troncs âgés
ii est environ de 25 9’6.
La relation qui existe entre le part do vaisseaux et 1’ age du tronc
est montrée a la Figure 15. Ici le part de vaisseaux augmente avec 1’
ago du tronc. En eftet cc part chez les troncs jeunes est de 19.4 94,
landis quo chez los troncs âgés il est de 24.1 94.
La Figure 16 montre la relation du part de tracheides avec l’âge
de 1’ arbre. tci aussi cc part augmente avec l’age du tronc. Ii est chez
les troncs jeunes do 30 94 el chez los troncs âgds ii est de 34.1 %.
b. Relations entre Ia densité du bois et les parts des tissus
La relation entre la densité du bois et le part de fibres de bois est
représentéo a la Figure 17. Le part do fibres do bois augmente avec
1’ augmentation do la densité.
Los relations qui existent d’une part entre Ia densité du bois et Ic
part do vaisseaux et d’ autre part entre la densité du bois et le part
85
de tracheides sont représentées sur les Figures 18 et 19. Ces parts di
minuent avec 1’ augmentation de la densité.
c.
Relations entre Ia largeur des cernes et les parts des tissus
La Figure 20 représente la relation qui existe entre la largeur de
cerne et le part de fibres de bois chez quatre troncs de chêne rouvre
de densité Ct d’âge différentes. Ici le part de fibres de bois augmente
avec la largeur de cerne.
Les relations qui existent d’ une part entre la largeur de cerne et
le part de vaisseaux et d’ autre part entre la largeur de cerne et le
part de tracheides sont représentdes sur les Figures 21 et 22 chez les
troncs de densité et d’ age différentes. On apprend id que, le part de
vaisseaux et de tracheides diminue avec la largeur de cerne.
2.
Diamètre des vaisseaux
Le Tableau 12 représente les diamètres moyens de vaisseaux chez
trois troncs jeunes et trois troncs âgés-. Les mésures de vaisseaux du
bois primaire ont été éffectuées sur le micropréparates les plus in
térieurs (près du coeur du bois) et les plus extdrieurs (près de 1’ écor~
ce). On rernarque que le diamètre moyen des vaisseaux du bois pri
maire de troncs âgés est en général dans les deux sens (radial et tan
gential) plus large que celui de troncs jeunes.
D. RECHERCHES TECHNOLOGIQUES
Les recherches technologiques ont été éxécutées avec des eprou
vettes qui avaient une humudité normale (c’ est a dire une humudité
de 12 %)
i.
Résistance
a
la compression
Ces recherches sont dxécutées d’ après les normes de DIN 52185
avec une machine d’ essai Universelle de la Firme Mohr u. Federhaft.
Les valeurs trouvées sont présentées avec les densités normales
au Tableau 14. A une densité normale moyenne de 0.752 g/crn3 la r&
sistance a la compression de troncs jeunes possède avec sa deviation
moyenne quadratique une valeur de 637 ± 93 Kp/cm2, tandis que cel
le de troncs âgés a une densité normale moyenne de 0.708 g/cm3 est
de 585 ± 100 Kp/cm2.
86
Relation entre Ia résistance a Ia compression et la densité du
bois
Cette relation est représentée chez les troncs jeunes et àgés sur
la Figure 25. On remarque sur cette figure, 1’ augmentation de la ré
sistance a la compression avec 1’ augmentation de la densité. Et en un
même point de Ia densité les troncs jeunes possèdent une plus grande
résistance a la compression par rapport aux troncs âgds. Cette relation
linéaire est caractérisée par 1’ equation suivante:
a.
Pour les troncs jeunes
Pour les troncs âgés
b.
Cote de qualité
a
:
:
y
y
=
=
860.8 x— 11.11
865.4 x —27.73
.
.
Ia compression
Elle est présentée au Tableau 17. La valeur moyenne de la cote
de qualitC pour tous ces chênes est de 8.7 km.
2.
Résistance
a
la flexion statique
Ces recherches sont dxécutées d’ après les normes de DIN 52186
avec la même machine d’ essai déjà citée. Les résultats qu’ on a deter..
mine sont indiqués au Tableau 15. Ici a une densité normale moyenne
de 0.77 1 g/cm3 les troncs jeunes possèdent avec sa deviation moyenne
quadratique une résistance a la flexion statique de 1238.3 ± 227
Kp/cm2, tandis que celle de troncs âgés a une densité normale de
0.705 g/cm3 avec sa dCviatiän moyenne quadratique est de 1092.7 ±
257 Kp/cm2.
a.
Relation entre Ia résistance
du bois
a
Ia flexion statique et Ia densité
Con-ime ii est représenté sur la Figure 26 on a déterminé id que
la résistance a la flexion statique aussi augmente avec 1’ augmentation
de la densité. Et jusqu’ a un certain point, a un même point de la
densité la résistance a Ia flexion statique de troncs jeunes est plus
grande que celle de troncs âgés. Cette relation linéaire est caractérisée
chez les troncs jeunes par 1’ equation y = 1345.35 x + 236 et chez
les troncs âgCs par 1’ equation
: y = 2472.03 .x—651.
.
b. Module d’élasticité
Les résultats trouvés sont présentés au Tableau 15. Les troncs jeu
ties possèdent une valeur moyenne du module d’élasticité de 119 000
Kp/cm2 et tandis que celui des troncs âgés est de 103 000 Kp/cm2.
87
c.
Cote de qualité statique
Les valeurs trouvées sont indiquées au Tableau 15. Elle est chez
les troncs jeunes en rnoyen de 16.7 km, tandis que chez les troncs âgés
est de 15.4 km.
3.
Résistance
a
la flexiou dynamique
Ces recherches sont éxécutées d’après les normes de DIN 52189
avec une pendule d’essai de 10 Kg de la mêrne firme déjà citée. Les
v aleurs déterminées sont présentdes au Tableau 16. D’oü les troncs jeu~
nes avec sa deviation rnoyenne quadratique ont une valeur moyenne
de la flexion dynamique de 0.76 ± 0.23 kp.m/crn2, tandis que les troncs
âgés ont une valeur moyenne de 0.54 ± 0.25 kp.m/cm2.
a.
Relation entre Ia résistance
site du bois
a
Ia flexion dynamique et Ia den
Cette relation est ~eprésentée sur la Figure 27.D’oü on remarque
ici aussi que la résistance a la flexion dynarnique augmente avec l’aug
mentation de Ia densité. Et a un mCme point de la densité les troncs
jeunes possèdent une valeur plus grande par rapport aux trones âgés.
Cette relation linéaire est caractérisée par l’équation suivante:
Chez les troncs jeunes :
Chez les troncs âgés
:
b.
y
y
=
=
0.713. x + 0.231
1.653. x
0.644
Cote dynamique
Les résultats déterminés sont indiqués au Tableau 16. tel Ia cote
dynamique de troncs jeunes est de 1.41 et celle des tronsc âgds est de 1.03.
CONCLUSION
Dans ces recherches on a déterminé non seulement les certaines
qualités technologiqués et anatomiques de chêne rouvre, mais encore on
a démontré les differences qui existent entre les qualités dii bois de tron
cs jeunes et de troncs âgés de chêne.
En outre, jusqu’ a present comme on a déterminé par les autres
chercheurs, on a conclut dans cc travail aussi qu’une grande relation
existe entre les resistances du bois ci sa densitC. C’est a dire avec l’aug
mentation de Ia densité du bois de chêne ses qualités technologiques,
ses toutes sortes de resistances aussi augmentent. Pourtant la densité
88
du bois aussi depend de la largeur de cerne, de l’âge de l’arbre, du part
du bois secondajre et des parts de ses tissus, surtout du part de fibres
de bois.
Ainsi chez le chéne Ia densité du bois, d’oü sa résistance augmente
avec l’augmentation de la largeur de cerne, d’oü avec l’augmentation du
part du bois secondaire et avec l’augmentation du part de fibres de bois.
Par contre elle diminue avec l’augmentation de l’age de l’arbre et avec
l’augrnentation du part de vaisseaux et de tracheides.
Par suite de la supériorité de Ia largeur de cerne, de la densité et dii
part de fibres de bois et a cause de leur jeune age les troncs jeunes de
chéne rouvre possèdent des resistances technologiques supérieurs par
rapport aux troncs ages.
LiTERATUR
BURGER, H. 1947. Die Eiche, Mitteilungen der schweizerischen Anstalt
für das Forstliche Versuchwesen. XXV. Heft i: 211 278
-
BROCHARD, 1960. Bois et charpente en bois. Le materiau et son utilisa
tion. Editions Eyrolles. Paris. 256 s.
DEPPENMEIER, E. 1957. Die Stieleiche als Furniereiche. Verlag Scha
per. Hannover. S. 109.
FITSCHEN, J. 1959. Gehölzflora. Verlag Queue. Meyer. Heidelberg.
S. 391.
GOKMEJN, H. 1957 Ormanlarimazi je~ki1 eden a~aç çe~itleri ye yayili~_
Ian. Turk ormanciligi yüzüncu tedris yihna girerken. T. Or
mancilar Cerniyeti. S: 164 173.
-
GVRSU, Irfan. 1959. Orman te~kiI eden agac tiirlerimizin yayth~i, bun
lar.n yeti~me muhiti ye tohum özellikleni. Türkiye Ziraat Mec
muasi. 48: 32 38.
-
HARTIG, R. 1895. Untersuchungen des Baues und der technisehen
Eigenschaften des Eichenholzes. Forstlich-Naturwissenschaftliche
Zeitschrift. München. 4 (2) : 49 82.
-
HARTIG, R. 1901. Hoizuntersuchungen. Altes und Neues. Verlag von
Julius. Springer. Berlin. S. 100.
HOLZEIGENSCHAFTTAFEL. 1939. Eiche. Traubeneiche. Holz als Roh~
und Werkstoff. 2 (1): 47 48.
-
HORVAT, I. 1942. Istrazivanja o specifignoj tezini i utezanju slavonske
hrastovine-glasnik za sumske pokuse. 8. Zagrep. 36 S.
HUBER, B., G. PRUTZ. 1938. Uber den Anteill von Fasern, Gefaessen und
Parenchym am Aufbau verschiedener Hölzer. Holz als Roh-und
Werkstoff Berlin. 1(10): 377-381.
HUNER, B., W. HOLDHEIDE, K. RAACK. 1941 Zur Frage der Unter~
scheidbarkeit des Holzes von Stiel-und Traubeneiche. Holz a1~
Roh-und Werkstoff. 4. 5: 373 380.
-
90
KRAHL-URBAN, J. 1939, Untersuchungen über den Jahrringbau der
Eichen im Preus Forstamt Freienwalde, Verlag Neumann Neu
damm. S. 72.
-
KOLLMANN, F. 1951. Technologie des Hoizes und der Holzwerkstoffe.
Bd. I. Springer Verlag. Berlin. S. 1050.
LINDER, A. 1951. Statistische Methoden für Naturwissenschaftler, Me
diziner und tngenieure. Maternatische Reihe. Bd. III. Verlag Birk
haeuser. Basel. Switzerland. 238 S.
PECHMANN H. 1957. 1IoJzuntersuchuugen~au Roteiche und T~aubenei
ehe aus den Versuchsflaechen der Badiseben Yorstliehen ~Versuehs
anstalt bei Baden Baden. Aligemeine Forst-und Jagdzeitung
~128 (1): 13_19~
-
PECHMANN, H. 1958. Die Auswirkung der Wuchsgeschwindigkeit auf die
Holzstruktur einiger Baumarten.. Schweitzerischen Zeitschhrift
für Forstwese~. 11:. 615 647
-
RUBNER, K. 1953. Die Pflanzengeoprapgischen Grundlagen des Wald
baues. Neumann Verlag. Radebeul u. Berlin. 583 S.
SCHULZ, H. 1959 lfntersuchungen über Bewertung und Gütemerkmale
des Eichenholzes aus verschiedenen Wuschsgebieten. I. D. Saur
laenders Verlag. Frankfurt a. M. 90 S.
VENE~, J. 1953 Relations ~xistants entreia.qualité flu bois et Ia largeur
des accroissernents annuels~ Vortrag XI Kongress internationaler
Verband Forstlicher Forschungsansealten Rom. S.: 1075 1081.
-
TRENDELENBURG, R. 1955. Das Holz als Rohstoff. Carl Hanser Ver~
lag. München. 541 S.
TOKER, R., MUAMMER ~AHIN, LUTFI INcEKAS. 1964. Bati Karade
niz köknari ara~tirma1ari. Imar Bakanligi Yayinlari No: 5 18.
160 S. Ankara.
-
YI~tTO~LU, A. K. 1941. Turkiye iktisadiyatinda ormanciligin yen ye
ehemniiyeti. Ankara.