evre kitap ızlem SON - Küresel Denge Derneği

ÇEVREC‹N‹N
REHBER‹
Haklar›m›z - Fonlar›m›z
Editör: Prof. Dr. Nükhet Turgut
Yazarlar
Nükhet Turgut - Güneflin Aydemir
Bu kitap Küresel Denge Derne¤i taraf›ndan Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›
(UNDP) Küresel Çevre Fonu / Küçük Destek Program›'na (GEF/SGP) sunulan ve
kabul edilen projenin bir ürünü olarak haz›rlanm›fl ve bas›lm›fl olup projenin
amac›n›n bir gere¤i olarak çevreci sivil toplum kurulufllar›na da¤›t›lacakt›r.
Yazarlar hakk›nda
Kitab›n birinci bölümü Prof. Dr. Nükhet Turgut taraf›ndan yaz›lm›fl ikinci bölümü
Güneflin Aydemir taraf›ndan haz›rlanm›flt›r.
Nükhet Turgut: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini dereceyle bitirmesinin
ard›ndan ayn› fakültede Genel Kamu Hukuku dal›nda akademik kariyerine bafllay›p
1993’de Çevre Hukuku ana bilim dal›n›n kurucu baflkan› olarak bafllad›¤› görevini Eylül
2003’e kadar sürdürmüfltür. Bu tarihten sonra halen görev yapmakta oldu¤u ve
kurulmas› çal›flmalar›nda da yerald›¤›, At›l›m Üniversitesi Hukuk Fakültesi kadrosuna
dahil olmufltur. Ülkemizde Çevre Hukuku dal›nda doçentlik ve profesörlük ünvan›n›
alan ilk ve halen tek akademisyendir. Yine ülkemizde bu alanda ki ilk yazarlardand›r.
Çevre konusunda yazd›¤› iki kitap ve ulusal ve uluslararas› dergilerde yay›nlanm›fl
makaleleri bulunmaktad›r. Ulusal ve uluslararas› sempozyumlarda bildiriler sunmufl ve
konferanslar vermifltir. Ülkemizde özellikle kat›l›m ilkesinin önemi, cep telefonu yer
istasyonlar› ve elektromanyetik kirlilik ile genetik aç›dan de¤ifltirilmifl organizmalar›n
çevre hukukundaki yeri ve ihtiyatl›l›k ilkesi gibi yepyeni konulardaki yaz›, konferans,
demeç ve söyleflileriyle bu konular›n toplumun gündemine tafl›n›p alg›lanmas›nda rol
oynam›flt›r.
2
Güneflin Aydemir: 1993 y›l›nda Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümünden
mezun oldu. Ö¤rencilik y›llar›ndan itibaren ekolojik araflt›rma projelerinde ve do¤a
koruma konusunda çal›flan sivil toplum kurulufllar›nda çal›flt›. 2002 y›l›n›n sonlar›nda,
çal›flmalar›n› yerel sivil toplum kurlufllar›yla paylaflmak ve alan ziyaretleri yaparak do¤a
koruma üzerindeki tehditleri araflt›rmak amac›yla, son çal›flt›¤› sivil toplum örgütü olan
Do¤al Hayat› Koruma Derne¤inden ayr›ld›. fiu anda Do¤a Derne¤i ve Bu¤day Ekolojik
Yaflam› Destekleme Derne¤inin yönetim kurulu üyesi olarak çal›flmalar›n› devam
ettiriyor. Atlas Dergisi'nin editoryel servisinde do¤a konular› üzerinde çal›fl›yor.
Aydemir Küresel Denge Derne¤i’nin kurucular›ndan biridir ve Coflkan'› çok özlüyor.
‹THAF
Sevgili Coflkan'a
Aram›zdas›n.....
Bu kitap Küresel Denge Derne¤inin kurucusu ve ilk baflkan› olan Coflkan Dafl'›
(1951-2001) anmak için tamamlanm›flt›r. Böyle bir projenin çevrenin korunmas›
yönünden yararl› olaca¤› daha Coflkan'›n sa¤l›¤›nda, önce onun bu kitab›n yazarlar› ile
olan ikili görüflmelerinde, daha sonra da Derne¤imizin di¤er üyeleri ile olan
toplant›lar›nda kararlaflt›r›lm›flt›. Ve böylece çal›flmaya bafllam›flt›k. Ne var ki, herkesin
kendi mesleki yaflam›nda yo¤un bir çal›flma temposu içinde olmas› ve zaman›n su gibi
ak›p gitmesi nedeniyle, çal›flmam›z› bir türlü noktalayamam›flt›k. Coflkan'›n bizi flok
eden ve hala bir türlü inanamad›¤›m›z ölümü, yar›da b›rakt›¤›m›z, projemizi
tamamlama borcunu omuzlar›m›za yükledi. Biliyorduk ki tamamlamasak o üzülecekti,
tamamlarsak o hep bizimle ve tüm çevrecilerle olacakt›. Bitirmeye mahkumduk......
3
‹flte O'nun bizlere hissettirdikleri
“Sevgili dostum, hayal etti¤imiz bir dünyada yeniden buluflmak dile¤iyle......... yoklu¤unu
hep hissedece¤im”.
Ali Turan
"Coflkan bana hep tertemiz, hoflgörülü, gelecekçi, uygar ve geliflme yanl›s› bir enerji
sembolü gibi görünürdü. Onun tav›rlar›, telefonda sesini duydu¤um zamanlarda da gözümün
önüne gelirdi. Coflkan'›n varl›¤› s›k›c› bir günde umut hissi gibiydi".
Tamer Levent
"Coflkan benim için hep yar›ndan gelen adamd›. Ama hiç yar›n›n umutsuzlu¤undan
konuflmazd›. O, gülen yüre¤iyle beni hep yar›na tafl›d›. O, bugünlerde benimle...Seni
Seviyorum Coflkan".
Bülent Alten
"Bu kadar hayat dolu bir insan›n hayat› yar›da b›rak›p gitmifl oldu¤una hala
inanam›yorum. O'nun gibi bir dostum bir daha olur mu bilmiyorum. En karamsar oldu¤um
günlerde bile O'nun sesini duymak içimi rahatlat›rd›. Coflkan'› çok özlüyorum. Tüm dostlar›
gibi."
Aflk›n Tümer
"Coflkan beyi an›msad›¤›mda zihnimde hemen beliren iki fley var: gülen, mutlu yüz
ifadesi ve hayat dolu sesi. Onu tan›d›¤›m süre boyunca canl› ve enerjik yap›s›na, renkli
kiflili¤ine hep hayran oldum".
Özgür Öztürk
"Hat›rl›yor musunuz...Telefonu ilk aç›fl›ndaki canl›, renkli ve kendimden eminim diyen
'efendim’i. Coflkan çok efendi bir insand›. Onu özlüyorum. Böyle özlemler a¤›r ve zor
oluyor".
Nuran Talu
"Onunla ilk tan›flt›¤›mda günefl aç›yor gibi hissetmifltim ve bu his onunla her
karfl›laflmamda devam etti. Bu diyaloglar›m›zda en ciddi, en derin s›k›nt›lar›m›z› bile onun
sayesinde kahkahaya dökebiliyorduk".
Nükhet Turgut
4
"Coflkan Dafl'› Türkiye'de çevre bilincinin geliflmesinde k›sa sürede çok önemli katk›lar›
olan, coflkusu ve heyecan› ile bulundu¤u ortama güç kat›p yönlendiren, yoklu¤u ›st›rap
veren bir dost olarak hat›rlayaca¤›m".
Günefl Gürseler
"Sevgili Coflkan, aylard›r senin için bir iki sat›r yazmaya çal›fl›yorum, hep yar›m kal›yor.
Sanki ç›k›p geleceksin, yazd›klar›m› okuyup her zamanki ayd›nl›k gözlerinle güleceksin ve
birlikte yeni projelerin keyifli hayallerini kuraca¤›z duygusuna kap›l›yorum. Hayallerinden
birisinin gerçekleflmesine tan›kl›k etmenin sevincini yafl›yorum. Bunlar kederimi biraz
azaltsa bile özlemini asla gideremiyor. Sevgiyle, huzurla ve ›fl›k içinde kal."
Nesrin Algan
Kat› yarg›lardan ar›nm›fl, sevgi dolu zarif arkadafl›m, seni her zaman gülerken
hat›rlayaca¤›m.
Coflkun Yurteri
5
ÖNSÖZ VE G‹R‹fi
"Çevre" ya da "çevreyi korumak" bir "moda"(!) olmad›¤› ve olmamas› gerekti¤i gibi
çevreciler de serüven arayan veya çevresel varl›klar› insanlara üstün tutan kifliler
olmay›p (olmamal›) do¤an›n ve yaflam›n gerçeklerini gören ve alg›layan kesimlerdir. Bu
çerçevede her bir bireyin, kendisinin de sadece bir parças› oldu¤u, "do¤a"n›n önemini
anlamas›, alg›lamas› ve çevre sorunlar›n› önlemek için çaba göstermesi gereklidir.
K›sacas› kendi yaflam›n›n›n devam›n›, çocuklar›n›n ve torunlar›n›n gelecekte varolmas›n›
isteyen herkes çevreci olmak zorundad›r. Bu olgu ister tek bafl›na hareket etsin ister
topluluklar ya da sivil toplum kurulufllar› içinde yerals›n bütün bireyler için geçerlidir.
6
‹nsano¤lu yerküredeki organizmalardan sadece birisi oldu¤u halde bu gerçe¤i
y›llard›r görmeyerek do¤ay› tahrip etmifl ve çevresel sorunlar›n ortaya ç›kmas›na
sebep olmufltur. Sonuçta, bu sorunlar› çözüme kavuflturmaya yönelik, temel
sorumlulu¤u da yine insano¤lu üstlenmek zorunda kalm›flt›r. Bu do¤rultuda giriflilen
yo¤un çabalar ve yaflanan deneyimler çerçevesinde gelifltirilen çözümlerde "kat›l›m
ilkesi" merkezi bir konuma oturtulmufltur. Bunun anlam›, çevrenin korunmas›nda yine
insano¤lunun aktif rol oynamas›n›n ve bu ba¤lamda "kendisine düflen ödevi
yapmas›n›n" kaç›n›lmaz oldu¤udur. Bu nedenledir ki kat›l›m ilkesi günümüz çevre
koruma politikalar›n›n ve bunlar› yans›tan ulusal ve uluslararas› hukuki metinlerin
oda¤›nda yeralm›flt›r. Bu nedenledir ki bu ilke arac›l›¤›yla bireyler çevreyi korumadaki
ödev ve sorumluluklar›n› yerine getiriebilmelerini sa¤layacak haklarla donat›lm›flt›r.
Ayr›ca yine bu ilkenin yaln›zca ka¤›t üzerinde kalmayarak etkili bir flekilde hayata
geçirilebilmesi için çevreci sivil toplum kurulufllar›na ulusal ve evrensel ölçekte kabul
edilmifl baz› mali kaynaklar›n sa¤lanmas› da kaç›n›lmaz olmufltur. fiu halde her bir
bireyin ve çevreci kuruluflun öncelikle bu haklar› bilmesi sonra da amac›na uygun
olarak kullanmas› ve bu do¤rultuda ortaya ç›kacak engelleri aflmak için de mali
olanaklardan yararlanmas› gereklidir. Çünkü parasal aç›dan istikrar›n sa¤lanmas› çevreci
sivil toplum kurulufllar›n›n tüzüklerinde belirttikleri faaliyet alanlar›nda etkili olabilmeleri
ve bu faaliyetlerini uzun vadede de devam ettirebilmeleri için flartt›r. ‹flte bu kitap bu
iki konunun birbirinden ayr›lamayacak ve kenetlenmifl flekildeki bütünsel durumunu
gösterebilmek ve çevreci kurulufllarca yap›lacak çal›flmalar›n ancak bu olgu görüldü¤ü ve
buna göre hareket edildi¤i takdirde amac›na ulaflaca¤›n› vurgulamak amac›yla
haz›rlanm›flt›r.
‹lk bölümde öncelikle genelde bütün bireylerin özelde ise çevreci sivil toplum
kurulufllar›n›n çevrenin korunmas› sürecine çeflitli yollarla dahil edilmesinin
gerekçelerinin alg›lanmas›n› sa¤layacak baz› olgular ve kavramlar hakk›nda genel
aç›klamalar yap›lmas› hedeflenmifltir. Sonra bireylerin ve çevreci kurulufllar›n dahil
olacaklar› söz konusu süreçte, hem hak hem ödev sahibi kifliler olarak, nas›l bir rol
üstlenecekleri ve bu rolün yerine getirilmesinde ne tür hukuki olanaklara sahip
olduklar› belirtilmifltir. Bu ba¤lamda öne ç›kan temel gerçek, ekolojinin gerçeklerinin
ya da günlük yaflant›m›zda duymaya al›fl›k oldu¤umuz deyiflle do¤an›n yasalar›n›n
çevrenin korunmas›n›n, dolay›s›yla çevre politikas› ve hukukunun dayana¤›n›
oluflturmas›d›r.
Bu bölümdeki aç›klamalar›n ana amac› çevreyi korumada proje üretip haz›rlayacak
kiflilere çevre koruma politikas› ve hukukunun yerleflmifl kavram ve esaslar›n› ve
bunlar›n do¤adan kaynaklanan dayanaklar›n› göstermektir. Bu temel noktalar›n herkes
taraf›ndan do¤ru olarak alg›lanmalar› çok önemlidir. Çünkü hem bütün çevre koruma
projelerinin yap›lmas›nda hem yap›lm›fl projelerin uygulanmas›nda bunlar›n dikkate
al›nmalar› zorunludur. Aç›kças› ikinci bölümde bahsedilen fonlar ancak birinci
bölümdeki konular› "özümsemifl ve benimsemifl" kifliler ve kurulufllar taraf›ndan
"amaca uygun olarak sorumlu ve yararl›" flekilde kullan›labilir. Öte yandan özellikle
çevreci sivil toplum kurulufllar› hem günlük faaliyetlerini sürdürürken hem somut baz›
projeleri haz›rlay›p yürütürken çok say›da kifli ve kurulufllarla iletiflime girmek
durumundad›rlar. Bunlar aras›nda özel ve resmi kurulufllar ve özellikle yöre halk› da
bulunmaktad›r. ‹flte çevreci kurulufllar›n "bilgi donan›ml› olmalar›" ve "sorumlu
davranmalar›" hem bu diyaloglar›n verimli bir flekilde sonuca ulaflmas›n› sa¤layacak
hem de bilginin iletiflim kurulan kesimlere de aktar›lmas› yönünde olumlu etkiler
yapacakt›r.
‹kinci bölümde birbiriyle ba¤lant›l› iki ana konu aç›klanm›flt›r. Bunlardan ilki mali
kaynak sa¤laman›n ne anlama geldi¤i ve bu konuda kaynak sa¤layanlarca belirlenen ve
hem hukuki hem etik yönden uyulmas› gereken ölçütler ile proje haz›rlan›rken ve
yürütülürken dikkat edilmesi gereken di¤er konular› kapsayan genel nitelikli
7
aç›klamalard›r. Burada kat›l›m ilkesinin uygulanmas› çerçevesinde çevrenin de¤iflik
yönlerine iliflkin olarak ve çeflitli somut sorunlar› çözmek için ne tür projelerin nas›l
haz›rlanaca¤›na yönelik somut bilgiler -hedef kitleye hitabeder bir anlat›mlasunulmufltur. ‹kinci ana konu ise kat›l›m ilkesini hayata geçirecek çabalar›n önündeki
maliyet engelinin afl›lmas› için getirilen olanaklar›n neler oldu¤u ve bunlar›n nas›l
sa¤lanaca¤›d›r. Bu ba¤lamda da, kat›l›m ilkesinin özendirilmesi ve etkilili¤inin
sa¤lanmas› çerçevesinde gelifltirilen, evrensel, bölgesel ve ulusal ölçekte resmi ya da
özel kurulufl veya kifliler taraf›ndan verilen mevcut fonlar ve benzeri mali olanaklar ile
bunlar›n nerelerden nas›l sa¤lanaca¤› konusunda somut bilgilere yer verilmifltir.
K›sacas› ikinci alt bafll›kta mali kaynaklar›n -fonlar›n- bir envanteri sunulmufltur.
Rehberimizin haz›rlanmas› sürecinde sivil toplum kurulufllar›yla yap›lan toplant›larda da
söyledi¤imiz bir noktaya burada da dikkat çekmek yararl› olacakt›r. Proje önerimizden de
anlafl›laca¤› üzere bu rehber genel bir hukuk rehberi de¤ildir. Di¤er bir deyiflle çevreci
kurulufllar karfl›laflt›klar› bütün hukuki sorunlar›n çözümünü burada bulmay› bekleme gibi
bir yanl›fla kap›lmamal›d›rlar. Çevre sorunlar› çok yönlü ve birbirlerine ba¤l› özellikleri
nedeniyle geleneksel hukukun bütün alanlar› ve bütün konular›yla ilgilidir. Bu yüzden bu
alanda faaliyette bulunanlar›n tüm mevzuat› yakinen takibetmeleri gereklidir. Bunun
ötesinde, teknik hukuki konular›n anlafl›lmas› ancak uzman hukukçulara baflvurulmas›
sayesinde ve ço¤u kez de somut sorun üzerinde kafa yorularak mümkün olabilece¤inden,
kurulufllar›n bünyelerinde, çeflitli ülkelerdeki gibi, hukukçu bulundurmalar› uzun vadeli
etkinlikler yönünden kaç›n›lmazd›r. Ayr›ca rehberin ikinci bölümündeki envanter k›sm›
bak›m›ndan da bask›dan ç›kt›¤› anda bile geliflmelerin gerisinde kalma gibi bir risk var.
Çünkü, k›sa bir zaman içinde bile, baz› mali kaynaklar sona ermifl, baz› alanlarda ise yeni
mali kaynaklar ortaya ç›km›fl olabilir. ‹flte bu riskin iki yönlü olarak giderilmesi
düflünülmüfltür. Birincisi rehberimizde mali kaynak sa¤lay›c›lar›n web sitesi adresleri
verilmifltir. Böylece okuyucular bizzat kendileri son durumlar› buralardan
ö¤renebileceklerdir. ‹kincisi ise Küresel Denge Derne¤i'nin web sitesinde en yeni ve en
son geliflmelere yervermek.
8
Rehberimizin ikinci bölümüne konu olan fonlara iliflkin bilgiler çeflitli kaynaklardan
ve yo¤un çabalar sonucunda sa¤lanm›flt›r. Kitap araflt›rmalar›na ek olarak ço¤u bilgi
ilgili web sayfalar›ndan araflt›rmalar yap›larak ve internet yoluyla elimize ulaflm›fl; bütün
kurulufllarla yaz›flmalar ve telefon görüflmeleri yap›lm›flt›r. Bu giriflimlerde bize yard›mc›
olan çevre dostu arkadafllar›m›z Selen Akhuy, Burcu Ar›k, Erman Erdo¤an, Melike
Hemmami, Cengiz Özalp ve Kufl Araflt›rmalar› Derne¤i'nden Okan Can'a, verdikleri
bilgiler ve yorumlar için Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤inden Gürdo¤ar Sar›gül
ve Meriç Özgünefl'e, içeri¤i önerileriyle zenginlefltiren program yürütücüleri Z. Bilgi
Bulufl ve A. Özge Gökçe'ye ve rehberin haz›rlan›p bas›lmas› için yap›lan çal›flmalara
mali destek sa¤layan GEF Küçük Destek Program›na; ayr›ca rehberin geneli üzerinde
fikir yürüten ve ayn› zamanda GEF yetkilileriyle iliflkileri bafllatan, derne¤imiz
üyelerinden, Nesrin Algan ile Ali Turan'a teflekkür ediyoruz.
Ocak 2004 Ankara
9
‹Ç‹NDEK‹LER
ÖNSÖZ VE G‹R‹fi................................................................................................................................................... 6
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
ÇEVREN‹N KORUNMASINDAK‹ HUKUK‹ ÇERÇEVE
-HAKLARIMIZI. ÇEVRE SORUNLARI ................................................................................................................................ 14
A. Sorunlar ve Ekolojik Gerçekler ...................................................................................................... 14
Sorunlar›n kökeni: Hepimiz suçluyuz ............................................................................... 14
Yan›lg› ve Yanl›fllar›m›z› görebilmek................................................................................... 15
B. Sorunlar› farketme, alg›lama ve bilgilenme .............................................................................. 17
10
II. SORUNLARIN ÇÖZÜMÜ: EKOLOJ‹K GERÇEKLER‹N ÇEVRE KORUMA
POL‹T‹KASI VE HUKUKUNA TAfiINMASI................................................................................... 21
A. Temel kavram ve ilkeler..................................................................................................................... 21
Bütünsel Yaklafl›m (parçalarda kaybolmay›p bütünü görebilmek).............................. 21
Sürdürülebilir Kalk›nma (SK): "Ekonomi ile Ekolojiyi uzlaflt›rma çabas›"................... 23
Önleme ‹lkesi........................................................................................................................................... 26
‹htiyatl›l›k ‹lkesi...........................................................................................................................................26
Kirleten Öder ‹lkesi............................................................................................................................... 27
Kirletenler ödedikçe kirletmeye devam m› edecek?
Paras› olan hep kirletecek mi? .................................................................................................................. 27
"Ödeme" nas›l olacak? .............................................................................................................. 28
Çevre Kanunumuzda kirleten öder ilkesi var m›? ...................................................... 29
Kat›l›m ‹lkesi ............................................................................................................................................. 29
Kat›l›m nedir? Kimler, neye kat›lacak?................................................................................ 29
Neden Kat›l›m?.............................................................................................................................. 30
Ülkemizde kat›l›m ilkesi kabul edilmifl mi?...................................................................... 31
B. Çevreyi Korumadaki Haklar›m›z.................................................................................................... 33
Çevre Hakk›.............................................................................................................................................. 33
Bilgi ve Belge Edinme Hakk›: Kamu yönetimi (idareciler) aç›k-fleffaf- olmak
zorundad›r. ................................................................................................................................................ 35
Yeni bir hak m›? ........................................................................................................................... 35
Bu hak sahibine ne sa¤l›yor? ................................................................................................. 36
Hakk›n kapsam›nda neler var? ............................................................................................. 36
Hangi bilgi ve belgeler? ............................................................................................................. 37
Ülkemizde kamu yönetimi fleffaf m›? Bilgi ve belge edinme hakk›m›z var m›?....... 38
(1) Dilekçe hakk›m›z: ................................................................................................................................... 38
Kimlerden bilgi istenebilir?................................................................................................................. 39
Dilekçe hakk›n›n kullan›lmas›ndaki püf noktalar› (Anayasa ve 3071 say›l›
Dilekçe Hakk›n›n Kullan›lmas›na Dair Kanun çerçevesinde) ................................. 39
(2) Çevre konusundaki baz› bilgi ve belgeleri do¤rudan (dilekçe hakk›
konusundaki hükme ba¤l› olmaks›z›n) edinme olana¤›m›z...................................... 41
- Çevresel Etki De¤erlendirmesi (ÇED) Yönetmeli¤i................................................. 41
- Hava Kalitesinin Korunmas› Yönetmeli¤i (HKKY)...................................................... 42
(3) Bilgi Edinme Hakk› Kanunu.............................................................................................................. 44
Kat›l›m Hakk›..................................................................................................................................................... 45
- ÇED Yönetmeli¤indeki kat›l›m olana¤›................................................................................... 46
- Hava Kalitesinin Korunmas› Yönetmeli¤indeki kat›l›m olana¤› .................................. 49
- ‹mar Kanunundaki kat›l›m olana¤›.............................................................................................. 50
- Sulak Alanlar›n Korunmas› Yönetmeli¤indeki kat›l›m olana¤›..................................... 51
Yarg›ya Baflvuru Hakk›................................................................................................................................. 51
Genel durum ve e¤ilim....................................................................................................................... 51
Hangi yarg›? .............................................................................................................................................. 52
Ülkemizdeki Durum............................................................................................................................. 53
‹dari dava açmadan önceki ad›m: ‹dareye baflvurma ......................................................... 55
Hangi ifllemlere karfl› dava?............................................................................................................... 56
Hangi istemler? ...................................................................................................................................... 57
C. Çevreyi Korumadaki Di¤er Mücadele Yollar› ..................................................................... 59
Toplant› ve gösteriler .......................................................................................................................... 59
Sözlü ve yaz›l› bas›nla iletiflim .......................................................................................................... 61
Üniversitelerle iletiflim......................................................................................................................... 61
Uluslararas› çevrelerle iletiflim......................................................................................................... 61
III. EK AÇIKLAMA: ÇEVRE KANUNUNUN GET‹RD‹⁄‹ YAPTIRIMLAR VE BU
KANUNDA YETK‹L‹ KILINMIfi B‹R‹MLER ..................................................................................... 62
KAYNAKÇA ‹Ç‹N AÇIKLAMA ............................................................................................................ 68
11
‹K‹NC‹ BÖLÜM
ÇEVREC‹ KURULUfiLARIN YARARLANAB‹LECEKLER‹ MAL‹ KAYNAKLAR
-FONLARIMIZI. GENEL B‹LG‹LER ......................................................................................................................................... 69
A. Mali Kaynak Sa¤lama Nedir?.............................................................................................................. 69
B. Mali Kaynak Sa¤lamada Etik .............................................................................................................. 70
C. Mali Kaynak Sa¤lama Süreci ............................................................................................................. 73
II. FON OLANAKLARI VE ÖDÜL PROGRAMLARI ENVANTER‹..................................... 83
A. FON OLANAKLARI ........................................................................................................................... 83
GEF (GLOBAL ENVIRONMENT FACILITY) ...................................................................... 83
Küresel Çevre Fonu (GEF)- Küçük Ölçekli Çevre Destek Program› (SGP) ........ 86
Küresel Çevre Fonu - Orta Ölçekli Çevre Destek Program› ..................................... 89
Karadeniz Ekosistemini Kurtarma Projesi-Küçük Ölçekli Yard›m................................ 90
AVRUPA TOPLULU⁄U'NUN ÇEVRE KORUMA DESTEK PROGRAMLARI........ 92
Life-Üçüncü Ülkeler ............................................................................................................................. 92
Avrupa Komisyonu Yerel Sivil Giriflimler Mikro Proje Program› ................................ 96
ELÇ‹L‹K VE KÜLTÜR DERNEKLER‹NE A‹T PROGRAMLAR ............................................ 98
British Council De¤iflim ve Ziyaret Program› ........................................................................ 98
‹ngiliz Konsoloslu¤u ve ‹ngiliz Hükümeti ................................................................................... 99
Hollanda Elçili¤i Küçük Projeler Program› (MATRA/KAP).......................................... 101
Japonya Yerel Projeler ‹çin Hibe Yard›m› Program›........................................................ 103
Azahar Program› ................................................................................................................................. 104
MERKEZ‹ HÜKÜMET VE TAfiRA TEfiK‹LATLARI ‹LE ÇEVRE KORUMA
VAKIFLARININ KULLANDI⁄I FONLAR .................................................................................... 106
Yoksullu¤u Azaltma Projeleri ....................................................................................................... 106
Özel Çevre Koruma Kurumu Bütçe Gelir ve Gider Usul ve Esaslar› hakk›nda
Yönetmelikteki Olanak.................................................................................................................... 107
Türkiye Çevre Koruma Vakf›........................................................................................................ 108
Valiliklere Ba¤l› Çevre Koruma Vak›flar› ................................................................................. 109
WWF AKDEN‹Z PROGRAMI ACROSS THE WATERS DESTEKLER‹.................... 110
Proje Destekleri................................................................................................................................... 110
Küçük Ölçekli Destekler ................................................................................................................. 111
Yolculuk Destekleri............................................................................................................................ 111
Akdeniz Okullar›.................................................................................................................................. 112
12
RAMSAR SULAKALANLARIN KORUNMASI VE AKILCI KULLANIMI ‹Ç‹N KÜÇÜK
DESTEK FONU (RAMSAR SMALL GRANTS FUND FOR WETLAND
CONSERVATION AND WISE USE) .......................................................................................... 113
fi‹RKET FONLARI ...................................................................................................................................... 115
BP Koruma Program›........................................................................................................................ 115
‹ngiliz Havayollar› Yar›n›n Turizmi ‹çin Ödüller
(Britsh Airways Tourism for Tomorrow Awards) ......................................................... 117
Alisbagis.com.tr .................................................................................................................................... 120
VAKIFLAR VE HAYIR KURUMLARINA A‹T FONLAR ...................................................... 121
Soros Aç›k Toplum Enstitüsü (Soros Open Society Institute OSI) ....................... 121
Sulakalan Bilimcileri Derne¤i-Ö¤renci Araflt›rma Destek Program›
Society of Wetland Scientists Student Research Grants Program......................... 122
Dünya Do¤a Derne¤i Küçük Ölçekli Destekler (World Nature Association)............ 124
Önemli Ekosistemler Ortakl›k Fonu......................................................................................... 125
National Geographic Society Çevre Koruma Komisyonu Deste¤i ........................ 128
National Geographic Society Ödülleri (National Geographic Society Awards)........ 130
Rockefeller Kardefller Fonu (Rockefeller Brothers Fund)............................................ 132
Kufllar›n Korunmas› ‹çin Club 300 Fonu................................................................................. 134
B. ÖDÜL PROGRAMLARI ........................................................................................................................ 136
ST Andrews Çevre Ödülü............................................................................................................ 136
Marchig Hayvan Refah› Ödülleri (Marchig Animal Welfare Awards)................... 138
Whitley Ödülleri ................................................................................................................................. 138
Yaflayan Çevreyi Gelifltirme Konusundaki En iyi Uygulamalara Verilen
Uluslararas› Dubai ödülleri............................................................................................................. 141
Tyler Ödülü (Tyler Award) .......................................................................................................... 146
Rolex Ödülleri .................................................................................................................................... 147
Ramsar Sulakalan Koruma Ödülleri ve Evian Özel Ödülü .......................................... 149
UNEP Sasakawa Çevre Ödülü ................................................................................................... 151
Global 500 Ödülleri .......................................................................................................................... 152
Mavi Gezegen Ödülü (The Blue Planet Awards) ............................................................ 154
Goldman Çevre ödülü (Goldman Environmental Prize)............................................. 155
Enerji Küre ödülü ( Energy Globe Award) .......................................................................... 157
Akdeniz Onur ödülü......................................................................................................................... 158
III. EK AÇIKLAMA: S‹V‹L TOPLUM KURULUfiLARININ MAL‹ MEVZUATI
HAKKINDA GENEL B‹LG‹................................................................................................................... 159
13
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
ÇEVREN‹N KORUNMASINDAK‹ HUKUK‹ ÇERÇEVE
-HAKLARIMIZ-
I. ÇEVRE SORUNLARI
A. Sorunlar ve Ekolojik Gerçekler
Hava, su ve toprak kirlili¤i; gürültü; asit ya¤murlar›; küresel ›s›nma ve bunun
olumsuz sonuçlar› (iklim de¤iflikli¤i ve bu çerçevede ortaya ç›kan seller, kurakl›k,
toprak kaymalar›); türlerin ve ekosistemlerin yokolmas›, ormans›zlaflma, çölleflme
günümüzde çevre sorunlar›ndan sözedildi¤inde öne ç›kan ve art›k herkesin bildi¤i
temel sorun yumaklar›d›r. Ancak önemli olan, bu konuda sadece soyut bir bilgiye
sahibolmak de¤il, bu sorun yumaklar›n›n bizlerin etkinliklerinin d›fl›nda
kendiliklerinden ortaya ç›kmad›¤›n›, günlük yaflam›m›z›n her an›n› nas›l etkiledi¤ini
ve nihayet bunlar›n önlenmesinde hepimizin etkili olabilece¤ini anlamakt›r. Bunu
anlamak ise öncelikle çevre sorunlar›n›n dünya gündemine gelmesini sa¤layan temel
noktalar› görebilmemize ba¤l›d›r. Çünkü bunlar çevresel bozulman›n önlenmesi için
günümüzde de vazgeçilemez olan noktalard›r. Bu ba¤lamda da bilim insanlar›n›n
çal›flmalar› ile hem bu çal›flmalar hem de somut olaylar sonucunda a盤a ç›kan
ekolojinin gerçekleri ve bir de çevreci bireylerin mücadeleleri ön plana ç›kmaktad›r.
‹flte bu temel noktalar afla¤›daki k›sa aç›klamalarla vurgulanacakt›r.
Sorunlar›n kökeni: Hepimiz suçluyuz
Gerçekte çevre sorunlar›n›n kökenleri ve, özellikle kirlili¤e iliflkin, ilk örnekleri eski
yüzy›llara kadar uzan›r. Ne var ki bunlar›n dünya gündemine yerleflmesi için 1970leri
beklemek gerekmifltir. Bu yerleflmede kuflkusuz 1960lar›n ikinci yar›s›ndan itibaren
gerçekleflen önemli çevre kazalar›n›n belirgin rolü olmufltur. Bu kazalar tipik olarak
tanker kazalar› ile kimyasal maddelerle ilgili fabrikalar ve nükleer tesisler çerçevesinde
gözükmüfl ve bunlar insanlar ve di¤er canl›lar bak›m›ndan kitlesel ölümler, yayg›n ve
kal›c› hastal›klar fleklinde etkiler yaratmalar› nedeniyle çevre felaketlerinin çarp›c›
14
örnekleri olmufltur. Üstelik bu örneklerin
dünyan›n çok farkl› yörelerinde yaflanmas›
belirtilen olumsuz etkilerin herkesin bahçesine
girebilece¤i
(kimsenin
bunlardan
kaçamayaca¤›) konusunda bir uyar› olmufl ve
de¤iflik kesimlerin soruna e¤ilmesini sa¤lam›flt›r.
Bu ba¤lamda söz konusu trajik çevre felaketleri
hem çevreci hareketin geliflmesini hem bilim
insanlar›n›n çal›flmalar›n› h›zland›rm›flt›r. Bu
gruplar›n çabalar› ise siyasal iktidarlar ve
devletlerin sorunu ciddi flekilde ele almalar› bak›m›ndan bask› yaratt›¤› gibi halk›n
sorunlar karfl›s›nda duyarl›l›k kazanmas›nda ve giderek bilinçlenmesinde de etkili
olmufltur.
Yan›lg› ve Yanl›fllar›m›z› görebilmek
Yukar›daki mücadelelelerin belirgin sonucu insanlar›n y›llard›r gözard› ettikleri baz›
gerçekleri görmeye bafllamalar›d›r. Öncelikle, yaflanan somut sorunlarla da ön plana
ç›kan, do¤an›n gerçekleri insanlar›n zihninde y›llard›r yeretmifl baz› s›¤ düflüncelerin
yanl›fll›¤›n› ortaya ç›karm›flt›r. Bu düflüncelerden birisi, bireylerin kendilerini, hem
etkilenme hem sebep olma bak›mlar›ndan, çevre sorunlar›n›n d›fl›nda görmeleridir. Oysa
bu anlay›fl her iki yönüyle de yanl›flt›r. Herfleyden önce hiçkimse kendisinin çevre
sorunlar›n›n ortaya ç›kmas›nda hiçbir rolü ve sorumlulu¤u bulunmad›¤›n› söyleyemez.
Böyle bir sav ileri süren kiflinin, bu sav›n›n do¤ru olmad›¤›n› görebilmesi için, y›llard›r
sorgulamadan sürdürdü¤ü al›flkanl›klar›ndan en basit gözükenlerine bile biraz dikkat
etmesi yeterlidir. Çünkü bireyin sabah yataktan kalkma an› ile bafllayan en masum evsel
faaliyetlerinde bile hem, do¤rudan veya dolayl›, bir do¤al kaynak tüketimi söz konusu
olmakta (su, enerji); hem bu kaynaklar›n kirlenmesindeki ilk ad›mlar (evsel at›klar)
at›lmaktad›r. Bireylerin ifl yaflamlar›ndaki faaliyetlerini ele ald›¤›m›zda ise biraz önce
de¤inilen sorumlulu¤un derecesinin daha da artt›¤› gerçe¤i ile karfl›lafl›r›z. fiu halde
derecesi farkl› olabilmekle birlikte hepimizin çevresel varl›klar›n bozulmas›nda pay› vard›r.
Öte yandan hiçkimse çevre sorunlar›n›n olumsuz özelliklerinden tamamen ve
sürekli flekilde kaçabilme gibi bir lükse sahip de¤ildir. Çünkü çevresel kirlilik ve
15
bozulma, derecesi ve zaman› farkl› olabilmekle birlikte, herkesi etkiler. "Ozon
tabakas›ndaki incelme, okyanuslardaki radyasyon, ya¤mur ormanlar›n›n, bitki ve
hayvan türlerinin yokolmas› benim kiflisel yaflam›m› etkilemez" diyen herkes yan›lg›
içindedir. Bunu, yaflanan somut trajik olaylar ve bunlarla ba¤lant›l› olarak yap›lan
bilimsel incelemeler aç›kça ortaya koymufltur. Ekoloji kitaplar›nda belirtilen tipik ve
çarp›c› örnek, tar›mda verimi artt›rmak için kullan›lan, DDT kal›nt›lar›n›n tar›m
alanlar›yla hiçbir flekilde ba¤lant›s› olmayan yörelerde yaflayan penguenlerde
bulunmas›d›r.
‹nsanlar›n yüzy›llard›r yan›ld›klar› bir nokta da kendilerinin göremedikleri çok uzak
alanlara at›lan at›klar›n do¤ada yokolabilece¤ini sanmalar›d›r. Bu yanl›fl alg›lama "denize
atar›m su al›r götürür" ya da "rüzgar uzaklaflt›r›p yokeder" düflüncesinin ve buna
yönelik uygulamalar›n da gerekçesini oluflturmufltur. Oysa ki, baflta yine DDT örne¤i
olmak üzere, çok say›da olay bu düflüncenin de yanl›fll›¤›n› kan›tlam›flt›r. At›klar içindeki
zararl› maddeler besin zinciri yoluyla (örne¤in sebze ya da bal›klar arac›l›¤›yla) bizzat
insan bünyesine geri dönmektedir. Çünkü do¤a özümleme kapasitesi sayesinde bu
at›klardan yaln›zca baz›lar›n› ve belli ölçüde etkisiz k›labilmektedir. Buradan gelinen
baflka bir gerçek ise, do¤an›n, yine insanlar›n bildiklerinin aksine, s›n›rl› oldu¤u ve
özellikle baz› kaynaklar›n, gerekli önlemler al›nmad›¤› takdirde, tamamen
tükenebilece¤idir.
16
K›saca vurgulamak gerekirse, çevre sorunlar› kökenleri bak›m›ndan yerel
olabilmekle birlikte, etkileri söz konusu oldu¤unda, hem co¤rafi hem zaman
bak›m›ndan s›n›r tan›mamakta; bu ba¤lamda
ülkesel, bölgesel ve evrensel bir boyuta
tafl›nmakta ve gelecek kuflaklara da
yans›maktad›r. Bu ekolojik gerçe¤in çevre
koruma politikalar›na yans›mas› ise
çözümler oluflturulurken bütünsel bir bak›fl
aç›s›yla sorunun tüm yönlerinin ve
boyutlar›n›n dikkate al›nmas›d›r. "Global
düflün, yerel hareket et" özdeyifli bu
gerçe¤i aç›kça vurgulamaktad›r. fiu halde
çözüm konusunda proje üretecek kiflilerin,
projeler mikro örnekleri kapsasa dahi, buna
dikkat etmeleri gereklidir. Esasen, ikinci
bölümdeki aç›klamalarda da görülece¤i gibi, fon
sa¤lanan projelerin konular›n›n önemli bir k›sm›
biyolojik çeflitlilik, iklim de¤iflikli¤i ve çölleflme gibi
evrensel boyutu da belirgin olan sorunlara
iliflkindir.
B. Etraf›m›zdaki sorunlar› farketme, alg›lama ve bilgilenme
Yukar›da belirtilen aç›klamalar› özümsemifl dolay›s›yla çevre sorunlar›n›n önemini
anlam›fl her kifli çevre duyarl›l›¤›n› kazanm›fl demektir. Ancak bunun sadece duyarl›l›k
düzeyinde ve soyut bir çerçevede kalmamas›, bilgilenme ve eylem (harekete geçme)
aflamalar›yla da tamamlanmas› gerekir. Bunun için de öncelik noktas› yaflan›lan yerel
bölgelerin çevre sorunlar› olmal›d›r.
Böylece çevreye duyarl› bireylerin atmalar› gereken ilk ad›m öncelikle yaflad›klar›
yöredeki çevre sorunlar›n›n fark›na var›p bunlar› belirlemeye çal›flmakt›r. Bunun için
de, ister özel sektör ister kamu birimleri taraf›ndan gerçeklefltirilsin, yörede yap›lan
bütün faaliyetlerin izlenmesi gerekir. Bu faaliyetler halen varolan ve çevreye olumsuz
etkisi bulunan tesislere iliflkin olabilece¤i gibi yap›lmak istenen yeni yat›r›mlara yönelik
de olabilir. Çevre sorunlar›, yukar›da da de¤inildi¤i üzere, çok yönlülük özellikleri
gere¤i, insan yaflam›n›n her alan›nda ve her saniyesinde ortaya ç›kt›klar›ndan yaflad›¤›
çevreye biraz dikkat eden, sadece bakmakla yetinmeyip görmeye çal›flan her bireyin
bunlar› farketmemesi düflünülemez.
Sorunlar› farketmenin olumlu bir sonuca gidecek bir bafllang›ç oluflturmas›
farkedilen sorunlar›n tam ve do¤ru olarak alg›lanmas› halinde mümkündür. Bu
noktada da iflin içine bilgilenme zorunlulu¤u girmektedir. Bilgilenme hem "haberdar
olma" sözcü¤ü çerçevesinde ö¤renilenler hem uzmanl›k sahibi olma anlam›yla içiçe
geçmifl bir kavram olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Öncelikle (1) sorunun ne oldu¤u ve
ne gibi sonuçlar yaratabilece¤i hakk›nda fikir sahibi olmak gerekir. Bu ba¤lamda soruna
iliflkin teknik, sosyal ve ekonomik yönlerin bilinmesi ön plana ç›kar. Bunlarla birlikte ve
17
özellikle çözüm arama aflamas›yla ba¤lant›l› olarak ortaya ç›kan ikinci bir bilgilenme (2)
konusu ise hukuki boyuta iliflkindir. Bu boyut hem sorunun hukuki çerçevesinin ne
oldu¤u hem sorunun çözülmesi için giriflilecek mücadele yollar›n›n ve bu çerçevedeki
olanaklar›n ö¤renilmesi anlam›nda kendini gösterir. K›sacas› sorunun hukuki çerçevesi
kadar yap›lacak mücadelenin hukuki durumunu da bilmek gereklidir.
Bilgilenme olmadan sorunun alg›lanmas› söz konusu olamayaca¤›ndan alg›lanmam›fl
bir soruna çözüm üretilmesi de gündeme gelemeyecek; üretildi san›lan çözümler ise
sa¤l›kl› olamayacakt›r. fiu halde sa¤l›kl› ve do¤ru bilgi olmadan mücadeleye giriflilirse,
baflar›l› olmak bir yana, istenmeyen baflka olumsuz sonuçlar›n do¤mas›na sebep olma
olas›l›¤› vard›r. Nitekim "bilgi birikimi ve deneyim" çevre sorunlar›na iliflkin projeler
haz›rlanmas› ve bunlar›n uygulanmas› konusunda verilecek mali olanaklar›n (bkz. ikinci
bölüm) elde edilmesindeki koflullar aras›nda bulunmaktad›r. Bu noktaya, toplumsal
yap›m›zdaki olumsuz bir gelene¤in (herkesin herfleyden anlad›¤›n› sanmas› ve bu
do¤rultuda bir davran›fl sergilemesi: k›sacas› "a¤z› olan›n konuflmas›") varl›¤›n› da
düflünerek çok dikkat edilmesi gereklidir.
Do¤ru bilgilenme için ise her türlü iletiflim yollar›n›n kullan›lmas› ve önyarg›lara
dayal› ay›r›mlar yapmaks›z›n sorunla ilgili olan her türlü kesimle iletiflime geçilmesi
gerekir. Bu ba¤lamda yöre halk›, ilgili özel sektör ve yerel ve merkezi yönetim
temsilcileri ile iletiflim kurulmal›d›r. Bu süreçte de¤iflik alanlarda beceri kazanm›fl
uzmanlar›n görüfllerinin al›nmas› ya da uzmanlar›n da bu diyaloglarda haz›r bulunmalar›
önemlidir. ‹letiflim kurma yörede yaflayan bir birey olma s›fat›na dayanarak ya da
hukukun bu çerçevede tan›d›¤› olanaklar varsa do¤rudan bunlar› kullanma
çerçevesinde gerçeklefltirilebilir. Genelde
demokratik bir hukuk devletine sahip
olman›n ve bunun bir gere¤i olarak da bilgi
ve belge edinme hakk›n›n varl›¤›n›n önemi bu
noktada belirginleflir (bak›n›z afla¤›da). Bu
konuyla ilgili genelde gözard› edilen bir
gerçe¤in de görülmesi flartt›r. Bu da yöresel
düzeyde, yaflamlar›n› çok eski dönemlerden
beri do¤a ile kurduklar› iliflkilere dayal›
18
faaliyetler sonucunda kazanan kiflilerin, y›llar›n
tecrübesi ile oluflmufl, "bilgi birikimi"nin yabana
at›lmamas› gerekti¤idir. Bu birikim ortaya
ç›kar›larak genel düzeyde de bundan
yararlan›lmas›n›
sa¤layacak
flekilde
sistemlefltirilmelidir.
Bireysellikten topluluk haline yönelme
hem sorunlar›n farkedilip alg›lanmas› hem de
bilgilenme alan›nda önemli katk› sa¤layacakt›r:
Sorunun bireysel düzeyde fark›na var›lmas›n› takiben ilk planda at›labilecek ad›m ya
varsa o yöredeki bir çevreci örgüt ya da toplulukla iletiflim kurma ya da böyle bir
oluflum yoksa biraraya gelerek gönüllü bir grup (topluluk) (yurttafl inisiyatifi)
oluflturmad›r. Kuflkusuz bölgesel ve ulusal düzeydeki çevreci örgütlerle ba¤lant› kurma
da söz konusu olabilir. Ancak somut sorunun bulundu¤u yöredeki halk›n, ilk aflamada
bir topluluk oluflturmay› takiben, daha sonraki bir aflamada örgütlenmesi, yaln›zca o
sorunla mücadele bak›m›ndan de¤il, yörenin di¤er sorunlar›na sahip ç›kma yönünden
de etkili olacakt›r.
Örgütlenme nas›l olabilir?
Dernek, vak›f, hatta kooperatif fleklinde olabilir. Bu flekildeki örgütlenmelerin herbirisi
ülkemizde ayr› ayr› kanunlarla düzenlenmifltir. Dernek ve vak›flara iliflkin düzenlemelerin
hukuki dayana¤› Anayasam›z›n dernek kurma hürriyeti bafll›kl› 33üncü maddesidir. En son
2001deki anayasa de¤ifliklikleri ile de¤ifltirilen bu hüküm gere¤ince dernek ve vak›f kurma
hakk› herkese tan›nd›¤› gibi önceden izin alma koflulu da kald›r›lm›flt›r. De¤ifliklikle birlikte
ayn› paraleldeki hüküm Dernekler Kanununa da (madde 4) yap›lan de¤ifliklikle konulmufltur.
Buna göre "fiil ehliyetine sahip ve 18 yafl›n› doldurmufl olan gerçek kifliler ile tüzel kifliler
önceden izin almaks›z›n dernek kurma hakk›na sahiptir". Ancak bu kanunda aç›klanan
baz› suçlar› ifllemifl olanlar için befl y›l süre ile dernek kurma yasa¤› vard›r. Dernekler
Kanununu Anayasa de¤iflikli¤ine uyarlama yolundaki de¤ifliklikler s›ras›yla 4748 say›l› 9 Nisan
2002 tarihli Çeflitli Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na ‹liflkin Kanun; 4778 say›l› 2 Ocak 2003
tarihli Çeflitli Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na ‹liflkin Kanun ve 4963 say›l› ve 7 A¤ustos
2003 tarihli Çeflitli Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na ‹liflkin Kanun ile yap›lm›flt›r. Bu
19
kanunlardan birincisi dernekler Kanununun 4, 5/6, 6, 34/1,2,3, 38 ve 43üncü maddelerini;
ikincisi ise 5, 6/1, 16/1, 18/5 ve 44üncü maddelerini; üçüncüsü 1, 4, 8/3, 10/1, 16/3, 17/1,
31/1 ve 38inci maddelerini de¤ifltirmifltir. Ayr›ca bunlardan ikinci ve üçüncüyle Türk Medeni
Kanununun derneklere iliflkin hükümleri de (madde 91, 92, 56, 64/1 ve 66) de¤ifltirilmifltir.
De¤ifliklikler aras›nda derneklerin yurt d›fl› faaliyetlerine iliflkin hükümler de vard›r. Bu
konudaki, derneklere esas itibar›yla uluslararas› faaliyet yasa¤› getirerek ancak baz›
durumlarda izin almak kofluluyla bu yasa¤› kald›ran, maddeler (7, 11, 12) Dernekler
Kanunundan ç›kar›lm›flt›r. Yine 16/4, 31/son f›kra ve 83üncü maddeler de yürürlükten
kald›r›lm›flt›r. Medeni Kanunun de¤ifltirilen 91inci maddesinde de, derneklerin tüzüklerinde
gösterilen amaçlar› gerçeklefltirmek üzere uluslararas› faaliyette bulunabilecekleri, yurt
d›fl›nda flube açabilecekleri ve yurt d›fl›ndaki derneklere üye olarak kat›labilecekleri aç›kça
belirtilmifltir. Dernekler Kanununun yabanc› dernek ve kurulufllarla iliflkiyi düzenleyen
madde (43) ise de¤ifltirilmifl, izin koflulu kald›r›larak sadece bildirim ile yetinilmifltir. (Buna
göre yurt d›fl›ndaki dernek veya kurulufllar›n üyelerini davet etmek ya da onlar›n davetine
uyarak üyelerini oralara göndermek isteyen dernekler en az yedi gün önceden
merkezlerinin bulundu¤u ve faaliyetin düzenlenece¤i illerin valili¤ine bildirimde
bulunacaklard›r. Bildirimde davete iliflkin bilgiler -amaç, yer, tarih, isimler, kat›lacak üyeleryaz›lacakt›r).
Vak›f fleklinde örgütlenme 2762 say›l› Vak›flar Kanunu çerçevesinde olmaktad›r.
Yukar›daki de¤iflikliklerden sonra, örgütlenme söz konusu oldu¤unda, vak›flar ile dernekler
aras›nda bulunan ve vak›flar› daha avantajl› k›lan baz› noktalar azalm›fl olmaktad›r. Bu arada
yukar›da de¤iflti¤i söylenen Medeni Kanunun 92inci maddesinin vak›flar için de uygulanaca¤›
de¤ifliklik getiren kanunda belirtilmifltir. (yabanc›
dernek ve vak›flar›n Türkiye'de faaliBu madde
Öte yandan son dönemlerde vak›f kurabilmek
için aranan mali koflulun miktar›n›n çok artt›r›lm›fl
olmas› bu flekilde örgütlenmeyi güçlefltirmifltir.
Yine de bunlar›n avantajlar›ndan birisi mali yard›m
almalar›n›n daha kolay olmas›d›r. Ayr›ca yönetim
yönünden, daha aç›k deyiflle, mevcut yönetimin
devam ettirilmesi bak›m›ndan da kolayl›klar›
20
vard›r. Çünkü derneklerde oldu¤u gibi genel
kurullar› toplama, yeni yönetim kurulunu seçme
gibi durumlar burada söz konusu de¤ildir.
Kooperatifler (1163 say›l› Kooperatifler Kanunu)
ise, kurulufla iliflkin ana sözleflmenin Sanayi ve
Ticaret Bakanl›¤›na verilmesinin de gösterece¤i
gibi, nitelik itibar›yla bu iki oluflumun biraz d›fl›nda
kalan bir örgütlenme türüdür. Esasen bunlar
dernekler taraf›ndan da kurulabilir. Bu yüzden
bunlar›n daha ziyade, örmanlar›n, milli parklar›n, sit alanlar›n›n korunmas› gibi, yöre halk›n› da
ekonomik nedenlerle yönetime dahil etmenin söz konusu oldu¤u konular bak›m›ndan ve
yerel topluluklarca oluflturulmalar› yararl› olabilir.
II.
Sorunlar›n Çözümü: Ekolojik Gerçeklerin Çevre
Koruma Politikas› ve Hukukuna Tafl›nmas›
Bu bafll›k alt›nda, s›n›fsal konumu, statüsü ve e¤itim düzeyi ne olursa olsun, herkesin
bilmesi gereken birbiriyle ba¤lant›l› iki ana konuda (temel kavram ve ilkeler ile haklar›m›z)
aç›klama yap›lacakt›r.
A. Temel kavram ve ilkeler
Ekolojinin gerçekleri, ilk planda ve tamam›yla olmasa da ve politikac›lar taraf›ndan
istenerek yap›lmasa da, zaman içerisinde çevre koruma politikas›na yans›t›lm›fl ve
yans›t›lmaya da devam edilmektedir. Yans›tman›n sonucu, baz› önemli kavram ve ilkelerin
kabul edilmesi ve bunlar›n gereklerinin çevre hukuku ve mevzuat›nda da yeralmas›d›r.
Bunlardan, yaln›zca çevre sorunlar›n› alg›layan ve buna karfl› mücadele edenlerin de¤il
çevre sorunlar›na karfl› duyarl› olan herkesin (bütün halk›n) bilmesi gerekenler burada
k›saca vurgulanacakt›r. (Bu konularda tart›flmalar› ve geliflim süreci gibi boyutlar› da
içeren daha genifl bilgi için Yazar›n kaynakçada belirtilen eserine bak›labilir).
Bütünsel Yaklafl›m (parçalarda kaybolmay›p bütünü görebilmek)
Çevrenin gerçek anlamda korunmas› için bütünsel yaklafl›m›n çevre koruma politikas› ve
hukukunda esas al›nmas› gerekti¤ini yine yaflanan çevre sorunlar› ile ekolojinin gerçekleri
ortaya koymufltur. Esasen bütünsel ya da di¤er ad›yla sistemik yaklafl›m ekoloji biliminin
temel yöntemidir.
21
Bütünsel yaklafl›m temelde etraf›m›zda birbirlerinden ayr›ym›fl gibi gördü¤ümüz birçok
çevre sorununun asl›nda birbirine ba¤l› olmas› gerçe¤i karfl›s›nda ortaya ç›km›flt›r. Bunun
anlam›, çevre sorunlar›n›n bütün yönlerinin ve birbirleriyle ba¤lant›lar›n›n dikkate al›narak
nedenlerinin ve çözümlerinin belirlenmesi ve çözümlerin uygulanmas›n›n da yine bu
çerçevede gerçeklefltirilmesidir. Böyle bir bak›fl aç›s›na göre oluflturulmayan politikalar ve
hukuki düzenlemelerin, hatta somut projelerin bile, istenen sonuçlar› sa¤lamas› güçtür.
Örne¤in çöp sorunu yaln›zca toprak ele al›narak sular ihmal edilerek çözülemeyece¤i gibi
hava kirlili¤i de di¤er kirliliklerden ba¤›ms›z olarak tek bafl›na sa¤l›kl› flekilde çözülemez;
türlerin korunmas› da onlar›n yaflam ortamlar›ndan ba¤›ms›z olarak sa¤lanamaz. Ayn› flekilde
kentsel kirlilik trafikten, trafik ulaflt›rma sorunundan ve nüfus art›fl›ndan, nüfus art›fl› kente
göçten, kente göç sosyal ve ekonomik s›k›nt›lardan soyutlanamaz. Bu son örnekte aç›kça
belirginleflti¤i gibi, çevre sorunlar› yaln›zca birbirleriyle de¤il, toplumun di¤er sorunlar›yla da
çok yönlü neden- sonuç ba¤lant›lar›yla içiçe girmifl durumdad›r. Bunun daha aç›k anlam›,
güncel yaflam›m›zda ilgisiz sanarak dikkat etmedi¤imiz birçok konunun ve bunlara iliflkin
al›flkanl›klar›m›z›n karfl›laflt›¤›m›z sorunlarla ba¤lant›l› olabilmesidir. Bu yüzdendir ki baz›
konular›n ilgisiz görülmemesi, örne¤in ülkemizdeki nüfus art›fl› sorununun, özellikle e¤itime
iliflkin, somut çevre koruma projelerine özellikle dahil edilmesi gerekir.
22
Bütünsel yaklafl›m›n benimsenmesinin ard›ndaki gerçekler çevre koruma projesi yapacak
kiflilerin dikkate almalar› gereken önemli bir konudur. Bu yap›lmad›¤› takdirde belli bir
soruna getirilmek istenen çözüm, istenen yarar› sa¤lamak bir yana, baflka sorunlar da
yaratabilir. Di¤er bir deyiflle sadece parçalar dikkate al›narak planlar ve projeler yap›l›p
kararlar al›n›rsa bunlar›n yetersizli¤i k›sa zamanda a盤a ç›kar. Bu ba¤lamda yerel sorunlara
çözüm üretirken bölgesel ve evrensel boyutlar› da düflünmek, yerel özellikleri bu boyutlar
içinde de¤erlendirmek önemlidir. Dahas› bu
düzeylerdeki geliflmeleri sadece geliflmifl ülkelerin
tekelinde b›rakmamak ve bunlar›n
yönlendirilmesinde de etkili olmak gerekir. Aksi
halde, Karadeniz'e b›rak›lan zehir dolu variller
örne¤inde oldu¤u gibi, sanayileflmifl ülkelerin ülkemizin su ve topraklar›n› çöp kutusu olarak kullanmalar›n› önleyemeyece¤imiz gibi Çernobil gibi
nükleer kazalar›n olumsuz etkilerine de y›llarca
maruz kalmaya devam ederiz.
Sürdürülebilir Kalk›nma (SK): "Ekonomi ile Ekolojiyi Uzlaflt›rma çabas›"
SK günümüzde farkl› yorumlara konu olmaya
devam etmektedir. Ancak bu kavramla ilgili,
kimsenin yads›yamayaca¤›, baz› temel gerçeklerin
bilinmesi önemlidir. Çünkü ancak bu sayede
yorum yaparken yanl›fl yönlere gidenlere karfl›
ç›k›labilir.
SK ekolojinin gerçeklerinin ekonominin
gerçekleriyle çat›flmas› sorununun çözümü için
gelifltirilen bir kavramd›r. Burada söz konusu olan
ça¤dafl uygarl›¤›n haz›rlanmas›nda temel rolü olan klasik ekonomik anlay›fl›n gerçekleridir.
Bu anlay›fl do¤adaki kaynaklar›n s›n›rs›zl›¤› düflüncesinden yola ç›karak "ekonomik
büyümeyi ve bununla birlikte karlar›n maksimumlaflt›r›lmas›" hedefine ulaflmay› varl›k nedeni
olarak görmüfltür. Böylece, "piyasa fiyatlar›" da bulunmayan (yani bedava olan), hava ve su
gibi do¤al kaynaklar rahatl›kla ve ac›mas›zca kullan›lm›flt›r.
Oysa ekolojinin gerçekleri do¤al kaynaklar›n s›n›rs›z olmad›¤›n› ortaya koymufltur. Bunun
anlam›, hepimizin günlük yaflam›ndaki davran›fllar›na da yans›yan, klasik ekonomist anlay›fl
çerçevesinde benimsenen kalk›nma hedefinin gerçekleflmesinin tehlikeye girmesidir. Çünkü
kaynaklar›n s›n›rl›l›¤› gerçe¤i bunlar›n, eski dönemlerde yap›ld›¤› gibi, rahatl›kla ve ac›mas›zca
kullan›lamayaca¤› sonucunu do¤urmufltur. Bu ise ekonomik büyüme hedefleri için aç›kça bir
risk demektir. Bu yüzdendir ki klasik ekonomistler ve sermayedarlar çevre koruma
mücadalesine, bafllang›çta, belirgin flekilde cephe alm›fllar ve çevrecileri "kalk›nmaya" karfl›
kifliler olarak damgalam›fllard›r.
Bu karfl› ç›k›fl temeldeki gerçe¤i ortadan kald›rmam›flt›r. Bu da, kalk›nma faaliyetlerinde
kullan›lan ve s›n›rl› olan do¤al kaynaklar›n korunmas› için önlemler al›nmad›¤› takdirde
kalk›nman›n gelecekte devam ettirilmesinin söz konusu olamayaca¤›d›r. Zaman içinde klasik
ekonomistlerin bile, istemeseler de, kabul etmek zorunda kald›klar› bu gerçek klasik
kalk›nma anlay›fl›nda de¤iflikli¤e gitmek zorunlulu¤unu beraberinde getirmifl ve böylece
"sürdürülebilir kalk›nma" kavram› ortaya ç›km›flt›r. Dolay›s›yla SK ekolojinin gerçekleri ile
ekonominin gerçeklerini uzlaflt›rma iddias›n› gösteren bir kavramd›r. Uzlaflmadan amaç
23
hem kalk›nmadan hem çevre korunmas›ndan vazgeçilememesi, dolay›s›yla, bu ikisini
beraber gerçeklefltirecek önlemlerin al›nmas›d›r.
Böylece SK k›saca "çevrenin korunmas› dikkate al›narak gerçeklefltirilen kalk›nma"
anlam›na gelmektedir. fiimdiye kadar ihmal edilmifl olan çevre boyutu bundan böyle
kalk›nmaya iliflkin bütün faaliyetlerde temel faktörlerden biri olarak devreye girecektir. ‹flte
bu devreye girme çevre hukukunun esaslar›n›n dikkate al›nmas› ve araçlar›n›n kullan›lmas›yla
sa¤lanabilir. Somut örnek vermek gerekirse bu çerçevedeki en önemli araç olarak
baflvurulan çevresel etki de¤erlendirmesine de¤inebiliriz. Bu süreçte, kalk›nma faaliyetlerinin,
gerçeklefltirilmelerine izin verilmeden önce, çevre üzerindeki olas› bütün olumsuz etkilerinin
belirlenerek önlenmesi ya da en aza indirilmesi hedeflenmifltir.
Bu temel belirlemelerden sonra SKn›n ilk kez bizzat Birleflmifl Milletler'in oluflturdu¤u bir
komisyonun çal›flmalar› sonucunda haz›rlanan bir kitapta (Our Common Future- Ortak
Gelece¤imiz)(di¤er ad›yla Brundtland Raporu) resmi olarak tan›mland›¤›n› da belirtmek
gerekiyor. Bu tan›m flu flekilde yap›lm›flt›r: "Sürdürülebilir kalk›nma bugünün
gereksinimlerini gelecek kuflaklar›n kendi gereksinimlerini karfl›lama olanaklar›n›
tehlikeye atmaks›z›n karfl›layan kalk›nmad›r".
24
SK konusunda bilinmesi gereken bir nokta da bu kavram›n "Sürdürülebilir Geliflme"
fleklinde kullan›lmas›n›n yanl›fll›¤›d›r. fiöyle ki, böyle bir çeviri dilimizde yerleflmifl bulunan
"geliflmifl -az geliflmifl ülke" (developed-under developed) sözcüklerinden esinlenilerek
yap›l›yor olsa gerek. Ancak çeviri yap›l›rken as›l dikkat edilmesi gereken fley o kavram›n
gerçek anlam›n› ve özünü ortaya koyacak sözcü¤ü seçmektir. Herfleyden önce kalk›nma
sözcü¤ü SK kavram›n›n, yukar›daki k›s›mlarda yap›lan aç›klamalar›n da gösterdi¤i gibi,
kökenini (bu ba¤lamda ortaya ç›k›fl
gerekçesini ve ekonomik boyutunu da)
vurgulayan bir kavramd›r. Geliflme sözcü¤ü
ise günlük dilde de her zaman kulland›¤›m›z
bir sözcük olarak böyle bir temeli
vurgulamaktan uzakt›r. Ayr›ca SK
kavram›nda kalk›nma sözcü¤ü tek bafl›na
de¤il "sürdürülebilir" sözcü¤ü ile birlikte
düflünülüp ele al›nmal›d›r. Böyle
düflünüldü¤ünde ise sürdürülebilir geliflme
sözcü¤ünün bir çeliflkiyi içerdi¤i aç›kça
görülür. Çünkü geliflme kendili¤inden
gerçekleflen bir olgu olup bunun
sürdürülebilir olmas›ndan sözetmek pek
gerçekçi de¤ildir.
SK dan Çevre Kanunumuzda
sözedilmemektedir. Üstelik Kanunun baz›
maddelerinde bu kavram›n özüne ayk›r›
ifadeler kullan›lm›flt›r. Ama bu hükümleri sanayiciler ve idareceler kendi yararlar›na
kullanamazlar; yargݍlar da sadece bu maddeleri dikkate alarak karar veremezler.
Çünkü bu ifadelerin olumsuzlu¤unu Kanunun bütününü esas alarak ve amaç
maddesine ve ülkemizin imzalad›¤› uluslararas› sözleflme ve belgeler (örne¤in Rio
Bildirgesi-1992) ile Avrupa Birli¤i düzeyindeki, mevzuat›m›za uyarlamaya çal›flt›¤›m›z,
politik ve hukuki metinlere dayanarak aflmak mümkündür. Öte yandan 5 May›s
2003de yay›nlanan "Çevre ve Orman Bakanl›¤› Teflkilat ve Görevleri Hakk›nda
Kanun"da * "sürdürülebilir kalk›nma ilkesi" çerçevesinde çevreye etki yapabilecek
her türlü plan, program ve projenin çevresel etki de¤erlendirmesinin yap›laca¤›ndan
sözedilmifltir (madde 2/g). Ayn› kanunun baflka maddelerinde de (madde 2/h, madde
10/c) "dengeli ve sürekli kalk›nma" ifadelerine yer verilmifltir. Ancak buradaki sürekli
sözcü¤ü bu ilkenin özüne uygun düflmedi¤inden yanl›fl bir kullan›md›r.
• ÖNEML‹ NOT
5 May›s 2003 tarihindeki Resmi gazetede yay›nlanan 4856 say›l› "Çevre ve Orman Bakanl›¤› Teflkilat ve Görevleri Hakk›nda Kanun" ile bu tarihe kadar ayr› bakanl›klar fleklinde faaliyette bulunan Çevre ve Orman bakanl›klar› birlefltirilmifltir. Bu nedenle bu tarihe kadar ad› geçen bakanl›klar› ayr› olarak görevli ve yetkili sayan tüm mevzuattaki sözcüklerin bundan böyle "Çevre ve Orman Bakanl›¤›" olarak anlafl›lmas› gerekmektedir.
Geçici madde hükümlerine göre:
1. Di¤er mevzuatta Çevre Bakanl›¤›n›n Teflkilat ve Görevleri Hakk›nda Kanun Hükmünde Kararname ile ve Orman Bakanl›¤›n›n Teflkilat ve Görevleri Hakk›nda Kanuna yap›lan at›flar bu yeni kanuna yap›lm›fl say›lacakt›r.
2. 4856 say›l› yeni kanunda belirtilen tüzük ve yönetmelikler yürürlü¤e girinceye kadar mevcut tüzük ve yönetmeliklerin "bu kanuna ayk›r› olmayan" hükümlerinin uygulanmas›na devam edilecektir.
25
Önleme ilkesi
Ekolojinin gerçeklerinin (ya da do¤an›n yasalar›n›n) dayanak oluflturdu¤u ve çevreyi
koruma mücadelesinde birinci s›raya yerlefltirdi¤i ilk önemli esas "önleyiciliktir". Yani
sorunlar›n ortaya ç›kmamas›na çal›fl›lacakt›r; kirlilik ilgili faaliyetlerin kayna¤›nda önlenecek,
do¤al varl›klar›n yönetimi bu varl›klar›n bozulmas›na, türlerin yokolmas›na sebep olmayacak
flekilde sa¤lanacakt›r. Neden mi? Çünkü, yukar›daki bafll›kta belirtilen, çevresel felaketlerin
olumsuz etkilerine maruz kalarak yokolan insan ya da hayvanlar ve ekosistemler geri
getirilememektedir. fiu halde her türlü koruma etkinli¤inin as›l amac› sorunlar›n ortaya
ç›kmas›n› önlemeye çal›flmak olmal›d›r (Önlemek tedavi etmekten kolayd›r). Çevre
konusundaki projelerin haz›rlanmas› ve uygulanmas›nda da bu noktan›n gözönünde
bulundurulmas› zorunludur.
‹htiyatl›l›k ‹lkesi
Önleme ilkesinin uygulanmas› için bilimsel verilerin varl›¤› flartt›r. Örne¤in bir yöredeki
hava kirlili¤i konusunda düzenleme yaparak bu kirlili¤in önüne geçilmek isteniyorsa o
yöredeki kirlili¤in miktar›, niteli¤i, kayna¤›, kirleticiler ve çevresel özellikler gibi birbirine ba¤l›
çeflitli konularda teknik verileri uzmanlar›n ortaya koymas› gereklidir ki önleme yolunda
gerekli tedbir al›nabilsin. Ne var ki bilim insanlar›n›n her konuda bu flekilde net sonuçlar
ortaya koymalar› mümkün olamamaktad›r. Teknik anlam›yla "bilimsel belirsizlik" diye
adland›r›lan böyle durumlarda bir faaliyet ya da ürünün olumsuz sonuçlar› olup olmayaca¤›
konusunda ortada karfl›t görüfller olmakta, üzerinde anlaflmaya var›lm›fl görüfller ve nedensonuç ba¤lant›s›n› gösterecek kan›tlar ortaya konulamamaktad›r.
Yukar›da belirtilen olgunun prati¤e yans›mas›
önleme ilkesinin uygulanamamas› olmaktad›r. Bu
olgu flimdiye kadar politikac›lar› ve idarecileri hep
durumu ortada herhangi bir risk yokmufl gibi
davranarak ilgili konu hakk›nda karar vermeye
itmifltir ki bu tutum hep insan ve çevre sa¤l›¤›n›n
aleyhine olmufltur. ‹flte bu olumsuzlu¤u önlemek
için ihtiyatl›l›k ilkesi getirilmifltir. Bunun özü, ortada
net bilimsel veriler olmasa bile, idarecilerin risk ve
26
tehlikenin varl›¤›n› dikkate alarak gerekli önlemleri düflünüp karar vermeleridir. K›sacas› art›k
idareciler bilimsel belirsizli¤i önlem almaman›n bir mazereti olarak öne süremeyeceklerdir.
Bu ilke ülkemiz çevre mevzuat›nda aç›kça belirtilmemifltir. Ancak imzalad›¤›m›z uluslaras›
metinlerde ve Avrupa Toplul›¤u'nun mevzuat ve politikas›nda yeralm›flt›r.
Kirleten Öder ‹lkesi
Kirletenler ödedikçe kirletmeye devam m›
edecek? Paras› olan hep kirletecek mi?
Hay›r: Öncelikle bu ilkeye iliflkin bir yanl›fl anlaman›n
bilinmesi gerekiyor. Yanl›fl anlama kirletenin ödemesinin
"kirletirim öderim" fleklinde alg›lanmas›ndan ileri geliyor.
Bu tür bir alg›lama ise temelde konunun esas›na
girmeden yaln›zca sözcüklerin anlam›na ba¤l› kalmaktan
kaynaklanmaktad›r. Böylece, do¤al olarak, paras› olanlar›n ödemeyi göze ald›klar›
sürece çevreyi kirletmeye de devam edecekleri sonucuna var›lmaktad›r. Oysa gerçek
durum bu flekilde de¤ildir.
Öncelikle sözcüklerin ça¤r›flt›rd›¤›n›n aksine bu ilke "kirleten öder" de¤il, "kirletecek
olan ödeyecek" fleklinde düflünülmelidir. Çünkü buradaki kirleten sözcü¤ü, asl›nda, olup
bitmifl bir durumu de¤il, ortaya ç›kmas› olas› bir durumu göstermektedir. K›sacas›
buradaki odak noktas› çevreyi kirletebilecek faaliyette bulunmad›r; ortaya ç›km›fl kirlilik
de¤ildir. Dolay›s›yla öder sözcü¤ü de bu çerçevede yorumlanmal›d›r. Böylece bu sözcük
birinci planda kirlilik ortaya ç›kmas›n diye al›nmas› gereken önlemlerin maliyetine
katlanma anlam›na gelir; ikinci olarak da, gerekli
önlemlerin al›n›p al›nmamas›na ba¤l› olmaks›z›n, ortaya
ç›kan kirlili¤in yaratt›¤› olumsuz sonuçlar›n
giderilmesinin maliyetinin karfl›lanmas›n› gerektirir.
K›saca, ödeme, öncelikle önleyici ilkenin daha sonra
ise giderici ilkenin uygulanmas› çerçevesinde söz
konusu olmaktad›r. Bu da do¤al bir durumdur. Çünkü
yukar›da gördük ki çevrenin korunmas›nda as›l olan
27
giderme de¤il önlemedir ve kirleten öder ilkesinin ekolojinin esaslar›na dayanan evrensel
bir ilke olabilmesi için bu noktay› hedef almas› gerekir. Ayr›ca aksi bir anlay›fl kirletenlerin
de kirlilikten olumsuz flekilde etkilendikleri gerçe¤inin de d›fllanmas› anlam›na gelir.
"Ödeme" nas›l olacak?
"Öder"in ne flekilde gerçekleflece¤i konusunda uygulanan de¤iflik yöntemler vard›r. Bu
yöntemler kirletenin baz› fleyleri yapmaya zorlanmas›ndan, vergi ve benzeri ücretler
al›nmas›na ve özendirilerek gerekli önlemleri gönüllü olarak almas›n›n sa¤lanmas›na dek
birbirinden farkl› bir dizi flekilde gözükür. Günümüzde ençok bilinen ve yayg›n flekilde
uygulanan yöntem kirletene yükümlülükler getirerek onu bunlar›n gereklerine uymaya
zorlamakt›r. Somutlaflt›r›rsak;
28
-
kirletenin ar›tma tesislerini kurmak ve çal›flt›rmakla zorunlu tutulmas›,
-
faaliyette bulunabilmek için baz› izinlerin al›nmas›n›n önkoflul say›lmas› ve bu
izinleri alabilmek için de yine çevreyi koruyucu baz› önlemlerin yerine
getirilmesinin flart k›l›nmas›,
-
standartlar belirlenerek bunlar›n üstüne ç›k›lmas›n›n yasaklanmas› böylece
kirletenlerin bu standartlar› aflmamak için gereken önlemleri almaya zorlanmas›
gibi yayg›n örnekleri vurgulayabiliriz. Görülece¤i gibi bütün bu durumlarda çevreyi
kirletebilecek nitelikte faaliyetlerde bulunanlar›n önceden önlemleri almalar› ve
dolay›s›yla bu önlemlerin maliyetlerine de bizzat katlanmalar› söz konusudur. ‹flte
"öder" sözcü¤ünün anlam›, uygulamada, ilk planda bu flekilde gerçeklefltirilmektedir;
daha sonra ise, e¤er herfleye karfl›n faaliyet sonucunda bir zarara neden olunmuflsa,
bu kez hukuki sorumluluk yoluyla bunlar›n
tazmin ettirilmesi yoluna gidilmektedir. Bu
noktada ise, "öder" sözcü¤ünün günlük dilde
al›fl›k oldu¤umuz anlam›na uygun olarak,
kirletenin ço¤unlukla do¤rudan nakdi bir
ödeme yapmas› söz konusu olmaktad›r. Bu
nakdi ödeme hem do¤rudan çevrenin u¤rad›¤›
kay›plar için hem kiflilerin maruz kald›¤› maddi
ve manevi zararlar içindir.
Çevre Kanunumuzda kirleten öder ilkesi var m›?
Bu ilke yukar›daki aç›klamalara uygun flekilde
kanunumuzun 3/e maddesinde düzenlenmifltir.
Bu hükümde esas olarak kirletenin (gerçek kifliler
veya özel ya da kamu tüzel kiflileri) kirlenmeyi
önlemek ve s›n›rland›rmak için gerekli olan
önlemlerin masraflar›na katlanaca¤› vurgulanm›flt›r. Ancak ayn› maddede yetkili makamlara da
yükümlülük getirilmifltir ki bunun bilinmesi yetkili
makamlar›n bu do¤rultuda uygulama yapmaya
zorlanmas› bak›m›ndan önemlidir. Buna göre
kirleten kendisine düfleni yapmazsa önlemler yetkili makamlarca al›nacak ve bunun
masraflar› daha sonra kirletenden, Amme Alacaklar›n›n Tahsil Usulü Hakk›nda Kanun
hükümlerine göre, tahsil edilecektir. Hatta bu madde gere¤ince yetkili makamlar
kirletenlerin kendilerine düfleni yapmas›yla ba¤lant›l› olmaks›z›n do¤rudan da önlemleri
alabilecekler ve daha sonra masraflar için yine kirletene baflvuracaklard›r. Ancak bu
seçenekte kirletenin kendisine getirilen önlemleri ald›¤›n› kan›tlamas› durumunda bu
masraflar› karfl›lama yükümlülü¤ünden kurtulma flans› vard›r. Çevre Kanunumuz ayr›ca
28inci maddesinde kirletenleri sebep olduklar› zararlardan ötürü kusursuz olarak sorumlu
tutmufltur (bak›n›z afla¤›da yarg›ya baflvuru-adli yarg›-).
Bu ilke bak›m›ndan dikkate al›nmas› gereken önemli bir nokta "kabul edilebilir kirlilik
düzeyi"nin, "s›f›r kirlilik ideali" esas al›narak, sonraki y›llarda periyodik flekilde
düflürülmesinin hedeflenmesi gerekti¤idir. Aksi halde kirletenlere bu düzey dahilinde
sürekli bir kirletme olana¤› tan›nm›fl ve sürdürülebilir kalk›nma kavram›n›n uygulanmas›nda
kalk›nmaya çevrenin aleyhine olarak a¤›rl›k verilmifl olunacakt›r.
Kat›l›m ‹lkesi
Kat›l›m nedir? Kimler, neye kat›lacak?
Kat›l›m en öz flekliyle halk›n yönetimde söz sahibi olmas›d›r. Kat›l›m en genifl
anlam›yla bireylerin, örgüt ve topluluklar›n ve genelde halk›n çevresel yönetim
sürecinde yeralmas› ve rol oynamas›d›r. Bu rolün flekil ve derecesi farkl› olabilmekte;
29
görüfl ve öneriler bildirmekten eyleme geçmeye kadar genifl bir yelpazeye
uzanabilmektedir. Halk›n görüfl ve önerilerinin al›nmas› kat›l›m hakk› fleklinde çeflitli
metinlerde belirlenmektedir. Bu görüfl ve öneriler ya politika, plan, mevzuat gibi genel
nitelikli metinlerin haz›rlanmas› s›ras›nda ya da idari düzeydeki kararlar›n al›nmas›
(örne¤in bir termik santral ya da otopark yap›m›) s›ras›nda olabilmektedir.
Günümüzde kat›l›m ilkesi evrensel düzeyde tart›flmas›z bir kabul görmüfl olup çok
say›da ulusal ve uluslararas› metinde de yeralm›flt›r. Bunlar›n birk›sm›nda kat›l›m hakk›
ifadesini içeren belirlemeler de olmakla birlikte, yayg›n olan düzenleme kat›l›m›
genelde ilke olarak belirtmek ve somut konulara iliflkin hukuki metinlerde de de¤iflik
kat›l›m olanaklar›na yer vermek fleklindedir. Uluslararas› metinlerin en önemlileri
yaln›zca kat›l›m ilkesini düzenlemekle kalmay›p bunun pratikte gerçekleflmesinin
önemini gösteren belirlemelere de yer vermifllerdir. Örne¤in, bu çerçevede,
devletlerin kat›l›m› özendirmek ve kolaylaflt›rmak için gerekli ad›mlar› atmalar›na
iflaret edilmifl; kad›nlar›n, gençlerin ve yerli kabilelerin kat›l›mlar›n›n önemi ayr›ca
vurgulanm›flt›r. Kat›l›m› en genifl flekliyle ve hak olarak düzenleyen en önemli evrensel
metin Aarhus Sözleflmesidir. 23-25 Haziran 1998de imzaya aç›lan ve 30 Ekim 2001'
de yürürlü¤e giren Sözleflme asl›nda kapsad›¤› üç temel konunun hepsini yans›tan
uzun bir isme sahiptir: "Çevresel Konularda Adalete, Bilgi ve Belgelere Eriflme ve
Karar Al›m›na Halk›n Kat›l›m› Hakk›nda Sözleflme". Bu sözleflmede hem çevre
konusundaki belirli faaliyetlere iliflkin kararlar›n al›nmas›na hem çevreyle ilgili politika,
plan ve programlar›n haz›rlanmas›na hem de çevre üzerinde önemli etkisi olabilecek
hukuki düzenlemelerin yap›lmas›na kat›l›m ayr› ayr› maddelerde düzenlenmifltir.
Neden Kat›l›m?
30
(Kat›l›m›n nedenini anlarsak onun önemini
alg›layabilir ve böylece bu düzeyde bize
düflenleri daha iyi yapabiliriz; bu olana¤›m›z›
engellemek isteyen kamu otoritelerine karfl›
da sunacak gerekçelerimiz olabilir). Öncelikle
hepimiz çevre sorunlar›ndan etkilendi¤imize
göre bu etkinin yokedilmesinde sözümüzün
olmas› gerekir. Öte yandan bu sorunlar›n
varl›¤›nda yine hepimizin pay› oldu¤una göre
sorumlulu¤u da üstlenmemiz kaç›n›lmaz
olmaktad›r ki bu noktada kat›l›m›n sadece bir
hak de¤il ayn› zamanda ödev oldu¤u görülür.
Ayr›ca bizzat çevre sorunlar›n›n özelikleri
kat›l›ma çeflitli yönlerden gereksinim
duyulmas›n› zorunlu k›lm›flt›r. Bu yönler,
sorunlar›n, nedenler de dahil, tüm yönleriyle
belirlenebilmesi, bunlara çözüm üretilebilmesi
ve nihayet üretilen çözümlerin uygulanmas›d›r. Görülece¤i gibi bütün bu aç›lar bireylerin
yönetim sürecinin de¤iflik aflamalar›nda iflin ifline girmelerini gerektirmektedir. Fakat bu
aflamalardan en önemlisi henüz kararlar al›n›p politikalar oluflturulmadan önceki devredir.
Çünkü bireylerin bu aflamada devreye girmeleri sayesinde çevre korumas›n›n en önemli
ilkesi olan önleyicilik sa¤lanabilecektir. Esasen kat›l›m›n çevre sorunlar› ba¤lam›nda bir ilke
olarak tart›flmas›z kabul görmesi öncelikle bu aflamaya yöneliktir. Bu yüzden de çevrenin
de¤iflik alanlar› hakk›ndaki hukuki düzenlemelerde bireyleri bu aflamada devreye sokma
yollar› belirtilmifltir.
Ülkemizde kat›l›m ilkesi kabul edilmifl mi?
Ülkemizde bireylerin yönetim sürecine kat›lmalar›na iliflkin bir hüküm Anayasam›zda
bulunmad›¤› gibi Çevre Kanunumuzda da bu konu hak veya ilke olarak düzenlenmifl
de¤ildir. Ayr›ca Türkiye yukar›da belirtti¤imiz Aarhus Sözleflmesini de imzalamam›flt›r ve
resmi yaklafl›m da imzalamamak yönündedir. Ancak kat›l›m› düzenleyen baz› uluslararas›
metinleri de hükümetlerimiz kabul etmifltir. Bunlar aras›nda 1992 Rio Bildirgesi ve
Gündem 21 gibi metinler ile Biyolojik Çeflitlilik Sözleflmesi ve buna iliflkin olan
Biyogüvenlik Protokolü, Akdeniz'in Kirlilikten Korunmas›na ‹liflkin Barcelona Sözleflmesine
iliflkin De¤ifliklikler ve Çölleflmeyle mücadele hakk›ndaki sözleflme (Özellikle Afrika'da
Ciddi kurakl›k ve/veya Çölleflmeye Maruz Ülkelerde Çölleflme ile Mücadele ‹çin Birleflmifl
Milletler Sözleflmesi) bulunmaktad›r. ‹flte hem yetkililerden bilgi almak hem onlar›n kat›l›m
konusunda gerekenleri yapmas›n› sa¤lamak için bütün bu metinlerden yararlan›labilir.
Özellikle, hukuki ba¤lay›c›l›klar› bulunmas› nedeniyle, sözleflmeler düzenledikleri çevre
konular›ndaki somut istemlere dayanak olarak kullan›labilir.
31
Ayr›ca birk›s›m mevzuat›m›zda da, afla¤›da kat›l›m hakk› k›sm›nda gösterilecek,
somut kat›l›m olanaklar› tan›nm›flt›r. Bunun ötesinde kat›l›mla iliflkilendirilecek ve baz›s›
genel ve soyut birk›sm› ise somut nitelikteki baz› düzenlemeleri çevre mevzuat›nda
bulmak mümkündür. fiöyle ki:
1. Çevre ve Orman Bakanl›¤› Teflkilat ve Görevleri Hakk›ndaki Kanun (4856 say›l›
ve 08.05.2003 tarihli) gere¤ince "çevre konusunda faaliyette bulunan gönüllü
kurulufllar› yönlendirmek, desteklemek" (madde 2/i) ve "gönüllü kurulufllarla
iflbirli¤i yapmak" (madde 16/e) bu Bakanl›¤›n görevleri aras›nda say›lm›flt›r.
2. Çevre fiuras› Yönetmeli¤ine göre "gönüllü kurulufllar›n" bu fluraya ça¤›r›lmas› da
yine Çevre Bakanl›¤›n›n görevidir.
3. Kat› At›klar›n Kontrolü Yönetmeli¤i gere¤ince kurulan Geri Kazan›m
Komisyonuna gönüllü kurulufllardan da bir kiflinin dahil edilmesi söz konusu olup
bu kifli Çevre Bakanl›¤›nca belirlenecektir.
4. Yeni Çevresel Etki De¤erlendirmesi Yönetmeli¤ine göre, bu süreçte
oluflturulan, komisyonlara "sivil toplum örgütlerinin temsilcileri de üye olarak
ça¤›r›labilir". Görülece¤i gibi burada kullan›lan ve alt›n› çizmifl oldu¤umuz
sözcük bu ça¤›r›lma keyfiyetini Çevre Bakanl›¤›n›n takdirine b›rakmaktad›r. ‹flte
pratikte sivil toplum örgütleri bu hükmün Çevre Bakanl›¤›nca, onun yukar›da
de¤inilen görevleri de hat›rlat›larak, mutlaka yerine getirilmesi için çaba
gösterebilirler.
5. Sulak Alanlar›n Korunmas› Yönetmeli¤ine göre, Sulak Alan Komisyonuna,
sulak alanlar›n korunma›nda faaliyet gösteren, sivil toplum kurulufllar›ndan iki
temsilci al›n›r.
6. Nesli tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararas› Ticaretine
‹liflkin Sözleflmenin Uygulanmas›na Dair Yönetmelik (k›saca CITES ile ilgili
yönetmelik) gere¤ince, Yönetmelik kapsam›ndaki uygulamalar›n izlenmesi ve
de¤erlendirilmesi amac›yla Çevre Bakanl›¤›n›n koordinasyonunda yap›lacak
toplant›ya yine Yönetmelikte gösterilen baz› idari birimlerin yan›s›ra "gönüllü
kurulufllar›n temsilcileri"de kat›l›r.
32
Sivil toplum kurulufllar› ve bireyler Belediye
Kanununun 13üncü madde hükmünü de (alt›n›
çizdi¤imiz ifadeleri esas alarak) belediyelere
karfl› ve belediye yönetimine kat›l›m
istemlerinin dayana¤› olarak öne sürebilirler.
Çünkü bu maddede "Her Türk nüfus
kütü¤üne yerli olarak yaz›ld›¤› yerin
hemflerisidir. Hemflerilerin belediye ifllerinde
reye, intihaba, belediye idaresine ifltirake ve
belde idaresinin devaml› yard›mlar›ndan istifadeye haklar› vard›r" denilmektedir.
Ayr›ca, kat›l›m ilkesinin en genifl anlam›na dahil olan ve afla¤›da "di¤er mücadele
yollar›" bafll›¤› alt›nda aç›klanan, baflka baz› yollar da Anayasam›z›n düzenledi¤i haklar
çerçevesinde kullan›labilir.
B. Çevreyi Korumadaki Haklar›m›z
Çevre sorunlar›n› çözme giriflimleriyle birlikte bireylerin baz› haklara sahip olmalar›
gerekti¤i evrensel düzeyde ortaya ç›km›flt›r. Bunun as›l dayana¤› da kat›l›m ilkesinin
pratikte gerçeklefltirilebilmesinin birtak›m haklar› zorunlu k›lmas›d›r. Bu haklar›n
bafll›calar› çevre hakk›, bilgi ve belge edinme hakk›, kat›l›m hakk› ve yarg›ya baflvuru
hakk›d›r.
Çevre Hakk›
Çevre hakk› çevre koruma mücadelesinin temel hukuki kavram›d›r. Bu hakk›n
anayasalara girmesini de esasen çevrecilerin ulusal ve uluslararas› düzeydeki
çabalar›n›n bir ürünü olarak görmek gerekir. Geliflmekte olan ülkeler de dahil olmak
üzere günümüz devletlerinin ço¤unun anayasalar›nda çevrenin korunmas› yönünde
hükümlere yer verilmifltir. Bunlar›n önemli bir k›sm›nda da bu yer verme çevre
hakk›n›n do¤rudan veya dolayl› flekilde düzenlenmesi tarz›nda olmufltur. Burada bu
hakk›n hukuki niteli¤i ve insan haklar› içindeki yeri gibi hukuk tekni¤i yönü a¤›r basan
konulara girilmeyerek böyle bir düzenlemenin önemi ve getirece¤i sonuçlar
vurgulanacakt›r. Bunun için öncelikle Anayasam›z›n konuya iliflkin hükmünü aktarmak
33
gerekmektedir. Anayasan›n "Sa¤l›k Hizmetleri ve Çevrenin Korunmas›" bafll›kl› befl
f›kral›k 56›nc› maddenin ilk iki f›kras› çevre hakk›na iliflkin düzenlemeyi içerir. Buna
göre Anayasam›z diyor ki:
"Herkes sa¤l›kl› ve dengeli bir çevrede yaflama hakk›na sahiptir.
Çevreyi gelifltirmek, çevre sa¤l›¤›n› korumak ve çevre kirlili¤ini önlemek devletin ve
vatandafllar›n ödevidir".
Görülece¤i gibi bu düzenlemenin ilk f›kras›nda çevre hakk› do¤rudan do¤ruya de¤il
yaflam hakk› ile ba¤lant› kurularak belirtilmifltir. Ancak bu durum düzenlemenin önemini
azaltmamaktad›r. Çünkü yaflama hakk› temel haklar›n en bafl›nda gelen bir hak olarak
anayasadaki yerini esasen ilgili k›s›mda (ikinci bölüm, madde 17) alm›flt›r. Kald› ki bu
maddede "sa¤l›kl› ve dengeli" sözcükleri kullan›lmak suretiyle çevreye iliflkin bir nitelendirme
yap›lm›flt›r. fiu halde dolayl› da ifade edilmifl olsa 56›nc› maddede amaçlanan›n çevre hakk›
oldu¤unu ve böylelikle tüm çevresel varl›klar›n korunmas›n›n anayasal çat›s›n›n
oluflturuldu¤unu söyleyebiliriz. ‹kinci F›kradakai ödev boyutu da bu yarg›y› pekifltirmektedir.
Genel ve soyut bir çerçeve oluflturan bu çat›n›n somut hale getirilmesi, yani pratikte
kullan›lmas›, afla¤›da aç›klanan, di¤er haklar yoluyla gerçekleflecektir. ‹flte bütün bu haklar›
çeflitli çevre sorunlar› çerçevesinde kullanan bireyler çevre hakk›n›n anayasadaki soyut ve
kuramsal fleklinin yaflama geçirilmesini sa¤lam›fl olmaktad›rlar.
Daha somut olarak söylenirse;
34
-
çevre konusunda ister kamu yönetimi birimleri ister özel sektör taraf›ndan yap›lmak
istenen herhangi bir faaliyet veya haz›rlanmak istenen herhangi bir yasa ya da
yönetmelik veya plan ve program
hakk›nda ilgililerden bilgi ve belge isteyen,
-
yukar›da de¤inilen metinlerin haz›rlanmas›
ve faaliyetler hakk›ndaki kararlar›n verilmesi
sürecinde yeralan ve
-
yukar›da belirtilen ilgili süreçler çevreyi
koruma do¤rultusunda ortaya koydu¤u
görüfller
dikkate
al›nmadan
tamamland›¤› gerekçesiyle yarg›ya baflvuran her
kifli ya da topluluk çevre hakk›n›n uygulamaya
geçirilmesinde rol oynam›fl demektir.
Bu arada bu tür düzenlemelerin, bizimki de
dahil, anayasalarda yeralmas›n›n önemini de
kavramak gerekiyor. Herfleyden önce böylelikle
çevresel varl›klara iliflkin menfaatin de anayasada
yaralan di¤er menfaat alanlar›yla efldüzeyde
olmas› sa¤lanm›flt›r. Bunun anlam›, söz konusu
de¤iflik menfaatler aras›nda çat›flmalar ç›kt›¤›nda bu çat›flmalara konu oluflturan alanlar›n
eflit flekilde muamele görece¤idir. Öte yandan kanun koyucunun çevresel varl›klar›n
korunmas› do¤rultusunda yasal düzenlemeler yapma ve bunlar› anayasada belirtilen esasa
ayk›r› olmayacak flekilde haz›rlama ödevi oldu¤u a盤a ç›km›flt›r. Bu ödev, bizzat çevre
hakk›na iliflkin düzenlemenin özünden ç›kmas›n›n yan›s›ra, 56›nc› maddenin ikinci
f›kras›ndaki düzenleme ile de aç›kça pekiflmektedir. Çünkü bu f›krada çevrenin
korunmas›n›n devletin ve vatandafllar›n ödevi oldu¤u belirtilmifltir.
‹kinci f›kran›n ortaya koydu¤u ilk gerçek hem devletin hem vatandafllar›n çevreyi
kirletmemesi gerekti¤idir. ‹kinci ve daha önemli gerçek ise yine hem devletin hem
vatandafllar›n çevreyi kirletenlere karfl› gerekenleri yapmas›d›r. ‹flte bu gerekenler
noktas›nda devletin ve vatandafl›n ödevi aras›nda farkl›laflma olmaktad›r. Çünkü devlet
hem kirletenlere karfl› denetim ve yapt›r›m görevini yerine getirecek hem vatandafl›n bu
ödevini yapabilmesi için de ona gereken olanaklar› sa¤layacakt›r.
Bilgi ve Belge Edinme Hakk›: Kamu yönetimi (idareciler)
aç›k-fleffaf- olmak zorundad›r.
Yeni bir hak m›?
Bilgi ve belge edinme ya da bilgi ve belgelere eriflme (veya ulaflma) hakk›, esas›nda,
demokratik hukuk devleti anlay›fl›n›n do¤al bir sonucudur. Çünkü böyle bir yap›da
yönetimler aç›k (saydam, fleffaf) olmak durumundad›rlar. Bunun en somut göstergesi ise
bireylerin yönetim faaliyetleri hakk›ndaki bilgileri ve belgeleri elde edebilmeleridir. ‹flte bu
35
do¤al durum kimi devletlerde bilgi ve belge edinmenin anayasal düzeyde veya yasalarla
aç›kça bir hak olarak tan›nmas› ile hukuki aç›dan da pekifltirilmifltir.
Bu flekilde baz› ülkelerde herhangi bir alan s›n›rlamas› söz konusu olmaks›z›n genel bir
düzenleme alan› bulan bu hak konuya iliflkin düzenlemesi olmayan di¤er ülkelerin
gündemine de çevre sorunlar›na çözüm bulma çabalar› çerçevesinde ve bu alana özgü
olarak tafl›nm›flt›r. Bunun nedeni çok aç›kt›r. Çevre sorunlar›n›n özellikleri çözüm için
herkesin devreye girmesini gerekli k›lm›fl, bu gereksinim de beraberinde kat›l›m ilkesini
getirmifltir. Bireylerin kat›l›m ilkesi çerçevesinde yapmalar› beklenen görevi yerine
getirebilmeleri ise herfleyden önce ilgili konudan haberdar edilmeleri ile sa¤lanabilmifltir.
Böylece sonuç, hukuk devleti kavram›n›n gere¤ine uygun olarak, bu haberdar edilmenin
bir hak olarak düzenlenmesi olmufltur. Yukar›da de¤inilen Aarhus Sözleflmesi bu hakk›
aç›kça düzenlemifltir.
Bu hak sahibine ne sa¤l›yor?
Hak olarak düzenlemenin en önemli boyutu hakk›n muhataplar›n›n hak sahibinin
istemini yerine getirme yükümlülü¤ünde olmalar›d›r. Hakk›n muhataplar› genelde "kamu
otoriteleri" hakk›n sahipleri ise bireyler ve örgütlerdir. fiu halde hak sahipleri, yani bizler
ister tek bafl›m›za ister örgüt ad›na bilgi ve belge isteminde bulundu¤umuzda ilgili kamu
otoriteleri bu istemleri karfl›lamak durumundad›r.
Bilgi ve belge edinme hakk›n›n birbirine ba¤l› iki önemli boyutu oldu¤unu bilmek
gereklidir. Birincisi ilgili otoritelerin hak sahipleri taraf›ndan gelen istemleri karfl›lamak
zorunda olmalar›; ikincisi ise yine ayn› otoritelerin herhangi bir istem olmaks›z›n da
yönetim faaliyetleri hakk›nda belli usuller
çerçevesinde halka aç›klamalarda bulunmalar›d›r.
Hakk›n kapsam›nda neler var?
36
Di¤er önemli bir nokta, hakk›n ad›ndan da
anlafl›laca¤› gibi, yaln›z bilgileri de¤il belgeleri de
elde edebilmemizdir. Bunun önemi aç›kt›r.
Sadece bilgi edinme durumunda bu bilgilerin ilgili
idari birimler taraf›ndan kendi istedikleri ölçüde
verilmesi ve hatta sapt›r›lmas› söz konusu olabilir.
Oysa belgelere eriflilmesi halinde bu tür kötüye
kullanmalar önlenebilir. Kald› ki daha sa¤l›kl›
bilgiler ancak eriflilen belgelerin bizzat
de¤erlendirilmesiyle elde edilebilir. Bu suretle
sorunun varl›¤› ve boyutlar› daha iyi belirlenebilir;
ilgili idari birimin eylem ve iflleminin yasal olup
olmad›¤› saptanabilir ve sorunu önlemek için
giriflilecek mücadele yollar›nda kullan›lmak üzere
gerekli kan›tlar toplanabilir.
Hangi Bilgi ve Belgeler?
Kuflkusuz bilgi ve belge edinme hakk› mutlak bir nitelik tafl›mad›¤› için ilgili ulusal ve
uluslararas› düzenlemelerde baz› konular hakk›n istisnas› olarak kabul edilmifltir. Bunun
anlam› söz konusu konularda hak sahipleri taraf›ndan istemde bulunulamamas›,
bulunulmas› halinde ise ilgili kamu otoritesinin bunun gere¤ini yerinde getirmek
zorunda olmamas›d›r.
Hemen hemen tüm düzenlemeler bak›m›ndan ortak say›labilecek olan istisnalar,
uluslararas› iliflkiler, devletin güvenli¤i, ulusal güvenlik ve savunma, ekonomik ve mali
s›rlar veya menfaatler, adli suçlar›n soruflturulmas› ve suçlular›n yarg›lanmas› ve özel
yaflam›n korunmas› gibi konulara dayand›r›lm›flt›r. Bu gibi temel konulara yönelik
olmayan di¤er bir istisna ise henüz tamamlanmam›fl ya da bafllang›ç
de¤erlendirmelerini içeren belgeler ve iç yaz›flmalar ile ara kararlard›r. Çevre
konusuyla ilgili baflka bir istisna bu kez do¤rudan çevreyi korumak amac›yla
getirilmifltir. Buna göre baz› çevresel bilgilerin herkes taraf›ndan bilinmesi o alana iliflkin
koruma projelerini tehlikeye düflürebilecekse, di¤er bir deyiflle ilgili çevresel varl›klara
zarar verebilecekse, bunlar›n kamuya aç›klanmamas› söz konusudur.
Üzerinde durulmas› gereken nokta hukuki düzenlemelerde bu istisnalara olmas›
gerekenden fazla say›da yer verilmemesi ve ayn› zamanda bunlar›n uygulamada ilgili
otoriteler taraf›ndan keyfi olarak genifl flekilde yorumlanmaya neden olacak bir
anlat›mla belirtilmemifl olmalar›d›r. Aksi halde hakk›n varl›¤›n›n bir anlam›
kalmayacakt›r. Çünkü bütün anayasal haklarda oldu¤u gibi temel kural hakk›n varl›¤›
37
olup istisnalar›n bu varl›¤› tehlikeye koyacak ölçüde ve flekilde düzenlenmemifl olmas›
gereklidir. Haklar›n uygulanmas› bak›m›ndan da bu ana kural›n gözönünde tutulmas›
gereklidir. Bu yüzden uygulamadaki kötüye kullanmalar› önlemek için bilgi istemleri
reddedilen çevrecilerin, bu reddin haks›z oldu¤u yolunda kan›tlar› varsa, idari yarg› da
dahil olmak üzere ilgili baflvuru yollar›n› kullanmaktan kaç›nmamalar› gerekir. Böyle bir
tavr›n çevreciler aras›nda yerleflmesi ve harekete geçirilen yarg›lama süreci sonucunda
da hakl› ç›k›lan dava say›s›n›n artmas› kamu otoritelerinin bilgi ve belge edinme hakk›n›
kötüye kullanmalar›n› engelleyici bir rol oynayacakt›r.
Ülkemizde Kamu Yönetimi fleffaf m›? Bilgi ve belge edinme
hakk›m›z var m›?
Ülkemizde bilgi ve belge edinme hakk› anayasam›zda bulunmamaktad›r. Üstelik
kamu yönetimimizde yerleflmifl olan ve kökleri geçmifle dayanan "kapal›l›k" gelene¤i de
bu bak›mdan engel oluflturan ikinci ve çok daha önemli bir olumsuzluktur. Ancak bu
olumsuzluklara karfl› iki olumlu durumun da varoldu¤unun bilinmesi gerekiyor.
(1)Dilekçe hakk›m›z: Birinci olumlu nokta anayasam›z›n "dilekçe hakk›" bafll›kl›
74üncü maddesinin bu çerçevede kullan›lmas› için bir engel olmad›¤›d›r. Çünkü 3
Ekim 2001'de de¤ifltirilen (alt› çizili ifadeler) bu maddede aynen
" Vatandafllar ve karfl›l›kl›l›k esas› gözetilmek kayd›yla Türkiye'de ikamet eden
yabanc›lar kendileri ile veya kamu ile ilgili dilek ve flikayetleri hakk›nda yetkili
makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne yaz› ile baflvurma hakk›na sahiptir.
Kendileriyle ilgili baflvurular›n sonucu gecikmeksizin dilekçe sahiplerine yaz›l›
olarak bildirilir"
denilmektedir.
38
Görülece¤i gibi burada "kamu ile ilgili
dilek ve flikayetler" ifadesine de yer
verilmifltir. Bu ifade 74üncü maddeye
dayanarak ç›kar›lan ilgili kanunda da tekrar
edilmifltir. fiu halde bu noktaya dayanarak
bireyler kamu yönetiminin de¤iflik alanlar›na
iliflkin gereksinim duyduklar› bilgileri ilgili yerel
ya da merkezi yönetim birimlerinden isteyebilirler. Bu bireylere çevre konusunda
mücadele veren kifliler de dahildir.
Kimlerden bilgi istenebilir? (Bu maddedeki yetkili makamlar ifadesi
kimleri gösteriyor?)
‹dareci ya da yönetici konumundaki herkes bu kavrama dahildir. Örneklefltirirsek
yerel düzeylerde muhtarl›klar, belediye
çal›flanlar›, kaymakaml›klar, vallilikler,
bakanl›klar›n yerel düzeydeki temsilcilikleri,
merkezi düzeyde baflbakanl›k, bakanl›klar ve
bunlara ba¤l› kurulufllardan bilgi istenebilir.
K›saca kamu alan›nda ve kamu ad›na yetki
kullan›p görev yapan herkes "yetkili makamlar"
kavram›na dahildir.
Dilekçe hakk›n›n kullan›lmas›ndaki püf
noktalar› (Anayasa ve 4778 say›l› ve 11 Ocak
2003 tarihli Çeflitli Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na ‹liflkin Kanun ile de¤ifltirilen
3071 say›l› Dilekçe Hakk›n›n Kullan›lmas›na Dair Kanun çerçevesinde)
--- Yetkili makamlar dilekçelere en geç otuz gün içinde yan›t vermek zorundad›rlar.
Bu yan›t verme kanun gere¤ince vatandafllar›n hem kendileri hem kamu ile ilgili
istemleri için geçerlidir. (Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne gönderilen dilekçelerin
incelenip karara ba¤lanmas› süresi altm›fl gündür). Yan›t al›namamas› durumunda
ayn› birime tekrar dilekçe verilerek Anayasa ve ilgili kanunun hükümleri hat›rlat›l›p
hukuki yollara da baflvurulaca¤› vurgulanabilir. Yine de yan›t al›namamas› halinde,
Devlet Memurlar› Kanununa göre disiplin hükümlerinin uygulanmas›n› isteme ve
,duruma göre, görevi ihmal iddias› ile savc›l›¤a flikayet dahil, bas›n yoluyla olay›
halka duyurma, merkezi idarede daha üst konumda olan ve ba¤l› bulunan yetkili
birime flikayet gibi yollara baflvurulabilir.
--- Yetkili makamlar dilekçelere yan›tlar›n› gerekçeli flekilde vermek
durumundad›rlar.
--- Dilekçe vermek için mutlaka as›l yetkili makam›n kim oldu¤unu bilmek zorunlu
39
de¤ildir. ‹dareciler kendileri o konuda yetkisiz makam olsalar bile kendilerine
verilen dilekçeleri almak ve as›l yetkili birime göndermek zorundad›rlar.
Ancak, vakit kayb›n› önlemek amac›yla, as›l yetkili birimin önceden ö¤renilerek
dilekçelerin do¤rudan bu birime verilmesinde yarar vard›r. Yine de
ö¤renilememiflse dilekçeler valilik ve kaymakaml›klara verilebilir. Çünkü bunlar
tüm bakanl›klar›n il ve ilçe düzeyindeki temsilcisileridir. Ayr›ca ayn› dilekçenin
yetkili oldu¤u düflünülen birden fazla idari birimin hepsine ayr› ayr›
verilmesinde de yarar vard›r.
--- Dilekçelerde istenilen fleyin (talep) ve dilekçe sahibinin ad›-soyad› ve imzas› ile
adresinin aç›k flekilde bulunmas› gerekir. Aksi durum dilekçenin dikkate
al›nmamas› sonucunu do¤urur.
--- Dilekçelerin verildi¤ine iliflkin kan›tlar (evrak kay›t numaras›, posta al›nd›s›, faks
belgesi gibi) saklanmal›d›r. Çünkü bunlar daha sonraki idari ya da yarg›sal
baflvurularda kullan›labilir.
‹dareden bilgi istenmesine iliflkin dilekçe konular› hakk›nda, fikir vermek amac›yla,
flu örneklere iflaret edebiliriz:
-
‹fl makinas› gibi araçlarla çal›flma yap›ld›¤›n› gördü¤ümüz bir alanda ne
yap›lmas›n›n planland›¤›n› sormak.
-
Yeni kuruldu¤unu gördü¤ümüz ya da eskiden beri varolmas›na karfl›n herhangi
bir nedenle dikkatimizi çeken (örne¤in çevreyi kirletti¤i konusunda kuflku
duyulan) bir tesisin faaliyette bulunmak için idareden gerekli izni (örne¤in
emisyon veya deflarj izni veya çevresel
etki de¤erlendirmesi sürecine iliflkin
kararlar) al›p almad›¤›n› sormak.
-
Yap›lmak üzere oldu¤unu gördü¤ümüz
bir otopark›n imar plan›nda yeral›p
almad›¤›n› sormak.
- Yaflad›¤›m›z yöredeki hava kirlili¤i
durumunun veya gürültü seviyesinin ne
40
oldu¤unu, bu aç›lardan ne gibi çal›flmalar
yap›ld›¤›n› sormak.
(2)Çevre konusundaki baz› bilgi ve
belgeleri do¤rudan (dilekçe hakk›
konusundaki hükme ba¤l› olmaks›z›n)
edinme olana¤›m›z: Yukar›da de¤indi¤imiz ve
yaln›zca çevre konusuna özgü olan ikinci
olumlu nokta ise, çevre koruman›n önemi
nedeniyle ülkemizde de kirlilik ile ilgili iki
yönetmelikte bilgi edinme hakk›n›n kullan›lmas›na iliflkin aç›k hükümlere yer
verilmesidir. Dolay›s›yla afla¤›daki bu düzenlemeler halen ülkemizin hukukunda "istisnai
önemli örnekler" olma özelli¤ini korumaktad›rlar.
Çevresel Etki De¤erlendirmesi (ÇED) Yönetmeli¤i: Bu yönetmelik 1993 ve
1997deki birinci ve ikinci örneklerinden sonra en son 6 haziran 2001 tarihinde
yenilenmifltir. Bunun 10, 12 ve 17inci maddeleri çerçevesinde iki ayr› flekilde bilgi
edinmemiz mümkündür. Ancak bu maddelerin getirdi¤i bu olana¤› anlayabilmek için
öncelikle ÇED sürecinin özünün ve öneminin bilinmesi gerekiyor.
ÇED bizim için neden önemli? ÇED çevrenin korunmas›ndaki en etkili "önleyici"
araçlardan birisidir. Burada çevre üzerinde olumsuz etkisi olabilecek ve yönetmelikte
gösterilmifl olan faaliyetlerin (nükleer santral, çimento fabrikas› gibi) bu etkilerinin
faaliyetin gerçeklefltirilmesine izin verilmeden önce araflt›r›l›p de¤erlendirilmesi
sözkonusudur. K›sacas› idari birim ilgili yat›r›m› yapmak isteyen kiflinin istedi¤i izni
verebilmek için önce ÇED yapacakt›r. Buradaki de¤erlendirme sürecinden amaç
yap›lmak istenen faaliyetin (yat›r›m›n) olumsuz etkilerinin "önlenmesi ya da çevreye
zarar vermeyecek ölçüde enaza indirilmesi" için al›nmas› gerekli önlemlerin
belirlenmesidir. Etkiler önlendi¤i veya mümkün oldu¤unca aza indirildi¤i ölçüde ilgili
faaliyetin yap›lmas›na izin verilmesi esast›r. Bu sürecin odak noktas›n› ise bütün bu
de¤erlendirmeleri içerecek bir "ÇED raporunun" haz›rlanmas› oluflturur. Daha sonra
ise bu rapor esas al›narak projenin akibeti (yap›l›p yap›lmayaca¤›) hakk›ndaki karar
verilir.
41
1. Madde 12: Bilgi edinme hakk›n›n asl›na en uygun düzenleme bu maddede bulunur.
Haz›rlanan ÇED Raporu bu madde gere¤ince Çevre Bakanl›¤› ve ‹l Çevre Müdürlü¤ünde
halk›n incelemesine aç›k tutulur. Buradaki ‹l Çevre Müdürlü¤ü ÇED Raporunun iliflkin
oldu¤u projenin gerçeklefltirilece¤i ildeki müdürlüktür. ‹lkönce ad› geçen raporun
haz›rlanmas›n› takiben durum bu ilin valili¤i taraf›ndan halka duyurulur. Duyurudan
itibaren 30 gün içerisinde isteyenler raporu inceleyebilirler. Burada isteyenler ifadesi
kullan›ld›¤› için herkes (her gerçek ya da tüzel kifli) söz konusu raporu bu süre içinde
inceleyip gerekli bilgileri elde edebilir.
2. Madde 10 ve 17: Bu maddelerde kullan›lan ifade yaln›zca "halk›n
bilgilendirilmesi"dir. Bu yüzden ifadenin sözüne s›k›s›k›ya ba¤l› kal›nd›¤›nda ilgililerin halka
bilgi verece¤i ve halk›n da bununla yetinece¤i gibi bir anlam ç›kmaktad›r. Ancak ÇED
sürecinin önemi ve halk›n bilgilendirilmesinin as›l amac›n›n onun görüfl ve önerilerini
almak (afla¤›da kat›l›m olanaklar› k›sm›na bak›n›z) oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda bu flekildeki
dar bir yorumun kabul edilemeyece¤i aç›kt›r. Bunun anlam› ad› geçen maddeler
çerçevesinde halk›n bilgilendirilmesi s›ras›nda halk›n yetkililerden onlar›n söylediklerinin
d›fl›nda da bilgi isteyebilece¤idir.
ÇED Yönetmeli¤i kapsam›nda bilgi ve belge edinme hakk›n›n ikinci boyutu oldu¤unu
söyledi¤imiz idarecilerin do¤rudan halk› bilgilendirmesi anlam›nda da hükümler vard›r.
Bunlardan ikisi gerek ÇED gerek ÇED ön araflt›rma süreci sonucunda al›nan kararlar›n
yöre halk›na duyurulaca¤›na iliflkindir; bir di¤eri ise proje sahibinin ÇED sürecine iliflkin
ilgili izin karar›n› ald›ktan sonra ilgili di¤er mevzuat uyar›nca alm›fl oldu¤u ruhsat ve izinler
ile yat›r›m›n bafllang›ç, iflletme ve iflletme sonras› dönemlerine iliflkin raporlar› Çevre
Bakanl›¤›na iletme yükümlülü¤üyle ilintilidir. ‹flte yat›r›mc›n›n bu bilgileri iletmesini takiben
halk bunlar hakk›nda valilik taraf›ndan bilgilendirilecektir. Bilgilendirmenin nas›l
yap›laca¤› konusunda Yönetmelikte bir aç›kl›k
yoktur. Bu yüzden, kötüye kullanmalar›
önlemek için, yerel sorunlar› takibedenlerin
bu hükmün bilincinde olarak durumu
takibetmeleri gereklidir
42
Hava
Kalitesinin
Korunmas›
Yönetmeli¤i (HKKY): Bilgi ve belge
edinme hakk› yönünden ikinci düzenleme bu
yönetmelikte bulunmaktad›r. Buna göre hava
kalitesini etkileyecek nitelikteki tesislerin (ki
bunlar Yönetmelikte belirtilmifltir)
yap›labilmesi için önce yine Yönetmelikte
belirtilen iznin al›nmas› gereklidir. ‹flte yat›r›m
sahibi bu izin için gerekli belgelerle birlikte
baflvurdu¤unda yetkili birim bu durumu halka
duyuracakt›r. Duyuru tesisin kurulaca¤›
bölgede da¤›t›m› yap›lan yüksek tirajl› yurt çap›nda yay›n yapan en az iki gazetede ilan
verilerek yap›l›r. Baflvuru belgeleri ilandan itibaren iki ay süreyle Valilikte incelemeye
aç›k tutulur. ‹flte bu süre içinde isteyen herkes (bu arada çevreci birey ve örgütler) söz
konusu belgeleri inceleyerek yap›lmak istenen tesis hakk›nda gerekli bilgileri edinebilir.
Yukar›daki yönetmeliklerdeki düzenlemelerin hepsindeki "olumsuz" durum bu
maddelerin incelenen belgelerin kopyalar›n›n al›nmas›na iliflkin herhangi bir hükmü
içermemeleridir. Oysa, hem incelenen belgelerin kapsaml› oluflu hem konunun teknik
boyutu dikkate al›nd›¤›nda, incelemenin ifllevsel olabilmesi ancak ilgili belgelerin ciddi
flekilde de¤erlendirilmeleri ile mümkündür. Böyle bir de¤erlendirme yo¤un çal›flmay› ve
zaman› gerektirdi¤inden belgelerin kopyalar›n›n al›nmas› kaç›n›lmazd›r. Ancak bu
eksiklik bireylerin ilgililerden kopya alma yolunda istekte bulunmalar›na engel olarak
görülmemeli ve yetkililer isteyenlere bu belgelerin kopyalar›n› makul bir fotokopi masraf›
karfl›l›¤›nda vermelidir. Çünkü belgelerin kopyalar›n›n al›nmas› esas›nda belgeleri
incelemeye aç›k tutma iflleminin do¤al bir sonucudur ve kat›l›m uluslararas› düzeyde
tart›flmas›z kabul edilirken onun devletler taraf›ndan, sadece flekilsel olarak
düzenlenmemesi, özendirilmesi gereklili¤i vurgulanm›flt›r.
Ülkemizdeki bilgi ve belge edinme hakk› bak›m›ndan yöneticiler karfl›s›nda
dayan›labilecek uluslararas› metinler ve sözleflmeler oldu¤unu da vurgulamak gerekir.
Bunlar yukar›da kat›l›m ilkesi konusunda ülkemizin imzalad›¤›n› belirtti¤imiz
sözleflmelerdir. Bilgi ve belge edinme hakk› kat›l›m›n bir ön koflulu oldu¤u için bu
konuyu düzenleyen metinler ister istemez bu hakk› da düzenlemek zorunda
kalm›fllard›r.
43
(3) Bilgi Edinme Hakk› Kanunu: Dikkat! Dikkat! Önemli! En son geliflme: Elinizdeki
bu rehberin bask› ifllemlerinin tamamland›¤› s›rada ülkemizde de “Bilgi Edinme Hakk›
Kanunu” kabul edildi. 4982 say›l› bu kanun 33 maddeden ibaret olup 24 Ekim 2003 tarihli
Resmi Gazetede yay›nlanm›flt›r. Öncelikle vurgulanacak husus bu kanunun yukar›da
aç›klad›¤›m›z Dilekçe Hakk›n›n Kullan›lmas›na Dair Kanun hükümlerini sakl› tuttu¤udur.
Bunun ötesinde konuya iliflkin bafll›ca esaslar flu flekildedir.
Hakk›n sahibi: “Herkes bilgi edinme hakk›na sahiptir”. Buradaki herkes kavram›na
gerçek kifliler kadar tüzel kifliler ve yabanc›lar da dahildir. Ancak yabanc›lar›n bu haktan
yararlanmas› iki koflula ba¤lanm›flt›r. Birincisi karfl›l›kl›l›k esas›, ikincisi ise istenecek bilginin
kendileri (gerçek kifliler için) veya faaliyet alanlar›yla (tüzel kifliler için) ilgili olmas›d›r.
Hakk›n yükümlüsü: Kamu kurum ve kurulufllar› ile kamu kurumu niteli¤indeki meslek
kurulufllar› kendilerinden istenen bilgi veya belgeleri vermekle yükümlüdürler.
Hakk›n konusu: Sadece bilgiler de¤il belgeler de hakk›n konusuna dahildir. Bilgi sözcü¤ü
kamu kurum ve kurulufllar›n›n sahip olduklar› kay›tlarda yeralan Kanun kapsam›ndaki her
türlü veriyi, belge ise yine ayn› nitelikteki yaz›l› belge (evrak, kitap vs) yan›s›ra foto¤raf, film,
kaset gibi di¤er bilgi tafl›y›c›lar›n› kapsamaktad›r. Bunlar›n onayl› örnekleri baflvuru sahibine
“eriflimin gerektirdi¤i maliyet tutar› kadar bir ücret” karfl›l›¤›nda verilir. Onayl› kopya ç›karma as›l
belgeye zarar verecek ise baflvuru sahibinin bilgi veya belgeyi okuyarak, görerek, dinleyerek
veya izleyerek not almas› sa¤lan›r.
Hakk›n istisnas›: Devlet s›rr›na, ülkenin ekonomik ç›karlar›na, istihbarata, idari ve adli
soruflturmaya, özel hayat›n ve haberleflmenin gizlili¤ine iliflkin olan bilgi ve belgeler hakk›n
kapsam› d›fl›ndad›r. Bu gibi hususlar di¤er bilgi
ve belgeler içinde yeral›yorsa bunlar ay›klanarak
di¤er k›s›mlar baflvuru sahibine verilir.
44
Hakk›n Kullan›lmas›: Hak sahibi bilgi ve
belgeleri yaz›l› baflvuru ya da kendisinden
istenen bilgilerin (ad, soyad, adres, imza,
eriflilmek istenen bilgi ve belgeler) yasal olarak
belirlenebilir olmas› kayd›yla elektronik ortamda
veya di¤er iletiflim yollar›yla da isteyebilir.
Baflvuru bilgi veya belgenin bulundu¤u
kurulufla yap›l›r. Bu kurulufl istenen bilgi veya
belgeye sahip de¤ilse dilekçeyi sahip olan
kurulufla gönderir ve durumu yaz›l› olarak
baflvuru sahibine bildirir. Yan›t verme süresi 15
iflgünüdür. Bu süre baz› durumlarda
(baflvurunun içeri¤inin birden fazla kuruluflu
ilgilendirmesi, baflka kurumlar›n görüflünün
al›nmas›n›n gerekmesi) 30 güne ç›kar›labilir.
Ancak bu takdirde de durumun 15 iflgününün
bitiminden önce baflvuru sahibine bildirilmesi gerekir.
Baflvurunun reddi halinde durum karar›n gerekçesi ve karara karfl› baflvuru yollar›yla
birlikte baflvuru sahibine bildirilir.
Baflvuru sahibi red karar›na karfl› do¤rudan do¤ruya idari yarg› yoluna gitmeden önce
bilgi Edinme De¤erlendirme Kuruluna, karar›n tebli¤inden itibaren, 15 gün içinde itirazda
bulunabilir. Bu itiraz idari yarg›ya baflvuru süresini durdurur. Kurul 30 gün içerisinde karar
vermek zorundad›r.
Kat›l›m Hakk›
Çeflitli düzenlemelerde tan›nan kat›l›m olanaklar›ndan kimlerin yararlanaca¤› sorusunun
"istenen ve umulan" yan›t› "herkes" dir. Ancak bu konuda ülkeden ülkeye ve kat›l›nacak
konulara göre de¤iflen s›n›rlamalara gidildi¤i görülebilmektedir. Düzenlemeler çerçevesinde
dikkat çeken nokta ilgili sorundan do¤rudan etkileneceklere, yani yöre halk›na, kat›l›m
olana¤› tan›nmas›na önem verilmesidir. Geliflmifl demokratik ülkeler yönünden ön plana
ç›kan önemli gerçek, mevzuat düzeyinde s›n›rlamalar olsa bile, pratikte idarecilerin halka
dan›flma e¤iliminde olmalar›, halk› karfl›lar›na alacak giriflimlerden kaç›nmalar›d›r.
Ülkemizde ne yaz›k ki, yöneticiler ve toplum olarak, böyle önemli bir özellikten
yoksunuz. Bu durumda flimdilik kat›lma hakk›m›z çevre konusundaki iki önemli
yönetmelikte getirilen olanaklar ile s›n›rl›d›r. Bu yönetmelikler bize bilgi ve belge
edinme hakk› veren ve yukar›da belirtti¤imiz metinlerdir. Esasen bu yönetmeliklerde
45
bilgi edinme hakk› konusunda hükümlerin bulunmas›n›n temel nedeni de bunlar›n
kat›l›m konusunda getirdikleri hükümlerdir. Çünkü bu hak kat›l›m olanaklar›n›n
kullan›labilmesi için bir önkofluldur: Bilgi ve belgeleri edinece¤iz ki görüfl ve
önerilerimizi oluflturup bildirebilelim. Bu iki temel örnek d›fl›ndaki üçüncü bir kat›l›m
olana¤› ise ‹mar Kanununda bulunmaktad›r. Her üç düzenleme aç›s›ndan önemli ve
olumlu olan ortak bir nokta getirilen kat›l›m olanaklar›n› kullanacaklar bak›m›ndan bir
s›n›rlama kabul edilmemifl olufludur. Yani bu olanaklar› yaln›zca yöre halk› veya ilgisi
olanlar de¤il herkes kullanabilecektir. fiimdi bunlar› s›ras›yla belirtelim.
ÇED Yönetmeli¤indeki Kat›l›m Olana¤›
Bu yönetmelik bireylere iki çeflit kat›l›m olana¤› tan›m›flt›r. Bu kat›l›m olanaklar›
herhangi bir s›n›rlama olmad›¤›ndan herkes taraf›ndan kullan›labilir. Yani yaln›zca
faaliyetin yap›lmak istedi¤i bölgede oturan bireyler veya faaliyet gösteren örgütler
de¤il yöre d›fl›ndaki çevreci birey ve örgütler de bu olanaklar› kullanabilirler.
Birinci kat›l›m olana¤›: Yaz›l› Görüfl Bildirme
ÇED raporlar›n› inceleyenlerin (yukar›da bilgi ve belge edinme hakk›nda yaz›lan durum)
bunlara esas teflkil eden proje -yat›r›m- hakk›ndaki görüfllerini yaz›l› olarak bildirebilecekleri
kabul edilmifltir. Bildirilecek yetkili birimler Çevre Bakanl›¤› veya ilgili valiliktir. Ancak valilik bu
süreçte arac› konumunda olup kendisine bildirilen bu görüflleri Bakanl›¤a iletecektir. fiu
halde çevreciler yap›lmak istenen projenin çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin
giderilemeyece¤ine inan›yor ve bu nedenle onun gerçeklefltirilmesini istemiyorlarsa bu
isteklerini belirtilen bu yetkili makamlara yaz›l› görüfl olarak sunacaklard›r. Bu kat›l›m
olana¤›n›n ifllevsel olmas› için bunu kullananlar›n unutmamalar› gereken önemli nokta, yaz›l›
görüfllerin sadece bir itiraz -salt karfl› ç›k›fl- belgesi
olarak sunulmamas›, projenin neden istenmedi¤inin
gerekçelere dayanarak belirtilmesidir. Kuflkusuz bu
gerekçelerin de sa¤lam ve do¤ru verilere
dayand›r›lmas› etkili olmak aç›s›ndan önemlidir. Öte
yandan çevrecilerin yaz›l› görüflü mutlaka projenin
istenmemesi fleklinde olmayabilir; onun etkilerini
önleyecek yollar bulunmuflssa bunlar belirtilerek
46
bunlar›n kabul edilmesi halinde projeye
karfl› ç›k›lmayaca¤› fleklinde de olabilir.
‹kinci kat›l›m olana¤›: Toplant›
Burada esas olan do¤rudan ÇED
sürecinde yap›lacak toplant›lara bireylerin
gitmeleridir. Esasen bu toplant›n›n as›l amac›
yöre halk› baflta olmak üzere isteyenlerin ilgili
faaliyet hakk›ndaki görüfl ve önerilerini
ö¤renmektir. Bu konudaki hükmün Yönetmelikte do¤rudan do¤ruya "ÇED sürecine halk›n
kat›l›m›" fleklinde adland›r›lm›fl oluflu da bunun aç›k kan›t›d›r. Nitekim befl f›kradan ibaret
olan ilgili madde (10) aynen flu flekilde bafllamaktad›r: "Komisyonun bilgilenme
toplant›s›ndan sonra, halk› yat›r›m hakk›nda bilgilendirmek, projeye iliflkin görüfl ve önerilerini
almak üzere proje sahibi taraf›ndan halk›n kat›l›m› toplant›s› düzenlenir...".
Toplant›n›n zaman›: Toplant› ÇED raporu haz›rlanmadan önce yap›lacakt›r. Proje
sahibinin Yönetmeli¤in Ek III k›sm›ndaki "proje tan›t›m genel format›"n› esas alarak haz›rlad›¤›
baflvuru dosyas›n›n Çevre Bakanl›¤›nca uygun bulunmas› halinde komisyon oluflturularak
bilgilenme toplant›s› yap›l›r. ‹flte bu toplant›dan itibaren 30 gün içerisinde halk›n kat›l›m›
toplant›s› yap›lacakt›r. Toplant›n›n bu süre içinde ne zaman yap›laca¤› da yine bilgilenme
toplant›s›nda kararlaflt›r›l›r.
Toplant›n›n yeri: Toplant› için "projeden en çok etkilenmesi beklenen yöre halk›n›n
kolayl›kla ulaflabilece¤i merkezi bir yerin seçilmesine özen gösterilir". Bu yeri valilik ve proje
sahibi birlikte belirleyerek Çevre Bakanl›¤›na bildirir.
Duyuru: Toplant›y› halka duyurma yükümlülü¤ü proje sahibine getirilmifltir. Duyurunun
ulusal düzeyde yay›mlanan bir gazetede ilan yoluyla ve toplant› tarihinden en az befl gün
önce yap›lmas› gerekir. ‹landa toplant›n›n tarihi ve yerinin yan›s›ra konusu da belirtilecektir.
Toplant›n›n yap›l›fl›: Toplant› ‹l Çevre Müdürünün baflkanl›¤›nda yap›lacakt›r. Toplant›da
yetkililerin bilgi vermesini takiben halk›n "görüfl, öneri ve kayg›lar›n›n" belirlenmesi
sa¤lanacakt›r. Toplant› baflkan› görüfllerin yaz›l› verilmesini de isteyebilir. Aç›klanan görüfller
bir tutanakla tespit edilecektir. Toplant›ya komisyon üyelerinden bir k›sm›n›n ya da toplu
olarak komisyonun kat›lmas› da gereklidir.
47
Toplant›n›n önemi (ifllevi): Toplant›da halk›n ortaya koydu¤u görüfllerin ÇED
sürecinin daha sonraki aflamalar›nda, yani ÇED raporu özel format›n›n belirlenmesi,
kapsamlaflt›rma ve raporun incelenip de¤erlendirilmesi aflamalar›nda dikkate al›nmas›
gereklidir.
Toplant› olana¤›n›n yetkili birimler taraf›ndan kötüye kullan›lmas›n› önlemek ve ifllevsel
olmas›n› sa¤lamak için çevrecilerin dikkat etmeleri gereken noktalar flunlard›r:
48
-
Toplant›n›n ÇED sürecine dahil olanlar taraf›ndan (Çevre Bakanl›¤›, Valilik ve
proje sahibi) Yönetmelikteki bütün esaslara uyulmak suretiyle herkes taraf›ndan
ö¤renilecek bir flekilde duyurulmufl olmas› gereklidir. Duyurunun hiç
yap›lmamas› veya gerekti¤i flekilde yap›lmamas› ilgili proje hakk›nda verilecek
nihai karar›n hukuki aç›dan geçerli¤ini sakatlayacakt›r. Bu durum da idari yarg›da
söz konusu karar›n çevreciler taraf›ndan iptal ettirilmesi için bir sebep
oluflturacakt›r.
-
Toplant› yerinin Yönetmelik hükmüne uygun olarak "faaliyetten en çok
etkilenmesi muhtemel yöre halk›n›n kolayca ulaflabilece¤i merkezi bir yer"
olmas›na özen gösterilecektir. Toplant›ya herkesin gelmesini önlemek amac›nda
olan yetkili birimler, bu hükmün tam aksine, toplant› için ulafl›lmas› güç bir alan
belirlemifllerse bu durum da çevreciler taraf›ndan hem idari hem yarg›sal baflvuru
için hakl› bir gerekçe olarak kullan›labilecektir.
-
Toplant›n›n belirtilen yerde ve saatte yap›lm›fl olmas› gereklidir. Duyuru
yap›lmas›na karfl›n toplant› fiilen yap›lmam›flsa bu aç›k bir hukuka ayk›r›l›k
olaca¤›ndan ilgili nihai karar›n iptal istemi kolayca öne sürülebilecektir.
-
Toplant›da hükümet temsilcilerine ve
faaliyet sahibine sorular sorulmas›
mümkün oldu¤undan al›nacak yan›tlara
göre görüfl bildirilmesi gerekebilir. Bu
nedenle çevrecilerin ve yöre halk›n›n bu
toplant›lara tam anlam›yla haz›rl›kl›
olarak gitmeleri gereklidir. Toplant›da
sadece faaliyetle ilgili elefltiriler,
istenmeyen noktalar ve bunlar›n gerekçeleri de¤il
öneriler de ortaya konulabilir. Öneriler faaliyetin
çeflitli yönlerine iliflkin de¤ifliklik istekleri fleklinde
olabilece¤i gibi onun tümüne da yönelik olabilir.
Bütün bu görüfl ve önerilerin tutana¤a geçirilmesi
Yönetmelik gere¤i zorunludur.
- Yönetmeli¤e göre gerek yaz›l› olarak bildirilen
gerek toplant›da kat›lanlar›n belirtmifl olduklar›
"görüfllerin" ilgili projeye iliflkin hem rapor haz›rlama
hem inceleme de¤erlendirme sürecinde "dikkate
al›nmas›" gereklidir. Burada yaln›zca "görüfller"den söz edilmesine karfl›n "önerilerin"
de dikkate al›nmamas› için hiçbir neden yoktur. Çünkü öneri getirilmekle de bir
görüfl aç›klanm›fl olunmaktad›r. fiu halde, e¤er kat›l›m yollar›n›n kullan›lmas›yla
yap›lmak istenen faaliyet konusunda hakl› gerekçelere ve sa¤lam verilere dayanan
görüfller ortaya konulmuflsa bunlar›n projeye iliflkin çok yönlü de¤erlendirmede,
olumsuz etkilerin azalt›l›p azalt›lamayaca¤› da dahil olmak üzere, belirleyici rol
oynamas› gerekir. Aksine bir durum, yani bunlar›n yetkililer taraf›ndan gözard›
edilmesi, ÇED ve kat›l›m sürecinin anlam ve ifllevini hiçe saymak demek olaca¤›ndan
bütün bu noktalar, proje hakk›nda verilecek onay karar›na karfl› aç›lacak bir iptal
davas›nda, çevreciler taraf›ndan davay› kazanma yönünde dayanak oluflturacakt›r.
Hava Kalitesinin Korunmas› Yönetmeli¤indeki Kat›l›m Olana¤›
Bu yönetmelikte getirilen kat›l›m yolu "itirazda bulunma"d›r. Hava kalitesini
etkileyecek tesisleri (ki bunlar›n örnekleri yukar›da bilgi ve belge edinme hakk› k›sm›nda
verildi) yapacak kiflilerin gerekli izni almak için yetkili birime baflvurmalar›n› takiben ilan
verilece¤ini yukar›da bilgi ve belge edinme hakk›n› aç›klarken belirtmifltik. ‹flte bu ilandan
itibaren iki ay içerisinde isteyen herkes ilana konu oluflturan tesisin yap›lmas›na yönelik
itiraz›n› yaz›l› olarak yetkili birime bildirebilecektir. ‹tiraz›n yap›laca¤› yetkili birim ilanda
belirtilecek makamd›r. Böylece yaln›z çevreciler de¤il, yörelerinde hava kalitesini
etkileyebilecek bir tesisin yap›laca¤›ndan haberdar olan, herkes bu itiraz yolunu kullanarak
çevreye olumsuz etkiler getirecek bu tesisin yap›lmas›na karfl› ç›kabilir. ‹tiraz yolu
kullan›l›rken dikkat edilecek önemli noktalar da flunlard›r:
49
-
‹tiraz›n süresi içerisinde, yani konuya iliflkin ilan›n yetkililerce yap›lmas›ndan sonraki
iki ayl›k dönemde yap›lmas› gerekir. Bu süre ilan›n yap›lmas› ile bafllad›¤›ndan
gazetelerdeki ilanlar›n takibedilmesi konusunda hassas olunmas› gerekir. Ayr›ca
mülki amirliklerdeki ilan panolar› da takibedilmelidir. Hatta zaman zaman böyle
faaliyetler için baflvuru olup olmad›¤› yolunda ilgili memurlara sorular sorularak
henüz ilan yap›lmadan sözlü flekilde bilgi alma yollar› da denenebilir.
-
‹tirazlar yap›l›rken faaliyete niçin karfl› ç›k›ld›¤› ve bu ba¤lamda hangi olumsuz
etkilere yolaçaca¤›n›n gerekçeli olarak belirtilmesi itirazlar›n etkili olmas› için
önemlidir.
-
‹tirazda bulunan kiflilerin itirazlar›n› takibetmeleri gereklidir. Çünkü Yönetmelik
gere¤ince yetkili makam itirazlar› de¤erlendirmek zorundad›r. Hatta yetkili birim bu
de¤erlendirme tarihini tesisin yap›laca¤›n› duyuran ilanda belirtmek zorundad›r.
-
Yine Yönetmelik gere¤i yetkili birim ilgili tesise iliflkin izin karar›n› ve gerekçelerini
baflvuru sahibinden baflka itiraz edenlere de yaz›l› olarak bildirmek zorundad›r.
Ancak burada itiraz edenlerin say›s›n›n 100den fazla olmas› durumuna yönelik bir
k›s›tlama getirilmifltir. Böyle durumlarda yetkili birim isterse karar› tek tek itiraz
sahiplerine yaz›l› flekilde bildirmek yerine ilan yoluyla duyurabilecektir.
‹mar Kanunundaki Kat›l›m Olana¤›
50
Yukar›daki iki kat›l›m olana¤›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha dar kapsaml› olan bir kat›l›m
olana¤› da imar kanunumuzda bulunmaktad›r. Dar olmas›n›n nedeni bu olana¤›n ancak imar
planlar›n›n yap›lmas›ndan sonraki aflamaya iliflkin olmas›d›r. Yani imar planlar›n›n yap›lmas›
s›ras›nda bireylere bir söz hakk› tan›nmam›flt›r. Bireyler yaln›zca yap›lm›fl olan imar planlar›
hakk›nda görüfl bildirme hakk›na sahip k›l›nm›fllard›r.
Buna göre yetkililerin haz›rlad›klar› imar planlar›n› ilan
etmeleri zorunludur. ‹landan itibaren bir ayl›k süre
içerisinde de isteyenler bu planlara itiraz
edebileceklerdir (madde 8/b). Dolay›s›yla bu
planlar›n çevrenin bozulmas›na sebep olaca¤›
görüflünde olan kifli ya da örgütler bu durumu
itirazlar›nda belirtebileceklerdir.
‹mar planlar› düzeyinde bireylere kat›l›m
olana¤› tan›nmas› çok önemlidir. Çünkü bu planlar
özellikle o yörede yaflayan kiflilerin yaln›z
geleceklerini de¤il gündelik yaflamlar›n› da
yak›ndan etkilemektedir. Bu yüzden çok say›da
ülkede kat›l›m ilkesi planlama mevzuat›na önemli
ölçüde yans›t›lm›fl ve yöre halk›n›n planlar henüz
yap›lmadan devreye girmesi sa¤lanm›flt›r. ‹flte bu
gerçek karfl›s›nda hem çevrecilerin hem yöre
halk›n›n, ilgili yerel yönetim birimleri üzerinde bask› da dahil olmak üzere, bu do¤rultuda
olanaklar›n tan›nmas› yolunda da mücadele etmeleri gereklidir.
Sulak Alanlar›n Korunmas› Yönetmeli¤indeki Kat›l›m Olana¤›
Bu olanak konusunda Yönetmelikte aç›k ve ayr›nt›l› bir düzenleme getirilmemifltir.
Belirtilen husus herbir Ramsar Alan› için yönetim plan› haz›rlanaca¤› ve bu planlar›n
haz›rlanmas›nda "gönüllü kurulufllar›n" da kat›l›m›n›n sa¤lanaca¤›d›r. Bu genel hüküm
karfl›s›nda kat›l›m›n nas›l gerçeklefltirilece¤i konusu Çevre Bakanl›¤›n›n takdirine b›rak›lm›fl
olmaktad›r.
Yarg›ya Baflvuru Hakk›
Genel durum ve e¤ilim
Buradaki yarg›ya baflvuru hakk›n› önemli k›lan nokta bunun herhangi bir " hakk›" ya da
"menfaati" ihlal edilmeyen kiflilerce do¤rudan çevreyi korumak amac›yla kullan›lmas›d›r.
Yoksa, özel kiflilerin ya da devletin çevreyi bozucu faaliyetlerinden kiflisel olarak olumsuz
flekilde etkilenenlerin yarg›ya baflvurmas› anayasalardaki hak arama özgürlü¤ünün sonucu
olan do¤al bir durum olup bu durum yerleflik hukuk dallar›na iliflkin yasalarla da somut
olarak düzenlenmifltir.
fiu halde çevreciler ister birey ister topluluk ister dernek veya vak›f olarak hareket etsin
as›l amaçlar› bireysel menfaatleri de¤il çevreye iliflkin genel menfaati korumalar› için
olanaklarla donat›lm›fllard›r. Dolay›s›yla bunlar›n bireysel menfaatlerin de¤il kamunun
(toplumun, tüm halk›n, gelecek kuflaklar›n ve hatta tüm insanl›¤›n) sözcüleri olarak faaliyette
bulunmalar› as›ld›r. Nitekim afla¤›da ikinci bölümde çevreciler taraf›ndan kullan›labilecek
51
fonlar incelendi¤inde bunlardan yararlanma koflullar› aras›nda "kar amac› gütmeme ve
kamu menfaati için hizmet yap›yor olma" n›n bulundu¤u görülür.
Kat›l›m ilkesine çevre hukukunda gereksinim duyulmas› her bireye çevrenin korunmas›
alan›nda söz hakk› tan›nmas›n› beraberinde getirmifltir. Bu tan›ma yaln›zca, biraz yukar›da
incelenen, kararlar›n al›nmas› aflamas› ile (dar anlamda kat›l›m) s›n›rl› kalmam›fl, al›nm›fl olan
kararlar›n hukukili¤inin denetlenmesi aflamas›na da yans›m›flt›r (genifl anlamda kat›l›m).
Böylece çevrecilerin yani kiflisel durumlar› olumsuz flekilde etkilenmemifl olan kiflilerin de
çevrenin çeflitli alanlar›ndaki kararlar› ve bunlara dayanarak yap›lan somut projelerin
olumsuz sonuçlar›n›n hukukili¤ini mahkemeler önünde sorgulama olana¤› do¤mufltur.
Hangi Yarg›?
Çevrecilerin yarg›ya baflvurmas› konusunda ülkemizin de dahil oldu¤u hukuk sistemine
temel oluflturan önemli bir ay›r›m› vurgulamak gerekiyor. Bu da idari yarg› ve adli yarg›
ay›r›m›d›r. Adli yarg›da özel kiflilerin birbirleriyle girdi¤i özel hukuka dayal› iliflkilerden
kaynaklanan hukuka ayk›r›l›k durumlar›n›n sonuca ba¤lanmas› söz konusudur. Bu ba¤lamda
davac› olabilmenin temel koflulu "hakk›n ihlal edilmifl olmas›d›r". K›saca, dava açacak kiflinin
dava açaca¤› faaliyet nedeniyle ma¤dur olmas›, di¤er bir deyiflle mal varl›¤›n›n veya fiziksel
durumunun olumsuz flekilde etkilenmesi gereklidir. Buradan gelinecek sonuç, yerleflik
(geleneksel) hukuk kurallar› çerçevesinde, çevrecilerin s›rf çevreyi korumak amac›yla, yani
kiflisel bir hak ihlalleri söz konusu olmaks›z›n, adli yarg›da dava açamayacaklar›d›r. Daha
somutlaflt›r›rsak, çevreci bireyler çevreyi kirleten ve zarara yolaçan gerçek kiflilere veya
flirketlere karfl› adli yarg›da dava açarak bu kirlili¤in durdurulmas›n› ve zarar›n giderilmesini
isteyemezler.
‹flte çevre konusunda yukar›daki genel
hukuk kural›n› k›rma yönünde baz› geliflmeler
birk›s›m ülkelerde yaflanm›flt›r. Bunun anlam›
çevrecilere çevreyi kirleten özel kiflilere karfl› da
dava açma hakk›n›n tan›nmas›d›r. Bu geliflmenin
tipik örne¤ini adli-idari yarg› ay›r›m›na
dayanmayan ABDi oluflturur. Temelde söz
konusu ay›r›m› benimseyen Avrupa'da ise böyle
52
bir uygulama henüz s›n›rl› ölçüdedir. Ancak bu
yöndeki geliflmeler ve çabalar bu s›n›rl›l›¤›n yak›n
gelecekte afl›labilece¤i yolundad›r.
Yukar›daki aç›klamalardan sonra gelinecek nokta
çevrecilerin yarg›ya baflvurmalar› bak›m›ndan idari
yarg›n›n ön plana ç›kmas›d›r. Bu yarg› dal›nda esas
olan bireylerin birbirleriyle de¤il de, yerel olsun
merkezi olsun, tüm kamu yönetimi birimleriyle karfl›
karfl›ya gelmeleridir. K›saca burada davac›lar kamu otoritelerinin faaliyetlerinin hukukili¤ini
yarg› önünde sorgularlar. Bu bak›mdan günümüzde gelinen aflamada ve tüm hukuk
sistemleri bak›m›ndan yap›labilecek bir genelleme, çevreyi korumak isteyenlere, kiflisel
durumlar› olumsuz olarak etkilenmese de, idari birimlere karfl› dava açarak kirletici
faaliyetlere dayanak oluflturan kararlar›n iptal ettirilmesi hakk›n›n tan›nmas›d›r. Dikkat
edilecek ilk nokta bu hakk›n ilgili kirletici faaliyete iliflkin idari ifllemlerin iptaline ve kirletici
faaliyetin önlenmesine yönelik oldu¤u ve tazmin taleplerini içermeyece¤idir. ‹kinci nokta
ise bu tan›nan hakk›n tüm ülkeler bak›m›ndan henüz mutlak bir nitelik tafl›mad›¤›d›r. Bu
ba¤lamda bir k›s›m ülkelerdeki uygulamalarda söz konusu hakk›n yaln›zca kimi çevre
konular›na yönelik olarak ve yaln›zca baz› kesimlere (örne¤in yöre halk› , çevreci dernekler
gibi) tan›nd›¤› görülür.
Ülkemizdeki Durum
Ülkemizde adli yarg›da (adliye mahkemeleri ile en üst baflvuru -temyiz- mahkemesi
olan Yarg›tay) dava açabilmek bak›m›ndan geleneksel kural olan "kiflisel hakk›n" ihlal edilmifl
olmas› (kiflisel olarak etkilenmifl olma durumu) çevre davalar› yönünden de geçerlili¤ini
korumaktad›r. Çünkü çevreci bireylerin çevreyi korumak için özel kifli kirleticilere karfl› adli
yarg›da dava açabilmeleri konusunda çevre mevzuat›nda özel bir düzenleme getirilmemifltir.
Dolay›s›yla, bir çevrecinin, kiflisel olarak etkilenmedi¤i sürece, örne¤in havay› kirleten bir
çimento fabrikas›n›n sahibine karfl› adliye mahkemelerinde dava açmas› mümkün de¤ildir.
Ancak adli yarg›ya baflvuru alan›nda bir baflka noktan›n da bilinmesi gereklidir. Bu da
çevre kirlili¤inin etkilerinin genifl bir alana yay›labilmesi gerçe¤i karfl›s›nda bu kirlilikten kiflisel
olarak etkilenebilecek kiflilerin de çok olmas›d›r. Örnek verecek olursak, bir çimento
53
fabrikas›n›n veya termik santralin bacas›ndan ç›kan kirleticilerin, yaln›zca bu tesislerin hemen
yan›bafl›ndaki tarlalar› de¤il, bütün o yöredeki tarlalar› zarar tehlikesiyle karfl› karfl›ya
b›rakmas› söz konusudur. Ayn› örnek bir boya veya deri fabrikas›n›n at›klar›n› bir akarsuya
boflaltmas› durumu için de tekrarlanabilir. ‹flte böyle durumlarda tüm bu kirletici
faaliyetlerden "kiflisel olarak etkilenen çok say›da kiflinin" (somut olarak ürünleri zarara
u¤rama tehlikesiyle karfl› karfl›ya olan herkes) Medeni Kanunun ilgili hükümlerine dayanarak
adli yarg›ya baflvurmas› halinde çevre de korunmufl olacakt›r. Çünkü Medeni Kanunun
komfluluk hukuku ya da haks›z fiil hükümlerine göre davac›lar zarara neden olan kirletici
faaliyetlerin, zarar riskini ortadan kald›racak, gerekli önlemler al›n›ncaya kadar durdurulmas›n›
mahkemeden isteyebilirler. Mahkemenin istenen karar› vermesinin getirece¤i normal sonuç
ise daval›lar›n kirletici nitelikteki faaliyetlerine son vermeleridir.
fiu halde biraz önce belirtilen türden kirletici faaliyetlerden bizzat etkilenebilecek
bölgede yaflamayan (dolay›s›yla normal olarak adli yarg›da bu faaliyetlere karfl› dava açma
hakk› bulunmayan) çevreci birey ve topluluklara bu noktada bir görev düflmektedir. Bu
görev de ad› geçen kirletici faaliyetlerden etkilenecek kiflilerle ba¤lant› kurarak onlar›
söz konusu davalar› açmaya yönlendirmek ve ayn› zamanda onlara yard›mc› olmakt›r.
Böylece, belli ölçülerde de olsa, çevresel kirlili¤in adli yarg› yoluyla da önlenmesi
sa¤lanabilir.
Adli yarg›daki davalar bak›m›ndan kirletici faaliyetten ötürü u¤rad›klar› zarar›n tazmin
edilmesini isteyenlerin bilmesi gereken çok önemli bir hukuki boyut vard›r. Bu da Çevre
Kanununun sorumlulukla ilgili 28inci maddesinin dayanak al›nmas›d›r. Çünkü bu madde
çevreyi bozucu ve kirletici faaliyetlerden do¤an zararlar için kusursuz sorumluluk kural›n›
getirmifltir. Bunun anlam› daval›n›n kirletme faaliyetinde bulunurken kusursuz olsa bile
sorumluluktan kurtulamayaca¤›d›r. Dolay›s›yla davac›n›n daval›n›n kusurunu kan›tlamak gibi
bir yükümlülü¤ü de bulunmamaktad›r.
54
Adli yarg› çerçevesinde çevrecilerin harekete
geçirebilecekleri bir yol da, di¤er alanlarda da oldu¤u gibi,
cumhuriyet savc›l›klar›na suç duyurusunda bulunmakt›r.
E¤er ilgili ve yetkili birimler çevreyi korumak
do¤rultusunda kendilerine yükümlülük getiren hukuk
kurallar›na ayk›r› hareket ediyorlarsa haklar›nda, duruma
göre görevi ihmal (Ceza Kanunu madde 230) ya da
görevi kötüye kullanma (Ceza Kanunu madde
241) gerekçesiyle suç duyurusunda bulunulabilir.
Bunun anlam› savc›lar›n harekete geçerek gerekli
soruflturmalar› yapmalar› ve bunun sonucuna
göre de Ceza Kanununun ilgili hükümlerini
uygulamalar›d›r.
‹dari yarg› alan›na geldi¤imizde ise
çevrecilerin yarg›ya (idare mahkemeleri ile temyiz
mahkemesi olan Dan›fltay) baflvurmas›
bak›m›ndan bir sorun olmad›¤›n› görürüz. Çünkü çevre davalar› söz konusu oldu¤unda dava
açabilmede aranan menfaatin genifl yorumlanmas› Dan›fltay kararlar› ile de art›k yerleflmifl
durumdad›r. Kuflkusuz bu genifl yorumlamaya ulafl›lmas›nda temel hukuki dayanak olarak
afla¤›daki belirtilen hükümler rol oynam›flt›r.
-
Anayasam›z›n çevre hakk› konusundaki 56nc› maddesi hükmü.
-
Çevre Kanununun birinci maddesinde bulunan "...bütün vatandafllar›n ortak varl›¤›
olan çevrenin..." ifadesi (bu hüküm vatandafllar ile çevresel varl›klar aras›nda
menfaat ba¤›n› do¤rudan kurmufl olmaktad›r),
-
Çevre Kanununun " Çevrenin korunmas› ve çevre kirlili¤inin önlenmesi gerçek ve
tüzel kiflilerle vatandafllar›n görevi ..." oldu¤unu belirten 3/a maddesi hükmü ve
-
Çevre Kanununun "Çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gören veya
haberdar olan gerçek ve tüzel kifliler idari makamlara baflvurarak bu faaliyetin
durdurulmas›n› isteyebilirler" (madde 30) hükmü.
Uygulamada, bu hükümlere ve Dan›fltay›n yerleflmifl kararlar›na karfl›n, baz› idare
mahkemelerinin yine de çevreci bireyler taraf›ndan aç›lan davalar› "bunlar›n dava
açamayacaklar›" gerekçesiyle reddettikleri görülmektedir. Bu tür davalar›n davac›lar›
bilmelidirler ki bu flekildeki red kararlar› temyiz mahkemesi olan Dan›fltaydan dönecektir.
‹dari dava açmadan önceki ad›m: ‹dareye Baflvurma
Kural olarak, kanunlarda belirtilen baz› durumlar hariç, ortada idari bir eylem ya da ifllem
varsa idareye karfl› dava açmak için önce idari baflvuru yolunu kullanmak zorunlu de¤ildir.
Ancak, yarg› yolunun hem uzun zaman almas› hem masrafl› olmas› nedeniyle, sonuca daha
çabuk eriflmek için önce idareye baflvurma gerekli olabilir. Ancak bu seçenek böyle bir
55
baflvuru ile sonuç al›nabilece¤i konusunda ipuçlar› varsa - bu sonuç belli ölçüde
umuluyorsa- kullan›lmal›d›r. Aksi halde yarg›ya bavuruldu¤unda hemen talebedilecek olan
ve çevrenin korunmas› bak›m›ndan büyük öneme sahip yürütmenin durdurulmas›
seçene¤i geciktirilmifl olur.
‹dareye (yetkili gördü¤ümüz bütün kamu birimlerine) baflvurabilmek esas›nda idare
hukukunun temel esaslar›ndand›r. Ancak yukar›da belirtti¤imiz dilekçe hakk›ndaki hüküm ile
Çevre Kanununun 30uncu maddesi bu baflvurular›n aç›k dayanaklar›d›r. Bu maddeyi kirlilik
ve bozulma hallerinde bunlar›n durdurulmas› için kullanabiliriz. Dilekçe hakk›n› ise, yukar›da
aç›klad›¤›m›z gibi idareden bilgi isteme d›fl›nda, di¤er baz› isteklerimiz hatta önerilerimiz için
de kullanabiliriz.
Çeflitli idari birimlere dilekçe hakk›na dayan›larak yap›lan baflvurulardaki bu tür istemler
karfl›lafl›lan sorunlara çözüm bulunmas› ya da öneriler belirtilerek bunlar›n gündeme
al›nmas› fleklinde de olabilir. Bütün bu aç›klamalara yönelik istemleri afla¤›daki örneklerle
daha da somutlaflt›rabiliriz:
-
Bir diskodan veya inflaattan kaynaklanan gürültünün durdurulmas›.
-
Suya at›k boflaltan ya da havaya kirlilik veren fabrikalar›n yolaçt›klar› bu olumsuz
durumlar›n önlenmesi.
-
Yaflan›lan yöredeki baz› sokaklar›n trafi¤e kapat›lmas›.
-
Yaflan›lan yöredeki yeflil alan›n artt›r›lmas›.
-
Yaflan›lan yörede temiz enerji kullan›m›n›n yönlendirilmesi.
-
Yap›laflma yasa¤›na (k›y›lar, sit alanlar›, su havzalar›, milli parklar gibi yörelerdeki)
iliflkin çeflitli mevzuattaki esaslar hat›rlatalarak bunlara uyulmas›n›n istenmesi.
Hangi ‹fllemlere Karfl› Dava?
56
‹dari birimlerin do¤rudan ya da dolayl› flekilde
dahil oldu¤u bütün ifllemler idari yarg›da dava
konusu yap›labilir. fiöyle ki, idare çevreyi bozucu
veya kirletici faaliyetleri bizzat gerçeklefltiriyor
olabilece¤i gibi bu tür faaliyetlerin özel kifliler
taraf›ndan yap›lmas›na göz yumuyor da olabilir.
Göz yumma ya istenen ilgili izin ve ruhsatlar›,
bunlar için kabul edilmifl olan, yasal koflullar uygun
olmasa da verme ya da kirletici faaliyetlere karfl›
kanunen yap›lmas› gereken kontrol ve yapt›r›m
uygulama görevlerini (faaliyeti durdurma, tesisi
kapatma, para cezas› kesme gibi) yerine getirmeme
fleklinde gerçekleflebilmektedir. ‹flte bu durumlar›n
hepsinde ilgili idareye karfl› idari yarg› yolu harekete
geçirilebilir.
Hangi ‹stemler?
‹dari yarg›da yukar›daki örnekler çerçevesinde aç›lan davalarda çevreciler hukuka ayk›r›
olarak verilen kararlar›n (izin, onay, ruhsat...) iptali ve kirletici veya çevreyi bozucu
faaliyetlerin durdurulmas› istemlerinde bulunmufllard›r.
‹stemler bak›m›ndan önemli olan nokta hukuka ayk›r› iflleme yönelik "yürütmenin
durdurulmas›"n›n davan›n aç›lmas›yla birlikte yani hemen bafllang›çta istenilmesidir. Çünkü
çevresel bozulmalar›n ço¤unda ortaya ç›km›fl olumsuz sonuçlar› gidermek söz konusu
olamamaktad›r (Bergama'da alt›n aramak için kesilen yüzlerce a¤ac›n geri getirilememesi
örne¤inde oldu¤u gibi ). Böylece yürütmenin hemen durdurulmas›yla birlikte çevre koruma
politikas› ve hukukunun en önemli kural› olan "önleyici ilkenin" gerçekleflmesine yarg› yoluyla
da katk›da bulunulabilecektir.
Davalarda istenilen sonucun elde edilmesi kuflkusuz hukuki dayanaklar›n aç›k bir
flekilde ortaya konulmas›na ba¤l›d›r. Bundan amaç hukuka ayk›r› oldu¤u öne sürülen
idarenin iflleminin ayk›r› oldu¤u hukuki metinlerin ilgili maddeleriyle birlikte gösterilmesidir.
‹flte bu noktada unutulmamas› gereken dayanaklar aras›nda uluslararas› hukuki metinler
de bulunmaktad›r. Çevre sorunu evrensel oldu¤u için bu alanda uluslararas› sözleflmeler
di¤er hiçbir alanla k›yaslanamayacak ölçüde çoktur. Ayr›ca yine ayn› nedenden dolay›
sözleflmelerden baflka bildiri niteli¤indeki uluslararas› metinlerin say›s› ve önemi de fazlad›r.
Bu gerçe¤in kaç›n›lmaz bir sonucu olarak ülkemiz de birçok sözleflmeye taraf olmufl; baz›
bildirgelerin alt›na imza koymufltur. ‹flte bütün bu metinlerin de dava dilekçelerinde
belirtilmesi gerekir.
Davalar aç›s›ndan dikkat edilmesi gereken di¤er bir nokta tüm kan›tlar›n da belgelere
dayal› bir flekilde dava dosyas›na konulmas›d›r. Kan›tlar›n toplanmas› bak›m›ndan, ileride
57
dava açma olas›l›¤›n› düflünerek, önceden yap›lmas›
gereken bir baflka ifllem vard›r. Bu da çevreyi kirleten
ya da bozan bir faaliyet farkedildi¤inde hukuk
mahkemelerinden (nöbetçi sulh ya da asliye hukuk)
delillerin tespit edilmesini (ilgili faaliyet alan›na
gidilerek yap›lanlara iliflkin bütün durum kayda
geçirilir) istemektir.
Ülkemizde çevreyi korumak için flimdiye kadar
aç›lan davalar incelendi¤inde çevrecilerin idari
birimlerin de¤iflik alanlardaki ifllemlerini yarg› önüne getirdikleri ve mahkemelerden bu
ifllemlere karfl› "iptal kararlar›" elde ettikleri görülür. Bu idari ifllemlerden baz› örnekler, bu
çerçevede mücadele edeceklere ›fl›k tutmak amac›yla, afla¤›da belirtilmifltir:
-
-
‹lgili belediyelerce verilen yeflil alanlar›n otopark haline dönüfltürülmesi kararlar›.
Çevresel etki de¤erlendirme sürecine dahil olan faaliyetler bak›m›ndan Çevre
Bakanl›¤›nca verilen baz› onay kararlar› (Bergama'da alt›n madeni iflletilmesine iliflkin
ÇED olumlu görüflü).
Çok katl› baz› otellerin yap›lmas›na iliflkin ilgili belediyelerin izin kararlar›.
‹fl ve al›flverifl merkezleri yap›lmas› hakk›nda ilgili belediyelerin izin kararlar› (‹zmir
Galleria örne¤i).
Orman alanlar› içerisinde üniversite yap›lmas›na yönelik Orman Bakanl›¤›n›n tahsis
ifllemi ve belediyelerin izin kararlar› (Koç Üniversitesi örne¤i).
Ar›tma sistemleri bulunmayan termik santraller için verilen deneme ve çal›flma
izinleri (Yata¤an ve Kemerköy termik santralleri örne¤i).
Yukar›da örnekleri belirtilen davalar›n daval›lar› aras›nda ise ilgili valilikler ve belediyelerin
d›fl›nda Çevre, Kültür, Sa¤l›k ve Enerji ve Tabii Kaynaklar bakanl›klar› ile TEAfi ve Türkiye
Elektrik Kurumu gibi kamu kurulufllar› bulunmaktad›r.
58
‹dari yarg›da ancak zarara u¤rayan kiflilerin açabilecekleri "tam yarg› davas›" (yani
u¤ran›lan zarar›n idare taraf›ndan tazmin edilmesinin istenmesi) aç›s›ndan önemli bir
geliflme, aç›lan baz› davalarda, davalar›n muhatab› olarak (yani daval› olarak) Çevre
Bakanl›¤›n›n da Dan›fltay taraf›ndan kabul edilmesidir. Somutlaflt›r›rsak, valili¤in çevreyi
kirleten fabrikalara gerekli yapt›r›m› uygulamamas› nedeniyle çiftçilerin u¤rad›klar› zararlar›n
Çevre Bakanl›¤›nce ödenmesine hükmedilmifltir. Dayan›lan nokta, bu bakanl›¤›n hem Çevre
Kanunu hem ilgili "kurulufl kararnamesi" gere¤ince çevre kirlili¤ini önlemekle görevli
olmas›d›r.
C. Çevreyi Korumadaki Di¤er Mücadele Yollar›
Her demokratik ülkede bireyler ve örgütler, yukar›da belirtilen çevre konusunda
getirilmifl olanaklar›n d›fl›nda, anayasalarda tan›nan baz› temel hak ve özgürlüklerini
kullanarak da çevreyi koruma mücadelesine giriflebilirler.
Toplant› ve gösteriler: Bu aç›dan ön plana ç›kan etkili bir yol, iktidarlar›n ya da
uluslararas› düzlemde devletlerin çevre aç›s›ndan olumsuz giriflimlerine karfl› öncelikle
"düflünceyi aç›klama özgürlü¤ü" çerçevesinde örne¤in yetkili ve ilgili bütün idari birimlere
fakslar, elektronik postalar göndermek ve yine bu özgürlü¤ün de kullan›ld›¤› "toplant› ve
gösteri yürüyüflü düzenleme hakk›n›"na dayanarak gösteriler düzenlemektir. Bu yol, özellikle
iktidarlar›n, mahkeme kararlar›n› uygulamamak gibi, hukuku hiçe sayan giriflimleri karfl›s›nda
kaç›n›lmaz olmaktad›r. Bu gibi eylemlerde dikkat edilmesi gereken noktalardan birisi
söylemlerde ve davran›fllarda sorumlu olmak, kullan›lacak sloganlar› yanl›fl anlamalara
meydan vermeyecek, halk› ürkütmeyecek ve eylemin özünü ortaya koyacak flekilde
belirlemektir.
‹zin flart de¤il, bildirim yeterli: Toplant› ve gösteri yürüyüflü düzenlemek için önceden
izin almak zorunlulu¤u yoktur ve herkes bu hakk› kullanabilir. Ancak buradaki toplant› ve
gösteri yürüyüflü "silahs›z ve sald›r›s›z" olmak zorundad›r. Bu durum Anayasam›zda (madde
34) ve konuya iliflkin kanunda (1983 tarihli ve 2911 say›l› Toplant› ve Gösteri Yürüyüflleri
Kanunu) belirtilmifltir. Bu kanuna göre söz konusu hak "fiil ehliyetine sahip ve onsekiz yafl›n›
doldurmufl" herkes taraf›ndan kullan›labilir. Anayasam›z›n 34üncü maddesi 2001 Anayasa
de¤ifliklikleri ile de¤ifltirilmifl olan hükümlerdendir.
Buna ba¤l› olarak ad› geçen kanunda, 4748 say›l› ve
9 Nisan 2002 tarihli Çeflitli Kanunlarda De¤ifliklik
Yap›lmas›na ‹liflkin Kanun ve 4963 say›l› 7 A¤ustos
2003 tarihli Çeflitli Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na
‹liflkin Kanun ile gerekli de¤ifliklikler yap›lm›flt›r. Bu
ba¤lamda ad› geçen kanunun 21inci maddesi
yürürlükten kald›r›lm›fl ve 9 ile, toplant›lar›n
yasaklanmas› ve ertelenmesini düzenleyen 15, 17,
59
18 ve 19 uncu maddelerinde de¤ifliklik yap›lm›flt›r. (Yürürlükten kald›r›lan 21inci madde
dernek, vak›f ve sendikalarla kamu kurumu niteli¤indeki meslek kurulufllar›n›n kendi konu ve
amaçlar› d›fl›nda toplant› ve gösteri yürüyüflü düzenleyemeyecekleri hükmünü içeriyordu).
Toplant› ve gösteri yürüyüflü için izin almak söz konusu de¤ildir. Ancak Kanun gere¤ince
(madde 9) toplant› ve/veya yürüyüflün yap›lmas›ndan enaz 72 saat önce bildirimde
bulunmak zorunludur.
Toplant› ve yürüyüfl yeri ve zaman› bak›m›ndan da Kanundaki koflullara uyulacakt›r.
fiöyle ki Madde 6 gere¤ince, k›saca vurgulan›rsa, mülki amirlerce önceden belirlenerek
duyurulmufl yerler kullan›labilecektir. Madde 7 ye göre de izin verilen zaman aç›k alanlarda
güneflin do¤umu ile bat›m›ndan bir saat öncesine kadar olan süre ve kapal› alanlarda ise
gece saat 23e kadard›r.
Bildirim mahallin en büyük mülki amirine yani vali ya da kaymakama yap›lacakt›r. Bir ‹l'e
ba¤l› ilçelerin o ilin belediye s›n›rlar› içerisindeki k›s›mlar›na iliflkin olarak o ilin valisi mahallin
en büyük mülki amiri olarak kabul edilmifltir.
Toplant› ve yürüyüfl enaz 7 kifliden oluflan bir düzenleme kurulu taraf›ndan
düzenlenebilir. Bildirimin de bu kiflilerin tamam› taraf›ndan imzalanmas› ve gerekli bilgileri
(toplant› ve yürüyüflün amac›, yeri, bafllay›fl ve bitifl zaman›, düzenleyicilerin ad ve adresleri)
içermesi flartt›r.
Bildirimle ilgili önemli bir nokta da bildirimde bulunuldu¤unda "al›nd›" yaz›s›n›n
al›nmas›d›r. Bu yaz› valilik veya kaymakaml›kça verilmez ya da bildirim yine bu birimlerce
kabul edilmez ise durum tutanakla tespit edilir. Daha sonra noter arac›l›¤›yla ihbar yap›l›r ve
böylece ihbar›n saati bildirimin verilme saati yerine geçer.
Toplant› ve gösteri yürüyüflleri aç›s›ndan dikkat
edilmesi gerekli önemli bir konu da bunlar›n silahs›z
ve sald›r›s›z yap›lmas›n›n gereklili¤idir. Bu ba¤lamda
sorunun önem ve aciliyeti çerçevesinde pasif direnifl
yollar› da kullan›labilir.
60
Yukar›daki türden eylemler yaln›zca iktidarlar›n
olumsuz giriflimlerine karfl›, bunlar› engellemek
amac›yla, de¤il, ayn› zamanda onlar› harekete
geçirmek amac›yla da yap›labilir. Örne¤in bilgi ve
belge edinme hakk›n›n çevre korumadaki öneminden
hareketle bunun, di¤er ülkelerde oldu¤u gibi, aç›kça
tan›nmas› için bu yollar kullan›labilir. Kuflkusuz bu hakk›n
anayasada yeralmas›n› sa¤lamak ilk hedeftir. Ancak hem
bunun vakit alaca¤›n› düflünerek hem de böyle bir
hüküm anayasam›za konulsa bile onun ayr›nt›lar›n›n
belirlenmesi için bir kanuna gereksinim olmas› gerçe¤i
karfl›s›nda, halen taslak durumunda olan idari usul
yasas›n›n ç›kar›lmas› için çabalamak gerekir.
Sözlü ve yaz›l› bas›nla iletiflim: Bu kanallar gerek yukar›da aç›klanan eylemlerde gerek
genelde, periyodik olarak sürekli bir flekilde, kullanmak da etkili olabilmek ya da etkilili¤i
art›rmak için gereklidir. Esasen özellikle yerel düzeydeki medyan›n yöresel çevre sorunlar›n›n
gündeme getirilmesi ve çözümler üretilmesinde sürekli olarak kullan›lmas›, daha do¤rusu
medyan›n çevre koruma çabalar›n›n içerisine çekilmesi hem halk hem de yöneticiler
düzeyinde etkili olabilmek için kaç›n›lmazd›r.
Üniversitelerle iletiflim: Bu iletiflimin yarar› di¤erlerinde de oldu¤u gibi çok yönlüdür. Bir
yandan üniversitelerin o zamana kadar sessiz kald›klar› kimi konularda harekete geçmesi
sa¤lanarak soruna sahip ç›kanlar›n alan› geniflletilmifl olur. Böylece yöneticiler karfl›s›nda da
etkili olma avantaj› fazlalaflt›r›l›r. Öte yandan üniversitelerin, e¤itim, bilgi birikimi ve teknik
araç alanlar›ndaki kapasitesinden yararlanma flans› yarat›l›r. Üniversitelerle kurulacak olumlu
bir diyalog daha önemli say›da halk› sorunlar›n çözümüne dahil etmede de katk›
sa¤layacakt›r..
Uluslararas› çevrelerle iletiflim: Çevre aç›s›ndan olumsuzlu¤u belirginleflen ya da
hakk›nda ilgili idari ifllemin hukuka ayk›r› oldu¤una iliflkin mahkeme karar› bulunan buna
karfl›n idari birimler taraf›ndan yürütülmek istenen yat›r›m faaliyetleri konusunda
baflvurulacak bir yol da fludur: Bu faaliyetin uluslararas› bir finans kuruluflu taraf›ndan
finansman› söz konusu ise ya da bu aç›dan bir baflka devlet iflin içine girmiflse bu
finansörlere ad› geçen projenin özellikle yerel halk taraf›ndan istenmedi¤inin, halk›n,
uluslararas› boyutta kabul görmüfl, kat›l›m ilkesi çerçevesindeki görüfllerinin dikkate
al›nmad›¤›n›n aç›kça ve güçlü bir flekilde duyurulmas›. Bu noktada evrensel nitelikli çevreci
derneklerden de yararlan›labilir.
61
III. EK AÇIKLAMA: ÇEVRE KANUNUNUN GET‹RD‹⁄‹
YAPTIRIMLAR VE BU KANUNDA YETK‹L‹
KILINMIfi B‹R‹MLER
Önemli bir sorun: Kim yetkili?
Ülkemizde çevre mevzuat›n›n (çevreyi ilgilendiren bütün yasa ve yönetmelikler ile
daha alt düzeydeki di¤er hukuki metinler) uygulanmas› bak›m›ndan karfl›lafl›lan en önemli
sorun yetki konusudur. Çevre konusu ile ilgilenen hemen herkesin dilinde yeretmifl olan
"yetki karmaflas›" sözcü¤ü ile bu durumu göstermektedir. Bundan amaç kimi durumlarda
yetki ile ilgili hükümlerin soyut -belirsiz- olmas›, kimi durumlarda birden çok birimin ayn›
anda yetkili k›l›nmas› bazen de, ilgili kanun ile ona dayal› yönetmelikler aras›ndaki
uyumsuzluk nedeniyle, ortada farkl› yetkili birimlerin bulunmas›d›r. Bu temel sorun baz›
alanlarda eflgüdüm birimleri oluflturularak k›sa vadede belli ölçüde giderilebilir. Ancak tam
ve kal›c› bir çözüm sadece hükümet düzeyinde giriflilecek ciddi bir "kodifikasyon" çal›flmas›
ile çözülebilir. Böyle bir çal›flma, ancak farkl› disiplenlerden uzmanlar›n oluflturdu¤u
komisyonlarca yap›labilecek ve hemen bafllansa bile bitirilmesi uzun vadeye uzanacak bir
çabay› gerektirir. Bu arada böyle bir çal›flmadan önce halen yaflan›lan yetki karmaflas›
sorununun ve bu ba¤lamda kimlerin hangi konularda yetkili olduklar›n›n saptanmas› için
de yine hükümet düzeyinde ciddi bir çal›flma gereklidir. Bu da daha önce oluflturulan kimi
komisyonlar›n kuramsal çerçevede haz›rlad›klar› kapsaml› raporlar›n uygulay›c›lar›n
karfl›laflt›klar› somut noktalar› da dahil ederek gözden geçirilmesiyle yap›labilir.
62
Sözün k›sas› yetki sorunu bu rehberin
kapsam›n› kat kat aflan bir konu oldu¤u için
burada sadece bu alandaki en temel noktalar
Çevre Kanunu esas al›narak vurgulanmaya
çal›fl›lacakt›r. Ancak uygulamada bir fleyler
yapmak için çaba gösterilirken yetki
konusunda tak›l›nm›flsa dilekçe hakk›
çerçevesinde konunun Valilikler nezdinde
aç›kl›¤a kavuflturulmas› istenebilir. Çünkü
valilikler bütün bakanl›klar›n ve yat›r›mc›
kurulufllar›n il düzeyindeki temsilcileridir. (Ayr›ca valiler Mahalli Çevre Kurullar›n›n da
bafl›d›r. Bu kurullar ise Çevre Bakanl›¤›n›n Kurulufl ve Görevleri Hakk›ndaki Kanun
Hükmünde Kararname ile kurulmufl olup çevre ile ilgili sorunlar›n il düzeyindeki hem
takipçisi hem de baz› somut konularda karar makam› olarak ifllev görürler). Öte
yandan sorun alan› Çevre Kanunu ve bununla ilgili yönetmelikler çerçevesinde ise bu
kez çabalar› Çevre Bakanl›¤› üzerinde yo¤unlaflt›rmak daha do¤ru olacakt›r.
Çevre Kanunu ve ilgili yönetmelikler: Çevre Kanunu 34 maddeden ibaret
çerçeve bir kanun olup çevrenin korunmas›ndaki ayr›nt›l› düzenlemeler bu kanunun
getirdi¤i genel esaslar çerçevesinde, afla¤›da belirtilen, çeflitli sorun alanlar›na iliflkin
yönetmeliklerle yap›lm›flt›r.
-
-
Hava Kalitesinin Korunmas› Y. (11. 2.1986)
Gürültü Kontrol Yönetmeli¤i Y. (11.12.1986)
Su Kirlili¤ini Kontrol Y.
(4. 9.1988)
Kat› At›klar›n Kontrolü Y.
(14. 3.1991)
Tibbi At›klar›n Kontrolü Y.
(20. 5.1993)
Tehlikeli At›klar›n Kontrolü Y. (Taraf oldu¤umuz Basel Sözleflmesinin uygulanmas›n›
sa¤lamak için ç›kar›lm›flt›r).
Tehlikeli Kimyasallar Y. (11.7.1993)
Toprak Kirlili¤inin Kontrolü Y. (10.12.2001).
Sulak Alanlar›n Korunmas› Y. (30.1.2002, Taraf oldu¤umuz Ramsar Sözleflmesinin
uygulanmas›n› sa¤lamak için ç›katr›lm›flt›r).
Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararas› Ticaretine
‹liflkin Sözleflmenin Uygulanmas› Hakk›nda Y. (27.12.2001, Taraf oldu¤umuz CITES
Sözleflmesinin uygulanmas›n› sa¤lamak için ç›kar›lm›flt›r).
Çevre Denetim Y. (5.1.2002, de¤ifliklikler: 3.3.2002 ve 24.7.2002).
Çevresel Etki De¤erlendirmesi Y. (En sonuncusu: 6.6.2002)
(Bütün bu yönetmelikler için ve ülkemizin taraf oldu¤u baz› sözleflme ve di¤er
uluslararas› metinler için Çevre Bakanl›¤›n›n flu web sitesine bak›labilir:
http://www.cevreorman.gov.tr. Bu site, yönetmeliklerde y›llar içinde de¤ifliklikler
yap›ld›¤› için, de¤iflikliklerin de görülebilmesi bak›m›ndan önemlidir. )
63
Yapt›r›mlar ve bunlara iliflkin yetki: ‹flte yukar›daki yönetmelik hükümlerinin ihlali
halinde Çevre Kanununda belirlenen yapt›r›mlar uygulanacakt›r. Bunlar üç ana grupta
toplanabilir.
1. ‹dari para cezalar› (Kanun adli para cezas›-yani mahkemelerce kesilecek para
cezalar›- konusunda hiçbir hüküm içermemektedir). Yapt›r›mlar aras›nda en genifl yeri
bu cezalar kaplamaktad›r. Dolay›s›yla di¤er yapt›r›mlara konu olan ihlallerin d›fl›nda
kalan bütün hukuka ayk›r›l›klarda bu yapt›r›m›n uygulanmas› söz konusudur. Bu cezalar
gerçek kifliler, kurulufl ve iflletmeler ve gemiler için ayr› ayr› düzenlenmifltir.
Bu cezalar›n kesilmesinde genelde yetki mahallin en büyük mülki amirine (illerde
vali, ilçelerde kaymakam) verilmifltir. Ancak gemiler için getirilen cezalar bak›m›ndan,
büyükflehir belediyeleri kendi s›n›rlar› içerisinde, bu s›n›rlar d›fl›nda ise sahil güvenlik
bot komutanlar› yetkili k›l›nm›flt›r.
2. Faaliyetin geçici ya da sürekli olarak k›smen veya tamamen durdurulmas›:
Çevre Kanunu ve ilgili yönetmeliklerdeki yasaklara uyulmamas› ve yükümlülüklerin
yerine getirilmemesi, bunlar›n düzeltilmei için en büyük mülki amir taraf›ndan
verilecek süreye ra¤men, devam ettirilirse faaliyet ihlal edilen kural›n niteli¤ine göre
k›smen veya tamamen, süreli ya da süresiz olarak durdurulur. (Bu sürelerin ne kadar
olaca¤› Çevre Kanununun ihlal edilen hükümleri için ayr› ayr› olmak üzere Çevre
Denetimi Yönetmeli¤inde gösterilmifltir. Böylece mülki amirlerin birbirlerinden farkl›
flekilde ve keyfi süre vermeleri engellenmifltir). Bu yapt›r›m karar›ndan ve
uygulanmas›ndan sorumlu ve yetkili birim
mahallin en büyük mülki amiridir.
Faaliyetin geçici bir süre için k›smen
veya tamamen durdurulmas› faaliyetin
yolaçt›¤› kirlili¤in toplum sa¤l›¤› aç›s›ndan
tehlike yaratmas› durumunda da
gerçeklefltirilir. Do¤al olarak burada
yukar›daki seçenekte oldu¤u gibi önceden
bir süre verme söz konusu de¤ildir.
64
Durdurmaya iliflkin karar 1. Sa¤l›k Bakanl›¤›
2. Mahallin en büyük mülki amiri taraf›ndan
verilebilir. Her iki durumda da yapt›r›m›n
uygulanmas›ndan mahallin en büyük mülki
amiri sorumludur.
3. Hürriyeti ba¤lay›c› ceza: Bu aç›dan
hapis cezas› fleklinde yapt›r›m sadece bir
maddede (26) ve iki ayr› suç için kabul
edilmifltir. Bunlardan ilki kurulufl ve
iflletmelerin belgeleme yükümlülü¤ünü yerine getiriken gerçe¤e ayk›r› belge
düzenlemeleridir. Bunun cezas› bir y›ldan üç y›la kadar hapistir. Belgeleme
yükümlülü¤ü faaliyet s›ras›nda kullan›lan yak›t ve ç›kar›lan at›k ve art›klar›n özellik ve
miktarlar›na iliflkin bilgilerin sürekli ve düzenli bir flekilde belirlenmesi ve kayda
geçirilmesidir. ‹kinci ceza yukar›da de¤inilen belgeleme yükümlülü¤ünün yerine
getirilmesi s›ras›nda "yetkili makamlara yanl›fl ve yan›lt›c› bilgi vermek" fiili için
getirilmifltir ve miktar› 6 aydan iki y›la kadar hapistir.
Yapt›r›m d›fl›ndaki konularda (izin verme ve denetim gibi) yetkili Birimler:
Çevre Kanunu ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde, proje sahiplerinin almak zorunda
olduklar› izinler ve yap›lacak denetimler bak›m›ndan, yetkili birimler olarak esas
itibar›yla Çevre Bakanl›¤›, valilikler ve belediyeler gösterilmifltir. Bunlar›n yetki
durumlar› Çevre Kanunundaki yetki hükümleri de esas al›narak ve di¤er baz› yetkili
birimler ile birlikte ilgili yönetmeliklerde gösterilmifltir. Ancak kimi alanlardaki baz›
hükümlerin (örne¤in Hava Kalitesinin Korunmas› Yönetmeli¤inde) Çevre
Kanunundakilerden farkl› oldu¤u görülebilmektedir. ‹flte bu durumlarda uygulamada
sorun ç›karsa Kanunun hükümleri esas al›narak oradaki yetkili birimle sorun
çözülmeye çal›fl›lmal›d›r. Denetim konusunda ise Çevre Bakanl›¤›n›n yetkisi son
ç›kar›lan Çevre Denetim Yönetmeli¤i çerçevesinde, yapt›r›m uygulayacak birimlerin
de yetkileri sakl› kalmak üzere, aç›kl›¤a kavuflturulmufltur.
Bu ba¤lamdaki yetki konusunda en önemli konular› esas alarak afla¤›daki
aç›klamalar› örnek niteli¤inde verebiliriz.
65
En son ÇED Yönetmeli¤i gere¤ince Çevre Bakanl›¤› çevresel etki de¤erlendirmesi
(ÇED) sürecindeki ana yetkili birimdir. Yani ÇED olumlu ya da olumsuz kararlar› ile
ÇED gereklidir veya gerekli de¤ildir kararlar›n› bu bakanl›k verecektir.
Sulak alanlar›n koruma ve kullanma esaslar› Çevre Bakanl›¤›nca belirlenirken
bunlarla ilgili envanter ve planlamaya iliflkin ifllemleri yapmak ve ilgili tesisleri kurmak
Orman Bakanl›¤›na aittir.
Tehlikeli at›klarla ilgili tesislere ön lisans ve lisans izni vermek ve bu at›klara ait
yönetim plan›n› yapmak Çevre Bakanl›¤›n›n; bunlara il s›n›rlar› içerisinde tafl›ma lisans›
vermek ve tafl›ma s›ras›nda gerekli acil önlemleri almak valiliklerin yetkisindedir.
Hava kalitesi yönünden hassas kirlenme bölgelerini belirlemek ve trafi¤i s›n›rlamak
valiliklerin yetkisindedir.
K›y› kenar çizgisinin tespiti ve buralar›n k›y›n›n do¤al yap›s›n› bozmayacak flekilde
kaz›lmas›na ve kum ve çak›l al›nmas›na izin verme valiliklerin yetkisindedir (bu aç›dan
genel kural k›y›y› de¤ifltirecek boyutta kaz› yap›lamamas› ve kum al›namamas›d›r).
Milli park alanlar› ile özel çevre koruma alanlar›n›n yurt çap›nda belirlenmesi Bakanlar
Kurulunun yetkisindedir.
66
Özel çevre koruma bölgeleri aç›s›nda as›l yetki (her türlü izin ve ruhsat› vermek ve ve
her türlü yap› ve tesisi denetlemek dahil) Çevre Bakanl›¤›na ba¤l› olan Özel Çevre
Koruma Kurumuna aittir. Ancak belediye s›n›rlar› d›fl›nda köy yerleflik alanlar› içinde ve
mezralarda yap›lacak konut, hayvanc›l›k ve tar›msal amaçl› yap›lar için inflaat ve iskan
ruhsat›n› Bay›nd›rl›k Bakanl›¤› verir. Ayr›ca bu
bölgelerde sit alan› varsa sit kararlar› geçerlidir.
Ancak Özel Çevre Koruma Kurumunun bu
planlarda baz› aç›lardan de¤iflilklik yapma yetkisi
vard›r. Yaln›z bu yap›l›rken Koruma Yüksek
Kurulundan görüfl istenecektir. Ayn› flekilde bu
kurul da sit alanlar›n›n tespit ve ilan›ndan önce
Özel Çevre Koruma Baflkanl›¤›ndan görüfl
alacakt›r.
Çeflitli alanlardaki (milli parklar, su koruma havzalar›, sit alanlar›, Bo¤aziçi alan› gibi)
yap›laflma yasa¤›na uyulmamas› halinde yap›lan bu yap›lar›n y›k›lmas› ise esas olarak
belediyelerin en önemli yetkileri aras›ndad›r. Bu yasaklara ayk›r›l›k, konunun ve ihlalin
önemi nedeniyle genelde ilgili kanunlarda hapis cezas› yapt›r›m›na ba¤lanm›flt›r. Bu
yapt›r›m türü sadece ad› geçen yap›lar› yapanlar için de¤il usulsüz y›kma veya imar izni
veren (Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu, madde 65), mevzuata ayk›r›
ruhsat verenler (Bo¤aziçi Kanunu, madde 18) için de söz konusudur.
67
KAYNAKÇA ‹Ç‹N AÇIKLAMALAR
Bu bölümdeki aç›klamalar›n tümü yazar›n çevre konusunda y›llard›r yapt›¤›
çal›flmalar›n bir ürünü olup büyük ölçüde onun kitap ve makalelerine de konu olmufltur.
Anlat›lan bütün konularla ve kavramlarla ilgili genifl aç›klamalar ve ilgili çok say›da kaynak
için özellikle flu esere bak›labilir:
Nükhet Turgut, Çevre Hukuku, Karfl›laflt›rmal› ‹nceleme, ‹kinci bas›, Savafl Yay›nlar›,
Kas›m 2001 Ankara (718 sayfa). (Not: Gözden geçirilerek de¤ifltirilmifl üçüncü bask›s›
2004 y›l› bafl›nda yay›nlanacak).
Ekoloji ile ilgili bilgilerin özellikle konuya yabanc› olanlarla, çevre mücadelesine yeni
ad›m atm›fl olanlara ve yöre halk›nca edinilmesi çok önemli oldu¤u için bu konuda da
afla¤›daki eser kullan›labilir. Çünkü burada çevre sorunlar› yaflam›m›zda aflina oldu¤umuz
söylemler ve geleneklerimiz içerisine yedirilerek aç›klanm›flt›r:
Mine K›fllal›o¤l›-Fikret Berkes, Çevre ve Ekoloji.
Çevre koruma mücadelesindeki somut çabalar›nda at›lacak baz› ad›mlarda, örne¤in
dilekçelerin nas›l yaz›laca¤›, nelere dikkat edilmesi gerekti¤i gibi konularda fikir edinmek
için de afla¤›daki esere bak›labilir. (Bu arada umar›z yazar bu kitab›n›n yeni bask›s›n› yapar):
Noyan Özkan, Do¤a Koruma Rehberi, Nar Yay›nlar›, 1995.
Çevre koruma çabalar›nda halk›n ne flekilde yaklaflt›¤›, neler hissetti¤i, neden ve hangi
durumlarda k›zd›¤› gibi temel bir noktadan hareketle idarecilerle sanayicilerin bu noktalar›
alg›layarak soruna nas›l yaklaflmalar› gerekti¤ini, çevre felaketlerinin tipik örnekleri
çerçevesinde, aç›klayan flu eserden de özellikle çevreci örgütler faaliyetlerinde kullanmak
üzere önemli ipuçlar› ç›karabilirler:
Lawrence Susskind-Patrick Field, Dealing With an Angry Public (The Mutual Gains
Approach to Resolving Disputes), The Free Press, New York 1996. ISBN 0-684-82302-0.
Çevre mevzuat› için Çevre Bakanl›¤›n›n ç›kard›¤› bir kitap bulunmaktad›r. Bu kitap
bütün Çevre ‹l Müdürlüklerine da¤›t›lm›flt›r. Buralardan sorulabilir. Bunun d›fl›nda piyasada
bir tanesi Türk Çevre Vakf›'n›n yay›nlad›¤› olmak üzere baflka kitaplar da vard›r. Yaln›z
bunlar›n hangisi al›n›rsa al›ns›n, bu mevzuat alan›nda de¤ifliklikler s›k oldu¤u için, Resmi
Gazetenin (http: //www.basbakanlik.gov.tr) hergün takibedilmesi gereklidir. Ayn› flekilde
ilgili bakanl›klarla kurulufllar›n web siteleri de periyodik olarak izlenmelidir.
68
‹K‹NC‹ BÖLÜM
ÇEVREC‹ KURULUfiLARIN YARARLANAB‹LECEKLER‹
MAL‹ KAYNAKLAR
-FONLARIMIZ-
I. GENEL B‹LG‹LER
A. Mali Kaynak Sa¤lama Nedir?
Mali kaynak sa¤lama amac› belli olmayan faaliyetler için para istemek olmay›p bir
sorunu çözmek amac›yla gelifltirilmifl ve bir projede somutlaflt›r›lm›fl bir fikri pazarlamakt›r.
Bu ba¤lamda mali kayna¤› sunan kifli ya da kurumlar (donör) ile proje sahibi olan ve
bunun için paraya gereksinimi bulunan kifliler biraraya gelirler. Her donör, çeflitli
kurulufllar›n üretti¤i projeleri desteklemek üzere kendi amac› do¤rultusunda ölçütler kriterler- belirler. Dolay›s›yla proje gelifltiren ve sunan taraf›n, yani sivil toplum
kurulufllar›n›n bu kriterlere uygun davranmas› gerekir. Böylece her tür mali kaynak
sa¤lama durumunda taraflar aras›nda bir anlamda ortakl›k oluflturulmakta olup, hem
projeyi sunan hem kabul eden taraf bu ortakl›kta karfl›l›kl› olarak menfaat sa¤lamaktad›r.
Donörler, mali desteklerini iki sebepten dolay› verirler:
• Konuya ve fikre destek vermek istedikleri için,
• Belirli etkinliklere (e¤itim çal›flmalar›, bas›l› malzeme üretimi, arazi çal›flmas› vb) ilgi
duyduklar› için.
Sivil toplum kurulufllar›, faaliyetlerin bütünü veya bir k›sm› için, gereksinim duyduklar›
mali deste¤i iki kaynaktan bulabilirler.
1. Fon Kaynaklar›
Çevrenin korunmas› gereklili¤ini amaç edinmifl kurulufllar taraf›ndan oluflturulan
programlard›r. Bu programlar sunulan projeleri belli ölçütlere göre de¤erlendirir ve
destekleme karar›n› da buna göre verirler. Kurulufllar›n ölçütleri ve verdikleri yard›m›n
özellikleri programlanm›flt›r ve bu program çeflitli araçlarla duyurulur. Mali destek
verilen projeler için izleme süreçleri ve raporlama kurallar› vard›r.
69
2. Sponsorluklar
Günümüzde çevrenin korunmas› insano¤lunun yaflam›n› sürdürebilmesi için zorunlu
bir hale geldi¤i için çeflitli özel sektör kurulufllar›, faaliyetleri s›ras›nda kulland›klar›, do¤al
kaynaklar›n korunmas› amac›yla yap›lan çal›flmalar› destekleyerek, kendilerine, do¤an›n
korunmas›na katk›da bulunabilme ve bu yolda isimlerini duyurabilme olana¤› sa¤larlar.
Bu kurulufllar›n, fon kaynaklar›nda oldu¤u gibi, kesin ölçütleri olmasa da iletiflim yönü
güçlü olma potansiyeli tafl›yan projeleri destekleme olas›l›klar› yüksektir. Bu nedenle sivil
toplum kurulufllar›n›n projelerini, öncelikle, bundan do¤rudan fayda sa¤layacak özel
sektör kurulufllar›na, onlar›n da yararlanabilecekleri ancak proje hedeflerinden
sapmayacak bir formatta sunmalar› gerekir.
B. Mali Kaynak Sa¤lamada Etik
Proje haz›rlayan ve kaynak arayan kurulufllarla, kaynak sa¤layan kurulufllar aras›nda
sunulan proje ve yürütücü kurulufl yönünden etik çerçevede cevapland›r›lmas› gereken
birtak›m sorular ortaya ç›kar. s›ralanan Etik karar alma temelini oluflturan 10 ana etik
de¤er Josephson (1993) taraf›ndan flöyle s›ralanm›flt›r:
1. Dürüstlük
2. Güvenilirlik
3. Sözünde durma
4. Sadakat
5. Do¤ruluk
6. Her iki taraf›n birbirine ilgisi
7. Her iki taraf›n birbirine sayg›s›
8. Yasalara uymak / yurttafll›k sorumlulu¤u
9. Mükemmelliyetçili¤in takibi
10. Kiflisel sorumluluk
70
Donörler ve sivil toplum kurulufllar› yapt›klar› ortakl›kta dürüst ve güvenilir
olmal›d›r. Verilen sözlerin arkas›nda durulmal›; anlaflmalar her iki taraf için de adil
olmal› ve söz verilen ilkelere sad›k kal›nmal›d›r. Donör kurulufla karfl›, kaynaklar›n›
isteyen birileri gibi davranmak yerine, bir birey veya ba¤›ms›z bir kurum olarak
sayg›yla yaklafl›ld›¤› gösterilmelidir. Donör kurulufl, projenin her aflamas›nda do¤ru ve
sistemli bir flekilde bilgilendirilmelidir. Ayn› flekilde projenin donör kurulufl taraf›ndan
nas›l kullan›laca¤› da en bafl›ndan sonuna kadar karfl›l›kl› görüflmelerle tart›fl›larak
karara ba¤lanmal›d›r.
Kaynak sa¤laman›n önemli bir yan› iletiflimdir. Kaynak sa¤lama süreci iliflkiler
kurmakla ilgilidir. Kaynak sa¤lama konusunda çal›fl›rken sorulacak ilk soru "iliflkilere
kimin sahip oldu¤u" dur. Donörle olan iliflki sadece kurum sayesinde vard›r. ‹liflkilere
kurum sahiptir. Yararlara da kurumun sahip olmas› gerekir. Kurum için gelifltirilen
malzemeler ayn› zamanda kurumun niyetlerini ve amaçlar›n› da yans›tmal›d›r.
Donörün ilgisini çekecek malzemeleri kullan›p ard›ndan deste¤i al›p donörün
isteklerinin yerine getirilmemesi iliflkilerin geriye dönülemez flekilde zedelenmesine
yol açmaktad›r.
Mali deste¤in devam› için donörlerin kar amac› gütmeyen kurulufllara ve
destekledikleri amaçlara tam olarak inanmalar› gerekir. Bunun sa¤lanmas› için
donörlerin afla¤›da s›ralanan tüm haklara sahip olduklar›n› kabul etmek gerekir.
DONÖR HAKLARI YASASI
1. Destek alan kurumun amac›, kurumun ba¤›fllanan kaynaklar› nas›l
kullanmay› düflündü¤ü ve amaçlanan hedefleri için ba¤›fllar› etkili kullanma
kapasitesi hakk›nda bilgilendirilmek.
2. Destek alan kuruma hizmet eden yönetim kurulunun kimli¤i hakk›nda
bilgilendirilmek
3. Destek alan kurumun güncel mali durumunun (mebla¤ büyüklü¤ü ve
istikrar›) bilgilerine kolayca ulaflabilmek.
4. Ba¤›fl›n amaçlanan hedef için kullan›laca¤› konusunda güvence verilmek.
5. Kurumu temsil eden tüm bireylerle iliflkilerin özünde profesyonellik
olmas›n› beklemek.
6. Ba¤›fl arayanlar›n kurumun gönüllüsü mü, çal›flan› m› oldu¤u konusunda
bilgilendirilmek.
7. Ba¤›fl yaparken soru sormak konusunda serbest olmak ve çabuk, inan›l›r ve
samimi cevaplar almak.
71
Kontrol Listesi: Donörlerle ilgili ne bilmemiz gerekiyor?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Fonun ana hedefleri nelerdir?
Tema (lar)
Co¤rafi odak
Fon sa¤lanan proje/faaliyet tipleri
Tercih edilmeyen proje tipleri
Tercih edilen kurulufl tipleri
Tercih edilen proje süresi ve zaman aral›klar›
Ba¤›fl miktar›
Tam destek veya k›smi (%) destek iste¤i. Örne¤in projenin stratejisinin belli
bir bölümü için mali deste¤in garanti alt›na al›nm›fl olmas› önkoflulu
Son baflvuru tarihi/leri
Baflvuru ve destek aras›ndaki süreç
Fonlar›n uygunlu¤u/eriflebilirli¤i
Fon sa¤lama karar› nas›l, nerede ve kim taraf›ndan veriliyor?
Herhangi bir özel baflvuru usulü var m›? Örne¤in do¤rudan tam teklif ya da
ön teklif ard›ndan tam teklif
Özel bir baflvuru formu var m›? Varsa nas›l ulafl›labilir?
Herhangi bir özel bir talep veya k›s›tlama mevcut mu? Örne¤in banka
garantisi, sadece yeni projeler, proje süresince y›lda dört defa raporlama gibi.
Bir donörün karar›n› neler etkiler?
72
1. Gereksinim: Projenin gereksinim duyulan bir alandaki bofllu¤u en iyi flekilde
doldurmas› beklenir.
2. Çözüm: Gereksinim bir kere ortaya kondu¤unda çözümü de onu takip
etmelidir.
3. Deneyim: Projeyi gerçeklefltirecek kurumun konuyla ilgili tecrübesi,
uzmanlar›n›n varl›¤› ve özgeçmiflleri önemli olup, bütün bunlar referanslar
yard›m›yla kontrol edilebilir olmal›d›r.
4. Sunum: Projenin "paketlenmesi" ve sunumu; projenin konuyla ilgili belli bir
özgeçmifle ve altyap›ya sahip olmayan kiflilerce de anlafl›labilir derecede aç›k
ve sade olmal›d›r.
5. Karfl›lama: ‹deal durumda donör ile mali kaynak aranan projenin hedefleri
birbirini karfl›lar ve uyum içindedir. Bu durum projenin sunumu içinde
belirtilmelidir.
6. Medya: Projenin sonuçlar›n›n bas›nda duyurulabilir nitelikte olmas›, özellikle özel
sirket sponsorluklar›nda, iletiflim faaliyetlerinin gücü aç›s›ndan önemlidir.
7. Politik / sosyo-politik etmenler: Sponsor ya da büyük donörlerin ço¤u politik ve
sosyo politik sebepleri gözönünde bulundururlar. Projenin hangi yönlerinin bu
konular› içerdi¤i belirgin olarak sunulabilir.
8. Büyük toplant›lar ve kampanyalar: Bunlar, iletiflim aya¤› güçlü projelerde, donör
ve sponsorlar›n ilgisini, adlar›n› ve logolar›n› kullanabilme olana¤› tan›d›¤›ndan
önemli olabilir.
9. Vergiler: Yap›lan ba¤›fllar›n vergiden düflülebildi¤i durumlarda özel sirket
sponsorluklar›nda daha kolay yard›m bulunabilmektedir.
10. Kar ve tan›nm›fll›k: Çevreyi koruma günümüzde birçok kifli taraf›ndan fikren ve
kalben desteklenmektedir. Özel sektördeki sponsorlar›n çevre koruma
çal›flmalar›na verdikleri destekler yoluyla tan›nmalar›n›n ünlerine yans›yaca¤› ve
böylece ürünlerini ya da hizmetlerini tercih eden kifli say›s›n›n, dolay›s›yla sponsor
kuruluflun kar›n›n artaca¤› düflünülür.
C. Mali Kaynak Sa¤lama Süreci
Baflar›l› fon sa¤lama ço¤u zaman ortaklar aras›nda uzun vadeli iliflkiler kurmaya
dayan›r. Fon sa¤lama konusunda bir kuruluflla temasa geçen bir kurulufl uzun vadeli
bir iliflkiye haz›r olmal›d›r.
Aflama I: ‹Ç HAZIRLIKLAR
Fon bulma ve yönetme bir kuruluflta ayn› zamanda oluflur. Bu, en az›ndan teoride, bir
kuruluflun öncelikle kendisini sistematik bir flekilde fonlar› nas›l içsellefltirip yönetece¤i
konusunda haz›rlamas›, sonra da olas› fon kaynaklar›na yönlenmesidir. Yönetim ve
muhasebe sisteminin kurulmufl olmas› ise gereksinimlerin belirlenmesi ve raporlama
kolayl›¤› aç›s›ndan önemlidir.
Her kuruluflun amaçlar›n› gerçeklefltirmeye yönelik, varolufl sebebini ve rolünü ortaya
koyan ve faaliyetleri için ayr›nt›l›, öncelikleri olan bir stratejisinin olmas› gerekir. Bunlar
73
kesinleflince, uzun vadeli planlar ve mümkünse fon kaynaklar› hakk›nda orta vadeli
planlar gelifltirilmelidir.
Strateji gelifltirirken flu sorular aç›kça ve do¤rudan araflt›r›lmal›d›r:
Kuruluflun
• Varolufl sebebi nedir?
• Rolü nedir?
• Çal›flma ilkeleri ve de¤erleri nelerdir?
• Amaçlar› nelerdir?
• Hedef kitlesi kimlerdir?
• Öncelikleri nelerdir ve bu önceliklere yönelim nedenleri nelerdir?
• Hangi önemli gereksinimleri bulunmaktad›r?
• Yönetim kurulundan en alt düzeyde çal›flan›na kadar tüm insan kaynaklar› bu
giriflimi desteklemekte midir?
Aflama II: B‹R PROJE TASLA⁄ININ HAZIRLANMASI
Baflar›l› fon bulmada ikinci aflama iyi bir proje tasla¤› haz›rlanmas›d›r. Bir proje
belirli bir zaman s›n›r› içindeki bir hedefe (projenin amac›) ulaflmak için birbiriyle
ba¤lant›l› faaliyetlerin, ve bunlar için gerekli kaynaklar›n belirlenmesi ile oluflmaktad›r.
Projeler, parça parça belirli ifllerin ç›kart›lmas›na yararlar ve kurulufllar›n büyüyerek
kurumsal yap› kazanmalar›n› sa¤larlar. Program ise, hedefleri ayn› amaca ba¤l› bir
projeler toplulu¤udur. Kurulufllar öncelikle programlar›n› oluflturmal› ve onlar›
gerçeklefltirebilmek için projeler halinde uygulamaya koymal›d›rlar.
Neden Proje ?
• Belirli bir süre içinde belirli amaç ve hedefleri gerçeklefltirmek için;
• Belirli proje süresinde yo¤unlaflmak için;
• Tüm yönetim sürecini kolaylaflt›rmak/sadelefltirmek için;
• Belirli hedeflerin tamamlanmas› amac›yla görevlerin s›ralamas›na gereken
önemi vermek için;
• Kaynaklar›n etkin paylafl›m›na izin vermek için.
74
Kontrol Listesi: Problemleri teflhis etmek ve belirlemek
• Varolan, gerçek sorunu teflhis etti¤inize emin olun;
• Sorunun temelindeki ana nedenleri bulmaya çal›fl›n;
• Hangi etmenlerin bu sorunu yaratt›¤›n› ve bu sorunun sonuçlar›n› sorun.
Sorun mutlaka çözüm eksikli¤i de¤ildir ancak istenmeyen bir durumun varl›¤›d›r.
Her fon kayna¤›n›n birbirinden farkl› yanlar› olmas›yla beraber, bir proje önerisi flu
ana bafll›klardan oluflmal›d›r:
1. Girifl-Amaç
Projenin amac› ve kuruluflun bu amac› gerçeklefltirmek için sahip oldu¤u
yetenekleri aç›kça özetlenir.
2. Gereksinim ‹fadesi
Projeye olan gereksinim belirtilir ve önerilen projenin cevaplayaca¤› ve
çözebilece¤i sorun ayr›nt›land›r›l›r.
3. Baflvuran kuruluflun projeyle olan ilgisi
Kuruluflunuzun projeyi neden sahiplendi¤i ve proje yürütme kapasitesi
konusundaki yeterlili¤i belirtilir.
4. Amaçlar ve Hedefler
Nihai amaç ölçülebilir alt hedeflere bölünmelidir. Hedefler proje amac›n›
gerçeklefltirmek veya sorunu çözmek için gerekli olan daha çok ayr›nt›l› yönelimlerdir.
5. Raporlama ve De¤erlendirme
Belirlenen hedeflere varma baflar›s›n›n nas›l ölçülece¤i belirtilmelidir. Ço¤unlukla
bu dan›flma komitesinin projeyi düzenli bir flekilde ele al›p yönlendirmesi ile
baflar›labilir.
6. Projenin ‹lgi Sahipleri ve Projeden Faydalananlar
Haz›rl›k ve uygulama aflamas›nda projedeki faaliyetlerin hedef ald›¤› kitle ve ilgi
sahiplerinin kim ve kimler oldu¤unun ve projeden kimlerin faydalanaca¤›n›n ortaya
konmas› gereklidir. Proje ilgi sahipleri, ilgilenilen konunun do¤rudan veya dolayl› bir
flekilde etkiledi¤i veya bu konuyu önemli flekilde etkileyebilecek durumda olan kifli ve
kurumlard›r.
75
7. Proje Sonuçlar›n›n Sürdürülebilirli¤i ve Örnek Olma Özelli¤i
Proje bitiminde elde edilen sonuçlar siz (projeyi yapanlar) olmasa da devam
edebilecek nitelikte olmal›d›r. Bu bir altyap›n›n kurulmas›, kiflilerin ya da kurumlar›n
yeterli hale gelmesi ve sürdürülebilir bir mekanizman›n kurulufluyla mümkün olacakt›r.
Bunu nas›l baflaraca¤›n›z› aç›klay›n. Projeniz belli bir sorunun çözümüne hangi
özgünlükte çözüm getiriyor? Bu konuda örnek olarak gösterilebilecek taraflar›
hangileridir?
8. Yeniden Uygulanabilirlik ve Yayg›nlaflt›rma Stratejisi
Proje benzer bir alanda yeniden uygulanabilir nitelikte mi ve sonuçlar› baflka
kiflilerin faydalanmas› için nas›l bir yöntemle yayg›nlaflt›r›lacak?
9. Bütçe Özeti ve Proje Ortaklar›
Toplam proje maliyeti ve di¤er fon olanaklar› aç›kça gösterilmelidir. Di¤er
destekleyicilerin kimler oldu¤unu ve hangi ayni ve nakdi katk›lar› yapacaklar› donör
aç›s›ndan önemlidir.
10. Gelecek Fon Planlar›n›n izlenmesi
Projenin devam› için gerekli olan mali kaynaklar›n ve faaliyetlerin takip edilerek
istenen desteklerin sonuca ba¤lanmas› ve kuruluflun bu tür kaynaklara nas›l
ulaflaca¤›n›n belirlenmesi projenin nihai hedefine ulaflmada önemli bir rol oynar.
11. Detayl› Bütçe
Proje harcamalar›n›n ayr›nt›l› ve mümkün oldu¤u kadar do¤ru ve gerçekçi bir
flekilde belirtilmesi gerekir.
12. Bilgi Kaynaklar› ve Ek Bilgiler
Bunlar konu hakk›nda daha önce ç›kan makaleler, ayr›nt›l› çal›flma plan›, son y›ll›k
rapor ve kuruluflun güvenilirli¤ini destekleyen her türlü belgeyi kapsar.
76
Kontrol Listesi: Baflar›l› bir fon yaklafl›m› gelifltirmek
Konunun zemini (nas›l bu noktaya vard›n›z?)
• Söz konusu türlerin/habitat›n/ekosistemin/konunun önemi ve durumu
(yerel/ulusal/uluslararas› çerçevede) nedir? E¤ilimler ve de¤iflim h›z› nas›ld›r?
• Bu e¤ilimlerin nedenleri nedir ve ba¤lant›lar›ndan ne kadar eminsiniz?
• Siz ve di¤erleri buna yönelik ne yapt›n›z?
• Di¤er grup ve bireyler bu konuyla nas›l ilgilidir veya önerdi¤iniz projeden nas›l
etkilenebilirler?
• Neden bu yeni proje önemli?
• Daha genifl anlam› veya uygulanabilirli¤i var m›?
Neden siz? Neden onlar?
• Projeyi neden siz yapmak istiyorsunuz? Konuya bu ilginizin nedenleri nelerdir?
• Bu konuyla ilgili önceki deneyimleriniz nelerdir? Bunu yapabilece¤inize sizi
inand›ran nedir?
• Öneriniz donör/fon kurumunun kriterleri ve ilgi alanlar›yla nas›l ba¤dafl›yor?
Projenin yeterli oldu¤una nas›l ikna oldunuz?
Ne yapmak istiyorsunuz ve gerçeklefltirdi¤inizi nas›l bileceksiniz?
• Uzun vadeli amac›n›z ve bu projenin konusu nedir? Bunlar için ölçülebilir
hedeflerinizi belirlediniz mi ? (göstergeler)
• Sonuçlar› ne olacak ve geliflmelerinizi nas›l ölçebileceksiniz?
• Tam olarak hangi faaliyetleri önereceksiniz? Bu faaliyetler belirledi¤iniz
sorunlara nas›l etki edecek?
• Önerdi¤iniz tüm faaliyetler belirledi¤iniz sorunu hedefleyecek mi? (hay›r ise, ek
faaliyetler neyi hedefliyor?)
Nas›l ödenecek/karfl›lanacak?
• Projenin maliyeti ne olacak ? Bütçenin tüm gerçek masraflar› karfl›lad›¤›na
emin misiniz?
• Önerdi¤iniz kaynaklar çerçevesinde projeniz pratik ve yap›labilir mi?
• Ek fonlar talep ediyorsan›z bunlar nereden geliyor? Güvenilir mi?
77
• Herhangi bir özel mali flart mevcut mu (banka garantisi/ba¤›fl›n aflamal›
ödemeleri)? Bunlar kuruluflunuza veya projenize zorluk ç›kart›yor mu?
• Donör/Fon kurumu paray› vermezse ne yapars›n›z?
Projeyi nas›l yürüteceksiniz?
• Projeyi nas›l yürütmeyi öneriyorsunuz? Bunun yap›labilir oldu¤una emin
misiniz?
• Proje için zamanlaman›z/takviminiz nedir?
• Geliflmelerin nas›l izlenmesini önerirsiniz? Dönüm noktalar›, göstergeler ve
do¤rulama gereçleriniz nelerdir?
• Fon kayna¤›n›n isteklerini nas›l yerine getireceksiniz (onay, reklam profili,
raporlama ve mali denetim dahil)?
• Proje hedeflerine ulaflt›¤›n›z› nas›l bileceksiniz? Kendi de¤erlendirmenizle mi
yoksa d›flardan ba¤›ms›z bir de¤erlendirmeyle mi?
Sonra ne olacak?
• Sonuçlar di¤erleri için daha genifl uygulanabilirlili¤i /de¤erlili¤i olacak m›?
Herhangi bir ço¤alan etkisi olacak m›?
• Projenin gelece¤i ne olacak? Önerilen fon sa¤lama döneminin sonunda devam
etmeye gereksinim duyacak m›s›n›z?
• Duymayacaksan›z etkisi nas›l sürdürülebilir olacak?
• E¤er devam etmesi gerekiyorsa nas›l ve kim taraf›ndan yürütülecek ve nas›l
fon sa¤lanacak?
• E¤er bu siz de¤ilseniz, uygun bir devretme stratejiniz var m›?
Aflama III: OLASI SPONSORLARIN / FON KAYNAKLARININ
BULUNMASI
Haz›rl›k aflamas›ndan sonraki üçüncü ad›m "kim iyi ve tam haz›rlanm›fl bir proje
önerisine sponsorluk etmek ister?" sorusuna cevap bulmakt›r.
Olas› sponsorlar nas›l belirlenir?
Bu iflin kuruluflta proje önerisini haz›rlayanlardan ba¤›ms›z olarak ve sadece bu
ifl üzerinde çal›flacak biri taraf›ndan yap›lmas› gerekti¤inin hat›rlanmas› önemlidir.
Bu kiflinin bafll›ca sorumlulu¤u bilgi toplay›p olas› sponsor / donör kurulufllar›n
78
listesini haz›rlamak olmal›d›r. ‹deal flekliyle bu kifli her kurulufltaki anahtar bir kifli
olmal› ve gerekli bilgileri s›n›flamal›d›r. Bir çok kuruluflta böyle bir çal›flan olmad›¤›
zaman baflkan, muhasebeci veya yönetim kurulu üyeleri bu ifli paylafl›rlar.
De¤iflik kesimlerden yeni bilgi toplayarak zaman kaybetmek yerine haz›rda bulunan
bilgilerin kullan›lmas› önemlidir. Bazen mükemmelin iyi bir iflin kötüsü oldu¤unu unutmamak
gerekir. Hemen veya çok k›sa bir sürede üzerinde çal›flmak ve gelecekte daha fazla bilgi
toplamak için ön liste veya veritab›n› oluflturmak çok ayr›nt›l› bir çal›flmay› bafl›ndan
haz›rlayarak beklemekten daha iyidir. Bu iflle ilgilenen kifli fonlarla ile ilgili bilgilerin her y›l
yenilendi¤ini düflünerek sponsor ve fon kurulufllar›n› takip edip, bilgileri güncellemelidir.
Araflt›rman›n amac› hangi kurulufllar›n ilgi alanlar›n›n projenin amac›, kuruluflun yap›s› ve
çal›flma yöntemiyle uyufltu¤unun bulunmas›d›r. Her destek kuruluflu her faaliyeti
desteklemeyebilir ya da tersine her faaliyet her kuruluflun fonlar›na uymayabilir.
Kontrol Listesi: Fon araflt›rmas› devam ederken flu sorulara cevap bulmaya çal›fl›n:
• Fon sa¤lay›c› kaynak istenen özel alan için destek veriyor mu?
• Fon sa¤lay›c› istenen türdeki destekleri veriyor mu? Örne¤in bir konferans için
kaynak ar›yorsan›z özellikle konferans veya seminer gibi faaliyetleri
desteklemedi¤ini belirten bir fon sa¤lay›c›ya baflvurmamal›s›n›z. Ço¤u kurulufl
programlar›nda birtak›m s›n›rland›rmalar yapmaktad›r.
• Fon sa¤lay›c› birden fazla kuruluflun bulundu¤u projeleri mi destekliyor?
• Fon sa¤lay›c› sizin önerdi¤iniz miktarda kaynak sa¤l›yor mu? Örne¤in 5000
Euro'dan fazla destek vermeyen bir kurulufla 20000 Euro için baflvuru
yapmamal›s›n›z. Kurulufllar bütün bir projeyi desteklemeyi tercih etmeyebilir.
Sizden ek fonlar bulman›z› bekleyebilirler.
• Fon sa¤lay›c› kurulufl do¤rudan tümüyle bir projeyi mi kabul ediyor yoksa ön
ve k›sa bir araflt›rma mektubu mu tercih ediyor?
AfiAMA 4: ÖNER‹N‹N VER‹LMES‹
Proje önerisi haz›rland›ktan sonra, fon sa¤layan kuruluflun ilgili kiflisiyle yüzyüze
veya en az›ndan telefonla görüflülmesi önemlidir. Proje önerisi bir iyi niyet mektubu
ekinde fon sa¤lay›c› kurulufla sunulur. Bu durumda k›sa ve aç›k 1 veya 2 sayfadan
oluflan bir mektup yaz›l›r. Bu mektup:
79
•
•
•
•
Proje Önerisini tan›mlar
Gerçeklefltirilmek istenen ölçülebilecek amaç ve hedefleri belirler
Projenin bütçesini ve di¤er kaynaklar› özetler
Kuruluflun projeyi gerçeklefltirmek için sahip oldu¤u yetenek ve nitelikleri
aç›klar.
Kontrol Listesi: Projeyi Gerçeklefltirmek ve Sonras› için...
• Sonunda çabalar›n›z baflar›l› oldu¤unda ve somut bir proje için kaynak
sa¤lad›¤›n›zda fon sa¤lay›c› kuruluflu çal›flman›n ilerlemesi ve sonuçlar› hakk›nda
bilgilendirmeyi unutmay›n.
• Her alt› ayda bir al›nan fonun kullan›m› ve faaliyetlerin geliflimi hakk›nda k›sa
bir rapor (1-2 sayfa) yaz›n.
• Önerilen projede yap›lacak herhangi bir de¤iflikli¤i nedenleriyle birlikte fon
sa¤lay›c› kurulufla bildirin.
• Yapaca¤›n›z her yay›n veya iletiflimde fon sa¤lay›c›n›n ismini belirtin ve
logosunu kullan›n.
• Fon sa¤lay›c› kuruluflun, fonun kullan›m› veya projenin gidifli hakk›nda, soraca¤›
her türlü soruyu cevaplamaya haz›rl›kl› olun. Proje ile do¤rudan ilgili bütün
faturalar› saklay›n.
Raporlama
Hemen hemen hiç bir kurulufl bir y›l sonunda verilecek yar›m sayfal›k bir rapor
için destek sa¤lamaz. Çok kaliteli bir rapor haz›rlamak çok önemlidir. Rapor faaliyet
raporu ve mali rapordan oluflmal›d›r.
Faaliyet raporunda flunlar olmal›d›r:
1.
2.
3.
4.
80
Yap›lan ifllerin özeti
Projenin hedeflerinin çerçevesi
Hedefleri gerçeklefltirmek için kullan›lan yöntemlerin k›sa bir tan›m›
Kimin ne ifl yapt›¤›n› belirten ayr›nt›l› çal›flma tan›m› (büyük ve küçük bütün
faaliyeler belirtilmeli)
5. Ulafl›lan ara hedefler
6. Gelece¤e yönelik beklentiler
7. Proje ve sonuçlar›n›n etkileri
8. Proje ile ilgili bas›na verilen her önemli aç›klaman›n eklenmesi
9. Projenin di¤er ürünleri ve yay›nlar›n eklenmesi
Mali raporda proje çerçevesinde yap›lan bütün harcamalar›n ayr›nt›l› analizi
sunulur. Harcamalar› kategorilere bölün. E¤er donör kuruluflun özel bir format› yoksa,
genellikle flu s›n›flama kullan›l›r:
1. Personel (maafllar, vergiler, proje kapsam›nda çal›flan personelin sosyal sigorta
ödemeleri, uzman gibi d›flar›dan yap›lan yard›mlara ödenenler),
2. Seyahat (biletler, konaklama gibi projenin yap›lmas› için kullan›lan her türlü
harcama),
3. Demirbafllar (bilgisayar, faks makineleri, fotokopi makineleri, ofis mobilyalar›
gibi proje için al›nan her türlü eflya),
4. Toplant›lar (genellikle toplant› ve semineler için yap›lan harcamalar da ayr›ca
ayr›nt›l› bir flekilde sunulur),
5. Haberleflme giderleri (posta, kargo, telefon, internet giderleri),
6. Sarf malzemesi (bilgisayar program›, toner, k›rtasiye malzemesi gibi
malzemeler için yap›lan harcamalar),
7. Ofis giderleri (kira, ›s›tma, elektrik, telefon, internet ba¤lant›s› ve bak›m
harcamalar› bu kategoridedir).
Mali raporu proje önerisinde gösterilen bir flekilde sunmaya çal›fl›n. Bu, sponsorun
yap›lan harcamalar› proje teklifi ile karfl›laflt›rmas› ve anlamas› için yard›mc› olacakt›r.
Yap›lan harcamalar›n faturalar›n› kolayca incelenebilecek flekilde saklamay› unutmay›n.
Baz› sponsorlar›n bu belgelerin kopyalar›n› isteyebilece¤ini hesaba kat›n.
Kontrol Listesi: Fon arama devam eden bir süreçtir. Bu süreçte flunlar akl›n›zda
olsun!:
• Kurum içi mali yönetimi, gerekli fleffafl›k ve kolay kontrolu sa¤lay›n.
• Kuruluflunuzun uzun vadeli amaç, hedef ve stratejilerine ba¤l› olarak bir
faaliyet program› oluflturun.
• Fonlar›n web sayfalar›n› sürekli olarak kontrol edin.
• Bir takvime proje teslim tarihlerini iflaretleyin ve sürekli güncelleyin
81
• Fonlara baflvuru formlar›n› arflivleyin.
• Proje fikirlerinize uygun fonlar› belirleyin, kriterlerine göre de¤erlendirerek
proje önerilerinizi haz›rlay›n.
• Olas› fon sa¤lay›c› kurulufllar› belirleyin. Üzerinde çal›flmak üzere bir liste veya
veritaban› oluflturun.
• Listeyi önerinize uygun olan 3-4 kurulufla indirin.
• Seçilen kurulufllar ile kiflisel iliflki için bu kurulufllar›n yönetici kadrosunu
inceleyin. Fonlar› yöneten kiflilerle iletiflimde olun.
• Her fon sa¤lay›c›ya program ve önceliklerini gözönünde tutarak yaklafl›n.
• E¤er fon projeniz ya da kuruluflunuz için uygun de¤ilse baflvuru yapmay›n.
• Projeniz sonuçta kabul edildi¤inde çal›flman›n ilerlemesi ve sonuçlar hakk›nda
kuruluflu bilgilendirin.
• Baflar›l› bir fon sa¤laman›n uzun süreli iliflkilere dayand›¤›n› unutmay›n.
82
II. MAL‹ KAYNAK ENVANTER‹
A. FON OLANAKLARI
GEF (GLOBAL ENVIRONMENT FACILITY)
Küresel Çevre Fonu nedir?
Küresel Çevre Fonu, uluslararas› iflbirli¤i ve finansal faaliyetlerin flu dört kritik küresel
çevre tehdidine yönelmesini güçlendirmek amac›yla kurulmufltur: biyolojik çeflitlilik kayb›,
iklim de¤iflikli¤i, uluslararas› sular ve ozon tabakas›n›n incelmesi. Toprak kayb› ve kal›c›
organik kirleticiler (POPs) alan›ndaki ilgili çal›flmalar da GEF kayna¤›na uygundur.
GEF'in uygulay›c› kurumlar› Dünya Bankas›, Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›
(UNDP) ve Birleflmifl Milletler Çevre Program›'d›r (UNEP).
GEF, ortak küresel çevresel gündemin taraflar› olarak hükümetleri, öncü geliflme
enstitülerini, bilimsel topluluk ve genifl bir sektör ve sivil toplum kurulufllar› yelpazesini bir
araya getirmektedir.
Odak Alanlar›
GEF fonlar› dört alanda toplanmaktad›r: biyolojik çeflitlilik, iklim de¤iflikli¤i, uluslararas›
sular ve ozon tabakas›. Bu dört odak alan›yla ba¤lant›s› bulunan toprak bozulmas› projeleri
de GEF kayna¤› için uygundur.
Biyolojik Çeflitlilik. GEF projelerinin neredeyse yar›s›n›, dünyadaki biyolojik çeflitlili¤i
koruma ve sürekli kullanma çabalar› oluflturmaktad›r. Biyolojik Çeflitlilik Sözleflmesinin
finansal mekanizmas› olarak GEF, Sözleflmenin Taraflar›'ndan, strateji, program öncelikleri ve
kaynaklar›n sözleflme amaçlar› için kullan›lmas› ile ilgili uygunluk kriterleri konular›nda
rehberlik almaktad›r. Projeler genellikle flu dört kritik ekosistem çeflidinden bir veya bir
kaç›yla biyolojik çeflitlilik üzerindeki tehditlerle mücadele ile ilgilenmektedir: 1) kurak ve yar›kurak alanlar; 2) k›y›, deniz ve tatl› su kaynaklar›; 3) ormanlar ve 4) da¤lar. Programa daha
sonra beflinci madde olarak, tar›msal biyolojik çeflitlilik aç›s›ndan önemli alanlar korunmas›
bafll›¤› da eklenmifltir.
‹klim De¤iflikli¤i. ‹klim de¤iflikli¤i ile ilgili projeler GEF'in finanse etti¤i projeler içindeki
ikinci büyük grubu oluflturmaktad›r. Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i (UNFCCC) Çerçeve
Sözleflmesinin finansal mekanizmas› olarak GEF, sözleflmenin taraflar›ndan, politika, program
öncelikleri ve Sözleflme ile ilgili uygunluk kriterleri konusunda yard›m almaktad›r. ‹klim
83
de¤iflikli¤i projeleri, sürdürülebilir kalk›nma için, enerji sa¤lan›rken küresel iklim de¤iflikli¤i
riskini azaltmak için tasarlanmaktad›r. GEF iklim de¤iflikli¤i projeleri dört alanda oluflturulur: 1.
Enerji etkinli¤i ve enerjinin korunmas›n›n önündeki engelleri kald›rmak. 2.Uygulama
maliyetlerini düflürüp, engelleri kald›rarak yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n gelifltirmek. 3.Sera
etkili gaz yay›m› düflük enerji teknolojilerinin uzun vadeli maliyetlerini düflürmek. 4. Sürekli
tafl›man›n geliflmesini desteklemek
Uluslararas› sular. Bu projeler ülkelerin suyla ilgili ortak sorunlar›n fark›na varmalar›n› ve
daha fazla bilgi edinmelerini, ortak çal›flma yollar› bulmalar›n› ve sorunlar›n çözülmesi için
gerekli önemli iç de¤ifliklikleri üstlenmelerini sa¤lamaktad›r. Su projelerinin üç kategorisi Su
Odakl› Alan. Kara ve Su Entegre Odakl› Alan. ve Kirleticiler Odakl› Aland›r.
Ozon tabakas›n›n incelmesi.: Ozon tabakas›na zarar veren maddelerden vazgeçilmesi,
h›zl›, uzun vadeli ve küresel nitelikte çevresel faydalar sa¤laman›n etkili bir yoludur. GEF,
Viyana Kongresinin Ozon Tabakas›na Zarar Veren Maddelerle ilgili Montreal Protokolüyle
ortaklafla olarak, Rusya Federasyonu, Do¤u Avrupa Ülkeleri ve Orta Asya Ülkelerinin ozon
tabakas›na zarar veren kimyasallar› kullanmaktan vazgeçmelerini sa¤layan projelere fon
sa¤lamaktad›r. Ülkemizde ozon tabakas›n›n incelmesi konusu, GEF'in odak alanlar›
d›fl›nda kalmaktad›r.
GEF, ozon tabakas›n›n incelmesi d›fl›nda kalan odak alanlarla iliflkilerine göre toprak
bozulmas›, çölleflme ve orman tahribat› gibi konulardaki projelere destek sa¤lamaktad›r.
Fon Türleri
Küçük Ölçekli Destekler. Sadece sivil toplum kuruluflu statüsündeki kurulufllara destek
sa¤lamaktad›r. Yukar›daki odak alanlarda tehditlerin çözümüne yönelik olarak haz›rlanm›fl
uygun projeler için 50,000 Amerikan Dolar›na kadar ödenekler sunabilen program› UNDP
(Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›) yönetmektedir. Küçük destek program›n›n 2,000
Amerikan Dolar›na kadar destekledi¤i proje gelifltirme fonu da bulunmaktad›r. Program
ayr›ca destekledi¤i sivil toplum kurulufllar›na gereksinimleri do¤rultusunda kapasite art›r›m›
çal›flmalar› yürütmekte, teknik destek ve uzmanl›k sa¤lamaktad›r. Program, aralar›nda sivil
toplum kurulufllar› temsilcileri, akademisyenler, devlet kurumlar› temsilcilerinin bulundu¤u
tamamen ulusal bir komite taraf›ndan kararlar al›narak yürütülmektedir. (Lütfen ayr›nt› için
"Küçük Destek Program›" bafll›kl› tabloya bak›n›z).
84
Web sayfas›: www.gefsgp.net
Orta Ölçekli Destekler. 50,000 ile 1,000,000 Amerikan Dolar› aras›nda mali destek
sa¤layan GEF program›d›r. Sivil toplum kurulufllar›n›n yan›s›ra, akademik kurumlar,
uluslararas› kurulufllar, özel sektör kurulufllar› da baflvurabilir ve ortak proje sunabilirler.
(Lütfen ayr›nt› için "Orta Ölçekli Destekler" bafll›kl› tabloya bak›n›z).
Web sayfas›: www.gefweb.org
Büyük Ölçekli Destekler. 1,000,000 Amerikan Dolar›n›n üzerinde bütçeye sahip
projeleri desteklemektedir. GEF'in üç uygulay›c› kurumu (UNDP, UNEP ve Dünya Bankas›)
al›c› ülkelerin ulusal programlar›yla, öncelikleriyle ve GEF'in uygulama stratejisi ve
programlar›yla uyumlu proje fikirleri gelifltirmek için çal›flmaktad›r. Büyük ölçekli projelere
yaln›zca kamu kurumlar› baflvurabilir.
Web sayfas›: www.gefweb.org
Proje Gelifltirme Fonu: GEF, haz›rl›k aflamas›nda olan projelere de destek
sa¤lamaktad›r. Deste¤in miktar› orta ölçek için 25,000 Amerikan Dolar›na kadar, büyük
ölçek için de 350,000 Amerikan Dolar›na kadard›r. Proje önerilerinin gelifltirilebilmesi için
gerekli verilerin ve altyap›n›n sa¤lanmas› amac›yla kullan›labilecek bu fonlar sayesinde büyük
bütçeli projeler kat›l›mc›l›k esaslar›na uygun biçimde gelifltirilebilmektedir.
Web sayfas›: http://web.worldbank.org, http://www/gefweb.org
Küçük ve Orta Ölçekli Giriflim Program› (SME) Uluslararas› Finans Kurumu
ortakl›¤›nda ve Dünya Bankas› ba¤lant›l› olarak SME program›, pozitif çevresel etki gösteren
ve finansal olarak uygulanmas› kolay olan projeleri, geliflmekte olan ülkelerdeki özel sektöre
yat›r›m f›rsat› sa¤lamak amac›yla desteklemektedir.
Web sayfas›: www.ifc.org/sme/ veya www.ifc.org/enviro/EFG/GEF-SME-Program/gefsme-program.htm
Küresel Çevre Liderli¤i Ödülü. 1997'de verilmeye bafllanan Küresel Çevre Liderli¤i
Ödülü her y›l, küresel çevreyi koruma konusunda uzun süreli ulusal veya uluslararas›
faaliyetlere belirgin biçimde öncülük etmifl yerel mülki amirler, hükümet görevlileri, sanayi
önderleri veya sivil toplum kurulufllar›n› onurland›rmaktad›r. Aç›k aday gösterme süreci
uygulanmakta ve ard›ndan, dünyan›n dört bir yan›ndan seçkin çevre liderlerinin kat›l›m›yla
jüri incelemesi gerçeklefltirilmektedir. Kazanan, geleneksel olarak 22 Nisan Dünya Günü'nde
aç›klanmaktad›r.
Web sayfas›: http://gefweb.org/Outreach/global_environment_leadership_.html
85
Küresel Çevre Fonu (GEF)- Küçük Destek Program› (SGP)
Fonun ana hedefleri nedir?
Küresel çevre sorunlar›n›n ancak yerel ölçekte halk›n
kat›l›m›yla çözülebilece¤inden yola ç›kan
GEF/SGP'nin amac›, yerel koruma çal›flmalar›n› ve
sürdürülebilir do¤al kaynak kullan›m›n› teflvik eden
projeleri desteklemektir.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Türkiye'de afla¤›daki odak alanlar›ndaki projeler
GEF/SGP kapsam›nda desteklenmektedir:
• Biyolojik çeflitlilik (Tar›msal biyolojik çeflitlilik dahil)
• Uluslararas› sular
• Toprak Bozulmas›
Türkiye henüz Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i
Sözleflmesini imzalamad›¤›ndan GEF/SGP
kapsam›nda iklim de¤iflikli¤i odak alan›ndaki projeler
desteklenememektedir.
Biyolojik çeflitlilik:
Zengin biyolojik çeflitlilik alanlar›nda koruma, yönetim
ve sürdürülebilir kullan›m› hedefleyen projeler
GEF/SGP kapsam›nda desteklenmektedir.
Temel olarak proje alan›n›n biyo-çeflitlilik aç›s›ndan
dünya çap›nda öneme sahip olmas› gerekmektedir.
Buna göre afla¤›daki unsurlardan en az biri proje
alan›n› tan›ml›yor olmal›d›r:
• Alan "hassas nokta"d›r; yani endemik, nesli tehlike
alt›nda veya ender türler bak›m›ndan yo¤undur
ve bunlar tehdit alt›ndad›r.
• Alanda tür zenginli¤i yüksektir.
• Alanda ekosistem bütüncül olarak yo¤un tehdit
veya risk alt›ndad›r.
• Alan göç eden türler için önemlidir.
• Alan tar›msal aç›dan önemli türler ve gen
havuzlar› bar›nd›r›yordur.
• Proje alan› veya konusu uluslararas› sözleflmelerin,
anlaflmalar›n (CITES, RAMSAR, IUCN K›rm›z›
Listeleri gibi) kapsam›ndad›r.
86
Uluslararas› sular:
GEF/SGP uluslararas› sular (nehir, göl, deniz) odak alan›
kapsam›nda uluslararas› sulara ulaflarak tehdit unsuru
yaratan karasal kaynakl› yüzey ve yeralt› sular›
kirlenmesiyle mücadeleye öncelik vermektedir. Buna
göre deniz ve sulakalan ekosistemlerinin ar›tma
kapasitelerini aflacak düzeyde ve yaflayan organizmalarda
birikim yapan zehirli maddeler ve a¤›r metal sal›n›m›n›n
önlenmesine yönelik projeler GEF/SGP'nin uluslararas›
sular konusundaki önceliklerindendir.
Bununla birlikte afla¤›daki konular da öncelikler aras›nda
belirtilebilir:
• Türleri tehlikeye sokan veya ekosistemleri tehdit
eden organik, biyolojik kirlilik veya di¤er at›klar›n
önlenmesi.
• Uluslararas› sular›n k›y›lar›nda biyolojik çeflitlili¤i
destekleyen hassas habitatlar›n (k›y› sulakalanlar›, k›y›
fleritleri ve mercanlar gibi) ekolojik karakterinin
korunmas›.
• Uluslararas› sular›n k›y›lar›nda afl›r› bal›k avc›l›¤›, afl›r›
tatl›su çekimi gibi sürdürülebilir olmayan do¤al
kaynak kullan›mlar›n›n önlenmesi.
Toprak Bozulmas›
GEF/SGP toprak bozulmas›n›n sebeplerini gidermek ve
ekosistem dengesi, ifllev ve hizmetleri üzerine olumsuz
etkilerini önlemek konular›na odakl› projelere destek verir.
Uygulama alanlar›:
• Sürdürülebilir Tar›m Uygulamalar›;
• Sürdürülebilir Otlak/ Mera Yönetimi;
• Orman ve A¤açl›k Alan Yönetimi.
Co¤rafi odak
Tüm Türkiye
Uygun olmayan proje tipleri
Çevreye duyarl›, ancak GEF/SGP çerçevesi d›fl›ndaki
projeler GEF/SGP taraf›ndan desteklenememektedir.
Örne¤in biyolojik çeflitlilik ve kaynak koruma ile
do¤rudan iliflkilendirilemeyen a¤açland›rma projeleri;
herbaryum, botanik bahçeleri, gen havuzlar› gibi ex-situ
koruma faaliyetleri.
87
88
Uygun kurulufllar
Proje sunan kuruluflta aranan özellikler:
• Kar amac› gütmeyen bir sivil toplum kuruluflu olmas›.
• Yerleflik bir idari yap›ya sahip olmas›.
• Projenin gerektirdi¤i teknik altyap›, bilgi ve deneyime
sahip olmas›.
• Proje yönetimi, proje raporlama ve muhasebesi
konular›nda deneyimli olmas›.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
En fazla 2 y›l
Verilen destek
Maksimum 50,000 Amerikan Dolar›
Önemli Not: SGP proje gelifltirme sürecinde taraflar›n
toplanmas›, küçük ön araflt›rmalar›n tamamlanmas› için
2,000 Amerikan Dolar›na kadar proje gelifltirme fonu
sa¤layabilmektedir.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Baflvuruya sürekli aç›kt›r. SGP Ulusal Yönlendirme
Komitesinin topland›¤› dönemlerde baflvuruda
bulunulan projeler de¤erlendirilir.
Adaylar nas›l, nerede ve
kimin taraf›ndan
de¤erlendiriliyor?
Seçim süreci:
• Proje ön baflvurular›n›n UNDP GEF/SGP
Koordinatörlü¤üne iletilmesi;
• Önbaflvurular›n UNDP GEF/SGP Ulusal
Koordinasyon Birimince de¤erlendirilmesi;
• UNDP GEF/SGP Ulusal Koordinasyon Birimince,
GEF kapsam›nda bulunan projeler için, ayr›nt›l› proje
teklifinin haz›rlanmas›;
• Proje Teklifinin GEF/SGP Ulusal Koordinasyon
Birimine sunulmas›.
• GEF/SGP Ulusal Yönlendirme Komitesi taraf›ndan
projenin de¤erlendirilmesi; ve
• Projenin destek için onaylanmas›, reddedilmesi veya
de¤ifliklik önerisi ile bir sonraki de¤erlendirme
dönemine b›rak›lmas›.
• Destek için onaylanan proje sahibi STK ile UNDP
aras›nda sözleme imzalanmas› ile projenin bafllamas›.
Özel baflvuru formlar›
Web sayfas›nda mevcuttur veya afla¤›daki adresten
istenebilir.
‹letiflim bilgileri
Z. Bilgi Bulufl veya A. Özge Gökçe
Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› (UNDP)
GEF/SGP Ulusal Koordinatörlü¤ü
Birlik Mah. 2. Cadde No: 11
06610 Çankaya / Ankara
Tel: 0312 454 11 31 veya 32
Faks: 0312 496 14 63 veya 65
E-posta: [email protected] veya [email protected]
www.gefsgp.net
Küresel Çevre Fonu - Orta Ölçekli Destek Program›
Fonun ana hedefleri nedir?
Küresel Çevre Fonu (GEF), küresel çevrenin
korunabilmesi için; geliflmekte olan ülkelerde, ekonomik
geçifl süreci içerisinde çevrenin korunmas› ve yönetimi
ile ilgili projelere kaynak sa¤lamaktad›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Bkz. Küçük Destek Program› kriterleri.
Co¤rafi odak
Tüm Türkiye
Uygun olmayan proje tipleri
GEF kriterlerine uymayan projeler kabul edilmez.
Uygun kurulufllar
Hükümetler, sivil toplum kurulufllar›, akademik
kurumlar, uluslararas› kurulufllar, özel sektör
kurulufllar›
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Her bir proje için sa¤lanacak destek 1,000,000
Amerikan Dolar›ndan daha fazla olamaz.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Baflvuruya sürekli aç›kt›r. Orta ölçekli projeler için
proje faaliyetleri
• Ulusal öncelikler ve programlarla uyumlu olmal›d›r.
• Bir ya da daha fazla GEF odak alan› ile uyumlu
olmal›d›r.
• GEF'in uygulama stratejisi ile uyumlu olmal›d›r.
• GEF mali deste¤inin küresel çevreye katk› verece¤i
gerekçelendirilmifl bir proje için istenmifl olmas›
gereklidir.
89
• Proje tasar›m› ve uygulamas› aflamas›nda halk›n
kat›l›m› sa¤lanmal›d›r.
Proje, GEF Odak Kurumu taraf›ndan onaylanm›fl ve
kabul edilmifl olmal›d›r.
Adaylar nas›l, nerede ve
kimin taraf›ndan
de¤erlendiriliyor?
Orta Ölçekli Projeler Program›, UNDP, UNEP ve
Dünya Bankas› taraf›ndan uygulanmaktad›r. Bütün
proje teklifleri yukar›da say›lan uygulama
kurulufllar›ndan biri arac›l›¤›yla GEF'e sunulabilir.
Özel baflvuru formlar›
Bir bilgi kiti bulunmaktad›r. Türkiye'de UNDP'den ve
Dünya Bankas›'ndan edinilebilir. Bilgi kiti flunlar› içerir:
(1) proje fikrinin sunumu için bir proje önbaflvuru
formu, (2) proje haz›rlama safhas›n›n deste¤i için
verilebilecek en fazla 25.000 Amerikan Dolarl›k
Gelifltirme Fonu (PDF) formu ve (3) GEF onay›na
sunulmak üzere haz›rlanacak projeler için proje ön
baflvurusu örne¤i
(http://www.worldbank.org/html/gef.)
‹letiflim bilgileri
Hans›n Do¤an
Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› (UNDP)
Birlik Mah. 2. Cadde No: 11 06610
Çankaya / Ankara
Tel: 454 11 29
Faks: 0312 496 14 63
E- posta: [email protected]
www.gefweb.org
Karadeniz Ekosistemini Koruma Projesi-Küçük Ölçekli
Destek Program›
Fonun ana hedefleri nedir?
90
Küçük ölçekli destek fonu program› arac›l›¤›yla
ötrofikasyonun azalt›lmas› konusunda çal›flan halka
yard›m etmek ve bölgedeki sivil toplum kurulufllar›na
destek olmak.
Ötrofikasyon, tehlikeli at›klar ve benzeri kirleticilerin
kontrolü ve Karadeniz ekosisteminin iyilefltirilmesi.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Ötrofikasyon, tehlikeli at›klar ve benzeri kirleticilerin
kontrolü
Okullarda çevre e¤itimi
Organik Tar›m uygulamalar›
Co¤rafi odak
Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Rusya, Turkiye, Ukrayna
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl
Uygun kurulufllar
Sivil toplum kurulufllar›
Tercih edilen proje uzunlu¤u
1 y›l
Verilen destek
50,000 Amerikan Dolar›
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
II. K›s›m bafllad›¤›nda belirlenecektir. Proje baflvurular›
için son tarih May›s 2004'tür. Gerekli bilgiler için web
sayfas›n› düzenli ziyaret ediniz.
Adaylar nas›l, nerede ve
kimin taraf›ndan
de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl
Özel baflvuru formlar›
www.gefweb.org
‹letiflim bilgileri
Mr. Victor Pisotskiy (BSERP)
Karadeniz Ekosistemini Koruma Projesi (BSERP)
Tel: 0 212 227 99 27
Faks: 0 212 227 99 33
E-mail: [email protected]
http://www.blacksea-environment.org/
91
AVRUPA TOPLULU⁄U'NUN
PROGRAMLARI
ÇEVRE
KORUMA
DESTEK
Avrupa Toplulu¤u Türkiye gibi adayl›k sürecinde olan ülkelere çevrenin korunabilmesi için
üretilen projelere çeflitli programlar alt›nda destek vermektedir. Bu destek programlar›n› iki
bafll›k alt›nda inceleyebiliriz:
1. Çok uluslu programlar
Avrupa Toplulu¤u'nun çok uluslu çevre destek program› olan LIFE, Avrupa Toplulu¤u
çevre politikalar›n› ve yasalar›n› destekleyen bir finansal araçt›r. Üç temasal bilefleni vard›r: LIFEÇevre, LIFE-Do¤a ve LIFE-Üçüncü Ükeler. LIFE, Toplulu¤un çevre politikalar›n›n ve yasalar›n›n
uygulanmas›, güncellenmesi ve gelifltirilmesine katk›da bulunan, özellikle çevre politikalar›n›n
di¤er politikalarla entegrasyonu ve toplulu¤un sürekli geliflimiyle ilgili çevresel faaliyetlere mali
destek vermektedir. Her üç bileflen de çevreyi gelifltirmeyi amaçlarken her birinin kendine ait
öncelikleri vard›r. Türkiye sadece LIFE Üçüncü Ülkeler Program›ndan faydalanabilmektedir.
2. Türkiye için aç›lan programlar
Bu
destek
programlar›
Avrupa
Toplulu¤u'nun
http://europa.eu.int/comm/environment/funding/intro_en.htm ve Avrupa Toplulu¤u Türkiye
Temsilcili¤inin http://www.deltur.cec.eu.int web sayfalar›nda duyurulmaktad›r. Programlarla ilgili
bilgileri güncellemek ve baflvuru koflullar› hakk›nda bilgi alabilmek için bu web sitelerini düzenli
olarak ziyaret etmek faydal› olacakt›r.
Bu rehber içinde, çevre koruma konular› için uygun olan LIFE Üçüncü Ülkeler ve Yerel
Sivil Giriflimler Mikro Projeler Program› için ayr›nt›l› bilgi verilmektedir.
Life-Üçüncü Ülkeler
LIFE-Üçüncü Ülkeler, Akdeniz ve Balt›k Denizi çevresindeki baz› üçüncü ülkelerdeki,
uygunluk kriterlerini karfl›layan çevresel projelerin mali desteklenmesini amaçlamaktad›r.
Türkiye sadece LIFE - Üçüncü Ülkeler Program›ndan
faydalanabilmektedir.
Fonun ana hedefleri nedir?
92
LIFE-Üçüncü Ülkeler'in özel hedefi, çevresel
sektörde ve çevresel politikalar ile faaliyet planlar›n›n
gelifltirilmesinde ihtiyaç duyulan kapasitelerin ve
yönetim yap›lar›n›n oluflturulmas›na katk›da
bulunmakt›r. Bu kurumsal ve kapasite yarat›c›
yard›mlar ile LIFE-Üçüncü Ülkeler, AT çevresindeki
bölgelerde ulusal çevre politikalar›n›n
güçlendirilmesine ve dolay›s›yla çevre
koruman›n art›r›lmas›na katk›da bulunmaktad›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Komisyon, proje tekliflerinin bölgedeki di¤er
ülkelerde ve/veya alanlarda tekrar kullan›labilecek, ya
da bölgesel seviyede halk›n fikirlerini güçlü biçimde
etkileyebilecek çözümler üretmesine önem
vermektedir. Projenin, ulusal, bölgesel ve uluslararas›
öncelikler baz›nda çevreyle ba¤lant›s› da önem
tafl›maktad›r. S›n›rlar› aflan ve bölgesel projeler (iki ya
da daha fazla ülke içeren) teflvik edilmektedir.
Sunulan teklifler, sonuçlar›n tekrar kullan›lmas› ve
yay›lmas› ile ilgili faaliyetler içermelidir.
Kriterler:
1. Proje LIFE-Üçüncü Ülkeler'in özel hedefi ile ayn›
yönde olmal›d›r. Proje, çevresel sektörde ve
çevresel politikalar ile faaliyet planlar›n›n
gelifltirilmesinde gereksinim duyulan kapasitelerin
ve yönetim yap›lar›n›n oluflturulmas›na katk›da
bulunmal›d›r.
2. Komisyon sadece afla¤›da belirtilen projeleri
onaylamaktad›r:
• Avrupa Toplulu¤u çevre politikalar›na uygun olan
• Ulusal çevresel faaliyet planlar› ve programlar›
çerçevesinde kararlaflt›r›lan önceliklere uygun olan,
• Birleflmifl Milletler Çevre ve Kalk›nma Konferans›nda
(UNCED) benimsenen kararlara uygun olan,
• Akdeniz Eylem Plan› (MAP) ve Akdeniz'in Deniz ve
K›y› Bölgelerinin Korunmas› için Barselona Sözleflmesi
çerçevesinde kabul edilen ilkelere uygun olan,
• Yaban Hayvanlar›n›n Göçmen Türlerinin Korunmas›
için Bonn Sözleflmesi ve Avrupa Yaban Hayat›n›n,
Do¤al Habitatlar›n Korunmas› için Bern Sözleflmesi
ve Karadeniz, Akdeniz Deniz Memelilerinin
Korunmas› Anlaflmas› çerçevelerinde kabul edilen
ilkelere uygun olan,
• K›sa ve Orta Vadeli Çevresel Öncelikler Faaliyet
Program› (SMAP) / Avrupa-Akdeniz Ortakl›¤›nda
üzerinde anlaflmaya var›lan önceliklerle uyumlu olan.
93
3. Proje LIFE Yönetmeli¤inin, afla¤›da belirtilen, alt›
kriterini karfl›lamal›d›r:
• Bölgesel ve uluslararas› yönerge ve düzenlemelerin
uygulamas›na katk›da bulunarak Toplulu¤u
ilgilendirmeli.
• Uluslararas›, ulusal ve bölgesel düzeyde sürdürülebilir
kalk›nmaya fayda sa¤layacak yaklafl›mlara katk›da
bulunmal›.
• Bölgede ve ilgili sektörde ana çevre sorunlar›na
çözümler sa¤lamal›.
• S›n›rlararas›, ülkeleraras› veya bölgesel düzeyde
iflbirli¤ini gelifltirmeli.
• Teknik önerilerin teknik aç›dan fizibilitesi, zaman
çizelgesi, bütçe, yönetim ve parasal de¤er
aç›s›ndan uygulanabilirli¤ini garanti etmeli.
• Teknik ve mali aç›dan güvenilir kat›l›mc›lar
taraf›ndan yürütülmelidir.
94
Co¤rafi odak
Türkiye
Uygun olmayan proje tipleri
• Akdeniz ile ba¤lant›l› olmayan proje önerileri
• Uygun olmayan bölge / ülkeler. (Karadeniz gibi)
• LIFE Yönetmeli¤inin gereksinimleri ve kriterleri ile
uyumlu olmayan
• Avrupa Toplulu¤unu ilgilendirmeyen - son derece
yerel projeler
• Bütçesi sadece/ço¤unlukla uygun olmayan
harcamalardan oluflan projeler
• 12 aydan daha uzun süredir ayn› konuda devam
eden baflka bir proje ile çak›flan projeler
• Fon oran›n›n uygun olmamas› (örne¤in; bütçenin
%80'inin LIFE'dan talep edilmesi)
Uygun kurulufllar
Bununla birlikte LIFE, yerel, ulusal veya bölgesel
düzeyde (bölgesel düzey iki veya daha fazla ülkenin
kat›l›m›n› içermektedir) projeler ileri sürmek ve
uygulamak isteyen herhangi bir yasal statüdeki kifliler,
flirketler, uluslararas› statüye sahip ve Akdeniz
Bölgesinde çevrenin korunmas› için faaliyet gösteren
kamu kurulufllar›na ve sivil toplum kurulufllar›na da
aç›kt›r.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Standart bir süre olmamas›na karfl›n üçüncü
ülkelerdeki projeler genellikle 1 y›l ile 3 y›l aras›nda
sürmektedir.
Verilen destek
Proje yönetiminin güvenilir olmas›n› ve kullan›labilir
fonlar›n maliyet-etkin biçimde kullan›lmas›n› sa¤lamak
amac›yla Komisyon, toplam maliyeti 300000
EURO'nun üzerinde ve 800000 EURO'nun alt›nda
olan projeleri onaylamaktad›r. Toplulu¤un mali
deste¤i uygun proje maliyetinin %70'iyle s›n›rl›d›r.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Her y›l yeniden duyurulmaktad›r.
Adaylar nas›l, nerede ve
kimin taraf›ndan
de¤erlendiriliyor?
Baflvurular Çevre ve Orman Bakanl›¤› D›fl ‹liflkiler ve
AB Dairesi arac›l›¤› ile yap›lmak mecburiyetindedir.
Özel baflvuru formlar›
http://europa.eu.int/comm/life/3countr/index.htm
‹letiflim bilgileri European Commission Environment
Directorate-General
ENV.D.1 - The Life Unit
BU-9 2/01
Rue de la Loi, 200
B- 1049 Brussels, Belgium
Faks: 32 (0)2 2969556
Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i
Yerel Sivil Giriflimler Mikro Proje Program›
Bölüm C Kurumsal Yap›land›rma, Sivil Toplum
U¤ur Mumcu Caddesi 88/4, 06700 Ankara
Tel: 0 312 446 55 11
[email protected]
http://www.deltur.cec.eu.int
Çevre ve Orman Bakanl›¤›
Eskiflehir Yolu 8. Km. Ankara
Tel: 0 312 2879963
Faks: 0 312 2853739
95
Avrupa Komisyonu Yerel Sivil Giriflimler Mikro Proje Program›
96
Fonun ana hedefleri nedir?
Türk demokrasisi içinde sivil toplumun rolünün
art›r›lmas›na, vatandafllar›n giriflim ve yerel ve
uluslararas› diyalog kapasitelerinin gelifltirilmesine,
vatandafllarla devlet aras›nda daha dengeli bir iliflkinin
kurulmas›na yard›mc› olarak demokrasi prati¤inin
olgunlaflmas›na katk›da bulunmakt›r.
Yerel düzeydeki baflar›l› küçük sivil toplum
kurulufllar›n›n giriflimlerinin ve iflbirli¤i çabalar›n›n
art›r›lmas› yoluyla yerel sivil giriflimlere destek
olunmas› ve küçük dinamik sivil toplum kurulufllar›n›n
güçlendirilmesidir.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Özellikle eflit a¤›rl›kl› olan afla¤›daki öncelikli
alanlardan en az ikisini içeren projeler
desteklenecektir.
• Yerel ve/veya bölgesel düzeyde tabandan gelen
kurumlar aras›nda a¤ kurma ve diyalogun
gelifltirilmesi
• Yerel gruplar›n yerel, bölgesel ve ulusal yetkililer
nezdinde kendi sorunlar›n› dile getirme ve karar
verme sürecinde yer alabilme becerilerinin
art›r›lmas›
• Yerel örgütlerin hedef gruplar›n endiflelerini
yans›tma ve temsil etme kapasitelerinin artmas›
ve dezavantajl› gruplar›n sivil giriflimlere eflit
kat›l›m›n›n temin edilmesi
Co¤rafi odak
Türkiye
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Türkiye'de yerleflik olan sivil toplum örgütleri ve kar
amac› gütmeyen kurulufllar.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Verilen destek
En fazla 1 y›l
Proje bafl›na verilecek hibenin tutar› 15.000 Euro ile
50.000 Euro aras›nda olacakt›r. Avrupa
komisyonunun katk›s› ancak geçerli proje giderlerinin
%90'›n› karfl›lar. Teklif verenler kendi veya
ortaklar›n›n kaynaklar›ndan katk› sa¤layabilecekleri
gibi Avrupa Birli¤i bütçesi d›fl›ndaki kaynaklardan da
katk› sa¤layabilirler. Komisyon toplam hibe miktar›n›n
%80'i tutar›nda bir avans ödemesi yapar, kalan %20
tutar›ndaki nihai miktar final raporunun verilmesi ve
bu raporun Avrupa Komisyonu taraf›ndan kabul
edilmesini takiben öder.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
2 Haziran 2003
Adaylar nas›l, nerede ve
kimin taraf›ndan
de¤erlendiriliyor?
Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i
Özel baflvuru formlar›
Baflvurular ‹ngilizce veya Türkçe olarak yap›labilir.
E¤er baflvuru Türkçe yap›lm›flsa Baflvuran k›sa bir
‹ngilizce özet vermelidir. Her baflvuru bir as›l ve dört
kopya olarak teslim edilecektir. Kapasite art›r›m› ve
proje yönetimi konular›nda teknik destek sa¤lamak
üzere Sivil Toplum Kurulufllar› Destek Ekibi
oluflturulmufltur. Bu ekibin çal›flma ve faaliyetleri
hakk›nda daha fazla bilgi flu adresten al›nabilir:
www.stgp.org
‹letiflim bilgileri
Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i
Yerel Sivil Giriflimler Mikro Proje Program›
Bölüm C Kurumsal Yap›land›rma, Sivil Toplum
U¤ur Mumcu Caddesi 88/4, 06700 Ankara
Tel: 0 312 446 55 11
[email protected]
http://www.deltur.cec.eu.int
97
ELÇ‹L‹K VE KÜLTÜR DERNEKLER‹NE A‹T PROGRAMLAR
British Council de¤iflim ve Ziyaret Program›
De¤iflim ve Ziyaret Program›, Türkiye'deki kurumlara ‹ngiltere'de, özellikle geliflmifl olan
uzmanl›k alanlar›ndaki, birikimden do¤rudan yararlanma f›rsat› sunmaktad›r.
98
Fonun ana hedefleri nedir?
Program, belirli bir proje üstünde çal›flmak üzere,
Türkiye'den uzmanlar› ‹ngiltere'ye göndermek ve
‹ngiliz uzmanlar› Türkiye'ye getirmek suretiyle
kurumlar aras›ndaki bilgi, beceri, e¤itim ve araflt›rma
de¤iflimine yard›mc› olur.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Biyolojik çeflitlilik, enerji verimlili¤i, sürdürülebilir
tar›m, ormanc›l›k, kentsel kalk›nma, entegre k›y›
yönetimi, sürdürülebilir turizm, çevre e¤itimi
Co¤rafi odak
Türkiye ve ‹ngiltere aras›nda
Uygun olmayan proje tipleri
•
•
•
•
•
•
Uygun kurulufllar
Üniversitelerden, hükümet ve sivil toplum
kurulufllar›ndan (STKlar) ve araflt›rma kurumlar›ndan
baflvurular kabul edilmektedir. Sivil toplum
kurulufllar›, çevre ve yerel toplum gruplar› gibi kar
amac› gütmeyen kurulufllar olmal›d›r.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Program, uluslararas› ekonomi s›n›f› uçak bileti, yerel
ulafl›m ve yaflam giderlerine katk›da bulunmaktad›r.
Girifl ücretleri ödenmemektedir. Program, eleman
de¤iflim giderlerini de karfl›lamamaktad›r.
ekipman
yay›nlar, kitaplar ve malzemeler
laboratuvar malzemesi
bedava ‹ngilizce dil ö¤retimi
çevirmenler
‹ngiltere'de uzun vadeli e¤itim, örne¤in yüksek
lisans veya doktora derecesi için
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Her y›l 3 adet baflvuru dönemi bulunmaktad›r. Bu
dönemlerin bitifl tarihleri afla¤›daki gibidir:
1 May›s, 30 Eylül, 31 Aral›k.
Baflvurular, önerilen etkinli¤in bafllamas›ndan en az 3
ay önce yap›lmal›d›r. Karar, baflvuru tarihinin
bitiminden sonra 6 hafta içinde duyurulmaktad›r.
Baflvurunuzu herhangi bir tarihte yapabilirsiniz, ancak
de¤erlendirmeye al›nmas› için o dönemin son
baflvuru tarihine kadar beklenecektir. Baflvurular, öz
geçmifl ve gidilecek kurumdan bir davet mektubu
veya kat›l›nacak etkinlik veya konferans›n program›yla
birlikte yap›lmal›d›r.
Adaylar nas›l, nerede ve
kimin taraf›ndan
de¤erlendiriliyor?
Ziyaret veya de¤iflimler iki tarafl› ve çok tarafl›
kurumlar›n sa¤layaca¤› daha büyük parasal desteklere
önayak olmaktad›r. Baflka sponsorlar taraf›ndan da
desteklenen de¤iflim veya ziyaretler de
de¤erlendirmeye al›nmaktad›r.
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl
‹letiflim bilgileri Esat Caddesi No: 41Kücükesat,
06660 Ankara Tel +90 312 410 36 00
[email protected]
British Studies
[email protected]
http://www.britishcouncil.org.tr/science/excappform.htm
‹ngiliz Konsoloslu¤u ve ‹ngiliz Hükümeti
Fonun ana hedefleri nedir?
Öncelikli alanlar, demokrasi ve hukukun üstünlü¤ü,
insan haklar›, sivil toplumun güçlendirilmesi, sivil
toplum kurulufllar›nda kapasite gelifltirme ve çevredir.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Proje önerilerinin afla¤›daki kriterlerden mümkün
oldu¤u kadar ço¤una uymas› gereklidir:
• Sivil toplumun, yerel beceri ve uzmanl›klar›n
gelifltirilmesini desteklemek,
• Sürdürülebilir olmak,
• Proje çerçevesinden daha genifl bir etki alan›na
sahip olmak,
• Ulafl›labilir bir ç›kt› sergileyebilmek.
99
100
Co¤rafi odak
Türkiye
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Belirtilmemifl.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Yabanc› program bütçeleri (Foreign &
Commonwealth programme budgets) bir ile üç mali
y›l aras›nda sürecek projelerin desteklenmesi için
kullan›lmaktad›r. Yerel olarak finanse edilen küçük
projelerin kabul edildi¤i mali y›l içinde tamamlanmas›
gerekmektedir.
Verilen destek
‹ngiliz Konsoloslu¤u Türkiye'de her y›l 500.000 GBPe
kadar olan projelere fon sa¤lamaktad›r.
Küçük projeler içinse en fazla 5.000 GBP
ayr›lmaktad›r.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
‹ngiliz Konsoloslu¤u projeleri için öneriler 1
Nisan'dan 31 Mart'a kadar süren mali y›l içinde
herhangi bir zaman teslim edilebilir.
‹ngiliz Hükümeti projeleri için baflvurular ocak ay›
bafl›nda yap›l›r.
Adaylar nas›l, nerede ve
kimin taraf›ndan
de¤erlendiriliyor?
Baflvuru için ‹ngiliz Konsoloslu¤u'ndaki Projeler
Koordinatörü ile temasa geçerek proje önerisi
sunulabilir ve proje faaliyetleri hakk›nda bilgi al›nabilir.
Özel baflvuru formlar›
http://www.britishembassy.org.tr/presspublic/workingus.htm
‹letiflim bilgileri
fiehit Ersan Cad No 46/A Çankaya Ankara
E-mail: [email protected]
Faks: (0312) 4553356
Meflrutiyet Cad. No: 34 Tepebafl›, Beyo¤lu
80072 ‹stanbul, Türkiye
‹[email protected]
Faks: (0212) 3346406
http://www.britishembassy.org.tr/presspublic/generalinfo.htm
Hollanda Elçili¤i Küçük Projeler Program› (MATRA/KAP)
Matra Hollanda D›fliflleri Bakanl›¤›n›n bir program›d›r. Merkez ve Do¤u Avrupa'daki sosyal
dönüflüm sürecini destekleme amaçl›, birçok bileflene sahip, büyük çapl› bir çabad›r. Matra,
mevcut özel(sivil) giriflimlerle ilgilidir. Aç›k, ço¤ulcu ve demokratik toplumun ve oturmufl bir
hukuk sisteminin daha fazla gelifltirilmesine katk›da bulunan faaliyetler üzerine odaklanmaktad›r.
Matra özellikle sivil toplum yap›s›n›n güçlendirilmesini, özel güçlerle kamu düzeni aras›ndaki
verimli etkileflimin önemini vurgulamay› amaçlamaktad›r. Matra Küçük Elçilik Projeleri Program›
(Matra/KAP), bu çat›n›n bir parças›d›r.
Fonun ana hedefleri nedir?
Matra özellikle sivil toplum yap›s›n›n güçlendirilmesini,
özel güçlerle kamu düzeni aras›ndaki verimli
etkileflimin önemini vurgulamay› amaçlamaktad›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Proje, ço¤ulcu demokratik topluma yönelik sosyal
dönüflümü amaçlamal›; daha güçlü ve daha çeflitli bir
sivil topluma bir flekilde katk›da bulunmal›d›r.
Uygun faaliyet örnekleri:
• Sivil toplum kurulufllar›n fon yaratma, organizasyon
yapma, halk taban›n› geniflletme, hükümetle
iliflkilerini gelifltirme kabiliyetlerini art›rma gibi
yollarla bu kurulufllar› güçlendirme giriflimleri.
• Hukuk egemenli¤ini güçlendirecek giriflimler.
• ‹nsan haklar›, kültürel az›nl›klar, çevre, yerel
yönetim ifllerine halk›n kat›l›m› vb konularda
seminer organizasyonu.
• Reform süreciyle ilgili broflür, kitapç›k, sürekli
yay›n yay›mlanmas›.
• Proje yerel giriflimden do¤mal›d›r.
• Net biçimde tan›mlanm›fl hedef gruba
yönelmelidir.
• Bu hedef grup, projenin uygulanmas›nda aktif
olarak yer almal›d›r.
• Hedef grup, proje yükünün bir k›sm›n› para,
malzeme, araç veya ifl katk›s›nda bulunarak
yüklenmelidir.
• Proje, mevcut yerel koflullarda ve di¤er aç›lardan
uygulanabilir olmal›d›r.
• Küçük ölçekli olmal› ve kar amac› gütmemelidir.
101
102
Co¤rafi odak
Türkiye
Uygun olmayan proje tipleri
T›bbi yard›m, yiyecek ba¤›fl› gibi safi yard›mseverlik
faaliyetleri, reform sürecine yap›sal katk› olarak ele
al›nmamaktad›r. Hedef grubu aktif olarak içerseler
de. Bu tür faaliyetler övgüye de¤er, yararl› faaliyetler
olmas›na ra¤men kesinlikle Matra/KAP ödene¤i için
uygun de¤ildir.
Uygun kurulufllar
Belirtilmemifl.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
12 ay› aflmamal›d›r.
Verilen destek
Elçilikler, ödenekleri maksimum 11000 Euro'ya kadar
yükseltme yetkisine sahiptir.
Matra/KAP ödenekleri hiçbir flekilde, projeyi tek
parça halinde desteklemez. Fonlar özel olarak proje
faaliyetlerine, fonun al›nmas› da o faaliyetin
gerçeklefltirilmesine ba¤›fllanmaktad›r.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Proje teklifi afla¤›dakileri mutlaka içermelidir:
• Proje hedeflerinin ve planlanm›fl faaliyetlerin detayl›
aç›klamas›.
• Projenin, sivil toplum yap›s›n› nas›l güçlendirece¤inin
net biçimde ifadesi.
• Hedef grubun net biçimde tan›m›
• Proje uygulamas› için zaman çizelgesi
• Bütün maliyet tahminlerinin yer ald›¤›, her gelir
kayna¤›n›n aç›kça belirtildi¤i, proje organizatörlerinin
ve hedef grubun katk›lar›n› içeren, bundan baflka,
Matra/KAP'›n arzu edilen katk›s›n› ve kesin amac›n›
net biçimde gösteren, yerel para birimiyle
düzenlenmifl detayl› ve fleffaf bir bütçe
• Adaylar proje teklifine, imzal› bir tan›t›c› mektup
eklemelidir.
• Baflvurular yerel Hollanda Elçiliklerine sunulur.
• Baflvurular ‹ngilizce olarak haz›rlanmal›d›r.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl.
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl.
‹letiflim bilgileri
The Royal Netherlands Embassy
Turan Günes Bulvari 7. Cadde No:3
Y›ld›z, Ankara
Consulate General of the Netherlands
Istiklâl Caddesi 393
80050 Beyo¤lu ‹stanbul
Japonya Yerel Projeler ‹çin Hibe Yard›m› Program›
Japon Hükümeti, kalk›nmakta olan ülkelerde çeflitli ihtiyaçlar› karfl›lamak üzere tasarlanm›fl
kalk›nma projelerine yönelik bir mali yard›m program› sunmaktad›r. Bu program kapsam›ndaki
yard›mlar esnek olmalar› ve zaman›nda verilmeleri nedeniyle yo¤un talep görmektedir ve
Japonya Resmi Kalk›nma Yard›m› için yerel kurulufllara do¤rudan fayda sa¤layacak yeni bir
iflbirli¤i alan› yaratmaktad›r.
Fonun ana hedefleri nedir?
Bu program sivil toplum kurulufllar›, yerel yönetimler
gibi kar amac› gütmeyen kurulufllara, kalk›nma amaçl›
projelerini uygulayabilmeleri için geri ödemesiz bir
mali yard›m sa¤lamaktad›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Temel sa¤l›k
Temel e¤itim
Yoksullu¤un giderilmesi
Kamu yarar›
Çevre
Bedensel engelliler için mesleki e¤itim
Seminer ve e¤itim programlar›
Kad›nlara yönelik projeler
Co¤rafi odak
Türkiye
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl
Uygun kurulufllar
Kar amac› gütmeyen kurulufllar baflvuruda bulunabilir.
Bireyler baflvuru yapamaz. Uluslararas› ve yerel sivil
toplum kurulufllar›, ilkokullar, üniversiteler, hastaneler,
yerel yönetimler ve benzeri kurulufllara aç›kt›r.
103
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Proje bafl›na 10.000.000 Japon Yeni
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Hibe yard›m› projenin bafllang›ç tarihine bakmaks›z›n
31 Mart tarihinden önce yap›l›r. ‹ngilizce olarak
doldurulmal›d›r. Baflvuruyla birlikte teslim edilmesi
gereken belgeler:
Projenin bütçe detaylar›, proje ile ilgili üç adet fiyat
teklifi, Projenin uygulanaca¤› yeri gösteren harita,
Projenin fizibilite çal›flmas›, Kuruluflun yönetmeli¤i,
‹rtibat detaylar›, Kuruluflu tan›tan (mevcutsa) broflür
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Kaynaklar› aflan miktarda baflvuru oldu¤undan detayl›
bir inceleme ve de¤erlendirme yap›lmaktad›r.
De¤erlendirilme yap›ld›ktan sonra Türkiye
Cumhuriyeti'nin bilgilendirilmesi ve görüfllerinin
dikkate al›nmas› yap›l›r.
Özel baflvuru formlar›
Ankara Japon Büyükelçili¤inden edinilebilir.
‹letiflim bilgileri
Yerel Projeler için Hibe Yard›m›
Japon Büyükelçili¤i
Reflit Galip Sokak No: 81 G.O.P. Ankara
Tel: 0 312 446 05 00
Faks: 0 312 437 18 12
Azahar Program›
Azahar Program› Akdeniz çevresinde sürdürülebilir kalk›nmay›, çevrenin korunmas›n› ve
do¤al kaynaklar›n kontrollü kullan›m›n› amaçlayan bir kalk›nma iflbirli¤i program›d›r. Program,
‹spanyol Uluslararas› ‹flbirli¤i Ajans›'n›n, ‹spanyol Kalk›nma ‹flbirli¤i içinde sürdürülebilir kalk›nma
çevre koruma ve Akdeniz'deki do¤al kaynaklar›n korunmas› alanlar›nda koordineli biçimde
çal›flan bütün özel ve kamuya ait kurumlara dayanan bir giriflimidir.
Fonun ana hedefleri nedir?
104
Akdeniz Havzas› ülkelerinde, do¤al kaynaklar›n
kontrollü kullan›lmas› ve çevresel koruma ile uyumlu
bir biçimde, faydalanan ülkeler taraf›ndan çevreyle
ilgili üstlenilen uluslararas› taahhütlere katk›da
bulunarak, insani geliflim üzerinde gerçekçi katk›lar
sa¤lamak
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Faaliyetler su üç ilkeye ayn› anda veya temel
kriterlere uymal›d›r:
1. Bütün halklar›n yoksullu¤una karfl› savaflma amac›
olan Uluslararas› Kalk›nma ‹flbirli¤ine iliflkin
‹spanyol Politikalar›n›n yol göstericili¤inde yerel
nüfusun kalk›nmas› ve yaflam standartlar›n›n
yükseltilmesi.
2. Çevresel koruma ve do¤al kaynaklar›n korunmas›
3. Yerel planlama ve yönetim yeteneklerinin
örgütsel ve kurumsal olarak kurulmas› ve
güçlendirilmesi.
Bu anlamda program, toprak korunumu,
sürdürülebilir su kaynaklar› yönetimi, yenilenebilir
enerjiler ve enerjinin etkin kullan›m›, sürdürülebilir
turizm, sürdürülebilir üretim, çevresel temizlik,
çevresel planlama ve yönetim, Akdeniz havzas›
ülkelerinin karfl›laflt›klar› çevresel problemlere etkili
biçimde yard›mc› olmay› arzulayan tüm bölgeler,
‹spanya'n›n genifl tecrübe ve yüksek bilgi düzeyine
sahip oldu¤u konularla ilgili faaliyetler içerir.
Co¤rafi odak
Maghreb, Orta Do¤u ve Güney-Do¤u Avrupa.
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl
Uygun kurulufllar
Yerel otoriteler, sivil toplum kurulufllar›, akademik
kurulufllar
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl
Verilen destek
Belirtilmemifl
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Belirtilmemifl.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Karar, program›n kat›l›mc›lar› taraf›ndan
görevlendirilen koordinatörlerden oluflan
Koordinasyon Komitesi taraf›ndan verilir.
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl.
‹letiflim bilgileri
Mr. Josep Ferre
[email protected]
105
MERKEZ‹ HÜKÜMET VE TAfiRA TEfiK‹LATLARI ‹LE ÇEVRE KORUMA
VAKIFLARININ KULLANDI⁄I FONLAR
Baflta Çevre ve Orman Bakanl›¤› olmak üzere, Özel Çevre Koruma Kurumu, Valiliklere
ba¤l› Çevre Koruma Vak›flar›, Türkiye Çevre Koruma Vakf› ve Baflbakanl›¤a ba¤l› fonlar da
çevrenin korunmas› konusunda sivil toplum kurulufllar›n›n çal›flmalar›na destek sa¤layabilir.
Planlanabilecek proje türleri çeflitli kanun ve yönetmelikler ile vak›f senetlerindeki hükümlerde
aç›klanmaktad›r. Verilen destek nakdi olabildi¤i gibi ayni de olabilmektedir.
Destekler, kalifiye uzmanlar, sivil toplum örgütleri, meslek odalar›, ticaret odalar›, sanayi
odalar›, kooperatifler ve üretici birlikleri, yerel giriflimlere verilebilmektedir. Sivil toplum
kurulufllar› projelerinin belli bölümlerini bu fonlara baflvurarak gerçeklefltirme yoluna
gidebilirler.
Yoksullu¤u Azaltma Projeleri
106
Fon'un ana hedefi nedir?
Baflbakanl›k Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flmay›
Teflvik Fonu, yoksullu¤un azalt›lmas›na katk›da bulunmak
üzere, önerilecek temel programlar› güçlendirecek ve
finanse etmektedir. Nüfusun en yoksul yüzde 36'l›k
k›sm›n› hedef kitle olarak belirleyen proje kapsam›nda,
teklifleri kabul etmektedir. Baflbakanl›k Sosyal
Yard›mlaflma ve Dayan›flmay› Teflvik Fonu, "(Sosyal Riski
Azaltma Projesi Dan›flmanlar›nca Yürütülecek Uygulama
Projeleri için ilgi Bildirimine Davet" duyurusu /
Resmi Gazete)
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Sosyal Riski Azaltma Projesi kaynaklar›ndan yoksullar
için sürdürülebilir istihdam olanaklar› sa¤lamak
suretiyle yoksullu¤un azalt›lmas›na katk›da bulunmak
üzere, iller, ilçeler ve yerel halk›n önerdi¤i temel
programlar› güçlendirmek ve finanse etmek.
‹letiflim bilgileri
Proje Direktörü: Yadigar Gökalp
Tel: 0 312 424 16 20
Faks: 0 312 424 09 53
[email protected]
Özel Çevre Koruma Kurumu Bütçe Gelir ve Gider Usul ve
Esaslar› hakk›nda Yönetmelikteki Olanak
Fonun ana hedefleri nedir?
Bu Yönetmelik, Özel Çevre Koruma Bölgesindeki sahip
olunan tabii, tarihi, turistik çevre de¤erlerinin korunmas›,
gelifltirilmesi, mevcut ve muhtemel çevre sorunlar›n›
önleyici tedbirlerin al›nmas› için 383 say›l› Kanun
Hükmünde Kararname ile kurulan Özel Çevre Koruma
Kurumu Baflkanl›¤› gelirlerinin toplanmas› ile Kurumun
giderlerine dair esas ve usulleri belirlemektedir.
Bölgelerin sahip oldu¤u tabii ve tarihi de¤erleri korumak,
gelifltirmek, bitki ve hayvan nesillerini korumak ve
muhafaza etmek amac› ile yap›lacak bilimsel ve teknik
araflt›rmalar için gerekli finansman kaynaklar› Kurum
gelirlerinden sa¤lan›r. Bu çal›flmalar Kurum elamanlar›nca
yap›labilece¤i gibi, Kurum d›fl›ndaki yerli ve yabanc› kifli
ve kurumlara da yapt›r›labilir.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Kurumun gelirleri afla¤›daki amaçlar için Özel Çevre
Koruma Kurumunca al›nan kararlar do¤rultusunda
kullan›labilir.
Bölgelerin korunmas› ve iyilefltirilmesi için araflt›rma
faaliyetleri, tesisler ve altyap› tesisleri inflaat›n›n ve
onar›m›n›n yap›lmas›, yapt›r›lmas› ve bölgelerin
temizlenmesi ve temizlettirilmesi, personel yetifltirme
ve e¤itim faaliyetleri, bölgelerdeki araflt›rma, tan›t›m
ve denetim giderleri, teknoloji ve proje sat›n al›nmas›,
proje yar›flmalar› düzenlenmesi, bölgelerin korunmas›
ve iyilefltirilmesi için her türlü araç, gereç, malzeme,
tüketim mallar› ve hizmet al›m›, çevre tanzimi, hayvan
ve bitki nesillerinin korunmas› ve muhafazas› için
yap›lacak çal›flmalar, Özel Çevre Koruma
Bölgelerinde koruma hizmetleri ile ilgili giderler.
(Özel Çevre Koruma Kurumu Baflkanl›¤› Bütçe, Gelir
ve Gider Usul ve Esaslar›na Dair Yönetmelik)
‹letiflim bilgileri
Özel Çevre Koruma Kurumu Baflkanl›¤›
Ceyhun At›f Kansu Cad. No: 124 Balgat Ankara
Tel: 0312 2879555
E-posta: [email protected]
www.ockkb.gov.tr
107
Türkiye Çevre Koruma Vakf›
108
Fon'un ana hedefi nedir?
‹nsan›n, insan sa¤l›¤›n›n, çevrenin korunmas›, çevre
kirlili¤inin önlenmesi ve iyilefltirilmesi, k›rsal ve kentsel
alanda arazinin ve tabii kaynaklar›n en uygun flekilde
kullan›lmas› ve korunmas›, ülkenin do¤al bitki ve
hayvan varl›¤› ile tabii ve tarihi zenginliklerinin
korunmas› için maddi ve manevi katk›da bulunmak
ve bu amaçla yeni kaynaklar temin etmek, Çevre ve
Orman Bakanl›¤›n›n merkez ve taflra teflkilatlar›na
kanunlar ve kararnamelerle verilen görev, yetki ve
sorunluluklar›n amaç ve hedeflere ulaflt›r›lmas›nda,
ekonomik, teknik, bilimsel, proje, altyap›, tesis,
onar›m, tevsi ve donat›m konular›nda her türlü girdiyi
sa¤layarak güçlendirilmesini ve yayg›nlaflt›r›lmas›n›
sa¤lamakt›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Vak›f bu amac› gerçeklefltirmek için afla¤›daki
konularda, aralar›nda sivil toplum kurulufllar› da olan
do¤an›n korunmas› konusunda çal›flan kurumlara
yard›mc› olur. Ülkenin do¤al, tarihi ve kültürel çevre
ile ilgili de¤erlerinin belirlenmesi, tan›t›lmas› ve
korunmas› için gerekli çal›flmalar yapmak; her türlü
çevre kurum ve kuruluflunun aç›lmas›na, bina ve
tesislerinin bak›km, onar›m ve kiralanmas›na yard›mc›
olmak; çevre kurumlar›n›n üretim ve hizmet
kapasitelerinin kullan›m› ve iflletimine yard›mc› olmak;
çevre kurumlar› ile ifl sahipleri ve sanayiciler aras›nda
kurulacak iflbirli¤ini desteklemek ve bu konuda
yard›mc› olmak; çevre bilincinin yerleflmesi için
tan›t›c› faaliyetler yapmak ve yapt›rmak, bu amaçla
kurslar açmak ve her seviyede çevre e¤itimini
desteklemek, toplant›lar düzenlemek, çevre
araflt›rmalar› ve kirllik tespitlerinde kullan›lacak her
türlü araç ve gereçleri sa¤lamak.
‹letiflim bilgileri
Çevre ve Orman Bakanl›¤›
Eskiflehir Yolu 8. Km. Ankara
Tel: 0 312 2879963
Valiliklere Ba¤l› Çevre Koruma Vak›flar›
Fon'un ana hedefi nedir?
Birbirlerinden küçük farklarla ayr›lmalar›na ra¤men
Çevre Koruma Vak›flar› ortak amac› tafl›maktad›r:
insan›n, insan sa¤l›¤›n›n, çevrenin korunmas› ve
iyilefltirilmesi, k›rsal ve kentsel alanda arazinin ve tabii
kaynaklar›n en uygun flekilde kullan›lmas› ve
korunmas›, her türlü çevre kirlili¤inin önlenmesi,
ülkenin do¤al bitki ve hayvan varl›¤› ile tabii ve tarihi
zenginliklerinin korunmas› için maddi manevi katk›da
bulunmak ve bu amaçla yeni kaynaklar sa¤lamakt›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Valiliklere ba¤l› bu vak›flar kurulufl amaçlar›n›
gerçeklefltirmek için; çevre e¤itim ve çevre bilincinin
yerleflmesi için tan›t›c› faaliyetler yapmak ve
yapt›rmak; bu amaçla kurslar açmak ve her seviyede
çevre e¤itimini teflvik etmek, desteklemek,
ö¤rencilerde çevre de¤erlerini koruyucu de¤er
yarg›lar›n›n geliflmesine katk›da bulunmak; çevre konular›
ile ilgili kongre, panel, konferans ve seminerler
haz›rlamak ve haz›rlananlara kat›lmak; çevreyi koruyucu,
çevre kirlili¤ini önleyici araflt›rmalar yapmak ve yapt›rmak,
hayvan ve bitki nesillerinin ›slah› ve korunmas› için
yap›lacak çal›flmalara katk›da bulunmak; çevre
araflt›rmalar›nda ve kirlilik tesbitinde kullan›lacak her türlü
araç ve gereçlerin sa¤lanmas›nda yard›mc› olmak; çevreyi
koruyucu ve çevre kirlili¤ini önleyici her türlü projeyi
yapmak veya yapt›rmak, desteklemek ve bununla ilgili
proje yar›flmalar› düzenlemek; ar›tma tesisleri yapacak
gerçek ve tüzel kiflilere imkanlar› ölçüsünde destek
sa¤lamak ve gerekti¤inde bu tesisleri yapmak
(Vak›f Senedi)
‹letiflim bilgileri
Her il için, Valiliklere baflvurulmas› gerekmektedir.
109
WWF AKDEN‹Z PROGRAMI ACROSS THE WATERS
DESTEKLER‹
Across The Waters (AtW), Dünya Do¤a Vakf›'n›n (WWF), Akdeniz'de
yürütmekte oldu¤u bir proje destek ve kapasite art›r›m› program›d›r. Barselona'dan
yürütülmektedir. AtW'nin ana amac›, Akdeniz Havzas›ndaki çevre sivil roplum
kurulufllar›n›n rollerini güçlendirmek ve kampanya ve proje yürütmedeki yeteneklerini
gelifltirmektir.Bu program, güney ve do¤u k›sm›ndaki ülkeler öncelikli olmak üzere bütün
Akdeniz havzas›n› kapsamaktad›r.
Program kapsam›nda, Akdeniz havzas›n›n korunmas› için çal›flan sivil toplum
kurulufllar›n›n projelerine yönelik proje destekleri, ofis malzemesi ihtiyaçlar›n›
karfl›layabilmeleri için küçük ölçekli destekler ve yine kendilerinin düzenledi¤i Akdeniz
Okullar›na ve Akdeniz bölgesinde bulunan enstitü ve merkezlerde yürütülen kurslara
kat›l›m için verilen yolculuk destekleri bulunmaktad›r. 1995 y›l›ndan bu yana her y›l
düzenlenen Akdeniz okullar›, Akdeniz'in çeflitli yerlerindeki STKlar ve enstitülerdeki
kiflilerin pratik olarak e¤itilmesi, fikir ve tecrübe al›flveriflinde bulunmas› ve edindi¤i bilgileri
kendi ülkelerindeki projelerde uygulamaya geçirmesi amac›yla devam etmektedir.
Destekleri almak için aday kurulufl ve kifliler, www.atw-wwf.org adresinde bulunan
baflvuru formalar›n› doldurarak AtW'ye ulaflt›rabilirler. WWF'nin Türkiye'deki Ulusal
Örgütü proje haz›rlama, adaylar› program›n Barselona ofisine iletme ve izleme
konular›nda kolaylaflt›r›c›l›k yapmaktad›r. Baflvuru dili ‹ngilizce ve Frans›zcad›r. Baflvuru her
sene de¤iflti¤i halde genellikle fiubat ay› sonlar›na denk gelir. De¤erlendirilen projeler
aras›nda desteklenmeye de¤er bulunanlar May›s ay› sonlar›nda sahiplerine bildirilir.
Ayr›nt›l› bilgi için WWF
Türkiye'ye baflvurulabilir:
WWF Türkiye Büyük Postane Cad.
No: 43-45 Kat:5-6 34420
Bahçekap›, Sirkeci / ‹stanbul
Tel: 0 212 528 20 30 • Faks: 0 212 528 20 40
[email protected] • www.wwftr.org
Proje Destekleri
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
110
• Ormanlar›n, sulakalanlar›n ve su kaynaklar›n›n,
deniz ve k›y› ekosistemlerinin korunmas›na ve
sürdürülebilir yönetimini amaçlayan projelerin güçlü
e¤itim ve kapasite art›r›m› etkinlikleri önceliklidir.
• ATW deste¤i, bütçesi maksimum miktar›n içinde
kalan bir projenin bütününü kapsayabilece¤i gibi,
bir projenin yukar›da belirtilen öncelikli k›sm› için
de verilebilir.
Uygun olmayan proje tipleri
Araflt›rma projeleri için verilmez.
Uygun kurulufllar
Sivil Toplum Kurulufllar›
Tercih edilen proje uzunlu¤u
18 ayl›k bir sürede harcanmak üzere verilir.
Verilen destek
10,000 Amerikan Dolar›
(K›sa ve orta dönemli proje ve aktiviteler için verilmektedir.)
Küçük Ölçekli Destekler
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
• Bilgiye ulafl›m, bilgi al›flverifli ve iletiflimi
kolaylaflt›rmak ve gelifltirmek amac›yla, bilgisayar ve
internet sistemlerinin sat›n al›narak kuruma
kazand›r›lmas›
• Bilinçlendirme ve e¤itim materyallerinin üretimi
için verilmektedir.
Uygun olmayan proje tipleri
Süreli yay›nlar ve magazinlerin üretimi için verilmez.
Uygun kurulufllar
Sivil Toplum Kurulufllar›
Tercih edilen proje uzunlu¤u
8 ayl›k bir sürede harcanmak üzere verilir.
Verilen destek
3,000 Amerikan Dolar›
Yolculuk Destekleri
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
STK temsilcilerinin Akdeniz bölgesinde bulunan
enstitü ve merkezlerde yürütülen kurslara kat›lmalar›
için gereken yolculuk giderlerini karfl›lamaya yönelik
desteklerdir. Bu kurslar›n amac›, Akdeniz'in çeflitli
bölgelerinde, ayn› amaçlar› paylaflan proje ve
kurumlar aras›nda fikir, tecrübe ve kaynak al›flverifli
yap›lmas›n› kolay hale getirmektir. ATW'nin Yolculuk
Destekleri, WWF'in bölgesel e¤itim kurslar›ndan
(Akdeniz Okullar›) birine kat›lmak üzere
baflvuruldu¤u takdirde al›nabilir.
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Avrupa Toplulu¤u üyesi olmayan Akdeniz
ülkelerindeki gönüllü kurulufllarla, kar amac›
gütmeyen enstitülerde çal›flan kifliler baflvurabilir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Baflvuruldu¤u y›l için geçerlidir.
Verilen destek
2200 Amerikan Dolar›
111
Akdeniz Okullar›
112
Okulun Temas›
The Wet School (Sulakalan Kursu)
Akdeniz sulakalanlar›n›n biyolojisi, co¤rafyas› ve çeflitlili¤i,
Akdeniz'de su kaynaklar›n›n flimdiki ve gelecekteki
durumu, su kaynaklar› ve sulakalanlar›n korunmas› ve
sürdürülebilir yönetimi. Örnek çal›flmalar, kampanyalar,
kanunlar ve uygulamalar. ‹nsanlar, tar›m, turizm ve
endüstri ile ilgili su kullan›m› ve tüketimi konular›.
The Sun School (Çevre E¤itimi Kursu)
Çevresel e¤itimi destekleyen sebepler ve teoriler, temel
Akdeniz ekosistemleri ile ilgili çevresel e¤itim teknikleri ve
yöntemleri (deniz ve k›y›, ormanlar, sulakalanlar,
bozk›rlar), çevresel e¤itim etkinliklerinin uygulanmas›
hakk›nda fikirler ve uygulamal› öneriler.
The Blue School (Deniz ve K›y› Yönetimi Kursu)
Akdeniz'in biyoloji ve ekolojisi, korunan alanlar›n içinde ve
d›fl›ndaki deniz ve k›y› ekosistemlerinin yönetimi, deniz ve
k›y› koruma çal›flmalar›n›n yöntem ve stratejileri, Akdeniz'i
etkileyen uluslararas› kanunlar, özellikle deniz ve k›y›
alanlar›na yönelik üretilmifl e¤itim, bilinçlendirme ve
iletiflim çal›flmalar› ve kampanyalar için yöntem ve
programlar
Silva (Orman Okulu)
Akdeniz ormanlar›n›n ve a¤aç sistemlerinin biyolojisi,
jeolojisi ve çeflitlili¤i, Akdeniz ormanlar› ve ‹nsan:
geleneksel kullan›mlar ve yönetim teknikleri. Ormanlar ve
yang›nlar. Ormanlar›n hidrolojik rolleri. Yeni ormanlar›n
yarat›lmas›: fidanl›klar ve eko-ormanc›l›k teknikleri.Akdeniz
ormanlar›n›n korunmas› ve sürdürülebilir yönetimi.
The Wild School (Koruma Alanlar› Okulu)
Uygulamal› ve kurumsal yönetim bak›fl aç›lar›, bilimsel
çal›flma, yaban hayat› yönetimi ve ekosistemlerin
izlenmesi, ifl yaratma ve korunan alanlar içinde ve d›fl›nda
do¤al kaynaklar›n ve kültür miras›n›n sürdürülebilir
kullan›m›. Yerel topluluklarla çal›flma, çevresel e¤itim,
turizm ve ziyaretçi yönetimi.
Uygun kurulufllar
‹ngilizce biliyor olmak gereklidir. Akdeniz okullar›n›n
hedef kitlesi, çevre gönüllü kurulufllar›n›n temsilcileri
ve ilgili konularda çal›flan kamu personelidir.
Verilen destek
Masraflar WWF taraf›ndan karfl›lanmaktad›r.
RAMSAR SULAKALANLARIN KORUNMASI VE AKILCI
KULLANIMI ‹Ç‹N KÜÇÜK DESTEK FONU (RAMSAR SMALL GRANTS
FUND FOR WETLAND CONSERVATION AND WISE USE)
Sulakalan Koruma Fonu (Wetland Conservation Fund) (di¤er ad›yla Ramsar
Sulakalanlar›n Korunmas› ve Ak›lc› Kullan›m› için Küçük Destek Fonu - SGF) 1990 y›l›nda
geliflmekte olan ve geçifl ekonomisi yaflayan ülkelerde sulakalanlar›n korunmas› ve ak›lc›
kullan›m› konusundaki giriflimleri desteklemek üzere oluflturulmufltur. Söz konusu destek,
daha büyük kurumlar taraf›ndan desteklenen büyük projeler için düflünülmemifltir. Ak›lc›
kullan›m kavram› flöyle tan›mlanmaktad›r: "sulakalanlar›n insano¤lunun yarar›na ve
ekosistemin do¤al özelliklerinin korunmas›n› sa¤layacak bir flekilde sürdürülebilir
kullan›m›".
Fonun ana hedefleri nedir?
SGF, ülkelere görece olarak küçük ölçekli projeler
için, veya daha büyük ölçekli faaliyetler için di¤er
kaynaklardan fon aray›fl›na girebilmek için gerekli
haz›rl›klar› tamamlamak üzere parasal destek sa¤layan
bir programd›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
SGF, Ramsar'a taraf olan veya olmayanlara aç›k olup,
flu projeler için verilir:
a) Ramsar Sözleflmesi'nin 2000-2002 Çal›flma
Program›'n›n uygulanmas›nda katk›da bulunacak
faaliyetler;
b) Ramsar alanlar›na acil yard›m;
c) taraf olmayan ülkelere Sözleflmeye kat›lmalar› için
"haz›rl›k yard›m›".
Co¤rafi odak
Belirtilmemifl.
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Bütün geliflmekte olan ülkeler fondan yararlanabilir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
SGF proje bafl›na en fazla 40.000 ‹sviçre frang›
vermektedir.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Ramsar Bürosu her y›l 31 ekime kadar bütün uygun
ülkelere bir Diplomatik Nota göndererek SGF için
baflvurma tarihlerini bildirir. Bu bilgi ve Uygulama
Yönergeleri ve ekleri, ilgili ülkedeki Ramsar
113
Sözleflmesi ‹dari Birimi'ne de bildirilir. Baflvurular›n
izleyen y›l›n 31 mart›na kadar Büro'ya ulaflmas›
gerekmektedir. Baflvuruyla ilgili her türlü belge ayn›
zamanda daimi olarak Sözleflme'nin web sayfas›nda
bulunmaktad›r.
114
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Proje Önerisi De¤erlendirme formunu doldurarak
baflvuran bütün projelerin teknik ve fizibilite
de¤erlendirmesi Ramsar Bürosu taraf›ndan yap›l›r. Bu
süreçte, Büro gerekli gördü¤ünde Sözleflme'nin
Bilimsel ve Teknik Kurulu'ndan görüfl alabilir ve
Daimi Komite'deki Bölgesel Temsilcilerin
tavsiyelerine baflvurabilir. Büro gerekti¤inde
Sözleflme'nin Uluslararas› Kurulufl Ortaklar›'ndan
(BirdLife International, IUCN, Wetlands
International, and WWF International) da teknik
görüfl alabilir.
Özel baflvuru formlar›
‹letiflim bilgileri
http://www.ramsar.org/key_sgf_guide2.htm
Baflvuru formunu detayl› proje önerisiyle birlikte flu
adrese iletiniz:
Small Grants Fund (SGF), Ramsar Convention
Bureau, 28 Rue Mauverney,
CH-1196 Gland, Switzerland.
Faks: +41 22 999 0169,
E-mail: [email protected]
fi‹RKET FONLARI
BP Koruma Program›
BP Koruma Program›, küresel koruma önceliklerini yerel düzeyde ele alan uzun
vadeli koruma projelerini desteklemeyi ve teflvik etmeyi amaçlar. Bu giriflim, BP ile
BirdLife International ve Fauna & Flora International (FFI) gibi iki önemli çevre
koruma kurumu aras›ndaki iflbirli¤inin bir sonucudur. 17. y›l›na ulaflan Program, 55
ülkede toplam 175 projeyi desteklemifltir. Program, amac› do¤rultusunda, öncelikle
üniversite ö¤rencilerini hedef alan tavsiyeler, e¤itimler ve parasal ödüller gibi
yöntemler kullan›r.
Fonun ana hedefleri nedir?
BP Koruma Program›, küresel koruma önceliklerini
yerel düzeyde ele alan uzun vadeli koruma
projelerini desteklemeyi ve teflvik etmeyi
amaçlamaktad›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
BP Koruma Program›, dünya çap›nda, tehlike
alt›ndaki hayvanlar›, bitkileri ve yaflam alanlar›n› ve
biyolojik çeflitlili¤in korunmas›n› konu alan öncü
araflt›rma projelerini destekler. Programa baflvuracak
bütün projelerde flu flartlar aranmaktad›r:
1. Uluslararas› koruma önceli¤i
Proje, uluslararas› öneme sahip bir koruma konusunu
ele almal›d›r. Uluslararas› koruma kurulufllar› taraf›ndan
belirlenmifl önceliklerden yola ç›k›larak haz›rlanm›fl olmas›
tercih nedenidir. Örne¤in, IUCN K›rm›z› Listelerinde
bulunan türler veya BirdLife taraf›ndan haz›rlanan
Dünyan›n Endemik Kufl Alanlar›; Dünya Çap›nda
Öncelikli Koruma Alanlar› adl› kaynakta yer alan
Endemik Kufl alanlar›ndan biri ile ilgili projeler. Ulusal
Biyolojik Çeflitlilik Eylem Planlar›nda belirlenmifl olan
öncelikler de proje konusunu oluflturabilir.
2. Yerel kat›l›m
Yerel halk›n projeye kat›l›m› ve yerel hükümetin projeye
onay vermesi flartt›r. Uluslararas› bir proje ekibi tercih
edilmektedir, ancak tek bir ülkenin vatandafllar›ndan
oluflup da kendi ülkesinde çal›flmay› planlayan bir ekip de
kabul edilebilir.
115
3. Ekip
Program bütün dünyadan ekiplere aç›kt›r. Proje ekibinin
ço¤unlu¤u lisans veya lisans üstü düzeyde ö¤rencilerden
oluflmal›d›r. Ekibe birden fazla ülkeden eleman kat›lmas›
teflvik edilmektedir.
116
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda
Uygun olmayan proje tipleri
Birçok keflif gezisine kat›lm›fl deneyimli ekipler
de¤erlendirmeye al›nmayacakt›r. Program
profesyonel akademisyenlerin veya araflt›rmac›lar›n
maafllar› için de destek vermez.
Fon almak üzere yap›lan baflvurular geriye dönük olarak
de¤erlendirilmez. BirdLife ve FFI çal›flanlar›yla onlar›n
kardefl kurulufllar› BP Koruma Program›na baflvuramaz.
Uygun kurulufllar
BP Koruma Program› burs vermemekte, maafl
ödememektedir. Di¤er kurulufllar taraf›ndan finanse
edilen projelere de parasal destek verilmemektedir.
Üniversiteler, kurumlar, hükümet organlar› veya sivil
toplum kurulufllar› projeye ancak yard›mc› olabilir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Toplam 125.000 GBPlik fon ayr›lm›flt›r.
Bu miktar flu iki grup aras›nda bölüfltürülecektir:
• ‹lk kez fon alan projeler
• Programdan daha önce ödenek alm›fl projelerde
tamamlanan çal›flmalar›n takibini yapmak üzere
öneri getiren ekipler.
Yeni bafllayan projeler için verilen bireysel ödenekler 3
ile 7 bin GBP aras›nda de¤iflmektedir, takip projeleri
için bu miktar 8 ile 20 bin GBP aras›nda olabilmektedir.
Ödeneklerin %75 ödül töreninden sonra, kalan %25
ise sonuç raporunun teslim edilmesinden sonra olmak
üzere taksitler halinde ödenmektedir.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Son baflvuru tarihi her y›l duyurulmaktad›r. Baflvuru
dili ‹ngilizcedir. Sadece ön elemeyi geçen baflvuru
sahiplerinden detayl› proje önerisi istenir. ‹lk
baflvurular elektronik formatta yap›lmal›d›r.
Ödenek için baflvuran bütün projelerin flu flartlar›
tafl›mas› gerekmektedir:
• Küresel koruma önceli¤ine sahip bir konuyu ele
almak
• Proje ekibinin ço¤unlu¤unun ö¤rencilerden oluflmas›
(tam zamanl› veya yar› zamanl› e¤itime tabi lisans veya
lisans üstü ö¤rencileri)
• Projenin yürütülece¤i ülkede tan›nmas›-kabul görmesi
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Baflvurular ilk aflamada BirdLife, BP ve FFI taraf›ndan
de¤erlendirilerek ön elemeye tabi tutulacakt›r.
Elemeyi geçenlerden, ocak ay›n›n ortas› ile sonu
aras›nda ‹ngilizce olarak ayr›nt›l› bir proje önerisi
sunmalar› istenecektir. Ödenek almaya hak
kazananlar Organizatörler taraf›ndan seçilmifl bir jüri
heyetinin eleyece¤i baflvurular aras›ndan seçilecektir.
Özel baflvuru formlar›
Http://conservation.bp.com/applications/application.asp
‹letiflim bilgileri
Programme Manager
BP Conservation Programme, BirdLife International/FFI
Wellbrook Court, Girton Road,
Cambridge CB3 0NA, UK.
Faks: +22 1223 277200
Email : [email protected]
http://conservation.bp.com/
‹ngiliz Havayollar› Yar›n›n Turizmi ‹çin Ödüller (Britsh Airways
Tourism for Tomorrow Awards)
‹ngiliz Havayollar›, 1992 y›l›ndan beri çevre koruma eylemlerini teflvik etmek için
Yar›n ‹çin Turizm Ödülleri vermektedir.
‹ngiliz Havayollar› Yar›n ‹çin Turizm Ödülleri dünya çap›nda sürdürülebilir turizm
giriflimlerini teflvik etmektedir. Ödüller, turizmle ilgili bütün etkinliklere ve projelere
yönelmektedir . Dolay›s›yla turizm endüstrisinin hangi sektöründe yer al›rsan›z al›n, topluma ve
çevreye karfl› sorumluluk gündeminizde öncelikli bir yer iflgal ediyorsa, Yar›n ‹çin Turizm
Ödülleri için baflvurabilirsiniz!
Fonun ana hedefleri nedir?
Çevreyi korumak için turizmle ilgili eylemleri teflvik
etmek.
British Airways bu prestijli ödülleri vermek üzere
örnek sürdürülebilir turizm projeleri aramaktad›r.
117
118
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Afla¤›daki kategorilerin her biri için bir ödül
verilmektedir. Bir baflvuru, jüri heyetinin karar›na
ba¤l› olarak birden fazla kategoride de¤erlendirilebilir.
Kategoriler:
1. Koruma Alanlar› ve Milli Parklar (bilimsel aç›dan
önemli alanlar ve kültürel/do¤al miras alanlar›
dahil)
2. Konaklama (kamplar, oteller, yolcu gemileri ve
tatil köyleri dahil)
3. Turizm kurulufllar› (kar amaçl› veya kar amaçl›
olmayan, sivil veya gönüllü kurulufllar, tur
operatörleri ve toptan sat›fl yapanlar dahil)
4. ‹mar edilmifl çevre (ileri teknolojiyle donat›lm›fl
eski yeni binalar, eski binalar›n restorasyonu ve
yeni binalar›n yerleflim plan› ve tarz› dahil olmak
üzere)
5. Kitle turizmi (y›lda Çevre deneyimi (yaban hayat›
deneyimini içeren konaklama, çevresel bulufllar ve
teknoloji kullan›m› dahil)
6. En az 200,000 ziyaretçi kapasitesi)
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda.
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl
Uygun kurulufllar
Ödül, küçük büyük tur operatörlerine, ba¤›ms›z veya
zincir otellere, milli parklara ve kültürel/do¤al miras
alanlar›na ve turizmle iliflkili di¤er hizmetlere aç›kt›r.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
‹ngiliz Havayollar› ancak en az bir y›ld›r yürürlükte
olan projelerden gelen baflvurular› kabul
edilmektedir.
Verilen destek
Ödül kazanan baflvurular flu araçlarla tan›t›labilir:
• 'Wish You Were Here...?': Birleflik Krall›k'›n ortalama
7 milyon izleyiciye ulaflan, seyahat konulu en popüler
televizyon programlar›ndan biri.
• Ekolojik seyahat ve konaklama önerilerinin yer ald›¤›
web sayfas›nda tan›t›m (www.responsibletravel.com)
• Her kategorinin galibini temsil eden birer kifliye
British Airways ile uçarak ödül törenine kat›lma ve
Londra'n›n merkezinde iki gece konaklama imkan›
• ‹ngiliz Havayollar› Yar›n ‹çin Turizm broflüründe
ç›kacak bir yaz›
• ‹ngiliz Havayollar›n›n dünya çap›ndaki medya iliflkileri
vas›tas›yla tan›t›mlar.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Son baflvuru tarihi web sayfas›nda belirtilmektedir.
Baflvuru, ‹ngilizce olarak yaz›lmal› ve ciltsiz olarak
teslim edilmelidir.
Faks veya e-mail ile baflvuru kabul edilmeyecektir.
Lütfen baflvurular›n›z› formda belirtilen adrese
postalay›n›z.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Ödül kazananlar uzman bir heyet taraf›ndan
belirlenecektir, büyük ödülün sahibi, alt› kategorinin
galipleri aras›ndan seçilecektir.
Özel baflvuru formlar›
https://www.britishairways.com/webmail/tourism_nominations
‹letiflim bilgileri
British Airways Tourism for Tomorrow Awards
Sustainable Business Unit - Community and
Environment
Australasia House, Waterside (HBBG) PO Box 365
Middlesex UB7 0GB
UNITED KINGDOM
http://www.britishairways.com/tourism/
Tel: +44 (0) 20 8738 5816
Faks: +44 (0) 20 8738 9850
Ödül kazananlar ve di¤er sorumluluk sahibi turizm
projeler hakk›nda daha fazla bilgi almak için lütfen
Responsible Travel Ltd.'nin adresini ziyaret edin:
www.responsibletravel.com
119
Alisbagis.com.tr
Al›flba¤›fl.com, sivil toplum kurulufllar›n›n somut proje fikirlerinin bireyler taraf›ndan
desteklenmesine ve bilgi sahibi olmas› için kurulmufl bir web sayfas›d›r. Ba¤›fllama
yöntemi sitedeki elektronik posta kartlar›n› gönderme sayesinde gerçekleflmektedir.
120
Fonun ana hedefleri nedir?
Kamu yarar›na çal›flan sivil toplum kurulufllar›na vak›f
ve derneklere kaynak sa¤lamak.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Somut ç›kt›lar› olan tek bir proje ile baflvurulabilir.
Co¤rafi odak
Türkiye
Uygun olmayan proje tipleri
Ba¤›fl makbuzu kesemeyen kurumlar, somut tek bir
proje ile baflvurmayan kurumlar, ayr›mc›l›k yapan ve
fliddet taraftar› olan kurumlar seçilmezler.
Uygun kurulufllar
Kamu yarar›na çal›flan vak›f / dernek
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Alisbagis.com.tr sitesi üzerinden gönderilen e-kartlar
arac›l›¤›yla sayfada yer alan kurumlara ba¤›fl
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Kurumun logosu ve proje tan›t›m metninin
gönderilmesi gerekiyor
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Yukar›da belirtilen kriterlere uyan sivil toplum
kurulufllar› y›l boyunca kabul ediliyor
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl.
‹letiflim bilgileri
Arzum Meleksoy
[email protected]
www.alisbagis.com.tr
VAKIFLAR VE HAYIR KURUMLARINA A‹T FONLAR
Soros Aç›k Toplum Enstitüsü (Soros Open Society Institute OSI)
Aç›k Toplum Enstitüsü kar amac› gütmeyen özel bir vak›ft›r. 1993 y›l›nda George
Soros taraf›ndan kurulan ve merkezi New York'da bulunan Aç›k Toplum Enstitüsü,
dünyada 30'u aflk›n ülkede (Orta ve Do¤u Avrupa, eski SSCB ülkeleri, Guatemala,
Haiti, Mongolistan, Güney Afrika v.s.) faaliyet gösteren Soros Vak›flar A¤›'n›n (Soros
Foundations Network) bir parças›d›r. Aç›k Toplum Enstitüsü, Macaristan'da yerleflik kardefl
kurumu Aç›k Toplum Enstitüsü-Budapeflte (OSI-Budapest) ile birlikte, gerek idari ve mali,
gerekse uzman deste¤i sa¤layarak Soros vak›flar›na yard›m etmektedir.
Fonun ana hedefleri nedir?
Aç›k Toplum Enstitüsü, dünyada aç›k toplumlar›n
geliflimini ve devaml›l›¤›n› sa¤lamak için, e¤itim, sosyal
de¤iflim ve hukuk reformu alanlar›nda bir dizi
program› desteklemekte, birçok zor olarak
nitelendirilebilecek toplumsal konuya alternatif
yaklafl›mlar sunmaktad›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Aç›k Toplum Enstitüsü'nün programlar›, a¤ programlar›,
uluslararas› giriflimler ve ABD programlar› olmak üzere
üç kategoriden oluflmaktad›r. New York merkezli a¤
programlar› flunlard›r: Sanat ve Kültür Program›, a¤
içindeki ülkelerde ça¤dafl sanat kültürünü destekler.
Ekonomi Program›, vak›flar› ekonomik yap›lanma
(mikro-kredi ve küçük ölçekli iflletmelerin gelifltirilmesi
gibi) ile ilgili çal›flmalar›nda destekler. Çocuk ve Gençlik
Program›, gençli¤in topluma kat›l›m›n› sa¤lamak için f›rsat
ve kaynak yarat›m›n› hedefler. ‹ngilizce Dil Program›, a¤
içindeki ülkelerde ‹ngilizcinin yabanc› dil olarak
okutulmas›n› ve modern e¤itim yöntemlerinin
gelifltirilmesini amaçlar. ‹nternet Program›, internet
teknolojisinin a¤ içindeki ülkelerde yayg›n kullan›m› için
çal›fl›r. Sa¤l›k Program›, Orta ve Do¤u Avrupa ve eski
SSCB ülkelerinde halk sa¤l›¤›n› iyilefltirmeyi amaçlar.
Co¤rafi odak
Türkiye
Uygun olmayan proje tipleri
Web sayfas›nda sürekli yenileniyor ve duyuruluyor.
Uygun kurulufllar
Belirtilmemifl
121
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl
Verilen destek
Belirtilmemifl
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Web sayfas›nda sürekli yenileniyor ve duyuruluyor.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl.
‹letiflim bilgileri
OSIAF-Türkiye
Cevdetpafla Caddesi, Mercan Apt.
No. 164, D. 11, Bebek 80811 ‹stanbul
Telefon: (212) 287 9986
Faks: (212) 287 9967
http://www.osiaf.org.tr
Sulakalan Bilimcileri derne¤i-Ö¤renci Araflt›rma Destek program›
(The Society of Wetland Scientists Student Research Grants Program)
Sulakalan Bilimcileri Derne¤i'nin hedeflerinden biri "ö¤renci e¤itimi, ders program›
gelifltirme ve araflt›rma için destek olmak suretiyle sulakalan biliminin bafll› bafl›na bir
disiplin olarak geliflmesini teflvik etmek"tir. Dolay›s›yla derne¤in Burs Komitesinin
birincil amac›, itibarl› bir üniversitedeki, lisans veya lisansüstü ö¤rencilerin sulakalanlarla
ilgili araflt›rmalar›na k›smi destek sa¤lamakt›r. Destek, ö¤rencilerin araflt›rmas›n› tek
bafl›na desteklemek üzere de¤il, buna yard›mc› olmak üzere düflünülmüfltür.
122
Fonun ana hedefleri nedir?
Sulakalan Bilimcileri Derne¤i 1980 y›l›nda
sulakalanlarla ilgili bilgi de¤ifl tokuflunu sa¤lamak
amac›yla kurulmufltur. Ö¤renci Araflt›rmalar›na
Destek program›n›n amac›, bir ö¤retim üyesinin
yönetiminde yürütülen daha büyük projelerin
içindeki araflt›rmalara fon sa¤lamak de¤il, ö¤renci
araflt›rmalar›n› desteklemektir.
Fonun temas› / kriterleri?
etkinlik / proje tipi?
Ö¤renci Araflt›rmalar› Deste¤i genel olarak alan Ana
çal›flmas› s›ras›nda yolculuk ve konaklama giderlerini
ve/veya önerilen araflt›rman›n gerçeklefltirilmesi
s›ras›nda gerekecek malzemelerin temini için
öngörülmüfltür.
Önerilerin de¤erlendirilmesi alt› efl a¤›rl›kl› kriter
üzerinden yap›lacakt›r:
1. Hipotezlerin, hedeflerin ve araflt›rma sorular›n›n
aç›kça ifade edilmesi
2. Deney tasar›m›n›n, araflt›rma plan›n›n veya
araflt›rma yaklafl›m›n›n do¤ru ve yerinde olmas›
3. Önerilen araflt›rman›n tamamlanmas› için
öngörülen zaman takviminin makul olmas›
4. Ö¤rencinin önerilen araflt›rmay› yürütmesi için
gerekli niteliklere ve becerilere sahip olmas›
5. Literatür al›nt›lar›n›n do¤ru ve yerinde olmas›
6. Önerilen araflt›rman›n SWS'nin amaçlar›yla iliflkisi
ve önemi.
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda.
Uygun olmayan proje tipleri
Ekipman al›m›, sözleflmeli rutin kimyasal analizler, alan
asistanlar›, araç kiralama gibi giderler ancak çok
istisnai durumlarda (örne¤in yeni ve özel bir
ekipman›n imal edilmesi veya özürlü bir ö¤renciye
alanda yard›m edecek bir kiflinin temini gibi
durumlar) karfl›lanmaktad›r. Bu tür gereksinimlerin
yaz›l› önerinin bütçe bölümünde net bir flekilde
gerekçelendirilmesi gerekmektedir. Maafl, harçlar,
mesleki toplant› veya sempozyumlara kat›lmakla ilgili
giderler, bilgisayara yazma, fotokopi, bilgisayar
program› al›m› ve/ veya tez haz›rl›¤› için fon temin
edilmemektedir.
Uygun kurulufllar
‹tibarl› bir üniversitede sulakalanlarla ilgili lisans veya
lisansüstü düzeyinde bilimsel araflt›rma yapan her
ö¤renci, Ö¤renci Araflt›rmalar› Deste¤i için
baflvurabilir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
En fazla bir y›l.
Verilen destek
Destek miktar› en fazla 1.500 dolard›r.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
web sayfas›nda duyurulmaktad›r.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Bütün öneriler ba¤›ms›z olarak üç kifli taraf›ndan
incelenecek ve alt› kriterin her biri için say›sal bir
puanla de¤erlendirilecektir. Bu alt› kriteri
123
de¤erlendirirken tavsiye mektuplar› kullan›lacakt›r.
Verilecek deste¤in miktar› hem baflvuru sahibinin
sundu¤u gerekçelendirilmifl bütçe, hem de SWS Burs
Komitesinin sahip oldu¤u fonlar oran›nda
belirlenecektir. Karar ne olursa olsun bütün baflvuru
sahiplerine, e-posta adreslerini belirtmeleri
durumunda, say›sal skorlar› ve varsa de¤erlendirmeyi
yapanlar›n yorumlar› iletilecektir.
Özel baflvuru formlar›
Öneriler ve tavsiye mektuplar› elektronik olarak
teslim edilebildi¤i gibi (tercih edilen yöntem), posta
ile de gönderilebilir.
http://www.villanova.edu/sws/Grants2002/APPLICATION-WordForm.doc
‹letiflim bilgileri
SWS Secretariat
1313 Dolley Madison Boulevard Suite 402 McLean,
VA 22101 USA
Tel: 703-790-1745
Fax: 703-790-2672
E-mail: [email protected]
Dr. R. Kelman Wieder, SWS Sudent Research Grant
Committee Department of Biology Villanova
University 800 Lancaster Avenue Villanova
Pennsylvania 19085 USA
http://www.villanova.edu/sws/index.html
Dünya Do¤a Derne¤i Küçük Ölçekli Destekler (World Nature
Association)
Dünya Do¤a Derne¤i, hem korumaya yönelik arazi çal›flmalar› hem de koruma ve
e¤itim ile ilgili çal›flmalar için küçük ölçekte destekler vermektedir.
124
Fonun ana hedefleri nedir?
Çevre koruma ve e¤itim
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
• Yerel halk›n kat›l›m›n› içeren,
• Koruma e¤itimi, sürdürülebilir kalk›nma (e¤er
uygulanabilir ise) ve korumaya yönelik araflt›rmalara
önem veren,
• Araflt›rma projelerinin, temel araflt›rmalar› dahil
ediyor olmas› tercih sebebidir.
Co¤rafi odak
ABD d›fl›ndaki tüm ülkeler
Uygun olmayan proje tipleri
Destekler, kapasite art›r›m›, kitap al›m›, burslar veya
seyahat için verilmez.
Seçici kurul üyeleri önceli¤i, halihaz›rda baflka finans
kaynaklar›n› alm›fl ve bafllam›fl olan projelerden daha
çok bir projenin bafllang›c› için yap›lacak olan
çal›flmalara vermektedir.
Uygun kurulufllar
Baflvurmak için herhangi bir kurum ya da örgüt ile
çal›fl›yor olunmas› gerekmemektedir. STKlar veya
kifliler baflvuruda bulunabilirler.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl
Verilen destek
2000 Amerikan Dolar› (bütçesi daha az olanlar önceliklidir)
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Her y›l›n 1 Mart ve 1 Ekim günleridir.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl.
‹letiflim bilgileri
World Nature Organisation
PO Box 673, Silver Spring, MD, 20918-0673 USA
Fax: +301 5932522
E posta: [email protected]
Önemli Ekosistemler Ortakl›k Fonu
Önemli Ekosistemler Ortakl›k Fonu (The Critical Ecosystem Partnership Fund CEPF), Uluslararas› Çevre Koruma, Küresel Çevre Fonu, John D. ve Catherine T.
MacArthur Vakf› ve Dünya Bankas› aras›nda ortaklafla yürütülen bir giriflimdir. Bu
ortak giriflim, günümüzde biyolojik çeflitlili¤in karfl› karfl›ya oldu¤u tehditlerin aciliyeti
ve karmafl›kl›¤› nedeniyle stratejik iflbirli¤inin önemine inanmaktad›r. Geliflmekte olan
ülkelerdeki biyolojik aç›dan zengin ve tehlike alt›ndaki alanlar› koruma çal›flmalar›n›
önemli ölçüde ilerletmek için befl y›ll›k bir süre zarf›nda en az 150 milyon dolarl›k bir
yat›r›m yap›lmas› hedeflenmektedir.
125
126
Fonun ana hedefleri nedir?
Fonun amac›, çeflitli gruplar aras›nda stratejik çal›flma
ortakl›klar› kurulmas›n› özendirmek ve mevcut
kapasiteleri birlefltirerek ayn› do¤rultuda gösterilen
çabalar›n çak›flmas›n› sa¤lamak suretiyle çevre
koruma konular›na kapsay›c› ve koordine edilmifl bir
yaklafl›m getirebilmektir.
Toplum tabanl› örgütler, sivil toplum kurulufllar› ve
özel sektör gibi sivil toplum unsurlar›n›n biyolojik
çeflitlili¤in korunmas›na kat›l›m›n› sa¤lamak temel
amaçlardan biridir.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Yat›r›mlar flu tür projeleri desteklemektedir:
• Koruma alanlar›n›n yönetimi ve biyolojik çeflitlilik
koridorlar›n›n koordinasyonu
• S›n›rdafl planlama
• Madencilik endüstrisiyle yerel diyalogu teflvik etme
• Çat›flma çözümleme
• Öncelik belirleme ve uzlaflma oluflturma
• Yerel örgütlenmelerin güçlendirilmesi
• Özel sektör ve koruma alanlar› aras›nda ortakl›klar›
kolaylaflt›rma
CEPF mali deste¤in verilmeye bafllanmas›ndan önce
her ekosistem için ekosistem profili ad› verilen
programl› bir yat›r›m stratejisi gelifltirmektedir.
Projelerin destek almaya hak kazanabilmesi için ilgili
ekosistem profilinde belirtilen stratejik
yönlendirmelere uygun olmas› gerekmektedir.
Co¤rafi odak
Uygun olmayan proje tipleri
Kafkasya. Türkiye için, Do¤u Karadeniz'deki s›n›r bölgesi.
CEPF fonlar›, arazi al›m›, topluluklar›n istekleri d›fl› yer
de¤ifltirmesi veya herhangi bir kültürel varl›¤›n
de¤ifltirilmesi için kullan›lamaz. Hassas noktalar›n
d›fl›nda kalan alanlarla ilgili projeler de
de¤erlendirmeye al›nmaz.
Uygun kurulufllar
Kar amaçl› olmayan kurulufllar, akademik kurumlar,
yerel gruplar, bireyler ve özel giriflimler baflvurabilir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
En fazla befl y›l.
Verilen destek
Harcamalar›n nas›l yap›laca¤›na dair bütün
prosedürler destek anlaflmas›nda yer almaktad›r.
Genel olarak:
• Birim fiyat› 2000 dolar›n alt›nda mal ve hizmet
al›m› yap›labilir. Belirli say›da teklif al›nmas› flart
koflulmam›flt›r.
• Birim fiyat› 2000 dolardan fazla ama 50.000'dan
az olan ve onaylanm›fl porje bütçesinde yer alan
mal ve hizmetlerin al›m› için en az üç yerden
teklif al›nmas› gerekmektedir.
• Bütçede yer almayan ve birim fiyat› 2000
dolardan fazla olan al›mlar›n ilgili CEPF destek
yöneticisi taraf›ndan onaylanmas› gerekmektedir.
• Birim fiyat› 50.000 dolardan fazla olan al›mlar
ancak CEPF konseyinin aç›k onay›yla yap›labilir.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Proje önerilerinin teslimiyle ilgili zamanlama ve
prosedürler her co¤rafi bölgede farkl› olabilir. CEPF
belirli bir bölgeye ayr›lan fonlar›n tamam›
da¤›t›ld›¤›nda o bölge için proje önerisi kabulünü
durduracakt›r. Böyle bir durumda, baflvuru sahipleri
web sayfas›nda bilgilendirilecektir.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
CEPF ortaklar› belirli bir karar verme süreci
belirlemifllerdir. Proje önerileri söz konusu alandaki
stratejik yönlendirme kriterlerini ne ölçüde
karfl›lad›klar›na bak›larak de¤erlendirilmekte ve
onaylanmaktad›r. Bu nedenle, projenin genel stratejik
yaklafl›m› ve önerilen uygulama biçimi dikkatle
incelenmektedir. CI elemanlar› ve di¤er uzmanlar
öneriyi gözden geçirebilir. CEPF destek yöneticisi,
CEPF genel müdürüyle ifl birli¤i içinde bir önerinin
parasal destek al›p almayaca¤›na karar verir. Herhangi
bir baflvuru sahibine parasal vaat ancak bir CEPF
çal›flan› taraf›ndan verilebilir.
Özel baflvuru formlar›
Baflvuru süreci iki aflamadan oluflmaktad›r. Baflvuru
sahipleri önce bir niyet mektubu göndermelidir.
Seçilen adaylardan daha ayr›nt›l› bir proje önerisi
haz›rlamalar› istenir. CEPF internet tabanl› bir
baflvuru sistemi kurmufltur. Bu sayede projelerle ilgili
baflvurular, idari süreçler ve raporlar otomatik bir
flekilde ve zaman›nda gerçeklefltirebilmektedir. Bu
127
tercih edilen bir baflvuru yöntemi olsa da CEPF
internetin henüz baz› adaylar için uygun bir araç
olmad›¤›n›n bilincindedir. Bu nedenle, bütün baflvuru
süreci internet üzerinden olmadan da ifllemektedir.
http://www.cepf.net/he/how_to_apply.htm
http://www.cepf.net/he/CEPF_Offline_Letter_of_Inquiry.doc
‹letiflim bilgileri
Critical Ecosystem Partnership Fund
Conservation International 1919 M Street NW,
Suite 600
Washington, DC 20036-3521, U.S.A.
Tel: 1.202.912.1808
Faks: 1.202.912.1045
E-posta: [email protected]
http://www.cepf.net/he/home.htm
National Geographic Society Çevre Koruma Komisyonu Deste¤i
Co¤rafya önemli bir disiplinler aras› bilimdir ve çevre koruma ile ilgili en etkili
branfllardan biridir. Program›n gücü, yeni araflt›rmalarda ve alanlarda söz konusu olan
risklerden ötürü dikkate al›nmayan programlar› belirlemesidir.
128
Fonun ana hedefleri nedir?
Çevre Koruma Komisyonu'nun amac› dünyan›n her
yerinde National Geographic Society'nin misyonuna
uygun çevre koruma faaliyetlerini desteklemektir.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Komisyon, dünyan›n biyolojik, kültürel ve tarihi
kaynaklar›n›n korunmas› ve sürdürülebilir kullan›m›na
önemli katk›da bulunan projeleri ödüllendirmektedir.
Co¤rafi odak
Fonlar ABD vatandafllar›yla s›n›rl› de¤ildir.
Uygun olmayan proje tipleri
Destek, dolayl› giderler, yönetim giderleri ve projeyle
do¤rudan iliflkili olmayan di¤er giderlerin
karfl›lanmas›nda kullan›lamaz.
Maafllar ve ek olanaklar da d›flar›da tutulmaktad›r.
Destek ayr›ca bilimsel/mesleki toplant› veya
konferanslara yap›lacak yolculuklar, kanuni ifllemler,
arazi al›m›, araflt›rma sonuçlar›n›n yay›nlanmas›
amac›yla da kullan›lamaz.
Destek alanlar›n bulgular›n›n ilk yay›nlanma hakk›n›
National Geographic Society'i tan›mas› beklenmektedir.
Uygun kurulufllar
Baflvuru sahiplerinin doktora derecesi gibi unvanlara
sahip olmas› beklenmemekle birlikte daha önceden
önerilen proje ile ilgili araflt›rma veya çevre koruma
faaliyetleri içinde bulundu¤unu belgeleyebilmesi
gerekmektedir. Yabanc› ülkelerde çal›flmay› planlayan
araflt›rmac›lar ekiplerine o ülkeden en az bir kifliyi
almal›d›r.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Heyet taraf›ndan, bir y›ll›k alan ve laboratuvar
çal›flmas› için destek sa¤lanmaktad›r.
Verilen destek
Destek miktarlar›, büyük ölçüde de¤iflmekle birlikte
genellikle 15.000 ile 20.000 dolar aras›ndad›r.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Çevre Koruma Komisyonu y›l boyunca baflvuru kabul
etmektedir. Ön-baflvurular, alan çal›flmas›n›n
bafllamas›ndan en az 8 ay önce yap›lmal›d›r. National
Geographic Society fonlar› tamamlay›c› destek olarak
düflünüldü¤ünden, baflvuru sahiplerinin di¤er
kurulufllardan ek destek aray›fl›na gitmesi önerilmektedir.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Çevre Koruma Komisyonu'ndan destek almak için iki
aflamal› bir baflvuru süreci izlenir:
1. Ad›m: Ön-Baflvuru
Baflvuru formu almadan önce bafl araflt›rmac›n›n internet
üzerinden bir ön-baflvuru formu doldurmas›
gerekmektedir.
2. Ad›m: Baflvuru
Baflvuru formunu alan bafl araflt›rmac› bunu doldurarak
[email protected] adresine iletmelidir.
Araflt›rma ve ‹nceleme Komitesi internet üzerinden y›l
boyunca baflvuru kabul etmektedir. Daha önce destek
alanlar ek destek almak için baflvurmadan önce,
raporlama ve muhasebe ile ilgili yükümlülüklerini yerine
getirmelidir. Bütün belgelerin elektronik postayla
iletilmesi tercih edilir, bunun mümkün olmamas› halinde
postalama da kabul edilmektedir.
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl.
‹letiflim bilgileri
Conservation Trust National Geographic Society
1145 17th Street NW Washington, D.C.
20090-8249 U.S.A.
E mail: [email protected]
http://www.nationalgeographic.com/research/grant
129
National Geographic Society Ödülleri (National Geographic Society
Awards)
National Geographic Society (NGS) Ödülleri Araflt›rma ve ‹nceleme Komitesi
(Committee for Research and Exploration - CRE) kanal›yla bilimsel alan çal›flmalar›na
ve incelemelere destek sa¤lar.
130
Fonun ana hedefleri nedir?
Baflvuran projelerin bilimsel önemi olmas›, hem
co¤rafi boyutunun olmas› hem de di¤er bilim
alanlar›yla ilgili olmas› gerekmektedir.
Fonun temas› / kriterleri?
etkinlik / proje tipi?
Baflvurular genel olarak flu disiplinlerle s›n›rl›d›r: Ana
antropoloji, arkeoloji, astronomi, biyoloji, botanik,
co¤rafya, jeoloji, oflinografi, paleontoloji ve zooloji,
çevre sorunlar›n› ele alan disiplinleraras› projeler
(örne¤in biyolojik çeflitlilik ve habitat kayb›, insan
nüfusunun yaratt›¤› bask›n›n etkileri, vs.)
Co¤rafi odak
Fonlar sadece ABD vatandafllar›yla s›n›rl› de¤ildir.
Uygun olmayan proje tipleri
Komite, sadece laboratuvar çal›flmas› veya arfliv
araflt›rmas›n› içeren baflvurular› de¤erlendirmeye
almayacakt›r. Destekler NGS'nin di¤er
bölümlerinden ba¤›ms›z bir flekilde ve bilimsel
nitelikler gözetilerek verilmekle birlikte, destek
alanlar›n bulgular›n›n ilk yay›n hakk›n› NGS'ye
b›rakmas› beklenmektedir. Bu destek program›
e¤itim harçlar›n› karfl›lamaz, herhangi bir flekilde burs
da vermez.
Verilen destekler projeyle do¤rudan ilgili olmayan
harcamalar için kullan›lamaz: Herhangi bir kifli veya
kurum için tan›nan ek olanaklar, akademik kadrosu
olanlar için maafl, veya di¤er mesleki ödenekler hariç
tutulmaktad›r. Fonlar, bilimsel /mesleki toplant›lara
veya konferanslara yap›lacak yolculuklar veya
araflt›rma sonuçlar›n›n yay›nlanmas› amac›yla da
kullan›lamaz.
Fonlar yolculuk, malzeme ve gündelikler için
kullan›labilir. 500 dolardan fazla tutan malzemelerin
al›m› gerekçelendirilmesi ve baz› durumlarda projenin
tamamlanmas›ndan sonra NGS'ye teslim edilmelidir.
Bilgisayar ekipman› ve tafl›tlarla ilgili giderler ancak
istisnai durumlarda karfl›lan›r. Laboratuvar giderleri,
laboratuvar araflt›rmas› alan çal›flmas›n›n mant›kl› bir
uzant›s› ise kabul edilebilir.
Uygun kurulufllar
Yabanc› ülkelerde çal›flmay› planlayan araflt›rmac›lar
ekiplerine o ülkeden en az bir kifliyi almal›d›r.
Baflvuru sahiplerinin doktora ve dengi derecelere
sahip olmas› ve bir e¤itim kurumuyla iliflkili olmas›
beklenmektedir. Ba¤›ms›z araflt›rmac›lar veya doktora
derecesi almak için çal›flanlar baflvurabilir, ancak çok
say›da baflvurunun rekabet etmesi nedeniyle doktora
sahibi olmayanlara nadiren ödül verilmektedir. Genel
olarak bütün baflvuru sahiplerinin bilimsel dergilerde
en az üç makale yay›nlam›fl olmas› beklenmektedir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
CRE taraf›ndan sa¤lanan destek bir y›ll›k alan ve
laboratuvar çal›flmas› için verilmektedir. ‹stisnai
durumlarda en fazla iki y›ll›k araflt›rmalara da destek
sa¤lan›r. Bafl araflt›rmac› iki y›ll›k bir baflvuruda
bulunmak için somut nedenler oldu¤unu
hissediyorsa, baflvurular aras›nda yo¤un bir rekabet
oldu¤unu ve iki y›ll›k desteklerin nadiren verildi¤ini
göz önünde bulundurmal›d›r.
Verilen destek
Destek miktar› büyük ölçüde de¤iflmekle birlikte
genellikle 15.000 ile 20.000 Amerikan Dolar›
aras›nda olmaktad›r.
National Geographic Society fonlar› tamamlay›c›
destek olarak düflünüldü¤ünden, baflvuru sahiplerinin
di¤er kurulufllardan ek destek aray›fl›na gitmesi
önerilmektedir.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Araflt›rma ve ‹nceleme Komitesi y›l boyunca internet
üzerinden baflvuru kabul etmektedir. Komitenin
baflvurunuzu incelemesi alt› ayl›k bir süre alaca¤›ndan,
ön-baflvurular alan çal›flmas›n›n bafllayaca¤› tarihten
en az 8 ay önce yap›lmal›d›r. Araflt›rma ve ‹nceleme
Komitesi internet üzerinden y›l boyunca baflvuru
kabul etmektedir.
131
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Araflt›rma ve ‹nceleme Komitesi'nden bir destek
almak için iki aflamal› bir baflvuru süreci izlenir:
1. Ad›m: Ön-Baflvuru
Baflvuru formu almadan önce bafl araflt›rmac›n›n
internet üzerinden bir ön-baflvuru formu doldurmas›
gerekmektedir.Bafl araflt›rmac›n›n akademik yay›nlar›n›
içeren özgeçmiflini [email protected] adresine iletiniz.
2. Ad›m: Baflvuru
Baflvuru formunu alan bafl araflt›rmac› bunu
doldurarak [email protected] adresine iletmelidir.
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl.
‹letiflim bilgileri
Committee for Research and Exploration National
Geographic Society
1145 17th Street NW Washington, D.C.
20090-8249 U.S.A.
Rockefeller Kardefller Fonu (Rockefeller Brothers Fund)
132
Fonun ana hedefleri nedir?
Ekolojik temelli, ekonomik aç›dan sa¤lam, kültürel
aç›dan uygun bir çevre yönetimini teflvik etmek.
Fonun temas› / kriterleri?
etkinlik / proje tipi?
Küresel düzeyde, iklim de¤iflikli¤i ve biyolojik Ana
çeflitlili¤in korunmas› konusunda uluslararas›
tart›flmay› gelifltirmek; uygulanabilir ve verimli
modelleri desteklemek ve tan›tmak suretiyle bu
konular hakk›nda uluslararas› anlaflma sa¤lanmas›na
katk›da bulunmak.
‹klim de¤iflikli¤i alan›nda, enerji verimlili¤i, yenilenebilir
enerji, ulafl›m, yeflil vergiler konular›na odaklan›lmal›d›r.
Biyolojik çeflitlilik alan›nda, karasal ba¤lamda ›l›man
ya¤mur ormanlar› ve deniz ba¤lam›nda bal›kç›l›k ve k›y›
yönetimi konular›na a¤›rl›k verilen bir ekosistem
yaklafl›m› kullan›lmal›d›r.
Özellikle iklim ve biyolojik çeflitlilik konular›yla ilgili
olarak; ekonomi, uluslararas› ticaret ve ifl dünyas›n›n
etkisi ve çok tarafl› finans ve destek kurumlar›n›n rolü
gibi konular›n üstünde durulmal›d›r.
Co¤rafi odak
Fonun Sürdürülebilir Kaynak Kullan›m› konusunda
destek verdi¤i bütün bölgelerde, maksimum sinerji
sa¤lamak için, farkl› co¤rafi bölgelerdeki faaliyetler
entegre edilmeye çal›fl›lacakt›r.
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Yabanc› bir kurumun RBF'den destek almas› için,
ABD'de vergiden muaf tutulacak özellikte olmas›
veya destek alacak projenin ABD'de e¤itim veya
yard›m projesi olarak kabul edilebilmesi flart›
aranmaktad›r.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
1-3 y›l
Verilen destek
RBF, ilgilendi¤i kurum ve programlara önemli
miktarlarda ba¤›fl yapmaktad›r. Ancak fonun verdi¤i
parasal destekler genellikle 25.000 ile 300.000 dolar
aras›nda olmaktad›r. Bunlar›n ço¤u bir y›ldan uzun bir
sürede (ancak genelde üç y›ldan uzun olmamak
üzere) ödenmektedir.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Belirtilmemifl.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Müracaat mektuplar› RBF'nin bir veya daha fazla
çal›flan› taraf›ndan incelenir, mevcut program
talimatlar›na veya bütçe k›s›tlamalar›na uymamas› söz
konusu olursa baflvuru sahibi bu konuda bilgilendirilir.
Proje desteklenmek üzere de¤erlendirmeye al›n›rsa,
ayr›nt›l› bir proje önerisi dahil olmak üzere ek bilgiler ve
projeyi organize eden sorumlu kifli ile bir görüflme talep
edilecektir. Destekler, y›l boyunca düzenli olarak
toplanan, mütevelli heyeti taraf›ndan verilmektedir.
Özel baflvuru formlar›
http://www.rbf.org/howapply.html
‹letiflim bilgileri
Michael F. Northrop, Program Officer (Global, A.B.D.)
ROCKEFELLER BROTHERS FUND
437 Madison Avenue, 37th Flor New York, New York
10022-7001 USA
Tel: 212.812.4200
Faks: 212.812.4299
http://www.rbf.org/sustainprog.html
133
Kufllar›n Korunmas› ‹çin Club 300 Fonu
Club 300 ‹sveç s›n›rlar› içinde en az 300 farkl› kufl türü tespit etmifl, herkese aç›k olan ve
kar amac› gütmeyen bir kurulufltur. Club 300 1984'te kurulmufl olup, bugün için 1300 üyeye
sahip bulunmakta ve bu rakam h›zla artmaktad›r. Üyeler flüphesiz ki, ülkedeki en deneyimli ve
kabul görmüfl kufl bilimcilerdir ve kufllar ile kufl gözlemine çok büyük bir ilgi duymaktad›rlar.
134
Fonun ana hedefleri nedir?
Klasik kufl gözlem profiline paralel olarak Club 300
ayn› zamanda kufllar›n korunmas› için yo¤un çaba
harcayan bir kurulufltur. Club 300'ün ana amac›,
‹sveç'te nadir görülen kufllara ilgiyi etkilemek ve onlar
hakk›nda sahip olunan bilgiyi art›rmakt›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Kufllar›n korunmas›yla ilgili projeler.
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Kurulufl, herkese aç›kt›r; kurul bütün baflvurular›
de¤erlendirmektedir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Baflvurular y›l esas›na göre kabul edilmekte ve
ödüller o y›l için verilmektedir. Bir y›ldan daha uzun
bir süre için fon talep eden adaylar, her y›l için
baflvurular›n› sunmaya davet edilirler.
Verilen destek
Belirtilmemifl.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Son baflvuru tarihleri 1 Ocak ve 1 Temmuz'dur.
Baflvuru, dört kopya halinde (as›l + üç kopya) Mikael
Rosen'e gönderilmelidir. Baflvuru, afla¤›daki bilgileri
içermelidir:
• Aday›n isim ve adres bilgileri (e¤er varsa e-posta
adresini de ekleyiniz)
• Projenin ayr›nt›l› aç›klamas›
- Bütçe ve maliyet tahminleri (Harcamalar›n da¤›l›m›n›
detayl› olarak içermeli)
- Baflvurulan di¤er kurulufllar ve/veya mali destek
kaynaklar›n› listesi
• Talep edilen paran›n ne için kullan›laca¤›n›n
belirtilmesi.
• Proje için uzun vadeli plan, planlanm›fl takip eden
ifller, vs
- Kurul projeyi onaylamaya karar verirse Club
300'den destek al›nd›¤›n›n nas›l duyurulaca¤›n›
belirtiniz.
E-postalara ilifltirilen belgelerin hepsi .rtf format›nda
olmal›d›r.
Baflvurunuzu sadece normal postayla gönderiniz,
taahhütlü posta ile göndermeyiniz. Sadece e-posta
ile gönderilen baflvurular de¤erlendirmeye
al›nmayacakt›r. Dört adet ka¤›t kopya son baflvuru
tarihine kadar gönderilmelidir.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl.
Özel baflvuru formlar›
‹letiflim bilgileri
Özel baflvuru formu yoktur
Mikael Rosén
The Club 300 Foundation for Bird Protection
Department of Animal Ecology, Ecology building
223 62 LUND Sweden
Tel: +46 (0)706 059 772
E-posta: [email protected]
135
B. ÖDÜL PROGRAMLARI
ST Andrews Çevre ödülü
St Andrews Ödülü ‹skoçya'daki St Andrews Üniversitesi ile ConocoPhillips enerji
flirketinin uluslararas› giriflimidir. Bilim, ekonomik realite ve politik kabul edilebilirli¤i
birlefltirebilen, uygulanabilir çevresel fikirler için bir buluflmad›r. Ödül, bugüne kadar her y›l
k›rk›n üzerinde ülkeden yar›flmac›y› çekmeyi baflarm›flt›r.
136
Fonun ana hedefleri nedir?
St Andrews Ödülünün temel amac›, çevre
sorunlar›na pratik ve özgün çözümler bulmakt›r.
Önemli hedeflerinden bir tanesi de bu fikir ve
çözümlerin uygulanmas›na yard›mc› olmak için
bafllang›ç finansman› sa¤lamakt›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Adaylar diledikleri problemi seçmekte serbesttirler,
yeter ki konu mümkün oldu¤unca net biçimde
aç›klanabilsin ve sunulan çözümler uygulamaya
elveriflli olsun.
Afla¤›da, üzerinde çal›fl›labilecek konulara iliflkin baz›
örnekler yer almaktad›r.
• Tar›m ve Yiyecek deste¤i - Adaylar, tar›m›n gelece¤i
hakk›nda ve tar›m›n bel ba¤lad›¤› çevreyi ve do¤al
sermayeyi (su, toprak, vb.) koruyup gelifltirirken,
büyüyen nüfusun gereksinimlerini karfl›layacak
yiyecek ve/veya yiyecek olmayan yeterli miktarda
mahsulün nas›l sa¤lanaca¤› konusunda çal›flabilirler.
• Topluluk yenilenmesi - Gezegeni temizlemeye
bafllamak için en iyi yerin kendi arka bahçemiz
oldu¤u düflüncesinden hareketle adaylar, kendi
toplumlar›n›n çevresini yaflamak ve çal›flmak için daha
iyi bir yer haline getirmek için özgün, yarat›c› ve
uygulanabilir proje teklifleri haz›rlayabilirler. Yerel
nüfus, projeyi desteklemeye nas›l motive edilebilir?
Bu, genel anlamda çevre bilincini nas›l art›rabilir?
• ‹letiflim ve e¤itim - Adaylar, daha fazla insan›n çevre
tart›flmas›na ilgi göstermesini, kat›lmas›n› ve bu
konuda birfleyler yapmas›n› sa¤layacak hangi pratik
ve özgün teklifleri sunabilirler?
• Yenilenebilir enerji - Adaylar, yerel talepleri
karfl›layacak yenilenebilir enerji çözümleri sa¤lamak
veya mevcut enerji hizmetlerinin çevresel etkilerini
minimize etmek için özgün ve uygulanabilir fikirler
sunmak isteyebilir.
• At›k ve geri dönüflüm - At›k oluflumunu s›n›rlamak
veya geri dönüflümünü sa¤lamak için ve kal›nt›lardan
kurtulmak için özgün ve uygulanabilir fikirler,
adaylar›n u¤raflmak isteyecekleri konular olabilir.
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Bireyler, çok disiplinli tak›mlar veya halk gruplar›
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Ödül, 30000 Amerikan dolar› ve bir madalyadan
oluflmaktad›r. Dereceye girenler için, her biri 5000
Amerikan dolarl›k ilave ödüller vard›r.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Baflvuru tarihleri y›l yeniden duyurulmaktad›r.
Teklifler iki aflamada toplanmaktad›r. ‹lk aflamada
adaylardan, uygulanabilir çevresel çözümlerinin tek
sayfal›k özeti istenmektedir. Bu tek sayfa, problemin
kapsam›n› ve sunulan çözümü, etki, maliyet,
uygulanabilirlik vb gibi ilgili detaylar› vurgulayarak en
fazla 500 kelimeyle aç›klamal›d›r.
Hakemler taraf›ndan, özetlerinin en umut verici
fikirleri sundu¤u de¤erlendirilen adaylar, ikinci ve
daha büyük, daha önemli sunuflu en fazla 2000
kelimeyle yapmaya davet edilirler.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Mütevelli heyeti, St Andrews Çevre Ödülü yönetimi
ve politikalar› ile ve seçim süreci ile ilgili bütün
sorumlulu¤u tafl›maktad›r.
Özel baflvuru formlar›
http://www.thestandrewsprize.com/howtoenter.html
‹letiflim bilgileri
[email protected]
The St Andrews Prize Office University of St Andrews
St Salvator's College St Andrews Fife KY16 9AL
Scotland
Tel: +44 (0) 1334 462161
Faks: +44 (0) 1334 467458
137
Marchig Hayvan Refah› Ödülleri (Marchig Animal Welfare Awards)
Ödülün amac› hayvanlar›n korunmas› ve hayvanlara yap›lan iflkencelerin
önlenmesi için çal›flmalar yapan kifli ve kurulufllar› cesaretlendirmektir.
Fonun ana hedefleri nedir?
Hayvanlar›n iyi yaflam›
Fonun temas› / kriterleri?
etkinlik / proje tipi?
Bütün baflvurular hayvanlar›n yaflamlar›n› hakça Ana
sürdürebilmelerine ve faydalar›na yönelik çal›flmalar›
içermelidir. Özellikle deneylerde hayvan kullan›m›na
alternatif yöntemlerin ve deneylerde hayvan
kullan›m›n›n düflürülmesi ile sonuçlanacak pratik
uygulamalar›n gelifltirilmesi projelerini desteklemektedir.
Co¤rafi odak
Belirtilmemifl
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl
Uygun kurulufllar
Kurulufllar ve bireyler kat›labilir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl
Verilen destek
Belirtilmemifl
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Her y›l web sayfas›nda duyurulmaktad›r.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl
Özel baflvuru formlar›
Web sayfas›nda bulunabilir.
‹letiflim bilgileri
The Marchig Animal Welfare Trust,
10 Queensferry Street, Edinburgh EH2 4PG, Scotland.
Tel: 0044 (0) 131-225-6039
Faks: 0044 (0) 131-220-6377
E-posta: [email protected]
www.advocatesforanimals.org.uk
Whitley ödülleri
138
Whitley Laing Derne¤i her y›l koruma ve sürekli geliflim projelerine genifl bir
yelpazede tüm dünyada ödüller vermektedir. Whitley Ödülleri, "Royal Geographical
Society" ortakl›¤› ile 1993 bafllat›lm›fl ve takip eden y›lda artan ilgi ve say› olarak
büyümüfltür.1998 y›l›nda Rufford Vakf› "Rufford Ödülü" ve "Daniel Kelly Ödül" lerini
sunmaya bafllayarak bu olufluma kat›lm›flt›r. 1999 y›l›nda Rufford Vakf› Rufford Küçük
Ba¤›fl Olanaklar› kurulmufltur.
Fonun ana hedefleri nedir?
Whitley Laing Derne¤i do¤a koruma projelerini tüm
dünyada genifl bir yelpazede ödüllendirmektedir.
Ödüllerin ortak amaçlar› kat›l›mc›lar›n yaflad›klar›
yerlerdeki vahfli yaflam› ve habitat› koruman›n
faydalar›n› desteklemektir.
Fonun temas› / kriterleri?
etkinlik / proje tipi?
Whitley Alt›n Ödülü vakf›n en önemli ödülüdür. Ana
Ödülü her y›l, çal›flmalar› ve amaçlar› jüri üyelerini en
çok etkileyen Whitley ödül sahiplerinden biri kazan›r.
Daniel Kelly an›s›na Whitley Uluslararas› Do¤a Koruma
Ödülü ve Maurice Laing Vakf› sponsorlu¤unda verilen
Whitley Do¤a Korumas› ve E¤itimi ödülleri, do¤a
koruma, çevre e¤itimi ve sürekli geliflim ekiplerinin
liderlerine bireysel olarak verilmektedir.
Studs Vakf› Sponsorlu¤unda verilen Whitley Kufl Ödülü,
konular› kufllar›n kendi habitatlar›nda yaflamalar›n› temel
alan projeleri desteklemektedir.
WWF-UK sponsorlu¤undaki ‹nsan Haklar› ve Çevre
Ödülü, yerel halk›n çevreye katk›da bulundu¤u
ispatlanan koruma projelerini ödüllendirme amac› gider.
Ödül, söz konusu toplulu¤un sürekli çabalar›n› ve
di¤erlerine örnek olmas›n› desteklemektedir.
Ashden Yenilenebilir Enerji Ödülü Ashden Jüri Komitesi,
adaylar›n›n afla¤›daki kriterlerinden ço¤una sahip olmas›n›
beklemektedir: Çevrede kal›c› olmal›. Bu projenin yerel
ve küresel çevrede uygulanabilir olmas› demektir.
Projeler, yerel çevredeki etkileri azaltmal›, yerleflimin
yaflam kalitesi üzerinde ölçülebilir pozitif etkisi olmas›
gerekir.
Sting ve Trudie Styler ‹nsan Haklar› ve Çevre Ödülü,
yerel halk kaynakl› do¤ay› kal›c› koruma projelerine
verilmektedir. Ödül insan haklar› ve çevre çal›flmalar›na
eflit önem vererek, ve her ikisinin birbirinden ayr›lmaz
139
parçalar oldu¤unu vurgulamaktad›r.
Rufford Küçük Ba¤›fllar›, kal›c› do¤a koruma
projelerinden daha küçük çapl› olanlar›n› hedef al›r. Pilot
projeler de bu gruba dahildir.
140
Co¤rafi odak
Whitley Laing Vakf›, ödüller ve ba¤›fllar için dünyan›n
her yerinden adaylar› davet etmektedir.
Uygun olmayan proje tipleri
Adaylar›n nitelikli bilim adamlar› olmalar›na gerek
yoktur. Lisans ve okul düzeyindeki çal›flmalar uygun
de¤ildir. Whitley Laing Vakf›, projenin mali ihtiyac›n›n
yüksek bir oran›n›n karfl›lanmas› amaçlamaktad›r.
Rufford Küçük Ba¤›fllar› do¤rudan saha çal›flmalar›na
sa¤lan›r. Konferanslara kat›l›m ücretleri ya da
harçlar›n› karfl›lamamaktad›r. Lisans projelerini de
desteklememektedir.
Uygun kurulufllar
Tüm ödüller ve ba¤›fllar dünyan›n her taraf›ndaki
do¤a korumac›lar›na aç›kt›r. Hayat›n›n önemli bir
bölümünü, belirli bir alanda çal›flmaya adam›fl ve
konuk oldu¤u ülkedeki kiflileri de kapsayan bir
tak›mla görünür operasyonlarda bulunan kifliler tercih
edilmektedir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Whitley Alt›n Ödülü
25.000 GBPlik ödül Alt›n Ödülün sahibine garantilenmifl
bir ikinci y›l finansman› sa¤lamaktad›r.
Whitley Kufl Ödülü
25.000 GBP tutar›na kadar ç›kmaktad›r.
Rufford Küçük Ba¤›fllar
Her y›l her biri 5.000 GBP tutar›na kadar ç›kabilen 30
adet ba¤›fl yap›lmaktad›r.
Ashden Yenilenebilir Enerji Ödülü
30.000 GBP lik Ashden Ödülü
5.000 GBPlik Ashden küçük ödül. Büyük ödüle baflvuran
her ödül küçük ödül için de baflvurmufl say›lacakt›r.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Jüri Komitesi Ocak aylar›nda toplan›r. Projeler
genellikle temmuz aylar›nda kabul edilmektedir.
Ayr›nt›l› bilgi ve de¤iflikliklerin takibi web
sayfalar›ndan yap›labilir.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl.
Özel baflvuru formlar›
http://www.whitley -award.org/appdocs/Whitley_application.doc
http:// .whitley -award.org/appdocs/RSG_application.doc
http:// .whitley -award.org/appdocs/Ashden_application.doc
‹letiflim bilgileri
The Whitley Laing Vakf›, 139 Elgin Crescent London
W11 2JH UK
Tel: +44 (0)20 7229 7554
Faks: +44 (0)20 7229 7578
E-.posta: [email protected]
http://www.whitleyBelirtilmemifl.award.org/
Rufford Small Grants
Faks: +44 (0)20 7925 2583
E-posta: [email protected]
Yaflayan Çevreyi Gelifltirme Konusundaki En iyi Uygulamalara Verilen
Uluslararas› Dubai ödülleri
En ‹yi Uygulamalar ödülleri oluflturma fikri, 1995 y›l›nda ‹kinci Birleflmifl Milletler ‹nsan
Yerleflimleri Konferans› (Habitat II) haz›rl›klar› s›ras›nda, yaflama flartlar›n› sürdürülebilir olarak
iyilefltirme konusunda nelerin etkili oldu¤unu belirleyebilmek amac›yla ortaya at›lm›flt›r. En ‹yi
Uygulamalar, dünyan›n çeflitli yerlerindeki flehirlerde ve topluluklarda yaflam kalitesini art›rma
konusunda önemli katk›larda bulunmufl olan giriflimlerdir.En ‹yi Uygulamalar veritaban›nda
1100'den fazla ‹yi ve En ‹yi Uygulama belgelenmifl durumdad›r.
Fonun ana hedefleri nedir?
Yaflama ortam›n› ‹kinci Birleflmifl Milletler ‹nsan
Yerleflimleri Konferans› - Habitat II'de ve Dubai
Deklarasyonu'nda belirlenen temel kriterler uyar›nca
gelifltirmek konusunda kazan›lan önemli ve
sürdürülebilir baflar›lar› ödüllendirmek ve bu konuda
bilincin artmas›n› sa¤lamak.
141
Birleflmifl Milletler ve uluslararas› topluluklar
düzeyinde En ‹yi Uygulamalar flu flekilde
tan›mlanmaktad›r:
• Halk›n yaflam kalitesini gelifltirmede somut ve
gözlemlenebilir etkiye sahip giriflimler
• Toplumun, özel ve kamu sektörleri aras›nda etkili
bir ortakl›¤›n ürünü olan giriflimler
• Sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel anlamda
sürdürülebilir giriflimler
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
142
Ödül kazanacak en iyi uygulamalar›n seçimindeki en
önemli kriterler flunlard›r:
1. Etki: Uygulama, özellikle yoksul kesimin yaflama
ortam›n› iyilefltirmek aç›s›ndan somut ve olumlu bir
etki sergilemelidir. Sürdürülebilir bar›nak temini ve
yaflam flartlar›n›n gelifltirilmesi,ucuz ev ve sosyal
hizmet temini, arazi kullan›m›, toplum tabanl›
planlama ve karar verme ve kaynak paylafl›m›
süreçlerine kat›l›m, güvenilir ve temiz su temininin
yayg›nlaflt›r›lmas›, flehir merkezi, mahalle ve
yerleflimlerin canland›r›lmas› ve rehabilitasyonu,
güvenilir ve sa¤l›kl› inflaat malzemeleri ve teknolojileri,
sürdürülebilir kentsel ve bölgesel kalk›nma, ifl
yaratma ve yoksullu¤un giderilmesi, kirlili¤in
azalt›lmas› ve çevre sa¤l›¤›n›n gelifltirilmesi, kitle
ulafl›m ve iletiflim araçlar›na daha kolay eriflim, at›k
toplanmas›, geri dönüflümü ve yeniden kullan›m›n›n
iyilefltirilmesi, kentin yeflillendirilmesi ve kamu
alanlar›n›n etkili kullan›m›; yenilenemez kaynaklar›n
ikamesi / kullan›m›n›n azalt›lmas› dahil olmak üzere,
iyilefltirilmifl üretim ve tüketim döngüleri; do¤al
kaynaklar›n ve çevrenin korunmas›; enerjinin daha
verimli kullan›m› ve üretimi; tarihsel/ kültürel aç›dan
önemli alanlar›n korunmas›; entegre ve kapsay›c›
kentsel kalk›nma stratejilerinin formülasyonu ve
uygulanmas›, yerleflimlerin sürdürülebilir, verimli ve
fleffaf yönetimi, daha etkili ve verimli yönetim ve bilgi
sistemleri, cinsiyetler aras› eflitlik ve karar verme,
kaynaklardan yararlanma ve program tasar›m› ve
uyulama süreçlerine eflit kat›l›m, suçun azalt›lmas› ve
önlenmesi, felaketlere karfl› daha haz›rl›kl› olma;
etkileri hafifletme ve yeniden infla etme, sosyal
entegrasyon ve d›fllanman›n azalt›lmas›, kamu
politikalar›nda de¤iflim de dahil olmak üzere eylem
ve de¤iflikliklere ön ayak olma konusunda liderlik;
fleffafl›¤›n teflvik edilmesi, sosyal eflitlik ve adaletin
tesis edilmesi, kurumlar aras› koordinasyonun
gelifltirilmesi.
2. Ortakl›k: Uygulama, yukar›da belirtilen
aktörlerden en az ikisinin ortakl›¤›na dayanmal›d›r.
3. Sürdürülebilirlik: Uygulama, afla¤›da belirtilen
alanlardan en az birisinde kal›c› de¤ifliklikler meydana
getirmelidir:
• Ele al›nan sorunlarla ve konularla ilgili yasal
düzenlemeler, yönetmelikler, tüzükler,
• Baflka yerlerde tekrarlanma potansiyeli tafl›yan
ulusal (ulus içi) sosyal politikalar ve veya sektörel
stratejiler,
• Merkezi ve yerel hükümet kurumlar› ve toplum
tabanl› örgütler gibi de¤iflik düzeydeki unsurlara
aç›k roller ve sorumluluklar veren kurumsal
çerçeveler ve karar verme süreçleri,
• ‹nsani, teknik, parasal ve do¤al kaynaklar›n daha
etkili kullan›lmas›n› sa¤layacak verimli ve fleffaf
iflletme sistemleri.
Di¤er Kriterler
Teknik Dan›flmanl›k Komitesi ve Jüri, iyi, en iyi ve
ödül kazanan uygulamalar› belirlemek üzere flu
kriterleri kullanacakt›r:
4. Liderlik & toplulu¤a iktidar kazand›rmak:
• Kamu politikalar› konusundaki de¤iflimler dahil
olmak üzere eylem ve de¤iflim ilham etme
konusunda liderlik,
• Halka, mahallelere ve yerel topluluklara iktidar
kazand›rma ve onlar›n katk›lar›n›n genel
politikalarla bütünlefltirilmesi;
• Sosyal ve kültürel çeflitlili¤i kabullenme ve buna
yan›t verme;
• Uyarlama ve baflka yerlerde tekrar edilme
potansiyeli;
143
• Yerel koflullara ve kalk›nma düzeylerine uygunluk.
5. Cinsiyet Eflitli¤i ve topluma katma:
Sosyal ve kültürel çeflitlili¤i kabullenen ve buna yan›t
veren giriflimler; gelir, cinsiyet, yafl, fiziksel / zihinsel
durum gibi farkl›l›klar› gözeterek sosyal eflitli¤i ve
adaleti teflvik eden giriflimler.
6. Yerel ba¤lamda yenilik ve nakledilebilirlik:
• Giriflimden baflkalar›n›n ö¤rendikleri ve
sa¤lad›klar› faydalar.
• Bilgi, uzmanl›k ve al›nan derslerin paylafl›lmas› ve
nakledilmesi için kullan›lan araçlar.
144
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda.
Uygun olmayan proje tipleri
Uygun kurulufllar
Belirtilmemifl.
• ‹ki tarafl› yard›m kurulufllar› dahil olmak üzere
hükümet kurulufllar›;
• Ulusal Habitat komiteleri ya da Odak Noktalar›;
• Çok tarafl› kurulufllar (Birleflmifl Milletler, Dünya
Bankas›, vs.)
• fiehirler, yerel yetkililer ya da onlar›n kurulufllar›;
• Sivil toplum kurulufllar› (STK'lar);
• Toplum tabanl› örgütler;
• Özel sektör;
• Üniversiteler ve araflt›rma kurumlar›;
• Medya;
• Kamu vak›flar› veya özel vak›flar;
• fiah›slar;
En ‹yi Uygulamalar kriterlerine uyan belirli bir giriflimi
ya da projeyi sunmalar› kofluluyla Dubai Uluslararas›
Ödülleri'ne kat›lma hakk›na sahiptir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Toplam ödül tutar› 400.000 dolard›r. Bu miktar, flu
flekilde bölüfltürülecektir:
• 10 En ‹yi Uygulama için 300.000 dolar.
• Ödül kazanan en iyi uygulamalar› temsil eden
ikifler kiflinin seyahat ve konaklama gibi idari
giderlerini karfl›lamak üzere 100.000 dolar.
• En ‹yi Uygulama ödülünü alanlara ayr›ca bir
sertifika ve plaket verilecektir.
Son baflvuru tarihi ve
koflullar›
Ödül iki y›lda bir verilecektir. Baflvurular ‹ngilizce baflvuru
olarak yap›lmal›d›r.
Baflvuru sahiplerinin flu destekleyici malzemeleri
temin etmeleri beklenmektedir:
• Gazetelerde, mesleki dergilerde, bültenlerde ya da
di¤er yay›nlarda yer alm›fl makaleler;
• 10 dakikadan k›sa olmak üzere Beta-Cam veya di¤er
standart formatlarda video kasetler;
• Foto¤raflar ve/veya di¤er grafik malzemeler
• Broflürler veya di¤er tan›t›m malzemeleri
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
1. En ‹yi Uygulamalar kriterlerine uygun bütün
baflvurular ba¤›ms›z bir Teknik Dan›flmanl›k Komitesi
(TDK) taraf›ndan gözden geçirilecektir.
2. TDK bütün baflvurular› gözde geçirerek flu unsurlar›
içeren kapsaml› bir rapor haz›rlayacakt›r.
3. Baflvurular aras›ndan en fazla 40 tanesinin seçilerek
ödül kazananlar›n belirlenebilmesi için En ‹yi Uygulamalar
Jürisine gönderilecektir.
4. En ‹yi Uygulamalar Jürisi bu listeyi inceleyerek, Dubai
Uluslararas› Ödüllerini almaya hak kazananlar›
belirleyecektir.
5. Jürinin seçimini tamamlamas›ndan sonra bütün
baflvuru sahiplerine durumlar› bildirilecektir.
Özel baflvuru formlar›
http://www.bestpractices.org/bp2002/
‹letiflim bilgileri
Dubai Municipality, United Arab Emirates,
Tel: (971 4) 215555 • Faks: (971 4) 246666;
E-posta: [email protected] ; [email protected]
http://www.dm.gov.ae
UNCHS/Habitat, Nairobi, Kenya.
Tel: (254 2) 624328/623029
Faks: (254 2) 623080/ 624266/ 624267
E-posta: [email protected]
En ‹yi Uygulamalar Ortaklar›
Youth for Habitat, Youth Association for
Implementation of the Decisions of Habitat II and
Agenda 21,
fiiflli Belediyesi 12. Kat, Esentepe, ‹stanbul, Türkiye
Tel/Faks: (90 212) 2889844;
E-Posta: [email protected]
http://www.youthforhab.org.tr;
http://www.bestpractices.org/
145
Tyler Ödülü (Tyler Award)
John ve Alice Tyler Ödülü insanl›¤a önemli yarar sa¤layan çevre bilimi, enerji ve t›p
alan›nda verilir. Tyler Ödülünün yönetimi Güney California Üniversitesi taraf›ndan
gerçeklefltirilmektedir.
146
Fonun ana hedefleri nedir?
Tyler ödülü sahipleri, keflifleri ve çözümleriyle
çevresel problemlere dünya çap›nda ilgi ve dikkat
çekmifllerdir.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Ödüller, afla¤›dakilerden herhangi birisi için verilir:
• Dünya üzerindeki herhangi bir co¤rafyada
çevresel veya ekolojik flartlar›n korunmas›, bak›m›,
gelifltirilmesi veya anlafl›lmas›.
• Bilinen veya yeni enerji kaynaklar›n›n keflfi, daha
da gelifltirilip, iyilefltirilmesi veya anlafl›lmas›.
• ‹nsan sa¤l›¤›na çevresel yönden belirgin fayda
sa¤layan dünya çap›ndaki t›bbi uygulamalarla ilgili
keflif ve ilerlemeler.
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda
Uygun olmayan proje tipleri
Kendini aday gösterenlerin baflvurular› geçersizdir.
Uygun kurulufllar
Herhangi bir ulustan bireyler ve kamu kurulufllar› ile
özel kurulufllar aday gösterilmeye uygundur.
Aday gösterme hakk›na sahip kifliler (sadece
afla¤›dakilerle s›n›rl› de¤ildir):
Biyoloji, okyanus bilimi, jeoloji, t›p, halk sa¤l›¤›, kimya ve
fizik gibi alanlarda aktif olan kifliler; inflaat, çevre, petrol
veya kimya mühendisleri; co¤rafya, siyaset bilimi,
ekonomi ve hukuk alanlar›nda çal›flan sosyal bilimciler ve
üniversiteler, araflt›rma kurulufllar› ile üyeleri.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Tyler ödülü sahipleri senelik $200,000 para ödülü
almaya hak kazan›rlar ve alt›n madalya ile onurland›r›l›rlar.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Tyler Ödülü adayl›klar› her y›l 15 Eylül'e kadar kabul
edilir. ‹lgili teminat mektuplar›, destekleyici malzeme
ve referans mektuplar› da son baflvuru tarihine kadar
teslim edilmelidir.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl.
‹letiflim bilgileri
Dr. Linda Duguay
Executive Director, The Tyler Prize Office of the
Provost University of Southern California 3551
Trousdale Parkway, 300 Los Angeles, CA 900894019 USA
Tel: 213-740-9760
Faks: 213-740-1313
E-posta: [email protected]
Rolex ödülleri
Rolex Giriflim Ödülleri 1976 y›l›nda, flirketin teknik baflar›s›n›n 50. y›ldönümü an›s›na
bafllat›lm›flt›r. Rolex, say›s›z Rolex Ödülü sahibinin alanlar›nda 盤›r açan projelerini
sonuçland›rmalar›na yard›mc› olmufltur.
Fonun ana hedefleri nedir?
Rolex Giriflim Ödülleri'nin amac›, insan bilgisini ve
refah›n› art›ran alanlardaki üstün çal›flmalar›
destekleyerek, dünyan›n her yerinde bireylerin giriflim
ruhunu teflvik etmektir. Rolex Ödülleri somut
projeleri uygulamak isteyen kiflilere parasal destek
sa¤lamaktad›r.
Gelecekte bafllamas› öngörülen veya k›smen
tamamlanm›fl projelerle baflvurulabilir. Tamamlanm›fl
ifller de¤erlendirmeye al›nmaz.
Fonun temas› / kriterleri?
proje tipi?
Seçme Kurulu flu alanlardaki projeleri Ana etkinlik /
de¤erlendirmektedir:
• Bilim ve t›p
• Teknoloji ve bulufllar
• Araflt›rma ve keflifler
• Çevre
• Kültürel miras
Projelerin dünyam›z hakk›ndaki bilgimizi geniflletmesi,
gezegenimizde hayat kalitesini art›rmas›, veya
insano¤lunun refah›na katk›da bulunmas›
gerekmektedir. Projeler ayr›ca uygulanabilirlikleri,
147
özgünlükleri ve dünyaya ve topluma yapacaklar› etki
ile de¤erlendirilecektir.
Rolex Ödülünün bir projeye ne ölçüde katk›da
bulunaca¤›na Seçme Kurulu karar verecektir. Rolex
Ödülleri yeni ya da devam etmekte olan çal›flmalara
destek olur. Kazananlar projelerini uygulamak için
parasal destek ve bir Rolex kronometresi sahibi olur,
çabalar› ve amaçlar› uluslararas› düzeyde tan›n›r.
148
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda.
Uygun olmayan proje tipleri
Sadece bireyler baflvurabilir. Üçüncü taraflar aday
gösteremez. Her bir Rolex Ödülü serisine sadece bir
projeyle baflvurulabilir. Baflvuru sahipleri kendi
fikirlerini ve önerilerini sunmal›d›r.
Uygun kurulufllar
Her yafltan ve ulustan kifliler baflvurabilir. Kurumsal ya
da toplu baflvurular kabul edilmez. Bir proje çeflitli
kiflilerin çabas›yla gerçeklefltiriliyorsa, bütün grubu
temsilen bir kifli baflvuru formunu imzalamal›d›r.
Böyle bir grup çal›flmas›n›n seçilmesi halinde ödülü grubu
temsil eden kifli al›r. Rolex di¤er grup üyelerine karfl›
sorumlu de¤ildir. Daha önce Rolex ödülü alm›fl olanlar;
Rolex çal›flanlar›; Rolex mümessilleri, perakendeciler ve
onlar›n çal›flanlar›; reklamc›l›k, halkla iliflkiler veya Rolex'e
hizmet veren di¤er ajanslar›n çal›flanlar›; bunlar›n aile
bireyleri ve Rolex'le yak›n iliflkisi olanlar ödül için
baflvuramaz.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Seçme Kurulu, her biri 100.000 dolarl›k bir çek ve
özel bir alt›n Rolex kronometresi kazanacak olan befl
kifliyi belirler. Seçme Kurulu ayr›ca desteklemeye
de¤er buldu¤u di¤er kiflilere de ikincil ödüller
da¤›tabilir. Bu ödüllerin say›s›na ve miktar›na Kurul
karar verecektir.
Son baflvuru tarihi ve
koflullar›
Ödüller iki y›lda bir verilir ve web sayfas›nda baflvuru
duyurulur.
Baflvurular ‹ngilizce olarak yap›lmal›d›r.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Ödül sahipleri ba¤›ms›z bir Seçme Kurulu taraf›ndan
belirlenir. Seçim Kurulu, çeflitli disiplinleri temsil eden,
uluslararas› düzeyde tan›nm›fl uzmanlardan
oluflmaktad›r. Seçme Kurulunun kararlar› nihaidir ve
itiraz edilemez.
Özel baflvuru formlar›
Önce flu adrese kay›t olunmas› gerekmektedir:
http://www.rolexawards.com/oaf/servlet/Subscribe
Kay›ttan sonra baflvuru formuna ulafl›labilir.
‹letiflim bilgileri
The Rolex Awards for Enterprise P.O. Box 1311,
1211 Geneva 26 Switzerland
The Rolex Awards for Enterprise Rolex SA Rue
François Dussaud 7
1211 Geneva 24 Switzerland
Tel: +41 22 302 22 00
Ramsar Sulakalan Koruma Ödülleri ve Evian Özel Ödülü
Fonun ana hedefleri nedir?
Ramsar Sulakalan Koruma Ödülü 1966 y›l›nda Sulakalan
Sözleflmesi taraf›ndan dünyan›n her yan›nda
sulakalanlar›n korunmas› ve sürdürülebilir kullan›m›
konusunda önemli katk›da bulunmufl bireyleri,
kurulufllar› ve hükümet birimlerini üç y›lda bir
onurland›rmak amac›yla kurulmufltur.
Fonun temas› / kriterleri?
etkinlik / proje tipi?
Ödüller, flu alanlar›n uzun vadeli korunmas› ve Ana
sürdürülebilir kullan›m› konusunda önemli katk›
sa¤lam›fl veya katk› sa¤lama potansiyeli tafl›yan
baflvurulara verilecektir:
• belirli bir sulakalan;
• bir ülke içinde veya birden fazla ülkeye da¤›lm›fl
bir grup sulakalan;
• belirli bir il, eyalet, bölge, ülke veya birden fazla
ülkenin kaplad›¤› bir alandaki sulakalan
ekosistemleri;
Ayr›ca branfllar›nda sulakalanlarla ilgili bilimlerin
geliflmesine katk›da bulunanlar da de¤erlendirmeye
al›nacakt›r.
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda.
149
150
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Bir veya bir grup sulakalan›n uzun vadeli korunmas›
ve sürdürülebilir kullan›m› konusunda önemli katk›lar
sa¤lam›fl giriflimlerde bulunan kiflilerin, kurulufllar›n
veya hükümet birimlerinin baflvurular› kabul
edilmektedir. Baflkalar›na esin kayna¤› veya uygulama
örne¤i olabilecek giriflimler özellikle ye¤lenmektedir.
Bütün ülkelerden kurum ve bireyler, bütün
ülkelerden bireyleri,- resmi veya hükümet d›fl› kurumlar› veya özel sektör giriflimlerini aday
gösterebilir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Verilen destek
Belirtilmemifl.
Ramsar Ödülleri, Ramsar Sözleflmesine destek
program› çerçevesinde Danone Grubu'na (Fransa)
ait Evian Maden Sular› ad›na verilen 10.000 dolarl›k
Evian Özel Ödülü ile tamamlanmaktad›r.
Daimi Komite her f›rsatta, hükümetlerden, hükümet
d›fl› kurumlardan, özel sektör giriflimlerinden veya
bireylerden Ramsar Ödülü'ne eklenmek üzere nakit
kabul edebilir. Nakit ödül vermenin mümkün
olmad›¤› durumlarda, kazananlara birer sertifika ve
mektup verilmektedir.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Web sayfas›nda duyurulmaktad›r.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Ramsar Bürosu'na ulaflan aday gösterme baflvurular›
de¤erlendirilmek üzere Ramsar Daimi Komitesine
iletilmektedir. Ödül sahipleri Daimi Komite
taraf›ndan seçilecektir. Komitenin karar› nihaidir.
Özel baflvuru formlar›
http://ramsar.org/key_award_form_e.htm
‹letiflim bilgileri
Ramsar Convention Bureau Rue Mauverney 28,
CH-1196 Gland,
Switzerland;
Faks: +41 22 999 01 69,
E-posta: [email protected]
UNEP Sasakawa Çevre Ödülü
Uluslararas› bir çevre ödülü oluflturulmas›, Stockholm'de 1972 y›l›nda toplanan Birleflmifl
Milletler ‹nsan Çevresi Konferans›'nda tavsiye edilmifltir. O s›rada Pehlevi Ödülü olarak an›lan
bu ödül, ilk olarak 1976 y›l›nda verilmifltir. fiu anda UNEP Sasakawa Çevre Ödülü ad›yla
bilinen ödüller her y›l çevrenin korunmas› ve yönetimi konusunda üstün katk›lar› olan kiflilere
verilmektedir.
Fonun ana hedefleri nedir?
Ödül, çevrenin korunmas› ve yönetimi konusunda
üstün katk›lar› bulunan kiflileri teflvik etmeyi
amaçlamaktad›r.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Çevre koruma ve çevre yönetimi.
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda.
Uygun olmayan proje tipleri
fiah›slar kendilerini aday gösteremez. Daha önce
ödül kazanm›fl olanlar aday gösterilemez.
Uygun kurulufllar
Çevrenin korunmas›na ve çevre yönetimine UNEP'in
politikalar›na, amaçlar›na ve hedeflerine uygun,
önemli katk›larda bulunmufl bireyler.
Adaylar çevre ile ilgili herhangi bir dalda çal›fl›yor
olabilir. Aday gösterebilecekler aras›nda çevre
bilimleri uzmanlar›, bilim, mühendislik ve araflt›rma
kurumlar›, Birleflmifl Milletler sisteminin üyeleri,
hükümetler ve hükümetleraras› kurulufllar, sendikalar
ve sivil toplum kurulufllar› bulunmaktad›r.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
200,000 Amerikan Dolar›
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Ödül, her y›l kas›m ay›nda verilir. Adaylar y›ll›k olarak
de¤erlendirilir. Her y›l, yeni bir aday gösterme
mektubu ve baflar›lar›n güncellenmifl bir tan›m›
gönderilmelidir. Son baflvuru tarihi her y›l web
sayfas›ndan duyurulur.
Baflar›lar›n özeti
Bireyin ödülün verilece¤i alandaki baflar›lar›n›n k›sa bir
özetini (1-2 sayfa) yap›n.
151
Katk›n›n tan›m›
Yap›lan katk›lar› ayr›nt›l› olarak aç›klay›n ve her birinin
hangi nedenlerden ötürü de¤erli ve etkili oldu¤unu
belirtin.
Referanslar
Aday›n katk›lar›n› de¤erlendirebilecek olan kiflilerden
üç adet tavsiye mektubu ekleyin.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl.
Özel baflvuru formlar›
UNEP Sasakawa Çevre Ödülü için aday gösterme
formlar› flu adresten de temin edilebilir: The
Secretary (Sekreterya)
http://www.unep.org/sasakawa2/form.htm
‹letiflim bilgileri
The Secretary UNEP Sasakawa Environment Prize
United Nations Environment Programme (UNEP)
Communication and Public Information Branch
P.O. Box 30552 Nairobi, Kenya
Tel: (254 2) 62 3401/623 128
Faks: (254 2) 62 3692/623 927
E-posta: [email protected] ya da
[email protected]
Global 500 Ödülleri
UNEP, çevre yarar›na bireysel ve toplumsal eylemleri teflvik etmek amac›yla 1987 y›l›nda
Global 500 Onur Listesi'ni ortaya atm›flt›r. Birleflmifl Milletler Çevre Program› (UNEP)
dünyan›n her yerinde bireylerin ve kurulufllar›n çevre konusundaki baflar›lar›n› ödüllendirmek
için Global 500 Onur Ödülleri Sahipleri Listesi'ni oluflturmufltur.
152
Fonun ana hedefleri nedir?
Dünyan›n her yerinde bireylerin veya kurulufllar›n
çevre koruma konusundaki baflar›lar›n›
ödüllendirmek.
Fonun temas› / kriterleri?
etkinlik / proje tipi?
fiu bireylerin veya kurulufllar›n aday gösterilmesi
Ana beklenmektedir:
• Belirli bir çevre sorununu baflar›yla çözen ya da
çevrenin sürdürülebilir kalk›nmayla iliflkisi dahil
olmak üzere çevre sorunlar› konusunda önemli
bir ad›m atanlar;
• Kamuoyunun dikkatini önemli çevre sorunlar›na
çekmeyi baflaran veya bunlar›n çözümü için yerel
veya ulusal bir hareket bafllatanlar;
• Çevre meselelerine önemli entelektüel, bilimsel
ya da teorik yaklafl›mlar getirenler;
• Baflkalar›na örnek olma potansiyeli tafl›yanlar.
Alanlar:
Toksik kimyasallar ve tehlikeli at›klar, Ormanlar ve
ekosistemler, Toprak ve çölleflme kontrolü, Gen
kaynaklar› /biyolojik çeflitlilik, Yaban hayat› ve koruma
alanlar›, Atmosfer kaynaklar› ve iklim, Gen
mühendisli¤i, Su, Çevre sa¤l›¤› kontrolü, ‹nsan
yerleflimleri, Enerji, Endüstri, Okyanuslar, Planlama ve
kalk›nma entegrasyonu, E¤itim ve ö¤retim, Yasama,
Kamuoyu bilinci (medya, enformasyon ve sanatlar)
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda.
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Bu ödüller, dünya çap›nda çevre eylemlerinin ön
saflar›nda yer alanlar›n baflar›lar›n› taçland›rmak üzere
çevrenin korunmas›nda ve gelifltirilmesinde önemli
katk›lar› olan bireylere ve kurulufllara verilmektedir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Onur ödülü.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Baflvuru formunun doldurarak, aday›n çevre
konusundaki baflar›lar›n›n 250 kelimelik bir özeti,
güncel literatür ve bas›nda ç›km›fl yaz›lar ve aday
gösteren kifli/kurum d›fl›nda iki referansla birlikte her
y›l›n son gününden önce Birleflmifl Milletler Çevre
Program›'na (UNEP) ulaflt›r›lmas› gerekmektedir.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl.
Özel baflvuru formlar›
http://www.global500.org/rollofhonour.html
http://www.global500.org/nomination_adult.html
153
‹letiflim bilgileri
UNEP bölge ofisleri
Global 500 Roll of Honour, P.O. Box 30552,
Nairobi, Kenya
Tore J. Brevik UNEP Chief, Information
Tel: (254-2) 62 3292
Faks: (254-2) 62 3692
E-posta: [email protected]
Elisabeth Guilbaud-Cox Coordinator, Special Events
Tel: (254-2) 62 3084
Faks: (254-2) 62 3692
E-posta: Elisabeth.Guilbaud [email protected]
Mavi Gezegen Ödülleri (The Blue Planet Awards)
Asahi Glass Vakf›, Rio de Janeiro'da Dünya Zirvesi'nin yap›ld›¤› 1992 y›l›nda, küresel çevre
sorunlar›n› çözmeye yönelik önemli katk›larda bulunan bireylere ve kurulufllara uluslararas› bir
ödül olan Mavi Gezegen Ödülünü da¤›tmaya bafllam›flt›r. Ödüle Mavi Gezegen Ödülü ad›,
mavi gezegenimizin insan hayat›n› uzun bir gelecekte sürdürebilmesi umudunu sembolize
etmek üzere verilmifltir.
154
Fonun ana hedefleri nedir?
Küresel çevre sorunlar›n› çözmeye yönelik bilimsel
araflt›rmalar ve uygulamalarda önemli baflar›lar
sa¤lam›fl olan bireylere ve kurulufllara verilen
uluslararas› bir ödüldür.
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
• Küresel ›s›nma, asit ya¤muru, ozon tabakas›n›n
incelmesi, tropik ya¤mur ormanlar›n›n yok
edilmesi, ekosistemlerin yok edilmesi ve türlerin
tükenmesi, çölleflme, su kirlili¤i, ve çevre felaketleri.
• Enerji, kirlilik, g›da, su, çevre eti¤i, politikalar,
çevresel de¤iflikliklerin yol açt›¤› hastal›klar, at›k
iflleme ve yeniden kullan›m gibi çevre konular›.
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda.
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl.
Uygun kurulufllar
Bireyler ve kurulufllar baflvurabilir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
Kazananlara bir baflar› sertifikas›, bir plaket ve 50
milyon yenlik bir ödül verilmektedir.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Belirtilmemifl.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Her y›l, Japonya'dan ve dünyan›n di¤er yerlerinden
gösterilen adaylar aras›ndan seçilen iki adaya ödül
verilmektedir.
Özel baflvuru formlar›
Belirtilmemifl.
‹letiflim bilgileri
The Asahi Glass Foundation
2nd Floor, Science Plaza 5-3, Yonbancho, Chiyodaku, Tokyo 102-0081, Japonya
Tel.: +81 3 5275 0620
Faks: +81 3 5275 0871
E-posta: [email protected]
Goldman Çevre Ödülü (Goldman Environmental Prize)
1990 y›l›nda Richard ve Rhoda Goldman taraf›ndan kurulmufltur. Uluslararas› düzeyde
tan›nm›fl çevre örgütlerinden oluflan bir a¤ ve çevre uzmanlar›n›n oluflturdu¤u bir kurul
taraf›ndan aday gösterilen giriflimler aras›ndan çevre konusunda önemli ve sürdürülebilir
baflar›lara imza atm›fl olanlar ödüllendirilmektedir. Bu ödül bafllat›l›rken, çevre sorunlar›n›n
uluslararas› boyutunun sergilenmesi, kamuoyu dikkatinin kritik öneme sahip küresel sorunlara
çekilmesi, önemli çevre giriflimlerinin ödüllendirilmesi ve baflkalar›n›n da özendirilmesi
umulmufltur.
Fonun ana hedefleri nedir?
Goldman Ödülü, dünyada, alanda çal›flan çevrecilere
verilen en büyük ödüldür.
Fonun temas› / kriterleri?
etkinlik / proje tipi?
Goldman Çevre Ödülleri, do¤al çevreyi koruma Ana
konusunda gösterilen sürdürülebilir ve önemli
çabalar› ödüllendirmektedir. Ödüller, flu konularla
ilgilidir (ancak sadece bunlarla s›n›rl› de¤ildir): Tehlike
alt›ndaki türleri ve ekosistemleri korumak, y›k›c›
kalk›nma projeleriyle mücadele etmek,
sürdürülebilirli¤i özendirmek, çevre politikalar›nda
etkili olmak ve çevresel adalet için çal›flmak.
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda.
Uygun olmayan proje tipleri
Kifliler kendi adlar›na baflvuramaz, istek üzerine
olmayan aday gösterimleri kabul edilmez.
155
156
Uygun kurulufllar
Sadece iki kaynak taraf›ndan gösterilen adaylar kabul
edilir: uluslararas› düzeyde tan›nan 26 çevre
örgütünün oluflturdu¤u a¤ (bak›n›z web sayfas›), ve
45 ülkenin çevre uzmanlar›ndan oluflan bir kurul.
Vatandafllara ve alan giriflimlerine, bilimsel akademik
veya resmi faaliyetlere göre, öncelik verilmektedir.
Hükümet çal›flanlar› ancak kendi resmi sorumluluklar›
d›fl›nda yapt›klar› çal›flmalarla aday gösterilebilir.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
125.000 dolar ve bir Ouroboros heykelci¤i.
Goldman Çevre Ödülü her y›l alt› k›tadan çevre
kahramanlar›na verilen 750.000 dolardan
oluflmaktad›r. Ödül sahipleri çevre alan›ndaki sürekli
ve önemli baflar›lar› dolay›s›yla seçilirler. Ödül, bu
çevre kahramanlar›na çabalar›n›n gerektirdi¤i
tan›n›rl›¤› ve itibar› sa¤lar.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Her y›l nisan ay›nda duyurulmaktad›r.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Adaylar, aday gösteren kurumun ve bireylerin
kaynaklar›na dayanarak incelenmektedir. Adaylar›n
kimlikleri aday gösterme ve inceleme süresince gizli
tutulacakt›r. Son seçme Goldman Ödülü jürisi
taraf›ndan yap›lmaktad›r.
Özel baflvuru formlar›
www.goldmanprize.org
‹letiflim bilgileri
The Goldman Environmental Foundation
One Lombard Street, Suite #303, San Francisco, CA
94111 USA
Tel: 415.788.9090
Faks: 415.788.7890
E-posta: [email protected]
http://www.goldmanprize.org
Enerji Küre ödülü ( Energy Globe Award)
Fon'un ana hedefi nedir?
Enerji etkinli¤i ve yenilenebilir enerji kaynaklar›
alanlar›nda en baflar›l›, göze çarpan projelerin
onurland›r›lmas›
Fonun temas› / kriterleri?
Ana etkinlik / proje tipi?
Proje veya baflvuru, enerji etkinli¤i veya yenilenebilir
enerji kaynaklar›n› ya da bu ikisinin kar›fl›m›n›
içermelidir.
Co¤rafi odak
Dünya çap›nda
Uygun olmayan proje tipleri
Belirtilmemifl
Uygun kurulufllar
fiirketler, kamu kurulufllar›, özel kurulufllar ve
dünyan›n her yerinden bireyler
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl
Verilen destek
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
10,000 Euro
Her y›l yeniden duyurulmaktad›r.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Belirtilmemifl
Özel baflvuru formlar›
Baflvurunuza lütfen projenin k›sa bir özet ve
aç›klamas›n›, ba¤lant› kurulacak bir kiflinin ad›n›,
resimleri ve di¤er belgeleri ekleyiniz.
‹letiflim bilgileri
O.Oe. Energiesparverband, Landstrasse 45,
A-4020 Linz, Austria
E-posta: [email protected]
http://www.esv.or.at/aktuelles/energyglobe
157
Akdeniz Onur ödülü
Ekolojik ‹nisiyatifler Merkezi, Mediterrània, 1993 y›l›nda kurulmufl ekolojik bir örgüttür.
Temelinde çevre sorunlar› karfl›s›nda tepki gösteren ve çevreyle ilgili konularda bilgi yaymay›
ve toplumun bütün kesimlerini iflbirli¤i içine sokmay› amaçlayan Katalan mahalle dernekleri
hareketi olarak ortaya ç›km›flt›r. Dünya Çevre Koruma Birli¤i (The World Conservation Union
- IUCN), Akdeniz Çevre, Kültür ve Sürdürülebilir Kalk›nma Enformasyon Ofisi (MIO-ECSDE)
ve Avrupa Çevre Bürosu (EEB) üyesidir. Etkinlikleri özellikle iki konuya odaklanmaktad›r: çevre
e¤itimi ve kalk›nmada iflbirli¤i.
158
Fonun ana hedefleri nedir?
Mediterrània ödülü, bilinçlendirme projeleri veya
çevreyi korumaya yönelik faaliyetler gerçeklefltiren
kiflilerin, birliklerin, kurumlar›n veya flirketlerin
çal›flmalar›n› ödüllendirmek üzere oluflturulmufltur.
Fonun temas› / kriterleri?
etkinlik / proje tipi?
Projeler herhangi bir Akdeniz ülkesiyle veya tüm Ana
Akdeniz ülkeleriyle ilgili olabilir ve flu bafll›klarla ilgili
olmal›d›r:
• Bilgi ve bilinç,
• 'Temiz' teknolojilerin uygulanmas›,
• Do¤al miras›n korunmas›
• Çevre konusunda iflbirli¤i
Co¤rafi odak
Akdeniz
Uygun olmayan proje tipleri
Uygun kurulufllar
Belirtilmemifl.
Bu ödül Akdeniz'in korunmas› ve gelifltirilmesi için
çal›flan bütün kurulufllara aç›kt›r.
Tercih edilen proje uzunlu¤u
Belirtilmemifl.
Verilen destek
MIO, Akdeniz Foku'nun bir heykeli, bir sertifika ve
bir Onur Ödülü vermektedir.
Son baflvuru tarihi ve
baflvuru koflullar›
Son baflvuru tarihi içinde bulunulan y›l›n nisan ay›n›n
son cuma günüdür.
Adaylar nas›l, nerede ve kimin
taraf›ndan de¤erlendiriliyor?
Akdeniz Onur Ödülü jürisi alt› kifliden oluflmaktad›r.
Özel baflvuru formlar›
‹letiflim bilgileri
www.mediterran.org
Rosa Llop Simón Mediterrània,
Centre for Ecological Initiatives
C/ Francolí, 56-58. 43006 Tarragona (Spain)
Tel: +34 977 55 13 00 • Faks: +34 977 55 09 28
E-posta: [email protected] -
III. EK AÇIKLAMA: S‹V‹L TOPLUM
KURULUfiLARININ MAL‹ MEVZUATI HAKKINDA
GENEL B‹LG‹
Sivil toplum kurulufllar› dendi¤inde ilk baflta akla gelen "dernek" ve "vak›f" lar›n mali
aç›dan belli yard›mlar› alabilmeleri ve gelir getirici faaliyetlerde bulunabilmeleri için
çeflitli hukuki koflullar sözkonusudur. Bu hukuki koflullar dernekler için Dernekler
Kanunu, Vak›flar için de Vak›flar Kanununda bulunmaktad›r. Ayr›ca Medeni Kanun,
Yard›m Toplama Kanunu, Yard›m Toplama Kanununun Uygulama Esaslar› Hakk›nda
Yönetmelik, Dernek Gelirlerinin Toplanmas›nda Kullan›lacak Al›nd› Belgeleri Hakk›nda
Yönetmelik ve Kurumlar Vergisi Kanunu da belli faaliyetler aç›s›ndan hükümler
içermektedir.
Afla¤›da önce dernekler daha sonra da vak›flar için mali konularda geçerli olan
hukuki yükümlülükler ilgili kanunlar›n ilgili maddeleri alt›nda sunulmaktad›r. Bu listede,
sivil toplum kuruluflu yöneticilerinin bilmesi gereken belli bafll› konular belirtilmiflse de,
dernek-vak›f mevzuat›, her sivil toplum kuruluflunun kütüphanesinde bulunmas›
gereken kitaplar aras›ndad›r.
Dernekler
Dernekler Kanunu
Beyanname Verme Yükümlülü¤ü ve Denetim
Madde 45. - Dernekler, faaliyetleri ile gelir ve gider ifllemlerinin sonuçlar› konusunda,
‹çiflleri Bakanl›¤›nca ç›kar›lacak yönetmelikte belirtilen flekle uygun olarak düzenleyecekleri
beyannameyi y›l sonu itibar›yla mahallin en büyük mülki amirine verirler.
Gerek görülen hallerde derneklerin yönetim yerleri, müesseseleri ve her çeflit
eklentileri, defterleri, hesap ve ifllemleri, ‹çiflleri Bakanl›¤› veya bulunduklar› yerin en büyük
mülki amiri taraf›ndan her zaman denetlenebilir. ‹çiflleri Bakanl›¤›, bu denetlemeyi
Dernekler Daire Baflkanl›¤› Personeli veya Bakanl›k Teftifl Kurulu arac›l›¤›yla; en büyük
mülki amirler, bizzat veya görevlendirecekleri memur veya memurlar arac›l›¤›yla
yapt›r›rlar.
159
Kamu Yarar›na Çal›flma Niteli¤i
Madde 58. - Bir derne¤in kamu yarar›na çal›flan derneklerden say›labilmesi için;
1. Derne¤in en az bir y›ldan beri faaliyette bulunmas›,
2. Derne¤in amac› ve bu amac› gerçeklefltirmek için giriflti¤i faaliyetlerin ülke çap›nda
yararl› sonuçlar verecek nitelik ve ölçüde olmas› flartt›r.
Kamu Yarar›na Çal›flan Dernek Say›lma
Madde 59. - Bir derne¤in kamu yarar›na çal›flan derneklerden say›lmas›, ilgili
bakanl›klar›n görüflü al›narak, ‹çiflleri Bakanl›¤›'n›n önerisi, Dan›fltay ‹dari ‹fller Kurulunun
karar› ve Bakanlar Kurulunun onay›na ba¤l›d›r.
Kamu yarar›na çal›flt›klar›na karar verilen derneklerin, ola¤an denetimleri s›ras›nda
veya yapt›r›lacak özel denetimler sonunda, bu niteliklerini kaybettikleri tespit edilirse,
birinci f›krada öngörülen yöntemle haklar›nda al›nan kamuya yararl› dernek karar›
kald›r›labilir.
Derneklerin Gelirleri
Madde 60. - Derneklerin gelir kaynaklar›;
1. Üye aidat›,
2. Derneklerce yap›lan yay›nlar, tertiplenen piyango, balo, e¤lence, temsil, konser,
spor yar›flmas› ve konferans gibi faaliyetlerde sa¤lanan gelirler,
3. Derneklerin mal varl›¤›ndan elde edilen gelirler,
4. Ba¤›fllar ve yard›mlar,
5. Yard›m toplama hakk›ndaki mevzuat hükümlerine uygun olarak toplanacak
ba¤›fl ve yard›mlardan ibarettir.
Derneklerin d›fl ülkelerdeki gerçek veya tüzel kiflilerden veya di¤er kurulufllardan
yard›m almas› ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n izni ile olur.
Bir derne¤in yurtd›fl› kaynakl› bir yard›m / ba¤›fl ald›¤›nda izlemesi gereken
prosedür nedir?
160
‹lgili derne¤in ald›¤› yard›m› aç›klayan bir dilekçe ile ba¤l› bulundu¤u Valilik
makam›na baflvurmas› gerekir. Valilik ald›¤› dilekçeyi ‹l Emniyet Müdürlü¤ü yoluyla
Dernekler Masas›na havale eder. Derne¤in, yard›mla ilgili onay› destek kuruluflundan
ald›¤› anda izin için baflvurmas› ve izin almadan mali kayna¤› harcamamas›
gerekmektedir. Aksi takdirde suç ifllemifl olur.
Dernekler Kanunu 60. Madde uyar›nca, yurtd›fl› kaynakl› fonlar için ‹çiflleri Bakanl›¤›
izin baflvuru dilekçesinde yer almas› gereken hususlar:
Projenin:
• tam ad›,
• kim taraf›ndan yap›laca¤›, sorumlusu,
• içeri¤i, konusu, (nas›l bir çevre sorununun ele al›naca¤›)
• maddi kaynak için baflvurulan kurum/fon kayna¤›
• projenin ortaklar› ve ilgi gruplar›na dair bilgi (e¤er ortakl›k protokolü/iflbirli¤i
sözleflmesi vs. eklenecek ise)
• Projenizin baflvurulan fon kayna¤›nca desteklenmesine karar verildi¤i;
• YK'nun projenin gerçeklefltirilmesi yönündeki karar›; ve
• ‹lgili dokümanlar›n birer kopyalar›n›n ekte sunuldu¤u bilgilerinin aktar›lmas›
gerekir.
Ayr›ca, dilekçede:
• Projenin süresi,
• Fonun derne¤e ödeme koflullar› hakk›nda bilgi (fonun miktar›, ve kaç taksitle,
derne¤in hangi banka hesab›na yat›r›laca¤› gibi) ile
• proje faaliyetlerinin bafllat›lmas›n›n Dernekler Kanunu'nun 60. Maddesi uyar›nca
‹çiflleri Bakanl›¤›'ndan al›nacak izne tabi oldu¤u belirtilerek;
• izin al›m› için gerekli ifllemlerin bafllat›lmas› istemi ile dilekçe Dernek Yönetim
Kurulu Baflkan› veya bir YK Üyesi taraf›ndan imzalanmal›d›r.
Ek:
• Projenin baflvurulan fon kayna¤›nca desteklenmesine karar verildi¤ini bildiren
yaz›n›n fotokopisi
• Yönetim Kurulu Karar› fotokopisi (Projenin dernek YK taraf›ndan kabul edildi¤ini
ve ‹çiflleri Bakanl›¤›'ndan gerekli iznin al›nmas› için baflvuru yap›lmas›na karar verildi¤ini;
161
ayn› zamanda projenin ad›n›, projenin fon kayna¤›n›, sorumlusunu ve maddi kayna¤›n
miktar›n› belirten YK karar›)
Ortakl›klar olmas› halinde; varsa ortaklar aras›nda imzalanm›fl sözleflme, protokol gibi
belgeler (Teyit edilme gereklili¤i nedeniyle izin sürecini uzatma riski bulunmakla beraber
eklenmesinde fayda olan bir belge)
NOT: Dernekler Masas› Dernek ad› ve iletiflim bilgilerinin mutlaka, Derneklerin kay›t
no'sunu ise tercihen dilekçede belirtilmesi gerekti¤ini ifade ediyor. Bu nedenle, e¤er
derne¤in bir antetli ka¤›d› yok ise, bu bilgilerin dilekçenin bafl›nda veya sonunda ayr›ca
belirtilmesi gerekmektedir.
Kaynak: GEF-SGP Ulusal Koordinatörlü¤ü ve Kufl Araflt›rmalar› Derne¤i
Derneklere Yap›lacak Yard›m›n fiartlar›
Madde 61. - Dernekler, tüzüklerinde gösterilen amaçlar›, çal›flma konular› veya
çal›flma biçimleri aras›nda aç›kça belirtilmek kayd›yla siyasi partilerden, iflçi ve iflveren
sendikalar›ndan ve mesleki kurulufllardan maddi yard›m kabul edebilirler ve ad› geçen
kurumlara maddi yard›mda bulunabilirler.
Genel ve katma bütçeli dairelerle mahalli idareler, kamu iktisadi teflebbüsleri ile
bunlara ba¤l› müesseseler ve sermayesinin yar›s›ndan fazlas› Devlete ait kurulufllar, ancak
kamu yarar›na çal›flan derneklere; ....... yard›m edebilirler.
Defter ve Kay›tlar
Madde 62. - Dernekler taraf›ndan tutulacak defterler ile ilgili usul ve esaslar ‹çiflleri ve
Maliye Bakanl›klar›nca birlikte ç›kar›lacak yönetmelikle düzenlenir. Bu defterlerin noterden
onayl› olmas› zorunludur.
Gelir ve Giderlerde Usul
162
Madde 63. - Dernek gelirleri, al›nd› belgesi ile toplan›r ve giderler harcama belgesi ile
yap›l›r. Bu belgelerin saklama süresi, özel kanunlarda gösterilen daha uzun süreye iliflkin
hükümler sakl› kalmak üzere, befl y›ld›r. Dernek gelirlerinin al›nmas›nda kullan›lacak al›nd›
belgesi Maliye Bakanl›¤›nca bast›r›l›r. Bu al›nd› belgelerinin, biçimi, bast›r›lmas›, derneklere
verilmesi, kullananlar›n denetlenmesi ve al›nacak ücret, ‹çiflleri ve Maliye Bakanl›klar›nca
düzenlenecek yönetmelikle belirlenir.
Al›nd› belgesinde, ödeme ve ba¤›flta bulunan›n aç›k kimli¤i ve imzas› bulunur.
Maliye Bakanl›¤› yaz›l› istemden itibaren otuz gün içinde al›nd› belgesini sa¤layamazsa,
ilgili dernek, özel olarak bast›raca¤› al›n› belgelerini mahallin en büyük mülki amirli¤ine
onaylatarak ba¤›fl ve aidat kabul edebilir.
Mahallin en büyük mülki amirli¤i, bu al›nd› belgelerini, liste halinde, bir tutana¤a
ba¤layarak onaylar.
Maliye Bakanl›¤›nca resmi al›nd› belgesi sa¤land›ktan sonra özel al›n›d belgeleri
kulan›lamaz. Ba¤›fl ve aidat toplayacak kifli veya kiflileri, dernek yönetim kurulu bir kararla
belirtir ve bu karar o yerin en büyük mülki amirli¤ine tescil ettirilir.
Dernekler ad›na gazete, dergi ve öteki bas›l› eserler vererek, bunlar karfl›l›¤›nda para
veya baflkaca yard›m toplamak yasakt›r.
Tafl›nmaz Mal Edinme
Madde 64. - Dernekler ikametgahlar› ile amaç ve faaliyetleri için gerekli olanlardan
baflka tafl›nmaz mala sahip olamazlar.
Derneklerce sat›n al›nan veya ba¤›fl ve vasiyet yoluyla derneklere intikal eden
tafl›nmaz mallar›n dernek ad›na tapuya tescilinden itibaren üç ay içinde ‹çiflleri Bakanl›¤›na
bildirilmesi zorunludur. Bunlardan birinci f›kra esaslar›na göre dernek ihtiyac›ndan fazla
oldu¤u tespit edilenler, ‹çiflleri Bakanl›¤›nca belli edilen süre içinde dernek taraf›ndan
paraya çevrilir. Bakanlar Kurulu, kamu yarar›na çal›flan derneklerden gerekli gördüklerine,
birinci f›kraya göre tespit edilecek ihtiyaçlardan fazla tafl›nmaz mala sahip olma yetkisi
verilebilir.
Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤i (Seri No: 42)
Derneklerin Kurumlar Vergisi karfl›s›ndaki durumu
5422 say›l› kanunun 1 inci maddesine göre Dernekler tüzel kiflilikleri itibariyle
kurumlar vergisi mükellefi de¤ildirler. Ancak, bunlara ait iktisadi iflletmeler ayn› maddenin
(D) bendinde kurumlar vergisi mükellefleri aras›nda say›lm›flt›r.
Derneklerin Tutacaklar› Defter, Muhasebe Hesap Kay›tlar›yla ‹lgili Usul ve Esaslara
Dair Yönetmelik (‹çiflleri Bakanl›¤›ndan)
Resmi Gazete Tarihi: 05.04.2003
Resmi Gazete Say›s›: 25070A
163
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
Amaç, Kapsam ve Hukuki Dayanak
Amaç
Madde 1- Bu Yönetmeli¤in amac›; dernekler ve bu derneklerce oluflturulan üst
kurulufllar›n tutacaklar› defterler, muhasebe hesap ve kay›tlar›, mali durum ve faaliyet
sonuçlar› ile ilgili usul ve esaslar› düzenlemektir.
Kapsam
Madde 2- Bu Yönetmelik, dernekler ve bu derneklerin oluflturduklar› üst
kurulufllar›n tutacaklar› defter, muhasebe hesap ve kay›tlar›, mali durum ve faaliyet
sonuçlar› ile ilgili usul ve esaslar› kapsar.
Hukuki Dayanak
Madde 3- Bu Yönetmelik 6/10/1983 tarihli ve 2908 say›l› Dernekler Kanununun,
3/8/2002 tarihli ve 4771 say›l› Kanun ile de¤iflik 62 nci maddesine dayan›larak
haz›rlanm›flt›r.
‹K‹NC‹ BÖLÜM
Tutulacak Defterler ve Belgeler
Defter Tutma Esaslar›
Madde 4- Dernekler iflletme hesab› esas›na göre defter tutarlar. Ancak, y›ll›k brüt
gelirleri 64 Milyar TL.'yi (2002 y›l› için belirlenen tutar) aflan dernekler, afla¤›daki koflullar›n
gerçekleflmesini takip eden hesap döneminden bafllayarak bilanço esas›na göre defter
tutarlar. Yukar›da belirtilen had her y›l bir önceki y›la iliflkin olarak Vergi Usul Kanunu
uyar›nca Maliye Bakanl›¤›nca belirlenen yeniden de¤erleme oran›nda art›r›lmak suretiyle
uygulan›r.
164
Bir hesap dönemi brüt gelirleri birinci f›krada belirtilen hadden %20'yi aflan oranda fazla
olursa, veya arka arkaya iki hesap dönemi brüt gelirleri birinci f›krada yaz›l› hadde nazaran
%20'ye kadar bir fazlal›k gösterirse, iflletme hesab› esas›ndan bilanço esas›na geçilir.
‹flletme hesab› esas›na göre defter tutan dernekler belirtilen hadlere ba¤l›
kalmaks›z›n bilanço esas›na göre defter tutabilirler.
Bilanço esas›na geçen dernekler yukar›da belirtilen hadlerin alt›na düflülse dahi bir
daha iflletme hesab› esas›na dönemezler.
Tutulacak Defterler
Madde 5- ‹flletme Hesab› esas›na tabi olan derneklerin;
- Üye kay›t defteri,
- Karar defteri,
- ‹flletme hesab› defteri,
- Envanter defteri,
Bilanço esas›na tabi olan derneklerin ise;
- Üye kay›t defteri,
- Karar defteri,
- Yevmiye defteri,
- Büyük defter,
- Envanter defteri,
tutmalar› ve bu defterlerin noterden tasdiki zorunludur.
Hesap Dönemi
Madde 6- Derneklerde hesap dönemi bir takvim y›l›d›r. Hesap dönemi 1 Ocak'ta
bafllar ve 31 Aral›k'ta sona erer. Yeni kurulan derneklerde hesap dönemi kurulufl
tarihinde bafllar ve 31 Aral›k'ta sona erer.
Tasdik Zaman›
Madde 7- Bu Yönetmelikte yaz›l› defterleri kullanacak dernekler, bunlar› afla¤›da
yaz›l› zamanlarda tasdik ettirmeye mecburdurlar;
a) Öteden beri faaliyetine devam etmekte olanlar, defterin kullan›laca¤›
y›ldan önce gelen son ayda;
b) Yeni kurulan ve s›n›f de¤ifltirenler, kurulma ve s›n›f de¤ifltirme tarihinden
önce,
165
c) Tasdike tabi defterlerin! dolmas› dolay›s›yla veya sair sebeplerle y›l içinde yeni
defter kullanmaya mecbur olanlar, bunlar› kullanmaya bafllamadan önce,
tasdik ettirmeye mecburdurlar.
Belgeler
Madde 8- Dernek gelirleri Maliye Bakanl›¤›nca bas›lan al›nd› belgesi ile toplan›r.
Ayni ba¤›fl ve yard›mlar için de rayiç bedel üzerinden al›nd› belgesi düzenlenir. Al›nd›
belgelerinde ödeme ve ba¤›flta bulunanlar›n kimlik bilgileri ve imzalar› bulunur.
Dernek giderleri ise harcama belgesi ile yap›l›r. Belgelendirilmeyen giderler için
Vergi Usul Kanununun 234 üncü maddesinde yer alan gider pusulas›ndaki asgari
bilgileri bulunduracak flekilde gider makbuzu düzenlenir.
Dernek taraf›ndan bedelsiz olarak yap›lan mal ve hizmet teslimleri, derne¤in yetkili
organlar›n›n karar› ile buna ba¤l› olarak düzenlenecek gider makbuzu ile tevsik edilir.
Saklama Süresi
Madde 9- Defter ve belgelerin, özel kanunlarda belirtilen süreler sakl› kalmak
üzere, 5 y›l süre ile saklanmas› zorunludur.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Düzenlenecek Raporlar
‹flletme Hesab› Özeti
Madde 10- ‹flletme hesab› esas›na göre kay›t tutan dernekler EK-1'de sunulan
biçimde y›l sonlar›nda (31 Aral›k) "‹flletme Hesab› Özeti" düzenlerler.
Alacak-Borç Tablosu
Madde 11- ‹flletme hesab› esas›na göre kay›t tutan dernekler EK-2'de sunulan
biçimde y›l sonlar›nda (31 Aral›k) "Alacak-Borç Tablosu" düzenlerler.
Bilanço Esas›na Göre Raporlama
166
Madde 12- Bilanço esas›na göre defter tutan dernekler, muhasebe ve mali
raporlar›n›, Maliye Bakanl›¤›nca yay›mlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel
Tebli¤lerini esas alarak düzenler.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Son Hükümler
Yürürlük
Madde 13- Maliye Bakanl›¤› ve Say›fltay›n görüflü al›narak haz›rlanan bu
Yönetmelik, 1/1/2003 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yay›m› tarihinde
yürürlü¤e girer.
Yürütme
Madde 14- Bu Yönetmelik hükümlerini ‹çiflleri ve Maliye Bakanlar› yürütür.
Vak›flar
Türk Medeni Kanunu Hükümlerine Göre Kurulan Vak›flar Hakk›nda Tüzük
Vergi muafl›¤›ndan yararlanma ve muafl›¤›n kayb›
Madde 37. - Bakanlar Kurulunca, gelirlerinin en az yüzde seksenini, nevi itibariyle
genel, özel ve katma bütçeli idareler bütçeleri içinde yer alan bir hizmet veya
hizmetlerin yerine getirilmesini istihdaf etmek üzere tahsisan kurulaca¤› kabul edilen
Vak›flara, bunlara tahsis edilen miktar için vergi muafl›¤› tan›nabilir.
Türk Medeni Kanunu Hükümlerine Göre Kurulan Vak›flar›n ‹fl ve ‹fllemlerinde
Uyulacak Usul ve Esaslar Hakk›nda Tebli¤
Defter Tutma
Madde 3. - Vergi Usul Kanununun 117 inci maddesinin (5) numaral› bendi
uyar›nca iflletme hesab› esas›na göre defter tutmalar›na izin verilenler d›fl›nda kalan
vak›flar, bilanço esas›na göre defter tutarlar.
Vak›flar Genel müdürlü¤ünce yap›lar› gere¤i bilanço esas›na göre defter
tutmalar›na imkan ve gerek görülmeyenlerin iflletme hesab› esas›na göre defter
tutmalar›na izin verilebilir.
Ancak; yeni kurulan vak›flar, tescili izleyen en geç bir y›l içinde Vak›flar Genel
müdürlü¤ünce yap›lacak teftifle kadar iflletme hesab› esas›na göre defter tutabilirler.
167
Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tan›nan vak›flar›n bilanço esas›na göre defter
tutmalar› zorunludur.
Vergi ile ilgili kanunlarla müracaat mercii
Madde 7. - Vak›flara ait vergi mükellefiyetlerinin yerine getirilmesinde tereddüt
has›l olan hususlarda defterdarl›klara veya Maliye Bakanl›¤›na baflvurulur.
Ba¤›fl ve yard›m makbuzlar›
Madde 8. - Vak›flar›n, ba¤›fllara ve yard›mlara dayal› de¤il, sa¤lam gelir kaynaklar›na
göre faaliyet yapmalar› esast›r.
Vak›flar›n, ba¤›fl ve yard›m alabilmeleri için vak›f senedinde konuya iliflkin hüküm
bulunmas› ve Vak›flar Genel müdürlü¤ünce bast›r›lan ba¤›fl ve yard›m makbuzlar›n›
kullanmalar› zorunludur.
Yurtd›fl›nda yard›m ve ba¤›fl toplama
Madde 11. - Vak›flar›n yurt d›fl›nda ba¤›fl ve yard›m toplamas› için vak›f senedinde
bu hususla ilgili aç›k hüküm bulunmas› zorunludur.
Senetlerinde yurtd›fl›nda yard›m toplama konusunda hüküm bulunan vak›flar,
D›fliflleri Bakanl›¤› ile ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n olumlu görüflünü almak mecburiyetinde olup,
al›nan izin belgesinin ba¤›fl yapana ibraz› zorunludur.
Kurumlar Vergisi Genel Tebli¤i (Seri No: 42)
Vak›flar›n ‹ktisadi ‹flletmelerinin Vergi Muafiyeti Karfl›l›¤›ndaki Durumu
5422 say›l› Kanunun 1 inci maddesine göre vak›flar tüzel kiflilikleri itibariyle
kurumlar vergisi mükellefi de¤ildirler. Ancak, bunlara ait iktisadi iflletmeler ayn›
maddenin (D) bendinde kurumlar vergisi mükellefleri aras›nda say›lm›flt›r.
168
ÇEVRECİNİN REHBERİ
Haklarımız-Fonlarımız
KÜRESEL DENGE
GLOBAL BALANCE
© Bütün haklar› sakl›d›r. Hiçbir k›sm› elektronik, mekanik veya di¤er yöntemlerle k›smen ya da tamamen
ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz, iktibas edilemez. Bilimsel at›f kurallar›na, 5846 say›l› Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
hükümlerine (özellikle bak›n›z madde 35/1 ve 2 ve madde 71) uymak kofluluyla, sayfa ve künye belirtilerek,
gönderme yap›labilir.
kapak içi
KÜRESEL DENGE DERNEĞİ
Attar Sokak Kent Sitesi C Blok No: 6, 06700 G.O.P. / Ankara
Tel: (0312) 467 84 90 • Faks: (0312) 467 84 89
[email protected]