bölüm 1: tarih - Zafer Kalkınma Ajansı

Transkript

TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU
İÇİNDEKİLER
TABLOLAR LĠSTESĠ ................................................................................................................................... 10
GRAFĠKLER LĠSTESĠ .................................................................................................................................. 25
ġEKĠLLER LĠSTESĠ .................................................................................................................................... 34
KISALTMALAR .......................................................................................................................................... 35
SÖZLÜK .................................................................................................................................................. 38
BÖLÜM 1: TARĠH ...................................................................................................................................... 43
1.1. AFYONKARAHĠSAR ............................................................................................................................. 43
1.2. KÜTAHYA .......................................................................................................................................... 43
1.3. MANĠSA ............................................................................................................................................ 44
1.4. UġAK................................................................................................................................................ 44
BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI ............................................................................................................................ 46
2.1. NÜFUS YAPISI ................................................................................................................................... 46
2.1.1. Nüfus ArtıĢ Hızı ve Nüfus Yoğunluğu .............................................................................................. 46
2.1.2. KentleĢen Nüfus .......................................................................................................................... 51
2.1.3. YaĢ Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus .......................................................................................... 53
2.1.4. Demografik Göstergeler ............................................................................................................... 54
2.1.4.1. Evlenme Ġstatistikleri ............................................................................................................. 54
2.1.4.2. BoĢanma Ġstatistikleri ............................................................................................................ 56
2.1.4.3. Ġntihar Ġstatistikleri ............................................................................................................... 57
2.1.5. Göç ........................................................................................................................................... 57
2.2. KÜLTÜR ............................................................................................................................................ 60
2.2.1. Kütüphane.................................................................................................................................. 60
2.2.2. Müze ......................................................................................................................................... 61
2.2.3. Sinema ...................................................................................................................................... 61
2.2.4. Tiyatro ....................................................................................................................................... 62
2.2.5. Kültür Merkezleri ......................................................................................................................... 63
2.2.6. AlıĢveriĢ Merkezleri ...................................................................................................................... 63
2.2.7. El Sanatları ................................................................................................................................. 63
2.2.8. Yerel Etkinlikler ........................................................................................................................... 64
2.2.9. Yöresel Tatlar.............................................................................................................................. 66
2.2.9.1. Afyonkarahisar ..................................................................................................................... 66
2.2.9.2. Kütahya............................................................................................................................... 66
2.2.9.3. Manisa ................................................................................................................................ 66
2.2.9.4. UĢak ................................................................................................................................... 67
2.3. SPOR................................................................................................................................................ 67
2.3.1. Sporcu Sayıları............................................................................................................................ 67
2.3.2. Kulüp Sayıları ............................................................................................................................. 67
2.3.3. Yaz Okulları ................................................................................................................................ 68
2.3.4. Bölge Ġllerinde Spor Olanakları ...................................................................................................... 68
2.3.4.1. Afyonkarahisar ..................................................................................................................... 68
2.3.4.2. Kütahya............................................................................................................................... 69
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH
Sayfa 1 / 409
2.3.4.3. Manisa ................................................................................................................................ 69
2.3.4.4. UĢak ................................................................................................................................... 69
2.4. ĠSTĠHDAM ......................................................................................................................................... 70
2.5. EĞĠTĠM ............................................................................................................................................. 74
2.6. SAĞLIK ............................................................................................................................................. 94
2.7. DEZAVANTAJLI GRUPLAR .................................................................................................................. 107
2.7.1. Kadınlar ................................................................................................................................... 107
2.7.2. Özürlüler .................................................................................................................................. 111
2.7.3. Kırsalda YaĢayanlar ................................................................................................................... 114
2.8. DERNEKLER .................................................................................................................................... 116
2.9. AVRUPA BĠRLĠĞĠ (AB) MALĠ DESTEK PROGRAMLARI KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ ................................... 117
BÖLÜM 3: EKONOMĠ VE TĠCARET.............................................................................................................. 122
3.1. DÜNYA VE TÜRKĠYE‟DE EKONOMĠ VE TĠCARET..................................................................................... 122
3.1.1. GiriĢ ........................................................................................................................................ 122
3.1.2. Üretim ..................................................................................................................................... 123
3.1.3. ĠĢgücü ..................................................................................................................................... 124
3.1.4. DıĢ Ticaret ................................................................................................................................ 125
3.1.5. Yatırım ..................................................................................................................................... 125
3.1.6. Finans ...................................................................................................................................... 126
3.1.7. Rekabet ................................................................................................................................... 126
3.2. TR33 BÖLGESĠ GENEL ĠKTĠSADĠ GÖRÜNÜM ........................................................................................ 127
3.2.1. Üretim ..................................................................................................................................... 127
3.2.1.1. Sektörlere Göre Bölgesel Paylar ............................................................................................ 128
3.2.1.2. Vergi Gelirleri ..................................................................................................................... 129
3.2.2. ĠĢ Gücü .................................................................................................................................... 132
3.2.3. DıĢ Ticaret ................................................................................................................................ 132
3.2.3.1. KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat ve Ġthalat ...................................................................................... 132
3.2.3.2. Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġhracat ve Ġthalat ........................................................................ 133
3.2.4. Yatırım ..................................................................................................................................... 137
3.2.4.1. Bölge‟de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli ĠĢletmeler ........................................................ 137
3.2.4.2. Yatırım TeĢvikleri ................................................................................................................ 139
3.2.5. Finans ...................................................................................................................................... 143
3.2.5.1. Mevduat Dağılımı ................................................................................................................ 143
3.2.5.2. Kredi Dağılımı..................................................................................................................... 145
3.2.5.3. Kredi/Mevduat Oranı ........................................................................................................... 147
3.2.6. Rekabet ................................................................................................................................... 147
3.2.7. Ticaret ve Sanayi Odaları............................................................................................................ 148
3.2.8. ĠĢ Demografileri ........................................................................................................................ 149
3.2.9. TR33 Bölgesi`nde Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıtlı ĠĢletmeler ve Öne Çıkan Sektörler .................... 150
3.2.10. TR33 Bölgesi‟nde Faaliyette Bulunan ĠĢletmelerden 500 Büyük Sanayi KuruluĢu Listesine Girenler ..... 152
3.2.11. Ticaret Borsaları ...................................................................................................................... 154
3.2.12. Atık Borsası ............................................................................................................................ 155
3.2.13. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli ......................................................................................... 156
BÖLÜM 4: SANAYĠ VE AR&GE ................................................................................................................... 159
4.1. GĠRĠġ ............................................................................................................................................. 159
4.2. TR33 BÖLGESĠ‟NDE SANAYĠ .............................................................................................................. 160
4.2.1. Ġmalat ve GiriĢim Kapasitesi ....................................................................................................... 161
4.2.1.1. Gıda .................................................................................................................................. 163
Sayfa 2 / 409
4.2.1.2. Tekstil ve Giyim EĢyası ........................................................................................................ 164
4.2.1.3. Deri Sanayi ........................................................................................................................ 164
4.2.1.4 Ağaç Ürünleri ...................................................................................................................... 165
4.2.1.5. Plastik ve Kauçuk Ürünler .................................................................................................... 165
4.2.1.6. Metalik Olmayan Mineral Ürünler .......................................................................................... 165
4.2.1.7. Metal ve Metal Ürünleri ........................................................................................................ 166
4.2.1.8. Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar ..................................................................................... 166
4.2.1.9. Mobilya.............................................................................................................................. 166
4.2.1.10. Motorlu Kara TaĢıtları ........................................................................................................ 167
4.2.2. Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ..................................................................................................... 167
4.2.2.1. Afyonkarahisar ................................................................................................................... 168
4.2.2.2. Kütahya............................................................................................................................. 169
4.2.2.3. Manisa .............................................................................................................................. 170
4.2.2.4. UĢak ................................................................................................................................. 172
4.2.3. Ticaret ve Sanayi Odaları............................................................................................................ 173
4.2.4. Organize Sanayi Bölgeleri ........................................................................................................... 175
4.2.5. Küçük Sanayi Siteleri (KSS) ........................................................................................................ 180
4.2.6. Küçük ve Orta Ölçekteki ĠĢletmeleri GeliĢtime ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı (KOSGEB) Veri Tabanına
Kayıtlı KOBĠ‟ler ................................................................................................................................... 182
4.2.7. Ġhracat Performansı ................................................................................................................... 184
4.3. ARAġTIRMA-GELĠġTĠRME (AR-GE) & ĠNOVASYON ................................................................................ 188
4.3.1. Ar-Ge OluĢumları....................................................................................................................... 188
4.3.2. Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri ...................................................................................................... 188
4.3.3. Ar-Ge Göstergeleri..................................................................................................................... 189
4.3.4. Ġnovasyon Göstergeleri .............................................................................................................. 190
BÖLÜM 5: ENERJĠ VE MADEN ................................................................................................................... 192
5.1. ENERJĠ ........................................................................................................................................... 192
5.1.1. GiriĢ ........................................................................................................................................ 192
5.1.2. Birincil Enerji Kaynak Üretimi ve Tüketimi .................................................................................... 192
5.1.3. Elektrik Üretimi ve Tüketimi ........................................................................................................ 193
5.1.4. Geleneksel Enerji Kaynakları ....................................................................................................... 196
5.1.4.1. Petrol ve Doğal Gaz............................................................................................................. 196
5.1.4.2. Kömür ve Linyit .................................................................................................................. 197
5.1.5. Yenilenebilir Enerji Kaynakları ..................................................................................................... 202
5.1.5.1. Hidrolik Enerji .................................................................................................................... 202
5.1.5.2. Hidrolik-dıĢı Yenilenebilir Enerji Kaynakları ............................................................................. 204
5.1.5.2.1. Rüzgâr Enerjisi .............................................................................................................................. 204
5.1.5.2.2. Güneş Enerjisi............................................................................................................................... 207
5.1.5.2.3. Jeotermal Enerji ........................................................................................................................... 209
5.1.5.2.4. Biyokütle ...................................................................................................................................... 213
5.2. MADEN ........................................................................................................................................... 213
5.2.1. Maden Sektörüne Küresel ve Yerel BakıĢ ...................................................................................... 213
5.2.2. TR33 Bölgesi‟nin Maden Envanteri ............................................................................................... 215
5.2.2.1. Afyonkarahisar Ġli Maden Envanteri ....................................................................................... 215
5.2.2.2. Kütahya Ġli Maden Envanteri................................................................................................. 215
5.2.2.3. Manisa Ġli Maden Envanteri .................................................................................................. 215
5.2.2.4. UĢak Ġli Maden Envanteri ..................................................................................................... 216
5.2.3. TR33 Bölgesi‟nde Öne Çıkan Madenler .......................................................................................... 224
5.2.3.1. Altın .................................................................................................................................. 224
5.2.3.2. Bor ................................................................................................................................... 224
5.2.3.3. GümüĢ .............................................................................................................................. 225
5.2.3.4. Manyezit ............................................................................................................................ 225
5.2.3.5. Mermer ............................................................................................................................. 225
5.2.3.6. Titanyum ........................................................................................................................... 226
5.2.3.7. Uranyum ........................................................................................................................... 226
5.2.4. Maden Suyu ............................................................................................................................. 226
Sayfa 3 / 409
BÖLÜM 6: TARIM .................................................................................................................................... 228
6.1. TR33 BÖLGESĠ GENEL ARAZĠ DAĞILIMI .............................................................................................. 228
6.2. TR33 BÖLGESĠ TARIM ALANLARI DAĞILIMI ......................................................................................... 229
6.3. TR33 BÖLGESĠ SULANABĠLEN VE SULANAMAYAN TARIM ALANLARI ........................................................ 230
6.4. TR33 BÖLGESĠ TARIM ĠġLETMELERĠ VE TESĠSLERĠ .............................................................................. 231
6.4.1. Afyonkarahisar .......................................................................................................................... 231
6.4.2. Kütahya ................................................................................................................................... 231
6.4.3. Manisa ..................................................................................................................................... 232
6.4.4. UĢak ........................................................................................................................................ 232
6.5. TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ÜRETĠM DEĞERLERĠ .................................................................................... 233
6.5.1. Bitkisel Üretim .......................................................................................................................... 233
6.5.1.1. Tarla Ürünleri ..................................................................................................................... 233
6.5.1.1.1. Grup Bazında Tarla Ürünleri .................................................................................................... 235
6.5.1.1.1.1. Baklagiller ............................................................................................................................. 235
6.5.1.1.1.2. Endüstriyel Bitkiler ................................................................................................................ 236
6.5.1.1.1.3. Tahıllar .................................................................................................................................. 237
6.5.1.1.1.3.1. Buğday ........................................................................................................................... 238
6.5.1.1.1.3.2. Arpa ............................................................................................................................... 239
6.5.1.1.1.3.3. Mısır .............................................................................................................................. 240
6.5.1.1.1.4. Yağlı Tohumlar ...................................................................................................................... 240
6.5.1.1.1.4.1 Haşhaş ............................................................................................................................ 241
6.5.1.1.1.5. Yem Bitkileri .......................................................................................................................... 246
6.5.1.1.1.6. Yumru Bitkiler ....................................................................................................................... 247
6.5.1.1.2. İl Bazında Tarla Ürünleri ............................................................................................................... 248
6.5.1.1.2.1. Afyonkarahisar ...................................................................................................................... 248
6.5.1.1.2.2. Kütahya ................................................................................................................................. 251
6.5.1.1.2.3. Manisa ....................................................................................................................................... 255
6.5.1.1.2.4. Uşak........................................................................................................................................... 258
6.5.1.2. Sebzeler ............................................................................................................................ 261
6.5.1.2.1. Grup Bazında Sebzeler ................................................................................................................. 261
6.5.1.2.1.1. Yaprağı Yenen Sebzeler ........................................................................................................ 261
6.5.1.2.1.2. Baklagil Sebzeler ................................................................................................................... 262
6.5.1.2.1.3. Meyvesi Yenen Sebzeler ....................................................................................................... 262
6.5.1.2.1.4. Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler ................................................................................................ 263
6.5.1.2.1.5. Diğer Sebzeler ....................................................................................................................... 264
6.5.1.2.2. İl Bazında Sebzeler ....................................................................................................................... 264
6.5.1.2.2.1. Afyonkarahisar ...................................................................................................................... 265
6.5.1.2.2.2. Kütahya ................................................................................................................................. 267
6.5.1.2.2.3. Manisa ....................................................................................................................................... 269
6.5.1.2.2.4. Uşak ...................................................................................................................................... 271
6.5.1.3. Meyveler............................................................................................................................ 273
6.5.1.3.1. Grup Bazında Meyveler ................................................................................................................ 273
6.5.1.3.1.1. Üretime Göre Meyveler ........................................................................................................ 274
6.5.1.3.1.1.1. Üzüm ve Üzümsüler ...................................................................................................... 274
6.5.1.3.1.1.2. Zeytin ............................................................................................................................. 275
6.5.1.3.1.1.3. Taş Çekirdekliler ............................................................................................................ 275
6.5.1.3.1.1.4. Yumuşak Çekirdekliler ................................................................................................... 276
6.5.1.3.1.1.5. Sert Kabuklular .............................................................................................................. 276
6.5.1.3.1.2. Ağaç Sayısına Göre Meyveler ............................................................................................... 277
Sayfa 4 / 409
6.5.1.3.1.2.1. Zeytin ............................................................................................................................. 277
6.5.1.3.1.2.2. Taş Çekirdekliler ................................................................................................................ 278
6.5.1.3.1.2.4. Sert Kabuklular .............................................................................................................. 279
6.5.1.3.1.3.Toplu Meyvelik Alanlarına Göre Meyveler ............................................................................ 279
6.5.1.3.1.3.1. Üzüm ve Üzümsüler ...................................................................................................... 280
6.5.1.3.1.3.2. Zeytin ............................................................................................................................. 280
6.5.1.3.1.3.3. Taş Çekirdekliler ............................................................................................................ 281
6.5.1.3.1.3.5. Sert Kabuklular .............................................................................................................. 282
6.5.1.3.2. İl Bazında Meyveler ...................................................................................................................... 282
6.5.1.3.2.1. Üretime Göre İl Bazında Meyveler ....................................................................................... 283
6.5.1.3.2.1.1. Afyonkarahisar .............................................................................................................. 283
6.5.1.3.2.1.2. Kütahya ......................................................................................................................... 284
6.5.1.3.2.1.3. Manisa ........................................................................................................................... 286
6.5.1.3.2.1.4. Uşak ............................................................................................................................... 288
6.5.1.3.2.2. Ağaç Sayısına Göre İl Bazında Meyveler.................................................................................... 289
6.5.1.3.2.2.1. Afyonkarahisar .............................................................................................................. 289
6.5.1.3.2.2.2. Kütahya ......................................................................................................................... 291
6.5.1.3.2.2.3. Manisa ........................................................................................................................... 292
6.5.1.3.2.2.4. Uşak ............................................................................................................................... 293
6.5.1.3.2.3. Toplu Meyvelik Alanlarına Göre İl Bazında Meyveler ....................................................... 295
6.5.1.3.2.3.1. Afyonkarahisar .............................................................................................................. 295
6.5.1.3.2.3.2. Kütahya ......................................................................................................................... 296
6.5.1.3.2.3.3. Manisa ........................................................................................................................... 298
6.5.1.3.2.3.4. Uşak ............................................................................................................................... 299
6.5.1.4. Örtüaltı Tarımı .................................................................................................................... 300
6.5.1.4.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 302
6.5.1.4.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 303
6.5.1.4.3. Manisa .......................................................................................................................................... 304
6.5.1.4.4. Uşak.............................................................................................................................................. 305
6.5.1.5. Yem Bitkileri....................................................................................................................... 306
6.5.1.5.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 309
6.5.1.5.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 310
6.5.1.5.3. Manisa .......................................................................................................................................... 311
6.5.1.5.4. Uşak.............................................................................................................................................. 312
6.5.1.6. Organik Tarım .................................................................................................................... 313
6.5.1.6.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 314
6.5.1.6.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 315
6.5.1.6.3. Manisa .......................................................................................................................................... 315
6.5.1.6.4. Uşak.............................................................................................................................................. 316
6.5.1.7. Ġyi Tarım Uygulamaları ........................................................................................................ 316
6.5.2. Hayvansal Üretim ...................................................................................................................... 317
6.5.2.1. Canlı Hayvan Değerleri ........................................................................................................ 317
6.5.2.2. Hayvansal Ürün Değerleri .................................................................................................... 318
6.5.2.3. Arıcılık ............................................................................................................................... 319
6.5.3. Su Ürünleri ............................................................................................................................... 320
6.5.4. Tarımsal Araç ve Gereçler ........................................................................................................... 322
BÖLÜM 7: ÇEVRE.................................................................................................................................... 323
7.1. TR33 BÖLGESĠ‟NĠN ÖZELLĠKLERĠ ....................................................................................................... 323
7.1.1. Afyonkarahisar Ġlinin Özellikleri ................................................................................................... 323
Sayfa 5 / 409
7.1.1.1.
7.1.1.2.
7.1.1.3.
7.1.1.4.
Yüzey ġekilleri .................................................................................................................... 323
Ġklim ................................................................................................................................. 324
Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları ....................................................................................... 324
Milli Parklar ve Koruma Alanları ............................................................................................ 325
7.1.1.4.1. Eber Gölü ..................................................................................................................................... 325
7.1.1.4.2. Karamık Gölü ................................................................................................................................ 325
7.1.1.4.3. Acıgöl............................................................................................................................................ 325
7.1.1.4.4. Karakuyu Göleti ............................................................................................................................ 325
7.1.1.4.5. Dandindere Tabiatı Koruma Alanı ................................................................................................ 325
7.1.1.4.6. Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı ................................................................................................... 325
7.1.1.4.7. Akdağ Tabiat Parkı ....................................................................................................................... 325
7.1.1.4.8. Sultandağı Geyik Üretme İstasyonu ............................................................................................. 326
7.1.2. Kütahya Ġlinin Özellikleri ............................................................................................................. 326
7.1.2.1. Yüzey ġekilleri .................................................................................................................... 326
7.1.2.2. Ġklim ................................................................................................................................. 327
7.1.2.3. Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları ....................................................................................... 327
7.1.2.4. Milli Parklar ve Koruma Alanları ............................................................................................ 328
7.1.2.4.1. Kaşalıç Tabiatı Koruma Alanı ........................................................................................................ 328
7.1.2.4.2. Vakıf Çamlığı Tabiatı Koruma Alanı .............................................................................................. 329
7.1.2.4.3. 1000 Yıllık Kestane Ağacı .............................................................................................................. 329
7.1.2.4.4. Mızık Çamı .................................................................................................................................... 329
7.1.2.4.5. Koruma Altına Alınan Diğer Sahalar ............................................................................................. 329
7.1.3. Manisa Ġlinin Özellikleri............................................................................................................... 329
7.1.3.1. Yüzey ġekilleri .................................................................................................................... 329
7.1.3.2. Ġklim ................................................................................................................................. 330
7.1.3.4.1. Spil Dağı Milli Parkı ....................................................................................................................... 331
7.1.3.4.2. Peri Bacaları ................................................................................................................................. 331
7.1.3.4.3. Kula Volkanları ............................................................................................................................. 331
7.1.3.4.4. Bintepeler..................................................................................................................................... 332
7.1.4. UĢak Ġlinin Özellikleri ................................................................................................................. 332
7.1.4.1. Yüzey ġekilleri .................................................................................................................... 332
7.1.4.2. Ġklim ................................................................................................................................. 333
7.1.4.4.1. Anıt Ağaç ...................................................................................................................................... 334
7.1.4.4.2. Ulubey Kanyonu ........................................................................................................................... 334
7.2. ÇEVRE KĠRLĠLĠĞĠ VE ALINAN ÖNLEMLER ............................................................................................. 334
7.2.1. Hava ve Hava Kirliliği ................................................................................................................. 334
7.2.1.1. Hava Kalitesi ...................................................................................................................... 334
7.2.1.1.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 335
7.2.1.1.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 337
7.2.1.1.3. Manisa.......................................................................................................................................... 338
7.2.1.1.4. Uşak.............................................................................................................................................. 340
7.2.2. Su ve Su Kirliliği ........................................................................................................................ 341
7.2.2.1. Su Yönetimi ....................................................................................................................... 341
7.2.2.1.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 343
7.2.2.1.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 343
7.2.2.1.3. Manisa .......................................................................................................................................... 344
7.2.2.1.4. Uşak.............................................................................................................................................. 344
7.2.3. Atık Yönetimi ............................................................................................................................ 344
7.2.3.1. Atıksu Yönetimi .................................................................................................................. 344
7.2.3.1.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 346
7.2.3.1.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 347
Sayfa 6 / 409
7.2.3.1.3. Manisa.......................................................................................................................................... 348
7.2.3.1.4. Uşak.............................................................................................................................................. 349
7.2.3.2. Katı Atık Yönetimi ............................................................................................................... 349
7.2.3.2.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 350
7.2.3.2.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 351
7.2.3.2.3. Manisa .......................................................................................................................................... 351
7.2.3.2.4. Uşak.............................................................................................................................................. 352
BÖLÜM 8: TURĠZM .................................................................................................................................. 354
8.1. DÜNYA VE TÜRKĠYE‟DE TURĠZM ......................................................................................................... 354
8.2. TR33 BÖLGESĠ‟NDE TURĠZM .............................................................................................................. 356
8.2.1. Afyonkarahisar .......................................................................................................................... 366
8.2.1.1. Termal Turizm .................................................................................................................... 366
8.2.1.1.1. Ömer-Gecek Kaplıcaları................................................................................................................ 367
8.2.1.1.2. Gazlıgöl Kaplıcaları ....................................................................................................................... 367
8.2.1.1.3. Bolvadin-Heybeli Kaplıcaları ......................................................................................................... 367
8.2.1.1.4. Sandıklı-Hüdai Kaplıcaları ............................................................................................................. 368
8.2.1.2. Tarih ve Kültür Turizmi ........................................................................................................ 372
8.2.1.2.1. Afyonkarahisar Kalesi ................................................................................................................... 372
8.2.1.3. Müzeler ............................................................................................................................. 373
8.2.1.3.1. Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi ................................................................................................. 373
8.2.1.3.2. Zafer Müzesi ................................................................................................................................. 373
8.2.1.4. Ören Yerleri ....................................................................................................................... 373
8.2.1.4.1. Ayazini Kasabası Örenyeri (Metropolis) ............................................................................... 373
8.2.1.4.2. Dinar Örenyeri (Geleneia-Apameia)............................................................................................. 373
8.2.1.4.3. Emirdağ/Hisarköy Örenyeri (Amorium) ....................................................................................... 373
8.2.1.4.4. Kırkinler ve Bininler Kayalıkları ..................................................................................................... 373
8.2.1.4.5. Başkumandan Tarihi Milli Parkı .................................................................................................... 374
8.2.1.5. Ġnanç Turizmi ..................................................................................................................... 374
8.2.1.6. Eko Turizm ........................................................................................................................ 374
8.2.1.7. Afyonkarahisar Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme ................................................. 374
8.2.2. Kütahya ................................................................................................................................... 375
8.2.2.1.Termal Turizm ..................................................................................................................... 375
8.2.2.1.1. Yoncalı Kaplıcaları ........................................................................................................................ 375
8.2.2.1.2. Gediz-Ilıcasu Kaplıcaları................................................................................................................ 376
8.2.2.1.3. Gediz-Murat Dağı Kaplıcaları........................................................................................................ 376
8.2.2.1.4. Emet-Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları ............................................................................................... 376
8.2.2.1.5. Simav-Eynal Kaplıcaları ................................................................................................................ 377
8.2.2.1.6. Tavşanlı-Göbel Kaplıcaları ............................................................................................................ 377
8.2.2.1.7. Ilıca-Harlek Kaplıcaları .................................................................................................................. 377
8.2.2.2.1. Frig Vadisi ..................................................................................................................................... 379
8.2.2.2.2. Aizanoi Antik Kenti ....................................................................................................................... 379
8.2.2.2.3. Kütahya Kalesi .............................................................................................................................. 379
8.2.2.2.4. Germiyan Sokak ........................................................................................................................... 380
8.2.2.2.5. Başkumandan Tarihi Milli Parkı .................................................................................................... 380
8.2.2.3. Tarihi Eserler ...................................................................................................................... 380
8.2.2.4. Müzeler ............................................................................................................................. 380
8.2.2.4.1. Kütahya Kossuth Müzesi .............................................................................................................. 380
8.2.2.4.2. Dumlupınar Atatürk Evi ................................................................................................................ 380
8.2.2.4.3. Kütahya Arkeoloji Müzesi ............................................................................................................ 380
8.2.2.4.4. Kütahya Çini Müzesi ..................................................................................................................... 380
Sayfa 7 / 409
8.2.2.5. Ġnanç Turizmi ..................................................................................................................... 381
8.2.2.6. Eko Turizm ........................................................................................................................ 381
8.2.2.7. Kütahya Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme ........................................................... 381
8.2.3. Manisa ..................................................................................................................................... 381
8.2.3.1. Termal Turizm .................................................................................................................... 382
8.2.3.1.1. Kurşunlu Kaplıcaları ...................................................................................................................... 382
8.2.3.1.2. Sart Kaplıcaları ............................................................................................................................. 382
8.2.3.1.3. Urganlı Kaplıcaları ........................................................................................................................ 382
8.2.3.1.4. Emir Kaplıcaları ............................................................................................................................ 382
8.2.3.1.5. Saraycık Kaplıcaları ....................................................................................................................... 382
8.2.3.1.6. Hisar Kaplıcaları ............................................................................................................................ 383
8.2.3.3. Müzeler ............................................................................................................................. 383
8.2.3.3.1. Manisa Müzesi ............................................................................................................................. 383
8.2.3.3.2. Kula Kenan Evren Etnografya Müzesi........................................................................................... 383
8.2.3.4. Ören Yerleri ....................................................................................................................... 383
8.2.3.4.1. Aigai Antik Kenti ........................................................................................................................... 383
8.2.3.4.2. Sardes Antik Kenti ........................................................................................................................ 383
8.2.3.5. Ġnanç Turizmi ..................................................................................................................... 384
8.2.3.5.1. Sultan Cami ve Külliyesi (Merkez) ................................................................................................ 384
8.2.3.5.2. Thyatira ve Philadelphia Kiliseleri ................................................................................................ 384
8.2.3.5.3. Sardis (Sard) Kilisesi ..................................................................................................................... 384
8.2.3.5.4. Sardis (Sard) Sinagogu .................................................................................................................. 384
8.2.3.6. Eko Turizm ........................................................................................................................ 384
8.2.3.7. Manisa Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme............................................................. 384
8.2.4. UĢak ........................................................................................................................................ 385
8.2.4.1. Termal Turizm .................................................................................................................... 385
8.2.4.1.1. Hamamboğazı Kaplıcası ............................................................................................................... 385
8.2.4.1.2. Örencik Kaplıcası .......................................................................................................................... 385
8.2.4.2.1. Karun Hazineleri ........................................................................................................................... 385
8.2.4.3. Müzeler ............................................................................................................................. 386
8.2.4.3.1. Uşak Arkeoloji Müzesi .................................................................................................................. 386
8.2.4.3.2. Atatürk ve Etnografya Müzesi ...................................................................................................... 386
8.2.4.4. Ören Yerleri ....................................................................................................................... 386
8.2.4.4.1. Sebaste ......................................................................................................................................... 386
8.2.4.4.2. Blaundus ...................................................................................................................................... 386
8.2.4.4.3. Mesotimolos ................................................................................................................................ 386
8.2.4.4.4. Akmonia ....................................................................................................................................... 386
8.2.4.4.5. Kremon Agora .............................................................................................................................. 386
8.2.4.4.6. Pepuza .......................................................................................................................................... 386
8.2.4.5. Eko Turizm ........................................................................................................................ 387
8.2.4.5.1. Anıt Ağaç ...................................................................................................................................... 387
8.2.4.6. UĢak Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme ............................................................... 387
BÖLÜM 9: ULAġTIRMA ............................................................................................................................ 388
9.1. KARAYOLLARI .................................................................................................................................. 388
9.2. DEMĠRYOLLARI ................................................................................................................................ 394
9.2.1. Yolcu TaĢımacılığı ...................................................................................................................... 394
9.2.2. Yük TaĢımacılığı ........................................................................................................................ 395
9.3. HAVAYOLLARI.................................................................................................................................. 396
Sayfa 8 / 409
9.4. DENĠZYOLLARI VE SU TAġIMACILIĞI .................................................................................................. 397
9.5. LOJĠSTĠK ........................................................................................................................................ 397
9.6. HABERLEġME .................................................................................................................................. 398
KAYNAKLAR ........................................................................................................................................... 401
YAYINLAR .............................................................................................................................................. 401
KURUM VE KURULUġLAR ......................................................................................................................... 406
Sayfa 9 / 409
TABLOLAR LİSTESİ
TABLO 2.1: 2000-2009 YILLARI AFYONKARAHĠSAR ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%) .. 47
TABLO 2.2: 2000-2009 YILLARI KÜTAHYA ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%)............... 48
TABLO 2.3: 2000-2009 YILLARI MANĠSA ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%)................. 49
TABLO 2.4: 2000-2009 YILLARI UġAK ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%) .................... 49
TABLO 2.5: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN ĠLÇE, BELEDĠYE VE KÖY SAYILARI ........................................................ 51
TABLO 2.6: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ MERKEZ ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE EN FAZLA VE EN AZ NÜFUSA SAHĠP ĠLÇELER .... 51
TABLO 2.7: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ NÜFUSUN YAġ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI. 53
TABLO 2.8: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ CĠNSĠYET BAZINDA ORTANCA YAġ ........................................... 53
TABLO 2.9: 2001, 2008 VE 2009 YILLARI ĠTIBARIYLA TR33 BÖLGESI‟NDE EVLENEN ÇIFT SAYISI ....................... 54
TABLO 2.10: 2001 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ORTALAMA EVLENME YAġI VE ORTALAMA ĠLK EVLENME YAġI . 54
TABLO 2.11: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ORTALAMA EVLENME YAġI VE ORTALAMA ĠLK EVLENME YAġI . 55
TABLO 2.12: 2001, 2008 VE 2009 YILLARI TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BOġANAN ÇĠFT SAYISI ....................... 56
TABLO 2.13: 2000 VE 2008 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠNTĠHAR ĠSTATĠSTĠKLERĠ ............................... 57
TABLO 2.14: 2007 VE 2008 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠN KABA ĠNTĠHAR HIZI (BĠNDE) ................... 57
TABLO 2.15: 2000 YILI GENEL NÜFUS SAYIMINA GÖRE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN NET GÖÇLERĠ VE NET GÖÇ
HIZLARI (%) ............................................................................................................................................ 58
TABLO 2.16: 2008-2009 YILLARI ARASI TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ GÖÇ ĠSTATĠSTĠKLERĠ ................................... 58
TABLO 2.17: 2008-2009 YILLARI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN EN ÇOK GÖÇ ALDIĞI VE GÖÇ VERDĠĞĠ ĠLLER .......... 59
TABLO 2.18: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ KÜTÜPHANE VE KĠTAP SAYISI ĠLE KÜTÜPHANELERDEN
YARARLANMA VE ÖDÜNÇ ALINAN KĠTAP SAYISI ........................................................................................... 61
TABLO 2.19: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MÜZECĠLĠK ĠSTATĠSTĠKLERĠ ............................................. 61
TABLO 2.20: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SĠNEMA ĠSTATĠSTĠKLERĠ .................................................. 62
TABLO 2.21: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TĠYATRO ĠSTATĠSTĠKLERĠ................................................................ 62
TABLO 2.22: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ ......................................................... 64
Sayfa 10 / 409
TABLO 2.23: KÜTAHYA ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ ...................................................................... 65
TABLO 2.24: MANĠSA ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ ........................................................................ 65
TABLO 2.25: UġAK ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ ........................................................................... 66
TABLO 2.26: AĞUSTOS 2010 ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ LĠSANSLI VE FAAL SPORCU SAYISI ............................ 67
TABLO 2.27: AĞUSTOS 2010 ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ KULÜP SAYILARI ............................................ 67
TABLO 2.28: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE KURUMSAL OLMAYAN SĠVĠL NÜFUSUN
ĠġGÜCÜ DURUMU (15+ YAġ) ..................................................................................................................... 72
TABLO 2.29: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ ĠġGÜCÜNÜN YAġ GRUPLARINA GÖRE
DAĞILIMI ................................................................................................................................................ 72
TABLO 2.30: 2008-2009 YILLARI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ĠġGÜCÜNE KATILIM VE ĠSTĠHDAM ORANI (%) ........ 73
TABLO 2.31: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ OKULLARDA BULUNAN BĠLĠġĠM TEKNOLOJĠSĠ SINIFI SAYISI VE
BĠLGĠSAYAR SAYILARI .............................................................................................................................. 79
TABLO 2.32: 2009 YILI ÖSS‟YE ĠLĠġKĠN TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠSTATĠSTĠKLERĠ ....................................... 80
TABLO 2.33: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE 2009 YILI ÖSS‟DE OKUL TÜRLERĠNE GÖRE BĠR PROGRAMA
SINAVLA VE SINAVSIZ YERLEġEN ÖĞRENCĠ ORANLARI (%) .......................................................................... 81
TABLO 2.34: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ 2009 YILI ÖSS PUAN ORTALAMALARINA GÖRE BAġARI SIRALARI ................ 81
TABLO 2.35: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ ORTAÖĞRETĠM KURUMLARINDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYILARI
VE BÖLGE‟DEKĠ TOPLAM ORTAÖĞRETĠM ÖĞRENCĠLERĠNE ORANI (%)............................................................. 82
TABLO 2.36: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYILARI VE ALAN
ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANLARI* (%) .................................................................................................... 83
TABLO 2.37: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA AFYONKARAHĠSAR‟DA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN
SEKTÖRLER BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .............................................................. 83
TABLO 2.38: KÜTAHYA ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYILARI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ
ĠÇĠNDEKĠ ORANLARI (%) .......................................................................................................................... 84
TABLO 2.39: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA KÜTAHYA‟DA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER
BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%)................................................................................ 85
TABLO 2.40: MANĠSA ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYISI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ
ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ................................................................................................................................ 85
TABLO 2.41: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA MANĠSA‟DA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER
BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%)................................................................................ 86
Sayfa 11 / 409
TABLO 2.42: UġAK ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYISI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ
ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ................................................................................................................................ 87
TABLO 2.43: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA UġAK‟TA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER BAZINDA
TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ............................................................................................. 87
TABLO 2.44: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ‟NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO‟LAR,
BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ SAYILARI .............................................................................................................. 88
TABLO 2.45: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO‟LARDA EN ÇOK
YÜRÜTÜLEN PROGRAMLAR......................................................................................................................... 89
TABLO 2.46: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA DUMLUPINAR ÜNĠVERSĠTESĠ‟NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO‟LAR, BÖLÜMLER VE
ÖĞRENCĠ SAYILARI .................................................................................................................................. 90
TABLO 2.47: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA DUMLUPINAR ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO‟LARDA EN ÇOK
TABLO 2.48: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA CELAL BAYAR ÜNĠVERSĠTESĠ‟NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO, BÖLÜMLER VE
ÖĞRENCĠ SAYILARI .................................................................................................................................. 91
TABLO 2.49: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA CELAL BAYAR ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO‟LARDA EN ÇOK
TABLO 2.50: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA UġAK ÜNĠVERSĠTESĠ‟NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO, BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ
SAYILARI ................................................................................................................................................. 92
TABLO 2.51: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA UġAK ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO‟LARDA EN ÇOK YÜRÜTÜLEN
PROGRAMLAR .......................................................................................................................................... 92
TABLO 2.52: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN ÜNĠVERSĠTELERĠN ÖĞRENCĠ SAYILARI ........................... 93
TABLO 2.53: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN ÜNĠVERSĠTELERĠN AKADEMĠK PERSONEL SAYISI ............. 93
TABLO 2.54: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN ÜNĠVERSĠTELERDE AKADEMĠK PERSONEL BAġINA DÜġEN
ÖĞRENCĠ SAYISI ...................................................................................................................................... 93
TABLO 2.55: 2008 YILI SCI, SSCI VE AHCI‟DE TARANAN DERGILERDE YAYIMLANAN MAKALE SAYISINA GÖRE
ÖĞRETIM ÜYESI BAġINA DÜġEN YAYIN SAYISI ............................................................................................ 94
TABLO 2.56: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN HASTA YATAĞI SAYISI ................................ 96
TABLO 2.57: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI ......................... 96
TABLO 2.58: KÜTAHYA ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI...................................... 97
TABLO 2.59: MANĠSA ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI........................................ 97
TABLO 2.60: UġAK ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI ........................................... 98
Sayfa 12 / 409
TABLO 2.61: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAġ ARALIKLARINA GÖRE ANNELERĠN DOĞUM
ORANLARI (%) ....................................................................................................................................... 100
TABLO 2.62: 2009 YILINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE MEYDANA GELEN DOĞUMLAR ............................................... 102
TABLO 2.63: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ KANSER VAKALARININ TOPLAM ĠL NÜFUSUNA ORANI ĠLE
KANSERDEN ÖLENLERĠN TOPLAM ĠL NÜFUSUNA ORANI (%) ........................................................................ 103
TABLO 2.64: 2008 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE EN ÇOK ÖLÜME SEBEBĠYET VEREN HASTALIKLAR VE BU
HASTALIKLAR SEBEBĠYLE ÖLEN KĠġĠ SAYISI.............................................................................................. 103
TABLO 2.65: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ 112 ACĠL YARDIM ĠSTASYONU SAYILARI .................................. 104
TABLO 2.66: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN YEġĠL KARTLI SAYISI............... 105
TABLO 2.67: 2010 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ FAAL DERNEK SAYILARI ....................................... 116
TABLO 2.68: AB-TÜRKĠYE MALĠ ĠġBĠRLĠĞĠ KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YÜRÜTÜLEN PROJE SAYISI VE HĠBE
MĠKTARI ................................................................................................................................................ 117
TABLO 2.69: HAYAT BOYU ÖĞRENME PROGRAMI (LLP) ............................................................................... 118
TABLO 2.70: 2004-2009 YILLARI ARASI LLP KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAPILAN PROJE BAġVURU SAYISI
VE KABUL EDĠLEN PROJELER ĠLE BU PROJELERE TAHSĠS EDĠLEN HĠBE MĠKTARLARI ....................................... 118
TABLO 2.71: GENÇLĠK PROGRAMI KAPSAMINDAKĠ EYLEMLER VE YARARLANABĠLECEK GRUPLAR ..................... 119
TABLO 2.72: 2004-2009 YILLARI ARASI GENÇLĠK PROGRAMI KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAPILAN PROJE
BAġVURU SAYISI VE KABUL EDĠLEN PROJELER ĠLE BU PROJELERE TAHSĠS EDĠLEN HĠBE MĠKTARLARI.............. 120
TABLO 3.1: 2003 YILI ĠTĠBARIYLA OECD ÜLKELERĠNDE VERGĠ YÜKÜ ............................................................ 123
TABLO 3.2: 2003 YILI ĠTĠBARIYLA OECD ÜLKELERĠNDE VERGĠ GELĠRĠNĠN DAĞILIMI (%)................................ 124
TABLO 3.3: KALKINMA DÜZEYLERININ BELIRLENMESINDE GELIR SINIRLARI ................................................. 126
TABLO 3.4: GLOBAL REKABET EDEBILIRLIK ENDEKSI ................................................................................. 127
TABLO 3.5: 2006 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN SEKTÖRLER BAZINDA
TÜRKĠYE‟DEKĠ PAYLARI (%)..................................................................................................................... 128
TABLO 3.6: 2006 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN KĠġĠ BAġINA GSKD‟LERĠ
............................................................................................................................................................ 129
TABLO 3.7: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNE AĠT 2008 YILI
VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ GELĠR VERGĠSĠ BEYANLARINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER (TL) ........................................... 129
VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ GMSĠ GELĠR VERGĠSĠ BEYANLARINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER (TL) ................................... 130
Sayfa 13 / 409
VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ KURUMLAR VERGĠSĠ BEYANLARINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER (TL) .................................... 131
TABLO 3.10: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE
KĠġĠ BAġINA DÜġEN ĠHRACAT VE ĠTHALAT (USD) ...................................................................................... 133
TABLO 3.11: 2008 YILI ĠTIBARIYLA TÜRKIYE, EGE BÖLGESI DÜZEY 2 BÖLGELERI VE TR33 BÖLGESI ĠLLERINDE
EKONOMĠK FAALĠYETLERE GÖRE ĠHRACAT DEĞERLERĠ (1.000 USD) ............................................................. 133
TABLO 3.12: TR33 BÖLGESI ĠHRACAT RAKAMLARININ SEKTÖRLER BAZINDA YILLARA GÖRE DEĞIġIMI (%) ..... 134
TABLO 3.13: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE
EKONOMĠK FAALĠYETLERE GÖRE ĠTHALAT DEĞERLERĠ (1.000 USD) ............................................................. 135
TABLO 3.14: TR33 BÖLGESI ĠTHALAT RAKAMLARININ SEKTÖRLER BAZINDA YILLARA GÖRE DEĞIġIMI (%) ...... 136
TABLO 3.15: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE FAALĠYET GÖSTEREN YABANCI
SERMAYELĠ ĠġLETME SAYISI .................................................................................................................... 137
TABLO 3.16: 2008 DÖNEMĠ-EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠNE GELEN UDY GĠRĠġLERĠ (MĠLYON USD)............................. 139
TABLO 3.17: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE VERĠLEN
YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠ HAKKINDA BĠLGĠLER ...................................................................................... 140
TABLO 3.18: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KÜÇÜK VE
ORTA BÜYÜKLÜKTEKĠ ĠġLETMELERE (KOBĠ‟LER) VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠ HAKKINDA BĠLGĠLER..... 142
TABLO 3.19: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN MEVDUATIN TP VE YP BAZINDA
DAĞILIMI (%) ĠLE 2002-2009 YILLARI ARASINDA MEVDUATTAKĠ USD BAZINDA DEĞĠġĠM (%) ........................ 143
TABLO 3.20: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN MEVDUATIN TÜRLERĠNE
GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 144
TABLO 3.21: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN MEVDUAT TÜRLERĠNĠN TÜRKĠYE‟DEKĠ
TOPLAM MEVDUAT TÜRLERĠNE ORANI (%) ................................................................................................ 145
TABLO 3.22: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN KREDĠLERĠN TÜRLERĠNE
GÖRE DAĞILIMI (%) ĠLE 2002-2009 YILLARI ARASINDA KREDĠLERDEKĠ USD BAZINDA DEĞĠġĠM (%) .............. 145
TABLO 3.23: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN KREDĠLERĠN TÜRLERĠNE
GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 146
TABLO 3.24: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN KREDĠ TÜRLERĠNĠN TÜRKĠYE‟DEKĠ
TOPLAM KREDĠ TÜRLERĠNE ORANI (%) ..................................................................................................... 147
TABLO 3.25: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNĠN KREDĠ/MEVDUAT ORANLARI (%) ..... 147
TABLO 3.26: EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN REKABETE ĠLĠġKĠN ENDEKS DEĞERLERĠ VE SIRALARI .......................... 148
TABLO 3.27: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TĠCARET VE/VEYA SANAYĠ ODALARI VE TĠCARET BORSASI ÜYE SAYILARI .. 149
Sayfa 14 / 409
TABLO 3.28: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KURULAN
VE KAPANAN TĠCARET UNVANLI ĠġYERĠ SAYISI .......................................................................................... 149
TABLO 3.29: 2009 YILINDA TÜRKIYE, EGE BÖLGESI DÜZEY 2 BÖLGELERI VE TR33 BÖLGESI ĠLLERINDE KURULAN
VE KAPANAN ġIRKET VE KOOPERATIF SAYISI ............................................................................................ 150
TABLO 3.30: TR33 BÖLGESI‟NDE BULUNAN TICARET VE SANAYI ODALARINA KAYITLI ĠġLETME SAYISI ............ 150
TABLO 3.31: TR33 BÖLGESĠ TĠCARET VE SANAYĠ ODALARINDA EN ÇOK ÜYESĠ BULUNAN ĠLK 5 SEKTÖRE KAYITLI
ĠġLETME SAYISI VE TOPLAM ĠġLETME SAYISI ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ............................................................. 151
TABLO 3.32: TR33 BÖLGESI ĠLLERINDE ÖNE ÇIKAN ANA SEKTÖRLER VE ALT SEKTÖRLER .............................. 152
TABLO 3.33: EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE BULUNAN ĠġLETMELERDEN 2008 YILI 500 BÜYÜK SANAYĠ KURULUġU
LĠSTESĠNE GĠREN ĠġLETME SAYISI ........................................................................................................... 153
TABLO 3.34: EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠ TĠCARET BORSALARININ ĠġLEM HACĠMLERĠNDEKĠ DEĞĠġĠM (%) VE ĠġLEM
HACĠMLERĠNĠN TÜRKĠYE GENELĠNE ORANI (%).......................................................................................... 154
TABLO 3.35: TR33 BÖLGESI‟NE BULUNAN TICARET BORSALARINDA GERÇEKLEġEN ĠġLEM HACIMLERININ YILLAR
ĠTIBARIYLA DEĞIġIMI (%)....................................................................................................................... 154
TABLO 3.36: EGE BÖLGESI ĠLLERININ TICARET BECERISI VE ÜRETIM POTANSIYELI ENDEKSINE VE GENEL
ENDEKSE GÖRE SIRALARI ....................................................................................................................... 157
TABLO 4.1: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ Ġġ KAYITLARINA GÖRE GĠRĠġĠM SAYILARI .......................... 161
TABLO 4.2: 2007 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖRÜNDEKĠ GĠRĠġĠM SAYILARININ ALT DALLARA GÖRE
DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 162
TABLO 4.3: 2007 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠKTĠSADĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ÇALIġAN SAYILARI VE CĠROLAR ... 163
TABLO 4.4: 2007 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠMALAT KOLU ĠÇERĠSĠNDE ÇALIġAN SAYILARI VE CĠROLAR.................... 163
TABLO 4.5: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ GIDA ĠMALATI SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ
AĞIRLIĞI ............................................................................................................................................... 164
TABLO 4.6: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TEKSTĠL VE GĠYĠM EġYASI ĠMALATI SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT
SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI .............................................................................................................. 164
TABLO 4.7: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ DERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI
............................................................................................................................................................ 164
TABLO 4.8: UġAK KARMA OSB BĠLGĠLERĠ .................................................................................................. 165
TABLO 4.9: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ AĞAÇ ÜRÜNLERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ
AĞIRLIĞI ............................................................................................................................................... 165
TABLO 4.10: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ PLASTĠK VE KAUÇUK ÜRÜNLERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ
ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI.......................................................................................................................... 165
Sayfa 15 / 409
TABLO 4.11: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ METALĠK OLMAYAN MĠNERAL ÜRÜNLER SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT
TABLO 4.12: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ METAL SANAYĠ VE METAL ÜRÜNLERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT
TABLO 4.13: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MAKĠNE, ELEKTRĠKLĠ MAKĠNE VE CĠHAZLAR SEKTÖRÜNÜN
ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI .................................................................................................. 166
TABLO 4.14: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MOBĠLYA SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ
AĞIRLIĞI ............................................................................................................................................... 167
TABLO 4.15: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MOTORLU KARA TAġITI SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ
ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI.......................................................................................................................... 167
TABLO 4.16: 2009 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ
SEKTÖREL DAĞILIMI ............................................................................................................................... 168
TABLO 4.17: 2009 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ
ĠLÇELERE DAĞILIMI ................................................................................................................................ 169
TABLO 4.18: 2009 YILI KÜTAHYA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL
DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 169
TABLO 4.19: 2009 YILI KÜTAHYA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE
DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 170
TABLO 4.20: 2009 YILI MANĠSA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL
DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 171
TABLO 4.21: 2009 YILI MANĠSA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE
DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 171
TABLO 4.22: 2009 YILI UġAK ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL
DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 172
TABLO 4.23: 2009 YILI UġAK ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE
DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 172
TABLO 4.24: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA ATSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI .................................... 173
TABLO 4.25: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA KÜTSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI .................................. 174
TABLO 4.26: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA MTSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI .................................... 174
TABLO 4.27: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA UTSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI .................................... 175
TABLO 4.28: 2010 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE KURULU AKTĠF VE AKTĠF OLMAYAN OSB LĠSTESĠ .......................... 176
TABLO 4.29: 2010 YILI TR33 BÖLGESĠ AKTĠF OSB BĠLGĠLERĠ ...................................................................... 176
Sayfa 16 / 409
TABLO 4.30: 2010 YILI TR33 BÖLGESĠ AKTĠF OSB‟LERĠN ENERJĠ VE SU TÜKETĠM BĠLGĠLERĠ ........................... 177
TABLO 4.31: 2010 YILI AFYONKARAHĠSAR OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI .................. 177
TABLO 4.32: 2010 YILI KÜTAHYA OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI .............................. 178
TABLO 4.33: 2010 YILI MANĠSA OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI ................................ 178
TABLO 4.34: 2010 YILI UġAK OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI .................................... 179
TABLO 4.35: 2010 YILI UġAK KARMA OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI ......................... 179
TABLO 4.36: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ .................................................................................... 180
TABLO 4.37: KÜTAHYA ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ ................................................................................................. 181
TABLO 4.38: MANĠSA ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ ................................................................................................... 181
TABLO 4.39: UġAK ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ ...................................................................................................... 182
TABLO 4.40: 2010 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB‟E KAYITLI ĠġLETMELER ......... 182
TABLO 4.41: 2010 YILI KÜTAHYA ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB‟E KAYITLI ĠġLETMELER ...................... 183
TABLO 4.42: 2010 YILI MANĠSA ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB‟E KAYITLI ĠġLETMELER ........................ 183
TABLO 4.43: 2010 YILI UġAK ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB‟E KAYITLI ĠġLETMELER ........................... 183
TABLO 4.44: YILLAR ĠTĠBARIYLA AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT ........................ 184
TABLO 4.45: YILLAR ĠTĠBARIYLA KÜTAHYA ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT ..................................... 185
TABLO 4.46: YILLAR ĠTĠBARIYLA MANĠSA ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT ....................................... 186
TABLO 4.47: YILLAR ĠTĠBARIYLA UġAK ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT........................................... 187
TABLO 4.48: TÜBĠTAK TARAFINDAN ÜNĠVERSĠTELERE VERĠLEN AR-GE DESTEK MĠKTARLARI .......................... 190
TABLO 4.49: TR33 BÖLGESĠ ÜNĠVERSĠTELERĠ TARAFINDAN TÜBĠTAK‟A SUNULAN PROJELER ........................... 190
TABLO 4.50: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ENDÜSTRĠYEL TASARIM TESCĠLLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI
............................................................................................................................................................ 191
TABLO 4.51: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE MARKA TESCĠLLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI ...................... 191
TABLO 4.52: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE PATENT TESCĠLLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI ..................... 191
Sayfa 17 / 409
TABLO 5.1: 2008 YILI SONU ĠTĠBARIYLA DÜNYA GENELĠNDE VE ÖNEMLĠ TOPLULUKLAR TARAFINDAN ÜRETĠLEN VE
TÜKETĠLEN ENERJĠ DEĞERLERĠ (MTEP) ..................................................................................................... 192
TABLO 5.2: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE BĠRĠNCĠL ENERJĠ KAYNAKLARI REZERV VE POTANSĠYELLERĠ ......... 193
TABLO 5.3: TR33 BÖLGESĠ ELEKTRĠK DAĞITIM ġĠRKETLERĠ VE LĠSANS BĠLGĠLERĠ ......................................... 194
TABLO 5.4: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ NET ELEKTRĠK TÜKETĠMĠNĠN
KULLANIM ALANLARINA GÖRE DAĞILIMI ................................................................................................... 195
TABLO 5.5: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KĠġĠ BAġI VE TOPLAM ELEKTRĠK
TÜKETĠMĠ .............................................................................................................................................. 195
TABLO 5.6: 2009 YILI SONU ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ SEKTÖREL BAZDA
ELEKTRĠK ABONE SAYILARI ..................................................................................................................... 196
TABLO 5.7: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ELEKTRĠK KAYIP-KAÇAK MĠKTAR VE ORANLARI (%) .............. 196
TABLO 5.8: TR33 BÖLGESĠ‟NDE DOĞAL GAZ DAĞITIMINA YETKĠLĠ ġĠRKETLER .............................................. 197
TABLO 5.9: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ SON 3 YILLIK DOĞAL GAZ KULLANIM MĠKTARLARI (M3) ............................. 197
TABLO 5.10: TR33 BÖLGESĠ‟NĠN LĠNYĠT KAYNAKLARI ................................................................................. 200
TABLO 5.11: TR33 BÖLGESĠ‟NDE GELENEKSEL ENERJĠ KAYNAKLARINDAN ELEKTRĠK ÜRETMEK ĠÇĠN EPDK‟DAN
LĠSANSLI ġĠRKET BĠLGĠLERĠ .................................................................................................................... 201
TABLO 5.12: DÜNYA, AVRUPA VE TÜRKĠYE HĠDROELEKTRĠK POTANSĠYELĠ .................................................... 202
TABLO 5.13: TÜRKĠYE ĠġLETMEDEKĠ, ĠNġA HALĠNDEKĠ VE ĠNġA EDĠLECEK OLAN HES‟LERĠN SAYISI, KURULU
KAPASĠTELERĠ VE ORTALAMA YILLIK ÜRETĠMLERĠ ...................................................................................... 203
TABLO 5.14: TR33 BÖLGESĠ‟NDE HĠDROLĠK ENERJĠDEN ELEKTRĠK ÜRETMEK ĠÇĠN EPDK‟DAN LĠSANS ALMIġ
ġĠRKET BĠLGĠLERĠ .................................................................................................................................. 204
TABLO 5.15: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN 50 METREDEKĠ RÜZGAR GÜCÜNE GÖRE RES GÜCÜ KAPASĠTELERĠ ....... 205
TABLO 5.16: TR33 BÖLGESI‟NDE KURULU RÜZGAR SANTRALLERI ................................................................ 207
TABLO 5.17: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ GÜNEġLENME SÜRELERĠ ĠLE GLOBAL RADYASYON VERĠLERĠ ............. 209
TABLO 5.18: TR33 BÖLGESĠ‟NDE JEOTERMAL KAYNAK ĠLE KONUT ISITMASI ................................................. 210
TABLO 5.19: TR33 BÖLGESĠ‟NDE JEOTERMAL ENERJĠ ĠLE ISITILABĠLECEK POTANSĠYEL YERLEġĠM YERLERĠ ...... 210
TABLO 5.20: TR33 BÖLGESĠ‟NĠN JEOTERMAL ENVANTERĠ ............................................................................ 212
TABLO 5.21: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ HAYVAN VARLIĞI, ATIK MĠKTARI VE ÜRETĠLEBĠLECEK GAZ
MĠKTARI ................................................................................................................................................ 213
Sayfa 18 / 409
TABLO 5.22: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ .............................................................................. 217
TABLO 5.23: KÜTAHYA ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ........................................................................................... 218
TABLO 5.24: MANĠSA ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ............................................................................................. 220
TABLO 5.25: UġAK ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ ................................................................................................ 221
TABLO 5.26: TR33 BÖLGESĠ‟NĠN ÖNEMLĠ MADENLERĠNĠN ENVANTERĠ ĠLE EGE BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE
REZERVLERĠNĠN KARġILAġTIRMASI* ........................................................................................................ 224
TABLO 5.27: TÜRKĠYE MADEN SUYU KAYNAKLARININ BÖLGESEL DAĞILIMI .................................................. 226
TABLO 5.28: TR33 BÖLGESĠ‟NDE MADEN SUYU ÜRETĠMĠ GERÇEKLEġTĠREN FĠRMALAR ................................... 227
TABLO 6.1: TR33 BÖLGESĠ GENEL ARAZĠ DAĞILIMI (HA) ............................................................................ 228
TABLO 6.2: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TARIM ALANLARININ KULLANIMLARINA GÖRE DAĞILIMI (DA) ....... 229
TABLO 6.3: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNĠN SULANABĠLEN VE SULANAMAYAN TARIM ALANLARI ......................... 230
TABLO 6.4: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI VE ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA
BULUNAN ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ .................................................................................................................. 231
TABLO 6.5: KÜTAHYA ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI, ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ
BÜYÜKLÜĞÜ VE HAYVAN SAYISI ............................................................................................................... 232
TABLO 6.6: MANĠSA ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI, ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ
TABLO 6.7: UġAK ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI, ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ
TABLO 6.8: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ÜRETĠM DEĞERLERĠ (1.000 TL) ................... 233
TABLO 6.9: TÜRKĠYE‟DEKĠ BĠTKĠSEL ÜRETĠMLE ĠLGĠLĠ TARLA ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ ......... 233
TABLO 6.10: TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ BĠTKĠSEL ÜRETĠMLE ĠLGĠLĠ TARLA ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ
............................................................................................................................................................ 234
TABLO 6.11: YILLAR ĠTĠBARIYLA DÜNYADA TAHIL ÜRETĠMĠ (MĠLYON TON) ................................................... 237
TABLO 6.12: 2009-2010 DÜNYA BUĞDAY EKĠM ALANLARI VE ÜRETĠMĠ ......................................................... 238
TABLO 6.13: ÖNEMLĠ BUĞDAY ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELERĠN ÜRETĠM MĠKTARLARI (MĠLYON TON) ............................. 238
TABLO 6.14: DÜNYA VE ÖNEMLĠ ARPA ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELERĠN ARPA ÜRETĠM MĠKTARLARI (MĠLYON TON) ......... 239
Sayfa 19 / 409
TABLO 6.15: DÜNYA VE ÇEġĠTLĠ ÜLKELERDE ARPA VERĠMĠ (TON/HA) ........................................................... 239
TABLO 6.16: DÜNYA VE ÖNEMLĠ ÜRETĠCĠ ÜLKELERĠN MISIR ÜRETĠM MĠKTARI (MĠLYON TON) ......................... 240
TABLO 6.17: ANA ÜRETĠCĠ ÜLKELER BAZINDA YASAL HAġHAġ ÜRETĠM ALANLARI (HA) .................................. 242
TABLO 6.18: DÜNYA OPĠYAT (MORFĠNE EġDEĞER) HAMMADDE ÜRETĠMĠ (HAġHAġ KAPSÜLÜ + AFYON) (TON) .. 242
TABLO 6.19: YILLAR ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DEKĠ HAġHAġ EKĠM ALANI VE ÜRETĠCĠ SAYISI ............................... 244
TABLO 6.20: ĠLLER BAZINDA TÜRKĠYE‟DE HAġHAġ EKĠM ALANI, ÜRETĠMĠ VE VERĠMĠ ..................................... 244
TABLO 6.21: TR33 BÖLGESĠ ĠL BAZINDA TARLA ÜRÜNLERĠ EKĠLEN TARLA ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM TABLOSU . 248
TABLO 6.22: AFYONKARAHISAR ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI
ĠÇINDEKI ORANI (%) .............................................................................................................................. 250
TABLO 6.23: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ
ORANI (%) ............................................................................................................................................ 251
TABLO 6.24: KÜTAHYA ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI
ĠÇINDEKI ORANI (%) .............................................................................................................................. 253
TABLO 6.25: KÜTAHYA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%)
............................................................................................................................................................ 254
TABLO 6.26: MANISA ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI
ORANI (%) ............................................................................................................................................ 256
TABLO 6.27: MANĠSA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) . 257
TABLO 6.28: UġAK ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI
ORANI (%) ............................................................................................................................................ 259
TABLO 6.29: UġAK ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .... 260
TABLO 6.30: TR33 BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE SEBZE ÜRETĠMĠ (TON) .................................................................. 261
TABLO 6.31: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ BAZINDA SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI (TON)................................................ 264
TABLO 6.32: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI
(%) ...................................................................................................................................................... 266
TABLO 6.33: KÜTAHYA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .. 268
TABLO 6.34: MANĠSA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .... 270
TABLO 6.35: UġAK ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%)........ 272
Sayfa 20 / 409
TABLO 6.36: TÜRKIYE MEYVE ÜRETIM ĠSTATISTIKLERI ............................................................................... 273
TABLO 6.37: TR33 BÖLGESĠ MEYVE ÜRETĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ ...................................................................... 273
TABLO 6.38: TR33 BÖLGESĠ ĠLLER BAZINDA MEYVE ÜRETĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ ............................................... 282
TABLO 6.39: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI
(%) ...................................................................................................................................................... 284
TABLO 6.40: KÜTAHYA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%)..... 285
TABLO 6.41: MANĠSA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%)....... 287
TABLO 6.42: UġAK ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) .......... 289
TABLO 6.43: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ
PAYI (%) ............................................................................................................................................... 290
TABLO 6.44: KÜTAHYA ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) 291
TABLO 6.45: MANĠSA ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) . 293
TABLO 6.46: UġAK ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%)..... 294
TABLO 6.47: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANI ĠLE TOPLU MEYVELĠK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ
ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%)................................................................................................................................. 296
TABLO 6.48: KÜTAHYA ĠLI TOPLU MEYVELIK ALANI ILE TOPLU MEYVELIK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI
PAYI (%) ............................................................................................................................................... 297
TABLO 6.49: MANĠSA ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANI ĠLE TOPLU MEYVELĠK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ
PAYI (%) ............................................................................................................................................... 298
TABLO 6.50: UġAK ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANI ĠLE TOPLU MEYVELĠK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ
PAYI (%) ............................................................................................................................................... 300
TABLO 6.51: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ÖRTÜALTI TARIM VERĠLERĠ.................................................... 301
TABLO 6.52: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ÖRTÜALTI SEBZE VE MEYVE ÜRETĠMĠ ...................................... 301
TABLO 6.53: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI
(%) ...................................................................................................................................................... 302
TABLO 6.54: KÜTAHYA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%).. 303
TABLO 6.55: MANĠSA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%).... 304
TABLO 6.56: UġAK ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) ....... 305
Sayfa 21 / 409
TABLO 6.57: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANLARI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI............ 306
TABLO 6.58: TÜRKĠYE‟DE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI... 306
TABLO 6.59: TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠNĠN EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARININ ÜRÜN BAZINDA
DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 308
TABLO 6.60: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ............................... 309
TABLO 6.61: KÜTAHYA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ............................................ 310
TABLO 6.62: MANĠSA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI .............................................. 311
TABLO 6.63: UġAK ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI .................................................. 312
TABLO 6.64: 2008 YILI TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ORGANĠK TARIM VERĠLERĠ ...................................... 314
TABLO 6.65: 2009 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ORGANĠK TARIM VERĠLERĠ ..................................................... 315
TABLO 6.66: 2009 YILI KÜTAHYA ĠLĠ ORGANĠK TARIM VERĠLERĠ .................................................................. 315
TABLO 6.67: 2008 YILI MANISA ĠLI ORGANIK TARIM VERILERI .................................................................... 316
TABLO 6.68: TR33 BÖLGESĠ CANLI HAYVAN DEĞERLERĠ (ADET) .................................................................. 318
TABLO 6.69: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ HAYVANSAL ÜRETĠM MĠKTARLARI........................................... 319
TABLO 6.70: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ARICILIK VERĠLERĠ ............................................................... 320
TABLO 6.71: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SU ÜRÜNLERĠ VERĠLERĠ ........................................................................ 321
TABLO 6.72: MANĠSA ĠLĠ SU ÜRÜNLERĠ VERĠLERĠ ...................................................................................... 321
TABLO 6.73: UġAK ĠLĠ SU ÜRÜNLERĠ VERĠLERĠ .......................................................................................... 321
TABLO 6.74: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ARAÇ VE GEREÇ VERĠLERĠ (ADET)........................... 322
TABLO 6.75: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ALAN VE TRAKTÖR VERĠLERĠ .................................. 322
TABLO 7.1: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR.................................................................................... 324
TABLO 7.2: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEVSĠMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MĠKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN
MEVSĠMLERE GÖRE DAĞILIMI (%) ........................................................................................................... 324
TABLO 7.3: KÜTAHYA ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR ................................................................................................ 327
TABLO 7.4: KÜTAHYA ĠLĠ MEVSĠMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MĠKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSĠMLERE
GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 327
Sayfa 22 / 409
TABLO 7.5: MANĠSA ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR .................................................................................................. 330
TABLO 7.6: MANĠSA ĠLĠ MEVSĠMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MĠKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSĠMLERE
GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 330
TABLO 7.7: UġAK ĠLĠNDEKĠ AKARSULAR ................................................................................................... 332
TABLO 7.8: UġAK ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR ...................................................................................................... 333
TABLO 7.9: UġAK ĠLI MEVSIMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MIKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSIMLERE
GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 333
TABLO 7.10: HAVA KALĠTESĠ DEĞERLENDĠRME VE YÖNETĠMĠ YÖNETMELĠĞĠNE GÖRE KÜKÜRTDĠOKSĠT (SO2) VE
PARTĠKÜL MADDE (PM10) SINIR DEĞERLERĠ ĠLE UYARI EġĠKLERĠ ................................................................ 335
TABLO 7.11: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN KĠRLĠLĠK DERECELENDĠRMESĠ.......................................................... 341
TABLO 7.12: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇME VE KULLANMA SUYU ġEBEKESĠ ĠLE
ARITMA TESĠSLERĠNE AĠT VERĠLER........................................................................................................... 342
TABLO 7.13: TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ BELEDĠYELERDE 2008 YILINA AĠT ATIKSU ĠSTATĠSTĠKLERĠ ....................... 345
TABLO 7.14: KÜTAHYA ĠLĠ BELEDĠYE ATIKSU ARITMA TESĠSLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ VERĠLER (AAT) ............................ 347
TABLO 7.15: MANĠSA ĠLĠ ATIKSU ARITMA TESĠSLERĠNĠN DURUMU ............................................................... 348
TABLO 7.16: 2008 YILI TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ BELEDĠYELERĠNDE ATIK ĠSTATĠSTĠKLERĠ .... 350
TABLO 7.17: MANĠSA ĠLĠ BĠRLĠK MODELĠNE GÖRE KATI ATIK BERTARAF TESĠSĠ KURMA ÇALIġMALARI............. 352
TABLO 8.1: 2008 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ TURĠZM ĠġLETME VE YATIRIM BELGELĠ TESĠS SAYILARI VE YATAK
KAPASĠTELERĠ........................................................................................................................................ 357
TABLO 8.2: 2006 YILI TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ BELEDĠYE BELGELĠ TESĠS SAYISI VE YATAK KAPASĠTELERĠ
............................................................................................................................................................ 357
TABLO 8.3: 2000-2008 YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ
TESĠSLERDE YERLĠ VE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISI ...................................................................... 358
TESĠSLERDE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISI .................................................................................... 360
TESĠSLERDE YERLĠ TURĠST KONAKLAMA SAYISI ........................................................................................ 361
TABLO 8.6: 2008 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ BELEDĠYE BELGELĠ TESĠSLERE ĠLĠġKĠN
ĠSTATĠSTĠKLER ...................................................................................................................................... 364
Sayfa 23 / 409
TABLO 8.7: 2008 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ BELEDĠYE BELGELĠ TESĠSLERDE ORTALAMA KALIġ
SÜRESĠ VE DOLULUK ORANLARI (%) ........................................................................................................ 364
TABLO 8.8: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ MÜZE VE ÖREN YERLERĠ ZĠYARETÇĠ SAYILARI ................... 365
TABLO 8.9: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE BULUNAN TURĠZM ACENTELERĠNĠN SAYISI ......................................... 365
TABLO 8.10: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDE BULUNAN KAPLICA SULARININ ġĠFALI ÖZELLĠKLERĠ .......................... 366
TABLO 8.11: KÜTAHYA ĠLĠNDE BULUNAN KAPLICA SULARININ ġĠFALI ÖZELLĠKLERĠ ....................................... 375
TABLO 8.12: MANĠSA ĠLĠNDE BULUNAN KAPLICA SULARININ ġĠFALI ÖZELLĠKLERĠ ......................................... 382
TABLO 9.1: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ KARAYOLLARI UZUNLUKLARI (KM) ........................................ 389
TABLO 9.2: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE KAYITLI TAġIT SAYISI
(ADET) .................................................................................................................................................. 390
TABLO 9.3: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TRAFĠK KAZALARINA AĠT
ĠSTATĠSTĠKLER* ..................................................................................................................................... 391
TABLO 9.4: TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ TREN SEFERLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER ...................................................... 394
TABLO 9.5: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE DEMĠRYOLU ĠLE YOLCU TAġIMACILIĞINA AĠT ĠSTATĠSTĠKLER .......... 395
TABLO 9.6: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE DEMĠRYOLU ĠLE YÜK TAġIMACILIĞINA AĠT ĠSTATĠSTĠKLER (TON) .... 396
TABLO 9.7: 2008-2009 YILLARI UġAK HAVAALANINA AĠT YOLCU VE YÜK TAġIMACILIĞI ĠLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER .... 396
TABLO 9.8: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ POSTA-KARGO HĠZMET ĠSTATĠSTĠKLERĠ (ADET) ...... 399
TABLO 9.9: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ POSTA HATLARI ĠLE ĠLGĠLĠ ĠSTATĠSTĠKLER ............. 399
TABLO 9.10: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ PTT ĠġYERĠ SAYILARI .......................................... 399
TABLO 9.11: 2008-2009 YILLARI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ PTT PERSONEL SAYISI .......................... 400
TABLO 9.12: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ PTT GELĠR-GĠDER VE KAR-ZARAR VERĠLERĠ .......... 400
Sayfa 24 / 409
GRAFİKLER LİSTESİ
GRAFĠK 2.1: TR33 BÖLGESĠ NÜFUS GRAFĠĞĠ ............................................................................................... 46
GRAFĠK 2.2: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NÜFUSUNUN ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%) ......................................... 47
GRAFĠK 2.3: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE 2008-2009 YILLARI ARASI YILLIK NÜFUS ARTIġI (BĠNDE) VE
2009 YILI ĠTĠBARIYLA NÜFUS YOĞUNLUĞU .................................................................................................. 50
GRAFĠK 2.4: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ġEHĠR VE KÖY NÜFUSUNUN TOPLAM NÜFUSA ORANI (%)
.............................................................................................................................................................. 52
GRAFĠK 2.5: 2000-2008 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ġEHĠR VE KÖY NÜFUSUNUN TOPLAM NÜFUSA
ORANI (%) .............................................................................................................................................. 52
GRAFĠK 2.6: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NÜFUSUNUN YAġ GRUPLARI BAZINDA DAĞILIMI (%) ........... 53
GRAFĠK 2.7: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE NÜFUSUN CĠNSĠYETE GÖRE DAĞILIMI ......................... 54
GRAFĠK 2.8: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ KABA EVLENME HIZI (BĠNDE) ............................................ 55
GRAFĠK 2.9: 2008 VE 2009 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ KABA BOġANMA HIZI (BĠNDE)......................... 56
GRAFĠK 2.10: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NĠN ALDIĞI VE VERDĠĞĠ GÖÇÜN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI
(%) ........................................................................................................................................................ 59
GRAFĠK 2.11: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE ĠSTĠHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (%) ..................... 70
GRAFĠK 2.12: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE ĠSTĠHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (%) .......... 71
GRAFĠK 2.13: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE ĠSTĠHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (KĠġĠ)*...... 71
GRAFĠK 2.14: 2008-2009 YILLARI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ĠġSĠZLĠK ORANI (%) .......................................... 73
GRAFĠK 2.15: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ 2009-2010 EĞĠTĠM ÖĞRETĠM YILI NET OKULLAġMA ORANLARI
(%) ........................................................................................................................................................ 74
GRAFĠK 2.16: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ 2009-2010 EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM YILI OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠMDE NET
OKULLAġMA ORANLARI (%) (36-72 AY ARASI) ............................................................................................ 75
OKULLAġMA ORANLARI (%) (48-72 AY ARASI) ............................................................................................ 75
OKULLAġMA ORANLARI (%) (60-72 AY) ...................................................................................................... 76
GRAFĠK 2.19: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE 2009 YILI ÖĞRETMEN BAġINA DÜġEN ÖĞRENCĠ
SAYILARI ................................................................................................................................................. 76
Sayfa 25 / 409
GRAFĠK 2.20: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE 2009 YILI DERSLĠK BAġINA DÜġEN ÖĞRENCĠ
SAYILARI ................................................................................................................................................. 77
GRAFĠK 2.21: 2009 YILI ÖSS SONUÇLARINA GÖRE TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE BAġARI ORANLARI (%)
.............................................................................................................................................................. 79
GRAFĠK 2.22: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN ÖSS PUAN ORTALAMALARI ................................................ 81
GRAFĠK 2.23: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE HASTA YATAĞI BAġINA DÜġEN NÜFUS ..... 95
GRAFĠK 2.24: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE ĠLÇELER BAZINDA HASTA YATAĞI SAYILARI ................................. 95
GRAFĠK 2.25: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ 15 YAġ ALTI KADINLARDA DOĞURGANLIK ORANI
(%) ........................................................................................................................................................ 98
GRAFĠK 2.26: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ 15-19 VE 20-24 YAġ ARASI KADINLARDA
DOĞURGANLIK ORANI (%) ........................................................................................................................ 99
GRAFĠK 2.27: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ 25-44 YAġ ARASI KADINLARDA DOĞURGANLIK
ORANI (%) .............................................................................................................................................. 99
GRAFĠK 2.28: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ 45-49 YAġ ARASI VE 50 YAġ ÜSTÜ KADINLARDA
DOĞURGANLIK ORANI (%) ...................................................................................................................... 100
GRAFĠK 2.29: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE SAĞLIK PERSONELĠ YARDIMI OLMADAN VE YATAKLI TEDAVĠ
KURUMLARI HARĠCĠNDE GERÇEKLEġTĠRĠLEN DOĞUMLARIN TOPLAM DOĞUMLARA ORANI (%) ........................ 101
GRAFĠK 2.30: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ YATAKLI TEDAVĠ KURUMLARINDA GERÇEKLEġTĠRĠLEN
DOĞUMLARIN TOPLAM DOĞUMA ORANI (%).............................................................................................. 102
GRAFĠK 2.31: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE 112 ACĠL YARDIM ĠSTASYONU BAġINA
DÜġEN NÜFUS ....................................................................................................................................... 103
GRAFĠK 2.32: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ YEġĠL KARTLI ORANLARI* (BĠNDE) ..... 104
GRAFĠK 2.33: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BEBEK ÖLÜM HIZI (BĠNDE)..................................... 105
GRAFĠK 2.34: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE UZMAN VE PRATĠSYEN HEKĠM BAġINA
DÜġEN NÜFUS ....................................................................................................................................... 106
GRAFĠK 2.35: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE HEMġĠRE, EBE VE SAĞLIK MEMURU BAġINA
DÜġEN NÜFUS ....................................................................................................................................... 106
GRAFĠK 2.36: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE SAĞLIK OCAĞI
BAġINA DÜġEN NÜFUS............................................................................................................................ 107
GRAFĠK 2.37: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA
ĠLKÖĞRETĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) ....................................................................................... 108
Sayfa 26 / 409
ORTAÖĞRETĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) .................................................................................... 108
OKURYAZAR ORANI (%) .......................................................................................................................... 109
LĠSE VE DENGĠ OKUL MEZUNU ORANI (%) ................................................................................................ 109
GRAFĠK 2.41: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA
YÜKSEKOKUL VE FAKÜLTE MEZUNU ORANI (%) ......................................................................................... 110
GRAFĠK 2.42: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA
ĠġGÜCÜNE KATILIM ORANI (%) ............................................................................................................... 110
GRAFĠK 2.43: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA TARIM VE TARIM DIġI
ĠSTĠHDAM ORANI (%) ............................................................................................................................. 111
GRAFĠK 2.44: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE OKUMA YAZMA BĠLMEYEN ÖZÜRLÜ ORANI (%) .................... 112
GRAFĠK 2.45: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA BÖLGELER BAZINDA OKUMA YAZMA BĠLMEYEN ÖZÜRLÜ ORANI (%)......... 112
GRAFĠK 2.46: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE ÖZÜRLÜLERĠN ĠġGÜCÜNE KATILIM ORANI (%)..................... 113
GRAFĠK 2.47: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA BÖLGELER BAZINDA ÖZÜRLÜLERĠN ĠġGÜCÜNE KATILIM ORANI (%)......... 113
GRAFĠK 2.48: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE YOKSUL HANE HALKI VE YOKSUL FERT ORANI (%) ............... 114
GRAFĠK 2.49: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE GIDA YOKSULLUĞU, GÜNLÜK 2,15 USD VE 4,3 USD GELĠRĠN
ALTINDA YAġAYANLARIN ORANI (%) ........................................................................................................ 115
GRAFĠK 2.50: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAġAYAN KADINLARIN ĠKAMET YERLERĠ BAZINDA EĞĠTĠM
DÜZEYĠ ................................................................................................................................................. 115
GRAFĠK 2.51: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAġAYAN ERKEKLERĠN ĠKAMET YERLERĠ BAZINDA EĞĠTĠM
DÜZEYLERĠ ............................................................................................................................................ 116
GRAFĠK 2.52: AB-TÜRKĠYE MALĠ ĠġBĠRLĠĞĠ KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YÜRÜTÜLEN PROJELERĠN YÜRÜTÜCÜ
BAZINDA DAĞILIMI (%) .......................................................................................................................... 117
GRAFĠK 2.53: TR33 BÖLGESĠ‟NDE LLP KAPSAMINDA KABUL EDĠLEN PROJELERĠN VE ALINAN HĠBELERĠN ĠLLER
GRAFĠK 2.54: TR33 BÖLGESĠ‟NDE GENÇLĠK PROGRAMI KAPSAMINDA KABUL EDĠLEN PROJELERĠN VE ALINAN
HĠBELERĠN ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%)................................................................................................. 120
GRAFĠK 3.1: 2009 YĠLĠ ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE SEKTÖRLERĠN YARATTIKLARI KATMA DEĞER AÇISINDAN
DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 128
Sayfa 27 / 409
GRAFĠK 3.2: EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN EGE BÖLGESĠ TOPLAM GELĠR VERGĠSĠ
ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .............................................................................................................................. 130
GRAFĠK 3.3: 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2
BÖLGELERĠNĠN EGE BÖLGESĠ‟NDE TAHAKKUK EDEN TOPLAM GMSĠ GELĠR VERGĠSĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ........ 131
GRAFĠK 3.4: 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2
BÖLGELERĠNĠN EGE BÖLGESĠ‟NDE TAHAKKUK EDEN TOPLAM KURUMLAR VERGĠSĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%).......... 132
GRAFĠK 3.5: EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ TOPLAM ĠHRACAT DEĞERLERĠNĠN YILLARA GÖRE
DEĞĠġĠMĠ (%)........................................................................................................................................ 135
GRAFĠK 3.6: EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ TOPLAM ĠTHALAT DEĞERLERĠNĠN YILLARA GÖRE
DEĞĠġĠMĠ (%)........................................................................................................................................ 137
GRAFĠK 3.7: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ`NDE FAALĠYETTE BULUNAN YABANCI SERMAYELĠ ĠġLETMELERĠN
ĠL BAZINDA DAĞILIMI (%) ...................................................................................................................... 138
GRAFĠK 3.8: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE FAALĠYETTE BULUNAN YABANCI SERMAYELĠ ĠġLETMELERĠN
EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) .................................................. 138
GRAFĠK 3.9: 2009 YILINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠNDEKĠ YATIRIM TUTARININ
ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%) ................................................................................................................. 141
GRAFĠK 3.10: 2009 YILINDA EGE BÖLGESĠ‟NDE VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠNDEKĠ YATIRIM TUTARININ
EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) .................................................. 141
GRAFĠK 3.11: 2009 YILINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE KOBĠ TEġVĠK BELGELERĠNE VERĠLEN YATIRIM TUTARLARININ
TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) .......................................................................................... 142
GRAFĠK 3.12: 2009 YILINDA EGE BÖLGESĠ‟NDE KOBĠ TEġVĠK BELGELERĠNE VERĠLEN YATIRIM TUTARININ EGE
BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) ......................................................... 143
GRAFĠK 3.13: EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN ĠġLETMELERDEN 2008 YILI 500 BÜYÜK SANAYĠ KURULUġU
LĠSTESĠNDE YER ALANLARIN EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) .............................. 153
GRAFĠK 3.14: TR33 BÖLGESĠ‟NE BULUNAN TĠCARET BORSALARINDA GERÇEKLEġEN ĠġLEM HACĠMLERĠNĠN YILLAR
ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠM GRAFĠĞĠ (%)........................................................................................................... 155
GRAFĠK 4.1: 2006 YILI ĠTĠBARIYLA BÖLGESEL GSKD‟NĠN ĠKTĠSADĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) 160
GRAFĠK 4.2: YILLAR ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE TEKNOLOJĠ GELĠġTĠRME BÖLGELERĠ SAYISI .............................. 189
GRAFĠK 4.3: YILLAR ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE 10.000 ÇALIġAN KĠġĠ BAġINA DÜġEN AR-GE ĠNSAN KAYNAĞI ..... 189
GRAFĠK 6.1: TR33 BÖLGESĠ GENEL ARAZĠ DAĞILIMI (%)............................................................................ 228
GRAFĠK 6.2: TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ TARIM ALANLARININ KULLANIM DAĞILIMI (%) ........................................ 229
GRAFĠK 6.3: TR33 BÖLGESĠ SULANABĠLEN VE SULANAMAYAN TARIM ALANLARININ DAĞILIMI (%).................. 230
Sayfa 28 / 409
GRAFĠK 6.4: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE TARLA ÜRÜNLERĠ EKĠLEN ALANLARIN GRUPLARA GÖRE DAĞILIMI
(%) ...................................................................................................................................................... 234
GRAFĠK 6.5: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARA GÖRE DAĞILIMI (%) .. 234
GRAFĠK 6.6: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BAKLAGĠL EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .......... 235
GRAFĠK 6.7: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BAKLAGĠL ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)............... 235
GRAFĠK 6.8: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ENDÜSTRĠYEL BĠTKĠLER EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI
(%) ...................................................................................................................................................... 236
GRAFĠK 6.9: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ENDÜSTRĠYEL BĠTKĠLER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)
............................................................................................................................................................ 236
GRAFĠK 6.10: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE TAHIL EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .............. 237
GRAFĠK 6.11: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE TAHIL ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .................. 237
GRAFĠK 6.12: MISIR TÜKETĠMĠNĠN SEKTÖRE GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................... 240
GRAFĠK 6.13: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAĞLI TOHUMLAR EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)
............................................................................................................................................................ 241
GRAFĠK 6.14: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAĞLI TOHUMLAR ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .. 241
GRAFĠK 6.15: ANA ÜRETĠCĠ ÜLKELER BAZINDA YASAL HAġHAġ EKĠM ALANI ORANI (%)................................. 242
GRAFĠK 6.16: TR33 BÖLGESĠ, EGE BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE BAZINDA HAġHAġ EKĠM ALANI DAĞILIMI ................. 245
GRAFĠK 6.17: TR33 BÖLGESĠ, EGE BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE BAZINDA HAġHAġ ÜRETĠM MĠKTARI ........................ 245
GRAFĠK 6.18: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) . 246
GRAFĠK 6.19: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ...... 246
GRAFĠK 6.20: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YUMRU BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)
............................................................................................................................................................ 247
GRAFĠK 6.21: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YUMRU BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%).. 247
............................................................................................................................................................ 249
GRAFĠK 6.22: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%)
............................................................................................................................................................ 249
GRAFĠK 6.23: KÜTAHYA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%)........ 252
Sayfa 29 / 409
GRAFĠK 6.24: MANĠSA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%).......... 255
GRAFĠK 6.25: UġAK ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%) ............. 258
GRAFĠK 6.26: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............ 261
GRAFĠK 6.27: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YAPRAĞI YENEN SEBZE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%). 262
GRAFĠK 6.28: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ BAKLAGĠL SEBZELERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ... 262
GRAFĠK 6.29: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MEYVESĠ YENEN SEBZELER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)
............................................................................................................................................................ 263
GRAFĠK 6.30: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SOĞANSI-YUMRU-KÖK SEBZELER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA
DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 263
GRAFĠK 6.31: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE DĠĞER SEBZELER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .. 264
GRAFĠK 6.32: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ........................... 265
GRAFĠK 6.33: KÜTAHYA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%)........................................ 267
GRAFĠK 6.34: MANĠSA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%).......................................... 269
GRAFĠK 6.35: UġAK ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................. 271
GRAFĠK 6.36: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ................... 274
GRAFĠK 6.37: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ÜZÜM VE ÜZÜMSÜ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)
............................................................................................................................................................ 274
GRAFĠK 6.38: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ZEYTĠN ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ....................... 275
GRAFĠK 6.39: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TAġ ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) 275
GRAFĠK 6.40: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI
(%) ...................................................................................................................................................... 276
GRAFĠK 6.41: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SERT KABUKLU MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%).. 276
GRAFĠK 6.42: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%)................. 277
GRAFĠK 6.43: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ZEYTĠN AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ..................... 277
GRAFĠK 6.44: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TAġ ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)
............................................................................................................................................................ 278
Sayfa 30 / 409
GRAFĠK 6.45: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI
(%) ...................................................................................................................................................... 278
GRAFĠK 6.46: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SERT KABUKLU MEYVE AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) 279
GRAFĠK 6.47: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) .. 279
GRAFĠK 6.48: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ÜZÜM VE ÜZÜMSÜLER TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA
DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 280
GRAFĠK 6.49: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ZEYTĠN TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)
............................................................................................................................................................ 280
GRAFĠK 6.50: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TAġ ÇEKĠRDEKLĠLER TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA
DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 281
GRAFĠK 6.51: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠLER TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN
GRAFĠK 6.52: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SERT KABUKLULAR TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA
DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 282
GRAFĠK 6.53: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%)........................... 283
GRAFĠK 6.54: KÜTAHYA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) .................................... 286
GRAFĠK 6.55: MANĠSA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ......................................... 286
GRAFĠK 6.56: UġAK ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................. 288
GRAFĠK 6.57: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............ 290
GRAFĠK 6.58: KÜTAHYA ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ......................... 292
GRAFĠK 6.59: MANĠSA ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ........................... 292
GRAFĠK 6.60: UġAK ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) .............................. 294
GRAFĠK 6.61: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) .......... 295
GRAFĠK 6.62: KÜTAHYA ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ....................... 297
GRAFĠK 6.63: MANĠSA ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ......................... 299
GRAFĠK 6.64: UġAK ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............................ 299
GRAFĠK 6.65: TR33 BÖLGESĠ ÖRTÜALTI SEBZE VE MEYVE ÜRETĠMĠ ............................................................. 302
Sayfa 31 / 409
GRAFĠK 6.66: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ .................................................................. 303
GRAFĠK 6.67: KÜTAHYA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ............................................................................... 304
GRAFĠK 6.68: MANĠSA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ................................................................................. 305
GRAFĠK 6.69 TÜRKĠYE‟DE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%).......................... 307
GRAFĠK 6.70: TÜRKĠYE‟DE YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .................................. 307
GRAFĠK 6.71 TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ............... 308
GRAFĠK 6.72: TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ........................ 309
GRAFĠK 6.73: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .................... 310
GRAFĠK 6.74: KÜTAHYA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ................................. 311
GRAFĠK 6.75: MANĠSA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ................................... 312
GRAFĠK 6.76: UġAK ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)....................................... 313
GRAFĠK 7.1: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ ................................................ 336
GRAFĠK 7.2: KÜTAHYA ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ............................................................. 338
GRAFĠK 7.3: MANĠSA ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ............................................................... 339
GRAFĠK 7.4: UġAK ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ .................................................................. 340
GRAFĠK 7.5: 2008 YILI TÜRKĠYE VE DÜZEY 2 BÖLGELERĠNDEKĠ BELEDĠYELERDE KĠġĠ BAġI TEMĠN EDĠLEN GÜNLÜK
SU MĠKTARI ........................................................................................................................................... 343
GRAFĠK 7.6: 2008 YILI TR33 BÖLGESĠ ATIKSU ARITMA TESĠSLERĠ KAPASĠTE KULLANIMI ............................... 346
GRAFĠK 7.7: TR33 BÖLGESĠ‟NDE ATIKSULARIN VERĠLDĠĞĠ ALICI ORTAMLARIN DAĞILIMI (%) ........................ 346
GRAFĠK 8.1: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TURĠSTLERĠN TERCĠH ETTĠKLERĠ YERLERĠN DAĞILIMI (%) ........................ 355
GRAFĠK 8.2: 1997-2009 YILLARI ARASI TÜRKĠYE TURĠZM GELĠRĠ VE GĠDERĠ (MĠLYON USD) ........................... 355
GRAFĠK 8.3: 2001-2008 YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ
TESĠSLERDE YERLĠ VE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISININ BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) ......... 359
TESĠSLERDE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISININ BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) ....................... 361
Sayfa 32 / 409
TESĠSLERDE YERLĠ TURĠST KONAKLAMA SAYISININ BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) ........................... 362
GRAFĠK 8.6: 2000-2008 YILLARI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE
DOLULUK ORANLARI (%) (YERLĠ+YABANCI) .............................................................................................. 363
GRAFĠK 8.7: TR33 BÖLGESĠ‟NE GELEN YABANCI TURĠSTLERĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (KĠġĠ) .................... 365
GRAFĠK 8.8: 2006-2009 YILLARI ARASI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK
ORANLARI (AYLIK BAZDA TREND) (%) ...................................................................................................... 368
ORANLARI (AYLIK BAZDA ORTALAMA VE TRENDLER) (%) ........................................................................... 369
ORANLARI (AYLIK BAZDA AYRIġTIRILMIġ TRENDLER) (%) .......................................................................... 370
GRAFĠK 8.11: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (YERLĠYABANCI KARġILAġTIRMASI) (%) ............................................................................................................ 370
GRAFĠK 8.12: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (AYLIK BAZDA
ORTALAMA VE TRENDLER) (YABANCI) (%) ................................................................................................ 371
GRAFĠK 8.13: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA KALIġ SÜRESĠ (KONAKLAMA BAġINA
GECELEME SAYISI) ................................................................................................................................. 371
GRAFĠK 8.14: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI 2010-2013
YILLARI PROJEKSĠYONU (%).................................................................................................................... 372
GRAFĠK 8.15: 2006-2009 YILLARI ARASI KÜTAHYA ĠLĠ TERMAL OTELLERĠN ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (%)
VE ORTALAMA KALIġ SÜRELERĠ (YERLĠ-YABANCI) ...................................................................................... 378
GRAFĠK 8.16: KÜTAHYA ĠLĠ TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI AYLIK BAZDA ORTALAMA VE
TRENDLER (%)....................................................................................................................................... 379
GRAFĠK 9.1: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ KAYITLI TAġIT SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) .. 390
GRAFĠK 9.2: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BĠN KĠġĠ BAġINA DÜġEN OTOMOBĠL
SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) ....................................................................................... 391
GRAFĠK 9.3: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TAġIT KAZASI SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) .. 392
GRAFĠK 9.4: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TAġIT KAZALARINDAKĠ ÖLÜ SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ
(ADET) .................................................................................................................................................. 392
GRAFĠK 9.5: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TAġIT KAZALARINDAKĠ YARALI SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA
DEĞĠġĠMĠ (ADET) ................................................................................................................................... 393
Sayfa 33 / 409
ŞEKİLLER LİSTESİ
ġEKĠL 5.1: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ENERJĠSĠ POTANSĠYEL ATLASI.......................................................... 206
ġEKĠL 5.2: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ GÜNEġ ENERJĠSĠ POTANSĠYEL ATLASI ............................................... 208
ġEKĠL 5.3: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ JEOTERMAL KAYNAKLAR DAĞILIMI VE UYGULAMA HARĠTASI................ 211
ġEKĠL 5.4: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MADEN HARĠTASI ................................................................................... 222
ġEKĠL 5.5: KÜTAHYA ĠLĠ MADEN HARĠTASI ................................................................................................ 222
ġEKĠL 5.6: MANĠSA ĠLĠ MADEN HARĠTASI .................................................................................................. 223
ġEKĠL 5.7: UġAK ĠLĠ MADEN HARĠTASI ..................................................................................................... 223
ġEKĠL 6.1: TÜRKĠYE‟DE HAġHAġ EKĠMĠNE ĠZĠN VERĠLEN ĠLLER HARĠTASI ..................................................... 243
ġEKĠL 9.1: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ TRAFĠK HACĠM HARĠTASI .................................................................... 388
ġEKĠL 9.2: TR33 BÖLGESĠ BÖLÜNMÜġ YOL ÇALIġMALARI HARĠTASI ............................................................. 389
ġEKĠL 9.3: TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN KARA NOKTALAR ......................................................................... 393
Sayfa 34 / 409
KISALTMALAR
AAF
Afyon Alkaloit Fabrikası
AB
Avrupa Birliği
AB-15
Avrupa Birliği‟ne üye olan ilk 15 ülke
ABD
Amerika BirleĢik Devletleri
ABGS
Avrupa Birliği Genel Sekreterliği
ADNKS
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
AHCI
Sanat ve Ġnsani Bilimler Atıf Dizini (Arts and Humanities Citation Index)
AKÇEB
Akhisar Çevre Hizmetleri Birliği
AMPD
AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği
AR-GE
AraĢtırma-GeliĢtirme
ASTĠM
Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü
ATSO
Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası
AVM
AlıĢveriĢ Merkezi
BDT
Bağımsız Devletler Topluluğu
BM
BirleĢmiĢ Milletler
BOREN
Ulusal Bor AraĢtırma Enstitüsü
Bölge
TR33 Bölgesi
BP
British Petroleum
BTS
BiliĢim Teknolojileri Sınıfı
CEDGM
Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü
ÇEVKO
Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı
ÇKS
Çiftçi Kayıt Sistemi
ÇOB
Çevre ve Orman Bakanlığı
da
Dekar
DHMĠ
Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü
DMĠ
Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü
DPT
Devlet Planlama TeĢkilatı
DSĠ
Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü
EFTA
Avrupa Serbest Ticaret Birliği (European Free Trade Association)
EĠE
Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü
ELĠ
Ege Linyitleri ĠĢletmesi Müessesi Müdürlüğü
EMO
Elektrik Mühendisleri Odası
EPDK
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
ETKB
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
EÜAġ
Elektrik Üretim Anonim ġirketi
GATT
Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel AnlaĢması
GLĠ
Garp Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü
GMSĠ
Gayrimenkul Sermaye Ġradı
GÖR
Görünür
GSKD
Gayri Safi Katma Değer
GSYH
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
ha
Hektar
HES
Hidroelektrik Santrali
IEA
Uluslararası Enerji Ajansı (International Energy Agency)
IGC
Uluslararası Tahıl Konseyi (International Grains Council)
Sayfa 35 / 409
INCB
Uluslararası Narkotik Kontrol Kurulu (International Narcotics Control Board)
IPA
Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (Instrument for Pre-Accession Assistance)
IRC
Yenilik Aktarma Merkezi (Innovation Relay Center)
ISCS
Uluslararası AlıĢveriĢ Merkezleri Konseyi (International Council of Shopping Centers)
ĠSO
Ġstanbul Sanayi Odası
ĠġKUR
Türkiye ĠĢ Kurumu Genel Müdürlüğü
ĠTU
Ġyi Tarım Uygulamaları
JEO
Jeolojik Rezerv
JES
Jeotermal Elektrik Santrali
KDV
Katma Değer Vergisi
KGM
Karayolları Genel Müdürlüğü
KĠT
Kamu Ġktisadi TeĢekkülleri
km
Kilometre
KOBĠ
Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletme
KOSGEB
Küçük ve Orta Ölçekteki ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı
KSGM
Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
KSS
Küçük Sanayi Siteleri
KÜKAB
Kütahya Ġli Yerel Yönetimler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği
KÜTSO
Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası
LLP
Hayatboyu Öğrenme Programı (Lifelong Learning Programme)
LPI
Dünya Bankası‟nın Lojistik Performans Endeksi
m
Metre
m
2
Metre kare
MAJEM
Manisa Judo Eğitim Merkezi
MÇK
Mahalli Çevre Kurulu
MFĠB
Merkezi Finans ve Ġhale Birimi
MTA
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
MTEP
Milyon Ton EĢdeğer Petrol
MTSO
Manisa Ticaret ve Sanayi Odası
MUH
Muhtemelen
MWe
Megawatt Elektrik
NACE
Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflandırması
OSB
Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü (Organisation For Economic Co-Operation
And Development)
Organize Sanayi Bölgesi
OSBUK
Organize Sanayi Bölgesi Üst KuruluĢu
OTB
Organik Tarım Birimleri
ÖSS
Öğrenci Seçme Sınavı
ÖSYM
Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi
PET-DER
Petrol Sanayi Derneği
PTT
Posta ve Telgraf TeĢkilatı
REPA
Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlası
RES
Rüzgar Enerjisi Santrali
SCI
Bilimsel Atıf Dizini (Science Citation Index)
SEÜAġ
Soma Elektrik Üretim Anonim ġirketi
SGK
Sosyal Güvenlik Kurumu
SLĠ
Seyitömer Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü
OECD
Sayfa 36 / 409
SOMKIRÇEB
Soma-Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyeleri Çevre Hizmetleri Birliği
SSCI
Sosyal Bilimler Atıf Dizini (Social Science Citation Index)
STK
Sivil Toplum KuruluĢu
TCDD
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü
TCMB
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası
TEDAġ
Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim ġirketi
TEĠAġ
Türkiye Elektrik Ġletim Anonim ġirketi
TEP
Ton EĢdeğer Petrol
TKĠ
Türkiye Kömür ĠĢletmeleri Kurumu
TL
Türk Lirası
TMMOB
Türkiye Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliği
TMO
Toprak Mahsulleri Ofisi
TOBB
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TP
Türk Parası
TPAO
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel Müdürlüğü
TR10 Bölgesi
Ġstanbul
TR31 Bölgesi
Ġzmir
TR32 Bölgesi
Aydın, Denizli, Muğla
TR33 Bölgesi
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak
TR41 Bölgesi
Bilecik, Bursa, EskiĢehir
TR51 Bölgesi
Ankara
TTK
Türkiye TaĢkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü
TÜBĠTAK
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu
TÜGSAġ
Türkiye Gübre Sanayi Anonim ġirketi
TÜĠK
Türkiye Ġstatistik Kurumu
TYDTA
Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı
TZE
Tam Zaman EĢdeğeri
UDY
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar
UNCTAD
BirleĢmiĢ Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (United Nations of Conference on
Trade and Development)
URAK
Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu
USAK
Ulusal Sulak Alan Komisyonu
USD
Amerikan Doları
USDA FAS
ABD Tarım BaĢkanlığı DıĢ Tarım Servisi (United States Department of Agriculture
Foreign Agricultural Service)
UTP
Uluslararası Teknoloji Birliği
UTSO
UĢak Ticaret ve Sanayi Odası
WEF
Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum)
WTO
Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization)
YASED
Uluslararası Yatırımcılar Derneği
YHT
Yüksek Hızlı Tren
YP
Yabancı Para
YPK
Yüksek Planlama Kurulu
Sayfa 37 / 409
SÖZLÜK
A Tipi 112 Acil Yardım İstasyonu: 24 saat kesintisiz, ihtiyaca göre birden fazla ekip ve
ambulans bulundurulan, idari ve özlük hakları bakımından baĢhekimliğe bağlı ve kadrolu
personeli olan istasyonlardır. Ekip içerisinde hekim bulunduranlar A1 tipi olarak adlandırılır,
hekim bulundurmayanlar A2 tipi olarak adlandırılır.
AHCI (Arts and Humanities Citation Index): Sanat ve kültür alanında uluslararası
dergileri bünyesinde barındıran atıf endeksidir.
Av Amenajmanı: Av planlamasıdır.
B Tipi 112 Acil Yardım İstasyonu: 24 saat kesintisiz; birinci, ikinci ve üçüncü basamak
resmi sağlık kurum ve kuruluĢları ile entegre olarak, kadrosu ve özlük hakları bakımından
bünyesinde bulunduğu kuruma, ambulans hizmeti bakımından merkeze bağlı olan, ekip
içerisinde hekim bulunan istasyonlardır. Hastane acil servisi ile entegre olanlara B1 tipi, 1.
Basamak sağlık kuruluĢları ile entegre olanlara B2 tipi denilir.
Başarı Oranı (Sınavla Giren): Bir yılda bir ön lisans, lisans ve Açık öğretim fakültesi
programından birini sınavla kazanan öğrenci sayısı toplamının, aynı yıl ÖSS‟ye giren öğrenci
sayısına oranıdır.
Bebek Ölüm Hızı: Bebek ölüm hızı bir toplumda bir yılda doğan ve bir yaĢını
tamamlamadan ölen bebek sayısının aynı toplumda aynı sürede canlı doğan bebek sayısına
oranının 1000 ile çarpımı sonucu elde edilir
Brüt Teorik Hidroelektrik Potansiyeli: Bir ülkede, ülke sınırlarına veya denizlere kadar
bütün doğal akıĢların %100 verimle değerlendirilebilmesi varsayımına dayanılarak
hesaplanan hidroelektrik potansiyel.
C Tipi 112 Acil Yardım İstasyonu: Ġhtiyaca göre günün belirlenen saatlerinde sadece
ambulans hizmeti verilen, idari ve özlük hakları bakımından baĢhekimliğe bağlı acil sağlık
istasyonlarıdır.
Cevher: Ekonomik olarak iĢletmeye elveriĢli bir veya birkaç mineralden oluĢan kayaç.
Demografi: Bir popülasyonda organizmaların
değiĢmelerinin incelenmesi; nüfus bilimi.
sayılarını
ve
bu
sayıların
zamanla
Dış Ticaret: Bir ülkedeki tüm gerçek ve tüzel kiĢilerin diğer ülkelerle yaptıkları her türlü mal
alım satımı.
Dolin: KireçtaĢından oluĢan sahalarda erime suretiyle oluĢmuĢ, huni ve tava Ģeklinde birkaç
metre derinlikte, birkaç metre veya birkaç 10 metre boyundaki çukur sahalardır.
Ekonomik Hidroelektrik Potansiyel: Teknik yapılabilirliği olan her tesis ekonomik
yapılabilirliği olan tesis demek değildir. Teknik potansiyelin, mevcut ve beklenen yerel
ekonomik Ģartlar içinde geliĢtirilebilecek bölümü ekonomik yapılabilir hidroelektrik potansiyel
olarak adlandırılır.
Ekosistem: Belirli bir alanda bulunan canlılar ile bunları saran cansız çevrelerinin karĢılıklı
iliĢkileri ile meydana gelen ve süreklilik arz eden ekolojik sistem.
Endemik: Alanları belirli bir ülke veya bölgeye ait, yerel ve çok ender bulunan türler.
Sayfa 38 / 409
Endüstriyel Hammadde: Metalik madenler dıĢında kalan, ekonomik değere sahip mineral
(kuvars, feldispat, zeolit, jips vb.) ve kayaçlardır (kuvarsit, kil taĢı, mermer, alçıtaĢı, dünit
vb.).
Enerji Hammaddeleri: Kömür, bitümlü Ģeyl, asfaltit, radyoaktif mineraller, jeotermal
enerji vb. gibi enerjiye yönelik hammaddeler.
Etkinlik: En az çaba veya maliyet ile en çok sonuç elde etme kapasitesi.
Fauna: Belli bir bölgede yaĢayan hayvanların tümü.
Fitocoğrafya: Bitki Coğrafyası.
Flora: Bir bölgede yetiĢen bitkilerin hepsi.
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla: Genellikle bir yıl olmak üzere belli bir dönemde, bir ülkenin
coğrafi sınırları içerisinde üretilen tüm mal ve hizmetlerin piyasa değeri.
Görünür Rezerv: Ana kuyu, tali kuyu, galeri, kılavuz, baĢyukarı, baĢaĢağı, desandri,
yarmalar vasıtasıyla dört yanı; devamlılık arz eden muntazam yataklarda ise üç yanı (diğer
bir yanı birkaç sondajla) açılmıĢ bulunan maden kesimlerini belirleyen rezerv kavramı.
Pratikte görünür rezervin hata sınırı, çok iyi bilinen yataklarda ± % 5, genellikle ± % 20
olarak kabul edilir.
İhracat: Bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin diğer ülkelere satılması iĢlemi.
İlköğretimde Brüt Okullaşma Oranı: Ġlköğretim okuluna devam etmekte olan tüm
öğrencilerin (yaĢ aralığına bakılmaksızın) 6-13 yaĢ aralığındaki toplam nüfusa oranıdır.
İlköğretimde Net Okullaşma Oranı: Bunun yanında sadece 6-13 yaĢ aralığında bulunan
ilköğretim öğrenci sayısının, 6-13 yaĢ nüfusuna oranıdır.
İnovasyon: Varolan bilgi birikiminden yola çıkılarak daha geliĢmiĢ, daha kaliteli, daha
iĢlevsel yeni ürünler, üretim süreçleri, örgütlenmeler ve yönetim uygulamalarının
geliĢtirilmesi.
İnversiyon: Atmosferde normal Ģartlarda, hava sıcaklığının yerden yükseldikçe düĢmesi
yerine, belli bir yere kadar artması sonucu oluĢan hava hadisesidir. Yüksek basınç Ģartları
altında bulutsuz havalar ile sakin rüzgarlı hallerde, bir tepe, dağ bölgesi gibi yüksek bölge
üzerinden dağ eteği veya vadi üzerine gelen soğuk hava tabakası yüksek bölgeden aĢağı
doğru inerken sıkıĢır. SıkıĢan hava kütlesi ısınır. Böylece yerden belli bir yükseklikte sıcak
hava tabakası oluĢur. Yer seviyesindeki hava kütlesi inversiyon tabakasına kadar yükselir.
Ġnversiyon tabakası bir kapak gibi hareket ederek hava kütlesinin ve kirleticilerin daha fazla
yükselmesini ve dağılmasını engelleyerek hava kirliliğine sebep olur.
İstihdam Oranı: Bir ülkede belirli bir dönemde iĢe girenlerin toplam iĢgücüne oranı.
İşgücü: Etkin nüfus içinde yer alıp, cari ücret düzeyinde ve çalıĢma koĢullarında çalıĢanlar
ile iĢsizlerin toplamı. Toplam nüfustan çalıĢamayacak durumda olan nüfusun (örneğin 15
yaĢından küçük, 65 yaĢından büyük olanların, ev kadınlarının, öğrencilerin, mahkumların,
ordu mensuplarının, çalıĢmasını engelleyen fiziksel veya zihinsel engeli olanların) ve
çalıĢmak istemeyenlerin çıkarılmasıyla ulaĢılan nüfus.
İşgücüne Katılım Oranı: Ġstihdam edilenlerle iĢsizlerin toplamının oluĢturduğu iĢgücünün
aktif nüfusa oranıdır. Bu oran, aktif nüfus içersinde iĢgücünün nispi ağırlığını gösterir.
Sayfa 39 / 409
İşsizlik Oranı: ĠĢsiz sayısının toplam iĢgücüne oranı.
İthalat: Bir ülkedeki özel ve tüzel kiĢiler tarafından diğer ülkelerde üretilmiĢ malların satın
alınması.
Jeolojik Rezerv: Daha ziyade “Sosyalist Blok” ülkelerinde kullanılan bir rezerv sınıfı. Varlığı
belirlenmiĢ, fakat ekonomik açıdan hiçbir Ģekilde sınıflandırılmamıĢ olan maden kütlesi.
BaĢka bir deyiĢle rezerv ve potansiyel ayırımı yapmaksızın varlığı saptanmıĢ olan tüm
maden kütlesi.
Kanyon: Kalker gibi
aĢındırmasıyla oluĢur.
dirençli
ve
çatlaklı
taĢlar
içinde,
akarsuyun
derinlemesine
Kapasite Faktörü: Bir santralin ne kadar verimli kullanıldığını gösteren bir parametredir.
Santralin nominal gücü ile yıllık sağladığı enerji miktarı arasında iliĢki kurar.
Katma Değer: Belirli bir üretim sürecinde belli bir mal için üretim faktörlerine yapılan
ödemelerin toplamı, diğer bir deyiĢle firmanın çıktısının değeri ile diğer firmalardan satın
aldığı ara malların değeri arasındaki fark.
Kojenerasyon: Kojenerasyon, enerjinin hem elektrik hem de ısı formlarında aynı sistemden
beraberce üretilmesidir. Bu birliktelik, iki enerji formunun da tek tek kendi baĢlarına ayrı
yerlerde üretilmesinden daha ekonomik neticeler doğurmaktadır. Basit çevrimde çalıĢan,
yani sadece elektrik üreten bir gaz türbini ya da motoru kullandığı enerjinin %30-40
kadarını elektriğe çevirebilir. Bu sistemin kojenerasyon Ģeklinde kullanılması halinde
sistemden dıĢarıya atılacak olan ısı enerjisinin büyük bir bölümü de kullanılabilir enerjiye
dönüĢtürülerek toplam enerji giriĢinin %70-90 arasında değerlendirilmesi sağlanabilir. Bu
tekniğe "birleĢik ısı-güç sistemleri" ya da kısaca "kojenerasyon" denmektedir.
Kredi: Para, mal veya para cinsinden bir değerin belirli bir vade ve koĢulla geri alınmak
üzere verilmesi.
Lisans Başarı Oranı: Bir yılda 4 yıllık bir lisans programına yerleĢen (Açık öğretim fakültesi
hariç) öğrenci sayısının, aynı yılda ÖSS‟ye giren öğrenci sayısına oranıdır.
Mali Saydamlık: Hükümetin yapısının ve iĢlevlerinin, mali politika planlarının, kamu kesimi
hesaplarının ve mali hedeflerinin açık ve anlaĢılır bir biçimde kamuoyuna sunulması.
Medyan: Bir dağılımdaki tüm sayılar küçükten büyüğe doğru sıraya dizildiğinde tam ortada
kalan değerdir. Aritmetik Ortalama ve Mod gibi “Medyan”‟da bir merkezi eğilim ölçüsüdür.
Metalik Maden: Kayaçların bileĢiminden ergitilerek ayrıĢtırılan madenler (demir, krom,
bakır, nikel, kurĢun vb.).
Mevduat: Güvende tutmak veya faiz geliri elde etmek amacıyla banka veya benzeri
kuruluĢlara yatırılan para.
Motopomp: Motorlu Tulumba.
Muhtemel Rezerv: Ġki boyutu ile belirlenmiĢ olan ve devamlılığı konusunda görünür
rezerve nazaran daha büyük risk taĢıyan maden kütlesini belirleyen bir kavram olup
prospeksiyon çalıĢmaları, jeolojik ve jeofizik etütleri tamamlanan, madenin muhtemel
bulunduğunu gösteren jeolojik etkenler bilinmekle birlikte kuyu, yarma, galeri gibi
madencilik faaliyetlerinin veya sondajların çok geniĢ aralıklarla yapılmıĢ olması nedeniyle
sınırları ve devamlılığı görünür rezervde olduğu kadar, kesinlikle tarif edilemeyen ve
Sayfa 40 / 409
dolayısıyla iĢletme hesaplarına ve planlama çalıĢmalarına esas teĢkil edilebilecek belirliliğe
eriĢmesi için ilave arama çalıĢmalarını gerektiren rezerv sınıfı. Pratikte muhtemel rezervin
hata sınırı genellikle ± 20-40 olarak kabul edilir.
Mümkün Rezerv: Boyutları hiçbir Ģekilde belirlenmemiĢ olan ve varlığı ancak ümit edilen
maden kütlesini ifade eden kavram olup prospeksiyon çalıĢmaları, jeolojik ve jeofizik etütleri
kısmen tamamlanmıĢ olan genel jeolojik yapıya ve varlığı belirlenmiĢ olan diğer rezerv
sınıflarına dayanak bulunacağı ümit edilen, fakat arama iĢlemlerinin yapılmamıĢ veya yok
denecek kadar yetersiz olması nedeni ile lokasyonu ve uzantıları hiçbir Ģekilde tarif
edilemeyen, dolayısı ile iĢletme ve planlama çalıĢmalarında rezerve katılmayan rezerv sınıfı.
Pratikte mümkün rezervin hata sınırı genellikle ± %50‟nin üzerinde kabul edilir.
Net Turizm İhracatı: Bir ülkeye gelen turistlerin o ülkede bıraktığı döviz gelirlerinden, o
ülkede ikamet eden insanların baĢka ülkelerde yaptıkları turizm harcamalarının çıkartılması
ile bulunan değer
Net Turizm İthalatı: Bir ülkede ikamet eden insanların baĢka ülkelerde yaptıkları turizm
harcamaları toplamından,
o ülkeye gelen turistlerin ülkede yaptıkları toplam turizm
harcamalarının arasındaki farktan oluĢmaktadır.
Nitelikli Oda: Ġçinde tuvaleti, banyosu ve en fazla iki hasta yatağı bulunan hastane odası.
Okullaşma Oranı: Herhangi bir eğitim seviyesindeki toplam okula gidenlerin, teorik nüfus
içindeki toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir.
Ornitoloji: KuĢları inceleyen zooloji alt dalı.
PM 10: EN 12341 ile tanımlanan 10 µm aerodinamik çaplı geçirgen bir giriĢten %50 verimle
geçen partiküller madde.
Rekolte: Tarımda bir yılda derlenen ürünlerin bütünü.
SCI (Science Citation Index): Bilimsel yayının baĢka yazarlardan aldığı atıf sayısı, o
yayının ne ölçüde etkin olduğunu göstermektedir. SCI, doğa bilimleri alanında pek çok
uluslararası dergiyi barındıran bir atıf endeksidir.
Sosyal Güvenlik: YaĢlılık, sakatlık, ölüm v.s. gibi nedenlerle geliri düĢen kimselere maddi
destek sağlamak üzere hükümet tarafından yürütülen bir yardım programı.
SSCI (Social Science Citation Index): Bünyesinde sosyal bilimler alanında pek çok
uluslararası dergiyi barındıran bir atıf endeksidir.
Tarım Dışı İstihdam: Tarım sektörü dıĢında kalan istihdamı gösterir. BaĢka bir ifadeyle
sanayi ve hizmetler sektöründe istihdam edilen toplam istihdamı gösterir.
Teknik Hidroelektrik Potansiyel: Mevcut teknolojilerle brüt hidroelektrik potansiyelin
tümünün kullanılması mümkün olmadığından mevcut teknoloji ile değerlendirilebilecek
maksimum potansiyele teknik yapılabilir hidroelektrik potansiyel denir.
Tenör: Cevherde bulunan veya cevherin zenginleĢtirilmesi veya iĢlenmesi sonucunda elde
edilen ürün içerisindeki kıymetli elementin yüzdesel bir oran olarak ifadesi. Yani belirli bir
cevher numunesinin belirli bir element veya bileĢik bakımından, bu element veya bileĢiğin
numune içindeki ağırlığının, numuneyi meydana getiren tüm maddenin kuru haldeki
ağırlığına oranı.
Sayfa 41 / 409
Teşvik: Belirli bir iktisadi veya sosyal amaca ulaĢabilmek için maddi destek ve hukuki
kolaylıklar biçiminde verilen ödül.
Trend Analizi: GeçmiĢ verilere dayanarak değiĢme biçimini ya da trendi belirlemeye ve
elde edilen trendi geleceğe doğru uzatarak tahminde bulunmaya yarayan bir teknik.
Tümülüs: Kral ve kral ailesi için, önce zemin üzerine inĢa edilen mezar odası, sonra üstüne
yığılan toprak veya taĢlardan oluĢturulan yapay tepe tipi anıt mezarlar.
Tüvenan Kömür: Bir kömür ocağından tabii olarak çıkarılıp hiçbir iĢleme tabi tutulmayan
ham kömürdür.
Uluslararası Doğrudan Yatırım: Dolaysız yabancı yatırım; bir çokuluslu Ģirketin ana
ülkesinin dıĢında üretimde bulunmak üzere tek baĢına veya ortaklık halinde sahip olduğu
iĢletmeler veya kuruluĢlar.
Vekil Gösterge (Proxy): Gözlemlenemeyen bir gösterge yerine o göstergeyle yüksek
korelasyona sahip, gözlenebilir değiĢkendir.
Vergi: Kamu giderlerini karĢılamak amacıyla devletin veya devletin yetkilendirdiği diğer
kamu tüzel kiĢilerinin, hukuki zorunluluk altında, yasayla belirtilen kurallara göre ve
karĢılıksız olarak gerçek ve tüzel kiĢilerin gelir ve malları üzerinden nakdi ya da aynî olarak
aldıkları pay.
Yatak Doluluk Oranı: Belli bir dönemde hastane genelinde toplam yatılan gün sayısı, aynı
dönemdeki gün sayısı ile yatak sayısının çarpımına bölünür ve sonuç 100 ile çarpılır.
Hastane yataklarının ne oranda kullanıldığını gösterir
Yatırım: Bir ekonomide belli bir dönemde mevcut sermaye stokuna yapılan ilave; ekonomik
bir giriĢime belirli bir süreyle anamal ve para yatırılması.
Zaman Serisi Tekniği (Winter Additive Metot): Zaman serilerinin mevsimsel salınımlar
gösterdiği durumlara özgü olarak uygulanabilen bir metot olup serilerin bileĢenlerinin
doğrusal bir trend ve mevsimsel dalgalanmalardan oluĢtuğu varsayımı altında, bu serilerin
modellenmesi ve projeksiyonunda kullanılır.
Sayfa 42 / 409
BÖLÜM 1: TARİH
1.1. Afyonkarahisar
Afyonkarahisar, öncelikle Hititler, Frigler, Lidyalılar, Persler gibi Ġlk Çağ
medeniyetlerine ev sahipliği yapmıĢ, sonra da Roma ve Bizans tarihinin cereyan ettiği
merkezlerden biri olmuĢtur. Afyonkarahisar‟ın Türkler tarafından fethi, 1071 Malazgirt
SavaĢı‟ndan sonra Anadolu Selçukluları zamanında gerçekleĢmiĢtir. Afyonkarahisar ili büyük
bir stratejik öneme sahiptir. Selçuklular ili üs olarak kullanmıĢlar, Osmanlılar Anadolu‟da
Türk birliğini sağlamak için Karamanoğulları Beyliği‟ne buradan saldırmıĢlar, Anadolu‟ya
egemen olmak isteyen Yunanlılar burada üst kurmuĢlar, Türkiye Cumhuriyeti‟nin temelleri
burada atılmıĢ ve Büyük Taarruz Harekâtı Afyonkarahisar‟dan baĢlatılmıĢtır. Ġldeki Türk
tarihine baktığımızda, Anadolu Selçukluları‟ndan sonra 1265-1333 yılları arasında
Sahipataoğulları Ģehre hâkim olmuĢtur. 1390‟da Yıldırım Bayezid Ģehri ele geçirmiĢ ve
Afyonkarahisar‟da Osmanlı Dönemi baĢlamıĢtır. Bu dönemde Anadolu Beylerbeyliği‟nin bir
sancağı durumunda bulunan il I. Dünya SavaĢı sonuna doğru bağımsız bir mutasarrıflık
olmuĢtur.
Ġstiklâl SavaĢı‟nda Afyonkarahisar‟ın önemli ve seçkin bir yeri vardır. Türkiye
Cumhuriyeti‟nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk‟ün “Afyonkarahisar, son büyük zaferin
kilidi oldu, esası oldu. Afyonkarahisar‟ın, tarihi savaĢımızda unutulmaz parlak bir sayfası
vardır” sözleri bu önemi vurgulamaktadır. Ġl, M.Ö. 2. yüzyıldan günümüze kadar insanların
geçim kaynağı olarak yetiĢtirilen, haĢhaĢ bitkisinden elde edilen özsu anlamına gelen Opium
kelimesinin Afion olarak söylenmesinden dolayı zamanla Afyon adını almıĢtır.
Afyonkarahisar mermeriyle de ün yapmıĢ bir Ģehirdir. Roma Dönemi‟nde yapılan
heykellerin çoğunda Afyonkarahisar mermerinin kullanıldığı söylenmektedir. Aynı zamanda
Afyonkarahisar kaymak, lokum ve sucuğuyla da marka bir Ģehirdir. Termal kaynaklar ise
Ģehri zenginleĢtiren diğer bir husustur. Afyonkarahisar sağlık turizmi açısından büyük bir
potansiyele sahiptir. Afyonkarahisar, nasıl inĢa edildiği konusunda insanı hayrete düĢüren
kalesi, tarihi bir mimariye sahip Ulu Camisi, arkeolojik eserlerin sergilendiği müzesi ve daha
birçok değeriyle gezilmeye ve görülmeye değer bir yerdir.
1.2. Kütahya
Kütahya, Hitit, Lidya, Makedonya gibi uygarlık tarihinde önemli yere sahip olan birçok
Ġlk Çağ medeniyetine ev sahipliği yapmıĢ, yaklaĢık sekiz bin yıllık bir imparatorluklar
Ģehridir. Roma Ġmparatorluğu‟nun önemli Ģehirlerinden biri olan ve bu imparatorluğun
parçalanmasıyla da Bizans‟ın bir parçası haline gelen Kütahya, Anadolu Selçukluları‟nın
kurucusu olan KutalmıĢoğlu Süleyman ġah‟ın kardeĢi Melik Mansur‟un 1074 yılında Ģehri
fethetmesiyle Anadolu Selçukluları‟nın egemenliğine girmiĢtir. Bundan sonra bir uç Ģehri
(sınır Ģehri) hüviyetine bürünen il 13. yy.‟ın sonlarından itibaren kendisiyle özdeĢleĢen
Germiyanoğulları Beyliği‟nin merkezi olmuĢtur. 1429‟da 2. Yakup Bey‟in vefatından sonra il
kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine girmiĢtir. Kütahya ilk zamanlar sancak merkeziyken
1451‟de Anadolu Beylerbeyliği‟nin merkezi olmuĢtur. Osmanlı Ġmparatorluğu‟nun yıkılıĢına
kadar imparatorluğu oluĢturan 34 beylerbeyliği içinde Rumeli Beylerbeyliği‟nden sonra en
önde gelen Anadolu Beylerbeyliği‟ne merkez olmuĢ ve Cumhuriyet Dönemi‟nin baĢlangıcında
da milli varoluĢ mücadelesine Ģahitlik etmiĢtir. EskiĢehir-Dumlupınar Muharebeleri bu
coğrafyada cereyan etmiĢtir.
Kültürel özelliklerine bakıldığında “ateĢte açan çiçek” olarak tasvir edilen çinisiyle
dünyaca meĢhur olan Kütahya‟da Avrupa ve dünyadaki ilk ve tek Çini Müzesi bulunmaktadır.
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH
Sayfa 43 / 409
13 Temmuz 1766‟da çini iĢçileriyle tarihte bilinen en eski toplu iĢ sözleĢmesi de bu ilde
imzalanmıĢtır. Ġlde bulunan Aizonai Antik Kenti dünyanın ilk borsasına ev sahipliği yapmıĢtır.
Zeus Tapınakları içinde dünyada en sağlam korunmuĢ tapınak da bu antik kentte
bulunmaktadır. Osmanlı coğrafyasını baĢtanbaĢa gezen ve Seyahatname gibi bir eser
bırakan Evliya Çelebi de aslen Kütahyalı‟dır. Turizm açısından bakıldığında, Frigya Vadisi ilde
önem arz eden diğer bir yerdir. Osmanlı Devleti‟nin kurucusu Osman Gazi ve onun nenesi
Hayme Ana adına yapılmıĢ anıtlar ve BaĢkumandanlık Tarihi Milli Parkı ise kentte milli
duygulara hitabeden tarihi ve turistlik yerlerdendir.
1.3. Manisa
Yontma TaĢ Devri‟ne ait bulunan fosil ayak izleri Ģehirde 26.000 yıl öncesine kadar
uzanan köklü bir medeniyet tarihi olduğunu ortaya koymaktadır. Ġl, Hititler‟den, tarihte ilk
kez parayı kullanan Lidyalılar‟a, Persler‟den Bergamalılar‟a birçok uygarlığa ev sahipliği
yapmıĢtır. 1313 yılında Saruhan Bey‟in Ģehri fethetmesiyle il Saruhanoğulları Beyliği‟nin
merkezi olmuĢtur. 1391‟de Ģehir Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı Ġmparatorluğu
topraklarına katılmıĢ, ancak Ankara SavaĢı sonrası Timur Bölge‟yi eski sahiplerine iade
etmiĢtir. 1412 yılında ise Çelebi Mehmed kesin olarak Manisa'yı Osmanlı egemenliği altına
sokmuĢ ve Saruhan Sancağı adıyla idari bir birim haline getirmiĢtir. Manisa, 1437-1595
yılları arasında Osmanlı Ģehzadelerinin saltanat tecrübesi edindikleri önemli siyasi
merkezlerden biri haline gelmiĢ, bu dönemde Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan
Süleyman gibi tarihte iz bırakacak padiĢahların da içerisinde bulunduğu 16 Ģehzade
Manisa'da sancakbeyliği yapmıĢtır. Cumhuriyet Dönemi‟nin baĢlangıcında il Saruhan vilayeti
olarak adlandırılmıĢ fakat 1927‟de ilin ismi Manisa olarak değiĢtirilmiĢtir.
Manisa günümüzde sanayisi hızla geliĢen ve bu geliĢime uygunluğu sayesinde de
Financial Times tarafından 2004 yılında Avrupa'da Geleceğin En Uygun Yatırım Kenti seçilmiĢ
bir ildir. Ġl aynı zamanda üzüm, tütün ve zeytinde önemli bir üretim payına sahip ve bu
sayede tarımsal üretimde Türkiye‟de ilk üçte yer almaktadır. Ġlde Saruhanoğulları‟ndan kalan
Ulu Cami ve Mevlevihane, Lidyalılar‟dan kalan Sardes Antik Kenti tarihi dokuyu gösteren
eserlerden bir kaçıdır. Ekolojik çeĢitlilik ve turizm açısından önem arz eden Spil Dağı ve bu
dağın kuzeybatı eteklerinde bulunan “Niobe Ağlayan Kayası‟‟ önemli doğal güzelliklerdendir.
Yine yüzyıllardır insanımıza Ģifa vermiĢ mesir macunu da Manisa‟nın baĢka bir kültürel
zenginliğidir. Türkiye'deki ilk çevrecilik hareketini baĢlatan ve Manisa Tarzanı olarak bilinen
Ahmet Bedevi de Manisa ilinin simgelerindendir. YetiĢtirdiği ağaca evlatlarım diyebilecek
kadar kendini onlara adamıĢ olan bu tarihi Ģahsiyetin hayatından modern insanın çıkarması
gereken kıymetli dersler vardır.
1.4. Uşak
Kentin bilinen en eski adı Temenothytia‟dır. Ġl merkezi UĢak'ın eski adıysa UĢĢak‟tır.
Evliya Çelebi ünlü Seyahatname'sinde bu adı ÂĢıklar Diyarı olarak yorumlamıĢtır.
M.Ö.4000'den sonra yerleĢik düzene geçildiği tespit edilen Ģehir önce Frigya, sonra Lidya
hâkimiyeti ve M.Ö. 330'da da Büyük Ġskender'in hâkimiyetine girmiĢtir. M.Ö. 189'da Roma
Ġmparatorluğu, M.S. 395'te ise bu imparatorluğun ikiye ayrılmasıyla il Doğu Roma
Ġmparatorluğu‟nun bir parçası olmuĢtur. 1176'da bölge kesin olarak Selçuklu hâkimiyetine
girmiĢtir. Selçuklu‟dan sonra Germiyan Beyliğine, 1429 yılında ise Osmanlı topraklarına
katılan UĢak, Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda Kütahya Sancağı‟na bağlı bir kaza iken Cumhuriyet
Dönemi‟nde ise 1953 yılında il haline gelmiĢtir.
Clandıras Köprüsü, PaĢa Hanı ve 1901‟de Ġtalyan bir mimar tarafından yapılan ve
Ģimdi sarraflar çarĢısına dönüĢtürülmüĢ bedesten ilin en önemli tarihi zenginliklerindendir. Ġl,
Sayfa 44 / 409
kendine özgü el dokuması halısı ve kiliminin yanında zengin bir mutfağa da sahip olup
tarhanasıyla da meĢhurdur. UĢak halkı giriĢimciliğiyle bilinen bir halktır ve bu sebeptendir ki
Cumhuriyet Dönemi‟nin ilk özel yatırımı olan Ģeker fabrikası da bu kentte açılmıĢtır. Bu
nedenle il ilkler Ģehri olarak bilinir. UĢak‟ın tarihi zenginliğini gösteren 450 parça eserden
meydana gelen Lidya Dönemi‟ne ait Karun Hazineleri UĢak‟taki arkeoloji müzesinde
sergilenmektedir. Yine UĢak‟ta Roma‟nın önemli Ģehirlerinden olan Blaundos ve Sebata Antik
Kentleri de bulunmaktadır.
Sonuç olarak; Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerini kapsayan TR33
Bölgesi kendisini yeniden önemli bir merkez haline getirebilecek potansiyele ve tarihi
derinliğe sahiptir. Bu nedenle Bölge‟yi tarihiyle, coğrafyasıyla, maddi-manevi değerleriyle
bütüncül bir Ģekilde anlamak ve yorumlamak Bölge‟de kalkınmanın anahtarı olacaktır.
Sayfa 45 / 409
BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI
2.1. Nüfus Yapısı
2.1.1. Nüfus Artış Hızı ve Nüfus Yoğunluğu
TR33 Bölgesi ve illerinin 2000, 2008 ve 2009 yıllarına ait nüfusları Grafik 2.1‟de
verilmektedir.
3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
500.000
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
2000
812.416
656.903
1.260.169
322.313
3.051.801
2008
697.365
565.884
1.316.750
334.111
2.914.110
2009
701.326
571.804
1.331.957
335.860
2.940.947
Grafik 2.1: TR33 Bölgesi Nüfus Grafiği
Kaynak: Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK), 2009
TÜĠK‟ten elde edilen 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine
göre, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinden oluĢan TR33 Bölgesi‟nin nüfusu
2.940.947 kiĢi olup Türkiye toplam nüfusunun (72.561.312) %4‟ünü oluĢturmaktadır.
Bölge‟nin nüfus yapısı 2000-2009 yılları arasında çok önemli değiĢiklikler göstermemekle
birlikte, Manisa‟da artan, Afyonkarahisar ve Kütahya‟da azalan, UĢak‟ta ise neredeyse sabit
bir grafik ortaya koymuĢtur. Bölge‟de nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa‟dır.
Afyonkarahisar ve Kütahya, nüfusu beĢ yüz binin üzerinde, UĢak ise nüfusu 250.000 ile
500.000 arasındaki iller sınıflandırmasında yerini almaktadır.
Grafik 2.2‟de görüldüğü üzere TR33 Bölgesi nüfusunun yarısına yakını (%45) Manisa
ilinde ikamet etmektedir. Manisa ilini %24 ile Afyonkarahisar ve %20 ile Kütahya ili takip
etmektedir. En az nüfusa sahip il ise %11‟lik oranla UĢak‟tır.
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI
Sayfa 46 / 409
UĢak
11%
Kütahya
20%
Manisa
45%
Afyonkarahisar
24%
Grafik 2.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun İller Bazında Dağılımı (%)
Kaynak: TÜĠK, 2009
Afyonkarahisar iline ait 2000-2009 yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki
nüfus değiĢim oranları Tablo 2.1‟de verilmektedir.
Tablo 2.1: 2000-2009 Yılları Afyonkarahisar İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%)
İlçe Adı
2000 Yılı Nüfusu
2009 Yılı Nüfusu
Değişim (%)
15.084
10.944
-27
8.753
8.470
-3
Bolvadin
79.888
45.962
-42
Çay
45.635
34.712
-24
Çobanlar
12.364
13.403
8
Dazkırı
15.620
11.153
-29
Dinar
88.304
49.648
-44
Emirdağ
47.396
42.848
-10
9.486
8.363
-12
Hocalar
12.824
11.291
-12
Ġhsaniye
33.220
29.060
-13
Ġscehisar
21.978
24.013
9
Kızılören
4.132
2.855
-31
201.110
246.100
22
Sandıklı
76.618
61.114
-20
SinanpaĢa
58.536
43.015
-27
ġuhut
59.284
39.973
-33
Sultandağı
22.184
18.402
-17
812.416
701.326
-14
BaĢmakçı
Bayat
Evciler
Merkez
Toplam
Kaynak: 1-) TÜĠK 2-) ADNKS
Sayfa 47 / 409
Afyonkarahisar‟da 2009 yılında il ve ilçe merkezlerinde yerleĢik nüfusta binde 22,1‟lik
bir artıĢ gerçekleĢmiĢ, ancak belde ve köylerde yaĢayan nüfusta meydana gelen binde
11,8‟lik düĢüĢ toplamda ilin yıllık nüfus artıĢ hızını azaltmıĢtır. Ayrıca, baĢta Kızılören,
Ġhsaniye ve Sultandağı olmak üzere Afyonkarahisar‟ın birçok ilçesinde nüfusun azalmıĢ
olduğu tespit edilmiĢtir. Bununla birlikte 2008 yılında sıfırın altında olan nüfus artıĢ hızının
pozitif rakamlara ilerlediği dikkati çekmiĢtir.
2000–2009 yılları arasında Afyonkarahisar toplam nüfusu %14 oranında azalmıĢtır.
Merkez ilçenin nüfusu %22 oranında artmıĢ, ancak Dinar, Bolvadin, Kızılören, ġuhut, Dazkırı
ilçeleri baĢta olmak üzere pek çok ilçenin nüfusunda önemli oranlarda azalma meydana
gelmiĢtir. Son 9 yılda nüfus azalmasından etkilenmeyen Afyonkarahisar ilçeleri ise Ġscehisar
ve Çobanlar‟dır.
Kütahya iline ait 2000-2009 yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus
değiĢim oranları Tablo 2.2‟de verilmektedir.
Tablo 2.2: 2000-2009 Yılları Kütahya İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%)
İlçe Adı
2000 Yılı Nüfusu
2009 Yılı Nüfusu
Değişim (%)
AltıntaĢ
25.271
19.120
-24
Aslanapa
13.094
11.432
-13
Çavdarhisar
13.538
8.485
-37
Domaniç
19.560
17.034
-13
5.494
3.263
-41
Emet
45.994
23.259
-49
Gediz
77.483
52.788
-32
Hisarcık
20.902
14.396
-31
207.905
236.859
14
12.409
6.296
-49
103.763
71.058
-32
ġaphane
11.715
7.786
-34
TavĢanlı
99.775
100.028
0
Toplam
656.903
571.804
-13
Dumlupınar
Merkez
Pazarlar
Simav
Kütahya da Afyonkarahisar gibi Bölge‟nin son on yıl içinde nüfusu önemli ölçüde
(%13) azalan illeri arasındadır. Pazarlar, Hisarcık ve Simav, Kütahya‟nın nüfus artıĢ hızı
negatif olan ilçeleri arasında ilk sıralarda yerlerini almaktadır. Kütahya ilinde de diğer Bölge
illerine benzer olarak nüfusun Merkez ilçeye doğru kaydığı, belde ve köylerden il ve ilçe
merkezlerine doğru bir akıĢ gerçekleĢtiği gözlenmektedir. Zira Kütahya genelinde yıllık nüfus
artıĢ hızı binde 10,46 iken bu oran Merkez ilçe için binde 42,8‟dir.
Kütahya ili Merkez ilçenin nüfusu 2000–2009 yılları arasında %14 oranında artmıĢ, ancak
baĢta Emet, Pazarlar ve Dumlupınar olmak üzere diğer tüm ilçelerinin nüfusunda kayda
değer oranlarda azalma görülmüĢ, nüfusu değiĢmeyen tek ilçe ise TavĢanlı olmuĢtur.
Manisa iline ait 2000-2009 yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus değiĢim
oranları Tablo 2.3‟te verilmektedir.
Sayfa 48 / 409
Tablo 2.3: 2000-2009 Yılları Manisa İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%)
İlçe Adı
2000 Yılı Nüfusu
2009 Yılı Nüfusu
Değişim (%)
Ahmetli
18.852
16.037
-15
Akhisar
152.582
158.857
4
AlaĢehir
93.760
99.851
6
Demirci
59.314
50.533
-15
Gölmarmara
17.831
15.993
-10
Gördes
38.110
32.070
-16
Kırkağaç
48.303
47.148
-2
KöprübaĢı
10.851
9.830
-9
Kula
52.986
47.521
-10
Merkez
278.555
340.466
22
Salihli
149.151
155.333
4
Sarıgöl
35.621
36.179
2
Saruhanlı
68.134
56.584
-17
Selendi
26.061
23.791
-9
Soma
89.038
101.011
13
Turgutlu
121.020
140.753
16
Toplam
1.260.169
1.331.957
6
Manisa nüfusu 2009 yılında binde 11,55 oranında artmıĢ, bu artıĢın ise il ve ilçe
merkezlerinde gerçekleĢtiği saptanmıĢtır. Nüfusun kırsal kesimden kent merkezlerine doğru
kaydığı ilde, nüfus artıĢ hızının en fazla olduğu ilçe Kırkağaç olarak dikkati çekerken,
nüfusun en fazla azaldığı ilçenin ise Saruhanlı olduğu göze çarpmaktadır.
2000 ile 2009 yılı arasında karĢılaĢtırma yapıldığında Manisa genelinde nüfusun %6
oranında arttığı görülmektedir. Manisa ili Merkez ilçenin nüfusu 2009 yılında 2000 yılına göre
%22 artarken Saruhanlı, Gördes, Demirci ve Ahmetli ilçelerinin nüfuslarında önemli
azalmalar kaydedilmiĢtir. Nüfusunda bu 9 yıllık dönemde önemli artıĢlar görülen Manisa
ilçeleri ise Turgutlu (%16) ve Soma (%13)‟dır.
UĢak iline ait 2000-2009 yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus
değiĢim oranları Tablo 2.4‟te verilmektedir.
Tablo 2.4: 2000-2009 Yılları Uşak İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%)
İlçe Adı
2000 Yılı Nüfusu
2009 Yılı Nüfusu
Değişim (%)
Banaz
43.350
38.057
-12
EĢme
38.869
36.161
-7
Karahallı
14.423
12.167
-16
179.458
212.859
19
Sivaslı
26.196
21.704
-17
Ulubey
20.017
14.912
-26
322.313
335.860
4
Merkez
Toplam
UĢak için 2000 yılından günümüze nüfus verileri incelendiğinde ilin nüfusunda çok
önemli dalgalanmalar meydana gelmediği görülmektedir. 2009 yılında UĢak‟ın nüfus artıĢ
hızı binde 5,23‟lük oranla Bölge illeri arasında son sıradadır. Karahallı ve Ulubey ise nüfusun
en fazla azaldığı ilçelerdir. UĢak ilinin toplam nüfusu son 9 yılda %4 oranında artmıĢ, bu
Sayfa 49 / 409
artıĢ kırsaldan kente göçün de etkisiyle %19 olarak Merkez ilçeye yansımıĢtır. Merkez ilçeye
olan talep UĢak ilçelerinin nüfuslarındaki azalmayı da beraberinde getirmiĢtir.
Türkiye ve TR33 Bölgesi‟nde yıllık nüfus artıĢı ile nüfus yoğunluğuna ait veriler Grafik
2.3‟te yer almaktadır.
Yıllık Nüfus Artış Hızı (binde)
Nüfus Yoğunluğu
(Kişi Sayısı / km2 )
14,5
102
94
11,55
10,46
9,21
63
5,68
49
5,23
66
48
Grafik 2.3: Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerinde 2008-2009 Yılları Arası Yıllık Nüfus Artışı (Binde) ve
2009 Yılı İtibarıyla Nüfus Yoğunluğu
Kaynak: ADNKS
Bölge‟de yer alan dört ilin 2008-2009 yılları arası yıllık nüfus artıĢ hızlarına
bakıldığında, TR33 Bölgesi‟nin Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığı gözlenmektedir.
Özellikle UĢak ve Afyonkarahisar illerindeki nüfus artıĢ hızının binde beĢ civarında
seyrederek Bölge ortalamasını düĢürdüğü açıkça görülmektedir.
TR33 Bölgesi kilometrekare baĢına düĢen insan sayısını ifade eden nüfus yoğunluğu
açısından değerlendirildiğinde, Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığı görülmektedir.
26 Düzey 2 bölgesi arasında 2.486 kiĢi ile TR10 Bölgesi (Ġstanbul) birinci, 322 kiĢi ile TR31
Bölgesi (Ġzmir) ikinci sıradayken, nüfus yoğunluğu 66 olan TR33 Bölgesi 18. sırada yerini
almaktadır. Bu sıralamada Manisa Bölge ortalamasını yükseltmektedir. Bölge illerinin nüfus
yoğunluklarına baktığımızda 81 il arasında Manisa 21., UĢak ise 38., Afyonkarahisar 55.,
Kütahya 56. sıradadır.
TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin ilçe, belediye ve köy sayıları ile yüzölçümleri Tablo
2.5‟te verilmektedir.
Sayfa 50 / 409
Tablo 2.5: TR33 Bölgesi İllerinin İlçe, Belediye ve Köy Sayıları
İlçe
Belediye
Köy
Afyonkarahisar
18
107
388
Kütahya
13
72
512
Manisa
16
84
780
6
24
244
53
287
1.924
UĢak
TR33 Bölgesi
Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler, 2009
Afyonkarahisar, sınırları içinde bulundurduğu 107 belediyesi ile Bölge‟nin en fazla
belediyeye sahip ilidir. Ancak bu belediyelerden 12 tanesinin nüfusunun 1.000 kiĢinin, 6
tanesinin nüfusunun da 600 kiĢinin altında olması durumu idari açıdan zorlaĢtırmaktadır.
Kızılören ilçesinin nüfusu 2000 yılı genel nüfus sayımında 4.132 iken maddi sıkıntılar
nedeniyle çevre illere verdiği göçler sonucu %30 civarında azalmıĢ ve 2009 yılında 2.855
olarak tespit edilmiĢtir.
Kütahya‟nın ilçeleri arasında da nüfus açısından önemli farklılıklar gözlenmektedir.
TavĢanlı‟nın yüz bini, Simav‟ın yetmiĢ bini aĢan nüfuslarının yanında Dumlupınar ve Pazarlar
ilçelerinde nüfus on binin altındadır.
Manisa‟da Salihli ve Turgutlu ilçeleri kalabalık nüfuslarıyla Akhisar‟ı yakından takip
ederken, Gölmarmara ve Ahmetli ilçeleri de KöprübaĢı‟dan sonra nüfusu en az olan
ilçelerdir. Manisa ayrıca 780 köy ile Bölge içinde en fazla köy barındıran ildir.
UĢak nüfusunun büyük çoğunluğu (%63) Merkez ilçede yerleĢik durumdadır. Ġlçeler
arasında belirgin farklılıklar bulunmamakla birlikte Banaz ve EĢme diğer ilçelere göre daha
kalabalık olarak nitelendirilebilir.
TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin Merkez ilçe nüfusları, Merkez ilçeden sonra en
kalabalık ilçeleri ve en az nüfusa sahip ilçeleri Tablo 2.6‟da verilmektedir.
Tablo 2.6: TR33 Bölgesi İlleri Merkez İlçe Nüfusları ile En Fazla ve En Az Nüfusa Sahip İlçeler
En Fazla Nüfusa
En Az Nüfusa Sahip
İl Adı
Merkez İlçe Nüfusu
Sahip İlçesi
İlçesi
Afyonkarahisar
246.100
Sandıklı (61.114)
Kızılören (2.855)
Kütahya
236.859
TavĢanlı (100.028)
Dumlupınar (3.263)
Manisa
340.466
Akhisar (158.857)
KöprübaĢı (9.830)
UĢak
212.859
Banaz (38.057)
Karahallı (12.167)
2.1.2. Kentleşen Nüfus
2009 yılı itibarıyla kentleĢme oranı %61,65 ile Türkiye ortalamasının (%75) oldukça
altında kalan TR33 Bölgesi, 26 bölge içinde 16. sırada yer almaktadır. Ancak, geçmiĢ yıllarla
kıyaslandığında Bölge‟nin kentleĢme oranında son on yıl içinde önemli bir artıĢ gösterdiği
söylenebilir. 2000 yılı genel nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52 olarak tespit edilen bu
oran, 2008‟de %60‟ı geçmiĢ, 2009 yılı sonunda ise %62‟ye ulaĢmıĢtır. Yine il ve ilçe
merkezlerindeki nüfuslar ile belde ve köylerin nüfusları karĢılaĢtırılarak bir değerlendirme
yapıldığında kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru hızla aktığı dikkati çekmektedir. Bu
değiĢime en çok direnen Bölge ili Afyonkarahisar da dahil olmak üzere tüm Bölge illerinde
kentleĢen nüfusta bir önceki yıla göre artıĢ gözlenmiĢtir.
Sayfa 51 / 409
Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)
ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)
48,14
51,86
Afyonkarahisar
24,47
37,26
34,77
33,99
38,35
62,74
65,23
66,01
61,65
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
75,53
Türkiye
Grafik 2.4: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Şehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%)
2000, 2008 ve 2009 yıllarındaki kentleĢme oranları Bölge illeri bazında incelendiğinde
kentleĢme oranında en fazla artıĢa Kütahya ilinde rastlanmaktadır. 2000 yılında %50‟nin
altında bulunan kent nüfusu, 2009 sonunda %63‟e ulaĢmıĢtır. Manisa ve UĢak‟ta da son 10
yılda bu oran ortalama %10 civarında artıĢ göstermiĢtir. Bölge içinde kentleĢmeye en
hevessiz görünen Afyonkarahisar‟da ise kent nufusu oranı 2000 yılında %45‟lerde iken 2009
verilerine göre toplamda %6‟lık bir artıĢ göstererek %52 seviyesine yaklaĢmıĢtır. UĢak,
Bölge illeri içinde kentleĢme oranı en yüksek il unvanını 2000 yılından beri elinden
bırakmamıĢtır. Bunun en önemli nedeni ise sanayileĢme olarak görülmektedir.
2000
2008
43,28 43,52 47,98
54,23 51,46
56,72 56,48 52,02
45,77 48,54
35,1
48,99
64,9
51,01
38,67
35,9
34,88 39,45
61,33
64,1
65,12 60,55
25,04
74,96
Grafik 2.5: 2000-2008 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Şehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa
Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 52 / 409
2.1.3. Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus
TR33 Bölgesi‟nde yaĢayan halk yaĢ gruplarına göre sınıflandırıldığında, nüfusun
%68‟inin “üretken (çalıĢabilir) nüfus” olduğunu söyleyebiliriz. ÇalıĢabilir nüfusun yüksek
seviyede olmasının, kaynakların daha çok üretime aktarılmasına olanak verdiği varsayıldığı
halde bu durum istihdama da yansıdığı oranda anlam kazanır. Yansımayan kısım ise
toplumsal problemlerin baĢında gelen iĢsizlik sorununa neden olur.
TR33 Bölgesi illerindeki nüfusun yaĢ grupları bazında dağılımı Tablo 2.7 ve Grafik
2.6‟da yer almaktadır.
Tablo 2.7: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi ve İllerindeki Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Yaş Grupları
Afyonkarahisar
Kütahya
0-14 yaĢ
175.360
15-64 yaĢ
462.972
65 yaĢ ve üzeri
Toplam
Uşak
Manisa
TR33 Bölgesi
114.986
72.902
294.034
657.282
398.730
229.462
918.592
2.009.756
62.994
58.088
33.496
119.331
273.909
701.326
571.804
335.860
1.331.957
2.940.947
TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin ortanca yaĢlarına baktığımızda Bölge nüfusunun
Türkiye ortalamasına göre yaĢlı olduğu sonucuna varılmaktadır. Tablo 2.8‟e göre, Bölge
nüfusunun yarısının 32 yaĢın altında, yarısının da üstünde olduğu söylenebilir. Türkiye‟nin
sahip olduğu genç nüfusun giderek azalması önümüzdeki yıllarda TR33 Bölgesi‟nin
dezavantajları arasında yerini alacaktır.
9%
23%
0-14 yaĢ
15-64 yaĢ
65 yaĢ ve üzeri
68%
Grafik 2.6: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi Nüfusunun Yaş Grupları Bazında Dağılımı (%)
Bölge nüfusunun cinsiyete göre dağılımı Türkiye ortalamasından önemli ölçüde bir
sapma göstermemekle birlikte, TR33 Bölgesi‟nde yaĢayan kadın oranı, Bölge‟de yaĢayan
erkek oranına hemen hemen eĢittir.
Tablo 2.8: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Cinsiyet Bazında Ortanca Yaş
Kadın
Erkek
Toplam
Afyonkarahisar
30,5
29,1
29,7
Kütahya
34,1
31,9
33,0
Manisa
33,0
31,3
32,1
UĢak
33,4
32,1
32,7
Sayfa 53 / 409
Erkek
Afyonkarahisar
Kadın
49,65
50,35
Kütahya
50
50
Manisa
50,28
49,72
UĢak
49,71
50,29
TR33 Bölgesi
50,01
49,99
Türkiye
50,25
49,75
Grafik 2.7: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı
2.1.4. Demografik Göstergeler
2.1.4.1. Evlenme İstatistikleri
TR33 Bölgesi illerinde evlenen çift sayısı incelendiğinde dört ilde de 2001 ile 2009
yılları arasında bir azalma yaĢandığı gözlenmektedir.
Tablo 2.9: 2001, 2008 ve 2009 Yılları İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Evlenen Çift Sayısı
2001
2008
2009
Afyonkarahisar
7.337
6.877
6.196
Kütahya
4.982
4.625
4.175
10.159
10.981
9.951
2.892
3.009
2.747
25.370
25.492
23.069
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Kaynak: TÜĠK
Tablo 2.10: 2001 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde Ortalama Evlenme Yaşı ve Ortalama İlk Evlenme Yaşı
Ortalama Evlenme Yaşı
Ortalama İlk Evlenme Yaşı
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Afyonkarahisar
24,8
21,1
23,1
20,2
Kütahya
24,9
21,2
23,0
20,0
Manisa
26,5
22,4
24,9
21,4
UĢak
26,3
22,4
23,6
20,8
TR33 Bölgesi
25,7
21,8
23,8
20,7
Türkiye
27,1
22,9
25,5
22,2
Kaynak: TÜĠK
TÜĠK tarafından derlenen ortalama evlenme yaĢı istatistikleri TR33 Bölgesi için
karĢılaĢtırıldığında Bölge‟deki ortalama evlenme yaĢının 2001–2009 yılları arasında yükselen
bir grafikle Türkiye ortalamasına yaklaĢtığı görülmektedir. Erkekler için 2001 yılında 25,7
olan ortalama evlenme yaĢı 2009 yılında 27,3‟e yükselmiĢ, 2010 Ocak-Mart döneminde ise
28,4‟e kadar çıkmıĢtır. Aynı dönem için Türkiye ortalaması 28,8‟dir. Bölge illeri arasında
erkeklerde en düĢük evlenme yaĢı ortalaması Afyonkarahisar ve Kütahya‟ya ait olup Manisa
Sayfa 54 / 409
ve UĢak‟ta erkeklerin daha ileri yaĢta evlendiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Ancak
Kütahya‟da 2010 Ocak-Mart döneminde erkeklerin ortalama evlenme yaĢının 29,1 olarak
tespit edilmesi bu durumun giderek değiĢtiğini göstermektedir.
Tablo 2.11: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde Ortalama Evlenme Yaşı ve Ortalama İlk Evlenme Yaşı
Ortalama Evlenme Yaşı
Ortalama İlk Evlenme Yaşı
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Afyonkarahisar
26,7
22,9
24,4
21,4
Kütahya
27,0
23,4
24,6
21,7
Manisa
27,8
23,9
25,7
22,5
UĢak
27,8
24,2
24,9
22,0
TR33 Bölgesi
27,3
23,6
25,1
22,0
Türkiye
28,3
24,3
26,3
23,0
Kaynak: TÜĠK
Kadınların ortalama evlenme yaĢları da 2001 yılından bugüne dek erkeklerle benzer
bir değiĢim göstermiĢtir. 2001 yılında Türkiye ortalaması 22,9, TR33 Bölgesi ortalaması ise
21,8 iken 2009‟a gelindiğinde Türkiye çapında 24,3‟e TR33 Bölgesi‟nde ise 23,6‟ya
yükselmiĢtir. 2010 Ocak-Mart dönemi verileri ise kadınların ortalama evlenme yaĢının TR33
Bölgesi için 24,2‟ye ulaĢtığını göstermektedir. Afyonkarahisar, Bölge‟de kadınların en erken
yaĢta evlendiği il olarak göze çarparken UĢak, kadınların ortalama evlenme yaĢının en
yüksek olduğu Bölge ilidir. Yine Kütahya, 2010‟un ilk üç ayında UĢak ile aynı ortalamayı
yakalamıĢtır.
Kaba evlenme hızı kavramı, 1.000 kiĢiye düĢen evlenme sayısını ifade eder. 2007,
2008 ve 2009 yılları için ulaĢılan verilerde kaba evlenme hızının hem Türkiye çapında hem
de TR33 Bölgesi‟nde düĢtüğü gözlenmiĢtir. TR33 Bölgesi genelinde bin kiĢiye düĢen evlenme
sayısı her üç yıl için de Türkiye ortalamasının altında kalırken, Afyonkarahisar ili için bu
durum geçerli değildir. Hem TR33 Bölgesi illeri hem de Ege Bölgesi illeri içinde en yüksek
Kaba evlenme hızına sahip olan Afyonkarahisar‟da bu oran Türkiye ortalamasının da
üzerinde seyretmektedir.
8,9
7,39
7,56
8,25
7,93
8,23
Grafik 2.8: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Kaba Evlenme Hızı (Binde)
Kaynak: Nüfus ve VatandaĢlık ĠĢleri Genel Müdürlüğü
Sayfa 55 / 409
2.1.4.2. Boşanma İstatistikleri
TR33 Bölgesi‟ndeki boĢanma istatistiklerine göre, 2001–2009 yılları arasında Manisa
ve Kütahya‟da boĢanan çift sayısında artıĢ yaĢanırken, Afyonkarahisar ve UĢak‟ta
gerçekleĢen boĢanmalarda azalma gözlenmiĢtir.
Tablo 2.12: 2001, 2008 ve 2009 Yılları TR33 Bölgesi ve İllerinde Boşanan Çift Sayısı
2001
2008
2009
1.351
932
961
768
735
811
Manisa
1.820
1.869
2.234
UĢak
1.022
807
727
TR33 Bölgesi
4.961
4.343
4.733
Afyonkarahisar
Kütahya
Kaynak: TÜĠK
1,59
1,4
1,63
1,48
2,42
1,7
1,42
1,44
1,28
1,38
2009
1,33
2008
2,18
Kaba boĢanma hızı, bin kiĢilik nüfusa düĢen boĢanma sayısını ifade eder. Son iki yılın
boĢanma istatistikleri incelendiğinde TR33 Bölgesi‟ndeki boĢanma ortalamasının Türkiye
ortalaması düzeyinde seyrettiği ancak iller bazında incelendiğinde farklılıklar olduğu
görülmektedir. Özellikle UĢak‟ta boĢanma hızının çok yüksek olduğu göze çarpmaktadır.
2008 yılında 2,42‟lik oranıyla tüm iller içinde boĢanma hızında Aksaray ve Ġzmir‟in ardından
3. sırada yer alan UĢak, 2009 yılında bu oranın 2,18‟e gerilemesine rağmen boĢanma
hızında halen Türkiye ve TR33 Bölgesi ortalamalarının oldukça üzerindedir. Bölge illeri
arasında boĢanma hızı en düĢük il Kütahya iken Manisa‟daki oran Bölge ortalamasına
yakındır. 2008–2009 yıllarıyla ilgili Grafik 2.9 incelendiğinde 2009 yılında hem Türkiye‟de
hem de TR33 Bölgesi‟nde kaba boĢanma hızında gözle görülür bir artıĢ meydana geldiği
söylenebilir.
Grafik 2.9: 2008 ve 2009 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi Kaba Boşanma Hızı (Binde)
Kaynak: TÜĠK
Türkiye genelindeki boĢanmaların çoğunda olduğu gibi, TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢen
boĢanmaların sebebi de %97 geçimsizlik olarak bildirilmiĢ olup Bölge‟de bu konuyla ilgili
daha detaylı bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. TR33 Bölgesi‟nde boĢanmaya en fazla 6-10 yıl
arası evli kalmıĢ çiftler ile evliliği 16 yılı geçmiĢ çiftlerde rastlanmıĢtır.
Sayfa 56 / 409
2.1.4.3. İntihar İstatistikleri
Türkiye ve TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢen intihar vakası sayısı, 2000 ve 2008 yılları
için cinsiyete göre ayrılarak Tablo 2.13‟te sıralanmıĢtır.
Tablo 2.13: 2000 ve 2008 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi İntihar İstatistikleri
2000
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
2008
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
11
9
20
29
9
38
4
6
10
24
6
30
23
14
37
46
15
61
6
5
11
9
8
17
44
34
78
108
38
146
1.114
688
1.802
1.924
892
2.816
Kaynak: TÜĠK
Buna göre, 2000-2008 yılları arasında Türkiye‟deki intihar sayısının yaklaĢık %56
arttığı dikkati çekmektedir. TR33 Bölgesi‟nde ise aynı dönemde intihar sayısındaki artıĢ çok
daha fazla gerçekleĢerek %87 olmuĢtur. Özellikle Kütahya‟daki intihar sayısı 2008 yılında
2000 yılındaki sayının üç katına çıkmıĢtır.
Ġntihar vakalarındaki cinsiyet ayrımı bu dönem içinde daha belirgin hale gelmiĢ,
intihar eden erkeklerle intihar eden kadınlar arasındaki fark iyice artmıĢtır. Kaba intihar hızı,
bin kiĢiye düĢen intihar sayısını ifade eder. 2007 ve 2008 yılları için hesaplanan kaba intihar
hızları Tablo 2.14‟teki gibidir.
Tablo 2.14: 2007 ve 2008 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi İçin Kaba İntihar Hızı (Binde)
2007
2008
Afyonkarahisar
2,41
5,43
Kütahya
5,72
5,22
Manisa
3,63
4,62
UĢak
5,07
5,09
TR33 Bölgesi
3,92
4,99
Türkiye
3,98
3,96
Kaynak: TÜĠK
Buna göre, intihar oranının UĢak ve Kütahya‟da yüksek olduğu gözlenmektedir.
Afyonkarahisar‟da ise 2007 yılında oldukça düĢük sayılabilecek olan 2,41‟lik intihar oranı bir
sene içinde iki katına yükselerek Afyonkarahisar‟ı Bölge‟nin intihar oranı en yüksek ili haline
getirmiĢtir. Manisa‟daki oranın da 2008 yılında artıĢ göstermesi sonucu TR33 Bölgesi‟nin
tümüne bakıldığında Türkiye ortalamasının üzerinde bir kaba intihar hızına sahip olduğu
görülmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde meydana gelen intihar vakalarının önde gelen nedenleri hastalık,
aile içi geçimsizlik ve geçim zorluğu olarak belirtilmiĢtir.
2.1.5. Göç
Göç, ekonomik, dini, siyasi, sosyal ve diğer sebeplerle bireylerin veya toplulukların
bir yerleĢim yerinden baĢka bir yerleĢim yerine gitmesi ve yerleĢmesidir. Net göç, her ilin
aldığı göç ile verdiği göç arasındaki fark olarak hesaplanmaktadır. Bir ilin aldığı göçün
verdiği göçten fazla olması durumunda net göç pozitif, tersi durumda ise negatif olmaktadır.
Sayfa 57 / 409
TR33 Bölgesi‟nde 2000–2009 yılları arasındaki göç hareketleri Tablo 2.15 ve 2.16‟da iller
bazında ortaya konulmuĢtur.
Tablo 2.15: 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımına Göre TR33 Bölgesi İllerinin Net Göçleri ve Net Göç Hızları
(%)
İl Adı
Net Göç
Net Göç Hızı (%)
Afyonkarahisar
-16.616
-22,55
Kütahya
-1.064
-1,76
Manisa
3.687
3,21
UĢak
-2.058
-6,9
Afyonkarahisar‟ın 2000–2009 yılları arasındaki göç hareketleri incelendiğinde oldukça
farklı bir durum ortaya çıkmaktadır. 2000 yılında TR33 Bölgesi illeri içinde en fazla göç veren
il olan Afyonkarahisar, 2009 yılına gelindiğinde daha istikrarlı bir nüfusa ulaĢmıĢ, il dıĢına
vermiĢ olduğu 2.033 net göçle Bölge ortalamasının altında kalmıĢtır.
Kütahya‟da 2000 yılı verilerine göre göç hareketi minimum seviyede iken 2008-2009
yılları arasındaki sonuçlara bakıldığında binde -5,09 net göç hızı dikkat çekmektedir. Bu
durum, Kütahya‟nın TR33 Bölgesi‟nin en çok göç veren ili olduğu sonucunu ortaya
çıkarmaktadır.
Manisa ilinin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki fark 2000 yılında pozitifken 2009
yılında negatife dönüĢmüĢtür. 2000 yılı öncesinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgelerinden Manisa‟ya gelip yerleĢenler ile 1989 yılında Balkanlar‟dan göç edenler il
nüfusunun önemli kısmını oluĢturmaktadır. Yine ildeki askeri birlikler ve Celal Bayar
Üniversitesi‟nin varlığı kent nüfusunu çeĢitlendiren ve artıran faktörler arasındadır.
UĢak ilinin nüfus yapısı çevre illerden gelen göçlerle ĢekillenmiĢ olmasına rağmen
2000–2009 yılları arasında önemli bir göç hareketi gözlenmemiĢtir. Battaniye üretiminde söz
sahibi olan ilin aldığı göçler arasında, özellikle 1980‟lerde dokumacılığın yaygın olduğu
Adıyaman‟ın Besni ilçesinden yapılan göç öne çıkmaktadır. Verdiği göçe örnek olarak da
Karahallı ilçesinde tekstille uğraĢanların büyük kısmının 2000‟li yıllarda tekstilin daha yoğun
olduğu Ġstanbul‟a göç etmeleri gösterilebilir. UĢak‟ın son durumu değerlendirildiğinde 2006
yılında kurulan ve kendini hızla geliĢtiren UĢak Üniversitesi‟nin Ģehre göç çekme potansiyeli
göz ardı edilmemelidir.
2008-2009 yılları arasındaki göç verileri TR33 Bölgesi açısından değerlendirildiğinde
Türkiye‟nin batısında yer alan bölgeler arasında net göç hızı sıfırın altında olan tek bölge
olduğu görülmektedir. 2008-2009 yılları arasında Bölge‟de en fazla değiĢikliğin binde -5,09
seviyesindeki net göç hızıyla Kütahya ilinde gerçekleĢtiği gözlenmektedir. Afyonkarahisar ve
UĢak‟ta ise net göç hızı yine negatif olmasına rağmen verilen göç ile alınan göç arasındaki
fark nispeten düĢüktür.
Tablo 2.16: 2008-2009 Yılları Arası TR33 Bölgesi ve İlleri Göç İstatistikleri
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Aldığı Göç
20.223
15.291
28.781
8.693
64.814
Verdiği Göç
22.256
18.210
34.262
9.644
76.198
Net Göç
-2.033
-2.919
-5.481
-951
-11.384
-2,89
-5,09
-4,11
-2,83
-3,86
Net Göç Hızı
(Binde)
Grafik 2.10‟da 2009 yılı verileri değerlendirilerek TR33 Bölgesi ile diğer Düzey 2
bölgeleri arasındaki göç alıĢveriĢi özetlenmiĢtir. Buna göre; TR33 Bölgesi‟nin en çok göç
Sayfa 58 / 409
aldığı bölgeler sırasıyla %19 ile TR31 Bölgesi, %10 ile TR32 Bölgesi (Aydın, Denizli, Muğla),
%9 ile TR41 Bölgesi (Bursa, EskiĢehir, Bilecik) ve yine %9 ile TR10 Bölgesi (Ġstanbul)‟dur.
En çok göç verdiği bölgeler ise sırasıyla %23 ile TR10 Bölgesi, %11 ile TR31 Bölgesi, %10
ile TR32 Bölgesi ve TR41 Bölgesi ve %9 ile TR51 Bölgesi (Ankara)‟dır.
Bölge illerinin diğer illerle göç iliĢkisi ise Tablo 2.17‟de verilmektedir.
TR33 Bölgesi'nin Göç Aldığı
Bölgeler
TR33 Bölgesi'nin Göç Verdiği
Bölgeler
TR31
23%
TR31
19%
Diğer
27%
Diğer
36%
TR32
10%
TR32
10%
TR41
10%
TR41
9%
TR10
9%
TR22
5%
TR10
11%
TR61
7% TR51
5%
TR22
5%
TR51
5%
TR61
9%
Grafik 2.10: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nin Aldığı ve Verdiği Göçün Bölgelere Göre Dağılımı (%)
Tablo 2.17: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinin En Çok Göç Aldığı ve Göç Verdiği İller
En Çok Göç
Aldığı Ġller
En Çok Göç
Verdiği Ġller
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Denizli
Bursa
Ġzmir
Ġzmir
Ġzmir
Ġzmir
Ġstanbul
Manisa
Ġstanbul
Ġstanbul
Balıkesir
Kütahya
Ġzmir
Ġzmir
Ġzmir
Ġzmir
Ġstanbul
Ġstanbul
Ġstanbul
Ġstanbul
Denizli
Bursa
Balıkesir
Manisa
Manisa aldığı toplam göçün %40‟ını, Afyonkarahisar %28‟ini, Kütahya %30‟unu, UĢak
ise %36‟sını listede sıralanan illerden almıĢtır. En çok göç verilen illerin toplam verilen göçe
oranı ise Manisa için %44, Afyonkarahisar için %30, Kütahya için %39, UĢak için ise
%34‟tür.
Ancak bu veriler sadece 2008-2009 yılları arasındaki nüfus hareketini ortaya
koymaktadır. TR33 Bölgesi illerinin nüfus yapıları incelendiğinde Afyonkarahisar nüfusunun
yalnızca %8‟lik bölümünü göç etmiĢ kiĢilerin oluĢturduğu ve genel olarak göç oranının düĢük
olduğu gözlenmektedir. Diğer illerden göç edip Afyonkarahisar‟da yaĢayanlar arasında 6.900
kiĢi ile Konyalılar ilk sırayı alırken, EskiĢehir‟de yaĢayan 45.396 Afyonkarahisarlı ise bu iki il
arasındaki göç hareketinin en somut kanıtıdır. Kütahya nüfusunun yaklaĢık %12‟sini baĢka
illerden göç edenler oluĢturmaktadır. Bu dilim içinde en büyük pay 9.209 kiĢi ile
Afyonkarahisarlılar‟a aittir. UĢak‟ta ikamet edenlerin 58.000‟i baĢka illerden göç etmiĢ olup il
Sayfa 59 / 409
nüfusunun yaklaĢık %20‟si göç edenlerden oluĢmaktadır. UĢak‟taki göçü oluĢturan iller
arasında Kütahyalılar 15.744 kiĢi ile birinci, Manisalılar 7.021 kiĢi ile ikinci,
Afyonkarahisarlılar ise 4.202 kiĢi ile üçüncü sırada yer almaktadır. Bölge‟de iç göçlere bağlı
olarak kent nüfusları artarken, kırsal nüfus azalmaktadır. Köy ve beldelerde yaĢayanların,
kentlerin iĢ, eğitim ve sağlık bakımından çekiciliği ve mevcut hayat Ģartlarının elveriĢsizliği
gibi nedenlerle il ve ilçe merkezlerine doğru göç ettiği gözlenmektedir. Bu göçler plansız ve
çarpık kentleĢme, konut sorunu, tarımsal üretimde azalma, kayıt dıĢı ekonomide artıĢ gibi
pek çok problemi de beraberinde getirmektedir. Göç veren bölgelerin ekonomik Ģartları ile
eğitim, sağlık, güvenlik ve altyapı hizmetlerinin etkinliğinin ve ulaĢılabilirliğinin artırılması;
kırsal alanda yöresel ekonomik potansiyeller değerlendirilerek, yörelere uygun yatırım ve
üretim imkânlarını araĢtırıp bu yönde teĢvik ve yönlendirmeler yapılması ve göç edenlerin
altyapısı hazırlanmıĢ yerleĢim alanlarına yönlendirilmesi gibi önlemlerle göç konusu kontrol
altına alınabilir.
Nüfusa kayıtlı olunan il ile ikamet edilen il karĢılaĢtırması yapıldığında Manisa‟da
ikamet edenlerin %75,7‟sinin Manisa nüfusuna kayıtlı olduğu görülmektedir. Bu oran
Afyonkarahisar için %91,6 olup Afyonkarahisar‟da yaĢayan her on kiĢiden dokuzunun
Afyonkarahisar nüfusuna kayıtlı olduğu anlamına gelmekle birlikte Türkiye ortalaması olan
%62,2‟nin oldukça üzerindedir. Kütahya‟da yaĢayanların %86,9‟u, UĢak‟ta yaĢayanların ise
%82,3‟ü ikamet ettikleri ilin nüfusuna kayıtlı kiĢilerdir. Bu durum değerlendirildiğinde genel
olarak Bölge halkının doğduğu, büyüdüğü ve kendi Ģehri olarak nitelendirdiği ilden ayrılmaya
pek gönüllü olmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca TR33 Bölgesi‟nin özgün
kaynaklarının yeterince meydana çıkarılamadığı, tanıtımının yapılamadığı ve Bölge‟nin diğer
bölgeler gözünde göç çekebilecek cazibeye sahip olarak algılanmadığı da söylenebilir.
Bölge‟nin yurtdıĢına verdiği göç incelendiğinde 1960‟lı yılların baĢında Avrupa'ya
baĢlayan göç hareketinde Afyonkarahisar‟ın Emirdağ ilçesinden ilk göçmenlerin ağırlıkla
Belçika'ya gittiği dikkati çekmektedir. 1975-1980 döneminde Afyonkarahisar‟ın yıllık nüfus
artıĢ hızının Türkiye ortalamasının oldukça altında seyretmiĢ olması ilçeden Belçika'ya göçün
sürekli artarak devam ettiğinin göstergesi olarak sayılabilir. Avrupa ülkeleri ve özellikle
Belçika'da Emirdağ ve civar köylerinden göç etmiĢ kalabalık bir Emirdağlı topluluğu
bulunmaktadır Belçika‟da yaklaĢık olarak 100 bin Emirdağ kökenli kiĢinin yaĢadığı tahmin
edilmektedir
2.2. Kültür
2.2.1. Kütüphane
Türkiye genelinde ve TR33 Bölgesi‟nde kütüphane sayısında 2000-2008 yılları
arasında önemli bir düĢüĢ gözlenmiĢtir. Türkiye‟de 1.340‟tan 1.156‟ya gerileyen kütüphane
sayısı TR33 Bölgesi içinde %23 azalmıĢtır. Afyonkarahisar‟da bulunan kütüphane sayısı yarı
yarıya azalırken, Kütahya, kütüphanelerinin sayısını 13‟ten 18‟e yükseltmeyi baĢarmıĢtır.
Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü‟nden alınan son verilere göre, 2010 yılı itibarıyla
kütüphane sayısının mahalli idarelerin açtığı kütüphanelerle birlikte 30 adet olduğu tespit
edilmiĢtir.
Kitap sayısında 2000 ile 2008 yılları arasında ufak bir artıĢ görülmüĢ olmasına
rağmen kütüphaneden yararlanma sayısında hem TR33 Bölgesi illerinde hem de Türkiye
genelinde ciddi bir düĢüĢ göze çarpmaktadır.
Sayfa 60 / 409
Tablo 2.18: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’ndeki Kütüphane ve Kitap Sayısı ile Kütüphanelerden
Yararlanma ve Ödünç Alınan Kitap Sayısı
Kütüphane
Yararlanma
Ödünç Alınan Kitap
Kitap Sayısı
Sayısı
Sayısı
Sayısı
Afyonkarahisar
24
250.349
272.397
94.923
Kütahya
18
163.945
241.084
94.734
Manisa
23
262.028
344.658
138.637
UĢak
12
109.461
115.738
39.952
TR33 Bölgesi
77
785.783
973.877
368.246
1.156
13.662.483
19.034.750
4.578.792
Türkiye
Kaynak: TÜĠK
2.2.2. Müze
Manisa Müzesi, Afyonkarahisar Müzesi, Kütahya Müzesi, Kossuth Evi Müzesi, Çini
Müzesi, UĢak Müzesi ve UĢak Atatürk ve Etnografya Müzesi TR33 Bölgesi‟nin Kültür ve
Turizm Bakanlığı‟na ait müzeleridir.
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü‟nün denetiminde bulunan özel
müzelerden TR33 Bölgesi sınırları içinde bulunanlar ise Afyonkarahisar‟da Bolvadin Müzesi
ve Zafer Müzesi; Kütahya‟da ise Dumlupınar Müzesi, Dumlupınar Üniversitesi Müzesi,
Kütahya Jeoloji Müzesi, Kütahya Kent Tarihi Müzesi, TavĢanlı Belediyesi Müzesi ve Tugay
Kültür Sanat ve Arkeoloji Müzesi‟dir (www.kultur.gov.tr). Bu müzeler Bölge‟nin zengin
tarihini ve kültürünü gözler önüne sermektedirler.
Tablo 2.19‟da yer alan 2008 yılı TÜĠK verileri yalnızca Kültür ve Turizm Bakanlığı‟na
ait TR33 Bölgesi müzelerini kapsamaktadır. Bu tabloya göre, toplam ziyaretçi sayısının
%73‟ünü karĢılayan Kütahya, müzelerine en fazla ziyaretçi çeken il olarak öne çıkmaktadır.
TR33 Bölgesi‟nde 2007 yılında müzeleri ziyaret eden kiĢi sayısı 130 bin civarındayken 2008
yılında 80 bin düzeyine gerilemiĢtir. Bu gerilemenin sebebi Manisa Müzesi‟ni ziyaret eden
kiĢi sayısının bir yıl içinde 72 binden 11 bine düĢmesidir. Kültür varlıklarının korunmasına ve
tanıtılmasına gereken önemin verilmemesi bu düĢüĢün baĢlıca nedeni olarak gösterilebilir.
Tablo 2.19: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Müzecilik İstatistikleri
Müze Sayısı
Eser Mevcudu
Ziyaretçi Sayısı
Afyonkarahisar
1
44.339
4.773
Kütahya
3
37.777
58.900
Manisa
1
31.155
11.146
UĢak
2
45.268
5.980
TR33 Bölgesi
7
158.539
80.799
159
2.989.749
12.422.148
Türkiye
Kaynak: TÜĠK
2.2.3. Sinema
TR33 Bölgesi‟nde 2008 yılında mevcut olan sinema salonu sayısı, Türkiye‟deki toplam
sinema salonu sayısının %3‟ünü oluĢturmaktadır. 2001 yılında TR33 Bölgesi‟nde 13 adet
olan bu sayı 2008‟e gelindiğinde 45‟e ulaĢmıĢtır. Seyirci sayısında ise TR33 Bölgesi‟nin payı
%1,4 civarındadır. Sinema salonlarının sayısının artıĢıyla paralel Ģekilde seyirci sayısı 2001
yılındaki seyirci sayısının 3 katına ulaĢmıĢtır. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de
sinema salonu baĢına düĢen seyirci sayısı 20.563 iken TR33 Bölgesi için bu sayı 9.670‟tir.
Salon baĢına düĢen seyirci sayısı 12.000 kiĢiye yakın olan Afyonkarahisar‟ın, Bölge illeri
içinde sinema salonları en fazla dolan il olduğunu söylemek mümkündür.
Sayfa 61 / 409
Tablo 2.20: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Sinema İstatistikleri
Sinema Salonu
Koltuk Sayısı
Seyirci Sayısı
Sayısı
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
Gösteri Başına
Seyirci Sayısı
11
1.094
131.225
392
9
1.018
97.632
800
16
2.739
130.682
480
9
1.120
75.616
470
45
5.971
435.155
489
1.514
212.155
31.132.231
973
Kaynak: TÜĠK
Gösteri sayısı, tabloda yer almamakla birlikte TR33 Bölgesi‟nin geneli için 2008
yılında 890 olarak tespit edilmiĢtir. Bölge illeri arasında en fazla gösteriye yer verilen il ise
Afyonkarahisar olmuĢ, Kütahya ve Manisa‟da gösteri sayısının nüfusa oranla yetersiz kaldığı
görülmüĢtür.
Gösteri baĢına düĢen seyirci sayısına bakıldığında TR33 Bölgesi ortalamasının 489
kiĢiyle Türkiye ortalaması olan 973 kiĢinin yarısı kadar olduğu dikkati çekmektedir. Bölge
illerinden Türkiye‟deki gösteri baĢına düĢen ortalama seyirci sayısına az da olsa yaklaĢabilen
tek ilin Kütahya olduğu görülmektedir.
Sıralanan veriler, genel olarak Bölge halkında sinema kültürünün yeterince
yerleĢmemiĢ olduğunu göstermektedir. Buna sebep olarak sinema alıĢkanlığının oturmamıĢ
olmasının yanı sıra, tanıtım yetersizliği, bilet ücretlerinin yüksek olması ve gösterilen
filmlerle yöre halkının beğenilerinin uyuĢmaması gösterilebilir.
2.2.4. Tiyatro
Bölge‟de bulunan tiyatro salonu sayısı sadece 9 adet olup bunların beĢ tanesi Manisa
ilinde
yer
almaktadır.
GerçekleĢtirilen
tiyatro
gösterisi
sayısına
bakıldığında
Afyonkarahisar‟da salon baĢına düĢen gösteri sayısının oldukça yüksek olduğu ortaya
çıkmaktadır. Gösteri baĢına düĢen seyirci sayısı ise tiyatroya olan ilgiyi ortaya koyan
gösterge olmakla birlikte en yüksek seyirci sayısı UĢak ilindedir. Ancak, Tablo 2.21‟e
baktığımızda Türkiye ortalaması 194 olan bu sayının Kütahya ili için 66 ile sınırlı kaldığı
gözlenmiĢ olup Kütahya‟da ciddi anlamda tiyatroyu teĢvik edici yöntemlere baĢvurulması
gerektiği söylenebilir. Nüfusu 500 bini aĢan bir ilde bir yıl boyunca tiyatroya giden kiĢi
sayısının 6.350 ile sınırlı kalması kültürel geliĢmiĢlik açısından büyük bir eksikliktir.
Tablo 2.21: Türkiye ve TR33 Bölgesi Tiyatro İstatistikleri
Salon
Koltuk
Gösteri
Sayısı
Sayısı
Sayısı
Seyirci
Sayısı
Gösteri Başına Düşen
Seyirci Sayısı
Afyonkarahisar
2
569
305
40.300
132
Kütahya
1
390
96
6.350
66
Manisa
5
2.219
250
54.480
218
UĢak
1
351
100
30.180
302
TR33 Bölgesi
9
3.529
751
131.310
175
204
70.924
17.410
3.380.214
194
Türkiye
Kaynak: TÜĠK
TR33 Bölgesi‟nde tiyatronun gereken ilgiyi görmemesinin baĢlıca nedenleri altyapı
eksikliği, giriĢimcilikteki eksiklik, kültür derneklerinin sayısının ve etkinliğinin yetersiz
kalması ve tiyatro bilincini oluĢturmaya yönelik çalıĢmaların yetersizliği olarak sıralanabilir.
Sayfa 62 / 409
2.2.5. Kültür Merkezleri
Kültür merkezleri, milli kültürün tanıtılması çerçevesinde, toplantılar, sergiler,
kurslar, gösteriler, yarıĢmalar, sesli ve görüntülü programlar düzenlemek; okuma
alıĢkanlığını ve fikir faaliyetlerini geliĢtirici çalıĢmalar yapmak, hologram ve yerel etnografya
galerileri açmak ve bu amaçla özel ve tüzel kiĢiliği haiz kurum ve kuruluĢlarla ulusal ve
uluslararası düzeyde iĢbirliği yapmak üzere tasarlanmıĢ üstyapılardır. TR33 Bölgesi‟nde
hizmet veren kültür merkezleri Manisa‟daki Salihli Kültür Merkezi ile UĢak‟taki EĢme Kültür
Merkezi‟dir. Halen yapımı devam eden Afyon Kültür Merkezi‟nin fiziksel gerçekleĢme yüzdesi
ise %40 seviyesindedir (www.kultur.gov.tr). TR33 Bölgesi‟ndeki kültür merkezlerinin
yetersizliği sinemadan tiyatroya, kültürel değerlerden el sanatlarına kültürün pek çok
bileĢenini olumsuz etkilemektedir.
2.2.6. Alışveriş Merkezleri
Uluslararası AlıĢveriĢ Merkezleri Konseyi (ISCS) standartlarına göre AlıĢveriĢ
Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) tarafından 2006 yılında yapılan Türkiye‟deki
alıĢveriĢ merkezleri sınıflamasına göre, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinde
bu standartlara uygun alıĢveriĢ merkezi (AVM) bulunmamaktadır. Ġstanbul‟da ise 2 outlet, 5
eğlence odaklı olmayan AVM, 1 çok geniĢ AVM, 7 geniĢ AVM, 9 orta büyüklükte AVM ve 17
küçük AVM bulunmaktadır. Ġzmir‟de ise 1 Outlet, 3 orta büyüklükte AVM ve 5 küçük AVM
bulunmaktadır.
Ağustos 2010 itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Manisa‟nın Salihli ve Turgutlu ilçelerinde
birer, Afyonkarahisar‟da 3, Kütahya‟da 1, UĢak‟ta ise 2 adet olmak üzere toplam 8 adet AVM
hizmet vermektedir.
2.2.7. El Sanatları
Afyonkarahisar‟da keçecilik, koĢumculuk, at arabacılığı, hasır ve boyra örücülüğü,
demircilik ve bakırcılık gibi el sanatları geçmiĢteki değerlerini yitirmeye yüz tutmuĢ olsalar
da halıcılık, kilimcilik, yemenicilik, mermercilik ve örgücülük günümüzde de varlığını
sürdürmektedir. Dazkırı, Dinar, Sandıklı ve ġuhut ilçelerinde, halıcılık bir aile ekonomisi
haline gelmiĢ, gelir kaynağı olmuĢtur. Emirdağ köylerinde kilim ve zilinin yanı sıra çuval,
gelin harharı, seccade, terki heybesi, yastık, cicim gibi eĢyalar dokunmaktadır. Bayat
ilçesinde dokunan kilimler ise “Coğrafi Alan ĠĢareti” belgeli olup ünü yurtdıĢına uzanmıĢtır.
Ġscehisar ilçesinde yoğunlaĢan mermercilik ise son yıllarda hızla geliĢmekte, kullanım
alıĢkanlığı artmakta ve giderek yaygınlaĢmaktadır.
Kütahya‟nın simgesi ve onu bütün dünyaya tanıtan “çinicilik” bu ilin en önemli sanat
dalı olmasının yanı sıra halkın önemli bir geçim kaynağı olma özelliği de taĢımaktadır.
Seramik ve çinicilik yapımı Kütahya'da ilk olarak Friglerle baĢlayıp günümüze kadar
geliĢerek gelmiĢtir. Çinicilikle paralel olarak geliĢen seramiğin yanı sıra halı ve kilim
dokumacılığı da öne çıkan el sanatları arasında yer almaktadır. Saray halıları adıyla anılan ve
Osmanlıların en parlak döneminde üretilen Simav halıları, daha çok yaprak ve çiçek
motifleriyle bezenmiĢtir. Günümüzde daha çok Gediz ve ġaphane'de sürdürülen el
dokumacılığında yalnızca bez üretilmektedir. Yine yöreye özgü yörük halıları, Aslanapa
ilçesinin BayramĢah köyünde dokunmaktadır. Kütahya, Germiyan Beyliği ve Osmanlı saray
giysilerinin etkisi altında kalmıĢtır. Anadolu'da düğün giysisi olarak bir veya iki çeĢit giysi
varken, Kütahya'da Bindallı, Yolaklı, Dallı, Eğrimli, Çatkılı, TefebaĢı gibi pek çok çeĢitleri
bulunmaktadır. Kütahya‟da ayrıca elmas ve gümüĢ iĢlemeciliği ile oya iĢlemeciliği de
geleneksel el sanatları arasında varlığını sürdürmektedir.
Sayfa 63 / 409
Manisa‟da baĢta halıcılık olmak üzere, halen sürdürülen el sanatları mevcuttur.
Yörede halı, kilim, cicim, sili ve çarpana gibi dokumacılık türleri ile güveç yapımı, ahĢap at
arabası yapımı, keçecilik, semercilik, bakırcılık gibi el sanatları varlığını günümüze kadar
taĢımayı baĢarmıĢtır. Halılar, Gördes, Kula, Demirci ve Yunt Dağı Halıları Ģeklinde,
dokundukları yörenin adıyla anılmaktadır. Ayrıca Yunt Dağı, Kula, Sarıgöl ve Selendi
köylerinde kilim dokumacılığı, Akhisar‟da keçecilik ve fonksiyonel ya da dekoratif amaçlı
minyatür yaylı at arabası ve kağnı üretimi, Salihli Gökeyüp Kasabası‟nda güveç yapımı,
Kula‟da bakırcılık yörede görülen diğer önemli el sanatlarıdır.
UĢak‟ta el sanatları denince akla Ģüphesiz halıcılık ve kilimcilik gelmektedir. 16 yy.
sonlarında Ģöhreti bütün Avrupa‟ya yayılan UĢak halılarının madalyonlu ve yıldızlı olarak iki
çeĢidi mevcuttur. UĢak halılarının en önemlilerinden biri olan madalyonlu halının boyu 10
metreye ulaĢmaktadır. Madalyonların yıldız Ģeklini almasından sonra yıldızlı UĢak halıları
meydana gelmiĢtir. Bu tip halılara Avrupa‟daki müzelerde sıkça rastlamak mümkündür.
EĢme kilimlerinin ünü Türkiye‟nin yanı sıra pek çok dünya ülkesine de yayılmıĢ durumdadır.
EĢme kilimleri genel olarak, AltınbaĢ, Toplu, Hürriyet, AlbaĢ, Selvili ve Namazlağ olarak
gruplandırılmaktadır. EĢme ve köylerinde özellikle kıĢ aylarında dokunan kilimlerde yün,
pamuk, kıl, tiftik, gibi liflerden elde edilen iplikler kullanılır. EĢme kilimlerinde koçboynuzu,
salkım, dal, eli belinde, bintepe, kıvrım, altınbaĢ gibi pek çok desene yer verilmekle birlikte
en yaygın kullanılan renkler ise kırmızı, yeĢil, mavi, siyah, beyaz, lacivert ve kahverengidir.
2.2.8. Yerel Etkinlikler
Tablo 2.22: Afyonkarahisar İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi
Etkinlik Adı
Marsyas Müzik ve Sanat ġenliği
Uçurtma ġenliği
Hamza ġeyh Dede‟yi Anma ve Hıdrellez Kültür Bayramı
Karaadilli Geleneksel Yağlı GüreĢleri
Flamingo ve Yumurta Festivali
TaĢpınar ġiir ve Hikaye AkĢamları
Merfes-Ġscehisar Mermer Mozaik Mak. Araç Ekip. Festivali
Seyit Karaca Ahmet Sultanı Anma Etkinlikleri
Dereçine Kültür Sanat ve Kiraz Festivali
Kültür ve Sanat Festivali
Afyonkarahisar Jazz Festivali
Afyonkarahisar Klasik Müzik Festivali
Ayazin Turizm ġenliği
Karamık Gölü Kültür ve Turizm ġenliği
Meyfes (Meyvecilik Kültür ve Sanat Festivali)
Kiraz Festivali
ViĢne Festivali
Katmer ġenliği
Bolvadin Geleneksel Kaymak Festivali
Kültür-Sanat ve Patates Festivali
Uluslararası Zafer Festivali
Ticaret ve Sanayi Fuarı (Zafer Fuarı)
AĢure Bayramı
ġuhut Zafer Yolu Kültür Sanat ġenliği
Kültür ve DayanıĢma ġenliği
Yeri
Dinar
Merkez
ġuhut
ġuhut
BaĢmakçı
Merkez
Ġscehisar
Ġscehisar
Sultandağı
SinanpaĢa
Merkez
Merkez
Ġhsaniye
Çay
Sultandağı
Sultandağı
Çay
SinanpaĢa
Bolvadin
Sandıklı
Merkez
Merkez
Merkez
ġuhut
Dinar
Tarihi
5-6-7 Mayıs
6 Mayıs
Mayıs‟ın 3. Pazarı
Mayıs 4. Haftası
Mayıs 4. Haftası
Mayıs 1-4. Haftası
Haziran
20 Haziran
Haziran
Haziran 4. Haftası
Haziran
Temmuz
1-10 Temmuz
Temmuz 1. Haftası
Temmuz 2. Haftası
Temmuz 1. Haftası
Ağustos 1. Haftası
6 Ağustos
26-30 Ağustos
26-30 Ağustos
Muharrem Ayı 10. Günü
Ağustos
Ağustos
Kaynak: ÇeĢitli kaynaklardan derlenmiĢtir.
Sayfa 64 / 409
Tablo 2.23: Kütahya İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi
Etkinlik Adı
Yeri
Tarihi
Merkez
Nisan
Evliya Çelebi Satranç Turnuvası
Merkez
Mayıs 2.Haftası
Geleneksel Hisarcık Kültür ve Sanat Festivali
Hisarcık
15-30 Haziran
Simav
14-15 Haziran
Domaniç ġenlikleri ve Geleneksel Yağlı Pehlivan GüreĢleri
Domaniç
Haziran
ġaban Dede Leblebi ve Bahar ġenliği
TavĢanlı
Haziran
KÜTAF-Tarım, Hayvancılık, Seracılık ve Süt Endüstrisi Fuarı
Gözleme Günü
Altın Kiraz-ViĢne Kültür ve Sanat Festivali
Pazarlar
Haziran-Temmuz
Kiraz-ViĢne Kültür ve Sanat Festivali
ġaphane
Temmuz 1.Haftası
Çavdarhisar
24-25 Temmuz
Kültür Festivali
ÜçbaĢ Sarımsak ve Kültür Festivali
ġaphane
29 Temmuz
Geleneksel Gediz Tarhana Festivali
Gediz
01-07 Ağustos
Kütahya Dumlupınar El Sanatları ve Ticaret Fuarı
Merkez
01-15 Ağustos
Linyit Kültür ve Sanat Festivali
TavĢanlı
19-20 Ağustos
Bor Kültür ve Termal Turizm Festivali
Emet
30 Ağustos-03 Eylül
Simav Ticaret ve Turizm Panayırı
Simav
Ağustos
Leblebi ve Kömür Festivali
TavĢanlı
30 Ağustos – 03 Eylül
Hayme Ana‟yı Anma ve Göç ġenlikleri
Domaniç
Eylül 1.Haftası
Simav
Kasım
Altın Koza Kestane Festivali
Tablo 2.24: Manisa İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi
Etkinlik Adı
Yeri
Tarihi
Geleneksel Deve GüreĢi ġenlikleri
Ahmetli
02 Mart
Manisa Mesir Festivali
Merkez
21-23 Mart
Kırkağaç
Mayıs 2.Haftası
Kırkağaç Çam Mesiri
Çilek ve Kültür Sanat Festivali
KöprübaĢı
17-19 Mayıs
Çağlak Festivali ve Zeytin ġenlikleri
Akhisar
Mayıs 3.Haftası
Manisa Tarzanı Çevre Günleri Festivali
Merkez
31 Mayıs – 05 Haziran
Soma
Haziran 1.Haftası
Börez Köyü Kiraz Festivali
Gördes
Haziran
Uluderbent Kiraz Kültür ve Sanat Festivali
AlaĢehir
Haziran
Pınar Köyü Kiraz Festivali
Selendi
Haziran 2.Haftası
Salihli
Salihli
Temmuz 2.Haftası
Temmuz 4.Haftası –
Ağustos 1. Haftası
09-10 Ağustos
Saruhanlı
07 Eylül
Karaelmas Kültür ve Sanat Festivali
Adala ġeftali ve Kültür ġenliği
Kavun Karpuz Festivali
Taytan Üzüm ve Kültür ġenliği
Bağbozumu ġenlikleri
Sarıgöl Sultaniye Üzüm Festivali
Gölmarmara
Sarıgöl
Ağustos
Bağbozumu ġenlikleri
Turgutlu
01-07 Eylül
Cirit Festivali
Selendi
03 Eylül
Kula
Eylül 1.Haftası
Sinema Günleri
Demirci
Eylül 2. Haftası
Gencer Yağlı Pehlivan GüreĢi ġenliği
Ahmetli
04 Ekim
Kültür ġenlikleri
Ahmetli
06 Ekim
Kula
Ekim 2.Haftası
Salihli
Kasım
Yunus Emre‟yi Anma Etkinlikleri
Bağdatlı Sultan Alevi Kültür Tanıtma ve Kültür ġenliği
ġiir Ġkindileri
Sayfa 65 / 409
Tablo 2.25: Uşak İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi
Etkinlik Adı
Yeri
EĢme Kilim, Kültür ve Sanat Festivali
EĢme
Mayıs 4. Haftası
Altın Çilek Kültür ve Sanat Festivali
Sivaslı
Mayıs 4.Haftası-Haziran
1.Haftası
Ulubey Kanyon Kültür ve Turizm Festivali
Ulubey
Mayıs 4. Hafta
Yörük ġenlikleri
Banaz
Haziran 1. Haftası
Geleneksel Yayla ġenlikleri
Merkez
Haziran 1.Haftası
Kiraz, Kültür, Sanat ve Ticaret Fuarı
Banaz
20-27 Haziran
PınarbaĢı Kültür ve Sanat Festivali
Sivaslı
Temmuz
KurtuluĢ Haftası Etkinlikleri
Merkez
25 Ağustos-02 Eylül
Karahallı
05-07 Eylül
Clandras Dokuma ve Kültür Festivali
Tarihi
2.2.9. Yöresel Tatlar
2.2.9.1. Afyonkarahisar
Afyonkarahisar ili, zengin bir mutfağa sahiptir. Sadece patlıcandan yapılan 22 çeĢit
yemeğin tespit edildiği ilde, 100‟ün üzerinde yemek çeĢidi bulunmaktadır. Özellikle hamur
iĢleri, haĢhaĢlı ve kaymaklı yiyecekler yöreye has özellikler taĢımaktadır. Patlıcan Böreği,
Özbek Pilavı, Paçık, Ġlibada Dolması, Sırt Dolması, ġakĢuka, Zürbiye, Çullama Köfte, ġepit,
Cızdırma, Katmer, ArabaĢı, Sakala Çarpan Çorba, Sırtsırta, Palize, Ağzıaçık, HaĢhaĢlı Börek,
Kaymaklı Ekmek Kadayıfı, lokum ve sucuk çeĢitleri Afyonkarahisar denince sayılmadan
geçilemeyecek lezzetlerden bazılarıdır.
2.2.9.2. Kütahya
Kütahya'da buğday ürünleri, hamur iĢleri ve süt ürünleri beslenmenin temelini
oluĢturmaktadır. Ev makarnası denen eriĢte, bulgur ve tarhana yörede en çok tüketilen
yiyecekler arasındadır. Sıkıcık Çorbası, Cimcik, Tirit, Dolamber Böreği, Gökçümen
Hamursuzu, Tosunum, Kızılcık Çorbası, Tekke Çorbası, Çene Çarpan Çorbası, ġipit, Ev
Baklavası, Doldurma Kabak Tatlısı, Kaymaklı Hamur Tatlısı, Yufka Tatlısı, Su muhallebisi,
sütlü incir tatlısı, Kötdür Tatlısı, Peluze, Ġrmikli Gül Tatlısı ve Namaz Lokması Kütahya‟nın en
bilinen yemek ve tatlılarıdır. Mevsim sebzeleriyle genelde bilinen yemekler yapılır.
2.2.9.3. Manisa
Sebze ve meyve çeĢitliliğinin yanı sıra, malzemeleri çok taze kullanabilme imkanı da
yöre mutfağının önemli bir özelliğini oluĢturmaktadır. Et ve süt ürünleri de ana besinler
olmakla beraber, Manisa mutfağının temelini sebze ve meyveler oluĢturur. Bazı yemeklerle
pide ve börek gibi hamur iĢlerinde sebzeler ve değiĢik bitkilerin et ile birlikte kullanıldığı
görülse de yöre mutfağında zeytinyağlıların yeri baĢkadır. Manisa Kebabı, Odun Köftesi,
Simit Ekmeği, Ekmek Dolması, Semizotu, Enginar Dolması, Zerde, Nohutlu Mantı, Börülce
Tarator, AlaĢehir Kapaması, Sinkonta, HöĢmerim, Mantar Tatlısı, ġevket-i Bostan, Kabaklı
Pide, Kula Güveci, Kula ġekerli Pidesi ve yaprak sarması yörenin sevilen yemek ve
tatlılarıdır.
Sayfa 66 / 409
2.2.9.4. Uşak
Ege ve Orta Anadolu etkisindeki UĢak mutfağı, sebze yemeklerinden çok tahıl ve
erkeç denilen erkek keçi etine dayanmaktadır. Tarhana çorbası UĢak'ın en ünlü çorbasıdır.
Yöreye ait geleneksel yemekler arasında Yumurta Sızdırması, Ciğerli Bulgur, TaĢ Kapama,
HaĢhaĢ Sürtmesi, HaĢhaĢlı ve Tahanlı Peksimet, Cevizli Baklava, Bükme, Farkalla, Salatalık
Yemeği, Döndürme, Arap AĢı, KeĢkek, Alaca Tene, Köpük Helva, HöĢmerim ve Tahin Helva
yer almaktadır.
2.3. Spor
2.3.1. Sporcu Sayıları
TR33 Bölgesi‟nde lisanslı sporcuların %30‟u bayan, %70‟i erkek sporculardan
oluĢmaktadır. Lisanslı bayan sporcuların yalnızca %11‟i, lisanslı erkek sporcuların ise %12‟si
faal olarak spor yapmaktadır. Bu durumda bayanların spor yapmaya erkekler kadar vakit
ayırmadıkları ya da ayıramadıkları söylenebilir. Ailelerin kız çocuklarına karĢı tutumlarındaki
farklılığın da sporda iki cins arasındaki bu farka etkisi olabileceğini söylemek mümkündür.
Ġllerdeki sporcu sayıları, illerin nüfusları ile doğru orantılı olarak değiĢiklik göstermektedir.
Tablo 2.26‟ya bakarak spor konusunda Bölge illeri arasında bir geliĢmiĢlik sıralaması
yapılamamaktadır.
Tablo 2.26: Ağustos 2010 İtibarıyla TR33 Bölgesi Lisanslı ve Faal Sporcu Sayısı
Lisanslı
Faal
Bayan
Erkek
Toplam
Bayan
Erkek
Toplam
Afyonkarahisar
5.129
11.616
16.745
505
1.379
1.884
Kütahya
3.273
9.159
12.432
434
1.195
1.629
11.657
24.583
36.240
1.359
2.984
4.343
2.751
7.022
9.773
247
964
1.211
22.810
52.380
75.190
2.545
6.522
9.067
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü
2.3.2. Kulüp Sayıları
TR33 Bölgesi‟ndeki spor kulübü sayılarına bakıldığında 141 kulüp ile Manisa ilk sırayı
alırken, Kütahya 97 ile ikinci, UĢak ise 77 ile 3. sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi‟nde
nüfus/kulüp sayısı oranı hesaplandığında 43 kulübü olan Afyonkarahisar‟ın bu konuda
oldukça yetersiz kaldığı açıkça görülmektedir.
Tablo 2.27: Ağustos 2010 İtibarıyla TR33 Bölgesi’ndeki Kulüp Sayıları
İhtisas
Müessese
Okul
Spor Kulübü
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
4
27
19
Toplam
43
93
4
29
16
97
146
25
41
12
141
219
5
11
26
77
119
38
108
73
358
577
Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü
Sayfa 67 / 409
2.3.3. Yaz Okulları
Çocukları ve gençleri spora yönlendirmeyi, sporu sevdirmeyi, alkol, sigara,
uyuĢturucu ve kumar gibi kötü alıĢkanlıklardan uzak tutmayı amaçlayan yaz spor okulları,
spor dallarına uygun olarak 05-18 yaĢ gurubu çocuk ve gençlere hitap etmektedir. AĢağıda
TR33 Bölgesi illerinde 2010 yazı için açılan yaz okulları spor branĢları sıralanmıĢtır.
Afyonkarahisar Merkez: Basketbol, voleybol, badminton, boks, eskrim, karate,
masa tenisi, taekwondo, vücut geliĢtirme, atletizm, okçuluk, tenis, güreĢ, judo, jimnastik
Kütahya Merkez: Basketbol, voleybol, futbol, hentbol, eskrim, masa tenisi,
badminton, taekwondo, karate, okçuluk, judo, güreĢ, halk oyunları, jimnastik, yüzme,
atletizm, boks, kickboks, bisiklet, halter, satranç, tenis, izcilik
Manisa Merkez: Basketbol, jimnastik, boks, voleybol, güreĢ, hentbol, okçuluk,
yüzme, bilardo, futbol, atletizm, tenis, badminton, halk oyunları, masa tenisi, satranç,
izcilik, dağcılık
Akhisar
: Atletizm, güreĢ, jimnastik, halk oyunları, okçuluk, masa tenisi, taekwondo
AlaĢehir
: Karate, futbol
Demirci
: Futbol, voleybol, basketbol
Gördes
: Jimnastik, futbol
Sarıgöl
: Futbol, jimnastik, masa tenisi, badminton
Saruhanlı
: Taekwondo
Uşak Merkez: Futbol, basketbol,
badminton, jimnastik, taekwondo, karate
Banaz
voleybol,
hentbol,
atletizm,
masa
tenisi,
: Basketbol, voleybol, hentbol, masa tenisi, badminton, jimnastik, taekwondo,
karate
EĢme
: Basketbol, voleybol, hentbol, masa tenisi, badminton, jimnastik, taekwondo,
karate
2.3.4. Bölge İllerinde Spor Olanakları
Afyonkarahisar ilinde öncelikli spor branĢları atletizm, basketbol, eskrim, güreĢ,
hentbol, karate, masa tenisi, voleybol, taekwondo, tenis, muay-thai ve wushu olarak
sıralanmaktadır. 2010 yılında faal olunan branĢ sayısı 36‟dır. Toplam 16.745 lisanslı
sporcudan 1.884‟ü faal olarak spor yapmaktadır. Bayan sporcular toplam sporcu sayısının
sadece %30‟luk kısmını oluĢturmaktadır. En fazla lisanslı sporcunun bulunduğu branĢlar
voleybol ve basketboldur. Ġlçelerdeki toplam sporcu sayısı 2.927 en fazla sporcu barındıran
ilçe ise 986 kiĢi ile Bolvadin‟dir.
Afyonkarahisar Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü‟ne ait il merkezindeki spor tesisleri
2.500 kiĢilik spor salonu, 10.000 kiĢilik stat, 2 adet çim saha, 1 adet sentetik çim saha ve
açık tenis kortlarından oluĢmaktadır. Ayrıca, Sandıklı, Ġhsaniye, ġuhut, Emirdağ, Bolvadin,
Sultandağı ve Dinar ilçelerinde birer spor salonu mevcuttur. Ġlde toplam 12 adet çim yüzeyli,
3 adet sentetik çim yüzeyli, 7 adet toprak yüzeyli futbol sahası vardır. 1990 yılında ilde
kurulan 26 sporcu kapasiteli GüreĢ Eğitim Merkezi‟nde ise 19 yatılı, 10 gündüzlü toplam 29
Sayfa 68 / 409
öğrenci eğitim görmektedir. Ġlde farklı branĢlarda görev yapan antrenör sayısı toplam
19„dur.
2.3.4.2. Kütahya
Kütahya‟da toplam 12.432 lisanslı sporcu içinde faal olarak spor yapan 1.629 kiĢi
bulunmaktadır. Bayan sporcular toplam sporcu sayısının sadece %26‟lık kısmını
oluĢturmaktadır. Bedensel engelliler branĢında Kütahya Umut Engelliler Spor Kulübü, 20092010 sezonunda Tekerlekli Sandalye Basketbol Ligine iĢtirak etmiĢtir. ĠĢitme engelliler
branĢında Kütahya‟yı deplasmanlı futbol 2. ligde temsil eden Zafertepe ĠĢitme Engelliler
Spor Kulübü, geçirdiği baĢarılı sezonun sonunda 2. ligde Ģampiyon olarak 1. lige
yükselmiĢtir. Atletizm Federasyonu ve Üniversite Sporları Federasyonu BaĢkanlığı‟nca 15
Mart 2010 tarihinde Dumlupınar Üniversitesi Germiyan Kampüsü kros parkurunda
düzenlenen Türkiye Üniversiteler Kros ġampiyonası‟na, ülkenin çeĢitli üniversitelerinden 28
erkek ve 19 bayan takımı katılmıĢtır.
Ġl merkezinde halka açık toplam 20 spor tesisi barındıran Kütahya‟nın ilçelerinde 3‟ü
henüz inĢaat halinde olan toplam 34 spor tesisi bulunmaktadır.
Kütahya‟da Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü bünyesinde farklı branĢlarda görev yapan
toplam antrenör sayısı 20‟dir.
2.3.4.3. Manisa
Manisa‟da faal olan spor branĢları atıcılık, avcılık, atletizm, basketbol, badminton,
boks, jimnastik, görme engelliler, iĢitme engelliler, güreĢ, halk oyunları, hentbol, judo,
kuraĢ (Özbek güreĢi), karate, kick-boks, taekwondo, sualtı sporları, voleybol ve yüzmedir.
Ġldeki toplam 36.240 lisanslı sporcudan 4.343‟ü faal olarak spor yapmaktadır. Bayan
sporcuların toplam sporcular içindeki payı ise %32‟dir.
Manisa, UNIVERSIADE (10-18 Ağustos 2005), Bilardo 3 Bant Bayanlar
Avrupa ġampiyonası (24-26 Mart 2005), Dünya 3 Bant Bilardo ġampiyonası (02-08 Nisan
2007) ve Uluslararası A Kategorisi Gençler Judo Turnuvası (25-26 Ağustos 2007) gibi
uluslararası organizasyonlara ev sahipliği yapmıĢtır.
Manisa‟da Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü'ne ait 11‟i Merkez ilçede olmak üzere toplam
22 spor salonu ile 18‟i Merkez ilçede olmak üzere 45 özel beden eğitimi ve spor tesisi
mevcut olup; ayrıca 1 futbol stadyumu, 76 futbol sahası, 14 açık yüzme havuzu, 4 atıĢ
poligonu, 9 atletizm pisti, 16 tenis kortu vardır. Ayrıca ilde izcilik tesisi ve cirit alanı
bulunmaktadır. Ġldeki 90 adet semt sahası da hesaba katılınca il genelindeki toplam spor
tesisi sayısı 281‟e ulaĢmaktadır.
MAJEM (Manisa Judo Eğitim Merkezi) 2000 yılından beri Manisa‟da faaliyetlerini
sürdürmektedir. Merkezin sporcu öğrencileri kuruluĢ yılından bu zamana kadar ulusal ve
uluslararası Ģampiyonalarda çeĢitli dereceler elde etmiĢ, 3-4 Temmuz 2010 Yıldızlar Balkan
ġampiyonasında 55 kg.‟da Balkan ġampiyonu MAJEM öğrencilerinden çıkmıĢtır.
Manisa‟da farklı branĢlarda görev yapan antrenör sayısı toplam 32‟dir.
2.3.4.4. Uşak
UĢak Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü bünyesinde atletizm, basketbol, bilardo, briç,
jimnastik, engelliler, atlı cirit, güreĢ, halter, hentbol, karate, kick-boks, masa tenisi, satranç,
taekwondo ve voleybol branĢlarında faaliyet gösterilmektedir. Ġldeki toplam 9.773 lisanslı
Sayfa 69 / 409
sporcudan 1.211‟i faal olarak spor yapmaktadır. Bayan sporcuların toplam sporcular içindeki
oranı %28‟dir. UĢak‟ta en çok sporcusu bulunan branĢlar sırasıyla basketbol, voleybol ve
satrançtır.
UĢak Belediye Spor Kulübü Türkiye Basketbol Federasyonu BaĢkanlığı Basketbol
Erkekler 2. liginde mücadele etmektedir. Ata sporu olarak bilinen atlı ciritte 2009 yılında 19
spor kulübünün katılımı ile il birinciliği müsabakaları yapılmıĢtır. Ayrıca, Atlı Cirit‟i gelecek
nesillere aktarmak amacıyla özel turnuvalarda ve yöresel düğünlerde gösteri müsabakaları
yapılmaktadır.
UĢak‟ta Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü‟ne ait 1 stat, 3 spor salonu, 2 futbol sahası,
kamu kurum ve kuruluĢları ile özel teĢebbüse ait 8 antrenman spor salonu, 8 futbol sahası,
3 yüzme havuzu, 2 aerobik ve jimnastik salonu, 4 halı saha, 1 bilardo ve 1 karate spor
salonu bulunmaktadır.
UĢak‟ta faal olarak görev yapan hakem sayısı 301, antrenör sayısı ise 170 olarak
tespit edilmiĢtir.
2.4. İstihdam
Ġstihdamın sektörlere göre dağılımı grafiği incelendiğinde Türkiye genelinde tarım
sektörünün toplam istihdam içindeki oranının %25 olduğu tespit edilmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde
ise tarım sektörü %39‟luk oran ile toplam istihdam içinde ilk sırada yer almaktadır.
Türkiye genelinde %29 ile en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün TR33
Bölgesi içindeki payının %20 seviyesinde kaldığı görülmektedir.
Sanayi sektörü, Türkiye‟deki toplam istihdamın
Bölgesi‟ndeki sanayi istihdamı %26 düzeyindedir.
%25‟ini
oluĢtururken,
TR33
TR33 Bölgesi‟nde ticaretle uğraĢanlar sadece %15‟lik dilimi oluĢturduğundan,
Bölge‟nin ticaretteki durumu, istihdam edilenlerin %21‟inin ticareti iĢ edindiği Türkiye
genelinin oldukça altında seyretmektedir.
29%
25%
Tarım
Sanayi
Ticaret
21%
25%
Hizmet
Grafik 2.11: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye’de İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (%)
TR33 Bölgesi‟ndeki toplam çalıĢan sayısı 874.000 olmakla birlikte Türkiye‟deki toplam
çalıĢan kiĢi sayısının %4‟ünü oluĢturmaktadır. ÇalıĢan sayısının Bölge nüfusuna oranı ise
%29,7‟dir. Bu oran, Bölge‟de yaĢayan her on kiĢiden 3‟ünün çalıĢıyor olduğunu
göstermektedir. Bölge nüfusunun Türkiye nüfusuna oranı da %4 olduğundan, çalıĢan kiĢi
sayısının nüfusa oranında Türkiye geneliyle benzer bir grafiğe sahip olduğu söylenebilir.
Sayfa 70 / 409
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde tarımda 342.000, sanayide 227.000,
ticarette 129.000, hizmetlerde ise 175.000 kiĢi çalıĢmaktadır.
TR33 Bölgesi‟ndeki iĢsizlik oranı 2008 yılında %8,3 iken yaĢanan ekonomik kriz
sonucunda 2009‟da %11 olarak tespit edilmiĢtir. Buna rağmen TR33 Bölgesi için iĢsizlik
oranı Türkiye ortalamasının altında bir grafik çizmektedir. 2009 yılında Türkiye genelinde
iĢsizlik %14 seviyesinde gerçekleĢmiĢtir.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde 108 bin kiĢi iĢsizdir. Bu sayı,
Türkiye‟deki toplam iĢsizlerin %3‟ünü oluĢturmaktadır.
20%
Tarım
Sanayi
39%
Ticaret
Hizmet
15%
26%
Grafik 2.12: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (%)
ÇalıĢan Sayısı
342.000
Tarım
227.000
Sanayi
874.000
129.000
175.000
Ticaret
Hizmet
Toplam
*ĠnĢaat sektörü, sanayi sektörü içinde değerlendirilmiĢtir.
Grafik 2.13: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (Kişi)*
ĠĢgücüne katılma oranı 2009 yılında TR33 Bölgesi‟nde %45,6 olarak, Türkiye
genelinde %47,9 olarak hesaplanmıĢtır. 2008–2009 yılları arasında %2 düzeyinde artıĢ
gösteren iĢgücüne katılma oranı Türkiye ortalamasının altında kalmaya devam etmiĢtir.
2008 ile 2009 yılları arasında istihdam oranı değiĢmemiĢ, 2009 yılında %40,6 olarak
tespit edilmiĢtir.
ĠĢgücüne katılım oranının yükselmesi istihdam olanaklarına yansımamıĢ, sadece
Bölge‟deki iĢsiz sayısında 30.000 kiĢilik bir artıĢ meydana getirmiĢtir.
Sayfa 71 / 409
Tablo 2.28: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun İşgücü
Durumu (15+ Yaş)
TR33 Bölgesi
Türkiye
ĠĢgücü (1.000 KiĢi)
982
24.748
Ġstihdam (1.000 KiĢi)
874
21.277
ĠĢsiz (1.000 KiĢi)
108
3.471
1.169
26.938
ĠĢgücüne Katılma Oranı (%)
45,6
47,9
ĠĢsizlik Oranı (%)
11,0
14,0
Ġstihdam Oranı (%)
40,6
41,2
ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfus (1.000 KiĢi)
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde iĢgücüne katılma oranı 15-24 yaĢ
hariç tüm yaĢ aralıkları için Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Bu durumda iĢgücüne
dahil olan nüfusu azaltacağı için iĢsizliğin düĢük olarak algılanmasına sebep olmaktadır.
TR33 Bölgesi‟nde iĢsizlik oranı yaĢ gruplarına göre değerlendirildiğinde 15-24 yaĢ
grubunda %22,2; 25 yaĢ ve üzerinde %8,6 düzeyinde gerçekleĢtiği gözlenmektedir.
Türkiye‟deki iĢsizlik ile Bölge‟deki iĢsizlik arasındaki %3‟lük fark, yaĢ gruplarına da benzer
Ģekilde yansımıĢtır.
ĠĢgücüne katılma oranında Bölge‟de 15-24 yaĢ için %39; 25-34 yaĢ için %63; 35-54
yaĢ için %55,9; 55 yaĢ ve üzeri için %20,2 değerleri tespit edilmiĢtir.
2009 yılı TR33 Bölgesi yaĢ gruplarına göre istihdam oranları ise 15-24 yaĢ aralığında
30,3; 25-34 yaĢ aralığında %55; 35-54 yaĢ aralığında %51,8; 55 yaĢ ve üzerinde ise %19,7
seviyesindedir.
Tablo 2.29 incelendiğinde özellikle göze çarpan husus, TR33 Bölgesi‟nde Türkiye
geneliyle kıyaslandığında 15-24 yaĢ grubunun iĢgücüne daha fazla katılarak daha fazla
istihdam edildiğidir.
Tablo 2.29: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’ndeki İşgücünün Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Oranlar
ĠĢsizlik Oranı (%)
Yaş Grupları
TR33 Bölgesi
Türkiye
15-24 yaĢ
25 yaĢ ve üzeri
22,2
8,6
25,3
11,6
15-24 yaĢ
39,0
38,7
25-34 yaĢ
63,0
64,6
35-54 yaĢ
55,9
57,4
55 yaĢ ve üzeri
20,2
21,2
15-24 yaĢ
30,3
28,9
25-34 yaĢ
35-54 yaĢ
55 yaĢ ve üzeri
55,0
51,8
19,7
54,8
51,6
20,1
ĠĢgücüne Katılma Oranı (%)
Ġstihdam Oranı (%)
2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Bölge içinde iĢgücüne katılma oranı en düĢük olan il
%42,7 ile Kütahya, en yüksek il ise %45,2 ile UĢak‟tır. 2009 yılına gelindiğinde Manisa
%46,4 ile ilk sıraya yerleĢirken, Afyonkarahisar %44,7 oranıyla diğer illerin gerisinde
kalmıĢtır.
Ġstihdam oranları ise Bölge içinde %40-%41 aralığında değiĢmekle birlikte iller
arasında önemli bir fark bulunmamaktadır. 2008-2009 yılları arasında Manisa ve Kütahya
illerinde %1 düzeyinde artan istihdam oranı, UĢak ve Afyonkarahisar‟da aynı oranda
azalmıĢtır.
Sayfa 72 / 409
Tablo 2.30: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinde İşgücüne Katılım ve İstihdam Oranı (%)
İşgücüne Katılım Oranı (%)
İstihdam Oranı (%)
İl Adı
2008
2009
2008
2009
Afyonkarahisar
44,0
44,7
40,6
39,9
Kütahya
42,7
45,5
39,9
41,4
Manisa
44,5
46,4
40,1
41,0
UĢak
45,2
45,4
41,0
39,9
Kaynak: TÜĠK, Ġl Düzeyinde Temel ĠĢgücü Göstergeleri, 2008-2009
TÜĠK tarafından ilki 2008 yılında hesaplanan Ġl Düzeyinde Temel ĠĢgücü Göstergeleri
adlı çalıĢmanın ikincisi 2009 yılı için hazırlanarak 24.06.2010 tarihinde TÜĠK tarafından
yayımlanmıĢ, Bölge illerindeki durumu detaylı olarak görmek açısından önemli bir kaynak
teĢkil etmiĢ ve bu çalıĢmada son derece faydalı olmuĢtur.
2008 yılında TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢen iĢsizlik oranları, Manisa için %9,8;
Afyonkarahisar için %7,7; Kütahya için %6,5; UĢak için %9,2 olarak hesaplanmıĢ olup
Bölge‟deki en yüksek iĢsizlik oranına Manisa‟da rastlanmıĢ, Kütahya ise bu oranın en düĢük
olduğu il olarak ortaya çıkmıĢtır. 2008 yılının son aylarında ortaya çıkan ve dünyanın pek
çok ülkesini olumsuz yönde etkileyen ekonomik kriz sonucunda 2009 yılında iĢsizlik
oranlarının Türkiye genelinde yükseldiği gözlenmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki iĢsizlik
oranlarında ise ortalama %2‟lik bir artıĢ görülmüĢtür.
2009 yılında Bölge illeri için hesaplanan iĢsizlik oranları Manisa için %11,7;
Afyonkarahisar için %10,8; Kütahya için %9,1; UĢak için ise %12 seviyesindedir. Bir önceki
yıla göre en az artıĢ %1,9 ile Manisa‟da; en fazla artıĢ ise %3,1 ile Afyonkarahisar‟da
görülmüĢtür. Bu verilere göre, TR33 Bölgesi‟nin 2009 yılında en düĢük iĢsizlik oranına sahip
ili hala Kütahya iken en yüksek iĢsizlik oranına sahip il UĢak olarak değiĢmiĢtir.
Türkiye‟deki 81 ilin iĢsizlik oranları düĢükten yükseğe sıralandığında, 2009 yılı için
Kütahya 24., Afyonkarahisar 32., Manisa 36., UĢak ise 38. sırada yer almaktadır.
14
12
12
10
8
11,7
10,8
9,1
9,2
9,8
7,7
6,5
ĠĢsizlik Oranı (%) 2008
6
ĠĢsizlik Oranı (%) 2009
4
2
0
Afyonkarahisar
Kütahya
UĢak
Manisa
Grafik 2.14: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinde İşsizlik Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK, Ġl Düzeyinde Temel ĠĢgücü Göstergeleri, 2008-2009
Hacettepe Üniversitesi Ġstatistik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin TATLIDĠL ile
Türkiye ĠĢ Kurumu Genel Müdürlüğü‟nde (ĠġKUR) görev yapan BarıĢ ÖZGÜRLÜK tarafından
çok kriterli karar verme yöntemiyle “Ocak 2008-Ocak 2009” dönemi ĠġKUR ve Sosyal
Güvenlik Kurumu (SGK) verileri esas alınarak, 81 ilin iĢgücü piyasası açısından risk
Sayfa 73 / 409
oranlarının hesaplandığı “ĠĢgücü Piyasasında Ġllerin ĠĢsizlik Risklerinin Analitik HiyerarĢi
Süreci ile Belirlenmesi” baĢlıklı çalıĢmaya göre, Kütahya, Türkiye`de iĢsizlik riski en yüksek
iller sıralamasında 81 il içinde Bartın, Kastamonu ve MuĢ illerinin ardından %63,52‟lik risk
oranıyla 4. sırada yer almaktadır. Aynı çalıĢmada risk oranı en düĢük il %37,01 ile Ġstanbul
olarak belirlenirken, TR33 Bölgesi illeri içinde en düĢük risk düzeyine %50,82 ile Manisa‟da
rastlanmıĢtır. Afyonkarahisar‟da %54,78 olarak hesaplanan risk, UĢak ili için %56,22 olarak
tespit edilmiĢtir. Yapılan çalıĢmada ortaya çıkan rakamlar yorumlanırken çalıĢmanın
gerçekleĢtirildiği dönemde ortaya çıkan ve tüm dünyayı etkisine alan 2008 Ekonomik
Krizi‟nin, hesaplanan risk oranlarını artırma eğilimi göz önünde bulundurulmalıdır.
2.5. Eğitim
Grafik 2.15‟te gösterilen okullaĢma oranlarına bakıldığında Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa
ve UĢak illerinin ilköğretimde net okullaĢma oranı bakımından %96.49‟luk Türkiye
ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Ortaöğretimde net okullaĢma oranlarına
bakıldığında Bölge illerinin tamamının Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir.
Bunun yanında Afyonkarahisar, Bölge‟nin ortaöğretimde net okullaĢma oranı en düĢük ili
durumundadır.
120
100
98,72
98,51
96,72
98,63
75,58
75,13
80
96,49
67,97
61,38
58,52
60
Ġlköğretim
Ortaöğretim
40
20
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
Türkiye
Grafik 2.15: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri 2009-2010 Eğitim Öğretim Yılı Net Okullaşma Oranları (%)
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Milli Eğitim
Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) Milli Eğitim Bakanlığı 6-) TÜĠK
Türkiye‟nin ve TR33 Bölgesi‟nin ilköğretimde okullaĢma oranı bakımından geliĢmiĢ
ülkelerle aynı düzeyde olduğu söylenebilir. Dünya Bankası‟nın 2010 yılı verilerine göre,
Ġngiltere‟de ilköğretimde okullaĢma oranı %97, Fransa‟da %98, Almanya‟da %97
civarındadır (World Development Indicators, 2010). Fakat ortaöğretimde okullaĢma oranı
bakımından incelendiğinde durum bu kadar iç açıcı görünmemektedir. TR33 Bölgesi‟nde
ortaöğretimde okullaĢma oranı %60‟lar civarındayken, Türkiye genelinde %58 düzeyindedir.
GeliĢmiĢ ülkelerde ise bu rakam çok daha yüksektir. Dünya Bankası 2010 yılı verilerine göre
ortaöğretimde okullaĢma oranı, Ġngiltere‟de %91, Fransa‟da %99 civarındadır.
3-5 yaĢ (36-72 ay) okul öncesi eğitimde net okullaĢma oranları incelendiğinde TR33
Bölgesi illerinin Türkiye ortalamasına kıyasla iyi durumda olduğu görülmektedir. Bunda
özellikle Kütahya ve UĢak illerinin 5 yaĢ (60-72 ay) zorunlu okul öncesi eğitimi pilot
Sayfa 74 / 409
kentlerinden olmaları ve bu sebeple Grafik 2.16‟dan da görülebileceği gibi ortalamanın
üzerinde bir okullaĢma oranına sahip olmalarının etkisi vardır. 2012 yılında tüm Türkiye‟de 5
yaĢ okul öncesi eğitimin zorunlu hale getirilmesi hedeflenmektedir. Çocukların sosyal,
bedensel, zihinsel geliĢiminde ve güven duygularının oluĢmasında önemli bir rol oynayan
okul öncesi eğitimin Türkiye‟de yaygınlaĢtırılması daha sağlıklı nesillerin yetiĢtirilmesi
açısından büyük önem arz etmektedir.
100
90
80
70
60
Toplam
50
40
38,2
31,0
30
30,7
37,9
38,5
37,0
26,8
31,3
20
26,3
Erkek
36,8
37,3
26,9
26,5
Kadın
27,3
27,3
10
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
Türkiye
Grafik 2.16: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitimde Net
Okullaşma Oranları (%) (36-72 Ay Arası)
Kaynak:Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Ġstatistikleri, Örgün Eğitim 2009-2010
Bölge illerinde 48-72 ay arası çocukların okullaĢma oranları incelendiğinde Kütahya
ve UĢak illerinin %55‟ler düzeyinde bir okullaĢma oranını yakaladıkları görülmektedir.
Afyonkarahisar‟da bu oran %45‟ler seviyesinde gerçekleĢirken, Manisa‟da %39‟lar civarında
olup Türkiye ortalamasıyla aynı seviyelerde olduğu görülmektedir.
60
50
40
55,7
45,7
55,4
55,1
55,2
55,0
54,9
45,5
39,7
45,2
39,8
39,2
38,6
39,2
38,5
30
Erkek
Kız
Toplam
20
10
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
Türkiye
Okullaşma Oranları (%) (48-72 Ay Arası)
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Milli Eğitim Bakanlığı
60-72 ay arası çocuklarda okullaĢma oranına baktığımızda Kütahya ve UĢak‟ın %90
seviyelerini yakaladığı görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar %74, Manisa %58
civarındadır.
Sayfa 75 / 409
100
90,3
90
80
74,7
70
74,6
89,7
88,8
90,6
89,5
88,7
74,5
58,6
60
59,4
58,4
58,1
50
57,5
57,8
Erkek
Kız
40
Toplam
30
20
10
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
Türkiye
Okullaşma Oranları (%) (60-72 Ay)
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Milli Eğitim Bakanlığı
Türkiye okul öncesi eğitim açısından geliĢmiĢ ülkelerin çok gerisinde kalmaktadır.
Dünya Bankası verilerine göre, 2007 yılında Fransa‟da brüt okul öncesi okullaĢma oranı
%112 iken Almanya‟da bu oran %107 ve Ġngiltere‟de %73 civarındadır (World Development
Indicators, 2008). Türkiye‟de ise 60-72 ay arası okul öncesi eğitimde %57 düzeyleri ancak
yakalanmıĢ bulunmaktadır. Bunun yanında okul öncesi eğitimde okullaĢma oranının 2012
yılına kadar Türkiye genelinde ve TR33 Bölgesi‟nde daha da artarak geliĢmiĢ ülke
seviyelerini yakalaması beklenmektedir.
Öğretmen baĢına düĢen öğrenci sayıları açısından değerlendirildiğinde, Bölge illerinin
ilköğretim ve genel ortaöğretimde hem Türkiye ortalamasından hem de Ġstanbul ve Ġzmir
gibi geliĢmiĢ illerden iyi durumda olduğu görülmektedir. Mesleki ve teknik ortaöğretimde ise
Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illeri öğretmen baĢına 17 öğrenci ile Türkiye ortalamasıyla
benzerlik arz etmektedir. Kütahya‟nın ise öğretmen baĢına 15 öğrenci ile Türkiye
ortalamasından daha iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Ġlköğretimde ve genel
ortaöğretimde ise TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasından iyi durumdadır.
28
30
24
25
20
15
18
15
17
16
19
14 15
15
17
17 16 17
18
20
15 16
Ġlköğretim
22
20
16 16
18 17
Genel
Ortaöğretim
10
5
Mesleki ve
Teknik
Ortaöğretim
0
Grafik 2.19: Türkiye, TR33 Bölgesi, İstanbul ve İzmir’de 2009 Yılı Öğretmen Başına Düşen Öğrenci
Sayıları
Kaynak: TÜĠK
Öğretmen baĢına düĢen öğrenci sayıları açısından geliĢmiĢ ülke rakamları TR33
Bölgesi rakamlarından daha iyi durumda değildir. Dünya Bankası verilerine göre, 2007
yılında Fransa‟da ilköğretimde öğretmen baĢına öğrenci sayısı 19 kiĢi, Almanya‟da 13,
Ġngiltere‟de ise 17 kiĢidir (World Development Indicators, 2008).
Sayfa 76 / 409
Derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları açısından incelendiğinde, TR33 Bölgesi illerinin
tamamı Türkiye ortalamasından daha iyi bir konumdadır. Ayrıca TR33 Bölgesi göreceli olarak
kalabalık olan Ġstanbul ve Ġzmir gibi illere kıyasla derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları
açısından daha iyi durumdadır.
60
52
46
50
40
30
20
29
22 22
28
21 20
32
25 25
32
22
25
30
42
34
32
29
32 31
36
Ġlköğretim
23 23
Genel
Ortaöğretim
10
Mesleki ve
Teknik
Ortaöğretim
0
Grafik 2.20: Türkiye, TR33 Bölgesi, İstanbul ve İzmir’de 2009 Yılı Derslik Başına Düşen Öğrenci
Sayıları
Kaynak: TÜĠK
Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, 2008-2009 eğitim-öğretim
yılında ilköğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısının en fazla olduğu ilçe 31 kiĢiyle
Merkez ilçe olarak görülmektedir. Bu sayı il geneli derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı
ortalamasının üzerinde seyretmektedir. Merkez ilçenin ardından ortalamanın üzerinde derslik
baĢına öğrenci sayısına sahip ilçeler 25 öğrenciyle Dazkırı ve Kızılören ilçeleridir. Bunun
yanında derslik baĢına öğrenci sayısı en düĢük olan ilçe 15 öğrenciyle Hocalar ilçesidir.
Hocalar ilçesini 17 öğrenciyle Sultandağı ve Sandıklı, 18 öğrenciyle BaĢmakçı, Bayat ve
Evciler, 19 öğrenciyle ġuhut, Emirdağ, Çay ve Dinar ilçeleri izlemektedir.
Ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından Merkez ilçe en yüksek
değere sahip ilçe olarak görülmektedir. Merkez ilçede derslik baĢına, genel ortaöğretimde 29
öğrenci, mesleki ortaöğretimde ise 46 öğrenci düĢmektedir. Bunun yanında SinanpaĢa‟da
genel ortaöğretimde derslik baĢına 11 öğrenci düĢmekte, Sultandağı‟nda 12, Kızılören‟de 13,
Dazkırı‟da 14, Hocalar ve Ġscehisar‟da 17 öğrenci düĢmektedir. Mesleki ortaöğretimde ise
derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı Evciler‟de 7, Çobanlar‟da 13, Ġhsaniye ve BaĢmakçı‟da
14, Dazkırı‟da 15, Emirdağ‟da 17, Ġscehisar‟da 19‟dur.
Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında
ilköğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından Merkez ilçe 30 öğrenciyle en
yüksek sayıya sahip ilçe durumundadır. Domaniç‟te bu sayı 16, AltıntaĢ, Çavdarhisar ve
ġaphane‟de 17, Dumlupınar, Gediz ve Simav‟da 18, Aslanapa, Pazarlar ve Hisarcık‟ta 19,
TavĢanlı‟da 20, Emet‟te 21 kiĢidir.
Genel ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı Merkez ilçede 19 iken
Domaniç‟te 7, Dumlupınar‟da 9, Emet‟te 11, Gediz‟de 18‟dir. Bunun yanında Simav ve
TavĢanlı‟da derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı 20 öğrenci ile Merkez ilçeden yüksek bir
durumdadır. Mesleki ve teknik ortaöğretimde ise Merkez ilçede derslik baĢına 35 öğrenci
Sayfa 77 / 409
düĢerken, ġaphane‟de bu sayı 9, Hisarcık‟ta 10, Pazarlar‟da 11, AltıntaĢ‟ta 14, Aslanapa ve
Emet‟te 16, Domaniç‟te 20, Çavdarhisar‟da 21, Gediz‟de 22, Simav‟da ise 31 öğrencidir.
TavĢanlı‟da ise derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı 40 öğrenciyle genel ortaöğretimdeki gibi
Merkez ilçeden yüksek bir orandadır.
Manisa Valiliği Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü tarafından hazırlanan Sayılarla
Manisa 2009 raporuna göre, ilköğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı en yüksek
ilçeler 33 öğrenciyle Merkez ilçe ve Soma‟dır. Bu iki ilçeyi derslik baĢına 31 öğrenciyle
Turgutlu ilçesi izlemektedir. Bu sayı Demirci‟de 17, KöprübaĢı ve Gördes‟te 18, Sarıgöl‟de
19, Saruhanlı ve Selendi‟de 21, Kula‟da 22, Kırkağaç‟ta 23, Ahmetli ve AlaĢehir‟de 24,
Akhisar‟da 25, Gölmarmara ve Salihli‟de 26 öğrencidir (Sayılarla Manisa 2009,
www.manisa.gov.tr).
Sayılarla Manisa 2009 raporunda verilen ilçeler bazında lise derslik sayıları ve öğrenci
sayıları verileri kullanılarak ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları
hesaplanmıĢtır. Buna göre, ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı Merkez ilçede
29, Ahmetli‟de 16, KöprübaĢı‟nda 17, Gördes ve Selendi‟de 19, Demirci ve Kula‟da 20,
AlaĢehir ve Sarıgöl‟de 22, Kırkağaç‟ta 24, Akhisar ve Gölmarmara‟da 26, Salihli ve
Turgutlu‟da 29, Soma‟da 34 ve Saruhanlı‟da 38 olarak gerçekleĢmiĢtir.
UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında ilçe
merkezleri baz alındığında ilköğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısının en yüksek
olduğu ilçe 31 öğrenciyle Merkez ilçedir. Derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı Karahallı‟da 17,
EĢme‟de 21, Ulubey‟de 20, Sivaslı‟da 21, Banaz‟da ise 24‟tür.
Belde ve köyler baz alındığında ise bu rakam Merkez ilçe için bir hayli düĢmektedir.
Merkez Ġlçe ve EĢme‟de 15, Sivaslı‟da 16, Banaz ve Ulubey‟de 12, Karahallı‟da ise derslik
baĢına düĢen öğrenci sayısı 10‟dur.
Ġlçe merkezlerinde ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları açısından
değerlendirildiğinde Merkez ilçede 28, Ulubey‟de 15, Banaz‟da 22, Sivaslı‟da 24, EĢme ve
Karahallı‟da 26, öğrenci olarak gerçekleĢmektedir. Bunun yanında Karahallı ve Sivaslı‟da
sadece 1‟er lise bulunmaktadır.
Bölge illerinde öğrencilerin okullarda bilgisayar teknolojisine ulaĢma imkanlarının
göstergesi olarak okullarda öğrencilerin kullanımına açık BiliĢim Teknolojileri Sınıfları (BTS)
ve bilgisayar sayıları Tablo 2.31‟de verilmiĢtir.
Tablo 2.31‟de gösterilen BTS baĢına düĢen öğrenci sayıları dikkate alındığında Bölge
ortalamasının sınıf baĢına 430 öğrenci olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar, BTS baĢına
düĢen öğrenci sayısı açısından Bölge içerisinde en iyi konumda olan ildir.
Bilgisayar baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından ise Kütahya‟nın 14 öğrenci ile 23
öğrenci olarak gerçekleĢen Bölge ortalamasından iyi durumda olduğu görülmektedir. Öte
yandan yurtdıĢı verilere bakıldığında, Education Indicators in Canada 2003-2004 adlı bir
çalıĢmaya göre, Kanada‟da 2003-2004 arasında ilköğretimde bilgisayar baĢına düĢen
öğrenci sayısı 5,5 iken ortaöğretimde bu rakam 4,3 düzeyindedir. Ayrıca ilköğretim ve
ortaöğretim öğrenci toplamı için medyan bilgisayar baĢına düĢen öğrenci sayısı 5 olarak
gerçekleĢmiĢtir.
Bu durum, geliĢmiĢ ülkelerle kıyaslandığında Türkiye‟nin ve TR33 Bölgesi‟nin kat
etmesi gereken yolu göstermesi açısından önem arz etmektedir.
Sayfa 78 / 409
Tablo 2.31: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’ndeki Okullarda Bulunan Bilişim Teknolojisi Sınıfı Sayısı ve
Bilgisayar Sayıları
BTS
Bilgisayar Toplam Öğrenci
BTS Başına
Bilgisayar
Sayısı
Sayısı
Sayısı*
Düşen Öğrenci
Başına Düşen
Sayısı
Öğrenci Sayısı
Afyonkarahisar
436
7.049
132.725
304
19
Kütahya
229
6.758
96.384
421
14
Manisa
457
7.090
238.672
522
34
UĢak
108
2.273
60.920
564
27
1.230
23.170
528.701
430
23
TR33 Bölgesi
*Toplam öğrenci sayısı, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında ilköğretim ve ortaöğretimde okuyan toplam öğrenci
sayısını göstermektedir.
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Milli Eğitim
Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) TÜĠK
Türkiye‟de Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) öğrencilerin performanslarını değerlendirme
açısından önemli bir gösterge olarak kabul edilebilir. Konuyla ilgili literatür incelendiğinde
ÖSS sonuçlarının ortaöğretim kurumlarının verimlilik karĢılaĢtırmalarında sıkça kullanılan bir
değiĢken olduğu görülmektedir (Baysal ve Toklu, 2001; Atan ve diğerleri, 2002; YeĢilyurt ve
Alan, 2003). Buradan hareketle ÖSS sonuçları TR33 Bölgesi illeri arasında eğitim
kurumlarının performanslarının değerlendirmesi amacıyla kullanılmıĢtır.
Ġllerin 2008-2009 eğitim-öğretim yılında ortaöğretim son sınıfa devam edip, 2009
ÖSS‟ye giren öğrenciler baz alınarak yapılan değerlendirme sonuçlarına göre,
Afyonkarahisar ili bir yüksek öğrenim programına sınavla giren öğrencilerin, sınava giren
toplam öğrenci sayısına oranı bakımından (bu oran Grafik 2.21 üzerinde BaĢarı Oranı adıyla
gösterilmiĢtir) Bölge illeri içinde en baĢarılı il olarak göze çarpmaktadır. Bunun yanında
Grafik 2.21‟den de görüleceği gibi Bölge illerinin tamamı Türkiye ortalamasının üzerinde bir
baĢarı oranına sahiptir.
50
46,9
44,0
40
30
20
43,6
41,7
32,7
30,1
31,7
10
0
39,5
31,6
28,3
Lisans BaĢarı Oranı
BaĢarı Oranı (Sınavla Giren)
Grafik 2.21: 2009 Yılı ÖSS Sonuçlarına Göre Türkiye ve TR33 Bölgesi İllerinde Başarı Oranları (%)
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Kütahya ÖSS 2009
Değerlendirme Raporu
Afyonkarahisar, bir lisans programına yerleĢen öğrencilerin, sınava giren toplam
öğrenci sayısına oranı açısından da Bölge‟nin en baĢarılı ili konumundadır. Buna göre,
Sayfa 79 / 409
Afyonkarahisar‟da 2009 yılında ÖSS‟ye giren 100 öğrenciden yaklaĢık 32‟si bir lisans
programına yerleĢirken, Manisa ve UĢak‟ta yaklaĢık 31 öğrenci, Kütahya‟da ise yaklaĢık 30
öğrenci bir lisans programına yerleĢmektedir. Türkiye‟de ise bu oran yaklaĢık 28 öğrenci
olarak gerçekleĢmiĢtir. Bir lisans programına yerleĢen öğrenci oranı açısından TR33 Bölgesi
illerinin 2009 ÖSS açısından Türkiye‟deki sıralamasına bakıldığında Afyonkarahisar‟ın 19.,
Manisa‟nın 24., UĢak‟ın 25. ve Kütahya‟nın 28. sırada olduğu görülmektedir.
Tablo 2.32‟de Türkiye ve TR33 Bölgesi illerinde 2009 yılında ÖSS‟ye baĢvuran, sınava
giren, lisans, ön lisans ve açık öğretim fakültesine sınavla ve sınavsız giren öğrenci
sayılarına iliĢkin istatistikler verilmiĢtir.
Tablo 2.32: 2009 Yılı ÖSS’ye İlişkin Türkiye ve TR33 Bölgesi İstatistikleri
Başvuru
Sayısı
Sınava
Giren
Bir Lisans
Programına
Yerleşen
Ön
Lisans
Sınavsız
Giren
Ön
Lisans
Sınavla
Giren
Açık
Öğretim
Sınavsız
Giren
Açık
Öğretim
Sınavla
Giren
Toplam
Afyonkarahisar
4.776
4.370
1.431
1.035
283
87
335
3.171
Kütahya
4.541
4.308
1.298
949
205
125
392
2.969
Manisa
9.964
9.584
3.040
1.880
448
160
686
6.214
UĢak
2.845
2.777
878
456
117
33
163
1.647
570.454
540.635
152.921
92.757
25.400
8.969
35.484
315.531
Türkiye
Bölge illerinde okul türlerine göre ÖSS‟ye yerleĢme oranlarına bakıldığında Anadolu
öğretmen liseleri, yabancı dille öğretim yapan özel liseler ve fen liselerinin diğer okul
türlerine kıyasla daha baĢarılı oldukları söylenebilir. Bunun yanında meslek liselerinde bir
programa yerleĢen öğrenci oranının da yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Bunun sebebi
olarak meslek liselerinden bir yüksek öğrenim programına sınavsız olarak geçen öğrenciler
gösterilebilir.
Genel liselerin durumuna bakıldığında ise Afyonkarahisar dıĢında Bölge‟nin diğer
illerinde sınava giren öğrenciler içerisinde bir programa yerleĢen öğrenci oranının %50‟lerin
altında seyrettiği görülmektedir. Afyonkarahisar‟da ise bu oran %50,86 düzeyinde
gerçekleĢmiĢtir. Bununla ilgili göstergeler Tablo 2.33‟te yer almaktadır.
2009 yılında ÖSS‟ye giren toplam öğrenci sayıları dikkate alındığında TR33 Bölgesi
illerinin sayısal, eĢit ağırlık ve sözel puan ortalamaları bakımından en yüksek ortalamaya
sahip ili UĢak olarak göze çarpmaktadır. UĢak‟ı her üç puan türüne göre sırasıyla Manisa,
Kütahya ve Afyonkarahisar izlemektedir. Bunun yanında TR33 Bölgesi illeri her üç puan
türünde de Türkiye‟de en yüksek puan ortalamasına sahip illere yakın bir ortalama
sergilemektedir.
Tablo 2.34‟te gösterilen ÖSYM‟nin puan ortalamaları açısından iller sıralamasına
bakıldığında da UĢak‟ın diğer Bölge illerine kıyasla yukarı sıralarda olduğu görülmektedir.
Sayfa 80 / 409
Tablo 2.33: Türkiye ve TR33 Bölgesi İllerinde 2009 Yılı ÖSS’de Okul Türlerine Göre Bir Programa
Sınavla ve Sınavsız Yerleşen Öğrenci Oranları (%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
50,86
45,81
42,82
41,93
37,02
40,00
62,5
50,00
58,33
62,15
70,83
65,77
68,41
63,8
65,14
Yabancı Dille Öğretim Yapan Özel Lise
89,87
77,97
79,58
76,84
79,03
Fen Lisesi
77,27
80,6
87,69
85,25
75,35
Açık Öğretim Lisesi
64,06
68,93
40,72
58,06
62,21
Anadolu Öğretmen Lisesi
92,08
84,94
88,89
82,93
80,63
Anadolu Ġmam Hatip Lisesi
43,33
68,24
59,04
83,33
64,86
Ġmam Hatip Lisesi
64,81
58,18
56,91
48,39
54,46
Ticaret Meslek Lisesi
84,69
80,71
69,11
87,63
64,86
Endüstri Meslek Lisesi
75,38
70,27
76,06
67,22
74,16
Anadolu Meslek Lisesi
76,00
75,58
88,24
73,33
78,68
Sağlık Meslek Lisesi
70,28
75,51
81,20
56,10
78,39
Lise (Resmi, gündüz öğretim yapan)
Lise (Özel, yabancı dil ağırlıklı program
uygulayan)
Anadolu Lisesi (Resmi, yabancı dille
öğretim yapan)
192.149
205.000
185.000
165.000
192.732
194.961
195.419
197.542
180.378
187.288
173.761
157.166
188.337
190.146
191.209
193.574
Sayısal
171.866
173.628
174.290
178.357
175.741
EĢit Ağırlık
Sözel
145.000
Grafik 2.22: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerinin ÖSS Puan Ortalamaları
Kaynak: 1-) Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi (ÖSYM) 2-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü
Tablo 2.34: TR33 Bölgesi İlleri 2009 Yılı ÖSS Puan Ortalamalarına Göre Başarı Sıraları
İl Adı
Sınavı Geçerli
Eşit Ağırlık
Sözel
Sayısal
145 Puanı Geçen
Öğrenci Sayısı
Sırası
Sırası
Sırası
Öğrenci Oranı (%)
Afyonkarahisar
9.804
50
51
50
92,61
Kütahya
Manisa
UĢak
9.752
43
46
36
92,44
21.067
25
21
30
93,71
6.026
17
17
17
93,96
Kaynak: 1-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) ÖSYM
Mesleki ve teknik liseler öğrencilere mesleki beceriler kazandırılmasını amaçlarken,
ÖSS mesleki becerileri ölçmemektedir. Bu sebeple ÖSS‟ye iliĢkin göstergeler dikkate
alınırken meslek liselerinde okuyan öğrencilerin, ortaöğretim kurumlarında okuyan toplam
öğrenciler içindeki oranının da gözden kaçırılmaması gerekmektedir. Meslek liselerinde
Sayfa 81 / 409
okuyan öğrenci oranı arttıkça ÖSS puan ortalamalarının da düĢmesi beklenebilir. Buna
yönelik göstergeler Tablo 2.35‟ten görülebilir.
Grafik 2.22 ve Tablo 2.35‟teki veriler birlikte değerlendirildiğinde Afyonkarahisar,
2009 yılı ÖSS‟de puan ortalaması en düĢük il olarak görülürken, meslek lisesinde okuyan
öğrenci oranı en yüksek ildir. Diğer taraftan puan ortalaması en yüksek il olan UĢak, meslek
lisesinde okuyan öğrenci oranı en düĢük il olarak dikkat çekmektedir.
Tablo 2.35: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Ortaöğretim Kurumlarında Okuyan Öğrenci Sayıları ve
Bölge’deki Toplam Ortaöğretim Öğrencilerine Oranı (%)
Genel Liselerde
Meslek Liselerinde
Genel
Meslek
Liselerde
Okuyan
Okuyan
Liselerde Liselerinde
Okuyan
Öğrencilerin
Öğrencilerin
İl Adı
Okuyan
Okuyan
Toplam
Toplam Lise
Toplam Lise
Öğrenci
Öğrenci
Öğrenci
Öğrencilerine
Öğrencilerine Oranı
Sayısı
Sayısı
Sayısı
Oranı (%)
(%)
Afyonkarahisar
12.016
19.546
31.562
38,07
61,93
Kütahya
10.998
15.504
26.502
41,50
58,50
Manisa
26.946
34.660
61.606
43,74
56,26
8.672
8.059
16.731
51,83
48,17
UĢak
Kaynak: Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü
Meslek liseleri ve meslek yüksekokul (MYO)‟ları, öğrencilere kazandırdığı mesleki
beceriler sayesinde bulundukları bölgelerin nitelikli ara eleman ihtiyacını karĢılama
misyonuna sahip temel kurumlardır. Bu bağlamda, TR33 Bölgesi‟nde yer alan meslek
liselerinin ve MYO‟ların kapasiteleri Bölge‟nin nitelikli ara eleman ihtiyacını karĢılayabilme
açısından değerlendirilmiĢtir. Bu amaçla illerde mesleki ve teknik alanlarda okuyan öğrenci
sayısı, illerdeki toplam mesleki ortaöğretimde okuyan öğrenci sayısına oranlanmıĢtır. Bu
sayede hangi alanlarda daha çok öğrencinin okuduğu tespit edilmiĢtir. Daha sonra bu
oranlar, illerin öne çıkan sektörleri açısından değerlendirilmiĢtir.
SGK‟dan alınan sigortalı çalıĢan verilerine dayanılarak türetilen çalıĢanların sektörler
bazında toplam sigortalı çalıĢanlara oranı, o ilde hangi sektörde istihdamın yoğunlaĢtığını
göstermektedir. Ġstihdamın göreceli olarak yoğun olduğu sektörler, ara eleman ihtiyacının
da yoğun olduğu sektörler olmaktadır. Bu bağlamda, meslek liselerinde okuyan öğrencilerin
alanlara göre dağılımı ile SGK verilerine dayanılarak oluĢturulan istihdamın sektörel
yoğunluğu verileri karĢılaĢtırılmıĢtır. Bu sayede meslek liselerinin, illerde istihdamın yoğun
olduğu sektörleri destekleyip destekleyemedikleri tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır.
Tablo 2.36‟da yer alan Afyonkarahisar ilindekii meslek liselerinde okuyan öğrencilerin
alan dağılımına bakıldığında, biliĢim teknolojileri, imam hatip, elektrik-elektronik, çocuk
geliĢimi ve muhasebe-finansman alanında öğrenim gören öğrencilerin yoğunlukta olduğu
görülmektedir.
SGK 2008 yılı Aralık ayı verilerine göre, Afyonkarahisar‟da
çalıĢanların, tüm sigortalılar içindeki oranı Tablo 2.37‟de verilmiĢtir.
sigortalı
olarak
Tablo 2.37‟de yer alan SGK verilerine göre, Afyonkarahisar‟da istihdam metalik
olmayan ürünler imalatı (taĢ ve mermerin kesilmesi, Ģekil verilmesi, cam ve cam ürünleri
imalatı, ateĢe dayanıklı ürün imalatı, diğer porselen ve seramik ürünleri imalatı), perakende
ticaret, inĢaat ve gıda ürünleri alanında yoğunlaĢmıĢtır.
Yine, Afyonkarahisar Valiliği Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü raporuna göre,
Afyonkarahisar‟da ön plana çıkan sektörler tarım, gıda ve mermercilik olarak sıralanabilir.
Ayrıca son yıllarda ilde sağlık turizmine yönelik ciddi yatırımlar yapılmıĢ olup bu sektör hızlı
bir büyüme göstermiĢtir.
Sayfa 82 / 409
Sonuç olarak, Afyonkarahisar ilindeki meslek liselerinde öğrencilerin yoğunlaĢtığı
alanlar ile ilde öne çıkan sektörler farklılık göstermektedir. Ġlde öne çıkan sektörlere ara
elaman yetiĢtirecek alanların Tablo 2.36‟daki sıralamasına bakıldığında ise yiyecek-içecek
hizmetlerinin 7., gıda teknolojisinin 17. ve konaklama-seyahat hizmetlerinin ise 27. sırada
olduğu görülmektedir Ayrıca ilde Ġscehisar MYO Mermer Teknolojisi Bölümü haricinde
mermercilik alanında eğitim veren yükseköğretim ve ortaöğretim kurumu bulunmamaktadır.
Tablo 2.36: Afyonkarahisar İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayıları ve Alan Öğrencileri
İçindeki Oranları* (%)
Öğrenci
Alan Öğrencileri
Sıra Alan Adı
Sayısı
İçindeki Oranı (%)
1
BiliĢim Teknolojileri Alanı
1.585
13,7
2
Ġmam Hatip Programı Uygulanan Alan
1.482
12,8
3
Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alanı
1.358
11,7
4
Çocuk GeliĢimi ve Eğitimi Alanı
1.327
11,5
5
Muhasebe ve Finansman Alanı
1.094
9,5
6
Makine Teknolojisi Alanı
569
4,9
7
Yiyecek Ġçecek Hizmetleri Alanı
562
4,9
8
AhĢap Teknolojisi Alanı
515
4,4
9
HemĢirelik Alanı
376
3,2
10
Metal Teknolojisi Alanı
359
3,1
11
Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı
265
2,3
12
Tesisat Teknolojisi ve Ġklimlendirme Alanı
261
2,3
13
Giyim Üretim Teknolojisi Alanı
255
2,2
14
Endüstriyel Otomasyon Teknolojileri Alanı
168
1,5
15
Acil Tıp Teknisyenliği Alanı
164
1,4
16
Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri Alanı
159
1,4
17
Gıda Teknolojisi Alanı
149
1,3
18
Adalet Alanı
139
1,2
19
Kimya Teknolojisi Alanı
130
1,1
20
Acil Sağlık Hizmetleri Alanı (Acil Tıp Tek.)
116
1,0
21
Acil Tıp Alanı
104
0,9
22
El Sanatları Teknolojisi Alanı
78
0,7
23
Tıbbı Sekreterlik Alanı
61
0,5
24
Laboratuar Teknisyenliği Alanı
52
0,4
25
Sekreterlik Hizmetleri Alanı (Tıbbi Sekreterlik)
46
0,4
26
Büro Yönetimi ve Sekreterlik Alanı
42
0,4
27
Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Alanı
38
0,3
28
Anestezi Teknisyenliği Alanı
27
0,2
29
Anestezi ve Reanimasyon Alanı (Anastezi Tek.)
22
0,2
30
Anestezi
21
0,2
Genel Toplam
11.576
100,0
*Alan tercihi yapılmamıĢ 9. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik ve Yabancı Dil
alanında okuyan öğrenciler hesaplama dıĢında tutulmuĢtur.
Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü
Tablo 2.37: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Afyonkarahisar’da Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler
Bazında Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%)
Sektör
Sigortalı Oranı (%)
Metalik Olmayan Ürünler Ġmalatı
10,53
Perakende Ticaret (Motorlu TaĢıt.Onarımı.Hariç)
9,60
Bina ĠnĢaatı
9,22
Gıda Ürünleri Ġmalatı
7,56
Kaynak: SGK, 2008 Yılı Ġstatistik Yıllığı
Sayfa 83 / 409
Tablo 2.38‟e göre, Kütahya‟daki meslek liselerinde okuyan öğrencilerin yoğunlaĢtığı
ilk beĢ alan, imam hatip, biliĢim teknolojileri, elektrik-elektronik, makine teknolojisi ve
muhasebe-finansmandır.
Tablo 2.38: Kütahya İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayıları ve Alan Öğrencileri
İçindeki Oranları (%)
Sıra Alan Adı
Öğrenci
Alan Öğrencileri
Sayısı
1
1.661
16,1
2
1.610
15,6
3
1.474
14,3
4
826
8,0
5
661
6,4
6
621
6,0
7
386
3,7
8
365
3,5
9
287
2,8
10
267
2,6
11
266
2,6
12
HemĢirelik Alanı
265
2,6
13
259
2,5
14
248
2,4
15
156
1,5
16
Pazarlama ve Perakende Alanı
108
1,0
17
92
0,9
18
Seramik ve Cam Teknolojisi Alanı
88
0,9
19
Grafik ve Fotoğraf Alanı
74
0,7
20
Laboratuar Alanı
74
0,7
21
67
0,6
22
El Sanatları Teknolojisi Alanı
60
0,6
23
ĠnĢaat Teknolojisi Alanı
57
0,6
24
Adalet Alanı
56
0,5
25
Radyo Televizyon Alanı
56
0,5
26
Anestezi Teknisyenliği Alanı
54
0,5
27
53
0,5
28
Acil Tıp Alanı
50
0,5
29
42
0,4
30
Tıbbı Laboratuar Alanı (Tıbbi Laboratuar Tek.)
29
0,3
31
Radyoloji Alanı (Radyoloji Tek.)
23
0,2
Genel Toplam
10.335
100,0
Kaynak: Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü
Tablo 2.39‟da yer alan SGK verilerine göre, Kütahya‟da toplam sigortalı çalıĢanlar
içinde metalik olmayan ürünler imalatı (taĢ ve mermercilik, cam, seramik, porselen)
sektöründe çalıĢanların ciddi bir ağırlığı vardır. Bu sektörü, madencilik (kömür ve linyit
çıkarılması) sektörü izlerken, üçüncü sırayı inĢaat sektörü almaktadır.
Ege Ekonomiyi GeliĢtirme Vakfı raporuna göre, tarım, madencilik, elektrik-gaz-su
sektörleri Kütahya ekonomisi içinde önemli bir yere sahiptir. Ayrıca il ekonomisinde porselen
ve seramik alt sektörlerinin ağırlığı bulunmaktadır.
Sonuç olarak, Kütahya ilindeki meslek liselerinde öğrencilerin yoğunlaĢtığı alanlar ile
ilde öne çıkan sektörler farklılık göstermektedir. Ġlde öne çıkan sektörlere ara elaman
yetiĢtirecek alanların Tablo 2.38‟deki sıralamasına bakıldığında ise kimyanın 11., seramik ve
cam teknolojilerinin 18. sırada, yer aldığı görülmektedir.
Sayfa 84 / 409
Tablo 2.39: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Kütahya’da Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında
Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%)
Sektör
12,93
Madencilik (Kömür ve Linyit Çıkarılması)
9,37
Bina ĠnĢaatı
9,25
Perakende Ticaret.(Motorlu.TaĢıt.Onarımı.Hariç)
7,27
Tablo 2.40‟a göre, Manisa ilindeki meslek liselerinde okuyan öğrencilerin yoğunlaĢtığı
alanlar sırasıyla elektrik-elektronik, biliĢim teknolojileri, muhasebe-finansman, makine
teknolojisi, imam hatip ve çocuk geliĢimidir.
Tablo 2.40: Manisa İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayısı ve Alan Öğrencileri İçindeki
Oranı (%)
Sıra Alan Adı
Öğrenci
Alan Öğrencileri
Sayısı
1
3.347
16,0
2
2.841
13,6
3
2.707
12,9
4
2.330
11,1
5
1.634
7,8
6
1.594
7,6
7
937
4,5
8
793
3,8
9
743
3,5
10
482
2,3
11
Grafik ve Fotoğraf Alanı
448
2,1
12
429
2,0
13
HemĢirelik Alanı
412
2,0
14
349
1,7
15
340
1,6
16
274
1,3
17
Elsanatları Teknolojisi Alanı
242
1,2
18
201
1,0
19
Plastik Teknolojisi Alanı
140
0,7
20
Radyoloji Alanı
119
0,6
21
104
0,5
22
70
0,3
23
Halkla ĠliĢkiler ve Organizasyon Hizmetler Alanı
55
0,3
24
Acil Tıp Alanı
50
0,2
25
49
0,2
26
Harita-Tapu-Kadastro Alanı
46
0,2
27
Ayakkabı ve Saraciye Teknolojisi Alanı
45
0,2
28
44
0,2
29
Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Alanı
34
0,2
30
27
0,1
31
Gıda Teknolojisi Alanı
26
0,1
32
26
0,1
33
Biyomedikal Cihaz Teknolojileri Alanı
11
0,1
34
Eğlence Hizmetleri Alanı
8
0,0
Genel Toplam
20.957
100,0
Kaynak: Manisa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü
Sayfa 85 / 409
Tablo 2.41‟de yer alan SGK verilerine göre, Manisa ilinde sigortalı çalıĢanların
yoğunlaĢtığı sektörler, madencilik (kömür ve linyit çıkarılması), gıda ürünleri imalatı,
perakende ticaret, inĢaat, bilgisayar ve ev eĢyaları onarımı, elektrikli teçhizat imalatı ile
metalik olmayan ürün imalatıdır.
Tablo 2.41: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Manisa’da Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında
Sektör
Kömür ve Linyit Çıkarılması
18,40
Gıda Ürünleri Ġmalatı
18,16
Perakende Ticaret.(Motorlu TaĢıtlar Onarımı Hariç)
17,44
Bina ĠnĢaatı
16,88
Bilgisayar ve KiĢisel Ev EĢyaları Onarımı
13,64
Elektrikli Teçhizat Ġmalatı
12,16
11,43
Diğer taraftan, Ege Ekonomiyi GeliĢtirme Vakfı raporuna göre, Manisa‟da toprak,
seramik ve sıhhi tesisat, çeĢitli gıda, plastik, kimya, ayakkabı, metal (valf, teleskopik
silindir, çelik kapı, çelik hasır, çelik makas, bağlantı elemanları vb.), tarım makineleri,
ambalaj, elektrik aletleri ve motorları, fork-lift, alüminyum ve çelik döküm, elektronik, beyaz
eĢya, otomotiv yan sanayi, tekstil, deri, yonga levha, maden istihraç gibi çok çeĢitli dallarda
sanayi tesisleri mevcuttur.
Manisa ilinde öne çıkan sektörler ile ildeki ara eleman ihtiyacını karĢılamaya yönelik
eğitim veren meslek liselerinde öğrencilerin yoğunlaĢtığı alanları karĢılaĢtırmak gerekirse;
elektronik, elektrikli ev aletleri ve biliĢim teknolojileri alanlarında sektör ve meslek
liselerindeki alanların ağırlığı paralellik gösterirken, madencilik (kömür ve linyit çıkarılması),
gıda ürünleri imalatı ve inĢaat gibi alanlarda paralellik bulunmamaktadır.
Bunun yanında, Ümmehan Elginkan Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi düzenlemiĢ
olduğu kurs ve seminerler ile ilin ara eleman ihtiyacının karĢılanmasına büyük katkıda
bulunmaktadır. Merkez‟de, 2010 yılının ilk 6 ayı itibarıyla 49 alanda kurs ve 48 alanda
seminer düzenlenmiĢtir.
Tablo 2.42‟ye göre, UĢak ilindeki meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alanlara göre
dağılımında ilk beĢ sırada muhasebe-finansman, elektrik-elektronik, imam hatip, biliĢim
teknolojileri ve motorlu araçlar teknolojisi alanları yer almaktadır.
Tablo 2.43‟te yer alan SGK verilerine göre, UĢak ilindeki istihdamın yoğunlaĢtığı
sektörler arasında tekstil ürünleri imalatı önemli bir yer tutmaktadır. Tekstil ürünleri
imalatını ise inĢaat ve perakende ticaret izlemektedir.
SGK verilerinde öne çıkan sonuçlara paralel bir Ģekilde, Ege Ekonomiyi GeliĢtirme
Vakfı raporuna göre de, UĢak ilinde öne çıkan sektörler iplik, battaniye, pamuklu dokuma,
seramik ve dericiliktir.
Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin yoğunlaĢtığı alanlar ile ilde öne çıkan sektörler
karĢılaĢtırmasında, UĢak ilinde de Bölge‟nin diğer illerine benzer bir durum ortaya çıkmakta
olup UĢak ilinde meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alan ağırlıklarıyla, ilin sektörel
ağırlıkları paralellik arz etmemektedir. Örneğin ilde tekstil sektörü öne çıkmakta iken tekstil
teknolojisi alanında okuyan öğrencilerin oranı, alan öğrencileri içinde 22. sıradadır. Yine il
ekonomisi için önemli bir sektör olan dericilik konusunda eğitim veren bir ortaöğretim
kurumu bulunmamaktadır.
Sayfa 86 / 409
Tablo 2.42: Uşak İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayısı ve Alan Öğrencileri İçindeki
Oranı (%)
Alan Öğrencileri
Sıra Alan Adı
Öğrenci Sayısı
1
620
15,4
2
534
13,3
3
530
13,2
4
517
12,8
5
196
4,9
6
193
4,8
7
HemĢirelik Alanı
168
4,2
8
165
4,1
9
Spor Alanı
163
4,0
10
136
3,4
11
100
2,5
12
Resim Alanı
94
2,3
13
89
2,2
14
Müzik Alanı
84
2,1
15
80
2,0
16
Radyoloji Alanı
71
1,8
17
63
1,6
18
52
1,3
19
Acil Tıp Alanı
45
1,1
20
40
1,0
21
39
1,0
22
Tekstil Teknolojisi Alanı
30
0,7
23
20
0,5
4.029
100,0
Genel Toplam
Kaynak: UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü
Tablo 2.43: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Uşak’ta Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında
Sektör
Tekstil Ürünleri Ġmalatı
18,65
Bina ĠnĢaatı
6,33
Perakende Ticaret (Motorlu TaĢıtlar Onarımı Hariç)
4,34
Bölge‟de öne çıkan sektörlere nitelikli ara eleman yetiĢtirilmesi konusunda meslek
liseleri ne kadar önemli ise aynı Ģekilde bu sektörlere nitelikli iĢgücü yetiĢtirilmesi ve
araĢtırma geliĢtirme faaliyetleri açısından üniversiteler de büyük önem arz etmektedir. Bu
kapsamda, yukarıda meslek liselerinde yürütülen programlarla ilgili yapılan değerlendirmeye
benzer Ģekilde, Bölge üniversitelerindeki MYO‟larda yürütülen programlar, illerde öne çıkan
sektörlerin iĢgücü ihtiyacı açısından değerlendirilmiĢtir. 2009 yılı itibarıyla Afyon Kocatepe
Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte, MYO ve bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.44‟te,
MYO‟larda en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.45‟te yer almaktadır.
Sayfa 87 / 409
Tablo 2.44: 2009 Yılı İtibarıyla Afyon Kocatepe Üniversitesi’nde Yer Alan Fakülte, MYO’lar, Bölümler ve
Öğrenci Sayıları
Öğrenci
Fakülte
Bölüm
Sayısı
Ġktisadi ve Ġdari
Bilimler Fakültesi
Mühendislik Fakültesi
Fen Edebiyat
Fakültesi
Eğitim Fakültesi
ĠĢletme (Ġngilizce), ĠĢletme, Ġktisat, Maliye, Kamu Yönetimi, Uluslararası
Ticaret ve Finansman
Gıda Müh., Harita Müh., Maden Müh., Malzeme Bilimi ve Müh., Kimya Müh.,
Biyomedikal Müh.
Fizik, Kimya, Matematik, Coğrafya, Tarih, Biyoloji, Sosyoloji, ÇağdaĢ Türk
Lehçeleri ve Edebiyatları, Ġstatistik
Eğitim Bilimleri, Ġlköğretim, Türkçe Eğitimi, Bilgisayar ve Öğretim
Teknolojileri Eğitimi, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi, Ortaöğretim Fen
ve Matematik Alanlar Eğitimi
Teknoloji Fakültesi
3.159
1.170
4.319
1.423
0
Tıp Fakültesi
450
Veteriner Fakültesi
Güzel Sanatlar
Fakültesi
Teknik Eğitim
Fakültesi
Devlet Konservatuarı
Turizm ĠĢletmeciliği
ve Otelcilik
Yüksekokulu
Beden Eğitimi ve
Spor Yüksekokulu
Afyon Sağlık
Yüksekokulu
372
Atatürk Sağlık
Hizmetleri MYO
Afyon MYO
BaĢmakçı MYO
Seramik, Resim, Sinema TV
Yapı Eğitimi, Metal Eğitimi, Elektrik Eğitimi, Makine Eğitimi, ElektronikBilgisayar, Eğitim Bilimleri
Türk Sanat Müziği, Türk Halk Müziği, Müzik
248
1.477
256
Konaklama ĠĢletmeciliği, Seyahat ĠĢletmeciliği, Yiyecek Ġçecek ĠĢletmeciliği,
Turist Rehberliği
281
Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği
239
HemĢirelik, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, Sağlık Kurumları Yöneticiliği,
Beslenme ve Diyetetik
Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik, Fizyoterapi, Tıbbi Laboratuar, Tıbbi
Görüntüleme, Protez-Ortez, Elektronörofizyoloji, Sağlık Kurumları
ĠĢletmeciliği, YaĢlı Bakım Hizmetleri
El Sanatları, Pazarlama ve DıĢ Ticaret, Muhasebe ve Vergi, Yönetim ve
Organizasyon, Büro Hizmetleri ve Sekreterlik, Bilgisayar Teknolojileri,
Makine ve Metal Teknolojileri, Elektrik ve Enerji, Elektronik ve Otomasyon,
Motorlu Araçlar ve UlaĢtırma Teknolojisi, Gıda ĠĢleme, Tekstil-GiyimAyakkabı ve Deri, Malzeme ve Malzeme ĠĢleme Teknolojisi, Mimarlık ve
ġehir Planlama, ĠnĢaat, HemĢirelik ve Bakım Hizmetleri, Otel-Lokanta ve
Ġkram Hizmetleri
DıĢ Ticaret, Bankacılık ve Sigortacılık, Hayvan YetiĢtiriciliği ve Sağlığı
Bayat MYO
ĠĢletme, DıĢ Ticaret, Ġnsan Kaynakları
Bankacılık ve Sigortacılık, Bilgisayar Programcılığı, Büro Yönetimi ve
Sekreterlik, DıĢ Ticaret, Gaz ve Tesisatı Teknolojisi, Gıda Teknolojisi,
Bolvadin MYO
Elektrik, Ġklimlendirme ve Soğutma Teknolojisi, ĠnĢaat Teknolojisi, ĠĢletme
Yönetimi, Makine, Mekatronik, Mobilya ve Dekorasyon, Muhasebe ve Vergi
Uygulamaları, Pazarlama
Elektrik ve Enerji, Motorlu Araçlar ve UlaĢtırma Teknolojisi, Kimya ve Kimya
Çay MYO
ĠĢl. Teknolojisi, Yönetim ve Organizasyon, Muhasebe ve Vergi, HemĢirelik
ve Bakım Hizmetleri
Dazkırı MYO
Muhasebe, Elektrik
ĠĢletmecilik, Pazarlama, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği, Muhasebe, Halıcılık ve
Dinar MYO
Desinatörlüğü, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama
Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Harita ve Kadastro, ĠĢletme,
Emirdağ MYO
Muhasebe
Mermer Teknolojisi, Makine, Doğal TaĢ Dekorasyon, Takı Tasarımı ve Süs
Ġscehisar MYO
TaĢı ĠĢlemeciliği
Harita ve Kadastro, Mobilya ve Dekorasyon, Bilgisayar Programcılığı, Büro
Sandıklı MYO
Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı, ĠĢletme Yönetimi, Turizm ve Otel
ĠĢletmeciliği, Turizm ve Seyahat Hizmetleri
SinanpaĢa MYO
ĠĢletme Yönetimi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Bilgisayar Programcılığı
Gıda Teknolojisi, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler, Bankacılık ve Sigortacılık,
Sultandağı MYO
ĠĢletme
Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Pazarlama, ĠĢletme Yönetimi, Gıda
ġuhut MYO
Teknolojisi
Kaynak: Afyon Kocatepe Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu
502
819
4.113
181
569
3.543
1.067
130
1.036
1.046
3.73
1.464
322
944
782
Sayfa 88 / 409
Tablo 2.45: 2009 Yılı İtibarıyla Afyon Kocatepe Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO’larda En Çok
Yürütülen Programlar
Bölüm
Sayısı
ĠĢletme, ĠĢletme Yönetimi, Yönetim ve Organizasyon, ĠĢletmecilik
10
Muhasebe, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Muhasebe ve Vergi
8
Pazarlama , DıĢ Ticaret, Pazarlama ve DıĢ Ticaret
7
Bilgisayar Programcılığı, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Bilgisayar Teknolojileri
6
Büro Hizmetleri ve Sekreterlik , Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Büro Yönetimi ve Yönetici
Asistanlığı
4
Kaynak: Tablo 2.44‟ten derlenmiĢtir.
Afyon Kocatepe Üniversitesi bünyesinde yer alan MYO‟larda ağırlık verilen programlar
daha çok iĢletme, muhasebe, pazarlama ve dıĢ ticaret, bilgisayar teknolojileri ile büro
yönetimi olup bu programlar ilde öne çıkan sektörler ile paralellik göstermemektedir. Fakat
ilin ismi ile özdeĢleĢen sektörlerden biri durumunda olan mermer sektörüne yönelik olarak
Ġscehisar MYO‟da mermer teknolojisi programı bulunmaktadır.
2009 yılı itibarıyla Dumlupınar Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte MYO ve bölümler ile
öğrenci sayıları Tablo 2.46‟da, MYO en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.47‟de yer
almaktadır.
Tablo 2.47‟ye göre, Dumlupınar Üniversitesi‟ne bağlı MYO‟da 10 tane muhasebe
programı, 8 tane iĢletme programı, 6 tane pazarlama programı bulunmaktadır. TR33
Bölgesi‟nin diğer illerinde olduğu gibi, Kütahya ilinde de öne çıkan sektörler ile
yüksekokullarda yürütülen programlar arasında paralellik bulunmamaktadır.
2009 yılı itibarıyla Celal Bayar Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte, MYO ve
bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.48‟de, MYO‟larda en çok yürütülen programlar ise Tablo
2.49‟da yer almaktadır.
Tablo 2.49‟dan hareketle Celal Bayar Üniversitesi‟nin ağırlık verdiği MYO
programlarına bakıldığında muhasebe, iĢletme ve pazarlama programlarının ön plana çıktığı
görülmekte olup ilde ağırlığı olan sektörler ile MYO‟ların ağırlık verdiği programlar arasında
bir paralellik bulunmamaktadır.
Sayfa 89 / 409
Tablo 2.46: 2009 Yılı İtibarıyla Dumlupınar Üniversitesi’nde Yer Alan Fakülte, MYO’lar, Bölümler ve
Öğrenci
Fakülte
Bölüm
Sayısı
Ġktisadi ve Ġdari Bilimler
Fakültesi
Fen Edebiyat Fakültesi
Eğitim Fakültesi
Simav Teknik Eğitim
Fakültesi
ĠĢletme, Ġktisat, Kamu Yönetimi, Maliye, Siyaset Bilimi ve
Uluslararası ĠliĢkiler
ĠnĢaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Maden Mühendisliği,
Seramik Mühendisliği, Elektrik Elektronik Mühendisliği, Endüstri
Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Jeoloji Mühendisliği,
Biyoloji, Matematik, Fizik, Türk Dili ve Edebiyatı, Sosyoloji,
Tarih, Ġngiliz Dili ve Edebiyatı, Kimya, Arkeoloji
Sınıf Öğretmenliği, Türkçe Öğretmenliği, Sosyal Bilimler
Öğretmenliği, Okul Öncesi Eğitimi
Makine Eğitimi, Mobilya ve Dekorasyon Eğitimi, Elektronik ve
Bilgisayar Öğretimi, TalaĢlı Üretim Öğretmenliği
6.258
2.604
4.101
888
605
Tıp Fakültesi
26
Güzel Sanatlar Fakültesi
Grafik, Resim, Seramik, Çizgi Film – Animasyon
798
Beden Eğitimi ve Spor
Yüksekokulu
Uygulamalı Bilimler
Yüksekokulu
Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği, Antrenörlük Eğitimi, Spor
Yöneticiliği
790
Bankacılık ve Finans, Muhasebe, Sigortacılık ve Risk Yönetimi
531
Kütahya Sağlık Yüksekokulu
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, HemĢirelik, Ebelik
1.019
Kütahya MYO
Elektrik, ĠnĢaat, Seramik, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, ĠthalatĠhracat, Muhasebe, Otobüs ĠĢletmeciliği, Pazarlama, Otobüs
ġoförlüğü, Restorasyon, Uygulamalı Takı Teknolojisi, El
Sanatları, Endüstriyel Elektronik, Kimya, Makine, Mobilya ve
Dekorasyon, Bilgisayar Teknolojisi ve Programcılığı, Endüstriyel
Otomasyon, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği, ĠĢletme, Emlak ve
Emlak Yönetimi, Doğal Yapı TaĢları Teknolojisi
5.538
AltıntaĢ MYO
Muhasebe, Süt ve Süt Ürünleri, Gıda Teknolojisi, ĠĢletme
620
Domaniç MYO
ĠĢletme, Muhasebe, Pazarlama
537
Muhasebe, ĠĢletme, Çocuk GeliĢimi, Kimya, DıĢ Ticaret, Turizm
Emet MYO
ve Otel ĠĢletmeciliği
Deri-Konfeksiyon, Muhasebe, Pazarlama, ĠĢletme, Tekstil, Tıbbi
Gediz MYO
ve Aromatik Bitkiler, Moda Tasarımı, Mekatronik
Pazarlama, Muhasebe, ĠĢletme, Emlak ve Emlak Yönetimi,
Hisarcık MYO
Lojistik
Meyve ve Sebze ĠĢleme, Gıda Teknolojisi, Pazarlama,
Pazarlar MYO
Ġklimlendirme Teknolojisi
Elektrik, Pazarlama, Muhasebe, Bilgisayar Teknolojisi ve
Simav MYO
Programcılığı, ĠĢletme, Organik Tarım, Endüstriyel Elektronik,
Bankacılık ve Sigortacılık, Elektronik HaberleĢme
Muhasebe, ĠĢletme, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Bankacılık ve
ġaphane MYO
Sigortacılık
Muhasebe, Ġthalat-Ġhracat, Otomotiv, Bilgisayar Teknolojisi ve
Programcılığı, Makine, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Endüstriyel
TavĢanlı MYO
Otomasyon, Harita Kadastro, Doğal Gaz-Isınma ve Tesisat
Teknolojisi, Lojistik
Kaynak: Dumlupınar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu
1.035
1.837
759
167
1.621
708
1.860
Tablo 2.47: 2009 Yılı İtibarıyla Dumlupınar Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO’larda En Çok
Bölüm
Sayısı
Muhasebe
10
ĠĢletme
8
Pazarlama
6
Büro Yönetimi ve Sekreterlik
3
Ġthalat-Ġhracat, DıĢ Ticaret
3
Kaynak: Tablo 2.46‟dan derlenmiĢtir.
Sayfa 90 / 409
Tablo 2.48: 2009 Yılı İtibarıyla Celal Bayar Üniversitesi’nde Yer Alan Fakülte, MYO, Bölümler ve
Öğrenci
Fakülte
Bölüm
Sayısı
Ġktisadi ve Ġdari
Bilimler Fakültesi
Fen Edebiyat Fakültesi
Demirci Eğitim
Fakültesi
ĠĢletme, Ġktisat, Maliye, Kamu Yönetimi
Gıda Mühendisliği, ĠnĢaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Bilgisayar
Mühendisliği, Elektrik Elektronik Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği,
Metalürji Mühendisliği
Fizik, Kimya, Biyoloji, Matematik, Tarih, Türk Dil ve Edebiyatı, Batı
Dilleri ve Edebiyatı, Arkeoloji, Sanat Tarihi
Ġlköğretim, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri, Ortaöğretim Sosyal
Alanlar Eğitimi, Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanlar Eğitimi, Eğitim
Bilimleri, Türkçe Eğitimi
4.379
1.480
3.434
1.996
Tıp Fakültesi
Beden Eğitimi ve Spor
Yüksekokulu
Uygulamalı Bilimler
Yüksekokulu
Tütün Eksperliği
Yüksekokulu
Ahmetli MYO
Akhisar MYO
AlaĢehir MYO
893
Beden Eğitimi Öğretmenliği, Antrenörlük Eğitimi, Spor Yöneticiliği
882
Uluslararası Ticaret, Bankacılık ve Finans
957
Tütün Teknolojisi Mühendisliği
186
Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları
740
Bilgisayar Programcılığı, Elektrik, Kümes Hayvanları YetiĢtiriciliği,
Makine, Otomotiv Teknolojisi, Pazarlama, Zeytincilik ve Zeytin ĠĢleme
Teknolojisi
Bağcılık, Kooperatifçilik, Laboratuar Teknolojisi, Peyzaj ve Süs Bitkileri
Teknolojisi, Seracılık, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Teknolojisi
1.238
438
Demirci MYO
Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, DıĢ Ticaret, Bankacılık ve Sigortacılık
Gölmarmara MYO
ĠnĢaat Teknolojisi, Yapı Tesisat Teknolojisi
168
Gördes MYO
Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Büro Yönetimi ve Sekreterlik,
Pazarlama
916
Kırkağaç MYO
Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Muhasebe, Elektrik
696
KöprübaĢı MYO
Harita ve Kadastro, ĠĢletme Yönetimi
405
Kula MYO
ĠĢletme Yönetimi
386
Salihli MYO
Bilgisayar Programcılığı, Çocuk GeliĢimi, Deri Teknolojisi, DıĢ Ticaret,
Pazarlama, Tekstil Teknolojisi, Yerel Yönetimler
Sarıgöl MYO
ĠnĢaat, Harita ve Kadastro
116
Saruhanlı MYO
Gıda Teknolojisi, ĠĢletme, Tarım Alet ve Makinaları
343
Tıbbi Laboratuar, Tıbbi Dökümantasyon ve Sekreterlik, Radyoloji
Sağlık Hizmetleri MYO
Teknikerliği, Adli Tıp Teknikerliği
Elektrik, Makine, Mekatronik, Maden Teknolojisi, Sondaj Teknolojisi,
Soma MYO
Grafik Tasarımı
Bilgisayar Programcılığı, Elektrik, Elektronik Teknolojisi, Kontrol ve
Turgutlu MYO
Otomasyon Teknolojisi, Makine, ĠnĢaat Teknolojisi, Seramik-CamÇinicilik, Geleneksel El Sanatları
Kaynak: Celal Bayar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu
1.085
1.845
157
677
2.253
Tablo 2.49: 2009 Yılı İtibarıyla Celal Bayar Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO’larda En Çok
Bölüm
Sayısı
Muhasebe, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları
4
Pazarlama
3
ĠĢletme, ĠĢletme Yönetimi
3
Kaynak: Tablo 2.48‟den derlenmiĢtir.
2009 yılı itibarıyla UĢak Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte, MYO ve bölümler ile
öğrenci sayıları Tablo 2.50‟de, MYO‟larda en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.51‟de yer
almaktadır.
Sayfa 91 / 409
Tablo 2.50: 2009 Yılı İtibarıyla Uşak Üniversitesi’nde Yer Alan Fakülte, MYO, Bölümler ve Öğrenci
Sayıları
Öğrenci
Fakülte
Bölüm
Sayısı
Ġktisadi ve Ġdari
ĠĢletme, Maliye, Kamu Yönetimi
1.886
Bilimler Fakültesi
Kimya Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Tekstil Mühendisliği
Fen Edebiyat
Fakültesi
Biyoloji, Coğrafya, Ġstatistik, Matematik, Tarih, Türk Dili ve
Edebiyatı
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, Eğitim Programları
ve Öğretimi, Eğitim Yönetimi, TeftiĢi, Planlaması ve Ekonomisi,
Rehberlik ve Psikolojik DanıĢmanlık, Sınıf Öğretmenliği,
Matematik Eğitimi, Fen Bilgisi Eğitimi, Sosyal Bilgiler Eğitimi,
Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi, Türkçe Eğitimi
Eğitim Fakültesi
Güzel Sanatlar
Fakültesi
Seramik, Temel Eğitim
Sağlık Yüksekokulu
HemĢirelik
UĢak MYO
Banaz MYO
EĢme MYO
Karahallı MYO
ĠĢletme Yönetimi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Yerel
Yönetimler, Deri Teknolojisi, Gaz ve Tesisatı Teknolojisi, Deri
Konfeksiyon, Tekstil Teknolojisi, Elektrik, Elektronik
Teknolojisi, Makine, Otomotiv Teknolojisi, Bilgisayar
Programcılığı, Radyo Televizyon Programcılığı
ĠĢletme Yönetimi, Pazarlama, Kimya Teknolojisi, Seramik-Cam
ve Çinicilik, Mobilya ve Dekorasyon, Çevre Koruma ve Kontrol
ĠĢletme, Muhasebe, Halı ve Kilim, Bankacılık ve Sigortacılık,
Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Bağcılık ve ġarap Üretim
Teknolojileri
Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Büro Yönetimi Yönetici
Asistanlığı, DıĢ Ticaret, Tekstil Teknolojisi
759
1.456
1.365
27
270
1.425
475
655
311
Sivaslı MYO
ĠĢletme, Pazarlama, Organik Tarım, Fidan ve Fidecilik
387
Ulubey MYO
ĠĢletme, Deri Konfeksiyon, Tekstil Konfeksiyon, Turizm ve
Seyahat ĠĢletmeciliği
259
Kaynak: UĢak Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu
Tablo 2.51: 2009 Yılı İtibarıyla Uşak Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO’larda En Çok Yürütülen
Programlar
Bölüm
Sayısı
ĠĢletme, ĠĢletme Yönetimi
5
Muhasebe, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları
3
Pazarlama
2
Kaynak: Tablo 2.50‟den derlenmiĢtir.
Tablo 2.51‟e göre, UĢak Üniversitesi‟ne bağlı MYO‟larda en çok yürütülen programlar,
Bölge‟deki diğer üniversitelerde olduğu gibi iĢletme, muhasebe ve pazarlamadır. Bu durum
ise ilde öne çıkan sektörler ile MYO‟larda ağırlıklı olarak yürütülen programlar arasında
paralellik olmadığı sonucunu doğurmaktadır.
TR33 Bölgesi açısından genel bir değerlendirme yapılacak olursa, Bölge üniversiteleri
bünyelerinde açtıkları eğitim programlarını belirlerken, bazı istisnalar dıĢında illerde ağırlığı
olan sektörleri yeterince dikkate almamaktadır. Bu durum, illerin nitelikli ara eleman
ihtiyaçlarını karĢılayamamalarının temel sebeplerinden biri olarak gösterilebilir.
TR33 Bölgesi üniversitelerinde eğitim gören öğrenci sayılarına bakıldığında Kütahya
en fazla üniversite öğrencisine sahip il durumundadır. Kütahya‟yı sırasıyla Afyonkarahisar,
Manisa ve UĢak illeri takip etmektedir. Buna yönelik veriler Tablo 2.52‟de gösterilmiĢtir.
Sayfa 92 / 409
Tablo 2.52: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde Bulunan Üniversitelerin Öğrenci Sayıları
Afyon Kocatepe
Celal Bayar
Dumlupınar
Uşak
Program
Üniversitesi
Üniversitesi
Üniversitesi
Üniversitesi
TR33
Bölgesi
Ön Lisans
16.451
12.006
14.682
3.521
46.660
Lisans
13.896
14.207
17.620
5.763
51.486
1.566
1.026
2.086
428
5.106
31.913
27.239
34.388
9.712
103.252
Lisans Üstü
Toplam
Kaynak: 1-) Afyon Kocatepe Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 2-) Celal Bayar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet
Raporu 3-) Dumlupınar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 4-) UĢak Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu
Üniversite öğrenci sayısının fazla olması, Bölge illerinin nitelikli iĢgücü temin
edebilmeleri açısından umut vericidir. Fakat Bölge‟nin ihtiyaçları doğrultusunda eğitim
programlarının açılmaması nitelikli eleman temini açısından bir dezavantaj oluĢturmaktadır.
Bunun yanında nitelikli iĢgücünden söz edebilmek için üniversitelerde okuyan öğrenci
sayılarının yanında, verilen eğitimin kalitesini de göz önünde bulundurmak gereklidir. Bunun
bir göstergesi olarak Bölge üniversitelerinin akademik kadrolarına iliĢkin veriler Tablo 2.53
ve Tablo 2.54‟te verilmiĢtir.
Tablo 2.53: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde Bulunan Üniversitelerin Akademik Personel Sayısı
Afyon Kocatepe
Celal Bayar
Dumlupınar
Uşak
Unvan
Üniversitesi
Üniversitesi
Üniversitesi Üniversitesi
Profesör
TR33
Bölgesi
46
122
26
8
202
Doçent
102
94
39
12
247
Yardımcı Doçent
232
276
235
82
825
AraĢtırma Görevlisi
359
486
267
90
1.202
Öğretim Görevlisi
209
164
197
72
642
Okutman
55
71
58
4
188
Uzman
27
10
6
12
55
1.030
1.223
828
280
3.361
Toplam
Kaynak: 1-) Afyon Kocatepe Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 2-) Celal Bayar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet
Raporu 3-) Dumlupınar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 4-) UĢak Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu
Tablo 2.54: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde Bulunan Üniversitelerde Akademik Personel Başına Düşen
Öğrenci Sayısı
Öğrenci Sayısı
Afyon Kocatepe
Celal Bayar
Dumlupınar
UĢak
TR33 Bölgesi
/ Unvan
Üniversitesi
Üniversitesi
Üniversitesi
Üniversitesi
Profesör
592
262
1.323
1.214
511
Doçent
267
340
882
809
418
117
116
146
118
125
76
66
129
108
86
130
195
175
135
161
495
449
593
2.428
549
1.009
3.191
5.731
809
1.877
Yardımcı
Doçent
AraĢtırma
Görevlisi
Öğretim
Görevlisi
Okutman
Uzman
Kaynak: Tablo 2.52 ve 2.53‟ten yer alan verilerden derlenmiĢtir.
Bölge üniversitelerinin 2009 yılı akademik personel sayılarına bakıldığında UĢak
Üniversitesi‟nin 280 personel ile Bölge içerisinde en az akademik personele sahip üniversite
olduğu görülmektedir. Bunun tek sebebi UĢak Üniversitesi‟nin 2006 yılında kurulmuĢ
olmasıdır. Bölge‟nin diğer üç üniversitesi 1992 yılında kurulmuĢ olup bu üniversiteler
arasında en az akademik personele sahip olan üniversite Dumlupınar Üniversitesi‟dir.
Sayfa 93 / 409
Profesör baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından değerlendirildiğinde Celal Bayar
Üniversitesi 262 öğrenciyle en iyi durumda olan üniversitedir. Bunun yanında Dumlupınar
Üniversitesi profesör baĢına 1.323 öğrenci ile son sırada gelmektedir. Doçent baĢına düĢen
öğrenci sayısı açısından ise Afyon Kocatepe Üniversitesi ilk sırada iken Dumlupınar
Üniversitesi son sıradadır.
Bölge üniversitelerinde öğretim üyesi baĢına düĢen yayın sayısı açısından
değerlendirildiğinde 2008 yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi öğretim üyesi baĢına 0,74
uluslararası makale sayısı ile ilk sıradadır. Bu ili sırasıyla Dumlupınar Üniversitesi, Celal
Bayar Üniversitesi ve UĢak Üniversitesi izlemektedir. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
(TOBB) Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi ise öğretim üyesi baĢına 1,66 yayın ile Bölge
illerinin bir hayli önünde gitmektedir. Buna yönelik veriler Tablo 2.55‟te verilmiĢtir.
Tablo 2.55: 2008 Yılı SCI, SSCI ve AHCI’de Taranan Dergilerde Yayımlanan Makale Sayısına Göre
Öğretim Üyesi Başına Düşen Yayın Sayısı
Öğretim Üyesi
Net
Üniversite
SCI
SSCI
AHCI
Başına Yayın
Toplam
Sayısı
TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi
107
10
0
113
1,66
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
711
107
5
803
1,10
Bilkent Üniversitesi
238
65
52
334
0,98
Ġzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü
107
0
4
110
0,83
Afyon Kocatepe Üniversitesi
289
7
0
293
0,74
Boğaziçi Üniversitesi
240
48
7
276
0,67
Ege Üniversitesi
868
50
7
885
0,62
Dumlupınar Üniversitesi
135
6
0
140
0,6
38
14
1
47
0,6
Dokuz Eylül Üniversitesi
564
54
6
598
0,53
Celal Bayar Üniversitesi
165
13
0
174
0,4
Anadolu Üniversitesi
206
22
0
225
0,35
13
0
0
13
0,22
Ġzmir Ekonomi Üniversitesi
UĢak Üniversitesi
Kaynak: Yüksek Öğretim Kurulu, 2008 Yılında Üniversitelerde Öğretim Üyesi BaĢına DüĢen Yayın Sayısı Sıralaması
2.6. Sağlık
Grafik 2.23‟te gösterilen hasta yatağı baĢına nüfus açısından Bölge ortalaması 386
kiĢi ile, 380 kiĢi olan Türkiye ortalamasının biraz üstündedir. Bunun yanında Kütahya hasta
yatağı baĢına düĢen nüfus bakımından Bölge‟nin diğer illerine kıyasla daha iyi bir görünüm
arz etmektedir. GeliĢmiĢ ülkeler açısından değerlendirildiğinde ise Türkiye ve Bölge‟nin hasta
yatağı baĢına düĢen nüfus açısından iyi bir durumda olduğu söylenemez. Dünya Bankası
verilerine göre, Fransa‟da 2006 yılında yüz bin kiĢi baĢına 720 yatak düĢerken, Almanya‟da
2006 yılında 830 yatak düĢmektedir. Bu rakamlardan hareketle yaklaĢık olarak 2006 yılında
Fransa ve Almanya‟da hasta yatağı baĢına sırasıyla 139 ve 120 kiĢinin düĢtüğü söylenebilir
(World Development Indicators, 2008).
Hasta yatağı sayılarının ilçeler bazında bir karĢılaĢtırması yapıldığında Merkez ilçelerin
çevre ilçelerden önemli ölçüde ayrıĢtığı görülmektedir. Bölge illerinde yataklı tedavi
kurumları ve hasta yatakları Merkez ilçelerde yoğunlaĢmaktayken, Bölge‟deki bazı ilçelerde
yataklı tedavi kurumu bulunmamaktadır.
Sayfa 94 / 409
440
419
420
400
380
386
369
365
355
360
380
340
320
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
*Türkiye için hasta yatağı baĢına nüfus verileri Sağlık Bakanlığı Sağlık Ġstatistikleri 2008 Yıllığı‟ndan derlenen hasta
yatağı sayısının 2008 yılı nüfusuna oranı olarak hesaplanmıĢtır.
Grafik 2.23: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Hasta Yatağı Başına Düşen Nüfus
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü
4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008
Manisa Merkez
Afyon merkez
Kütahya Merkez
UĢak Merkz
Soma
TavĢanlı
Salihli
Turgutlu
Akhisar
Simav
AlaĢehir
Sandıklı
Dinar
Gediz
Bolvadin
Emirdağ
Kula
Sarıgöl
Demirci
Emet
Banaz
ġuhut
BaĢmakçı
EĢme
Çay
Saruhanlı
Gördes
Sivaslı
Selendi
Kırkağaç
Ġscehisar
SinanpaĢa
Sultandağı
AltıntaĢ
Bayat
Gölmarmara
Domaniç
Karahallı
KöprübaĢı
Çavdarhisar
Ahmetli
1.685
1.237
986
772
248
232
308
228
223
186
145
140
118
110
98
70
68
60
60
60
60
52
50
50
45
40
35
33
25
25
25
25
25
24
17
16
16
15
10
10
0
0
200
400
600
800
1.000
1.200
1.400
1.600
1.800
Grafik 2.24: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde İlçeler Bazında Hasta Yatağı Sayıları
4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü
Sayfa 95 / 409
Hasta yatağı sayıları il genelinde değerlendirilecek olursa Manisa 3.176 yatak
sayısıyla Bölge‟de en fazla hasta yatağına sahip il olarak göze çarpmaktadır. UĢak ise 920
yatak kapasitesiyle en düĢük hasta yatağına sahip il konumundadır.
Tablo 2.56: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Bulunan Hasta Yatağı Sayısı
TR33
Afyonkarahisar Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
Bölgesi
Sayı
1.902
1.612
3.176
920
7.610
TR33 Bölgesi
/ Türkiye (%)
188.065
4,05
TR33 Bölgesi yatak doluluk oranları bakımından incelendiğinde ise Afyonkarahisar‟da
Özel Kırmızı Park Hastanesi, Zübeyde Hanım Doğum Hastanesi ve Göğüs Hastanesi
%90‟ların üzerinde doluluk oranlarına sahiptir. Her üç hastanede Merkez ilçede
bulunmaktadır. Çevre ilçelerdeki hastanelere bakıldığında ise doluluk oranlarının bir hayli
düĢük olduğu görülebilir.
Tablo 2.57: Afyonkarahisar İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları
İlçe
Hastane
Yatak Doluluk Oranı (%)
Merkez
Devlet Hastanesi
61,99
Merkez
Zübeyde Hanım Doğum Hastanesi
93,46
Merkez
Göğüs Hastanesi
94,94
Merkez
Afyon Kocatepe Üni. Hastanesi
70,63
Merkez
Özel Fuar Hastanesi
57,01
Merkez
Özel Kırmızı Park Hastanesi
99,08
Merkez
Özel Telek Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi
50,20
BaĢmakçı
Devlet Hastanesi
0,00
Bayat
Devlet Hastanesi
0,00
Bolvadin
Devlet Hastanesi
45,45
Çay
Devlet Hastanesi
21,80
Dinar
Devlet Hastanesi
38,45
Haydarlı
Devlet Hastanesi
0,00
Emirdağ
Devlet Hastanesi
28,39
Ġscehisar
Devlet Hastanesi
5,46
Sandıklı
Devlet Hastanesi
36,36
SinanpaĢa
Devlet Hastanesi
0,00
Sultandağı
Devlet Hastanesi
0,58
ġuhut
Devlet Hastanesi
19,70
Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü
Kütahya‟da hastanelerin yatak doluluk oranlarına bakıldığında Merkez ilçede Devlet
Hastanesi‟nin %90‟ların üzerinde doluluk oranına sahip olduğu görülür. Bunun yanında
Çavdarhisar‟da %115‟lik bir doluluk oranı dikkat çekmektedir. Bunun sebebi,
Çavdarhisar‟daki gerçek hasta yatağı sayısının resmi istatistiklerde yer alan yatak sayısından
fazla miktarda olmasıdır.
Sayfa 96 / 409
Tablo 2.58: Kütahya İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları
İlçe
Hastane
Merkez
Devlet Hastanesi
91,80
Merkez
Evliya Çelebi Devlet Hastanesi
63,60
Merkez
Yoncalı Devlet Hastanesi
83,80
Merkez
Dumlupınar Üni. Hastanesi
33,30
Merkez
Özel Bsk Anadolu Hastanesi
52,10
Emet
Devlet Hastanesi
19,9
Gediz
Devlet Hastanesi
36,70
Simav
Devlet Hastanesi
67,60
TavĢanlı
Devlet Hastanesi
83,90
AltıntaĢ
Ġlçe Hastanesi
1,20
Domaniç
Ġlçe Hastanesi
1,50
Çavdarhisar
Ġlçe Hastanesi
115,00
Kaynak: Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü
Manisa‟daki hastanelerin yatak doluluk oranlarına bakıldığında Ruh ve Sinir
Hastalıkları Hastanesi ile Celal Bayar Üniversitesi Hastanesi‟nin %90‟ların üzerinde doluluk
oranlarına sahip olduğu görülür. Afyonkarahisar ve Kütahya‟da olduğu gibi %90‟ların
üzerinde doluluk oranına sahip hastaneler Manisa‟da da Merkez ilçede bulunmaktadır. Çevre
ilçelere bakıldığında hasta yatağı doluluk oranlarının düĢtüğü görülebilir.
Tablo 2.59: Manisa İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları
İlçe
Hastane
Merkez
Devlet Hastanesi
76,50
Merkez
Merkez Efendi Devlet Hast.
68,80
Merkez
Doğum ve Çocuk Bakımevi
55,60
Merkez
M.ġinasi Çocuk Hastanesi
67,60
Merkez
Ruh Sağlığı Hastanesi
93,70
Merkez
Celal Bayar Üni. Hast.
93,60
Merkez
Özel Universal Hospital
33,90
Merkez
Özel 8 Eylül Hastanesi
77,10
Akhisar
Devlet Hastanesi
53,30
Akhisar
Özel DoğuĢ Hastanesi
46,40
AlaĢehir
Devlet Hastanesi
70,10
Demirci
Devlet Hastanesi
31,40
Gölmarmara
Devlet Hastanesi
0,00
Gördes
Devlet Hastanesi
6,70
Kırkağaç
Devlet Hastanesi
18,40
KöprübaĢı
Devlet Hastanesi
0,00
Kula
Devlet Hastanesi
25,10
Salihli
Devlet Hastanesi
54,10
Salihli
Özel Salihli Hastanesi
61,60
Salihli
Can Hastanesi
69,90
Sarıgöl
Devlet Hastanesi
5,20
Saruhanlı
Devlet Hastanesi
27,60
Selendi
Devlet Hastanesi
2,30
Soma
Devlet Hastanesi
61,10
Turgutlu
Devlet Hastanesi
62,70
Kaynak: Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü
Sayfa 97 / 409
UĢak ilinde ise %90‟ların üzerinde doluluk oranına sahip bir hastane
bulunmamaktadır. Bunun yanında Merkez ilçede bulunan devlet hastanesi ilin yatak doluluk
oranı en yüksek hastanesi iken çevre ilçelerde doluluk oranı düĢmektedir.
Tablo 2.60: Uşak İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları
İlçe
Hastane
Merkez
UĢak Devlet Hastanesi
75,40
Merkez
Özel Öztan Sağlık Hastanesi
56,90
Merkez
Ceyline Hospital
29,90
Banaz
Banaz Devlet Hastanesi
44,30
EĢme
EĢme Devlet Hastanesi
15,40
Karahallı Entegre Ġlçe Hastanesi
7,60
Sivaslı Devlet Hastanesi
45,90
Karahallı
Sivaslı
Kaynak: UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü
TR33 Bölgesi illeri 15 yaĢ altı kadınlarda doğurganlık oranı açısından
değerlendirildiğinde en yüksek orana sahip ilin on binde 6 oranıyla Kütahya olduğu
görülmektedir. Kütahya‟yı sırasıyla Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illeri izlemektedir.
UĢak‟ta 2009 yılında 15 yaĢ altı kadınlarda doğuma rastlanmamıĢtır. Bunun yanında Bölge
ortalaması %0,02‟lik Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleĢmiĢtir.
0,06
0,06
0,05
0,04
0,04
0,03
0,03
0,02
0,02
0,02
15 YaĢ Altı
0,01
0,00
0
Grafik 2.25: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi 15 Yaş Altı Kadınlarda Doğurganlık Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 98 / 409
15-19 yaĢ arası kadınlarda TR33 Bölgesi, Türkiye ortalamasının üzerinde bir
doğurganlık oranına sahiptir. Özellikle Afyonkarahisar‟da 15-19 yaĢ arası doğurganlık oranı
Bölge‟nin diğer illerine kıyasla bir hayli yüksektir. 20-24 yaĢ arası doğurganlıkta da TR33
Bölgesi Türkiye ortalamasının üzerinde bir orana sahiptir.
40
37,80
36,89
36,23
33,36
35
35,42
29,11
30
25
20
15
13,07
10
10,53
9,47
9,23
10,46
8,53
15-19 YaĢ
20-24 YaĢ
5
0
Grafik 2.26: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi 15-19 ve 20-24 Yaş Arası Kadınlarda
Doğurganlık Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
25-44 yaĢ arası kadınlarda doğurganlık oranlarına bakıldığında Bölge ortalamasının
Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülebilir. Bölge içinde ise Afyonkarahisar, bu yaĢ
aralığında en düĢük doğurganlık oranına sahip il olarak göze çarpmaktadır.
35
30
32,58
32,19
31,82
32,31
31,56
29,14
25
19,21
20
15
16,92
16,11
14,07
10
5
4,86
0,80
4,80
0,65
15,90
15,49
25-29 YaĢ
8,10
6,22
4,90
1,05
0,89
5,48
0,90
2,02
30-34 YaĢ
35-39 YaĢ
40-44 YaĢ
0
Grafik 2.27: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi 25-44 Yaş Arası Kadınlarda Doğurganlık Oranı
(%)
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 99 / 409
45-49 yaĢ arası kadınlarda ve 50 yaĢ üstü kadınlarda doğurganlık oranı açısından
Bölge illeri Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Kütahya ve UĢak‟ta 2009 yılında 50
yaĢ üstü kadınlarda doğurganlık oranı sıfır olarak gerçekleĢmiĢken, bu yaĢ aralıklarında
Bölge içinde en yüksek değere sahip olan il Manisa‟dır.
0,35
0,31
0,30
0,25
0,20
45-49 YaĢ
50 YaĢ Üstü
0,15
0,11
0,10
0,08
0,08
0,06
0,06
0,05
0,01
0,01
0,00
Afyonkarahisar
0,03
0
0,01
0
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
Grafik 2.28: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi 45-49 Yaş Arası ve 50 Yaş Üstü Kadınlarda
Doğurganlık Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Annelerin yaĢı bakımından doğurganlık oranları değerlendirildiğinde, Bölge illerinde
doğurganlık yaĢının genel olarak Türkiye ortalamasından düĢük olduğu görülmektedir.
Tablo 2.61: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yaş Aralıklarına Göre Annelerin Doğum
Oranları (%)
15 Yaş
Altı
15-19
20-29
30-39
40-49
50 Yaş
Üstü
Bilinmeyen
Toplam
Afyonkarahisar
0,04
13,07
66,94
18,93
0,85
0,01
0,16
100
Kütahya
0,06
9,23
69,07
20,91
0,66
0,00
0,07
100
Manisa
0,02
9,47
65,95
23,14
1,16
0,03
0,24
100
0
10,53
68,05
20,39
0,98
0,00
0,06
100
TR33 Bölgesi
0,03
10,46
66,98
21,37
0,97
0,01
0,17
100
Türkiye
0,02
8,53
61,42
27,32
2,33
0,06
0,32
100
UĢak
Kaynak: TÜĠK
TR33 Bölgesi‟nde sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğumlar incelendiğinde
en düĢük oranın %0,24 ile UĢak‟a ait olduğu, en yüksek oranın ise %0,85 oranıyla Manisa‟ya
ait olduğu görülmektedir. Türkiye için bu oran Sağlık Bakanlığı istatistiklerine göre, 2008
yılında %8,7 oranında gerçekleĢmiĢtir. Bu açıdan Bölge illerinin Türkiye ortalamasına kıyasla
iyi bir durumda olduğu söylenebilir.
Yataklı
tedavi
değerlendirildiğinde ise
Kütahya‟dadır.
kurumları
haricinde
gerçekleĢtirilen
en yüksek oran Afyonkarahisar‟a ait
doğumlar
açısından
iken en düĢük oran
Sayfa 100 / 409
2,0
1,8
1,6
1,4
1,2
1,0
0,8
0,85
0,78
0,66
0,63
0,52
0,6
0,4
0,2
0,06
0,18
0,24
0,33
0,26
0,0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Sağlık Personeli Yardımı Olmadan Yapılan Doğumun Toplam Doğuma Oranı
Yataklı Tedavi Kurumları Haricinde GerçekleĢtirilen Doğumun Toplam Doğuma
Oranı
Grafik 2.29: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde Sağlık Personeli Yardımı Olmadan ve Yataklı Tedavi Kurumları
Haricinde Gerçekleştirilen Doğumların Toplam Doğumlara Oranı (%)
Afyonkarahisar ili Merkez ilçede sağlık personeli yardımı olmadan 9 doğum
gerçekleĢmiĢken, ġuhut‟ta 6, Bayat, Bolvadin, Dinar ve Sandıklı‟da 2 doğum gerçekleĢmiĢtir.
Bunun yanında Ġscehisar‟da 2009 yılında sağlık personeli yardımı olmadan 30 doğum
gerçekleĢmiĢ olup bu sayı 2009 yılında Afyonkarahisar‟da sağlık personeli yardımı olmadan
gerçekleĢen toplam doğum sayısının yarısını teĢkil etmektedir.
Sağlık kurumları dıĢında gerçekleĢen doğum açısından incelendiğinde Merkez ilçe‟de
14 doğum gerçekleĢirken, Ġscehisar‟da 31 doğum gerçekleĢmiĢtir. Bu sayı diğer ilçelerde
gerçekleĢen doğum sayılarından bir hayli yüksektir.
Kütahya ili Merkez ilçede sağlık personeli yardımı olmadan gerçekleĢen doğum sayısı
14 iken TavĢanlı, Simav, Aslanapa ilçelerinde 4‟tür. Dumlupınar, Çavdarhisar ve Pazarlar
ilçelerinde ise bu türden doğum gerçekleĢmemiĢtir.
Manisa ili Merkez ilçesi sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğumlar açısından
26 doğum sayısıyla en fazla doğumun yapıldığı ilçe durumundadır. Merkez ilçeyi 24 doğumla
AlaĢehir, 12 doğumla Salihli ve Akhisar izlemektedir. Ġlin diğer geliĢmiĢ ilçeleri olan
Turgutlu‟da bu sayı 9 iken Soma‟da 5‟dir.
Yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleĢen doğum sayıları açısından da Merkez
ilçe 13 doğum ile ilk sıradadır. Merkez ilçeyi 3 doğum ile Salihli ve Akhisar izlemektedir.
Bunun yanında Turgutlu‟da 2, Soma‟da 2 doğum gerçekleĢmiĢtir. Ahmetli, AlaĢehir, Gördes,
Kırkağaç, KöprübaĢı, Kula, Saruhanlı ilçelerinde ise yataklı tedavi kurumları haricinde doğum
gerçekleĢmemiĢtir.
UĢak ili Merkez ilçede sağlık personeli yardımı olmadan gerçekleĢen doğum sayısı
7‟dir. Bu sayı Banaz‟da 2, Sivaslı‟da 1‟dir. Bunun yanında Ulubey, Karahallı ve EĢme
ilçelerinde sağlık personeli yardımı olmadan doğum gerçekleĢmemiĢtir.
Sayfa 101 / 409
Yataklı tedavi kurumlarında gerçekleĢtirilen doğum oranları açısından UĢak TR33
Bölgesi‟nin en iyi konumda olan ilidir. UĢak‟ta gerçekleĢtirilen doğumların %99,51‟i yataklı
tedavi kurumlarındadır. Bölge‟de en kötü durumda olan il ise Afyonkarahisar‟dır. Bunda da
Ġscehisar ilçesinde yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleĢen doğum sayısının bir hayli
fazla olmasının etkisi vardır.
99,60
99,51
99,42
99,40
99,20
99,00
98,97
99,00
98,80
98,59
98,60
98,40
98,20
98,00
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Grafik 2.30: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Yataklı Tedavi Kurumlarında Gerçekleştirilen Doğumların
Toplam Doğuma Oranı (%)
Tablo 2.62‟de TR33 Bölgesi‟nde 2009 yılında sağlık personeli yardımı olmadan,
yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleĢen, yataklı tedavi kurumlarında gerçekleĢen ve
toplam doğum sayıları verilmiĢtir.
Tablo 2.62: 2009 Yılında TR33 Bölgesi’nde Meydana Gelen Doğumlar
Sağlık Personeli
Yataklı Tedavi
Yataklı Tedavi
Yardımı Olmadan
Kurumları Haricinde
Kurumlarında
Yapılan Doğum
Gerçekleşen Doğum
Gerçekleşen Doğum
Toplam
Afyonkarahisar
66
82
10.341
10.489
Kütahya
34
4
6.484
6.522
139
29
16.218
16.386
10
11
4.234
4.255
249
116
37.277
37.642
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
TR33 Bölgesi illerinde kanser vakalarının ve kanserden ölenlerin il nüfuslarına oranı
açısından değerlendirildiğinde UĢak ilinin en yüksek kanser vakası oranına sahip olduğu
görülmektedir. Bunun yanında kanserden ölen kiĢilerin il nüfuslarına oranı bakımından ise
yine UĢak en yüksek ölüm oranına sahip ildir.
Sayfa 102 / 409
Tablo 2.63: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Kanser Vakalarının Toplam İl Nüfusuna Oranı ile
Kanserden Ölenlerin Toplam İl Nüfusuna Oranı (%)
Kanser Vakalarının Toplam Nüfusa
Kanserden Ölenlerin Toplam
İl Adı
Oranı (%)
Nüfusa Oranı (%)
Afyonkarahisar
0,046
0,022
Kütahya
0,060
0,056
Manisa
0,064
0,049
UĢak
0,110
0,062
4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Nüfus verileri TÜĠK‟ten alınmıĢtır.
Bölge‟de en çok ölüme sebep olan hastalıklar içerisinde kalp hastalığına bağlı
rahatsızlıkların olduğu görülmektedir. Tüm iller için bu rahatsızlık ilk sırada gelmektedir.
Bunun yanında kan yapıcı dokuların urları dahil habis urlardan kaynaklanan ölümler ile beyin
damarlarında gerçekleĢen rahatsızlıklardan dolayı ölümler de (serebro-vasküler) Bölge‟de en
çok ölüme sebebiyet veren rahatsızlıklar arasındadır.
Tablo 2.64: 2008 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde En Çok Ölüme Sebebiyet Veren Hastalıklar ve Bu
Hastalıklar Sebebiyle Ölen Kişi Sayısı
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Kalp Hastalığına Bağlı Rahatsızlıklar
668
708
1.290
242
Lenfatik ve Hematopoiyetik ( Kan Yapıcı)
Dokuların Urları Dahil Habis Urlar
163
259
558
117
Serebro-Vasküler Hastalık
103
128
332
115
Kaynak: TÜĠK, Nüfus, Demografi, Konut ve Toplumsal Yapı Ġstatistikleri, Ölüm Ġstatistikleri
TR33 Bölgesi‟nde acil yardım istasyonu baĢına düĢen nüfus verilerine bakıldığında
83.247 kiĢiyle Manisa‟nın çok iyi durumda olmadığı görülmektedir. Manisa aynı zamanda
54.677 kiĢilik Türkiye ortalamasının da bir hayli üzerinde bulunmaktadır. Bölge‟de en iyi
durumda olan il 29.222 kiĢiyle Afyonkarahisar olup bu ili sırasıyla Kütahya ve UĢak illeri
izlemektedir. Aynı zamanda Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri Türkiye ve Bölge
ortalamasının altında kalmaktadırlar.
90.000
83.247
80.000
70.000
60.000
54.677
50.000
40.000
30.000
41.983
29.222
45.245
33.636
20.000
10.000
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
*Türkiye için veriler 2008 yılı verileridir. Nüfus baĢına verilerin elde edilmesinde 2009 Yılı TÜĠK Ġl Nüfusları verisi
kullanılmıĢtır.
Grafik 2.31: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde 112 Acil Yardım İstasyonu Başına Düşen
Nüfus
4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı 2008
Sayfa 103 / 409
Acil yardım istasyonlarının ilçeler bazında dağılımına bakılacak olursa, Afyonkarahisar
ili Merkez ilçede 2 adet A1 tipi ve 2 adet A2 tipi olmak üzere 4 adet acil yardım istasyonu
bulunmaktadır. Dinar‟da 1 tane A1 tipi ve 2 tane B1 tipi olmak üzere 3 tane istasyon,
ġuhut‟ta 1 tane A2 tipi ve 1 tane B1 tipi olmak üzere 2 tane istasyon bulunmaktadır.
Bunların dıĢında kalan tüm ilçelerde 1‟er tane olmak üzere toplam 24 istasyon vardır.
Kütahya ili Merkez ilçede 4 tane ve diğer ilçelerde 1‟er tane olmak üzere toplam 17
tane acil yardım istasyonu vardır.
Manisa ili Merkez ilçede 4, Akhisar, Salihli ve Turgutlu‟da 2, Ahmetli, AlaĢehir,
Demirci, Kula, Saruhanlı ve Soma‟da 1‟er tane olmak üzere toplam 16 tane istasyon vardır.
Bunun yanında Gölmarmara, Gördes, Kırkağaç, KöprübaĢı, Sarıgöl ve Selendi‟de acil yardım
istasyonu bulunmamaktadır.
UĢak ili Merkez ilçede 3 adet A tipi, Banaz‟da 1 adet A tipi, EĢme, Karahallı ve
Sivaslı‟da 1‟er adet B1 tipi, Ulubey‟de 1 adet B2 tipi olmak üzere toplam 8 adet istasyon
vardır.
Ġl bazında toplam acil yardım istasyonu sayısı ve TR33 Bölgesi için toplam istasyon
sayısı verileri Tablo 34‟te verilmiĢtir.
Tablo 2.65: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’ndeki 112 Acil Yardım İstasyonu Sayıları
112 Acil Yardım İstasyonu Sayısı
Afyonkarahisar
24
Kütahya
17
Manisa
16
UĢak
8
TR33 Bölgesi
65
YeĢil kart uygulamasının amacı hiçbir SGK‟nın güvencesi altında olmayan ve sağlık
hizmet giderlerini karĢılayacak durumda bulunmayan insanların sağlık giderlerinin devlet
tarafından karĢılanmasıdır (Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü Yıllığı, 2008). Türkiye ve
TR33 Bölgesi‟ndeki yeĢil kartlı oranlarına iliĢkin veriler Grafik 2.32‟de gösterilmiĢtir.
20
18
17,7
16
13,8
14
15,2
15,1
13,0
12,9
12
10
8
6
4
2
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
*YeĢil kartlı oranı, yeĢil kart sahibi sayısının nüfusa oranı olarak hesaplanmıĢtır.
*Afyonkarahisar için yeĢil kartlı oranı, Nisan 2010 itibarıyla yeĢil kart sahibi olanlar dikkate alınarak hesaplanmıĢtır.
Grafik 2.32: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’ndeki Yeşil Kartlı Oranları* (Binde)
4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı YeĢil Kart Bilgi Sistemi
Sayfa 104 / 409
TR33 Bölgesi‟nde yeĢil kart uygulamasından faydalananların nüfusa oranına
bakıldığında %15,2 gibi bir oranla Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleĢtiği
görülmektedir. Bunun yanında, Bölge‟de yeĢil kart uygulamasından en yoğun olarak
faydalanılan ilin Afyonkarahisar olduğu gözükmektedir.
Tablo 2.66: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Bulunan Yeşil Kartlı Sayısı
TR33
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye*
Bölgesi
Sayı
124.104
78.809
200.567
43.561
447.041
TR33 /
Türkiye (%)
9.387.084
4,76
*Türkiye için yeĢil kartlı sayısı 18.06.2010 tarihi itibarıyla yeĢil kart sahibi kiĢi sayısıdır.
Kaynak: 1-)Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü
YeĢil kart uygulamasının nispeten geri kalmıĢ illerde daha yoğun olduğu da
söylenebilir. ġanlıurfa‟da yeĢil kartlı oranının 2009 yılında %39,6 ve Diyarbakır‟da %44,7
olduğu dikkate alındığında bu durum daha net görülecektir.
2009 yılında TR33 Bölgesi‟nde bebek ölüm hızı ortalama %1,25 civarında
gerçekleĢmiĢtir. Bunun yanında Bölge içinde en düĢük bebek ölüm hızı %1,07 ile Manisa‟da
iken en yüksek %1.32 ile Afyonkarahisar‟dadır. Türkiye ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında ise
Bölge‟nin iyi bir konumda olduğu söylenebilir. Türkiye‟de 2008 yılında bebek ölüm hızı %1,7
civarında gerçekleĢmiĢtir. GeliĢmiĢ ülkelerle kıyaslandığında ise durumun iç açıcı olmadığı
ifade edilebilir. Fransa‟da bebek ölüm hızı 2008 yılı için %0,33, Almanya‟da %0,37,
Ġngiltere‟de %0,47‟dir (World Development Indicators, 2008).
17
18
16
14
13,23
13,08
13,1
12,55
UĢak
TR33 Bölgesi
10,79
12
10
8
6
4
2
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Türkiye
*Türkiye için bebek ölüm hızı 2008 yılı verisidir.
Grafik 2.33: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Bebek Ölüm Hızı (Binde)
Uzman hekim baĢına düĢen nüfus ve pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus açısından
değerlendirildiğinde Bölge‟de en iyi durumda olan ilin uzman hekim baĢına 1.899 kiĢi ve
pratisyen hekim baĢına 1.848 kiĢi ile Kütahya olduğu görülmektedir. Bunun yanında
Afyonkarahisar uzman hekim ve pratisyen hekim baĢına en fazla nüfusun düĢtüğü ildir.
2008 yılında Türkiye‟de uzman hekim ve pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus ile
karĢılaĢtırıldığında ise uzman hekim baĢına düĢen nüfus açısından TR33 Bölgesi‟nin geride
kaldığı, pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus açısından ise Türkiye ortalamasıyla benzerlik
gösterdiği görülmektedir.
GeliĢmiĢ ülkelerden Almanya‟da 2007 yılında hekim baĢına 287 kiĢi düĢerken,
Fransa‟da 267 kiĢi düĢmektedir (World Development Indicators, 2008).
Sayfa 105 / 409
2.845
3.000
2.628
2.695
2.517
2.500
2.031
2.000
2.008
1.899
1.848
1.969
2.000
1.964
1.500
Uzman Hekim
BaĢına DüĢen
Nüfus
1.255
Pratisyen Hekim
BaĢına DüĢen
Nüfus
1.000
500
0
*Türkiye için uzman hekim ve pratisyen hekim baĢına nüfus verileri Sağlık Bakanlığı Sağlık Ġstatistikleri 2008
yıllığından derlenen uzman hekim ve pratisyen hekim sayısının 2008 yılı nüfusuna oranı olarak hesaplanmıĢtır.
Grafik 2.34: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Uzman ve Pratisyen Hekim Başına Düşen
Nüfus
TR33 Bölgesi illeri için hemĢire baĢına düĢen nüfusa bakıldığında sadece UĢak„ın
Türkiye ortalamasından iyi durumda olduğu görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar,
Kütahya ve Manisa illeri hemĢire baĢına nüfus açısından Türkiye ortalamasının altında
kalmaktadır. Ebe baĢına düĢen nüfus açısından değerlendirildiğinde ise UĢak ilinin yine
Bölge‟nin en iyi durumda olan ili olduğu, bunun yanında Bölge‟nin tüm illerinin ebe baĢına
düĢen nüfus açısından Türkiye ortalamasından daha iyi durumda oldukları görülmektedir.
Sağlık memuru baĢına düĢen nüfus açısından ise Manisa ve Kütahya Bölge‟nin en iyi
durumda olan illeri konumundayken, Afyonkarahisar ve UĢak illeri sağlık memuru baĢına
düĢen nüfus açısından Bölge‟nin en kötü illeridir. Ayrıca Manisa hariç diğer TR33 Bölgesi
illerinde sağlık memuru baĢına düĢen nüfus Türkiye ortalamasından daha yüksektir.
3.000
2.400
2.500
2.315
2.000
1.500
1.000
1.333
1.166
882
799
937
853
HemĢire
1.500
1.310
797
667 682
716
851
Ebe
Sağlık Memuru
500
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa*
UĢak
Türkiye
*Manisa için veriler, Sağlık Bakanlığı ve özel sektörde çalıĢan toplam personel üzerinden hesaplanmıĢtır.
**Türkiye için veriler 2008 yılına aittir.
Grafik 2.35: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Hemşire, Ebe ve Sağlık Memuru Başına
Düşen Nüfus
Sayfa 106 / 409
Sağlık ocağı baĢına düĢen nüfus açısından TR33 Bölgesi hem Türkiye ortalaması, hem
de Ġzmir ve Ġstanbul gibi büyük Ģehirlerin ortalamasından iyi durumdadır. Bölge illerinin
tamamı bu ortalamaların altında kalırken, Manisa‟da aile sağlığı merkezi baĢına düĢen nüfus
diğer illere kıyasla yüksek görülmektedir.
30.000
25.807
25.000
20.000
14.111
15.000
11.642
9.019
10.000
5.000
5.090
4.677
6.304
0
*Manisa, 2008 yılında aile hekimliği uygulamasının pilot Ģehirlerinden biri konumunda olması dolayısıyla Manisa için
söz konusu değer aile sağlığı merkezi baĢına düĢen nüfus olarak yorumlanmıĢtır.
Grafik 2.36: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Sağlık Ocağı Başına
Düşen Nüfus
Kaynak: Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008
Türkiye‟de sağlık alanında yaĢanan geliĢmelerden bir tanesi de yataklı tedavi
kurumlarında nitelikli oda uygulaması çalıĢmalarıdır.
Bölge illerinden derlenen verilere göre, Sandıklı‟da 47, Bolvadin‟de 46, Merkez ilçede
27, SinanpaĢa‟da 10, Emirdağ‟da 8, Dinar‟da 4, BaĢmakçı‟da 2 ve Bayat‟ta 1 adet olmak
üzere 2009 yılı itibarıyla Afyonkarahisar ili genelinde toplam 145 nitelikli oda bulunmaktadır.
Kütahya Merkez ilçede 245, Simav‟da 14, Gediz‟de 7, TavĢanlı‟da 5, Emet‟te 4 ve
Çavdarhisar‟da 2 adet olmak üzere il genelinde toplam 277 nitelikli oda bulunmaktadır.
Salihli‟de 132, Merkez ilçede 90, Akhisar‟da 41, Sarıgöl‟de 24, Turgutlu‟da 19,
Kula‟da 15, AlaĢehir ve Demirci‟de 2‟Ģer adet olmak üzere Manisa genelinde toplam 329
nitelikli oda mevcuttur.
UĢak ili ile ilgili nitelikli oda verileri temin edilememiĢtir.
2.7. Dezavantajlı Gruplar
2.7.1. Kadınlar
Pek çok geliĢmekte olan ülkede olduğu gibi Türkiye‟de de kadınlar sosyal alanda
erkekler kadar aktif rol alamamaktadır. Ġlköğretimde okullaĢma oranı açısından
değerlendirildiğinde kadınlar ve erkekler arasında hem Türkiye‟de hem de TR33 Bölgesi‟nde
çok fark olmadığı görülmektedir.
Sayfa 107 / 409
100
99,3 99,2
99,0
99
97,9
98
97,3 97,3
98,2
97,5 97,4
97,1
97,0
97
Ġlköğretimde
OkullaĢma Oranı
(Erkek)
96,0
96
95,0 94,8
95
94
Ġlköğretimde
OkullaĢma Oranı
(Kadın)
93
92
Grafik 2.37: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında
İlköğretimde Net Okullaşma Oranları (%)
Kaynak: TÜĠK
Ortaöğretim açısından değerlendirildiğinde ise okullaĢma oranı hem erkekler hem de
kadınlar açısından azalmaktadır. Ayrıca Grafik 2.38‟den de görüleceği gibi Türkiye açısından
ortaöğretimde net okullaĢma oranı kadınlarda daha düĢük seyretmektedir. Bu durum TR33
Bölgesi‟nde Afyonkarahisar ve Kütahya için de geçerlidir. Bunun yanında Manisa‟da kadın ve
erkek arasındaki fark çok daha az iken UĢak‟ta kadınlar ortaöğretimde okullaĢma oranı
açısından erkeklerden daha iyi durumdadır.
90
78,0
80
70
60
50
64,6
60,5 62,1 61,1
58,9
70,6
62,2 63,5
50,1
66,3
70,1
60,6
56,3
Ortaöğretimde
OkullaĢma
Oranı (Erkek)
40
30
20
Ortaöğretimde
OkullaĢma
Oranı (Kadın)
10
0
Ortaöğretimde Net Okullaşma Oranları (%)
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 108 / 409
Okuryazarlık açısından değerlendirildiğinde ise kadınların hem Türkiye açısından hem
de TR33 Bölgesi açısından erkeklere kıyasla daha geride olduğu görülmektedir. GeliĢmiĢ
kentlerde de durum farklı değilken Ġstanbul ve Ġzmir gibi büyük Ģehirlerde kadınlarda
okullaĢma oranı TR33 Bölgesi‟ne kıyasla daha yüksektir.
97,61
100
87,38
90
97,09
96,85
96,73
87,58
87,78
97,03
86,57
87,51
98,59
93,26
98,2
92,46
97,03
87,88
80
70
60
Erkek
50
Kadın
40
Okuryazar Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Lise veya dengi okul mezunu erkekler ve kadınlar açısından bir karĢılaĢtırma
yapıldığında Türkiye‟de kadınlardan çok daha fazla lise veya dengi okul mezunu erkek
olduğu görülebilir. Erkekler ve kadınlar arasındaki bu dengesizlik Ġstanbul ve Ġzmir gibi
geliĢmiĢ kentlerde daha az hissedilir boyuttadır. Bu durum Grafik 2.40‟tan görülebilir. Bunun
yanında TR33 Bölgesi‟nde lise ve dengi okul mezunu erkeklerin ve kadınların oranı Türkiye
ortalamasının altındayken, erkek ve kadınlar arasındaki fark belirgin düzeylerdedir. Bölge
içerisinde ise lise veya dengi okul mezunu kadın oranı en düĢük il Kütahya‟dır. Kütahya, aynı
zamanda lise ve dengi okul mezunu erkek oranının da en fazla olduğu il olarak dikkat
çekmektedir.
30
25
20,83
18,31
20
15
25,5
23,98
12,24
12,17
13,17
20,39
20,27
21,76
24,98
23,99
21,12
17,21
14,58
12,92
10
5
0
Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Lise veya Dengi Okul Mezunu Oranı (%) / Erkek
Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Lise veya Dengi Okul Mezunu Oranı (%) / Kadın
Grafik 2.40: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında Lise
ve Dengi Okul Mezunu Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 109 / 409
Yüksekokul mezunu olma açısından kadınlar ve erkekler arasındaki dengesizlik yine dikkate
değerdir. TR33 Bölgesi‟nde erkeklerin bir fakülte veya yüksekokul bitirme oranı, Türkiye
ortalamasının gerisinde kalmaktayken, kadınlar açısından da durum farklı değildir. GeliĢmiĢ
iki Ģehir, Ġstanbul ve Ġzmir‟de ise hem kadınlar ve erkekler arasındaki yüksekokul veya
fakülte bitirme oranı farkı daha azdır, hem de her iki Ģehir kadınlar ve erkekler açısından
fakülte veya yüksekokul bitirme oranında TR33 Bölge ortalamasının üzerinde
seyretmektedir.
14
11,7
12
10
8
6
8,6
7,8
4,4
4,5
9,0
7,8
9,6
12,6
10,2
10,2
8,1
7,0
5,0
5,7
4,8
4
Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15
YaĢ ve Üzeri) : Yüksekokul veya
Fakülte Mezunu Oranı (%) / Erkek
Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15
YaĢ ve Üzeri) : Yüksekokul veya
Fakülte Mezunu Oranı (%) / Kadın
2
0
Grafik 2.41: 2009 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında Yüksekokul ve
Fakülte Mezunu Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Kadınlar ve erkekler arasındaki fark, iĢgücüne katılım oranı açısından
değerlendirilecek olursa kadınların hem Türkiye genelinde hem de TR33 Bölgesi‟nde
erkeklere kıyasla bir hayli geride oldukları görülmektedir. Bu durum geliĢmiĢ kentlerde de
değiĢmemektedir.
80
70
70,9
69,2
70,5
67,5
60
YaĢ Gruplarına Göre ĠĢgücüne
Katılma Oranı [15 YaĢ ve Üzeri-%] :
Toplam / Erkek
50
40
30
23,4
27,2
26
22,6
YaĢ Gruplarına Göre ĠĢgücüne
Katılma Oranı [15 YaĢ ve Üzeri-%] :
Toplam / Kadın
20
10
0
TR33 Bölgesi
Ġstanbul
Ġzmir
Türkiye
Grafik 2.42: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında İşgücüne
Katılım Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 110 / 409
Ġzmir‟de 2008 yılında tarım dıĢı istihdam oranı erkeklerde %92,8 ve kadınlarda
%88,2 iken bu oranlar TR33 Bölgesi‟nde sırasıyla %70,3 ve %35 olarak gerçekleĢmiĢtir.
Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde kadınların %35‟i tarım dıĢı sektörlerde istihdam edilirken,
Ġzmir‟de kadınların %82„si tarım dıĢı sektörlerde kendilerine iĢ imkanı bulabilmektedir.
Bunun yanında tarımsal istihdam oranına bakıldığında Ġzmir‟de kadınların %11,8‟i tarımda
çalıĢırken, TR33 Bölgesi‟nde %65,4‟ü tarımda çalıĢmaktadır.
100
92,8
90
80
70
88,2
70,3
65,4
60
50
40
Erkek
35
Kadın
29,7
30
20
7,2
10
11,8
0
Tarım DıĢı Ġstihdam
Oranı TR33 Bölgesi
Tarım DıĢı Ġstihdam
Oranı Ġzmir
Tarımsal Ġstihdam
Oranı TR33 Bölgesi
Tarımsal Ġstihdam
Oranı Ġzmir
Grafik 2.43: 2008 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi ve İzmir’de Cinsiyet Bazında Tarım ve Tarım Dışı
İstihdam Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Kadının toplumsal hayattaki rolünü etkileyen bir baĢka faktör de kadına yönelik
Ģiddet olarak göze çarpmaktadır. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen
Türkiye‟de kadına yönelik Ģiddet araĢtırması sonuçlarına göre, kentlerde yaĢayan kadınların
%40,3‟ü yaĢamlarının herhangi bir döneminde eĢlerinden fiziksel veya cinsel Ģiddet
görmüĢtür. Aynı çalıĢma kırsalda yaĢayan kadınlarda bu oranın %46,6 olduğunu ortaya
koymaktadır. Ege Bölgesi‟nde ise bu oranın %34,7 dolayında gerçekleĢtiği görülmektedir
(http://www.ksgm.gov.tr/tdvaw/doc/Ana_Rapor_Mizan_1.pdf).
Türkiye‟de kadına yönelik Ģiddet araĢtırması kadınların eğitim düzeyinin arttıkça
Ģiddet oranının da azaldığını gözler önüne sermektedir. Buna göre, ilkokulu bitirmemiĢ
kadınların %55‟i Ģiddete maruz kalırken, ilköğretim birinci kademeyi bitiren kadınların
%42‟si, ikinci kademeyi bitirenlerin %34‟ü, lise ve üzeri okul bitiren kadınların ise %25‟i
Ģiddete maruz kalmaktadır.
Aynı çalıĢma 15 yaĢ altı kız çocuklarına yönelik istismar oranının kentlerde %7,9,
kırsalda ise %5,3 düzeyinde gerçekleĢtiğini ortaya koymaktadır. Bu oran Ege Bölgesi için
%6,1 olarak gerçekleĢmiĢtir.
2.7.2. Özürlüler
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından 2002 yılında
yapılan Türkiye Özürlüler AraĢtırması‟nda özürlülerin durumu “sosyal felaket” kavramıyla
ifade edilmektedir (TÜBĠTAK, Türkiye Özürlüler AraĢtırması, sayfa 15). Bu çalıĢmaya göre,
özürlülerin eğitim durumu çok düĢük ve fakirlik bu grup içerisinde çok yaygındır.
Sayfa 111 / 409
2000 yılında Türkiye‟de okuma yazma bilmeyen erkek oranı %6,4, kadın oranı
%19,6‟dır. 2009 yılına gelindiğinde ise okuma yazma bilmeyen oranı erkeklerde %2,97,
kadınlarda %12,12 olarak gerçekleĢmiĢtir. Özürlüler açısından değerlendirildiğinde ise
erkeklerde okuma yazma bilmeyenlerin oranı 2002 yılında %28 iken kadınlarda bu oran
%48 civarındadır.
Bölgeler açısından değerlendirildiğinde Ege Bölgesi için 2000 yılı verilerine göre, 6
yaĢ üstü nüfusun okuma yazma bilme oranı %89,8 iken Güneydoğu Anadolu Bölgesi‟nde bu
oran %73,3‟dür. Özürlüler arasında ise 2002 yılında bu oran Ege Bölgesi‟nde %33 iken
Güneydoğu Anadolu Bölgesi‟nde %52 düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Grafik 2.44 ve Grafik 2.45,
TÜBĠTAK‟ın ifade ettiği sosyal felaketin bir boyutunu ortaya koyması açısından önem arz
etmektedir.
60
48,01
50
40
43,44
36,33
29,58
30
28,14
20
10
0
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
Grafik 2.44: 2002 Yılı İtibarıyla Türkiye’de Okuma Yazma Bilmeyen Özürlü Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
60
52,53
48,33
50
41,69
39,41
40
33,15
30
29,89
26,62
20
10
0
Marmara
Ege
Akdeniz
Ġç Anadolu
Karadeniz
Doğu Anadolu
Güneydoğu
Anadolu
Grafik 2.45: 2002 Yılı İtibarıyla Bölgeler Bazında Okuma Yazma Bilmeyen Özürlü Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 112 / 409
ĠĢgücüne katılım oranı açısından değerlendirildiğinde, 2002 yılı itibarıyla özürlüler
arasında iĢgücüne katılım oranı Türkiye için %21 düzeyindeyken, erkeklerde bu oran %32
ve kadınlarda ise %6,71 gibi çok düĢük bir düzeyde gerçekleĢmiĢtir. Toplam iĢgücüne
katılım oranı 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye genelinde %47,9 olarak gerçekleĢmiĢtir.
Türkiye‟de erkekler için iĢgücüne katılım oranı %70,5 iken kadınlarda bu oran %26
seviyesindedir.
Bölgeler açısından özürlülerin iĢgücüne katılım oranı değerlendirildiğinde ise durum
değiĢmemektedir. 2002 yılı itibarıyla Ege Bölgesi‟nde özürlülerin iĢgücüne katılım oranı %24
civarında iken Karadeniz Bölgesi‟nde %17 gibi bir oranla bölgeler arasındaki en düĢük
iĢgücüne katılım oranı gerçekleĢmiĢtir. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde
iĢgücüne katılım oranı erkeklerde %69,2 iken kadınlarda %23,4 düzeyindedir.
35
32,22
30
25,61
25
21,71
20
17,76
15
10
6,71
5
0
Türkiye
Kent
Kır
Erkek
Kadın
Grafik 2.46: 2002 Yılı İtibarıyla Türkiye’de Özürlülerin İşgücüne Katılım Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
35
30
25
24,75
24,50
22,51
20,03
20
19,58
19,85
17,38
15
10
5
0
Marmara
Ege
Akdeniz
Ġç Anadolu
Karadeniz
Doğu
Anadolu
Güneydoğu
Anadolu
Grafik 2.47: 2002 Yılı İtibarıyla Bölgeler Bazında Özürlülerin İşgücüne Katılım Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 113 / 409
TR33 Bölgesi için ĠġKUR Ġl Müdürlüklerinden alınan veriler doğrultusunda iller bazında
bir değerlendirme yapılacak olursa aĢağıdaki sonuçlara ulaĢılmaktadır.
Afyonkarahisar Ġl Müdürlüğü verilerine göre, 2009 yılı itibarıyla ĠġKUR‟a 679 engelli
kayıtlıdır. Bunların 138‟i istihdam edilmiĢtir. Buna göre, Afyonkarahisar‟da ĠġKUR‟a kayıtlı
engellilerin %20,3‟ü istihdam edilebilmiĢtir. Ġstihdam edilen lise mezunu engellilerin toplam
kayıtlı engellilere oranı %0,9 iken ilköğretim mezunu engellilerin oranı %19,4‟dür.
Kütahya ilinde ĠġKUR‟a kayıtlı 890 engelli vardır. Bunların %22‟si istihdam edilmiĢtir.
Ġstihdam edilenlerin %14‟ü ilköğretim mezunu iken %8‟i lise mezunudur.
Manisa ilinde engellilere yönelik verilere ulaĢılamamıĢtır.
UĢak Ġl Müdürlüğü verilerine göre, 2009 yılı Aralık ayı sonu itibarıyla ĠġKUR‟a 678
engelli kayıtlı olup bunların %14,01‟i istihdam edilmiĢtir. Ġstihdam edilen engellilerin içinde
sadece okuma ve yazma bilenlerin oranının %5, ilköğretim mezunu oranının %60 ve lise
mezunu oranının %35 olduğu tahmin edilmektedir.
2.7.3. Kırsalda Yaşayanlar
Kırsalda yaĢayan insanlar ve Ģehirlerde yaĢayan insanlar ihtiyaçlarını karĢılayabilme
kolaylığı açısından eĢit Ģartlarda değillerdir. Özellikle geliĢmekte olan ülkelerde kır ve kent
arasındaki yaĢam kalitesi farklılıkları gözle görülür düzeylere ulaĢmaktadır.
TÜĠK‟in Yoksulluk AraĢtırmasına göre, 2008 yılında kırsalda yaĢayanlar içerisinde
yoksul fert oranı %34 civarında iken Ģehirlerde bu oran %9 civarındadır. Yine aynı
araĢtırmaya göre yoksul hane oranı kırsalda %29‟lar civarındayken, kentlerde %6
civarındadır. Benzer bir araĢtırma iller ve bölgeler düzeyinde olmadığından dolayı bölgesel
düzeyde yoksulluk verilerine ulaĢılamamıĢtır.
40
34,62
35
30
29,83
25
Kırsal
20
Kent
15
10
9,38
6,8
5
0
Yoksul Hanehalkı Oranı (%)
Yoksul Fert Oranı (%)
Grafik 2.48: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye’de Yoksul Hane Halkı ve Yoksul Fert Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK, Türkiye Yoksulluk AraĢtırması, 2008
Türkiye Yoksulluk AraĢtırması verilerine göre, Türkiye‟de kırsalda yaĢayanların
%1,41‟i gıda yoksulluğu içinde yaĢarken, %1,32‟si günlük 2,15 USD‟nin altında, %18,3‟ü ise
günlük 4,3 USD‟nin altında gelir elde etmektedir. ġehirlerde yaĢayanlar açısından
değerlendirildiğinde ise kırsalda yaĢayanlara göre çok daha iyi gelir seviyelerinde oldukları
Grafik 2.49‟da görülmektedir.
Sayfa 114 / 409
20
18,30
18
16
14
12
10
Kırsal
8
Kent
6
4
1,41
2
2,77
1,32
0,23
0,17
0
Gıda Yoksulluğu Oranı
Günlük 2,15 $'ın Altındakilerin
Oranı
Günlük 4,3 $'ın Altındakilerin
Oranı
Grafik 2.49: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye’de Gıda Yoksulluğu, Günlük 2,15 USD ve 4,3 USD Gelirin
Altında Yaşayanların Oranı (%)
Kaynak: TÜĠK, Türkiye Yoksulluk AraĢtırması, 2008
Eğitim düzeyi açısından incelendiğinde kırsal kesimde yaĢayan kadınlarda ileri eğitim
düzeylerinde ciddi düĢüĢler göze çarpmaktadır. Benzer durum Grafik 2.51‟de görüldüğü
üzere erkekler içinde geçerli olup kırsalda yaĢayan erkeklerin eğitim düzeylerinde temel
eğitim ve öğretimden sonra ciddi bir düĢme görülmektedir.
Grafik 2.50 ve Grafik 2.51 incelendiğinde TR33 Bölgesi‟nde kırsalda yaĢayan erkek ve
kadınların büyük çoğunluğunun ilkokul eğitimi almıĢ kiĢiler olduğu görülmektedir. Bunun
yanında Ģehirlerde yaĢayanların ise lise ve Yüksekokul eğitimi alma açısından kırsalda
yaĢayanlara kıyasla çok daha ileride oldukları söylenebilir. Bu durumun temel sebebi,
kırsalda yaĢayan insanlar için kas gücünün en temel emek girdisi olarak görülmesi,
çocuklarını okula göndermeleri halinde bu kas gücünden mahrum kalacak olmaları
gösterilebilir. Ayrıca TÜĠK istatistiklerine göre, yoksul fert oranı yaklaĢık %34 olarak
gösterilen kırsal kesimin eğitim masraflarını altından kalkılamayacak bir gider kalemi olarak
görmeleri de bunun bir sebebi olarak ifade edilebilir.
80
70
60
50
40,8
40
33,3
30
16,0
20
10
15,9 17,7
9,4
8,2
14,0
11,1
2,8
1,0
3,4
5,6
0,7
0
Okuma Yazma Okuma Yazma Ġlkokul Mezunu
Bilmeyen
Bilen Fakat Bir
Okul
Bitirmeyen
Ġlköğretim
Mezunu
Ġl/Ġlçe Kadın Oranı
Ortaokul veya
Dengi Okul
Mezunu
Lise veya
Dengi Okul
Mezunu
Yüksekokul
veya Fakülte
Mezunu
Belde/Köy Kadın Oranı
Grafik 2.50: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Yaşayan Kadınların İkamet Yerleri Bazında Eğitim
Düzeyi
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 115 / 409
70
60
50
42,5
40
27,1
30
20
14,8
10
1,7
19,3
17,1
10,7 11,5
5,4
4,2
3,9
8,2
8,6
1,8
0
Okuma Yazma Okuma Yazma
Bilmeyen
Bilen Fakat Bir
Okul
Bitirmeyen
Ġlkokul
Mezunu
Ġlköğretim
Mezunu
Ġl/Ġlçe Erkek Oranı
Ortaokul veya
Dengi Okul
Mezunu
Lise veya
Dengi Okul
Mezunu
Yüksekokul
veya Fakülte
Mezunu
Belde/Köy Erkek Oranı
Grafik 2.51: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Yaşayan Erkeklerin İkamet Yerleri Bazında Eğitim
Düzeyleri
Kaynak: TÜĠK
2.8. Dernekler
Dernekler Dairesi BaĢkanlığı verilerine göre, 2010 yılında Türkiye‟de faal 85.329
dernek içerisinden 1.099‟u Afyonkarahisar‟da, 1.017‟si Kütahya‟da, 1.349‟u Manisa‟da ve
519‟u UĢak‟ta bulunmaktadır. Derneklerin üye sayıları hakkında herhangi bir bilgiye
ulaĢılamamıĢtır. Ancak dernek baĢına düĢen nüfus sayısına bakmak gerekirse, dernek baĢına
Afyonkarahisar‟da 638, Kütahya‟da 562, Manisa‟da 987 ve UĢak‟ta 647 kiĢi düĢmektedir.
Aynı verilere göre, Türkiye‟deki derneklerin %10‟unu hemĢehri dernekleri oluĢturmaktadır.
Bu derneklerin yarısından fazlası Marmara Bölgesi‟nde bulunmakta olup Ġstanbul, Bursa ve
Kocaeli‟de yoğunlaĢmıĢlardır. Bunun yanında faal dernekler içerisinde dini hizmetlerin
gerçekleĢtirilmesi (cami, kuran kursu, kilise, havra vb.) amacıyla kurulan dernekler ilk
sırada yer almaktadır. Ancak son yıllarda kurulan dernekler içerisinde bu amacı taĢıyan
derneklerin sayısında azalma görülmektedir (ĠçiĢleri Bakanlığı Dernekler Dairesi BaĢkanlığı).
Aynı verilere göre, Türkiye‟de bilgisayar sahibi olan derneklerin %42,14‟ü Marmara
Bölgesi‟nde, %18,42‟si Ġç Anadolu Bölgesi‟nde ve %13,08‟i Ege Bölgesi‟nde bulunmaktadır.
Tablo 2.67: 2010 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’ndeki Faal Dernek Sayıları
Faal Dernek Sayısı
Toplam Dernekler
(Adet)
İçindeki Payı (%)
Dernek Başına Düşen
Nüfus Sayısı
Afyonkarahisar
1.099
1,3
638
Kütahya
1.017
1,2
562
Manisa
1.349
1,6
987
519
0,6
647
3.984
4,7
738
85.329
100,0
850
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
*Nüfus verileri 2009 yılı için TÜĠK‟ten alınmıĢtır.
Kaynak: ĠçiĢleri Bakanlığı Dernekler Dairesi BaĢkanlığı
Sayfa 116 / 409
2.9. Avrupa Birliği (AB)
Kapsamında TR33 Bölgesi
Mali
Destek
Programları
AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında yürütülen bölgesel kalkınma programlarında
belirlenen öncelik alanlarında hibe programı uygulamasıyla projeler desteklenmektedir. Bu
çerçevede programların öncelik alanlarında belirlenecek Ģartlara uygun olarak hazırlanan
projelerden yarıĢma ortamında seçilecek baĢarılı projeler hibeden yararlandırılmaktadır. Hibe
programlarının hazırlık ve uygulamaları Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS)
koordinasyonu ve yönetiminde olup Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı (DPT)‟de
planlama aĢamasında katılımcı olmakta, ihale aĢaması ise Merkezi Finans ve Ġhale Birimi
(MFĠB) tarafından yürütülmektedir.
TR33 Bölgesi illeri arasında Afyonkarahisar bu hibe programlarından bugüne kadar
yararlanmamıĢtır. BaĢta Manisa olmak üzere Kütahya ve UĢak‟ta bu kapsamda çeĢitli
projeler uygulanmıĢtır. Projeler belediyeler, çeĢitli sendikalar, dernekler, vakıflar, odalar ve
üniversiteler tarafından yürütülmüĢtür. AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında, TR33
Bölgesi‟nde toplam 21 proje 2.096.261 Euro tutarında hibe almıĢ olup bu rakamlar
Türkiye‟de yürütülen projelerin %0,9‟una ve alınan hibe miktarının ise %0,7‟sine denk
gelmektedir.
Tablo 2.68: AB-Türkiye Mali İşbirliği Kapsamında TR33 Bölgesi’nde Yürütülen Proje Sayısı ve Hibe
Miktarı
Proje Sayısı
Hibe Miktarı (Euro)
Kütahya
3
427.432
Manisa
12
1.227.078
UĢak
6
441.751
TR33 Bölgesi
21
2.096.261
Türkiye
2.368
292.687.825
Kaynak: MFĠB, Haziran 2010
AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında, TR33 Bölgesi‟nde yürütülen projelerin %52‟si
sivil toplum kuruluĢları (STK), %38‟i belediyeler ve %10‟u üniversiteler tarafından
yürütülmüĢtür.
10%
38%
Belediye
STK
52%
Üniversite
Grafik 2.52: AB-Türkiye Mali İşbirliği Kapsamında TR33 Bölgesi’nde Yürütülen Projelerin Yürütücü
Bazında Dağılımı (%)
Kaynak: MFĠB, 2010
Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları kapsamında 1 Ocak 2007 tarihi ile 2013
yılı sonuna kadar sürecek yedi yıllık bir dönemi kapsayan Hayat Boyu Öğrenme (LLP) ve
Gençlik Programları AB üyesi ülkeler, Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ülkeleri (Norveç,
Ġzlanda ve LihtenĢtayn) ve aday ülkelerin katılımıyla gerçekleĢmektedir. Aday ülke olarak
Türkiye, Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programlarına “tam üye” olarak 1 Nisan 2004
tarihinden itibaren katılmıĢtır.
Sayfa 117 / 409
Genel ve mesleki eğitimin yanında eğitimle ilgili tüm alt program ve faaliyetleri
bütüncül bir yaklaĢımla tek bir programda toplayan LLP‟nin amacı “hayat boyu öğrenme
yoluyla Topluluğu ileri bir bilgi toplumu haline getirmek, daha çok ve daha iyi iĢ imkanı
yaratmak, sosyal bütünlüğü geliĢtirmek; çevrenin gelecek kuĢaklar için daha iyi korunmasını
sağlamak; özellikle de dünyada bir kalite referansına dönüĢmelerini temin etmek amacıyla
Topluluk içindeki eğitim ve öğretim sistemleri arasında karĢılıklı değiĢim, iĢbirliği ve
hareketliliği güçlendirmektir” (Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi'nin LLP'yi
yasalaĢtıran 15 Kasım 2006 ve 1720/2006/EC sayılı Kararı). Bu program, ilk ve orta
öğrenimdeki öğrenciler, yetiĢkinler, mesleki eğitim stajyerleri, üniversite öğrencileri, temel
beceri ihtiyacı duyan insanlar, eğitim profesyonellerine kadar herkes için eğitim ve
öğretimde geliĢme imkanları ve karĢılıksız mali katkı sağlamaktadır (BaĢbakanlık Devlet
Planlama TeĢkilatı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı). Tablo
2.69 programlara iliĢkin yalnızca temel bilgi verme amacını taĢımaktadır.
Tablo 2.69: Hayat Boyu Öğrenme Programı (LLP)
Program
Comenius
Erasmus
Leonardo Da Vinci
Grundtvig
Konu
Okul Eğitimi
Yüksek Öğretim
Mesleki Eğitim
YetiĢkin Eğitimi
Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı, http://www.ua.gov.tr/
TR33 Bölgesi‟nde 2004-2009 yılları arasında Hayat Boyu Öğrenme Programı
kapsamında yapılan ve kabul edilen proje baĢvuru sayısı ile bu projeler için tahsis edilen
hibe miktarı Tablo 2.70‟te yer almaktadır.
Tablo 2.70: 2004-2009 Yılları Arası LLP Kapsamında TR33 Bölgesi’nde Yapılan Proje Başvuru Sayısı ve
Kabul Edilen Projeler ile Bu Projelere Tahsis Edilen Hibe Miktarları
Yıllar
Başvuru Durumu
BaĢvuru Sayısı*
2004
Kabul Edilen Proje Sayısı
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33
Bölgesi
-
-
-
-
-
12
0
3
0
15
192.328
0
44.400
0
236.728
BaĢvuru Sayısı
70
66
111
25
272
10
16
12
6
44
94.936
182.664
175.210
47.000
499.810
BaĢvuru Sayısı
54
71
119
45
289
14
14
24
17
69
153.797
157.446
269.884
169.002
750.129
BaĢvuru Sayısı
44
73
103
41
261
13
13
20
19
65
211.455
155.550
273.431
194.520
834.956
BaĢvuru Sayısı
34
55
77
27
193
11
8
13
12
44
358.791
135.400
250.500
237.250
981.941
31
53
69
20
173
7
15
21
7
50
144.448
201.313
464.568
139.900
950.229
Başvuru Sayısı
233
318
479
158
Kabul Edilen Proje
Toplam
67
66
93
61
Sayısı
1.155.755
832.373
1.477.993
787.672
*2004 BaĢvuru Sayısı‟na iliĢkin bilgiler bulunmamaktadır.
1.188
2005
2006
2007
2008
BaĢvuru Sayısı
2009
287
4.253.793
Sayfa 118 / 409
2004-2009 yılları arasında LLP kapsamında TR33 Bölgesi içerisinde Manisa ili en çok
projesi kabul edilen ve en çok hibeyi alan ildir. Manisa‟yı ise Afyonkarahisar ve Kütahya illeri
takip etmektedir.
Projelerin Dağılımı
Hibelerin Dağılımı
UĢak
18%
Afyon
27%
Manisa
35%
Kütahya
20%
UĢak
21%
Manisa
33%
Afyon
23%
Kütahya
23%
Grafik 2.53: TR33 Bölgesi’nde LLP Kapsamında Kabul Edilen Projelerin ve Alınan Hibelerin İller Bazında
Dağılımı (%)
Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı
Gençlik Programı kapsamında, gençler yurtiçinde ve yurtdıĢında çeĢitli etkinliklere
katılabilmekte, uluslararası ve yerel projeler üretebilmektedirler. STK‟lar, kamu kuruluĢları
ve sıradan gruplar proje baĢvurusu yapabilmektedir. Projelere katılabilmek için dil Ģartı
aranmamakta, yabancı dil bilmeyen gençler de bu projelerden faydalanabilmektedir.
Gençlik Programı altındaki programlara eylem denmekte olup bu kapsamdaki
eylemler ve bu eylemler için kabul edilen yaĢ grupları Tablo 2.71‟de yer almaktadır. Gençlik
Programı kapsamında baĢvurular yıl içerisinde 5 farklı dönemde kabul edilmekte olup bu
dönemler 1 ġubat, 1 Nisan, 1 Haziran, 1 Eylül ve 1 Kasım‟dır.
Tablo 2.71: Gençlik Programı Kapsamındaki Eylemler ve Yararlanabilecek Gruplar
Eylem Grubu
Yaş Grubu
Eylem 1.1 Gençlik DeğiĢimleri
13-30
Eylem 1.2 Gençlik GiriĢimleri
15-30
Eylem 1.3 Gençlik Demokrasi Projeleri
13-30
Eylem 2 Avrupa Gönüllü Hizmeti
18-30
Eylem 3.1 AB KomĢu Ülkeleriyle ĠĢbirliği
13-30
Eylem 4.3 Gençlik ÇalıĢanları ve Gençlik KuruluĢları Ġçin Eğitim ve Ağ Kurma
Sınırsız
Eylem 5.1 Gençler ve Gençlik Politikalarından Sorumlu Olanlar Ġçin Toplantılar
15-30
TR33 Bölgesi‟nde 2004-2009 yılları arasında Gençlik Programı kapsamında yapılan ve
kabul edilen proje baĢvuru sayısı ile bu projeler için tahsis edilen hibe miktarı Tablo 2.72‟de
yer almaktadır.
Sayfa 119 / 409
Tablo 2.72: 2004-2009 Yılları Arası Gençlik Programı Kapsamında TR33 Bölgesi’nde Yapılan Proje
Başvuru Sayısı ve Kabul Edilen Projeler ile Bu Projelere Tahsis Edilen Hibe Miktarları
Yıllar
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Başvuru Durumu
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
0
0
0
12
2
15.000
3
2
21.590
10
6
37.780
11
3
34.550
21
8
69.080
5
4
62.350
10
1
8.430
13
1
10.600
9
3
27.760
14
8
75.150
8
3
31.860
1
1
20.990
5
2
14.000
8
5
37.500
16
8
90.640
52
12
165.960
60
10
187.120
0
0
0
2
1
14.880
16
6
59.100
20
5
46.600
17
2
14.700
22
3
23.625
BaĢvuru Sayısı
BaĢvuru Sayısı
BaĢvuru Sayısı
BaĢvuru Sayısı
BaĢvuru Sayısı
BaĢvuru Sayısı
Başvuru Sayısı
57
59
142
77
Kabul Edilen Proje
Toplam
21
20
38
17
Sayısı
178.000
216.150
516.210
158.905
TR33
Bölgesi
6
5
83.340
29
6
52.310
40
14
128.790
55
22
202.780
94
25
290.360
111
24
311.685
335
96
1.069.265
2004-2009 yılları arasında Gençlik Programı kapsamında TR33 Bölgesi içerisinde
Manisa ili en çok projesi kabul edilen ve en çok hibeyi alan ildir. Manisa‟yı ise alınan hibeler
bazında sırasıyla Kütahya ve Afyonkarahisar illeri takip ederken, kabul edilen baĢvuru sayısı
bazında Afyonkarahisar ve UĢak illeri takip etmektedir. UĢak ise her iki kategoride de son
sırada yer almaktadır.
Hibelerin Dağılımı
UĢak
15%
Projelerin Dağılımı
UĢak
18%
Afyon
17%
Kütahya
20%
Manisa
39%
Manisa
48%
Afyon
22%
Kütahya
21%
Grafik 2.54: TR33 Bölgesi’nde Gençlik Programı Kapsamında Kabul Edilen Projelerin ve Alınan Hibelerin
İller Bazında Dağılımı (%)
Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı
Sayfa 120 / 409
Yerel
kalkınma;
yerel
yöneticiler,
iĢletmeler,
sosyo-ekonomik
kuruluĢlar
(kooperatifler, dernekler, vakıflar, vb.), sosyal taraflar gibi yerel aktörler ve farklı kurumsal
düzeyler arasında daha iyi koordinasyon yoluyla, enerji ve kaynakların birleĢtirilmesiyle
gerçekleĢtirilebilir. Yerel ve bölgesel oluĢumlar aynı zamanda yerel kalkınma ve iĢsizliğe
karĢı mücadelede önemli rol oynarlar.
AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında yürütülen bölgesel kalkınma programlarından,
eğitim ve gençlik programlarından ve Türkiye‟nin taraf olduğu diğer programlardan
yararlanmak için geliĢtirilen proje fikirleri hem bölgesel kalkınmayı sağlayacak hem de
Bölge‟ye yenilikçi yaklaĢımlarla bakılmasını sağlayacaktır. Bu doğrultuda TR33 Bölgesi‟ndeki
yerel aktörlerin Bölge‟nin sorunlarına çözüm getirecek projeler ortaya koyması Bölge‟nin
kalkınmasında önemli bir rol oynayacaktır.
Sayfa 121 / 409
BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET
3.1. Dünya ve Türkiye’de Ekonomi ve Ticaret
3.1.1. Giriş
TR33 Bölgesi‟ne iliĢkin genel iktisadi bilgiler kapsamında üretim, iĢgücü, dıĢ ticaret,
yatırım, finans ve rekabet konuları incelenmektedir.
2009 yılı Türkiye Ġlerleme Raporu`na göre, küresel krizin Türkiye üzerindeki etkileri
giderek belirginleĢmiĢtir. Ancak, 2009 yılı ortası itibarıyla neredeyse tüm ekonomik
göstergeler, ekonomik daralmanın 2009 yılının ilk çeyreğinde dip seviyesini gördüğünü
göstermektedir. 2007 yılında %4,7 olarak gerçekleĢen ekonomik büyüme, 2008 yılında
%0,9‟a gerilemiĢtir. Bu daralma özellikle 2008 yılının son çeyreği ve 2009 yılının ilk
çeyreğinde belirginlik kazanmıĢ ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) bu dönemlerde, bir
önceki yılın aynı dönemlerine kıyasla, sırasıyla %6,5 ve %14,3 küçülmüĢtür. Küçülme, 2009
yılının ikinci çeyreğinde keskin bir biçimde yavaĢlayarak bir önceki yılın aynı dönemine
kıyasla %7‟ye inmiĢ ve neticede ekonomi 2009 yılının ilk yarısına kadar olan bir yıllık
dönemde %10,6 daralmıĢtır. Kriz, ekonominin hemen hemen bütün sektörlerini olumsuz
etkilemiĢtir. Sanayi özellikle, otomotiv ve elektrikli aletler dâhil olmak üzere, iç talepteki ve
esas olarak dıĢ talepteki büyük düĢüĢe bağlı olarak olumsuz yönde etkilenmiĢtir. Sanayi
üretimindeki düĢme eğilimi Mart 2009 itibarıyla azalmaya baĢlamıĢtır. Tüketicideki ve iĢ
dünyasındaki güvenin yanısıra sanayideki kapasite kullanımı, ilk çeyreğin sonundan itibaren
olumlu sinyaller vermeye baĢlamıĢtır. Talep bakımından, özel tüketim ve bilhassa özel
yatırım krizden ciddi anlamda etkilenmiĢtir. 2008 yılında, özel tüketim bir önceki yılın aynı
dönemine oranla sadece %0,3 artarken, özel yatırım %4 oranında düĢmüĢtür. 2009 yılının
ilk yarısında, yatırımlardaki yavaĢlama ciddi biçimde artmıĢ ve özel yatırımlar %32,5
oranında azalmıĢtır. 2008‟de %1,9 olan kamu kesimi tüketimi, mali teĢvik paketleri ile
desteklenmiĢ ve 2009ùn ilk yarısında %2,7‟ye yükselmiĢtir. Özel tüketim, mali
geniĢlemeye karĢılık vermeye baĢlamıĢ, 2009 yılının ilk çeyreğindeki %10,2‟lik düĢüĢle
karĢılaĢtırıldığında, 2009 yılının ikinci çeyreğinde güçlü Ģekilde toparlanarak bir önceki yılın
aynı dönemine kıyasla sadece %1,2 oranında düĢüĢ göstermiĢtir. 2008 yılında %2,3
oranında artıĢ gösteren ihracat, 2009 yılının ilk yarısında %10,6 oranında azalmıĢtır.
Ġthalatta ise daha fazla düĢüĢ kaydedilmiĢ olup 2008 yılındaki düĢüĢ %3,8 iken 2009 yılının
ilk yarısında, bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla %25,9‟dur. Hisse senetleri keskin
biçimde değer kaybetmiĢ, 2009 yılının ilk yarısının sonuna kadar olan bir yıllık dönemde %5
oranında düĢüĢ göstermiĢtir. Sonuç olarak, küresel ekonomik krizin ortaya çıkmasını
takiben, iç talepteki ve esas olarak dıĢ talepteki Ģiddetli düĢüĢün bir sonucu olarak, Türkiye
ekonomisi, özellikle 2009 yılının ilk yarısında keskin bir biçimde daralmıĢtır (Avrupa
Komisyonu, 2009 Yılı Türkiye Ġlerleme Raporu, 14.10.2009).
Buna karĢılık, iyi bir ihracat performansı ile 2009‟un ikinci çeyreğinde ekonomide
yeniden bir sıçrama yaĢanmıĢtır. GSYH‟nin 2010`da %6,8, 2011‟de ise %4,5 büyüyeceği
tahmin edilmektedir. Ancak iĢ alanları yaratma, hızlı büyüyen iĢgücünü karĢılayabilecek
kadar güçlü olmayacak ve iĢsizlik daha da artacaktır. Bununla birlikte ihtiyatlı
makroekonomik yönetim, yurtiçi ve uluslararası güvenin geliĢmesine katkıda bulunmuĢtur.
Mali saydamlıkta süregelen ilerlemenin bu güven eğilimini desteklemesi beklenmektedir.
Rekabetçiliği korumada ve sürdürülebilir istihdamın büyümesini teĢvik etmede iĢgücü pazarı
reformlarına gerek duyulmaktadır [Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), TurkeyEconomic Outlook 87 Country Summary].
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET
Sayfa 122 / 409
3.1.2. Üretim
DPT`nin Nisan 2010`da yayınlanan Ekonomik GeliĢmeler raporuna göre, GSYH`de
belirlenen değiĢimler aĢağıda açıklanmaktadır.
2009 yılının dördüncü çeyreğinde GSYH, piyasa beklentilerinin yaklaĢık 2 puan
üzerinde %6 oranında artmıĢtır. Böylece üst üste dört çeyrek ekonomideki daralmanın
ardından büyümeye geçilerek resesyondan çıkılmıĢtır. 2009 yılında ekonomide daralma
%4,7 olarak gerçekleĢmiĢtir. Piyasaların beklentisinde (CNBC-e anketi) ise son çeyrek
büyümesi %4, yıllık daralma ise %5,4 seviyesinde idi. 2009 yılı GSYH‟deki daralma
tahminleri, IMF‟nin %6,5, Dünya Bankası‟nın %5,8 ve OECD‟nin ise %6,5 idi.
Yılın dördüncü çeyreğinde ekonomik aktivitedeki canlanma özellikle sanayi
sektöründen kaynaklanmıĢtır. Hizmetler sektöründe beĢ çeyrek sonrası pozitif büyümeye
geçilmiĢtir. Tarım sektöründe beklentiler doğrultusunda üretim artıĢı GSYH büyümesine
katkıda bulunmuĢtur. Bu geliĢmelerin sonucunda sanayi sektöründe katma değer 2009
yılında %6,9 oranında azalma gerçekleĢtirmiĢtir.
Hizmetler sektöründe katma değer beĢ çeyrek sonra artıĢa geçmiĢtir. Bu geliĢmede,
özellikle ticaret sektöründe %10,3 ve mali aracı kuruluĢlarda %8,1 oranındaki katma değer
artıĢları etkili olmuĢtur. Bu iki sektörün son çeyrekte GSYH artıĢ hızına katkısı toplamda
%2,2 puan olmuĢtur. ĠnĢaat sektöründeki daralma devam etmektedir. Katma değer, son
çeyrekte otel ve lokantalarda %5,5, ulaĢtırma sektöründe %3,6 oranında artıĢ göstermiĢtir.
Bunun sonucunda katma değer, hizmetler sektöründe 2009 yılının dördüncü çeyreğinde
%4,5 oranında artıĢ kaydetmiĢtir. 2009 yılında hizmetler sektöründe daralma %5
seviyesinde gerçekleĢmiĢtir.
2009 yılında %4,7 oranında daralan GSYH‟ye sektörel katkılar, tarımdan 0,3 puan,
sanayiden -1,8 puan ve hizmetler sektöründen ise -3,2 puan olarak hesaplanmıĢtır.
DPT`nin Dokuzuncu Kalkınma Planı çerçevesinde hazırlanmıĢ olan 2007-2013 Vergi
Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu (2007)‟ye göre vergi konusu ile ilgili genel veriler aĢağıdaki
gibidir:
Vergi yükü, OECD ülkelerinde istikrarlı bir artıĢ göstermektedir. OECD toplamında
1975 yılında milli hasılanın %30,3 olan vergi yükü, 2003 yılına gelindiğinde %36,3‟e kadar
yükselmiĢtir. Bu artıĢ en belirgin olarak Avrupa‟da hissedilmektedir. Vergi yükü, OECD üyesi
Avrupa ülkelerinde 1975 yılında %32,1 iken 2003 yılına gelindiğinde %38,9‟a; AB-15
ülkelerinde aynı dönemler itibarıyla %33,1‟den %40,5‟e yükselmiĢtir. GeliĢmiĢ ülkelerde
vergi yükü artıĢının temel nedeni refah devletinin finansmanı olurken geliĢmekte olan
ülkelerde kronik kamu açıkları vergi yükünün artmasına yol açmıĢtır.
Tablo 3.1: 2003 Yılı İtibarıyla OECD Ülkelerinde Vergi Yükü
Sosyal Güvenlik Dahil (%)
Sosyal Güvenlik Hariç (%)
OECD Ortalaması
36,3
26,8
OECD Avrupa
38,9
27,7
OECD Amerika
26,1
21,1
AB-15
40,5
28,9
Türkiye
32,8
25,9
Kaynak: DPT, 2007-2013 Vergi Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, 2007
Vergi yükünün dağılımına bakıldığında, bölgesel farklılıklar göze çarpmaktadır. Gelir
vergisinin milli hâsıla içerisindeki payı tüm bölgelerde artarken, kurumlar vergisinin,
Amerika BirleĢik Devletleri (ABD)‟nin etkisiyle OECD-Amerika Bölgesi‟nde gerek toplam vergi
gelirleri içerisindeki payı gerekse milli hasılaya oranı azalıĢ kaydetmiĢtir. Ancak, vergi
Sayfa 123 / 409
yükündeki artıĢın esas kaynağını, tüm bölgeler genelinde, sosyal güvenlik sistemi
oluĢturmaktadır. OECD genelinde milli hasılanın; 1965 yılında %4,7‟sine; 1975 yılında
%6,8‟ine tekabül eden sosyal güvenlik prim yükü 2003 yılına gelindiğinde %9,5 seviyesine
yükselmiĢtir.
Vergi yükündeki artıĢın bir kısmı mal ve hizmetler üzerinden alınan vergiler ile
açıklanmaktadır. 1975 yılında mal ve hizmetler üzerinden alınan vergiler milli hasılanın
%9,6‟sı seviyesinde iken 2003 yılında bu oran Avrupa‟nın katkısıyla %11,5‟e yükselmiĢtir.
Emlâk vergileri ise milli hasılaya oran olarak OECD-Amerika Bölgesi‟nde azalırken AB-15
Bölgesi‟nde bir miktar artıĢ göstermiĢtir.
Tablo 3.2: 2003 Yılı İtibarıyla OECD Ülkelerinde Vergi Gelirinin Dağılımı (%)
OECD
OECD Avrupa
OECD Amerika
Gelir Üzerinden Alınan Vergiler
35,3
33,1
39,9
34,2
23,7
Sosyal Güvenlik Primleri
26,1
28,9
19,6
28,8
20,8
Tüketim Vergileri
32,9
33,1
32,5
31,4
52,4
5,6
4,7
7,9
5,2
3,2
Servet Vergileri
AB-15
Türkiye
Kaynak: DPT, 2007-2013 Vergi Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, 2007
3.1.3. İşgücü
1980 ve 2004 yılları arasında, Türkiye‟de çalıĢma yaĢındaki nüfus 23 milyon
artmıĢtır; ancak bu dönem süresince sadece 6 milyon iĢ yaratılmıĢtır. Bunun sonucu olarak,
Türkiye‟deki istihdam oranı dünyadaki en düĢük istihdam düzeyleri arasındadır. Birçok
ülkede istihdam oranları %50‟nin üzerinde olup AB-15 ülkelerinde bu oran ortalama %65‟tir.
Kadınlar arasındaki düĢük istihdam düzeyi, Türkiye ile AB arasındaki istihdam oranı
farklarının büyük kısmını açıklamaktadır. AB-15 ile karĢılaĢtırıldığında, en elveriĢli çalıĢma
yaĢındaki Türk kadınlarının istihdam oranı yarıdan azdır. Buna ek olarak, 55 yaĢ üstü Türk
kadınlarının ve erkeklerinin sadece üçte biri iĢgücüne dâhildir. Türkiye‟deki iĢ açığı, ülkenin
AB‟ye katılım yolunda ilerlediği bu dönemde bir zorluk olarak ortaya çıkmaktadır (Dünya
Bankası, 2006 yılı Türkiye ĠĢgücü Piyasası Raporu, 14.04.2006).
2008ìn ortalarında yaklaĢık %9,5 olan iĢsizlik oranı, ekonomik yavaĢlama nedeniyle,
keskin biçimde yükselerek 2009ùn ortalarına gelindiğinde %13è ulaĢmıĢtır. ĠĢsizlik, genç
nüfusta çok daha yüksektir (15-24 yaĢ arası yaklaĢık %24 civarındadır). ĠĢ arayanların
yarıdan fazlasını uzun dönemli iĢsizler oluĢturmaktadır. Ġstihdam oranı yaklaĢık %1 azalarak
Haziran 2009 itibarıyla yaklaĢık %42,5 olarak gerçekleĢmiĢtir. Kadın istihdamı da 2008
yılında artmaya baĢlamıĢ, ancak Haziran 2009 itibarıyla toplam çalıĢan nüfusun %24`ünün
altında bir oranla oldukça düĢük kalmıĢtır. Tarım sektörünün özelliği çok sayıda ücretsiz aile
iĢçisi bulunmasıdır. Bu durum, istatistiksel olarak daha az bir iĢsizlik oranına neden olmakta,
ancak bu sektörde ve genel olarak ekonomide eksik istihdamın büyüklüğüne iĢaret
etmektedir. ÇalıĢan nüfusun sayısı her yıl yaklaĢık 600.000 artmakta ve bu durum, bilhassa
mevcut kriz çerçevesinde iĢgücü piyasasının hazmetme kapasitesi için önemli güçlükler
anlamına gelmektedir. Son dönemdeki giriĢimlere rağmen, kısmen iĢgücü piyasasının esnek
olmayıĢı ve mesleki nitelikler bakımından iĢgücü talebi ve arzı arasındaki uyumsuzluk
nedeniyle, ilave istihdam yaratılmasında hala güçlüklerle karĢılaĢılmaktadır. Sonuç olarak,
iĢgücü piyasası koĢulları giderek daha zorlu bir duruma gelmiĢ ve iĢsizlik oranı ekonomik
faaliyetlerdeki daralmayla birlikte ciddi biçimde yükselmiĢtir (Avrupa Komisyonu, 2009 Yılı
Türkiye Ġlerleme Raporu, 14.10.2009).
Sayfa 124 / 409
3.1.4. Dış Ticaret
ABD konut piyasası kaynaklı ortaya çıkan ve hızlı bir Ģekilde diğer ülkelere yayılan
finansal krizin ekonomik bir nitelik kazanmasıyla baĢlayan küresel çapta daralma, 2009
yılında daha da derinleĢerek Türkiye‟nin dıĢ ticaretini olumsuz etkilemiĢtir. Bu geliĢmelerin
bir sonucu olarak, ihracat 2008 yılına göre %22,6 oranında azalarak 2009 yılında 102,1
milyar USD‟ye gerilemiĢtir. 2010 yılının ilk iki ayında ise ihracat önceki yılın aynı dönemine
göre 0,8 puan azalmıĢtır. Söz konusu dönemde iĢlenmemiĢ altın ihracatında 2009 yılında
yaĢanan olağandıĢı artıĢların yaĢanmaması, 2010 yılının aynı döneminde ihracatın yaklaĢık
aynı kalmasına neden olmuĢtur. ĠĢlenmemiĢ altın ihracatının yer aldığı 71. fasıl hariç
ihracatın Ocak-ġubat dönemi geliĢimine bakıldığında; %15,6 oranında bir artıĢ olduğu
görülmektedir. 2009 yılında %72,5 olan ihracatın ithalatı karĢılama oranı 2009 yılının ilk iki
ayında %69,9 düzeyinde gerçekleĢerek büyüme sürecinin olduğu dönemler seviyesine
inmiĢtir. Bu geliĢmelerin bir sonucu olarak, dıĢ ticaret açığı Ocak-ġubat döneminde %103,5
oranında artarak 6,8 milyar USD olmuĢtur (DPT, Ekonomik GeliĢmeler, Nisan 2010).
Dünya Ticaret Örgütü (WTO)`nun Dünya Ticaret Raporu (2009)à göre, 2008
döneminde toplam ihracat değeri 16 trilyon 127 milyar USD olarak gerçekleĢmiĢ ve yıllık
değiĢim oranı %15 olarak bulunmuĢtur. Aynı dönemde Türkiye öncü ihracatçı ülkeler olan ilk
30 arasında yer alamamıĢtır. 2008 dönemi için toplam ithalat değeri ise 16 trilyon 415
milyar USD olarak ve yıllık değiĢimi ise ihracattaki gibi yine %15 olarak gerçekleĢmiĢtir.
Türkiye‟nin 2008 yılı ithalatı yıllık %19 artmıĢ ve 202 milyar USD olarak gerçekleĢmiĢtir.
Buna göre, Türkiye‟nin dünya ithalatındaki payı %1,2‟dir. (WTO, World Trade Report, 2009).
3.1.5. Yatırım
BirleĢmiĢ Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD)`ın verilerine göre,
dünya genelinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar (UDY), 2007 rakamlarıyla tarihteki en
yüksek noktası olan 1 trilyon 979 milyar USD‟ye ulaĢmasının ardından, 2008 yılında global
krizin etkileriyle %14‟lük bir düĢüĢ yaĢamıĢ ve 1,7 trilyon USD‟de kalmıĢtır. 2008 yılı
kesinleĢmiĢ verilerine göre en fazla UDY çeken ilk 5 ülke sırasıyla ABD, Fransa, Çin, Ġngiltere
ve Rusya olmuĢtur. Türkiye çektiği 18 milyar USD‟lik UDY ile en çok yatırım çeken ülkeler
arasında 20. sırada yer almıĢtır. Türkiye, geliĢmekte olan ülkeler arasındaki sıralamada ise
2007 yılında olduğu gibi 2008‟de de 9. sırada yer almıĢtır. Böylece Türkiye, dünya
sıralamasında 2007 verileriyle 25. sırada iken 2008 yılında 20. sıraya yükselmiĢ; geliĢmekte
olan ülkeler sıralamasında ise 9. sıradaki yerini korumuĢtur. Türkiye, 2008 yılında dünya
sıralamasında yükselmesine rağmen UDY giriĢleri 2007 yılında ulaĢılan 22 milyar USD‟lik
rekor seviyeden %18 oranında gerilemiĢtir. Krizin etkilerinin yıl sonunda derinleĢmesi
nedeniyle bu düĢüĢ sınırlı kalırken global trende paralel olarak 2009 yılında UDY giriĢlerinin
daha keskin bir düĢüĢ ile 10 milyar USD‟nin de altında kalması beklenmektedir. Nitekim
2009 yılının ilk 7 ayı itibarıyla UDY giriĢleri ancak 4,9 milyar USD‟ye ulaĢabilmiĢtir. Bu
rakam, 2008 yılının aynı dönemine oranla %58 düĢüĢ anlamına gelmektedir [Uluslararası
Yatırımcılar Derneği (YASED), UNCTAD 2009 Dünya Raporu, 17.09.2009].
Türkiye`de 2009 yılında teĢvik belgesine bağlanan yatırım tutarı, 2008 yılına göre
%30 azalarak 28.377,2 milyon TL‟den 19.878 milyon TL‟ye gerilemiĢtir. TeĢvik belgesine
bağlanan yatırımlarda tüketici fiyatları endeksine göre reel olarak %34,3 düĢüĢ olmuĢtur.
2009 yılında toplam 2.492 adet teĢvik belgeli yatırım ile 80.135 kiĢiye istihdam sağlanması
amaçlanmıĢtır. Bunların 47.656‟sının imalat sanayi, 27.355‟inin hizmetler, 3.543‟ünün
madencilik ve 1.581‟inin enerji sektöründe istihdam edilmesi hedeflenmiĢtir (TOBB, 2009
Ekonomik Rapor 65. Genel Kurul, Ankara).
Sayfa 125 / 409
Bölgeler yeni teĢvik sisteminde sosyo-ekonomik geliĢme düzeyleri dikkate alınarak
dört gruba ayrılmıĢtır. 2009 yılında verilen toplam 19.878 milyon TL tutarındaki yatırım
teĢvik belgeleri içinde ilk sırayı 8.791,3 milyon TL ile (%44,2) 1. Bölge alırken onu, 5.512,4
milyon TL ile (%27,7) 3. Bölge, 2.884,9 milyon TL ile (%14,5) 2. Bölge ve 2.689,5 TL ile
(%13,5) 4. Bölge izlemiĢtir (TOBB, 2009 Ekonomik Rapor 65. Genel Kurul, Ankara).
3.1.6. Finans
DPT‟nin Nisan 2010`da yayınlanan Ekonomik GeliĢmeler Raporu‟na göre, 2009 ve
2010 dönemlerinde mevduat ve kredilere iliĢkin genel durum aĢağıda verilmektedir.
2010 yılı Mart ayı itibarıyla toplam mevduat (bankalar arası hariç) 2009 yılı sonuna
göre %3,2 oranında artmıĢtır. Bu dönemde Türk Parası (TP) mevduatlar %4,9 oranında artıĢ
gösterirken, yabancı para (YP) mevduatların USD cinsinden değeri %3,3 oranında
gerilemiĢtir. Böylece, YP mevduatların toplam mevduat içindeki payı da %32,4‟ten %31,1‟e
inmiĢtir. Bir önceki ayla karĢılaĢtırıldığında ise TL mevduatların %1,3; YP mevduatların %0,3
oranında yükseldiği görülmektedir.
Global ekonomiye iliĢkin beklentilerdeki iyileĢmeyle birlikte 2009 yılının son
çeyreğinden itibaren toparlanma görülen kredilerdeki artıĢ eğilimi 2010 yılının ilk çeyreğinde
de devam etmiĢtir.
Nitekim 2010 yılı Mart ayı itibarıyla toplam krediler 2009 yılı sonuna göre %7,2
oranında yükselmiĢtir. Bu dönemde özellikle yurtiçi YP krediler %23,1 ile önemli oranda artıĢ
göstermiĢtir. Aynı dönemde bankaların aracılık fonksiyonlarının bir göstergesi olan kredilerin
mevduatlara oranı %65,8‟den %68,6‟ya yükselmiĢtir.
Yurtiçi kredilerin türleri itibarıyla geliĢimine bakıldığında, 2010 yılının ilk çeyreğinde
en yüksek artıĢın ticari kredilerde gerçekleĢtiği görülmektedir. 2010 yılı Mart ayı itibarıyla
2009 yılı sonuna göre ticari kredilerde %10,4, tüketici kredilerinde %5,7, kredi kartlarında
%0,3, ihtisas kredilerinde ise %2,1 oranında artıĢ olmuĢtur. Bu dönemde ticari kredilerin
toplam krediler içindeki payı artarken, diğer kredi türlerinin payı gerilemiĢtir.
3.1.7. Rekabet
Dünya Ekonomik Forumu (WEF)ìn 2009`da hazırlamıĢ olduğu Küresel Rekabet
Edebilirlik Raporu`nda ülkeler kalkınma düzeylerine göre; Düzey 1, Düzey 1‟den Düzey 2‟ye
GeçiĢ, Düzey 2, Düzey 2‟den Düzey 3‟e GeçiĢ ve Düzey 3 olmak üzere 5 adet sınıflandırma
yapılmıĢtır. Söz konusu kalkınma düzeylerine göre yapılan sınıflandırma GSYH miktarları
temel alınarak belirlenmiĢtir.
Tablo 3.3: Kalkınma Düzeylerinin Belirlenmesinde Gelir Sınırları
Kalkınma Düzeyi
Düzey1
Düzey 1`den Düzey 2`ye GeçiĢ
Düzey 2
Düzey 2`den Düzey 3è GeçiĢ
Düzey 3
Kişi Başına üşen GSYH (USD)
<2.000
2.000-3.000
3.000-9.000
9.000-17.000
>17.000
Kaynak: WEF, The Global Competitiveness Report 2009-2010
Kalkınma düzeylerine göre Türkiye, Düzey 2‟den Düzey 3‟e GeçiĢ aĢamasında yer
almaktadır. Türkiye ile karĢılaĢtırması yapılan ve aĢağıda yer alan global rekabet edebilirlik
endeksinde verileri bulunan ülkelerden Meksika da Düzey 2‟den Düzey 3‟e GeçiĢ aĢamasında
bulunurken Brezilya Düzey 2‟de, Fransa ve Almanya ise Düzey 3‟te yer almaktadır.
Sayfa 126 / 409
Tablo 3.4: Global Rekabet Edebilirlik Endeksi
2008-2009
Genel
Endeks
(134 Ülke)
2009-2010
Genel Endeks
(133 Ülke)
Temel
Gereksinimler
S
S
P
S
P
S
P
S
P
Almanya
7
7
5,37
8
5,85
14
5,12
5
5,47
Brezilya
64
56
4,23
91
4,04
42
4,41
38
4,08
Fransa
16
16
5,13
15
5,6
16
5,08
15
4,9
Meksika
60
60
4,19
59
4,47
55
4,15
67
3,57
Türkiye
63
61
4,16
69
4,34
54
4,16
58
3,7
Ülkeler
İnovasyon
Unsurları
Etkinlik Arttıranlar
* S: Sıra, P: Puan
Kaynak: WEF, The Global Competitiveness Report 2009-2010
WEF‟in yaptığı Global Rekabet Edebilirlik çalıĢmasında, global rekabet genel endeksi;
temel gereksinimler, etkinlik arttıranlar ve inovasyon unsurları olmak üzere 3 alt endeksten
oluĢmaktadır. Temel gereksinimler; kurumlar, altyapı, makroekonomik denge, sağlık ve
temel eğitim baĢlıklarını içermektedir. Etkinlik arttıranlar; yüksek öğrenim ve eğitim, mal
piyasası etkinliği, iĢgücü pazarı etkinliği, finansal pazar kapsamı, teknolojik hazırlılık ve
pazar büyüklüğü baĢlıklarından oluĢmaktadır. Ġnovasyon unsurları olarak da; iĢ alanında çok
yönlülük ile inovasyon baĢlıklarına yer verilmektedir. Söz konusu baĢlıklar itibarıyla
oluĢturulan alt endekslere ve bu endekslerin oluĢturduğu genel endeks değerlerine
bakıldığında; genel endeks açısından Türkiye ve Brezilya`nın 2008-2009 döneminden 20092010 dönemine geçiĢte kalkınma açısından ilerleme kaydettikleri ve daha üst sıralara
hareket ettikleri görülmektedir. Alt endekslerden temel gereksinimler açısından Türkiye 133
ülke içerisinde 69. sırada yer alırken, etkinlik arttırıcılarda 54. sırada, inovasyon
unsurlarında ise 58. sırada yer almaktadır.
Genel endeks açısından bakıldığında 2008-2009 döneminden 2009-2010 dönemine
geçiĢte Türkiye istikrarlı bir performans sergileyerek 2 sıra yükselmiĢ ve 61. sıraya
yerleĢmiĢtir. Türkiye, güçlü rekabet yapısı ve çok yönlü iĢ uygulamaları ile karakterize edilen
geniĢ
pazar
olanaklarından
yararlanmaya
devam
etmektedir.
Diğer
ülkelerle
karĢılaĢtırıldığında Türkiye, makroekonomik istikrarlılığı sağlamada ilerleme kaydetmiĢtir.
Ancak, bu ilerleme Türkiye`nin mali ve parasal politikalarındaki ilerlemelerden çok, diğer
ülkelerin bu konudaki güçsüzlüğünden kaynaklanmaktadır. Diğer yandan, altyapı kalitesinin
artırılması, daha iyi temel eğitim ve sağlık hizmetleri doğrultusunda insan kaynaklarının
geliĢtirilmesi, iĢgücü piyasasındaki etkinliğin artırılması, kamu kuruluĢlarının Ģeffaflığının ve
etkinliğinin güçlendirilmesi gibi temel konularda da çaba gösterilmesi gerekmektedir (WEF,
2009:27).
3.2. TR33 Bölgesi Genel İktisadi Görünüm
3.2.1. Üretim
TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢtirilen üretim faaliyetleri, sektörlere göre bölgesel payların
belirlenmesine olanak veren Gayri Safi Katma Değer (GSKD)‟ler ile Bölge‟den elde edilen
gelir vergisi, gayrimenkul sermaye iradı (GMSĠ) gelir vergisi ve kurumlar vergisi açısından
vergi gelirleri itibarıyla ele alınmaktadır.
Sayfa 127 / 409
3.2.1.1. Sektörlere Göre Bölgesel Paylar
Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgelerinin 2006 yılında Türkiye‟deki tarım,
sanayi ve hizmet sektörleri ile gayrisafi katma değerden aldıkları paylar ve sıralamadaki
yerleri Tablo 3.5‟te yer almaktadır.
Tablo 3.5: 2006 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Sektörler Bazında
Türkiye’deki Payları (%)
TR33 Bölgesi /
TR32 Bölgesi /
TR31 Bölgesi /
Sektörler
Türkiye (%)
Türkiye (%)
Türkiye (%)
Tarım
7,5
7,1
3,9
Sanayi
4,2
3,3
6,8
Hizmetler
2,7
3,5
7,0
Gayrisafi Katma Değer
3,6
3,8
6,6
Sıra
9
8
4
Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Gayrisafi Katma Değer, Ocak 2010
2005 yılında GSKD‟ler açısından bölgesel paylar sıralaması; TR31 Bölgesi (Ġzmir) için
3, TR32 Bölgesi (Aydın, Denizli, Muğla) için 8, TR33 Bölgesi (Afyonkarahisar, Kütahya,
Manisa, UĢak) için 9 Ģeklindedir. Buna göre, 2006 döneminde TR31 Bölgesi‟ni temsil eden
Ġzmirìn GSKD açısından bir sıra gerilediği, diğer Düzey 2 bölgelerinin aynı sırada kaldığı
söylenebilir. Bununla birlikte Tablo 3.5 incelendiğinde, TR33 Bölgesi diğer bölgelere kıyasla
tarım sektöründeki %7,5`lik payı ile daha fazla pay sahibi iken hizmetler sektörü açısından
Ege Bölgesi`ndeki diğer Düzey 2 bölgelerine kıyasla daha az paya sahiptir. Bölge‟nin sanayi
sektöründeki payı ise diğer iki bölge paylarının ortasında bulunmaktadır.
Genel olarak TR33 Bölgesi‟nin GSKD‟si %3,6 olarak gerçekleĢerek, Ege Bölgesi`nde
yer alan diğer Düzey 2 bölgelerinin gerisinde kalmıĢtır. Buna göre, GSKD sıralamasında
TR33 Bölgesi 9. sırada yer almaktadır ve bu açıdan Türkiye`deki diğer 25 Düzey 2 bölgesi
göz önüne alındığında sıralamada iyi bir yerde olduğu söylenebilir.
Bununla birlikte sektörlerin TR33 Bölgesi içerisindeki paylarına bakılarak sektörler
arası karĢılaĢtırmalar yapılabilir.
TR33 Bölgesi sektörel paylara bakıldığında, en fazla katma değer sağlayan sektörün
%47 ile hizmetler sektörüne ait olduğu görülmekte ve bunu sırasıyla %33 ile sanayi sektörü
ve %20 ile tarım sektörü izlemektedir.
47%
33%
Tarım
Sanayi
Hizmetler
20%
Grafik 3.1: 2009 Yili İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer Açısından
Dağılımı (%)
Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009, sayfa 86`daki verilerden üretilmiĢtir.
Sayfa 128 / 409
Türkiye`nin kiĢi baĢına düĢen katma değeri 2006 dönemi için 6.684 USD olarak
hesaplanmıĢtır. Türkiye ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2
bölgelerinden TR31 Bölgesi`ne ve TR32 Bölgesi`ne ait kiĢi baĢına düĢen GSKD‟lerin yüksek
olduğu, TR33 Bölgesi`ne ait GSKD‟nin ise 5.586 USD olarak nispeten düĢük gerçekleĢtiği
görülmektedir. KiĢi baĢına düĢen GSKD sıralamaları açısından ise TR33 Bölgesi Ege
Bölgesi‟nde yer alan diğer Düzey 2 bölgelerinden daha geride olup 11. sırada yer almakta ve
diğer 25 Düzey 2 bölgesi göz önüne alındığında orta düzeyde bir yerde olduğu söylenebilir.
Tablo 3.6: 2006 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Kişi Başına GSKD’leri
TR33 Bölgesi
TR32 Bölgesi
TR31 Bölgesi
Türkiye
KiĢi BaĢı GSKD (USD)
5.586
6.850
8.398
6.684
Türkiye‟deki Sırası
11
9
6
Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009, sayfa 15
3.2.1.2. Vergi Gelirleri
TR33 Bölgesi‟ne ait vergi gelirleri ile ilgili bilgiler Maliye Bakanlığı`ndan alınan
verilere göre, 2008 Vergilendirme Dönemini kapsamakta ve Gelir Vergisi, GMSĠ‟ye ĠliĢkin
Gelir Vergisi ile Kurumlar Vergisini içermektedir.
2008 döneminde TR33 Bölgesi illeri ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerine iliĢkin
gelir vergisinin toplam gelir vergisi içindeki oranına bakıldığında, Manisa %1,39`luk oranıyla
ve TR31 Bölgesi %6,8`lik oranıyla en fazla paya sahiptirler. UĢak ili ise %0,26`lık oranı ile
TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi de %2,5`lik oranı ile
Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında son sırada yer almaktadır. Toplam ödenecek vergi
içindeki oranlar itibarıyla de Manisa ve TR31 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup UĢak ve
TR33 Bölgesi son sırada yer almaktadır.
Tablo 3.7: Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerine Ait 2008 Yılı Vergilendirme
Dönemi Gelir Vergisi Beyanlarına İlişkin Bilgiler (TL)
Toplam
Tahakkuk Eden
Toplam Gelir
Ödenecek
Ödenecek Vergi
Gelir Vergisi
Vergisi İçindeki
Gelir Vergisi
İçindeki Oranı
Toplamı
Oranı (%)
Toplamı
(%)
Afyonkarahisar
24.748.863
0,52
10.868.993
0,60
Kütahya
17.917.284
0,38
7.402.643
0,41
Manisa
65.947.186
1,39
35.152.477
1,93
UĢak
12.234.447
0,26
5.252.691
0,29
TR33 Bölgesi
120.847.781
2,50
58.676.806
3,20
TR32 Bölgesi
189.975.832
4,00
89.810.753
5,00
TR31 Bölgesi
322.936.523
6,80
127.367.327
7,00
Ege Bölgesi
633.760.137
13,00
275.854.887
15,00
4.750.351.760
100,00
1.816.916.501
100,00
Türkiye
Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı, Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı, Faaliyet Raporu 2009,
Ankara, 2010
Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinin Bölge içindeki toplam gelir vergisi itibarıyla
oranları incelendiğinde, TR31ìn %51 oranı ile ilk sırada yer aldığı, bunu %30‟luk oran ile
TR32 Bölgesi‟nin ve %19`luk oran ile TR33 Bölgesi‟nin takip ettiği görülmektedir. Buna
göre, TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`ne %19 oranında gelir vergisi katkısı sağlamaktadır.
Sayfa 129 / 409
30%
TR31 Bölgesi
19%
TR32 Bölgesi
TR33 Bölgesi
51%
Grafik 3.2: Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Ege Bölgesi Toplam Gelir Vergisi İçindeki
Oranı (%)
Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiĢtir.
GMSĠ gelir vergisinin toplam gelir vergisi içindeki oranına bakıldığında, Manisa %0,7`lik
oranıyla ve TR31 Bölgesi %8,17`lik oranıyla en fazla paya sahiptirler. UĢak ili ise %0,11`lik
oranı ile TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi de %1,2`lik
oranı ile Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında son sırada yer almaktadır. Toplam ödenecek
vergi içindeki oranlar itibarıyla de GMSĠ gelir vergisi açısından Manisa ve TR31 Bölgesi ilk
sırada yer almakta olup UĢak ve TR33 Bölgesi son sırada yer almaktadır.
Dönemi GMSİ Gelir Vergisi Beyanlarına İlişkin Bilgiler (TL)
Tahakkuk
Eden GMSİ
Gelir Vergisi
Toplamı
Tahakkuk Eden
Toplam GMSİ Gelir
Vergisi İçindeki Oranı
(%)
Ödenecek
GMSİ Gelir
Vergisi
Toplamı
Ödenecek Toplam
GMSİ Gelir Vergisi
İçindeki Oranı
(%)
Afyonkarahisar
2.684.382
0,18
1.459.251
0,25
Kütahya
3.334.477
0,22
1.671.958
0,29
10.407.747
0,70
5.151.861
0,88
1.580.578
0,11
951.892
0,16
TR33 Bölgesi
18.007.185
1,20
9.234.964
1,60
TR32 Bölgesi
43.351.734
2,90
20.132.552
3,40
TR31 Bölgesi
121.891.840
8,17
44.804.746
7,67
Ege Bölgesi
183.250.760
12,30
74.172.263
13,00
1.492.058.672
100,00
583.994.173
100,00
Manisa
UĢak
Türkiye
Ankara 2010
Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinin Bölge içindeki toplam GMSĠ gelir vergisi
itibarıyla oranları incelendiğinde, TR31 Bölgesi`nin %66‟lık oran ile ilk sırada yer aldığı,
bunu %24`lük oran ile TR32 Bölgesi‟nin ve %10`luk oran ile TR33 Bölgesi‟nin takip ettiği
görülmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`ne GMSĠ gelir vergisi açısından %10
oranında katkı sağlamaktadır.
Sayfa 130 / 409
10%
24%
TR31 Bölgesi
TR32 Bölgesi
TR33 Bölgesi
66%
Grafik 3.3: 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin
Ege Bölgesi’nde Tahakkuk Eden Toplam GMSİ Gelir Vergisi İçindeki Oranı (%)
kurumlar vergisinin toplam kurumlar vergisi içindeki oranına bakıldığında, Manisa %0,75`lik
oranıyla ve TR31 Bölgesi %4,75`lik oranıyla en fazla paya sahiptirler. UĢak ili ise %0,06`lık
oranı ile TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi de %1,16`lık
oranı ile Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında son sırada yer almaktadır. Toplam ödenecek
vergi içindeki oranlar itibarıyla de kurumlar vergisi açısından Manisa ve TR31 Bölgesi ilk
sırada yer almakta olup UĢak ve TR33 Bölgesi son sırada bulunmaktadır.
Dönemi Kurumlar Vergisi Beyanlarına İlişkin Bilgiler (TL)
Tahakkuk
Ödenecek
Tahakkuk Eden
Eden
Ödenecek
Toplam
Toplam Kurumlar
Kurumlar
Kurumlar
Kurumlar
Vergisi İçindeki
Vergisi
Vergisi Toplamı Vergisi İçindeki
Oranı (%)
Toplamı
Oranı (%)
Afyonkarahisar
29.206.156
0,17
4.494.186
0,40
Kütahya
31.554.748
0,19
2.036.117
0,18
126.758.380
0,75
7.014.030
0,63
10.108.869
0,06
1.087.825
0,10
TR33 Bölgesi
197.628.154
1,16
14.632.159
1,30
TR32 Bölgesi
209.651.846
1,20
32.791.889
2,90
TR31 Bölgesi
806.760.002
4,75
86.850.932
7,74
1.214.040.003
7,20
134.274.981
12,00
16.978.547.843
100,00
1.122.146.521
100,00
Manisa
UĢak
Ege Bölgesi
Türkiye
Ankara 2010
Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinin Bölge içindeki toplam kurumlar vergisi
itibarıyla oranları incelendiğinde, TR31 Bölgesi`nin %67 oranı ile ilk sırada yer aldığı, bunu
%17`lik oran ile TR32 Bölgesi‟nin ve %16`lık oran ile TR33 Bölgesi‟nin takip ettiği
görülmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi Ege Bölgesi`ne %16 oranında kurumlar vergisi
kapsamında katkı sağlamaktadır.
Sayfa 131 / 409
17%
TR31 Bölgesi
16%
TR32 Bölgesi
TR33 Bölgesi
67%
Grafik 3.4: 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin
Ege Bölgesi’nde Tahakkuk Eden Toplam Kurumlar Vergisi İçindeki Oranı (%)
Genel olarak vergi gelirleri açısından TR33 Bölgesi illeri incelendiğinde, Manisa`nın
hem Bölge‟ye hem ülkeye en fazla katkı sağlayan il olarak öne çıktığı görülmektedir. UĢak ili
ise vergi gelirleri açısından en az paya sahip il olmaktadır. Bununla birlikte, TR33 Bölgesi de
Ege Bölgesi‟ndeki diğer Düzey 2 bölgelerine kıyasla hem Ege Bölgesi‟ne hem ülke bütününe
en az katkıda bulunan bölge olmaktadır. Bunun temelinde yatırımların ya da yaratılan katma
değerin azlığı bulunabilir.
2009 vergilendirme dönemi için Türkiye genelinde kurumlar vergisine göre yapılan ilk
100 sıralamada TR33 Bölgesi‟nde yer alan Manisa ve Kütahya illerinden iĢletmeler yer
almaktadır. Manisa`da linyit kömürü çıkarma faaliyetinde bulunan bir iĢletme 64.
sıradayken, elektrik üretiminde bulunan bir diğer iĢletme de 89. sırada bulunmaktadır.
Kütahya`dan ise linyit madenciliği alanında faaliyet gösteren bir iĢletme 73. sıradadır
(http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/200927.htm).
3.2.2. İş Gücü
TR33 Bölgesi iĢgücü verileri Sosyal Yapı bölümünde 2.4. Ġstihdam konusunda yer
almaktadır.
3.2.3. Dış Ticaret
TR33 Bölgesi‟ne iliĢkin dıĢ ticaret verileri çerçevesinde; kiĢi baĢına düĢen ihracat ve
ithalat, ekonomik faaliyetlere göre ihracat ve ithalat rakamları ile genel değerlendirme
açısından sektörlere göre bölgesel paylara yer verilmektedir.
3.2.3.1. Kişi Başına Düşen İhracat ve İthalat
TR33 Bölgesi‟ni oluĢturan illere ve bir bütün olarak Bölge‟ye ait kiĢi baĢına ihracat ve
ithalat rakamları 2008 dönemi için Ege Bölgesi ve bu bölgede yer alan Düzey 2 bölgeleri ile
karĢılaĢtırmalı olarak Tablo 3.10‟da verilmektedir.
Sayfa 132 / 409
Tablo 3.10: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Kişi
Başına Düşen İhracat ve İthalat (USD)
Kişi Başına Düşen İhracat (USD)
Kişi Başına Düşen İthalat (USD)
Afyonkarahisar
341
49
Kütahya
202
161
Manisa
774
641
UĢak
349
241
TR33 Bölgesi
511
361
TR32 Bölgesi
1.114
712
TR31 Bölgesi
2.061
2.190
Ege Bölgesi
1.310
1.201
Türkiye
1.846
2.824
Kaynak: TÜĠK, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do
TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında kiĢi baĢına ihracat rakamları incelendiğinde en
yüksek değere Manisa`nın sahip olduğu, en düĢük değere ise Kütahya`nın sahip olduğu
görülmektedir. Diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında ise TR33 Bölgesi‟nin kiĢi baĢına
düĢen en az ihracat değerine sahip olduğu söylenebilir.
TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında kiĢi baĢına ithalat rakamları incelendiğinde en
yüksek değere ihracat sıralamasına benzer Ģekilde Manisa`nın sahip olduğu, ancak en düĢük
değer açısından ise ihracat rakamından farklı olarak Afyonkarahisar`ın sahip olduğu
görülmektedir. Diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında ise TR33 Bölgesi‟nin kiĢi baĢına
düĢen en az ithalat değerine sahip olduğu söylenebilir.
3.2.3.2. Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat ve İthalat
Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı
ihracat rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 3.11‟de verilmektedir.
Kütahya
Manisa
UĢak
Toplam
13.995
Elektrik-SuGaz,
Gayrimenkul
Kiralama ve
Diğer
0
Toptan ve
Perakende
Ticaret
Madencilik
ve
Taşocakçılığı
33.024
İmalat
Sanayi
Balıkçılık
Afyonkarahisar
Tarım ve
Ormancılık
Tablo 3.11: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde
Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat Değerleri (1.000 USD)
190.820
0
0
237.839
13
0
1.522
112.838
0
0
114.373
45.083
0
1.826
963.338
8.444
0
1.018.691
950
0
554
108.576
6.680
0
116.760
TR33 Bölgesi
79.070
0
17.897
1.375.572
15.124
0
1.487.663
TR32 Bölgesi
99.202
75.791
117.901
2.681.731
4.799
0
2.979.424
TR31 Bölgesi
648.093
25.302
113.356
6.961.438
75.122
9
7.823.320
Ege Bölgesi
826.365
101.093
249.154
11.018.741
95.045
14
12.290.407
3.936.711
240.330
2.155.150
125.187.659
430.465
76.881
132.027.196
Türkiye
Bölge illerinin toplam ihracat rakamlarına bakıldığında en düĢükten en yükseğe
sırasıyla Kütahya, UĢak, Afyonkarahisar ve Manisa illeri Ģeklindedir. 2008 yılında TR33
Bölgesi‟nin toplam ihracatı, Türkiye ihracatının %1,13‟üdür.
TR33 Bölgesi, diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında, tarım ve ormancılık ile
imalat sektörleri ihracatının daha düĢük gerçekleĢtiği; madencilik ve taĢocakçılığı ile toptan
ve perakende ticarette ise orta düzeyde yer aldığı görülmektedir. Toplam ihracat rakamları
Sayfa 133 / 409
açısından ise TR33 Bölgesi sıralamada en sonda yer almaktadır. Ayrıca balıkçılık, elektrik,
gaz, su, gayrimenkul kiralama ve iĢ faaliyetleri ile diğer sosyal, toplumsal ve kiĢisel hizmet
faaliyetleri sektörlerinde Bölge illerinin ve dolayısıyla Bölge‟nin ihracatı bulunmamaktadır.
Buna göre, TR33 Bölgesi‟nin sektörel çeĢitliliğinin artırılması hem ticaret hayatını
geliĢtirebilir, hem de ihracat rakamlarını yükseltebilir.
TR33 Bölgesi‟nin sektörel ihracat rakamlarının 2005 yılından itibaren 4 yılı kapsayan
trend analizi Tablo 3.12‟de verilmektedir.
Tablo 3.12: TR33 Bölgesi İhracat Rakamlarının Sektörler Bazında Yıllara Göre Değişimi (%)
Tarım ve Ormancılık
2005
2006
2007
2008
-32
46
76
43
Balıkçılık
0
0
0
0
Madencilik ve TaĢocakçılığı
-2
-3
-32
34
Ġmalat
13
15
25
16
0
0
0
0
12
70
13
14
Gayrimenkul Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri
0
0
0
0
Diğer Sosyal Toplumsal ve KiĢisel Hizmet Faaliyetleri
0
0
-100
0
Elektrik, Gaz, Su
Toptan ve Perakende Ticaret
Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler 2009`dan elde edilen verilerden türetilmiĢtir.
TR33 Bölgesi‟ne ait sektörel ihracat rakamlarının trend analizi incelendiğinde, tarım
ve ormancılık sektörü ihracatının 2005 yılında bir önceki yıla göre ciddi oranda azalmasıyla
birlikte, 2006 ve 2007 yıllarında önemli oranda artıĢ gösterdiği, 2008`de ise artıĢ oranının
bir önceki yıla göre düĢtüğü görülmektedir. Madencilik ve taĢocakçılığı sektörü ihracatının
2005 ve 2006 yıllarında önceki yıllara göre hafif düĢtüğü, 2007 yılında 2006 yılına göre ciddi
oranda düĢüĢ gösterdiği ve 2008 yılında ise bir önceki yıla göre oldukça yüksek bir oranda
artıĢ kaydettiği görülmektedir. Ġmalat sektörünün ihracat rakamlarına bakıldığında 2008
yılına kadar arttığı, 2008 yılında ise artıĢ oranının bir önceki yıla göre düĢtüğü
görülmektedir. Toptan ve perakende ticaret sektörünün ihracatı ise 2006 yılında bir önceki
yıla göre oldukça yüksek bir oranda artıĢ göstermesine rağmen 2007 ve 2008 yıllarındaki
artıĢ oranları düĢük düzeylerde gerçekleĢmiĢtir. Diğer sosyal, toplumsal ve kiĢisel hizmet
faaliyetleri sektöründe ise 2006 yılında yapılan ihracatın 2007`de aynı düzeyde
sürdürülmemesi nedeniyle 2007 yılındaki değiĢim oranı %100`lük bir azalma ile
sonuçlanmıĢtır. Ayrıca 2005-2008 yılları arasında sektörlerin bütünü itibarıyla ihracat
değiĢimleri incelendiğinde, tarım ve ormancılık sektörünün en fazla değiĢim gösteren sektör
olduğu görülmektedir.
Ġhracat değerlerinin 2005-2008 yılları arasındaki yüzdesel değiĢimi Ege Bölgesi‟ni
oluĢturan Düzey 2 bölgeleri itibarıyla Grafik 3.5‟te verilmektedir.
Grafik 3.5‟ten görüleceği üzere, TR33 Bölgesi‟nin ihracatı 2005-2008 yılları arasında
2007 yılına kadar artmıĢ, en fazla artıĢ 2007 yılında gerçekleĢmiĢ, 2008 yılında ise ihracatın
artıĢ eğiliminde bir azalma olmuĢtur. Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgeleriyle
karĢılaĢtırıldığında ihracatın değiĢim oranı farklılık göstermekle birlikte, TR33 Bölgesi ile
TR32 Bölgesi‟nin ihracat rakamlarının yıllar itibarıyla dengeli bir değiĢim göstermediği, TR31
Bölgesi‟nin ihracatının ise yıllar itibarıyla düzenli artıĢ gösterdiği söylenebilir.
Sayfa 134 / 409
30%
25%
20%
TR33 Bölgesi
TR32 Bölgesi
15%
TR31 Bölgesi
10%
5%
0%
2005
2006
2007
2008
Grafik 3.5: Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Toplam İhracat Değerlerinin Yıllara Göre
Değişimi (%)
Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı ithalat
rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 3.13‟te verilmektedir.
Tarım ve
Ormancılık
Balıkçılık
Madencilik ve
Taşocakçılığı
İmalat
Toptan ve
Perakende
Ticaret
Elektrik-SuGaz,
Gayrimenkul
Kiralama ve
Diğer
Toplam
Tablo 3.13: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde
Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat Değerleri (1.000 USD)
Afyonkarahisar
6.685
0
178
27.460
47
0
34.370
Kütahya
1.003
0
22.588
67.488
7
0
91.086
70.169
0
2.576
766.726
5.171
0
844.642
6.369
0
691
71.577
2.031
0
80.668
TR33 Bölgesi
84.226
0
26.033
933.250
7.257
0
1.050.766
TR32 Bölgesi
142.364
830
4.679
1.720.336
35.956
99
1.904.264
TR31 Bölgesi
455.180
2.107
72.128
6.755.981
1.015.466
12.317
8.313.179
Ege Bölgesi
681.769
2.936
102.840
9.409.567
1.058.678
12.419
11.268.209
6.391.914
41.125
35.649.704
150.252.335
9.578.987
49.509
201.963.574
Manisa
UĢak
Türkiye
Bölge illerinin toplam ithalat rakamlarına bakıldığında en düĢükten en yükseğe
sırasıyla Afyonkarahisar, UĢak, Kütahya ve Manisa illeri Ģeklindedir. 2008 yılı TR33
Bölgesi‟nin toplam ithalatı Türkiye ithalatının %0,5‟idir.
TR33 Bölgesi diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında, tarım ve ormancılık, imalat,
toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iĢ faaliyetleri sektörlerinin ithalatının
daha düĢük gerçekleĢtiği; madencilik ve taĢocakçılığı ithalatının ise orta düzeyde yer aldığı
görülmektedir. Toplam ithalat rakamları açısından ise TR33 Bölgesi sıralamada en sonda yer
Sayfa 135 / 409
almaktadır. Ayrıca balıkçılık, elektrik, gaz ve su ile diğer sosyal, toplumsal ve kiĢisel hizmet
faaliyetleri sektörlerinde Bölge illerinin ve dolayısıyla Bölge‟nin ithalatı bulunmamaktadır.
TR33 Bölgesi‟nin sektörel ithalat rakamlarının 2005 yılından itibaren 4 yılı kapsayan
trend analizi Tablo 3.14‟te verilmektedir.
Tablo 3.14: TR33 Bölgesi İthalat Rakamlarının Sektörler Bazında Yıllara Göre Değişimi (%)
2005
2006
2007
2008
Tarım ve Ormancılık
-4
-2
94
23
Balıkçılık
0
0
0
0
Madencilik ve TaĢocakçılığı
43
4
20
-1
Ġmalat
15
19
25
19
Elektrik, Gaz, Su
0
0
0
0
126
-64
575
1
Gayrimenkul Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri
0
0
-92
-50
Diğer Sosyal Toplumsal ve KiĢisel Hizmet Faaliyetleri
0
-56
-86
-100
Toptan ve Perakende Ticaret
TR33 Bölgesi‟ne ait sektörel ithalat rakamlarının trend analizi incelendiğinde, tarım ve
ormancılık sektörünün ithalatının 2007 yılına kadar düĢme eğiliminin azaldığı ve 2007`de
çok ciddi biçimde artıĢ gösterdiği, 2008`de artıĢ oranının düĢtüğü görülmektedir. Ayrıca
2007 yılında tarım ve ormancılık sektörünün ithalatı bir önceki yıla göre %94 gibi oldukça
yüksek oranda artıĢ göstermiĢtir. Madencilik ve taĢocakçılığı sektörünün ithalatı yıllar
itibarıyla farklı oranlarda artıĢ göstermiĢ, ancak 2008 yılında bir önceki yıla göre çok düĢük
bir oranda azalmıĢtır. Ġmalat sektörünün ithalat rakamlarına bakıldığında 2007 yılına kadar
düzenli olarak arttığı, 2008 yılında ise artıĢ oranının azaldığı görülmektedir. Toptan ve
perakende ticaret sektörünün ithalatı ise 2005 yılında %126 gibi bir oranla oldukça artmıĢ,
2006 yılında bir önceki yıla göre %64 azalmıĢ, 2007 yılında ise 2006 yılına göre %575
artarak ithalatta en fazla artıĢ gösteren sektör olmuĢtur. Gayrimenkul kiralama ve iĢ
faaliyetleri sektörünün ithalat rakamlarına bakıldığında ise 2006`da gerçekleĢen ithalatın
2007`de aynı düzeyde gerçekleĢtirilememesi nedeniyle düĢüĢ görülmekte ve 2008 yılında
da düĢme eğilimi devam etmektedir. Diğer sosyal, toplumsal ve kiĢisel hizmet faaliyetleri
sektöründe ise 2005 yılında yapılan ithalatın 2006`da sürdürülememesi nedeniyle 2006
yılındaki değiĢim oranı negatif gerçekleĢmiĢ ve izleyen yıllarda da ithalatı düĢmeye devam
etmiĢtir. Ayrıca 2005-2008 yılları arasında sektörlerin bütünü itibarıyla ithalat değiĢimleri
incelendiğinde, toptan ve perakende sektöründeki ithalatın en fazla değiĢim gösteren sektör
Ġthalat değerlerinin 2005-2008 yılları arasındaki yüzdesel değiĢimi Ege Bölgesi‟ni
oluĢturan Düzey 2 bölgeleri itibarıyla Grafik 3.6‟da verilmektedir.
2005-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi‟nin ithalatı 2007 yılına kadar artmıĢ ve en
fazla 2007 yılında artıĢ göstermiĢtir. 2008 yılında ise ithalatın artıĢ eğiliminde bir azalma
görülmektedir. Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgeleriyle karĢılaĢtırıldığında
ithalatın değiĢim oranı farklılık göstermekle birlikte, TR33 Bölgesi ile TR32 Bölgesi‟nin ithalat
rakamlarının yıllar itibarıyla dengeli bir değiĢim göstermediği, TR31 Bölgesi‟nin ithalatının ise
yıllar itibarıyla yaklaĢık olarak aynı oranlarda artıĢ gösterdiği söylenebilir.
Sayfa 136 / 409
50%
45%
40%
35%
30%
TR33 Bölgesi
25%
TR32 Bölgesi
20%
TR31 Bölgesi
15%
10%
5%
0%
2005
2006
2007
2008
Grafik 3.6: Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Toplam İthalat Değerlerinin Yıllara Göre
Değişimi (%)
Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009; TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR32 2009; TÜĠK, Bölgesel Göstergeler
TR31 2009`dan elde edilen verilerden türetilmiĢtir.
3.2.4. Yatırım
TR33 Bölgesi‟ndeki yatırım durumu, yabancı sermayeli iĢletmeler ile yatırım teĢvikleri
kapsamında değerlendirilmektedir.
3.2.4.1. Bölge’de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli İşletmeler
2009 yılı verilerine göre, Türkiye`de yer alan toplam 23.380 yabancı sermayeli
iĢletmenin 3.325 tanesi Ege Bölgesi‟nde bulunmaktadır. Buna göre, Ege Bölgesi`nde
faaliyette bulunan yabancı sermayeli iĢletmeler Türkiye`de faaliyet gösteren yabancı
sermayeli iĢletmelerin %14`ünü oluĢturmaktadır. Ayrıca, TR33 Bölgesi‟nde faaliyet gösteren
yabancı sermayeli iĢletmelerin sayısı Tablo 3.15‟te sunulmaktadır.
Tablo 3.15: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Yabancı
Sermayeli İşletme Sayısı
TR33
Ege
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
Bölgesi Bölgesi
Yabancı
Sermayeli
35
21
65
10
131
3.325
23.380
ĠĢletme Sayısı
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, 31.12.2009 Tarihi Ġtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli
Firmalar
Buna göre, yabancı sermayeli iĢletme sayısı açısından TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`nin
%4`ünü, Türkiye`nin %0,6`sını oluĢturmaktadır. Türkiye`de 26 adet Düzey 2 bölgesi
olduğu göz önüne alındığında, TR33 Bölgesi‟nin yabancı sermayeli iĢletme açısından çok
düĢük bir orana sahip olduğu söylenebilir.
Ege Bölgesi`nde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iĢletmelerin il bazında dağılımı
Grafik 3.7‟de yer almaktadır.
Buna göre, Ege Bölgesi`nde yer alan illerde faaliyette bulunan yabancı sermayeli
iĢletmelerin oranı en yüksekten en düĢüğe doğru; Ġzmir %41, Muğla %40, Aydın %13,
Denizli %2, Manisa %2, Afyonkarahisar %1, Kütahya %0,6, UĢak %0,4 Ģeklinde
sıralanmaktadır. Buna göre, ekonomik geliĢmiĢlik ve kıyı kenti olmaları açısından Ġzmir,
Sayfa 137 / 409
Muğla ve Aydın ilk sıralarda yer almaktadır. Ekonomik geliĢmiĢliğin yanısıra liman kentlere
yakınlığı nedeniyle de yabancı sermayeli iĢletme sayısı açısından Manisa ili, TR33
Bölgesi‟nde yer alan diğer illerden önde yer almaktadır. Manisa ilini sırasıyla Afyonkarahisar,
Kütahya ve UĢak takip etmekte ve yabancı sermayeli iĢletmelerin bu illerde de sayılarının
artması için yatırım ortamının incelenmesi, gerekirse iyileĢtirilmesi gerekmektedir.
45%
40,0%
40%
41,0%
35%
30%
25%
20%
13,0%
15%
10%
5%
1,0%
2,0%
0,6%
0,4%
2,0%
Kütahya
UĢak
Denizli
0%
Afyonkarahisar
Manisa
Aydın
Muğla
Ġzmir
Grafik 3.7: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli İşletmelerin İl
Firmalar raporunun verileri kullanılarak türetilmiĢtir.
Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgelerinin, Ege Bölgesi‟nde faaliyette bulunan
yabancı sermayeli iĢletmelerin toplamı içerisindeki payları Grafik 3.8‟de yer almaktadır.
Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgeleri açısından yabancı sermayeli iĢletmelerin
dağılımı incelendiğinde, %55ìnin TR32 Bölgesi‟nde, %41ìnin TR31 Bölgesi`nde ve sadece
%4`ünün TR33 Bölgesi‟nde yer aldığı görülmektedir. Yukarıda belirtilen görüĢe paralel
biçimde TR33 Bölgesi‟nin yabancı sermayeyi çekme açısından bir bütün olarak incelenmesi
ve gerekli değiĢikliklerin yapılması önerilebilir.
4%
41%
TR31 Bölgesi
TR32 Bölgesi
TR33 Bölgesi
55%
Grafik 3.8: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli İşletmelerin Ege
Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%)
Firmalar Raporu‟nun verileri kullanılarak türetilmiĢtir.
Sayfa 138 / 409
Buna ek olarak 2008 yılında TR33 Bölgesi illeri ile Ege Bölgesi‟ndeki diğer illere
yapılan UDY giriĢleri de incelenebilir.
Denizli
Muğla
Uşak
Aydın
Kütahya
Manisa
Ege
Bölgesi*
Türkiye
UDY (Milyon USD)
Oran (%)
İzmir
Tablo 3.16: 2008 Dönemi-Ege Bölgesi İllerine Gelen UDY Girişleri (Milyon USD)
226,3
1,54
22,0
0,15
18,7
0,13
11,4
0,08
4,2
0,03
3,5
0,02
3,0
0,02
289,1
2,00
14.707,0**
100,00
*Tablo verilerinden türetilmiĢtir.
**Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB)`nin yeniden yatırımda kullanılan kazançlar için yaptığı tahmin hariç
tutulmuĢtur.
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, Yabancı Sermaye Genel Müd., UDY 2008 Yılı Raporu, Haziran 2009, sayfa 23
2008 döneminde Ege Bölgesi UDY giriĢlerinde Türkiye toplamının %2`sini
oluĢturmaktadır. Ege Bölgesi`nde yer alan iller kapsamında Ġzmir %1,54`lük payla 2008
döneminde en fazla UDY çeken il olmuĢtur. Ġzmir‟i sırasıyla Denizli, Muğla, UĢak, Aydın,
Kütahya ve Manisa illeri takip etmektedir. TR33 Bölgesi açısından bakıldığında
Afyonkarahisar dıĢında diğer 3 ilde 2008 yılında UDY yapıldığı görülmektedir. Bu iller
içerisinde UDY giriĢlerinde UĢak %0,08`lik payla ilk sırada yer almakta olup Ege Bölgesi
içinde 4. sıraya sahiptir.
2004-2008 yılları arasında uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli yatırım
projelerinin il bazında dağılımlarına bakıldığında TR33 Bölgesi‟nden sadece Manisa ilinin yer
aldığı ve Türkiye genelinde Ġzmir‟den sonra 8. sırada olduğu görülmektedir. Manisa ili 20042008 döneminde uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli 50 adet yatırım projesine ve
toplam 651,5 milyon USD‟lik yatırım tutarına ev sahipliği yapmıĢtır. 2008 dönemi için
Manisa`nın sahip olduğu uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli yatırım projesi
sayısı 6 olup yatırım tutarı 30,1 milyon USD‟dir.
3.2.4.2. Yatırım Teşvikleri
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki 2009/15199 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
16.07.2009 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir. Söz konusu teĢvik sisteminin amacı; tasarrufları
katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirmek, üretimi ve istihdamı artırmak, yatırım
eğiliminin devamlılığını ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, uluslararası rekabet gücünü
artıracak teknoloji ve AraĢtırma-GeliĢtirme (Ar-Ge) içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımları
özendirmek, doğrudan yabancı yatırımları artırmak, bölgesel geliĢmiĢlik farklarını gidermek,
çevre korumaya yönelik yatırımlar ile Ar-Ge faaliyetlerini desteklemektir. Bu teĢvik sistemi,
Büyük Proje Yatırımları, Bölgesel ve Sektörel TeĢvik Sistemi ve Genel TeĢvik Sistemi olmak
üzere 3 gruba ayrılmaktadır. Söz konusu teĢvikler kısaca Ģu Ģekilde açıklanmaktadır (Maliye
Bakanlığı, Yıllık Ekonomik Rapor 2009: 78-79):
-
Büyük Proje Yatırımlarına Yönelik TeĢvikler ile ileri teknoloji ve sermaye gerektiren
Ar-Ge ve teknoloji kapasitesini artıran 12 sektör bütün bölgelerde desteklenecektir.
-
Bölgesel TeĢvik Sistemi ile 81 ilin tamamı sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik düzeyleri
dikkate alınarak dört bölgeye ayrılmıĢ ve bölgesel geliĢmiĢlik farklılıklarının
azaltılması ve sektörel kümelenmeyi öne çıkararak uygun bir yatırım ortamı
oluĢturulması hedeflenmiĢtir.
-
Genel TeĢvik Sistemi ile büyük yatırım ve bölgesel teĢviklerden yararlanamayan
yatırımların, mevcut sistemdeki kısıtlama ve asgari limitler güncellenerek Gümrük
Sayfa 139 / 409
Vergisi Muafiyeti ve Katma Değer Vergisi (KDV) istisnası ile desteklenmesine devam
edilecektir.
Bölgesel ve sektörel bazda desteklenecek yatırım konuları, Bakanlar Kurulu Kararı ile
belirlenen Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması esas alınarak tespit edilmiĢ olup 26 alt
bölge Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Endeksi kullanılmak suretiyle gruplandırılarak teĢvikler
açısından 4 bölge oluĢturulmuĢtur. Buna göre, TR33 Bölgesi, 3. derece geliĢmiĢ Düzey 2
bölgeleri kapsamında değerlendirilmektedir. 2009 yılının Temmuz ayından Aralık sonuna
kadar düzenlenen 1.523 teĢvik belgesinin %31ìni oluĢturan 467 adedi üçüncü bölgede
yapılacak yatırımlar için düzenlenmiĢ ve öngörülen sabit yatırım tutarı olan 22,5 milyar
TL`nin %26`sının üçüncü bölgede yapılması öngörülmektedir (Ali Babacan, Hazine
MüsteĢarlığı, Yeni TeĢvik Sisteminin 2009 Yılı Sonu Ġtibarıyla Uygulama Sonuçları, 2010).
2009 yılında verilen yatırım teĢvik belgelerinin TR33 Bölgesi illerine ve Ege Bölgesi
Düzey 2 bölgelerine göre dağılımı Tablo 3.17‟de verilmektedir.
Tablo 3.17: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Verilen
Yatırım Teşvik Belgeleri Hakkında Bilgiler
İstihdam Edilen Kişi Başına
Belge Sayısı
Sabit Yatırım İstihdam
Düşen Sabit Yatırım Tutarı
(Adet)
(1.000 TL)
(Kişi)
(1.000 TL)
Afyonkarahisar
43
155.433
789
197
Kütahya
18
230.491
1.048
220
Manisa
58
926.924
2.263
410
UĢak
18
51.080
376
136
TR33 Bölgesi
137
1.363.928
4.476
305
TR32 Bölgesi
116
565.257
2.813
201
TR31 Bölgesi
113
525.264
3.159
166
Ege Bölgesi
366
2.454.449
10.448
235
2.492
19.878.018
80.135
248
Türkiye
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, http://www.hazine.gov.tr/
TR33 Bölgesi illerine 2009 yılında verilen 137 yatırım teĢvik belgesinin iller itibarıyla
sabit yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru sıralamanın
Manisa, Kütahya, Afyonkarahisar ve UĢak Ģeklinde olduğu görülmektedir. Belge sayısı
açısından ise en fazla yatırım teĢvik belgesi alan il Manisa, en az yatırım teĢvik belgesi alan
iller ise Kütahya ve UĢak‟tır. Yapılan yatırım ile en fazla istihdam edilen kiĢi sayısı yine
Manisa ilinde yer almakta olup en az kiĢi sayısı UĢak`tadır. Benzer Ģekilde istihdam edilen
kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarları açısından ilk sırda Manisa, son sırada UĢak
bulunmaktadır. Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kiĢi baĢına düĢen
sabit yatırım miktarı açısından sıralama yapılırsa TR33 Bölgesi ilk sırada yer almakta ve
genel toplama kıyasla istihdam edilen kiĢi baĢına daha fazla yatırım miktarı sağlamıĢ
olmaktadır.
Yatırım teĢvik belgelerindeki yatırım tutarlarının TR33 Bölgesi içindeki dağılımı açısından
Manisa %68 oranı ile ilk sırada yer almakta ve bunun %17 ile Kütahya, %11 ile
Afyonkarahisar, %4 ile UĢak illeri takip etmektedir (Ali Babacan, Hazine MüsteĢarlığı, Yeni
TeĢvik Sisteminin 2009 Yılı Sonu Ġtibarıyla Uygulama Sonuçları:2010). Düzenlenen teĢvik
belgelerinin yatırımcının niyet ve hazırlığını gösterdiği göz önüne alınırsa, Manisa`daki
yatırımcıların daha istekli olduğu ve yatırım hazırlıklarına baĢladıkları ya da Manisa`ya karĢı
dıĢarıdan gelen (yerli ya da yabancı) yatırımcıların daha fazla yatırım yapma eğiliminde
oldukları görülmektedir.
Sayfa 140 / 409
4%
11%
17%
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
68%
Grafik 3.9: 2009 Yılında TR33 Bölgesi’nde Verilen Yatırım Teşvik Belgelerindeki Yatırım Tutarının İller
TeĢvik belgelerinin yatırım tutarlarına göre Ege Bölgesi Düzey 2 bölgelerindeki
dağılımında %56`lık yatırım tutarı oranı ile TR33 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup onu
%23 ile TR32 Bölgesi ve %21 ile TR31 Bölgesi takip etmektedir.
21%
TR31 Bölgesi
TR32 Bölgesi
56%
TR33 Bölgesi
23%
Grafik 3.10: 2009 Yılında Ege Bölgesi’nde Verilen Yatırım Teşvik Belgelerindeki Yatırım Tutarının Ege
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiĢtir.
2009 yılında TR33 Bölgesi illerine verilen KOBĠ yatırım teĢvik belgelerinin iller
itibarıyla sabit yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru
sıralamanın Manisa, Afyonkarahisar, UĢak Ģeklinde olduğu, Kütahya`da ise söz konusu
dönemde herhangi bir KOBĠ yatırım teĢvik belgesinin düzenlenmediği görülmektedir. En
fazla KOBĠ teĢvik belgesi alan il ise yatırım tutarı ile paralel biçimde Manisa, en az yatırım
teĢvik belgesi alan il UĢak‟tır. Yapılan yatırım ile en fazla istihdam edilen kiĢi sayısı yine
Manisa ilinde yer almakta olup en az kiĢi sayısı Afyonkarahisar`dadır. Benzer Ģekilde
istihdam edilen kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarı açısından ilk sırada Afyonkarahisar,
son sırada UĢak bulunmaktadır. Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kiĢi
baĢına düĢen sabit yatırım miktarı açısından sıralama yapılırsa TR33 Bölgesi, TR31
Sayfa 141 / 409
Bölgesi‟nden sonra 2. sırada yer almakta ve genel toplama kıyasla istihdam edilen kiĢi
baĢına nispeten fazla yatırım miktarı sağlamıĢ bulunmaktadır.
Tablo 3.18: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Küçük ve
Orta Büyüklükteki İşletmelere (KOBİ’ler) Verilen Yatırım Teşvik Belgeleri Hakkında Bilgiler
Belge
Sayısı
(Adet)
Sabit
Yatırım
(TL)
İthal Edilecek
Makine ve
Teçhizat Tutarı
(1.000 USD)
İstihdam
(Kişi)
İstihdam Edilen
Kişi Başına Düşen
Sabit Yatırım
Tutarı (TL)
5
3.070.128
533
40
76.753
12
12.766.020
3.055
216
59.102
4
2.844.491
853
66
43.098
TR33 Bölgesi
21
18.680.639
4.441
322
58.014
TR32 Bölgesi
33
23.864.325
1.697
417
57.229
TR31 Bölgesi
35
31.260.991
8.883
451
69.315
Ege Bölgesi
89
73.805.955
15.021
1.190
62.022
586
468.335.565
118.454
8.118
57.691
Afyonkarahisar
Manisa
UĢak
Türkiye
2009 dönemine ait KOBĠ teĢvik belgelerinin yatırım tutarlarına göre, TR33
Bölgesi‟nde yer alan iller bazında dağılımında ilk sırada %68 ile Manisa bulunmaktadır.
Ardından sırasıyla %17 ile Afyonkarahisar ve %15 ile UĢak gelmektedir. Söz konusu
dönemde KOBĠ teĢvik belgesi talebi olmadığından
Ģekilde Kütahya`nın payı
bulunmamaktadır.
17%
68%
Manisa
Afyonkarahisar
UĢak
15%
Grafik 3.11: 2009 Yılında TR33 Bölgesi’nde KOBİ Teşvik Belgelerine Verilen Yatırım Tutarlarının TR33
Bölgesi İlleri Bazında Dağılımı (%)
2009 dönemine ait KOBĠ teĢvik belgelerine verilen yatırım tutarlarının Ege
Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgeleri arasındaki dağılımına bakıldığında, %43 ile TR31
Bölgesi‟nin ilk sırada yer aldığı, bunu %32 ile TR32 Bölgesi ve %25 ile TR33 Bölgesi‟nin
izlediği görülmektedir.
Sayfa 142 / 409
25%
43%
TR31 Bölgesi
TR32 Bölgesi
TR33 Bölgesi
32%
Grafik 3.12: 2009 Yılında Ege Bölgesi’nde KOBİ Teşvik Belgelerine Verilen Yatırım Tutarının Ege
3.2.5. Finans
TR33 Bölgesi`nin finans durumu mevduat ve kredi dağılımına göre incelenmektedir.
3.2.5.1. Mevduat Dağılımı
2009 yılında Ege Bölgesi ve illerinin sahip olduğu mevduatlara iliĢkin veriler aĢağıdaki
tablolarda verilmektedir.
Tablo 3.19: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Mevduatın TP ve YP Bazında
Dağılımı (%) ile 2002-2009 Yılları Arasında Mevduattaki USD Bazında Değişim (%)
2009 Yılı Dağılım (%)
2002-2009 Yılları Arası Değişim (%)
TP
YP
Toplam
TP
YP
Toplam
Afyonkarahisar
0,2
0,1
0,4
436,9
92,0
223,4
Kütahya
0,2
0,1
0,2
426,7
75,6
219,6
Manisa
0,5
0,1
0,6
466,3
66,1
301,4
UĢak
0,2
0,1
0,3
569,8
107,2
258,7
Aydın
0,6
0,2
0,8
484,1
121,0
318,9
Denizli
0,6
0,2
0,9
493,0
91,3
269,7
Ġzmir
4,4
1,3
5,7
474,6
88,7
288,7
Muğla
0,8
0,3
1,1
583,5
159,2
387,5
Ege Bölgesi
Türkiye
7,6
2,5
10,1
486,7
96,6
293,1
67,9
32,1
100,0
498,7
127,1
292,6
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı
2009, Haziran 2010
Ege Bölgesi 2009 döneminde Türkiye mevduat toplamının %10,1‟ine sahip olup Ege
Bölgesi‟ndeki mevduat toplamı 2002-2009 dönemleri arasında ise %293,1 artıĢ göstermiĢtir.
Ege Bölgesi illerindeki toplam mevduatın dağılımına bakıldığında, ilk sırada Ġzmir, en sonda
ise Kütahya‟nın yer aldığı görülmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki toplam mevduatın yüzdelik
dağılımı açısından en düĢükten en yükseğe doğru bir sıralama yapılırsa; Kütahya, UĢak,
Afyonkarahisar ve Manisa Ģeklinde olmaktadır. 2002-2009 dönemleri arasında mevduattaki
toplam değiĢim açısından ise ilk sırada Muğla, en son sırada yine Kütahya yer almaktadır.
Sayfa 143 / 409
Mevduattaki toplam değiĢime göre TR33 Bölgesi illeri en düĢükten itibaren sıralandığında
ise; Kütahya, Afyonkarahisar, UĢak ve Manisa Ģeklinde bir sıralama ortaya çıkmaktadır.
Buna göre, mevduat kapasitesi bakımından en zayıf il Kütahya olmakta ve bu da finans
sektörü ile hane halkları arasındaki iliĢkinin zayıflığına ya da tasarruf kapasitesinin azlığına
iĢaret etmektedir.
2009 dönemi mevduat türlerinin Ege Bölgesi ve her il içindeki dağılımına
bakıldığında, mevduatların en fazla tasarruf mevduatında, en az ise kıymetli madenler depo
hesaplarında yer aldığı ve bu durumun Türkiye toplamı ile paralellik gösterdiği
görülmektedir. Bankalar arası mevduat ise Bölge‟de iĢlem görmemiĢtir. Ġllerin bütünü
incelendiğinde, kendi içinde en fazla tasarruf mevduatı oranına sahip olan ilin Manisa, en
fazla resmi kuruluĢlar mevduatı oranına sahip olan ilin Kütahya, en fazla ticari kuruluĢlar
mevduatı oranına sahip olan ilin Ġzmir, en fazla döviz tevdiat hesabı oranına sahip olan ilin
UĢak, en fazla diğer kuruluĢlar mevduatı oranına sahip olan ilin Manisa ve en fazla kıymetli
madenler depo hesapları oranına sahip olan ilin ise Kütahya olduğu görülmektedir. Ancak,
Tablo 3.20‟de yer alan verilerin illerin sahip olduğu mevduatın kendi içindeki dağılımlarını
ortaya koyması nedeniyle, iller arası tam bir karĢılaĢtırma yapılamamaktadır. Bununla
birlikte illerde mevduat türlerinin dağılımının Türkiye toplamına benzer Ģekilde gerçekleĢtiği
görülmektedir.
Tasarruf
Mevduatı
Resmi
Kuruluşlar
Mevduatı
Ticari
Kuruluşlar
Mevduatı
Bankalar
Arası
Mevduat
Döviz
Tevdiat
Hesabı
Diğer
Kuruluşlar
Mevduatı
Kıymetli
Madenler
Depo
Hesapları
Toplam
Tablo 3.20: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Mevduatın Türlerine Göre
Dağılımı (%)
Afyonkarahisar
50,1
4,6
6,9
0,0
36,7
1,4
0,3
100
Kütahya
49,4
5,5
9,8
0,0
32,4
2,2
0,6
100
Manisa
68,6
3,5
8,4
0,0
17,1
2,3
0,1
100
UĢak
52,6
2,5
5,2
0,0
38,9
0,7
0,2
100
Aydın
68,0
1,4
5,3
0,0
24,0
1,1
0,2
100
Denizli
60,2
1,7
7,9
0,0
28,7
1,2
0,2
100
Ġzmir
62,2
2,2
11,2
0,0
23,4
0,9
0,2
100
Muğla
66,1
1,7
6,2
0,0
24,6
1,2
0,2
100
Ege Bölgesi
62,3
2,3
9,3
0,0
24,8
1,1
0,2
100
Türkiye
39,6
4,2
16,1
3,4
32,1
4,5
0,2
100
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye‟de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı
2009, Haziran 2010
2009 döneminde Ege Bölgesi ve illerindeki mevduat türlerinin Türkiye toplamına göre
dağılımına bakıldığında, Ege Bölgesi‟ndeki mevduat Türkiye‟deki toplam mevduatın
%10,1ìni oluĢturmaktadır. Ġller bazında incelendiğinde ise Ġzmirìn her mevduat türünde
yüzdesel olarak toplam mevduata daha fazla katkıda bulunduğu görülmektedir. Toplam
değerler itibarıyla ise mevduat açısından en düĢük orana Kütahya ili sahiptir. Bununla
birlikte TR33 Bölgesi illerindeki mevduat türlerinin yüzdelik dağılımına göre, tasarruf
mevduatında, resmi kuruluĢlar mevduatında, ticari kuruluĢlar mevduatında ve diğer
Sayfa 144 / 409
kuruluĢlar mevduatında en fazla paya Manisa; döviz tevdiat hesabında en fazla paya
Afyonkarahisar ve UĢak; kıymetli madenler depo hesaplarında ise en fazla paya Kütahya
sahiptir. Ancak genel olarak mevduatta toplam değerler açısından TR33 Bölgesi illeri, Ege
Bölgesi‟nde yer alan diğer illerin gerisinde kalmaktadır.
Tasarruf
Mevduatı
Resmi
Kuruluşlar
Mevduatı
Ticari
Kuruluşlar
Mevduatı
Bankalar
Arası
Mevduat
Döviz
Tevdiat
Hesabı
Diğer
Kuruluşlar
Mevduatı
Kıymetli
Madenler
Depo
Hesapları
Toplam /
Türkiye
Tablo 3.21: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Mevduat Türlerinin Türkiye’deki
Toplam Mevduat Türlerine Oranı (%)
Afyonkarahisar
0,5
0,4
0,2
0,0
0,4
0,1
0,5
0,4
Kütahya
0,3
0,3
0,1
0,0
0,2
0,1
0,6
0,2
Manisa
1,1
0,5
0,3
0,0
0,3
0,3
0,5
0,6
UĢak
0,4
0,2
0,1
0,0
0,4
0,1
0,3
0,3
Aydın
1,4
0,3
0,3
0,0
0,6
0,2
0,7
0,8
Denizli
1,3
0,4
0,4
0,0
0,8
0,2
0,8
0,9
Ġzmir
9,0
3,0
4,0
0,0
4,2
1,1
4,9
5,7
Muğla
1,9
0,4
0,4
0,0
0,9
0,3
1,1
1,1
Ege Bölgesi
15,8
5,5
5,8
0,0
7,8
2,5
9,5
10,1
Türkiye
100
100
100
100
100
100
100
100
2009, Haziran 2010
3.2.5.2. Kredi Dağılımı
2009 yılı itibarıyla Ege Bölgesi ve illerinde verilen kredilerin dağılımlarına iliĢkin
veriler aĢağıdaki tablolarda verilmektedir.
Tablo 3.22: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Kredilerin Türlerine Göre
Dağılımı (%) ile 2002-2009 Yılları Arasında Kredilerdeki USD Bazında Değişim (%)
2009 Yılı Dağılım (%)
2002-2009 Yılları Arası Değişim (%)
İhtisas
İhtisas Dışı
İhtisas
İhtisas Dışı
Toplam
Toplam
Kredileri
Krediler
Kredileri
Krediler
Afyonkarahisar
0,1
0,3
0,4
3.068
1.257
1.443
Kütahya
0,0
0,2
0,3
1.998
4.116
3.674
Manisa
0,2
0,7
0,9
2.573
2.435
2.462
UĢak
0,0
0,2
0,2
1.027
2.440
1.995
Aydın
0,1
0,7
0,8
2.324
2.911
2.793
Denizli
0,1
0,8
0,9
1.986
610
666
Ġzmir
0,4
4,6
5,0
255
984
827
Muğla
0,1
0,8
0,9
2.382
3.097
2.996
Ege Bölgesi
1,1
8,3
9,4
654
1.192
1.093
Türkiye
6,8
93,2
100,0
408
729
694
2009, Haziran 2010
Ege Bölgesi kredi tutarı, 2009 döneminde Türkiye‟deki toplam kredilerin %9,4‟ünü
oluĢturmakta olup 2002-2009 dönemleri arasında ise %1.093,8 artıĢ göstermiĢtir. Kredilerin
iller bazında toplam dağılımına bakıldığında ilk sırada Ġzmir, en sonda ise UĢak ilinin yer
aldığı görülmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki toplam yüzdelik dağılım açısından en düĢükten
en yükseğe doğru sıralama yapılırsa UĢak, Kütahya Afyonkarahisar ve Manisa Ģeklinde
olmaktadır. Ayrıca TR33 Bölgesi‟nde hem ihtisas kredilerinde hem de ihtisas dıĢı kredilerde
Sayfa 145 / 409
en fazla artıĢ gösteren il Manisa‟dır. 2002-2009 dönemleri arasındaki toplam yüzdelik
değiĢim açısından ilk sırada Kütahya, en son sırada ise Denizli yer almaktadır. Toplam
yüzdelik değiĢime göre TR33 Bölgesi illeri en düĢükten itibaren sıralandığında ise;
Afyonkarahisar, UĢak, Manisa ve Kütahya Ģeklinde bir sıralama ortaya çıkmaktadır. Buna
göre, kullanılan krediler açısından en az değiĢim gösteren il Afyonkarahisar olmakta ve bu
da diğer illere kıyasla yıllar içerisinde finansal talepte çok büyük bir değiĢikliğin olmadığını
göstermektedir.
2009 dönemi kredi türlerinin Ege Bölgesi ve her il içindeki dağılımına bakıldığında,
Ege Bölgesi‟ndeki ihtisas kredilerinde en fazla tarımın, en az turizmin yer aldığı; ihtisas dıĢı
kredilerin ise Türkiye‟deki toplam eğilime benzer Ģekilde ihtisas kredilerinin oldukça üzerinde
paya sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca yine Türkiye‟deki eğilime paralel Ģekilde, ihtisas
kredilerinden gayrimenkul ve denizcilikle ilgili krediler Bölge‟de kullanılmamıĢtır. Ġllerin
bütünü incelendiğinde, ihtisas kredilerinde bütün illerin kendi içinde en fazla kredi payının
tarıma ait olduğu ve iller içerisinde Manisa‟nın en fazla tarım kredisi oranına sahip olduğu
görülmektedir. Afyonkarahisar ili mesleki krediler açısından diğer illere nazaran kendi içinde
daha fazla paya sahip olurken turizm kredileri açısından Muğla ili diğer illere göre kendi
içinde en fazla paya sahip olmaktadır. Ancak, Tablo 3.23‟te yer alan verilerin illerde
kullanılan kredilerin kendi içindeki dağılımlarını ortaya koyması nedeniyle iller arası
karĢılaĢtırmaya dayalı yorum yapılması uygun olmamaktadır. Bununla birlikte illerdeki kredi
türlerinin dağılımının Türkiye toplamı ile paralellik gösterdiği söylenebilir.
Tablo 3.23: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Kredilerin Türlerine Göre
Dağılımı (%)
İhtisas Kredileri
Afyonkarahisar
Kütahya
Tarım
Gayrimenkul
Mesleki
Denizcilik
Turizm
Diğer
İhtisas Dışı
Krediler
Toplam
12,8
0,0
4,4
0,0
0,0
3,8
78,9
100
8,0
0,0
1,7
0,0
0,0
1,9
88,4
100
Manisa
14,5
0,0
1,8
0,0
0,1
4,3
79,4
100
UĢak
11,7
0,0
3,1
0,0
0,0
2,2
83,0
100
Aydın
12,3
0,0
1,7
0,0
0,3
2,5
83,2
100
Denizli
6,9
0,0
2,2
0,0
0,0
2,1
88,9
100
Ġzmir
5,4
0,0
1,0
0,0
0,1
1,7
91,7
100
Muğla
6,5
0,0
2,6
0,0
0,6
1,5
88,7
100
Ege Bölgesi
7,7
0,0
1,6
0,0
0,2
2,1
88,4
100
Türkiye
3,0
0,0
1,2
0,0
0,1
2,6
93,2
100
2009, Haziran 2010
2009 döneminde Ege Bölgesi ve illerindeki kredi türlerinin Türkiye toplamına göre
dağılımına bakıldığında, Ege Bölgesi`ndeki krediler Türkiye‟deki toplam kredi miktarının
%9,4‟ünü oluĢturmaktadır. Ġller incelendiğinde ise Ġzmirìn her kredi türünde yüzdelik olarak
toplam kredi miktarına daha fazla katkıda bulunduğu ve coğrafi konumu itibarıyla
denizcilikle ilgili kredi türünü kullanan tek il olduğu görülmektedir. Toplam değerler itibarıyla
ise krediler açısından en az orana UĢak ili sahiptir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi illerindeki
ihtisas kredileri türlerinin yüzdelik dağılımına göre, tarım, turizm ve diğer kredilerde en fazla
paya Manisa; mesleki kredilerde en fazla paya ise Afyonkarahisar sahiptir. Ġhtisas dıĢı
krediler açısından TR33 Bölgesi illeri arasında yine Manisa ili en fazla katkıyı sağlayarak öne
çıkmaktadır. Ancak genel olarak kredilerde toplam değerler açısından Manisa dıĢındaki TR33
Bölge illeri, Ege Bölgesi`nde yer alan diğer illerin gerisinde kalmaktadır.
Sayfa 146 / 409
Tablo 3.24: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Kredi Türlerinin Türkiye’deki Toplam
Kredi Türlerine Oranı (%)
İhtisas Kredileri
Toplam
/
Türkiye
Tarım
Gayrimenkul
Mesleki
Denizcilik
Turizm
Diğer
İhtisas Dışı
Krediler
Afyonkarahisar
1,7
0,0
1,5
0,0
0,0
0,6
0,3
0,4
Kütahya
0,7
0,0
0,4
0,0
0,0
0,2
0,3
0,3
Manisa
4,4
0,0
1,4
0,0
1,3
1,5
0,8
0,9
UĢak
0,8
0,0
0,6
0,0
0,0
0,2
0,2
0,2
Aydın
3,4
0,0
1,2
0,0
3,6
0,8
0,8
0,8
Denizli
2,0
0,0
1,6
0,0
0,0
0,7
0,8
0,9
Ġzmir
8,9
0,0
4,4
26,4
11,6
3,2
4,9
5,0
Muğla
2,0
0,0
2,0
0,0
9,0
0,6
0,9
0,9
Ege Bölgesi
23,9
0,0
13,1
26,4
25,5
7,8
9,0
9,4
Türkiye
100
0,0
100
100
100
100
100
100
2009, Haziran 2010
3.2.5.3. Kredi/Mevduat Oranı
2009 döneminde Ege Bölgesi ve illerinde gerçekleĢen kredi/mevduat oranı Tablo
3.25‟te sunulmaktadır.
Kütahya
Manisa
Uşak
Aydın
Denizli
İzmir
Muğla
Ege
Türkiye
Kredi / Mevduat (%)
Afyonkarahisar
Tablo 3.25: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinin Kredi/Mevduat Oranları (%)
83,0
91,3
108,6
48,3
76,9
75,5
65,7
61,5
70,3
74,8
2009, Haziran 2010
Kredi/mevduat oranına bakıldığında Ege Bölgesi`ne ait oranın Türkiye oranına yakın
gerçekleĢtiği görülmektedir. Kredi-mevduat oranı Afyonkarahisar, Aydın, Denizli, Kütahya ve
Manisa illerinde Türkiye oranının üzerinde gerçekleĢirken; Ġzmir, Muğla ve UĢak illerinde
Türkiye oranının altında gerçekleĢmiĢtir. TR33 Bölge illeri arasında mevduatın krediye
dönüĢme oranı açısından sıralama yapılırsa baĢtan sona doğru; Manisa, Kütahya,
Afyonkarahisar ve UĢak yer almaktadır. Buna göre 2009 döneminde Manisa`da bankalar
topladıkları her 100 liranın 108 lirasını kredi olarak kullandırmıĢ; Kütahya`da toplanan her
100 liranın 91 lirası kredi olarak; Afyonkarahisar`da toplanan her 100 liranın 83 lirası kredi
olarak; UĢak`ta ise her 100 liranın 48 lirası kredi olarak kullandırılmıĢtır. Buna göre
tasarrufların yatırıma dönüĢme oranı en yüksek Manisa`da, en düĢük UĢak`ta
gerçekleĢmiĢtir.
3.2.6. Rekabet
TR33 Bölgesi‟nin rekabet gücü, Edam ve Deloitte`nin ortaklaĢa gerçekleĢtirdiği
Türkiye için Bir Rekabet Endeksi çalıĢması kapsamında ele alınmaktadır. Bu çalıĢmada 81 il
için rekabet endeksi hesaplanmıĢtır. Rekabet endeksi, 6 adet alt endeksten oluĢmakta ve bu
endeksler bölgesel kalkınmanın bir boyutunu ölçmektedir. Söz konusu alt endeksler;
ekonomik canlılık ve etkinlik, emek piyasası, yaratıcılık, insan sermayesi, sosyal sermaye ve
fiziki altyapı olarak sıralanmaktadır. Bu değiĢkenler itibarıyla, TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller
Sayfa 147 / 409
ile Ege Bölgesi`nde bulunan diğer illere iliĢkin endeks değerleri ve sıraları Tablo 3.26‟da
verilmektedir.
Endeks Değeri
Yaratıcı Sermaye
Endeksi
Endeks Değeri
Sosyal Sermaye
Endeksi
Endeks Değeri
Fiziki Altyapı
Endeksi
Endeks Değeri
Sıra
Sıra
Sıra
Sıra
İzmir
Ġnsan Sermayesi
Endeksi
Sıra
Muğla
Endeks Değeri
Denizli
Emek Piyasası
Endeksi
Sıra
Aydın
Endeks Değeri
Uşak
Sıra
Ekonomik Etkinlik
ve Canlılık
Endeksi
Manisa
Endeks Değeri
Kütahya
Rekabet Endeksi
Afyonkarahisar
Tablo 3.26: Ege Bölgesi İllerinin Rekabete İlişkin Endeks Değerleri ve Sıraları
47,0
54,6
59,1
56,8
60,3
64,4
74,1
87,3
48
33
26
28
23
17
8
3
33,9
39,6
59,3
34,5
55,7
50,5
67,6
87,2
56
45
16
54
18
29
13
3
51,4
57,5
66,8
65,9
67,8
74,4
76
90,9
54
43
25
26
22
16
12
3
81.2
90,3
82,1
80,3
84,5
87,7
97,6
96,4
33
13
31
34
28
19
4
7
15,1
19,9
16
18
12,1
18,6
21,9
31,9
32
19
29
25
44
22
18
9
41,8
47,8
53,9
57,4
61
64,5
90,8
89,6
50
36
31
25
20
17
3
4
44,2
56,1
56,9
64,3
61,2
67,6
66,2
96,7
41
27
26
19
24
15
17
2
Kaynak: Edam ve Deloitte, Türkiye Ġçin Bir Rekabet Endeksi, ġubat 2009
Rekabete iliĢkin endeks değerleri incelendiğinde, Ġzmir ilinin insan sermayesi ile
sosyal sermaye endeksleri dıĢında diğer tüm rekabet alt endekslerinde ve rekabet
endekslerinde en iyi değerlere sahip olarak Ege Bölgesi içinde ilk sırada yer aldığı
görülmektedir. Söz konusu insan sermayesi ile sosyal sermaye endekslerinde ise bölge
içinde en iyi değerlere ve sıralamaya Muğla sahiptir. Endeks değerleri ve sıralamaları
açısından en son sırada ise insan sermayesi endeksi ile yaratıcı sermaye endeksi dıĢında
kalan diğer endekslerde Afyonkarahisar ili yer almaktadır. TR33 Bölgesi‟nde bulunan iller
itibarıyla rekabet endeksine bakıldığında, Manisa`nın en iyi değere ve sıraya sahip olduğu
görülmektedir. Benzer Ģekilde, Manisa ili ekonomik etkinlik ve canlılık ile emek piyasası alt
endekslerinde de en iyi sıralamaya sahiptir. Ġnsan sermayesi ve yaratıcı sermaye alt
endekslerinde ise Kütahya ili en iyi değerlere sahip olarak en üst sırada yer almaktadır.
Sosyal sermaye ve fiziki altyapı alt endekslerinde ise TR33 Bölgesi içerisinde en iyi değerlere
ve sıralamaya ise UĢak ili sahiptir.
3.2.7. Ticaret ve Sanayi Odaları
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı`nın Nisan 2010`da
yayınlamıĢ olduğu 2009 yılı faaliyet raporuna göre ticaret ve sanayi odaları ile ilgili bilgiler
Tablo 3.27‟de yer almaktadır.
Sayfa 148 / 409
Tablo 3.27: 2009 Yılı İtibarıyla Ticaret ve/veya Sanayi Odaları ve Ticaret Borsası Üye Sayıları
Ticaret ve
Sanayi Odası
Ticaret Odası
Sanayi Odası
Deniz Ticaret
Odası
Ticaret
Borsası
Toplam
181
57
12
2
113
365
Sayı
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, 2009 Yılı Faaliyet Raporu
Bakanlığın gözetim ve denetiminde faaliyetlerini yürüten ticaret sicili memurlukları,
ticaret ve sanayi odaları veya ticaret odaları bünyesinde kurulmakta olup bugün itibarıyla
238 adet ticaret sicili memurluğu bulunmaktadır. 2009 yılı itibarıyla Türkiye‟de 95.109 adet
anonim Ģirket, 668.572 adet limited Ģirket olmak üzere toplam 763.681 adet sermaye
Ģirketi faaliyet göstermektedir. 1.076 adet yabancı uyruklu Ģirkete Ģube açılıĢı izni verilmiĢ
olup halen 893 adet Ģube faaliyet göstermektedir.
Tüm Türkiye çapında yayılmıĢ olan oda ve borsalara, çeĢitli büyüklüklerde ve bütün
sektörlerden 1 milyon 200 binin üzerinde firma kayıtlı bulunmaktadır. TOBB ile 181 ticaret
ve sanayi odası, 113 ticaret borsası, 57 ticaret odası, 12 sanayi odası, 2 deniz ticaret odası
olmak üzere toplam 365 adet oda ve borsa, 238 ticaret sicili memurluğu ve 195 toptancı hal
müdürlüğü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından denetlenmektedir.
3.2.8. İş Demografileri
TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinde
2009 yılında kurulan ve kapanan ticaret unvanlı iĢyeri sayıları ile Ģirket ve kooperatiflere
iliĢkin veriler aĢağıdaki tablolarda sunulmaktadır.
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
TR32 Bölgesi
TR31 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
Kurulan
Kapanan
Fark*
Afyonkarahisar
Tablo 3.28: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Kurulan ve
Kapanan Ticaret Unvanlı İşyeri Sayısı
290
165
125
217
282
-65
562
458
104
90
77
13
1.159
982
177
2.763
1.424
1.339
1.666
960
706
5.588
3.366
2.222
44.050
32.419
11.631
Not: Re'sen kapanan 10.520 iĢyerini de kapsar.
*TüretilmiĢtir.
Kaynak: TÜĠK, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do#
2009 yılında kurulan ticaret unvanlı iĢyerleri sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri
sıralandığında, büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri yer
almaktadır. Kapanan ticaret unvanlı iĢyerleri sayıları açısından ise en azdan itibaren UĢak,
Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa Ģeklinde sıralanmaktadır. Kurulan ve kapanan ticaret
unvanlı iĢyerleri sayılarının farklarına bakıldığında, Kütahya`da 2009 yılında kapanan
iĢyerinin açılan iĢyerinden fazla olduğu görülmektedir ve buna göre Kütahya‟da geçmiĢ
dönemde kurulan iĢletmelerin de kapandığı sonucuna ulaĢılabilir. Afyonkarahisar ili ise en
fazla olumlu farka sahip olan ve dolayısıyla faaliyetlerini sürdüren iĢletme sayısının fazla
olduğu il olarak öne çıkmaktadır. Ancak TR33 Bölgesi, TR32 Bölgesi ile karĢılaĢtırıldığında
kurulan ve kapanan iĢyerleri farkının az olduğu ve dolayısıyla ticari yaĢamın nispeten durgun
olduğu belirtilebilir.
Sayfa 149 / 409
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
TR32 Bölgesi
TR31 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
Tablo 3.29: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Kurulan ve
Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayısı
Kurulan
211
167
385
82
845
1.417
2.795
5.057
44.472
Kapanan
23
19
59
26
127
306
796
1229
10.395
188
148
326
56
718
1.111
1.999
3.828
34.077
Fark
Kaynak: TÜĠK, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do#
2009 yılında kurulan Ģirket ve kooperatiflerin sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri
sıralandığında, büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri yer
almaktadır. Kapanan Ģirket ve kooperatiflerin sayıları açısından ise en azdan itibaren
Kütahya, Afyonkarahisar, UĢak ve Manisa Ģeklinde sıralanmaktadır. Kurulan ve kapanan
Ģirket ve kooperatif sayılarının farklarına bakıldığında Manisa ili, en fazla olumlu farka sahip
olan ildir.
3.2.9. TR33 Bölgesi`nde Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıtlı
İşletmeler ve Öne Çıkan Sektörler
TR33 Bölgesi‟nde faaliyette bulunan ve il merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına
kayıtlı iĢletmelerin illere göre dağılımı ve Bölge‟den aldığı paylar Tablo 3.30‟da yer
almaktadır.
Tablo 3.30: TR33 Bölgesi’nde Bulunan Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıtlı İşletme Sayısı
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
ĠĢletme Sayısı
3.032
2.095
3.526
2.667
11.320
Oran (%)
27
18
31
24
100
Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Ticaret ve Sanayi Odaları
TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı
üye sayıları bakımından en azdan en fazlaya doğru sıralamaları Kütahya, UĢak,
Afyonkarahisar ve Manisa Ģeklindedir. Bölgede toplam 11.320 kayıtlı iĢletme bulunmakta
olup bu iĢletmelerin %18ì Kütahya`da, %24`ü UĢak`ta, %27`si Afyonkarahisar`da ve
%31ì Manisa`da faaliyette bulunmaktadır.
Ayrıca, her ilde yer alan ticaret ve sanayi odalarının üye listeleri incelendiğinde, çok
çeĢitli sektörlerde faaliyette bulunan iĢletmeler göze çarpmaktadır. Ancak bu sektörel
ayrımların illere göre oldukça farklılık göstermesi nedeniyle tamamına iliĢkin verilerin
sunulması uzun bir liste oluĢturacağından, her ticaret ve sanayi odasına kayıtlı üye iĢletme
sayılarının sektörlere göre dağılımında ilk 5`te yer alan sektörler göz önünde
bulundurulmuĢtur. Buna göre, üye iĢletme sayısına göre ilk beĢte yer alan sektörlerin
iĢletme sayıları ve il toplamına göre yüzdeleri Tablo 3.31‟de yer almaktadır.
Sayfa 150 / 409
Tablo 3.31: TR33 Bölgesi Ticaret ve Sanayi Odalarında En Çok Üyesi Bulunan İlk 5 Sektöre Kayıtlı
İşletme Sayısı ve Toplam İşletme Sayısı İçindeki Oranı (%)
Uşak
Afyonkarahisar
İl Adı
Üye Sayısı
Oran (%)
Müteahhitlik ve Mühendislik Hizmetleri
Sektör
285
9,40
Otomotiv, UlaĢım Araçları ve Akaryakıt Ġmalatı ve Satıcıları
224
7,39
Toptan ve Perakende Gıda Ġmalat ve Satıcıları
203
6,70
Mermer, Doğal TaĢ Fabrikaları
195
6,43
Finansal Hizmetler
181
5,97
3.032
100,00
ĠnĢaat
281
10,54
Gıda SatıĢ Restorant
253
9,49
Gıda Ġmalatı Tarım Hayvancılık Süt ve Ürünleri
250
9,37
Ġplik ve KumaĢ
249
9,34
Toplam
ĠnĢaat Malzemeleri Ġmalatı ve Malzeme SatıĢı
227
8,51
2.667
100,00
ĠnĢaat ve Tesisat Yapım ĠĢleri
440
12,48
Gıda Maddeleri Ticareti
330
9,36
ĠnĢaat Malzemeleri Ticareti
195
5,53
Kalıp Ġmalatı ve Metallerin ĠĢlenmesi
174
4,93
Yolcu ve Yük TaĢımacılık Hizmetleri
158
4,48
Manisa
Toplam
Kütahya
Toplam
3.526
100,00
Otomotiv, UlaĢtırma ve Akaryakıt
269
12,84
Gıda Ticareti
240
11,46
Mühendislik ve Teknik Hizmetler
183
8,74
Finans, Sigorta, Emlak ve Kuyumculuk
169
8,07
Yapı ve YaĢam
Toplam
153
7,30
2.095
100,00
Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Ticaret ve Sanayi Odaları
TR33 Bölgesi illerinde ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı olan üye sayıları bakımından
öne çıkan ilk 5 sektör incelendiğinde hepsinde ortak olan meslek grupları olarak; inĢaatmüteahhitlik-mühendislik, gıda, otomotiv-ulaĢtırma ve taĢımacılık sektörleri sayılabilir. Buna
ek olarak ilk 5`te yer alan sektörlerden her ilin kendine özgü sektörleri ise Afyonkarahisar
için mermer, doğal taĢ fabrikaları ile finansal hizmetler; Kütahya için finans, sigorta, emlak
ve kuyumculuk ile yapı ve yaĢam; Manisa için kalıp imalatı ve metallerin iĢlenmesi; UĢak
için iplik ve kumaĢ grupları olarak görülmektedir.
Buna ek olarak, 2006 yılında illerde öne çıkan ekonomik faaliyetleri konu alan Ġllerde
Öne Çıkan Sanayi Sektörleri çalıĢması DPT tarafından yayınlanmıĢtır. Buna göre, TR33
Bölgesi‟ni oluĢturan illerde öne çıkan ilk 3 sektör (Manisa için 4 sektör belirlenmiĢtir) ve bu
sektörlerin kendi içindeki öne çıkan alt sektörleri Grafik 3.32‟de verilmektedir.
Söz konusu çalıĢmada her il ile ilgili genel değerlendirmeler aĢağıda verilmiĢtir (DPT,
2006:27, 347, 363, 515).
Genel Sanayi ve ĠĢyerleri Sayımı`na (2002) göre, Afyonkarahisar ilinde gıda, ağaç,
metalik olmayan mineral ürünleri ve fabrikasyon metal ürünleri dıĢındaki sektörlerin iĢyeri
ve istihdam oranları açısından Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Bu da
sanayinin ne kadar küçük ve sınırlı olduğunun bir göstergesidir.
Genel itibarıyla Kütahya ilinin sanayisi madencilik ve geleneksel bir yapı ihtiva eden
metalik olmayan mineral ürünleri imalatından oluĢmaktadır. Ġmalat sanayinin katma değeri
yüksek sektörlere doğru çeĢitlilik göstermemesi, mevcut sektörlerin verimliliklerinin düĢük
Sayfa 151 / 409
olması, yabancı sermaye yatırımlarının olmaması ve tamamlanan teĢvik yatırımlarının çok az
olması, il sanayisinin istenen düzeyde büyümemesine neden olmuĢtur.
Manisa ilinde özellikle katma değeri yüksek ve aynı zamanda büyük oranda istihdam
yaratan makine ve teçhizat ile radyo, televizyon, haberleĢme teçhizatı ve cihazları
imalatlarında büyük ölçekli yatırımların olması, ilin bir sanayi kenti olma yolunda hızlı
adımlarla ilerlediğini göstermektedir.
1987-2001 döneminde Türkiye ortalaması üzerinde bir büyüme oranına sahip olan
UĢak ilinde, tekstil sektörünün ilin geliĢimindeki lokomotif güç olduğu görülmektedir.
Tablo 3.32: TR33 Bölgesi İllerinde Öne Çıkan Ana Sektörler ve Alt Sektörler
Manisa
Kütahya
Afyonkarahisar
İller
Ana Sektör
Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörü
Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektörü
Madencilik ve taĢocakçılığı
Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri (mobilya hariç)
imalatı; saz, saman ve benzeri malzemelerden,
örülerek yapılan eĢyaların imalatı
BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ makine ve
teçhizat imalatı
Gıda ürünleri ve içecek imalatı
Radyo, televizyon, haberleĢme teçhizatı ve
cihazları imalatı
Bitkisel üretim
Uşak
Tekstil ürünleri imalatı
Derinin tabaklanması ve iĢlenmesi; bavul, el
çantası, saraçlık, koĢum takımı ve ayakkabı
imalatı
Alt Sektör
Süsleme yapı taĢının kesilmesi, Ģekil verilmesi ve
kullanılabilir hale getirilmesi
ÖğütülmüĢ tahıl ürünlerinin dıĢında, Ģeker
imalatı, kakao, çikolata, Ģekerleme imalatı, çiftlik
hayvanları için hazır yem imalatı, rafine sıvı ve
katı yağların imalatı
Plastik inĢaat malzemeleri imalatı, plastik
ambalaj malzemeleri imalatı
Seramik ev ve süs eĢyası imalatı
TaĢkömürü madenciliği ve briketlenmesi
ĠnĢaat kerestesi ve doğrama imalatı, ağacın
hızarlanması,
planyalanması
ve
emprenye
edilmesi
Elektrikli ev aletleri imalatı
Unlu mamülleri ve öğütülmüĢ tahıl ürünlerini
içeren
imalatlar
dıĢında,
baĢka
yerde
sınıflandırılmamıĢ sebze ve meyvelerin iĢlenmesi
ve saklanması, kümes hayvanları etleri imalatı ve
saklanması, balık ve balık ürünleri iĢlenmesi ve
saklanması
Televizyon ve radyo alıcıları, ses ve görüntü
kaydeden veya çoğaltan teçhizat ve bunlarla ilgili
araçların imalatı
(2000-2004 yılları arasında ilin toplam ihracatının
%25ìni oluĢturduğu için dahil edilmiĢtir)
Pamuklu dokuma, giyim eĢyası dıĢındaki hazır
tekstil ürünleri imalatı, doğal ve sentetik pamuk
elyafın hazırlanması ve eğrilmesi
Seramik kiremit ve kaldırım taĢı
Derinin tabaklanması ve iĢlenmesi
Kaynak: Ġllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, DPT Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara,
Ağustos 2006`dan derlenmiĢtir.
3.2.10. TR33 Bölgesi’nde Faaliyette Bulunan İşletmelerden 500
Büyük Sanayi Kuruluşu Listesine Girenler
Ġstanbul Sanayi Odası (ĠSO)`nun 22 Temmuz 2009`da açıkladığı Türkiye`nin 500
Büyük Sanayi KuruluĢu raporuna göre, 2008 yılı içinde Ege Bölgesi`nde faaliyet gösteren
iĢletmelerin 55ì listede yer almaktadır. Daha önceki listede yer alan TukaĢ Gıda, Denizli
Basma ve Boya Sanayi, Ozanteks Tekstil Sanayi, Çimbeton ve Batısöke Söke Çimento
Sanayi iĢletmeleri 2008 yılında ilk 500è girememiĢtir. 2007 listesinde bulunmayıp 2008`de
listeye giren iĢletmeler ise; Cer Çelik, Ege Gübre Sanayi, Alcan Packing Ġzmir Gravür Baskılı
Karton
Sanayi
ve
Küçüker
Tekstil
Sanayi
olmuĢtur
(http://www.tumgazeteler.com/?a=5348032).
Sayfa 152 / 409
Ege Bölgesi‟ndeki illerde ve TR33 Bölgesi‟nde bulunan iĢletmelerin 500 Büyük Sanayi
KuruluĢu listesindeki yerlerine ait veriler Tablo 3.33‟te verilmektedir.
1-100
Arasındaki
İşletme
Sayısı
101-200
Arasındaki
İşletme
Sayısı
201-300
Arasındaki
İşletme
Sayısı
301-400
Arasındaki
İşletme
Sayısı
401-500
Arasındaki
İşletme
Sayısı
Toplam
Tablo 3.33: Ege Bölgesi İllerinde Bulunan İşletmelerden 2008 Yılı 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesine
Giren İşletme Sayısı
Afyonkarahisar
0
0
0
0
0
0
Kütahya
0
0
0
1
1
2
Manisa
1
1
3
3
1
9
UĢak
0
0
0
0
0
0
Aydın
0
0
0
0
2
2
Denizli
1
2
3
1
2
9
Ġzmir
6
6
7
8
6
33
Muğla
0
0
0
0
0
0
TR33 Bölgesi
1
1
3
4
2
11
Ege Bölgesi
8
9
13
13
12
55
Kaynak: ĠSO, http://www.iso.org.tr/
Tablo 3.33‟te TR33 Bölgesi‟ni oluĢturan iller incelendiğinde, ilk 500 listesinde
Afyonkarahisar ve UĢak illerinde faaliyet gösteren iĢletmelerin yer almadığı görülmektedir.
Buna karĢın, Kütahya`da faaliyet gösteren 2 iĢletme listede 300-500 sıralaması içerisinde
yer almaktadır. Manisa ili ise TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller içerisinde listede en fazla
iĢletme sayısına sahiptir. Buna göre, Manisa ilinde faaliyet gösteren ve ilk 500 Sanayi
KuruluĢu içinde yer alan 9 iĢletme listede her 100 sıralamaya dağılmıĢ durumdadır.
20%
TR31 Bölgesi
TR32 Bölgesi
20%
60%
TR33 Bölgesi
Grafik 3.13: Ege Bölgesi’nde Bulunan İşletmelerden 2008 Yılı 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesinde
Yer Alanların Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%)
Kaynak: ĠSO, http://www.iso.org.tr/tr/
Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri itibarıyla 500 büyük sanayi kuruluĢu listesi
incelendiğinde, Ege Bölgesi‟nin %60`lık kısmında Ġzmir`deki iĢletmeler yer almaktadır. TR32
Bölgesi‟ne benzer Ģekilde TR33 Bölgesi toplam 11 iĢletme ile listede temsil edilmekte olup
Ege Bölgesi`nde yer alan ilk 500 sanayi kuruluĢunun %20`sini oluĢturmaktadır.
Sayfa 153 / 409
3.2.11. Ticaret Borsaları
TR33 Bölgesi‟nde yer alan ticaret borsaları ile Ege Bölgesi`ndeki diğer illerin ticaret
borsalarının iĢlem hacimleri 2007 ve 2008 dönemi değiĢim değerleri ile Türkiye geneline
oranı Tablo 3.34‟te verilmektedir.
Tablo 3.34: Ege Bölgesi İlleri Ticaret Borsalarının İşlem Hacimlerindeki Değişim (%) ve İşlem
Hacimlerinin Türkiye Geneline Oranı (%)
İl Adı
Yıllar
Değişim (%)
Türkiye Geneline Oranı (%)
Afyonkarahisar
Kütahya*
Manisa
UĢak
Aydın
Denizli
Muğla
Ġzmir
2007
13,89
1,69
2008
2006
2008
2007
2008
2007
2008
2007
2008
2007
2008
2007
2008
2007
2008
10,70
-13,28
33,95
192,83
9,00
0,28
23,17
34,75
-7,92
14,41
5,04
40,32
-10,15
6,28
21,94
1,69
0,30
0,31
1,70
1,67
0,22
0,25
1,40
1,16
0,78
0,74
0,30
0,25
5,37
5,89
*Kütahya Ticaret Borsası ile ilgili 2007 yılı verisine ulaĢılamamıĢtır.
Kaynak: TOBB, http://borsa.tobb.org.tr
2007 ve 2008 yılları karĢılaĢtırıldığında Afyonkarahisar, Manisa, Aydın, Denizli ve
Muğla illerinin ticaret borsalarının iĢlem hacmindeki artıĢ oranlarında azalma meydana
gelmiĢ, hatta Aydın ve Muğla illerinin ticaret borsalarındaki 2008 yılı iĢlem hacimleri 2007
yılına göre düĢüĢ göstermiĢtir. Buna göre söz konusu illerin ticaret borsalarında iĢleme tabi
tutulan ürünlerin hem arzı hem de talebinin değiĢim hızı azalmıĢtır. Bu açıdan üretim
hacimlerinin nisbi olarak düĢtüğü söylenebilir. Kütahya, UĢak ve Ġzmir illerinin ise ticaret
borsalarının 2008 yılı iĢlem hacimleri 2007 yılına göre artıĢ göstermiĢtir. Buna göre,
belirtilen illerin ticaret borsalarında iĢleme tabi tutulan ürünlerin hem arzı hem de talebinin
değiĢim hızı artıĢ göstermiĢ ve dolayısıyla ilgili ürünler açısından üretim hacmi nisbi olarak
artmıĢtır.
TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin ticaret borsalarının 2005-2008 dönemleri arasında
gerçekleĢen trendleri Tablo 3.35 ve Grafik 3.14‟te yer almaktadır.
Tablo 3.35: TR33 Bölgesi’ne Bulunan Ticaret Borsalarında Gerçekleşen İşlem Hacimlerinin Yıllar
İtibarıyla Değişimi (%)
Yıllar
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
2005
28
54
26
37
2006
44
-13
-0,01
34
2007
14
0
193
0,3
2008
11
34
9
23
Sayfa 154 / 409
250%
200%
150%
2005
2006
100%
2007
2008
50%
0%
Afyonkarahisar T.B.
Kütahya T.B.
Manisa T.B.
UĢak T.B.
-50%
Grafik 3.14: TR33 Bölgesi’ne Bulunan Ticaret Borsalarında Gerçekleşen İşlem Hacimlerinin Yıllar
İtibarıyla Değişim Grafiği (%)
Afyonkarahisar Ticaret Borsası`nın iĢlem hacmi 2005-2006 yılları arasında artmıĢ,
ancak 2007 ve 2008 yıllarında artıĢ hızı azalmıĢtır. Kütahya Ticaret Borsası`nın iĢlem
hacimleri yıllar itibarıyla oldukça değiĢmiĢ ve 2006 yılında bir önceki yıla göre düĢüĢ
göstermiĢtir. Kütahya Ticaret Borsası ile ilgili 2007 yılı verisine ulaĢılamamıĢ, 2008 yılı iĢlem
hacminde ise bir miktar artıĢ olmuĢtur. Manisa Ticaret Borsası ise 2005`teki iĢlem hacmi
artıĢını 2006`da gerçekleĢtirememiĢ ve düĢen iĢlem hacmi negatif ve sıfıra yakın
gerçekleĢmiĢtir. 2007 yılında ise Manisa Ticaret Borsası iĢlem hacminin pozitif düzeyde en
fazla değiĢim geçirdiği yıl olmuĢ, ancak 2008`de iĢlem hacminin artıĢ oranı azalmıĢtır. UĢak
Ticaret Borsası`nın iĢlem hacimlerinin değiĢimlerine bakıldığında, 2005 ve 2006 yıllarında
yaklaĢık olarak aynı düzeylerde artıĢ eğiliminde olduğu görülmektedir. 2007 yılında ise UĢak
Ticaret Borsası`nın iĢlem hacmi sıfıra yakın düzeyde artıĢ göstermiĢ ve 2008 yılında artıĢ
eğilimini devam ettirmiĢtir.
TOBB`tan edinilen bilgilere göre 2008 yılında toplam iĢlem hacmine göre belirlenen
ilk 20 borsa içerisinde Bölge illerinden Afyonkarahisar ile Manisa ticaret borsaları listede yer
almaktadır. Afyonkarahisar Ticaret Borsası 1.167.130.221,32 TL iĢlem hacmi ve Türkiye
genelindeki %1,69 pay ile 14. sırada yer alırken Manisa Ticaret Borsası 1.154.708.468,70 TL
ve Türkiye genelindeki %1,67 pay ile 16. sırada yer almaktadır.
3.2.12. Atık Borsası
Ticaret borsalarının yanısıra Türkiye`de 1998 yılı itibarıyla bölgesel olarak
uygulamaya baĢlanan atık borsaları da yer almaktadır. ÇeĢitli sanayi odaları vasıtası ile
sanayi kuruluĢlarının AB çevre koruma politikalarına entegre olmasına yarar sağlamak için
baĢlangıçta kar amacı güdülmeden kurulmuĢtur. Kurulan atık borsası ticaret yapmanın
ötesinde, atığını satmak isteyen kurumla almak isteyen kurumun bir araya getirilmesine
yönelik hizmet vermektedir. Temel amaç, sanayi iĢletmelerinin üretim prosesinde ortaya
çıkan atıkları, bir baĢka sanayi sektöründe kullanılmasını sağlayacak sistemin geliĢtirilmesine
Sayfa 155 / 409
önderlik etmektir. Türkiye‟de, 1998 yılında iĢlem yapmaya baĢlayan atık borsası, ilk kez
Kocaeli Sanayi Odası tarafından faaliyete geçirilmiĢtir. GeliĢen süreç içerisinde TOBB‟un da
devreye girmesi ile atık geri dönüĢüm borsası, 48 ticaret ve sanayi odasının üyeliğinde
faaliyetine devam etmektedir (Ayhan Orhan, 2009, http://econ.anadolu.edu.tr/ fullpapers/
Orhan_econanadolu2009.pdf).
Kısacası atık borsası, iĢletmelerde üretim sonucu ortaya çıkan atıkların geri
kazanılmasını ve daha fazla ikincil hammadde olarak değerlendirilmesini; nihai bertaraf
edilecek atıkların miktarını azaltarak, daha pahalı bertaraf giderlerinden tasarruf edilmesini
sağlayan bir aracılık sistemidir. Söz konusu sisteme TR33 Bölgesi‟ndeki il merkezlerinde
faaliyette bulunan Afyonkarahisar T.S.O., Kütahya T.S.O., Manisa T.S.O ile UĢak T.S.O.
kayıtlı durumdadır. Ancak, yapılan iĢlemler incelendiğinde 2007 yılında sadece UĢak ilinden
cam arzı ile 2008 yılında yine UĢak ilinden tekstil talebi iĢlemleri olduğu görülmektedir
(http://atikborsasi.tobb.org.tr/atikborsasi). Dolayısıyla hem UĢak ilinde hem de TR33
Bölgesi‟ndeki diğer illerde yer alan sanayici ve iĢ adamlarının atık borsası konusunda
bilinçlendirilerek, söz konusu illerin ticaret ve sanayi odalarının atık borsası iĢlemlerinde
etkinliklerinin arttırılması uygun olabilir.
Bununla birlikte, Kyoto Protokolü‟nün imzalanması ile birlikte Türkiye`de Karbon
Borsası`nın oluĢturulması söz konusu olabilir. Kyoto Protokolü çeĢitli mekanizmaları devreye
sokarak 2012 yılına kadar sera gazları salımında indirimler yapmayı öngörmektedir. Söz
konusu mekanizmalardan biri de emisyon ticareti olarak adlandırılan karbon borsası
olmaktadır (http://atkborsasi.tobb.org.tr/atikborsasi/newsdetail.do?newsid=660). AB'nin
2012 yılına kadar 1990 yılındaki emisyonlarını %8 azaltması için her üye ülkenin üzerine
düĢen yükümlülükleri yerine getirmesi gerekmektedir. Belirlenen sınırlamalarla bağlantılı
olarak ülkelerin salabileceği miktarlar da belirlenmiĢ olmaktadır. ĠĢlemlerin kolaylaĢtırılması
için tüm sera gazları CO2 cinsinden hesaplanmakta ve karbon dioksit eĢdeğeri olarak
adlandırılmaktadır. Daha sonra her ülke, emisyon ticaretine dahil olan firmalarını ve onların
kotalarını belirlemektedir. Bu kota normal koĢullar altında atmosfere salınacak sera
gazlarından daha düĢük bir rakam olarak belirlenmektedir. Firmalar bu sınırı aĢmamak için
ya teknolojilerini ya da üretim yöntemlerini değiĢtirmek zorunda kalmaktadırlar. Bir diğer
seçenek ise kotalarının üstünde kalan her birim karbonu pazardan satın almaktır. “Kirleten
öder” ilkesini esas alan bu yöntem sonucu firmalar kendilerine ayrılan kotaları aĢmamak için
kotaların altında kalan diğer firmaların borsaya sunduğu hisseleri alarak hesaplarını
düzeltmektedirler. Eğer bu yapılmazsa ceza olarak 2008'e kadar ton baĢına 40 Euro
ödenmek
zorundadır
ve
2008'den
sonra
bu
rakam
100
Euro'ya
çıkmıĢtır
(http://www.kesfetmekicinbak.com/doga/03996/). Buna göre, yakın zamanda atık
borsasının yanısıra ticaret ve sanayi odalarının karbon borsasına da entegre olmaları ve
etkin bir Ģekilde faaliyetlerini yürütmek için gereken önlemleri almaları önem kazanabilir.
3.2.13. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli
Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu (URAK)`ın hazırladığı 2008-2009 dönemi
Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi araĢtırmasında, 81 il ve bu illerin oluĢturduğu Düzey 2
bölgelerine iliĢkin endeks değerleri; beĢeri sermaye ve yaĢam kalitesi, markalaĢma becerisi
ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim potansiyeli, eriĢilebilirlik olmak üzere 4 ana
değiĢken üzerine kurulmuĢtur. Söz konusu değiĢkenlerden ticaret becerisi ve üretim
potansiyeli alt değiĢkeni ile genel endeks sıralaması Ege Bölgesi`nde bulunan iller itibarıyla
Tablo 3.36‟da verilmektedir.
Sayfa 156 / 409
Tablo 3.36: Ege Bölgesi İllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel Endekse
Göre Sıraları
Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Aydın Denizli Muğla İzmir
Ticaret Becerisi
ve Üretim
50
61
22
48
43
17
32
2
Potansiyeli
Endeks Sırası
Genel Endeks
47
57
31
33
17
15
21
3
Sırası
Kaynak: URAK, Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi 2008-2009, Deloitte
Buna göre, Ege Bölgesi illeri kendi içerisinde değerlendirildiğinde, TR33 Bölgesi`nde
yer alan Manisa ili ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeks sıralamasında Denizli`den
sonra 3. sırada yer almaktadır. Ancak, genel endeks sıralamaları incelendiğinde, TR33
Bölgesi‟ndeki illerin Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgelerinin illerine kıyasla daha
gerilerde yer aldığı görülmektedir. Bu kapsamda TR33 Bölgesi‟nin rekabetçilik alt endeksleri
incelenerek, rekabetçilik düzeyinin geliĢtirilmesi önerilebilir. Bununla birlikte söz konusu
çalıĢmada araĢtırma sonuçları ayrıntılı olarak aĢağıdaki gibi açıklanmaktadır (URAK, 20082009):
“Afyonkarahisar: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟nde Afyonkarahisar‟ın
5 sıra gerileyerek 50. sırada yer aldığı tespit edilmiĢtir. Bu gerilemenin nedenleri olarak: Ġlde
Tahakkuk Eden Vergi Miktarı bakımından 3 sıra düĢerek 35. olması, Ġlin Ġhracat Hacmi
bakımından gerçekleĢtirilen sıralamada 28. sıradan 30. sıraya gerilemesi, Sanayi Elektrik
Tüketim Miktarı‟nda 3 sıra gerileyerek 37. olarak tespit edilmiĢ olması ve Ġldeki Toplam
Kamu Yatırımları (Enerji-UlaĢtırma-HaberleĢme Hariç) bakımından sıralamada 28. sıradan
36. sıraya inmiĢ olması gösterilebilir.
Kütahya: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟nin alt değiĢkenleri
incelendiğinde; Kullanılan Kredi Miktarı‟na iliĢkin sıralamada 1 sıra artıĢ göstererek 35.
olduğu, Ġlin Ġhracat Hacmi‟nin 40. sıradan 38. sıraya yükseldiği, Sanayi Elektrik Tüketim
Miktarı‟nda 1 sıra ilerleyerek 28. olduğu ve Açılan ġirket Sayısındaki DeğiĢim‟e göre 3 sıra
yükselerek 25. olduğu tespit edilmiĢtir. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟ne
iliĢkin sıralamada geçtiğimiz yıl 65. olan Kütahya, alt değiĢkenlerde görülen geliĢmelere
paralel olarak bu yıl 4 sıra geliĢim göstererek 61. sırada yer almıĢtır.
Manisa: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟nin alt değiĢkenleri
incelendiğinde; Ġlin Ġhracat Hacmi‟nin 14. sıradan 13. sıraya yükseldiği, Sanayi Elektrik
Tüketim Miktarı‟nda değiĢme olmayıp, 17. sırada yer almaya devam ettiği, Yatırım TeĢvik
Belgesi Verilen Sabit Yatırım Miktarı‟na iliĢkin sıralamada 21 sıra geliĢim göstererek 8. sırada
yer aldığı tespit edilmiĢtir. Açılan ġirket Sayısındaki DeğiĢim‟e göre Manisa‟nın 11 sıra
yükselerek 55. olduğu saptanmıĢtır.
UĢak: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟nin alt değiĢkenleri
incelendiğinde; Kullanılan Kredi Miktarı‟na iliĢkin sıralamada 1 sıra gerileyerek 40. olduğu,
Ġlin Ġhracat Hacmi‟ne göre sıralamada 3 sıra gerileyerek 37. sırada yer aldığı ve Açılan ġirket
Sayısındaki DeğiĢim‟e göre sıralamada 27. sıradan 46. sıraya gerilemiĢ olduğu tespit
edilmiĢtir.
Bölge içerisinde yer alan diğer illere göre sanayi bakımından daha geliĢmiĢ konumda
bulunan Manisa, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi verilerinde 22. sırada olup
bu alanda rekabet gücü en yüksek olan il konumundadır. MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik
Alt Endeksi‟nde ise Manisa ve Kütahya illeri ön plana çıkmaktadır. Bu alt endeks verilerine
göre, Manisa 15. ve Kütahya 18. sırada yer alarak TR33 Bölgesi‟nin MarkalaĢma Becerisi en
geliĢmiĢ illeri olmuĢlardır. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi‟nde 61. sırada
bulunan Kütahya‟nın, MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik Alt Endeksi‟nde 18. sırada yer
Sayfa 157 / 409
alıyor olması, ilde ortaya çıkan inovasyonların
yönlendirilmediğini ortaya koymaktadır.
ticari
sonuç
almaya
yeterince
Rekabetçilik endeksinde Afyonkarahisar geçen yıla göre dört basamak yükselmiĢ,
Kütahya bir basamak düĢmüĢ, Manisa altı basamak düĢmüĢ ve UĢak bir sıra yükselmiĢtir.
Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi‟ne iliĢkin sonuçlar, TR33 Bölgesi‟nde bulunan illerin
rekabetçilik güçlerinin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Endeks sonuçlarına göre,
TR33 Bölgesi‟ndeki Manisa rekabet gücü en yüksek 31. il konumunda olup onun iki sıra
gerisinde UĢak yer almaktadır.
Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi sonuçları ıĢığında, TR33 Bölgesi‟nde yer alan dört ilden
daha batıda yer alan Manisa ve UĢak'ın rekabetçilik güçlerinin Bölge içerisindeki diğer illere
göre göreceli olarak daha yüksek olduğu tespit edilmiĢtir. Yerel karar vericilerin gelecekte
projeler hazırlarken bu gerçeği göz önünde bulundurmalarında fayda bulunmaktadır.”
Sayfa 158 / 409
BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE
4.1. Giriş
Ġktisadi geliĢim ve kalkınma alanında en önemli itici gücün sanayi geliĢimi olduğunu
söylemek mümkündür. Avrupa‟da 18. yüzyılda yaĢanan sanayi devrimi, ülke ekonomilerini,
buna bağlı olarak da küresel ekonomiyi geniĢletmiĢ, imalat ve katma değer yaratma
kapasitesini güçlendirmiĢtir. Özellikle dönemin buluĢları ve giriĢimleri, sanayinin
kurulmasında ve geliĢiminde öncü olmuĢ, ortaya çıkan yeni teknolojiler iktisadi ve sosyal
hayatı dönüĢtürücü ve kolaylaĢtırıcı bir etki yaratmıĢtır. Bu geliĢim, özellikle uzun vadede
belli ulusların gelir düzeyini yükseltmiĢ, kalkınmayı kolaylaĢtırmıĢ ve insanların yaĢam
kalitesini artırmıĢtır.
Türkiye Cumhuriyeti de kuruluĢundan itibaren iktisadi geliĢimini sağlamak
maksadıyla sanayileĢme, sanayisi geliĢmiĢ ülkeleri yakalama ve bu ülkelerle rekabet
edebilme vizyonu taĢımıĢtır. 1923 yılında toplanan Ġzmir Ġktisat Kongresi, 1927 yılında
çıkarılan TeĢvik-i Sanayi Kanunu bu vizyonun somut göstergeleridir. 1930‟lu yıllarla birlikte
devletin özel teĢebbüsün önünü açması ve sermaye eksikliğini telafi etmesi yönünde
ekonomik yönetim metotları benimsenmiĢtir. 1960‟lı yıllarda Devlet Planlama TeĢkilatı‟nın da
kurulması ile Planlı Ekonomi Dönemi‟ne giren Türkiye, Kalkınma Planları ile sanayi geliĢimine
önem ve öncelik vermeye devam etmiĢtir. 1980‟li yıllar itibarıyla ihracata dayalı, dıĢ pazar
ve piyasalarla daha fazla bütünleĢme sağlayan bir ekonomik model benimsenmiĢ, iktisadi
geliĢim yeni bir ivme kazanmıĢtır. Yirmibirinci yüzyılın baĢları itibarıyla Türkiye sanayide
önemli bir üretim düzeyini yakalamıĢtır. Türkiye 2010 yılı itibarıyla GSYH sıralamasında
dünyanın 16., Avrupa‟nın ise 6. büyük ekonomisi olarak değerlendirilmektedir. Önemli
oranlarda eğitimli iĢgücüne sahip olan Türkiye, halen yüksek bir sanayi geliĢim potansiyeli
taĢımaktadır.
Türkiye‟nin sanayileĢmiĢlik düzeyine paralel Ģekilde, TR33 Bölgesi dâhilindeki illerde
de tarih boyunca önemli sanayi yapılanmaları oluĢmuĢ, geliĢmiĢ ve çeĢitlik göstermiĢtir.
Köklü bir giriĢimcilik geleneği gözlenen UĢak ilinde Türkiye‟nin ilk Ģeker fabrikası özel
bir müteĢebbis tarafından 1926 yılında kurulmuĢtur. Osmanlı Dönemi‟nin sonlarında ve
Cumhuriyet‟in ilk yıllarında gerçekleĢtirilen sanayi sayımlarında UĢak ilinde göreceli bir
sanayi yoğunlaĢması görülmektedir. Özellikle iplik fabrikaları ve imalathaneleri tekstil
sektöründeki bugünkü rekabet gücünün temellerini oluĢturmuĢtur.
Kütahya ilinde 1950-1980 yılları arasında gerek Kamu Ġktisadi TeĢekkülleri (KĠT)
olarak gerekse özel müteĢebbislerce kurulan Kütahya TÜGSAġ (Azot) Fabrikası, ġeker
Fabrikası, Manyezit ĠĢletmesi, Etibor ile Tunçbilek ve Seyitömer Linyit Termik Santralleri,
kente belli düzeyde sanayi kimliği kazandırmıĢtır. Bunların yanında seramik sanayisi kentin
kendisiyle özdeĢleĢerek önemli bir marka değeri yaratmıĢtır.
Afyonkarahisar ili sınırları içerisinde çıkarılan mermer bu ilde önemli bir sanayi
altyapısının oluĢmasını sağlamıĢtır.
Türkiye‟nin önde gelen sanayi Ģehirlerinden olan Manisa ili beyaz eĢya ve elektronik
sektörü gibi teknoloji odaklı sektörlerde küresel rekabette güçlü konuma gelmiĢtir.
TR33 Bölgesi hâlihazırda önemli bir sanayi yapılanması barındıran, sanayisi çeĢitlilik
arz eden bir bölge durumundadır. Zengin yer altı kaynakları, coğrafi konumu sahip olduğu
önemli sanayi potansiyeline katkıda bulunmaktadır.
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE
Sayfa 159 / 409
4.2. TR33 Bölgesi’nde Sanayi
Sanayinin bölgesel GSKD içerisindeki payı Grafik 4.1‟de gösterilmiĢtir. 2006 yılına ait
mevcut bölgesel verilere göre sanayi, TR33 Bölgesi toplam bölgesel GSKD‟nin %32,8‟ini
oluĢtururken, tarım %19,7, hizmetler sektörü ise %47,5 gibi bir paya sahiptir. Söz konusu
oranlar, çevredeki Düzey 2 bölgeleri ve Türkiye ile kıyaslandığında, sanayinin TR33 Bölgesi
GSKD içerisindeki payının TR41 Bölgesi hariç, söz konusu diğer bölgelere ve Türkiye
ortalamasına kıyasla daha yüksek olduğu görülmektedir.
Türkiye toplam GSKD‟si içerisinde sanayinin oranı %28,2‟dir. Tarım ve hizmetlerin
oranı ise sırasıyla %9,4 ve %62,4‟tür. Görüldüğü gibi TR33 Bölgesi GSKD‟si içerisinde
tarımın ağırlığı Türkiye ortalamasından ve çevredeki Düzey 2 bölgelerinin oranlarından
fazladır. Buna karĢın, hizmetlerin TR33 Bölgesi GSKD‟sinden aldığı pay, çevredeki Düzey 2
bölgeleri ve Türkiye ortalamasına kıyasla daha düĢük orandadır.
70
TR31 Bölgesi
60
50
TR32 Bölgesi
40
TR33 Bölgesi
30
TR41 Bölgesi
20
10
Türkiye
0
Tarım
Sanayi
Hizmetler
Grafik 4.1: 2006 Yılı İtibarıyla Bölgesel GSKD’nin İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı (%)
Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler, 2009
Türkiye Elektrik Dağıtım A.ġ. (TEDAġ) tarafından yayınlanan elektrik tüketim
değerlerinin iktisadi faaliyet kollarına dağılımı Enerji ve Maden Bölümü Tablo 5.4‟te
sunulmuĢtur. Söz konusu verilere göre, 2009 yılında TR33 Bölgesi‟nin Türkiye toplam
elektrik tüketiminin %3,4‟ünü gerçekleĢtirdiği görülmektedir. Türkiye genelinde sanayide
kullanılan elektrik toplam tüketimin %44,9‟unu teĢkil ederken, TR33 Bölgesi‟nde sanayinin
tüketim oranı %43,6 olup ülke ortalamasına çok yakındır. Afyonkarahisar ve Manisa illerinde
sanayi sektöründeki göreceli olarak düĢük elektrik tüketimine karĢın, UĢak ilindeki %62‟lik
yüksek tüketim oranı dikkat çekmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde diğer elektrik tüketim alanlarına bakıldığında ticaret alanında
%10,7 ile Türkiye geneli oranı olan %15,9‟dan göreceli olarak düĢük bir rakamla
karĢılaĢılmaktadır. Buna karĢın, tarımsal sulama alanında Türkiye oranı olan %2,3‟den
yukarıda %5,9‟luk bir tüketim oranı gözlenmektedir. Tarımsal sulamaya bağlı elektrik
tüketimi iller bazında incelendiğinde Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki sırasıyla %9,1 ve
%8,3 oranları dikkat çekmektedir.
Sayfa 160 / 409
4.2.1. İmalat ve Girişim Kapasitesi
Tablo 4.1‟de özetlenen 2008 yılı TÜĠK ĠĢ Ġstatistiklerine göre, imalata dayalı giriĢim
sayısı TR33 Bölgesi içerisinde gerçekleĢen giriĢim sayısının %12,26‟sına tekabül etmektedir.
Buna karĢın, ticarete dayalı giriĢim sayısı %44,40 düzeyindedir. Ġmalata dayalı giriĢim
sayısında TR33 Bölgesi, Türkiye toplamının %3,7‟sini oluĢturmaktadır. Söz konusu veri iller
bazında incelendiğinde, imalata dayalı giriĢim sayılarının illerin nüfuslarıyla doğru orantılı bir
sıralama gösterdikleri görülmektedir. Buna göre, Manisa‟da mevcut imalata dayalı giriĢim
rakamı 7.456 ile TR33 Bölgesi toplamının yaklaĢık yarısını oluĢturmaktadır.
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Türkiye
Bölge İçi Oran
(%)
TR33 Bölgesi /
Türkiye (%)
Tablo 4.1: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları
124
123
*
*
351
6.297
0,26
5,57
3.664
2.536
7.456
2.847
16.503
446.393
12,26
3,70
7
*
*
*
20
1.571
0,01
1,27
1.004
734
2.326
528
4.592
173.642
3,41
2,64
Toptan ve Perakende
Ticaret
13.949
10.124
28.701
7.014
59.788
1.391.995
44,40
4,30
Oteller ve Lokantalar
2.783
2.459
7.281
1.871
14.394
284.905
10,69
5,05
UlaĢtırma, Depolama
ve HaberleĢme
5.200
4.445
9.848
2.580
22.073
607.033
16,39
3,64
Gayrimenkul,
Kiralama ve ĠĢ
Faaliyetleri
Eğitim
1.232
1.025
2.862
838
5.957
226.474
4,42
2,63
79
*
227
70
460
13.285
0,34
3,46
313
260
671
257
1.501
48.709
1,11
3,08
1.697
1.881
4.357
1.083
9.018
239.178
6,70
3,77
30.052
23.587
63.729
17.088
134.657
3.439.482
100,00
Sektör
Madencilik &
TaĢocakçılığı
Ġmalat Sanayi
Elektrik, Gaz, Buhar
ve Sıcak Su Üretimi
ve Dağıtımı
ĠnĢaat
Sağlık ĠĢleri ve
Sosyal Hizmetler
Diğer Sosyal,
Toplumsal ve KiĢisel
hizmet Faaliyetleri
Toplam
* TÜĠK gizlilik ilkesi gereği açıklanmamıĢtır.
Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler, 2009
Tablo 4.2‟de ise imalata dayalı giriĢim istatistiklerinin 2007 yılı itibarıyla Bölge
içerisinde imalat sanayinin alt dallarına göre dağılımı özetlenmiĢtir. Söz konusu istatistik
yukarıda da belirtildiği üzere 2007 yılına ait olup TR33 Bölgesi‟ndeki toplam 12.462 adet
imalata dayalı giriĢimin imalatın alt dallarına dağılımını göstermektedir. Buna göre, Bölge‟de
yoğunluk sergileyen sektörlerin baĢında %17,44 ile “metal ürünleri imalatı” sektörü
gelmektedir. Bunu %15,79‟luk oranı ile “ağaç ve ağaç ürünleri imalatı” takip etmektedir.
Giyim ve gıda sektörleri ise %11‟lik oran Bölge‟deki diğer önemli faaliyet kollarıdır.
Sayfa 161 / 409
Tablo 4.2: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İmalat Sanayi Sektöründeki Girişim Sayılarının Alt Dallara Göre
Dağılımı
İmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları
Girişim Sayısı
Oran (%)
Ağaç ve Ağaç Mantarı Ürünleri Ġmalatı (Mobilya Hariç);
1.968
15,79
Saz, Saman ve Benzeri Malzemelerden Örülerek Yapılan
EĢyaların Ġmalatı
Ana Metal Sanayi
36
0,29
Basım ve Yayım; Plak, Kaset ve Benzeri Kayıtlı Medyanın
284
2,28
Çoğaltılması
BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Elektrikli Makine ve
149
1,20
Cihazların Ġmalatı
BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Makine ve Teçhizat Ġmalatı
685
5,50
Derinin Tabaklanması ve ĠĢlenmesi; Bavul, El Çantası,
347
2,78
Saraçlık, KoĢum Takımı ve Ayakkabı Ġmalatı
Diğer UlaĢım Araçlarının Ġmalatı
6
0,05
Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı
1.376
11,04
Giyim EĢyası Ġmalatı; Kürkün ĠĢlenmesi ve Boyanması
1.480
11,88
Kağıt Hamuru, Kağıt ve Kağıt Ürünleri Ġmalatı
21
0,17
Kimyasal Madde ve Ürünlerin Ġmalatı
142
1,14
Kok Kömürü, Rafine EdilmiĢ Petrol Ürünleri ve Nükleer
7
0,06
Yakıt Ġmalatı
Makine ve Teçhizatı Hariç; Fabrikasyon Metal Ürünleri
2.173
17,44
Ġmalatı
Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin Ġmalatı
1.169
9,38
Mobilya Ġmalatı; BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Diğer
648
5,20
Ġmalatlar
Motorlu Kara TaĢıtı, Römork ve Yarı Römork Ġmalatı
148
1,19
Plastik ve Kauçuk Ürünleri Ġmalatı
617
4,95
Radyo, Televizyon, HaberleĢme Teçhizatı ve Cihazları
10
0,08
Ġmalatı
1.194
9,58
Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat Ġmalatı
1
0,01
Tütün Ürünleri Ġmalatı
1
0,01
Toplam
12.462
100,00
Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007
Tablo 4.3‟te TR33 Bölgesi‟ndeki çalıĢan sayıları ve yaratılan ciroların iktisadi faaliyet
kolları bazında dağılımı ile Tablo 4.4‟te ise imalat sanayi alt sektörlerinin yarattığı istihdam
ve elde ettikleri cirolara iliĢkin bilgiler sunulmuĢtur. TR33 Bölgesi‟ne bakıldığında imalat
sanayi, 100 bin çalıĢanla, toplam istihdamın %32‟sini, yaklaĢık 13,5 milyar TL ciro ile de
elde edilen toplam cironun ise %38,61‟ini karĢılamaktadır. Bölge‟deki diğer önemli sektör
olan toptan ve perakende ticaret ise 103 bin kiĢi istihdam etmekte ve 14,5 milyar TL ciro
yaratmaktadır.
Ġmalat sanayinin alt sektörleri çalıĢan sayılarına ve cirolarına göre incelendiğinde,
21.486 kiĢilik istihdam yaratan metalik olmayan mineral ürünler imalatının %21,33‟lük oran
ile en fazla istihdam sağlayan sektör olduğu görülmektedir. Bunu %16,98‟lik oranı ile gıda
ve yaklaĢık %10‟luk oranlar ile tekstil ve makine imalatı sektörleri takip etmektedir. Buna
göre, TR33 Bölgesi‟nde imalata dayalı istihdamın bu dört sektörde yoğunlaĢtığı
görülmektedir.
TR33 Bölgesi‟ndeki istihdamda ikinci sırayı alan gıda sektörü, en yüksek ciroyu
yaratan sektördür. Gıda sektöründe yaratılan 2,6 milyar TL‟lik ciro, Bölge‟deki toplam
cironun %19,58‟ine karĢılık gelmektedir. Gıda sektörünü 2,2 milyar TL‟lik ciro ve %16,96‟lık
pay ile makine imalatı takip etmektedir. Metalik olmayan mineral ürünler imalatında
yaratılan ciro toplam cironun %11,5‟ini, metal ürünleri imalatında yaratılan ciro %5,97‟sini
ve tekstil sektöründe yaratılan ciro ise %4,65‟ini oluĢturmaktadır.
Sayfa 162 / 409
Tablo 4.3: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Çalışan Sayıları ve Cirolar
Sektör
Çalışan
Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
6.395
2,03
51.739.959
0,15
4.677
1,49
79.280.028
0,23
4.658
1,48
1.916.850.279
5,49
Diğer Sosyal, Toplumsal ve KiĢisel Hizmet
Faaliyetleri
Eğitim
Elektrik, Gaz, Buhar, Sıcak Su Üretim ve
Dağıtım
Gayrimenkul, Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri
16.829
5,35
581.994.988
1,67
Ġmalat
100.721
32,00
13.482.875.380
38,61
ĠnĢaat
17.490
5,56
1.268.965.789
3,63
Madencilik & TaĢocakçılığı
15.831
5,03
1.494.422.378
4,28
Oteller ve Lokantalar
13.375
4,25
278.597.042
0,80
3.916
1,24
108.096.149
0,31
103.092
32,75
14.521.574.527
41,58
27.811
8,83
1.139.202.907
3,26
314.795
100,00
34.923.599.426
100,00
Sağlık ĠĢleri ve Sosyal Hizmetler
Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu TaĢıt,
Motosiklet, KiĢisel ve Ev EĢyalarının Onarımı
UlaĢtırma, Depolama ve HaberleĢme
Toplam
Tablo 4.4: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İmalat Kolu İçerisinde Çalışan Sayıları ve Cirolar
İmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları
Ağaç ve Ağaç Mantarı Ürünleri Ġmalatı (Mobilya Hariç);
Saz, Saman ve Benzeri Malzemelerden, Örülerek Yapılan
EĢyaların Ġmalatı
Ana Metal Sanayi
Basım ve Yayım; Plak, Kaset ve Benzeri Kayıtlı Medyanın
Çoğaltılması
BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Elektrikli Makine ve
Cihazların Ġmalatı
BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Makine ve Teçhizat Ġmalatı
Çalışan
Sayısı
3.919
Oran
(%)
3,89
246.138.996
Oran
(%)
1,83
1.172
1,16
373.978.632
2,77
1.073
1,07
32.030.401
0,24
1.072
1,06
230.336.496
1,71
10.536
10,46
17.104
3.642
3,62
46.490.455
0,34
601
0,60
85.827.618
0,64
3.042
3,02
341.884.883
2,54
94
0,09
*
7.003
6,95
805.041.635
Kok Kömürü, Rafine EdilmiĢ Petrol Ürünleri ve Nükleer
Yakıt Ġmalatı
Makine ve Teçhizatı Hariç; Fabrikasyon Metal Ürünleri
Ġmalatı
Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin Ġmalatı
21.486
16,98
21,33
132.341.688
16,96
Giyim EĢyası Ġmalatı; Kürkün IĢlenmesi ve Boyanması
Kimyasal Madde ve Ürünlerin Ġmalatı
2,98
2.286.435.710
Derinin Tabaklanması ve ĠĢlenmesi; Bavul, El Çantası,
Saraçlık, KoĢum Takımı ve Ayakkabı Ġmalatı
Kağıt Hamuru, Kağıt ve Kağıt Ürünleri Ġmalatı
3.005
Ciro (TL)
2.639.484.627
1.556.372.662
0,98
19,58
5,97
11,54
Mobilya Ġmalatı; BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Diğer
Ġmalatlar
Motorlu Kara TaĢıtı, Römork ve Yarı Römork Ġmalatı
2.780
2,76
108.967.174
0,81
1.944
1,93
425.610.032
3,16
Plastik ve Kauçuk Ürünleri Ġmalatı
4.058
4,03
578.334.336
4,29
Radyo, Televizyon, HaberleĢme Teçhizatı ve Cihazları
Ġmalatı
6.994
6,94
*
Toplam
10.896
100.721
10,82
100,00
626.713.253
13.482.875.380
4,65
100,00
* TÜĠK gizlilik ilkesi gereği açıklanmamıĢtır.
BaĢta mineral ürünler, makine, gıda ve tekstil gibi öne çıkan sektörler olmak üzere,
Bölge‟deki tüm imalat sanayine bağlı giriĢimler ve bunların Türkiye ortalamaları ile
karĢılaĢtırmaları aĢağıda sektörler bazında incelenmektedir.
4.2.1.1. Gıda
2007 yılı TÜĠK Yıllık Sanayi ve Hizmet Ġstatistikleri verilerine göre, gıda sektörünün
Türkiye toplam giriĢim sayıları içindeki ağırlığı %10,62 olup TR33 Bölgesi %11,04‟lük bir
Sayfa 163 / 409
oranla Türkiye oranına koĢutluk sergilemektedir. Ancak çalıĢan sayısı ve ciro verilerine
bakıldığında, gıda sektörünün TR33 Bölgesi içerisinde Türkiye‟deki duruma kıyasla daha
baskın bir nitelik kazandığı görülmektedir. Bölge içi giriĢimcilerin elde ettikleri cironun
yaklaĢık %20‟lik bölümünü tek baĢına gıda imalatı sektörü oluĢtururken, bu oran Türkiye
geneli için %13,27‟de kalmaktadır.
Tablo 4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda İmalatı Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki
Ağırlığı
Sayı
TR33 Bölgesi
Türkiye
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
1.376
11,04
17.104
16,98
2.639.484.627
19,58
36.547
10,62
312.685
11,26
57.785.357 321
13,27
4.2.1.2. Tekstil ve Giyim Eşyası
Tablo 4.6‟da, Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflaması (NACE)‟ye
göre ayrı unsurlar olan tekstil ve giyim eĢyası imalatına iliĢkin veriler birleĢtirilerek
verilmiĢtir. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde tekstil ve giyim eĢyası sektörlerindeki giriĢim sayısı
toplam imalat sanayindeki giriĢim sayısının %21,45‟ini teĢkil ederken, bu oran Türkiye oranı
olan %24,23‟ün biraz altında kalmaktadır. Söz konusu sektörler TR33 Bölgesi‟nde 14.538
çalıĢanla istihdamın %14,4‟ünü karĢılarken, Türkiye oranı olan %29,3‟ün büyük ölçüde
gerisinde kalmıĢtır. Benzer Ģekilde tekstil ve giyimden elde edilen cirolar açısından TR33
Bölgesi ve Türkiye oranı arasında önemli bir farklılık görülmektedir.
Tablo 4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim Eşyası İmalatı Sektörünün İmalat Sanayi
İçerisindeki Ağırlığı
Sayı
TR33 Bölgesi
Türkiye
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
2.674
21,45
14.538
14,43
673.203.708
83.420
24,23
813.415
29,30
70.680.361.241
Oran (%)
4,99
16,23
4.2.1.3. Deri Sanayi
2007 yılı TÜĠK verilerine göre, deri sektöründe TR33 Bölgesi‟nde 347 adet giriĢim
mevcuttur. Tablo 4.7‟de görülebileceği üzere, giriĢim sayısı, istihdam ve ciro değiĢkenlerine
göre deri sektörünün Bölge içerisindeki payı sektörün Türkiye‟deki ağırlıkları ile paralellik arz
etmektedir.
Tablo 4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı
Sayı
TR33 Bölgesi
Türkiye
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
347
2,78
3.005
2,98
132.341.688
0,98
9.775
2,84
49.969
1,80
3.873.698.701
0,89
UĢak Karma Organize Sanayi Bölgesi (OSB)‟deki iĢletmelerin büyük bir bölümü deri
sektöründe faaliyet göstermektedir. UĢak Karma OSB‟de faaliyet gösteren firmaların iĢ
kolları ve istihdam verileri Tablo 4.8‟de sunulmuĢtur.
Sayfa 164 / 409
Tablo 4.8: Uşak Karma OSB Bilgileri
Faaliyet Konusu
Firma Sayısı
İstihdam
10
89
5
4
5
4
26
11
154
89
1.299
59
38
36
363
630
258
2.772
Deri Kimyasalları
Deri Ürünleri
Deri Ürünleri (Depo)
Deri Ürünleri (Etleme)
Deri Ürünleri (Yün Yıkama)
Geri Kazanım
Tekstil
Diğer
Toplam
Kaynak: UĢak Karma OSB Müdürlüğü
4.2.1.4 Ağaç Ürünleri
Ağaç ürünleri imalatı, mobilya hariç olmak üzere kereste, tahta plaka, kontrplak,
yonga levha, sunta, vb. imalatını kapsamaktadır. Bölge‟deki orman ve uygun bitki örtüsü de
göze alındığında önemli potansiyel taĢıyan bu sektöre iliĢkin veriler Tablo 4.9‟da
özetlenmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde ağaç ürünleri imalatında 1.968 giriĢim olup Bölge‟deki
toplam giriĢim sayısının %15,79‟una karĢılık gelmektedir. Bu oran, sektörün Türkiye
genelinde sahip olduğu oran olan %8,51‟in oldukça üzerindedir. GiriĢim sayısındaki
yoğunlaĢma bakımından böyle bir fark olmasına rağmen, çalıĢan sayısı ve cirolara iliĢkin
oranlara bakıldığında TR33 Bölgesi ve Türkiye geneli arasında önemli bir fark olmadığı
görülmektedir.
Tablo 4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki
Ağırlığı
Sayı
TR33 Bölgesi
Türkiye
1.968
29.293
Oran (%)
Çalışan Sayısı
15,79
8,51
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
3.919
3,89
246.138.996
1,83
72.775
2,62
6.567.561.298
1,51
4.2.1.5. Plastik ve Kauçuk Ürünler
Tablo 4.10‟da görüldüğü üzere, TR33 Bölgesi için önem arz eden bir diğer sektör olan
plastik ve kauçuk ürünleri imalatında Bölge ve Türkiye oranları arasında paralellik söz
konusudur. ĠĢletme ve çalıĢan sayıları ile birlikte ciroların toplam imalat içerisinde aldığı
paylar %4 seviyesindedir.
Tablo 4.10: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi
TR33 Bölgesi
Türkiye
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
617
4,95
4.058
4,03
578.334.336
4,29
16.233
4,71
128.996
4,65
19.760.597.014
4,54
4.2.1.6. Metalik Olmayan Mineral Ürünler
TR33 Bölgesi‟nde metalik olmayan mineral ürünler imalatı, imalat sanayi içerisinde
en fazla istihdamı sağlayan sektördür. Tablo 4.11‟de görüldüğü üzere, bu sektörün istihdam
açısından Türkiye imalat sanayi içerisinde taĢıdığı ağırlık yalnızca %6,38 iken TR33
içerisindeki ağırlığı %21,33 olarak gerçekleĢmiĢtir. ĠĢletme sayısı ve cirolara bakıldığında,
Sayfa 165 / 409
istihdam oranlarındaki fark kadar olmasa da, sektörün TR33 Bölgesi imalat sanayi
içerisindeki ağırlığı, Türkiye genelindeki ağırlığından daha fazladır.
Tablo 4.11: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün İmalat
Sanayi İçerisindeki Ağırlığı
Sayı
TR33 Bölgesi
Türkiye
Oran (%)
Çalışan Sayısı
1.169
9,38
21.486
14.346
4,17
177.210
Oran (%)
21,33
6,38
Ciro (TL)
1.556.372.662
25.428.807.931
Oran (%)
11,54
5,84
4.2.1.7. Metal ve Metal Ürünleri
NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı ele alınan metal sanayi ve metal ürünleri
sanayisine iliĢkin veriler birleĢtirilerek Tablo 4.12‟de sunulmuĢtur. Söz konusu sektördeki
iĢletme sayısı TR33 Bölgesi‟ndeki imalat sanayinde faaliyet gösteren toplam iĢletme sayısının
%17,73‟ünü oluĢturmakta olup sektörün Türkiye genelindeki oranından bir miktar yüksektir.
Buna karĢın, çalıĢan sayısı ve özellikle ciro bakımından TR33 Bölgesi iĢletmelerinin imalat
sanayi içindeki oranı, sektörün Türkiye genelindeki oranlarından önemli ölçüde düĢüktür.
Sektör, Türkiye genelinde imalat sanayinden elde edilen cironun %15,88‟ini sağlarken, TR33
Bölgesi‟nde sadece %8,75‟ini sağlamıĢtır.
Tablo 4.12: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün İmalat
TR33 Bölgesi
Türkiye
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
2.209
17,73
8.175
8,11
1.179.020.267
8,75
53.453
15,52
320.590
11,54
69.163.164.323
15,88
4.2.1.8. Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar
Gıda, tekstil, deri vb. alanındaki makineler ile beyaz eĢya sektörünü kapsayan ve
NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı incelenen makine ile elektrikli makine ve cihazlar
sektörlerine iliĢkin veriler Tablo 4.13‟de bütünleĢtirilerek verilmiĢtir. Tablo 4.13
incelendiğinde söz konusu sektör bünyesinde TR33 Bölgesi‟nde kurulu iĢletme sayısının
Bölge içerisindeki oranının, Türkiye oranının bir miktar altında olduğu görülmektedir. Buna
karĢın, çalıĢan sayılarının oranlarına bakıldığında TR33 Bölgesi oranının Türkiye oranının bir
miktar üstünde olduğu anlaĢılmaktadır. Ciro rakamlarına açısından ise TR33 Bölgesi oranı,
Türkiye oranının çok üzerindedir. Makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörü TR33 Bölgesi
imalat sanayinin elde ettiği cironun %18,66 gibi önemli bir kısmını oluĢturmaktadır.
Tablo 4.13: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörünün İmalat
Sayı
TR33 Bölgesi
Türkiye
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
834
6,69
11.608
11,52
2.516.772.206
18,66
27.664
8,03
284.071
10,23
46.783.374.435
10,74
4.2.1.9. Mobilya
Mobilya sektörüne iliĢkin olarak TR33 Bölgesi‟nde özellikle hammadde anlamında bir
potansiyel olmasına karĢın, Tablo 4.14‟te verilen rakamlar sektörün yeterince güçlü bir
performans göstermediğine iĢaret etmektedir. Sektörün iĢletme sayısı, çalıĢan sayısı ve
Sayfa 166 / 409
ciroya iliĢkin TR33 Bölgesi‟ne ait oranları, Türkiye oranlarının altında kalmaktadır. Sektördeki
giriĢimci sayısı Türkiye imalat sanayinin %12,11‟ini teĢkil ederken, bu oran TR33 Bölgesi‟nde
yalnızca %5,20‟de kalmaktadır. Benzer Ģekilde istihdam ve ciro oranları TR33 Bölgesi‟nde,
Türkiye genelinde olduğundan daha düĢük düzeylerde gerçekleĢmiĢtir.
Tablo 4.14: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Mobilya Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı
Sayı
TR33 Bölgesi
Türkiye
648
41.694
Oran (%)
Çalışan Sayısı
5,20
12,11
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
2.780
2,76
108.967.174
0,81
174.194
6,27
14.598.545.194
3,35
4.2.1.10. Motorlu Kara Taşıtları
Motorlu kara taĢıtları sektörü katma değeri yüksek, stratejik bir sektör olarak son
yıllarda Türkiye‟de önemli geliĢme kaydetmiĢtir. Otomotiv alanında kurulan üretim üsleri ve
buna bağlı olarak geliĢen ve çeĢitlenen yan sanayi yapılanmaları önemli ekonomik getiri
sağlayan giriĢimler olarak ön plana çıkmaktadır.
TR33 Bölgesi de çeĢitli düzeylerde otomotiv yan sanayi yapılanmalarını
barındırmaktadır. Tablo 4.15‟te sunulan TÜĠK verilerine göre, Bölge‟de 148 adet iĢletme
mevcuttur. Motorlu kara taĢıtlarındaki giriĢimci sayısı Bölge içerisinde %1,19‟luk bir orana
karĢılık gelmektedir ki, bu da Türkiye oranı olan %1,36‟ya çok yakındır. Söz konusu
sektörün TR33 Bölgesi‟nde yarattığı istihdamın toplam imalat sanayi istihdamının %1,93‟ünü
karĢıladığı, bu rakamın ise Türkiye oranı olan %4,80‟nin bir miktar altında kaldığı
görülmektedir. Ciro açısından ise TR33 Bölgesi ve Türkiye oranları arasındaki fark daha da
fazladır.
Tablo 4.15: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara Taşıtı Sektörünün İmalat Sanayi
TR33 Bölgesi
Türkiye
Sayı
Oran (%)
148
1,19
Çalışan Sayısı
1.994
Oran (%)
1,93
425.610.032
Ciro (TL)
Oran (%)
3,16
4.685
1,36
133.373
4,80
41.675.805.478
9,57
4.2.2. Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‟na bağlı Ġl Müdürlükleri 6948 sayılı Sanayi Sicil Kanunu
çerçevesinde sanayi sicil belgesi alan iĢletmelerin kayıtlarını tutmaktadır. Söz konusu
kayıtlar imalat gerçekleĢtiren iĢletmelerin sektörleri ve yapıları hakkında bilgi vermesi
açısından önem arz etmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde bulunan illerdeki sanayi ve ticaret il müdürlüklerinden alınan
bilgilere göre; 2009 yılı itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde sanayi sicil belgeli toplam 3.453 adet
iĢletme yer almakta olup bu iĢletmelerde 114.831 kiĢi istihdam edilmektedir. ĠĢletme sayısı
açısından bakıldığında 3.453 iĢletmenin %39‟u UĢak, %28‟i Manisa, %20‟si
Afyonkarahisar‟da ve %13‟ü Kütahya‟da bulunmaktadır. Sanayi sicil belgeli iĢletmelerde
istihdam edilen 114.831 kiĢinin %53 gibi bir oranla yarısından fazlası Manisa ilindeki
iĢletmelerde istihdam edilirken, Manisa‟yı %20 ile Kütahya, %14 ile UĢak ve %13 ile
Afyonkarahisar illeri izlemektedir.
Sayfa 167 / 409
Tablo 4.16‟da Afyonkarahisar ili sanayi sicil belgeli iĢletmelerin sektörlere göre
dağılımı sunulmuĢtur. Buna göre Afyonkarahisar‟da 685 iĢletmenin 15.215 çalıĢanla faaliyet
gösterdiği görülmektir. Sektörler incelendiğinde iĢletme sayıları bakımından madencilik ve
taĢocakçılığı ile gıda ve içecek imalatı ön plana çıkmaktadır. Söz konusu sektörlerin
ağırlıkları istihdama da yansımıĢ olup toplam istihdamın yarısından fazlasının bu iki sektörde
gerçekleĢtiği görülmektedir.
Tablo 4.16: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel
Dağılımı
Sektör
İşletme Sayısı
Çalışan Sayısı
Ağaç Ürünleri Ġmalatı
15
249
Ana Metal Sanayi
3
41
Bavul, Ayakkabı Ġmalatı
5
114
Diğer Madencilik ve TaĢocakçılığı
279
4.216
Diğer UlaĢım Araçları
1
161
Elektrikli Makine
6
242
Fabrikasyon Metal Ürünleri
11
581
130
3.645
Giyim EĢyası Ġmalatı
8
1.353
Kimyasal Madde ve Ürünler
13
602
Makine ve Teçhizat
22
277
Metal Olmayan Diğer Mineral Ürünler
83
2.414
Mobilya Ġmalatı
7
213
Motorlu Kara TaĢıtı ve Römork
2
69
Plastik ve Kauçuk Ġmalatı
7
204
Tekstil Ġmalatı
7
551
Diğer
86
283
Toplam
685
15.215
Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü
Tablo 4.17‟de ise söz konusu iĢletmelerin ilçelere dağılımları verilmiĢtir. 685
iĢletmenin 296‟sının merkezde olduğu, 221‟inin de mermer imalat merkezi olan ve
Afyonkarahisar ili merkezine çok yakın mesafede bulunan Ġscehisar ilçesinde yer aldığı
görülmektedir. Bunun yanında Dazkırı, Bolvadin, Dinar ve Sandıklı ilçeleri istihdam açısından
ön plana çıkan diğer ilçelerdir.
Sayfa 168 / 409
Tablo 4.17: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere
Dağılımı
İlçe
İşletme Sayısı
Çalışan Sayısı
Merkez
296
8.606
BaĢmakçı
4
57
Bayat
1
3
Bolvadin
25
552
Çay
11
101
Çobanlar
4
47
Dazkırı
11
882
Dinar
20
612
Emirdağ
16
289
Evciler
1
44
Hocalar
1
3
Ġhsaniye
6
95
Ġscehisar
221
2.885
Kızılören
1
20
Sandıklı
26
444
SinanpaĢa
23
358
ġuhut
3
36
Sultandağı
15
181
Toplam
685
15.215
4.2.2.2. Kütahya
Tablo 4.18‟de özetlenen 2009 yılına ait veriler incelendiğinde Kütahya ili genelinde
kayıtlı toplam 455 sanayi sicil belgeli iĢletme olduğu görülmektedir. Sektörel dağılımlara
bakıldığında yoğunluğun gıda sektörü ve metalik olmayan diğer minerallerde gerçekleĢtiği
görülmektedir. Bu sektörlerden daha düĢük yoğunlukta olmakla birlikte tekstil, ağaç,
maden, lastik&plastik ve makine sektörleri Bölge‟deki diğer önemli sektörlerdir.
Ġstihdam açısından bakıldığına en fazla istihdamın 8.263 kiĢi ile metalik olmayan
diğer mineraller sektöründe gerçekleĢtiği gözlenirken, maden sektörünün 6.592 kiĢilik
istihdam ile ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Madene dayalı istihdamın yaklaĢık yarısı
ise TavĢanlı ilçesinde gerçekleĢmiĢtir. Ġstihdam açısından diğer önemli sektörler ise gıda,
tekstil ve cam sektörüdür.
Tablo 4.18: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı
Sektör
İşletme Sayısı
Çalışan Sayısı
Ağaç
47
542
Cam
4
1.051
Gıda
149
2.364
Kağıt
5
258
Kimya
10
343
Lastik & Plastik
24
475
Maden
36
6.592
Makine
23
353
Metal EĢya
9
114
Metalik Olmayan Diğer Mineraller
92
8.263
Mobilya
5
62
Tarım Makineleri
4
34
Tekstil
40
1.767
Diğer
7
1.106
Toplam
455
23.324
Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü
Sayfa 169 / 409
Tablo 4.19‟da söz konusu iĢletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiĢtir. Buna
göre Kütahya ilindeki 455 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin yarısı Merkez ilçede yer
almaktadır. Merkez ilçeyi Simav, TavĢanlı ve Gediz ilçeleri takip etmektedir.
455 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin Kütahya‟da yaratmıĢ olduğu 23.324 kiĢilik
istihdamın %62‟si olan 14.455 kiĢi Merkez ilçede istihdam edilmiĢtir. Merkez ilçeyi ise 4.786
kiĢilik istihdam ile TavĢanlı ilçesi, 1.717 kiĢilik istihdam ile Gediz ilçesi ve 1.062 kiĢilik
istihdam ile Simav ilçesi takip etmektedir.
Tablo 4.19‟da yer almamasına rağmen sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler
bazında yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse gıda sektöründeki iĢletmelerin Merkez ilçe,
TavĢanlı, Simav ve Gediz‟de; tekstildeki iĢletmelerin Merkez ilçe ve Simav‟da; ağaç
iĢlerindeki iĢletmelerin Simav‟da; maden sektöründeki iĢletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı ve
Gediz‟de; diğer sektörlerdeki iĢletmelerin ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaĢtığı
görülmektedir.
Tablo 4.19: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı
İlçe
İşletme Sayısı
Çalışan Sayısı
Merkez
230
14.455
AltıntaĢ
11
158
Aslanapa
2
23
Çavdarhisar
1
4
Domaniç
8
165
Dumlupınar
0
0
Emet
2
550
Gediz
48
1.717
Hisarcık
5
100
Pazarlar
3
178
ġaphane
3
126
Simav
77
1.062
TavĢanlı
65
4.786
Toplam
455
23.324
4.2.2.3. Manisa
Tablo 4.20‟de sunulan verilerden görüldüğü üzere Manisa ilinde 960 adet sanayi
iĢletmesi faaliyet göstermektedir. Sektörel ağırlıklara bakıldığında gıda, inĢaat ve toprağa
dayalı sanayi ile birlikte metal eĢya ve makine sektörlerinin iĢletme sayısı bakımından önde
gelen sektörler olduğu görülmektedir. Özellikle gıda sektörü %34‟lük pay ile toplam iĢletme
sayısının üçte birini oluĢturmaktadır.
Manisa ilinde yer alan 960 adet sanayi iĢletmesinde 2009 yılı itibarıyla 60.615 kiĢi
istihdam edilmekte olup toplam istihdamın %23‟ü diğer olarak sınıflandırılan kısımda iken
%21‟i elektronik, %18‟i gıda ve %11‟i ise inĢaat ve toprağa dayalı sanayi grubundadır.
Tablo 4.21‟de söz konusu iĢletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiĢtir. Buna
göre Manisa ilindeki 960 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin üçte biri olan 317 adet iĢletme
Merkez ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi Akhisar, Turgutlu ve Salihli ilçeleri takip
etmektedir. AlaĢehir, Saruhanlı, Soma ve Kula ilçelerinde de önemli sanayi oluĢumları
görülmektedir.
Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında ise 60.615 kiĢilik istihdamın yaklaĢık
yarısının Merkez ilçede istihdam edildiği görülmektedir. Merkez ilçedeki toplam 28.450 kiĢilik
istihdamın %44‟ünün elektronik sektöründe yoğunlaĢmıĢ olması, bu sektörün Merkez ilçe
için önemine iĢaret etmektedir. Ġkinci sırayı ise iĢletme sayısı açısından %3 gibi düĢük bir
Sayfa 170 / 409
orana sahip olmasına rağmen, istihdamdaki %20‟lik oran ile Soma ilçesi almaktadır. Soma
ilçesindeki istihdamın yüksekliğinin sebebi ise ilçede bulunan Ege Linyitleri ĠĢletmesi
Müessesesi Müdürlüğü (ELĠ) ile Soma Elektrik Üretim ve Ticaret A.ġ. Genel Müdürlüğü
(SEÜAġ)‟tır.
Tablo 4.20: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı
Sektör
İşletme Sayısı
Çalışan Sayısı
Ağaç Ürünleri
27
726
Ambalaj
14
1.373
Çırçır
20
211
Deri
39
1.121
Dokuma-Tekstil
43
1.188
Elektronik
33
12.507
Gıda
328
11.025
ĠnĢaat-Toprak
129
6.940
Kimya
23
406
Metal EĢya-Makine
119
5.556
Otomotiv
25
2.611
Plastik
61
2.273
Yem
12
327
Zirai Alet
20
353
Diğer
67
13.998
Toplam
960
60.615
Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü
Sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaĢmasına bakmak
gerekirse, teknolojik boyutu ve yarattığı katma değer ile Manisa ve ülke ekonomisi için
stratejik öneme sahip elektronik sektöründe 33 iĢletme faaliyet göstermekte olup bunun 29
tanesi Merkez ilçededir. Diğer sektörler açısından ise ambalaj sektöründeki iĢletmeler
Merkez ilçede; çırçır sektöründeki iĢletmeler Saruhanlı‟da; deri sektöründeki iĢletmeler
Merkez ilçe ve Kula‟da; dokuma sektöründeki iĢletmeler Demirci‟de; gıda sektöründeki
iĢletmeler Akhisar, Merkez ilçe, AlaĢehir, Turgutlu, Salihli ve Saruhanlı‟da; inĢaat ve toprağa
dayalı sanayideki iĢletmeler Turgutlu, Salihli, Merkez ilçe ve Akhisar‟da; diğer sektörlerdeki
iĢletmeler ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaĢmıĢtır.
Tablo 4.21: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı
İlçe
İşletme Sayısı
Çalışan Sayısı
Merkez
317
28.450
Ahmetli
6
118
Akhisar
165
4.738
AlaĢehir
54
2.025
Demirci
28
601
Gölmarmara
6
157
Gördes
6
144
Kırkağaç
12
80
KöprübaĢı
2
8
Kula
35
447
Salihli
102
4.116
Sarıgöl
6
44
Saruhanlı
45
1.486
Selendi
1
5
Soma
26
11.973
Turgutlu
149
6.223
Toplam
960
60.615
Sayfa 171 / 409
4.2.2.4. Uşak
UĢak ilinde toplam 1.353 adet sanayi sicil belgeli iĢletme mevcuttur. Söz konusu
iĢletmelerin ve bu iĢletmelerdeki çalıĢan sayılarının sektörel bazda dağılımları Tablo 4.22‟de
verilmiĢtir. UĢak ilinde yer alan 1.353 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin %53‟ü gıda
sektöründe faaliyet göstermekte olup gıda sektörünü %25 ile tekstil, %12 ile dericilik ve %8
ile mobilya sektörleri takip etmektedir.
Ġstihdam açısından bakıldığında UĢak ilindeki sanayi sicil belgeli 1.353 adet iĢletmede
istihdam edilen 15.667 kiĢinin %35‟inin tekstilde, %23‟ünün gıdada, %18‟inin seramikte,
%16‟sının dericilikte, %5‟inin mobilyada ve %3‟ünün madencilikte istihdam edildiği
görülmektedir.
Tablo 4.22: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı
Sektör
İşletme Sayısı
Çalışan Sayısı
Dericilik
163
2.493
Gıda
715
3.553
Madencilik
8
520
Mobilya
107
789
Seramik
27
2.770
Tekstil
333
5.542
Toplam
1.353
15.667
Kaynak: UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü
Tablo 4.23‟te ise söz konusu verilerin ilçelerdeki dağılımı gösterilmektedir. Toplam
1.353 iĢletmenin %87‟sinin Merkez ilçede yer alıyor olması, sanayi anlamında Merkez ilçenin
diğer ilçelere göre taĢıdığı önemi ortaya koymaktadır.
Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında yine Merkez ilçenin %87 ile ön plana
çıktığı, onu ise %6 ile Banaz ilçesinin izlediği görülmektedir.
Sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaĢmasına bakmak
gerekirse, Merkez ilçe dıĢındaki ilçelerde gıda sanayi haricinde sınırlı düzeyde sanayi
yapılanması görülmektedir. Tekstil, dericilik ve mobilya sektörlerinin tamamına yakını
Merkez ilçede toplanmıĢtır. Gıda sanayindeki iĢletmelerin %79‟u Merkez ilçede yer alırken,
Merkez ilçeyi %7 ile EĢme ve %5 ile Ulubey ilçeleri izlemektedir. Seramik sektöründe
faaliyet gösteren 27 adet iĢletmenin %81‟i Merkez ilçede faaliyet gösterirken, kalan %19‟u
Banaz ilçesindedir. Madencilik sektöründeki 5 iĢletmenin 3 tanesi Merkez ilçede bulunurken,
diğer 3 tanesi ise Banaz, EĢme ve Ulubey ilçelerindedir.
Banaz ilçesinde seramiğe dayalı istihdam sanayi iĢletmelerindeki istihdamın hemen
hemen tamamını oluĢturmaktadır. EĢme‟de tekstil ve gıda sektörüne dayalı istihdam,
Karahallı‟da tekstile dayalı istihdam ve Sivaslı‟da gıdaya dayalı istihdam ön plana çıkarken,
Ulubey‟de kurulu 1 adet maden iĢletmesi 468 kiĢilik çalıĢanı ile ilçedeki istihdamın %88‟ini
oluĢturmaktadır.
Tablo 4.23: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı
İlçe
İşletme Sayısı
Çalışan Sayısı
Merkez
1.178
13.697
Banaz
44
873
EĢme
56
342
Karahallı
11
59
Sivaslı
29
165
Ulubey
35
531
Toplam
1.353
15.667
Sayfa 172 / 409
4.2.3. Ticaret ve Sanayi Odaları
Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO)‟ya kayıtlı üye iĢletmelerin sayısı ve
faaliyet kollarına dağılımları Tablo 4.24‟te verilmiĢtir. Buna göre, 723 kayıtlı firmanın %25‟i
olan 182 firma plaka doğal taĢ imali sektöründe faaliyet göstermektedir. Yine doğal taĢ ve
mermer sektörleri ile ilgili olarak blok istihracı ve plaka sektöründeki 57 firma ile doğal
taĢtan dekoratif ürün imali sektöründe yer alan 54 firma bu sektördeki yoğunlaĢmayı
göstermektedir. Doğal taĢ ve mermer sektörlerinin yanında yem, yumurta, un, yağ, süt
ürünleri, Ģeker, et ve et ürünleri, sucuk gibi gıda sektörüne iliĢkin faaliyet alanlarında ikinci
bir yoğunlaĢmayı tespit etmek mümkündür.
Tablo 4.24: 2010 Yılı İtibarıyla ATSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı
Sektör
Firma Sayısı
Bant, Konveyör Bant,Bezi ve Branda
3
Blok Ġstihracı ve Plaka
57
Cam Ür. PVC Alüminyum Doğrama Ġmali
6
Cam veya Pet ġiĢe Dolumu-ġiĢirme
4
Çimento ve Çimento Hammaddeleri Ġmali
2
Doğal TaĢ Makineleri Ġmali (Ocak-Fabrika) Ġmali
12
Doğal TaĢın Parçalanması; Kum, Asfalt, Mozaik ve Asfalt Ġmali
16
Doğal TaĢtan Dekoratif Ürün Ġmali
54
Gıda Ürünleri Paketleme-Kavurma
8
Ham-Rafine Yağ Ġmali
8
Hazır Beton ve Mamulleri Ġmali
9
Karkas Et ve Et Ürünleri Ġmali
22
Kereste Ġmali
24
Kristal ġeker Ġmali
1
Plaka Doğal TaĢ Ġmali
182
PVC-GaloĢ-Ayakkabı Ġmali
9
ġekerli Ürünler Ġmali
36
Sucuk Ġmali
22
Süt Ürünleri Ġmali
16
Tekstil Ürünleri
9
Tuğla Ġmali
22
Un Ġmali
27
Yem-Yumurta Ġmali
35
Diğer
139
Toplam
723
Oran (%)
0,41
7,88
0,83
0,55
0,28
1,66
2,21
7,47
1,11
1,11
1,24
3,04
3,32
0,14
25,17
1,24
4,98
3,04
2,21
1,24
3,04
3,73
4,84
19,23
100,00
Kaynak: ATSO
Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası (KÜTSO)‟ya kayıtlı iĢletmeler ve bu iĢletmelerin
faaliyet alanlarına göre dağılımları Tablo 4.25‟te yer almaktadır. KÜTSO‟ya kayıtlı toplam
2.040 iĢletme mevcuttur. Üyelere iliĢkin veriler ticaret ve hizmet sektörlerini de
içermektedir. Kütahya ilinin marka sektörü niteliğinde olan seramik-porselen sektöründe
kayıtlı 50 adet iĢletme bulunmaktadır. Mobilya, deri ve tekstil sektöründeki 157 iĢletme
toplam sayının %7,7‟sini oluĢturmaktadır. Tarım, hayvancılık ve gıda imalatı sektöründeki
iĢletme sayısının oranı ise %6,6‟dır.
Manisa Ticaret ve Sanayi Odası (MTSO)‟ya kayıtlı iĢletmelere iliĢkin veriler Tablo
4.26‟da verilmiĢtir. MTSO‟ya kayıtlı toplam 6.936 adet iĢletme mevcuttur. Elektrik ve
elektronik ürün imalatında 96, makine imalatında 150 firma faaliyette gözükmektedir.
Motorlu taĢıtlar ve yedek parça sektöründe ise 178 iĢletmenin varlığı dikkat çekmektedir.
Sayfa 173 / 409
Tablo 4.25: 2010 Yılı İtibarıyla KÜTSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı
Sektör
Firma Sayısı
Çini, El Sanatları, Yöresel Sanat Faaliyetleri Sektörü
72
Dayanıklı Tüketim Malları Ġle Metal ve Makine Üretim Sektörü
115
Doğal Kaynaklar ve Enerji Sektörü
86
Finans Sigorta Emlak ve Kuyumculuk Sektörü
158
Gıda Ticareti Sektörü
246
Hizmet Sektörü
108
ĠletiĢim ve Bilgi Sektörü
103
ĠnĢaat Malzemeleri ve Tesisatı Sektörü
103
Mobilya Deri ve Tekstil Sektörü
157
Mühendislik ve Teknik Hizmetler Sektörü
166
Otomotiv, UlaĢtırma ve Akaryakıt Sektörü
254
Sağlık ve Eğitim Hizmetleri Sektörü
97
Seramik-Porselen Sektörü
50
Tarım Hayvancılık ve Gıda Ġmalatı Sektörü
135
Toprak ve Ağaç Sanayi Sektörü
42
Yapı ve YaĢam Sektörü
148
Toplam
2.040
Oran (%)
3,53
5,64
4,22
7,75
12,06
5,29
5,05
5,05
7,70
8,14
12,45
4,75
2,45
6,62
2,06
7,25
100,00
Kaynak: KÜTSO
Tablo 4.26: 2010 Yılı İtibarıyla MTSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı
Sektör
Firma Sayısı
Akaryakıt ve Madeni Yağlar
142
Deri ĠĢlenmesi
187
Elektrik ve Elektronik Ürünlerin Ġmalatı
96
Elektronik ve Telekomünikasyon Cihazları
320
Et ve Süt Ürünleri
149
Ev tekstili ticareti
93
Finans Kurumları
251
Fırınlar ve Unlu Mamuller Ġmalatçıları
203
Gazete, Kırtasiye Ürünleri
160
Gıda Maddeleri Ticareti
688
Giyim EĢyaları Ġmalatı
175
Giyim EĢyaları Ticareti
222
ĠnĢaat Malzemeleri Ticareti
407
ĠnĢaat ve Tesisat Yapım ĠĢleri
980
Ġnsan Kaynakları Hizmetleri
140
Ġnsan Sağlığı
91
Kalıp Ġmalatı ve Metallerin ĠĢlenmesi
257
Makine Ġmalatı
150
Mimarlık, mühendislik hizmetleri
160
Mobilya Ġmalatı ve SatıĢı
116
Motorlu TaĢıtlar ve Yedek Parçalar
178
Mücevher Perakende Ticareti
117
Özel Eğitim
114
Pamuk Çırçır Fabrikaları
152
Plastik Ürünler Ġmalatı
167
Restoran vb.
188
Sebze ve Meyve Ġçeren Gıdaların Ġmalatı
106
Sıvı ve Katı Yakıtlar
121
Tarım Ürünleri Toptan Ticareti
180
Tıbbi Ürünler ticareti
98
Yapı Koop.
241
Yolcu ve yük taĢımacılık hizmetleri
287
Toplam
6.936
Oran (%)
2,05
2,70
1,38
4,61
2,15
1,34
3,62
2,93
2,31
9,92
2,52
3,20
5,87
14,13
2,02
1,31
3,71
2,16
2,31
1,67
2,57
1,69
1,64
2,19
2,41
2,71
1,53
1,74
2,60
1,41
3,47
4,14
100,00
Kaynak: MTSO
Sayfa 174 / 409
UĢak Ticaret ve Sanayi Odası (UTSO) verileri Tablo 4.27‟de incelenmiĢtir. Ġplik ve
kumaĢ, battaniye imalat, pamuklu dokuma ve terbiye, konfeksiyon, deri imalatı faaliyet
kolları ildeki tekstil ve deri üzerindeki yoğunlaĢmayı belli ölçüde yansıtmaktadır. Söz konusu
sektörler hariç tutulduğunda imalat, satıĢ ve hizmet alanlarında göreceli olarak eĢit bir
dağılım gerçekleĢtiği değerlendirmesinde bulunmak mümkündür.
Tablo 4.27: 2010 Yılı İtibarıyla UTSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı
Sektör
Firma Sayısı
Oran (%)
Battaniye Ġmalat ve SatıĢ
100
2,51
Bilgisayar, Basın Yayın ĠletiĢim Hizmetleri
238
5,97
Dayanıklı Tüketim Malları
138
3,46
Deri Ġmalatı Yan Sanayi ve Tedarikçileri
190
4,77
Finans
152
3,81
Gıda Ġmalatı, Tarım, Hayvancılık, Süt ve Süt Ürünleri
269
6,75
Gıda SatıĢ Restoran
291
7,30
ĠnĢaat
262
6,57
ĠnĢaat Malzeme Ġmalatı ve SatıĢ
241
6,17
Ġplik ve KumaĢ
269
6,75
Konfeksiyon
94
2,36
Makine Ġmalatçıları
85
2,13
220
5,52
98
2,46
84
2,11
173
4,34
Otomotiv, Petrol Ürünleri ve Kimyasal Ürünler
Pamuklu Dokuma ve Terbiye
Sağlık
TaĢımacılık
Diğer
1.076
27,00
Toplam
3.985
100,00
Kaynak: UTSO
4.2.4. Organize Sanayi Bölgeleri
Sanayinin OSB dâhilinde geliĢimi, etkin bir sanayi yapılanması elde edilmesi, kentsel
ve çevresel sorunların azaltılması açısından fayda sağlamaktadır. KuruluĢ, yapım ve iĢletim
esasları 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgesi Kanunu‟nda düzenlenen OSB‟ler, yatırıma
uygun arsa tahsisi, temel altyapı ihtiyaçlarının tek elden sağlanması, bürokratik hususlarda
yatırımcıya destek verilmesi gibi temel hizmetleri sunmak suretiyle sanayinin düzenli Ģekilde
geliĢimine katkı sağlamakta, yerli ve yabancı yatırımların gerçekleĢmesine ön ayak
olmaktadır.
Sanayinin yapılanmasını ve geliĢimini düzenlemesi, OSB‟leri kentleĢme ve bölgesel
kalkınmanın önemli bir unsuru haline getirmektedir. Türkiye‟de ilk OSB‟nin kuruluĢu, planlı
ekonomi döneminin baĢladığı 1960‟lı yıllara rastlamakta olup 1962 yılında Bursa‟da
kurulmuĢtur. Bu tarihten itibaren OSB sayısı, özellikle 1980 sonrası sanayinin geliĢmesine
paralel Ģekilde artmıĢtır.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye genelinde
yasal iĢ ve iĢlemlerini tamamlayarak aktif hale gelen OSB sayısı 131 olup 2010 yılı yatırım
programında 83 OSB kurulması planlanmıĢtır. Buna göre toplam OSB sayısı 214 olmaktadır
(Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, http://www.sanayi.gov.tr/, 25.08.2010). OSB Üst KuruluĢu
(OSBÜK) ise tüzel kiĢilik kazanmıĢ tüm OSB‟leri göz önüne alarak toplam OSB sayısını 263
olarak belirlemiĢtir (OSBÜK, www.osbuk.org.tr, 25.08.2010).
TR33 Bölgesi‟nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10 tanesi aktif haldedir.
TR33 Bölgesi‟nde kurulu OSB‟ler Tablo 4.28‟de yer almaktadır.
Sayfa 175 / 409
Tablo 4.28: 2010 Yılı TR33 Bölgesi’nde Kurulu Aktif ve Aktif olmayan OSB Listesi
Aktif OSB’ler
Sıra
Aktif Olmayan OSB’ler
İl
OSB
1
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
2
Afyonkarahisar
3
Kütahya
4
5
Sıra
İl
OSB
1
Afyonkarahisar
Bolvadin
Ġscehisar Mermer
2
Afyonkarahisar
Kütahya
3
Afyonkarahisar
Kütahya
Gediz
4
Afyonkarahisar
Dinar
Dazkırı Dokuma ve
Konfeksiyon
Emirdağ
Manisa
Manisa
5
Afyonkarahisar
Merkez II
6
Manisa
Akhisar
6
Afyonkarahisar
Sandıklı
7
Manisa
Salihli
7
Afyonkarahisar
ġuhut
8
Manisa
Turgutlu
8
Kütahya
Merkez II
9
UĢak
UĢak
9
10
UĢak
Karma (Deri)
Kütahya
10
Simav
Kütahya
11
TavĢanlı
Manisa
Kula-Deri
12
UĢak
Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükleri, 2010
Karahallı
Tablo 4.29‟da ise TR33 Bölgesi‟nde aktif olan OSB‟lere iliĢkin temel veriler
özetlenmiĢtir. OSB‟lerdeki mevcut iĢletme sayıları incelendiğinde UĢak ilinin faaliyette olan
336 adet iĢletme ile nüfus verilerine ters orantılı bir Ģekilde TR33 Bölgesi‟ndeki en fazla
iĢletmeye sahip olduğu görülmektedir. Bunu faaliyetteki 294 adet iĢletme ile Afyonkarahisar
izlemektedir. Manisa ili OSB‟lerinde ise toplamda 316 adet iĢletme gözükürken, bunun
sadece 198 tanesi faaliyette bulunmaktadır. Kütahya ilindeki OSB‟lerde faaliyette olan
iĢletme sayısı ise sadece 67‟dir.
Tahsise hazır parsel sayılarına bakıldığında, en az sayıda parselin Kütahya‟da olduğu,
Kütahya Merkez‟de ise tahsise hazır parsel bulunmadığı görülmektedir. En fazla tahsise hazır
parselin ise Manisa Akhisar OSB‟de ve toplamda Manisa ilinde olduğu görülmektedir.
Ġstihdam verilerine bakıldığında ise 2010 yılı itibarıyla TR33 Bölgesi‟ndeki OSB‟lerde
46.406 kiĢinin istihdam edildiği, Manisa‟daki OSB‟lerin %59,42‟lik oran ile bu istihdamın
yarısından fazlasını oluĢturduğu, onu %22,03 ile UĢak ilindeki OSB‟lerin, %11,45 ile
Afyonkarahisar ilindeki OSB‟lerin ve %7,10 ile Kütahya ilindeki OSB‟lerin takip ettiği
görülmektedir.
Tablo 4.29: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri
Toplam
İşletme
Sayısı
290
8
298
Faaliyetteki
İşletme
Sayısı
290
4
294
Toplam
Parsel
Tahsise
Hazır Parsel
Faaliyetteki
Parsel
Afyonkarahisar
300
0
300
Ġscehisar
56
29
4
Afyonkarahisar
356
29
304
Toplamı
Kütahya
68
57
88
0
66
Gediz
21
10
34
5
11
Kütahya Toplamı
89
67
122
5
77
Manisa
183
130
247
60
Akhisar
47
22
117
70
22
Salihli
46
21
57
5
27
Turgutlu
40
25
58
3
27
Manisa Toplamı
316
198
479
138
76
UĢak
283
183
377
24
353
UĢak Karma (Deri)
297
153
316
0
162
Uşak Toplamı
580
336
693
24
515
TR33 Bölgesi
1.283
895
1.650
196
972
Toplamı
*Ġlgili veriye ulaĢılamamıĢtır.
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükleri 2-) OSBÜK
Toplam
İstihdam
5.312
-*
5.312
3.050
247
3.297
22.526
1.200
2.500
1.350
27.576
7.548
2.673
10.221
46.406
Sayfa 176 / 409
Söz konusu OSB‟lerin enerji ve su tüketim miktarları Tablo 4.30‟da yer almaktadır.
Elektrik, doğalgaz ve su tüketimlerinde Manisa OSB‟nin önemli bir farkla en büyük tüketici
olduğu görülmektedir. Manisa‟yı UĢak‟taki iki OSB‟nin izlediği, ardından da sırasıyla
Afyonkarahisar ve Kütahya OSB‟lerinin en büyük tüketiciler olduğu görülmektedir. UĢak
Karma OSB‟deki göreceli yüksek su tüketimi dikkat çekmektedir.
Tablo 4.30: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB’lerin Enerji ve Su Tüketim Bilgileri
Elektrik
Tüketimi
(KWh)
Doğalgaz
Tüketimi
(cm3)
Su
Tüketimi
(m3)
Elektrik
Birim Fiyatı
(KWh)
Afyonkarahisar
78.037.620
3.501.583
17.653
0,2000
Kütahya
30.261.732
14.431.853
288.817
0,2030
1.234.550
0
18107
0,1531
Manisa
652.975.576
182.376.296
7.480.126
0,1386
Akhisar
7.950.214
40.055.127
27.155
0,2108
Salihli
3.928.405
-
0,1674
Turgutlu
3.437.945
32.261.178
140.650
ĠnĢaat
halinde
265.000.000
53.000.000
2.800.000
0,1630
58.135.466
44.979.849
2.877.507
0,1484
Gediz
UĢak
UĢak Karma
(Deri)
0,2066
Doğalgaz
Birim
Fiyatı
0,6240
TL/cm3
0,0473
TL/KWh
0,0483
TL/KWh
0,0449
TL/KWh
0,0445
TL/KWh
0,5030
TL/cm3
0,5900
TL/cm3
Şebeke Su
Birim Fiyatı
(TL/m3)
5,00
0,40
0,50
0,50
1,00
0,30
0,49
DeğiĢik
tarifeler
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükler 2-) OSBÜK
Tablo 4.31 ile Tablo 4.35 arasındaki tablolarda dört il merkezindeki OSB‟lerin sektörel
bazda iĢletme ve çalıĢan sayıları OSB müdürlüklerinin kendi verileri baz alınarak verilmiĢtir.
OSB müdürlüklerinin kendi verileri, Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüklerinin OSB‟lere iliĢkin
verileriyle (Tablo 4.29) örtüĢmese de, bu verilere yakınlık ve paralellik göstermektedir.
Tablo 4.31‟de Afyonkarahisar OSB‟ye iliĢkin veriler görülmektedir. Buna göre,
Afyonkarahisar OSB‟de toplam 246 adet iĢletme ve 6.004 çalıĢan mevcuttur. Gıda ve
mermer sanayileri gerek iĢletme sayısı gerekse istihdam anlamında Afyonkarahisar ilinin
lokomotif sektörleri olarak ön plana çıkmaktadır. Afyonkarahisar OSB‟deki 5 adet tekstil
iĢletmesinin toplam istihdamın %15,32‟sini oluĢturması, bu sanayinin istihdama olan
katkısını gözler önüne sermektedir. Afyonkarahisar OSB‟de makine, ambalaj, kimya ve
plastik sanayileri de önemli diğer sektörlerdir.
Tablo 4.31: 2010 Yılı Afyonkarahisar OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları
Sektör
Ambalaj Sanayi
Elektrik Sanayi
Geri DönüĢüm
Gıda Sanayi
Kimya Sanayi
Makine Sanayi
Mermer Sanayi
Metal Sanayi
Mineral Ürünler Sanayi
Mobilya Sanayi
Plastik ve Lastik Sanayi
Tekstil Sanayi
Diğer
Toplam
İşletme Sayısı
15
5
3
91
10
20
57
5
4
7
8
5
16
246
Oran (%)
6,10
2,03
1,22
36,99
4,07
8,13
23,17
2,03
1,63
2,85
3,25
2,03
6,50
100,00
Çalışan Sayısı
390
38
40
1.785
75
309
1.298
120
88
65
175
920
701
6.004
Oran (%)
6,50
0,63
0,67
29,73
1,25
5,15
21,62
2,00
1,47
1,08
2,91
15,32
11,68
100,00
Kaynak: Afyonkarahisar OSB Müdürlüğü
Sayfa 177 / 409
Tablo 4.32‟ye göre Kütahya OSB‟de 56 adet iĢletme toplam 3.082 çalıĢanla faaliyet
göstermektedir. Maden ve kimya sanayi ile birlikte mineral ürünler sanayi iĢletme yoğunluğu
bakımından önde gelmektedir. Bunları tekstil, gıda, motorlu kara taĢıtı ve mermer sanayi
izlemektedir. En yüksek istihdamın ise toplam istihdamın %32,22‟sine tekabül edecek
Ģekilde otomotiv sektöründe gerçekleĢmesi dikkat çekicidir. Yine mineral ürünler sanayi ile
tekstil sanayindeki istihdamın toplam istihdam içinde önemli paya sahip oldukları
görülmektedir.
Tablo 4.32: 2010 Yılı Kütahya OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları
Sektör
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ağaç Ürünleri Sanayi
1
1,79
25
0,81
Gıda Sanayi
7
12,50
167
5,42
Maden ve Kimya Sanayi
15
26,79
249
8,08
Makine Sanayi
3
5,36
34
1,10
Mermer Sanayi
4
7,14
191
6,20
Metal Sanayi
2
3,57
33
1,07
10
17,86
715
23,20
Motorlu Kara TaĢıtı Sanayi
4
7,14
993
32,22
Plastik Sanayi
3
5,36
38
1,23
Tekstil Sanayi
7
12,50
637
20,67
56
100,00
3.082
100,00
Toplam
Kaynak: Kütahya OSB Müdürlüğü
Tablo 4.33: 2010 Yılı Manisa OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları
Sektör
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ağaç Ürünleri (Orman) Sanayi
5
2,75
132
0,55
Ambalaj
5
2,75
302
1,25
Basım Sanayi
2
1,10
349
1,44
Beyaz EĢya Sanayi
5
2,75
6.210
25,66
18
9,89
644
2,66
4
2,20
250
1,03
Demir DıĢı Metaller Sanayi
29
15,93
2.031
8,39
Demir ve Çelik Sanayi
Beyaz EĢya Yan Sanayi
ÇeĢitli Ġmalat Sanayi
10
5,49
411
1,70
Dokuma ve Giyim Sanayi
9
4,95
654
2,70
Elektrikli makine Sanayi
5
2,75
401
1,66
Elektronik Sanayi
15
8,24
6.100
25,21
Gıda Sanayi
8
4,40
111
0,46
Isıtma Cihazları Sanayi
3
1,65
570
2,36
Kağıt Ambalaj Sanayi
5
2,75
260
1,07
Kalıp Sanayi
9
4,95
218
0,90
Kimya Sanayi
3
1,65
220
0,91
11
6,04
723
2,99
4
2,20
696
2,88
Otomotiv Yan Sanayi
12
6,59
1.945
8,04
Plastik Sanayi
14
7,69
1.471
6,08
1
0,55
127
0,52
Madeni EĢya Sanayi
Tütün ve Tütün Mamulleri Sanayi
Diğer
Toplam
5
2,75
375
1,55
182
100,00
24.200
100,00
Kaynak: Manisa OSB Müdürlüğü
Sayfa 178 / 409
Manisa OSB‟ye iliĢkin iĢletme sayısı ve çalıĢan verileri Tablo 4.33‟te listelenmiĢtir.
Manisa sanayisinin teknolojik yüzü olan elektronik, beyaz eĢya, beyaz eĢya yan sanayi ve
elektrikli makine gibi sektörler ön plana çıkmaktadır. Elektronik ve beyaz eĢyanın istihdama
yaptığı katkı ise ilin sanayi ve çalıĢan profilini belirleyici boyuttadır. Bu iki sektördeki toplam
20 iĢletme 12.310 çalıĢanla OSB‟deki toplam istihdamın %51‟ini oluĢturmaktadır. Otomotiv
yan sanayi, demir ve çelik, demir dıĢı metaller, plastik gibi ön plana çıkan sektörler ile
birlikte Manisa OSB‟deki yapılanma önemli bir sanayi alt yapısı ve çeĢitliliğine iĢaret
etmektedir. Hem metal sanayi hem de otomotiv sanayinin ayrı ayrı sağladığı 2.000 kiĢilik ve
toplamdaki 4.000 kiĢilik istihdam da yine kayda değer bir rakam olarak göze çarpmaktadır.
UĢak OSB‟deki iĢletme sayısı ve çalıĢan verileri Tablo 4.34‟te özetlenmiĢtir. Toplam
183 iĢletmenin büyük bölümünün iplik, battaniye, dokuma, Ģifanoz, boyahane gibi birbiriyle
ilintili ve tamamlayıcı iĢletmelerden oluĢtuğu görülmektedir. Ġplik alanındaki 50 iĢletme,
toplam iĢletme sayısının %27,3‟ünü, bu iĢletmelerde çalıĢan 2.182 kiĢi de toplam
çalıĢanların %28,9‟unu oluĢturmaktadır. Tekstil ile iliĢkili söz konusu sektörler haricinde
seramik ve kimya sanayinin varlığı görülmektedir. Özellikle mevcut 6 seramik iĢletmesinin
1.107 kiĢi ile istihdama %14,67 oranında yaptığı katkı ön plana çıkmaktadır.
Tablo 4.34: 2010 Yılı Uşak OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları
Sektör
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Battaniye
15
8,20
1.148
15,21
Boyahane
20
10,93
1.100
14,57
Dokuma
12
6,56
430
5,70
Gıda
6
3,28
239
3,17
Halı
2
1,09
200
2,65
Ġplik
50
27,32
2.182
28,91
Keçe Ġmalatı
5
2,73
40
0,53
Kimya
7
3,83
31
0,41
Konfeksiyon
2
1,09
210
2,78
Makine
11
6,01
65
0,86
Mobilya
3
1,64
45
0,60
Seramik
6
3,28
1.107
14,67
ġifanoz
9
4,92
46
0,61
Tıbbi Malz.
2
1,09
190
2,52
Yün
6
3,28
65
0,86
Diğer
Toplam
27
14,75
450
5,96
183
100,00
7.548
100,00
Kaynak: UĢak OSB Müdürlüğü
UĢak Karma OSB verileri ise Tablo 4.35‟te verilmiĢtir. Deri sanayinin toplam
iĢletmelerin %73‟ünü oluĢturduğu, toplam istihdamın da %55‟inin bu sektör tarafından
yaratıldığı görülmektedir. UĢak‟taki her iki OSB için de gerekli bir sektör olan geri dönüĢüm
alanında 4 iĢletmenin mevcudiyeti de dikkat çekicidir.
Tablo 4.35: 2010 Yılı Uşak Karma OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları
Sektör
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Deri Sanayi
113
Oran (%)
73,38
1.521
54,87
Geri DönüĢüm
4
2,60
363
13,10
Tekstil Sanayi
26
16,88
630
22,73
Diğer
Toplam
11
7,14
258
9,31
154
100,00
2.772
100,00
Kaynak: UĢak Karma OSB Müdürlüğü
Sayfa 179 / 409
4.2.5. Küçük Sanayi Siteleri (KSS)
KSS‟ler küçük ölçekteki imalathane ve diğer iĢletmelere, düzenli, altyapısı
tamamlanmıĢ ve belli sağlık standartlarını sağlayan mekânlarda, bir arada kurulma ve
faaliyet gösterme imkânını sağlayan yapılanmalardır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından
sağlanan kredi olanakları çerçevesinde KSS‟ler, küçük iĢletmelere alt yapısı ucuz,
faaliyetlerine uygun büyüklükte mekân yaratmakla birlikte, iĢyerlerine yeni teknoloji giriĢini
kolaylaĢtırma, ortak hareket etme, çevresel faktörlerin maliyetinin paylaĢımı, verimlilik ve
kar artıĢının sağlanması yollarıyla bölgesel kalkınmaya katkı sağlamaktadır (Mehmet Cansız,
DPT, Türkiye‟de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları, 2008).
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye genelinde
483 KSS faaliyette olup 2010 yılı Yatırım Programında 48 KSS kurulması planlanmaktadır
(Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, http://kss.sanayi.gov.tr/ServiceDetails.aspx?dataID=188,
EriĢim: 26.08.2010).
Afyonkarahisar‟da 9, Kütahya‟da 15, Manisa‟da 16 ve UĢak‟ta 3 olmak üzere, TR33
Bölgesi‟nde toplam 43 aktif KSS mevcuttur. TR33 Bölgesi‟nde yer alan KSS‟ler aĢağıda
listelenmiĢtir.
Tablo 4.36: Afyonkarahisar İli KSS Bilgileri
Adı
Toplam
Alanı
(m2)
Dolu İşyeri
Sayısı
Boş İşyeri
Sayısı
Toplam
İşyeri
Sayısı
Doluluk
Oranı
(%)
Mevcut
İstihdam
Afyon 1 Nolu KSS
178.994
421
0
421
100
1.180
Afyon 2 Nolu KSS
1.583.254
800
483
1.283
62
3.000
154.616
230
58
288
75
560
Çaysan KSS
83.862
81
93
174
45
160
Dazkırı KSS
2.990
18
13
31
60
38
Dinar KSS
310.000
226
58
284
70
330
Ġscehisar KSS
105.000
102
12
114
89
-*
ġuhut KSS
69.999
125
19
144
90
450
Anıtkaya KSS
14.407
0
0
0
0
0
2.503.122
2.003
736
2.739
74
5.718
Bolvadin KSS
Toplam
*Ġlgili veriye ulaĢılamamıĢtır.
Sayfa 180 / 409
Tablo 4.37: Kütahya İli KSS Bilgileri
Toplam
Alanı
(m2)
Dolu
İşyeri
Sayısı
Boş
İşyeri
Sayısı
Toplam
İşyeri
Sayısı
Doluluk
Oranı
(%)
Mevcut
İstihdam
Kütahya Merkez (1.Bölüm) KSS
4.200
60
0
60
100
182
Kütahya Merkez (2.Bölüm) KSS
25.000
160
0
160
100
550
Kütahya Merkez Birlik KSS
23.805
218
0
218
100
760
Gediz (1.Bölüm) KSS
18.000
223
0
223
100
474
Gediz (2.Bölüm) KSS
25.000
100
0
100
100
192
3.188
186
0
186
100
280
Adı
TavĢanlı 1. KSS
TavĢanlı 2. KSS
47.000
112
64
176
64
325
130.000
351
0
351
100
515
Ahi KSS
13.520
96
0
96
100
146
Kereste Ġmalatı KSS
70.000
35
0
35
100
76
Simav KSS
60.000
299
11
310
96
598
Emet KSS
32.240
42
0
42
100
82
Aslanapa KSS
14.817
36
0
36
100
72
11.382
0
0
0
0
0
41.908
0
0
0
0
0
520.060
1.918
75
1.993
97
4.252
Fatih KSS
TavĢanlı Marangozlar
Mobilyacılar Keresteciler KSS
Kütahya Çini ve Seramik
Ġmalatçıları KSS
Toplam
Tablo 4.38: Manisa İli KSS Bilgileri
Adı
Toplam
Alanı
(m2)
Dolu
İşyeri
Sayısı
Boş
İşyeri
Sayısı
Toplam
İşyeri
Sayısı
Doluluk
Oranı
(%)
Mevcut
İstihdam
Kenan Evren KSS
789.000
1.125
440
1.565
72
5.720
Deri Sanayicileri KSS
230.000
27
9
36
75
200
37.500
100
15
115
87
300
150.000
360
0
360
100
485
6.600
66
0
66
100
66
Ahmetli KSS
Madeni Sanatkarlar. KSS
Marangoz ve Mobil.KSS
AlaĢehir KSS
450.000
98
168
266
37
196
Demirci KSS I. Kısım
26.000
85
16
101
84
200
Demirci KSS II. Kısım
10.000
18
6
24
75
30
Kırkağaç KSS
60.000
208
39
247
84
260
KöprübaĢı KSS
12.000
60
0
60
100
122
Kula KSS
46.000
166
30
196
85
470
Salihli KSS I. ve II. Kısım
98.000
437
142
579
76
1.117
Sarıgöl KSS
50.000
107
80
187
57
85
Soma KSS
63.000
196
0
196
100
760
134.000
143
0
143
100
419
Turgutlu KSS I. Kısım
Turgutlu KSS II. Kısım
Toplam
203.000
740
34
774
96
2.275
2.365.100
3.936
979
4.915
80
12.705
Sayfa 181 / 409
Tablo 4.39: Uşak İli KSS Bilgileri
Adı
Toplam
Alanı
(m2)
Dolu
İşyeri
Sayısı
Boş İşyeri
Sayısı
Toplam
İşyeri
Sayısı
Doluluk
Oranı
(%)
Mevcut
İstihdam
Banaz KSS
82.950
64
0
64
100
300
300.000
435
15
450
97
1.500
64.000
80
0
80
100
240
447.000
579
15
594
99
2.040
Bir Eylül KSS
Sivaslı KSS
Toplam
4.2.6. Küçük ve Orta Ölçekteki İşletmeleri Geliştime ve
Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) Veri Tabanına Kayıtlı
KOBİ’ler
Afyonkarahisar ilindeki KOBĠ etkinliğine iĢaret eden ve KOSGEB veri tabanında yer
alan iĢletmelerin ilçelere göre dağılımını gösteren Tablo 4.40‟a göre, Afyonkarahisar‟da
KOSGEB‟e kayıtlı 2.232 KOBĠ mevcuttur. Söz konusu KOBĠ‟lerin %53,94‟ü Merkez ilçede
toplanmıĢtır. Merkez ilçe haricinde 100 ve üzerinde KOBĠ‟nin faaliyet gösterdiği ilçeler ise
Bolvadin, Ġscehisar, Sandıklı, Dinar ve Emirdağ ilçeleridir.
Tablo 4.40: 2010 Yılı Afyonkarahisar İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB’e Kayıtlı İşletmeler
İlçe
Kayıtlı Firma
Oran (%)
Merkez
1.204
53,94
BaĢmakçı
31
1,39
Bayat
15
0,67
Bolvadin
169
7,57
Çay
60
2,69
Çobanlar
19
0,85
Dazkırı
18
0,81
Dinar
134
6,00
Emirdağ
127
5,69
Evciler
7
0,31
Hocalar
18
0,81
Ġhsaniye
26
1,16
Ġscehisar
154
6,90
Sandıklı
134
6,00
Sincanlı
39
1,75
ġuhut
51
2,28
Sultandağı
26
1,16
Toplam
2.232
100,00
Kaynak: KOSGEB EskiĢehir Hizmet Merkezi Müdürlüğü
Kütahya ili içerisinde KOSGEB‟e kayıtlı firmaların ilçeler bazında dağılımı Tablo
4.41‟de verilmiĢtir. Toplam 1.739 iĢletmenin %45,95‟inin Merkez ilçede faaliyet gösterdiği
görülmektedir. Merkez ilçeyi ise 368 iĢletme ile TavĢanlı, 187 iĢletme ile Simav ve 178
iĢletme ile Gediz ilçeleri takip etmektedir.
Sayfa 182 / 409
Tablo 4.41: 2010 Yılı Kütahya İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB’e Kayıtlı İşletmeler
İlçe
Merkez
AltıntaĢ
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
ġaphane
TavĢanlı
Toplam
Kayıtlı Firma
799
36
12
4
14
2
31
178
97
4
187
7
368
1.739
Oran (%)
45,95
2,07
0,69
0,23
0,81
0,12
1,78
10,24
5,58
0,23
10,75
0,40
21,16
100,00
Kaynak: KOSGEB Kütahya Hizmet Merkezi Müdürlüğü
Manisa ili sınırları içerisinde KOSGEB‟e kayıtlı 4.967 firmanın %28,27‟si Merkez ilçede
faaliyet göstermektedir. Bu da TR33 Bölgesi‟ndeki diğer illere kıyasla Merkez ilçede
yoğunlaĢmanın daha düĢük olduğunu göstermektedir. Tablo 4.42 incelendiğinde, Salihli ve
Akhisar‟da önemli sayıda KOBĠ faaliyeti görülmekle birlikte Turgutlu, Kulu, Soma, AlaĢehir
ve Demirci ilçelerinde de önemli miktarda KOBĠ iĢletmesinin bulunduğu görülmektedir.
Tablo 4.42: 2010 Yılı Manisa İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB’e Kayıtlı İşletmeler
İlçe
Merkez
Ahmetli
Akhisar
AlaĢehir
Demirci
Gölmarmara
Gördes
Kırkağaç
KöprübaĢı
Kula
Salihli
Sarıgöl
Saruhanlı
Selendi
Soma
Turgutlu
Toplam
Kayıtlı Firma
1.404
72
566
275
213
21
84
62
28
368
755
39
128
116
362
474
4.967
Oran (%)
28,27
1,45
11,40
5,54
4,29
0,42
1,69
1,25
0,56
7,41
15,20
0,79
2,58
2,34
7,29
9,54
100,00
Kaynak: KOSGEB Manisa Hizmet Merkezi Müdürlüğü
Tablo 4.43‟te sunulan UĢak ilinde faaliyet gösteren KOSGEB‟e kayıtlı KOBĠ‟lere iliĢkin
veriler incelendiğinde Merkez ilçede %70,48‟lik bir yoğunlaĢma görülmektedir ki, bu da
TR33 Bölgesi illeri içerisinde Merkez ilçedeki en fazla yoğunlaĢmaya iĢaret etmektedir. KOBĠ
sayıları bakımından Merkez ilçeden sonra sırasıyla Banaz, EĢme, Sivaslı, Karahallı ve Ulubey
ilçeleri gelmektedir.
Tablo 4.43: 2010 Yılı Uşak İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB’e Kayıtlı İşletmeler
İlçe
Merkez
Banaz
EĢme
Karahallı
Sivaslı
Ulubey
Toplam
Kayıtlı Firma
1.633
276
179
70
110
49
2.317
Oran (%)
70,48
11,91
7,73
3,02
4,75
2,11
100,00
Kaynak: KOSGEB Denizli Hizmet Merkezi Müdürlüğü
Sayfa 183 / 409
4.2.7. İhracat Performansı
TÜĠK tarafından yayınlanan yıllık ihracat ve ithalat rakamları Mevcut Durum
Raporunun Ekonomi ve Ticaret baĢlıklı bölümünde sunulmuĢtur. Bu bölümde ise Türkiye
Ġhracatçılar Meclisi (TĠM)‟in yayınladığı ihracat rakamları değerlendirilerek, sanayinin ihracat
içerisindeki ağırlığı ve genel olarak illerin ihraç potansiyeli gözden geçirilecektir.
Tablo 4.44: Yıllar İtibarıyla Afyonkarahisar İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat
2007 Yılı
Tutar
Oran
(USD)
(%)
31.760.756
15,49
2008 Yılı
Tutar
Oran
(USD)
(%)
46.066.445
19,53
2009 Yılı
Tutar
(USD)
56.478.047
Oran
(%)
28,23
A. Bitkisel Ürünler
Tahıl, Bakliyat, Yağlı
Tohumlar ve Mamulleri
YaĢ Meyve ve Sebze
17.791.540
8,68
25.353.545
10,75
32.895.043
16,44
14.174.680
6,91
20.842.553
8,84
29.538.641
14,77
1.096.442
0,53
397.565
0,17
21.833
0,01
Meyve Sebze Mamulleri
1.480.522
0,72
3.189.373
1,35
2.463.355
1,23
Kuru Meyve ve Mamulleri
1.028.319
0,50
881.039
0,37
862.539
0,43
800
0,00
2.424
0,00
5.116
0,00
10.433
0,01
31.500
0,01
0
0,00
0
0,00
0
0,00
0
0,00
Faaliyet Kolu
I. Tarım
Fındık ve Mamulleri
Zeytin ve Zeytinyağı
Tütün
Kesme Çiçek
B. Hayvansal Ürünler
Su Ürünleri ve Hayvansal
Mamuller
C. Ağaç ve Orman
Ürünleri
Ağaç Mamulleri ve
Orman Ürünleri
II. Sanayi
A. Tarıma Dayalı
ĠĢlenmiĢ Ürünler
Tekstil ve Hammaddeleri
Deri ve Deri Mamulleri
344
0,00
9.092
0,00
3.559
0,00
13.393.878
6,53
19.361.330
8,21
22.664.834
11,33
13.393.878
6,53
19.361.330
8,21
22.664.834
11,33
575.338
0,28
1.351.569
0,57
918.170
0,46
575.338
0,28
1.351.569
0,57
918.170
0,46
30.702.216
14,97
33.080.697
14,02
27.447.298
13,72
1.258.082
0,61
1.407.812
0,60
2.332.864
1,17
723.956
0,35
921.461
0,39
2.132.803
1,07
517.120
0,25
467.742
0,20
175.614
0,09
17.006
0,01
18.610
0,01
24.448
0,01
9.481.961
4,62
9.583.474
4,06
8.362.588
4,18
9.481.961
4,62
9.583.474
4,06
8.362.588
4,18
19.962.173
9,74
22.089.411
9,36
16.751.846
8,37
412.073
0,20
515.455
0,22
848.167
0,42
1.738.169
0,85
1.973.064
0,84
32.595
0,02
52.240
0,03
47.711
0,02
377.292
0,19
3.302.986
1,61
3.555.129
1,51
4.125.801
2,06
11.576.479
5,65
13.335.263
5,65
8.327.278
4,16
723.974
0,35
866.908
0,37
1.304.660
0,65
Halı
B. Kimyevi Maddeler ve
Mamülleri
Kimyevi Maddeler ve
Mamulleri
C. Sanayi Mamulleri
Hazırgiyim ve
Konfeksiyon
TaĢıt Araçları ve Yan
Sanayi
ElektrikElektronik,Makine ve
BiliĢim
Makine ve Aksamları
Demir ve Demir DıĢı
Metaller
Demir Çelik Ürünleri
Çimento ve Toprak
Ürünleri
III. Madencilik
2.156.252
1,05
1.795.879
0,76
1.736.053
0,87
142.592.519
69,54
156.740.164
66,45
116.106.923
58,04
Madencilik Ürünleri
142.592.519
69,54
156.740.164
66,45
116.106.923
58,04
Toplam
205.055.492
100,00
235.887.306
100,00
200.032.268
100,00
Kaynak: TĠM
Sayfa 184 / 409
Afyonkarahisar ili ihracat verileri Tablo 4.44‟te sunulmuĢtur. 2008 yılında 235 milyon
USD seviyesine kadar çıkan ihracat, küresel kriz sonrasında 2009 yılı itibarıyla 200 milyon
USD seviyesinde kalmıĢtır. 200 milyon USD‟lik ihracatın %58‟ini madencilik teĢkil ederken,
%28‟ini tarım ve %14‟ünü ise sanayi teĢkil etmiĢtir.
Madene dayalı ihracatın değeri 2009 yılı için 116 milyon USD‟dir. Sanayi ihracatı
içerisinde ise her biri ayrı ayrı 8,3 milyon USD‟lik ihracat rakamlarıyla kimyevi maddeler ve
mamulleri ihracatı ile demir ve demir dıĢı metaller ihracatı ön plana çıkmıĢtır. Makine
ihracatı 4,1 milyon USD düzeyinde gerçekleĢmiĢtir.
Tablo 4.45: Yıllar İtibarıyla Kütahya İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat
2007 Yılı
Faaliyet Kolu
I. Tarım
2008 Yılı
2009 Yılı
Tutar (USD)
Oran
(%)
Tutar
(USD)
Oran
(%)
Tutar (USD)
Oran
(%)
1.228.182
0,85
1.322.035
0,84
1.320.932
1,00
22.006
0,02
226.145
0,14
628.999
0,47
0
0,00
58.362
0,04
345.054
0,26
YaĢ Meyve ve Sebze
0
0,00
581
0,00
0
0,00
12.840
0,01
49.765
0,03
202.724
0,15
9.166
0,01
117.437
0,08
81.221
0,06
0
0,00
0
0,00
153.557
0,12
0
0,00
0
0,00
153.557
0,12
1.206.175
0,84
1.095.890
0,70
538.376
0,41
1.206.175
0,84
1.095.890
0,70
538.376
0,41
122.480.380
84,90
132.415.843
84,62
114.083.540
86,01
A. Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ
Ürünler
177.216
0,12
159.487
0,10
256.286
0,19
166.080
0,12
127.816
0,08
230.837
0,17
278
0,00
1.221
0,00
4.359
0,00
10.859
0,01
30.450
0,02
21.090
0,02
1.525.514
1,06
1.831.153
1,17
3.040.034
2,29
1.525.514
1,06
1.831.153
1,17
3.040.034
2,29
120.777.649
83,72
130.425.204
83,35
110.787.219
83,52
382
0,00
598.511
0,38
1.031.734
0,78
261
0,00
0
0,00
890
0,00
20.089
0,01
4.290
0,00
1.064
0,00
233.446
0,16
2.661.194
1,70
128.955
0,10
Demir ve Demir DıĢı
Metaller
482.681
0,33
1.157.776
0,74
707.771
0,53
60.742
0,04
306.111
0,20
915.082
0,69
119.977.612
83,16
125.696.874
80,33
107.998.158
81,42
2.437
0,00
0
0,00
0
0,00
0
0,00
448
0,00
3.563
0,00
20.556.679
14,25
22.745.229
14,54
17.237.690
13,00
144.265.241
100,00
156.483.107
100,00
132.642.162
100,00
Mamuller
C. Ağaç ve Orman
Ürünleri
Ağaç Mamulleri ve Orman
Ürünleri
II. Sanayi
Halı
Mamulleri
Kimyevi Maddeler ve
Mamulleri
C. Sanayi Mamulleri
Hazır Giyim ve
Konfeksiyon
TaĢıt Araçları ve Yan
Sanayi
Elektrik-Elektronik,
Makine ve BiliĢim
Çimento ve Toprak
Ürünleri
Değerli Maden ve
Mücevherat
Diğer Sanayi Ürünleri
III. Madencilik
Toplam İhracat (USD)
Kaynak: TĠM
Sayfa 185 / 409
TĠM verilerine göre Kütahya ili ihracatı Tablo 4.45‟te görüldüğü üzere 2009 yılı için
132,6 milyon USD olarak gerçekleĢmiĢtir. Söz konusu ihracatın %86‟sı sanayi sektörü
tarafından karĢılanmıĢtır. Madenciliğin payı %13 seviyesinde gerçekleĢirken, 1,3 milyon
USD‟lik tarım ihracatının toplam ihracata oranı sadece %1 olmuĢtur. 114 milyon USD‟lik
sanayi ihracatının 107,9 milyon USD‟lik kısmını, baĢka bir ifadeyle ilin toplam ihracatının
%81,4‟ünü seramik sektörünü de kapsayan çimento ve toprak ürünleri sektörü
oluĢturmuĢtur. Bu da Kütahya ihracatının sadece bir sektörde yoğunlaĢtığını göstermektedir.
17 milyon USD‟lik madencilik ihracatının yanında, 1 milyon USD rakamının üzerine yalnızca
3 milyon USD‟lik ihracat gerçekleĢtiren kimyevi maddeler sektörü ve 1 milyon USD‟lik
ihracat gerçekleĢtiren hazır giyim ve konfeksiyon sektörleri geçebilmiĢtir.
Tablo 4.46: Yıllar İtibarıyla Manisa İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat
2007 Yılı
Tutar
(USD)
254.903.617
Oran
(%)
7,73
2008 Yılı
Tutar
(USD)
308.420.206
Oran
(%)
9,81
2009 Yılı
Tutar
(USD)
356.858.870
Oran
(%)
11,42
YaĢ Meyve ve Sebze
241.573.760
7,33
279.537.908
8,89
314.191.193
10,05
15.959.065
0,48
20.999.494
0,67
12.778.696
0,41
25.019.389
0,76
27.558.017
0,88
35.666.284
1,14
45.352.111
1,38
63.838.223
2,03
41.197.570
1,32
137.658.393
4,18
145.768.641
4,63
204.188.212
6,53
151.324
0,00
286.230
0,01
203.424
0,01
16.042.760
0,49
18.606.414
0,59
18.453.549
0,59
Kesme Çiçek
1.390.717
0,04
2.480.888
0,08
1.703.459
0,05
Mamuller
C. Ağaç ve Orman Ürünleri
Ürünleri
II. Sanayi
A.Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ
Ürünler
9.065.797
0,28
23.023.042
0,73
38.150.233
1,22
9.065.797
0,28
23.023.042
0,73
38.150.233
1,22
4.264.060
0,13
5.859.256
0,19
4.517.445
0,14
4.264.060
0,13
5.859.256
0,19
4.517.445
0,14
3.039.604.246
92,21
2.832.967.928
90,07
2.763.321.084
88,41
9.870.603
0,30
13.370.925
0,43
14.223.482
0,46
1.219.320
0,04
3.795.365
0,12
8.381.482
0,27
8.049.850
0,24
8.016.875
0,25
4.386.534
0,14
601.433
0,02
1.558.685
0,05
1.455.466
0,05
75.960.218
2,30
87.902.874
2,79
56.731.246
1,81
75.960.218
2,30
87.902.874
2,79
56.731.246
1,81
2.953.773.424
89,60
2.731.694.129
86,85
2.692.366.356
86,14
Hazır Giyim ve Konfeksiyon
4.250.224
0,13
4.629.044
0,15
3.831.924
0,12
TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi
Elektrik-Elektronik, Makine
ve BiliĢim
154.352.585
4,68
169.814.797
5,40
124.733.328
3,99
2.530.082.016
76,75
2.215.452.863
70,44
2.203.278.662
70,49
Faaliyet Kolu
I. Tarım
Fındık ve Mamulleri
Zeytin ve Zeytinyağı
Halı
Mamulleri
Kimyevi Maddeler ve
Mamulleri
C. Sanayi Mamulleri
178.018.754
5,40
232.176.391
7,38
267.814.028
8,57
Demir ve Demir DıĢı Metaller
58.530.391
1,78
73.594.443
2,34
68.761.831
2,20
13.232.557
0,40
15.905.434
0,51
10.070.578
0,32
Çimento ve Toprak Ürünleri
Değerli Maden ve
Mücevherat
15.239.501
0,46
19.909.509
0,63
13.657.767
0,44
61.342
0,00
208.330
0,01
218.096
0,01
6.055
0,00
3.317
0,00
141
0,00
III. Madencilik
1.960.809
0,06
3.818.030
0,12
5.544.952
0,18
1.960.809
0,06
3.818.030
0,12
5.544.952
0,18
3.296.468.671
100
3.145.206.163
100
3.125.724.907
100
Kaynak: TĠM
Sayfa 186 / 409
TR33 Bölgesi içerisinde Manisa ilindeki geliĢmiĢ ve teknoloji odaklı sanayi yapısı
ihracat verilerine de yansımakta ve Bölge‟nin diğer illerinden farklılık göstermektedir. Diğer
üç ilde toplam ihracat 200 milyon USD ve altında yer alırken, Manisa ilinde 2009 yılı ihracatı
3,1 milyar USD düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Söz konusu ihracatın %88,4‟üne tekabül eden
2,7 milyar USD‟si sanayi alanından gelmektedir. Sanayiye dayalı ihracatın 2,2 milyar
USD‟sini, baĢka bir ifadeyle toplam ihracatın %70‟ini televizyon ve beyaz eĢya gibi ürünleri
içine alan elektrik, elektronik, makine ve biliĢim sektörü karĢılamaktadır. 100 milyon
USD‟nin üzerinde ihracat yapan iki sektör 267 milyon USD ile makine ve 124 milyon USD ile
taĢıt araçları ve yan sanayi sektörleridir.
Manisa ili tarım ihracatı 356,8 milyon USD gibi toplam ihracatın %11,4‟ünü
oluĢturacak Ģekilde önemli bir düzeyde gerçekleĢirken, maden ihracatı toplam ihracatın
sadece %0,18‟ini oluĢturmaktadır.
Tablo 4.47: Yıllar İtibarıyla Uşak İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat
2007 Yılı
Faaliyet Kolu
2008 Yılı
Tutar (USD)
Oran
(%)
I.Tarım
2.409.690
2.244.100
Tahıl, Bakliyat,Yağlı Tohumlar ve
Mamulleri
YaĢ Meyve ve Sebze
2009 Yılı
Tutar (USD)
Oran
(%)
Tutar
(USD)
Oran
(%)
2,26
3.562.374
3,29
3.517.233
3,79
2,10
3.473.360
3,20
3.222.600
3,48
1.299.573
1,22
1.707.791
1,58
976.434
1,05
33.242
0,03
266.733
0,25
5.886
0,01
520.376
0,49
1.107.371
1,02
1.768.065
1,91
248.806
0,23
218.007
0,20
126.959
0,14
Kesme Çiçek
142.101
0,13
173.458
0,16
345.256
0,37
0
0,00
0
0,00
480
0,00
Mamuller
0
0,00
0
0,00
480
0,00
C. Ağaç ve Orman Ürünleri
165.590
0,15
89.015
0,08
294.153
0,32
Ürünleri
165.590
0,15
89.015
0,08
294.153
0,32
101.649.199
95,14
101.999.511
94,07
87.048.359
93,87
A. Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler
49.064.163
45,92
41.644.031
38,41
35.409.550
38,18
47.802.282
44,74
40.366.489
37,23
32.178.014
34,70
1.061.311
0,99
934.688
0,86
3.015.219
3,25
200.570
0,19
342.854
0,32
216.318
0,23
B. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri
1.130.073
1,06
2.299.704
2,12
2.717.411
2,93
Kimyevi Maddeler ve Mamulleri
1.130.073
1,06
2.299.704
2,12
2.717.411
2,93
C. Sanayi Mamulleri
51.454.962
48,16
58.055.776
53,54
48.921.398
52,75
Hazır Giyim ve Konfeksiyon
32.388.581
30,32
34.074.279
31,43
30.497.724
32,89
TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi
4.705
0,00
11.079
0,01
8.494
0,01
Elektrik-Elektronik, Makine ve
BiliĢim
3.813
0,00
82.384
0,08
37.151
0,04
804.013
0,75
540.182
0,50
757.325
0,82
Demir ve Demir DıĢı Metaller
801.726
0,75
438.994
0,40
423.724
0,46
II. Sanayi
Halı
Çimento ve Toprak Ürünleri
179.697
0,17
158.166
0,15
132.833
0,14
17.272.428
16,17
22.750.693
20,98
17.064.070
18,40
III. Madencilik
0
0,00
0
0,00
78
0,00
2.778.620
2,60
2.865.663
2,64
2.168.741
2,34
2.778.620
2,60
2.865.663
2,64
2.168.741
2,34
106.837.508
100
108.427.548
100
92.734.333
100
Kaynak: TĠM
Sayfa 187 / 409
UĢak ili 2009 yılı ihracatı 92 milyon USD olarak gerçekleĢmiĢtir. Küresel kriz öncesi
ihracat rakamının 108 milyon USD seviyesinde olduğu görülmektedir. Toplam ihracatın
%67‟sine karĢılık gelen 62,6 milyon USD‟lik ihracatın tekstil ve hammaddeleri ile hazır giyim
ve konfeksiyon sektörlerinden geldiği görülmektedir. Deri ve deri mamulleri sektöründe 3
milyon USD‟lik bir ihracat görülmektedir. Bunların dıĢında 17 milyon USD‟lik çimento ve
toprak ürünleri ihracatı il için önemli bir ihracat alanını oluĢturmuĢtur. Sanayinin toplam
ihracata oranı %93,8 seviyesindedir.
4.3. Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) & İnovasyon
4.3.1. Ar-Ge Oluşumları
Ar-Ge faaliyetleri kapsamında ortaya çıkan değiĢik oluĢumlar aĢağıda sıralanmıĢtır.
1.) ĠĢ GeliĢtirme Merkezleri (ĠġGEM)
2.) Teknoloji GeliĢtirme Merkezleri (TEKMER)
3.) Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri (TEKNOPARK)
4.) Yenilik Aktarma Merkezleri (IRC)
TÜBĠTAK Türkiye‟de Ar-Ge ve diğer bilimsel araĢtırma ve faaliyetlerinin geliĢimi için
öncü kurum niteliğindedir. TÜBĠTAK ayrıca Türkiye‟de Avrupa Komisyonu tarafından bilimsel
baĢlıklar altında açılan çerçeve programlarının uygulanmasından sorumlu kurumdur.
AB‟nin bilimsel altyapının geliĢtirilmesi açısından ortaya koymuĢ olduğu bir diğer
oluĢum IRC Ağı olmuĢtur (Prof. Dr. Fazilet Vardar SUKAN, Uluslararası Teknoloji Birliği,
www.utb.org.tr). Bu ağ içerisinde günümüzde 33 ülkeden toplam 72 adet IRC
bulunmaktadır. 2004 yılının Nisan ayında Türkiye söz konusu ağa katılmıĢtır. Hâlihazırda
Türkiye‟de 2 adet IRC bulunmaktadır. Merkez ofisi, Ege Üniversitesi Bilim Teknoloji
Uygulama ve AraĢtırma Merkezi bünyesinde bulunan IRC-EGE, Ġzmir, Manisa, Muğla,
Balıkesir, Denizli, Antalya, Mersin, Burdur, Isparta, Aydın, UĢak, Afyonkarahisar, Kütahya ve
Çanakkale illerine; IRC-Anatolia ise Ankara merkezli olarak Ġç Anadolu ve Adana Bölgesi‟ne
hizmet vermektedir. Söz konusu merkezlerin faaliyetleri arasında teknolojik denetim, proje
pazarı bulma ve ortak arama yer almaktadır.
Ar-Ge‟ye faaliyetleri kapsamındaki diğer bir oluĢum üniversite-sanayi iĢbirliğine
yönelik olarak kurulan ticari Ģirketler olmuĢtur. Bu Ģirketlerin çoğu o üniversitede çalıĢan
öğretim üyelerinin görev aldığı ve sanayi ile iĢbirliği içerisindeki kurumlardır.
4.3.2. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri
Günümüzde teknoloji geliĢtirme bölgeleri olarak bilinen ve teknokent, teknopark gibi
değiĢik isimler alabilen oluĢumların geçmiĢi, 1950'li yıllarda ABD'de sanayi yoğun bölgelerde
üniversite-sanayi iĢbirliğini geliĢtirmek amacıyla üniversitelerin çevresinde kurulan “Science
Park” tipi merkezlere kadar dayandırılabilir (Y. Kimya Müh. Tezer Oktay, Makine
Mühendisleri Odası, http://arsiv.mmo.org.tr/pdf/11219.pdf). Avrupa ülkelerinde ise 1980'li
yılların baĢlarında görülen hızlı teknolojik geliĢimin bir sonucu olarak bu tür merkezler
kurulmaya baĢlamıĢtır. Türkiye‟de ise teknopark kavramı 1990‟ların ortasında geliĢmeye
baĢlamıĢtır. Teknoparklar, 4691 sayılı Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri Kanunu ile
düzenlenirler.
Türkiye‟de Nisan 2010 tarihi itibarıyla 38 adet
Teknoparkların yıllara göre sayısı Grafik 4.2‟de görülmektedir.
teknopark
bulunmaktadır.
Sayfa 188 / 409
40
35
28
30
25
20
20
38
2009
2010
31
22
16
12
15
10
5
37
2
5
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Grafik 4.2: Yıllar İtibarıyla Türkiye’de Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Sayısı
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
TR33 Bölgesi‟nde hâlihazırda aktif teknoloji geliĢtirme bölgesi bulunmamaktadır.
TR33 Bölgesi‟nde yalnızca Kütahya‟da 28.07.2009 tarih ve 27302 sayılı Resmi Gazete ilanı
ile tüzel kiĢilik kazanmıĢ olan Kütahya Dumlupınar Tasarım Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi
bulunmakta olup bu merkez henüz faaliyette değildir. Altyapı çalıĢmaları devam etmekte
olan, teknoloji geliĢtirme bölgesinin kurucu Ģirketine Dumlupınar Üniversitesi, DPÜ Vakfı,
Kütahya, Gediz, Simav, TavĢanlı Ticaret ve Sanayi Odaları, 1. ve 2. OSB ile TavĢanlı OSB‟nin
kurucu ortak olması kararlaĢtırılmıĢtır.
4.3.3. Ar-Ge Göstergeleri
Türkiye‟de 10.000 çalıĢan kiĢi baĢına düĢen araĢtırmacı sayısı Grafik 4.3‟de
verilmiĢtir. Ar-Ge ve araĢtırmacı sayısındaki artıĢta 2002 yılından sonra yeni bir ivme
yaĢandığı görülmektedir. 2008 yılı itibarıyla 10.000 çalıĢan kiĢi baĢına düĢen tam zaman
eĢdeğer (TZE) Ar-Ge personel sayısı 31,7‟ye, araĢtırmacı sayısı da 24,9‟a ulaĢmıĢtır.
Ar-Ge İnsan Kaynağı
35
30
25
20
15
10
5
0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
TZE Ar-Ge Personeli 10,50 11,00 12,50 12,90 13,60 18,10 20,40 24,50 26,70 30,60 31,70
TZE AraĢtırmacı
8,70
9,10
10,70 10,60 11,30 15,40 17,30 19,50 20,90 24,00 24,90
Grafik 4.3: Yıllar İtibarıyla Türkiye’de 10.000 Çalışan Kişi Başına Düşen Ar-Ge İnsan Kaynağı
Kaynak: TÜBĠTAK
göre
Tablo 4.48‟de ise TÜBĠTAK‟ın üniversitelere verdiği Ar-Ge destek miktarlarının yıllara
değiĢimi verilmiĢtir. 2009 yılı içerisinde 2.708 projenin yürürlükte olduğu
Sayfa 189 / 409
görülmektedir. Proje baĢına ortalama yıllık harcamanın 50.000 TL, toplam yıllık harcamanın
ise 135,7 milyon TL olduğu belirtilmektedir.
Tablo 4.48: TÜBİTAK Tarafından Üniversitelere Verilen Ar-Ge Destek Miktarları
2000
843
Yürürlükteki
Projelerin
Destek Bütçeleri
(TL)*
14,2
2001
1.001
18,9
18,9
242
8,0
8,0
2002
1.242
29,1
23,4
263
11,5
9,3
2003
1.227
34,1
27,8
370
10,8
8,8
2004
1.353
41,6
30,7
337
14,8
10,9
2005
2.353
185,5
78,8
426
81,2
34,5
2006
3.091
335,3
108,5
559
160,1
51,8
2007
3.363
497,5
147,9
907
150,2
44,7
Yıl
Yürürlükte
Olan Proje
Sayısı
Ortalama
Proje
Bütçesi
(TL)**
16,8
Sonuçlanan
Proje Sayısı
Yıllık
Harcama
(TL)*
297
5,8
Proje Başına
Ortalama Yıllık
Harcama
(TL)**
6,9
2008
3.165
491,5
155,3
1.239
159,2
50,3
2009
2.708
417,7
153,1
1.205
135,7
50,1
* Milyon TL ** Bin TL
Kaynak: TÜBĠTAK
TR33 Bölgesi‟nde bulunan üniversitelerce TÜBĠTAK‟a önerilen ve desteklenen
projelere iliĢkin yapılan harcamalar Tablo 4.49‟da görülmektedir. 2007 yılında TR33
Bölgesi‟nde bulunan üniversiteler tarafından TÜBĠTAK‟a 86 proje önerilmiĢ, 18‟i kabul
edilmiĢ ve 2.401.000 TL harcama yapılmıĢtır. 2008 yılında ise Bölge üniversiteleri tarafından
131 proje önerilmesine rağmen, bunların 13‟ü 2.260.300 TL ile desteklenmiĢtir. TR33
Bölgesi‟nde bulunan üniversiteler arasında 2007 yılında en çok desteklenen proje sayısı ve
harcaması Afyon Kocatepe Üniversitesi‟ne ait olup desteklenen proje sayısı 8 ve harcama
tutarı da 1.150.300 TL‟dir. 2008 yılı içerisinde ise desteklenen en çok proje sayısı Celal
Bayar Üniversitesi‟ne ait olup desteklenen 6 proje için 927.000 TL harcama yapılmıĢtır. 2008
yılında Celal Bayar Üniversitesi‟ni sırasıyla Afyon Kocatepe, Dumlupınar ve UĢak
Üniversiteleri takip etmektedir. Bu sıralamada UĢak Üniversitesi‟nin göreceli olarak genç bir
üniversite olduğunu göz önünde bulundurmak gerekmektedir.
Tablo 4.49: TR33 Bölgesi Üniversiteleri Tarafından TÜBİTAK’a Sunulan Projeler
2007
TR33 Bölgesi
Üniversiteleri
Afyon Kocatepe
Üniversitesi
Celal Bayar
Üniversitesi
Dumlupınar
Üniversitesi
UĢak Üniversitesi
Toplam
Önerilen
Proje
(Adet)
Desteklenen
Proje
(Adet)
41
2008
Harcama
(TL)
Önerilen
Proje
(Adet)
Desteklenen
Proje
(Adet)
Harcama
(TL)
8
1.150.300
63
4
683.000
27
6
736.800
35
6
927.000
17
3
490.200
27
2
570.900
1
1
23.700
6
1
79.400
86
18
2.401.000
131
13
2.260.300
Kaynak: TÜBĠTAK
4.3.4. İnovasyon Göstergeleri
Avrupa Komisyonu, ülkelerin inovasyona yönelik performanslarını “European
Innovation Scoreboard” isimli bir çalıĢma ile değerlendirmekte ve yayınlamaktadır. 2009 yılı
raporuna göre Türkiye, AB inovasyon değerlendirme figürlerinde AB ortalamasının
gerisindedir. Fakat geliĢme oranı AB‟nin üç katıdır. Temel inovasyon göstergeleri olarak da
bir ülkedeki endüstriyel tasarım, patent ve marka tescilleri alınmaktadır.
Sayfa 190 / 409
Türkiye‟de 2000-2009 yılları arasında gerçekleĢen endüstriyel tasarım tescilleri Tablo
4.50‟de özetlenmiĢtir. Türkiye‟deki toplam endüstriyel tasarım tescil sayısı yıllara göre artan
bir trend izleyerek 2009 yılında 5.378 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bunun yalnızca 128 tanesi
TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢirken, Kütahya‟nın 60 tescille en fazla tescili gerçekleĢtiren il
olduğu görülmektedir. Kütahya‟yı Manisa 43 tescille takip etmektedir.
Tablo 4.50: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Endüstriyel Tasarım Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1
4
4
3
7
2
14
14
13
15
Kütahya
28
27
19
16
56
94
69
54
62
60
Manisa
17
15
21
29
27
33
33
49
55
43
2
0
0
0
0
9
10
11
14
10
48
46
44
48
90
138
126
128
144
128
1.678
2.339
2.693
3.225
4.223
4.388
5.708
5.856
5.783
5.378
1,63
1,49
2,13
3,14
2,21
2,19
2,49
2,38
Afyonkarahisar
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
TR33 Bölgesi / Türkiye
2,86
1,97
(%)
Kaynak: Türk Patent Enstitüsü (TPE)
Tablo 4.51‟de ise marka tescillerine iliĢkin veriler sunulmuĢtur. 2009 yılı içerisinde
41.414 marka tescili gerçekleĢmiĢ olup bunlardan 607‟si TR33 Bölgesi menĢelidir. Marka
tescil sayılarında 291 marka ile Manisa ili 2009 yılında TR33 Bölgesi içinde en fazla marka
yaratan il olarak göze çarpmaktadır. 2009 yılında Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki
marka tescil sayıları birbirlerine yakın seviyelerdedir.
Tablo 4.51: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Marka Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Afyonkarahisar
88
51
50
67
61
117
151
171
128
135
Kütahya
80
43
27
41
64
167
174
186
131
138
141
101
91
125
123
211
368
416
266
291
22
13
8
11
24
38
57
53
65
43
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
TR33 Bölgesi /
Türkiye (%)
Kaynak: TPE
331
208
176
244
272
533
750
826
590
607
10.640
10.129
13.479
14.514
18.865
26.933
34.509
40.705
35.543
41.414
3,11
2,05
1,31
1,68
1,44
1,98
2,17
2,03
1,66
1,47
En değerli inovasyon göstergesi olan patent sayıları Tablo 4.52‟te verilmiĢtir. 2009
yılı içerisinde Türkiye‟de tescillenen toplam 456 patentin 23‟ü TR33 Bölgesi kaynaklıdır. Bu
23 patentin ise 21‟i tek baĢına Manisa iline aittir. Afyonkarahisar ve Kütahya‟dan ise 2009
yılında birer patent tescili söz konusudur.
Tablo 4.52: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Patent Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Afyonkarahisar
0
0
0
0
1
1
1
5
0
1
Kütahya
0
1
0
0
0
0
1
0
2
1
Manisa
1
2
3
2
2
1
3
0
4
21
UĢak
0
0
0
1
0
0
1
0
1
0
TR33 Bölgesi
1
3
3
3
3
2
6
5
7
23
23
57
73
92
68
94
122
317
337
456
4,35
5,26
4,11
3,26
4,41
2,13
4,92
1,58
2,08
5,04
Türkiye
TR33 Bölgesi /
Türkiye (%)
Kaynak: TPE
Sayfa 191 / 409
BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN
5.1. Enerji
5.1.1. Giriş
Dünyadaki nüfus artıĢı, sanayileĢme ve kentleĢme, doğal kaynaklara ve enerjiye olan
talebi artırırken, bir takım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların içerisinde
en önemlilerinden biri mevcut enerji kaynaklarının verimli kullanılması ve arz güvenliğinin
sağlanması iken diğer bir sorun da artan tüketimi karĢılayacak alternatif kaynakların
bulunması ve insanlığın kullanımına sunulmasıdır.
5.1.2. Birincil Enerji Kaynak Üretimi ve Tüketimi
2008 yılı sonu itibarıyla dünyadaki toplam ve kiĢi baĢı birincil enerji kaynak tüketimi
sırasıyla 11.294,9 milyon ton eĢdeğeri petrol (MTEP) ve 1,68 ton eĢdeğeri petrol (TEP)
olarak gerçekleĢmiĢtir [British Petroleum (BP) Statistical Review of World Energy, Haziran
2009, sayfa 40]. Enerji tüketiminde en yüksek pay %34,8‟le petrol, %29,2 ile kömür,
%24,1 ile doğal gaza aittir.
Tablo 5.1: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Dünya Genelinde ve Önemli Topluluklar Tarafından Üretilen ve
Tüketilen Enerji Değerleri (MTEP)
Üretim
Petrol
Doğal Gaz
Kömür
Nükleer
Hidroelektrik
Toplam
3.928,8
2.768,0
3.324,9
619,7
717,5
11.358,9
AB
105,9
171,3
171,5
212,7
70,6
732,0
OECD
864,1
1.031,9
1.042,5
515,7
288,3
3.742,5
3.927,9
2.726,1
3.303,7
619,7
717,5
11.294,9
702,6
441,1
301,2
212,7
70,6
1.728,2
2.179,8
1.354,1
1.170,6
515,7
288,3
5.508,5
Dünya
Tüketim
Dünya
AB
OECD
Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, Haziran 2009
Yapılan projeksiyon çalıĢmalarına göre, 2030 yılında dünya enerji talebinin 2007
yılına göre %40 daha fazla olacağı tahmin edilmektedir. Bu artıĢın, özellikle Çin ve Hindistan
gibi ekonomik büyüme oranları yüksek ve hızlı nüfus artıĢına sahip ülkelerden
kaynaklanacağı öngörülmektedir. 2030 yılında en büyük enerji tüketicilerinin sırasıyla Çin,
ABD, AB ve Hindistan olması beklenmektedir. Enerjideki bu talep artıĢının sürdürülebilir
koĢullarda karĢılanabilmesi için 2008 değerleriyle yaklaĢık 25,6 trilyon USD yatırıma ihtiyaç
duyulduğu hesaplanmaktadır [Elektrik Üretim A.ġ. (EÜAġ), Elektrik Üretim Sektör Raporu,
2009, sayfa 2].
Projeksiyonlara göre, dünya enerji tüketiminde en hızlı artıĢ yıllık %2 ile hidrolik-dıĢı
yenilenebilir enerji kaynakları ve yıllık %1,9 ile kömürde olacaktır. Yüksek petrol ve doğal
gaz fiyatlarının, yenilenebilir enerji kaynakları ve kömüre olan talebi arttıracağı tahmin
edilmektedir. Sera gazı emisyonlarını azaltmaya veya sınırlamaya yönelik mevzuatların ya
da uluslararası anlaĢmaların yürürlüğe girmemesi durumunda, pahalı yakıtların yerine
kömürün tercih edileceği tahmin edilmektedir. Yapılan araĢtırmalara göre, petrol
rezervlerinin 41, doğal gaz rezervlerinin 60 ve kömür rezervlerinin de 122 yıllık ömre sahip
olduğu tahmin edilmektedir (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 3-4).
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN
Sayfa 192 / 409
2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟deki birincil enerji arzı 106 MTEP‟i aĢmıĢ olup kiĢi baĢı
tüketim ise 1,4 TEP düzeyinde olmuĢtur. Toplam enerji arzının %32‟si doğal gazdan,
%29,9‟u petrolden, %29,5‟i kömür ve %8,6‟sı hidrolik dahil yenilenebilir enerji
kaynaklarından karĢılanmıĢtır. Türkiye, enerji kaynakları açısından net ithalatçı bir ülke
durumunda olup 2009 yılı enerji arzının %74‟ü ithalat ile karĢılanmıĢtır (EÜAġ, Elektrik
Üretim Sektör Raporu, sayfa 6). 2008 yılı sonu itibarıyla birincil enerji üretimi ise 29 MTEP
olarak gerçekleĢmiĢtir [Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), 2008 Yılı Genel Enerji
Dengesi].
Türkiye‟nin birincil enerji tüketimi 2008 yılındaki 106,5 MTEP‟ten 2009 yılında 99,4
MTEP‟e düĢerken kiĢi baĢı enerji tüketimi ise 1,4 TEP‟ten 1,3 TEP‟e düĢmüĢtür [Elektrik
Mühendisleri Odası (EMO), Enerji Raporu 2009, sayfa 12].
Tablo 5.2: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye Birincil Enerji Kaynakları Rezerv ve Potansiyelleri
Enerji Kaynağı
Toplam Potansiyel (Görünür, Muhtemel, Mümkün)
TaĢkömürü
1,3 Milyar Ton
Linyit
8,4 Milyar Ton*
Asfaltit
77,5 Milyon Ton
Bitümler
18,5 Milyon Ton
Ham petrol
42 Milyon Ton
Doğal Gaz
7 Milyar m3
Hidrolik
Jeotermal
129.388 GWh/yıl
32.010 MW (510 MW elektrik üretimi için uygun)
GüneĢ
32,6 MTEP
Rüzgar
48.000 MW
Biyokütle
Nükleer
8,6 MTEP
390 Bin ton (Toryum+Tabii uranyum)
*Türkiye Kömür ĠĢletmeleri Kurumu (TKĠ) koordinatörlüğünde, teknik olarak Maden Tetkik ve Arama Genel
Müdürlüğü (MTA)‟nın öncülüğünde ve sorumluluğunda, ETĠ Maden, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel
Müdürlüğü (TPAO), EÜAġ, Türkiye TaĢkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK) ve Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü
(DSĠ)‟nin katılımı ile 2005 yılında baĢlatılan “Linyit Rezervlerimizin GeliĢtirilmesi ve Yeni Sahalarda Linyit Aranması”
Projesi sonucunda AfĢin-Elbistan Havzası‟nda 1.915.000.000 ton, Konya Karapınar Havzası‟nda 1.280.000.000 ton,
EskiĢehir Alpu‟da 275.000.000 ton, Trakya havzasında 498.000.000 ton, Soma Eynez Havzası‟nda 170.000.000 ton
olmak üzere toplam 4.138.000.000 ton rezerv artıĢı sağlanmıĢ olup 8,3 milyar ton olan toplam linyit rezervimiz
12,3 milyar tona ulaĢmıĢtır. (Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, Türkiye Enerji Raporu 2009, Aralık 2009,
sayfa 25). Nitekim, MTA‟nın internet sitesinde 1 ġubat 2010 tarihi itibarıyla güncellemiĢ olduğu Türkiye Maden
Rezervleri
adlı
tabloda
linyit
rezervleri
12
milyar
ton
olarak
belirtilmiĢtir
(http://www.mta.gov.tr/v1.0/index.php?id=maden_rezervleri&m=5).
Kaynak: ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 9
5.1.3. Elektrik Üretimi ve Tüketimi
2007 yılı sonu itibarıyla dünyadaki toplam ve kiĢi baĢı elektrik tüketimi ise sırasıyla
17,1 trilyon KWh ve 2.581 KWh olarak gerçekleĢmiĢtir (TYTDA, Türkiye Enerji Sektörü
Raporu, Aralık 2009, sayfa 5).
Dünya elektrik üretiminde de enerji piyasasındaki geliĢmelere benzer geliĢmeler
yaĢanmaktadır. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından hazırlanan projeksiyona göre,
2007 yılında 19,8 TWh olan elektrik üretiminin %73,2‟lik artıĢla 2030 yılında 34,3 TWh‟ye
yükselmesi öngörülmektedir. Bu da tüm dünyadaki elektrik enerjisi kurulu güç kapasitesinin
2030 yılına kadar brüt 4.800 GW artması demektir. Bu bağlamda, enerji üretimi için
yapılması öngörülen 25,6 trilyon USD tutarındaki yatırımın 13,7 trilyon USD‟nin elektrik
sektörüne, 6 trilyon USD‟nin petrol sektörüne, 5,2 trilyon USD‟nin doğal gaz sektörüne ve
0,8 trilyon USD‟nin kömür sektörüne yapılacağı hesaplanmaktadır (EÜAġ, Elektrik Üretim
Sektör Raporu, 2009, sayfa 2-3).
Sayfa 193 / 409
2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟nin elektrik üretimi kurulu kapasitesi 41.817 MW olup
bu kapasitenin 27.624 MW‟ı termik, 364 MW‟ı rüzgar ve 13.829 MW‟ı hidrolik santrallere
aittir [Türkiye Elektrik Ġletim A.ġ. (TEĠAġ) APK Dairesi BaĢkanlığı, Türkiye Elektrik Enerjisi
10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu 2009 – 2018, Haziran 2009, sayfa 16].
Türkiye‟nin elektrik üretimi kurulu kapasitesi 2009 yılı sonu itibarıyla 44.555,5 MW‟a
ulaĢmıĢtır. Kurulu kapasitenin yaklaĢık %54,2‟si 24.199 MW‟lık kapasitesiyle bir kamu
kuruluĢu olan EÜAġ‟a aittir. Geri kalan kısmın %16,4‟ü üretim Ģirketlerine, %13,7‟si yapiĢlet santrallerine, %8,1‟i otoprodüktörlere, %5,5‟i yap-iĢlet-devret santrallerine, %1,5‟i
iĢletme hakkı devredilen santrallere ve %0,6‟sı mobil santrallere aittir. EÜAġ, aynı zamanda
2009 yılı Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %46,1‟lik kısmını gerçekleĢtirmiĢtir (EÜAġ,
Elektrik Üretim Sektör Raporu, sayfa 9).
2009 yılı sonu itibarıyla 194 TWh olan toplam elektrik üretiminin %48,6‟sı doğal
gazdan, %21,8‟si yerli kömürden, %18,5‟i hidrolik kaynaklardan, %6,6‟sı ithal kömürden,
%3,4‟ü sıvı yakıtlardan, %0.76‟sı rüzgârdan ve %0.34‟ü jeotermal ile biyogazdan
sağlanmıĢtır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, sayfa 7).
Türkiye brüt elektrik enerjisi tüketimi 2008 yılında 198,1 milyar KWh olarak
gerçekleĢirken, 2009 yılında bir önceki yıla göre %2,42 azalarak 193,3 milyar KWh olarak
gerçekleĢmiĢtir (ETKB, www.enerji.gov.tr). TEDAġ verilerine göre Türkiye‟de kiĢi baĢına
düĢen elektrik enerjisi tüketimi 2008 yılında ortalama 2.264 KWh iken 2009 yılında %4,50
azalarak 2.162 KWh olarak gerçekleĢmiĢtir. Yine TEDAġ‟tan alınan rakamlara göre OECD
ülkelerinde kiĢi baĢı elektrik tüketimi 2006 yılında ortalama 7.888 KWh iken 2007 yılında
8.024 KWh‟dır.
TR33 Bölgesi‟ndeki elektrik dağıtım faaliyetleri Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak
illerinde Osmangazi Elektrik Dağıtım A.ġ. tarafından, Manisa‟da ise Gediz Elektrik Dağıtım
A.ġ. tarafından yürütülmektedir. Söz konusu Ģirketlere ait lisans bilgileri Tablo 5.3‟te yer
almaktadır.
Tablo 5.3: TR33 Bölgesi Elektrik Dağıtım Şirketleri ve Lisans Bilgileri
Şirket Adı
Gediz Elektrik
Dağıtım A.ġ.
Osmangazi Elektrik
Dağıtım A.ġ.
Tesis Yeri
Lisans Tarihi
Lisans No
Lisans Süresi (Yıl)
Ġzmir-Manisa
01.09.2006
ED/874-33/693
30
Afyonkarahisar-BilecikEskiĢehir-Kütahya-UĢak
01.09.2006
ED/874-43/699
30
Kaynak: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK),
http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilendagitim.asp (EriĢim: 30.06.2010)
2009 yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi illerindeki net elektrik tüketiminin
kullanım alanlarına iliĢkin veriler Tablo 5.4‟te verilmektedir.
Buna göre, 2009 yılında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleĢen net elektrik tüketimi
5.280.344 MWh‟dır. Kullanımın sektörel dağılımına bakıldığında, en yüksek tüketimin toplam
içerisindeki %43,63‟lük pay ile sanayi grubunda gerçekleĢtiği, bunu ise %24,66‟lık pay ile
meskenlerdeki kullanımın izlediği görülmektedir. TR33 Bölgesi elektrik kullanımının sektörel
bazda dağılımı, Ege Bölgesi ve Türkiye‟deki elektrik kullanımı ile paralellik göstermektedir.
Sayfa 194 / 409
Tablo 5.4: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi İllerindeki Net Elektrik Tüketiminin
Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı
Tüketim
(MWh)
Afyonkarahisar
270.456
133.886
Resmi
Daire
48.995
346.047
Tarımsal
Sulama
92.596
Kütahya
228.604
101.984
38.316
470.994
2.887
Manisa
647.383
249.015
77.477
949.020
199.269
UĢak
155.841
79.395
15.285
537.970
16.061
TR33 Bölgesi
1.302.284
564.280
180.074
2.304.031
310.814
618,862
5.280.344
Ege Bölgesi
6.134.512
3.262.745
792.247
11.153.415
690.752
1863210
24.267.268
39.147.505
25.018.856
6.989.641
70.470.076
3.661.805
Türkiye
Mesken
Ticaret
Sanayi
Aydınlatma
Toplam
121,44
1.013.420
161,08
1.003.866
273,723
2.395.886
62,618
11606187
867.172
156.894.070
Kaynak: TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri,
http://www.tedas.gov.tr/29,Istatistiki_Bilgiler.html
Ege Bölgesi ve Türkiye ile karĢılaĢtırmalı olarak verilen TR33 Bölgesi illerindeki kiĢi
baĢı ve toplam elektrik tüketimi ise Tablo 5.5‟te gösterilmektedir.
TR33 Bölgesi‟nin elektrik tüketim değerlerine bakıldığı zaman kiĢi baĢı elektrik
tüketiminin Ege Bölgesi ve Türkiye‟nin altında kaldığı görülmektedir. Ayrıca, TR33 Bölgesi
illeri karĢılaĢtırıldığı zaman kiĢi baĢı elektrik tüketimi en fazla UĢak ilinde olup bunu sırasıyla
Manisa, Kütahya ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir. UĢak‟ın kiĢi baĢı elektrik
tüketiminin fazla olmasının sebebi diğer illere göre az olan nüfusu ve sanayi sektöründe
gerçekleĢen yüksek elektrik tüketimidir. 2009 yılında UĢak ilinde 867.172 MWh elektrik
kullanılmıĢ olup bunun %62,04‟ü sanayi sektöründe gerçekleĢmiĢtir.
2009 yılında TR33 Bölgesi illerinde en yüksek elektrik tüketimi Manisa ilinde
gerçekleĢmiĢ olup 2.395.886 MWh ile TR33 Bölgesi tüketiminin %45,37‟sine denk
gelmektedir. TR33 Bölgesi net elektrik tüketimi, Ege Bölgesi tüketiminin %21,76‟sını
oluĢtururken, Türkiye tüketiminin %3,37‟sine teĢkil etmektedir.
Tablo 5.5: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi İllerinde Kişi Başı ve Toplam Elektrik
Tüketimi
Tüketim
(MWh)
Kişi Başı Elektrik
Tüketimi
Toplam Elektrik
Tüketimi
TR33 Bölgesi Payı
(%)
Ege Payı
(%)
Türkiye
Payı (%)
Afyonkarahisar
1,45
1.013.420
19,19%
4,18%
0,65%
Kütahya
1,76
1.003.866
19,01%
4,14%
0,64%
1,8
2.395.886
45,37%
9,87%
1,53%
2,58
867.172
16,42%
3,57%
0,55%
1,8
5.280.344
100,00%
21,76%
3,37%
Ege Bölgesi
2,55
24.267.268
100,00%
15,47%
Türkiye
2,16
156.894.070
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Kaynak:
1-)
TEDAġ,
2009-Türkiye
Elektrik
Dağıtım
http://www.tedas.gov.tr/29,Istatistiki_Bilgiler.html
2-)
TÜĠK,
Nüfus
http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?tb_id=39&ust_id=11
100,00%
ve
Tüketim
Ġstatistikleri
ve
Ġstatistikleri
Projeksiyonlar,
2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi illerinin elektrik abone
sayıları sektörel bazda Tablo 5.6‟da yer almaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde 1.382.086
abone yer almakta olup TR33 Bölgesi abone sayısı Ege Bölgesi‟nin %29,28‟ine, Türkiye‟nin
ise %4,28‟ine tekabül etmektedir.
Bölge illeri içerisinde en çok abone 586.836 ile Manisa ilinde iken sektörel bazda en
çok abone ise 1.123.619 abone ile mesken grubundadır.
Sayfa 195 / 409
Tablo 5.6: 2009 Yılı Sonu İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi İlleri Sektörel Bazda Elektrik
Abone Sayıları
Abone
Merkezi
Mesken
Ticaret
Resmi
Daire
Sanayi
Tarımsal
Sulama
Diğer
Toplam
Afyonkarahisar
242.621
41.445
3.024
583
8.943
7.932
304.548
Kütahya
263.889
39.673
2.674
524
1.516
6.841
315.117
Manisa
477.305
63.520
3.540
884
30.065
11.522
586.836
UĢak
139.804
25.150
1.077
625
4.468
4.461
175.585
TR33 Bölgesi
1.123.619
169.788
10.315
2.616
44.992
30.756
1.382.086
Ege Bölgesi
3.830.250
618.814
22.184
6.893
140.356
101.141
4.719.638
26.596.872
4.073.390
164.931
169.277
458.289
819.943
32.282.702
Türkiye
Kaynak: TEDAġ, 2009-Türkiye
Istatistiki_Bilgiler.html
Elektrik
Dağıtım
ve
Tüketim
Ġstatistikleri,
http://www.tedas.gov.tr/29,
2009 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerdeki elektrik kayıp-kaçak
miktar ve oranları il bazında Tablo 5.7‟de yer almaktadır.
Tablo 5.7‟den de görüleceği üzere TR33 Bölgesi‟nde kayıp-kaçak miktarının en
yüksek olduğu il Manisa iken en az olduğu il ise UĢak‟tır. Bölge illeri içinde kayıp-kaçak
oranının en yüksek olduğu il %5,83 ile Afyonkarahisar, en düĢük olduğu il ise %4,85 ile
Kütahya‟dır. TR33 Bölgesi ve illerinin 2009 yılı kayıp-kaçak oranları, Türkiye ortalaması
(%13,75) ile karĢılaĢtırıldığında, hem TR33 Bölgesi hem de illerinin kayıp-kaçak oranları,
Türkiye kayıp-kaçak oranının bir hayli altındadır.
Tablo 5.7: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde Elektrik Kayıp-Kaçak Miktar ve Oranları (%)
Kayıp-Kaçak
Miktarı (MWh)
Kayıp-Kaçak
Oranı* (%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Türkiye
62.707
51.153
146.884
46.597
307.341
25.017.994
5,83%
4,85%
5,78%
5,10%
5,50%
13,75%
*TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri verileri kullanılarak elde edilmiĢtir.
Kaynak: TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri, http://www.tedas.gov.tr/29,
Istatistiki_Bilgiler.html
5.1.4. Geleneksel Enerji Kaynakları
5.1.4.1. Petrol ve Doğal Gaz
Dünya petrol rezervinin 100 milyar tonu (%62) Orta Doğu ülkelerinde, 16,7 milyar
tonu (%10) Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinde, 14,9 milyar tonu
Afrika'da (%9) bulunmaktadır (ETKB, www.enerji.gov.tr).
Türkiye‟de yaklaĢık 300 milyon varil petrol rezervi bulunmakta olup 2008 yılındaki
günlük 673.000 varillik tüketim ile karĢılaĢtırıldığında rezervlerin çok yetersiz olduğu açıkça
ortadadır [Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı (TYDTA), Türkiye Enerji Sektörü Raporu,
Aralık 2009, sayfa 11].
Türkiye‟de 2008 yılı sonu itibarıyla petrol ve petrol ürünlerine dayalı termik
santrallerimizin kurulu gücü yaklaĢık 2.300 MW olup bu değer toplam kurulu gücümüzün
%5,5'ini karĢılamaktadır. 2008 yılında petrole dayalı santrallerden üretilen elektrik enerjisi
miktarı 7.519 GWh'dir (ETKB, www.enerji.gov.tr).
Doğal gaz rezervlerinin 73 trilyon metreküpü (%41) Orta Doğu ülkelerinde, 59 trilyon
metreküpü (%33) Rusya ve BDT ülkelerinde, 28 trilyon metreküpü (%16) Afrika/Asya
Pasifik ülkelerinde bulunmaktadır. Elektrik enerjisi üretiminde doğal gaza dayalı kurulu
Sayfa 196 / 409
gücümüz 14.576 MW olup bu değer toplam kurulu gücümüzün 32,7'sini karĢılamaktadır
(ETKB, www.enerji.gov.tr).
Türkiye‟de doğal gaz kullanımı, endüstri, elektrik üretimi ve meskenlerdeki kullanıma
bağlı olarak hızla artmaktadır. 2008 yılında Türkiye‟de tüketilen 36,8 milyar m 3 doğal gazın
%55,5‟i elektrik üretiminde, %22,5‟i meskenlerde, kalan %22‟si ise sanayide kullanılmıĢtır
(TYDTA, Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 12). 2009 yılında ise Türkiye
doğal gaz tüketimi 35,1 milyar m3 olarak gerçekleĢmiĢ ve bunun %52,8‟i elektrik
üretiminde, %22,2‟si meskenlerde ve %25‟i ise sanayide kullanılmıĢtır (EPDK).
TR33 Bölgesi‟ndeki her ilde doğal gaz altyapısı oluĢturulmuĢ olup sanayide büyük
oranda doğal gaz kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtmasında halen yaygın olarak kömür
kullanımı devam etmektedir. Bu durum, TR33 Bölgesi illerinde hava kirliliğine sebep
olmaktadır.
TR33 Bölgesi‟nde doğal gaz dağıtımına yetkili EPDK‟dan lisans almıĢ Ģirketler ile ilgili
bilgiler Tablo 5.8‟de verilmektedir.
Tablo 5.8: TR33 Bölgesi’nde Doğal Gaz Dağıtımına Yetkili Şirketler
Dağıtım
Bölgesi
Afyonkarahisar,
Bolvadin, Çay ve
Dinar
Ticaret Unvanı
Lisans Türü / Tarih / No
Tesis Yeri
Afyon Doğal Gaz
Dağıtım A.ġ.
Dağıtım Lisansı
(20.07.2006-DAG/832-1/132
Afyonkarahisar
Çinigaz Doğalgaz
Dağıtım A.ġ.
Dağıtım Lisansı
(13.01.2004-DAG/288-6/037)
Kütahya
Kütahya, Gediz,
TavĢanlı, Emet
Manisa Doğal
Gaz Dağıtım A.ġ.
Dağıtımı Lisansı
(27.10.2005-DAG/570-15/105)
Manisa
Manisa, Turgutlu
ve Akhisar
UĢak Doğal Gaz
Dağıtım A.ġ.
Dağıtım Lisansı
(14.04.2005-DAG/475-10/079)
UĢak
UĢak
Lisans
Süresi
20.07.2006
tarihinden
itibaren 30 yıl
13.01.2004
tarihinden
itibaren 30 yıl
27.10.2005
tarihinden
itibaren 30 yıl
14.04.2005
tarihinden
itibaren 30 yıl
Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/dogalgaz/lisansdatabase/dagitim.asp
TR33 Bölgesi illerindeki son 3 yıllık doğal gaz kullanım miktarları Tablo 5.9‟da
verilmektedir. Tablodan da görüleceği üzere Bölge‟de doğal gaz kullanımının en fazla olduğu
il Manisa iken en az kullanımın olduğu il ise Afyonkarahisar‟dır. Bölge‟nin doğal gaz kullanım
miktarı ise 2009 yılında Türkiye doğal gaz kullanımının yaklaĢık %2‟sidir.
Tablo 5.9: TR33 Bölgesi İlleri Son 3 Yıllık Doğal Gaz Kullanım Miktarları (m3)
2007
Afyonkarahisar
2008
2009
133.071
4.025.178
20.880.588
Kütahya
178.000.749
195.389.771
177.104.160
Manisa
328.970.344
340.379.550
308.090.768
UĢak
148.667.885
143.613.004
148.773.027
TR33 Bölgesi
655.772.049
683.407.503
654.848.543
35.400.000.000
36.800.000.000
35.100.000.000
Türkiye
Kaynak: EPDK
5.1.4.2. Kömür ve Linyit
Dünya kömür rezervi yaklaĢık 826 milyar ton olup 70‟den fazla ülkede
bulunmaktadır. En büyük rezerv miktarları 238 milyar ton ile ABD, 157 milyar ton ile Rusya
ve 114 milyar ton ile Çin‟de bulunmaktadır (TKĠ, Kömür (Linyit) Sektör Raporu 2009,
Ankara 2010, sayfa 4).
Sayfa 197 / 409
Bölgesel olarak bakıldığında ise dünya kömür rezervlerinin 297 trilyon tonu (%32)
Asya Pasifik ülkelerinde, 254 trilyon tonu (%28) Kuzey Amerika ülkelerinde, 222 trilyon
tonu (%24) Rusya ve BDT ülkelerinde bulunmaktadır (ETKB, www.enerji.gov.tr).
Dünya kömür üretimi 2008 yılında 6,8 milyar ton olarak gerçekleĢirken, kömür
tüketimi ise 3,3 milyar TEP olarak gerçekleĢmiĢtir. Dünya kömür üretimin yaklaĢık %70‟i
elektrik üretimi amacıyla kullanılırken, diğer kullanım alanları ise ısınma, demir-çelik ve
çimento sektörleridir (TKĠ, Kömür (Linyit) Sektör Raporu 2009, Ankara 2010, sayfa 5-6).
Türkiye‟nin petrol ve doğal gazdaki ithalata bağımlılığı, kömürde de kendini
göstermektedir. TKĠ, Türkiye‟de tekel konumundadır. 2008 yılı sonu itibarıyla TKĠ‟nin üretimi
86,2 milyon ton olarak gerçekleĢmiĢtir (TYDTA, Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009,
sayfa 13).
Linyit ısıl değeri düĢük, barındırdığı kül ve nem miktarı fazla olduğu için genellikle
termik santrallerde yakıt olarak kullanılan bir kömür çeĢididir. Türkiye‟nin iĢletilebilir linyit
rezervi miktarı 3,9 milyar ton düzeyindedir. Türkiye linyit rezervinin %46‟sı AfĢin-Elbistan
yöresinde iken en önemli taĢ kömürü rezervleri ise Zonguldak ve civarındadır (ETKB,
www.enerji.gov.tr).
TR33 Bölgesi, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Kütahya ve Manisa
Ġllerinde yoğunlaĢmıĢtır. Tablo 5.10‟da gösterilen TR33 Bölgesi‟nin linyit rezervleri, MTA‟nın
1 ġubat 2010 tarihi itibarıyla güncellemiĢ olduğu Türkiye Maden Rezervleri adlı tabloda 12
milyar ton olan Türkiye linyit rezervlerinin %11,5‟ine tekabül etmektedir. MTA yetkililerinden
alınan bilgiye göre, Afyonkarahisar ilinin Sandıklı ve Dinar ilçeleri arasında önemli linyit
sahaları bulunmuĢ olup bu sahalarla ilgili beklentiler bir hayli yüksektir.
TR33 Bölgesi‟nin linyit rezervleri, Türkiye‟nin 12 milyar ton toplam kömür
rezervlerinin 2,5 milyar tonuna sahip olan TKĠ‟ne bağlı Garp Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi
Müdürlüğü (GLĠ), Seyitömer Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLĠ) ve ELĠ
tarafından iĢletilmektedir (TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu).
Yıllık toplam 50 milyon ton satılabilir linyit üretimi yapılan Türkiye‟de bu üretimin
yaklaĢık %7,5‟ini GLĠ gerçekleĢtirmektedir. GLĠ, Kütahya ili TavĢanlı ve Domaniç ilçe sınırları
içerisinde kalan ruhsatı TKĠ‟ye ait yaklaĢık 13,5 bin ha‟lık alanda açık ocak ve yer altı
iĢletmeleri olarak faaliyet göstermektedir. Bu alanda, alt ısıl değeri 2.560 kcal/kg olan
yaklaĢık %89‟u yer altı iĢletmeciliği ile alınabilecek toplam 275 milyon ton görünür linyit
rezervi bulunmaktadır. GLĠ‟nin yıllık üretim kapasitesi, yer altı iĢletme projeleri toplamı 2,35
milyon ton olmak üzere 6,1 milyon ton düzeyindedir (ortalama 4,2 milyon ton/yıl tüvenan
linyit kömürü üretiminin yaklaĢık %80'i açık ocaklardan, %20'si ise yer altı iĢletmelerinden
gerçekleĢtirilmektedir). GLĠ, toplam 429 MW (2x32, 1x65, 2x150) gücündeki Tunçbilek
Termik Santrallerine yakıt temin etmekte ve halen toplam satıĢlarının %57'si oranında
piyasanın (sanayi ve ısınma sektörü) talebini karĢılamaktadır. Bu rakam TKĠ‟nin toplam
piyasa satıĢlarının %30‟una denk gelmektedir [(TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu); (GLĠ,
http://www.gli.gov.tr/)]. 14 Temmuz 2010 tarihinde GLĠ yetkilileri ile yapılan görüĢmede,
azalan açık ocak üretimine karĢı yer altı ocaklardan yapılan üretimi artırmak ve mevcut
durumda yaklaĢık 1 milyon ton olan kapalı ocak üretimini yıllık 2-2,5 milyon tona çıkarmak
için yatırım yapıldığı bilgisi alınmıĢtır. Yine GLĠ yetkilileri, istihdam rakamlarının, devletin
özelleĢtirme politikaları çerçevesinde emekli olan iĢçilerin yerine yenisinin alınmaması ve
dıĢarıdan hizmet alımının artması sonucu bir hayli azaldığını ifade etmiĢlerdir. Azalan
istihdamı artırmak ve enerjide yerli kaynak kullanımını artırmak için, mevcut termik santrale
ilave ünite yapılabileceği ya da yeni termik santral yapılabileceği ifade edilmiĢtir.
SLĠ, ruhsatı TKĠ‟ye ait yaklaĢık 6,9 bin ha‟lık toplam alanı kapsayan Seyitömer
sahasında üretim çalıĢmalarını sürdürmektedir. Bu alanda, alt ısıl değeri 2.080 kcal/kg olan
Sayfa 198 / 409
toplam 133 milyon ton görünür linyit rezervi bulunmaktadır. Üretimlerin tamamını açık ocak
iĢletmeciliği yöntemiyle yapmakta olan SLĠ, 4x150 MW gücündeki Seyitömer Termik
Santrali‟ne yakıt temin etmekte ve piyasa (sanayi ve ısınma sektörü) talebini
karĢılamaktadır. Toplam iĢletme kapasitesi 7,7 milyon ton/yıl olan SLĠ, yaklaĢık 6,5 milyon
ton/yıl tüvenan linyit kömürü üretimi gerçekleĢtirmektedir (TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu).
TKĠ 2009 Yılı Faaliyet Raporu‟nda 133 milyon ton olan görünür linyit rezervi, Tablo 5.10‟da
da görüleceği üzere MTA kaynaklarına göre 199 milyon tondur. Yine 12 Temmuz 2010
tarihinde SLĠ yetkilileri ile yapılan görüĢmeden rezerv miktarının yaklaĢık 180 milyon ton
olduğu bilgisi alınmıĢtır.
Manisa Soma‟da yer alan ELĠ, TKĠ‟nin en büyük iĢletmesidir. ĠĢletmenin, alt ısıl değeri
2.080-3.150 kcal/kg arasında olan 633 milyon ton görünür linyit rezervi bulunmaktadır.
24,4 bin ha‟lık alana yayılan bu rezervin ruhsatları TKĠ‟ye ait olup %70‟i yer altı iĢletmeciliği
ile alınabilecek durumdadır. ĠĢletmenin yıllık proje üretim kapasitesi 10 milyon ton
düzeyindedir. 1.034 MW (2x22, 6x165) gücündeki Soma Termik Santrallerine yakıt temin
etmekte ve piyasa talebini karĢılamaktadır. 2009 yılında satıĢlarının %34„ü sanayi ve ısınma
sektörüne olmuĢtur. Bu rakamda TKĠ‟nin toplam piyasa satıĢlarının %47‟sine denk
gelmektedir (TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). 30 Temmuz 2010 tarihinde ELĠ yetkilileri ile
yapılan görüĢmede, ELĠ‟nin mevcut durum itibarıyla karĢı karĢıya olduğu sorunlar arasında
emekli olan iĢçilerin yerine yenisi alınamadığı için oluĢan kalifiye eleman eksikliğinin ve
taĢıyıcı kamyon grubunun eskimiĢ olmasının öne çıktığı tespit edilmiĢtir. Ayrıca yetkililer son
yıllarda SEÜAġ‟ın linyit alımları azaldığı için üretim verimliliğinin düĢtüğünü ifade etmiĢlerdir.
Müessese bünyesinde üretim verimliliğinden bahsedebilmek için termik santralin yıllık en az
7 milyon ton linyit alması gerektiğini belirtmiĢlerdir.
TR33 Bölgesi‟ndeki zengin linyit yatakları TR33 Bölgesi ve Türkiye için önemli termik
santrallerin kurulmasına imkân sağlamıĢtır.
Kütahya Tunçbilek‟te kurulu gücü 365 MW, yıllık ortalama enerji üretimi 2.373 GWh
olan ve EÜAġ tarafından iĢletilen Tunçbilek Termik Santrali, 1956 yılında iĢletmeye
açılmıĢtır. Tunçbilek Termik Santrali‟nin yıllık kömür tüketim kapasitesi 2.450.000 tondur.
14 Temmuz 2010 tarihinde yetkililerle yapılan görüĢmede, 1956 yılında kurulan 32*2=64
MW gücündeki 2 adet ünitenin 2003 yılında ekonomik ömrünü tamamladığı için devre dıĢı
kaldığı, 1965 yılında kurulan 65 MW gücündeki ünitenin bakımda olduğu, 1977 ve 1978
yıllarında kurulan 150*2=300 MW gücündeki diğer 2 ünitenin ise çalıĢtığı bilgisi alınmıĢtır.
Yetkililer, santralin yıllık kömür tüketiminin ise yaklaĢık 1.6 milyon ton olduğunu
belirtmiĢlerdir. Yine istihdam rakamlarında nerdeyse yarı yarıya azalma olmuĢtur.
Yine Kütahya Seyitömer‟de her biri 150 MW gücünde olmak üzere toplam kurulu
gücü 600 MW olan 4 adet üniteden oluĢan, yıllık ortalama enerji üretimi 3.900 GWh olan ve
EÜAġ tarafından iĢletilen Seyitömer Termik Santrali, 1973 yılında iĢletmeye açılmıĢtır.
Seyitömer Termik Santrali‟nin yıllık kömür tüketim kapasitesi 7.100.000 tondur. 12 Temmuz
2010 tarihinde yetkililerle yapılan görüĢmelerde Seyitömer Termik Santrali ile SLĠ arasında
120 milyon ton linyit alım sözleĢmesi olduğu, SLĠ rezervlerinin 200 milyon ton olduğu
düĢünülürse kalan 80 milyon ton linyiti değerlendirmek amacıyla ilave bir ünite
kurulabileceği bilgisi alınmıĢtır.
Manisa ili Soma ilçesinde kurulu gücü 1.034 MW, yıllık ortalama enerji üretimi 6.721
GWh olan ve EÜAġ tarafından iĢletilen Soma Termik Santrali, 1981 yılında iĢletmeye
açılmıĢtır. Soma Termik Santrali‟nin yıllık kömür tüketim kapasitesi ise 8.000.000 tondur. 30
Temmuz 2010 tarihinde (SEÜAġ‟a yapılan ziyarette yetkililer, santralin ÖzelleĢtirme Ġdaresi
BaĢkanlığı tarafından 600 MW ilave güç kurulması Ģartıyla özelleĢtirme planının olduğunu
ancak henüz sonuçlanmadığını belirtmiĢlerdir. 1957 yılında kurulan 2*22=44 MW gücündeki
Sayfa 199 / 409
2 adet ünitenin bakımda olduğu, santral bünyesinde çevre mevzuatına uygunluk ve
teknolojik açıdan sistemin modernizasyonu konularında 21 adet proje olduğu ve bu
projelerin maliyetin yaklaĢık 800 milyon TL olduğu bilgisi alınmıĢtır. Yetkililer, SEÜAġ‟ın
mevcut durum itibarıyla kapasite kullanım oranının %60 olduğunu, santralin verimli
çalıĢabilmesi için kapasite kullanım oranının %75 ve üzerinde olması gerektiğini
belirtmiĢlerdir.
TR33 Bölgesi linyit rezervlerine iliĢkin bilgiler Tablo 5.10‟da, TR33 Bölgesi‟nde
geleneksel enerji kaynaklarından elektrik üretmek için EPDK‟dan lisans almıĢ Ģirketlere
iliĢkin bilgiler ise Tablo 5.11‟de yer almaktadır.
Tablo 5.10: TR33 Bölgesi’nin Linyit Kaynakları
Afyonkarahisar
Saha
Kütahya
İşletilebilir
Potansiyel
Görünür
Muhtemel
Mümkün
Toplam
(Bin Ton)
(Bin TEP)
Sincanlı Dumlupınar
Karacaviran
-
3.870
-
3.870
-
1.091
Toplam
0
3.870
0
3.870
0
1.091
Gediz Ayçatı
145
12.300
11.500
23.945
-
12.451
Seyitömer
198.666
-
-
198.666
-
37.747
Tunçbilek
147.050
46.882
-
193.932
124.413
45.183
15.800
-
-
15.800
11.850
3.345
108.000
-
-
108.000
81.000
22.864
-
1.700
-
1.700
-
-
469.661
60.882
11.500
542.043
217.263
121.590
Tunçbilek Ömerler
Tunçbilek Derinsaha
TavĢanlı Alabarda
Toplam
Soma Eynez
Manisa
Rezerv (Bin Ton)
309.109
83.314
63.594
456.017
-
96.996
Soma Evciler
46.461
-
-
46.461
34.846
8.335
Soma Merkez
30.376
4.800
-
35.176
23.714
9.699
Soma Tarhala
7.339
18.503
-
25.842
5.034
6.006
Soma IĢıklardere
70.281
-
-
70.281
36.230
18.471
Soma Türkpiyale
-
3.216
-
3.216
-
527
Soma Çinge
20.386
-
-
20.386
-
-
Akçaavlu Dualar
-
9.345
-
9.345
-
1.682
Gördes Çıtak
-
5.000
-
5.000
-
1.800
Soma DeniĢ 1-2
152.139
-
-
152.139
91.183
15.404
Soma Kozluören
3.614
4.393
-
8.007
-
4.376
639.705
128.571
63.594
831.870
191.007
163.296
1.109.366
193.323
75.094
1.377.783
408.270
285.977
Toplam
TR33 Bölgesi Toplamı
Kaynak: MTA, Afyonkarahisar Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, Kütahya Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, Manisa Ġli
Maden
ve
Enerji
Kaynakları,
UĢak
Ġli
Maden
ve
Enerji
Kaynakları,
http://www.mta.gov.tr/
Sayfa 200 / 409
Tablo 5.11: TR33 Bölgesi’nde Geleneksel Enerji Kaynaklarından Elektrik Üretmek İçin EPDK’dan Lisanslı Şirket Bilgileri
Şirket Adı
Lisans Türü
Tesis Yeri
Tesis Türü
Aksa Enerji Üretim A.ġ.
Üretim
Manisa
Termik-Doğal Gaz
MOSB Enerji Elektrik Üretim
Ltd. ġti.
Üretim
MOSB Enerji Kojenerasyon
Santralı
HG Enerji Elektrik Üretimi
San. ve Tic. A.ġ
Keskinoğlu Tavukçuluk ve
Damızlık ĠĢletmeleri San.
Tic. A.ġ.
Türkiye ġeker Fabrikaları
A.ġ.
Türkiye ġeker Fabrikaları
A.ġ.
Baha Esat Tekand Kütahya
ġeker Fabrikası A.ġ.
Alkim Alkali Kimya A.ġ.
Üretim
Otoprodüktör
Kütahya Ġli, Gediz ilçesi,
HG Enerji Santralı
Manisa Ġli, Akhisar Ġlçesi /
Keskinoğlu Otoprodüktör
Tesisi
Afyonkarahisar
TermikKojenerasyon-Doğal
Gaz
Doğal Gaz-Termik
Otoprodüktör
Otoprodüktör
Kurulu
(MWe)
Güç
115,26
84,83
52,38
Doğal Gaz-TermikKojenerasyon
3,50
Termik-Diğer
12,80
UĢak
Termik-Diğer
3,72
Otoprodüktör
Kütahya
Termik
2,56
Otoprodüktör
Afyonkarahisar
Termik-Diğer
3,38
Eti Maden ĠĢletmeleri Genel
Müdürlüğü
Selkasan Kağıt ve
Paketleme Malzemeleri
Ġmalatı San. ve Tic. A.ġ
Graniser Granit Seramik
San. ve Tic. A.ġ.
SEÜAġ
Otoprodüktör
Emet-Kütahya
Termik
10,40
Otoprodüktör
Manisa
Termik
10,20
Otoprodüktör
OSB Akhisar-Manisa
Termik
5,40
Üretim
Soma-Manisa
Termik-Kömür
1.034,00
EÜAġ
Üretim
Seyitömer
Termik-Kömür
600,00
EÜAġ
Üretim
Tunçbilek
Termik-Kömür
365,00
Sönmez Elektrik Üretim
San. ve Tic. A.ġ.
Polat Elektrik Üretim ĠnĢaat
Ġthalat Ġhracat A.ġ.
Binatom Elektrik Üretim
A.ġ.
Üretim
UĢak
Termik
70,73
Üretim
Kütahya Ġli, Seyitömer
Beldesi
Kütahya Ġli, Gediz Ġlçesi,
Dörtdeğirmen Köyü
Termik-Kömür
51,00
Üretim
Termik-Doğal Gaz
2,00
Lisans Tarihi-No’su
0,00
İşletmedeki
Kapasite
(MWe)
115,26
49
0,00
84,83
11.05.2010 - EÜ/25574/1623
11.05.2010 - EO/25575/1624
49
52,38
0,00
15
3,50
0,00
10.07.2003 – EO/16222/289
10.07.2003 - EO/16220/287
24.07.2003 – EO/1643/321
19.06.2003 – EO/1534/242
05.06.2003 – EO/15013/209
17.08.2006 – EO/8631/669
15
0,00
12,80
15
0,00
3,72
15
0,00
2,56
15
0,00
3,38
15
0,00
10,40
49
0,30
9,90
25.05.2004 – EO/3211/455
13.03.2003 – EÜ/10129/005
13.03.2003 – EÜ/10146/022
13.03.2003 – EÜ/10140/016
16.06.2005 – EÜ/4982/554
04.12.2008 – EÜ/186611/1342
19.03.2009 – EÜ/20214/1433
15
0,00
5,40
10
0,00
1.034,00
10
0,00
600,00
10
0,00
365,00
20
8,73
26,19
49
51,00
0,00
49
2,00
0,00
21.02.2008 - EÜ/15013/1089
30.06.2009 - EÜ/21398/1508
Lisans
Süresi
(Yıl)
30
İnşa
Halindeki
Kapasite (MWe)
Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp (EriĢim: 30.06.2010)
ÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN
Sayfa 201 / 409
5.1.5. Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Yenilenebilir enerji; güneĢ, su, rüzgar, biyokütle, dalga ve jeotermal ısı gibi
yenilenebilir (doğal olarak yenilenen) doğal kaynaklardan elde edilir. Artan enerji ihtiyacının
tükenmekte olan fosil yakıt kaynakları ile karĢılanamayacağı net olarak ortada olduğu için,
dünya alternatif enerji kaynakları kullanımını ön plana çıkarmak durumundadır. Yenilenebilir
enerji kaynakları hidrolik ve hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynakları olarak iki ayrı grupta
değerlendirilebilir. Hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynakları arasında en büyük payın
rüzgâr enerjisine ait olacağı, güneĢ ve dalga enerjilerinin de 2030 yılında ön plana çıkacağı
öngörülmektedir.
Dünyada 2007 yılı sonu itibarıyla yenilenebilir enerjiden sağlanan net elektrik
üretiminin %70,2‟si hidroelektrik enerjiden, %15,7‟si biyokütle enerjisinden, %9,8‟si rüzgâr
enerjisinden, %4,1‟i jeotermal enerjiden ve %0,2‟si güneĢ enerjisinden elde edilmiĢtir (U.S.
International Energy Administration, International Energy Statistics, 2004-2008).
2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye toplam enerji arzının %8,6‟sı hidrolik dahil
yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmıĢtır.
Elektrik piyasasının liberalleĢmesi, yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili yasal
düzenlemelerin iyileĢtirilmesi ve Türkiye‟nin zengin rüzgâr, güneĢ ve jeotermal enerji
kaynaklarına sahip olması gibi göstergeler birlikte değerlendirildiğinde Türkiye‟nin
yenilenebilir enerji piyasasında çok büyük bir potansiyele sahip olduğu ortaya çıkmaktadır.
2005 yılında yürürlüğe giren Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi
Üretimi Amaçlı Kullanılmasına ĠliĢkin Kanun ile özel sektör tarafından yenilenebilir enerji
kaynaklarından elektrik enerjisi üretilmesi imkanı sağlanmıĢtır. 2010-2014 Stratejik Planı‟na
göre ETKB‟nin yenilenebilir enerji kaynaklarına iliĢkin temel hedefi, yenilenebilir enerji
kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payının 2023 yılında en az %30 düzeyinde
olmasının sağlanmasıdır (ETKB, 2010-2014 Stratejik Planı, sayfa 26).
5.1.5.1. Hidrolik Enerji
Hidroelektrik santraller (HES) çevre dostu, temiz, yenilenebilir, yüksek verimli, yakıt
gideri olmayan, uzun ömürlü, yatırımı geri ödeme süresi kısa, iĢletme gideri çok düĢük
özellikleri ile ön plana çıkmaktadır. Dünya, Avrupa ve Türkiye hidroelektrik potansiyeli Tablo
5.12‟de verilmektedir. Buna göre, Türkiye‟nin teorik hidroelektrik potansiyeli dünya teorik
potansiyelinin %1‟i, Avrupa teorik potansiyelinin %16‟sıdır (DSĠ, www.dsi.gov.tr).
Tablo 5.12: Dünya, Avrupa ve Türkiye Hidroelektrik Potansiyeli
Bölge
Brüt HES Potansiyeli
Teknik HES Potansiyeli
Ekonomik HES Potansiyeli
Dünya
40.150.000
14.060.000
8.905.000
Avrupa
3.150.000
1.225.000
1.000.000
Türkiye
433.000
216.000
140.000
Kaynak: http://www.dsi.gov.tr/hizmet/enerji.htm#basadon
Türkiye‟de teorik hidroelektrik potansiyel 433 milyar KWh/yıl, teknik olarak
değerlendirilebilir potansiyel 216 milyar KWh/yıl, teknik ve ekonomik olarak
değerlendirilebilir potansiyel ise 140 milyar KWh/yıl olarak hesaplanmıĢtır. ABD teknik
hidroelektrik potansiyelinin %86‟sıni, Japonya %78‟ini, Norveç %68‟ini, Kanada %56‟sını,
Türkiye ise %22‟ini geliĢtirmiĢtir. Hidroelektrik potansiyelin enerjiye dönüĢtürülmesi
sürecinde DSĠ bu alanda oluĢturulan 13.700 MW kurulu gücün 10.700 MW‟ını (%81)
gerçekleĢtirmiĢtir. 2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟de 172 adet HES iĢletmede
Sayfa 202 / 409
bulunmaktadır. Bu santraller, 13.700 MW bir kurulu güce ve toplam ekonomik potansiyelin
%35‟ine karĢılık gelen 48.000 GWh/yıl ortalama üretim kapasitesine sahiptir. Kurulu gücü
8.600 MW olan ve toplam ekonomik potansiyelin %14‟ü olan 20.000 GWh/yıl üretim
kapasitesine sahip 148 adet HES ise halen inĢa halinde bulunmaktadır. Geriye kalan 72.000
GWh/yıl‟lık potansiyeli kullanabilmek için ileride Türkiye‟de 1.418 adet HES yapılacak ve
ilave 22.700 MW kurulu güçle HES‟lerin toplam sayısı 1.738 adete çıkacaktır.
Gelecekte yapılacak HES‟ler ile Türkiye‟nin toplam ekonomik kurulu gücü olan 45.000
MW, 1.738 adet HES ile ülkenin nehirlerindeki tüm ekonomik hidroelektrik enerji
potansiyelden faydalanma imkânı verecektir (DSĠ, www.dsi.gov.tr).
Tablo 5.13: Türkiye İşletmedeki, İnşa Halindeki ve İnşa Edilecek Olan HES’lerin Sayısı, Kurulu
Kapasiteleri ve Ortalama Yıllık Üretimleri
HES
Toplam Kurulu
Ortalama Yıllık
Oranı
Projelerin Durumu
Sayısı
Kapasite (MW)
Üretim (GWh/yıl)
(%)
ĠĢletmede
172
13.700
48.000
35
ĠnĢa Halinde
148
8.600
20.000
14
ĠnĢaatına Henüz BaĢlanmayan
1.418
22.700
72.000
51
Toplam Potansiyel
1.738
45.000
140.000
100
Kaynak: http://www.dsi.gov.tr/hizmet/enerji.htm#basadon
2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye enerji üretimindeki toplam kurulu kapasitenin %33‟ü
hidrolik santrallere aittir. 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye toplam elektrik üretiminin %18,5‟i
hidrolik kaynaklardan sağlanmıĢtır.
TR33 Bölgesi‟nde elektrik üretimi yapan 3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES
Kütahya ilinde yer almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW ve yıllık ortalama enerji
üretimi 8 GWh‟dir (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 19).
Kayaköy HES regülatörünün iĢletilmesi EÜAġ tarafından yapılmaktadır. Lisans tarihi
04.04.2003 olup lisans süresi 10 yıldır. Demirköprü HES Manisa ilinde olup toplam kurulu
gücü 69 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 193 GWh‟dir (ETKB, Mavi Kitap, Ankara
2009, sayfa 17). Lisans tarihi 04.04.2003 olup lisans süresi 10 yıldır.
Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde olup toplam kurulu gücü 3 MW ve yıllık ortalama
enerji üretimi ise 16 GWh‟dir (DSĠ, http://www.dsi.gov.tr/bolge/dsi18/Afyon.htm#DinarII).
2008 sonu itibarıyla TR33 Bölgesi‟nin hidrolik santrallerinin kurulu gücü 74,56 MW
olup 13.828,70 MW olan Türkiye hidrolik kurulu gücünün %0,5‟ini oluĢturmaktadır (ETKB,
Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 21).
Bunun dıĢında EPDK‟dan üretim lisansı almıĢ, ancak henüz üretime geçmemiĢ 3 adet
proje bulunmaktadır. 30 Haziran 2010 tarihi itibarıyla EPDK‟nın internet sayfasından
derlenen bilgilere göre, TR33 Bölgesi‟nde hidrolik enerjiden elektrik üretmek için alınan
üretim lisansları ile ilgili bilgiler Tablo 5.14‟de yer almaktadır (Not: Yukarıda Dinar II HES ile
ilgili verilen bilgiler DSĠ‟nin internet sitesinden alınmıĢtır. Söz konusu HES ile ilgili EPDK
sitesinde 30 Haziran 2010 tarihi itibarıyla veri bulunamamıĢtır).
Sayfa 203 / 409
2,56
EÜAġ
Üretim
Demirköprü
HES
69,00
Eger Elektrik
Üretim Ltd. ġti.
Üretim
Kütahya Ġli,
Eğer HES
Projesi
HES
2,08
04.04.2003 EÜ/126-89/131
04.04.2003EÜ/126-63/105
15.01.2009 –
EÜ/1938-4/1376
Ünsa Madencilik
Turizm Enerji
Kütahya Ġli,
Seramik Orman
04.06.2009 –
Üretim
Kayaboğazı
HES
1,20
Ürünleri Elektrik
EÜ/2116-5/
Barajı ve HES
Üretim San. ve
Tic. A.ġ.
Üner Enerji
Kütahya Ġli,
15.12.2009 –
Elektrik Üretim
Üretim
Haymeana I-II
HES
11,05
EÜ/2343-1/1570
San. ve Tic. A.ġ.
HES
*07.02.2008‟den itibaren
Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp
İşletmedeki
Kapasite
(Mwe)
HES
İnşa Halindeki
Kapasite
(Mwe)
Kurulu Güç
(MWe)
Kayaköy
Lisans Süresi
(Yıl)
Tesis Türü
Üretim
Lisans Tarihi No’su
Tesis Yeri
EÜAġ
Şirket Adı
Lisans Türü
Tablo 5.14: TR33 Bölgesi’nde Hidrolik Enerjiden Elektrik Üretmek İçin EPDK’dan Lisans Almış Şirket
Bilgileri
10
0,00
2,56
10
0,00
69,00
49
2,08
0,00
49
1,20
0,00
49*
11,05
0,00
5.1.5.2. Hidrolik-dışı Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Dünyada hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulu güçteki oranı 2007
yılında %2,5 iken 2030 yılında bu oranın %8,6‟ya yükseleceği, hidroliğin ise aynı dönemde
%16‟dan %14‟e düĢeceği tahmin edilmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik
üretimindeki kullanım payının ise 2007 yılındaki %18‟den 2030 yılında %22‟ye ulaĢacağı
düĢünülmektedir (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 4).
Türkiye‟de hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji sektörü ise emekleme aĢamasındadır.
2008 yılı sonu itibarıyla toplam kurulu kapasite içerisinde hidrolik, rüzgâr ve jeotermal
enerjilerin payları sırasıyla %33, %0,9 ve %0,1 olarak gerçekleĢmiĢtir (TYDTA, Çevre
Teknolojileri ve Yenilenebilir Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 12).
TR33 Bölgesi, özellikle jeotermal ve kısmen de rüzgâr enerjisi bakımından önemli bir
potansiyele sahiptir. Mevcut durumda, yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretiminde
kullanımı çok kısıtlı olmakla birlikte, jeotermal enerjinin konut ısıtılmasında ve seracılıkta
kullanımı gittikçe yaygınlaĢmaktadır.
5.1.5.2.1. Rüzgâr Enerjisi
Rüzgâr enerjisi, hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynakları arasındaki en geliĢmiĢ ve
ticari açıdan en elveriĢli enerji çeĢididir. Dünyada ve Türkiye‟de rüzgârdan elektrik enerjisi
elde edilmesi hızla artmaktadır.
Geleneksel güç santrallerinin aksine, rüzgar enerjisi, enerji güvenliği açısından yakıt
maliyetlerini ve uzun dönemli yakıt fiyatı risklerini eleyen ve ekonomik, politik ve tedarik
riskleri açısından diğer ülkelere bağımlılığı azaltan yerli ve her zaman kullanılabilir bir
kaynaktır.
Ancak rüzgâr türbinlerinin büyük alan kaplaması, gürültü kirliliği oluĢturması ve
üretilen elektriğin kalite sorunları gibi bazı dezavantajları bulunmaktadır. Dünya rüzgâr
kaynağı 53 TWh/yıl olarak hesaplanmakta olup günümüzde toplam rüzgâr enerjisi kurulu
Sayfa 204 / 409
gücü 40.301 MW'dir.
www.enerji.gov.tr).
Bunun
üçte
biri
ise
Almanya'da
bulunmaktadır
(ETKB,
Dünyada olduğu gibi Türkiye‟de de yenilenebilir enerji kaynakları arasında rüzgâr
enerjisi ön plana çıkmaktadır. 2004 yılı itibarıyla 18 MW düzeyinde olan rüzgâr enerjisi
kurulu kapasitesi 2008 yılı sonunda 364 MW‟a, 2009 yılı sonunda 753,7 MW‟a ulaĢmıĢtır.
2010 yılı ilk yarısında ise bu rakam 1.029,85 MW‟a ulaĢmıĢtır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör
Raporu, 2009, sayfa 7). Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli ise 48.000 MW olarak
belirlenmiĢtir [ETKB, Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü (EĠE), Türkiye Rüzgâr
Enerjisi Potansiyeli Atlası (REPA), 2007, giriĢ bölümü]; (ETKB, ETKB Ġle Bağlı ve Ġlgili
KuruluĢlarının Amaç ve Faaliyetleri, Ankara 2009, sayfa 9). Türkiye‟de rüzgâr santrallerinin
yoğun olarak kurulduğu iller Marmara Bölgesi‟nde Balıkesir, Ġstanbul, Çanakkale, Ege
Bölgesi‟nde Ġzmir, Manisa, Aydın, Muğla, Doğu Akdeniz çevresinde Osmaniye ve Hatay‟dır.
REPA‟da, maliyet etkin bir Ģekilde rüzgâr enerjisi santrali (RES) kurulabilmesi için 50
m. yükseklikte rüzgâr hızının en az 7-7,5 m/s ve kapasite faktörünün %35 veya üzerinde
olması gerektiği belirtilmektedir.
TR33 Bölgesi illerinin 50 metredeki rüzgâr gücüne göre RES gücü kapasitesi ile ilgili
veriler Tablo 5.15‟te yer almaktadır.
Tablo 5.15: TR33 Bölgesi İllerinin 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri
6,8-7,5 m/s’de
7,5 m/s ve Üstü Dâhil
İl Adı
Alan (km2)
Kurulu Güç (MW)
Kurulu Güç (MW)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
172,05
628,56
860,24
38,03
190,16
190,16
1.060,46
2.371,76
5.302,32
1,86
9,28
9,28
Kaynak: EMO, Enerji Raporu, 2009
Sayfa 205 / 409
ġekil 5.1‟de verilen REPA incelendiği zaman, TR33 Bölgesi‟nde RES kurulmasına en
uygun alanların Manisa ili sınırları içerisinde olduğu görülmektedir.
Şekil 5.1: Türkiye ve TR33 Bölgesi Enerjisi Potansiyel Atlası
Kaynak: http://www.eie.gov.tr/duyurular/YEK/YEKrepa/REPA-duyuru_01.html
Sayfa 206 / 409
Tablo 5.16‟dan da görüleceği üzere, mevcut durumda Manisa ilinin Akhisar, Sayalar
ve Soma bölgelerinde iĢletmedeki kurulu kapasitesi 94,5 MWe olan 3 adet santral
bulunmakta olup TR33 Bölgesi‟ndeki toplam kurulu güç Türkiye rüzgâr enerjisi toplam
kurulu gücünün yaklaĢık %12‟sini oluĢturmaktadır.
Tablo 5.16: TR33 Bölgesi’nde Kurulu Rüzgar Santralleri
Lokasyon
Toplam
Kurulu Güç
(MWe)
İşletmedeki
Kurulu Güç
(MWe)
Üretime
Geçiş
Tarihi
Kuyucuk-Gelenbe-MANĠSA
25,6
0
-
140,4
49,5
2010
43,8
0
-
34,2
34,2
2008
10,8
10,8
2007
90
0
-
UġAK
54
0
-
TR33 Bölgesi
Türkiye
398,8
3.352
94,5
1.029,85
-
İşletme Adı
Alize Enerji Elektrik
Üretim A.ġ.
Soma Enerji A.ġ.
Akhisar Rüzgar
Enerjisinden Elektrik
Üretimi Santralı Ltd. ġti.
Doğal Enerji Elektrik
Üretim A.ġ.
Deniz Elektrik Üretim
Ltd. ġti.
Bilgin Rüzgar Santrali
Elektrik Üretim A.ġ.
Hamidiye-BozarmutTekeliıĢıklar-TuzladağıKozluören-GökçukurSultaniye-Soma-MANĠSA
Akhisar Ġlçesi, GeventepeBekirler-HamidiyeTasaltıtepe-KıraçkuyusuHafıztepe-MANĠSA
Rahmanlar-AkkocalıGökçealan-Sayalar-MANĠSA
Karakurt-Ġlyaslar-ÇakaltepeMANĠSA
Kızılören-ġifadağı-KozluörenGöktaĢ-HamidiyeDavulludağı-Gökçukur-SomaKırkağaç-MANĠSA
Söke Rüzgar Enerjisinden
Elektrik Üretim Santralı
Ltd.ġti.
Toplam
Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp
5.1.5.2.2. Güneş Enerjisi
ġüphesiz ki dünyanın en önemli enerji kaynağı güneĢtir. GüneĢin ısınım enerjisi, yer
ve atmosfer sistemindeki fiziksel oluĢumları etkileyen baslıca enerji kaynağıdır. Dünyadaki
madde ve enerji akıĢları güneĢ enerjisi sayesinde mümkün olabilmektedir. Rüzgâr, deniz
dalgası, okyanusta sıcaklık farkı ve biyokütle enerjileri, güneĢ enerjisinin değiĢim geçirmiĢ
biçimleridir.
Türkiye güneĢ enerjisi potansiyeli 380 milyar KWh/yıl olarak hesaplanmıĢtır (ETKB,
www.enerji.gov.tr). Türkiye‟nin yıllık ortalama güneĢ alma süresi 2.738 saat (günde 7,50
saat) ve ortalama yıllık güneĢ radyasyonu 1.526 KWh/m 2 (günlük 4,18 KWh/m2)‟dir. 2007
yılındaki toplam güneĢ enerjisi üretimi 420.000 TEP‟tir. Türkiye'nin en fazla güneĢ enerjisi
alan yerleri güney kısımları olup Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve Güney Ege
Bölgesi en baĢta gelen bölgeler olarak sıralanabilir. Güney ve batı kısımları ise en yüksek
güneĢ enerjisi potansiyeline sahiptir. Bu potansiyele rağmen halen Ģebekeye bağlı büyük
ölçekli güneĢ-pv santrali bulunmamaktadır. GüneĢ pilleri (güneĢ-pv) Türkiye‟de çoğunluğu
orman gözetleme kuleleri, Türk Telekom, deniz fenerleri, üniversite ve kurumlar baĢta
olmak üzere bazı yerlerde küçük güçlerin karĢılanmasında ve araĢtırma amaçlı, otoyol ve
park aydınlatmasında, su pompalama ve su arıtma sistemlerinde küçük güçlerde çatılarda
veya binaya entegre olarak kullanılmaktadır. Halen kullanılmakta olan güneĢ pili
sistemlerinin toplam kapasitesi 3.000 KW‟dır (Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi,
Türkiye Enerji Raporu 2009, Aralık 2009, sayfa 43). Gerek ilgili kanunlardaki yetersizlikler
gerekse ilk yatırım maliyetlerinin çok yüksek olmasından dolayı güneĢ enerjisi Türkiye‟de
çok fazla kullanım alanı bulamamıĢtır.
Sayfa 207 / 409
ġekil 5.2‟de görüleceği üzere TR33 Bölgesi‟nin güneĢ enerjisi potansiyeli fazla
değildir. TR33 Bölgesi illeri arasında Afyonkarahisar ve UĢak illerinin güneĢ enerjisi
potansiyeli diğer illere göre daha fazladır.
Şekil 5.2: Türkiye ve TR33 Bölgesi Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası
Kaynak: http://repa.eie.gov.tr/MyCalculator/Default.aspx
Sayfa 208 / 409
Tablo 5.17‟de illerin ortalama güneĢlenme süresi ve maruz kaldıkları güneĢ
radyasyonu miktarları, Türkiye ve Türkiye‟nin güneĢ enerjisi potansiyeli en yüksek ili olan
ġanlıurfa ile karĢılaĢtırılmalı bir Ģekilde gösterilmektedir. Söz konusu değerler ve güneĢ
enerjisi santrali (güneĢ tarlası) kurmak için uygun Ģartlar birlikte değerlendirildiğinde TR33
Bölgesi‟nin, güneĢ enerjisinden elektrik elde edilmesine yönelik kapasitesinin yeterli
olmadığı değerlendirilmektedir.
Kütahya‟nın TavĢanlı ilçesinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca tahsis edilen 150.000
m2‟lik arazide, AYT Grup ile Alman Stizin ortaklığı tarafından kurulacak fabrikada solar
teknolojisi ile güneĢ panelleri üretimi yapılacak olup fabrikanın yıllık kapasitesi 280 MW ve
yatırım tutarı yaklaĢık 300.000.000 Euro olacaktır. Fabrikanın, 2010 yılı sonunda üretime
geçmesi planlanmaktadır (http://aytgrupenerji.com).
Global
Radyasyon
(KWh/m2.gün)
Global
Radyasyon
(KWh/m2.gün)
4,60
1,78
5,45
2,20
6,57
3,77
7,62
4,96
9,49
5,94
11,32
6,44
11,77
6,29
11,06
5,72
9,26
4,63
7,11
3,45
5,22
2,13
3,94
1,57
7,78
4,07
KWh/m2.gün
Uşak
Güneşlenme
Süresi
(saat)
3,71
1,77
4,78
2,35
5,50
3,75
6,65
4,93
8,91
6,08
10,29
6,48
10,77
6,38
10,09
5,72
8,90
4,69
6,26
3,28
4,75
2,04
3,51
1,51
7,01
4,08
7,44 saat ve 4,16
Güneşlenme
Süresi
(saat)
1,85
2,47
4,00
5,10
6,21
6,63
6,70
5,94
4,92
3,53
2,19
1,66
4,27
Global
Radyasyon
(KWh/m2.gün)
3,91
5,17
5,64
7,05
9,27
10,71
11,36
10,73
9,39
6,82
5,12
3,74
7,41
Güneşlenme
Süresi
(saat)
Global
Radyasyon
(KWh/m2.gün)
Ocak
ġubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Ortalama
TR33 Bölgesi
Ortalama
ġanlıurfa Ortalama
Türkiye Ortalama
Güneşlenme
Süresi
(saat)
Tablo 5.17: Türkiye ve TR33 Bölgesi Güneşlenme Süreleri ile Global Radyasyon Verileri
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
4,00
4,53
5,49
7,02
9,08
11,14
12,17
11,52
9,69
7,34
5,27
3,51
7,56
1,83
2,41
3,93
5,09
6,13
6,58
6,63
5,88
4,83
3,51
2,19
1,65
4,22
8,31 saat ve 4,35 KWh/m2.gün
7,50 saat ve 4,18 KWh/m2.gün
Kaynak: http://repa.eie.gov.tr/MyCalculator/Default.aspx
5.1.5.2.3. Jeotermal Enerji
Jeotermal enerji hem dünyanın bazı yerlerinde yerkabuğunun kilometrelerce altından
hem de dünyanın her yerinde jeotermal ısı pompalarının birkaç metre altından dünyanın
kendi ısısından elde edilen enerjidir. Bir enerji tesisi kurmak oldukça masraflıdır; ancak
iĢletme masrafları düĢüktür. Nihai olarak bu enerji dünyanın çekirdeğindeki ısıdan elde
edilmektedir.
Dünyada jeotermal kaynaklardan elektrik üretimi için kurulu güç 10.470 MWe olup ilk
5 ülke sırasıyla ABD, Filipinler, Endonezya, Meksika ve Ġtalya‟dır (EPDK, Jeotermal Enerjiye
ĠliĢkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009, sayfa 9).
Türkiye‟nin toplam jeotermal potansiyeli 31.500 MW olup bu potansiyelin 1.500 MW‟ı
elektrik üretimine elveriĢlidir ve jeotermal alanların %55‟i ısıtma alanlarına uygundur
(Türkiye Kalkınma Bankası, Enerji Sektörü Raporu, Ağustos 2009, sayfa 31). Türkiye
jeotermal kaynakları doğrudan kullanımda 1.385 MW ile dünyada 5. sıradadır. 2005 yılı
Sayfa 209 / 409
itibarıyla jeotermal kaynakların dünyada doğrudan kullanımı 27.825 MW olup ilk 4 ülke
sırasıyla ABD, Ġsviçre, Çin ve Ġzlanda‟dır. Türkiye‟de elektrik üretimine uygun 15 saha
bulunmuĢ olup 7 sahada 9 proje ile elektrik üretimi yapılmaktadır.
2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟nin jeotermal enerjisi kurulu gücü 77,2 MW‟dir
(ETKB, www.enerji.gov.tr).
Türkiye‟deki jeotermal kaynakların %66‟sı Ege Bölgesi‟nde yer almaktadır.
Afyonkarahisar ilinde 4 adet jeotermal alan bulunmaktadır. Bu alanlar; Ömer-Gecek-KızıkUyuz, Gazlıgöl, Heybeli-Çay ve Sandıklı‟dır. Kütahya ilinde 11 adet jeotermal alan
bulunmakta olup bu alanlar Simav-Eynal-Çitgöl-NaĢa, Gediz-Abide, Murat Dağı, Yoncalı,
Emet, Yeniceköy, Dereli, Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve ġaphane‟dir. Manisa ilinde 9 adet
jeotermal alanda bulunmakta olup bu alanlar Turgutlu-Urganlı, Salihli-KurĢunlu, AlaĢehirHorzum Sazdere, KöprübaĢı-Saraycık, Kula-Emir-ġehitli, Demirci-Eskihisar, AlaĢehir-Sarıkız,
Soma-MenteĢe ve Sarıgöl‟dür. UĢak ilinde ise 6 adet jeotermal alan bulunmakta olup bu
alanlar Emirfakı-Akbulak, Hamamboğazı, Kızılcaören-Ilıca, Aksaz, Hasköy ve Örencik‟tir.
TR33 Bölgesi‟nde bulunan jeotermal kaynaklar baĢlıca konut ısıtılmasında, seracılıkta,
termal turizmde kullanılmaktadır. Tablo 5.18‟de görüldüğü üzere jeotermal kaynakların
konut ısıtılmasında kullanımında öne çıkan TR33 Bölgesi illeri sırasıyla Afyonkarahisar,
Kütahya ve Manisa‟dır.
Tablo 5.18: TR33 Bölgesi’nde Jeotermal Kaynak İle Konut Isıtması
Isıtılan Konut
Devreye
Sıcaklık
Lokasyon
Sayısı
Alma Tarihi
(0C)
95
Ġl Özel Ġdaresi Ağırlıklı
Belediye A.ġ.
1998
70
Belediye Ağırlıklı A.ġ.
1991
137
Belediye
2002
94
Belediye
Afyonkarahisar Merkez
5.000
1996
Afyonkarahisar Sandıklı
3.800-5.000
7.000
12.000-24.000
Kütahya Simav
Manisa Salihli
Yatırımcı
Kaynak: EPDK, Jeotermal Enerjiye ĠliĢkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009, sayfa 5
Ayrıca, Türkiye Jeotermal Derneği‟nin “Türkiye‟de Jeotermal” baĢlıklı çalıĢmasında
Türkiye‟de Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel YerleĢim Yerleri arasında TR33
Bölgesi‟nin potansiyeli Tablo 5.19‟da görüldüğü üzeredir.
Tablo 5.19: TR33 Bölgesi’nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel Yerleşim Yerleri
Lokasyon
Isıtılabilecek Konut Sayısı
Afyonkarahisar ve Civarı
65.000
Kütahya ve Civarı
35.000
Manisa ve Civarı
90.000
Toplam
190.000
Kaynak: http://www.jeotermaldernegi.org.tr/
ġekil 5.3‟te görüldüğü üzere TR33 Bölgesi illerinden Kütahya ve Manisa‟da jeotermal
enerjiden elektrik üretimi için uygun alanlar bulunmaktadır. Ancak, TR33 Bölgesi‟nde
jeotermal kaynakların elektrik üretiminde kullanılmasına yönelik Sanko Jeotermal Elektrik
Santrali (JES) firması tarafından Manisa Salihli‟de baĢvuru aĢamasındaki 15 MWe kapasiteli
tesis ile Zorlu Enerji tarafından Manisa AlaĢehir‟de baĢvuru aĢamasındaki 30 MWe kapasiteli
tesis dıĢında herhangi bir tesis veya proje bulunmamaktadır. Diğer taraftan Manisa
Kavaklıdere ve Kütahya Simav‟da sırasıyla 30 MW (213 0C çıkıĢ sıcaklığı) ve 35 MW (1620C
çıkıĢ sıcaklığı) elektrik üretimine uygun jeotermal kaynak bulunmaktadır (EPDK,
www.epdk.gov.tr).
Sayfa 210 / 409
Şekil 5.3: Türkiye ve TR33 Bölgesi Jeotermal Kaynaklar Dağılımı ve Uygulama Haritası
Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr
TR33 Bölgesi‟nin detaylı jeotermal envanteri Tablo 5.20‟de yer almakta olup fosil
yakıtlardan yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiĢ sürecinde TR33 Bölgesi‟nin sahip olduğu
bu potansiyelin azami ölçüde kullanılmasının hem ucuz enerji hem de sürdürülebilir bir çevre
açısından son derece önemli olduğu değerlendirilmektedir.
MTA yetkililerinden alınan bilgiye göre, Kütahya‟nın ġaphane ilçesinde 2.500 metre
derinliğinde 1720C‟de jeotermal kaynak bulunduğu ve sondaj çalıĢmalarının devam ettiği
bilgisi alınmıĢtır.
Sayfa 211 / 409
Tablo 5.20: TR33 Bölgesi’nin Jeotermal Envanteri
Uşak
Manisa
Kütahya
Afyonkarahisar
İl
Adı
Jeotermal
Destinasyon
Sıcaklık
(0C)
Doğal Çıkış
Debi
Potansiyel
(lt/sn)
(MWt)
Sıcaklık
(0C)
Sondaj
Debi
(lt/sn)
Kullanım Alanı
Kurulu Tesis
Kaplıca, motel, termal havuz, sera
ısıtılması, Afyonkarahisar Ģehrinin
ısıtılması
Kaplıca
Kaplıca
Potansiyel
(MWt)
Ömer-Gecek
51-64
4
0,47
50-99
656
175,75
Kaplıca, ısıtma, soğuk hava deposu
ve endüstriyel ısı
Kızık-Uyuz
Gazlıgöl
46-71
38-58
2,1
2
0,32
0,29
42-80
34
5,55
Heybeli
36,5-50
6,9
0,43
50-56,5
70
6,29
Hamamçay Vadisi
45-70
90
12,43
69-70,5
98
14,56
Kaplıca, sera ısıtılması
Kaplıca ve kaplıca tesislerinin
ısıtılması
Kaplıca, kaplıca tesisi, Heybeli Köyü
ve sera ısıtılması
Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması,
seracılık ve Sandıklı ilçesinin
ısıtılması
Eynal
25-96
2,1
-
51-164
510
187
Çitgöl
NaĢa
Gediz
Çelik, Dübecik ve
Yoncalı
Emet (YeĢil)
77-83
43-63,5
65-74
32-41
2
11,2
6
0,24
-
97
42
78-97
40-42
32
2
152
118
8,3
0,06
37
3,08
43-47
-
-
39-47
24
1,1
Yeniceköy
Dereli (Günceli)
Ilıca
41
40,3-41,6
29-41
0,5
75
9
-
38
45
0,38
Turgutlu-Urganlı
Salihli-KurĢunlu
AlaĢehir
KöprübaĢıSaraycık
Kula-Emir
51-80
34,5-89
30-73
30-55
25,5
2,42
3
-
0,55
-
61
58-94
37-213
64-74
22
230
59
67
2,39
47,24
15
10,94
30-60
12,25
-
63-65
140
17
Emirfakı-Akbulak
Hamamboğazı
38
37-40
3
-
-
61-71,7
118
Aksaz
Örencik
38
30-34
28
-
-
36
38
15
70
Kaplıca
Kaplıca ve kaplıca tesislerinin
ısıtılması
Kaplıca, kaplıca tesisi ısıtılması,
seracılık ve Simav ilçesinin ısıtılması
Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması
Kaplıca, kaplıca tesisi, sera ve Simav
ilçesinin ısıtılması
Kaplıca
Kaplıca
Termal tesis ve tesis ısıtılması
Kaplıca
Kaplıca, kaplıca tesisi ve Emet
ilçesinin ısıtılması
Kaplıca
Termal turizm
Kaplıca
Kaplıca
Kaplıca
Termal otel
Kaplıca
ġehir ve sera ısıtması, termal tesis
Kaplıca
Kaplıca
14,55
Isıtma ve termal turizm
ġehir ve sera ısıtması
Kaplıca, kaplıca tesisi ve sera
ısıtılması
Kaplıca, kaplıca tesisi ve sera
ısıtılması
Kaplıca
Kaplıca
0,06
1,03
Kaplıca
Kaplıca
Kaplıca
Kaplıca
Kaplıca
Kaynak: 1-) MTA, Ġl Maden ve Enerji Kaynakları Raporları 2-) DPT, Sekizinci 5 Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu Enerji Hammaddeleri Alt Komisyonu
Jeotermal Enerji ÇalıĢma Grubu
R33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN
Sayfa 212 / 409
5.1.5.2.4. Biyokütle
Biyokütle
oluĢmaktadır.
kaynakları;
tarım,
orman,
hayvan,
organik
Ģehir
atıkları
vb.'den
EĠE‟den alınan bilgilere göre, 2009 yılı Mart ayı itibarıyla Türkiye‟nin orman kaynaklı
toplam atık miktarı 4.787.541 ton (1,5 MTEP) olup kurulabilecek gazlaĢtırma tesisinin
kapasitesi yaklaĢık 600 MW olacaktır.
Yine EĠE‟den alınan bilgilere göre, 2009 yılı Mart ayı itibarıyla Türkiye tarla ve bahçe
bitkileri kaynaklı atık miktarı toplamı 15.336.035 ton olup kurulabilecek gazlaĢtırma tesisinin
kapasitesi yaklaĢık 1.900 MW olacaktır.
2009 yılı Mart ayı itibarıyla Türkiye toplam hayvan varlığı (büyükbaĢ, küçükbaĢ ve
kanatlı hayvan) sayısı 315.898.120 adet olup hayvansal kaynaklı toplam atık miktarı
131.009.068 ton/yıl ve üretilebilecek toplam biyogaz miktarı 4.602.339.294 m3/yıldır.
TR33 Bölgesi hayvan varlığı, atık miktarı ve üretilebilecek gaz miktarı ile ilgili veriler
Türkiye verileri ile karĢılaĢtırmalı olarak il bazında Tablo 5.21‟de yer almaktadır. Tablodan da
görüleceği üzere Afyonkarahisar ili TR33 Bölgesi‟nin hayvansal kaynaklı atıklardan
üretilebilecek gaz potansiyelinin %39‟unu, Manisa ili %32‟sini, Kütahya ili %16‟sını ve UĢak
ili ise %12‟sini oluĢturmaktadır. TR33 Bölgesi ise bu konuda Türkiye potansiyelinin %7‟sine
sahiptir.
Tablo 5.21: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Hayvan Varlığı, Atık Miktarı ve Üretilebilecek Gaz Miktarı
Hayvan
Atık Miktarı
Toplam Biyogaz
TR33
Türkiye
Sayısı
(Ton/yıl)
Miktarı
Bölgesi Payı
Payı
(m³/yıl)
(%)
(%)
Afyonkarahisar
8.942.359
3.454.026
119.402.534
39%
3%
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
1.490.039
1.655.297
49.526.571
16%
1%
14.937.245
2.882.199
98.573.487
32%
2%
2.592.430
1.047.237
37.388.102
12%
1%
27.962.073
9.038.759
304.890.694
315.898.120
131.009.068
4.602.339.294
100%
7%
100%
Kaynak: EĠE Yenilenebilir Enerji Kaynakları ġubesi
5.2. Maden
5.2.1. Maden Sektörüne Küresel ve Yerel Bakış
Dünya maden rezervlerinde önemli payları olduğu gibi dünya maden üretiminde de
rol oynayan ülkelerin baĢında ABD, Çin, Güney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya
gelmektedir. Dünya ticaret rakamları incelendiğinde, çelik, bakır, kurĢun ve kalay gibi
geleneksel metallerin kullanımı düĢerken, ileri seramik malzemeler, plastik ve polimer
kökenli malzemeler gibi yüksek teknoloji malzemelerinin kullanımının giderek arttığı
görülmektedir [Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Maden Mühendisleri
Odası, www.maden.org.tr].
KiĢi baĢına düĢen maden tüketimi ile yaĢam standardı arasında doğrusal bir iliĢki
bulunmaktadır. KiĢi baĢına maden tüketimi fazla olan ülkelerde refah düzeyi daha yüksektir.
Mineral Information Institute‟den alınan verilere göre, 2007 yılında bir yılda kiĢi baĢına
maden tüketimi ABD‟de 21 ton, Avrupa‟da 15 ton, Türkiye‟de ise 5 tondur (Altın Madencileri
Derneği, Madencilik Sektörü ve Altın Madenciliği, 2008, www.altinmadencileri.org.tr, sayfa
3).
Sayfa 213 / 409
Türkiye birçok doğal zenginliğe sahip olduğu gibi önemli ve çeĢitli maden rezervlerine
de sahiptir. Türkiye, dünya kara yüzölçümünün %0,5‟ine, dünya nüfusunun ise %1‟ine
sahiptir. Dünya maden rezervleri içinde Türkiye‟nin payı, bu oranlardan seçilen birine göre
fazlaysa ülke zengin, az ise fakir demektir. Bu yaklaĢımla, dünya rezervleri içinde %0,5‟ten
fazla paya sahip olduğumuz madenler Türkiye için önemli madenler olarak nitelendirilebilir.
Bor, feldspat, barit, stronsiyum tuzları, manyezit, diyatomit, fluorit, linyit, trona, volfram,
antimuan, civa, altın, gümüĢ, çinko, kurĢun ve krom dünya rezervleri içinde %0,5‟den fazla
paya ve dolayısıyla da rekabet gücüne sahip olduğumuz madenlerdir. Petrol, taĢ kömürü,
doğal gaz, demir, bakır, manganez, nikel, kobalt, molibden, arsenik, uranyum, kükürt,
fosfat, vollastonit, mika, talk, süs taĢları ise fakir olduğumuz madenlerdir. Dünyada ticareti
yapılan 90 çeĢit madenden sadece, elmas, platin grubu metaller, kalay, titanyum, zirkon,
vanadyum, potas, lityum mineralleri, andaluzit, sillimanit, brom-iyot, güherçile ve
korindonun iĢletilebilir nitelik ve nicelikte hiçbir kaynağı Türkiye‟de bugüne kadar
saptanamamıĢtır (DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013, Madencilik Özel Ġhtisas
Komisyonu Raporu, sayfa 22).
MTA‟nın “Görünür Maden Rezervleri” araĢtırma raporuna göre, Türkiye‟de toprak
altında yaklaĢık 50 milyar ton civarında, ticarete konu 49 ayrı cins ve özellikte maden
bulunmaktadır. Bu yönüyle Türkiye, maden kaynakları açısından 132 ülke arasında üretim
itibarıyla 28‟inci, çeĢitlilikte ise 10‟uncu sırada yer almaktadır. Ayrıca dünyada ticareti
yapılan 90 çeĢit madenden 77‟si Türkiye‟de bulunmaktadır. MTA‟nın muhtemel rezerv
araĢtırmalarına göre Türkiye‟de yer altındaki en yüksek maden rezervi 15,8 milyar tonla
dolomit madenine aittir (MTA, www.mta.gov.tr).
Türkiye‟nin sahip olduğu madenler içerisinde, rezerv ve üretim kapasitesi, yüksek
tenörü, rezerv büyüklüğü, iĢletme kolaylıkları ile gerek kalite ve çeĢitlilik, gerekse de üretim
maliyetlerindeki rekabet üstünlükleri açısından dünyada söz sahibi olabileceği en önemli
maden, kuĢkusuz 3.052.568.000 ton (%24,4-35 B2O3) rezervle –dünya rezervinin %72‟sine
sahip olması sebebiyle- bor cevherleridir. Bor rezervleri açısından Türkiye‟yi %8 pay ile
Rusya ve %7 pay ile ABD takip etmektedir. Dünya bor talebinin yaklaĢık %37‟sinin Eti
Maden, %28‟inin RT Borax, %35‟inin de diğer üreticiler tarafından karĢılandığı tahmin
edilmektedir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, Bor Sektör Raporu, 2009, sayfa 2).
Türkiye‟de bilinen bor yatakları özellikle Kırka/EskiĢehir, Bigadiç/Balıkesir, Kestelek/Bursa ve
Emet/Kütahya‟da bulunmaktadır. Yaygın olarak bulunan bor mineralleri ise tinkal, kolemanit
ve üleksittir. Türkiye, Ģu andaki tüketim dikkate alındığında, tek baĢına dünya bor madeni
ihtiyacını 500 yıl karĢılayabilecek rezervlere sahiptir. 1,2 milyar USD‟lik dünya bor
piyasasında, rezervlerin %72`sine sahip olmasına karĢın Türkiye sadece 400 milyon USD
pay alabilmektedir. Türkiye`nin, pazardaki zayıflığının nedeni bor iĢleyecek tesislerinin
yetersiz olması ve dünyada borlu ürünlerin henüz yeterli pazara sahip olmamasıdır.
Türkiye`nin bor madenini rafine olarak ihraç etmek için gerekli yatırımları yapması halinde,
ihracatı 600 milyon USD‟ye çıkarması mümkün görünmektedir. Dünya bor kimyasalları ve
eĢdeğeri ürün kurulu kapasitesi 3.435.000 ton/yıl olup Eti Maden‟in toplam içindeki payı
%37‟dir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, Stratejik Plan 2009-2013, sayfa 25). Eti
Maden‟in 2008 yılında 1.272.000 ton/yıl olan bor kimyasalları ve eĢdeğeri ürün kurulu
kapasitesi, 2009 yılı sonunda tamamlanan tesislerin tam kapasiteyle çalıĢması ile birlikte
1.365.000 ton/yıla yükseltilmiĢtir. Eti Maden‟in 2009 yılı yurtdıĢı satıĢ geliri 436 milyon USD,
toplam bor satıĢ geliri ise 452 milyon USD olarak gerçekleĢmiĢtir (Eti Maden ĠĢletmeleri
Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Faaliyet Raporu).
Dünya kromit rezervleri yaklaĢık 7,5 milyar ton olup rezervin yaklaĢık %73‟ü Güney
Afrika‟da bulunmaktadır. Türkiye yaklaĢık 20 milyon ton kromit rezervi ile dünya
rezervlerinin %0,3‟üne sahip olmasına rağmen, üretim açısından dünyada önemli bir paya
Sayfa 214 / 409
sahip olmuĢtur. Bazı yıllarda üretim bakımından ilk sırada yer almıĢ, çoğu yıllarda ise 3. ile
6. sıralar arasında yerini korumuĢtur.
Son zamanlarda öne çıkan önemli madenlerimizden birisi de nükleer enerji elde
etmede kullanılan toryum madenidir. Dünyada toplam rezerv miktarı tam olarak tespit
edilemeyen ve literatürde farklı rezerv miktarlarının belirtildiği toryum madeni dünyada
yaklaĢık 1,5 milyon ton civarındadır. Türkiye‟de 380.000 ton rezerv bulunmasına karĢın
ortalama tenörün düĢüklüğü (%0,2) ve rezerv yapısının karmaĢık olması, toryumun tek
baĢına ekonomik olarak çıkarılabilirliğini güçleĢtirmektedir [(DPT, Dokuzuncu 5 Yıllık
Kalkınma Planı, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu); (TOBB, Türkiye Madencilik
Sektör Raporu, 2007); (Ulusal Bor AraĢtırma Enstitüsü (BOREN), www.boren.gov.tr)].
5.2.2. TR33 Bölgesi’nin Maden Envanteri
5.2.2.1. Afyonkarahisar İli Maden Envanteri
Afyonkarahisar ili maden çeĢitliliği ve rezervler bakımından son derece zengin bir
ildir. Ġldeki baĢlıca madenler mermer, antimuan, demir manganez, kuvarsit, kireçtaĢı, kumçakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, Merkez ilçede tenör oranı düĢük
uranyum ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiĢtir. Mevcut yer
altı kaynaklarından özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde sürükleyici
sektörlerin baĢındadır. Ġscehisar mermer yataklarının bitme noktasında olduğu, iyi kaliteli
diyatomit
yataklarının
geliĢen
teknoloji
ve
arz-talep
dengeleri
doğrultusunda
değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır yataklarının büyük bir
potansiyele sahip olduğu MTA‟nın Afyonkarahisar iline iliĢkin değerlendirmeleri arasındadır.
Afyonkarahisar ili maden envanterine iliĢkin bilgiler ġekil 5.4 ve Tablo 5.22‟de yer
almaktadır.
5.2.2.2. Kütahya İli Maden Envanteri
“Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup aynı zamanda
Türkiye için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeĢit
madene sahip olan Kütahya‟da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüĢ ve linyittir.
Türkiye‟nin, dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin
1.681.474.000 ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır.
Manyezit açısından da oldukça zengin bir il olan Kütahya‟da, Türkiye manyezit üretiminin
büyük bir bölümü yapılmaktadır. Merkez ve TavĢanlı ilçelerinde halen iĢletilmekte olan çok
sayıda manyezit yatağı vardır. Türkiye‟de iĢletilen tek gümüĢ yatağı Kütahya ili GümüĢköy
yatağıdır. Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu durum ildeki sanayinin
geliĢiminde çok önemli rol oynamaktadır. Kütahya‟daki linyit madeni ve termik santraller
önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki
linyit sahaları en önemli yataklardan olup Seyitömer ve Tunçbilek Termik santrallerinin linyit
ihtiyaçları buralardan karĢılanmaktadır.
Kütahya ili maden envanterine iliĢkin bilgiler ġekil 5.5 ve Tablo 5.23‟de yer
almaktadır.
5.2.2.3. Manisa İli Maden Envanteri
Jeolojik açıdan karmaĢık bir yapıya sahip olan Manisa ili, endüstriyel hammadde
kaynakları açısından önemli potansiyellere sahiptir. Manisa ili mermer açısından önemli bir
Sayfa 215 / 409
potansiyele sahip olup Demirci ilçesinde sarı-açık yeĢil, yer yer koyu kahve renkli ve
tamamen aragonit kristallerinden oluĢmuĢ Demirci Oniks mermeri, Akhisar‟da da Ege Kahve
olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı renkli mermer oluĢumları mevcuttur. Ayrıca Manisa ili
titanyum potansiyeli açısından Türkiye‟nin en önemli bölgesidir. Manisa-GördesKuyumezardere‟de, Benlieil Ovası‟nda, Demirci Çayı‟nda, Gördes Çayı‟nda ve Salihli ile
Turgutlu ovalarında TiO2 formunda titanyum zenginleĢmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit
yataklarına sahip olan Manisa ilinde linyit sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. Ġlçedeki
bazı linyit iĢletmeleri ile termik santraller hem ilçenin hem de Manisa ilinin geliĢmesine
büyük katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır.
Manisa ili maden envanterine iliĢkin bilgiler ġekil 5.6 ve Tablo 5.24‟te yer almaktadır.
5.2.2.4. Uşak İli Maden Envanteri
UĢak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre daha
fazla çeĢitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak
sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye‟nin BergamaOvacık‟tan sonra iĢletilen ikinci altın yatağı UĢak-EĢme-KıĢladağ yatağıdır. Ġlin bir diğer
önemli yer altı kaynağı mermerdir. Ġlde 4 farklı çeĢitte mermer yatakları bulunmaktadır.
Karahallı ilçesi Delihıdırlı mevkiindeki kireçtaĢlarının mermer yönünden blok verebilme ve
cila alma özelliklerinin iyi nitelikli olduğu tespit edilmiĢtir. UĢak Beyazı olarak da bilinen ve
beyaz çimentonun ham maddelerinden biri olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer
rezervidir.
UĢak ili maden envanterine iliĢkin bilgiler ġekil 5.7 ve Tablo 5.25‟te yer almaktadır.
Sayfa 216 / 409
Tablo 5.22: Afyonkarahisar İli Maden Envanteri
Maden
Antimuan(Sb)
Demir (Fe)
Saha
Bayat-Cevizli
Çay (Sultandede Tepe,
Çayderesi, Tavasarı Tepe)
Bolvadin-Özburun
Sincanlı-SinanpaĢa, Tınaz Tepe
Tenör/Kalite
%32,49 Sb
%50-56 F2O3
Rezerv
467.000 ton GÖR+MUH
%50 F2O3
Ġyi
%18,40 C
Kalsit (Cc)
Kaolen (Kao)
Afyonkarahisar-ĠscehisarKezban
Ġl Merkezi civarı
Sincanlı-TaĢoluk
133.668 ton GÖR, 376.830
ton MUH, 813.000 ton MÜM
2.750 ton GÖR+MUH
%94-98 CaCO3
%20 Al2O3
306.000 ton GÖR
KireçtaĢı(Kçt)
Kum-Çakıl (Kçm)
Çay-Pazarağaç Köyü
Dazkırı-Dombaydere
21.884.375 ton MUH
9.000 m3 MUH
Kuvarsit (Qz)
Dazkırı-Kızılköyü
Dazkırı-BaĢmakçı
ġuhut-TaĢoluk Sahası
%94 CaCO3, %2,25 MgO
Elenerek sıvada
kullanılmaktadır.
Orta
Orta
%95,75 SiO2, %1,5
Fe2O3,
%2-9 Al2O3, %0,1‟den az
TiO2
%9-25 Mn
Diyatomit (Diy)
Grafit (Grf)
Manganez (Mn)
Mermer (Mr)
Emirdağ, Bayramgazi,
Bolvadin, Çay ve Ġhsaniye
Ġscehisar
Ġscehisar
Tuğla-Kiremit
Uranyum (U)
Çay ve Ġhsaniye ilçeleri civarı
Merkez-Gazlıgöl ve Karaveli
Zuhurları
Sertliği 3, yoğunluğu 2,75
g/cm3 ve porozitesi
%0,2‟dir.
Sertliği 4, yoğunluğu 2,73
g/cm3 ve porozitesi
%0.2‟dir.
Ġyi
DüĢük
8.000.000 m3 MUH
40.000 m3 MUH
9.031.250 ton GÖR,
15.937.500 ton MUH
51.000 ton
GÖR+MUH+MÜM
2.500.000 m3 MÜM
3.600.000 m3 MÜM
6-7 milyon ton JEO
-
Açıklamalar
GeçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir.
Rezerv Sultan dede zuhurundadır.
Filtrasyona uygundur.
Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalıĢma yapılmamıĢtır.
TaĢoluk kaolenleri doğal olarak ve zenginleĢtirilerek (yüksek demir
içerikleri nedeniyle) seramik reçetelerinde ve kağıtta kullanılabilir.
ĠnĢaat malzemesi olarak kullanılmaktadır.
Karayollarında stabilize malzeme
Sahada dört adet kuvarsit yatağı mevcuttur.
Afyon Beyazı, beyaz renkli, ince sarı damarlıdır.
Afyon Kaplan Postu, açık gri ve grinin değiĢik tonlarında, boğumlu,
breĢik desen yapıları gösterir.
Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalıĢma yapılmamıĢtır.
GESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN
Sayfa 217 / 409
Tablo 5.23: Kütahya İli Maden Envanteri
Maden
Alunit (Alu)
Saha
Gediz-ġaphane
Gediz-Dereköy, Göynük
Simav-Dağardı-Esenbağ, Aydınlar, Çulfakır,
Örencik, Çobanlar, Evciler, Sarkatlar, Arıklar,
Gerni, Ihlamur, Sünnetçiler Manastır,
Maksutlar, Karakıran, Kızılkur, TepebaĢı
Tenör / Kalite
%19,2 Al2O3, %3,7 K2O, %0,62 Fe2O3
%1,2-2 Sb
Rezerv
5.500.000 ton GÖR+MUH+MÜM
1.288.000 ton MÜM
%0,18-31,77 Sb
2.653 000 ton MÜM
Yataklardan bir kısmı geçmiĢ yıllarda
iĢletilmiĢtir.
Simav-Karakoca Köyü
%5,5 Pb, %3 Zn, %0,3 Cu
94.700 ton
GeçmiĢ yıllarda 90.000 ton cevher
üretilmiĢtir.
Emet-Eğrigöz zuhurları
Merkez-Hacıazizler-Örenköy
Domaniç-Sarıçayıryayla
%4 Pb
%5,23 Pb
%0,168 Cu
Bor (B)
Emet
%24,4-28,5 B2O3 (kolemanit)
300.000 ton MUH+MÜM
212.200 ton MUH+MÜM
120.300.000 ton GÖR+MUH
1.681.474.000 ton
GÖR+MUH+MÜM
Çimento
Hammaddeleri
(Çmh)
TavĢanlı
Antimuan (Sb)
Bakır-KurĢunÇinko (Cu-PbZn)
Demir (Fe)
Diyatomit (Diy)
Feldispat (Fld)
Florit (F)
GümüĢ (Ag)
Jips (Jips)
Kalsit (Cc)
Kaolen (Kao)
Açıklama
Yatak iĢletilmektedir.
Eti Maden ĠĢletmeleri Gen. Müd.
tarafından iĢletilmektedir.
25-30 milyon ton MUH
Emet-Çatak
%33,61 Fe, %5-38 S, %0-0.4As, %2,5-22
SiO2
2.640.000 ton GÖR+MUH
Emet-Küreci
%35-52 Fe
Emet-Göncek
Emet-Karaağlı
Emet-Güldüren
%35-45 Fe
%45-55 Fe, %4-10 SiO2, %0-2 S
%45-59 Fe
Simav-Kalkan
%50-60 Fe2O3
Merkez-Alayunt
Simav-Azizler, Acemler, Hacıahmetler, Külcü,
Kurtduman, Karacaviran, Söğüt ve Kalkan
Simav-Kurumlar
TavĢanlı-Ovacık
Merkez-GümüĢköy
Gediz (Deresündek Köyü, Kayacık Köyü,
Gökler Köyü, Güneyköy)
Il merkezi
Emet-Hisarcık-UlaĢlar, Alangediği; HisarcıkKızılçukur, ġekerharmanı, Yarengediği ve
Hisarcık-Kurtdere
DüĢük
1.951.000 ton GÖR+MUH
100.000 ton GÖR, 300.000 ton
MUH
-
%7,6-11,98; K2O+Na2O %0,5-1,2 Fe2O3
38.1222.500 ton MUH
%8,19K2O+Na2O, %0,81 Fe2O3
%51 CaF2
178 gr/ton Ag
320.000 ton MÜM
9.000 ton GÖR+MUH
21.500.000 ton GÖR
Yatak geçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir.
Halen iĢletilmektedir.
35.000 ton MUH
%95,00 CaCO3
-
Rezerv miktarı bilinmemektedir.
%15-26 Al2O3 ve %1'in altında Fe2O3
Gevrek-Seydiköy-YumruktaĢ
%24-42 Al2O3, %0,1-2,5 Fe2O3
770.000 ton GÖR
S ve As impüriteleri nedeni ile saha
iĢletilmemektedir.
Yüksek SiO2 içermesi nedeni ile saha
iĢletilmemektedir.
S ve SiO2 içeriklerinden dolayı yatak
iĢletilmemektedir.
Cevher alünit içeriği nedeniyle seramik
sanayinde kullanılamamaktadır, düĢük
Sayfa 218 / 409
Maden
Krom (Cr)
Kum-Çakıl
(Kçm)
Kükürt (S)
Manganez (Mn)
Saha
Tenör / Kalite
Rezerv
AltıntaĢ-Allıören, Yüylük, Çamlıtepe
%9-38 Al2O3, %0,2-6,39 Fe2O3
Gediz-Akçaalan ve Sazak Köyü
%18,63-21,65 Al2O3, %0,47-1,30 Fe2O3
40.000 ton GÖR+MUH
%20-54 Cr2O3
130.000 ton GÖR
%72,43 SiO2
%71,49 SiO2
Orta
%20-50 S
%2-20 S
%55 Mn
%27,72 Mn
%30 Mn
1.798.120 m3 MUH
134.063 m3 MUH
4.500 ton MUH
10.000 ton MUH
40-50 ton
1.000 ton MÜM
2.000 ton MUH
%45,27 Mn
9.000 ton GÖR+MUH+MÜM
Il genelinde 100 civarında krom zuhuru
bulunmaktadır
Simav-Ovabayındır Köyü
Simav-Kilisedere
Simav-Madra Çayı ve Gökçeler
Simav-Pulluca (Semertepe ve Sarıtepe)
Simav-Karacahisar
EtrafĢehir (Akoluk) zuhuru
Merkez-Andız zuhuru
Emet (Kayı) zuhuru
TavĢanlı (Aydınlar, BaĢköy, Kayıköy, Ovacık,
KurutaĢ, Arifler) zuhurları
Köseler zuhuru
Manyezit (Mag)
Manyezitlerden açık iĢletme yöntemi ile
üretim yapılmaktadır.
%45 MgO
%47,08 MgO
Avdan (Çaydere)
%36,95-47,55 MgO, %0,04-0,70 Fe2O3
Saka (Suludere)
%45 MgO
Ortaocak ve Turanocak
%40,14 MgO ,%0,5 Fe2O3 içerikli, ateĢ
kaybı %50 dir.
TavĢanlı (Elmalı, Fındıcak, GümüĢyeniköy,
Merkez (Erne), Emet (Çavdarhisar)
Talk (Talk)
Rezervi hesaplanmamıĢtır.
300 ton MÜM
TavĢanlı-BektaĢlar
TavĢanlı-Çamlıca
TavĢanlı-AktaĢ
TavĢanlı (Kocakır T., Vayva D.)
TavĢanlı (Beyköy)
TavĢanlı (Alabarda)
TavĢanlı (KaracakaĢ)
Açıklama
demirli olan kısımları kağıt sanayii
hammaddesi olarak kullanılabilir.
DüĢük demirli kısımları kağıt sanayinde
kullanılmaktadır.
Sazak sahasında 3 ayrı zuhurda toplam
25.000 ton, Akaçaalan sahasında da
15.000 ton rezerv vardır.
CevherleĢmeler masif, bantlı ve saçılmıĢ
karakterdedir.
7.000-8.000 ton MUH
16.200 ton MÜM
32.000 ton MÜM
900 ton
1.000 ton
30.000 ton MUH
811.242 ton GÖR, 1.050.000 ton
MUH, 1.760.000 ton MÜM
2.300.000 ton GÖR+MUH+MÜM
4.489.938 ton
Ortaocak sahasında 810.030 ton
GÖR+MUH+MÜM, Turanocak sahasında
497.058 ton GÖR+MUH ve bunların
dıĢında kalan alanda toplam 3.182.000
ton MUH rezerv vardır. Ocakların büyük
çoğunluğu iĢletilmektedir.
Sayfa 219 / 409
Tablo 5.24: Manisa İli Maden Envanteri
Maden
Altın (Au)
Asbest (Asb)
Bakır-KurĢun-Çinko (Cu-Pb-Zn)
Civa (Hg)
Çimento Hammaddeleri (Çmh)
Disten (Dis)
Feldispat (Fld)
Fosfat (P)
Kaolen (Kao)
Kum-Çakıl (Kçm)
Kükürt (S)
Manganez (Mn)
Manyezit (Mag)
Saha
Salihli-Sart Yatağı
Salihli-Bozdağ
Salihli ( Hacıhıdır)
Selendi-Rahmanlar Köyü
AlaĢehir-Kozluca, Bahçedere
Soma
Manisa-Demirci-ÜĢümüĢ
Demirci (Çanakçı, BayramĢah,
Yeniköy, Kürcü, Kurttutan,
Kuzuköy, Söğütcük, KırgınĢıhlar,
Mahmutlar Köyü ve Gördes)
Demirci-Rağıllar, Kale Tepe
Gördes (GüneĢli, Doğanpınar,
Kobaklar) zuhurları
Akhisar-Gökçeahmet, Dingiller
Akhisar-Gölmarmara-Gördes
Gördes-Samanlık Dere
Manisa-Demirci-IriĢler
Muradiye (Sümbüller, Maltepe),
Kula (Papuçlu) zuhurları
Tenör / Kalite
96 mg/m3
1,38 gr/ton
Rezerv
20.000.000 m3
847.670 ton GÖR+MUH+MÜM
%7,46 Zn, %0.93 Pb, %0,72 Cu
%0,25 Hg
Ġyi kalite
%5-15 disten
%25 P2O5
749.400 ton MÜM
796.478 ton MÜM
180.000.000 ton
5.627.750 ton GÖR
1.315.837 ton MUH. Ayrıca
%4,5-2 K2O, %5-1,4 Na2O
içerikli orta/düĢük kaliteli
1.765.740 ton MUH
Zuhur
%11-13 Al2O3, %0,8-1,0 Fe2O3
Zuhur
Strabilize malzeme
Stabilize malzeme
InĢaatlarda kullanılabilir
2.000.000 m3 MUH
8.000.000 m3 MUH
200.000 m3 MUH
8.000-15.000 ton
%40 Mn
180 ton
Saruhanlı-Heybeli
%47,7 MgO
8.500 ton GÖR, 690.000 ton
GÖR+MUH
Demirci-Borlu, Saraycık Köyü
Mermer (Mr)
Nikel (Ni)
Titanyum (Ti)
Tuğla-Kiremit (TğKi )
Uranyum (U)
Zeolit (Zeo)
Zımpara (Zım)
Akhisar-Efkafteke Köyü
AlaĢehir sahası
Turgutlu-Çaldağ
AlaĢehir-Belenkaya
Gördes-Kulalar
Gördes-Salur
Salihli-Sart-Mersindere
Turgutlu
KöprübaĢı-Kasar
Gördes-Arkatlı Damları, GüneĢli,
Evciler, Fındıcak, Kıranköy, Olduk,
KuĢluk, Akdere
Akhisar-Akçaalan
%7-10,4 K2O ve % eser-0,05 Fe2O3
Seramikte kullanılabilir nitelikte
Sertliği 3, yoğunluğu 2,76 g/cm3,
porozitesi %0,265
Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,74 g/cm3,
porozitesi %0,182
Açıklama
GeçmiĢ yıllarda 10 ton üretilmiĢtir.
GeçmiĢ yıllarda 2000 ton üretim yapılmıĢtır.
Yatak ekonomik değildir.
ĠĢletme yoktur.
1.000.000 m3 JEO
Demirci Oniks Mermeri. Sarı-açık yeĢil ve yer yer
koyu kahve renklidir
25.000 m3 JEO
Ege Kahve Mermer. Koyu kahve, kırmızı renklidir.
%1,21 Ni ve %0,048 Co
%4,95 TiO2
%0,5 TiO2
%1,11 TiO2
Plaser
Orta ve iyi
%0,05 U3O8
99.734.000 ton MUH
39.400 ton GÖR+MUH
5.131.969 ton titan
1.700.000 ton MÜM
6.800.000 ton MÜM
30 milyon ton JEO
247.862.000 ton GÖR+MUH
2.852 ton uranyum
Traverten
Lateritik Nikel yatağı
%80-90 zeolit
307.574.000 ton MÜM
Korund+Margarit+Divasporit
5.400 ton MUH
GeçmiĢte 1.2 ton üretim yapılmıĢtır.
Sayfa 220 / 409
Tablo 5.25: Uşak İli Maden Envanteri
Maden
Saha
Tenör / Kalite
Rezerv
Açıklama
Altın (Au)
UĢak-EĢme-KıĢladağ Yatağı
Ortalama 1,12 gr/ton Au
132.000.000 ton
Sivaslı-Gökçebel
Lif uzunluğu 7 mm
100.000 ton MUH
YaklaĢık 148 ton Au
GeçmiĢ yıllarda 200.000 ton cevher
üretilmiĢtir.
Sivaslı-PınarbaĢı
Lif uzunluğu 11 mm
3.000 ton MUH
Banaz-Baltalı, Tozlakgediği
%0,25-0,8 Hg
%46,37-60,30 Fe, %3-21 SiO2
ve %1-5 Al2O3
57.000 ton MÜM
Asbest (Asb)
Civa (Hg)
Merkez-Nadara
Demir (Fe)
Kaolen (Kao)
Banaz-Kızılcaören
%21,51 Fe ve %46,77 Fe+Mn
Karaçayır
%20-28 Al2O3, %2-5 Fe2O3
Banaz-Hallaçlar Köyü
Banaz-Alabaköy, Karacahisar, EĢmeGedikler
%16-25 Al2O3, %1 Fe2O3
Ulubey-Elmacık Köyü
Banaz-Hamamdere
Sivaslı-Akdere
Ulubey-Piren Deresi
EĢme-EĢme Dere
Karahallı, Duraklı Köyü
Hacı Hüseyinler Köyü
Mermer (Mr)
Hacı Hüseyinler Köyü
Akhisar-Efkafteke Köyü
Uranyum (U)
Güre-Fakılı
Zımpara (Zım)
Ulubey
39.000 ve 37.500 ton
GÖR+MUH
800.000 ton
GÖR+MUH
70.000 ton MÜM
-
ĠnĢaatlarda sıva agregası olarak
kullanılabilir.
Küçük boyutlu yataklar
40.000 m3 MUH
3.000.000 m3 MUH
Banaz-Banaz Köyü-Kurudere
Kum-Çakıl (Kçm)
7.830 ton
Elenerek sıva agregası
Stabilize ve inĢaat malzemesine
uygun
Orta
600.000 m3 MUH
ĠnĢaat malzemesine uygun
Sertliği 4, yoğunluğu 2,75 g/cm3,
porozitesi %0,280
Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,73
g/cm3, porozitesi %0,387
%0,045 U3O8
korund, hematit, manyetit,
margarit, kuvars, kloritoyit
250.000 m3 GÖR
150.000 m3 MUH
80.000 m3 MUH
600.000 m3 JEO
YeĢil Mermer
600.000 m3 JEO
Sarı Mermer
400.000 m3 JEO
Beyaz Mermer
25.000 m3 JEO
Ege Kahve Mermer
510 ton uranyum
6.000 ton MÜM
Sayfa 221 / 409
Şekil 5.4: Afyonkarahisar İli Maden Haritası
Şekil 5.5: Kütahya İli Maden Haritası
Sayfa 222 / 409
Şekil 5.6: Manisa İli Maden Haritası
Şekil 5.7: Uşak İli Maden Haritası
Sayfa 223 / 409
5.2.3. TR33 Bölgesi’nde Öne Çıkan Madenler
TR33 Bölgesi‟nde öne çıkan madenler altın, bor, gümüĢ, manyezit, mermer, titanyum
ve uranyumdur.
Tablo 5.26: TR33 Bölgesi’nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye Rezervlerinin
Karşılaştırması*
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33
Bölgesi
Ege
Bölgesi
Türkiye
Altın
0
0
3
148
151
216
560
Bor
0
430.000
0
0
430.000
430.000
866.000
GümüĢ
0
3.800
0
0
3.800
3.800
5.740
Manyezit
0
4.400
340
0
4.740
4.970
48.000
Maden
Mermer
1.671.400
0
282.800
328.800
2.283.000
4.196.000
13.933.000
Titanyum
0
0
254.000
0
254.000
254.000
254.000
Uranyum
0
0
2.850
510
3.360
3.800
9.130
*Tablodaki değerler yaklaĢık değerler olup kaynaklardan alınan verilerin yeniden derlenmesi sonucu
oluĢturulmuĢtur. Birimler Bor, Manyezit ve Mermer için 1.000xton; Altın, GümüĢ, Titanyum ve Uranyum içinse
ton‟dur.
Kaynak: 1-) MTA, Ġl Maden ve Enerji Kaynakları Raporları 2-) DPT, Dokuzuncu 5 Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik
Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu 3-) ETĠ Maden, Bor Sektör Raporu, 2009
5.2.3.1. Altın
TR33 Bölgesi, altın madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %70‟ine,
Türkiye rezervlerinin ise %27‟sine sahiptir. TR33 Bölgesi içerisindeki altın madeni
rezervlerinin tamamına yakını UĢak ili sınırları içindeki KıĢladağ mevkiinde olup söz konusu
rezervler merkezi Kanada'da bulunan Eldorado Gold Madencilik firmasının Türkiye'deki
iĢtiraki olan Tüprag Metal Madencilik San. ve Tic. A.ġ. tarafından iĢletilmektedir. KıĢladağ
Altın Madeni, Türkiye‟nin en büyük altın madeni iĢletmesidir. MTA verilerinin aksine, TÜPRAG
tarafından sağlanan veriler KıĢladağ mevkiindeki rezervlerin yaklaĢık 217,5 ton olduğunu
göstermektedir. Resmi olmayan bilgilere göre ise bu rezerv yaklaĢık 900 tondur. TÜPRAG
tarafından, KıĢladağ Projesi‟nin, altın eldesi için yığın liçi yöntemi kullanılan düĢük tenörlü,
büyük rezervli bir açık ocak iĢletmesi Ģeklinde geliĢtirildiği beyan edilmiĢtir. Maden ömrünün
senede toplam 10 milyon ton cevher iĢleme randımanıyla 15 yıl olduğu tahmin edilmektedir.
Maden tam üretim kapasitesinde yılda ortalama 240.000 ons (yaklaĢık 7.5 ton) altın
üretilebilmektedir. Ayrıca, MTA‟nın resmi envanterinde olmasa da, Ġhlâs Madencilik A.ġ.
tarafından Manisa Salihli‟de 20 ton civarı altın madeni rezervi bulunduğu ve sondaj
çalıĢmalarına baĢlandığı literatürdeki bilgiler arasındadır (TUPRAG, www.tuprag.com.tr).
5.2.3.2. Bor
TR33 Bölgesi, Türkiye açısından stratejik öneme sahip olan bor madeni rezervi
bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %100‟üne, Türkiye rezervlerinin ise yaklaĢık %50‟sine
sahiptir.
TR33
Bölgesi‟ndeki
en
önemli
bor
rezervlerini
kolemanit
cevheri
(2CaO.3B2O3.5H2O) oluĢturmakta olup söz konusu rezervler Kütahya ilinde bulunan Eti
Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü‟ne bağlı 120 bin ton/yıl kapasiteli Emet Bor ĠĢletme
Müdürlüğü tarafından iĢletilmektedir (BOREN, Nisan 2008). Söz konusu iĢletmede genellikle
antiseptik, böcek ilacı ve koku gidericilerde kullanılan beyaz kristal renkli, suda çözünen bir
inorganik asit olan borik asit üretilmektedir.
Bor ürünleri uzay ve hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar,
elektronik ve iletiĢim sektörü, tarım, cam sanayi, kimya ve deterjan sektörü, seramik ve
Sayfa 224 / 409
polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalürji ve inĢaat gibi
500‟e yakın alanda kullanılmaktadır. Ancak bor tüketiminin %80‟e yakını cam, seramik-frit,
tarım ve deterjan sektörlerinde gerçekleĢmektedir. Dünya sektörel bor tüketiminin dağılımı
cam %57, seramik %14, tarım %12, temizlik %5 ve diğer %14 Ģeklindedir. Eti Maden‟in
sektörel bor pazar payı ise cam %29, temizlik %24, seramik %23, diğer %16 ve %8 tarım
Ģeklindedir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Faaliyet Raporu).
Türkiye‟de katma değeri yüksek yeni bor ürünlerinin üretimini ve geliĢtirilmesini
sağlamak için bilimsel çalıĢma ve araĢtırmalar yapmak üzere 04.06.2003 tarih ve 4865 sayılı
yasa ile BOREN kurulmuĢtur (BOREN, Nisan 2008). BOREN yetkililerinden alınan bilgiye
göre, Isparta ve Ordu‟da yaklaĢık 2.600 m uzunluğunda bor katkılı çimentodan imal beton
yol yapılmıĢ olup mukavemet testi sonucunda dayanıklılığının çok iyi çıktığı tespit edilmiĢtir.
Ayrıca, Türkiye toplam bor madeni rezervinin yaklaĢık %50‟sinin TR33 Bölgesi‟nde
olması ve bor madeninin de hidrojen enerjisinin taĢınması ve depolanmasında çok önemli bir
madde olması sebepleriyle, yenilenebilir enerji kaynaklarından olan hidrojen enerjisinin de
uzun vadede TR33 Bölgesi için bir enerji kaynağı olabileceği düĢünülmektedir.
ABD'den sonra en fazla bor üretimi gerçekleĢtiren Türkiye‟nin satılabilir konsantre ve
rafine bor ürünleri üretiminin yaklaĢık %8-10'u iç pazarda tüketilmekte olup geriye kalan
%90-92'si ise ihraç edilmektedir. Oysa bu durum ABD'de tam tersine olup bor ürünleri
üretiminin %60-65'i iç pazarda tüketilmekte, geri kalan ihraç edilmektedir. Bu nedenle Eti
Holding A.ġ. dünya bor pazarında hak ettiği yere ulaĢabilmesi için katma değeri yüksek
rafine bor ürünleri ile ürün yelpazesini artıracak yeni bor ürünlerine yönelik yatırımlara
ağırlık verecek faaliyetlerini sürdürmesi gerekmektedir (Türkiye Kalkınma Bankası A.ġ.,
Sektörel AraĢtırmalar, Bor ve Toryum Madenleri Sektörü, Mart 2004, Ankara, sayfa 60).
5.2.3.3. Gümüş
TR33 Bölgesi, gümüĢ madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %98‟ine,
Türkiye rezervlerinin ise %67‟sine sahiptir. Türkiye‟nin iĢletilen tek gümüĢ yatağı olan
GümüĢköy yatağı Kütahya il sınırları içerisindedir. Bu yatak, 2004 yılına kadar Eti Holding‟e
bağlı Eti GümüĢ A.ġ. tarafından iĢletilmiĢtir. 2004 yılında gerçekleĢtirilen özelleĢtirilme ile Eti
GümüĢ A.ġ., Söğütsen Seramik Sanayi ĠnĢaat Madencilik Ġthalat Ġhracat A.ġ. adlı firmaya
devredilmiĢtir.
5.2.3.4. Manyezit
TR33 Bölgesi, manyezit madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin
%95‟ine, Türkiye rezervlerinin ise %10‟una sahiptir. Türkiye‟deki en önemli manyezit
üreticisi Kütahya Manyezit ĠĢletmeleri A.ġ. (KÜMAġ)‟dır. KÜMAġ, 1972 yılında kurulmuĢ ve
1976 yılında doğal manyezit cevherinden sinter manyezit üretmeye baĢlamıĢtır. 1995 yılında
Zeytinoğlu Holding bünyesine devredilen KÜMAġ, Türkiye ve yurtdıĢındaki demir-çelik,
çimento, kireç, demir dıĢı metaller ve cam endüstrisinin refrakter malzeme ihtiyaçlarını
karĢılamaktadır (www.kumasref.com).
5.2.3.5. Mermer
TR33 Bölgesi, mermer rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %54‟üne, Türkiye
rezervlerinin ise %16‟sına sahiptir. TR33 Bölgesi‟ndeki mermer rezervlerinin yaklaĢık
%73‟üne sahip olan Afyonkarahisar ili mermer kalitesi ve çeĢitliliği ile de dünya ölçeğinde
öneme sahip bir ildir. Türkiye‟nin en önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde
yer almaktadır. Afyonkarahisar‟daki mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu
Sayfa 225 / 409
olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle Ġscehisar ilçesinde yoğunlaĢmıĢtır. MTA yetkililerinden
alınan bilgiye göre madencilik alanında Türkiye‟de en geliĢmiĢ sektörün mermer sektörü
olduğu, sektörün kendi makinasını yapabilir ve hatta ihraç edebilir düzeyde olduğu bilgisi
alınmıĢtır. Doğal taĢ ürünleri ihracatı, madencilik ürünleri ihracatı içerisinde önemli bir paya
sahiptir. ġöyle ki; 2009 yılında 2 milyar 445 milyon USD olan madencilik ürünleri ihracatının
%50‟sini 1 milyar 222 milyon USD ile doğal taĢ ürünleri ihracatı oluĢturmuĢtur (ETKB,
Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Faaliyet Raporu, sayfa 34). Türkiye, 2008 yılında
gerçekleĢtirdiği 1 milyar 402 milyon USD‟lik ihracat ile dünya doğal taĢ pazarından %7‟lik bir
pay alarak Çin ve Ġtalya‟nın ardından üçüncü sırada yer almıĢtır.
5.2.3.6. Titanyum
TR33 Bölgesi, titanyum rezervi açısından Türkiye‟nin en önemli bölgesi olup
Türkiye‟de bulunan titanyum rezervlerinin tamamı %4,95 TiO2 primer titanyum cevherine
sahip Manisa ili AlaĢehir ilçesindedir. Ayrıca, yine AlaĢehir ilçesinde %4,95‟lik 29.230.128
ton görünür+muhtemel+mümkün titanyumlu kayaç rezervi MTA tarafından tespit edilmiĢ
olup bu rezervde bulunan madenin mineral tipi, tane boyu, cevher mineralinin yapı ve
dokusu günümüz koĢullarında iĢlemeye elveriĢli olmadığı için değerlendirilememektedir.
5.2.3.7. Uranyum
TR33 Bölgesi, uranyum madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin
%88‟ine, Türkiye rezervlerinin ise %37‟sine sahiptir. MTA tarafından bugüne kadar yapılan
çalıĢmalarda ekonomik olabilecek seviyede Türkiye‟de Manisa-KöprübaĢı, UĢak-Fakılı, AydınDemirtepe, Aydın-Küçükçavdar, Yozgat-Sorgun‟da 9.129 ton uranyum rezervi tespit
edilmiĢtir (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 83).
5.2.4. Maden Suyu
Türkiye doğal kaynak suyu rezervi açısından dünyanın en zengin üçüncü ülkesi olarak
kabul edilmektedir. Türkiye‟deki maden suyu kaynak sayısı yaklaĢık 230 civarında olup
bölgesel dağılımları ve debileri Tablo 5.27‟de yer almaktadır (Türkiye Kalkınma Bankası,
Ġçme ve Maden Suyu Sektörü, ġubat 2005, sayfa 14).
Tablo 5.27: Türkiye Maden Suyu Kaynaklarının Bölgesel Dağılımı
Bölge
Kaynak Sayısı (Adet)
Debi (lt/sn)
Karadeniz Bölgesi
77
100
Doğu Anadolu Bölgesi
67
166
Ġç Anadolu Bölgesi
51
420
Ege Bölgesi
18
36
Marmara Bölgesi
7
5
Akdeniz Bölgesi
7
0,2
Güneydoğu Anadolu Bölgesi
7
3
Kaynak: Türkiye Kalkınma Bankası, Ġçme ve Maden Suyu Sektörü, ġubat 2005
TR33 Bölgesi‟nde maden suyu üretimi gerçekleĢtiren firmalarla ilgili bilgiler Tablo
5.28‟de yer almaktadır.
Sayfa 226 / 409
Tablo 5.28: TR33 Bölgesi’nde Maden Suyu Üretimi Gerçekleştiren Firmalar
Şirket
Marka
İli
Salihli Belediyesi Kaynak Suları ĠĢletmesi
Salihli
Manisa
Kızılay Maden Suları ĠĢletmesi
Kızılay
Afyonkarahisar
Altınyol Maden Suyu Tic. Ltd. ġti.
Sarıkız
Manisa
Zabınoglu Maden Su San. Tic.
Kula
Manisa
Er-Pa Gıda Ür. San.
Yıldız
Afyonkarahisar
Kaynak: Türkiye Kalkınma Bankası, Ġçme ve Maden Suyu Sektörü, ġubat 2005
Sayfa 227 / 409
BÖLÜM 6: TARIM
6.1. TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı
Tablo 6.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (ha)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Yüzölçümü
1.154.322
1.172.686
1.325.265
553.916
4.206.189
Tarım Alanı
486.068
409.488
515.193
235.546
1.646.295
42,1
34,9
38,9
42,5
39,1
232.329
88.209
37.873
27.309
385.720
20,1
7,5
2,9
4,9
9,2
243.229
621.231
493.926
220.998
1.579.384
21,1
53,0
37,3
39,9
37,5
192.696
53.758
278.273
70.063
594.790
16,7
4,6
21,0
12,6
14,1
Oran (%)
Çayır-Mera
Oran (%)
Orman-Fundalık
Oran (%)
Diğer Arazi
Oran (%)
Kaynak: 1-) Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri, 2009 2-) Ġl Orman Bölge ve ĠĢletme Müdürlükleri, 2009 3-) Ġl Tarım
Müdürlükleri, 2009
TR33 Bölgesi‟nin toplam yüzölçümü 4.206.189 ha olup bunun 1.646.295 hektarı
tarım alanıdır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı
Türkiye‟de %31 ve Ege Bölgesi‟nde %32 iken TR33 Bölgesi‟nde toplam arazinin %39,1‟inin
tarım arazisi olarak kullanılması TR33 Bölgesi‟nde arazinin tarıma elveriĢli olduğunu
göstermektedir. TR33 Bölgesi, Türkiye‟deki tarım alanları içerisinde %6‟lık ve Ege Bölgesi
içerisinde de %54‟lük bir paya sahiptir. TR33 Bölgesi, Türkiye tarım alanları içindeki %6‟lık
payı ile Düzey 2 bölgeleri arasında 5. sıradadır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi
içerisinde tarım alanları açısından %31 ile Manisa ilk sırada yer alırken, Manisa‟yı
Afyonkarahisar %30, Kütahya %20 ve UĢak %14 ile takip etmektedir.
14%
9%
39%
Tarım Alanı
Orman Alanı
Çayır Mera
Diğer Arazi
38%
Grafik 6.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%)
Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM
Sayfa 228 / 409
6.2. TR33 Bölgesi Tarım Alanları Dağılımı
2009 yılı TÜĠK tarım alanları verilerine göre, Türkiye topraklarının yaklaĢık %31‟i
(24,3 milyon ha) tarım yapılabilir özelliktedir. Tarım alanlarının nadas alanları hariç %67,3‟ü
(16,4 milyon ha) tarla ziraatına ayrılmıĢtır. TR33 Bölgesi‟nde tahıllar ve diğer bitkisel
ürünlerin alanı dikkate alındığında, kullanılmayan tarım arazileri ile birlikte toplam tarım
alanları içerisinde %84 pay ile Türkiye genelindeki %85‟lik ortalamayı yakalamıĢtır.
Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinin oranı %90‟ın üzerinde iken Manisa yaklaĢık %59
ile son sıradadır. Çünkü Manisa ilinde diğer illere nazaran sebze ve meyve bahçeleri önemli
yer tutmaktadır.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de sebze bahçeleri alanının toplam tarım
alanına oranı %3 iken bu oran Ege Bölgesi‟nde %5, TR33 Bölgesi‟nde %4 ve son olarak
Manisa‟da %7 olarak görülmektedir. Meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanının toplam
tarım alanına oranı Türkiye‟de %12 iken bu oran TR33 Bölgesi‟nde %13 olup Manisa‟da
%35‟tir. Manisa‟daki bu oranın Türkiye ortalamasının çok üzerinde olması ilin meyve, içecek
ve baharat bitkileri yönünden Bölge için oluĢturduğu katma değerin önemini göstermektedir.
Tablo 6.2: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı (da)
Toplam
Tarım
Alanı
Tahıllar ve Diğer
Bitkisel Ürünlerin Alanı
Ekilen Alan
Nadas
Sebze
Bahçeleri
Alanı
Meyveler,
İçecek ve
Baharat
Bitkileri
Alanı
Kullanılmayan
Tarım Arazisi
Afyonkarahisar
4.860.680
4.058.810
437.220
74.630
152.570
137.450
Kütahya
4.094.880
3.149.290
517.420
53.600
64.290
310.280
Manisa
5.151.928
2.877.072
138.005
338.473
1.758.465
39.913
UĢak
TR33 Bölgesi
2.355.460
2.157.773
24.100
69.133
93.801
10.653
16.462.948
12.242.945
1.116.745
535.836
2.069.126
498.296
Tahıllar ve Diğer Bitkisel
Ürünlerin Alanı
13%
3%
Meyveler, Ġçecek ve Baharat
Bitkileri Alanı
3%
Sebze Bahçeleri Alanı
81%
Kullanılmayan Tarım Arazisi
Grafik 6.2: TR33 Bölgesi’ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%)
Sayfa 229 / 409
6.3. TR33 Bölgesi Sulanabilen ve Sulanamayan Tarım
Alanları
DSĠ 2009 yılı verilerine göre, Türkiye‟deki toplam tarım arazisi 28 milyon ha olup
sulamaya uygun tarım arazisi 12,5 milyon ha‟dır. Ekonomik olarak sulanabilir tarım arazisi
8,5 milyon ha iken halen sulanan tarım arazisinin 4,5 milyon ha‟sında sulama yapılmaktadır.
Türkiye‟deki sulanabilen tarım arazisinin %8,8‟i TR33 Bölgesi‟nde yer almakta olup
bu miktar 462 bin ha‟dır. Bu çerçevede TR33 Bölgesi‟nin büyük oranda sulanamayan tarım
arazilerinden oluĢtuğu gözlenmektedir.
UĢak ilinde sulanamayan tarım arazisi oranı bir hayli yüksek olup Afyonkarahisar ve
Manisa illerindeki sulanabilen tarım arazileri Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir.
BaĢarılı ürün yetiĢtiriciliği ve artan nüfusun gıda gereksiniminin karĢılanabilmesi için yeterli
miktarda ve iyi kalitede sulama suyunun sağlanması, doğru bir Ģekilde kullanılması ve
böylelikle birim alandan alınan verimin arttırılması gerekmektedir. Tarımdaki sulama ise
ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır. Ancak kontrollü su uygulamaları,
modern sulama yöntemleri ile mümkündür. Bu bakımdan sulama sistemleri geliĢtirilmeli ve
su kaynağının daha verimli kullanıldığı modern teknolojiler ön plana çıkarılmalıdır.
Tablo 6.3: TR33 Bölgesi ve İllerinin Sulanabilen ve Sulanamayan Tarım Alanları
Sulanabilen Tarım
Alanları
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Alan (da)
1.916.510
591.680
1.943.750
170.000
4.621.940
Oran (%)
39
14
38
7
28
Sulanamayan Tarım
Alanları
Alan (da)
2.944.170
3.503.200
3.208.178
2.185.460
11.841.008
Toplam
Oran (%)
61
86
62
93
72
4.860.680
4.094.880
5.151.928
2.355.460
16.462.948
28%
Sulanan Tarım Alanları
Sulanamayan Tarım Alanları
72%
Grafik 6.3: TR33 Bölgesi Sulanabilen ve Sulanamayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%)
Sayfa 230 / 409
6.4. TR33 Bölgesi Tarım İşletmeleri ve Tesisleri
Türkiye‟deki tarımsal iĢletmelerin büyük bir bölümü 50 da‟dan küçük iĢletmelerden
oluĢmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde Türkiye‟nin pek çok yerinde olduğu gibi tarımsal iĢletme
arazileri miras yoluyla bölünmek suretiyle rasyonel olarak iĢletmeye elveriĢli olmayan çok
parçalı hale gelmiĢtir. Oysa tarımsal iĢletmelerin ekonomik olarak faaliyet gösterebilmesi için
toprak yapısı, üretim deseni ve ekolojiye bağlı olarak belli bir büyüklükte olması
gerekmektedir.
Tarımsal iĢletmelerin geneline bakıldığında ise iĢletme ölçekleri küçük olup optimum
tarım alanları yaygın değildir. Tarımsal sermaye mevcut durumda tam anlamıyla yoğun ve
etkin kullanılamamaktadır. Küçük iĢletmelerin çok büyük bir bölümü de kendi tüketimini
karĢılamak için üretimde bulunmakta, pazar için üretim yapamamakta ve kendisi için bir
birikim gerçekleĢtirememektedir. Buna bağlı olarak modern tarım yöntemlerini takip
etmekte güçlük yaĢamaktadırlar.
6.4.1. Afyonkarahisar
Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) verilerine
göre, 48.489 adet iĢletmenin ortalama iĢletme büyüklüğü 63 da‟dır.
Tablo 6.4: Afyonkarahisar İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı ve İşletmenin Tasarrufunda Bulunan
Arazi Büyüklüğü
İşletme Büyüklüğü (da)
İşletme Sayısı (Adet)
Toplam Arazi (da)
0-5
1.640
4.613
5-9
2.490
18.887
10-19
6.573
98.907
20-49
16.709
563.243
50-99
12.563
892.533
100-199
6.475
880.830
200-499
1.976
567.850
500-999
63
34.504
Toplam
48.489
3.061.366
Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009
6.4.2. Kütahya
Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı ÇKS verilerine göre, 44.750 adet iĢletmenin
ortalama iĢletme büyüklüğü 47 da‟dır. ĠĢletmelerde büyükbaĢ hayvan sayısına bakıldığı
zaman iĢletme baĢına ortalama 3 hayvan, küçükbaĢ hayvan sayısı incelendiğinde ise iĢletme
baĢına ortalama 10 hayvan düĢmektedir.
Sayfa 231 / 409
Tablo 6.5: Kütahya İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı, İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi
Büyüklüğü ve Hayvan Sayısı
İşletme
İşletme
Toplam Arazi Küçükbaş Hayvan
Büyükbaş Hayvan
Büyüklüğü (da) Sayısı (Adet)
(da)
Sayısı (Adet)
Sayısı (Adet)
0-5
2.459
7.169
21.975
4.037
5-9
3.920
26.926
35.363
6.743
10-19
8.028
112.184
55.327
10.496
20-49
16.585
523.769
146.662
51.585
50-99
8.728
595.614
79.557
33.434
100-199
3.720
483.613
92.428
16.563
200-499
1.310
331.138
7.974
10.444
500-999
0
0
0
0
Toplam
44.750
2.080.413
439.286
133.302
Kaynak: Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009
6.4.3. Manisa
Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı ÇKS verilerine göre, 173.465 adet iĢletmenin
ortalama iĢletme büyüklüğü 20 da‟dır.
Tablo 6.6: Manisa İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı, İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi
İşletme Büyüklüğü (da)
İşletme Sayısı (Adet)
Toplam Arazi (da)
0-5
54.258
511.084
5-9
53.534
819.556
10-19
43.096
1.035.424
20-49
19.625
824.970
50-99
2.415
194.248
100-199
431
68.105
200-499
98
27.582
500-999
8
5.948
Toplam
173.465
3.486.918
Kaynak: Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009
6.4.4. Uşak
UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı ÇKS verilerine göre 30.452 adet iĢletmenin
ortalama iĢletme büyüklüğü 69 da‟dır. ĠĢletmelerde büyükbaĢ hayvan sayısına bakıldığı
zaman iĢletme baĢına ortalama 2 hayvan, küçükbaĢ hayvan sayısı incelendiğinde ise iĢletme
baĢına ortalama 10 hayvan düĢmektedir.
Tablo 6.7: Uşak İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı, İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi
İşletme
İşletme
Toplam
Küçükbaş Hayvan
Büyükbaş Hayvan
Büyüklüğü (da)
Sayısı (Adet)
Arazi (da)
Sayısı (Adet)
Sayısı (Adet)
0-5
581
1.560
0
774
5-9
1.951
13.216
3.714
1.536
10-19
2.491
31.255
16.864
2.874
20-49
10.692
351.593
95.898
19.417
50-99
8.221
548.128
107.214
17.966
100-199
5.067
679.740
59.668
14.563
200-499
1.206
325.226
18.400
5.001
500-999
243
144.088
0
302
Toplam
30.452
2.094.806
301.758
62.433
Kaynak: UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009
Sayfa 232 / 409
6.5. TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri
Tablo 6.8: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL)
Bitkisel Üretim
Değeri
Canlı Hayvanlar
Değeri
Hayvansal Ürünler
Değeri
989.320
653.128
2.366.435
481.383
4.490.266
11.453.672
66.010.114
631.197
352.450
653.363
249.674
1.886.684
4.346.441
25.521.071
833.366
204.891
934.157
124.240
2.096.654
4.589.299
23.816.982
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
2008 yılı TÜĠK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye‟nin bitkisel üretim
değerinin %7‟si TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢmekte olup bitkisel üretim değeri açısından TR33
Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada bulunmaktadır. Tarımsal üretimde Bölge
içerisinde önemli bir yere sahip olan Manisa ili, iller bazında 6. sırada yer almaktadır. Ege
Bölgesi içerisinde de %39‟luk oran ile TR33 Bölgesi ilk sırada yer almaktadır.
6.5.1. Bitkisel Üretim
6.5.1.1. Tarla Ürünleri
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin ekim alanı dikkate alındığında; TR33
Bölgesi‟nde ekimi yapılan tarla ürünlerinin tüm Türkiye‟de ekimi yapılan tarla ürünleri
içerisindeki oranı %6,7‟dir. TR33 Bölgesi‟nde ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin
ekim alanının tüm Türkiye‟de ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin ekim alanı
içindeki oranı %11, endüstriyel bitkilerin %10,1, tahılların %6,5, yağlı tohumların %3,8,
yem bitkilerinin %5,4, yumru bitkilerin %7,1 olduğu görülmektedir. Yine 2009 yılı TÜĠK
verilerine göre, tarla ürünlerinin üretimi dikkate alındığında;
TR33 Bölgesi‟nde üretilen tarla ürünlerinin tüm Türkiye‟de üretilen tarla ürünleri
içerisindeki oranının %5,9 olduğu anlaĢılmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde üretilen tarla
ürünlerinden baklagil üretiminin tüm Türkiye‟de üretilen baklagil üretimi içindeki oranı %9,
endüstriyel bitkilerinin %4,8, tahılların %6, yağlı tohumların %1,5, yem bitkilerinin %6,6 ve
yumru bitkilerin %7,6 olduğu görülmektedir.
Tablo 6.9: Türkiye’deki Bitkisel Üretimle İlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim İstatistikleri
Grup Adı
Ekilen Tarla Alanı
(da)
Üretim
(Ton)
Verim
(kg/da)
9.088.757
1.237.240
136
Baklagiller
Endüstriyel Bitkiler
9.587.464
19.985.321
2.084
120.677.087
33.577.151
278
Yağlı Tohumlar
11.711.492
2.396.044
205
Yem Bitkileri
14.807.284
20.558.634
1.388
2.175.474
6.503.783
2.990
168.047.558
84.258.173
Tahıllar
Yumru Bitkiler
Toplam
Kaynak: TÜĠK, Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri, 2009
Sayfa 233 / 409
Tablo 6.10: TR33 Bölgesi’ndeki Bitkisel Üretimle İlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim İstatistikleri
Grup Adı
Ekilen Tarla Alanı
(da)
Üretim
(Ton)
Verim
(kg/da)
1.002.173
111.078
111
Baklagiller
968.437
963.280
995
7.832.003
2.015.410
257
Yağlı Tohumlar
450.543
36.578
81
Yem Bitkileri
792.415
1.360.769
1.717
Yumru Bitkiler
153.770
493.638
3.210
11.199.341
4.980.753
Tahıllar
Toplam
Türkiye
TR33 Bölgesi
Tahıllar
Yem Bitkileri
Tahıllar
Yağlı Tohumlar
Baklagiller
Yem Bitkileri
Baklagiller
Yumru Bitkiler
Yağlı Tohumlar
Yumru Bitkiler
6%
1%
5%
7%
7%
4% 1%
9%
9%
9%
70%
72%
Grafik 6.4: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Tarla Ürünleri Ekilen Alanların Gruplara Göre Dağılımı (%)
Türkiye
TR33 Bölgesi
Tahıllar
Yem Bitkileri
Tahıllar
Yem Bitkileri
Yumru Bitkiler
Yumru Bitkiler
Baklagiller
Baklagiller
Yağlı Tohumlar
Yağlı Tohumlar
8%
3% 1%
10%
40%
24%
19%
2% 1%
41%
27%
24%
Grafik 6.5: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Tarla Ürünleri Üretiminin Gruplara Göre Dağılımı (%)
Sayfa 234 / 409
6.5.1.1.1. Grup Bazında Tarla Ürünleri
6.5.1.1.1.1. Baklagiller
TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan baklagillerden nohutun 784.886 da alanda
ekimi yapılmıĢ olup 84.510 ton ürün elde edilmiĢtir. Nohutun ardından en çok fasulye (kuru)
ekilmiĢ olup ekim alanı 67.605 da ve elde edilen ürün ise 10.257 tondur. Bunun yanı sıra fiğ
(dane) 43.364 da alanda ekilerek, 5.030 ton ürün elde edilmiĢtir. Verim açısından
değerlendirildiğinde baklagillerden en çok verim bakla (yemeklik), bezelye ve fasulyeden
(kuru) elde edilmiĢ olup baklanın (yemeklik) verimi 163 kg/da, bezelyenin 153 kg/da ve
fasulyenin ise (kuru) 152 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Türkiye
Nohut
Fiğ (Dane)
Mercimek (YeĢil)
Diğer
TR33 Bölgesi
Nohut
Fiğ (Dane)
Börülce
Diğer
Mercimek (Kırmızı)
Fasulye (Kuru)
Burçak (Dane)
3% 2% 2%
10%
4%
4%
Fasulye (Kuru)
Mercimek (YeĢil)
2% 2% 3%
7%
12%
50%
21%
78%
*Diğer: - Türkiye için Mürdümük (Dane), Bakla (Yemeklik), Bakla (Hayvan Yemi), Börülce, Bezelye, Buy (Çemen
Otu) - TR33 Bölgesi için Bakla (Yemeklik), Burçak (Dane), Mürdümük (Dane), Bezelye, Bakla (Hayvan Yemi)
Grafik 6.6: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Baklagil Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Türkiye
Nohut
Fasulye (Kuru)
Mercimek (YeĢil)
Diğer
TR33 Bölgesi
Nohut
Fiğ (Dane)
Börülce
Diğer
Fiğ (Dane)
Burçak (Dane)
2% 2% 3%
11%
5%
45%
3% 2%
Fasulye (Kuru)
Mercimek (YeĢil)
2% 3%
9%
15%
76%
22%
*Diğer: - Türkiye için Mürdümük (Dane), Bakla (Yemeklik), Bakla (Hayvan Yemi), Börülce, Bezelye, Buy (Çemen
Otu) - TR33 Bölgesi için Bakla (Yemeklik), Burçak (Dane), Mürdümük (Dane), Bezelye, Bakla (Hayvan Yemi)
Grafik 6.7: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Baklagil Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 235 / 409
6.5.1.1.1.2. Endüstriyel Bitkiler
TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkilerden tütünün 536.358 da
alanda ekimi yapılmıĢ olup 31.106 ton ürün elde edilmiĢtir. Sonrasında en çok haĢhaĢ
(kapsül) ekimi 223.781 da alanda yapılmıĢ ve 12.263 ton ürün elde edilmiĢtir. Bunun yanı
sıra Ģekerpancarı 176.093 da alanda ekilerek, 909.127 ton ürün elde edilmiĢtir. Verim
açısından değerlendirildiğinde endüstriyel bitkilerden en çok verim Ģekerpancarı, kırmızı
biber (baharatlık) ve pamuk (kütlü)‟den elde edilmiĢ olup Ģekerpancarının verimi 5.164
kg/da, kırmızı biberin (baharatlık) 1.700 kg/da ve pamuğun (kütlü) ise 367 kg/da olarak
hesaplanmıĢtır.
Türkiye
TR33 Bölgesi
Pamuk
ġekerpancarı
Tütün
HaĢhaĢ (Kapsül)
Kimyon
Anason
Kırmızı Biber (Baharatlık)
Diğer
Tütün
HaĢhaĢ (Kapsül)
ġekerpancarı
Pamuk
Diğer
34%
55%
23%
12%
44%
2%
1% 1% 1%
5%
18%
2% 2%
*Diğer: - Türkiye için Kekik, Acıbakla, ġerbetçiotu, Kenevir (Lif), Keten (Lif) - TR33 Bölgesi için Kimyon, Anason,
Kekik, Acıbakla, Kırmızı Biber (Baharatlık)
Grafik 6.8: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Endüstriyel Bitkiler Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Türkiye
TR33 Bölgesi
ġekerpancarı
Pamuk (Kütlü)
Pamuk (Lif)
ġekerpancarı
Tütün
HaĢhaĢ (Kapsül)
Diğer
Diğer
95%
86%
9%
3%
1%
1%
3%
1% 1%
*Diğer: - Türkiye için Tütün, HashaĢ (Kapsül), Kimyon, Anason, Kekik, Acıbakla, ġerbetçiotu, Kenevir (Lif), Keten
(Lif) - TR33 Bölgesi için Pamuk (Kütlü), Pamuk (Lif), Kekik, Kimyon, Anason, Kırmızı Biber (Baharatlık), Acıbakla
Grafik 6.9: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Endüstriyel Bitkiler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 236 / 409
6.5.1.1.1.3. Tahıllar
TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan tahıllardan buğdayın 4.572.051 da alanda
ekimi yapılmıĢ olup 1.010.710 ton ürün elde edilmiĢtir. Buğdayın ardından en çok arpa
(diğer) 2.712.358 da alanda ekilmiĢ ve 647.985 ton ürün elde edilmiĢtir. Bunların yanı sıra
mısırın (dane) 343.231 da alanda ekimi yapılmıĢ olup 305.866 ton ürün elde edilmiĢtir.
Verim açısından değerlendirildiğinde tahıllardan en çok verim mısır (dane), tritikale (dane)
ve darıdan elde edilmiĢ olup mısırın (dane) verimi 891 kg/da, tritikale (dane) 333 kg/da ve
darının ise 301 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Tablo 6.11: Yıllar İtibarıyla Dünyada Tahıl Üretimi (Milyon Ton)
Tahıl
2003
2004
2005
2006
Buğday
556
628
621
598
Arpa
625
713
698
709
Mısır
143
154
138
138
Yulaf
27
26
24
23
Çavdar
15
18
16
13
Diğer**
115
109
109
107
Toplam
1.481
1.648
1.606
1.588
2007
609
795
133
26
15
119
1.697
2008
686
791
155
27
18
116
1.793
2009*
675
797
149
24
19
110
1.774
*ġubat 2010 Tahmin **Diğer: Sorgum, Darı, Tritikale ve Karma Tahıl
Kaynak: Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC)
Türkiye
Buğday
Arpa
TR33 Bölgesi
Mısır (Dane)
Diğer
Buğday
Arpa
Mısır (Dane)
Diğer
5% 1%
25%
36%
5%
67%
3%
58%
*Diğer: - Türkiye için Çavdar, Çeltik, Yulaf (Dane), Tritikale (Dane), Kaplıca, Darı, Mahlut, Sorgum (Dane), KuĢyem
- TR33 Bölgesi için Yulaf (Dane), Tritikale (Dane), Çavdar, Darı
Grafik 6.10: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Tahıl Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Türkiye
Buğday
Arpa
TR33 Bölgesi
Mısır (Dane)
Diğer
Buğday
22%
15%
Arpa
Mısır (Dane)
Diğer
1%
13%
4%
61%
50%
34%
*Diğer: - Türkiye için Çeltik, Çavdar, Yulaf (Dane), Tritikale (Dane), Kaplıca, Darı, Mahlut, Sorgum (Dane),
KuĢyemi - TR33 Bölgesi için Tritikale (Dane), Yulaf (Dane), Çavdar, Darı
Grafik 6.11: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Tahıl Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 237 / 409
6.5.1.1.1.3.1. Buğday
IGC‟nin 2010 yılı öngörülerine göre, dünya buğday ekim alanı; AB, Ukrayna ve
Arjantin ile ilgili öngörülerdeki yukarı yönlü revizyonların ardından, 221,8 milyon ha
seviyesinde tahmin edilmekle birlikte geçen yılın %0,8 daha gerisindedir. 2010 yılı üretim öngörüsü
ise 659 milyon tondur.
Tablo 6.12: 2009-2010 Dünya Buğday Ekim Alanları ve Üretimi
Ekim Alanı (Milyon ha)
Toplam
Ġçindeki
Payı (%)
2009 Yılına
Göre
Değişim
(%) (±)
Üretim
Toplam
Ġçindeki
Payı (%)
Üretim
Toplam
Ġçindeki
Payı (%)
2010
(Öngörü)
EkiliĢ
2009
(Tahmin)
Toplam
Ġçindeki
Payı (%)
2010
(Öngörü)
EkiliĢ
2009
(Tahmin)
Üretim (Milyon Ton)
2009 Yılına
Göre
Değişim
(%) (±)
AB
25,7
11,0
27,2
12,0
5,8
138,7
21,0
147,9
22,0
6,6
BDT(Kzk.
Rus. Ukr.)
52,3
23,0
51,3
23,0
-1,9
113,1
17,0
104,2
16,0
-7,9
ABD
20,2
9,0
18,0
8,0
-10,9
60,3
9,0
54,0
8,0
-10,4
Kanada
9,5
4,0
9,2
4,0
-3,2
26,5
4,0
25,0
4,0
-5,7
Çin
23,6
11,0
23,7
11,0
0,4
114,0
17,0
109,0
17,0
-4,4
Avustralya
13,8
6,0
13,5
6,0
-2,2
21,7
3,0
23,0
3,0
6,0
2,5
1,0
2,4
1,0
-4,0
5,0
1,0
5,2
1,0
4,0
Brezilya
Türkiye
8,6
4,0
8,6
4,0
0,0
18,0
3,0
17,5
3,0
-3,0
Diğerleri
67,3
30,0
67,9
31,0
0,9
177,9
26,0
173,2
26,0
-2,6
223,5
100,0
221,8
100,0
-0,8
675,2
100,0
659,0
100,0
-2,4
Dünya
Kaynak: IGC (25.02.2010)
Tablo 6.13‟te görüldüğü üzere 2009-2010 döneminde geçen yıla göre AB, ABD,
Rusya, Kanada ve Arjantin‟in buğday üretiminde düĢme, Çin, Hindistan, Pakistan, Türkiye,
Kazakistan ve Avustralya‟nın buğday üretiminde ise artıĢ olmuĢtur. Üretim artıĢının olduğu
ülkelere bakıldığında Kazakistan‟da 3 milyon ton, Pakistan‟da 2,5 milyon ton, Hindistan‟da 2
milyon ton, Çin‟de 1,5 milyon ton, Avustralya‟da 1 milyon ton ve Türkiye‟de 1 milyon ton
artıĢ olduğu görülmektedir. IGC verilerine göre, Türkiye‟nin 2009 yılında buğday üretimi 18
milyon ton iken TÜĠK verilerine göre 20,6 milyon tondur.
Tablo 6.13: Önemli Buğday Üreticisi Ülkelerin Üretim Miktarları (Milyon Ton)
AB
20012002
113,5
20022003
132,6
20032004
110,6
20042005
146,9
20052006
122,7
20062007
125,1
20072008
119,7
20082009
151,2
20092010*
138,7
Çin
93,8
90,2
86,5
91,9
97,5
108,5
109,3
112,5
114,0
Hindistan
69,7
71,8
65,1
72,1
68,6
69,4
75,8
78,6
80,6
ABD
53,0
43,7
63,8
58,7
57,2
49,2
55,8
68,0
60,3
Rusya
46,9
50,5
34,1
45,4
47,7
44,9
49,4
63,8
61,7
Kanada
20,6
16,2
23,5
25,9
26,8
25,3
20,1
28,6
26,5
Pakistan
19,0
18,2
19,2
19,5
21,7
21,7
23,3
21,5
24,0
Türkiye
19,0
16,8
16,8
18,5
18,0
17,5
15,5
17,0
18,0
Arjantin
15,0
12,3
14,5
16,0
12,6
14,5
16,4
8,4
8,0
Kazakistan
12,0
12,6
11,0
10,0
11,0
12,5
16,5
13,0
16,0
Avustralya
24,3
10,1
26,1
22,0
25,4
10,8
13,6
20,9
21,7
Ülkeler
Diğer
94,3
92,6
83,7
101,1
111,7
98,1
93,8
102,2
105,7
Dünya
581,1
567,6
554,9
628,0
620,9
597,5
609,2
685,7
675,2
*ġubat 2010 Tahmini
Kaynak: IGC
Sayfa 238 / 409
Dünyada buğday üretiminde verim ortalaması 2009 yılında 2,98 ton/ha‟dır. En
yüksek verim ise AB‟de 5,40 ton/ha ve Çin‟de 4,73 ton/ha‟dır. Türkiye‟de verim ortalaması
2008 yılına göre 0,28 ton/ha yükseliĢle, 2009 yılında 2,48 ton/ha olarak gerçekleĢmiĢtir.
2009 yılı dünya makarnalık buğday üretiminde ise en büyük üretici 5,4 milyon tonla
Kanada‟dır. IGC verilerine göre, Türkiye‟de makarnalık buğday üretimi geçen yıldan bu yana
3 milyon tondan 3,1 milyon tona çıkmıĢtır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre ise Türkiye‟nin
makarnalık buğday üretimi 3,7 milyon ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Dünya makarnalık buğday
üretiminde 2009 yılında bir önceki yıla göre 2,1 milyon ton artıĢ olmuĢtur (Kaynak: IGC).
Son 20 yılda Türkiye‟deki buğday ekim alanlarında ve buğday üretiminde önemli bir
değiĢiklik olmamıĢ, ekim alanları 8,1-9,8 milyon ha arasında, üretim ise 16,2-21,5 milyon
ton arasında değiĢmiĢtir. Türkiye‟de artan nüfusa paralel olarak buğday talebi de
artmaktadır. Ekmek, bulgur, makarna, irmik, bisküvi, niĢasta ve diğer buğdaya dayalı unlu
mamuller tüketimi dikkate alındığında buğday tüketimimiz gıda olarak 14-15 milyon ton
seviyelerindedir. Dolayısıyla; Türkiye‟de kiĢi baĢına buğday tüketimi 195-207 kg seviyesinde
olmaktadır.
Dünyanın en önemli un ihracatçılarından birisi Türkiye‟dir. Bu yüzden iç tüketimin
yanı sıra, sektördeki en önemli tahıl talebi un fabrikalarından gelmektedir. Ayrıca yem
sanayi ve ihracata konu olan beyaz et sektörünün de tahıl talebi olmaktadır.
6.5.1.1.1.3.2. Arpa
Türkiye‟de her bölgede üretimi yapılan arpa, tarla ürünleri içerisinde ekim alanı ve
üretim miktarı bakımından buğdaydan sonra ikinci sırayı almaktadır. IGC verilerine göre,
Türkiye‟nin 2009 yılında arpa üretimi 6 milyon ton iken TÜĠK verilerine göre 7,3 milyon
tondur. 2009 yılında iklimin olumlu seyretmesi ve bir önceki yıl yaĢanan ciddi kuraklığa bağlı
olarak arpa verimi 275 kg/ha‟ya kadar yükselmiĢtir. Türkiye‟de üretilen arpanın büyük
bölümü yem sanayinde kullanılırken, bir kısmı doğrudan hayvan yemi ve bir kısmı da bira
sanayinde kullanılmaktadır.
Dünya arpa üretimi 2008-2009 üretim döneminde, bir önceki döneme göre %16,6;
dünya arpa verimi ise %20 artıĢ göstermiĢtir.
Tablo 6.14: Dünya ve Önemli Arpa Üreticisi Ülkelerin Arpa Üretim Miktarları (Milyon Ton)
Ülkeler
AB
Rusya
Ukrayna
Kanada
Türkiye
Avustralya
ABD
Diğer
Dünya
20012002
48,0
18,7
10,4
7,5
7,4
3,7
4,9
34,3
134,9
20022003
58,2
18,7
10,4
7,5
7,2
3,9
4,9
24,1
134,8
20032004
55,8
18,0
6,8
12,3
6,9
10,4
6,1
26,6
142,9
20042005
64,1
17,2
11,1
13,2
7,4
7,7
6,1
27,3
154,1
20052006
53,1
15,8
9,0
12,5
7,6
9,6
4,6
26,8
139,0
20062007
56,1
18,0
11,4
9,6
7,5
4,3
3,9
27,1
137,9
20072008
57,4
15,6
6,0
11,0
6,0
5,9
4,6
26,3
132,8
20082009
65,2
23,1
12,6
11,8
5,6
7,7
5,2
23,6
154,8
20092010*
61,7
17,9
11,8
9,5
6,0
8,0
5,0
28,7
148,6
20082009
4,47
3,54
3,42
2,01**
2,32
2,78
20092010*
4,36
3,56
3,43
2,32**
1,93
2,58
*ġubat 2010 Tahmini
Kaynak: IGC, 2010
Tablo 6.15: Dünya ve Çeşitli Ülkelerde Arpa Verimi (Ton/ha)
Ülkeler
AB (27)
Çin
ABD
Türkiye
Rusya
Dünya
20012002
4,17
3,76
3,13
1,97
1,91
2,54
20022003
4,16
3,63
2,96
2,06
1,82
2,40
20032004
3,97
3,51
3,17
2,00
1,71
2,38
20042005
4,67
4,10
3,74
2,11
1,72
2,63
20052006
3,97
4,00
3,49
2,11
1,73
2,43
20062007
4,06
3,61
3,29
2,08
1,81
2,39
20072008
4,18
3,35
3,23
1,81
1,60
2,31
*ġubat 2010 Tahmini **TÜĠK, 2.12.2009
Kaynak: 1-) ABD Tarım BaĢkanlığı DıĢ Tarım Servisi (USDA FAS), Grain World Markets and Trade 2-) TÜĠK,
2.12.2009
Sayfa 239 / 409
6.5.1.1.1.3.3. Mısır
Dünyada mısır; tahıllar içerisinde ekim alanı olarak ikinci, üretimde ise ilk sırada yer
almaktadır. 2009-2010 döneminde dünya mısır üretiminin %41‟i ABD‟de, %20‟si Çin‟de
yapılmaktadır. IGC verilerine göre, Türkiye‟nin 2009 yılında mısır üretimi 3,8 milyon ton iken
TÜĠK verilerine göre 4,25 milyon tondur. Son yıllarda yem, niĢasta, yağ ve tatlandırıcı
sektörü ile biyoyakıt üretiminde kullanımı artan mısırın, üretimi de buna paralel olarak
artmıĢtır.
Tablo 6.16: Dünya ve Önemli Üretici Ülkelerin Mısır Üretim Miktarı (Milyon Ton)
Ülkeler
20012002
20022003
20032004
20042005
20052006
20062007
20072008
20082009*
20092010**
ABD
241,4
227,8
256,3
299,9
282,3
267,5
331,2
307,1
334,1
Çin
114,1
121,3
115,8
130,3
139,4
151,6
152,3
165,9
154,0
AB
40,5
39,9
32,4
53,7
50,3
55,2
47,3
63,1
56,6
Brezilya
35,5
46,0
42,0
35,0
42,5
51,4
58,7
51,0
50,5
Meksika
20,4
19,3
21,8
22,0
19,3
21,9
24,0
24,2
23,5
Arjantin
14,7
15,0
15,0
20,5
14,4
21,8
22,0
13,1
15,0
Hindistan
13,5
11,1
15,0
14,2
14,7
15,1
19,0
18,5
18,0
Diğer
126,6
125,5
130,1
137,7
134,8
124,4
140,1
148,0
145,7
Dünya
606,7
605,9
628,4
713,3
697,7
708,9
794,5
790,9
797,4
*Tahmini **Öngörü
Kaynak: IGC, Önemli Mısır Üreticisi Ülkeler, 2010
7%
3%
2%
17%
Üretim Kayıpları
NiĢasta Sanayi
Mahalli Tüketim
Yem Maddesi
Endüstriyel Tüketim
71%
Grafik 6.12: Mısır Tüketiminin Sektöre Göre Dağılımı (%)
Kaynak: Toprak Mahsülleri Ofisi (TMO), Hububat Sektör Raporu, 2009
6.5.1.1.1.4. Yağlı Tohumlar
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan yağlı
tohumlardan haĢhaĢın (tohum) 223.781 da alanda ekimi yapılmıĢ olup 13.488 ton ürün elde
edilmiĢtir. HaĢhaĢın ardından en çok ayçiçeği (yağlık) 96.189 da alanda ekilmiĢ ve 10.166
ton ürün elde edilmiĢtir. Yine ayçiçeğinin (çerezlik) 45.000 da alanda ekimi yapılmıĢ olup
4.903 ton ürün elde edilmiĢtir. Bunun yanı sıra 61.695 da alanda susam ekimi yapılmıĢ ve
3.442 ton ürün elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde yağlı tohumlardan en
çok verim kolza (kanola), çiğit ve soyadan elde edilmiĢ olup kolzanın (kanola) verimi 325
kg/da, çiğitin 217 kg/da ve soyanın ise 200 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Sayfa 240 / 409
TR33 Bölgesi
Türkiye
Ayçiçeği (Yağlık)
Ayçiçeği (Çerezlik)
Kolza (Kanola)
Yerfıstığı
Diğer
Çiğit
HaĢhaĢ (Tohum)
Susam
Aspir
HaĢhaĢ (Tohum)
Susam
Çiğit
Diğer
36%
21%
6%
4%
3%
2%
2%
2%
1%
44%
14%
50%
10%
1% 4%
Grafik 6.13: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yağlı Tohumlar Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Türkiye
Çiğit
Kolza (Kanola)
Yerfıstığı
5%
4%
4%
TR33 Bölgesi
Diğer
HaĢhaĢ (Tohum)
Çiğit
Susam
Diğer
5%
9%
2%
11%
37%
13%
42%
40%
28%
*Diğer: - Türkiye için Susam, Aspir, Kenevir (Tohum), Keten (Tohum), HaĢhaĢ (Tohum), Soya; - TR33 Bölgesi için
Aspir, Kolza (Kanola), Yerfıstığı, Soya
Grafik 6.14: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yağlı Tohumlar Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.1.1.4.1 Haşhaş
Gelincikgiller familyasından bir yıllık otsu bitki olan Latince‟de “Opium” denilen
“Afyon” haĢhaĢ bitkisinin esas anayurdu Anadolu olup M.Ö. 2. yüzyıldan itibaren ekildiğini,
üzerinde haĢhaĢ kabartması bulunan Synnada (ġuhut) kentine ait sikkeden anlaĢılmaktadır.
Latince özsu anlamına gelen opium, zamanla yazılıĢ ve söyleniĢte değiĢikliğe uğrayarak
ofium, afiom, afion ve sonunda afyon olmuĢtur. OlgunlaĢmamıĢ haĢhaĢ kapsüllerinin
sütünden morfin, kodein ve papaverin gibi çeĢitli alkaloitleri içeren afyon maddesi elde
edilir. HaĢhaĢ tohumu ise %44–55 oranında yağ içerdiğinden gıda, boya ve sabun sanayinde
kullanılmaktadır. HaĢhaĢ tohumları gri-mavi, sarı, beyaz, çiğ kahve ve pembe renklerde
olabilmektedir. Türkiye‟de en fazla yetiĢtirilen haĢhaĢlar sırasıyla mavi, beyaz ve sarı
tohumlu çeĢitlerdir. Üretilen haĢhaĢ tohumlarından bir kısmı üretici ihtiyaçları için
ayrılmakta, geri kalan kısmı ise serbest piyasada iĢlem görmektedir.
Sayfa 241 / 409
Dünyada uyuĢturucu maddelerinin ekimi, üretimi, ithali ve ihracı, Türkiye‟nin de imza
koyduğu BirleĢmiĢ Milletler (BM) UyuĢturucu Maddelere Dair 1961 TEK SözleĢmesi (Single
Convention on Narcotic Drugs) ve tadiline iliĢkin 1972 protokolüne göre düzenlenmektedir.
Dünyada, BM TeĢkilatı denetiminde yasal ana üreticiler olarak Türkiye, Hindistan,
Avustralya, Fransa, Ġspanya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti ile son yıllarda Çin sayılabilir.
Türkiye ve Hindistan BM TeĢkilatınca geleneksel haĢhaĢ üreticisi ülkeler olarak kabul
edilmektedir.
Tablo 6.17: Ana Üretici Ülkeler Bazında Yasal Haşhaş Üretim Alanları (ha)
Yıllar
Türkiye
Hindistan
Avustralya
Fransa
İspanya
Macaristan
Toplam
2005
25.335
7.833
6.599
8.841
4.802
5.106
58.516
2006
42.023
6.976
3.457
6.632
2.146
4.322
65.556
2007
24.603
5.913
4.661
3.198
5.606
3.269
47.250
2008
20.043
2.653
3.336
3.705
5.507
2.262
37.506
2009*
48.893
11.262
10.506
7.500
8.830
15.500
102.491
*Türkiye hariç diğer ülkeler tahminidir.
Kaynak: TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009
5%
7%
Türkiye
8%
Hindistan
8%
48%
Fransa
Avustralya
Ġspanya
10%
Macaristan
Diğer
14%
Grafik 6.15: Ana Üretici Ülkeler Bazında Yasal Haşhaş Ekim Alanı Oranı (%)
Hindistan dünyadaki en büyük yasal afyon sakızı üreten ülke olup diğer yasal üretici
ülkelerde ise üretim, çizilmemiĢ haĢhaĢ kapsülü Ģeklindedir. Uluslararası Narkotik Kontrol
Kurulu (INCB) tarafından takip edilen yasal morfin stoğu, dünyada yasal olarak üretilen
haĢhaĢ kapsülü ve afyonun içerdiği morfin karĢılığı (opiyat) olarak hesaplanmaktadır.
Dünyada, haĢhaĢtan elde edilen tıbbi ve bilimsel amaçlı opiyat tüketimi yılda yaklaĢık 300
ton civarındadır. Yıllara göre değiĢmekle birlikte yurtiçi opiyat ihtiyaç miktarı ise 2 ton
civarında bulunmaktadır.
Tablo 6.18: Dünya Opiyat (Morfine Eşdeğer) Hammadde Üretimi (Haşhaş Kapsülü + Afyon) (Ton)
Yıllar
Türkiye
Hindistan
Avustralya
Fransa
İspanya
Macaristan
Diğer
Toplam
2005
64
37
130
96
36
15
13
391
2006
106
38
70
56
17
17
12
316
2007
30
30
58
20
75
14
25
252
2008
36
15
40
48
78
16
25
258
150
60
90
97
97
28
25
547
2009*
*Türkiye hariç diğer ülkeler tahminidir.
Kaynak:TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009
Sayfa 242 / 409
Türkiye‟de haĢhaĢ tarımı, %40‟ı taban-sulu arazilerde ve %60‟ı ise kıraç susuz
arazilerde yapılmakta ve uzun yıllar ortalaması göz önüne alındığında dekara ortalama 50 kg
kapsül üretiminin gerçekleĢtiği görülmektedir. HaĢhaĢ kapsülünün dekar baĢına üretim
veriminin ve morfin içeriğinin diğer ülkelere nazaran düĢük olmasından dolayı Türkiye
haĢhaĢ ekim alanı bakımından %48‟lik bir paya sahip olmasına rağmen morfin üretimi
bakımından %18‟lik paya sahiptir. Ancak, modern tarım tekniklerinin uygulanmasıyla tabansulu arazilerde üretici Ģartlarında dekar baĢına 150 kg haĢhaĢ kapsülü alınabilmektedir.
Türkiye‟de haĢhaĢ alımı ve iĢlenmesi sadece TMO tarafından yapılmaktadır. Bakanlar
Kurulu‟nca haĢhaĢ ekimine müsaade edilen yerlerde TMO Genel Müdürlüğü tarafından
yapılan planlama çerçevesinde BM TeĢkilatınca Türkiye‟ye verilen 700.000 da limit dahilinde
harita üzerinde görülebileceği üzere 13 ilde yaklaĢık 100.000 üreticiye haĢhaĢ ekimi ve
çizilmemiĢ kapsül üretimi yaptırılmaktadır.
Şekil 6.1: Türkiye’de Haşhaş Ekimine İzin Verilen İller Haritası
TMO tarafından satın alınan haĢhaĢ kapsülleri iĢlenmek üzere Afyon Alkaloit
Fabrikası‟na (AAF) sevk edilir. Geleneksel haĢhaĢ ürününü değerlendirmek ve piyasanın
yasal alkaloit gereksinimini karĢılamak amacıyla 1976 yılında Afyonkarahisar ili Bolvadin
ilçesinde temeli atılan AAF 1981 yılında deneme üretimine baĢlamıĢ, 1986 yılında ise kesin
kabulü yapılarak esas üretime geçmiĢtir. AAF zamanının en modern tekniklerini içeren
teknolojisiyle ve 20.000 ton/yıl çizilmemiĢ haĢhaĢ kapsülü iĢleme kapasitesiyle dünyanın
alanındaki en büyük fabrikasıdır. AAF‟de üretilen morfin ve türevlerinin ihracatından yıllara
göre değiĢmekle birlikte ortalama 40 milyon USD civarında Türkiye‟ye döviz girdisi
sağlanmaktadır. Bu rakam 2009 yılında 37.840.602 USD olarak gerçekleĢmiĢtir. Ayrıca yine
yıllara göre farklılık göstermekle birlikte yılda 20.000 ton haĢhaĢ tohumu ihracatı
gerçekleĢmekte ve 40 milyon USD civarında döviz girdisi sağlanmakta olup 2009 yılında bu
rakam 46.976.487 USD olarak gerçekleĢmiĢtir.
Sayfa 243 / 409
Tablo 6.19: Yıllar İtibarıyla Türkiye’deki Haşhaş Ekim Alanı ve Üretici Sayısı
İzin Belgesine Göre
Ölçüm Sonucuna Göre
Yıllar
Ekim Alanı (da)
Üretici Adedi
Ekim Alanı (da)
Üretici Adedi
2005
593.856
124.158
256.354
67.119
2006
606.300
122.486
420.238
102.681
2007
388.509
57.912
246.032
44.780
2008
351.040
51.377
200.429
35.079
2009
603.286
85.593
488.931
79.152
Tablo 6.20: İller Bazında Türkiye’de Haşhaş Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi
Ürün Adı
Afyonkarahisar
HaĢhaĢ (Kapsül)
HaĢhaĢ (Tohum)
Afyonkarahisar Toplamı
Kütahya
HaĢhaĢ (Tohum)
HaĢhaĢ (Kapsül)
HaĢhaĢ (Tohum)
HaĢhaĢ (Kapsül)
HaĢhaĢ (Tohum)
HaĢhaĢ (Kapsül)
HaĢhaĢ (Tohum)
223.781
223.781
HaĢhaĢ (Kapsül)
HaĢhaĢ (Tohum)
Ege Bölgesi Toplamı
Türkiye
50.121
50.121
Ege Bölgesi
42.871
42.871
Uşak Toplamı
TR33 Bölgesi
23.111
23.111
Manisa Toplamı
UĢak
107.678
107.678
HaĢhaĢ (Kapsül)
Kütahya Toplamı
Manisa
Ekilen Alan
(da)
302.714
302.714
HaĢhaĢ (Kapsül)
HaĢhaĢ (Tohum)
Türkiye Toplamı
488.931
488.931
Üretim
(Ton)
Verim
(kg/da)
8.142
76
8.957
83
17.099
1.258
54
1.383
60
2.641
1.297
30
1.426
33
2.723
1.566
31
1.722
34
3.288
12.263
55
13.488
60
25.751
16.691
55
18.359
61
35.050
31.086
64
34.194
70
65.280
Türkiye‟de haĢhaĢ üretimi yapılan 13 ilden 4‟ü TR33 Bölgesi‟nde yer almaktadır.
Türkiye‟de haĢhaĢ ekimi yapılan alanın %46‟sını ve haĢhaĢ üretiminin %40‟ını karĢılayan
TR33 Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında hem ekim hem de üretim açısından birinci
sıradadır.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre; Afyonkarahisar‟daki haĢhaĢ ekim alanı Türkiye‟deki
haĢhaĢ ekim alanının %22‟si, UĢak %10‟u, Manisa %9‟u ve Kütahya %5‟idir.
Afyonkarahisar‟daki haĢhaĢ ekim alanının TR33 Bölgesi‟ndeki haĢhaĢ ekim alanına oranı ise
%48,1, UĢak‟ın %22,4, Manisa‟nın %19,2 ve Kütahya‟nın ise %10,3‟tür.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre; Afyonkarahisar‟daki haĢhaĢ üretiminin Türkiye‟deki
haĢhaĢ üretimi içindeki payı %26, UĢak‟ın %5, Manisa‟nın %4 ve Kütahya‟nın %4‟tür.
Afyonkarahisar‟daki haĢhaĢ üretiminin TR33 Bölgesi‟ndeki haĢhaĢ üretimine oranı %66,4,
UĢak‟ın %12,8, Manisa‟nın %10,6 ve Kütahya‟nın %10,3‟tür.
Sayfa 244 / 409
600.000
Ekilen Alan (da)
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
Grafik 6.16: TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi ve Türkiye Bazında Haşhaş Ekim Alanı Dağılımı
70.000
Üretim (Ton)
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
Grafik 6.17: TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi ve Türkiye Bazında Haşhaş Üretim Miktarı
Sayfa 245 / 409
6.5.1.1.1.5. Yem Bitkileri
TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan yem bitkilerinden fiğin 424.993 da alanda
ekimi yapılmıĢ olup fiğ (yeĢil ot) olarak 119.416 ton ve fiğ (kuru ot) olarak 115.547 ton
ürün elde edilmiĢtir. Fiğin ardından en çok mısır (silajlık) ekimi 173.513 da alanda ekilmiĢ ve
798.604 ton ürün elde edilmiĢtir. Bunun yanı sıra yonca 140.438 da alanda ekilerek yonca
(yeĢil ot) olarak 143.423 ton, yonca (kuru ot) olarak 123.912 ton ve yonca (tohum) olarak
40 ton ürün elde edilmiĢtir.
Türkiye
Yonca
Fiğ
TR33 Bölgesi
Mısır (Silajlık)
Korunga
Diğer
Fiğ
Mısır (Silajlık)
Yonca
Korunga
Mısır (Hasıl)
Diğer
32%
22%
18%
18%
38%
10%
3%
2%
1%
54%
2%
*Diğer: - Türkiye için Burçak, Mısır (Hasıl), Üçgül - TR33 Bölgesi için Burçak, Üçgül
Grafik 6.18: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Türkiye
TR33 Bölgesi
Mısır (Silajlık)
Yonca (Tohum,Kuru ve YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru ve YeĢil Ot)
Korunga (Tohum, Kuru ve YeĢil Ot )
Mısır (Hasıl)
Diğer
Mısır (Silajlık)
Yonca (Tohum,Kuru ve YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru ve YeĢil Ot)
Mısır (Hasıl)
Korunga (Tohum, Kuru ve YeĢil Ot )
Diğer
20%
28%
17%
54%
11%
1%
1%
59%
2%
0% 2%
5%
*Diğer: - Türkiye için Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot), Üçgül (Kuru Ot), Üçgül (YeĢil Ot) - TR33 Bölgesi için
Üçgül (Kuru Ot), Burçak (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot), Üçgül (YeĢil Ot)
Grafik 6.19: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 246 / 409
6.5.1.1.1.6. Yumru Bitkiler
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan yumru
bitkilerden patatesin 117.180 da alanda ekimi yapılıĢ olup 388.490 ton ürün elde edilmiĢtir.
Patatesin ardından en çok soğan (kuru) ekimi 22.735 da alanda yapılmıĢ ve 39.863 ton ürün
elde edilmiĢtir. Bunun yanı sıra hayvan pancarı 10.616 da alanda ekilerek 61.209 ton ürün
elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde yumru bitkilerden en çok verim hayvan
pancarı, patates ve soğandan (kuru) elde edilmiĢ olup hayvan pancarının verimi 5.766
kg/da, patatesin 3.315 kg/da ve soğanın (kuru) ise 1.753 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Türkiye
TR33 Bölgesi
Patates
Soğan (Kuru)
Patates
Soğan (Kuru)
Sarımsak (Kuru)
Hayvan Pancarı
Hayvan Pancarı
Sarımsak (Kuru)
1%
4%
2%
7%
15%
28%
76%
67%
Grafik 6.20: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yumru Bitkileri Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Türkiye
TR33 Bölgesi
Patates
Soğan (Kuru)
Hayvan Pancarı
Sarımsak (Kuru)
2%
Patates
Hayvan Pancarı
Soğan (Kuru)
Sarımsak (Kuru)
1%
8%
1%
12%
29%
68%
79%
Grafik 6.21: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yumru Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 247 / 409
6.5.1.1.2. İl Bazında Tarla Ürünleri
Afyonkarahisar
Tablo 6.21: TR33 Bölgesi İl Bazında Tarla Ürünleri Ekilen Tarla Alanı, Üretim ve Verim Tablosu
Ekilen Tarla Alanı
Üretim
Verim
İl Adı Grup Adı
(da)
(Ton)
(kg/da)
Baklagiller
116.198
13.553
117
242.454
649.761
2.680
2.888.760
660.257
229
Yağlı Tohumlar
205.587
18.920
92
Yem Bitkileri
217.627
402.837
1.851
Yumru Bitkiler
106.726
395.234
3.703
3.777.352
2.140.562
291.922
35.296
121
68.958
233.901
3.392
2.018.318
455.969
226
63.740
5.429
85
205.296
309.081
1.506
32.882
66.029
2.008
2.681.116
1.105.705
Baklagiller
175.743
17.082
97
507.767
43.383
85
1.746.171
591.377
339
Yağlı Tohumlar
103.391
8.573
83
Yem Bitkileri
237.962
501.907
2.109
8.969
15.933
1.776
2.780.003
1.178.255
Baklagiller
418.310
45.147
108
149.258
36.235
243
1.178.754
307.807
261
77.825
3.656
47
131.530
146.944
1.117
5.193
16.442
3.166
1.960.870
556.231
Tahıllar
Toplam
Baklagiller
Kütahya
Tahıllar
Yağlı Tohumlar
Yem Bitkileri
Yumru Bitkiler
Manisa
Toplam
Tahıllar
Yumru Bitkiler
Uşak
Toplam
Tahıllar
Yağlı Tohumlar
Yem Bitkileri
Yumru Bitkiler
Toplam
6.5.1.1.2.1. Afyonkarahisar
Afyonkarahisar‟da tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %3,
endüstriyel bitkiler ekimi %6, tahıl ekimi %77, yağlı tohumlar ekimi %5, yem bitkileri ekimi
%6, ve yumru bitkiler ekimi %3‟tür.
Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, fiğ (dane) ve fasulyedir
(kuru). 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, 56.201 da ekim alanında 6.102 ton nohut, 27.400 da
alanda 3.380 ton fiğ dane ve 16.290 da alanda 2.297 ton fasulye (kuru) elde edilmiĢtir.
Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim bakla (yemeklik), bezelye ve fasulyede
elde edilmiĢ olup baklanın (yemeklik) verimi 600 kg/da, bezelyenin 200 kg/da ve fasulyenin
(kuru) ise 141 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Sayfa 248 / 409
Ekilen Tarla Alanı
Üretim
Tahıllar
Yem Bitkileri
Yağlı Tohumlar
Baklagiller
Yumru Bitkiler
6%
Tahıllar
Yem Bitkileri
Yağlı Tohumlar
Yumru Bitkiler
Baklagiller
30%
6%
5%
19%
3%
3%
31%
18%
77%
1%
1%
Grafik 6.22: Afyonkarahisar İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%)
Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler Ģekerpancarı, haĢhaĢ
(kapsül) ve kimyondur. 123.320 da ekim alanında 640.877 ton Ģekerpancarı, 107.678 da
alanda 8.142 ton haĢhaĢ (kapsül) ve 8.325 da alanda 521 ton kimyon elde edilmiĢtir. Verim
açısından değerlendirildiğinde en çok verim Ģekerpancarı, kekik ve haĢhaĢtan (kapsül) elde
edilmiĢ olup Ģekerpancarının verimi 5.197 kg/da, kekiğin 133 kg/da ve haĢhaĢın (kapsül) ise
76 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan tahıllar buğday ve arpadır. 1.565.812 da
ekim alanında 347.250 ton buğday ve 1.301.506 da alanda 306.973 ton arpa elde
edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim mısır (dane), tritikale (dane) ve
arpadan elde edilmiĢ olup mısırın (dane) verimi 444 kg/da, tritikalenin (dane) 390 kg/da ve
arpanın ise 236 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar haĢhaĢ (tohum), ayçiçeği
(yağlık) ve ayçiçeği (çerezlik)tir. 107.678 da ekim alanında 8.957 ton haĢhaĢ (tohum),
52.645 da alanda 5.885 ton ayçiçeği (yağlık) ve 37.381 da alanda 3.315 ton ayçiçeği
(çerezlik) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim kolza (kanola),
soya ve ayçiçeğinden (yağlık) elde edilmiĢ olup kolzanın (kanola) verimi 325 kg/da, soyanın
200 kg/da ve ayçiçeğinin (yağlık) ise 112 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık).
86.228 da ekim alanında 7.935 ton fiğ (yeĢil ot) ile 15.647 ton fiğ (kuru ot), 70.237 da
alanda 78.340 ton yonca (yeĢil ot), 72.860 ton yonca (kuru ot) ile 40 ton yonca (tohum) ve
48.043 da alanda 221.904 ton mısır (silajlık) elde edilmiĢtir.
Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates, hayvan pancarı,
soğandır (kuru). 94.922 da ekim alanında 342.463 ton patates, 6.464 da alanda 39.736 ton
hayvan pancarı ve 4.625 da alanda 11.874 ton soğan (kuru) elde edilmiĢtir. Verim açısından
değerlendirildiğinde en çok verim hayvanpancarı, patates ve soğandan elde edilmiĢ olup
hayvan pancarının verimi 6.147 kg/da, patatesin 3.607 kg/da ve soğanın (kuru) ise 2.567
kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Sayfa 249 / 409
Tablo 6.22: Afyonkarahisar İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi
Grup Adı
Ürün Adı
Baklagiller
Nohut
Fiğ (Dane)
Fasulye (Kuru)
Mercimek (YeĢil)
Burçak (Dane)
Bezelye
Bakla (Yemeklik)
Baklagiller Toplamı
ġekerpancarı
HaĢhaĢ (Kapsül)
Kimyon
Anason
Kekik
Endüstriyel Bitkiler Toplamı
Arpa (Diğer)
Buğday (Diğer)
Buğday (Durum)
Arpa (Biralık)
Tahıllar
Çavdar
Yulaf (Dane)
Tritikale (Dane)
Mısır (Dane)
Tahıllar Toplamı
HaĢhaĢ (Tohum)
Yağlı Tohumlar
Aspir
Susam
Kolza (Kanola)
Soya
Yağlı Tohumlar Toplamı
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Yonca (Tohum)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Korunga (Tohum)
Yem Bitkileri
Mısır (Hasıl)
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Mısır (Silajlık)
Yem Bitkileri Toplamı
Patates (Diğer)
Hayvan Pancarı
Yumru Bitkiler
Soğan (Kuru)
Sarımsak (Kuru)
Patates (Tatlı)
Yumru Bitkiler Toplamı
Genel Toplam
Ekilen Tarla
Alanı (da)
56.201
27.400
16.290
14.976
1.270
36
20
5
116.198
123.320
107.678
8.325
3.101
30
242.454
1.212.292
1.198.842
366.970
89.214
8.392
6.886
4.471
1.693
2.888.760
107.678
52.645
37.381
5.440
2.310
123
10
205.587
İl İçindeki
Payı (%)
1,49
0,73
0,43
0,40
0,03
0,00
0,00
0,00
3,08
3,26
2,85
0,22
0,08
0,00
6,42
32,09
31,74
9,72
2,36
0,22
0,18
0,12
0,04
76,48
2,85
1,39
0,99
0,14
0,06
0,00
0,00
5,44
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,50
0,24
0,14
0,13
0,01
0,00
0,00
0,00
1,04
1,10
0,96
0,07
0,03
0,00
2,16
10,82
10,70
3,28
0,80
0,07
0,06
0,04
0,02
25,79
0,96
0,47
0,33
0,05
0,02
0,00
0,00
1,84
70.237
1,86
0,63
6.109
0,16
0,05
160
0,00
0,00
86.228
2,28
0,77
6.850
0,18
0,06
48.043
217.627
94.920
6.464
4.625
715
2
106.726
3.777.352
1,27
5,76
2,51
0,17
0,12
0,02
0,00
2,83
100,00
0,43
1,94
0,85
0,06
0,04
0,01
0,00
0,95
33,73
Sayfa 250 / 409
Tablo 6.23: Afyonkarahisar İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%)
Grup Adı
Ürün Adı
Baklagiller
Nohut
Fiğ (Dane)
Fasulye (Kuru)
Mercimek (YeĢil)
Burçak (Dane)
Bezelye
Bakla (Yemeklik)
ġekerpancarı
HaĢhaĢ (Kapsül)
Kimyon
Anason
Kekik
Arpa (Diğer)
Buğday (Diğer)
Buğday (Durum)
Arpa (Biralık)
Tahıllar
Çavdar
Yulaf (Dane)
Tritikale (Dane)
Mısır (Dane)
Tahıllar Toplamı
HaĢhaĢ (Tohum)
Yağlı Tohumlar
Aspir
Susam
Kolza (Kanola)
Soya
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Yonca (Tohum)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Korunga (Tohum)
Yem Bitkileri
Mısır (Hasıl)
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Mısır (Silajlık)
Patates (Diğer)
Hayvan Pancarı
Yumru Bitkiler
Soğan (Kuru)
Sarımsak (Kuru)
Patates (Tatlı)
Genel Toplam
Üretim
(Ton)
İl İçindeki
Payı (%)
6.102
3.380
2.297
1.634
130
3
4
3
13.553
640.877
8.142
521
217
4
649.761
287.196
255.533
91.717
19.777
1.968
1.571
1.743
752
660.257
8.957
5.885
3.315
582
139
40
2
18.920
78.340
72.860
40
968
2.985
800
190
7.935
15.647
1
1.167
221.904
402.837
342.459
39.736
11.874
1.161
4
395.234
2.140.562
0,29
0,16
0,11
0,08
0,01
0,00
0,00
0,00
0,63
29,94
0,38
0,02
0,01
0,00
30,35
13,42
11,94
4,28
0,92
0,09
0,07
0,08
0,04
30,85
0,42
0,27
0,15
0,03
0,01
0,00
0,00
0,88
3,66
3,40
0,00
0,05
0,14
0,04
0,01
0,37
0,73
0,00
0,05
10,37
18,82
16,00
1,86
0,55
0,05
0,00
18,46
100,00
TR33
Bölgesi'ndeki Payı
(%)
0,12
0,07
0,05
0,03
0,00
0,00
0,00
0,00
0,27
12,87
0,16
0,01
0,00
0,00
13,05
5,77
5,13
1,84
0,40
0,04
0,03
0,03
0,02
13,25
0,18
0,12
0,07
0,01
0,00
0,00
0,00
0,38
1,57
1,46
0,00
0,02
0,06
0,02
0,00
0,16
0,31
0,00
0,02
4,46
8,09
6,88
0,80
0,24
0,02
0,00
7,94
42,98
Verim
(kg/da)
109
123
141
109
102
83
200
600
117
5.197
76
63
70
133
2.680
237
213
250
222
235
228
390
444
229
83
112
89
107
60
325
200
92
1.188
4.619
1.851
3.608
6.147
2.567
1.624
2.000
3.703
567
6.5.1.1.2.2. Kütahya
Kütahya‟da tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %11, endüstriyel
bitkiler ekimi %3, tahıl ekimi %75, yağlı tohumlar ekimi %2, yem bitkileri ekimi %8 ve
yumru bitkiler ekimi %1‟dir.
Sayfa 251 / 409
Ekilen Tarla Alanı
Tahıllar
Yem Bitkileri
Yağlı Tohumlar
Üretim
Tahıllar
Baklagiller
Baklagiller
Yumru Bitkiler
Yem Bitkileri
Yumru Bitkiler
Yağlı Tohumlar
28%
75%
11%
41%
8%
1%
2%
3%
21%
1%
3%
6%
Grafik 6.23: Kütahya İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%)
Kütahya‟da en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, fasulye (kuru) ve fiğdir (dane).
235.192 da ekim alanında 26.838 ton nohut, 36.920 da alanda 5.739 ton fasulye (kuru) ve
10.164 da alanda 981 ton fiğ (dane) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde
baklagillerden en çok verim mercimek (kırmızı), bakla (yemeklik) ve fasulyeden (kuru) elde
edilmiĢ olup mercimeğin (kırmızı) verimi 350 kg/da, baklanın (yemeklik) 194 kg/da ve
fasulyenin (kuru) ise 155 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Kütahya‟da en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler Ģekerpancarı ve haĢhaĢtır
(kapsül). 44.488 da ekim alanında 232.543 ton Ģekerpancarı ve 23.111 da alanda 1.258 ton
haĢhaĢ (kapsül) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim
Ģekerpancarından elde edilmiĢ olup Ģekerpancarının verimi 5.228 kg/da olarak
hesaplanmıĢtır.
Kütahya‟da en çok ekimi yapılan tahıllar buğday ve arpadır. 1.426.085 da ekim alanında
307.233 ton buğday ve 524.654 da alanda 131.116 ton arpa elde edilmiĢtir. Verim
açısından değerlendirildiğinde en çok verim tritikale (dane), darı ve arpadan elde edilmiĢ
olup tritikalenin (dane) verimi 340 kg/da, darının 300 kg/da ve arpanın ise 250 kg/da olarak
hesaplanmıĢtır.
Kütahya‟da en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar ayçiçeği (yağlık), haĢhaĢ (tohum) ve
ayçiçeği (çerezlik)‟tir. 38.111 da ekim alanında 3.743 ton ayçiçeği (yağlık), 23.111 da
alanda 1.383 ton haĢhaĢ (tohum) ve 2.061 da alanda 252 ton ayçiçeği (çerezlik) elde
edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim ayçiçeği (çerezlik), susam ve
ayçiçeğinden (yağlık) elde edilmiĢ olup ayçiçeğinin (çerezlik) verimi 122 kg/da, susamın 117
kg/da ve ayçiçeğinin (yağlık) 98 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Kütahya‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık). 109.240
da ekim alanında 34.234 ton fiğ (yeĢil ot) ile 24.770 ton fiğ (kuru ot), 41.469 da alanda
32.753 ton yonca (yeĢil ot) ile 34.097 ton yonca (kuru ot) ve 31.875 da alanda 150.527 ton
mısır (silajlık) elde edilmiĢtir.
Kütahya‟da en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates, soğan (kuru) ve hayvan
pancarıdır. 14.950 da ekim alanında 29.211 ton patates, 13.535 da alanda19.010 ton soğan
(kuru) ve 3.317 da alanda 16.853 ton hayvan pancarı elde edilmiĢtir. Verim açısından
değerlendirildiğinde en çok verim hayvanpancarı, patates ve soğandan elde edilmiĢ olup
hayvan pancarının verimi 5.081 kg/da, patatesin 1.954 kg/da ve soğanın (kuru) ise 1.405
Sayfa 252 / 409
Tablo 6.24: Kütahya İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki
Oranı (%)
Grup Adı
Ürün Adı
Baklagiller
Nohut
Fasulye (Kuru)
Fiğ (Dane)
Mercimek (YeĢil)
Bakla (Yemeklik)
Mürdümük (Dane)
Burçak (Dane)
Bakla (Hayvan Yemi)
Börülce
ġekerpancarı
HaĢhaĢ (Kapsül)
Tütün
Kekik
Acıbakla
Tahıllar
Buğday (Diğer)
Arpa (Diğer)
Buğday (Durum)
Mısır (Dane)
Tritikale (Dane)
Arpa (Biralık)
Darı
Çavdar
Yulaf (Dane)
Tahıllar Toplamı
Yağlı Tohumlar
HaĢhaĢ (Tohum)
Susam
Aspir
Yem Bitkileri
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Üçgül (YeĢil Ot)
Üçgül (Kuru Ot)
Mısır (Silajlık)
Yumru Bitkiler
Soğan (Kuru)
Patates (Diğer)
Patates (Tatlı)
Hayvan Pancarı
Sarımsak (Kuru)
Genel Toplam
Ekilen Tarla
Alanı (da)
235.192
36.920
10.164
2.881
2.500
2.470
1.235
370
170
20
291.922
44.488
23.111
1.333
16
10
68.958
1.195.682
507.844
230.403
23.152
17.231
16.810
12.500
8.705
5.991
2.018.318
38.111
23.111
2.061
385
72
63.740
İl içindeki
Payı (%)
8,78
1,38
0,38
0,11
0,09
0,09
0,05
0,01
0,01
0,00
10,89
1,66
0,86
0,05
0,00
0,00
2,57
44,60
18,94
8,59
0,86
0,64
0,63
0,47
0,32
0,22
75,28
1,42
0,86
0,08
0,01
0,00
2,38
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
2,10
0,33
0,09
0,03
0,02
0,02
0,01
0,00
0,00
0,00
2,61
0,40
0,21
0,01
0,00
0,00
0,62
10,68
4,53
2,06
0,21
0,15
0,15
0,11
0,08
0,05
18,02
0,34
0,21
0,02
0,00
0,00
0,57
41.469
1,55
0,37
16.032
0,60
0,14
4.870
0,18
0,05
109.240
4,08
0,98
560
0,02
0,00
1.250
0,05
0,01
31.875
205.296
13.535
10.850
4.100
3.317
1.080
32.882
2.681.116
1,19
7,66
0,50
0,40
0,15
0,12
0,04
1,23
100,00
0,28
1,83
0,12
0,10
0,04
0,03
0,01
0,29
23,94
Sayfa 253 / 409
Tablo 6.25: Kütahya İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%)
Grup Adı
Ürün Adı
Nohut
Fasulye (Kuru)
Fiğ (Dane)
Mercimek (YeĢil)
Baklagiller
Bakla (Yemeklik)
Mürdümük (Dane)
Burçak (Dane)
Bakla (Hayvan Yemi)
Börülce
ġekerpancarı
HaĢhaĢ (Kapsül)
Endüstriyel
Tütün
Bitkiler
Kekik
Acıbakla
Buğday (Diğer)
Arpa (Diğer)
Buğday (Durum)
Mısır (Dane)
Tahıllar
Tritikale (Dane)
Arpa (Biralık)
Darı
Çavdar
Yulaf (Dane)
Tahıllar Toplamı
HaĢhaĢ (Tohum)
Yağlı
Tohumlar
Susam
Aspir
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Fiğ (YeĢil Ot)
Yem
Bitkileri
Fiğ (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Üçgül (Kuru Ot)
Mısır (Silajlık)
Soğan (Kuru)
Patates (Diğer)
Yumru
Patates (Tatlı)
Bitkiler
Hayvan Pancarı
Sarımsak (Kuru)
Genel Toplam
Üretim
(Ton)
26.838
5.739
981
202
875
479
124
36
20
2
35.296
232.543
1.258
93
6
1
233.901
249.672
126.819
57.561
4.776
5.861
4.297
3.750
2.001
1.232
455.969
3.743
1.383
252
45
6
5.429
32.753
34.097
3.854
9.136
17.450
34.234
24.770
250
135
1.875
150.527
309.081
19.010
22.871
6.340
16.853
955
66.029
1.105.705
İl İçindeki
Payı (%)
2,43
0,52
0,09
0,02
0,08
0,04
0,01
0,00
0,00
0,00
3,19
21,03
0,11
0,01
0,00
0,00
21,15
22,58
11,47
5,21
0,43
0,53
0,39
0,34
0,18
0,11
41,24
0,34
0,13
0,02
0,00
0,00
0,49
2,96
3,08
0,35
0,83
1,58
3,10
2,24
0,02
0,01
0,00
0,17
13,61
27,95
1,72
2,07
0,57
1,52
0,09
5,97
100,00
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,54
0,12
0,02
0,00
0,02
0,01
0,00
0,00
0,00
0,00
0,71
4,67
0,03
0,00
0,00
0,00
4,70
5,01
2,54
1,15
0,10
0,12
0,09
0,08
0,04
0,02
9,15
0,08
0,03
0,01
0,00
0,00
0,11
0,66
0,68
0,08
0,18
0,35
0,69
0,50
0,01
0,00
0,00
0,04
3,02
6,21
0,38
0,46
0,13
0,34
0,02
1,33
22,20
Verim
(kg/da)
114
155
97
70
350
194
100
97
118
100
121
5.227
54
70
375
100
3.392
209
250
250
206
340
256
300
230
206
226
98
60
122
117
83
85
3.583
4.722
1.506
1.405
2.108
1.546
5.081
884
2.008
412
Sayfa 254 / 409
6.5.1.1.2.3. Manisa
Manisa‟da tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %6, endüstriyel
bitkiler ekimi %18, tahıl ekimi %63, yağlı tohumlar ekimi %4 ve yem bitkileri ekimi %9‟dur.
Üretim
Ekim Alanı
Tahıllar
Yem Bitkileri
Yağlı Tohumlar
6%
Baklagiller
Yumru Bitkiler
Tahıllar
Yumru Bitkiler
Yem Bitkileri
Baklagiller
Yağlı Tohumlar
4% 0,32%
43%
9%
50%
18%
63%
1% 1% 1%
4%
Grafik 6.24: Manisa İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%)
Manisa‟da en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, mercimek ve bakladır (yemeklik).
2009 yılı TÜĠK verilerine 103.293 da ekim alanında 10.212 ton nohut, 36.656 da alanda
3.122 ton mercimek ve 10.150 da alanda 1.566 ton bakla (yemeklik) elde edilmiĢtir. Verim
açısından değerlendirildiğinde en çok verim bakla (yemeklik), bezelye ve bakladan (hayvan
yemi) elde edilmiĢ olup baklanın (yemeklik) verimi 154 kg/da, bezelyenin 150 kg/da ve
baklanın (hayvan yemi) ise (kuru) 125 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Manisa‟da en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler tütün, haĢhaĢ (kapsül) ve
pamuktur (kütlü ve lif). 443.743 da ekim alanında 25.518 ton tütün, 42.871 da ekim
alanında 1.297 ton haĢhaĢ (kapsül) ve 17.498 da ekim alanında 6.581 ton pamuk (kütlü) ile
2.434 ton pamuk (lif) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim
Ģekerpancarı, kırmızı biber (baharatlık) ve pamuktan (kütlü) elde edilmiĢ olup
Ģekerpancarının verimi 4.522 kg/da, kırmızı biberin (baharatlık) 1.700 kg/da ve pamuğun
(kütlü) ise 376 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Manisa‟da en çok ekimi yapılan tahıllar buğday, arpa (diğer) ve mısırdır (dane).
1.102.923 da ekim alanında 230.735 ton buğday, 314.298 da alanda 58.653 ton arpa
(diğer) ve 310.237 da alanda 298.501 ton mısır (dane) elde edilmiĢtir. Verim açısından
değerlendirildiğinde en çok verim mısır (dane), darı ve tritikalede (dane) elde edilmiĢ olup
mısırın (dane) verimi 962 kg/da, darının 353 kg/da ve tritikalenin (dane) ise 269 kg/da
olarak hesaplanmıĢtır.
Manisa‟da en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar haĢhaĢ (tohum), susam ve çiğittir.
42.871 da ekim alanında 1.426 ton haĢhaĢ (tohum), 36.820 da alanda 1.902 ton susam ve
17.498 da alanda 3.896 ton çiğit elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok
verim ayçiçeği (çerezlik), çiğit ve yer fıstığından elde edilmiĢ olup ayçiçeğinin (çerezlik)
verimi 246 kg/da, çiğitin 223 kg/da ve yer fıstığının ise 150 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Manisa‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır. 135.625
da ekim alanında 65.750 ton fiğ (yeĢil ot) ile 48.965 ton fiğ (kuru ot), 77.450 da alanda
345.155 ton mısır (silajlık) ve 18.452 da alanda 26.845 ton yonca (yeĢil ot) ile 5.083 ton
yonca (kuru ot) elde edilmiĢtir.
Sayfa 255 / 409
Manisa‟da en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates ve soğandır(kuru). 5.305 da
ekim alanında 10.932 ton patates ve 2.665 da alanda 4.078 ton soğan (kuru) elde
edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim patates, hayvan pancarı ve
soğandan (kuru) elde edilmiĢ olup patatesin verimi 2.061 kg/da, hayvan pancarının 2.000
kg/da ve soğanın (kuru) ise 1.530 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Tablo 6.26: Manisa İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı
(%)
Grup Adı
Ürün Adı
Baklagiller
Nohut
Mercimek (YeĢil)
Bakla (Yemeklik)
Börülce
Burçak (Dane)
Fasulye (Kuru)
Fiğ (Dane)
Bezelye
Mürdümük (Dane)
Bakla (Hayvan Yemi)
Tütün
HaĢhaĢ (Kapsül)
Pamuk (Kütlü ve Lif)
Kekik
ġekerpancarı
Buğday (Diğer)
Arpa (Diğer)
Mısır (Dane)
Buğday (Durum)
Tahıllar
Çavdar
Tritikale (Dane)
Yulaf (Dane)
Darı
Tahıllar Toplamı
HaĢhaĢ (Tohum)
Susam
Çiğit
Yağlı Tohumlar
Yerfıstığı
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Yem Bitkileri
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Mısır (Silajlık)
Patates (Diğer)
Soğan (Kuru)
Yumru Bitkiler
Sarımsak (Kuru)
Patates (Tatlı)
Hayvan Pancarı
Genel Toplam
Ekilen Tarla
Alanı (da)
103.293
18.650
18.000
10.150
8.807
8.250
5.405
2.800
360
20
8
175.743
443.743
42.871
17.498
2.110
1.535
10
507.767
948.435
314.298
310.237
154.488
8.373
5.970
4.200
170
1.746.171
42.871
36.820
17.498
5.075
1.027
100
103.391
İl İçindeki
Payı (%)
3,72
0,67
0,65
0,37
0,32
0,30
0,19
0,10
0,01
0,00
0,00
6,32
15,96
1,54
0,63
0,08
0,06
0,00
18,26
34,12
11,31
11,16
5,56
0,30
0,21
0,15
0,01
62,81
1,54
1,32
0,63
0,18
0,04
0,00
3,72
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,92
0,17
0,16
0,09
0,08
0,07
0,05
0,02
0,00
0,00
0,00
1,57
3,96
0,38
0,16
0,02
0,01
0,00
4,53
8,47
2,81
2,77
1,38
0,07
0,05
0,04
0,00
15,59
0,38
0,33
0,16
0,05
0,01
0,00
0,92
18.452
0,66
0,16
560
0,02
0,00
4.265
0,15
0,04
135.625
4,88
1,21
1.610
0,06
0,01
77.450
237.962
4.605
2.665
964
700
35
8.969
2.869.525
2,79
8,56
0,17
0,09
0,03
0,02
0,00
0,32
100,00
0,69
2,12
0,04
0,02
0,01
0,01
0,00
0,08
24,82
Sayfa 256 / 409
Tablo 6.27: Manisa İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%)
Grup Adı
Ürün Adı
Nohut
Mercimek (YeĢil)
Bakla (Yemeklik)
Börülce
Burçak (Dane)
Baklagiller
Fasulye (Kuru)
Fiğ (Dane)
Bezelye
Mürdümük (Dane)
Bakla (Hayvan
Yemi)
Tütün
HaĢhaĢ (Kapsül)
Pamuk (Kütlü)
Endüstriyel
Pamuk (Lif)
Bitkiler
Kekik
ġekerpancarı
Kırmızı Biber
(Baharatlık)
Buğday (Diğer)
Arpa (Diğer)
Mısır (Dane)
Buğday (Durum)
Tahıllar
Çavdar
Tritikale (Dane)
Yulaf (Dane)
Darı
Tahıllar Toplamı
HaĢhaĢ (Tohum)
Susam
Çiğit
Yağlı Tohumlar
Yerfıstığı
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Yem Bitkileri
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Mısır (Silajlık)
Patates (Diğer)
Soğan (Kuru)
Yumru Bitkiler
Sarımsak (Kuru)
Patates (Tatlı)
Hayvan Pancarı
Genel Toplam
Üretim
(Ton)
10.212
1.872
1.250
1.566
799
553
633
141
54
1
İl İçindeki
Payı (%)
0,86
0,16
0,11
0,13
0,07
0,05
0,05
0,01
0,00
0,00
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,20
0,04
0,03
0,03
0,02
0,01
0,01
0,00
0,00
0,00
Verim
(kg/da)
99
100
69
154
91
67
117
50
150
50
1
0,00
0,00
125
17.082
25.518
1.297
6.581
2.434
817
6.719
1,45
2,17
0,11
0,56
0,21
0,07
0,57
0,34
0,51
0,03
0,13
0,05
0,02
0,13
97
58
30
376
139
387
4.377
17
0,00
0,00
1.700
43.383
196.766
58.653
298.501
33.969
1.055
1.605
768
60
591.377
1.426
1.902
3.896
1.248
86
15
8.573
26.845
5.083
312
164
9.290
65.750
48.965
240
103
345.155
501.907
9.882
4.078
853
1.050
70
15.933
1.178.255
3,68
16,70
4,98
25,33
2,88
0,09
0,14
0,07
0,01
50,19
0,12
0,16
0,33
0,11
0,01
0,00
0,73
2,28
0,43
0,03
0,01
0,79
5,58
4,16
0,02
0,01
29,29
42,60
0,84
0,35
0,07
0,09
0,01
1,35
100,00
0,87
3,95
1,18
5,99
0,68
0,02
0,03
0,02
0,00
11,87
0,03
0,04
0,08
0,03
0,00
0,00
0,17
0,54
0,10
0,01
0,00
0,19
1,32
0,98
0,00
0,00
6,93
10,08
0,20
0,08
0,02
0,02
0,00
0,32
23,66
85
207
187
962
220
126
269
183
353
339
33
52
223
246
84
150
83
2.178
4.456
2.109
2.146
1.530
885
1.500
2.000
1.776
424
Sayfa 257 / 409
6.5.1.1.2.4. Uşak
UĢak‟ta tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %21, endüstriyel
bitkiler ekimi %8, tahıl ekimi %60, yağlı tohumlar ekimi %4 ve yem bitkileri ekimi %7‟dir.
Ekim Alanı
Üretim
Tahıllar
Baklagiller
Yem Bitkileri
Yağlı Tohumlar
Yumru Bitkiler
Tahıllar
Yem Bitkileri
Baklagiller
Yumru Bitkiler
Yağlı Tohumlar
55%
60%
21%
26%
8%
0,26%
4%
1%
7%
3%
7%
8%
Grafik 6.25: Uşak İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%)
UĢak‟ta en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, börülce ve fasulyedir (kuru). 2009 yılı
TÜĠK verilerine göre, 390.200 da ekim alanında 41.358 ton nohut, 12.200 da alanda 1.232
ton börülce ve 8.990 da alanda 1.588 ton fasulye (kuru) elde edilmiĢtir. Verim açısından
değerlendirildiğinde en çok verim bakla (yemeklik), fasulye (kuru) ve fiğden (dane) elde
edilmiĢ olup baklanın (yemeklik) verimi 220 kg/da, fasulyenin (kuru) 177 kg/da ve fiğin
(dane) ise 176 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
UĢak‟ta en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler tütün ve haĢhaĢtır (kapsül). 91.282
da ekim alanında 5.495 ton tütün, 50.121 da alanda 1.566 ton haĢhaĢ (kapsül) ve 6.750 da
alanda 28.988 ton Ģekerpancarı elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok
verim Ģekerpancarı, kekik ve pamuktan (kütlü) elde edilmiĢ olup Ģekerpancarının verimi
4.295 kg/da, kekiğin verimi 211 kg/da ve pamuğun (kütlü) ise 102 kg/da olarak
hesaplanmıĢtır.
UĢak‟ta en çok ekimi yapılan tahıllar arpa (diğer), buğday ve yulaftır (dane). 677.924
da ekim alanında 175.317 ton arpa (diğer), 477.231 da alanda 125.492 ton buğday ve
12.200 da alanda 4.089 ton yulaf (dane) elde edilmiĢtir. Verim açısından
değerlendirildiğinde en çok verim çavdar, yulaf (dane) ve tritikaleden (dane) elde edilmiĢ
olup çavdarın verimi 338 kg/da, yulafın (dane) 335 kg/da ve tritikalenin (dane) ise 326
UĢak‟ta en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar haĢhaĢ (tohum), susam ve ayçiçeğidir
(yağlık). 50.121 da ekim alanında 1.722 ton haĢhaĢ (tohum), 22.180 da alanda 1.356 ton
susam ve 4.406 da alanda 452 ton ayçiçeği (yağlık) elde edilmiĢtir. Verim açısından
değerlendirildiğinde en çok verim ayçiçeği (çerezlik), ayçiçeği (yağlık) ve susamdan elde
edilmiĢ olup ayçiçeğinin (çerezlik) verimi 182 kg/da, ayçiçeğinin (yağlık) verimi 103 kg/da
ve susamın verimi ise 63 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
UĢak‟ta en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır. 93.900 da
ekim alanında 11.497 ton fiğ (yeĢil ot) ile 26.165 ton fiğ (kuru ot), 16.145 da alanda 81.018
Sayfa 258 / 409
ton mısır (silajlık) ve 10.280 da alanda 5.485 ton yonca (yeĢil ot) ve 11.872 ton yonca
(kuru ot) elde edilmiĢtir.
UĢak‟ta en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates, soğan (kuru) ve hayvan
pancarıdır. 2.003 da ekim alanında 5.884 ton patates, 1.910 da alanda 4.901 ton soğan
(kuru) ve 800 da alanda 4.550 ton hayvan pancarı elde edilmiĢtir. Verim açısından
değerlendirildiğinde en çok verim hayvan pancarı, patates ve soğandan (kuru) elde edilmiĢ
olup hayvan pancarının verimi 5.688 kg/da, patatesin 2.938 kg/da ve soğanın (kuru) ise
2.566 kg/da olarak hesaplanmıĢtır.
Tablo 6.28: Uşak İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı
(%)
Grup Adı
Ürün Adı
Nohut
Börülce
Fasulye (Kuru)
Fiğ (Dane)
Baklagiller
Mercimek (YeĢil)
Mürdümük (Dane)
Burçak (Dane)
Bakla (Yemeklik)
Tütün
HaĢhaĢ (Kapsül)
Endüstriyel
ġekerpancarı
Bitkiler
Pamuk (Kütlü ve Lif)
Kekik
Arpa (Diğer)
Buğday (Durum)
Buğday (Diğer)
Tahıllar
Yulaf (Dane)
Mısır (Dane)
Çavdar
Tritikale (Dane)
Tahıllar Toplamı
HaĢhaĢ (Tohum)
Susam
Yağlı
Tohumlar
Çiğit
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Yem Bitkileri
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Mısır (Silajlık)
Patates (Diğer)
Soğan (Kuru)
Yumru
Bitkiler
Hayvan Pancarı
Sarımsak (Kuru)
Genel Toplam
Ekilen Tarla
Alanı (da)
390.200
12.200
8.990
3.000
2.190
1.200
330
200
418.310
91.282
50.121
6.750
635
470
149.258
677.924
418.795
58.436
12.200
8.149
2.000
1.250
1.178.754
50.121
22.180
4.406
635
483
77.825
İl İçindeki
Payı (%)
19,90
0,62
0,46
0,15
0,11
0,06
0,02
0,01
21,33
4,66
2,56
0,34
0,03
0,02
7,61
34,57
21,36
2,98
0,62
0,42
0,10
0,06
60,11
2,56
1,13
0,22
0,03
0,02
3,97
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
3,48
0,11
0,08
0,03
0,02
0,01
0,00
0,00
3,74
0,82
0,45
0,06
0,01
0,00
1,33
6,05
3,74
0,52
0,11
0,07
0,02
0,01
10,53
0,44
0,20
0,04
0,01
0,00
0,69
10.280
0,52
0,09
5.455
0,28
0,05
4.580
0,23
0,04
93.900
4,79
0,83
1.170
0,06
0,01
16.145
131.530
2.003
1.910
800
480
5.193
1.960.870
0,82
6,71
0,10
0,10
0,04
0,02
0,26
100,00
0,14
1,17
0,02
0,02
0,01
0,00
0,05
17,51
Sayfa 259 / 409
Tablo 6.29: Uşak İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%)
Grup Adı
Baklagiller
Ürün Adı
Üretim
(Ton)
İl İçindeki
Payı (%)
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
Verim
(kg/da)
Nohut
41.358
7,44
0,83
106
Börülce
1.232
0,22
0,02
101
Fasulye (Kuru)
1.588
0,29
0,03
177
Fiğ (Dane)
528
0,09
0,01
176
Mercimek (YeĢil)
192
0,03
0,00
88
Mürdümük (Dane)
156
0,03
0,00
130
49
0,01
0,00
148
Burçak (Dane)
Bakla (Yemeklik)
44
0,01
0,00
220
45.147
8,12
0,91
108
Tütün
5.495
0,99
0,11
60
HaĢhaĢ (Kapsül)
1.566
0,28
0,03
31
28.988
5,21
0,58
4.295
Pamuk (Kütlü)
65
0,01
0,00
102
Pamuk (Lif)
24
0,00
0,00
38
Endüstriyel
Bitkiler
ġekerpancarı
Kekik
97
0,02
0,00
206
36.235
6,51
0,73
243
Arpa (Diğer)
175.317
31,52
3,52
259
Buğday (Durum)
109.787
19,74
2,20
262
Buğday (Diğer)
Tahıllar
15.705
2,82
0,32
269
Yulaf (Dane)
4.089
0,73
0,08
335
Mısır (Dane)
1.837
0,33
0,04
225
Çavdar
672
0,12
0,01
336
Tritikale (Dane)
400
0,07
0,01
320
Tahıllar Toplamı
Yağlı Tohumlar
307.807
55,34
6,18
261
HaĢhaĢ (Tohum)
1.722
0,31
0,03
34
Susam
1.356
0,24
0,03
61
452
0,08
0,01
103
Çiğit
38
0,01
0,00
60
88
0,02
0,00
182
3.656
0,66
0,07
47
Yonca (YeĢil Ot)
5.485
0,99
0,11
Yonca (Kuru Ot)
11.872
2,13
0,24
Korunga (YeĢil Ot)
1.101
0,20
0,02
Korunga (Kuru Ot)
2.407
0,43
0,05
Yem Bitkileri
Mısır (Hasıl)
6.890
1,24
0,14
Fiğ (YeĢil Ot)
11.497
2,07
0,23
Fiğ (Kuru Ot)
26.165
4,70
0,52
Burçak (YeĢil Ot)
159
0,03
0,00
Burçak (Kuru Ot)
350
0,06
0,01
Mısır (Silajlık)
81.018
14,57
1,63
5.018
146.944
26,42
2,95
1.117
Patates (Diğer)
5.884
1,06
0,12
2.938
Soğan (Kuru)
4.901
0,88
0,10
2.566
Hayvan Pancarı
4.550
0,82
0,09
5.688
Sarımsak (Kuru)
1.107
0,20
0,02
2.306
16.442
2,96
0,33
3.166
11,17
284
Yumru Bitkiler
1.504
Genel Toplam
556.231
100,00
Sayfa 260 / 409
6.5.1.2. Sebzeler
6.5.1.2.1. Grup Bazında Sebzeler
Sebzelerde, birden fazla ekiliĢlerin oluĢturduğu mükerrer alanlardan dolayı, ürün
ekiliĢ alanları verilememektedir. Sebze üretimine, örtüaltı üretimi de dahildir (açıkta sebze +
örtüaltı).
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde üretilen sebzelerin tüm Türkiye‟de
üretilen sebzeler içerisindeki oranı %7‟dir. Bölge‟de üretilen yaprağı yenen sebzelerin
Türkiye‟ye oranı %5, baklagil sebzelerin %4, meyvesi yenen sebzelerin %7, soğansı-yumrukök sebzelerin %2 ve diğer sebzelerin %6‟dır.
Tablo 6.30: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton)
TR33 Bölgesi
Grup Adı
Üretim (Ton)
Yaprağı Yenen Sebzeler
Türkiye
Üretim (Ton)
84.426
Baklagil Sebzeler
1.745.703
32.219
828.094
1.553.682
21.106.889
Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler
22.842
970.780
Diğer Sebzeler
12.809
197.111
1.705.978
24.848.577
Meyvesi Yenen Sebzeler
Toplam
Türkiye
TR33 Bölgesi
Baklagil Sebzeler
Diğer Sebzeler
Baklagil Sebzeler
Diğer Sebzeler
91%
7%
85%
4%
3%
1%
1%
1%
2% 5%
Grafik 6.26: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
6.5.1.2.1.1. Yaprağı Yenen Sebzeler
TR33 Bölgesi‟nde yaprağı yenen sebzeler tüm Bölge‟de üretilen sebzelerin %5‟ini
oluĢturmakta olup yaprağı yenen sebzeler arasında en çok üretimi yapılan sebzeler lahana
(beyaz), pırasa, ıspanak, marul (göbekli), marul (kıvırcık) ve lahanadır (kırmızı). Bölge‟de
2009 yılında 36.327 ton lahana (beyaz), 19.375 ton pırasa, 14.368 ton ıspanak, 8.207 ton
marul (göbekli), 2.717 ton marul (kıvırcık) ve 2.146 ton lahana (kırmızı) üretilmiĢtir.
Sayfa 261 / 409
Türkiye
Lahana (Beyaz)
Marul (Göbekli)
Marul (Kıvırcık)
Lahana (Karayaprak)
Maydonoz
Diğer
13%
TR33 Bölgesi
Pırasa
Ispanak
Lahana (Kırmızı)
Marul (Aysberg)
Enginar
Lahana (Beyaz)
Ispanak
Marul (Kıvırcık)
Enginar
Pırasa
Marul (Göbekli)
Lahana (Kırmızı)
Diğer
23%
8%
13%
7%
43%
17%
5%
4%
14%
3%
2%
2%
10%
1% 1% 2%
29%
3%
*Diğer: - Türkiye için Nane, Pazı, Semizotu, Roka, Dereotu, Tere, Kereviz (Sap), Lahana (Brüksel) - TR33 Bölgesi
için Maydonoz, Lahana (Brüksel), Roka, Tere, Nane, Pazı, Semizotu, Dereotu, Marul (Aysberg)
Grafik 6.27: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yaprağı Yenen Sebze Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.2.1.2. Baklagil Sebzeler
TR33 Bölgesi‟nde baklagil sebzeler tüm Bölge‟de üretilen sebzelerin %2‟sini
oluĢturmakta olup baklagil sebzeler arasında en çok üretimi yapılan sebzeler fasulye (taze),
bezelye (taze) ve bakladır (taze). Bölge‟de 2009 yılında 25.233 ton fasulye (taze), 2.319 ton
bezelye ve 2.070 ton bakla (taze) üretilmiĢtir.
Türkiye
Fasulye (Taze)
Barbunya Fasulye
Börülce
8%
TR33 Bölgesi
Bezelye (Taze)
Bakla (Taze)
Fasulye (Taze)
Bakla (Taze)
Barbunya Fasulye
Bezelye (Taze)
Börülce
5% 2%
78%
12%
7%
7%
73%
4%
4%
Grafik 6.28: Türkiye ve TR33 Bölgesi Baklagil Sebzeleri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.2.1.3. Meyvesi Yenen Sebzeler
TR33 Bölgesi‟nde meyvesi yenen sebzeler tüm Bölge‟de üretilen sebzelerin %91‟ini
oluĢturmakta olup meyvesi yenen sebzeler arasında en çok üretimi yapılanlar domates
(salçalık), domates (sofralık), kavun, karpuz, biber (salçalık), hıyar (turĢuluk), biber (sivri),
hıyar (sofralık), patlıcan, biber (dolmalık), kabak (sakız), balkabağı ve bamyadır. Bölge‟de
2009 yılında 645.098 ton domates (salçalık), 257.543 ton domates (sofralık), 150.901 ton
kavun, 144.326 ton karpuz, 136.532 ton biber (salçalık), 77.582 ton hıyar (turĢuluk),
Sayfa 262 / 409
46.997 ton biber (sivri), 36.187 ton hıyar (sofralık), 21.890 ton patlıcan, 18.996 ton biber
(dolmalık), 10.399 ton kabak (sakız), 5.340 ton balkabağı ve 1.136 ton bamya üretimi
gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu ürünlerden Bölge‟de üretilen tüm sebzeler içindeki oranı salçalık
domatesin %37,8, sofralık domatesin %15,1, kavunun %8,8, karpuzun %8,5, biberin
(salçalık) %8 ve hıyarın (turĢuluk) %4,5‟tir.
TR33 Bölgesi
Türkiye
Domates (Sofralık)
Domates (Salçalık)
Hıyar (Sofralık)
Biber (Sivri)
Biber (Dolmalık)
Hıyar (TurĢuluk)
Karpuz
Kavun
Patlıcan
Biber (Salçalık)
Kabak (Sakız)
Diğer
Domates (Salçalık )
Kavun
Biber (Salçalık)
Biber (Sivri)
Patlıcan
Domates (Sofralık)
Karpuz
Hıyar (TurĢuluk)
Hıyar (Sofralık)
Diğer
17%
17%
10%
8%
18%
9%
7%
4%
4%
3%
2%
1%
1%
1%
34%
42%
9%
5%
2% 1%
2%3%
*Diğer: - Türkiye için Balkabağı, Bamya, Acur, Kabak (Çerezlik) - TR33 Bölgesi için Biber (Dolmalık), Kabak
(Sakız), Balkabağı, Bamya, Acur, Kabak (Çerezlik)
Grafik 6.29: Türkiye ve TR33 Bölgesi Meyvesi Yenen Sebzeler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.2.1.4. Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler
TR33 Bölgesi‟nde soğansı-yumru-kök sebzeler Bölge‟de üretilen sebzelerin %1‟ini
oluĢturmakta olup soğansı-yumru-kök sebzeler arasında Bölge‟de en çok üretimi yapılan
sebzeler soğan (taze), havuç, kereviz (kök), turp (bayır), sarımsak (taze) ve turptur
(kırmızı). Bölge‟de 2009 yılında, 9.290 ton soğan (taze), 3.509 ton havuç, 3.239 ton kereviz
(kök), 2.475 ton turp (bayır), 2.050 ton sarımsak (taze) ve 1.013 ton turp (kırmızı) üretimi
gerçekleĢtirilmiĢtir.
TR33 Bölgesi
Türkiye
Havuç
Soğan (Taze)
Turp (Kırmızı)
Sarımsak (Taze)
Kereviz (Kök)
Turp (Bayır)
Diğer
Soğan (Taze)
Kereviz (Kök)
Sarımsak (Taze)
Kırmızı Pancar
Yerelması
Havuç
Turp (Bayır)
Turp (Kırmızı)
ġalgam
15%
14%
17%
61%
11%
15%
9%
41%
0,20% 2% 3%
1% 2%2% 2%
5%
*Diğer: - Türkiye için Kırmızı Pancar, ġalgam, Yerelması - TR33 Bölgesi için ġalgam, Yerelması
Grafik 6.30: Türkiye ve TR33 Bölgesi Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı
(%)
Sayfa 263 / 409
6.5.1.2.1.5. Diğer Sebzeler
TR33 Bölgesi‟nde diğer sebzeler Bölge‟de üretilen sebzelerin %1‟ini oluĢturmakta
olup diğer sebzeler arasında en çok üretimi yapılan sebzeler karnabahar ve brokolidir.
Bölge‟de 2009 yılında 7.883 ton karnabahar ve 4.699 ton brokoli üretimi yapılmıĢtır.
TR33 Bölgesi
Türkiye
Karnıbahar
Mantar (Kültür)
Karnıbahar
Mantar (Kültür)
Brokoli
KuĢkonmaz
Brokoli
KuĢkonmaz
80%
37%
61%
10%
0%
10%
0%
2%
Grafik 6.31: Türkiye ve TR33 Bölgesi Diğer Sebzeler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.2.2. İl Bazında Sebzeler
Tablo 6.31: TR33 Bölgesi İlleri Bazında Sebze Üretim Miktarı (Ton)
Grup Adı
Baklagil Sebzeler
Afyonkarahisar
Diğer Sebzeler
Toplam
Baklagil Sebzeler
Kütahya
Diğer Sebzeler
Toplam
Baklagil Sebzeler
Manisa
Diğer Sebzeler
Toplam
Baklagil Sebzeler
Uşak
Diğer Sebzeler
Toplam
TR33 Bölgesi
Toplam
Üretim (Ton)
18.126
13.616
107.580
5.033
185
144.540
11.961
3.814
66.022
3.285
72
85.154
46.462
10.690
1.280.479
10.959
11.924
1.360.514
7.877
4.099
99.601
3.565
628
115.770
1.705.978
Sayfa 264 / 409
6.5.1.2.2.1. Afyonkarahisar
Afyonkarahisar‟da üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler önemli bir
ürün grubu olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %74‟ünü, Bölge içerisindeki sebze
üretiminin de %6,3‟ünü oluĢturmaktadır.
Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler hıyar (turĢuluk), domates
(sofralık), kavun, karpuz, hıyar (sofralık), biber (sivri), biber (dolmalık), balkabağı ve
patlıcandır. TurĢuluk hıyarın Afyonkarahisar ilinde üretilen sebzeler içindeki payı %30 iken
TR33 Bölgesi‟ndeki payı %2,5‟dir. Sofralık domatesin Afyonkarahisar‟da üretilen sebzeler
içindeki payı %19 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %1,6‟dır. Diğer önemli ürünler olan kavun
ve karpuzun oranları sırasıyla il bazında %8,3 ve %5,8 iken TR33 Bölgesi‟nde %0,7 ve
%0,5‟tir. Afyonkarahisar‟daki sebze üretiminde sofralık hıyarın payı %2,9, sivri biberin payı
%2,3, dolmalık biberin %2,1, balkabağının %1,4 ve patlıcanın %1,3 olup Bölge‟deki üretim
içindeki payları da sırasıyla %0,2, %0,2, %0,2, %0,1 ve %0,1‟dir.
Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden lahana (beyaz), pırasa, marul (göbekli)
ve ıspanak üretimleri öne çıkmaktadır. Beyaz lahana ildeki tüm sebze üretiminin %5,9‟unu
oluĢtururken, pırasa %3,1‟ini oluĢturmakta ve TR33 Bölgesi‟ndeki üretimin beyaz lahana
%0,5‟ini, pırasa ise %0,3‟ünü meydana getirmektedir.
Göbekli marulun ildeki sebze üretimi içindeki payı %1,9 olup ıspanağın %1,3‟tür. Bu
ürünlerin Bölge‟deki payları ise sırasıyla %0,2 ve %0,1‟dir.
Bir diğer önemli ürün grubu olan baklagil sebzelerden fasulye (taze) ildeki sebze
üretiminde %8,6‟lık paya sahip olup Bölge‟de %0,7‟lik payı oluĢturmaktadır.
13%
Baklagil Sebzeler
74%
9%
Diğer Sebzeler
4%
0,13%
Grafik 6.32: Afyonkarahisar İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 265 / 409
Tablo 6.32: Afyonkarahisar İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%)
Üretim
İl İçindeki TR33 Bölge'sindeki
Grup Adı
Ürün Adı
(Ton)
Payı (%)
Payı (%)
Lahana (Beyaz)
8.576
5,93
0,50
Pırasa
4.540
3,14
0,27
Marul (Göbekli)
2.711
1,88
0,16
Ispanak
1.926
1,33
0,11
279
0,19
0,02
Maydanoz
29
0,02
0,00
Tere
21
0,01
0,00
Marul (Aysberg)
19
0,01
0,00
Nane
9
0,01
0,00
Lahana (Kırmızı)
6
0,00
0,00
Semizotu
5
0,00
0,00
Roka
4
0,00
0,00
Marul (Kıvırcık)
Dereotu
1
0,00
0,00
18.126
12,54
1,06
Fasulye (Taze)
12.474
8,63
0,73
Bezelye (Taze)
1.128
0,78
0,07
10
0,01
0,00
Yaprağı Yenen Sebzeler Toplamı
Baklagil Sebzeler
Barbunya Fasulye
Bakla (Taze)
4
0,00
0,00
13.616
9,42
0,80
Hıyar (TurĢuluk)
43.404
30,03
2,54
Domates (Sofralık)
27.432
18,98
1,61
Kavun
Baklagil Sebzeler Toplamı
11.996
8,30
0,70
Karpuz
8.322
5,76
0,49
Hıyar (Sofralık)
4.171
2,89
0,24
Biber (Sivri)
3.393
2,35
0,20
Biber (Dolmalık)
2.974
2,06
0,17
Balkabağı
1.971
1,36
0,12
Patlıcan
1.904
1,32
0,11
1.001
0,69
0,06
Kabak (Sakız)
612
0,42
0,04
Kabak (Çerezlık)
267
0,18
0,02
Bamya
103
0,07
0,01
30
0,02
0,00
Biber (Salçalık)
Meyvesi Yenen Sebzeler Toplamı
Soğansı-Yumru-Kök
Sebzeler
107.580
74,43
6,31
Soğan (Taze)
2.373
1,64
0,14
Havuç
1.786
1,24
0,10
Turp (Bayır)
483
0,33
0,03
Sarımsak (Taze)
166
0,11
0,01
Turp (Kırmızı)
146
0,10
0,01
ġalgam
40
0,03
0,00
Kırmızı Pancar
28
0,02
0,00
Yerelması
11
0,01
0,00
5.033
3,48
0,30
185
0,13
0,01
0,13
0,01
Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Toplamı
Diğer Sebzeler
Mantar (Kültür)
Diğer Sebzeler Toplamı
185
144.540
100,00
8,47
1.705.978
Sayfa 266 / 409
6.5.1.2.2.2. Kütahya
Kütahya‟da üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler önemli bir yer
tutmakta olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %78‟ini oluĢtururken, Bölge içerisindeki
sebze üretiminin de %3,9‟unu oluĢturmaktadır.
Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler domates (sofralık), hıyar
(sofralık), biber (sivri), kavun, karpuz, balkabağı ve biberdir (dolmalık). Sofralık domatesin
Kütahya genelinde üretilen sebzeler içindeki payı %42,2 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı
%2,1‟dir. Sofralık hıyarın Kütahya‟da üretilen sebzeler içindeki payı %9 iken TR33
Bölgesi‟ndeki payı %0,5‟tir. Sivri biberin il içindeki oranı %7,3 olup TR33 Bölgesi‟ndeki oranı
da %0,4‟tür.
Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan kavun ve karpuzun sırasıyla oranları il
bazında %6,7 ve %6,3 iken TR33 Bölgesi‟ndeki oranları her ikisinin de %0,3‟tür.
Kütahya‟daki sebze üretiminde balkabağının payı %2,3 ve dolmalık biberin %2,2 olup
Bölge‟deki üretim içindeki payları da her ikisi için %0,1‟dir.
Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden pırasa, lahana (beyaz), ıspanak ve
marulun (göbekli) üretimi öne çıkmaktadır. Pırasa ve beyaz lahana ildeki tüm sebze
üretiminin sırasıyla %7,2 ve %3‟ünü oluĢtururken, TR33 Bölgesi‟ndeki üretimin %0,4 ve
%0,1‟ini oluĢturmaktadır. Ayrıca ıspanak ve göbekli marul üretimlerinin il içerisindeki payları
%1,9 ve %1,6 olup her ikisi de Bölge‟deki üretimin %0,1‟ini oluĢturmaktadır.
Baklagil sebzelerden fasulye (taze) de il için önem taĢırken, il içindeki sebze
üretiminin %3,7‟sini, Bölge‟deki üretimin ise %0,2‟sini oluĢturmaktadır.
Diğer Sebzeler
Baklagil Sebzeler
78%
14%
4%
0,08%
4%
Grafik 6.33: Kütahya İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 267 / 409
Tablo 6.33: Kütahya İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%)
Üretim
İl İçindeki
TR33 Bölgesi’ndeki
Grup Adı
Ürün Adı
(Ton)
Payı (%)
Payı (%)
Pırasa
6.106
7,17
0,36
Lahana (Beyaz)
2.515
2,95
0,15
Ispanak
1.591
1,87
0,09
Marul (Göbekli)
1.346
1,58
0,08
Marul (Kıvırcık)
348
0,41
0,02
Lahana (Kırmızı)
16
0,02
0,00
Yaprağı Yenen
Maydanoz
15
0,02
0,00
Sebzeler
Lahana (Brüksel)
10
0,01
0,00
Semizotu
4
0,00
0,00
Tere
3
0,00
0,00
Nane
3
0,00
0,00
Roka
2
0,00
0,00
Marul (Aysberg)
2
0,00
0,00
11.961
14,05
0,70
Fasulye (Taze)
3.147
3,70
0,18
Bakla (Taze)
459
0,54
0,03
Baklagil
Barbunya Fasulye
124
0,15
0,01
Sebzeler
Börülce
80
0,09
0,00
Bezelye (Taze)
4
0,00
0,00
3.814
4,48
0,22
Domates (Sofralık)
35.928
42,19
2,11
Hıyar (Sofralık)
7.688
9,03
0,45
Biber (Sivri)
6.232
7,32
0,37
Kavun
5.686
6,68
0,33
Karpuz
5.370
6,31
0,31
Balkabağı
1.940
2,28
0,11
Biber (Dolmalık)
1.831
2,15
0,11
Meyvesi Yenen
Kabak (Sakız)
604
0,71
0,04
Sebzeler
300
0,35
0,02
Biber (Salçalık)
197
0,23
0,01
Hıyar (TurĢuluk)
171
0,20
0,01
Acur
32
0,04
0,00
Bamya
23
0,03
0,00
Patlıcan
17
0,02
0,00
Kabak (Çerezlik)
3
0,00
0,00
66.022
77,53
3,87
Soğan (Taze)
1.086
1,28
0,06
Havuç
681
0,80
0,04
489
0,57
0,03
Soğansı-Yumru- Sarımsak (Taze)
Kök Sebzeler
Kırmızı Pancar
480
0,56
0,03
Turp (Bayır)
431
0,51
0,03
Turp (Kırmızı)
118
0,14
0,01
3.285
3,86
0,19
Mantar (Kültür)
34
0,04
0,00
Diğer Sebzeler
Karnıbahar
23
0,03
0,00
Brokoli
15
0,02
0,00
72
0,08
0,00
Kütahya Toplamı
85.154
100,00
4,99
1.705.978
Sayfa 268 / 409
6.5.1.2.2.3. Manisa
Manisa‟da üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler önemli bir yer
tutmakta olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %94‟ünü, Bölge içerisindeki sebze
üretiminin de %75,1‟ini oluĢturmaktadır.
Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler domates (salçalık), domates
(sofralık), biber (salçalık), kavun, karpuz, biber (sivri), hıyar (turĢuluk) ve patlıcandır.
Salçalık domatesin Manisa genelinde üretilen sebzeler içindeki payı %46,9 iken TR33
Bölgesi‟ndeki payı %37,4‟tür. Sofralık domatesin Manisa‟da üretilen sebzeler içindeki payı
%12,3 iken Bölge‟deki payı %9,8‟dir. Salçalık biberin il içindeki oranı %10 olup Bölge‟deki
oranı da %8‟dir.
Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan kavun ve karpuzun oranları sırasıyla il
bazında %8,4 ve %7,5 iken TR33 Bölgesi‟nde %6,7 ve %6‟dır. Manisa‟daki sebze üretiminde
sivri biberin payı %2,5, turĢuluk hıyarın %2,4 ve patlıcanın %1,3 olup Bölge‟deki üretim
içindeki payları da sırasıyla %2, %1,9 ve %1‟dir.
Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden lahana (beyaz) üretimi öne çıkmaktadır.
Beyaz lahana ildeki tüm sebze üretiminin %1,8‟ini oluĢtururken TR33 Bölgesi‟ndeki üretimin
%1,4‟ünü meydana getirmektedir.
Baklagil Sebzeler
Diğer Sebzeler
94%
3%
1%
1% 1%
Grafik 6.34: Manisa İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 269 / 409
Tablo 6.34: Manisa İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%)
Grup Adı
Ürün Adı
Lahana (Beyaz)
Ispanak
Pırasa
Marul (Göbekli)
Lahana (Kırmızı)
Marul (Kıvırcık)
Enginar
Yaprağı Yenen
Maydanoz
Sebzeler
Lahana (Brüksel)
Pazı
Nane
Roka
Tere
Semizotu
Dereotu
Fasulye (Taze)
Börülce
Baklagil
Bakla (Taze)
Sebzeler
Barbunya Fasulye
Bezelye (Taze)
Domates (Sofralık)
Biber (Salçalık)
Kavun
Karpuz
Biber (Sivri)
Hıyar (TurĢuluk)
Meyvesi Yenen
Sebzeler
Patlıcan
Hıyar (Sofralık)
Biber (Dolmalık)
Kabak (Sakız)
Balkabağı
Bamya
Acur
Soğan (Taze)
Kereviz (Kök)
Sarımsak (Taze)
Turp (Bayır)
Soğansı-YumruKök Sebzeler
Turp (Kırmızı)
Havuç
Kırmızı Pancar
ġalgam
Toplamı
Karnıbahar
Diğer Sebzeler
Brokoli
KuĢkonmaz
Manisa Toplamı
Üretim
(Ton)
İl İçindeki
Payı (%)
TR33 Bölge'sindeki
Payı (%)
24.051
8.708
6.110
2.909
1.905
1.809
533
104
100
65
52
42
37
27
10
46.462
6.171
1.218
1.213
1.069
1.019
10.690
638.697
166.722
136.230
114.344
102.545
33.446
32.407
17.267
15.281
12.942
8.228
1.105
852
413
1.280.479
4.653
3.209
946
804
515
452
230
150
1,77
0,64
0,45
0,21
0,14
0,13
0,04
0,01
0,01
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
3,42
0,45
0,09
0,09
0,08
0,07
0,79
46,95
12,25
10,01
8,40
7,54
2,46
2,38
1,27
1,12
0,95
0,60
0,08
0,06
0,03
94,12
0,34
0,24
0,07
0,06
0,04
0,03
0,02
0,01
1,41
0,51
0,36
0,17
0,11
0,11
0,03
0,01
0,01
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
2,72
0,36
0,07
0,07
0,06
0,06
0,63
37,44
9,77
7,99
6,70
6,01
1,96
1,90
1,01
0,90
0,76
0,48
0,06
0,05
0,02
75,06
0,27
0,19
0,06
0,05
0,03
0,03
0,01
0,01
10.959
0,81
0,64
7.298
4.618
8
11.924
1.360.514
1.705.978
0,54
0,34
0,00
0,88
100,00
0,43
0,27
0,00
0,70
79,75
Sayfa 270 / 409
6.5.1.2.2.4. Uşak
UĢak‟ta üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler büyük öneme sahip olup
il içerisindeki tüm sebze üretiminin %86‟sını, Bölge içerisindeki sebze üretiminin de %5,8‟ini
oluĢturmaktadır.
Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler karpuz, domates (sofralık),
kavun, hıyar (sofralık), domates (salçalık), biber (sivri), patlıcan, hıyar (turĢuluk) ve biberdir
(dolmalık). Karpuzun UĢak genelinde üretilen sebzeler içindeki payı %24,3 iken TR33
Bölgesi‟ndeki payı %1,6‟dır. Sofralık domatesin UĢak‟ta üretilen sebzelerdeki payı %23,7
iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %1,6‟dır. Kavunun il içindeki oranı %16,3 olup TR33
Bölgesi‟ndeki oranı da %1,1‟dir.
Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan sofralık hıyar ve salçalık domatesin
sırasıyla oranları il bazında %7,8 ve %4,4 iken TR33 Bölgesi‟nde %0,5 ve %0,3‟tür.
UĢak‟taki sebze üretiminde sivri biberin payı %3,4, patlıcanın %2,3, turĢuluk hıyarın %1,4
ve dolmalık biberin %1,1 olup Bölge‟deki üretim içindeki payları da sırasıyla %0,2, %0,2,
%0,1 ve %0,1‟dir.
Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden pırasa, ıspanak, marul (göbekli) ve
lahana (beyaz) üretimi öne çıkmaktadır. Pırasa ildeki tüm sebze üretiminin %2,3‟ünü,
ıspanak ise %1,9‟unu oluĢtururken, TR33 Bölgesi‟ndeki üretimin ise sırasıyla %0,2‟sini ve
%0,1‟ini oluĢturmaktadır. Göbekli marul ve beyaz lahananın ildeki sebze üretimi içindeki
payları sırasıyla %1,1 ve %1 olup Bölge‟deki sebze üretimleri içerisindeki payları ise her ikisi
içinde %0,1‟dir.
Baklagil sebzelerden fasulye (taze) de il için önem taĢırken il içindeki sebze
üretiminin %3‟ünü, Bölge‟deki üretimin ise %0,2‟sini oluĢturmaktadır.
Soğansı-yumru-kök sebzelerden soğan (taze) üretimi il içindeki sebze üretiminin
%1‟ini oluĢtururken, Bölge‟nin sebze üretiminin sadece %0,1‟ini oluĢturmaktadır.
Diğer Sebzeler
Baklagil Sebzeler
86%
3%
7%
3%
1%
Grafik 6.35: Uşak İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 271 / 409
Tablo 6.35: Uşak İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%)
Üretim İl İçindeki
TR33 Bölgesi’ndeki
Grup Adı
Ürün Adı
(Ton)
Payı (%)
Payı (%)
Pırasa
2.619
2,26
0,15
Ispanak
2.143
1,85
0,13
Marul (Göbekli)
1.241
1,07
0,07
Lahana (Beyaz)
1.185
1,02
0,07
Marul (Kıvırcık)
281
0,24
0,02
Lahana (Kırmızı)
219
0,19
0,01
Maydanoz
69
0,06
0,00
Roka
54
0,05
0,00
Tere
35
0,03
0,00
Nane
17
0,01
0,00
Dereotu
14
0,01
0,00
7.877
6,80
0,46
Fasulye (Taze)
3.441
2,97
0,20
Bakla (Taze)
394
0,34
0,02
Baklagil Sebzeler
Bezelye (Taze)
168
0,15
0,01
Börülce
66
0,06
0,00
Barbunya Fasulye
30
0,03
0,00
4.099
3,54
0,24
Karpuz
28.089
24,26
1,65
Domates (Sofralık)
27.461
23,72
1,61
Kavun
18.875
16,30
1,11
Hıyar (Sofralık)
9.047
7,81
0,53
5.100
4,41
0,30
Biber (Sivri)
3.926
3,39
0,23
Patlıcan
2.702
2,33
0,16
Hıyar (TurĢuluk)
1.600
1,38
0,09
Biber (Dolmalık)
1.249
1,08
0,07
Kabak (Sakız)
955
0,82
0,06
Balkabağı
324
0,28
0,02
Bamya
158
0,14
0,01
Biber (Salçalık)
75
0,06
0,00
Acur
37
0,03
0,00
Kabak (Çerezlik)
3
0,00
0,00
99.601
86,03
5,84
Soğan (Taze)
1.178
1,02
0,07
Turp (Bayır)
757
0,65
0,04
Havuç
590
0,51
0,03
Sarımsak
(Taze)
449
0,39
0,03
Soğansı-Yumru-Kök
Sebzeler
ġalgam
292
0,25
0,02
Turp (Kırmızı)
234
0,20
0,01
Yerelması
35
0,03
0,00
Kereviz (Kök)
30
0,03
0,00
3.565
3,08
0,21
Karnıbahar
562
0,49
0,03
Diğer Sebzeler
Brokoli
66
0,06
0,00
628
0,54
0,04
Uşak Toplamı
115.770
100,00
6,79
1.705.978
Sayfa 272 / 409
6.5.1.3. Meyveler
6.5.1.3.1. Grup Bazında Meyveler
Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek, muz, ahududu ve üzüm için toplam
ağaç sayısı değeri girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak tabloda yer almıĢtır. Bu
nedenle ağaç sayısı toplamına dut, incir, keçi boynuzu, nar, Trabzon hurması, kivi ve
avokado dahil edilmiĢtir.
Tablo 6.36: Türkiye Meyve Üretim İstatistikleri
Toplu Meyveliklerin
Grup Adı
Alanı
(da)
YumuĢak
1.887.531
Çekirdekliler
TaĢ Çekirdekliler
2.488.535
Sert Kabuklular
9.188.617
Üzüm ve Üzümsüler
5.689.060
Zeytin
7.784.125
Turunçgiller
1.147.847
Çay (yaĢ)
758.513
Toplam
28.944.228
Üretim
(Ton)
Ağaç Başına
Ortalama Verim
(kg)
Toplam Ağaç
Sayısı
(Adet)
3.280.082
440
68.072.229
2.117.933
875.634
5.310.651
1.290.654
3.513.772
1.103.340
17.492.066
288
86
13.251
25
1.116
72.411.709
426.940.849
26.182.328
153.723.057
33.236.830
15.206
780.567.002
Meyve alanları, plantasyon (toplu) alanlar olup dağınık ağaçların alanları dahil
edilmemiĢtir. Ancak ağaç sayılarına dağınık ağaçlar dahildir.
Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri
girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç sayısı
toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiĢtir.
Tablo 6.37: TR33 Bölgesi Meyve Üretim İstatistikleri
Toplu Meyveliklerin
Üretim
Grup Adı
Alanı
(Ton)
(da)
YumuĢak
65.193
107.786
Çekirdekliler
TaĢ Çekirdekliler
268.074
212.186
Sert Kabuklular
71.018
19.958
Üzüm ve
792.832
1.503.676
Üzümsüler
Zeytin
857.837
200.999
Toplam
2.054.954
2.044.605
Ağaç Başına
Ortalama Verim
(kg)
Toplam Ağaç
Sayısı
(Adet)
338
2.878.692
262
94
8.646.309
2.407.107
9.336
388.882
36
10.066
19.771.377
34.092.367
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki toplu meyvelik alanlarının tüm
Türkiye‟deki toplu meyvelik alanları içerisindeki oranı %7,1‟dir. Bölge‟de üretilen yumuĢak
çekirdeklilerin toplu meyvelik alanının Türkiye‟deki yumuĢak çekirdeklilerin toplu meyvelik
alanına oranı %3,5 iken taĢ çekirdeklilerin %10,8, sert kabukluların %0,8, üzüm ve
üzümsülerin %13,9 ve zeytinlerin %11‟dir.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde üretilen meyvelerin tüm Türkiye‟de
üretilen meyveler içerisindeki oranı %11,7‟dir. Bölge‟de üretilen yumuĢak çekirdeklilerin
Türkiye‟ye oranı %3,3, taĢ çekirdeklilerin %10, sert kabukluların %2,3, üzüm ve
üzümsülerin %28,3 ve zeytinlerin %15,6‟dır.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki toplam ağaç sayısının tüm
Türkiye‟deki toplam ağaç sayısı içerisindeki oranı %4,4‟tür. Bölge‟de bulunan yumuĢak
Sayfa 273 / 409
çekirdekli toplam ağaç sayısının Türkiye‟ye oranı %4,2 iken taĢ çekirdeklilerin %11,9, sert
kabukluların %0,6, üzüm ve üzümsülerin %1,5 ve zeytinlerin %12,9‟dur.
Türkiye
TR33 Bölgesi
Turunçgiller
YumuĢak Çekirdekliler
TaĢ Çekirdekliler
Zeytin
Çay (yaĢ)
TaĢ Çekirdekliler
Zeytin
Sert Kabuklular
Sert Kabuklular
19%
10%
12%
20%
8%
10%
74%
6%
5%
1%
5%
30%
Grafik 6.36: Türkiye ve TR33 Bölgesi Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
6.5.1.3.1.1. Üretime Göre Meyveler
6.5.1.3.1.1.1. Üzüm ve Üzümsüler
TR33 Bölgesi‟nde üretilen üzüm ve üzümsü meyveler, Bölge‟de üretilen tüm
meyvelerin %74‟ünü oluĢturmakta olup üzüm ve üzümsü meyvelerden en çok üretimi
yapılan kurutmalık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdekli üzüm,
Ģaraplık üzüm, çilek ve kurutmalık çekirdekli üzümdür. Bölge‟de 2009 yılında 1.055.362 ton
kurutmalık çekirdeksiz üzüm, 334.738 ton sofralık çekirdeksiz üzüm, 52.098 ton sofralık
çekirdekli üzüm, 28.297 ton Ģaraplık üzüm, 16.058 ton çilek ve 11.090 ton kurutmalık
çekirdekli üzüm elde edilmiĢtir. Bu ürünlerin Bölge‟de üretilen tüm meyveler içindeki oranı
sırasıyla kurutmalık çekirdeksiz üzümün %51,6, sofralık çekirdeksiz üzümün %16,4, sofralık
çekirdekli üzümün %2,5, Ģaraplık üzümün %1,4, çileğin %0,8 ve kurutmalık çekirdekli
üzümün %0,5‟tir.
Türkiye
Üzüm (Sofralık-Çekirdekli)
Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz)
Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz)
Üzüm (ġaraplık)
Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli)
Çilek
Incir
4%3% 2%
5%
32%
5%
Üzüm
Üzüm
Üzüm
Üzüm
Diğer
TR33 Bölgesi
(Kurutmalık-Çekirdeksiz)
(Sofralık-Çekirdeksiz)
(Sofralık-Çekirdekli)
(ġaraplık)
70%
8%
22%
9%
11%
2%
21%
4%
2%
*Diğer: - Türkiye için Dut, Trabzon Hurması, Kivi, Keçi Boynuzu, Ahududu, Avokado - TR33 Bölgesi için Çilek, Üzüm
(Kurutmalık-Çekirdekli), Dut, Ġncir, Nar, Trabzon Hurması
Grafik 6.37: Türkiye ve TR33 Bölgesi Üzüm ve Üzümsü Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 274 / 409
6.5.1.3.1.1.2. Zeytin
TR33 Bölgesi‟nde üretilen zeytin, Bölge‟de üretilen tüm meyvelerin %10‟unu
oluĢturmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde üretilen zeytinin %82‟si sofralık zeytin, %18‟i ise yağlık
zeytindir. Bölge‟de 2009 yılında 164.214 ton sofralık zeytin ve 36.785 ton yağlık zeytin
üretilmiĢtir.
Türkiye
Zeytin (Yağlık)
TR33 Bölgesi
Zeytin (Sofralık)
Zeytin (Sofralık)
Zeytin (Yağlık)
82%
64%
36%
18%
Grafik 6.38: Türkiye ve TR33 Bölgesi Zeytin Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.3.1.1.3. Taş Çekirdekliler
TR33 Bölgesi‟nde taĢ çekirdekli meyveler, Bölge‟de üretilen tüm meyvelerin %10‟unu
oluĢturmakta olup taĢ çekirdekli meyveler arasında en çok üretimi yapılan ürünler kiraz,
viĢne, erik, Ģeftali ve kayısıdır. Bölge‟de 2009 yılında 87.799 ton kiraz, 75.745 ton viĢne,
23.924 ton erik, 13.323 ton Ģeftali ve 8.659 ton kayısı üretimi yapılmıĢtır. Bu ürünlerin
Bölge‟de üretilen tüm meyveler içindeki oranları sırasıyla kirazın %4,3, viĢnenin %3,7,
eriğin %1,2 ve Ģeftalinin %0,7‟dir.
Türkiye
Kayısı
ġeftali
Kiraz
Erik
TR33 Bölgesi
ViĢne
Diğer
Kiraz
20%
ViĢne
Erik
ġeftali
Kayısı
Diğer
36%
12%
11%
26%
6%
9%
4%
2%
31%
1%
42%
*Diğer: - Türkiye için Zerdali, Kızılcık, Ġğde - TR33 Bölgesi için Ġğde, Kızılcık, Zerdali
Grafik 6.39: Türkiye ve TR33 Bölgesi Taş Çekirdekli Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 275 / 409
6.5.1.3.1.1.4. Yumuşak Çekirdekliler
TR33 Bölgesi‟nde yumuĢak çekirdekli meyveler, Bölge‟de üretilen tüm meyvelerin
%5‟ini oluĢturmakta olup yumuĢak çekirdekli meyveler arasında en çok üretimi yapılan
ürünler elma (starking), elma (golden), armut, elma (diğer), elma (Amasya), ayva ve
elmadır (grannysmith). Bölge‟de 2009 yılında 35.839 ton starking elması, 26.381 ton golden
elması, 21.740 ton armut, 9.082 ton diğer elma, 6.982 ton Amasya elması, 5.574 ton ayva
ve 1.272 ton grannysmith elma üretilmiĢtir. Bu ürünlerin Bölge‟de üretilen tüm meyveler
içindeki oranı sırasıyla starking elmanın %1,8, golden elmanın %1,3, armutun %1,1, diğer
elmanın %0,4, Amasya elmasının %0,3, ayvanın %0,3 ve garnnysmith elmanın %0,1‟dir.
Toplam elma üretiminin üretilen tüm meyveler içerisindeki payı %3,9‟dur.
Türkiye
Elma (Starking)
Armut
Elma (Amasya)
Elma (Grannysmith)
TR33 Bölgesi
Elma (Starking)
Armut
Elma (Amasya)
Elma (Grannysmith)
Elma (Golden)
Elma (Diğer)
Ayva
Diğer
12%
24%
Elma (Golden)
Elma (Diğer)
Ayva
MuĢmula
20%
8%
8%
7%
25%
7%
5%
3%
2%
1%
1%
1%
43%
33%
*Diğer: Yenidünya, MuĢmula
Grafik 6.40: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yumuşak Çekirdekli Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.3.1.1.5. Sert Kabuklular
TR33 Bölgesi‟nde sert kabuklu meyveler, Bölge‟de üretilen tüm meyvelerin %1‟ini
oluĢturmakta olup sert kabuklu meyveler arasında en çok üretimi yapılan ürünler ceviz,
badem ve kestanedir. Bölge‟de 2009 yılında 8.650 ton ceviz, 5.244 ton badem ve 4.904 ton
kestane üretilmiĢtir. Bu ürünlerin Bölge‟de üretilen tüm meyveler içindeki oranı sırasıyla
cevizin %0,4, bademin %0,3 ve kestanenin %0,2‟dir.
Türkiye
Fındık
Kestane
TR33 Bölgesi
Ceviz
Badem
Antep Fıstığı
Ceviz
Antep Fıstığı
Badem
Fındık
Kestane
26%
20%
25%
10%
7%
57%
6%
43%
0,09%
6%
Grafik 6.41: Türkiye ve TR33 Bölgesi Sert Kabuklu Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 276 / 409
6.5.1.3.1.2. Ağaç Sayısına Göre Meyveler
Türkiye
TR33 Bölgesi
Sert Kabuklular
Zeytin
Zeytin
TaĢ Çekirdekliler
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
Turunçgiller
Üzüm Ve Üzümsüler
20%
9%
55%
25%
58%
9%
9%
7%
4%
1%
3%
Grafik 6.42: Türkiye ve TR33 Bölgesi Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
6.5.1.3.1.2.1. Zeytin
TR33 Bölgesi‟ndeki toplam ağaç sayısı yaklaĢık 34,1 milyon olup bu ağaçların %58‟ini
zeytin ağaçları oluĢturmaktadır. Bölge‟deki zeytin ağaçlarının ise %73‟ü sofralık zeytin ağacı
ve %27‟si yağlık zeytin ağacıdır.
Türkiye
Zeytin (Yağlık)
TR33 Bölgesi
Zeytin (Sofralık)
Zeytin (Sofralık)
Zeytin (Yağlık)
34%
73%
27%
66%
Grafik 6.43: Türkiye ve TR33 Bölgesi Zeytin Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 277 / 409
Zeytin ağaçlarını %25‟lik pay ile taĢ çekirdekli meyve ağaçları takip etmektedir. Bu
cins meyve ağaçlarının baĢında %11,5 ile kiraz, %8,1 ile viĢne, %2,6 ile erik, %1,4 ile
Ģeftali ve %0,8 ile kayısı gelmektedir.
Türkiye
Kiraz
ġeftali
Kayısı
TR33 Bölgesi
Erik
ViĢne
23%
Diğer
Kiraz
ViĢne
Erik
ġeftali
Kayısı
Diğer
32%
22%
46%
13%
11%
28%
10%
4%
6%
2% 3%
*Diğer: - Türkiye için Zerdali, Kızılcık, Ġğde - TR33 Bölgesi için Kızılcık, Ġğde, Zerdali
Grafik 6.44: Türkiye ve TR33 Bölgesi Taş Çekirdekli Meyve Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan yumuĢak çekirdekli meyve ağacı grubunda yer
alan armut tüm meyve ağaçları içerisinde %2,5 paya, starking elma %2,1, golden elma
%1,5, diğer elma çeĢitleri %0,8, ayva %0,6 ve Amasya elması %0,6 paya sahiptir.
Türkiye
Elma (Starking)
Armut
Elma (Amasya)
Elma (Grannysmith)
TR33 Bölgesi
Armut
Elma (Golden)
Ayva
Diğer
Elma (Golden)
Elma (Diğer)
Ayva
Diğer
19%
18%
Elma (Starking)
Elma (Diğer)
Elma (Amasya)
26%
18%
17%
9%
29%
7%
8%
1%3%
30%
5%
3%
7%
*Diğer: - Türkiye için MuĢmula, Yenidünya - TR33 Bölgesi içinMuĢmula, Elma (Grannysmıth), Yenidünya
Grafik 6.45: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yumuşak Çekirdekli Meyve Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı
(%)
Sayfa 278 / 409
Sert kabuklu meyve ağaçlarından Antep fıstığının tüm meyve ağaçları içerisindeki
oranı %3, cevizin %1,8, bademin %1,5 ve kestanenin %0,6‟dır.
Türkiye
Fındık
Antep Fıstığı
Ceviz
TR33 Bölgesi
Badem
Kestane
Antep Fıstığı
Ceviz
Badem
Kestane
Fındık
26%
86%
22%
10%
1%
44%
8%
0,38%
2%
1%
Grafik 6.46: Türkiye ve TR33 Bölgesi Sert Kabuklu Meyve Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.3.1.3.Toplu Meyvelik Alanlarına Göre Meyveler
TR33 Bölgesi
Türkiye
Sert Kabuklular
Zeytin
TaĢ Çekirdekliler
Turunçgiller
Zeytin
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
Çay (yaĢ)
20%
3%
3%
13%
27%
8%
42%
6%
4%
3%
39%
32%
Grafik 6.47: Türkiye ve TR33 Bölgesi Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 279 / 409
6.5.1.3.1.3.1. Üzüm ve Üzümsüler
Zeytini takiben %39‟luk oran ile 792.832 da alandaki üzüm ve üzümsüler gelmekte
olup bu grubun içerisindeki üzümün dikim alanı 782.348 da‟dır.
Türkiye
TR33 Bölgesi
Üzüm (ġaraplık)
Ġncir
Nar
Çilek
Diğer
4%2% 2%
6%
8%
Üzüm (ġaraplık)
Diğer
19%
42%
67%
11%
7%
1%
12%
4%
2%
13%
*Diğer: - Türkiye için Muz, Trabzon Hurması, Dut, Kivi, Ahududu, Keçi Boynuzu, Avokado - TR33 Bölgesi için Çilek,
Nar, Ġncir, Trabzon Hurması, Dut
Grafik 6.48: Türkiye ve TR33 Bölgesi Üzüm ve Üzümsüler Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında
Dağılımı (%)
6.5.1.3.1.3.2. Zeytin
TR33 Bölgesi‟nde en çok dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %42‟lik oran ile 857.837
da alanda zeytindir.
Türkiye
Zeytin (Yağlık)
TR33 Bölgesi
Zeytin (Sofralık)
Zeytin (Sofralık)
Zeytin (Yağlık)
33%
28%
72%
67%
Grafik 6.49: Türkiye ve TR33 Bölgesi Zeytin Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 280 / 409
268.074 da ile 3. sırada gelen taĢ çekirdekliler Bölge‟de tüm meyve ağaçları
içerisinde %13‟lük dikim alanına sahiptir. Bu cins meyve ağaçları içerisinde kiraz, viĢne,
erik, Ģeftali ve kayısı öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından kiraz 133.295 da, viĢne
97.178 da, erik 15.589 da, Ģeftali 12.815 da ve kayısı 9.011 da alan kaplamaktadır.
Türkiye
Kayısı
Kiraz
ġeftali
TR33 Bölgesi
ViĢne
Erik
Diğer
Kiraz
ViĢne
Erik
ġeftali
Kayısı
Diğer
25,10%
36%
16,69%
50%
9,24%
41,81%
6%
0,45%
6,71%
0,07%
3%
5%
*Diğer: - Türkiye için Zerdali, Kızılcık, Ġğde - TR33 Bölgesi için Zerdali, Ġğde, Kızılcık
Grafik 6.50: Türkiye ve TR33 Bölgesi Taş Çekirdekliler Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında
Dağılımı (%)
YumuĢak çekirdekli meyve ağaçlarının içinde 55.258 da‟lık dikim alanı ile elma öne
çıkmaktadır. Bir diğer yumuĢak çekirdekli meyve ağacı olan armut ise 8.050 da alanda
yetiĢtirilmektedir.
Türkiye
Elma (Starking)
Armut
TR33 Bölgesi
Elma (Golden)
Elma (Starking)
Elma (Golden)
Elma (Diğer)
Armut
Elma (Diğer)
Elma (Amasya)
Ayva
Elma (Grannysmith)
MuĢmula
Elma (Amasya)
Ayva
Elma (Grannysmith)
Diğer
25%
23%
12%
11%
10%
40%
1% 2% 3%
43%
10%
10%
0,02% 3%3%
4%
*Diğer: Yenidünya, MuĢmula
Grafik 6.51: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yumuşak Çekirdekliler Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında
Dağılımı (%)
Sayfa 281 / 409
Sert kabuklu meyve ağaçlarından ceviz 39.800 da, antep fıstığı 15.490 da ve badem
ise 12.268 da alanda yetiĢtirilmektedir.
Türkiye
Fındık
Antep Fıstığı
Badem
Kestane
TR33 Bölgesi
Ceviz
Ceviz
Antep Fıstığı
Kestane
Fındık
Badem
22%
23%
17%
4%
2%
1%
5%
70%
0,04%
56%
Grafik 6.52: Türkiye ve TR33 Bölgesi Sert Kabuklular Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında
Dağılımı (%)
6.5.1.3.2. İl Bazında Meyveler
girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç sayısı
toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiĢtir.
Tablo 6.38: TR33 Bölgesi İller Bazında Meyve Üretim İstatistikleri
Afyonkarahisar
İl
Adı
Toplu Meyveliklerin
Alanı (da)
Üretim
(Ton)
Ağaç Başına
Ortalama
Verim (kg)
Toplam Ağaç
Sayısı
29.616
42.500
52
811.763
TaĢ Çekirdekliler
98.181
94.622
39
2.402.350
8.160
4.257
19
219.148
15.114
8.762
14.901
151.071
150.141
3.448.162
8.261
28.441
34
848.039
40.712
41.198
21
1.956.685
13
437.555
Grup Adı
Sert Kabuklular
Toplam
Kütahya
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
Toplam
Manisa
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
5.663
12.246
57.730
65.477
87.548
3.300.009
17.013
20.011
23
875.145
117.818
62.482
16
3.943.869
5
1.619.634
10
19.771.377
51.600
7.893
714.137
1.437.910
Zeytin
857.837
200.999
Toplam
Uşak
6.395
10.109
289.346
1.758.405
1.729.295
10.303
16.834
49
343.745
TaĢ Çekirdekliler
11.363
13.884
40
343.405
4.863
2.145
16
130.770
53.472
44.758
26.905
80.001
77.621
844.825
Sert Kabuklular
Toplam
26.499.371
Sayfa 282 / 409
6.5.1.3.2.1. Üretime Göre İl Bazında Meyveler
6.5.1.3.2.1.1. Afyonkarahisar
Afyonkarahisar‟da üretilen meyveler içerisinde taĢ çekirdekli meyveler büyük öneme
sahip olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %63‟ünü, Bölge içerisindeki meyve
üretiminin de %4,6‟sını oluĢturmaktadır. TaĢ çekirdekli meyveler içerisinde öne çıkan
ürünler viĢne, kiraz, erik ve kayısıdır. ViĢnenin Afyonkarahisar genelinde üretilen meyveler
içindeki payı %28,9 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %2,1‟dir. Kirazın ilde üretilen meyveler
arasındaki payı %23,5 iken TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve üretimi içindeki payı %1,7‟dir.
Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan erik ve kayısının tüm meyve üretimine oranları
sırasıyla il bazında %6,5 ve %3,2 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payları %0,5 ve %0,2‟dir. Bunun
yanı sıra il için öneme sahip bir diğer meyve grubu yumuĢak çekirdekliler olup il genelindeki
meyve üretiminin %28‟sini, Bölge genelindeki meyve üretiminin %2,1‟ini oluĢturmaktadır.
YumuĢak çekirdekli meyvelerden il genelinde elma (starking), elma (golden), armut, elma
(diğer) ve ayva önem taĢımaktadır. Starking elma üretimi ilin meyve üretiminin %11,6‟sını,
golden elma %9,8‟ini, armut %2,7‟sini, diğer elma %2,2‟sini ve ayva %0,7‟sini meydana
getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %0,9, %0,7, %0,2, %0,2 ve
%0,1‟ini oluĢturmaktadır. Tüm elma çeĢitleri birlikte düĢünülürse il genelindeki meyve
üretiminin %24,6‟sına denk gelmektedir. Ġldeki bir diğer önemli meyve grubu üzüm ve
üzümsüler olup il genelindeki meyve üretiminin %6‟lık kısmını oluĢturmaktadır. Bu grubun
içerisinde de sofralık çekirdekli üzüm %5,2 ile ilk sırayı alırken, TR33 Bölgesi geneli göz
önüne alınırsa sadece %0,4‟lük bir paya sahiptir. Sert kabuklu meyvelerden ise ceviz ve
badem öne çıkarken, il genelindeki meyve üretimine oranları her ikisi için de %1,4 olup
TR33 Bölgesi toplamına oranları da aynı Ģekilde her ikisi için de %0,1‟dir.
TaĢ Çekirdekliler
6%
Sert Kabuklular
3%
28%
63%
Grafik 6.53: Afyonkarahisar İli Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 283 / 409
Tablo 6.39: Afyonkarahisar İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Grup Adı
YumuĢak
Çekirdekliler
Elma (Starking)
Üretim
(Ton)
17.450
İl İçindeki
Payı (%)
11,62
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,85
Elma (Golden)
14.782
9,85
0,72
Armut
4.013
2,67
0,20
Elma (Diğer)
3.236
2,16
0,16
Ayva
Ürün Adı
1.102
0,73
0,05
Elma (Grannysmith)
900
0,60
0,04
Elma (Amasya)
560
0,37
0,03
MuĢmula
457
0,30
0,02
Yumuşak Çekirdekliler Toplamı
42.500
28,31
2,08
ViĢne
43.357
28,88
2,12
Kiraz
35.224
23,46
1,72
Erik
9.751
6,49
0,48
Kayısı
4.823
3,21
0,24
ġeftali
521
0,35
0,03
Zerdali
459
0,31
0,02
Ġğde
329
0,22
0,02
Kızılcık
158
0,11
0,01
Taş Çekirdekliler Toplamı
94.622
63,02
4,63
Ceviz
2.098
1,40
0,10
Badem
2.065
1,38
0,10
86
0,06
0,00
6
0,00
0,00
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
Kestane
Antep Fıstığı
Fındık
Sert Kabuklular Toplamı
Üzüm ve
Üzümsüler
2
0,00
0,00
4.257
2,84
0,21
7.760
5,17
0,38
432
0,29
0,02
207
0,14
0,01
Dut
206
0,14
0,01
Nar
111
0,07
0,01
Çilek
Üzüm ve Üzümsüler Toplamı
46
0,03
0,00
8.762
5,84
0,43
150.141
100,00
7,34
6.5.1.3.2.1.2. Kütahya
Kütahya‟da üretilen meyveler içerisinde taĢ çekirdekli meyveler önemli paya sahip
olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %47‟sini, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de
%2‟sini oluĢturmaktadır. TaĢ çekirdekli meyveler içerisinde öne çıkan ürünler viĢne, kiraz,
erik, Ģeftali ve kızılcıktır. ViĢnenin Kütahya‟da üretilen meyveler içindeki payı %28,3 iken
TR33 Bölgesi‟ndeki payı %1,2‟dir. Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan kiraz ve eriğin
tüm meyve üretimine oranları sırasıyla il bazında %10,3 ve %6 iken TR33 Bölgesi‟ndeki
payları %0,4 ve %0,3‟tür. ġeftali ve kızılcığın ilde üretilen meyveler arasındaki payları
sırasıyla %1 ve %0,9 iken TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve üretimi içindeki payları ise %0,04
ile yok denecek kadar azdır. Bunun yanı sıra il için öneme sahip bir diğer meyve grubu
yumuĢak çekirdekliler olup il genelindeki meyve üretiminin %33‟ünü, Bölge genelindeki
meyve üretiminin %1,4‟ünü oluĢturmaktadır. YumuĢak çekirdekli meyvelerden elma
(starking), armut, elma (Amasya), elma (golden), elma (diğer) ve ayva üretimi il genelinde
önemli paya sahiptir. Starking elma üretimi ilin meyve üretiminin %7,8‟ini, armut %7,7‟sini,
Amasya elması %6,5‟ini, golden elma %5,8‟ini, diğer elma %3,2‟sini ve ayva %1,3‟ünü
Sayfa 284 / 409
meydana getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %0,3, %0,3, %0,3, %0,2,
%0,1 ve %0,1‟ini oluĢturmaktadır. Tüm elma çeĢitleri birlikte düĢünülürse, ildeki elma
üretimi il genelindeki meyve üretiminin %23,4‟üne denk gelmektedir. Ġlin bir diğer önemli
meyve grubu üzüm ve üzümsüler olup il genelindeki meyve üretiminin %14‟lük kısmını
oluĢturmaktadır. Bu grubun içerisinde yer alan meyvelerden il içerisindeki meyve üretiminin
%7,8‟ini Ģaraplık üzüm, %3,2‟sini sofralık çekirdekli üzüm, %1,7‟sini dut ve %1,1‟ini çilek
oluĢtururken, TR33 Bölgesi geneli göz önüne alınırsa Ģaraplık üzüm %0,3 paya ve diğerleri
de %0,1‟er paya sahiptir. Sert kabuklu meyvelerden kestane ve ceviz öne çıkarken, il
genelindeki meyve üretimine oranları sırasıyla %3,2 ve %2,4 olup TR33 Bölgesi meyve
üretimi toplamına oranları her ikisi için %0,1‟dir.
Tablo 6.40: Kütahya İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Grup Adı
Üretim
(Ton)
6.814
İl İçindeki
Payı (%)
7,78
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,33
Armut
6.726
7,68
0,33
Elma (Amasya)
5.673
6,48
0,28
Elma (Golden)
5.085
5,81
0,25
Elma (Diğer)
2.805
3,20
0,14
Ayva
1.144
1,31
0,06
112
0,13
0,01
82
0,09
0,00
28.441
32,49
1,39
ViĢne
24.755
28,28
1,21
Kiraz
9.008
10,29
0,44
Erik
Ürün Adı
Elma (Starking)
YumuĢak
Çekirdekliler
MuĢmula
Elma (Grannysmith)
TaĢ Çekirdekliler
5.252
6,00
0,26
ġeftali
862
0,98
0,04
Kızılcık
761
0,87
0,04
Kayısı
277
0,32
0,01
Ġğde
224
0,26
0,01
59
0,07
0,00
41.198
47,06
2,01
Kestane
2.770
3,16
0,14
Ceviz
2.090
2,39
0,10
Badem
494
0,56
0,02
Antep Fıstığı
294
0,34
0,01
Zerdali
Sert Kabuklular
Fındık
15
0,02
0,00
5.663
6,47
0,28
Üzüm (ġaraplık)
6.865
7,84
0,34
2.787
3,18
0,14
Dut
1.497
1,71
0,07
Üzüm ve
Üzümsüler
Çilek
976
1,11
0,05
66
0,08
0,00
Trabzon Hurması
32
0,04
0,00
Ġncir
19
0,02
0,00
4
0,00
0,00
Nar
12.246
13,99
0,60
Kütahya Toplamı
87.548
100,00
4,28
Sayfa 285 / 409
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
6%
14%
47%
33%
Grafik 6.54: Kütahya İli Meyve Üretimininin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
6.5.1.3.2.1.3. Manisa
Manisa‟da üretilen meyveler içerisinde üzüm ve üzümsüler büyük öneme sahip olup il
içerisindeki tüm meyve üretiminin %83‟ünü, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de %70‟ini
oluĢturmaktadır. Üzüm ve üzümsüler içerisinde öne çıkan ürünler kurutmalık çekirdeksiz
üzüm, sofralık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdekli üzüm, çilek ve Ģaraplık üzümdür.
Kurutmalık çekirdeksiz üzümün Manisa genelinde üretilen meyveler içindeki payı %60,8 iken
TR33 Bölgesi‟ndeki payı %51,4‟tür. Sofralık çekirdeksiz üzümün Manisa‟da üretilen
meyvelerdeki payı %19,1 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %16,2‟dir. Sofralık çekirdekli
üzümün il içindeki oranı %2 olup TR33 Bölgesi‟ndeki oranı da %1,7‟dir. Ġldeki diğer önemli
ürünler ise çilek ve Ģaraplık üzüm olup oranları sırasıyla il bazında %0,6 ve %0,3 iken TR33
Bölgesi‟nde %0,5 ve %0,3‟tür. Bunun yanı sıra il için öneme sahip bir diğer meyve cinsi
zeytin olup il genelindeki meyve üretiminin %12‟sini, Bölge genelindeki meyve üretiminin
%10‟unu oluĢturmaktadır.
Zeytin
TaĢ Çekirdekliler
4% 1%
Sert Kabuklular
0,46%
12%
83%
Grafik 6.55: Manisa İli Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 286 / 409
TaĢ çekirdekli meyvelerden kiraz, Ģeftali ve erik il genelinde önem taĢımaktadır. Kiraz
üretimi ilin meyve üretiminin %2,3‟ünü, Ģeftali %0,6‟sını ve erik %0,5‟ini meydana
getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %1,9, %0,5 ve %0,4‟ünü
oluĢturmaktadır. YumuĢak çekirdekli meyvelerden armutun il genelindeki meyve üretimine
oranı %0,5 iken TR33 Bölgesi toplamına oranı da %0,5‟tir. Tüm elma çeĢitleri birlikte
düĢünüldüğünde ildeki elma üretiminin il geneline oranı %0,5 iken Bölge içerisindeki payı
%0,4‟tür
Tablo 6.41: Manisa İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Grup Adı
Üretim
(Ton)
9.257
İl İçindeki
Payı (%)
0,54
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,45
Elma (Diğer)
2.850
0,16
0,14
Elma (Starking)
2.481
0,14
0,12
Ayva
2.356
0,14
0,12
Elma (Golden)
2.349
0,14
0,11
Elma (Grannysmith)
272
0,02
0,01
Elma (Amasya)
257
0,01
0,01
Ürün Adı
Armut
YumuĢak
Çekirdekliler
MuĢmula
189
0,01
0,01
20.011
1,16
0,98
Kiraz
39.844
2,30
1,95
ġeftali
10.957
0,63
0,54
Erik
7.918
0,46
0,39
Kayısı
2.334
0,13
0,11
ViĢne
976
0,06
0,05
Ġğde
301
0,02
0,01
Zerdali
152
0,01
0,01
62.482
3,61
3,06
Ceviz
2.985
0,17
0,15
Badem
2.066
0,12
0,10
Kestane
2.048
0,12
0,10
794
0,05
0,04
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
Antep Fıstığı
7.893
0,46
0,39
10.769
0,62
0,53
1.051.234
60,79
51,42
331.142
19,15
16,20
34.406
1,99
1,68
Üzüm (ġaraplık)
5.557
0,32
0,27
Ġncir
2.003
0,12
0,10
Nar
985
0,06
0,05
920
0,05
0,04
Dut
851
0,05
0,04
43
0,00
0,00
1.437.910
83,15
70,33
164.214
9,50
8,03
36.785
2,13
1,80
Çilek
Üzüm ve
Üzümsüler
Trabzon Hurması
Zeytin
Zeytin (Sofralık)
Zeytin (Yağlık)
Zeytin Toplamı
Manisa Toplamı
200.999
11,62
9,83
1.729.295
100,00
84,58
Sayfa 287 / 409
6.5.1.3.2.1.4. Uşak
UĢak‟ta üretilen meyveler içerisinde üzüm ve üzümsüler büyük öneme sahip olup il
içerisindeki tüm meyve üretiminin %57‟sini, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de
%2,2‟sini oluĢturmaktadır. Üzüm ve üzümsüler içerisinde öne çıkan ürünler Ģaraplık üzüm,
kurutmalık çekirdekli üzüm, sofralık çekirdekli üzüm, çilek, kurutmalık çekirdeksiz üzüm ve
sofralık çekirdeksiz üzümdür. ġaraplık üzümün UĢak genelinde üretilen meyveler içindeki
payı %20,5 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %0,8‟dir. Kurutmalık çekirdekli üzümün UĢak‟ta
üretilen meyveler içindeki payı %12,5 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %0,5‟dir. Sofralık
çekirdekli üzümün il içindeki oranı %9,2 olup TR33 Bölgesi‟ndeki oranı da %0,3‟tür. Ġldeki
diğer önemli ürünler ise çilek, kurutmalık çekirdeksiz üzüm ve sofralık çekirdeksiz üzümün
sırasıyla oranları il bazında %5,5, %5,3 ve %4,3 iken TR33 Bölgesi‟nde her üçü için
%0,2‟dir. Bunun yanı sıra il için önemli olan bir diğer meyve cinsi yumuĢak çekirdekli
meyveler olup il genelindeki meyve üretiminin %22‟sini, Bölge genelindeki meyve üretiminin
%1‟ini oluĢturmaktadır. Ġl genelinde yumuĢak çekirdekli meyvelerden elma (starking), elma
(golden), armut ve ayva önem taĢımaktadır. Starking elma üretimi ilin meyve üretiminin
%11,7‟sini, golden elma %5,4‟ünü, armut %2,2‟sini ve ayva %1,3‟ünü meydana getirirken,
Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %0,4, %0,2, %0,1 ve %0,05‟ini
oluĢturmaktadır. Tüm elma çeĢitleri birlikte düĢünülürse, ildeki elma üretiminin il
genelindeki meyve üretiminin %18‟ini karĢıladığı görülmektedir. TaĢ çekirdekli meyvelerden
viĢne, kiraz, kayısı, erik ve Ģeftali öne çıkmaktadır. Ġl genelindeki meyve üretimine oranları
düĢünüldüğünde viĢne %8,6, kiraz %4,8, kayısı %1,6, erik %1,3 ve Ģeftali %1,2 paya sahip
iken bu meyvelerin TR33 Bölgesi toplamına oranları da sırasıyla %0,3, %0,2, %0,1, %0,05
ve %0,05‟tir. Sert kabuklu meyvelerden ise ceviz ve badem öne çıkarken, il genelindeki
meyve üretimine oranları sırasıyla %1,9 ve %0,8 olup TR33 Bölgesi meyve üretimi
toplamına oranları da sırasıyla %0,1 ve %0,03‟tür.
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
3%
18%
57%
22%
Grafik 6.56: Uşak İli Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 288 / 409
Tablo 6.42: Uşak İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Grup Adı
Üretim
(Ton)
9.094
İl İçindeki
Payı (%)
11,72
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,44
Elma (Golden)
4.165
5,37
0,20
Armut
Ürün Adı
Elma (Starking)
YumuĢak
Çekirdekliler
1.744
2,25
0,09
Ayva
972
1,25
0,05
Elma (Amasya)
492
0,63
0,02
Elma (Diğer)
191
0,25
0,01
MuĢmula
158
0,20
0,01
18
0,02
0,00
Elma (Grannysmith)
TaĢ
Çekirdekliler
16.834
21,69
0,82
ViĢne
6.657
8,58
0,33
Kiraz
3.723
4,80
0,18
Kayısı
1.225
1,58
0,06
Erik
1.003
1,29
0,05
ġeftali
983
1,27
0,05
Ġğde
174
0,22
0,01
Zerdali
Sert
Kabuklular
Ceviz
Badem
Antep Fıstığı
0,15
0,01
17,89
0,68
1.477
1,90
0,07
619
0,80
0,03
49
0,06
0,00
2.145
2,76
0,10
15.875
20,45
0,78
9.738
12,55
0,48
7.145
9,20
0,35
Çilek
4.267
5,50
0,21
4.128
5,32
0,20
3.323
4,28
0,16
Dut
147
0,19
0,01
Nar
110
0,14
0,01
20
0,03
0,00
5
0,01
0,00
Üzüm (ġaraplık)
Üzüm ve
Üzümsüler
119
13.884
Ġncir
Trabzon Hurması
44.758
57,66
2,19
Uşak Toplamı
77.621
100,00
3,80
6.5.1.3.2.2. Ağaç Sayısına Göre İl Bazında Meyveler
Afyonkarahisar‟daki toplam ağaç sayısı yaklaĢık 3,5 milyondur. Bunların %70‟ini taĢ
çekirdekli meyve ağaçları oluĢturmakta olup en önemlileri viĢne, kiraz, erik ve kayısı
ağacıdır. Ġldeki viĢne ağaçları sayısı Bölge‟deki tüm meyve ağaçları sayısının %4,3‟üne, kiraz
%1,6‟sına, erik %0,7‟sine ve kayısı %0,3‟üne tekabül etmektedir. TaĢ çekirdeklileri %24‟lük
pay ile yumuĢak çekirdekli meyve ağaçları takip etmektedir. Bu tür meyve ağaçlarının
baĢında il içindeki payları ile %9,5 ile starking elma, %6,4 ile golden elma, %3,4 ile armut
ve %1,8 ile elma (diğer) gelmekte olup bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi‟ndeki tüm
meyve ağaçları içerisindeki oranları ise sırasıyla %1, %0,6, %0,3 ve %0,2‟dir. Ağaç sayısı
olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından cevizin ildeki tüm meyve ağaçları
içerisindeki oranı %3,2 ve bademin %2,9‟dur. Bu meyve ağaçlarının Bölge‟deki meyve
ağaçlarına oranı ise %0,3‟tür.
Sayfa 289 / 409
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
70%
24%
0,43%6%
Grafik 6.57: Afyonkarahisar İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Tablo 6.43: Afyonkarahisar İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı
(%)
Grup Adı
Ürün Adı
YumuĢak
Çekirdekliler
Elma (Starking)
Elma (Golden)
Armut
Elma (Diğer)
Ayva
Elma (Grannysmith)
Elma (Amasya)
MuĢmula
TaĢ
Çekirdekliler
ViĢne
Kiraz
Erik
Kayısı
ġeftali
Zerdali
Ġğde
Kızılcık
Sert
Kabuklular
Ceviz
Badem
Kestane
Antep Fıstığı
Fındık
Üzüm ve
Üzümsüler
Dut
Nar
Toplam
Ağaç Sayısı
328.423
221.542
118.864
60.454
32.262
18.990
11.060
20.168
İl İçindeki Payı
(%)
9,52
6,42
3,45
1,75
0,94
0,55
0,32
0,58
TR33 Bölgesi'ndeki Payı
(%)
0,96
0,65
0,35
0,18
0,09
0,06
0,03
0,06
811.763
23,54
2,38
1.458.845
539.091
231.641
118.956
23.543
13.702
11.805
4.767
42,31
15,63
6,72
3,45
0,68
0,40
0,34
0,14
4,28
1,58
0,68
0,35
0,07
0,04
0,03
0,01
2.402.350
69,67
7,05
109.077
100.721
2.870
6.300
180
3,16
2,92
0,08
0,18
0,01
0,32
0,30
0,01
0,02
0,00
219.148
6,36
0,64
9.601
5.300
0,28
0,15
0,03
0,02
14.901
0,43
0,04
3.448.162
100,00
10,11
girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak ilgili tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç
sayısı toplamına sadece dut ve nar dahil edilmiĢtir.
Sayfa 290 / 409
6.5.1.3.2.2.2. Kütahya
Kütahya‟daki toplam ağaç sayısı 3,3 milyondur. Bunların %59‟unu taĢ çekirdekli
meyve ağaçları oluĢturmakta olup en önemlileri viĢne, kiraz, erik, kızılcık ve Ģeftali ağacıdır.
Ġldeki viĢne ağaçları sayısı Bölge‟deki tüm meyve ağaçları sayısının %3,3‟üne, kiraz
%1,3‟üne, erik %0,7‟sine, kızılcık %0,2‟sine ve Ģeftali de %0,1‟ine tekabül etmektedir. TaĢ
çekirdeklileri takiben %26 oran ile yumuĢak çekirdekli meyve ağaçları gelmektedir. Bu tür
meyve ağaçlarının baĢında ildeki tüm meyve ağaçlarına oranı ile %6,1 ile starking elma,
%5,9 ile armut, %5,1 ile Amasya elması, %4,2 ile golden elma, %2,7 ile elma (diğer) ve
%1,3 ile ayva gelmektedir. Bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve ağaçları
içerisindeki oranı sırasıyla %0,6, %0,6, %0,5, %0,4, %0,3 ve %0,1‟dir. Ağaç sayısı olarak
3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından Antep fıstığının ildeki tüm meyve
ağaçları içerisindeki oranı %4,5, kestanenin %4,2 ve cevizin %3,6‟dır. Bu meyve ağaçlarının
Bölge‟deki meyve ağaçlarına oranı her biri için %0,4‟tür. Üzüm ve üzümsülerden dut
ağacının il içerisindeki meyve ağaçları sayısına oranı %1,6 olup Bölge‟deki tüm meyve
ağaçlarına oranı da %0,2‟dir.
Tablo 6.44: Kütahya İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Grup Adı
Toplam Ağaç
Sayısı
200.400
İl İçindeki
Payı (%)
6,07
(%)
0,59
Armut
196.350
5,95
0,58
Elma (Amasya)
168.035
5,09
0,49
Elma (Golden)
Ürün Adı
Elma (Starking)
YumuĢak
Çekirdekliler
138.219
4,19
0,41
Elma (Diğer)
88.730
2,69
0,26
Ayva
44.525
1,35
0,13
MuĢmula
6.975
0,21
0,02
Elma (Grannysmith)
4.635
0,14
0,01
170
0,01
0,00
848.039
25,70
2,49
ViĢne
1.139.180
34,52
3,34
Kiraz
446.570
13,53
1,31
Erik
Yenidünya
TaĢ
Çekirdekliler
242.355
7,34
0,71
ġeftali
38.159
1,15
0,11
Kızılcık
58.525
1,77
0,17
Kayısı
15.135
0,46
0,04
Ġğde
13.891
0,42
0,04
2.870
0,09
0,01
1.956.685
59,29
5,74
Kestane
137.650
4,17
0,40
Ceviz
119.930
3,63
0,35
24.010
0,73
0,07
147.030
4,46
0,43
Zerdali
Sert
Kabuklular
Badem
Antep Fıstığı
Fındık
8.935
0,27
0,03
437.555
13,26
1,28
53.680
1,62
0,15
Trabzon Hurması
1.100
0,03
0,00
Ġncir
1.950
0,06
0,01
Dut
Üzüm ve
Üzümsüler
Nar
Kütahya Toplamı
1.000
0,03
0,00
57.730
1,75
0,17
3.300.009
100,00
9,68
Sayfa 291 / 409
sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiĢtir.
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
2%
13%
26%
59%
Grafik 6.58: Kütahya İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
6.5.1.3.2.2.3. Manisa
Manisa‟daki toplam ağaç sayısı yaklaĢık 26,5 milyondur. Bunların %75‟ini zeytin
ağaçları oluĢturmakta olup bu ağaçlar ise sofralık zeytin ağacı ve yağlık zeytin ağacı olarak
ikiye ayrılmaktadır. Ġldeki zeytin ağaçları sayısı Bölge‟deki tüm meyve ağaçları sayısının
%58‟ine tekabül etmekte olup Bölge‟deki tüm zeytin ağaçları Manisa ilinde yer almaktadır.
Zeytin ağaçlarını %15‟lik pay ile taĢ çekirdekli meyve ağaçları takip etmektedir. Bu tür
meyve ağaçlarının baĢında il içindeki payları ile %11 ile kiraz, %1,6 ile erik, %1,5 ile Ģeftali
gelmektedir. Bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı
sırasıyla %8,6, %1,2 ve %1,1‟dir. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve
ağaçlarından Antep fıstığının ildeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %3,3, cevizin %1,3
ve bademin %1,3‟tür. Bu meyve ağaçlarının Bölge‟deki meyve ağaçlarına oranı sırasıyla
%2,5, %1 ve %1‟dir. Üzüm ve üzümsü meyve ağaçları grubundan nar ağacının il içindeki
meyve ağaçlarına oranı %0,6 olup Bölge‟deki tüm meyve ağaçlarına oranı ise %0,5‟tir.
YumuĢak çekirdekli meyve ağacı grubunda yer alan armut il genelindeki tüm meyve ağaçları
içerisinde %1,7 paya, tüm elma çeĢitleri birlikte düĢünüldüğünde elma grubu ise %1,2 paya
sahiptir. Bölge genelinde ise armudun %1,4 ve elmanın %0,9‟luk payı vardır.
Zeytin
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
6% 1%
3%
15%
75%
Grafik 6.59: Manisa İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 292 / 409
Tablo 6.45: Manisa İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Grup Adı
Toplam Ağaç
Sayısı
462.930
(%)
1,75
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
1,36
122.285
0,46
0,36
Elma (Starking)
75.980
0,29
0,22
Ayva
91.570
0,35
0,27
Elma (Golden)
90.825
0,34
0,27
Elma (Grannysmith)
13.510
0,05
0,04
Elma (Amasya)
8.095
0,03
0,02
MuĢmula
9.950
0,04
0,03
Ürün Adı
Armut
Elma (Diğer)
YumuĢak
Çekirdekliler
875.145
3,30
2,57
2.918.980
11,02
8,56
ġeftali
387.739
1,46
1,14
Erik
417.850
1,58
1,23
Kayısı
114.430
0,43
0,34
ViĢne
75.020
0,28
0,22
Ġğde
19.820
0,07
0,06
Kiraz
TaĢ
Çekirdekliler
Zerdali
10.030
0,04
0,03
3.943.869
14,88
11,57
Ceviz
345.670
1,30
1,01
Badem
345.024
1,30
1,01
60.300
0,23
0,18
Sert
Kabuklular
Kestane
Antep Fıstığı
Ġncir
Üzüm ve
Üzümsüler
3,28
2,55
5,95
4,64
77.974
0,29
0,23
Nar
163.942
0,62
0,48
Dut
44.120
0,17
0,13
3.310
0,01
0,01
289.346
1,09
0,85
14.458.650
54,56
42,41
5.312.727
20,05
15,58
Trabzon Hurması
Zeytin
868.640
1.619.634
Zeytin (Sofralık)
Zeytin (Yağlık)
Zeytin Toplamı
19.771.377
72,66
57,99
Manisa Toplamı
26.499.371
100,00
77,73
6.5.1.3.2.2.4. Uşak
UĢak‟taki toplam ağaç sayısı yaklaĢık 850 bindir. Bunların %41‟ini taĢ çekirdekli
meyve ağaçları oluĢturmakta olup en önemlileri viĢne, kiraz, Ģeftali, kayısı, erik ve iğde
ağacıdır. Ġldeki viĢne ağaçları sayısı Bölge‟deki tüm meyve ağaçları sayısının %0,4‟üne, kiraz
%0,3‟üne, Ģeftali %0,1‟ine, kayısı %0,1‟ine, erik %0,1‟ine ve iğde %0,04‟üne tekabül
etmektedir. YumuĢak çekirdekli meyve ağaçları da %41 ile önde gelmektedir. Bu tür meyve
ağaçlarının baĢında il içindeki payları düĢünüldüğünde %16,4 ile starking elma, %11,3 ile
armut, %6,8 ile golden elma, %3,8 ile ayva ve %1,1 ile Amasya elması gelmektedir. Bu
meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı sırasıyla %0,4,
%0,3, %0,2, %0,1 ve %0,03‟tür. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve
ağaçlarından cevizin il genelindeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %6,9, bademin
%5,6 ve antep fıstığının %3‟tür. Bu meyve ağaçlarının Bölge‟deki meyve ağaçlarına oranı
sırasıyla %0,2, %0,1 ve %0,1‟dir. Üzüm ve üzümsülerden narın ildeki meyve ağaçları
Sayfa 293 / 409
sayısına oranı %1,8 ve dutun %1,1‟dir. Tüm meyve ağaçlarının Bölge‟deki ağaçlarına oranı
ise sırasıyla %0,04 ve %0,03‟tür.
TaĢ Çekirdekliler
15%
Sert Kabuklular
3%
41%
41%
Grafik 6.60: Uşak İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Tablo 6.46: Uşak İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Grup Adı
Ürün Adı
Elma (Starking)
YumuĢak
Çekirdekliler
16,36
0,41
57.635
6,82
0,17
Armut
95.165
11,26
0,28
Ayva
31.720
3,75
0,09
Elma (Amasya)
8.925
1,06
0,03
Elma (Diğer)
4.495
0,53
0,01
MuĢmula
5.780
0,68
0,02
1.825
0,22
0,01
343.745
40,69
1,01
ViĢne
136.370
16,14
0,40
Kiraz
95.330
11,28
0,28
Kayısı
31.660
3,75
0,09
Erik
30.570
3,62
0,09
ġeftali
32.880
3,89
0,09
Ġğde
12.210
1,45
0,04
Zerdali
4.385
0,52
0,01
343.405
40,65
1,01
Ceviz
58.460
6,92
0,17
Badem
47.220
5,59
0,14
Antep Fıstığı
25.090
2,97
0,07
130.770
15,48
0,38
Dut
9.335
1,10
0,03
Nar
14.965
1,77
0,04
2.120
0,25
0,01
485
0,06
0,00
26.905
3,18
0,08
844.825
100,00
2,48
Üzüm ve
Üzümsüler
(%)
138.200
Elma (Grannysmith)
Sert
Kabuklular
(%)
Elma (Golden)
TaĢ
Çekirdekliler
Toplam Ağaç
Sayısı
Ġncir
Trabzon Hurması
Uşak Toplamı
Sayfa 294 / 409
6.5.1.3.2.3. Toplu Meyvelik Alanlarına Göre İl Bazında Meyveler
Afyonkarahisar‟da en geniĢ alanda dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %65‟lik oran ile
98.181 da alanda taĢ çekirdeklilerdir. Bu cins meyve ağaçları içerisinde viĢne, kiraz, kayısı
ve erik öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından viĢne 61.592 da, kiraz 28.199 da, kayısı
4.843 da, erik 3.284 da alanı kaplamaktadır. Bunu takiben %20‟lik oran ile 29.616 da ile
yumuĢak çekirdekliler gelmektedir. YumuĢak çekirdekliler içerisinden elma, armut ve ayva
ön plana çıkan meyve ağaçlarıdır. Bu ürünlerden starking elma 15.268 da, golden elma
9.650 da, elma (diğer) 1.785 da, elma (grannysmith) 1.165 da, armut 998 da ve ayva 420
da alanda dikimi yapılmıĢtır. Tüm elma ağaçlarının dikim alanı ise 28.198 da‟dır. 15.114 da
ile 3. sırada gelen üzüm ve üzümsüler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %10‟luk dikim
alanına sahiptir. Üzüm dikim alanı ise 15.061 da‟dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki
tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %5 olup dikim alanı 8.160 da‟dır. Sert kabuklu
meyve ağaçlarından en çok dikimi yapılan ceviz ve badem ağaçları olup bu ağaçların ildeki
dikim alanları sırasıyla 6.245 da ve 1.635 da‟dır.
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
20%
10%
65%
5%
Grafik 6.61: Afyonkarahisar İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 295 / 409
Tablo 6.47: Afyonkarahisar İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi
İçindeki Payı (%)
Grup Adı
Toplu Meyveliklerin
Alanı (da)
İl İçindeki
Payı (%)
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
15.268
10,11
0,74
9.650
6,39
0,47
998
0,66
0,05
1.785
1,18
0,09
420
0,28
0,02
1.165
0,77
0,06
330
0,22
0,02
29.616
19,60
1,44
ViĢne
61.592
40,77
3,00
Kiraz
28.199
18,67
1,37
Erik
3.284
2,17
0,16
Kayısı
4.843
3,21
0,24
ġeftali
108
0,07
0,01
Ürün Adı
Elma (Starking)
Elma (Golden)
YumuĢak
Çekirdekliler
Armut
Elma (Diğer)
Ayva
Elma (Grannysmith)
Elma (Amasya)
TaĢ
Çekirdekliler
Zerdali
155
0,10
0,01
98.181
64,99
4,78
Ceviz
6.245
4,13
0,30
Badem
1.635
1,08
0,08
100
0,07
0,00
Sert Kabuklular
Kestane
Antep Fıstığı
Üzüm ve
Üzümsüler
Üzüm (SofralıkÇekirdekli)
Üzüm (KurutmalıkÇekirdekli)
Üzüm (SofralıkÇekirdeksiz)
Çilek
Afyonkarahisar Toplam
180
0,12
0,01
8.160
5,40
0,40
13.755
9,10
0,67
605
0,40
0,03
701
0,46
0,03
53
0,04
0,00
15.114
10,00
0,74
151.071
100,00
7,35
6.5.1.3.2.3.2. Kütahya
Kütahya‟da en geniĢ alanda dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %62‟lik oran ile 40.712
da alanda taĢ çekirdeklilerdir. Bu cins meyve ağaçları içerisinde viĢne ve kiraz öncelikli
olanlardır. Bu meyve ağaçlarından viĢne 28.392 da, kiraz 11.821 da alanı kaplamaktadır.
Bunu takiben 10.109 da ile 2. sırada gelen üzüm ve üzümsüler ildeki tüm meyve ağaçları
içerisinde %15‟lik dikim alanına sahiptir. Üzüm alanı 8.788 da ve çilek alanı da 1.313 da
olarak tespit edilmiĢtir. Üçüncü sırada ise %13‟lük oran ile 8.261 da alanda dikili yumuĢak
çekirdekliler gelmektedir. YumuĢak çekirdekliler içerisinden elma ön plana çıkan meyve
ağacıdır. Starking elma 3.269 da, Amasya elması 1.914 da, golden elma 1.383 da, elma
(diğer) 1.258 da ve elma (grannysmith) 63 da alanda dikimi yapılmıĢtır. Elma ağaçlarının
toplam dikim alanı ise 7.887 da‟dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve
ağaçları içindeki dikim alanı payı %10 olup dikim alanı 6.395 da‟dır. Sert kabuklu meyve
ağaçları arasında ceviz 3.879 da, Antep fıstığı 2.115 da ve kestane 200 da dikim alanına
sahiptir.
Sayfa 296 / 409
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
15%
13%
10%
62%
Grafik 6.62: Kütahya İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Tablo 6.48: Kütahya İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki
Payı (%)
Grup Adı
Ürün Adı
Elma (Starking)
Armut
YumuĢak
Çekirdekliler
321
0,49
0,02
2,92
0,09
Elma (Golden)
1.383
2,11
0,07
Elma (Diğer)
1.258
1,92
0,06
53
0,08
0,00
Elma (Grannysmith)
63
0,10
0,00
8.261
12,62
0,40
ViĢne
28.392
43,36
1,38
Kiraz
11.821
18,05
0,58
Erik
145
0,22
0,01
ġeftali
293
0,45
0,01
Kızılcık
1
0,00
0,00
Kayısı
30
0,05
0,00
Ġğde
30
0,05
0,00
40.712
62,18
1,98
200
0,31
0,01
3.879
5,92
0,19
171
0,26
0,01
2.115
3,23
0,10
30
0,05
0,00
6.395
9,77
0,31
Üzüm (ġaraplık)
Dut
4.510
6,89
0,22
4.214
6,44
0,21
8
0,01
0,00
Çilek
1.313
2,01
0,06
64
0,10
0,00
Kestane
Ceviz
Badem
Antep Fıstığı
Fındık
Üzüm ve
Üzümsüler
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,16
1.914
Sert
Kabuklular
İl İçindeki
Payı (%)
4,99
Elma (Amasya)
Ayva
TaĢ
Çekirdekliler
Toplu Meyveliklerin
Alanı (da)
3.269
10.109
15,44
0,49
Kütahya Toplamı
65.477
100,00
3,19
Sayfa 297 / 409
6.5.1.3.2.3.3. Manisa
Manisa‟da en geniĢ alanda dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %49‟luk oran ile
857.837 da alanda zeytindir. Zeytini %40‟lık oran ile 714.737 da alanda dikili olan üzüm ve
üzümsüler takip etmekte olup bu grubun içerisindeki üzümün dikim alanı 707.332 da‟dır.
117.818 da dikim alanı ile 3. sırada gelen taĢ çekirdekliler ildeki tüm meyve ağaçları
içerisinde %7‟lik dikim alanına sahiptir. Bu tür meyve ağaçları içerisinde kiraz, Ģeftali, erik,
kayısı ve viĢne öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından kiraz 89.255 da, Ģeftali 12.004
da, erik 11.925 da, kayısı 3.240 da ve viĢne 1.394 da alanı kaplamaktadır. Sert kabuklu
meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %3 olup cevizin dikim
alanı 26.159 da, Antep fıstığının 13.029 da, bademin 9.282 da ve kestanenin 3.130 da‟dır.
YumuĢak çekirdekliler ise il içerisinde %1‟lik bir dikim alanına sahip olup bu grupta elma,
armut ve ayva ön plana çıkan meyve ağaçlarıdır. Bu ürünlerden armut 5.451 da, starking
elma 3.287 da, golden elma 3.258 da ve elma (diğer) 3.160 da alanda dikimi yapılmıĢtır.
Ġldeki tüm elma ağaçlarının dikim alanı ise 10.437 da‟dır. Ayva ise 1.115 da dikim alanına
sahiptir.
Tablo 6.49: Manisa İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı
(%)
Grup Adı
Ürün Adı
YumuĢak
Çekirdekliler
Armut
Elma (Diğer)
Elma (Starking)
Ayva
Elma (Golden)
Elma (Grannysmith)
Elma (Amasya)
MuĢmula
TaĢ
Çekirdekliler
Kiraz
ġeftali
Erik
Kayısı
ViĢne
Sert
Kabuklular
Ceviz
Badem
Kestane
Antep Fıstığı
Üzüm ve
Üzümsüler
Çilek
Üzüm (KurutmalıkÇekirdeksiz)
Üzüm (ġaraplık)
Ġncir
Nar
Trabzon Hurması
Zeytin
Zeytin (Sofralık)
Zeytin (Yağlık)
Zeytin Toplamı
Manisa Toplamı
Toplu Meyveliklerin
Alanı (da)
5.451
3.160
3.287
1.115
3.258
410
322
10
İl İçindeki
Payı (%)
0,31
0,18
0,19
0,06
0,19
0,02
0,02
0,00
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,27
0,15
0,16
0,05
0,16
0,02
0,02
0,00
17.013
0,97
0,83
89.255
12.004
11.925
3.240
1.394
5,08
0,68
0,68
0,18
0,08
4,34
0,58
0,58
0,16
0,07
117.818
6,70
5,73
26.159
9.282
3.130
13.029
1,49
0,53
0,18
0,74
1,27
0,45
0,15
0,63
51.600
2,93
2,51
3.080
0,18
0,15
522.356
29,71
25,42
147.456
8,39
7,18
26.746
1,52
1,30
9.724
945
2.660
0,55
0,05
0,15
0,47
0,05
0,13
1.050
0,06
0,05
120
0,01
0,01
714.137
40,61
34,75
571.049
286.788
32,48
16,31
27,79
13,96
857.837
1.758.405
48,78
100,00
41,74
85,57
Sayfa 298 / 409
Zeytin
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
40%
49%
1% 3%
7%
Grafik 6.63: Manisa İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
6.5.1.3.2.3.4. Uşak
UĢak‟ta en geniĢ alanda dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %67‟lik oran ile 53.472 da
alanda üzüm ve üzümsü meyve ağaçlarıdır. Bunlar arasında Ģaraplık üzüm 20.365 da,
çekirdekli kurutmalık üzüm 12.050 da, çekirdekli sofralık üzüm 8.360 da, çekirdeksiz
kurutmalık 5.800 da, çekirdeksiz sofralık 4.592 da ve çilek 2.150 da alanda dikili
bulunmaktadır. Tüm üzüm dikim alanı 51.167 da‟dır. Bunu takiben 11.363 da ile 2. sırada
gelen taĢ çekirdekliler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %14‟lük dikim alanına sahiptir.
Bu tür meyve ağaçları içerisinde viĢne, kiraz ve kayısı öncelikli olanlardır. ViĢne 5.800 da,
kiraz 4.020 da, kayısı 898 da alanı kaplamaktadır. %13‟lük oran ve 10.303 da dikim alanı ile
ilde 3. sırada yer alan yumuĢak çekirdekliler içerisinden elma, armut ve ayva ön plana çıkan
meyve ağaçlarıdır. Bu ürünlerden starking elma 6.140 da, golden elma 2.205 da, armut
1.280 da, ayva 287 da ve elma (Amasya) 277 da alanda dikimi yapılmıĢtır. Ġldeki tüm elma
ağaçlarının dikim alanı ise 8.736 da‟dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve
ağaçları içindeki dikim alanı payı %6 olup dikim alanı 4.863 da‟dır. Sert kabuklu meyve
ağaçlarından ceviz 3.517 da ve badem 1.180 da dikim alanına sahiptir.
TaĢ Çekirdekliler
Sert Kabuklular
6%
13%
14%
67%
Grafik 6.64: Uşak İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Sayfa 299 / 409
Tablo 6.50: Uşak İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı
(%)
Grup Adı
Toplu Meyveliklerin
Alanı (da)
6.140
İl İçindeki
Payı (%)
7,67
TR33 Bölgesi'ndeki
Payı (%)
0,30
Elma (Golden)
2.205
2,76
0,11
Armut
Ürün Adı
Elma (Starking)
YumuĢak
Çekirdekliler
1.280
1,60
0,06
Ayva
287
0,36
0,01
Elma (Amasya)
277
0,35
0,01
83
0,10
0,00
Elma (Diğer)
Elma (Grannysmith)
31
0,04
0,00
10.303
12,88
0,50
ViĢne
5.800
7,25
0,28
Kiraz
4.020
5,02
0,20
Kayısı
898
1,12
0,04
Erik
235
0,29
0,01
ġeftali
410
0,51
0,02
TaĢ
Çekirdekliler
Sert
Kabuklular
11.363
14,20
0,55
Ceviz
3.517
4,40
0,17
Badem
1.180
1,47
0,06
166
0,21
0,01
4.863
6,08
0,24
20.365
25,46
0,99
12.050
15,06
0,59
8.360
10,45
0,41
2.150
2,69
0,10
5.800
7,25
0,28
4.592
5,74
0,22
155
0,19
0,01
Antep Fıstığı
Üzüm ve
Üzümsüler
Üzüm (ġaraplık)
Çilek
Üzüm (KurutmalıkÇekirdeksiz)
Nar
53.472
66,84
2,60
Uşak Toplamı
80.001
100,00
3,89
6.5.1.4. Örtüaltı Tarımı
Seralar, bitkilerin doğal ortamda yetiĢtikleri dönemlerin dıĢında ve iklim koĢullarına
bağlı kalmadan yıl boyu yetiĢtirilebildikleri tesisler olarak tanımlanır. Seralarda bitkilerin
istenilen Ģekilde geliĢmeleri için çevre Ģartlarının kontrol edilmesi gerekir. Bu çevre Ģartları
ıĢık, sıcaklık, nem ve havadır. Seranın görevi, yetiĢtirilen bitkinin isteğine yakın Ģekilde bu
koĢulların sağlanmasıdır.
Dünyada mevsimi dıĢında sebze yetiĢtirme faaliyetlerinin geçmiĢi çok uzun yıllara
dayansada, 16. ve 17. yy‟larda özellikle Ġngiltere‟de değiĢik yapılar içerisinde sebze
yetiĢtirme çalıĢmaları seracılığın ilk baĢlangıcı sayılabilir. Türkiye‟de ise seracılık 1940 yılında
Antalya‟da baĢlamıĢtır. Seracılık ilk olarak kamu kuruluĢlarında görülmüĢ, bunu çiftçilerin
kurdukları basit seralar izlemiĢtir. 1960‟lı yıllarda plastiğin örtü malzemesi olarak
kullanılmasıyla beraber seracılık hızla geliĢmiĢ ve bugünkü modern seraların yapılmasını
sağlamıĢtır. Günümüzde seracılık dünya üzerinde geniĢ bir yayılma alanı göstermiĢtir. 2005
yılı itibarıyla dünyada 280.000 ha sera olduğu kabul edilmektedir. (Tarım ve KöyiĢleri
Bakanlığı, Seracılık El Kitabı) Sera yetiĢtiriciliği yapılan ülkeler bulundukları bölgelere göre,
Sayfa 300 / 409
seraların büyük çoğunluğunda cam örtü malzemesi kullanılan ve ısıtma yapılan Orta, Kuzey
ve Doğu Avrupa ülkeleri (Hollanda-cam sera alanı ve üretim tekniği yönünden en baĢta
gelen ülke, Ġngiltere, Danimarka, Almanya, Romanya, Bulgaristan ve Rusya); elveriĢli
ekolojik koĢullar sayesinde seracılığın karlı yapılmasına olanak sağlayan Akdeniz ikliminin
hakim olduğu diğer ülkeler (Akdeniz‟e kıyısı olan Ġspanya, Türkiye, Ġtalya, Yunanistan, Ġsrail,
Portekiz gibi ülkeler) olarak 2 gruba ayrılabilir.
Sera içerisinde iklim koĢullarının düzenlenmesinde en büyük etmen örtü malzemesi
çeĢididir. Bu nedenle kurulacak seralar yağmur, kar ve rüzgâr gibi dıĢ olaylardan koruyarak,
sera içerisinde oluĢacak ısı kaybını en aza indirmeli ve güneĢten gelen ıĢığı imkanlar
ölçüsünde sera içerisinde yansıtabilme özelliğine sahip saydam bir malzeme ile örtülmelidir.
Genellikle rüzgâr durumu, yağıĢ Ģekli, yağıĢın yoğunluğu ve süresi, güneĢlenme ve bulutlu
günler sayısı gibi faktörlere göre seraların yapısı, tipi ve örtü malzemesinin çeĢidi tercih
edilir. Örtü malzemelerine göre seraları cam ve plastik seralar Ģeklinde sınıflandırmak
mümkündür. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye‟de de plastik seraların alanı yapım
maliyetlerinin daha düĢük olması nedeniyle cam seraların alanlarından fazladır. Örtüaltı
sebze ve meyve üretimi Türkiye genelinde 567.180 da alanda yapılmaktadır. Ege
Bölgesi‟nde 51.578 da alanda örtüaltı tarım yapılırken, TR33 Bölgesi‟nde sadece 1.433 da‟lık
bir alanda örtüaltı tarımcılığı yapılmaktadır.
TR33 Bölgesi‟nde örtüaltı tarımı ile yetiĢtirilen ürünlerden %57,8 ile domates, %32,6
ile hıyar, %2,1 ile ıspanak ve %1,6 ile marul (göbekli) ön plana çıkmaktadır. Türkiye‟de
yapılan tüm örtüaltı tarımı içerisinde domates %50, hıyar %18,5, karpuz %14,4, biber
(sivri) %5 ve patlıcan %3,8 paya sahiptir. Türkiye‟de örtüaltı tarımı ile üretilen meyveler
çilek ve muz iken TR33 Bölgesi‟nde sadece çilek Manisa ilinde yetiĢtirilmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde yapılan sebze üretiminin %71,7‟si plastik seralarda, %27,7‟si
yüksek tünelde, %0,3‟ü alçak tünelde ve %0,3‟lük dilim de cam seralarda
gerçekleĢtirilmekte iken Türkiye‟deki kullanım oranları sırasıyla %47,7, %9,6, %18,4 ve
%24,3‟tür.
Örtüaltı üretimde, birden fazla ekiliĢlerin neden olduğu mükerrer alanlardan dolayı,
ürün ekiliĢ alanları verilememektedir.
Tablo 6.51: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri
Toplam
(da)
37
Cam Sera
(da)
0
Plastik Sera
(da)
28
Yüksek Tünel
(da)
6
Kütahya
350
6
264
80
0
Manisa
709
0
593
8
108
337
0
0
337
0
1.433
6
885
431
111
Afyonkarahisar
UĢak
TR33 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
Alçak Tünel
(da)
3
51.578
6.880
28.532
10.591
5.575
567.180
82.932
220.186
77.046
187.016
Tablo 6.52: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Örtüaltı Sebze ve Meyve Üretimi
Sebze Üretimi (Ton)
Meyve Üretimi (Ton)
Türkiye
TR33 Bölgesi
Oran (%)
Türkiye
TR33 Bölgesi
Oran (%)
Cam Sera
1.339.808
60
0,004
670
0
0,000
Plastik Sera
2.491.528
16.280
0,653
146.371
19
0,013
417.739
6.278
1,503
109.993
16
0,015
Yüksek Tünel
Alçak Tünel
1.008.182
40
0,004
10.486
26
0,248
Toplam
5.257.257
22.658
0,431
267.520
61
0,023
Sayfa 301 / 409
Sebze
Plastik Sera
Yüksek Tünel
Meyve
Cam Sera
Alçak Tünel
Alçak Tünel
Plastik Sera
Yüksek Tünel
31%
72%
26%
28%
0,26%
0,18%
43%
Grafik 6.65: TR33 Bölgesi Örtüaltı Sebze ve Meyve Üretimi
TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahiptir. Turizm sektörü tarafından
yoğun Ģekilde kullanılan bu kaynaklar son zamanlarda tarım sektöründe faaliyet gösteren
firmaların da dikkatini çekmiĢtir. Bu anlamda tarım sektörü de Bölge‟nin sahip olduğu bu
potansiyeli örtüaltı tarımda kullanılacak bir fırsat olarak değerlendirmektedir. Bu sayede
Bölge‟deki örtüaltı tarım uygulamaları artacak ve daha verimli üretim sağlanmıĢ olacaktır.
Bölge‟de örtüaltı tarım konusunda eğitim ve yayım çalıĢmaları yapılmakta ve merkezi kayıt
çalıĢmaları devam etmektedir. Jeotermal enerji kaynakları ile kurulacak olan seraların
Bakanlığın 27.12.2003 tarihli ve 25392 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe giren
“Kontrollü Örtüaltı Üretiminin Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik”e uygun olması
gerekmektedir. Yer altından çıkarılan suyun sıcak ve tuzlu olması, bunun yanısıra kalitesinin
de oldukça kötü olması nedeniyle, ısıtmada kullanılan suyun re-enjekte yöntemiyle tekrar
yer altına verilmesi, bunun için de yer altında uygun kırıkların ve boĢlukların bulunması
gerektiği göz önüne alınmalıdır.
6.5.1.4.1. Afyonkarahisar
Afyonkarahisar‟ın Sandıklı ilçesinde 120 da ve Merkez ilçede 40 da teknolojik sera
tesis iĢlemi devam etmekte olup Çobanlar ilçesinde 300 da ve yine Sandıklı ilçesinde 100 da
teknolojik sera tesisi planlanmaktadır (Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).
Tablo 6.53: Afyonkarahisar İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Grup Adı
Ürün Adı
Plastik Sera
Domates
Soğan (Taze)
Hıyar
Marul (Göbekli)
Plastik Sera Toplamı
Yüksek Tünel
Domates
Hıyar
Marul (Göbekli)
Yüksek Tünel Toplamı
Alçak Tünel
Marul (Göbekli)
Ispanak
Alçak Tünel Toplamı
Üretim
(Ton)
340
12
9
5
(%)
79,25
2,80
2,10
1,17
(%)
1,50
0,05
0,04
0,02
366
85,31
1,62
36
12
3
8,39
2,80
0,70
0,16
0,05
0,01
51
11,89
0,23
9
3
2,10
0,70
0,04
0,01
12
2,80
0,05
429
100,00
1,89
Sayfa 302 / 409
Plastik Sera Toplam
Yüksek Tünel Toplam
Alçak Tünel Toplam
85%
12%
3%
Grafik 6.66: Afyonkarahisar İli Örtüaltı Sebze Üretimi
6.5.1.4.2. Kütahya
Kütahya‟da ise 1 iĢletmeye ait cam sera, 113 iĢletmeye ait plastik sera ve 214
iĢletmeye ait yüksek tünel bulunmakta olup genellikle domates ve hıyar üretimi
yapılmaktadır (Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).
Tablo 6.54: Kütahya İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Üretim
(Ton)
(%)
(%)
60
1,22
0,26
60
1,22
0,26
Hıyar
2.596
52,77
11,46
Domates
1.745
35,47
7,70
Grup Adı
Ürün Adı
Cam Sera
Domates
Cam Sera Toplamı
Plastik Sera
Biber (Sivri)
16
0,33
0,07
4.357
88,57
19,23
Hıyar
286
5,81
1,26
Domates
149
3,03
0,66
43
0,87
0,19
Fasulye (Taze)
9
0,18
0,04
Ispanak
8
0,16
0,04
Soğan (Taze)
4
0,08
0,02
Biber (Sivri)
3
0,06
0,01
502
10,21
2,22
4.919
100,00
21,71
Marul (Göbekli)
Yüksek Tünel
Kütahya Toplamı
Sayfa 303 / 409
Plastik Sera Toplam
Cam Sera Toplam
89%
10%
1%
Grafik 6.67: Kütahya İli Örtüaltı Sebze Üretimi
6.5.1.4.3. Manisa
Manisa‟da örtüaltı sebze üretiminin %99‟u plastik seralarda, kalan %1‟lik kısmı ise
alçak ve yüksek tünellerde gerçekleĢtirilmektedir. Manisa‟da plastik seralarda üretimi
yapılan ürünlerin baĢında domates ve hıyar gelmektedir.
Tablo 6.55: Manisa İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Grup Adı
Plastik Sera
Üretim
(Ton)
(%)
(%)
Domates
7.686
66,05
33,92
Hıyar
Ürün Adı
2.965
25,48
13,09
Biber (Dolmalık)
308
2,65
1,36
Marul (Kıvırcık)
300
2,58
1,32
Marul (Göbekli)
135
1,16
0,60
Kavun
95
0,82
0,42
Soğan (Taze)
25
0,21
0,11
Kabak (Sakız)
15
0,13
0,07
Biber (Sivri)
14
0,12
0,06
Patlıcan
12
0,10
0,05
2
0,02
0,01
Fasulye (Taze)
Yüksek Tünel
11.557
99,31
51,01
Hıyar
36
0,31
0,16
Domates
16
0,14
0,07
52
0,45
0,23
11
0,09
0,05
Roka
9
0,08
0,04
Tere
8
0,07
0,04
28
0,24
0,12
11.637
100,00
51,36
Maydonoz
Alçak Tünel
Alçak Tünel Toplamı
Manisa Toplamı
Sayfa 304 / 409
Plastik Sera Toplam
Alçak Tünel Toplam
99,31%
0,24%
0,45%
Grafik 6.68: Manisa İli Örtüaltı Sebze Üretimi
6.5.1.4.4. Uşak
UĢak‟ta yüksek tünel tipi seralarda 770 iĢletme sebze üretimi yapmakta olup bu iĢletmeler
Merkez, Banaz ve EĢme ilçelerinde faaliyet göstermektedir (UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).
Tablo 6.56: Uşak İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%)
Üretim
(Ton)
(%)
(%)
Domates
3.060
53,94
13,51
Hıyar
1.480
26,09
6,53
Ispanak
468
8,25
2,07
Biber (Sivri)
227
4,00
1,00
Marul (Göbekli)
178
3,14
0,79
Soğan (Taze)
73
1,29
0,32
Fasulye (Taze)
72
1,27
0,32
Biber (Dolmalık)
25
0,44
0,11
Maydonoz
25
0,44
0,11
Sarımsak (Taze)
16
0,28
0,07
Marul (Kıvırcık)
12
0,21
0,05
Tere
11
0,19
0,05
Roka
11
0,19
0,05
Patlıcan
10
0,18
0,04
Brokoli
3
0,05
0,01
Dereotu
2
0,04
0,01
5.673
100,00
25,04
Uşak Toplamı
5.673
100,00
25,04
Grup Adı
Yüksek Tünel
Ürün Adı
Sayfa 305 / 409
6.5.1.5. Yem Bitkileri
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde ekilen yem bitkileri tarla alanı tüm
Türkiye‟de ekilen yem bitkileri tarla alanının %5,4‟dür. Manisa ilinde ekimi yapılan yem
bitkileri tarla alanının TR33 Bölgesi‟nde ekilen yem bitkileri tarla alanı içindeki payı %30 olup
Afyonkarahisar‟ın %27,5, Kütahya‟nın %25,9 ve UĢak‟ın %16,6 olarak görülmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde üretilen yem bitkileri miktarının tüm Türkiye‟de üretilen yem
bitkileri miktarına oranı %6,6‟dır. Manisa ilinde üretimi yapılan yem bitkilerinin TR33
Bölgesi‟nde üretimi yapılan yem bitkilerine oranı %36,9, Afyonkarahisar‟ın %29,6,
Kütahya‟nın %22,7 ve UĢak‟ın %10,8‟dir.
Tablo 6.57: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları
Ekilen Tarla Alanı
(da)
Üretim
(Ton)
Afyonkarahisar
217.627
402.837
Kütahya
205.296
309.081
Manisa
237.962
501.907
UĢak
131.530
146.944
TR33 Bölgesi
792.415
1.360.769
14.807.284
20.558.634
Türkiye
Tablo 6.58: Türkiye’de Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarlarının Ürün Bazında Dağılımı
Ürün Adı
Ekilen Alan (da)
Üretim (Ton)
Mısır (Silajlık)
2.608.852
11.099.653
Yonca (Kuru Ot)
4.037.132
Yonca (YeĢil Ot)
5.692.958
1.747.676
Yonca (Tohum)
3.270
Fiğ (Kuru Ot)
1.314.928
4.695.529
Fiğ (YeĢil Ot)
1.028.610
Korunga (Kuru Ot)
785.283
Korunga (YeĢil Ot)
1.508.927
158.029
Korunga (Tohum)
2.569
Mısır (Hasıl)
131.179
243.268
Burçak (YeĢil Ot)
87.106
151.119
Burçak (Kuru Ot)
37.956
Üçgül (Kuru Ot)
9.594
18.720
3.560
Toplam
14.807.284
20.558.634
Sayfa 306 / 409
Yonca
Fiğ
Mısır (Silajlık)
Korunga
Burçak
Mısır (Hasıl)
Üçgül
32%
18%
10%
1%
1%
0,13%
38%
Grafik 6.69 Türkiye’de Yem Bitkileri Ekim Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Mısır (Silajlık)
Yonca (Kuru Ot)
Yonca (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Korunga (YeĢil Ot)
Diğer
Fiğ (YeĢil Ot)
54%
20%
8%
1%
1%
1% 4%
5%
6%
*Diğer: Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot), Üçgül (Kuru Ot), Üçgül (YeĢil Ot), Yonca (Tohum), Korunga (Tohum)
Grafik 6.70: Türkiye’de Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
Türkiye‟de çayır-mera alanlarının yetersiz oluĢu ve kullanım sürelerinin kısa
olmalarından dolayı, bu alanlardan hayvanların otlatılması yolu ile yararlanma süresi
sınırlıdır. Bu durumda özellikle kıĢ aylarında hayvanların beslenmesi önemli bir sorun olarak
ortaya çıkmaktadır. Bu sorunu, hayvancılığı geliĢmiĢ ülkeler, yem bitkileri ekerek ve bu
bitkilerden silaj yaparak çözmüĢlerdir. YeĢil ve sulu yem bitkilerinin kıyılarak, siloda
sıkıĢtırıldıktan sonra havasız ortamda fermantasyona uğratılmak suretiyle elde edilen
yemlere silaj denir.
YeĢil yemlerin bol bulunduğu mevsimlerde ihtiyaç fazlası olan çayır otları, baklagil ve
buğdaygil yem bitkileri, endüstri bitkileri ve artıkları, silolanarak korunursa hayvanların yeĢil
yem tüketimi yıl boyunca süreklilik kazanacaktır.
YeĢil ve sulu yemlerin bulunmadığı kıĢ aylarında hayvanların iyi ve ucuz beslenmesi,
ot depolama sorunu ve depo masraflarının en aza indirilmesi, (2 ton kuru otun depolandığı
yere 15 ton yeĢil yem depolanabilir), silajlık bitkilerin tarlayı erken boĢaltması sayesinde
diğer bitkilerin ekimi için uygun zamanın kalması, yeĢil yemlerin kurutulmasıyla sapların ve
yaprakların sertleĢerek dökülmesi sonucu besin değerinin düĢmesi ve hayvanlar tarafından
da sevilerek yenmemesi, buna karĢın silolamada yemlerin besin değerlerinde kayıp
Sayfa 307 / 409
olmaması ve hayvanlar tarafından sevilerek yenmesi silaj yapmanın faydaları arasında
sayılabilir.
Silaj yapımında kullanılacak materyal olarak oldukça zengin bitki kaynağı vardır.
BaĢta mısır, arpa, yulaf, buğday, çavdar, fiğ, sudan otu, ayçiçeği, pancar yaprağı olmak
üzere hemen her yem bitkisinin silajını yapmak mümkündür. Fakat mısırdan yapılan silaj
birim alandan alınan verim, silaj yapabilme kolaylığı, besin değerleri ile hem dünyada hem
de yurdumuzda en ön sırayı almaktadır. Mısır silajının yanında suyun kısıtlı olduğu yörelerde
yapılan fiğ, tahıl (arpa, çavdar, buğday, yulaf) silajı da mısır silajı gibi besin değeri yüksek
ve ekonomik bir kaba yemdir. Kök bitkilerinden hayvan pancarı ve yemlik kolza (kanola) gibi
bitkiler silajı yapılan iyi kaliteli yem bitkileridir. Bunların yanı sıra anızlar, ayçiçeği sapı ve çanağı,
koçanı alınmıĢ mısır sapı, mısır kapçığı, mısır koçanı, pancar yaprağı gibi önemsiz tarımsal
ürün atıkları, çeĢitli patates ve Ģeker fabrikası artıkları, bira ve içki fabrikası artıkları ile silaj
yapmak mümkündür.
Tablo 6.59: TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarlarının Ürün Bazında
Dağılımı
Ürün Adı
Ekilen Alan (da)
Üretim (Ton)
173.513
798.604
Mısır (Silajlık)
Yonca (Kuru Ot)
123.912
Yonca (YeĢil Ot)
140.438
143.423
Yonca (Tohum)
40
Fiğ (Kuru Ot)
115.547
424.993
Fiğ (YeĢil Ot)
119.416
Korunga (Kuru Ot)
14.692
Korunga (YeĢil Ot)
28.156
6.235
Korunga (Tohum)
800
Mısır (Hasıl)
13.875
Burçak (YeĢil Ot)
33.820
650
10.190
Burçak (Kuru Ot)
Üçgül (Kuru Ot)
1.755
1.875
1.250
Toplam
0
792.415
1.360.769
Fiğ
Mısır (Silajlık)
Yonca
Korunga
Mısır (Hasıl)
Burçak
Üçgül
22%
54%
18%
3%
0,16% 1% 2%
Grafik 6.71 TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Ekim Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%)
Sayfa 308 / 409
Mısır (Silajlık)
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Korunga (Kuru Ot)
Diğer
11%
9%
59%
9%
8%
1% 1% 2%
*Diğer: Korunga (YeĢil Ot), Üçgül (Kuru Ot), Burçak (Kuru Ot), Korunga (Tohum), Burçak (YeĢil Ot), Yonca
(Tohum)
Grafik 6.72: TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri
fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık). Afyonkarahisar‟da 4.804 ha alanda mısır (silaj) ekimi
yapılmıĢı olup 221.904 ton üretim miktarı elde edilmiĢtir. 7.023 ha alanda da yonca ekimi
yapılıp, 78.340 ton yonca (yeĢil ot), 72.860 ton yonca (kuru ot) ve 40 ton yonca (tohum)
üretimi sağlanmıĢtır. Toplam 8.622 ha alanda fiğ ekimi yapılmıĢ olup 15.647 ton fiğ (kuru
ot) ve 7.935 ton fiğ (yeĢil ot) üretilmiĢtir.
Tablo 6.60: Afyonkarahisar İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları
Yem Bitkileri
Ekilen Tarım Alanı (da)
Üretim (Ton)
Mısır (Silajlık)
48.043
221.904
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
78.340
70.237
Yonca (Tohum)
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
40
86.228
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Toplam
7.935
15.647
968
6.109
Korunga (Tohum)
Burçak (YeĢil Ot)
72.860
2.985
800
6.850
1
1.167
160
190
217.627
402.837
Sayfa 309 / 409
Mısır (Silajlık)
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Fiğ (YeĢil Ot)
Diğer
19%
18%
4%
2%
2%
55%
*Diğer: Korunga (Kuru Ot), Burçak (Kuru Ot), Korunga (YeĢil Ot), Korunga (Tohum), Mısır (Hasıl), Yonca (Tohum),
Burçak (YeĢil Ot)
Grafik 6.73: Afyonkarahisar İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.5.2. Kütahya
Kütahya‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık).
Kütahya‟da 3.188 ha alanda 150.527 ton mısır (silaj) ve 487 ha alanda 17.450 ton mısır
(hasıl) elde edilmiĢtir. 4.147 ha alanda yonca ekimi yapılmıĢ olup 32.753 ton yonca (yeĢil
ot) ile 34.097 ton yonca (kuru ot) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. 10.924 ha ekim alanında fiğ
ekimi yapılmıĢ, 34.234 ton fiğ (yeĢil ot) ve 24.770 ton fiğ (kuru ot) elde edilmiĢtir.
Tablo 6.61: Kütahya İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları
Yem Bitkileri
Üretim (Ton)
Mısır (Silajlık)
31.875
150.527
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Üçgül (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Toplam
41.469
109.240
4.870
16.032
1.250
560
205.296
32.753
34.097
34.234
24.770
17.450
3.854
9.136
1.875
250
135
309.081
Sayfa 310 / 409
Mısır (Silajlık)
Fiğ (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Yonca (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Diğer
11%
11%
49%
10%
8%
6%
5%
*Diğer: Korunga (Kuru Ot), Korunga (YeĢil Ot), Üçgül (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot)
Grafik 6.74: Kütahya İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.5.3. Manisa
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Manisa‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır
(silajlık) ve yoncadır. Ġlde 7.745 ha alanda 345.155 ton mısır (silaj) ve 427 ha alanda da
9.290 ton mısır (hasıl) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. 13.563 ha alanda da fiğ ekimi yapılıp
65.750 ton fiğ (yeĢil ot) üretimi ile 48.965 ton fiğ (kuru ot) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir.
Bunun yanı sıra 18.452 da alanda yonca ekimi yapılarak 26.845 ton yonca (yeĢil ot) ve
5.083 ton yonca (kuru ot) elde edilmiĢtir.
Tablo 6.62: Manisa İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları
Yem Bitkileri
Üretim (Ton)
Mısır (Silajlık)
77.450
345.155
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Toplam
135.625
18.452
4.265
560
1.610
237.962
65.750
48.965
26.845
5.083
9.290
312
164
240
103
501.907
Sayfa 311 / 409
Mısır (Silajlık)
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Yonca (YeĢil Ot)
Mısır (Hasıl)
Yonca (Kuru Ot)
Diğer
13%
10%
69%
5%
2%
1%
0,10%
*Diğer: Korunga (YeĢil Ot), Korunga (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot)
Grafik 6.75: Manisa İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.5.4. Uşak
UĢak‟ta en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır. UĢak‟ta
9.390 ha alanda fiğ ekimi yapılmıĢ olup 26.165 ton fiğ (kuru ot) ile 11.497 ton fiğ (yeĢil ot)
elde edilmiĢtir. 1.615 ha alanda 81.018 ton mısır (silaj) ve 458 ha alanda 6.890 ton mısır
(hasıl) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplam 1.028 ha alanda yonca ekilmiĢ olup 5.485 ton
yonca (yeĢil ot) ve 11.872 ton yonca (kuru ot) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir.
Tablo 6.63: Uşak İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları
Yem Bitkileri
Üretim (Ton)
Mısır (Silajlık)
16.145
81.018
Fiğ (YeĢil Ot)
Fiğ (Kuru Ot)
Yonca (YeĢil Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Mısır (Hasıl)
Korunga (YeĢil Ot)
Korunga (Kuru Ot)
Burçak (YeĢil Ot)
Burçak (Kuru Ot)
Toplam
93.900
10.280
4.580
5.455
1.170
131.530
11.497
26.165
5.485
11.872
6.890
1.101
2.407
159
350
146.944
Sayfa 312 / 409
Mısır (Silajlık)
Fiğ (Kuru Ot)
Yonca (Kuru Ot)
Fiğ (YeĢil Ot)
Mısır (Hasıl)
Yonca (YeĢil Ot)
Diğer
18%
8%
55%
8%
4%
3%
4%
*Diğer: Korunga (Kuru Ot), Korunga (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot)
Grafik 6.76: Uşak İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%)
6.5.1.6. Organik Tarım
Türkiye‟de organik tarımın geliĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılması amacıyla Tarım ve
KöyiĢleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü (2006-2020) Organik
Tarım Strateji Belgesi mevcuttur. Bu belgeye göre organik (ekolojik, biyolojik) tarım;
ekolojik dengenin korunması, her türlü bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi ile
kullanılacak girdilerin organik tarım metoduna uygun olarak üretilmesi veya temini, orman
ve doğal alanlardan organik tarım ilkelerine uygun olarak ürün toplanması, bu ürünlerin
iĢlenmesi, ambalajlanması, etiketlenmesi, depolanması, taĢınması, pazarlanması, kontrolü,
sertifikalandırılması ve denetimini amaçlayan, tarımdaki çevreye ve insan sağlığına zarar
vermeyen modern üretim tekniklerini kullanmayı kabul eden, her aĢaması kontrollü, kayıtlı
ve sertifikalı olan bir üretim Ģeklidir.
Organik tarım, yalnız baĢına gıda üretim kaynağı olmayıp, aynı zamanda
sürdürülebilir tarım ve kalkınma, eko-turizm, biyolojik çeĢitliliğin korunması ve erozyon,
çölleĢme ve iklim değiĢikliğine neden olan faktörlerin etkisinin giderilmesinin de bir
dayanağıdır. Sosyo-ekonomik yönden ise organik tarımsal üretimde mümkün olduğu kadar
yerel girdileri ve bölgesel kaynakları kullandırmak, kırsal kesimde istihdam olanaklarını
artırmak, organik tarımsal faaliyette bulunan müteĢebbisin gelir seviyesini ve yaĢam
kalitesini yükseltmek, bitkisel üretimi mevcut ekolojik koĢullara uygun ve hayvansal
üretimle uyumlu biçimde planlamak ve yürütmek, organik tarımın geliĢtiği ülkelerde olduğu
gibi üretici örgütlenmesini güçlendirilmek ana amaçlar içerisinde bulunmaktadır.
Organik tarım faaliyetlerinin denetiminin daha etkin yürütülmesi amacıyla Ġl Tarım
Müdürlükleri bünyesinde, Organik Tarım Birimleri (OTB) oluĢturulmuĢtur. Ayrıca AB‟ye
uyumla ilgili çalıĢmalar Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire BaĢkanlığı tarafından
yürütülmektedir. Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire BaĢkanlığınca her yıl Ġl Tarım
Müdürlüklerinde organik tarım konusunda eğitimler düzenlenmektedir. Hizmet içi eğitim
programlarında; organik tarımın temel ilkeleri, çiftlik planlaması, farklı ürün gruplarında
Sayfa 313 / 409
yetiĢtirme tekniği, hasat sonrası iĢlemler, iĢleme, pazara hazırlama ve pazarlama, veri
tabanı, kontrol ve sertifikasyon gibi farklı konulara yer verilmektedir. OTB elemanları
tarafından üreticilere yönelik periyodik aralıklarla eğitimler verilmektedir.
Üniversite ve yüksekokulların ders müfredatında organik tarım konularına yer
verilmiĢtir. TR33 Bölgesi UĢak ilindeki UĢak Üniversitesi‟nin Sivaslı MYO‟da ve Kütahya
ilindeki Dumlupınar Üniversitesi‟nin Simav MYO‟da Organik Tarım Bölümleri açılmıĢ olup
eğitim ve öğretim programlarına devam etmektedirler.
Türkiye‟de organik üretim yapan üretici sayısı, üretim miktarı, üretim alanları ve ürün
çeĢitliliği yıllar içinde artıĢ göstermiĢtir. Organik tarım uygulamalarında Türkiye için
baĢlangıç olarak kabul edilen 1985 yılında sadece ihracata yönelik talepler doğrultusunda 8
ürüne yönelik yapılan üretim günümüzde 205 ürüne ulaĢmıĢtır. Fındık, ceviz, antepfıstığı,
kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi aromatik bitkiler, pamuk, üzümsü
meyveler ile yaĢ meyve sebzenin organik tarım metotlarına uygun olarak üretimi
yapılmaktadır. 1996 yılında 1.947 olan organik ve geçiĢ sürecindeki üretici sayısı, 2005
yılında 14.401‟lere ulaĢmıĢtır.
Tablo 6.64: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri
Çiftçi Sayısı
Ekilen Alan (ha)
Afyonkarahisar
254
402
Üretim(Ton)
4.036
Kütahya
125
142
3.495
Manisa
869
3.714
25.443
0
0
0
UĢak
TR33 Bölgesi
1.248
4.257
32.973
Ege Bölgesi
3.663
41.212
97.791
Türkiye
9.384
141.752
415.380
2008 yılı TÜĠK organik tarım verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde organik tarımla
uğraĢan çiftçi sayısı Türkiye genelinde 2. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi‟nde organik
tarımla uğraĢan çiftçi sayısı, Türkiye‟deki organik tarımla uğraĢan çiftçi sayısının %39‟unu
oluĢtururken, TR33 Bölgesi %13,3‟ünü oluĢturmaktadır.
Türkiye‟de 141.752 ha alanda organik tarım ekimi yapılmakta olup TR33 Bölgesi‟nde
Türkiye organik tarım alanının %3‟üne denk gelen 4.257 ha alanda organik tarım
yapılmaktadır.
Türkiye genelinde 415.380 ton organik tarım üretimi yapılmakta iken bunun %8‟lik
kısmı olan 32.973 ton TR33 Bölgesi‟nden elde edilmektedir.
Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, ilde çalıĢmalar devam
etmekte olup ilçe, kasaba veya köylerde organik tarım eğitim toplantıları yapılmaktadır. Ġl
genelinde yaklaĢık 2.14 ha alanda organik tarım yapan 333 çiftçi bulunmaktadır.
Afyonkarahisar, Akdeğirmen Barajı nedeniyle Tarım Bakanlığı tarafından pilot il seçilmiĢ ve
bu havzada “Organik Tarımın YaygınlaĢtırılması Projesi” kapsamında çiftçilere eğitim
verilerek çiftçilerin karĢılaĢtığı sorunlara çözümler üretilmeye çalıĢılmaktadır. Afyonkarahisar
ilindeki çiftçilerin %76‟sının gül yetiĢtiriciliği alanında faaliyet gösterdiği göze çarpmaktadır.
Bunu kimyon, viĢne ve haĢhaĢ üreten organik tarım üreticileri takip etmektedir. Organik
olarak en çok üretimi yapılan ürünler ise erik, viĢne, yonca, elma, gül, kayısı ve kirazdır.
Sayfa 314 / 409
Tablo 6.65: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Organik Tarım Verileri
Ürün Adı
Üretim (Ton)
Ürün Adı
Üretim (Ton)
Erik
337,00
HaĢhaĢ
42,27
ViĢne
243,93
Fasulye
20,22
Yonca
175,70
Patates
16,00
Elma
158,07
Armut
15,00
Gül
148,83
Mercimek
9,18
Kayısı
131,30
Üzüm
7,00
Kiraz
105,34
Ceviz
4,00
Kimyon
78,52
Badem
0,80
Buğday
42,82
Toplam
1.535,98
6.5.1.6.2. Kütahya
Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, 149 da alanda organik tarım
yapan 21 iĢletme mevcuttur. Organik tarım üretiminde Kütahya önemli bir potansiyele
sahiptir. Bu potansiyel Tarım Bakanlığı nezdinde de değerlendirilmiĢ ve Tarım ve KöyiĢleri
Bakanlığı‟nca yürütülecek olan “Organik Tarımın GeliĢtirilmesi ve Mevzuatın AB Mevzuatı Ġle
Uyumlu Hale Getirilmesi Projesi” kapsamında ilde yarı kurak eko-sistemlerde doğal yağıĢa
bağlı organik tahıl üretimine iliĢkin pilot proje uygulanmasına karar verilmiĢtir. Simav
ilçesinde bir adet organik ürün iĢleyen tesis bulunmaktadır. Organik tarım üreticileri çilek,
viĢne, elma ve kiraz üretmektedirler.
Tablo 6.66: 2009 Yılı Kütahya İli Organik Tarım Verileri
Ürün Adı
Üretim (Ton)
Çilek
82,20
ViĢne
76,25
Elma
56,70
Kiraz
11,00
Toplam
226,15
Kaynak: Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009
6.5.1.6.3. Manisa
Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü 2008 yılı verilerine göre, 869 adet çiftçi 3.714 ha alanda
organik tarım üretiminde faaliyet göstermiĢtir. Ġlde 2008 yılı içerisinde 12.394 ton üzüm
organik tarım yöntemiyle üretilmiĢtir. Bunun yanı sıra Manisa ilinde organik tarımla üretilen
ürünlerden domates, elma, biber ve zeytin önemli yer tutmaktadır.
Sayfa 315 / 409
Tablo 6.67: 2008 Yılı Manisa İli Organik Tarım Verileri
Ürün Adı
Üretim (Ton)
Üzüm
Ürün Adı
Üretim (Ton)
12.394,05
Susam
10,00
Domates
3.347,00
Kabak
6,90
Elma
2.719,90
Hıyar
6,40
Biber
2.280,75
Kekik
6,00
Zeytin
1.454,70
Çam fıstığı
5,00
HaĢhaĢ
667,31
Rezene
4,00
Kavun
505,10
Börülce
3,80
ġeftali
377,70
Adaçayı
3,00
Patlıcan
308,50
Tarhana otu
3,00
Buğday
288,00
Bamya
2,90
Badem
250,00
Fasulye
2,65
Soğan
221,50
Çilek
2,50
Karpuz
140,10
Sarımsak
2,50
MeĢe palamutu
120,00
Mısır
0,50
Pamuk
68,50
Bakla
0,50
Erik
61,50
Brokoli
0,48
Ispanak
60,39
Acur
0,40
Armut
35,00
Karnabahar
0,21
Kiraz
33,00
Marul
0,20
Kapari
18,50
Nane
0,05
Arpa
17,00
Lahana (Brüksel)
Ġncir
13,00
Toplam
0,02
25.442,51
6.5.1.6.4. Uşak
UĢak ilinde ise organik tarım eğitimleri yapılmıĢ, ancak bugüne kadar organik tarıma
geçen çiftçi olmamıĢtır.
6.5.1.7. İyi Tarım Uygulamaları
Ġyi Tarım Uygulamaları (ĠTU) adı verilen çalıĢmalarda çevre, insan ve hayvan
sağlığına zarar vermeyen tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda
izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amaçlanmıĢtır.
Ürünün yetiĢtirildiği tarla, sera, bahçe gibi yetiĢtirilme alanları tarımsal üretimin
baĢlangıç noktalarıdır. Buralarda yetiĢtirilen ürünler ile ilgili iĢlemler, hijyenik koĢullarda
yürütülmeli ve ürünlere sağlığa zararlı potansiyellerin bulaĢmaları en aza indirilmelidir. Bu
anlamda bu iĢletmelerde genel hijyen kuralları yerine getirilmeli, izlenebilirliğin sağlanması
için zirai ilaç ve gübre kayıtları tutulmalı, ilaçlama ve hasat arasındaki süreye dikkat edilmeli
ve üretilen ürünlerin üretim yerinden baĢka bir tesise taĢınmasında Ürün Bilgi Kartı
doldurularak sevk edilmelidir.
Bu uygulamayla ürünlerin ekiminden/dikiminden tüketiciye ulaĢıncaya kadarki geçen
sürede üreticilerin tüm tarımsal faaliyetlerinin incelenmesine imkân verecek bilgilerin kayıt
altına alınarak süreç kontrollerinin yapılması esas alınmıĢtır.
YaĢ meyve sebze paketleme tesisleri de hammadde temini, üretim, iĢleme,
depolama, dağıtım, satıĢ ve tüketim ile ilgili tüm aĢamalarda izlenebilirliği tesis etmeli ve
iĢletmede asgari teknik ve hijyenik Ģartları taĢımalı, konu ile ilgili tüm bilgileri kayıt altına
Sayfa 316 / 409
almalı ve bu bilgileri talep üzerine ilgili mercilere vermelidir. Piyasaya arz ettiği gıda ve gıda
ile temasta bulunan madde ve malzemelerin izlenebilirliğini kolaylaĢtırmak amacıyla Türk
Gıda Mevzuatına uygun olmak koĢulu ile bilgileri içerecek Ģekilde etiketlemek ve
tanımlamakla yükümlüdür.
TR33 Bölgesi‟nde Tarım Bakanlığı‟nın “Ġyi Tarım Uygulamalarına ĠliĢkin Yönetmeliği”
doğrultusunda çiftçilere ve özel sektöre yönelik ITU ve Globalgap sertifika sistemi
konusunda bilgi verici toplantılar ve seminer çalıĢmaları yapılmıĢtır.
Afyonkarahisar ilinde yapılan bilgilendirme toplantılarında 412 çiftçiye eğitim
verilmiĢtir. Ġl genelinde 3 adet yetkilendirilmiĢ kuruluĢ bulunmakta olup 19 üretici elma,
kayısı, kiraz ve buğday ürünlerinde 513 da alanda 511 ton üretim gerçekleĢtirmiĢtir
(Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).
Kütahya‟da Ġl Tarım Kredi Kooperatiflerinin teĢviki ile iyi tarım uygulamaları
yaygınlaĢmaya baĢlamıĢtır. Ġl ve ilçe tarım müdürlüklerinin, üreticilerin, üretici birliklerinin,
müteĢebbisler ile yetkilendirilmiĢ kuruluĢların ortak hareket etmesi ile ĠTU‟nun geniĢlemesi
hedeflenmektedir. Ġl genelinde 1 adet yetkilendirilmiĢ kuruluĢ bulunmakta olup 53 üretici
217 ton kiraz üretimi gerçekleĢtirmiĢtir (Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2008).
Manisa ilinde, Ahmetli‟de 1, Akhisar‟da 2, AlaĢehir‟de 36, Salihli‟de 10, Sarıgöl‟de 24
ve Saruhanlı‟da 3 olmak üzere toplam 76 iĢletme 12.508,707 da alanda iyi tarım uygulaması
yapmaktadır (Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).
UĢak ilinin EĢme Ġlçesi Cevizli Köyü‟ndeki bir iĢletmede 172 da alanda sofralık üzüm
yetiĢtiriciliğinde iyi tarım uygulaması yapılmaktadır (UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).
6.5.2. Hayvansal Üretim
6.5.2.1. Canlı Hayvan Değerleri
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, canlı hayvan değerleri göz önüne alındığında; TR33
Bölgesi büyükbaĢ hayvan adedinde Türkiye genelinde %6,5‟luk, Ege Bölgesi genelinde ise
%42,4‟lük paya sahip olup Düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır.
Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. BüyükbaĢ hayvan varlığı açısından
Afyonkarahisar Türkiye‟nin %2,6‟sını, TR33 Bölgesi‟nin %40,4‟ünü karĢılamakta olup Bölge
içinde ilk sırada bulunmaktadır. Bölge‟deki diğer illerin Türkiye‟deki payları sırasıyla %1,7 ile
Manisa, %1,4 ile Kütahya ve %0,8 ile UĢak; TR33 Bölgesi‟ndeki payları ise sırasıyla %26 ile
Manisa, %20,8 ile Kütahya ve %12,8 ile UĢak ili olarak görülmektedir.
KüçükbaĢ hayvan sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %6,5‟lik paya
sahiptir. Ġllerin TR33 Bölgesi‟ndeki payı sırasıyla %36,4 ile Afyonkarahisar, %31,1 ile
Manisa, %20,2 Kütahya ve %12,3 ile UĢak olarak görülmektedir. Ege Bölgesi içerisinde
%60‟lık yüksek bir oran ile küçükbaĢ hayvancılıktaki iddiasını ortaya koyan TR33 Bölgesi,
Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada yer almaktadır. Ġller bazında dikkate alındığında
Afyonkarahisar ili 7. ve Manisa ili ise 15. sıradadır.
Tek tırnaklı hayvan adedine bakılacak olursa, TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde
%5,9‟luk, Ege Bölgesi genelinde ise %36,8‟lik paya sahiptir. TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri
arasında 4. sırada yer almaktadır. Ġllerin TR33 Bölgesi‟ndeki payları sırasıyla %36,2 ile
Kütahya, %27,9 ile Afyonkarahisar, %20,9 ile Manisa ve %15 ile UĢak olarak görülmektedir.
Kümes hayvanı adedi açısından TR33 Bölgesi, Türkiye içerisinde %12,5‟lik paya
sahiptir. Ege Bölgesi içerisinde %57,6‟lık yüksek bir oran ile kümes hayvancılığında iyi bir
yere sahip olan TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında da 2. sırada bulunur. Ġller bazında
Sayfa 317 / 409
dikkate alındığında, Manisa ili 4. ve Afyonkarahisar ili ise 6. sırada bulunmaktadır. Yumurta
tavuğu adedi dikkate alındığında Afyonkarahisar Türkiye genelinde %12,6‟lık pay ile ilk
sırada gelirken, TR33 Bölgesi‟nde ise %57,4‟lük yüksek bir payla Bölge içerisinde de lider
durumdadır. Manisa ili de Türkiye genelinde %8‟lik pay ile 3. sırada iken TR33 Bölgesi içinde
2. sırada olup Bölge‟deki oranı da %36,6‟dır. Yumurta tavuğu adedi açısından TR33
Bölgesi‟nin %21,9‟luk payla Düzey 2 bölgeleri arasında ilk sırada yer alması yumurta
tavukçuluğunun Bölge için önemini ortaya koymaktadır. Et tavukçuluğu açısından
değerlendirildiğinde ise TR33 Bölgesi Türkiye genelinde %8,7‟lik pay ile Düzey 2 bölgeleri
arasında 3. sırada yer almakta olup %49,4‟lük bir pay ile Ege Bölgesi‟nin yarısını
karĢılamaktadır. Et tavukçuluğunda Manisa ili %79,5 oran ile Bölge‟de baĢı çekmekte olup
UĢak %18,1‟lik oran ile Manisa‟yı takip etmektedir. Manisa‟nın Türkiye‟deki payı %6,9 olup
iller bazında 4. sıradadır. UĢak ise %1,6 pay ile Türkiye‟de 14. sırada bulunmaktadır.
Tablo 6.68: TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet)
Hayvan Mevcutları
Büyükbaş
Küçükbaş
Tek
Tırnaklı
Kanatlı
Hayvan
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Sığır
Manda
Deve
281.788
2.558
0
145.545
1.229
0
183.025
315
0
89.877
0
0
700.235
4.102
0
Toplam
284.346
146.774
183.340
89.877
704.337
Koyun
Keçi
570.959
66.161
268.758
85.220
407.885
134.590
197.870
17.535
1.445.472
303.506
Toplam
637.120
353.978
542.475
215.405
1.748.978
At
Katır
EĢek
2.408
199
4.834
1.668
506
7.503
2.070
109
3.389
764
275
2.979
6.910
1.089
18.705
Toplam
7.441
9.677
5.568
4.018
26.704
65.200
279.270
11.283.062
2.569.500
14.197.032
8.349.747
591.756
5.319.517
280.825
14.541.845
8.414.947
871.026
16.602.579
2.850.325
28.738.877
Et (broiler)
Tavuğu
Yumurta
Tavuğu
Toplam
6.5.2.2. Hayvansal Ürün Değerleri
2009 yılı TÜĠK hayvansal ürün değerleri incelendiğinde; TR33 Bölgesi, süt üretiminde
Türkiye içinde %6,8‟lik pay ile Düzey 2 bölgeleri arasında 2. sırada gelmekte olup Ege
Bölgesi‟nin %38,6‟lık bir kısmını oluĢturmakta ve süt üretiminin Bölge için önemini gözler
önüne sermektedir. Türkiye süt üretimindeki paylarına bakıldığında Afyonkarahisar‟ın %2,6,
Manisa‟nın %1,8, Kütahya‟nın %1,5 ve UĢak‟ın %0,9‟luk paya sahip oldukları görülmektedir.
TR33 Bölgesi içerisindeki üretimin %38,5‟i Afyonkarahisar, %26,1‟i Manisa, %21,7‟si
Kütahya ve %13,8‟i UĢak tarafından karĢılanmaktadır.
TR33 Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9‟luk paya sahip olup
Düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Manisa ili ise Türkiye genelinde %9,2‟lik
oran ile iller bazında 5. sırada bulunmakta ve Bölge içinde beyaz et üretiminin %77,1‟ini
karĢılamaktadır. UĢak ili Türkiye‟deki üretimin %2,5‟ini temin ederken, Türkiye‟de iller
içerisinde 7. sırada olup Bölge‟deki üretimin %21,4‟ünü oluĢturmaktadır.
Türkiye geneline bakılacak olursa, TR33 Bölgesi kırmızı et üretiminde %7,5‟lik paya
sahip olup bu oranın %3,7‟lik kısmını oluĢturan Afyonkarahisar ili Bölge‟deki üretimin büyük
bir bölümünü karĢılamaktadır. Ege Bölgesi içerisinde %34,8‟lik oran ile TR33 Bölgesi, Düzey
2 bölgeleri arasında 4. sıradadır.
Sayfa 318 / 409
TR33 Bölgesi‟nden elde edilen deri miktarı dikkate alındığında Bölge, Düzey 2
bölgeleri arasında 5. sırada yer alırken, Türkiye genelinde %6,3‟lük bir orana sahiptir. TR33
Bölgesi‟nden elde edilen deri adedi incelendiğinde, Bölge‟deki deri üretiminin %52,2‟sinin
Manisa‟dan, %26,8‟inin Afyonkarahisar‟dan, %12,8‟i Kütahya‟dan ve %8,2‟sinin UĢak‟tan
karĢılandığı görülmektedir.
TR33 Bölgesi, Türkiye genelindeki yumurta üretimi açısından %22,5‟lik paya sahip
olup Düzey 2 bölgeleri arasında da 1. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili Bölge içinde
%61,2‟lik oranla birinci sıradadır. Manisa ili ise Bölge‟de %36‟lık paya sahiptir. Ġller
bazındaki üretim dikkate alındığında, Afyonkarahisar ili 2. ve Manisa ili 4. sıradadır. Ege
Bölgesi‟ndeki üretimin %69‟unun TR33 Bölgesi‟nden olduğu dikkate alınırsa yumurta
üreticiliğinin, Bölge için önemli bir kaynak olduğu ve yüksek oranda katma değer sağladığı
ortaya çıkmaktadır.
Tablo 6.69: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları
Ürün Cinsi
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33
Bölgesi
848.154
Ege
Bölgesi
2.199.191
Türkiye
Süt (Ton)
326.130
184.090
221.274
116.660
12.542.185
Kırmızı Et
15.082
4.280
9.025
2.464
30.851
88.754
412.621
(Ton)
Beyaz Et
2.410
0
124.490
34.533*
161.433
269.466 1.358.158**
(Ton)
Deri (Adet)
111.636
53.225
217.431
34.019
416.311 1.272.948
6.598.183
Yumurta
(1.000
1.903.593
52.025
1.119.417
32.881
3.107.916 4.503.879
13.832.726
Adet)
Yapağı-Kıl976
607
753
401
2.736
4.310
42.446
Tiftik (Ton)
*UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009; **UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü verileri eklendiği için Türkiye toplamı değiĢmiĢtir.
6.5.2.3. Arıcılık
Türkiye genelinde 82.003 ton bal üretimi yapılmakta olup bunun %23,3‟lük kısmı
olan 19.132 tonu Ege Bölgesi‟nde gerçekleĢmektedir. Ancak TR33 Bölgesi‟nin bal üretimi
Türkiye üretiminin sadece %1,9‟dur. TR33 Bölgesi‟ndeki bal üretimi dikkate alındığında
Manisa‟nın %46,9, Afyonkarahisar‟ın %31,3, Kütahya‟nın %12,4 ve UĢak‟ın %9,4‟lük payı
Türkiye genelinde 4.385 ton bal mumu üretimi yapılmakta olup Ege Bölgesi‟nde
%28,5 gibi yüksek bir oran ile 1.249 ton balmumu üretimi gerçekleĢmektedir. TR33
Bölgesi‟nin bal mumu üretimi Türkiye üretiminin %2,6‟sıdır. TR33 Bölgesi‟ndeki bal mumu
üretimi dikkate alındığında Afyonkarahisar‟ın %58,3, Manisa‟nın %28,7 ve Kütahya‟nın
%13‟lük payı olduğu görülmektedir.
Türkiye genelinde 5.339.224 adet arı kovanı bulunmakta olup bunun 1.238.816‟sı
Ege Bölgesi‟nde olup bu miktar Türkiye‟deki arı kovanının %23,2‟sine denk gelmektedir.
TR33 Bölgesi‟ndeki arı kovanı sayısı, Türkiye genelindeki kovan adedinin %2‟sidir. TR33
Bölgesi‟ndeki kovan adedinin %47,7‟sini Manisa, %28,3‟ünü Afyonkarahisar, %15,9‟unu
Kütahya ve %8‟ini UĢak oluĢturmaktadır.
Arıcılığı geliĢtirmek ve daha yüksek gelir elde etmek amacına yönelik olarak
çiftçilerden gelen talepler doğrultusunda eğitim kursları düzenlenmektedir.
Tozlanmaya yardımcı olarak döllenmeyi ve dolayısıyla meyve tutumunu sağlamak
amacıyla arılardan faydalanılabilir. Bazı firmaların özel laboratuar ortamında ürettikleri
bombus arıları (Bombus Terrestris) bu amaçla kullanılmıĢtır. Günümüzde ise bombus arıları
iklim koĢullarının elveriĢsiz olduğu zamanlarda çalıĢması, sera içi koĢullara bal arılarından
Sayfa 319 / 409
daha iyi uyum sağlaması nedeniyle baĢta domates olmak üzere örtüaltı yetiĢtiriciliğinde
meyve tutumuna yardımcı olmak amacıyla kullanılmaktadır.
Tablo 6.70: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri
Bal (Ton)
Bal Mumu (Ton)
Afyonkarahisar
482
67
Kütahya
191
15
Manisa
722
33
UĢak
144
0
TR33 Bölgesi
1.539
115
Ege Bölgesi
19.132
1.249
Türkiye
82.003
4.385
Kovan Sayısı
29.530
16.584
49.698
8.367
104.179
1.238.816
5.339.224
6.5.3. Su Ürünleri
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de 2009 yılı su ürünleri üretimi bir önceki yıla
göre %3,58 azalarak yaklaĢık 623 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu miktarın yaklaĢık
464.462 tonu avcılıkla elde edilirken, 158.729 bin tonu yetiĢtiricilik ile üretilmiĢtir. 2009
yılındaki toplam su ürünleri üretiminin yaklaĢık %61,12‟si deniz balıklarından, %7,13‟ü diğer
deniz ürünlerinden, %6,29‟u iç su ürünlerinden ve %25,47‟si yetiĢtiricilik yoluyla elde
edilmiĢtir.
Türkiye‟de avcılıkla yapılan iç su ürünleri üretimi 2009 yılında bir önceki yıla göre
%4,45 oranında azalarak yaklaĢık 39 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Önemli iç su
ürünlerinden sazan balığı %5,69 ve inci kefali %9,13 oranında azalıĢ göstermiĢtir. 2008 yılı
TÜĠK verilerine göre ise TR33 Bölgesi‟nde avcılıkla yapılan iç su ürünleri üretimi 575 ton ile
Türkiye genelinin %1,4‟üne tekabül etmektedir. 2008 yılında bir önceki yıla göre avcılıkla
yapılan iç su ürünleri üretimi değerlendirildiğinde, yaklaĢık %12 oranında bir azalma göze
çarpmaktadır. Aynı Ģekilde 2008 yılında iç su ürünlerinden önemli bir paya sahip olan sazan
balığı bir önceki yıla göre Türkiye genelinde %5,38 oranında azalırken, TR33 Bölgesi‟nde bu
azalma %7,4 olarak gerçekleĢmiĢtir.
Türkiye‟de 2009 yılında denizlerde ve iç sularda yetiĢtiricilik üretimi bir önceki yıla
göre %4,3 oranında artarak yaklaĢık 158.729 ton olmuĢtur. 2009‟da yetiĢtiricilik üretiminin
miktar olarak %48,04‟ü iç sularda, %51,96‟sı ise denizlerde gerçekleĢtirilmiĢtir. YetiĢtirilen
en önemli türler iç sularda %47,66 ile alabalık olmuĢtur. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre ise
bir önceki yıla göre 2008 yılında, iç sulardaki yetiĢtiricilik üretimi %12,75 oranında artarken,
TR33 Bölgesi‟nde %38 ile ciddi bir artıĢ gözlenmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde iç sularda
yetiĢtiricilik üretimi 2.670 ton ile Türkiye üretiminin %4‟ünü karĢılamaktadır. Alabalık,
Türkiye genelinde %43,32 oran ile iç sulardaki yetiĢtiricilikte en önemli tür olup TR33
Bölgesi‟nde ise %93 orana sahiptir. Kütahya‟da, 2008 yılında bir önceki yıla göre alabalık
üretiminde %92‟lik büyük bir artıĢ gerçekleĢmiĢtir. Manisa‟da ise aynalı sazan üretiminde
2008‟de bir önceki yıla göre %240‟lık dikkat çekici bir artıĢ elde edilmiĢtir.
Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 verilerine göre, ilde 8 adet su ürünleri
üretim ve yetiĢtirme tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerde alabalık ve aynalı sazan yetiĢtiriciliği
yapılmaktadır. Ayrıca 2 adet iĢleme tesisi bulunmakta olup bu tesislerde füme alabalık
dıĢında kerevit ve salyangoz iĢlenmektedir. 7 adet perakende satıĢ noktası mevcuttur. Buna
ilave olarak ilde 20 adet göl ve gölet bulunmakta olup bu göletlerde aynalı sazan, pullu
sazan, levrek, turna, yayın ve gümüĢ gibi balık çeĢitleri bulunmaktadır.
Sayfa 320 / 409
Tablo 6.71: Afyonkarahisar İli Su Ürünleri Verileri
Ürün Türü
2005
2006
2007
2008
2009
Kültür Balığı Üretimi (kg)
120.000
128.000
431.000
251.800
237.689
Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 verilerine göre, ilde su ürünleri üretimi yapan
toplam 23 adet tesis mevcuttur. Bu tesislerin 2.348 ton porsiyonluk üretim ve 28.000.000
yavru üretim kapasitesi bulunmaktadır. 2009 yılı içerisinde 1.687 ton porsiyonluk balık ve
3.550.000 adet yavru üretimi gerçekleĢmiĢtir. Bu üretimin sadece 4 tonluk kısmını sazan
üretimi oluĢturmaktadır.
Kütahya ili oldukça zengin iç su kaynaklarına sahip olmakla beraber, su ürünleri
potansiyelini yeterince üretime dönüĢtürememiĢtir. Ġç Ege Bölgesi‟nde bulunan il, baĢta
Domaniç, Gediz, AltıntaĢ ve Simav ilçeleri olmak üzere hemen tamamında alabalık ve sazan
yetiĢtiriciliğine uygun iç su kaynaklarına sahiptir. Ġlde bulunan Porsuk, Kayaboğazı,
Çavdarhisar, Söğüt ve Enne baraj göllerinde avcılık yoluyla su ürünleri üretimi
yapılmaktadır. Ġlin su ürünleri potansiyelini faaliyete geçirmek için Ġl Tarım Müdürlüğü teknik
elemanlarınca ve Su Ürünleri AraĢtırma Enstitüsü elemanlarınca yapılan araĢtırmalarda
Çavdarhisar Ġlçesi Baraj gölünün kafes balıkçılığı için optimum Ģartları taĢıdığı belirlenmiĢtir.
2009 yılı Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü verilerine göre, ilde 10 adet su ürünleri üretim
ve yetiĢtirme tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerde alabalık ve aynalı sazan yetiĢtiriciliği
yapılmakta olup Demirköprü, AvĢar ve SeviĢler göllerinde aynalı sazan, sazan, levrek
(sudak), yayın, kırmızı balık ve alabalık gibi balık çeĢitlerinin üretimi yapılmaktadır.
Tablo 6.72: Manisa İli Su Ürünleri Verileri
Ürün Adı
Alabalık
Sudak
Sazan
Yayın
Kırmızı Balık
Aynalı Sazan
Diğer
Yavru Alabalık
Akvaryum Balığı
Birim
Kg
Kg
Kg
Kg
Kg
Kg
Kg
Adet
Adet
Üretim Miktarı
992.800
67.629
2.395
661
1.570
97.500
720
650.000
100.000
UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 verilerine göre, ildeki alabalık ve sazan üretim
miktarları Tablo 6.73‟te yer almaktadır. 2009 yılındaki yavru alabalık üretimi ise 164.000
adettir.
Tablo 6.73: Uşak İli Su Ürünleri Verileri
Yıl
2005-2006
2007
2008
2009
Tesis Sayısı
3
5
8
8
Üretim Miktarı (Ton)
Alabalık
Sazan
25
0
45
0
63
8
52
11
Kaynak: UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009
Sayfa 321 / 409
6.5.4. Tarımsal Araç ve Gereçler
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki istihdamın %39‟u tarım sektöründe
olup tarım sektörü bu oran ile sektörler arasında birinci sıradadır.
Tarımdaki bitkisel ve hayvansal üretimi etkileyen girdilerin daha düĢük maliyet ve daha
yüksek verimlilik ile uygulanmasındaki kilit faktör tarımsal mekanizasyondur. Tarımsal
üretimde çoğu girdinin dönemsel olarak kullanıldığı düĢünüldüğünde, tarım makinelerinin
dönemsel değil, sabit girdi olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.
Dönemsel girdilerin etkin kullanımında en önemli görevi üstlenen traktör ve tarım
makineleri değerlendirildiğinde, bir traktörün ekonomik ömrünün 10.000 saat veya 15 yıl
olduğu bilinmektedir. Bu anlamda rasyonel ömrünü tamamlamıĢ traktörlerin kullanılmaya
devam edilmesi sadece teknik ve ekonomik kayıplara değil, ekolojik zararlara ve can
güvenliğinin tehlikeye girmesine de yol açmaktadır. Bu aĢamada mekanizasyon açısından
traktör sayısının arttırılmasından çok, mevcut traktörler ve bu traktörlerle çalıĢan alet ve
ekipmanların yenilenmesinin daha önemli olduğu ortaya çıkmaktadır.
TR33 Bölgesi makineli tarım üretiminde Türkiye ortalamasının üzerinde yer
almaktadır. Traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında ilk
sırada olup Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır. Tablo 6.75‟ten görüleceği gibi
Türkiye‟deki özgül traktör yoğunluğu 44,18 iken TR33 Bölgesi‟nde bu oran 74,25 olarak
Türkiye oranının çok üzerinde seyretmektedir. Traktör baĢına düĢen alan Türkiye genelinde
22,63 ha olup TR33 Bölgesi‟nde 13,47 ha‟dır. Bu da makineli tarım sektöründe traktör
kullanımının yüksek oranda olduğunu ve Bölge içerisinde ise mekanizasyona verilen önemi
vurgulamaktadır.
Su Pompası
Sabit Süt
Sağım
Tesisi
Seyyar Süt
Sağım
Makinesi
Biçerdöver
Traktör
15.023
34
4.576
527
24.560
2.626
5.492
296
3.685
95
21.756
12.809
35.915
248
7.213
15
62.929
6.800
13
5.562
62
12.998
64.361
591
21.036
699
122.243
162.417
1.911
45.415
854
226.989
6.714
187.123
13.360
1.073.538
Ekim
Makinesi
5.801
Pulluk
Gübre
Dağıtma
Makinesi
Tablo 6.74: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet)
Afyonkarahisar
32.369
12.375
Kütahya
25.864
6.121
Manisa
84.537
9.902
UĢak
17.296
4.365
5.127
TR33 Bölgesi
160.066
26.396
26.363
Ege Bölgesi
309.182
76.756
65.630
1.363.295
403.006
357.196
591.886
Türkiye
Tablo 6.75: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri
Toplam
Alan (ha)
Traktör
Sayısı (Adet)
Özgül Traktör Yoğunluğu
(Traktör\1.000 ha)
Traktör Başına
Düşen Alan
(ha)
Afyonkarahisar*
486.068
24.560
50,53
19,79
Kütahya*
409.488
21.756
53,13
18,82
Manisa*
515.193
62.929
122,15
8,19
UĢak*
235.546
12.998
55,18
18,12
TR33 Bölgesi*
1.646.295
122.243
74,25
13,47
Ege Bölgesi**
2.791.944
226.989
81,30
12,30
24.294.681
1.073.538
44,18
22,63
Türkiye**
Kaynak: *Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009; **TÜĠK, 2009
Sayfa 322 / 409
BÖLÜM 7: ÇEVRE
7.1. TR33 Bölgesi’nin Özellikleri
7.1.1. Afyonkarahisar İlinin Özellikleri
7.1.1.1. Yüzey Şekilleri
Afyonkarahisar ili kuzeyi güneye, batıyı doğuya bağlayan doğal bir köprü gibidir.
Yüzölçümü 11.543 km² olan Afyonkarahisar ilinin deniz seviyesinden yüksekliği 1.034
metre, yıllık sıcaklık ortalaması 11,2°C„dir.
Afyonkarahisar, Türkiye'nin Ege, Akdeniz, Ġç Anadolu Bölgelerine yayılan bir ildir.
Büyük kısmı Ege Bölgesi‟nin Ġç Batı Anadolu Bölümü‟nde bulunmaktadır. Güneyde
bulunan BaĢmakçı, Dazkırı, Dinar ve Evciler ilçelerinin bazı toprakları Akdeniz Bölgesi
sınırları içine girmektedir. Ġlin doğu ve kuzeydoğu kısımlarındaki bazı topraklar da Ġç
Anadolu Bölgesi‟ne taĢmaktadır. Afyonkarahisar ili arazisinin %47,5'nı dağlar, %32,6'sını
plâtolar ve %19,9'unu ovalar oluĢturmaktadır. 2.519 metre yüksekliği olan Sultandağları
Afyonkarahisar‟ın en yüksek dağlarıdır. Ġldeki diğer dağlar Akdağ (2.449 m), Kumalar
Dağları (2.447 m), Emirdağlar (2.307 m), Söğüt Dağları (1.919 m), Burgazdağı (1.754 m),
Maymun Dağları (1.622 m) ve Bozdağ (1.250 m)‟dır.
Tamamı kapalı bir havza durumunda olan Afyonkarahisar Ovası ile Çay ve Bolvadin
ovaları ilin kuzeybatısından güneydoğusuna uzanmaktadır. Kuzeyden baĢlayarak birbirini
takip eden Sincanlı, Sandıklı, ġuhut ve Dinar ovaları, ilin güneyinde yer almaktadır. Ġldeki
diğer ovalar Dombay, Geneli, Çamurca ve Emirdağ ovalarıdır.
Afyonkarahisar ilinde bulunan mağaraların envanteri kesin olarak yapılmamıĢtır.
Bilinen mağaralar Kurtini, Buzluk, Dipevler/Ġncesuyu, Suçıkan, Balcam ve Karacamal ve
Dipsiz mağaralarıdır. Buzluk Mağarası, Sultandağı‟nın zirvesinde, yaz ortasında buz üreten
bir mağaradır.
Afyonkarahisar, denizden çok yüksekte olmasına rağmen, suyu bol olan bir ildir.
Afyonkarahisar ilinin akarsuları Sakarya ve Porsuk ile Karadeniz‟e, Büyük Menderes‟in kolu
Küfi Çayı ile Ege Denizi‟ne akar; akarsular çevre illere su taĢıdığı gibi il sınırları içinde kalan
küçük gölcükleri de beslemektedir. Akarçay sularını Eber Gölü‟ne boĢaltır, bu göl de fazlasını
AkĢehir Gölü‟ne akıtır. Kaynağı Kocatepe'deki Kali Çayı‟nın suları da Eber Gölü‟ne
akmaktadır.
Afyonkarahisar ili göl bakımından da zengindir. AkĢehir Gölü‟nün ve Acıgöl‟ün yarısı il
sınırları içerisindedir. Eber Gölü, Karamık Gölü ve Çapak Gölü il sınırları içerisindeki diğer
göllerdir.
Afyonkarahisar ilinde bulunan barajların listesi Tablo 7.1‟de yer almaktadır.
Tablo 7.1‟de yer alan barajlara ek olarak, Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde olup
toplam kurulu gücü 3 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 16 GWh/yıl‟dır.
Barajların yanısıra sulama amaçlı birçok gölet vardır. Bayat, Kayabelen, Kırka,
Ortapınar, Serban, TaĢoluk, Tınaztepe baĢlıca göletlerdir.
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE
Sayfa 323 / 409
Tablo 7.1: Afyonkarahisar İlindeki Barajlar
Baraj Adı
Barajın Yeri
Barajın Amacı*
Depolama Hacmi (hm3)
Açılış Yılı
Yaşı
Akdeğirmen
Merkez
ĠK
57
2007
3
Örenler
Sandıklı
S
41,5
1993
17
Selevir
Çay
S+TK
57
1964
46
Seyitler
Çobanlar
S
38
1964
46
*S: Sulama, TK: TaĢkın Koruma, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu
Kaynak: DSĠ
7.1.1.2. İklim
Afyonkarahisar ilinde Ġç Anadolu‟nun diğer yörelerinde olduğu gibi karasal iklim
hüküm sürmekle beraber geçiĢ iklimi özelliğini de göstermektedir. Ġlin doğusunda kalan
topraklar Ġç Anadolu Bölgesi‟nin özelliklerini gösterirken, güneybatıda kalan çok küçük bir
parçada Ege karakteristiğini görmek mümkündür. Yazları sıcak ve kurak, baharları ılık ve
yağıĢlı, kıĢları soğuk ve kar yağıĢlıdır. Ġlin yıllık ortalama sıcaklığı 11,2°C„dir. En soğuk ay
ortalama -3.3°C sıcaklık ile Aralık ayı, en sıcak ay ise ortalama 29,2°C sıcaklık ile Temmuz
ayıdır.
Afyonkarahisar‟da yıllık ortalama yağıĢ miktarı 417,8 kg/m 2‟dir. En çok yağıĢ Nisan
ve Mayıs, en az yağıĢ Ağustos ve Eylül aylarında görülmektedir. YağıĢların %29,56‟sı kıĢ
mevsiminde, %32,56‟sı ilkbaharda, %22,27‟si sonbaharda, %15,61‟i yaz aylarında
görülmektedir.
Tablo 7.2: Afyonkarahisar İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın
Mevsimlere Göre Dağılımı (%)
Mevsimlere Göre Ortalama
Toplam Yağışın Mevsimlere
Mevsimler
Yıllık Yağış Miktarı (kg/m2)
Göre Dağılımı (%)
KıĢ
41,47
29,56
Ġlkbahar
45,67
32,56
Yaz
21,90
15,61
Sonbahar
31,23
22,27
Kaynak: Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DMĠ)
Afyonkarahisar ilinde hakim rüzgar yönü güney-güneydoğu Ģeklindedir. Ortalama
rüzgar hızı saniyede 2,2 metredir.
7.1.1.3. Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları
Afyonkarahisar ilinin doğal bitki örtüsü karasal iklimde görülen kuru orman
topluluklarıdır. Halen dağlarda bu orman toplulukları yer alsa da düzlüklerdeki ormanlar
tahrip edilmiĢ olup ovalarda bozkırlar bulunmaktadır. Afyonkarahisar ilinin topraklarının
yaklaĢık %21‟i ormanlıktır. Ormanlarda görülen en sık ağaç türleri karaçam (pinus nigra),
kızılçam (pinus brutia), kermes meĢesi (quercus coccifera), boylu ardıç (juniperus excelsa),
kokulu ardıç (juniperus foetidissima) ve akça kesmedir. (phillyrea latifolia). Ġl sınırları
içerisinde en fazla endemik türe sahip familyalar sırasıyla baklagiller (fabaceae),
papatyagiller (asteraceae), ballıbabagiller (lamiaceae), sıracaotugiller (scrophulariaceae),
karanfilgiller (caryophyllaceae), geven (astragalus) ve sığırkuyruğu (verbascum)‟dur. Su
kaynaklarının bol olması nedeniyle Afyonkarahisar ili verimli toprak arazilerine sahiptir.
Afyonkarahisar ili Ġç Anadolu, Ege ve Akdeniz Bölgelerinin birleĢtiği yerde olması ve dağlar,
göller gibi değiĢik yer yüzü Ģekillerine sahip olması nedeniyle zengin floraya sahiptir.
Sayfa 324 / 409
7.1.1.4. Milli Parklar ve Koruma Alanları
7.1.1.4.1. Eber Gölü
Yüzölçümü 150 km2 olan göl, 1992 yılında 1. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilmiĢtir.
Büyük ölçüde kirlenen göldeki ekolojik dengelerin bozulması sonucu göçmen kuĢların
ziyaretleri azalmıĢtır. Gölde, sazan ve turna balığı ile karabatak, yaban ördeği, çulluk gibi
kuĢlar
da
yaĢamaktadır.
Sulak
Alanların
Korunması
Yönetmeliği
kapsamında
hazırlanan, AkĢehir ve Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı 27 Mart 2008 tarihinde Ulusal
Sulak Alan Komisyonu (USAK) tarafından onaylanmıĢ ve çalıĢmalara baĢlanmıĢtır.
7.1.1.4.2. Karamık Gölü
Çay ilçesi içerisinde yer alan gölün yüzölçümü 40 km2‟dir. 1993 yılında 1. Derece
Doğal Sit Alanı ilan edilen gölde, saz kamıĢ üretimi yapılmaktadır. Gölde sazan ve turna
balığı ile karabatak ve çulluk gibi kuĢlar da yaĢamaktadır.
7.1.1.4.3. Acıgöl
Afyonkarahisar ve Denizli illeri sınırında bulunan gölün yüzölçümü 41,5 km2‟dir. Suyu
sodalı olan gölden sodyum sülfat ve türevleri üretilmekle birlikte yaz kıĢ flamingolara ev
sahipliği yapmaktadır. Ayrıca göl, martı, karabatak, yaban ördeği, turna, yaban kazı,
pelikan, leylek gibi göçmen kuĢların uğradığı yerlerden biridir.
7.1.1.4.4. Karakuyu Göleti
Dinar ilçesinde bulunan ve yüzölçümü yaklaĢık 11 km2 olan gölet 1994 yılında Yaban
Hayatı Koruma Sahası, aynı zamanda 1. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilmiĢtir. Gölde yetiĢen
hasır otu, kamıĢ, nilüfer ve birçok bitki türü göldeki zengin florayı oluĢturmaktadır. Ayrıca
gölet göçmen kuĢlarına da ev sahipliği yapmaktadır.
7.1.1.4.5. Dandindere Tabiatı Koruma Alanı
Afyonkarahisar ili Emirdağ ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Alanı 260 ha
büyüklüğünde olan Dandin Deresi sedir ormanının, korunarak bilim ve eğitim çalıĢmalarının
hizmetine sunulması ve doğal özelliği bozulmadan korunmasının sağlanması için 1994
yılında Tabiatı Koruma Alanı statüsüne alınmıĢtır. Ayrıca alanda boylu ardıç, kokara ardıç,
katran ardıç ve saçlı meĢe türleri de bulunmaktadır. Hayvan türleri olarak tilki, kurt, porsuk,
domuz, tavĢan, keklik ve bıldırcına rastlanmaktadır.
7.1.1.4.6. Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı
TR33 Bölgesi içerisinde, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri sınırları içerisinde yer
almaktadır. 26 Ağustos‟ta Kocatepe‟de baĢlayan ve 30 Ağustos 1922 Türk KurtuluĢ
SavaĢı‟nın geçtiği yörelerdeki tarihi olgular bu milli parkın ana kaynak değerlerini
oluĢturmaktadır. Kocatepe ve Dumlupınar bölümlerindeki ormanlık alanlar içerisinde birçok
endemik türleri kapsayan bitki örtüsü ve yaban hayatı zenginlikleri bulunmaktadır.
7.1.1.4.7. Akdağ Tabiat Parkı
Akdağ ve yakın çevresi, sahip olduğu dağ, kanyon, mevcut bitki örtüsü ve yaban
hayatı değerleri nedeniyle korunması ve farklı rekreasyon kullanımlarına olanak sağlayacak
Ģekilde geliĢtirilerek etkin bir Ģekilde gelecek kuĢaklara milli bir miras olarak bırakılabilmesi
amacıyla korunmaktadır. 2000 yılından itibaren 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu
kapsamındadır. Park alanı toplam 14.781 ha olup bu alanın 8.535,5 ha‟lık kısmı
Afyonkarahisar ili Sandıklı ilçesi, kalan kısmı da Denizli ili Çivril ilçesi içinde yer almaktadır.
Sayfa 325 / 409
Saha içerisinde geyik, Ģahin, doğan, atmaca ve akbaba türleri ile çok miktarda yaban
hayvanı türü ve geniĢ bir flora bulunmaktadır.
7.1.1.4.8. Sultandağı Geyik Üretme İstasyonu
Afyonkarahisar ili Sultandağı ilçesi sınırları içinde, nesilleri tehlikeye düĢen yaban
hayvanlarından olan geyiğin kendi tabii yaĢama ortamlarında gerekli bakım tedbirlerini
alarak korumak, üremelerini sağlamak ve tabii denge içindeki normal yoğunluğuna
ulaĢtırmak ve daha sonra belirlenecek av amenajman planı doğrultusunda milli ekonomiye
katkıda bulunacak Ģekilde devamlı ve düzenli bir av iĢletmeciliğine açılmasını sağlamak
amacıyla oluĢturulmuĢtur.
7.1.2. Kütahya İlinin Özellikleri
Kütahya ili, Ġç Batı Anadolu‟da yer almakta olup Ġç Anadolu Bölgesi‟nden Ege
Bölgesi‟ne geçiĢ özelliği göstermektedir. Yüzölçümü 11.727 km2‟dir. Deniz seviyesinden
yüksekliği 969 metre, yıllık sıcaklık ortalaması 10,6°C„dir.
Ġl, dağların ve platoların ağırlıkta olduğu bir topoğrafik yapıya sahiptir. Topraklarının
%57,5‟ini dağlar, %11‟ini ovalar, %31,5‟ini de platolar oluĢturmaktadır. Kütahya'da bulunan
baĢlıca dağlar, Murat Dağı (2.312 m), Eğrigöz Dağı (2.181 m), ġaphane Dağları (2.121 m),
GümüĢ Dağı (1.901 m), Türkmen Dağı (1.829 m), Simav Dağı (1.800 m), Yellice Dağı
(1.764 m) ve YeĢil Dağ (1.533 m)‟dır.
Ġlin önemli ovaları; Kütahya, Köprüören, TavĢanlı, AltıntaĢ, Aslanapa, Gediz, Simav
ve Örencik ovalarıdır.
Kütahya ili; Ege Denizi, Marmara Denizi ve Karadeniz‟e dökülen bazı akarsuların
doğduğu yerdir. Ġl topraklarının çoğunluğu Susurluk Havzası‟nda bulunmaktadır. Diğer
kesimler ise Sakarya ve Gediz Havzalarına girer. Kirmasti, Kocasu (Adırnaz), Kocaçay ve
Simav‟ın suları Marmara Denizi‟ne, Felent ve Porsuk çaylarının suları Sakarya Nehri
vasıtasıyla Karadeniz‟e, Gediz Çayı ise Ege Denizi‟ne dökülür. Porsuk Çayı, Murat Dağı‟nın
kuzeydoğusundan doğar ve Kütahya‟daki en uzun nehirdir. Kütahya ilindeki akarsuların
rejimleri düzensiz, debileri düĢüktür.
Kütahya'da bulunan tek doğal göl Simav Gölü‟dür. Bunun dıĢında Kütahya‟da baraj
gölleri vardır. Sulama ve taĢkın önlemek amacıyla Porsuk Baraj Gölü, Porsuk Çayı üzerine
kurulmuĢtur. Gölün bir kısmı EskiĢehir il sınırları içinde yer alır. Yüksekliği 49,70 metre ve su
depolama hacmi 525 milyon m3‟tür.
Seyitömer Termik Santrali‟nin kullanma-soğutma ve Kütahya Ovası‟nın sulanması
amacıyla Porsuk çayının bir kolu olan Felent Çayı üzerine kurulmuĢ olan Enne Barajı‟nın
yüksekliği 24,50 metre ve su depolama hacmi 7 milyon m3‟tür.
Kayaboğazı Baraj Gölü, Söğüt Baraj Gölü ve Çavdarhisar Baraj Gölü içme ve sulama
amaçlı kullanılan diğer baraj gölleridir.
Ayrıca Kütahya‟da Pullar, Yeniceköy, Çerte, Kuruçay ve Gümele göletleri yer
almaktadır. AltıntaĢ (BeĢkarıĢ)'ta baraj yapımı devam etmektedir.
Sayfa 326 / 409
Tablo 7.3: Kütahya İlindeki Barajlar
Baraj Adı
Barajın Yeri
Çavdarhisar
Barajın Amacı*
Depolama Hacmi (hm3)
Açılış Yılı
Yaşı
Çavdarhisar
S
34
1993
17
Enne
Merkez
SS
6,85
1972
38
Kayaboğazı
TavĢanlı
S+ĠK+SS
37
1987
23
Söğüt
Merkez
S
0,90
1983
27
*S: Sulama, TK: TaĢkın Koruma, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu, SS: Sanayi Suyu
Kaynak: DSĠ
7.1.2.2. İklim
Kütahya'nın iklimi Ege, Marmara ve Ġç Anadolu arasında geçiĢ iklimi özelliği gösterir.
Ġkliminde her üç iklim tipinin özelliklerini görmek mümkündür. Sıcaklık Ģartları daha çok Ġç
Anadolu‟nun karasal iklim Ģartlarına benzese de step ikliminin dıĢında kalır. Kütahya'da
ortalama sıcaklık ölçümleri aylara göre değiĢir. Yıllık sıcaklık ortalaması 10,6 0C'dir.
Yüksekliği 1.000 metrenin altında olan ovalar Kütahya'nın en ılıman yerleridir. Buralardan
yaylalara ve dağlık kesime doğru gidildikçe sıcaklık yavaĢ ve düzenli bir biçimde azalma
gösterir.
Kütahya'da yıllık ortalama yağıĢ miktarı 538 kg/m 2„yi bulur. Ancak bu değer bazı
yerlerde azalırken bazı yerlerde ortalamanın üzerine çıkmaktadır. YağıĢ miktarındaki
farklılığın en önemli nedeni yükseklik farklarıdır. En çok yağıĢ alan yerler GümüĢ, Yellice,
YeĢil ve Türkmen dağlarıdır. Alçak yaylalar ile ovalık alanlar ilin az yağıĢ alan kesimleridir.
En yağıĢlı ay Aralık, en kurak ay ise Ağustos'tur. YağıĢların %36,31 kıĢ mevsiminde,
%29,34‟ü ilkbaharda, %22,58‟i sonbaharda, %11,78‟i yaz aylarında görülmektedir.
Tablo 7.4: Kütahya İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere
Göre Dağılımı (%)
Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık
Toplam Yağışın Mevsimlere Göre
Mevsimler
Yağış Miktarı (kg/m2)
Dağılımı (%)
KıĢ
65,13
36,31
Ġlkbahar
52,63
29,34
Yaz
21,13
11,78
40,5
22,58
Sonbahar
Kaynak: DMĠ
Ġlde yağıĢlar ilçelere göre de farklılık gösterir. En çok yağıĢ alan ilçe Simav (783,4
kg/m2), en az yağıĢ alan ilçe ise TavĢanlı (469,8 kg/m2)‟dır. Kütahya ilinde egemen olan
rüzgarlar; yıldız adı verilen kuzey rüzgarı ile karayel ve lodostur. Ġl merkezinde ortalama
rüzgar hızı saniyede 1,6 metre olarak kaydedilmiĢtir.
Kütahya ili bitki örtüsü bakımından Akdeniz, Karadeniz ve Ġç Anadolu Bölgelerinin
bitki örtülerinin üçünün de özelliğini taĢır. Kütahya‟nın %53‟ü orman olup il ormanlarının
%48‟i karaçam, %5‟i kızılçam, %14‟ü meĢe, %6‟sı ardıç, %1‟i kayın ve %1‟i ise sarıçam,
göknar, kavak, kızılçam ve kestanedir. Kalan %25‟lik orman alanında ise ibreli ve yapraklı
ağaç türleri karıĢık olarak yer almaktadır. Ormanlar özellikle platolarda yer almaktadır.
Toprak örtüsünün zayıfladığı yerlerde meĢenin yerini ardıç çalılıkları alır. Farklı iklim
özelliklerine bağlı olarak, bitki örtüsü de çeĢitlilik göstermektedir. Yellice, GümüĢ, Türkmen
Dağları‟nın kuzey yamaçları ve bilhassa vadi içlerinin bitki örtüsü yarı nemli ormanlardır.
Yellice dağının kuzey yamaçları ile 1.500 metre üzerinde kalan kesimlerindeki ormanlar
Ģehre yakın olduğu için büyük ölçüde tahrip edilmiĢtir. Kuru ormanlar, Kütahya ve
Sayfa 327 / 409
çevresindeki bitki örtüsünün temelini oluĢturmaktadır ve dağların 1.500-1.600 metreden
yüksek yerleri dıĢında kentin hemen tamamında yaygındır. Kuru ormanların hakim ağaç
türleri karaçam, meĢe ve ardıç türleridir. Kuru ormanlar alanının belli kesimlerinde kızılçam
toplulukları ile bazı bitki türleri yer almaktadır. Köprüören ve Kütahya ovaları ile YeĢildağ
kütlesi güneyindeki tepelik alan arasında kalan yaylalar step görünümündedir. Flora
bölgeleri düĢünüldüğünde, Kütahya ili Akdeniz, Avrupa-Sibirya (Öksin) ve Ġran-Turan
fitocoğrafya bölgelerinin birbirlerine geçiĢ teĢkil ettiği ve her üç flora bölgesine ait bitkilerin
bulunduğu bir yerde bulunmaktadır. Bu nedenle Kütahya‟da çok çeĢitli bitki türleri yer
almakta olup bunlar arasında karaçam (Pinus nigra), ardıç türleri (Juniperus excelsa,
Juniperus foetidissima), saçlı meĢe (Quercus cerris), mazı meĢesi (Quercus infectoria, çınar
(Platanus orientalis), ılgın (Tamarix sp.), eĢek dikeni (Eryngium campestre), köpek
papatyası (Artemisia campestris), eğik diken (Carduus nutans), imam kavuğu (Senecio
vernalis), kadın aynası (Leguosia speculum-veneris), ay çiçeği (Helianthemum ledifolium),
kuduz otu (Alyssum desertorum), uyuz otu (Scabioso argentea), sütleğen (Euphorbia
macroclada), küre çiçeği (Globularia arientalis), geven (Astragalus microcephalus),
ebegümeci (Malva neglecta), iğneli kardikeni (Acantholimon acerosum), yumrulu salkım otu,
yumrulu tavĢan bıyığı (Poa bulbosa), küçük kuzu kulağı (Rumex acetosella), büyük androsas
(Androsace maxima), karaçalı (Paliurus spina – christi) ve sığır kuyruğu (Verbascum
lasianthum) vardır.
Kütahya ve UĢak illeri sınırları içerisinde yer alan Murat Dağı, Akdeniz, Karadeniz ve
Ġç Anadolu iklimlerinin etkisi altında bulunduğu için zengin bir floraya (%11) sahiptir. Bu
çalıĢmaya göre, Kütahya ili florası Türkiye florasının (%31) neredeyse yarısını
oluĢturmaktadır. Özellikle Kesik Söğüt, Kuzu Gölü, Asar Kale bölgelerinde endemik bitki
türleri yoğun olarak bulunmaktadır. Murat Dağı‟ndaki endemik bitki türlerinin bilinçsizce
toplanması ve göçebe sürülerin bilinçsizce otlatılması sonucu endemik bitki türleri yok olma
tehlikesi ile karĢı karĢıyadır. Murat Dağı‟ndaki bitkilerin toplanması ile ilgili yasal
düzenlemelerin yapılması, toplama öncesi ilgili kurum ve kuruluĢlardan izin alınması soruna
getirilebilecek çözüm önerilerinden bir tanesidir.
Kütahya ilindeki fauna türleri insan etkileri nedeniyle azalmıĢtır. Fauna türleri genel
olarak göçmen ve yerli kuĢ türlerinden oluĢmaktadır. Koruma altına alınan türler ise
güvercin (Columba sp.), guguk kuĢu (Cuculus canorus), tarla kuĢu (Alauda arvensis),
sürmeli dağ bülbülü (Prunella ocularis), serçe (Passer domestricus), sığırcık (Stumus
vulgaris), leĢ kargası (Corvus comix), ekin kargası (Corvus frugilegus), gelincik (Mustella
nivalis), yaban domuzu (Sus scrofa scrofa) ağaç sansarı (Martes martes), kirpi (Erinaceus
concolor), sincap (Spermophilis citellus), kertenkele (Acanthodactylus vulgaris), çayır
kertenkelesi (Lacerta praticola), aditosbağa (Testudo graeca) ve kara yılan (Coluber
jugularis)‟dır.
7.1.2.4.1. Kaşalıç Tabiatı Koruma Alanı
Kütahya ili Domaniç ilçesi Durabey Köyü içerisindedir. Ġç Ege Bölgesi‟nde çevresi step
ekosistemi ile kuĢatılmıĢ ve büyük ölçüde kayın ve karaçam ağaçlarının ağırlıklı olduğu;
meĢe ve titrek kavak ağaçlarının da yer aldığı ve Karadeniz orman ekosisteminin özelliklerini
yansıtan bir doğası vardır. Ayrıca ahlat, armut, eğrelti sarmaĢığı, sırımbağ, böğürtlen,
öksürük otu, ısırgan, çiğdem, ayı üzümü, yüksük otu, papaz külahı, yabani çilek ve noel
gülü gibi çeĢitli bitki türleri de bulunmaktadır. Alanda ayı, yaban domuzu, geyik, tilki,
tavĢan, porsuk ve kirpi baĢta olmak üzere çeĢitli hayvan türleri de yer almaktadır.
Sayfa 328 / 409
7.1.2.4.2. Vakıf Çamlığı Tabiatı Koruma Alanı
Kütahya ili TavĢanlı ilçesi, Vakıf Köyü sınırları içerisindedir. Vakıf Çamlığı, türü
tükenmek üzere olan ehrami karaçamının dünya üzerindeki tek doğal yayılıĢ alanıdır. Yine
sadece Türkiye‟de bulunan bir karaçam cinsi olan ebe çamı da bu alanda bulunmaktadır.
Ayrıca ardıç, saçlı meĢe, titrek kavak, söğüt, ıhlamur gibi bitkiler de bulunmaktadır. Tilki,
porsuk, domuz, tavĢan, keklik ve bıldırcın alanda bulunan baĢlıca hayvan türleridir.
7.1.2.4.3. 1000 Yıllık Kestane Ağacı
Kütahya‟nın 7 km güneyinde Kumarı Köyü Boyacılar mevkiinde bulunur. Koruma
altında bulunan üç kestane ağacı ilginç bir geliĢim göstermiĢ olup bugün de meyve vermeye
devam etmektedir.
7.1.2.4.4. Mızık Çamı
Domaniç ilçesinin Domur köyündedir. Osmanlı Devleti‟nin kurucusu Osman Gazi ve
Orhan Gazi‟nin bebeklik beĢiklerinin kurulduğu bu çam koruma altına alınmıĢtır.
7.1.2.4.5. Koruma Altına Alınan Diğer Sahalar
Simav
: Gölcük Orman Ġçi Dinlenme Yeri
Gediz
: Muratdağı Orman Ġçi Dinlenme Yeri
Gediz
: Muratdağı Altıkulaç Çamı
TavĢanlı
: Çatak
Kütahya Merkez: Çamlıca Orman Ġçi Dinlenme Yeri
Kütahya Merkez: Enne Orman Ġçi Dinlenme Yeri
Kütahya Merkez: Anasultan Orman Ġçi Dinlenme Yeri
Kütahya Merkez: TavĢanlı Yolu Premidal Karaçam Alanı
7.1.3. Manisa İlinin Özellikleri
Manisa ili coğrafi bakımdan Ege Bölgesi‟nin orta ve kuzeyinde olup batısı Asıl Ege,
doğusu ise Ġç Batı Anadolu Bölgesi‟nde yer almaktadır. Yüzölçümü 13.253 km2 olan ilin
yükseltisi ise 50 metre ile 850 metre arasında değiĢmektedir. Ege Denizi‟ne dikey olarak
uzanan dağ sıraları arasında kalması nedeniyle birbirinden kesin çizgilerle ayrılabilen farklı
yer yüzü Ģekillerine sahip olsa da, Manisa ili ağırlıklı olarak dağlarla kaplıdır. Ġl topraklarının
%54,3‟ü dağlar, %27,8‟i platolar ve %17,9‟u ovalardan oluĢmaktadır.
Manisa‟nın doğal sınırlarının önemli bir kısmını dağlar oluĢturur. Dağlar ilin doğu
kesiminde daha düzenli, batısında ise dağınık biçiminde yükselmektedir. Manisa yöresindeki
baĢlıca dağlar Spil Dağı (1.513 m), Bozdağlar (2.070 m), Demirci Dağları (1.800 m), Çal
Dağı (1.034 m), Uysal Dağı (1.135 m), Yamanlar Dağı ve Yunt Dağı‟dır.
Manisa ilindeki ovalar genellikle akarsular tarafından taĢınan alüvyonların birikmesi
sonucu oluĢtukları için verimli olup baĢlıca tarım alanlarını oluĢturmaktadır. Manisa, Akhisar,
AlaĢehir, GüneĢli, Salihli, Sarıgöl, Soma-Kırkağaç ve Turgutlu ovaları en önemli tarımsal
alanlardır.
Demirci Dağları‟nın etekleri Manisa‟daki platoların genel olarak bulunduğu yerdir.
Kula-Gördes Platosu adı verilen bu alanlar volkanik oluĢumlarla kaplıdır. Denize dik olarak
Sayfa 329 / 409
uzanan dağların arasında kalan çöküntü alanlarında akarsular düzenli ve geniĢ vadiler
oluĢturmuĢtur. Bunlar arasında Gediz, Bakırçay, Nif Çayı, Gördes-Kum Çayı ve AlaĢehir
vadileri sayılabilir.
Manisa‟daki önemli nehirler ise Gediz Nehri ve Bakırçay‟dır. Ġlin içinde yer aldığı Ege
ve Gediz Havzalarına bağlı diğer nehirler ise AlaĢehir Çayı, Selendi Çayı, Demirci Çayı,
DeliniĢ Çayı, Gördes Çayı, Kum Çayı ve Nif Çayı‟dır.
Manisa ilindeki tek doğal göl Gölmarmara Gölü‟dür. Demirköprü, AvĢar, Budan ve
SeviĢler adında baraj gölleri bulunmaktadır. Demirköprü Barajı‟ndaki 69 MW kurulu güce
sahip olan HES yılda 193 GWh elektrik enerjisi üretimi yapabilmektedir.
Tablo 7.5: Manisa İlindeki Barajlar
Baraj Adı
Barajın Yeri
Barajın Amacı*
Toplam Aktif Hacmi (hm3)
Açılış Yılı
Yaşı
Gölmarmara
Gölmarmara
S+TK
305,8
1994
16
Demirköprü
Salihli
E+S+TK
765,3
1960
50
AvĢar
AlaĢehir
S+TK
71,2
1977
33
Buldan
Buldan
S
33,8
1967
43
Gördes
Gördes
ĠK+S+TK
434,8
2004
6
SeviĢler
Soma
SS+S
113,9
1982
38
*S: Sulama, TK: TaĢkın Koruma, E:Enerji, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu, SS: Sanayi Suyu
Kaynak: DSĠ
7.1.3.2. İklim
Manisa ili, Akdeniz‟in ılıman iklimi ile Ġç Anadolu‟nun karasal ikliminin özelliklerine
sahiptir. Ovalar ve vadilerde karasal nitelikte Akdeniz iklimi görülürken, dağlık bölgelerinde
ve kuzeyindeki platolarda Ġç Anadolu„nun karasal ikliminin etkileri görülmektedir. Ġlde
ortalama sıcaklık 170C‟dir. En sıcak aylar ortalama sıcaklığın 300C‟nin üzerine çıktığı
Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarıdır. En soğuk ay Ocak ayıdır. Ortalama en düĢük sıcaklık
Ocak ayı için 30C‟dir. Yıllık yağıĢ ortalaması 687,1 kg/m2„dir. YağıĢların çoğu kıĢ aylarında
yağar, yazın yağıĢlar çok azdır.
Tablo 7.6: Manisa İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre
Dağılımı (%)
Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık YağıĢ
Toplam YağıĢın Mevsimlere Göre
Mevsimler
Miktarı (kg/m2)
Dağılımı (%)
KıĢ
112,86
42,47
Ġlkbahar
56,76
21,36
Yaz
44,16
16,62
Sonbahar
51,96
19,55
Kaynak: DMĠ
Manisa‟da yazın ve kıĢın rüzgar çeĢitli yönlerden eser. Genelde doğu rüzgarı
görülmektedir ve soğuktur. Sonbahar ve kıĢ aylarında güneybatıdan esen lodos, aynı
zamanda en kuvvetli rüzgardır. Ġmbat rüzgarı yaz aylarında batıdan eser ve kısmen ova
kesimlerini etkisi altına almaktadır. Yaz aylarında poyraz, kuzey rüzgarı serinletici etkilerini
hissettirir ve ortalama rüzgar hızı saniyede 2,2 metredir.
Manisa ili içerisinde batıdan doğuya doğru gidildikçe toprak, iklim ve topoğrafya gibi
çevre koĢulları farklılaĢır. Bu farklılıklar bitki örtüsüne de yansımaktadır. Dağlar deniz
Sayfa 330 / 409
etkisinin iç kesimlere ulaĢmasını engellediği için buralarda karasal iklimin bitki örtüsü
hakimdir. Manisa il topraklarının %37‟si orman ve makilerle kaplıdır. Manisa ili flora-fauna
yönünden zengin olup alt bölgelerde ova bitkileri, yukarı bölgelere doğru makiler ve alpin
bitkileri görülmektedir. GeniĢ bir alanı kaplayan makiler dağların kuzey ve batı yamaçlarında
yer almaktadır. Ormanlar meĢe, diĢbudak, karaağaç, karaçam, kızılçam, ardıç, ahlat ve
çınar ağaçlarından oluĢmaktadır. Yaygın maki türleri ise geniĢ yapraklı taĢ ıhlamuru, mastık,
kocayemiĢ, funda, ladin, zeytin ve az miktarda da defne, kuĢkonmaz ve üvezdir.
Bağlar ve zeytinlikler de geniĢ bir yer kaplamaktadır. Son yıllarda, yüksek
kesimlerdeki doğal bitki örtüsünü olumlu anlamda etkilemek ve ekonomik fayda sağlamak
amacıyla, deliceye zeytin aĢılaması, menengiçe antepfıstığı aĢılaması, ceviz, kestane,
fıstıkçamı yetiĢtiriciliği yaygınlaĢmaktadır.
Manisa ili zengin bitki örtüsü yanında oldukça çeĢitli yabani hayvan varlığına sahiptir.
BaĢta doğu ve kuzeydeki dağlar, platolar olmak üzere, ilin yüksek kesimlerinde seyrek
olarak geyik ve karacaya rastlanmaktadır. Aynı yörelerde daha sık olarak domuz, tilki, çakal,
sincap, kirpi, boz ayı, tavĢan gibi yaban hayvanları bulunmaktadır. Ġlde kanatlı hayvanlar
olarak; atmaca, Ģahin, yaban güvercini, sığırcık, çulluk, tahtalı ve çil keklik, leylek, yaban
kazı ve yaban örneği türleri bulunmaktadır. Nehirler ile Marmara Gölü su alanı, sulak
çayırları, sazlıkları ile su kuĢları için önemli bir kıĢlak ve kuluçka yeridir. Kutan, kara boyunlu
batağan, karabatak, çamurcun, boz dalağan, sakarmeke, yılan kartalı, kızılbacak, mahmuzlu
kız kuĢu, kuğu, angıt türleri yılın önemli bölümünü bu alanda geçirmektedir. Yine ilin göl ve
barajlarında sazan, yılan balığı, tatlı su levreği, yayın gibi balık türleri bulunmaktadır. Etrafı
sulak çayırlar ve sazlıklarla kaplı olan Gölmarmara ilçesindeki Marmara Gölü de kuĢ
çeĢitliliğine imkan veren doğal bir çevre oluĢturmakta ve birçok kuĢ türünü
barındırmaktadır. Bu özelliği ile ornitoloji meraklılarının ilgisini çekmektedir.
7.1.3.4.1. Spil Dağı Milli Parkı
Manisa‟nın güneyinde yükselen Spil Dağı‟nda yer alan Milli Park, kent merkezinden
23 km uzaklıktadır. 60 metre yükseklikten baĢlayarak zirvede 1.513 metreye ulaĢan Spil
Dağı‟nda Sandıkkale, Tantalos Kalesi gibi arkeolojik, Kybele gibi mitolojik değerler ile
mağara, in, kanyon, dolin gibi jeofizik formasyonlar ve panoramik değerler bulunmaktadır.
Spil Milli Parkı‟nda yüzü aĢkın endemik bitki, 70 kadar da Ģifalı bitki mevcuttur. Sümbül,
çiğdem, siklamen, glayöl, menekĢe, papatya ve gelincik gibi çiçekli bitkilerin bulunduğu Spil
Dağı‟nın en ünlü bitkisi, küçük orman açıklıklarında ve dere tabanlarının düzlüklerinde
kümeler halinde yetiĢen lalelerdir. Alçak kesimlerde kızılçam daha yükseklerde ise karaçam,
meĢe, ardıç, çınar, laden, defne, berberis, kuĢburnu ve yaban mersini bulunmaktadır. Yaban
hayatı bakımından da keklik, tavĢan, çakal, yaban domuzu ve birçok ötücü kuĢ cinsi parkta
yaĢayan hayvanlardır.
7.1.3.4.2. Peri Bacaları
Kula ve çevresinde volkanik orijinli jeolojik yapı mevcuttur. Burgaz Mevkii‟nde Gediz
Nehri‟nin üst kısmında, ısı değiĢiklikleri, yağmur, rüzgar ve erozyon sonucunda oluĢmuĢ,
peri bacaları görünümlü doğal oluĢumlar vardır.
7.1.3.4.3. Kula Volkanları
Kula yöresinde volkanik etkinlikler dördüncü zamanın baĢlarına kadar sürmüĢ ve
genç volkanlar oluĢmuĢtur. SönmüĢ küçük volkanların bulunduğu bu alanda, çeĢitli
dönemlerde püskürmeler olmuĢ ve lav akıntıları çevreye yayılmıĢtır. Bu özelliğinden dolayı
Sayfa 331 / 409
tarihte Kula ve çevresine Yanık Ülke (Katakaumene) denilmiĢtir. Ġzmir–Ankara yolu
üzerinden de izlenebilen volkanik tepelerin en büyükleri Sandal ve Kara Divlit‟tir.
7.1.3.4.4. Bintepeler
Salihli-Gölmarmara yolu üzerinde ve Gediz Nehri ile Marmara Gölü arasında kalan
arazide irili ufaklı 90 kadar tümülüsün yer aldığı bir kral mezarlığı bulunmaktadır.
Tümülüslerde ölü gömülen taĢ odaları yer almaktadır. En büyükleri Krezüs‟ün babası Kral
Alyates ile Kral Gyges‟e ait olan tümülüslerin hemen hepsi ilk ve orta çağlarda tahrip
edilmiĢtir.
7.1.4. Uşak İlinin Özellikleri
UĢak ili komĢuları Kütahya ve Afyonkarahisar gibi Ġç Batı Anadolu Bölümü üzerinde
yer alır. Yüzölçümü 5.539 km2'dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 919 metre, yıllık sıcaklık
ortalaması 12.50C‟dir.
UĢak'taki dağlar ilin kuzey, kuzeydoğu ve doğu kesiminde toplanmıĢtır. Ġl
topraklarının %57,5‟i platolardan, %37‟si dağlardan ve %5.5‟i de ovalardan oluĢmaktadır.
UĢak ili genel olarak engebelidir. UĢak-Kütahya sınırındaki Murat Dağı 2.312 metre
yüksekliğiyle ilin en yüksek kesimini oluĢturmaktadır. Yüksekliği 1.930 metre olan ve doğu
kesimleri Afyonkarahisar sınırları içerisinde yer alan Bulkaz Dağı ikinci; 1.915 metre olan
Ahır Dağı üçüncü yüksek dağdır. UĢak Ovası'nın kuzeyinde yer alan Elma Dağı'nın yüksekliği
ise 1.805 metredir. Ulubey ilçesinde ise son yıllarda Türkiye'nin en büyük altın madenlerinin
(149 ton metal altın rezerv) tespit edildiği 1.200 metre yükseltili KıĢla Dağı bulunmaktadır.
Ġlin büyük bir bölümü platolardan oluĢmaktadır.
UĢak ilinin önemli ovaları; Banaz Ovası, UĢak Ovası, Sivaslı Ovası ve Sirge Ovası‟dır.
Banaz ve UĢak ovaları verimli topraklara sahiptir.
Ġldeki önemli akarsular Büyük Menderes'in kolu olan Banaz Çayı ve Gediz Nehri'dir.
Ayrıca Banaz Çayı ve Gediz Nehri'ne katılan çok sayıda küçük akarsu vardır. Akarsular
üzerinde sulama ya da elektrik üretimi amacıyla baraj kurulmamıĢ; yerel halk tarafından
motopomp kurularak sulama yapılmaktadır.
Tablo 7.7: Uşak İlindeki Akarsular
Toplam Uzunluğu
Akarsu Adı
(km)
İl İçi Uzunluğu
(km)
Debisi
(m3/sn)
Bağlandığı Akarsu/
Döküldüğü Yer
Banaz Çayı
155
133
146,48
Büyük Menderes
EĢme Deresi
28,7
23
12,87
Büyük Menderes
Gediz Çayı
386
58,5
318,73
Gediz
Hamam Çayı
38
38
21,44
Büyük Menderes
Yavu Çayı
31
31
17,34
Büyük Menderes
Kaynak: UĢak Belediyesi
UĢak ilinde doğal göl bulunmamakla birlikte çeĢitli göletler yer almaktadır. Göğem,
Takmak, Karaağaç, Tokmak, Üçpınar, Karaahmetli, Yeleğen, YeĢilkavak, Alahabalı,
Güneyköy, AltıntaĢ, Baltalı, Kızılhisar, KuĢdemir, Yenice, Dümenler göletleri bulunmaktadır.
Takmak Göleti Ġl Özel Ġdarelerine bağlı olup sulama ve içme amaçlıdır.
UĢak‟ta Gavurlar Deresi üzerinde sulama amacı ile Küçükler Barajı yapılmıĢtır. Ayrıca
UĢak–Afyonkarahisar Karayolunun 50. km‟sinde Kozviran Barajı bulunmaktadır.
Sayfa 332 / 409
Tablo 7.8: Uşak İlindeki Barajlar
Baraj Adı
Barajın Yeri Barajın Amacı *
Küçükler
Banaz
S+ĠK
Toplam Aktif Hacim
Açılış Yılı
Yaşı
12,5
2005
5
*S: Sulama, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu
Kaynak: DSĠ
UĢak ilinde jeolojik yapıdan kaynaklı kanyonlar bulunmaktadır. Ulubey ilçesinde,
UĢak-Karahallı karayolunun doğusunda bulunan Kazancı Deresi‟nin ve Banaz Çayı‟nın
oluĢturduğu kanyonların toplam uzunluğu 75 km kadardır.
7.1.4.2. İklim
UĢak ilinin iklimi Ege ve Ġç Anadolu Bölgeleri arasında bir geçiĢ özelliği
göstermektedir. Yıl boyunca sıcaklık Ġç Anadolu iklimine göre yüksek değerlerde
seyrederken, Kıyı Ege iklimine göre ise düĢük değerlerde seyretmektedir. Yazları sıcak ve
kurak, kıĢları ise Ġç Anadolu'ya göre daha ılık geçen bir karasal iklim egemendir. Sıcaklık 15,4°C ile +40,2°C arasında seyreder. Yıllık sıcaklık ortalaması 12,5°C'dir. En soğuk ay
Ocak (2,4°C), en sıcak ay da Temmuz (24,6°C)‟dur. YağıĢların çoğu kıĢ aylarında yağar.
Yazın yağıĢ oldukça azdır. Yıllık yağıĢ ortalaması 528,9 kg/m2‟ dir.
Tablo 7.9: Uşak İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre
Dağılımı (%)
Mevsimler
Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık
Toplam Yağışın Mevsimlere Göre
Yağış Miktarı (kg/m2)
Dağılımı (%)
KıĢ
64,63
36,80
Ġlkbahar
53,4
30,40
Yaz
15,7
8,94
Sonbahar
41,9
23,86
Kaynak: DMĠ
Ġlde yağıĢlar ilçelere göre de farklılık gösterir. En çok yağıĢ alan ilçe Banaz, en az
yağıĢ alan ilçe ise EĢme'dir. UĢak'ta egemen olan rüzgarlar; günbatısı, gündoğusu ve
karayeldir. Ġl merkezinde ortalama rüzgar hızı saniyede 1,9 metredir.
UĢak ili coğrafi konumundan dolayı Akdeniz iklimi ile Ġç Anadolu'nun karasal iklimi
arasında geçiĢ özelliği gösteren bir iklime sahiptir. KıĢlar soğuk olduğu için Akdeniz
bitkilerinin çoğu burada yetiĢmez; genel olarak bitki örtüsü step görünümündedir. Fakat Ġç
Anadolu‟ya göre daha fazla yağıĢ aldığından daha zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Ġl
topraklarının %40‟ı orman ve fundalıklarla kaplıdır. Dağlık kesimlerde zengin bir orman
örtüsü bulunmaktadır. Ġldeki ormanlarda genel olarak karaçam (pinus nigra), kızılçam (pinus
brutira), meĢe ve ardıç (juniperus oxycedrus) ağaçları bulunmaktadır. UĢak‟ta endemik bitki
olarak Acer monspessulanum tespit edilmiĢ, endemik hayvan bulunmamıĢtır. UĢak florası
çok zengin olup baldırıkara (asplenium trichomanes), eğrelti (hypolepidaceae), gelincik
(papaver rhoeas), çoban değneği (poligonum maritimum), cardalya draba, servi (cupressus
sempervirens), kanarya otu (alcea pallida), tüylü laden (cistus creticus), yapraklı laden
(c.salvifolius), nakıl (silene behen), ebe gümeci (malva sylvestris), dön baba (erodium
malacoides), üçgül (trifolium purpureum), papatya (anthomis chia), koyun gözlü papatya
(bellis prennis), kanarya otu (senecio vulgaris), anduz otu (inula viscose), tilki kuyruğu
(amaranthus retrofilec I), sığır dili (anchusa leptophylla), eĢekhıyarı (ecbalium elaterium),
crassulaceae (dam koruğu), euphorbia regida (sütleyen) ve ayrık otu (cynodon dactylon) il
sınırları içerisinde yetiĢmektedir.
Sayfa 333 / 409
BaĢkomutanlık Tarihi Milli Parkı‟nın bir kısmı Banaz ilçesi Büyükoturak Kasabası
sınırları içerisinde kalmaktadır. UĢak ilinde tabiatı koruma alanı olarak ayrılmıĢ bir saha
yoktur.
7.1.4.4.1. Anıt Ağaç
Banaz ilçesi Bahadır Köyü Tepedelen mevkiinde bulunan Tepedelen Çamı yedi kiĢinin
ancak gövdesini sarabileceği bir çam ağacıdır. Orman Bakanlığı‟nca Anıt Ağaç olarak tescil
edilmiĢ ve koruma altına alınmıĢtır.
7.1.4.4.2. Ulubey Kanyonu
Ulubey ilçesinde jeolojik yapının özelliğinden oluĢmuĢtur. Kanyonların toplam
uzunluğu 75 km‟ye ulaĢmaktadır.
7.2. Çevre Kirliliği ve Alınan Önlemler
Dünyada yaklaĢık on yılda bir düzenlenen toplantı ve bildirgelerle çevre politikalarının
geliĢimi ve çevre konusu ele alınmıĢ, çevre konusunun küresel düzeyde farkındalığının
artırılmasına katkıda bulunulmuĢ, sorunların ancak ve ancak uluslararası iĢbirliği ile
çözülebileceğine vurgu yapılmıĢtır. Günümüzde çevre meseleleri, hem küresel hem de yerel
bir endiĢe kaynağıdır [Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB), Stratejik Plan 2010-2014]. AB
yolunda ilerleyen Türkiye‟nin 2009 Ġlerleme Raporu‟nda, Türkiye‟nin atıklar, hava kalitesi,
endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi ile kimyasallar konusunda bazı ilerlemeler kaydettiği
fakat genel uyum seviyesinin hâlâ yetersiz olduğu belirtilmiĢtir. Bu anlamda çevre konusu
TR33 Bölgesi için sürdürülebilir kalkınma ve sağlıklı yaĢam alanları oluĢturulmasında etkili
tedbirler alınması gereken önemli bir konudur.
ÇOB 2007-2008 döneminde, çevre sorunlarını (hava kirliliği, su kirliliği, toprak
kirliliği, atıklar, gürültü kirliliği, görsel kirlilik, orman tahribatı, erozyon, asit yağmurları,
plansız kentleĢme, kıyı tahribatı, mera tahribatı, koku problemi, biyolojik çeĢitlilik ve habitat
kaybı, sulak alan kayıpları ve varsa diğer sorunlar) dikkate alarak il sınırları içerisinde
görülen bu sorunların önem ve önceliklerini ortaya koyacak Ģekilde “Çevre Sorunları ve
Öncelikleri Envanteri” oluĢturmuĢtur [ÇOB, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel
Müdürlüğü (ÇEDGM), Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme
Raporu (2007-2008), 2010 Yayın:9]. Bu envanter sonuçlarına göre, TR33 Bölgesi‟nde genel
anlamda hava ve su kirliliği sorunları öncelikli konular olarak ortaya çıkmıĢtır. Bunların
yanında atıklar, toprak kirliliği, plansız kentleĢme, görsel kirlilik ve asit yağmurları da diğer
sorunlar arasında yer almıĢtır.
7.2.1. Hava ve Hava Kirliliği
7.2.1.1. Hava Kalitesi
ÇOB‟un Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi (HKDY) Yönetmeliği 6 Haziran 2008
tarihli ve 26898 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Bu yönetmeliğin
yürürlüğe girmesi ile 2 Kasım 1986 tarih ve 19269 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan Hava
Kalitesinin Korunması Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıĢtır. 5 Mayıs 2009 tarihli ve 27219
sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan “Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi
Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile de yönetmeliğin Ek-I A‟sında
değiĢiklik yapılmıĢtır. Yönetmelikle mevcut hava kalitesi sınır değerlerinin 1 Ocak 2014
Sayfa 334 / 409
tarihine kadar kademeli olarak azaltılması ve o tarihten sonra kademeli olarak AB hava
kalitesi limit değerlerine uyum sağlanması hedeflenmektedir. Hava Kalitesi Değerlendirme
ve Yönetimi Yönetmeliği geçiĢ dönemi hava kalitesi standartları çerçevesinde 31.12.2013
tarihine kadar yürürlükte olacak olan Geçici Madde 1‟e göre hava kirliliğinin çok hızlı artıĢ
gösterdiği durumlarda uyarı kademeleri uygulanacaktır. Kükürt dioksit ve partikül
maddelerden ileri gelen hava kirlenmeleri için uyarı kademeleri Tablo 7.10‟da verilmiĢtir
(ÇOB, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği, Resmi Gazete Sayı: 26898,
06.06.2008).
UVS-kıĢ
sezonu
ortalaması
(1 Ekim-31
Mart)
Hedef Sınır
Değer
(Yıllık
Aritmetik
Ortalama)
Hedef Sınır
Değer (KıĢ
Sezonu
Ort.)
UVS***
250
Sınır değer 125
µg/m3 olana kadar
yıllık eĢit azaltım
60
Azaltım
öngörülmemiĢtir.
120
Azaltım
150
60
Azaltım
Sınır değer 20
µg/m3 olana kadar
Sınır değer 100
µg/m3 olana kadar
340
310
280
250
225
200
175
150
125
52
44
36
28
20
260
220
180
140
100
KVS*
300
UVS-kıĢ
sezonu
ortalaması
(1 Ekim-31
Mart)
200
Sınır değer 90
µg/m3 olana kadar
178
156
134
112
90
UVS
150
Sınır değer 60
µg/m3 olana kadar
132
114
96
78
60
2014
370
HKDY Yönetmeliği EK-I
400
2013
KVS*
Azaltım
Sınır değer 250
µg/m3 olana kadar
2012
900
Sınır Değerin
Yıllık Azaltımı
2011
Saatlik
UVS**
Partikül Madde (PM10)
Sınır Değer
(µg/m3)
2010
Ortalama
Süre
2009
Kükürtdioksit (SO2)
Kirletici
Tablo 7.10: Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğine Göre Kükürtdioksit (SO2) ve
Partikül Madde (PM10) Sınır Değerleri ile Uyarı Eşikleri
Uyarı Eşiği
1. seviye: 500
µg/m3 2. seviye:
850 µg/m3 3.
seviye: 1.100
µg/m3 4. seviye:
1.500 µg/m3
(Verilen değerler
24 saatlik
ortalamalardır.)
1. seviye: 260
µg/m3
2. seviye: 400
µg/m3
3. seviye: 520
µg/m3
4. seviye: 650
µg/m3
(Verilen değerler
24 saatlik
ortalamalardır.)
*KVS: Kısa Vadeli Sınır Değerler
**Uzun vadeli sınır değerleri
***UVS: Bitkilerin ve hayvanların da etkilendiği hassas ortamlar için
Kaynak: ÇOB
ÇOB‟un 2007-2008 yıllarını içeren “Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri”
değerlendirme raporunda Afyonkarahisar ili için hava kirliliği çevre sorunlarında ikinci
öncelikli sorun olarak ele alınmaktadır.
Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında 21
Temmuz 2010 tarihinde Afyonkarahisar‟da düzenlenen Çevre ve Orman ÇalıĢtayı‟nda ise
hava kirliliği birinci öncelikli çevre sorunu olarak ortaya çıkmıĢtır. Dönem dönem yapılan
Sayfa 335 / 409
değerlendirmelerde hava kalitesindeki iyileĢmenin giderek arttığı belirtilmiĢtir. Yine çalıĢtay
sonuçlarına göre, hava kirliliğinin en önemli nedeni olarak özellikle kıĢ aylarında evsel
nitelikli yakıtların doğaya salmıĢ olduğu kirlilik gösterilmiĢtir (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı,
Afyonkarahisar Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, 21.07.2010).
Afyonkarahisar ilinde hava kirliliğinin sebepleri evsel ısınma, sanayi ve trafik olarak
sıralanmaktadır. Yine Afyonkarahisar‟da hava kalitesine etki eden faktörler ise meteorolojik
ve topoğrafik gibi tabii faktörlerin yanısıra nüfus, ısınmada ve sanayide kullanılan yakıtların
kalitesi, sanayide çevreye uyum göstermeyen teknoloji kullanımı, trafik yoğunluğu, bilinçsiz
yakıt kullanımı ve kazanların tekniğine uygun olarak kullanılmaması gibi suni faktörlerdir.
TR33 Bölgesi‟ndeki diğer iller gibi, Afyonkarahisar ilinde de özellikle kıĢ aylarında evsel
ısınma amaçlı kullanılan fosil yakıtlardan kaynaklanan hava kirliliği (SO2 ve PM10) göze
çarpmaktadır. Bununla birlikte ulaĢımda bir kavĢak noktası olması nedeniyle yaĢanan trafik
yoğunluğunun getirdiği kirleticiler de Afyonkarahisar‟da hava kirliliğinde önemli rol
oynamaktadır.
Afyonkarahisar‟da hava kirliliğinin giderilmesinde karĢılaĢılan güçlükler önem sırasına
göre mali imkansızlıklar, toplumun konu ile ilgili bilinç eksikliği, personel yetersizliği,
denetimlerin yetersizliği, ölçüm ekipmanlarının yetersizliği, kazanları yakan ateĢçilerin
yetersiz oluĢu, kaliteli yakıt teminindeki zorluklar, kurumsal ve yasal eksiklikler olarak
Afyonkarahisar‟da hava kirliliğinin giderilmesi için öncelikle kaliteli yakıt kullanımının
sağlanması, TR33 Bölgesi‟ndeki orman alanı en düĢük il olması nedeniyle yeĢil alanların
arttırılması, Bölge‟deki toplumun bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Yine 2007 yılı sonunda
ilde kullanılmaya baĢlanan doğal gaz kullanımının yaygınlaĢtırılması, mümkün olan yerlerde
ısınmada öncelikle jeotermal kaynakların tercih edilmesi, kazan yakan ateĢçilerin
eğitimlerinin kontrol altına alınması ve kazanların usulüne uygun olarak yakılmasının
sağlanması, motorlu taĢıtların egzoz emisyonlarının sıkı kontrolünün yapılması alınabilecek
önlemler olarak sıralanabilir.
TÜĠK hava kalitesi verilerine göre, Afyonkarahisar ilindeki son 3 yıla ait hava kalitesi
grafiği Grafik 7.1‟de verilmiĢtir.
400
Afyonkarahisar KıĢ Sezonu (SO2)
350
Afyonkarahisar Yıllık (SO2)
300
Afyonkarahisar KıĢ Sezonu (PM10)
250
Afyonkarahisar Yıllık (PM10)
200
SO2 2010 Yılı KVS Değeri
150
PM10 2010 Yılı KVS Değeri
100
50
0
2007
2008
2009
Grafik 7.1: Afyonkarahisar İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 336 / 409
Grafik 7.1‟den de görüleceği üzere son 3 yıla ait TÜĠK hava kalitesi verilerine göre
genel anlamda Afyonkarahisar‟da hava kirliliğinin giderek iyileĢtiği görülmektedir. Ancak
Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair
Yönetmeliğe göre PM10 değerlerinin özellikle kıĢ sezonunda yüksek seyrettiği ve 2013 yılı
hava kalitesinde hedeflenen kısa vadeli sınır değerlere bakıldığında, 2013 yılı için konulan
hedef değerin üzerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak PM10 değerlerinin iyileĢtirilmesi
ve bu iyileĢmenin sürdürülebilir olması gerekmektedir.
7.2.1.1.2. Kütahya
Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda hava kirliliğinin
birinci öncelikli sorun olduğu 22 il içerisinde Kütahya‟da bulunmaktadır.
Kütahya ilinde hava kirliliğine neden olan kaynaklar önem derecelerine göre evsel
ısınma, sanayi ve trafik Ģeklinde ortaya çıkmıĢtır. Hava kalitesine etki eden faktörler ise
önem sıralarına göre topoğrafik ve meteorolojik gibi tabii faktörler ile kullanılan yakıtların
kalitesi, bu yakıtların bilinçsiz kullanımı ve kazanların tekniğine uygun yakılmaması gibi
faktörlerdir.
Kütahya ilinde özellikle kıĢ aylarında gözle görülür hava kirliliği mevcuttur. Bunun
sebebi, Kütahya ilinin arazi yapısı ve topoğrafik durumundan kaynaklanmaktadır. Kütahya Ġl
Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nün hazırlamıĢ olduğu hava kirliliği raporunda “dağ veya
tepelerle çevrilmiĢ vadiler, çanak Ģeklindeki yayla ve ovalar, doğal hava akımlarının az
olduğu yerlerdir” açıklaması yapılarak Ģehrin doğal konumundan kaynaklı hava kirliliği
vurgulanmıĢtır (Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Hava Kirliliği Raporu).
Raporda Kütahya‟da özellikle kıĢın rüzgarların ters yönde estiği, Ģehrin yerleĢtiği ve
dağlar arasında kalan vadi yüzünden gece soğuyan havanın yamaçlardan tabana doğru
hareket ettiği ve sıcak havayı yukarı doğru ittiği açıklanmıĢtır. Bu olayın gece boyunca soğuk
hava tabakasının kalınlığının artmasına, Ģehrin üzerini kaplamasına neden olduğu ve ertesi
gün yavaĢ yavaĢ ısınarak kaybolduğu belirtilmiĢtir. Özellikle kıĢ aylarında bu kirli ve sisli
görünümündeki tabaka çıplak gözle rahatlıkla görülebilmektedir.
Bununla birlikte Kütahya‟da sanayi kolları ağırlıklı olarak toprağa ve madene
dayalıdır. Partikül Madde toz, kül ve uçucu maddelerden oluĢur ve sanayi tesisleri, termik
santraller, ikincil kimyasal reaksiyonlar ve doğal sebepler ile meydana gelmektedir.
Kütahya‟da bulunan TKĠ‟ye bağlı SLĠ ve GLĠ‟de üretilen tüvenan kömürlerin büyük bir kısmı
EÜAġ Termik Santrallerine verilmektedir (http://www.sli.gov.tr). Bu iĢletmelerin bacalarında
filtreleme sistemi olmasına rağmen çevreye saldıkları partikül madde ve kükürt dioksit
yüksek seviyelerdedir. Bu iĢletmelerden çıkan partikül madde ve kükürt dioksitler, evsel
ısınmadan kaynaklanan kirleticilerle birleĢtiğinde özellikle kıĢ aylarında havadaki kirlilik gözle
görülebilir seviyede olmaktadır.
2009 yılına kadar Kütahya‟nın dört farklı noktasında hava kirliliği ölçümleri
yapılmıĢtır. 2009 yılından sonra ise Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nün karĢısında
bulunan tam otomatik ölçüm istasyonu ile ölçümler yapılmıĢ ve değerlendirilmiĢtir. Bu
istasyonda SO2 ve PM10 ölçümleri yapılmakta ve ölçüm sonuçları valilik binası önünde
bulunan bilboardda verilmektedir (Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010).
Grafik 7.2‟de yer alan son üç yıla ait hava kalitesi ölçüm sonuçları karĢılaĢtırıldığında
yıllar itibarıyla hava kalitesinin giderek iyileĢtiği görülmektedir. Bununla birlikte son üç yıla
ait bu ölçüm sonuçlarına göre Tablo 7.10‟daki KVS değeri ve ilk uyarı eĢiğinin aĢılmadığı
görülmektedir. Ancak 5 Mayıs 2009 tarihli ve 27219 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan
Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği‟nde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair
Sayfa 337 / 409
Yönetmeliğe göre 2013 yılı hedeflenen sınır değerlere bakıldığında PM10 değerlerinin
iyileĢtirilmesi ve bu iyileĢmenin sürdürülebilir olması gerekmektedir.
400
350
300
Kütahya KıĢ Sezonu (SO2)
Kütahya Yıllık (SO2)
250
Kütahya KıĢ Sezonu (PM10)
Kütahya Yıllık (PM10)
200
150
100
50
0
2007
2008
2009
Grafik 7.2: Kütahya İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği
Kaynak: TÜĠK, Hava Kalitesi Ġstatistikleri, 2010
Kütahya‟da baskın hava kirletici olarak PM10 ön plana çıkmaktadır. Kütahya‟da hava
kirliğinin giderilmesinde karĢılaĢılan baĢlıca sorunlar; personel yetersizliği, yeterli denetim
yapılamaması, ateĢçilerin eğitimsiz olması, toplumda bilinç oluĢturulmaması, kurumsal ve
yasal yetersizliklerdir. Bu sorunları bertaraf etmek için, kaliteli yakıt kullanımı, kömür gibi
fosil yakıtların yerine doğal gaz kullanımının arttırılması (Kütahya‟da 2005 yılı ortasından
beri doğal gaz kullanılmaktadır), bacalara filtre takılması, motorlu taĢıtlarda egzoz gazı
ölçümlerinin tam yapılması, sanayi kuruluĢlarının emisyon izni almaları, sanayi kuruluĢlarının
yerleĢim alanlarından uzaklaĢtırılması, Bölge‟de yaĢayanların bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesi, yeĢil alanların korunması, binalarda ısı yalıtımının yapılması gibi çeĢitli
önlemler alınabilir.
7.2.1.1.3. Manisa
Çevre ve Orman Bakanlığı‟nın 2007-2008 yıllarını içeren Çevre Sorunları ve
Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda Manisa ili için hava kirliliği çevre sorunlarında
ikinci öncelikli sorun olarak ortaya çıkmıĢtır.
Manisa‟da da Kütahya‟da olduğu gibi meteorolojik ve topoğrafik yapının neden olduğu
ve özellikle kıĢ sezonunda kirli hava tabakası oluĢtuğu görülmüĢtür. 180 günlük kıĢ
sezonunda (1 Ekim ve 31 Mart) ortalama sıcaklığın 9,20 derece olduğu, rüzgar hızının ise 1
m/sn‟nin altında kaldığı tespit edilmiĢtir. Kentin hemen güneyinde oldukça dik yükselen Spil
Dağı ısınarak kent üzerinde sıcak bir hava tabakası oluĢturmakta, baca ve egzozlardan çıkan
gazlar bu sıcak tabakayı aĢamadığı için kent üzerinde asılı kalarak inversiyon tabakası
oluĢturmaktadır.
Manisa ilinde hava emisyonu çalıĢmalarında kullanılan Hava Kalitesi Ġzleme Ġstasyonu
2005 yılı Eylül ayından beri faaliyet göstermektedir. Ġstasyon uluslararası kabul edilmiĢ
referans ve eĢdeğer metotlara uygun olarak çalıĢan SO2 ölçüm cihazı ve PM10 ölçüm
cihazları ile tam otomatik olarak 24 saat boyunca kesintisiz ölçüm yapmaktadır.
Sayfa 338 / 409
Manisa‟da hava kirliliği, doğal gazın 2006 yılı sonlarına doğru kullanıma baĢlanması
ve 2007‟de bu kullanımın artmasıyla beraber önemli ölçüde azaltılmıĢtır. Grafik 7.3‟te
görüleceği üzere Manisa ilinde hava kalitesi son 3 yılda büyük oranda iyileĢmiĢtir.
Genel olarak Manisa ilinde Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde
DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe göre 2013 yılı hedeflenen sınır değerlere 2009 yılı
itibarı ile ulaĢıldığı görülmektedir. Hava kalitesinin ulaĢtığı bu seviyenin korunarak daha da
iyileĢtirilmesi, sürdürülebilir bir yaĢam alanı ve sağlıklı ortam oluĢturulması ve bununla
birlikte AB hava kirliliği kriterlerine uyumun sağlanması açısından büyük öneme sahiptir.
400
350
Manisa KıĢ Sezonu (SO2)
300
Manisa Yıllık (SO2)
250
Manisa KıĢ Sezonu (PM10)
Manisa Yıllık (PM10)
200
150
100
50
0
2007
2008
2009
Grafik 7.3: Manisa İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği
Kaynak: Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Manisa‟da hava kirliliğine neden olan kaynaklar önem sıralarına göre evsel ısınma,
sanayi ve trafik olarak belirtilmiĢtir. Hava kirliliğine etki eden faktörler olarak sırasıyla; tabii
faktörlerden meteorolojik ve topografik sıralanmıĢ ve suni faktörler olarak kullanılan
yakıtların kalitesi, plansız kentleĢme, trafik, bilinçsiz ve yanlıĢ yakma teknikleri, sanayide
çevreye uyum göstermeyen teknolojilerin kullanımı ön plana çıkmıĢtır.
Manisa‟da hava kirliliğin giderilmesinde karĢılaĢılan güçlükler önem sırasına göre
toplumsal bilinç eksikliği, kurumsal ve yasal eksiklikler, personel yetersizliği ve buna bağlı
olarak yeterli denetim yapılamaması, kazanları yakan ateĢçilerin eğitimsiz olması sayılabilir
[ÇEDGM, Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu (20072008), 2010 yayın: 9]
Manisa‟da hava kirliliğinin giderilmesi için öncelikle kaliteli yakıt kullanımının
sağlanması, bacalara filtre takılması zorunluluğu getirilmesi, toplumu bilgilendirme ve
bilinçlendirme çalıĢmaları yapma, motorlu taĢıtların egzoz emisyonlarının sıkı kontrolünün
yapılması, standartlara uygun kaliteli yakma sistemleri seçimi, sanayi kuruluĢlarının sürekli
ve düzenli kontrol edilmesi, sanayi tesislerinin yerleĢim alanları dıĢına taĢınması, binalarda
ısı yalıtımı sağlanması, sanayi kuruluĢlarının emisyon izni almaları gibi önlemlerin alınması
sıralanabilir. Ayrıca doğal gaz kullanımının yaygınlaĢtırılması, kazan yakan ateĢçilerin
eğitimlerinin kontrol altına alınarak bu iĢlemin titizlikle yapılmasının sağlanması, yeĢil
alanların artırılması alınabilecek önlemler olarak sıralanabilir.
Sayfa 339 / 409
7.2.1.1.4. Uşak
Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda UĢak ili için de
hava kirliliği çevre sorunlarında ikinci öncelikli sorun olarak ortaya çıkmıĢtır.
Temmuz 2010 tarihinde UĢak‟ta yapılan Çevre ve Orman ÇalıĢtayı‟nda hava kirliliği 3.
önemli çevre sorunu olarak ortaya çıkmıĢtır. Yapılan değerlendirmeler sonucunda hava
kalitesinin gittikçe iyileĢtiği sonucuna varılmıĢtır. En önemli hava kirliliği nedeni olarak
özellikle kıĢ aylarında meydana gelen inversiyon gösterilmiĢtir (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı,
UĢak Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, 29.07.2010).
UĢak ilinde hava kirliliğine neden olan kaynaklar önem sırasına göre sanayi, evsel
ısınma ve trafik olarak sıralanmaktadır. UĢak‟ta hava kalitesine etki eden tabii faktörler
olarak sadece meteorolojik faktörler gösterilmiĢ, suni fakörler ise sanayi kuruluĢlarının yanlıĢ
yer seçimi, sanayide çevreye uyum göstermeyen teknoloji kullanımı, yakıtların bilinçsiz
kullanımı ve yakılan kazanların tekniğine uygun yakılmaması, ısınmada ve sanayide
kullanılan yakıtların kalitesi, plansız kentleĢme, nüfus artıĢı, trafik yoğunluğu ve ormanların
tahribi Ģeklinde sıralanmıĢtır. TR33 Bölgesi‟ndeki diğer illerde olduğu gibi, UĢak‟ta da
özellikle kıĢ aylarında evsel ısınma amaçlı kullanılan kömürlerden kaynaklanan hava kirliliği
(SO2 ve PM10) göze çarpmaktadır.
Genel olarak UĢak ilinde, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde
DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe göre 2013 yılı hedeflenen kısa vadeli sınır (KVS)
değerlere 2009 yılı itibarı ile ulaĢıldığı görülmektedir. UĢak, TR33 Bölgesi illeri ile
karĢılaĢtırıldığında hava kalitesi en fazla iyileĢtirilmiĢ il olarak göze çarpmaktadır. Hava
kalitesinin getirildiği bu seviyenin korunarak daha da iyileĢtirilmesi, sürdürülebilir bir yaĢama
alanı ve sağlıklı ortam oluĢturulması, bununla birlikte AB hava kirliliği kriterlerine uyum
gösterilmesi büyük önem arz etmektedir.
TÜĠK hava kalitesi verilerine göre, son 3 yıla ait hava kalitesi grafiği Grafik 7.4‟te
verilmiĢtir.
400
350
300
UĢak KıĢ Sezonu (SO2)
UĢak Yıllık (SO2)
250
UĢak KıĢ Sezonu (PM10)
UĢak Yıllık (PM10)
200
150
100
50
0
2007
2008
2009
Grafik 7.4: Uşak İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği
Kaynak: TÜĠK
Sayfa 340 / 409
UĢak‟ta hava kirliliğinin giderilmesinde karĢılaĢılan güçlükler önem sırasına göre
personel yetersizliği, buna bağlı olarak yeterli denetim yapılamaması ve kazanları yakan
ateĢçilerin eğitimsiz olması, ölçüm aleti yetersizliği, mali imkansızlıklar, iyi kalite yakıt
temininde yaĢanan zorluklar ve toplumdsal bilinç eksikliği sayılabilir.
UĢak‟ta hava kirliliğinin giderilmesi için yapılması gerekenler arasında öncelikle
kaliteli yakıt kullanımının yaygınlaĢtırılması, standartlara uygun kaliteli yakıt seçimi, sanayi
kuruluĢlarının emisyon izni almaları, yeĢil alanların artırılması, motorlu taĢıtların egzoz
emisyonlarının sıkı kontrolünün yapılması, sanayi kuruluĢlarının sürekli ve düzenli kontrol
edilmesi, toplumun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, bacalara filtre takılması zorunluluğu
getirilmesi, sanayi tesislerinin yerleĢim alanları dıĢına taĢınması, binalarda ısı yalıtımı
sağlanması sıralanabilir. Ayrıca doğal gaz kullanımının yaygınlaĢtırılması, kazan yakan
ateĢçilerin eğitimlerinin kontrol altına alınarak titizlikle yapılmasının sağlanması alınabilecek
diğer önlemler olarak sıralanabilir.
Hava kirliliği sorunu TR33 Bölgesi‟ndeki illerden Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak
illerinde 2. derece öneme sahip çevre sorunu iken Kütahya ilinde 1. derece öneme sahip
çevre sorunudur. TR33 Bölgesi için baskın kirletici olarak PM10 öne çıkmaktadır. Özellikle kıĢ
aylarında ısınmadan kaynaklı hava kirlenmesi yaĢanmakta ve kıĢ sezonunda hedef sınır
değerlerin aĢıldığı görülmektedir. Bu nedenle TR33 Bölgesi‟ndeki illerin Merkez ve Merkez
ilçeleri I. Grup Kirli Ġller grubunda yer almaktadır. ÇOB Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü‟nün
2009-2010 dönemi kıĢ sezonu öncesi yayımladığı 30 Temmuz 2009 tarihli Hava Kirliliğinin
Kontrolü ve Önlenmesi Genelge‟sine (Genelge 2009/15) göre TR33 Bölgesi‟ndeki illerin
kirlilik dereceleri Tablo 7.11‟de verilmiĢtir.
Tablo 7.11: TR33 Bölgesi İllerinin Kirlilik Derecelendirmesi
Merkez ve Merkez
İl Adı
I. Grup Kirli İlçeler
İlçeler Kirlilik Grubu
II. Grup İlçeler
Afyonkarahisar
I
-
Tüm Ġlçeler
Kütahya
I
Emet, Gediz, TavĢanlı
Diğer Ġlçeler
Manisa
I
Ahmetli, Akhisar, Gölmarmara,
Kırkağaç, Salihli, Saruhanlı,
Soma, Turgutlu
Diğer Ġlçeler
UĢak
I
-
Tüm Ġlçeler
Kaynak: ÇOB, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelgesi (Genelge
2009/15)
7.2.2. Su ve Su Kirliliği
7.2.2.1. Su Yönetimi
Türkiye‟de yıllık ortalama yağıĢ yaklaĢık 643 mm olup yılda ortalama yaklaĢık 500
milyar m3 suya tekabül etmektedir. Ancak Türkiye‟de tüketilebilir yerüstü ve yer altı su
potansiyeli yılda ortalama 112 milyar m3‟‟tür (DSĠ).
Yaygın olarak bilinenin aksine, Türkiye su zengini bir ülke değildir ve gerekli önlemler
alınmaz ise gelecekte su sıkıntısı çeken bir ülke olacaktır. Türkiye‟de kiĢi baĢına düĢen yıllık
kullanılabilir su miktarı 1.600 m3‟tür. Diğer ülkeler ve dünya ortalamasıyla kıyaslarsak,
Türkiye kiĢi baĢına kullanılabilir su miktarı bakımından su azlığı çeken ülkeler arasında
görülebilir. KiĢi baĢına 5.000 m³ ve fazla su potansiyeli olan bir ülke “su zengini” olarak
kabul edilir. 2023 yılı için Türkiye nüfusunun 100 milyon olacağı öngörülmüĢtür. Bu
durumda 2023 yılı için kiĢi baĢına düĢen kullanılabilir su miktarının 1.125 m3/yıl civarında
olacağı tahmin edilmektedir (DSĠ).
Sayfa 341 / 409
TR33 Bölgesi‟nde yıllık ortalama yağıĢ miktarı yaklaĢık 568 mm olup yılda ortalama
25,2 milyar m3 suya tekabül eder. Bu miktar, Türkiye yıllık su miktarının %5‟ine karĢılık
gelmektedir. TR33 Bölgesi‟nde yıllık tüketilebilir yerüstü ve yer altı su potansiyeli Türkiye
potansiyelinin %5‟i olup yaklaĢık 5,18 milyar m3‟tür (Dört ilin toplamı ile elde edilmiĢ
değerdir. Veriler illerin bağlı olduğu DSĠ bölge müdürlüklerinden temin edilmiĢtir). Bölge‟de
belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı yılda yaklaĢık 187 milyon
m3 olup içme ve kullanma suyu Ģebekesi ile dağıtılan su miktarı ise yılda 85 milyon m3‟tür.
TÜĠK‟ten alınan bilgilere göre, bu çalıĢmayla ilgili olarak TR33 Bölgesi‟nde 285 belediyeden
cevap alınmıĢ olup bu belediyelerdeki abone sayısı 852.860‟tır.
TR33 Bölgesi‟ndeki belediyelerde 228 litre olan kiĢi baĢı günlük su miktarı, 215 litre
olan Türkiye ve 216 litre olan Ege Bölgesi ortalamalarının üzerindedir.
TR33 Bölgesi‟nde belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu en fazla
olan il Manisa olmasına rağmen, kiĢi baĢı temin edilen günlük su miktarı en düĢük il olarak
göze çarpmaktadır. Bunun sebebi Manisa‟da 84 belediye nüfusunun diğer illerin belediye
nüfuslarından çok daha fazla olmasıdır. Bu çalıĢmada baz alınan belediye sayıları ve
belediyelerin nüfusları ise Afyonkarahisar‟da 107 belediye, toplam nüfusu 547.645;
Manisa‟da 84 belediye, toplam nüfusu 1.018.778; Kütahya‟da 72 belediye, toplam nüfusu
435.450 ve UĢak‟ta 24 belediye, toplam nüfusu 247.456‟dır (http://www.mahalliidareler.gov.tr/Mahalli/Istatistik.aspx).
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Ege Bölgesi
99
99
100
99
99
99
99
252
239
202
262
228
216
215
50.097
38.619
74.910
23.527
187.153
602.606
4.557.074
0
13
15
4
10
19
50
0
8.715
365
6.340
15.420
108.314
2.220.421
50.097
29.904
74.545
17.187
171.733
494.290
2.336.295
782.058
10.429.399
7.398.201
2.622.073
21.231.732
53.104.424
1.327.023.227
Türkiye
Kütahya
Ġçme ve Kullanma
Suyu ġebekesi ile
Hizmet Verilen
Belediye Nüfusunun
Toplam Belediye
Nüfusuna Oranı (%)
Belediyelerde KiĢi BaĢı
Temin edilen Günlük
Su Miktarı (litre/kiĢigün)
Belediyeler Tarafından
Temin Edilen Ġçme ve
Kullanma Suyu Miktarı
(1.000 m3/yıl)
Ġçme ve Kullanma
Suyu Arıtma Tesisi ile
Hizmet Verilen
Belediye Nüfusunun
Toplam Belediye
Nüfusuna Oranı (%)
Belediyelerde Ġçme ve
Kullanma Suyu
ġebekesi Ġçin Çekilen
Yüzey Suyu Miktarı
(1.000 m3/yıl)
Belediyelerde Ġçme ve
Kullanma Suyu
ġebekesi Ġçin Çekilen
Yer Altı Suyu Miktarı
(1.000 m3/yıl)
Su Temini Ġçin
Belediyelerin Toplam
Yatırım Harcamaları
(TL)
Afyonkarahisar
Tablo 7.12: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile
Arıtma Tesislerine Ait Veriler
Kaynak: TUĠK, 2008
Sayfa 342 / 409
TR33 Bölgesi‟ndeki illerin 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, belediyelerde kiĢi baĢı
günlük su temini sıralaması yüksekten düĢüğe doğru sırasıyla UĢak, Afyonkarahisar,
Kütahya ve Manisa Ģeklindedir. 2004 ve 2006 yılları TÜĠK verileri ile karĢılaĢtırıldığında,
TR33 Bölgesi‟nde UĢak ilindeki belediyelerde kiĢi baĢı temin edilen su miktarının belirgin bir
Ģekilde arttığı, buna karĢın Kütahya için azalma olduğu görülmektedir. 2004, 2006 ve 2008
yılları TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki belediyelerde kiĢi baĢına günlük su temini
genel olarak Türkiye ortalamasının üzerindedir.
Grafik 7.5‟te görüleceği üzere TR33 Bölgesi, belediyelerde kiĢi baĢı temin edilen
günlük su miktarı (litre/kiĢi-gün) bakımından Düzey 2 bölgeleri ile karĢılaĢtırıldığında 15.
Belediyelerde Kişi Başı Temin Edilen Su Miktarı (litre/kişi-gün)
350
300
250
200
150
100
50
TR10
TR
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
0
TRC3
TR41
TR31
TR21
TR51
TR63
TR62
TR81
TR72
3
TRA2
TR90
TR22
TR83
TR52
TRC1
TR33
TR42
2
TRB1
TR32
1
TRC2
TR61
TR71
TRA1
TR82
TRB2
0
Grafik 7.5: 2008 Yılı Türkiye ve Düzey 2 Bölgelerindeki Belediyelerde Kişi Başı Temin Edilen Günlük Su
Miktarı
Kaynak: TÜĠK
Afyonkarahisar ili Akarçay, Büyük Menderes, Sakarya ve Burdur Gölleri havzalarında
kalmaktadır. Yıllık ortalama yağıĢ miktarı 427 mm, toplam su potansiyeli 1,150 km 3 olup
bunun 0,869 km3‟ü yerüstü sularından, 0,281 km3‟ü ise yer altı sularından oluĢmaktadır.
Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı toplamı yaklaĢık olarak
50 milyon m3‟tür. Ġlin temin edilen içme suyu toplamı 15,50 milyon m 3‟tür (DSĠ 183. ġb.
Müdürlüğü, Afyonkarahisar). Ġlin içme–kullanma su ihtiyacı, Küçük Çobanlı mevkii ile
Kalegörünmez mevkiinde açılan 25 adet sondaj kuyusu ile Kadınana memba suyundan
sağlanmaktadır.
7.2.2.1.2. Kütahya
Kütahya ili Susurluk, Sakarya ve Gediz Havzalarında kalmaktadır. Ortalama yıllık
yağıĢ miktarı 570 mm olan Kütahya‟da 1,342 km3 toplam su kaynağı potansiyeli mevcuttur.
Bu potansiyelin 1,152 km3‟ünü yerüstü, 0,190 km3‟lük kısmını da yer altı suları
oluĢturmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı toplamı
yaklaĢık 39 milyon m3‟tür. Kütahya‟da genel olarak içme ve kullanma suyu kaynakları,
kaynak suları ve kuyu sularıdır. Barajlardan içme ve kullanma suyu temini sadece TavĢanlı
ilçesinde Kayaboğazı Barajı‟ndan yapılmaktadır. Kütahya il merkezi içme suyu depoları
Sayfa 343 / 409
Ģunlardır: Porsuk Terfi Merkezi Toplama Deposu (1.000 m3), Hacı Azizler Ara Deposu (1.000
m3), Özbek Deposu, Hisar Su Deposu, Aydınlık Evler Su Deposu (200 m3), Okmeydanı Su
Deposu (200 m3). TavĢanlı ilçesinin içme suyu Kayaboğazı Barajı‟nın üstünde kurulu arıtma
tesislerinden elde edilmektedir. DSĠ tarafından nüfus projeksiyonuna göre, 2020 yılına kadar
TavĢanlı için tahsis edilen su miktarı yıllık yaklaĢık 11 milyon m 3 olup bu miktarın yaklaĢık 7
milyon m3‟ü içme ve kullanma suyu olarak kullanılmaktadır (DSĠ, III. Bölge Müdürlüğü,
EskiĢehir).
7.2.2.1.3. Manisa
Manisa ili sınırları içerisinde Bakırçay Nehri ve Gediz Nehri havzaları yer almaktadır.
Manisa ilinde yıllık ortalama yağıĢ miktarı 733 mm olup toplam su kaynağı potansiyeli 1,673
km3‟tür. Bu potansiyelin 1,320 km3‟ünü yerüstü, 0,433 km3‟lük kısmını yer altı suları
oluĢturmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu toplamı yıllık
yaklaĢık olarak 75 milyon m3‟tür. Manisa‟da içme ve kullanma suları büyük ölçüde yer altı
kuyu ve kaynak sularından temin edilmektedir.
7.2.2.1.4. Uşak
UĢak ili Gediz ve Büyük Menderes Havzaları olmak üzere iki havza içerisinde yer
almaktadır. Yıllık ortalama yağıĢın 542 mm olduğu UĢak‟ta toplam su kaynağı potansiyeli
1,027 km3 olup bu potansiyelin 0,930 km3‟ünü yerüstü suları, 0,097 km3‟lük kısmını yer altı
suları oluĢturmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme kullanma suyu potansiyeli
TÜĠK verilerine göre 23,5 milyon m3 olmasına rağmen, bu rakam DSĠ verilerine göre
yaklaĢık 37 milyon m3‟tür (DSĠ, II. Bölge Müdürlüğü, Ġzmir). Ġçme ve kullanma suyu genel
olarak kuyulardan ve kaynaklardan temin edilmekte olup bu kuyu ve kaynaklardan yaklaĢık
10 milyon m3 su pompalanarak toplama depolarına gönderilmektedir. Depolarda toplanan
bu sular ise tüm Ģehre dağıtılmaktadır. UĢak ilinde yüzeysel içme ve kullanma suyu miktarı
yaklaĢık olarak 524 bin m3‟tür. UĢak‟ta yer altı suyu kaynağı olarak 1990-2008 yılları
arasında 183 adet sondaj kuyusu açılmıĢtır (http://www.cedgm.gov.tr/CED/, 2008).
7.2.3. Atık Yönetimi
7.2.3.1. Atıksu Yönetimi
Evsel, endüstriyel, tarımsal ve diğer kullanımlar sonucu kirlenmiĢ veya özellikleri
kısmen ya da tamamen değiĢmiĢ sular, maden ocakları ve cevher hazırlama tesislerinde
oluĢan sular ve Ģehirlerde cadde, otopark ve benzeri alanlarda yağıĢların yüzey veya yüzey
altı akıĢa dönüĢmesi sonucunda gelen sular atıksudur. Bu suların yitirdiği fiziksel, kimyasal
ve bakteriyolojik özelliklerinin bir kısmını veya tamamını tekrar kazandırabilmek ve/veya
boĢaldıkları alıcı ortamın doğal fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerini
değiĢtirmeyecek hale getirebilmek için uygulanan fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma
iĢlemlerinin birine veya birkaçına atıksu arıtma denmektedir. (Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmeliği, Tanımlar; Madde 3., Resmi Gazete Tarihi: 31.12.2004 Resmi Gazete Sayısı:
25687)
TR33 Bölgesi‟nde belediyelerde kiĢi baĢı günlük atıksu miktarı yaklaĢık 141 litre olup
bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamasının altındadır. Bölge illeri içerisinde kiĢi baĢına
düĢen günlük atıksu miktarının en yüksek olduğu il Kütahya olup kiĢi baĢına düĢen günlük
atıksu miktarı 170 litredir. Afyonkarahisar ilinde kiĢi baĢına düĢen günlük atıksu miktarı 137
litre, Manisa ilinde 131 litre ve UĢak ilinde ise 141 litredir. Bu miktarlar Türkiye‟de 173 litre
ve Ege Bölgesi‟nde 189 litredir.
Sayfa 344 / 409
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
Kanalizasyon
ġebekesi ile Hizmet
Verilen Belediye
Nüfusunun Toplam
Belediye Nüfusuna
Oranı (%)
Belediyelerde KiĢi
BaĢı Günlük Atıksu
Miktarı (litre/kiĢigün)
Belediyelerde
Kanalizasyon
ġebekesinden DeĢarj
Edilen Atıksu Miktarı
(1.000 m3/yıl)
Belediyeler
Tarafından Arıtılan
Atıksu Miktarı (1.000
m3/yıl)
Atıksu Arıtma Tesisi
ile Hizmet Verilen
Belediye Nüfusunun
Belediye Nüfusu
Ġçindeki Payı (%)
Belediyelerdeki
Toplam Atıksu Arıtma
Tesisi Sayısı
Belediyelerdeki
Fiziksel Atıksu Arıtma
Tesisi Sayısı
Belediyelerdeki
Biyolojik Atıksu
Arıtma Tesisi Sayısı
Belediyelerdeki
GeliĢmiĢ Atıksu
Arıtma Tesisi Sayısı
Atıksuların
Toplanması ve
Arıtımı Ġçin
Belediyelerin Toplam
Yatırım Harcamaları
(TL)
Afyonkarahisar
Tablo 7.13: TR33 Bölgesi’ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu İstatistikleri
91
99
94
94
94
89
88
137
170
131
141
141
189
173
24.994
27.393
45.768
12.011
110.166
472.413
3.261.455
10.500
14.545
19.755
6.480
51.280
372.745
2.251.581
35
52
40
48
42
62
56
2
2
5
1
10
61
236
0
0
1
0
1
3
29
2
1
4
0
7
40
158
0
1
0
1
2
9
32
2.224
0
2.114.412
6.401.486
8.518.122
17.162.188
508.125.125
Kaynak: TÜĠK
TR33 Bölgesi‟nde yer alan belediyelerde fiziksel, biyolojik ve geliĢmiĢ arıtma
tesislerinden oluĢan toplam 10 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. 2008 yılı TÜĠK
verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki atıksu arıtma tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m 3 olup
toplam arıtılan su miktarı 51 milyon m3‟tür. TR33 Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite
kullanım oranı %53 olup bu oran %54 olan Türkiye ortalamasına yakındır. Ancak Türkiye
genelinde kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen suyun %69‟u, Ege Bölgesi‟nde %79‟u
arıtılırken, bu oran TR33 Bölgesi‟nde %46‟dır. TR33 Bölgesi‟nde deĢarj edilen atıksu miktarı
110 milyon m3‟tür. Bu durum, TR33 Bölgesi‟nde bulunan atıksu arıtma tesislerinin
kapasitelerinin yetersiz olduğunu ve/veya fazla kısmın alıcı ortamlara verildiğini ortaya
koymaktadır.
TR33 Bölgesi‟nde kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen atıksuyun alıcı ortamları
ġekil 7.7‟de verilmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde kanalizasyon Ģebekesi ile hizmet
veren belediyelerde kanalizasyondan deĢarj edilen atıksu en fazla akarsulara verilmiĢtir.
Sayfa 345 / 409
120.000
1.000 m3/yıl
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
Toplam Kapasite
Toplam Arıtılan Miktar
DeĢarj Edilen Toplam Atıksı Miktarı
Grafik 7.6: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı
Kaynak: TÜĠK
0,19%
5,45%
8,64%
0,50%
85,22%
Göle - Gölete
Akarsuya
Araziye
Baraja
Diğer Ortamlara
Grafik 7.7: TR33 Bölgesi’nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%)
Kaynak: TÜĠK
TR33
Bölgesi
illerinden
Afyonkarahisar‟da
yeterli
atıksu
arıtma
tesisi
bulunmamaktadır. Son yıllarda atıksu arıtma tesislerinin sayısının arttırılması çalıĢmalarına
baĢlanmıĢtır. Fakat Ģu an tesisler iĢletmeye açılmadığı için atıksular alıcı ortamlara
arıtılmadan deĢarj edilmektedir. Bununla birlikte termal su bakımından önemli bir merkez
olan ilde termal su kirliliği görülmektedir. Kullanılan termal suların re-enjeksiyonu önemli bir
sorun teĢkil etmektedir (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, Afyonkarahisar Çevre ve Orman
ÇalıĢtayı, 21.07.2010).
Afyonkarahisar Belediyesi, kanalizasyon (evsel atıksuları) ve yağmursuyu hatlarını
ayrı Ģebekeler halinde projelendirmek suretiyle inĢa etmiĢtir. Kanalizasyon Ģebeke hatlarına
bağlı olan parsel atıksuları muhtelif bölgelerdeki toplayıcı hatlar sayesinde Akarçay‟ın iki
Sayfa 346 / 409
tarafında bulunan kollektör hatlar vasıtasıyla belediyeye ait atıksu arıtma tesisine deĢarj
olmaktadır. Yağmursuyu Ģebekesi mevcut olan bölgelerin yağmur atıksuları ise yağmur suyu
kollektör hatları vasıtasıyla Akarçay ve ona bağlı çaylara deĢarj olmaktadır. 2008 yılı sonu
itibarıyla belediyeye ait toplam 379.349 metre kanalizasyon kollektör, toplayıcı ve Ģebeke
hattı; 27.261 metre de yağmursuyu kollektör, toplayıcı ve Ģebeke hattı bulunmaktadır.
Afyonkarahisar genelinde 58 adet iĢletmede arıtma tesisi bulunmakta olup bunlardan
38 adedine deĢarj izni verilmiĢtir. Halen 20 iĢletmenin deĢarj izni çalıĢmaları devam
etmektedir (Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü).
7.2.3.1.2. Kütahya
2008 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde 170 litre ile en yüksek kiĢi baĢı
günlük atıksu miktarına sahip olan Kütahya ilinde en önemli sorunlardan bir tanesi Porsuk
Baraj Gölü‟nün 1990‟lı yıllarda Bakanlar Kurulu tarafından EskiĢehir‟in içme ve kullanma
suyunu temin etmek üzere içme ve kullanma suyu rezervuarı olarak ilan edilmiĢ olmasıdır.
Kütahya ilinin neredeyse tamamı Porsuk Baraj Gölü‟nün su toplama havzası içinde ve bu
havzanın uzun mesafeli koruma alanı içinde kalmaktadır. Ancak Porsuk Baraj Gölü‟nün içme
ve kullanma suyu rezervuarı olarak ilan edilmesinden dolayı Kütahya‟daki bütün sanayi
tesislerinin, belediyelerin, iĢletmelerin arıttıkları atıksular için deĢarj izni alamamalarına
neden olmaktadır ( Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010).
Ġlde belediyeye ait ileri teknoloji atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Ġl merkezinde
iĢletmelerde ön arıtmadan geçen atıksular ile evsel nitelikli atıksular kanalizasyon Ģebekeleri
ile toplanarak Belediye Atıksu Arıtma Tesisine ulaĢtırılır. Ġldeki ilçelerde faaliyette olan
toplam 2 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Projesi onaylanmıĢ ve ihale aĢamasında
olan 3 adet daha atıksu arıtma tesisinin çalıĢmaları devam etmektedir. Ancak Kütahya‟da
henüz deĢarj izni olan tesis bulunmamaktadır. Kütahya„da atıksu arıtma tesisi için Porsuk
Çayı özel hüküm belirleme çalıĢmaları nedeniyle deĢarj izin belgesi verilememektedir.
Kütahya ilinde atıksu arıtma tesisi olan belediyeler Tablo 7.14‟te verilmiĢtir.
Tablo 7.14: Kütahya İli Belediye Atıksu Arıtma Tesisleri ile İlgili Veriler (AAT)
Atıksu Arıtma
Arıtma
Kapasitesi
Deşarj İzin Belgesi
Tesisi
Türü
Porsuk Çayı Özel Hüküm
Kütahya Belediyesi
2.100
Belirleme ÇalıĢması‟nın
Ġleri
AAT
m3/saat
baĢlatılması nedeniyle deĢarj
izin belgesi verilemiyor.
Gediz Belediyesi
49
Biyolojik
Yok
AAT
lt/saniye
Hasanlar Belediyesi
Ġzin alma aĢamasında
AAT
Domaniç Belediyesi
AAT
Durum
Faaliyette
Faaliyette
ĠnĢaatı bitti,
devreye alındı.
Projesi onaylandı.
Simav Belediyesi
AAT
Projesi onaylandı.
Zemin etüdü ve
jeoteknik etüdü
yapılmaktadır.
Tunçbilek
Belediyesi AAT
Ġhale aĢamasında
Kaynak: Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Kütahya ili TavĢanlı Belediyesi atıksu arıtma tesisi projesi, ÇOB Katılım Öncesi Mali
Yardım Aracı (IPA) Koordinasyon ve Uygulama Merkezi‟nin yürüttüğü “Entegre Su
Projelerinin Hazırlanması Ġçin Teknik Yardım Projesi” kapsamına alınmıĢ olup projenin
baĢlangıç tarihi Nisan 2010, bitiĢ tarihi Ekim 2012 olarak belirlenmiĢtir.
Sayfa 347 / 409
Kütahya ili belediye sınırları içinde yaklaĢık 800 km uzunluğunda kanalizasyon Ģebeke
sistemi mevcuttur. Yeni geliĢme alanlarının da ihtiyaçları göz önüne alınarak her yıl ortalama
15-20 km yeni kanalizasyon hattı ilave edilmektedir. ġehir kanalizasyon hatlarından
toplanarak gelen atıksular belediyeye ait atıksu arıtma tesisinde arıtılmaktadır. 2007 yılında
belediye ekipleri ve müteahhit marifeti ile 43.424 m kanalizasyon hattı döĢenmiĢtir. Ayrıca
vidanjör ile 2007 yılı içerisinde 5.839 adet adreste arıza değerlendirmesi yapılmıĢtır.
Kütahya Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi kapasitesi 3.300 m3/saattir. Tesis teknik ekipman
yetersizliğinden tam kapasitede çalıĢtırılamamıĢ ve 2002 yılında ileri arıtma projesi
hazırlanarak 2004 yılında azot ve fosfor arıtımını da içeren kapasite iyileĢtirmesi ile birlikte
tesiste yatırıma baĢlanmıĢtır. 2004 yılında 1.600 m³/saat, 2005 yılında 2200 m³/saat, 2006
yılında da tam kapasite ile 3.300 m³/saate ulaĢılmıĢtır. Tesise gelen pik debi halen 2.400
m³/saattir. Tesiste 2007 yılında 11.449.640 m³ atıksu arıtılmıĢtır (ÇEDGM, 2008 Ġl Çevre
Raporu).
7.2.3.1.3. Manisa
2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Manisa belediyelerde kiĢi baĢı 131 litre günlük atıksu
miktarı ile TR33 Bölgesi‟ndeki en düĢük kiĢi baĢı günlük atıksu miktarına sahip olan ildir.
Manisa il merkezinde atıksu arıtma tesisleri bulunmakla birlikte ilçe ve beldelerde evsel
nitelikli atıksular arıtılmadan alıcı ortamlara verilmektedir. Manisa ilinde su çalıĢmaları
“Gediz Havzası Eylem Planı” kapsamında gerçekleĢtirilmiĢtir. Gediz Havzası‟nda yaĢanan
çevre kirliliği problemine karĢı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek
üzere su kalitesinin iyileĢtirilmesini hedefleyen Eylem Planı 2008 yılı Mayıs ayında yürürlüğe
girmiĢtir. Eylem Planı‟nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesisinin yapılması ya da
mevcut tesislerin revizyonu için Merkez Ġlçe, Turgutlu, Salihli, Demirci, Kula, Akhisar,
AlaĢehir, Saruhanlı ve KöprübaĢı ilçeleri belirlenmiĢtir. Manisa, Salihli, Akhisar, Kula,
AlaĢehir ilçelerindeki projeler onaylanmıĢ olup diğer ilçelerde atıksu arıtma tesisleri
projelendirme aĢamasındadır.
Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB)‟de 15.000 m3 kapasiteli merkezi arıtma
tesisi mevcuttur. 21.500 m3 kapasiteli yeni bir arıtma tesisinin çalıĢmaları devam etmekte
olup bu tesis ile atıksu arıtma tesisi ihtiyacının karĢılanacağı belirtilmektedir. Manisa ilinde
2009 yılı çevre çalıĢmaları kapsamında 12 adet deĢarj izni verilmiĢ ve 6 adet atıksu arıtma
tesisine onay verilmiĢtir (Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010).
2010 yılında Manisa ili tüm ilçelerinde atıksu arıtma tesisi inĢaatına/revizyonuna
yönelik ihale iĢlemleri ile inĢaat çalıĢmalarına baĢlanması hedeflenmektedir. Atıksu
çalıĢmaları atıksu arıtma tesisi bulunan belediyeler ve sanayi bölgeleri Tablo 7.15‟te
verilmiĢtir.
84 adet sanayi tesisine ait münferit atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Atıksu arıtma
tesisi olmayan iĢletme sayısı 38 adettir.
Tablo 7.15: Manisa İli Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu
Atıksu Arıtma Tesisi Bulanan Belediyeler
Atıksu Arıtma Tesisi Bulunan Sanayiler
Manisa
Manisa O.S.B.
Akhisar
Manisa (Dericiler)
AlaĢehir
Salihli (Dericiler)
Ahmetli
Kula (Dericiler)
Gölmarmara
Demirci (Halıcılar)
Kaynak: Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Ayrıca ÇOB, Manisa ilinde faaliyet gösteren yaklaĢık 146 adet zeytinyağı
fabrikasından kaynaklanan karasularının çevreye verdiği çevre kirliliğini önlemek amacıyla
Sayfa 348 / 409
ilk etapta geçici olarak lagün sistemi yapmalarını uygun görmüĢtür. Ancak bunun uzun
vadede kesin çözüm olamayacağı, sorunun daha detaylı ve konuyla ilgili tüm kurumların ve
üniversitelerin
koordinasyon
halinde
çalıĢmaları
ile
çözüme
kavuĢturulabileceği
düĢünülmektedir (Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010).
7.2.3.1.4. Uşak
UĢak ilindeki kiĢi baĢı günlük atıksu değeri TR33 Bölgesi‟nde Kütahya‟dan sonra en
yüksek değerdir. Ġl merkezinde bulunan OSB‟lerde atıksu arıtma tesisleri mevcuttur. Ancak
özellikle OSB‟lere taĢınmamıĢ sanayi tesislerinde atıksular arıtılmadan alıcı ortama
verilmekte olup ilçe ve beldelerde de evsel nitelikli atıksular arıtılmadan alıcı ortamlara
verilmektedir. UĢak ili içerisinde Gediz Nehri‟ne 2 belde ve 21 köyün evsel atıksuları deĢarj
edilmektedir. Yine UOSB‟nin atıksuları 2007 yılında iĢletmeye açılan Merkezi Atıksu Arıtma
Tesisi‟nde arıtılarak Gediz Nehri‟ne deĢarj edilmektedir. Gediz Nehri‟ne evsel ve endüstriyel
kaynaklı deĢarjlar haricinde, tarımsal kaynaklı (gübre, pestisid, herbisit kullanımı) baskıda
mevcuttur. Dokuzsele Deresi‟ne ağırlıklı olarak tekstil ve deri sanayinden oluĢan endüstriyel
atıksular deĢarj edilmekte olup bunun haricinde Dokuzsele Deresi evsel ve tarımsal kaynaklı
kirliliğe maruz kalmaktadır. Banaz Çayı ise ağırlıklı olarak yerleĢimlerden kaynaklanan evsel
ve tarımsal kaynaklı baskıya maruz kalmaktadır. Banaz Çayı‟na 1 adet mezbahane haricinde
herhangi bir endüstriyel atıksu deĢarjı bulunmamaktadır (ÇEDGM, UĢak Ġl Çevre Durum
Raporu, 2008). Ġlde atıksu yönetiminde geliĢmeler olmaktadır fakat kentin %10‟luk kısmının
atıksuları kot farkından dolayı arıtılamamaktadır.
Temmuz 2010 tarihinde düzenlenen UĢak Çevre ve Orman ÇalıĢtayı‟nda OSB‟lerde yer alan
iĢletmelerin, enerji ve çalıĢtırma maliyeti yüksek olan atıksu arıtma tesislerine ödedikleri
payların çok fazla olması nedeniyle rekabet güçlerini kaybettikleri ve hatta birçok firmanın
bu nedenle kapanma noktasına geldiği en önemli sorun olarak ortaya çıkmıĢtır.
UOSB‟de deĢarj izni olan 1. Kademe ve 2. Kademe günlük arıtma kapasiteleri 12.000
m ve 18.000 m3 olan arıtma tesisi ile UĢak Karma OSB‟de 1., 2. ve 3. Kademe sırasıyla
16.000 m3, 24.000 m3 ve 32.000 m3 kapasiteli atıksu arıtma tesisi mevcuttur. Ancak
arıtımdan sonra meydana gelen arıtım çamurlarının depolanması, bertaraf edilmesi sorunu
yaĢanmaktadır.
3
7.2.3.2. Katı Atık Yönetimi
Türkiye‟de katı atıkların toplanması, taĢınması ve geri kazanılması ile çevre ve insan
sağlığına olumsuz etki yapmadan nihai bertarafına iliĢkin yükümlülük, yetki ve sorumluluklar
5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 14 ve 15‟inci maddeleri ile belediyelere ve 5216 Sayılı
BüyükĢehir Belediyesi Kanunu‟nun 7‟inci maddesi ile büyükĢehir belediyelerine verilmiĢtir.
Ayrıca 2872 sayılı Çevre Kanunu‟nun (DeğiĢik 13.05.2006-5491/Madde 8) 11.
Maddesi gereğince, büyükĢehir belediyeleri ve belediyeler, evsel katı atık bertaraf tesislerini
kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmekle yükümlüdürler.
TR33 Bölgesi‟nde Türkiye‟de olduğu gibi yaĢanan katı atık sorununun çözümünde,
çevrenin korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde,
Bölge‟deki belediyeler birlik oluĢturarak “Katı Atık Bertaraf Tesisleri”nin hayata geçirilmesi
çalıĢmalarını baĢlatmıĢlardır. Tesislerin kurulmasında karĢılaĢılan depolama alanı temini ve
tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması gibi yasal ve maddi sıkıntılar bu tür birliklerin
oluĢturulmasında ve tesislerin kurulmasında ciddi engel teĢkil etmektedir. TR33 Bölgesi‟nde
atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması
ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması için yaygınlaĢtırma çalıĢmaları
Sayfa 349 / 409
yapılmaktadır. Fakat katı atıkların kaynağında ayrıĢtırılması ve atıkların geri dönüĢüm
tesislerinde iĢlenmesi konusunda Bölge‟de yeterli lisanslı firmanın bulunmaması, geri
dönüĢüm tesislerinin yetersiz ve var olanların modern olmaması ve Bölge halkının geri
dönüĢüm konusunda yeterli bilince sahip olmamasından dolayı bu çalıĢmalar istenilen
seviyeye ulaĢamamaktadır. Bölge‟nin madene dayalı sektöründe özellikle linyit madenlerinin
neden olduğu katı atık sorunu öne çıkmaktadır.
TR33 Bölgesi‟nde belediyeler tarafından atık hizmeti verilen nüfus, Türkiye geneli ve
Ege Bölgesi‟nin altındadır. Bununla birlikte Bölge‟de kiĢi baĢı günlük atık miktarı ortalama
1,34 kg olup bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir değerdir. TR33
Bölgesi içerisinde katı atıkları yakma tesisi bulunmamakla birlikte vahĢi depolama (düzensiz,
kontrolsüz depolama) Ģekli yaygındır.
2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Afyonkarahisar‟da kiĢi baĢı ortalama belediye atık
miktarı 1,24 kg‟dır. Bu değer Türkiye ortalamasının üstünde, Ege Bölgesi ortalamasının
altındadır. Ġlde vahĢi depolama yapılmaktadır.
Tablo 7.16: 2008 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık İstatistikleri
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33
Bölgesi
Ege
Bölgesi
Türkiye
KiĢi BaĢı Ortalama Belediye
1,24
1,66
1,28
1,22
1,34
1,26
1,15
Atık Miktarı (kg/kiĢi-gün)
Atık Hizmeti Verilen
Belediye Nüfusunun Toplam
75
76
77
73
76
82
82
nüfusa Oranı (%)
Atık Hizmeti Verilen
Belediye Nüfusunun
96
99
100
99
99
99
99
Belediye Nüfusuna Oranı
(%)
Belediye Tarafından ya da
Belediye Adına Toplanan
238
269
474
109
1.090
3.494
24.361
Atık Miktarı (1.000 Ton)
Çöp Depolama Sahalarında
Bertaraf Edilen Belediye
234
263
471
107
1.075
3.394
23.798
Atık Miktarı (1.000 Ton)
Diğer Bertaraf (Çöp
Depolama Sahası ve Yakma
4
6
3
2
15
100
563
Tesisi Hariç) (1.000 Ton)
Kaynak: 1-)TÜĠK, 2008, Yerel Katı Atık Birlikleri 2-) Kütahya Ġli Yerel Yönetimler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma
ve ĠĢletme Birliği (KÜKAB)
Afyonkarahisar‟da 2009 yılı içinde 7 adet transfer istasyonu ile katı atık düzenli depo
sahası faaliyete geçmiĢtir. Bu doğrultuda 76 belediyenin evsel nitelikli atıkları katı atık
düzenli depo sahasında depolanmaktadır. Ancak birliğe üye belediyelerin büyük bir kısmı
gerek transferde yeterli aracın olmaması gerekse maliyetin yüksek olması nedeniyle
atıklarını katı atık bertaraf tesisine ulaĢtırmamaktadır. Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman
Müdürlüğü‟nce 2009 yılı içerisinde 3 adet Ambalaj Atıkları Toplama ve Ayırma Tesisi Lisansı
ile 2 adet Cam ve Plastik Geri DönüĢüm lisansı verilmiĢtir. Ġl Atık Yönetim Planı
doğrultusunda ambalaj atıklarının hanelerden ayrı olarak toplanmasına baĢlanmıĢ ve üç
lisanslı firma hanelerden günde ortalama 680 kg ambalaj toplamaktadır. Fakat bu tesisler
mevcut kapasiteleri karĢılayacak teknolojik altyapı ve otomasyona dayalı sistemlere sahip
olmadıkları için verimli bir Ģekilde çalıĢamamaktadır (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı,
Afyonkarahisar Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, 21.07.2010).
Bu tesislere ek olarak, Afyonkarahahisar ilindeki sağlık kuruluĢlarından kaynaklanan
tıbbi atıkların toplanıp taĢınması ve bertarafı için 2009 yılı içerisinde Tıbbi Atık Sterilizasyon
Tesisi faaliyete baĢlamıĢtır.
Sayfa 350 / 409
Ayrıca, atık yağlar ile yapılan çalıĢmalar doğrultusunda ÇOB‟dan lisans almıĢ Petrol
Sanayi Derneği (PET-DER) tarafından yaklaĢık 130 ton atık yağ, lisanslı araçlarca toplanıp
kategorilerine göre ilgili tesislerde bertaraf edilmesi için intikal ettirilmiĢtir.
7.2.3.2.2. Kütahya
2008 yılı TÜĠK katı atık verilerine göre, Kütahya‟da kiĢi baĢı ortalama belediye atık
miktarı 1,66 kg‟dır. Bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üstündedir. Ġlde vahĢi
depolama yapılmaktadır. Katı atık yönetimi kapsamında “Birlik Modeli” oluĢturularak KÜKAB
kurulmuĢtur. KÜKAB‟ın, 4 Haziran 2010 tarihinde resmi açılıĢı yapılmıĢ olup Eylül 2010‟da
faaliyete geçmesi beklenmektedir. KÜKAB sayesinde ilin büyük bir kısmına katı atık transfer
istasyonları kurularak eski vahĢi depolama sahalarının rehabilitasyonu çalıĢmaları
baĢlatılacaktır.
Kütahya‟da yakma tesisi ve kompostlama tesisi bulunmamaktadır. Ġldeki katı atıkların
%68‟i organik, kalan kısmı ise kağıt, karton, metal vb. gibi geri kazanılabilir atıklardır.
Kütahya‟da Ambalaj Atıkları Yönetim Planı kapsamında belirli pilot bölgeler seçilerek bu
bölgelere ait toplama, taĢıma ve geri kazanım sistemleri planlanmıĢtır. Geri dönüĢüme
yönelik olarak oluĢturulan bu pilot bölgelerden haftanın 2 günü atık toplanmakta ve haftalık
ortalama 1.400 kg atık toplanmaktadır (Kütahya Ġl Çevre Durum Raporu, 2008). Lisanslı
firmalar tarafından da kaynağında ayırma ve toplama iĢlemleri yapılmaktadır.
Kütahya‟da madene ve toprağa dayalı sanayi önemli bir paya sahip olduğundan bu
sanayilerde faaliyet gösteren eden firmaların büyük miktarlardaki katı atıkları da ne yazık ki
vahĢi depolama Ģekli ile düzensiz olarak depolanmaktadır.
7.2.3.2.3. Manisa
2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Manisa‟da kiĢi baĢı ortalama belediye atık miktarı 1,28
kg‟dır. Bu değer, Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının bir miktar üstündedir. Ġlde yaygın
olarak vahĢi depolama yapılmaktadır. Manisa il sınırları içinde düzenli depolama yapan bir
belediye bulunmamakla birlikte var olan depo alanında, metan gazı çıkıĢına bağlı olarak
sürekli yanma olayları görülmektedir. Manisa ilinde katı atık bertaraf tesisleri açısından
önemli bir konu olan yer seçimi konusunda çalıĢmalar devam etmektedir. ÇOB‟un 2006/14
sayılı Genelgesinde yer alan Birlik Modeli oluĢturularak Katı Atık Bertaraf Tesislerinin hayata
geçirilmesi kapsamında Manisa ilinde 2010 yılı içerisinde düzenli katı atık bertaraf
tesislerinin kurulmasına yönelik olarak birlikte hareket edebilecek belediyelerin tespit
edilerek bunlara belediye birlikleri kurdurulması ve yer tespit çalıĢmalarının bitirilmesi
hedeflenmektedir. Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nce katı atıklar, tehlikeli atıklar ve
tıbbi atıklar ile ilgili olarak gerekli envanter, takip ve kontrol çalıĢmaları yürütülmektedir.
Manisa ilinde Birlik Modeli oluĢturularak katı atık bertaraf tesisleri kurulmasına yönelik
yapılan çalıĢmalar Tablo 7.17‟de verilmiĢtir.
Temmuz 2010 tarihinde düzenlenen Manisa Çevre ve Orman ÇalıĢtayı‟nda paydaĢlar katı
atık birliklerinin düzenli depolama alanlarının tespiti ve temininde çevre ile ilgili yasal,
kurumsal ve çeĢitli bürokratik engellerle karĢılaĢtıklarını dile getirmiĢlerdir. Bu yüzden de
Manisa‟da düzenli depolama alanlarının bulunmadığını belirtmiĢlerdir. Bu durum vahĢi
depolama alanlarının rehabilitasyonunun gecikmesine neden olmaktadır. Manisa‟da evsel ve
endüstriyel nitelikteki atıksu arıtma tesislerinde arıtılan sudan atıksu çamurları oluĢmaktadır.
Evsel nitelikli atıksu arıtma tesislerinden çıkan çamurların kompozisyonu incelendiğinde bu
çamur atıkları ağır metal içermemekle birlikte, azot ve fosforca zengindir. Yapılan
analizlerde bu çamurların hayvan gübresine eĢdeğer besin değerinde olduğu ve tarımsal
amaçlı (sebze-meyve hariç) kullanılabileceği anlaĢılmıĢtır.
Sayfa 351 / 409
30 Temmuz 2004 tarih ve 25538 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan Ambalaj ve
Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği‟ne göre Manisa Belediye BaĢkanlığı ile Çevre Koruma
ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO) arasında ambalaj atıklarının geri kazanımı
ve ayrı toplanması ile ilgili görüĢmeler yapılarak bu konuda planlama ve uygulama aĢaması
için protokol imzalanmıĢtır (Manisa Ġl Çevre Durum Raporu, 2008). Bununla birlikte ambalaj
atıkları belediyeden lisanslı firmalar aracılığıyla kaynağından toplattırılmaktadır.
Manisa ilinde
bulunmamaktadır.
atıkların
bertarafı
için
yakma
ve
kompostlama
uygulamaları
Tablo 7.17: Manisa İli Birlik Modeline Göre Katı Atık Bertaraf Tesisi Kurma Çalışmaları
Birlik Yapısı
Ġl Özel Ġdaresi, ManisaMerkez, Saruhanlı Ġlçe ve
Belde Belediyeleri
Ġl Özel Ġdaresi, Turgutlu,
Ahmetli Ġlçe ve Belde
Belediyeleri
Ġl Özel Ġdaresi, Salihli,
AlaĢehir, Sarıgöl Ġlçe ve
Belde Belediyeleri
Ġl Özel Ġdaresi, Kula Ġlçe ve
Belde Belediyeleri
Ġl Özel Ġdaresi, Selendi,
Demirci, KöprübaĢı Ġlçe ve
Belde Belediyeleri
Ġl Özel Ġdaresi, Akhisar,
Gördes, Gölmarmara,
Soma, Kırkağaç Ġlçe ve
Belde Belediyeleri
Birlik Çalışmaları
Saruhanlı Ġlçesi Develi Köyü‟nde planlanan ve Mahalli Çevre Kurulu
(MÇK) yer seçimi kararı bulunan katı atık düzenli depolama alanı ile
ilgili, DanıĢtay 6. Dairesince, Develi Köyü Muhtarlığı tarafından
düzeltilmesi isteminin reddine karar verildi. Hukuki sürecin
tamamlanması ile depolama alanı yeri kesinlik kazandı. Manisa ili,
Saruhanlı Belediyesi ve belde belediyelerinden oluĢan birlik fes edildiği
için birlik kurma çalıĢmaları devam ediyor.
Birlik kurma çalıĢmaları tamamlandı. Yer seçimi için Valilik komisyonu
tarafından
yerinde
inceleme
yapıldı.
Kurum
görüĢlerinin
tamamlanmasından sonra MÇK‟da yer seçimi kararı alındı.
18.02.2010 tarihinde, Birliğe üye olması öngörülen ilçe ve belde
belediye baĢkanlarının katılımı ve Manisa Ġl Çevre ve Orman
Müdürlüğü‟nün koordinasyonu ile bir toplantı yapıldı. Toplantıda,
birliğin faaliyete geçmesi için yapılması gereken çalıĢmalar ve yer
seçimi alternatifleri değerlendirildi. Birliğe üye olması gereken
belediyelerin, belediye meclis kararları alınıyor ve birlik kurma
çalıĢmaları devam ediyor. Yer seçimi konusunda alternatif alanlar için
Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından ön inceleme yapıldı.
Ama Birlik BaĢkanlığı tarafından yer seçimi için baĢvuru yapılmadı.
Birlik kurulu ve Katı Atık Düzenli Depolama Alanı yeri ile ilgili ÇED
süreci tamamlandı. ĠnĢaat çalıĢmaları henüz baĢlamadı.
08.03.2010 tarihinde, Birliğe üye olması öngörülen ilçe ve belde
belediye baĢkanlarının katılımı ve Manisa Ġl Çevre ve Orman
Müdürlüğü koordinasyonu ile bir toplantı yapıldı. Toplantıda, birliğin
faaliyete geçmesi için yapılması gereken çalıĢmalar ve yer seçimi
alternatifleri değerlendirildi. Birliğe üye olması gereken belediyelerin
belediye meclis kararları alınıyor ve birlik kurma çalıĢmaları devam
ediyor. Yer seçimi baĢvurusu yapılmadı.
11.03.2010 tarihinde Akhisar ve Soma Belediye BaĢkanlığı temsilcileri
ile, Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü koordinasyonunda yapılan
toplantıda, yer seçimi alternatifleri değerlendirildi. Önceden kurulu
olan Akhisar, Gördes, Gölmarmara Ġlçe ve Belde Belediye
BaĢkanlıklarının üye olduğu Akhisar Çevre Hizmetleri Birliği (AKÇEB)
ile Soma, Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyelerinin üye olduğu SomaKırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyeleri Çevre Hizmetleri Birliği
(SOMKIRÇEB)‟in Birlik Modelinde öngörülen Ģekilde birleĢmesi
çalıĢmaları yapılıyor. Alternatif alanlar Manisa Valiliği komisyonu
tarafından değerlendirildi.
Kaynak: Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010
7.2.3.2.4. Uşak
2008 yılı TÜĠK verilerine göre, UĢak‟ta kiĢi baĢı ortalama belediye atık miktarı 1,22
kg‟dır. Bu değer, Türkiye ortalamasının üstünde, Ege Bölgesi‟nin ise altındadır. Ġlde yaygın
olarak vahĢi depolama yapılmaktadır. Ġldeki en büyük çevre sorunlarından birisi katı atık
düzenli depolama alanlarının olmamasıdır. UĢak ilinde “Birlik Modeli” oluĢturulmuĢ ve
Merkez ilçe ile birlikte 5 ilçe 18 belde toplam 24 belediyeden müteĢekkil Çevre Yönetimi
Sayfa 352 / 409
Belediyeler Birliği kurulmuĢtur. Katı atık bertaraf tesislerine yönelik çalıĢmalar baĢlatılmıĢ,
bu doğrultuda asgari 250 ton/gün kapasiteli katı atık bertaraf tesisinin planlanması,
projelendirilmesi, yapımı, devreye alınması ve iĢletilmesi için ihaleye çıkılmıĢtır.
UĢak‟ta evsel katı atıklar ve sanayi kaynaklı atıklar düzensiz depolama yöntemi ile
çöp depolama alanında depolanmaktadır. Ġlde geri kazanım tesisi yoktur. Çöp döküm
sahasında ayıklanan cam, metal, kağıt v.s. atıklar geri kazanılmak üzere baĢka illere
gönderilmektedir.
Bununla birlikte UĢak‟ta geri dönüĢüm firmaları bulunmaktadır. Dünyanın hemen her
bölgesinden getirilen tekstil atıkları, pet ĢiĢe atıkları, metal atıklar ve otomobil lastikleri
UĢak'taki geri dönüĢüm tesislerinde yeniden ekonomik değer kazanmaktadır. Bu geri
dönüĢüm tesislerininde atıkları oluĢmaktadır ve bu atıkların tekrar enerji üretiminde
kullanılmaları için modern yakma tesislerine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca meydana gelen
nihai atıkların düzenli depolanmalarında ve sanayilerdeki atıksu arıtma tesislerinde
arıtmadan sonra çıkan arıtma çamurlarının bertarafında sıkıntılar yaĢanmaktadır. Özellikle
deri sektöründen kaynaklanan kromlu atıklar geçici olarak tesislerin bulunduğu yerlerin
müsait olan bölümlerinde depolanmaktadır. Ancak günlük 80-100 ton civarındaki bu tip
atıkların depolanması büyük sıkıntı yaratmaktadır. Bununla birlikte tekstil sektöründe tekstil
teleflerinin geri dönüĢümünden sonra geriye kalan teleflerin de bertarafında büyük zorluklar
yaĢanmaktadır.
Sayfa 353 / 409
BÖLÜM 8: TURİZM
8.1. Dünya ve Türkiye’de Turizm
Tarihinin ilk dönemlerinden itibaren insanlar, farklı yerleri gezip-görmek, çeĢitli
kültürel etkinliklere katılmak ve hastalıklarına çözüm bulmak gibi farklı amaçlarla seyahatler
yaparak turizm faaliyetleri gerçekleĢtirmiĢlerdir. 2. Dünya SavaĢı‟nın sona ermesi ile küresel
ölçekteki turizm faaliyetleri ivme kazanmıĢ, bu durum modern anlamdaki turizm anlayıĢının
ortaya çıkmasına zemin hazırlamıĢtır. Ġlerleyen yıllarda ülkelerin ekonomik açıdan geliĢmesi
ile artan refah düzeyi, ulaĢım araçlarının özellikle havayolu ulaĢım sisteminin geliĢmesi ve
iletiĢim araçlarındaki (televizyon, dergi, gazete, vb.) teknolojik ilerlemeler vasıtası ile
dünyanın çeĢitli kesimlerindeki doğal ve tarihi güzelliklerin tanıtılması turizminin geliĢmesini
tetiklemiĢtir. Ayrıca yoğun kent yaĢamından sıkılan insanların eğlenmek, dinlenmek,
hobilerini gerçekleĢtirmek ve benzeri sebeplerle değiĢik mekanlara ve rekreasyon alanlarına
yönelmesi de turizmin geliĢimini kolaylaĢtıran baĢka bir etmen olmuĢtur.
Turizm, ülkelere döviz girdisi sağlayarak birçok ülkede ödemeler dengesine önemli
katkılar yapmaktadır. Turizm emek yoğun bir sektör olması sebebiyle de geniĢ istihdam
alanları sağlar ve ülkelerdeki iĢsizlik oranını azaltıcı bir etkiye sahiptir. Turizm sektöründe
geliĢmeden bahsederken turizmin gıda, inĢaat ve daha birçok sektördeki geliĢmeyi de
yanında getirdiğini belirtmek gerekir. Turizme olan talebin her geçen gün artması ve
sektörde geliĢim maliyetlerinin düĢük oluĢu turizmi daha fazla ilgi duyulan bir alan haline
getirmiĢtir. 1945‟li yıllarda 20 milyonlarda bulunan uluslararası dolaĢım yapan kiĢi sayısı
2009 yılına gelindiğinde 880 milyonu bulmuĢtur.
2020 Avrupa Strateji Belgesi‟ne göre, sürdürülebilir bir turizmin oluĢturulmasında,
dünyanın değiĢen turizm dengelerinde, çağın gerekliliklerinin karĢılanmasının ve rekabet
gücünün geliĢtirilmesinin önemi vurgulanmaktadır. 2010 yılı Ocak ayında yayınlanan Dünya
Turizm Örgütü raporunda 2009 yılında küresel ekonomik krizin etkilerine bağlı olarak
dünyada toplam turist sayısının 2008 yılındaki 920 milyondan 880 milyona gerilediği
belirtilmiĢtir. Fakat Türkiye‟nin de içinde bulunduğu bir kısım ülkede turizmin geliĢimini bu
yılda da sürdürdüğü ifade edilmiĢtir. Dünya turizm hareketlerinin aylara göre trendinin de
ortaya konulduğu belgede dünyada turizm hareketliliğinin en yoğun olduğu ayların
(Temmuz, Ağustos, Eylül) Türkiye ile paralellik göstermesi dikkat çekicidir.
Grafik 8.1‟de 2009 yılı itibarıyla turist sayılarının coğrafi dağılımı gösterilmektedir.
Turistlerin daha çok Batı Avrupa‟yı (%40), Merkez ve Doğu Avrupa‟yı (%7,5), ABD‟yi (%7,2)
ve Çin Halk Cumhuriyeti‟ni (%6,1) tercih ettikleri görülmektedir.
KiĢilerin yapmıĢ oldukları turizm harcamalarının miktarı ülkelerin geliĢmiĢlik ve gelir
düzeyi ile paralellik göstermektedir. Global ölçekte turizm gelirleri 2009 yılı itibarıyla 852
milyar USD seviyesine ulaĢmıĢtır. Turizm gelirlerinin ülkeler bazında dağılımına bakıldığında,
ABD 94,2 milyar USD ile tüm dünya turizm gelirlerinin %11‟ini almakta, onu 53,2 milyar
USD (%6) ile Ġspanya ve 40,7 milyar USD (%4,7) ile de Fransa takip etmektedir. Net turizm
ihracatları incelendiğinde 2009 yılında ABD‟nin 21 milyar USD ile en büyük net turizm
ihracatçısı olduğu görülmektedir. Almanya ise 43,1 milyar USD ile en yüksek net turizm
ithalatını gerçekleĢtirmiĢtir.
Türkiye coğrafi konumu sayesinde büyük bir geliĢme gösterdiği deniz-kum-güneĢ
turizminin yanında tarih boyunca büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmıĢ olması sebebiyle
geniĢ tarihi ve kültürel mirasıyla dünya turizminde ön sıralarda yer almaktadır. Aynı
zamanda farklı iklim koĢullarının bir arada görüldüğü Anadolu, turizm çeĢitliliği bakımından
zengin bir potansiyele sahiptir.
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM
Sayfa 354 / 409
6%
4%
4% 1%
7%
40%
7%
31%
Batı Avrupa
Diğer Bölgeler
Merkezi Doğu Avrupa
ABD
Çin
Güney Doğu Avrupa
Grafik 8.1: 2009 Yılı İtibarıyla Turistlerin Tercih Ettikleri Yerlerin Dağılımı (%)
Kaynak: http://www.nationmaster.com/red/pie/eco_tou_arr-economy-tourist-arrivals
Türkiye'de turizm sektörünün geliĢimi 1980'li yıllarda turizm için gerekli olan özel
turizm altyapısının ve uygun turizm üstyapısının oluĢturulması ile hızlanmıĢtır. 2009 yılındaki
turizmde gelinen noktaya bakıldığında, Türkiye 1950‟li yıllarda 30 bin turistin ziyaret ettiği
bir ülke konumunda iken 2009 yılında 25,5 milyon turistin ziyaret ettiği bir ülke haline
gelmiĢtir. Türkiye turizm gelirleri açısından 2009 yılında 21,24 milyar USD ile dünyada 9.
Grafik 8.2‟de 1997-2009 yılları arası Türkiye‟nin turizm ihracat ve ithalat değerleri
yer almaktadır. ġekilde görüldüğü üzere Türkiye‟nin turizm gelirleri 1999 yılından itibaren
2006 yılına kadar istikrarlı bir büyüme göstermiĢ, 2006 yılında bir düĢüĢ yaĢanmakla birlikte
bu büyüme eğilimi 2008 yılına kadar devam etmiĢtir. 2009 yılında yaĢanan global krize bağlı
olarak gelirlerde yeni bir düĢüĢ yaĢanmıĢtır. 2009 yılında Türkiye‟nin net turizm ihracatı
yaklaĢık 17 milyar USD‟dir.
25.000
21.951
20.000
18.487
18.154
16.851
15.888
15.000
13.203
11.901
Gelir
10.067
10.000
21.249
8.089
7.809
Harcama
7.636
5.203
5.000
1.716
1.754
1.471
1.711
1.738
1.880
2.113
2.524
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2.870
2.742
2005
2006
3.260
3.507
2007
2008
4.146
0
2009
Grafik 8.2: 1997-2009 Yılları Arası Türkiye Turizm Geliri ve Gideri (Milyon USD)
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı
Sayfa 355 / 409
Türkiye‟de turizm sektörünün son yıllardaki geliĢim süreci 9. Kalkınma Planı‟nda da
ele alınmıĢ, bilhassa sektörün yapısal sorunlarına değinilmiĢtir. Plan‟da, Türkiye‟de geliĢen
imkânlara rağmen hala tanıtım ve pazarlama konusunda yetersizlikler yaĢandığı belirtilmiĢ,
turizmde mesleki belgelendirme sistemine geçilmesi ve hizmet kalitesinin arttırılmasının
gerekliliği ifade edilmiĢtir. Plan‟da 2013 yılı sonunda Türkiye turizm gelirlerinin 36,4 milyar
USD‟ye, ziyaretçi sayısının ise 38 milyon kiĢiye çıkacağı öngörülmüĢtür. ĠnĢa ve proje
aĢamasındaki tesislerin de tamamlanmasıyla Türkiye‟deki toplam yatak kapasitesinin 1,3
milyona ulaĢması beklenmektedir. Planda, kaynakların sürdürülebilirliği için turizmin çevreye
duyarlı ve koruma-kullanma dengesini gözeten bir tarzda yapılması gerektiği belirtilerek
turizmin ülkedeki refah ve geliĢmiĢlik dengesizliklerini azaltıcı rolüne vurgu yapılmıĢtır.
Kamunun turizm sektöründeki rolünün yeniden tanımlanması hususuna da değinilen Plan‟da
jeotermal kaynaklar açısından Türkiye‟nin dünyada rekabet üstünlüğüne sahip olduğu, bu
nedenle de sağlık turizminin geliĢebileceği ifade edilmiĢtir. DıĢ pazarlarda değiĢen tüketici
tercihleri göz önünde bulundurularak golf, kıĢ, dağ, termal, yat, kongre ve eko turizmi gibi
turizm çeĢitlerinin destinasyon kapsamında bütüncül bir Ģekilde sunulabileceği belirtilmiĢtir.
9. Kalkınma Planı‟nın yanı sıra, turizm sektörünün geleceğinin dizayn edilmeye
çalıĢıldığı en önemli üst ölçekli belgelerden biri de Türkiye Turizm Stratejisi (2023)
belgesidir. Bu belgede, Türkiye‟de kamu ve özel sektör yönetiĢiminin altı çizilmiĢ ve etkili bir
koordinasyonun sağlanması gerekliliğinin üzerinde durulmuĢtur. Dünya çapında rekabet
edebilir turizm kentleri oluĢturulmasının hedeflendiği belgede turizmin güçlendirilmesine
yönelik on beĢ temel strateji belirlenmiĢtir. Bölge illerinden Kütahya ve Manisa turizmin
canlandırılacağı marka kültür kentleri arasında sayılmıĢtır. Bu kentlerde tarihi ve kültürel
yapıların restore edileceği, yöresel etkinliklerin uluslararası standartlara uygun olarak
gerçekleĢtirileceği, kültürel ve sanatsal değerlerin sergileneceği tesislerin inĢa edilerek
kültürel mirasın korunacağı belirtilmiĢtir. Kütahya ve Manisa‟nın kültür kentleri arasına dahil
edilmesinde, Manisa ili için Manisa Müzesi, Muradiye ve Sultan Cami ile külliyesi, hamamları,
Sinagog, St.Jean Kilisesi ve Artemis Tapınağı, Spil Milli Parkı, Salihli KurĢunlu Kaplıcaları,
Kula Emir kaplıcaları ile el dokuma halıları gibi kültürel ve tarihi değerleri göz önünde
bulundurulurken Kütahya ili için Aizonai Antik Kenti, Frig Vadisi'ndeki peribacaları, mağara
ve kaya mezarları, Çini Müzesi, tarihi konakları, KurtuluĢ SavaĢı Ģehitlik ve anıtları, Harlek
ve Simav Kaplıcaları, çini ve porselen ürünleri gibi kültürel ve tarihi değerleri göz önünde
bulundurulmuĢtur.
8.2. TR33 Bölgesi’nde Turizm
Lidyalılar‟dan Frigyalılar‟a, Selçuklular‟dan Osmanlılar‟a ve daha birçok Anadolu
medeniyetine ev sahipliği yapmıĢ olan TR33 Bölgesi, tarihi ve kültürel zenginliklerinin yanı
sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları ile turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir.
Bölge‟de yer alan camiler, mevlevihaneler, sinagoglar ve kiliseler geçmiĢten günümüze
dinsel hoĢgörünün ve inanç çeĢitliliğinin birer sembolü olmuĢtur. Bölge illeri, Akdeniz ile
Karadeniz, Ege ile Ġç Anadolu Bölgeleri arasında köprü konumundadır. Ġstanbul-Antalya ve
Ankara-Ġzmir gibi Türkiye‟nin önemli Ģehirlerini birbirine bağlayan yollar üzerinde kavĢak
noktası olan Bölge, ziyaretçilerine sunduğu zengin jeotermal kaynakları ve ekolojik
çeĢitliliğiyle Ģifa ve tatil arayanları dört mevsim ağırlayabilecek konumdadır.
Sağlık ve Ģifa amacıyla Bölge‟ye gelen turistlerin yaĢ ortalamalarının genel olarak
yüksek olması, Bölge‟nin turizmi açısından ulaĢım imkânlarının önemini bir kat daha
artırmaktadır. Afyonkarahisar ve UĢak‟ın Ġzmir‟i Ankara‟ya bağlayan karayolu üzerinde
bulunması ve Manisa‟nın da konum olarak Ġzmir‟e çok yakın olması bu illerin turizm
potansiyeli için önemli avantajlar sağlamaktadır. Ayrıca, Bölge‟nin önemli termal turizm
merkezlerine yakın bir noktada bulunan Kütahya‟nın AltıntaĢ ilçesinde yapılacak olan Zafer
Sayfa 356 / 409
Bölgesel Havalimanı‟nın tamamlanmasıyla baĢta termal turizm olmak üzere Bölge turizminin
önemli ölçüde canlanacağı tahmin edilmektedir.
Türkiye Turizm Stratejisi (2023) belgesinde, Bölge illeri Termal Turizm Master Planı
kapsamında Frigya ve Güney Ege Termal Bölgelerine dâhil edilmiĢlerdir. Belgede termal
turizmin altyapı ve üstyapısının belirlenen bölgelerde geliĢtirilmesine yönelik stratejilerin
hayata geçirileceği ifade edilmiĢtir.
Bölge‟nin sahip olduğu konaklama tesislerinin nitelik ve niceliği Bölge turizminin
bugünü ve geleceği açısından önem taĢımaktadır. TR33 Bölgesi konaklama tesislerinin sayısı
ve yatak kapasiteleri iĢletme belge türleri bazında Tablo 8.1 ve 8.2‟de verilmektedir.
Ġlk olarak, TR33 Bölgesi‟nde bulunan turizm iĢletme ve yatırım belgeli tesislerin sayısı
ve yatak kapasitesi Tablo 8.1‟de yer almaktadır. Tablo 8.1‟e bakıldığında, TR33 Bölgesi‟nde
2008 yılında turizm yatırım ve iĢletme belgeli toplam 52 tesis olduğu görülmektedir. Bu
tesislerin 18 tanesi Afyonkarahisar, 15 tanesi Manisa, 10 tanesi Kütahya ve 9 tanesi de
UĢak‟ta yer almaktadır. 2008 yılı itibarıyla Bölge‟deki turizm yatırım ve iĢletme belgeli
tesislerin yatak kapasitesi 10.908 olup bunun %55‟i Afyonkarahisar‟da, %18‟i Kütahya‟da,
%20‟si Manisa‟da ve %8‟i UĢak‟ta yer almaktadır.
Tablo 8.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi’ndeki Turizm İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve Yatak
Kapasiteleri
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Turizm Yatırım
Belgeli Tesisler
Tesis
Oda
Yatak
10
1.477
3.371
5
571
1 354
3
329
822
3
223
444
21
2.600
5.991
Turizm İşletme Belgeli
Tesisler
Tesis
Oda
Yatak
8
1.208
2.599
5
287
580
12
587
1.313
6
221
425
31
2.303
4.917
Toplam
Tesis
18
10
15
9
52
Oda
2.685
858
916
444
4.903
Yatak
5.970
1.934
2.135
869
10.908
Ġkinci olarak, TR33 Bölgesi‟nde bulunan belediye belgeli tesislerin sayısı ve yatak
kapasitesi ise Tablo 8.2‟de yer almaktadır. Buna göre, Bölge‟de yer alan 154 adet belediye
belgeli tesisin 129‟u otel, 2‟si motel, 11‟i pansiyon ve 12‟si kaplıca tesisi olarak hizmet
vermektedir. Her ne kadar tesis sayısı açısından 54 tesis ile Manisa ili ilk sırada yer alsa da
yatak kapasitesi bakımından Afyonkarahisar‟ın 4.946 yatak kapasitesi ile ilk sırada geldiği
görülmektedir. Bölge‟deki belediye belgeli tesislerin yatak kapasitesinin %46‟sı
Afyonkarahisar‟da yer alırken, %26‟sı Manisa, %23‟ü Kütahya ve %5‟i UĢak‟tadır.
Tablo 8.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak Kapasiteleri
Otel
Motel
Pansiyon
Kaplıca
Toplam
Tesis
Oda
Yatak
Tesis
Oda
Yatak
Tesis
Oda
Yatak
Tesis
Oda
Yatak
Tesis
Oda
Yatak
Afyonkarahisar
42
1.244
2.891
0
0
0
3
53
100
5
594
1.955
50
1.891
4.946
Kütahya
28
692
1.497
1
14
28
7
115
347
2
157
592
38
978
2.464
Manisa
47
991
2.018
1
6
12
1
6
22
5
253
740
54
1.256
2.792
Uşak
12
259
511
0
0
0
0
0
0
0
0
0
12
259
511
TR33 Bölgesi
129
3.186
6.917
2
20
40
11
174
469
12
1.004
3.287
154
4.384
10.713
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006
Sayfa 357 / 409
2000-2008 yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iĢletme belgeli
tesislerin konaklama istatistikleri Tablo 8.3‟te, aynı dönemde bu bölgelerdeki turizm iĢletme
belgeli tesislerde konaklama sayısının bir önceki yıla göre yüzdelik değiĢimi ise Grafik 8.3‟te
yer almaktadır. 2000-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi‟ndeki turizm iĢletme belgeli
tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısı 2.536.689 olup Türkiye‟deki turizm iĢletme
belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısının %1,4‟üne denk gelmektedir. TR33
Bölgesi‟ne genel olarak bakıldığında toplamda konaklama sayısının en fazla olduğu yıl
339.317 kiĢi ile 2008 yılıdır. Buna karĢın 2006 yılı %22 büyüme ile konaklama sayısındaki
oransal artıĢın en fazla olduğu yıl olmuĢtur. TR33 Bölgesi‟nin değerleri Türkiye ile
karĢılaĢtırıldığında, söz konusu dönem içerisinde konaklama sayısındaki büyümenin sadece
2001, 2006 ve 2008 yıllarında Türkiye genelinin üzerine çıktığı görülmektedir.
Tablo 8.3‟e bakıldığında 2000-2008 yılları arasında, TR33 Bölgesi illeri içerisinde yıllık
bazda en fazla konaklamanın 2001 yılında 213.072 ile Afyonkarahisar‟da gerçekleĢtiği
görülmektedir. Afyonkarahisar‟ın Bölge illerinde bulunan turizm iĢletme belgeli tesislerdeki
konaklama sayısından aldığı pay %72 ile 2001 yılında en yüksek seviyede iken sonraki
yıllarda gerileyerek 2005 yılında en düĢük seviyesi olan %42‟ye düĢmüĢtür. 2008 yılındaki
payı ise %53 olarak gerçekleĢmiĢtir. Ancak bu düĢme eğilimine rağmen söz konusu
dönemde Bölge içerisinde en çok konaklama yine Afyonkarahisar‟da gerçekleĢmiĢ olup
konaklama sayısı 1.403.535 ve Bölge toplamının %55‟idir. Afyonkarahisar‟ın ĠstanbulAntalya, Ġzmir-Ankara hatları üzerinde kavĢak noktada yer alması bu anlamda önem
taĢımaktadır. Aynı zamanda turizm kapsamındaki teĢviklerle beraber ilde sayıları artan beĢ
yıldızlı ve diğer kaliteli turizm iĢletmelerinin sunduğu hizmet ve imkânların da rakamlar
üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu düĢünülmektedir. 2002 yılındaki sert düĢüĢ ve takip
eden yıllardaki azalmaların ise 2001 yılında meydana gelen ekonomik krizin ve bu krizin
zamana yayılan gecikmeli etkilerinin sonucunda olduğu düĢünülmektedir.
Tablo 8.3: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli
Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı
Yıllar
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Türkiye
2000
148.013
48.649
26.034
26.373
249.069
15.659.978
2001
213.072
30.892
26.073
25.385
295.422
16.527.787
2002
177.153
31.387
34.491
31.124
274.155
17.788.300
2003
148.025
34.619
30.386
39.029
252.059
17.421.324
2004
139.522
39.118
45.769
47.791
272.200
20.706.676
2005
101.149
30.782
60.075
47.699
239.705
23.411.002
2006
141.329
39.267
68.443
44.237
293.276
23.466.672
2007
156.036
33.532
84.413
47.505
321.486
26.832.851
2008
179.236
34.781
80.748
44.552
339.317
24.934.002
2000-2008 yılları arasında, Kütahya‟da konaklama sayısının 48.649 kiĢi ile en fazla
olduğu yıl 2000‟dir. Kütahya‟nın Bölge illerinde bulunan turizm iĢletme belgeli tesislerdeki
konaklama sayısından aldığı pay %20 ile 2000 yılında en yüksek seviyede iken sonraki
yıllarda gerileyerek, 2001, 2007 ve 2008 yıllarında en düĢük seviyesi olan %10‟a
düĢmüĢtür. 9 yıllık dönemde Kütahya‟daki turizm iĢletme belgeli tesislerde toplam
konaklama sayısı ise 323.027 olup Bölge toplamının %13‟üne denk gelmektedir. Kütahya
konaklama sayısında 2001 yılında sert bir düĢüĢ yaĢamıĢtır. Grafik 8.3‟te görüleceği üzere
2001 yılındaki %36,50 oranındaki düĢüĢün ardından, 2005 yılına kadar konaklama
sayılarında artıĢ gerçekleĢmiĢtir. Bu yıldan sonra ise pozitif ve negatif olarak konaklama
sayılarında dalgalı bir seyir görülmektedir. Bununla beraber, Kütahya 2000‟den sonraki
Sayfa 358 / 409
yıllarda konaklama sayısı bakımından 2000 yılına ait değerin gerisinde kalmıĢtır. Tablo 8.3‟e
göre, Kütahya‟daki turizm iĢletme belgeli tesislerde konaklama sayısı 2003 yılından itibaren
Manisa ve UĢak illerindeki konaklama sayısından geride kalmıĢtır.
Manisa verileri incelendiğinde, Manisa‟nın en yüksek konaklama sayısına 84.413 ile
2007 yılında ulaĢtığı anlaĢılmaktadır. Grafik 8.3‟te görüleceği üzere, TR33 Bölgesi içinde
turizm iĢletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısının bir önceki yıla göre değiĢimindeki en
yüksek artıĢ 2004 yılında %50,63 ile Manisa ilinde gerçekleĢmiĢtir. Yine Grafik 8.3‟te
konaklama sayısındaki yüzdelik değiĢimlere bakıldığında Manisa‟nın sadece 2003 ve 2008
yıllarında küçüldüğü görülmektedir. Bu anlamda, Manisa diğer Bölge illeri ile kıyaslandığında
konaklama sayısındaki büyüme açısından en istikrarlı Ģehir olarak ön plana çıkmaktadır.
Manisa konaklama sayısında Afyonkarahisar‟ın gerisinde kalmasına rağmen, 2004 yılı
sonrasında Kütahya ve UĢak‟ın önüne geçmiĢtir. Manisa‟nın Bölge illerinde bulunan turizm
iĢletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %26 ile 2007 yılında en yüksek
seviyede iken en düĢük seviyesi ise %9 ile 2001 yılındadır. 9 yıllık dönemde Manisa‟daki
turizm iĢletme belgeli tesislerde toplam konaklama sayısı 456.432 olup Bölge toplamının
%18‟ine denk gelmektedir. Manisa‟nın Bölge illerinde bulunan turizm iĢletme belgeli
tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay sürekli yükselen bir trend izlemiĢtir. Manisa‟nın
ekonomi ve iĢ hayatında yakaladığı performansın son yıllarda meydana gelen yükseliĢte
önemli bir rol oynadığı düĢünülmektedir.
%
UĢak iline bakıldığında, konaklama sayısının en yüksek olduğu yılın 2004 yılı olduğu
görülmektedir. Takip eden yıllarda konaklama sayısında genel olarak azalmalar görülmüĢ
olmakla birlikte bu azalmalar düĢük miktarlarda gerçekleĢmiĢtir. UĢak yıllar itibarıyla
konaklama sayısı açısından Manisa ve Afyonkarahisar‟ın gerisinde kalmasına rağmen,
Kütahya‟nın önünde yer almıĢtır. UĢak‟ın Bölge illerinde bulunan turizm iĢletme belgeli
tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %20 ile 2005 yılında en yüksek seviyede iken
en düĢük seviyesi ise %9 ile 2001 yılındadır. 9 yıllık dönemde UĢak‟taki turizm iĢletme
belgeli tesislerde toplam konaklama sayısı 353.695 olup Bölge toplamının %14‟üne denk
gelmektedir. UĢak‟ta sanayi sektörünün geliĢimi ile artan iĢ seyahatleri gerçekleĢen
konaklamaların büyük bir kısmını teĢkil etmektedir.
60
50
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
-40
-50
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Afyonkarahisar
43,95
-16,86
-16,44
-5,74
-27,50
39,72
10,41
14,87
Kütahya
-36,50
1,60
10,30
13,00
-21,31
27,56
-14,61
3,72
0,15
32,29
-11,90
50,63
31,26
13,93
23,33
-4,34
UĢak
-3,75
22,61
25,40
22,45
-0,19
-7,26
7,39
-6,22
TR33 Bölgesi
18,61
-7,20
-8,06
7,99
-11,94
22,35
9,62
5,55
5,54
7,63
-2,06
18,86
13,06
0,24
14,34
-7,08
Manisa
Türkiye
Grafik 8.3: 2001-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli
Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısının Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (%)
Sayfa 359 / 409
Bölge turizminin dayandığı etmenler Türkiye genelinden farklılık arz ettiği için
rakamlar sadece gösterge niteliği taĢımaktadır. Bununla beraber ele alınan 8 yıllık büyüme
değerleri içerisinde sadece 4 yıl için Türkiye‟deki konaklama sayılarındaki değiĢimin yönü,
TR33 Bölgesi‟ndeki konaklama sayılarındaki değiĢimin yönü ile paralellik göstermektedir ki,
bu durum turizm açısından Türkiye ile Bölge arasında güçlü bir korelasyon olmadığına
iĢarettir.
tesislerde yabancı turist konaklama istatistikleri Tablo 8.4‟te, aynı dönemde bu bölgelerdeki
turizm iĢletme belgeli tesislerde yabancı konaklama sayısının bir önceki yıla göre değiĢimi
ise Grafik 8.4‟te yer almaktadır.
Tesislerde Yabancı Turist Konaklama Sayısı
Yıllar
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Türkiye
2000
1.583
589
1.754
1.281
5.207
6.804.076
2001
2.939
436
1.058
718
5.151
8.778.165
2002
2.238
732
3.432
1.135
7.537
9.871.594
2003
1.050
1.695
3.065
1.217
7.027
8.991.456
2004
1.042
1.811
3.602
1.714
8.169
10.981.763
2005
4.481
1.561
7.299
1.775
15.116
12.952.616
2006
588
2.358
5.081
2.322
10.349
11.896.571
2007
3.173
956
6.985
2.446
13.560
14.794.270
2008
4.217
1.95
6.316
2.337
14.365
13.647.606
Tablo 8.4 incelendiğinde, 2000-2008 yılları arasındaki 9 yıllık dönemde TR33 Bölgesi
illerindeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yabancı turist konaklama sayısı toplamının
86.481 olup bunun Türkiye toplamının %0,1‟ine denk geldiği görülmektedir. Bölge içindeki
dağılıma açısından en büyük payı %45 ile Manisa ili almakta olup onu %25 ile
Afyonkarahisar, %17 ile UĢak ve %13 ile Kütahya takip etmektedir. Yine 2000-2008 yılları
arasında TR33 Bölgesi illeri içinde yıllık bazda yabancı turistlerin en çok 7.299 konaklama
sayısı ile 2005 yılında Manisa ilinde konakladıkları görülmektedir. Manisa‟nın hava ve deniz
limanı bulunan ve hali hazırda önemli miktarda yabancı turist çeken Ġzmir iline çok yakın
olması ve geliĢmiĢ sanayisi Manisa‟ya büyük avantaj sağlamaktadır. Diğer illerle
karĢılaĢtırıldığında, Afyonkarahisar‟da konaklayan yabancıların konaklama sayısında 2004
yılı sonrasında çok sert dalgalanmaların meydana geldiği görülmektedir. 2000-2008 yılları
arasında TR33 Bölgesi illerinde konaklayan yabancıların konaklama sayısı en düĢük değerini
2001 yılında 436 kiĢi ile Kütahya‟da görmüĢtür. UĢak, 2002 yılından sonra yabancı ziyaretçi
konaklama sayısında istikrarlı bir büyüme göstermiĢtir. TR33 Bölgesi düzeyinde yıllık bazda
en fazla yabancı konaklamanın gerçekleĢtiği dönem 15.116 kiĢi ile 2005 yılı olmuĢtur. TR33
Bölgesi genelinde yabancı turist konaklama sayısındaki en fazla artıĢın gerçekleĢtiği yıl ise
yine %85,04 ile 2005 yılı olmuĢtur.
Grafik 8.4‟te TR33 Bölgesi Türkiye geneli ile karĢılaĢtırıldığında yabancı turistlerin
konaklama sayısındaki değiĢimin 8 yıllık dönem içerisinde 6 yıl paralellik gösterdiği
görülmektedir. Bu durum, yabancı turist konaklama sayıları açısından yerli ve yabancı
toplamına göre TR33 Bölgesi ile Türkiye geneli arasındaki pozitif korelasyonu göstermesi
bakımından önemlidir.
Sayfa 360 / 409
500
400
300
200
%
100
0
-100
-200
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Afyonkarahisar
85,66
-23,85
-53,08
-0,76
330,04
-86,88
439,63
32,90
Kütahya
-25,98
67,89
131,56
6,84
-13,80
51,06
-59,46
56,38
Manisa
-39,68
224,39
-10,69
17,52
102,64
-30,39
37,47
-9,58
UĢak
-43,95
58,08
7,22
40,84
3,56
30,82
5,34
-4,46
TR33 Bölgesi
-1,08
46,32
-6,77
16,25
85,04
-31,54
31,03
5,94
Türkiye
29,01
12,46
-8,92
22,14
17,95
-8,15
24,36
-7,75
Tesislerde Yabancı Turist Konaklama Sayısının Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (%)
tesislerde yerli turist konaklama istatistikleri Tablo 8.5‟te, aynı dönemde bu bölgelerdeki
turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli konaklama sayısının bir önceki yıla göre yüzdelik
değiĢimi ise Grafik 8.5‟te yer almaktadır.
Tablo 8.5 ve Grafik 8.5‟te yer alan 2000-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi illerindeki
turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli turist konaklama sayılarına ve bu sayıların artıĢ
oranlarına bakıldığında en fazla yerli turist ağırlayan illerin sırasıyla Afyonkarahisar, Manisa,
UĢak ve Kütahya olduğu görülmektedir. Bölge‟deki toplam konaklama sayılarının büyük bir
kısmı yerli turistler tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Dolayısıyla, yerli konaklama sayılarında
görülen trendler, toplam konaklama sayılarında görülen trendler ile paralellik
göstermektedir.
Tesislerde Yerli Turist Konaklama Sayısı
Yıllar
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Türkiye
2000
146.430
48.060
24.280
25.092
243.862
8.855.902
2001
210.133
30.456
25.015
24.667
290.271
7.749.622
2002
174.915
30.655
31.059
29.989
266.618
7.916.706
2003
146.975
32.924
27.321
37.812
245.032
8.429.868
2004
138.480
37.307
42.167
46.077
264.031
9.724.913
2005
96.668
29.221
52.776
45.924
224.589
10.458.386
2006
140.741
36.909
63.362
41.915
282.927
11.570.101
2007
152.863
32.576
77.428
45.059
307.926
12.038.581
2008
175.019
33.286
74.432
42.215
324.952
11.286.396
Sayfa 361 / 409
60
40
%
20
0
-20
-40
-60
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Afyonkarahisar
43,50
-16,76
-15,97
-5,78
-30,19
45,59
8,61
14,49
Kütahya
-36,63
0,65
7,40
13,31
-21,67
26,31
-11,74
2,18
3,03
24,16
-12,04
54,34
25,16
20,06
22,20
-3,87
UĢak
-1,69
21,58
26,09
21,86
-0,33
-8,73
7,50
-6,31
TR33 Bölgesi
19,03
-8,15
-8,10
7,75
-14,94
25,98
8,84
5,53
Türkiye
-12,49
2,16
6,48
15,36
7,54
10,63
4,05
-6,25
Manisa
Tesislerde Yerli Turist Konaklama Sayısının Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (%)
Grafik 8.6‟da 2000-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iĢletme
belgeli tesislerin doluluk oranları Türkiye ile karĢılaĢtırmalı olarak verilmektedir.
Turizm iĢletme belgeli iĢletmelere iliĢkin doluluk oranları Kültür ve Turizm
Bakanlığı‟ndan yıllık bazda elde edilebilmiĢtir. Yıllık veriler, turizmdeki dönemsel etkileri göz
ardı etmektedir. Diğer bir ifadeyle, bazı aylarda doluluk oranlarındaki yükseliĢlere karĢılık
bazı aylarda doluluk oranlarının çok düĢük seyretmesi, yıllık olarak düzenlendiğinde
ortalama değerleri düĢürmektedir. Bölge‟nin turizm iĢletmelerindeki doluluk oranları,
Bölge‟nin turizm talebinin bir vekil göstergesi olarak değerlendirilecek olursa Grafik 8.6‟da
da görüldüğü üzere yaklaĢık %36 gibi bir ortalama doluluk oranı, mevcut turizm
iĢletmelerinin göreceli bir talep yetersizliği ile karĢı karĢıya olduğunu göstermektedir.
Bununla beraber, yıl içerisinde, belli dönemlerdeki yüksek doluluk oranları, diğer
zamanlardaki düĢük doluluk oranlarını telafi etmekte ve böylece iĢletmelerin ortalama
kârlarını sektörde kalmaya devam edebilecek düzeyde tutmalarını sağlamaktadır.
Grafik 8.6‟da gözlenen durum 2001 yılı sonrasında tüm illerde doluluk oranlarının
genel olarak %50‟nin altında seyrettiğidir. Afyonkarahisar ili, doluluk oranlarının en yüksek
seyrettiği il olarak ön plana çıkmaktadır. Afyonkarahisar‟ı sırasıyla UĢak ve Manisa illeri takip
etmekte, en son sırada ise Kütahya ili yer almaktadır.
Afyonkarahisar‟da en yüksek doluluk oranı 2000 yılında %78,96 olarak
gerçekleĢmiĢtir. Takip eden beĢ yıl boyunca doluluk oranı düĢüĢ göstermiĢ, 2006 yılında
yeniden yükseliĢ meydana gelmiĢ olsa da doluluk oranı baĢlangıçtaki düzeyini
yakalayamamıĢtır.
Kütahya ilindeki doluluk oranı 2000 yılındaki %40,72 seviyesinden sonra 3 yıl
boyunca düĢüĢ göstermiĢ, ancak 2004 yılında söz konusu dönemdeki en yüksek seviyesi
olan %42,60 seviyesine ulaĢmıĢtır. Ancak daha sonraki yıllarda tekrar düĢmüĢtür.
Sayfa 362 / 409
Manisa iline iliĢkin doluluk oranları diğer illerin aksine çoğunlukla artıĢ göstermiĢtir.
Manisa ilinde doluluk oranı en yüksek değerini %33,20 ile 2005 yılında yakalamıĢtır.
UĢak ilindeki doluluk oranları Afyonkarahisar ili ile paralellik göstermektedir. UĢak
ilinde 2000 yılında %55,79 ile en yüksek doluluk oranı gerçekleĢmiĢtir. 2004 yılında
meydana gelen artıĢ dıĢında doluluk oranında sürekli düĢmeler söz konusu olmuĢtur.
Doluluk oranları Türkiye ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında, 2000 yılı dıĢında TR33
Bölgesi‟nin doluluk oranlarının Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Ayıca
yıllar itibarıyla TR33 Bölgesi ile Türkiye geneline iliĢkin doluluk oranları birlikte ele
alındığında ters yönlü değiĢmelerin yaĢandığı gözlenmektedir. Diğer bir ifadeyle, Türkiye
geneline iliĢkin doluluk oranında artıĢların meydana geldiği yılların büyük bir kısmında, TR33
Bölgesi‟ndeki doluluk oranında azalıĢlar söz konusu olmuĢtur.
90
80
70
%
60
50
40
30
20
10
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Afyonkarahisar
78,96
65,22
47,46
42,11
39,82
36,93
49,05
44,76
44,62
Kütahya
40,72
30,38
39,47
34,61
42,60
32,55
26,45
22,81
26,62
Manisa
22,28
19,98
19,71
20,10
22,82
33,20
26,24
30,18
26,48
UĢak
55,79
43,80
30,88
34,12
42,77
42,58
40,13
37,02
37,21
TR33 Bölgesi
49,44
39,84
34,38
32,73
37,00
36,31
35,47
30,07
33,73
Türkiye
36,82
45,62
48,68
46,90
50,07
52,38
47,26
51,12
51,51
Grafik 8.6: 2000-2008 Yılları Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde
Doluluk Oranları (%) (Yerli+Yabancı)
TR33 Bölgesi‟ndeki belediye belgeli tesislerin konaklama sayısı ile geceleme sayıları
Tablo 8.6‟da verilmiĢtir. Buna göre, 2008 yılında TR33 Bölgesi‟ndeki belediye belgeli
tesislerde konaklama sayısı 592.091 olup Türkiye genelinin %4‟üne tekabül etmektedir.
TR33 Bölgesi‟ndeki rakamın dağılımında ise en yüksek payı %51 ile Afyonkarahisar alırken
onu %27 ile Manisa, %14 ile Kütahya ve %8 ile UĢak takip etmektedir. Bölge içinde
belediye belgeli tesislerde yabancılar tarafından gerçekleĢtirilen konaklama sayılarında
Afyonkarahisar 5.681 ile ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar‟ı ise sırasıyla 5.012 ile
Kütahya, 240 ile Manisa ve 188 konaklama ile UĢak izlemektedir. Yerli konaklama sayılarına
bakıldığında ise Afyonkarahisar 295.498 konaklama ile yine ilk sırayı almaktadır.
Afyonkarahisar‟ı sırasıyla 159.766 ile Manisa ve 76.843 konaklama ile Kütahya‟nın takip
ettiği görülmektedir. UĢak ise yabancı konaklama sayısında olduğu gibi yerli konaklama
sayısında da son sırada yer almaktadır.
Sayfa 363 / 409
Tablo 8.6: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesislere İlişkin İstatistikler
Konaklama Sayısı
Geceleme Sayısı
Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
Afyonkarahisar
5.681
295.498
301.179
20.040
704.924
724.964
Kütahya
5.012
76.843
81.855
7.510
192.327
199.837
Manisa
240
159.766
160.006
349
262.262
262.611
UĢak
188
48.863
49.051
1.779
83.048
84.827
11.121
580.970
592.091
29.678
1.242.561
1.272.239
4.115.212
11.468.804
15.584.016
16.672.587
19.494.427
36.167.014
TR33 Bölgesi
Türkiye
2008 yılına iliĢkin belediye belgeli turizm iĢletmelerinde gerçekleĢen ortalama kalıĢ
süreleri ve tesislerin ortalama doluluk oranları Tablo 8.7‟de gösterilmiĢtir. Tabloya
bakıldığında, ortalama kalıĢ süresi açısından UĢak ilinin 2008 yılında 9,5 gece ile yabancı
geceleme sayısında ilk sırada yer aldığı görülmektedir. UĢak ilini 3,5 gece ile Afyonkarahisar
takip etmektedir. Kütahya ve Manisa‟da yabancı turistlerin ortalama kalıĢ süreleri 1,5 gece
olarak gerçekleĢmiĢtir. Yerli turistlerin ortalama kalıĢ süreleri açısından Afyonkarahisar ile
Kütahya illeri 2,4 ve 2,5 gece, Manisa ile UĢak illeri de 1,6 ve 1,7 gece ile birbirlerine yakın
değerlere sahiptir. Yerli turistlerin ortalama kalıĢ sürelerinin Afyonkarahisar ve Kütahya‟da
Manisa ve UĢak illerine nazaran daha yüksek olması, bu illerde konaklayan yerli turistlerin
Ģifa bulmak ve termal imkânlardan faydalanmak amacıyla tesislerde daha uzun süreli
konakladığını göstermektedir.
Tablo 8.7: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesislerde Ortalama Kalış
Süresi ve Doluluk Oranları (%)
Ortalama Kalış Süresi (Gece)
Doluluk Oranı(%)
Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
Afyonkarahisar
3,5
2,4
2,4
1,04
36,54
37,58
Kütahya
1,5
2,5
2,4
0,83
21,37
22,20
Manisa
1,5
1,6
1,6
0,04
26,36
26,40
UĢak
9,5
1,7
1,7
0,95
44,40
45,36
TR33 Bölgesi
4,0
2,1
2,0
0,72
32,17
32,88
Türkiye
4,1
1,7
2,3
13,93
15,57
28,89
Belediye belgeli tesislerin doluluk oranları TR33 Bölgesi bazında ele alındığında 2008
yılında gerçekleĢen doluluk oranının %32,88 olduğu görülmektedir. Türkiye geneli ile
kıyaslandığında TR33 Bölgesi‟nin Türkiye ortalamasının üzerinde bir doluluk oranına sahip
olduğu ortaya çıkmaktadır.
TR33 Bölgesi doluluk düzeylerine iller bazında bakıldığında tesislerin yabancı doluluk
oranlarının yaklaĢık %1 ve altında seyrettiği görülmektedir. Toplam doluluk oranlarına
bakıldığında ise UĢak ilindeki tesislerin %45,36 ile en yüksek doluluk oranına sahip olduğu
görülmektedir. UĢak ilini ise %37,58 ile Afyonkarahisar, %26,40 ile Manisa ve %22,20 ile
Kütahya ili takip etmektedir.
Grafik 8.7‟de 2009 yılında TR33 Bölgesi‟ne gelen yabancı turistlerin geldikleri ülkelere
göre karĢılaĢtırılması sunulmaktadır. ġekle göre, TR33 Bölgesi‟ne en fazla yabancı
ziyaretçinin 3.284 kiĢi ile Almanya‟dan geldiği görülmektedir. Almanya‟yı takiben sırasıyla
2.929 ve 2.452 kiĢi Ġngiltere ve Ġtalya‟nın geldiği görülmektedir. Ġtalya‟dan sonra yabancı
ziyaretçi sayısında çok güçlü bir kırılma söz konusu olmuĢ, ziyaretçi sayıları dört rakamlı
Sayfa 364 / 409
sayılardan üç rakamlı sayılara gerilemiĢtir. Bu kırılmadan sonra Hollanda‟dan 797,
Fransa‟dan 638 ve ABD‟den 626 ziyaretçinin TR33 Bölgesi‟ne gelmiĢ olduğu görülmektedir.
3.500
3.000
2.500
3.284
3.102
2.929
2.452
2.000
1.500
1.000
797
638 626
500
445 417 396 383
352 345 314 307 291
249
0
Grafik 8.7: TR33 Bölgesi’ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (Kişi)
Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri
Tablo 8.8‟de 2009 yılında TR33 Bölgesi‟ndeki illerde müze ve ören yerlerini ziyaret
eden yerli ve yabancı turist sayıları yer almaktadır.
Tablo 8.8: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Yerli
8.112
64.279
13.055
26.604
112.050
Yabancı
115
3.147
42.205
172
45.639
Toplam
8.227
67.426
55.260
26.776
157.689
Müze ve ören yerlerine en fazla ziyaretin toplamda 67.426 ile Kütahya‟da
gerçekleĢtiği görülmektedir. Kütahya‟yı toplamda 55.260 ile Manisa, 26.776 ile UĢak, 8.227
ile de Afyonkarahisar takip etmektedir. Müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ziyaretçi
sayısında da Kütahya ili ilk sırada yer almakta olup onu UĢak, Manisa ve Afyonkarahisar illeri
takip etmektedir. Bölge‟deki müze ve ören yerlerini ziyaret eden toplam 45.639 yabancı
ziyaretçinin %92‟si olan 42.205 ziyaretçi Manisa ilindeki müze ve ören yerlerini ziyaret
etmiĢtir. Onu 3.147 kiĢi ile Kütahya, 172 kiĢi ile UĢak, 115 kiĢi ile de Afyonkarahisar takip
etmektedir. UĢak ili müze ve ören yerlerini 2009 yılında toplamda 172 yabancı turist ziyaret
etmiĢtir ki bu rakam Karun Hazineleri‟nin de bulunduğu UĢak için son derece düĢüktür.
TR33 Bölgesi‟nde yer alan turizm acenteleri sayılarına bakıldığında Bölge‟de toplam
54 adet turizm acentesi olduğu görülmektedir. Bunların 20 tanesi Afyonkarahisar‟da, 16
tanesi Manisa‟da, 14 tanesi Kütahya‟da, 4 tanesi ise UĢak‟ta bulunmaktadır.
Tablo 8.9: TR33 Bölgesi İllerinde Bulunan Turizm Acentelerinin Sayısı
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Acente Sayısı
20
14
16
Uşak
4
TR33 Bölgesi
54
Sayfa 365 / 409
Bir sonraki bölümde sırasıyla Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinin
turizm olanakları ve mevcut potansiyelleri ele alınmıĢtır. TR33 Bölgesi, baĢta Afyonkarahisar
ve Kütahya olmak üzere jeotermal turizm potansiyeli ile ön plana çıkmaktadır. Kültür ve
Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü tarafından baĢlatılan “Termal
Turizm Kentleri Projesi” kapsamında, Türkiye‟nin jeotermal kaynak potansiyeli araĢtırılıp
yeni alanların tespiti yapılmaktadır. Potansiyel alanlarda mülkiyet araĢtırmasının yapılması,
altyapı imkânlarının saptanması ve alternatif turizm türleriyle iliĢkilendirilmesi ile termal
amaçlı geliĢim stratejilerinin belirleneceği AraĢtırma Raporu, Ġl ve Bölge Termal Master
Planları hazırlanmaktadır. Bu planlar dahilinde diğer turizm türleri ile entegre olabilecek ve
destinasyon oluĢturabilecek kapasiteye sahip olan öncelikli geliĢtirilecek bölgeler arasında
TR33 Bölgesi illerinin de yer aldığı görülmektedir. Bu bağlamda, Afyonkarahisar, Kütahya,
UĢak illeri Frigya Termal Turizm Bölgesi‟ne dâhil edilirken Manisa ili Güney Ege Termal
Turizm Bölgesi‟nde yer almıĢtır (Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel
Müdürlüğü).
8.2.1. Afyonkarahisar
Afyonkarahisar baĢta termal ve kültür turizmi olmak üzere, turizm açısından zengin
olanaklara sahiptir. Eko turizm açısından Frig Vadisi oluĢumları, doğal mağaraları, yaylaları,
kuĢ gözlem alanları ile ön plana çıkmakta, Selçuklu mimarisini taĢıyan asırlık camileri ile
inanç turizmine hitap etmekte, kentsel sit alanlarında restorasyonu tamamlanan
Afyonkarahisar Evleri ile de geçmiĢin nostaljik iklimini ziyaretçilerine sunmaktadır.
8.2.1.1. Termal Turizm
Afyonkarahisar, termal turizm merkezleri ve lüks otelleri ile Türkiye‟nin termal turizm
açısından parlayan yıldızlarından birisidir. Ömer, Gecek, Gazlıgöl, Hüdai ve Heybeli
kaplıcalarında jeotermal sular romatizma, eklem bozuklukluları, kadın hastalıkları, çocuk
felci, solunum yolları hastalıkları, ĢiĢmanlık, nevrotik bozukluklar, kalp hastalıkları gibi birçok
rahatsızlık için Ģifa imkânı sunmaktadır. Ayrıca geliĢen teknoloji ile birlikte tıp dünyasına
giren cihaz ve tekniklerin yavaĢ yavaĢ otellerin bünyesine entegre edilmesi ile geleneksel
manadaki kaplıca ve Ģifalı su anlayıĢının yanında, klinik bazlı uygulamaların, bilimsel kür ve
tedavilerinin uygulandığı modern anlayıĢın da yerini almaya baĢladığı görülmektedir.
Afyonkarahisar‟daki tüm kaplıcalar Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nca termal turizm merkezi ilan
edilmiĢtir. Bu merkezlerde 1/5000 ve 1/1000 nazım imar ve uygulama imar planları
yapılmıĢ, altyapı çalıĢmaları tamamlanmıĢ olup termal turizm merkezi kapsamında sunduğu
teĢvik ve imkânlarla yeni yatırımlara açık ve elveriĢlidir (Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım
ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü).
Tablo 8.10: Afyonkarahisar İlinde Bulunan Kaplıca Sularının Şifalı Özellikleri
Kaplıcalar
Ömer-Gecek
Gazlıgöl
BolvadinHeybeli
Sandıklı-Hüdai
Tedavi Edici Özellikleri ve İyi Geldiği Rahatsızlıklar
Romatizma deri, kalp ve kan dolaĢımı hastalıkları ile sindirim sistemi, eklem
rahatsızlığı ve kireçlenme, karaciğer, safra kesesi, beslenme bozukluğu, sinirsel ve
kadın hastalıkları, solunum rahatsızlıkları
Romatizma hastalıkları, kalp ve dolaĢım sistemi, böbrek ve idrar yolları, karaciğersafra kesesi, sindirim sistemi, metabolizma bozuklukları, kemik ve kireçlenme ve
cilt hastalıkları, kadın hastalıkları
Deri hastalıkları, egzamalar, solunum yolları hastalıkları, romatizmal hastalıklar,
kalp ve kan dolaĢımı, sinirsel ve kadın hastalıkları
Romatizma hastalıkları, ağrılı sendromlar, kalp ve kan dolaĢımı hastalıkları, eklemkireçlenme rahatsızlığı, sinir ve kas yorgunluğu, sinirsel hastalıklar, kadın
hastalıkları
Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Sayfa 366 / 409
8.2.1.1.1. Ömer-Gecek Kaplıcaları
Afyonkarahisar-Kütahya karayolu üzerinde bulunan termal turizm merkezinin
Afyonkarahisar kent merkezine uzaklığı 15 km„dir. Ankara-Ġzmir-Antalya karayollarının
kesiĢim noktasında olması turizm merkezine büyük avantaj sağlamaktadır. Afyonkarahisar‟ın
5 yıldızlı termal otellerinin tamamı bu kaplıca alanı içerisinde yer alır. Yatırımcılar tarafından
tercih edilen bu Bölge‟de, turizm yatırım belgeli 5 yıldızlı yeni otellerin de inĢası devam
etmektedir.
Kaplıcalarda eski Türk hamamları, apart villalar, kapalı yüzme havuzu ve alıĢveriĢ
olanakları bulunmaktadır. Termal suyun sıcaklığı 50°C ile 95°C arasında değiĢmektedir.
Kaplıca bölgesinde Ģu anda turizm iĢletme belgeli 4 adet 5 yıldızlı otel bulunmaktadır.
Ömer-Gecek jeotermal sahasında yer alan Oruçoğlu Termal Resort Otel 624 yatak, Ġkbal
Termal Otel 604 yatak, Korel Termal Otel 780 yatak ve Afyonkarahisar Anemon Otel 390
yatak kapasitesine sahiptir. Bölge‟de yer alan Ömer Termal Tatil Köyü 35 standart oda, 15
bahçeli oda, 64 villa ile beraber toplam 114 oda kapasitesine sahiptir. Yine aynı saha
içerisinde yer alan Hayat Jeotermal Tesisleri‟nde toplamda 100 yatak kapasitesine sahip
villalar bulunmaktadır. Bu villaların tümü kendi termal havuzuna sahiptir. Villaların tümünde
termal havuz bulunmaktadır. Termal sahadaki belediye belgeli tesislerde toplam yatak
kapasitesi 629 olup Ömer-Gecek kaplıcalarının mevcut toplam yatak kapasitesi yaklaĢık
3.000‟dir. Kaplıcanın planlanan toplam yatak kapasitesi ise 5.000‟dir (Afyonkarahisar Ġl
Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel
Müdürlüğü).
8.2.1.1.2. Gazlıgöl Kaplıcaları
Gazlıgöl kaplıcaları Afyonkarahisar‟ın Ġhsaniye ilçesi, Gazlıgöl Beldesi‟ndedir.
Afyonkarahisar il merkezine 25 km mesafede olan kaplıca, Afyonkarahisar-EskiĢehir
karayolu üzerinde bulunmaktadır. Gazlıgöl Beldesi içinden geçen demiryolu sayesinde
doğrudan demiryolu ulaĢımı mevcuttur.
Kaplıca suyu fiziksel özellikleri bakımından renksiz, kokusuz ve gazlıdır. Kimyasal
olarak içinde sodyum bikarbonat ve hidrojen sülfür içermektedir. 45 ila 68 °C aralığında
değiĢen sıcaklığa sahip suların debisi 9 lt/sn‟dir. Villa ve otellerden oluĢan konaklama
imkânları ile Gazlıgöl Kaplıcaları‟nda Türk hamamı, tedavi havuzları ve çamur banyosu gibi
servisler gelen ziyaretçilerin hizmetine sunulmaktadır. Kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi
1.000 olup planlanan yatak kapasitesi 1.950 olarak belirlenmiĢtir (Afyonkarahisar Ġl Kültür
ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü).
8.2.1.1.3. Bolvadin-Heybeli Kaplıcaları
Heybeli Kaplıca alanı Afyonkarahisar ilinin doğusunda yer alan Bolvadin Ġlçe sınırları
içerisinde bulunmaktadır. Kaplıca alanı Antik Kral Yolu üzerine kurulmuĢ bir yerleĢim
merkezidir. Kaplıca alanı Afyonkarahisar-Konya karayolu üzerinde bulunmakta olup
Afyonkarahisar il merkezine 20 km. mesafededir.
2,7 km2‟lik bir araziye tekabül eden kaplıcanın suları renksiz ve berrak nitelik
taĢımaktadır. 56,3°C sıcaklıktaki suyun debisi 64 lt/sn‟dir. Kaplıcada 166 oda kapasiteli bir
otel, 12 lüks apart, 6 villa, 271 apart daire, 84 banyosuz daire bulunmaktadır. Kaplıcalarda
açık ve kapalı termal havuzlar mevcut olup toplam yatak kapasitesi 650‟dir. Kaplıcalarda yer
alan tesislerin tamamı belediye belgelidir. Kaplıcanın planlanan yatak kapasitesi 12.300
olarak belirlenmiĢtir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm
Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü).
Sayfa 367 / 409
8.2.1.1.4. Sandıklı-Hüdai Kaplıcaları
Sandıklı ilçesinin 8 km güneyinde bulunur. Kaplıca suları jeolojik bir çatlağın değiĢik
yerlerinden çıkan Ģifalı sulardan oluĢur. 80-85°C aralığında değiĢen sıcaklıkta, sodyum sülfat
ve bikarbonat içeren sular radyoaktif özelliği açısından Türkiye'de ilk sırayı almaktadır. ġifalı
çamur ve çamur banyoları ile ünlü olan Hüdai Kaplıcaları‟nın çok eskiden beri kullanıldığı
bilinmektedir. Kaplıcada Bizans devrinden kalma hamamlar bulunmaktadır.
Kaplıcada toplam 166 oda ve buna tekabül eden toplam 232 yatağa sahip 2 otel, 715
yatak kapasiteli apart villalar ve 353 yatak kapasiteli 110 adet banyosuz daire
bulunmaktadır. Kaplıcada 3 kapalı büyük yüzme havuzu, 2 açık büyük yüzme havuzu, 600
kiĢi/saat kapasiteli çamur kürü banyosu, 2 adet kükürt banyosu hizmet vermektedir.
Kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 1.500 olup planlanan kapasite ise 5.000‟dir
(Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve
Afyonkarahisar‟ın TR33 Bölgesi içerisinde en fazla yatak kapasitesine sahip il olma
özelliğini hâlihazırda yapımı devam etmekte olan turizm yatırım belgeli tesislerin de hizmete
girmesiyle korumaya devam etmesi ve toplam yatak kapasitesinin 12.571‟e çıkması
beklenmektedir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü).
Termal otellerin doluluk oranları, sektördeki göreceli talep yoğunluğunun ölçülmesi
açısından önemli bir değiĢkendir. Bu bağlamda, Afyonkarahisar‟ın termal turizm talep
fazlası/yetersizliğinin değerlendirilmesi, yıl içindeki dönüĢümlerinin gözlenebilmesi amacıyla
Bölge‟nin 5 yıldızlı termal otellerinin doluluk oranları vekil gösterge olarak kullanılmıĢtır.
Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri kullanılarak otellerin doluluk oranları
hesaplanmıĢtır. Doluluk oranları hesaplamasında otellerin yatak kapasitelerinden hareketle
aylık geceleme kapasiteleri hesaplanmıĢ, aylık toplam geceleme sayıları ile oranlamaya
gidilerek ortalama doluluk oranları elde edilmiĢtir. Elde edilen veriler dâhilinde 2006-2009
yılları arası ortalama doluluk oranları Grafik 8.8‟de gösterilmiĢtir.
Grafik 8.8: 2006-2009 Yılları Arası Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk
Oranları (Aylık Bazda Trend) (%)
Sayfa 368 / 409
Ortalama doluluk oranlarının dört yıllık trendinin gösterildiği Grafik 8.8‟de doluluk
oranlarının en yüksek seviyeye %79 ile 2006 yılı Ağustos ayında en düĢük seviyeye ise %25
ile 2007 yılı Mayıs ayında ulaĢtığı görülmektedir. Serinin gidiĢatına bakıldığında doluluk
oranlarındaki dalgalanmaların zaman içerisinde belirli bir sistematik takip ettiği ortaya
çıkmaktadır. Bu sistematik yapı, takip eden Ģekiller üzerinden analiz edilecektir. Grafik
8.8‟de dikey eksende doluluk oranları ile beraber bu oranların hangi aralıklarda
yoğunlaĢtığını gösteren histogram yer almaktadır. Histograma bakıldığında, doluluk
oranlarının %30 ile %60 arasında yoğunlaĢtığı görülmektedir. 4 yıl içerisinde otellerin aylık
doluluk oranı aritmetik ortalaması ise %45 olarak hesaplanmıĢtır.
Grafik 8.9‟da 2006-2009 yılları arasında her bir aya iliĢkin doluluk oranlarının 4 yıl
içerisindeki trendi (mavi çizgiler ile) ve her bir aya iliĢkin doluluk oranının 4 yıllık ortalaması
(kırmızı yatay çizgiler ile) gösterilmektedir.
%80
%70
%60
%50
%40
%30
%20
Oca
Şub
Mar
Nis
May
Haz
Tem
Ağu
Eyl
Eki
Kas
Ara
Oranları (Aylık Bazda Ortalama ve Trendler) (%)
Aylık ortalamalara bakıldığında, Ocak ayından Mart ayına kadar ortalama değerlerin
yükseldiği görülmektedir. Takip eden Nisan, Mayıs ayları boyunca oranların düĢtüğü
gözlenirken Haziran ayında bu değerin yılın en düĢük seviyesi olan %34‟e indiği
görülmektedir. Temmuz ayında yeniden yükseliĢ baĢlamakta, Ağustos ise yılın en yüksek
ortalama değerinin (%64) kaydedildiği ay olmaktadır. Bu dalgalanmaların 2 veya 3 aylık
dönemlerde yön değiĢtirerek tekrarladığı görülmektedir. Sonbahar ve kıĢ aylarında doluluk
oranlarının giderek yükseldiği gözlenmektedir. Bahar ayları ile birlikte doluluk oranlarında
düĢüĢ yaĢanmakta, bu düĢüĢ yaz tatilinin baĢladığı Haziran ayına kadar devam etmektedir.
Temmuz ayı ile birlikte tatil sezonunun baĢlaması doluluk oranlarına yükseliĢ Ģeklinde
yansımaktadır. Ağustos ayında doluluk oranlarının en yüksek düzeye ulaĢması özellikle
yurtdıĢında yaĢayan vatandaĢlarımızın Türkiye‟ye en çok giriĢ yaptıkları döneme rast
gelmesiyle açıklanmaktadır.
Grafik 8.10‟da ise 2006-2009 yılları arasındaki aylık bazda ayrıĢtırılmıĢ trendler
görülmektedir.
Ekim ayı dıĢındaki tüm aylarda ortalama doluluk oranları baĢlangıç yılı olan 2006‟daki
ortalama doluluk düzeyinin altında kalmıĢtır. Diğer bir ifadeyle, Ekim ayı dıĢındaki aylarda 4
yıl içerisinde doluluk oranının gerilemiĢ olduğu ortaya çıkmıĢtır. Ocak, Ağustos ve Kasım
Sayfa 369 / 409
ayları doluluk oranları istikrarlı bir Ģekilde düĢmüĢtür. Mart, Nisan, Mayıs, Haziran ve Eylül
ayları, iniĢ çıkıĢ bakımından tamamen paralel bir seyir izlemektedir. 2006‟dan 2009‟a
doluluk oranlarındaki en büyük düĢüĢler sırasıyla Mart ve Ağustos aylarındaki değerlerde
meydana gelmiĢtir.
%80
%70
Oca
Şub
Mar
Nis
May
Haz
Tem
Agu
Eyl
Eki
Kas
Ara
%60
%50
%40
%30
%20
2006
2007
2008
2009
Oranları (Aylık Bazda Ayrıştırılmış Trendler) (%)
Grafik 8.11 otellerin doluluk oranlarının hangi oranlarda yerli ve yabancı turistler
tarafından oluĢturulduğunu göstermektedir. Yerli ve yabancı kaynaklı ortalama doluluk
oranları arasında çok büyük bir fark olduğu görülmektedir. Diğer bir ifadeyle, ildeki termal
turizm potansiyelinin, yurtiçi turizmde elde ettiği talebi yabancılar açısından oluĢturamadığı
80
70
60
50
40
30
20
10
0
I
II
III
IV
I
2006
II
III
2007
IV
I
II
III
2008
IV
I
II
III
IV
2009
Yabancı Doluluk Oranı
Yerli Doluluk Oranı
Grafik 8.11: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Yerli-Yabancı
Karşılaştırması) (%)
Sayfa 370 / 409
Grafik 8.12‟de ise yabancı doluluk oranlarının aylık bazlı ortalama değerleri yer
almaktadır. Grafik 8.12 incelendiğinde, yabancı turistlerden kaynaklanan ortalama doluluk
oranlarının Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında en yüksek düzeylerine ulaĢtığı
ortaya çıkmaktadır. Bu durumda, yabancı turistlerin Türkiye‟ye en çok giriĢ yaptıkları yaz
aylarında, deniz, güneĢ ve kum turizminin canlanmasına paralel olarak termal turizmin de
canlandığı söylemek mümkündür.
%3.0
%2.5
%2.0
%1.5
%1.0
%0.5
%0.0
Oca
Şub
Mar
Nis
May
Haz
Tem
Ağu
Eyl
Eki
Kas
Ara
Grafik 8.12: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Aylık Bazda
Ortalama ve Trendler) (Yabancı) (%)
Grafik 8.13‟te ise konaklama baĢına ortalama geceleme sayıları aylık bazda
gösterilmektedir. 2008 yılının ikinci çeyreğinde görülen yüksek uç değer dıĢında, tüm aylar
için konaklama baĢına düĢen geceleme sayısı yaklaĢık 2‟dir. Jeotermal suların bilimsel
anlamda tedavi amaçlı tatbik sürelerinin 14 ile 21 gün arasında değiĢtiği düĢünüldüğünde,
yaklaĢık 2 gün olan ortalama geceleme süresi, termal otellerin klinik anlamda tedaviden
ziyade, geleneksel anlamda Ģifa bulma, dinlenme, eğlence ve tatil konsepti içerisinde tercih
edildiği sonucu ortaya çıkmaktadır.
Grafik 8.13: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Kalış Süresi (Konaklama Başına
Geceleme Sayısı)
Sayfa 371 / 409
Son olarak Grafik 8.14‟te zaman serisi teknikleri (winter-additive) kullanılarak
ortalama doluluk oranlarının 2013 yılı sonuna kadar tahminleri yapılmıĢtır. Termal turizm
talebinin sabit kalması durumunda, otellerin doluluk oranlarının 2013 yılına kadar referans
aralık olan 2006-2009 yıllarına paralel bir seyir izleyeceği serinin gidiĢatından
anlaĢılmaktadır. Bununla beraber Bölge‟de yeni yeni otellerin inĢası devam ederken, yeterli
talep artıĢının sağlanamaması durumunda otellerin doluluk oranları ve karlılık oranlarında
düĢme beklenebilir.
Grafik 8.14: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları 2010-2013 Yılları
Projeksiyonu (%)
Özetlemek gerekirse, 2006-2009 yılları arasında Afyonkarahisar‟da bulunan 5 yıldızlı
termal otellerin aylık ortalama doluluk oranı %45 olarak tespit edilmiĢtir. Doluluk oranlarının
ulaĢtığı en yüksek değer %80, en düĢük ise %25 düzeyindedir. Bununla beraber doluluk
oranları yıl içerisinde dönemsel salınımlar göstermektedir. Bu salınımların sıklık bakımından
%30 ve %60 aralığında yoğunlaĢtığı gözlenmiĢtir. Söz konusu dönemde doluluk oranlarının
analizinden, Afyonkarahisar‟da termal turizm talebinin, sektördeki turizm arzına göre
yetersiz kaldığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Bununla beraber, giriĢimcilerin sektöre yönelik
beklentilerinin yüksek olmasına, sektördeki kârlılık düzeyinin yeterli olmasına ve termal
turizm merkezi çerçevesindeki teĢviklere bağlı olarak bölgede otel yatırımlarının devam
ettiği düĢünülmektedir.
8.2.1.2. Tarih ve Kültür Turizmi
Afyonkarahisar, tarihi ve doğal güzellikleri ile binlerce yıllık bir geçmiĢe sahiptir.
Afyonkarahisar Hititler ve Frigler‟e ait tarihi kalıntıların yanı sıra Selçuklular ve
Osmanlılar‟dan kalma birçok eserle geçmiĢten günümüze gelen zengin bir kültür ve sanat
iklimi taĢımaktadır. Afyonkarahisar‟ın Ġlk Çağlarla olan bağları, müzelerde ve açık hava
alanlarındaki antik kalıntılarda hayat bulmaktadır.
ġehirde bulunan Mevlevi Camisi‟yle Afyonkarahisar, Mevlevilik kültürünün bir dönem
egemen olduğu bir coğrafyadır. Afyonkarahisar‟ın tarih-kültür, eko-turizm ve inanç turizmi
açısından ön plana çıkan önemli değerlerine takip eden baĢlıklarda yer verilmiĢtir.
8.2.1.2.1. Afyonkarahisar Kalesi
ġehrin sembollerinden biri olan kale, yüksek bir volkanik dağ kütlesi üzerinde yer
almakta olup Hititler tarafından milattan önce yaklaĢık 1350 yıllarında yapılmıĢ olduğu
Sayfa 372 / 409
düĢünülmektedir. O zamanki ismi Hapanuva (Yüksek Tepe ġehri) olan kale önce, Frigler,
Lidyalılar, Persler, Pergamonlar, Romalılar ve Bizanslılar‟ın, daha sonra da Selçuklu ve
Osmanlılar‟ın hâkimiyetinde kalmıĢtır. Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubat bu kalede
hazinelerini saklamıĢ, bu yüzden de kale, Hisar-ı Devle ismiyle tanınmıĢtır. Osmanlı
döneminde Sultan II. Selim kaleyi onarmıĢ ve en iyi afyonun bu çevrede yetiĢmesinden
ötürü de kaleye Afyonkarahisar ismi verilmiĢtir (Afyonkarhisar Valiliği: Anadolu‟nun Kilidi
Afyon).
8.2.1.3. Müzeler
8.2.1.3.1. Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi
Bölge‟deki 40 kadar höyük, 20 kadar antik Ģehirden derlenen eserlerle Kalkolitik, Eski
Tunç, Hitit, Frig, Helenistik, Roma ve Bizans devrine ait kazı çalıĢmaları sonucu bulunan
eserler Arkeoloji Müzesi‟nde sergilenmektedir.
8.2.1.3.2. Zafer Müzesi
BaĢkomutanlık Meydan Muharebesi‟nin planlandığı ve taarruz emrinin verildiği yer
olan müze 1913-1914 yıllarında yapılmıĢtır. Zafer Müzesi‟nde, BaĢkomutanlık SavaĢı ile ilgili
bilgiler sunulmakta ve döneme iliĢkin hatıralar sergilenmektedir.
8.2.1.4. Ören Yerleri
8.2.1.4.1. Ayazini Kasabası Örenyeri (Metropolis)
Afyonkarahisar‟ın Ġhsaniye ilçesinde yer alan Ayazini Kasabası‟nın Frigler
Dönemi‟nden beri yerleĢim yeri olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bölge‟de Roma ve Bizans
Dönemleri‟ne ait aile ve tek kiĢilik kaya mezar odaları ile kiliseler gibi kaya yerleĢimleri
görülmektedir. Tüm bu yapılar arazinin elveriĢliliğine bağlı olarak oyularak meydana
getirilmiĢtir. Kayalara iç ve dıĢ mimari tarzında oyularak yapılan Aslanlı Mezar Odaları ve
Sütunlu Mezar Odaları Bölge‟de yer alan önemli kalıntılardır.
8.2.1.4.2. Dinar Örenyeri (Geleneia-Apameia)
ġehir M.Ö. 6. yüzyıldan itibaren önemli bir merkez olmuĢtur. Daha sonraları klasik,
Helenistik ve Roma Dönemleri‟nde daha da geliĢerek bugünkü yerleĢim yerine doğru inmiĢ
ve “Apameia‟‟ adını almıĢtır. Sahadaki anıtsal yapılardan stadyum ve tiyatro kısmen
özelliğini koruyarak günümüze kadar gelmiĢtir.
8.2.1.4.3. Emirdağ/Hisarköy Örenyeri (Amorium)
Synnadik (Santral Frigya) ilinin bir ilçesidir. Amorium'da beĢ
Helen, antik Roma, Bizans, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı) izleri
Amorium Ģehri geniĢ pazar ve ticaret merkezi olmuĢtur. Batıdan
Flomelyum (AkĢehir) ve kuzeyden Dorileum (EskiĢehir)‟den gelen üç
ayrı medeniyetin (antik
bir aradadır. Vaktiyle,
Dokimya‟dan, doğudan
yolun kavĢağındadır.
8.2.1.4.4. Kırkinler ve Bininler Kayalıkları
Afyonkarahisar-Ankara karayolunun 32. kilometresinde bulunan Kırkinler Kayalığı
Bizans çağında yapılmıĢ olup yerleĢim yeri, kilise, Ģapel ve mezar olarak kullanılmıĢ kaya
yapıtlardan oluĢmaktadır. Bininler Kayalığı ise ġuhut‟un 6 km batısında bulunan Senir Köyü
yakınlarında bir kayalık olup kayalar iki ve üç katlı tek veya çok odalı olarak oyulmuĢ, altları
hayvan üniteleri ve insanların barınma yerleri olan bir yerleĢim yeridir. Bizans yerleĢimi olan
bu kayalığın alt eteğinde yine Bizans kilisesi ve manastır yapı kalıntıları bulunmaktadır.
Sayfa 373 / 409
8.2.1.4.5. Başkumandan Tarihi Milli Parkı
KurtuluĢ SavaĢı‟nın geçtiği Zafertepe Çalköy ve Dumlupınar Ģehitlerinin anısına
yapılmıĢtır. Afyonkarahisar ve Kütahya illerinin her ikisinin de sınırları içerisinde yer
almaktadır.
8.2.1.5. İnanç Turizmi
Afyonkarahisar inanç ve tarih turizmini bir arada sunmaktadır. Selçuklu ve Osmanlı
mimarisine sahip görülmeye değer cami ve ibadethaneleri bulunmaktadır. Bunlar arasında
en
önemlileri,
Afyonkarahisar‟ın
en
büyük
camilerinden
olan
ve
Anadolu
Selçukluları devrinde (1272-1277) yapılan Ulu Cami, 1472‟de yapılan Ġmaret Cami, 1483
yılında yapılan Mısri Cami, Kuyulu Cami ve Ot Pazarı Cami‟dir.
Afyonkarahisar‟da Mevlevi (Türbe) Camisi‟nin diğer camilerin arasında özel bir yeri
vardır. Bu caminin avlusunda yer alan Afyon Mevlevihane‟sinin, semahane, mutbah ve diğer
bölümleriyle birlikte büyük bir Mevlevihane olup Mevlevîlik töresinde Konya‟dan sonra ikinci
sırayı aldığı bilinmektedir. Mevlâna‟nın torunlarından Âbâ PûĢ-i Veli, Sultan Dîvanî (Mehmet
Semâi Çelebi), Hızır ġah Çelebi gibi Mevlevî büyükleri ile ġah Ġsmail‟in oğlu Elkas Mirza da
burada yatmaktadır.
8.2.1.6. Eko Turizm
Afyonkarahisar eko-turizm açısından geniĢ olanaklar sunar. Kuzeybatı, Güneydoğu
doğrultulu dağ dizileriyle Afyonkarahisar‟da orta derece yükseltiye sahip çok sayıda yayla
bulunmaktadır. Sandıklı ve Kızılören ilçe sınırlarındaki Akdağ eteklerinde bulunan Kocayayla,
ortalama 1.600 metre yüksekliğe sahiptir ve burada geyik ve yılkı atlarını görmek
mümkündür. Çıplak dağları, çölleĢmeye yüz tutmuĢ alanlarının yanında, ormanları, su
kaynakları, çayırları ve zengin bitki örtüsüyle Afyonkarahisar doğal bir çeĢitlilik ortaya
koymaktadır. Kocayayla‟da bulunan 20 km uzunluğundaki kanyon ve kanyondan Çivril
Gölü‟ne dökülen Akçay Afyonkarahisar‟ın doğal güzellikleri arasında önemli bir yer tutar.
Afyonkarahisar milli parkları, Kurtini Mağarası, Dipevler-Ġnsuyu Mağarası, Suçıkan Mağarası,
Buzluk Mağarası, Karacamal ve Dipsiz Mağarası sık sık ziyaret edilen yerler arasındadır.
Karakuyu, Eber, Karamık ve Acı Göl ise barındırdıkları kuĢ çeĢitleriyle ayrı ayrı kuĢ cennetleri
konumunda bulunmaktadır.
8.2.1.7. Afyonkarahisar İli Turizminin Sorunları Üzerine
Değerlendirme
Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında
öncelikle sektörün temsilcileri ile yüz yüze görüĢmeler yapılmıĢ ve akabinde 21 Temmuz
2010 tarihinde Turizm ÇalıĢtayı gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu görüĢmelerde ve çalıĢtayda
Afyonkarahisar‟ın turizm sektörü ile ilgili ortaya çıkan sorunlar aĢağıda yer almaktadır.
Turizmin en önemli sorunlarından bir tanesi jeotermal kaynakların kullanımına iliĢkin
planlama sorunudur. Bu sorunun temel nedeni jeotermal su israfının önüne geçilememesi ve
geri dönüĢümünün yapılamamasıdır. Bu nedenle de Afyonkarahisar‟ın termal kaynaklarının
geleceği tehdit altındadır.
Turizmin ildeki geliĢiminin önündeki en önemli engellerden birisi de ulaĢım
altyapısındaki eksikliklerdir. Bu eksikliklerin baĢında, Ģehirde sivil uçuĢlara açık
havalimanının olmaması ve termal turizm merkezleri ile Ģehir merkezi arasındaki ulaĢım
imkânlarının nitelik ve yoğunluk açısından yetersiz olması gelmektedir.
Sayfa 374 / 409
Diğer bir sorun da, halkın tarihi, turistik ve kültürel değerlerine yönelik yeterli bilince
sahip olmaması ve kaliteli hizmet verecek profesyonel bir anlayıĢın turizm iĢletmelerinde
egemen olmamasıdır. Ayrıca kentsel yapılaĢmadaki bozukluklar da ilin turizmini olumsuz
olarak etkilemekte, kentin çehresinin altyapısıyla beraber ele alınıp gerekli düzenlemelerin
yapılması zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır.
Son olarak, Ģehrin turizm potansiyelinin ulusal ve uluslararası düzeyde yeterli
tanıtımının yapılamaması vurgulanan önemli bir eksikliktir. Bilhassa, ilin termal turizm
kaynakları bakımından çok zengin olmasına ve kaliteli otellerinin bulunmasına rağmen
yeterli düzeyde yerli ve yabancı turist çekmeyi baĢaramaması tanıtım eksikliğinden
kaynaklanmaktadır. Tanıtım ve pazarlamada bireysel motivasyonların ili destinasyon olarak
pazarlamaktan uzak olması, termal dıĢında ilin diğer ön plana çıkan özelliklerinin ve
dinamiklerinin koordineli bir Ģekilde turizm ile bütünleĢtirilememesi, tanıtımın organize bir
Ģekilde ve sürekli olarak yürütülememesi ile Türkiye ve dünyadaki önemli turizm
faaliyetlerine katılımlarda yetersiz kalınması tanıtım yetersizliği konusunda öne çıkan
sorunlardır (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, Afyonkarahisar Turizm ÇalıĢtayı).
8.2.2. Kütahya
Kütahya, yüz elli yıl Germiyanoğulları Beyliği‟ne baĢkentlik etmiĢ, dört yüz yıl
Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda en büyük iki beylerbeyliğinden biri olan Anadolu
Beylerbeyliği‟nin merkezi olmuĢtur. Tarihi derinliğinin yanında, çinisi ile dünyaca ünlü olan
Kütahya, Türkiye‟de en fazla termal kaynağın bulunduğu illerden biridir. Geleneksel Kütahya
konakları, camileri, antik kentleri ve doğal sit alanları ile zengin turizm olanakları
sunmaktadır.
8.2.2.1.Termal Turizm
Kütahya ili jeotermal kaynaklar açısından TR33 Bölgesi‟nin en zengin ilidir. Kütahya
ilinde bulunan kaplıcaların birçoğu Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nca termal turizm merkezi ilan
edilmiĢtir. Kütahya‟nın termal turizm merkezlerindeki yatak kapasiteleri Kültür ve Turizm
Bakanlığı‟nca hedeflenen düzeye eriĢmemiĢtir.
Tablo 8.11: Kütahya İlinde Bulunan Kaplıca Sularının Şifalı Özellikleri
Kaplıcalar
Yoncalı
Karaciğer bozuklukları, böbrek ve romatizma hastalıkları
Gediz Ilıcasu
Karaciğer ve safra kesesi rahatsızlıkları
Gediz Murat Dağı
Karaciğer ve böbrek Rahatsızlıkları
Emet, YeĢil ve Kaynarca
Ağrılı rahatsızlıklar, romatizmal hastalıklar
Simav Eynal
Kadın hastalıkları, nevralji, nefrit, romatizma, böbrek hastalıkları,
ağrılı hastalıklar
TavĢanlı Göbel
Romatizma, siyatik, cilt hastalıkları ve yaraların tedavisinde
Ilıca Harlek
Romatizma, cilt, sinir, kadın hastalıkları, karaciğer yetmezliği, böbrek
ve safra kesesi iltihapları
Kaynak: Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
8.2.2.1.1. Yoncalı Kaplıcaları
Kütahya'nın batısında yer alan Yoncalı Kaplıcaları merkeze 16 km uzaklıktadır.
Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmıĢ olan Yoncalı Kaplıcaları‟nın suları yaklaĢık 42 0C
olup kalsiyum, magnezyum ve kükürt mineralleri içermektedir. Kaplıcalarda parafin banyosu
ve selülit tedavisi uygulanmaktadır. Kaplıca alanının en önemli özelliklerinden biri Sağlık
Sayfa 375 / 409
Bakanlığı‟na bağlı, 180 yatak kapasiteli Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi‟nin
bulunmasıdır. Fizik tedavi uzmanlarının da çalıĢtığı hastanede fizik tedavi ve hidroterapi
üniteleri yer almaktadır. Kaplıca merkezinde 73 oda ve 180 yatak kapasiteli 4 yıldızlı Yoncalı
TÜTAV Termal Otel ve Kür Merkezi bulunmaktadır. Ayrıca Özel Ġdare, Özel MüteĢebbisler
tarafından hamam, pansiyon, otel gibi tesisler iĢletilmektedir. Yoncalı Kaplıcaları, Turizm
TeĢvik Kanunu kapsamında ilan edilen termal turizm merkezleri kapsamında
bulunmamaktadır (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı
Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü).
8.2.2.1.2. Gediz-Ilıcasu Kaplıcaları
Kütahya'nın güneyinde Gediz'e 18 km uzaklıktadır. Kaplıca alanı çevresi ormanlarla
çevrili bir vadi içerisinde konumlanmıĢ olup termal belde görünümündedir. Suları 65 0C ile
980C aralığındadır. Bu sular da sülfat, bikarbonat, sodyum ve magnezyum minerallerini
içermektedir. Mülkiyeti ve iĢletmesi Gediz Belediyesi‟ne ait olan kaplıca alanındaki
konaklama tesisleri toplam 464 yatak kapasiteli apart ünitelerden oluĢmaktadır. Termal
havuz ve hamamların bulunduğu belediye mülkiyetinde bir kür merkezi bulunmaktadır.
Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmıĢ olan Ilıcasu Kaplıcaları 18.03.1987
tarihinde termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. Nazım ve uygulama imar planları 2000
yılında onaylanmıĢ olup mevcut yatak kapasitesi 770‟tir. Planlanan yatak kapasitesi ise
2.500‟dür (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve
8.2.2.1.3. Gediz-Murat Dağı Kaplıcaları
Kütahya ili Murat Dağı Kaplıcaları Gediz ilçesinin güneydoğusundaki Murat Dağı‟nın
batı yamaçlarında yer almaktadır. Kaplıca alanı ormanlık alan içerisinde bulunmaktadır.
Kaplıca suları 290C ile 500C arasında sıcaklığa sahiptir. Kaplıcaların altyapısı ve çevre
düzenlemesi tamamlanmıĢ olup 1987 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. 1/5000
ölçekli nazım planı ve 1/1000 ölçekli imar planı onaylanmıĢ olan kaplıcaların mevcut yatak
kapasitesi 884‟ü belediye belgeli, 84‟ü turizm iĢletme belgeli tesise ait olmak üzere 968‟dir.
Kaplıcanın planlanan yatak kapasitesi ise 3.500‟dür (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,
Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü).
8.2.2.1.4. Emet-Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları
Kütahya ili Emet Kaplıcaları çeĢitli kullanımları bir arada barındırmakla termal kent
niteliği göstermektedir. Alanda, açık termal havuz, yarı olimpik kapalı havuz, amfi-tiyatro,
yeĢil alanlar, yürüyüĢ parkurları, kafeterya, kır kahvesi, çay bahçesi, spor alanları
(basketbol, futbol sahaları, tenis kortu) ve Osmanlı hamamı gibi günübirlik istifade
edilebilecek olanaklar bulunmaktadır.
YeĢil ve Kaynarca Kaplıcalarının suları 430C-560C aralığında olup sülfat, bikarbonat,
kalsiyum ve magnezyum mineralleri içermektedir. Kütahya‟da bulunan tek 5 yıldızlı otel
Emet Thermal Resort & Spa bu kaplıca sahasında yer almaktadır. 196 yatak kapasiteli otelde
400 kiĢilik konferans salonu, yarı olimpik kapalı yüzme havuzu, özel banyolar ve saunalar
bulunmaktadır. Kaplıcalarda 34 adet belediye belgeli apart ünite 144 yatak kapasitesiyle
hizmet vermektedir.
Kaplıcalar termal turizm merkezi ilan edilmiĢ, 2000 yılında 1/5000 nazım imar planı
ile 1/1000 ölçekli uygulama imar planı onaylanmıĢtır. Kaplıcaların planlanan yatak kapasitesi
940 olup mevcut yatak kapasitesi ise 340‟tır (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür
ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü).
Sayfa 376 / 409
8.2.2.1.5. Simav-Eynal Kaplıcaları
Simav-Eynal Kaplıcaları Simav'a 4 km uzaklıkta olup kaplıca suları 700C ile 900C
derece arasındadır. Kalsiyum, sodyum, bikarbonat ve sülfat minerallerini içermektedir.
Kaplıcalar çeĢitli kullanımları bir arada barındırmakla termal bir kent niteliği göstermektedir.
Alanda, küçük ve büyük olmak üzere 2 adet Türk hamamı, termal aquapark, restoran,
toplantı salonu, piknik alanları, çay bahçeleri, spor alanları bulunmaktadır. Ayrıca kaplıca
merkezinde seracılık geliĢmiĢ olup ilçe merkezinin ısıtılmasında jeotermal enerji
kullanılmaktadır.
Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmıĢ olan Eynal Kaplıcaları 1989 yılında
termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. 1/5000 ölçekli nazım planı ve 1/1000 ölçekli imar planı
onaylanmıĢ olan kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 411 olup tamamı belediye belgelidir
(Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler
Genel Müdürlüğü).
8.2.2.1.6. Tavşanlı-Göbel Kaplıcaları
TavĢanlı'ya 7 km uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi yapılmıĢ olup sularının
sıcaklığı 320C„dir. Yöre havası oksijen oranının yüksekliği ile ün yapmıĢtır. Mülkiyeti ve
iĢletmesi TavĢanlı Belediyesi‟ne ait kaplıca alanında 33 adet apart otel üniteli tesis
bulunmakta olup 68 yatak kapasitesi mevcuttur. Olimpik yüzme havuzları, Türk hamamları,
sauna ve kondisyon merkezi ile kür merkezi niteliğinde bir tesis belediye tarafından hizmet
vermektedir. Göbel Kaplıca Alanı, Turizm TeĢvik Kanunu uyarınca Turizm Merkezi ilan
edilmemiĢtir (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve
8.2.2.1.7. Ilıca-Harlek Kaplıcaları
Kütahya'nın kuzeyinde yer alan Ilıca Harlek Kaplıcaları Kütahya-EskiĢehir
karayolunun 21. km‟sinden 4 km içeride yer almaktadır. Kaplıca suları 25 0C ile 430C
dolayında sıcaklığa sahiptir. Kaplıca alanında Güral Harlek Termal Otel & SPA Merkezi tek
lüks oteldir. Belediye mülkiyetinde bulunan ve 250 yatak kapasiteli bu tesis Kütahya
Seramik Porselen Turizm A.ġ. tarafından iĢletilmektedir. Bünyesinde açık ve kapalı yüzme
havuzları, termal spa, Türk hamamı, spor olanakları, yeĢil alanlar, gezi ve yürüyüĢ parkurları
vardır.
Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmıĢ olan Ilıca Harlek Kaplıcaları 1989 yılında
termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. Kaplıcanın 1/5000 ölçekli nazım imar planı ve 1/1000
ölçekli uygulama imar planı yapılmıĢtır. Kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 302 olup
planlanan yatak kapasitesi ise 1.750‟dir (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve
Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü).
Bu bölümde, özel belgeli Güral-Harlek Termal Resort-Spa ve turizm iĢletme belgeli
TÜTAV Termal Otel örneklem olarak kullanılmak suretiyle (düzenli verileri elde edilebilir
oteller) termal turizm açısından Kütahya‟nın 2006-2009 yılları arasındaki durumu analiz
edilmiĢtir. Grafik 8.15‟te 2006-2009 arası aylık doluluk oranları, bu oranların yerli ve
yabancılar tarafından oluĢturulan payları, konaklama baĢına ortalama geceleme sayıları
(aylık ortalama kalıĢ süresi) yer almaktadır.
Grafik 8.15‟te yatay eksende aylar, dikey eksende ise doluluk oranları ile oranların
yoğunlaĢma sıklığını gösteren histogram grafikleri verilmiĢtir. Yatay eksende yer alan mavi
renkli barlar konaklama baĢına gerçekleĢen geceleme sayılarını (Gec/Kon), kırmızı eğri
otellerin toplam doluluk oranlarının yabancılar tarafından oluĢturulan kısmını (YabDO), mavi
eğri otellerin doluluk oranlarının yerliler tarafından teĢkil edilen kısmını (YerDO), siyah eğri
Sayfa 377 / 409
ise toplam doluluk oranını göstermektedir (TopDO). 2006 Haziran ayından itibaren elde
edilen verilere bakıldığında, ortalama doluluk oranlarının %25 ile %35 arasında yoğunlaĢtığı,
bu oranın minimum değerinin 2006 yılının 4. çeyreğinde %8, maksimum değerinin ise 2008
yılının Ocak ve Ağustos aylarında %41 olarak gerçekleĢtiği görülmektedir. Yabancı doluluk
oranlarını gösteren kırmızı eğriye iliĢkin histograma bakıldığında doluluk oranlarının %2-3
civarında yoğunlaĢtığı görülmektedir. 2009 yılının 1. ve 2. çeyrekleri arasında bu oranın
%10-11 seviyesine yükselmesi uç bir durum olup Güral Harlek Otel yetkililerinden alınan
bilgiye göre bu durum bu dönemde düzenlenen bir organizasyondan kaynaklanmıĢtır. Bahsi
geçen dönem dıĢında, yabancı doluluk oranlarının %3 ve altında kalması, yerli doluluk
oranlarının toplam doluluk oranını domine etmesine, dolayısıyla toplam doluluk oranlarının
yerli doluluk oranları ile çok yakın bir zaman patikası takip etmesine yol açmaktadır. Söz
konusu zaman diliminde dikey mavi barlarla gösterilen konaklama baĢına ortalama
geceleme rakamlarının 1 olduğu görülmektedir. Bu durum Afyonkarahisar‟da elde edilen
çıkarsamaya paralel olarak turistlerin termal otellerden 14-21 gün arasında değiĢen
sürelerde yapılan bilimsel anlamda terapi uygulamaları yerine kısa süreli dinlence ve eğlence
amacıyla istifade ettikleri sonucunu ortaya koymaktadır.
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
I
II
III
2006
IV
I
II
III
IV
2007
Gec/Kon
I
II
III
IV
2008
YabDO
YerDO
I
II
III
IV
2009
TopDO
Grafik 8.15: 2006-2009 Yılları Arası Kütahya İli Termal Otellerin Ortalama Doluluk Oranları (%) ve
Ortalama Kalış Süreleri (Yerli-Yabancı)
Aylık doluluk oranlarının mevsimsel etkiler açısından incelendiği Grafik 8.16‟da kırmızı
yatay çizgiler ortalama doluluk oranlarının her bir ay için yıllara göre ortalamasını
göstermektedir. Mavi çizgiler ise her bir ayın dört yıl içerindeki seyrini (dört yıllık trend)
göstermektedir. Grafikte, yılın 9 ayı boyunca ortalama değerlerin %28 ile %32 arasında
seyrettiği nispeten istikrarlı bir tablo ortaya çıkmaktadır. Aylık ortalama doluluk oranları
Haziran, Eylül ve Kasım aylarında %28 oranının altına inerek %20‟lere kadar düĢmüĢtür.
Haziran ayındaki düĢüĢ ülke genelinde sınav yoğunluğunun yaĢandığı bir dönem olmasına,
Eylül ayındaki düĢüĢ ise okulların açıldığı dönem olmasına bağlı olarak açıklanabilir. Kasım
ayındaki düĢük değerin sebebi ise 2006‟da %9 civarında uç bir değer olarak gerçekleĢen
tüm dönemlerin en düĢük doluluk oranıdır.
Sayfa 378 / 409
%44
%44
%40
%40
%36
%36
%32
%32
%28
%28
%24
%24
%20
%20
%16
%16
%12
%12
Ara
Kas
Eki
Eyl
Ağu
Tem
Haz
May
Nis
Mar
Şub
%8
Oca
%8
Grafik 8.16: Kütahya İli Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları Aylık Bazda Ortalama ve Trendler
(%)
Genel olarak değerlendirildiğinde Kütahya‟daki lüks termal otellerin doluluk
oranlarının %25-35 arasında olması göreceli termal turizm talebinin tesislerin kapasitesinin
çok altında kaldığı sonucunu ortaya çıkarmaktadır.
Kütahya; Hitit, Lidya, Makedonya gibi uygarlık tarihinde önemli yere sahip olan birçok Ġlk
Çağ medeniyetine ev sahipliği yapmıĢ yaklaĢık sekiz bin yıllık imparatorluklar Ģehridir.
Kütahya Cumhuriyet Dönemi‟nin baĢlangıcında da milli varoluĢ mücadelesine Ģahitlik
etmiĢtir. Kültürel özelliklerine baktığımızda ise “AteĢte Açan Çiçek” olarak tasvir edilen
çinisiyle dünyaca meĢhur olan Kütahya, dünyadaki ilk ve tek Çini Müzesi‟ne ev sahipliği
yapmaktadır.
8.2.2.2.1. Frig Vadisi
Kütahya-EskiĢehir Karayolunun 26. km‟sinde yer almaktadır. Bölge eski bir yanardağ
olan Türkmen Dağları‟nın tüfleri ile kaplıdır. Frigler yumuĢak yapıda olan volkan tüfünü
yontarak çeĢitli amaçlarla kullanmıĢlardır. Bölge, Roma ve Bizans Dönemleri‟nde de
kullanılmıĢ ve o dönemlerde yapılan eser ve yapılar günümüze kadar ulaĢmıĢtır. Bölge doğal
kaya yapısı, tarihi kalıntıları ve çam ormanları ile bir turizm merkezi konumundadır.
8.2.2.2.2. Aizanoi Antik Kenti
Kütahya'nın 57 km güneybatısında Çavdarhisar bölgesinde yer almaktadır. Bedir
Çayı‟nın iki tarafında kurulmuĢ antik bir Roma kentidir. Aizanoi antik kenti Efes, Bergama ve
Side gibi kentlerle çağdaĢ olup dünyanın ilk borsasının burada kurulmuĢ olmasıyla
tanınmaktadır.
8.2.2.2.3. Kütahya Kalesi
Kütahya Kalesi antik devirlerden baĢlamak üzere yerleĢmenin baĢladığı bir bölgede
ve Kütahya Ģehrinin ilk kurulduğu yer olduğu tahmin edilen bugünkü Ģehre hâkim tepe
üzerinde kurulmuĢtur. Kale, Roma Dönemi‟nde yapılmıĢ olmakla beraber bölgede egemenlik
kurmuĢ olan Bizans, Selçuklu, Germiyan ve Osmanlılar tarafından da kullanılmıĢtır.
Sayfa 379 / 409
8.2.2.2.4. Germiyan Sokak
Merkez Pirler Mahallesi‟nde, 18. yüzyıl Kütahya evlerinin topluca bulunduğu
Germiyan Sokak, Arnavut kaldırımlı yolları ile Kütahya'daki tarihi kent dokusunun
korunduğu önemli bir alandır.
8.2.2.2.5. Başkumandan Tarihi Milli Parkı
KurtuluĢ SavaĢı‟nın geçtiği Zafertepe Çalköy ve Dumlupınar Ģehitlerinin anısına
yapılmıĢ olup arazisinin kısmı Afyonkarahisar ili sınırları içerisinde yer almaktadır.
8.2.2.3. Tarihi Eserler
Yukarı Kale Camii, Balıklı Camii, Hezar Dinarı Mescidi, Yoncalı Hamamı ve Mescidi,
Ulu Camii Sakahanesi, Sadettin Cami ve Sakahanesi, Hıdırlık Mescidi Selçuklu Dönemi‟nden
kalma önemli eserlerdir.
Analcı Mescidi, KurĢunlu Camii, ÇatalçeĢme Mescidi, Yakup Çelebi Ġmaret Külliyesi,
Ġshak Fakih Külliyesi, Vacidiye Medresesi, Balabaniye Medresesi, Saray Hamamı ve Küçük
Hamam Germiyanoğulları Dönemi‟nden kalma eserlerdir.
Ulu Cami (Yıldırım Han Cami), Takvacılar Cami (TimurtaĢ PaĢa Cami), Meydan Cami
(Aslan Bey Cami), Karagöz Ahmet PaĢa Cami, ġengül Cami, Küpecik Cami, Lala Hüseyin
PaĢa Cami, Özbek Cami, Ali PaĢa Cami, Mollabey Cami ve Külliyesi, Ahırardı Cami (Dilsizoğlu
Hacı Ġbrahim Cami), YeĢil Cami, Bülbül Mescidi (Yakup ÇavuĢ Mescidi), Deve Yatağı Mescidi,
Cedid Mescidi (Yeni Mahalle Mescidi), Ahi Evren Mescidi (Hacı Evren Mescidi), Molla Halil
Mescidi (Kazasker Mescidi), Mevlevihane Dönenler Cami, (Ergun Çelebi Zaviyesi), Eydemir
Hamamı (Elvan Bey Hamamı), Balıklı Hamamı (Rüstem PaĢa Hamamı), Lala Hüseyin PaĢa
Hamamı, Kemer Hamamı, ġengül Hamamı, Yeni Mahalle Hamamı (Cedid Mahallesi
Hamamı), Büyük ve Küçük Bedesten, Kapan Hanı ve Muvakkithane de Osmanlı
Ġmparatorluğu Dönemi‟nden kalma eserlerdir (Kütahya Belediyesi).
8.2.2.4. Müzeler
8.2.2.4.1. Kütahya Kossuth Müzesi
Macar Özgürlük SavaĢı‟nın önderlerinden Lajos Kossuth‟un (1850-1851), sürgün
zamanı kaldığı ve Macar Anayasası‟nı yazdığı Macar sokaktaki evi 1982 yılında müze olarak
ziyarete açılmıĢtır.
8.2.2.4.2. Dumlupınar Atatürk Evi
Mustafa Kemal Atatürk‟ün karargâh olarak kullandığı ev aslına uygun restorasyonu
yapılarak 2003 yılında ziyarete açılmıĢtır.
8.2.2.4.3. Kütahya Arkeoloji Müzesi
Arkeoloji Müzesi‟nde tarih öncesi dönemlerden baĢlayarak paleolitik, kalkolitik, Eski
Tunç, Hitit, Frig, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Dönemleri‟ne ait eserler
sergilenmektedir.
8.2.2.4.4. Kütahya Çini Müzesi
Germiyan Beyi II. Yakup (1387-1429) külliyesinin imaret bölümü olan bu yapı Kültür
ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilmiĢ ve Çini Müzesi olarak 1999 yılında ziyarete
açılmıĢtır. Müzede 14. yüzyıldan baĢlayarak günümüze kadar süregelen çini eserler,
sergilenmektedir.
Sayfa 380 / 409
Kütahya‟da inanç turizmi, tarihi Ulu Cami ve Mevleviliğin önemli merkezlerinden biri
haline gelen Dönenler Mevlevihanesi ile ön plana çıkmaktadır.
8.2.2.6. Eko Turizm
Kütahya topraklarının %52'si ormanlarla kaplı olduğu için birçok doğal güzelliğe sahip
mekânları bulunmaktadır. Bu mekânlar ziyaretçilerine günübirlik olduğu kadar uzun süreli
dinlenme ve kamp imkânları da sunmaktadır. Eko turizm açısından Çamlıca, 1000 yıllık
kestane ağacının bulunduğu Boyacılar mevki, Hıdırlık, Gölcük Yaylası, Murat Dağı, Porsuk ve
Enne Barajları, Mızık Çamı, Domaniç Ormanları önemli yerler sayılabilir. Ayrıca Enne ve
Kayaboğazı Barajları, DoğuluĢah, Zafertepe-Çalköy ve Kuruçay Göletlerinde sportif olta
balıkçılığı yapılabilmektedir. Ayrıca yaban hayatı ve avcılık için de çok sayıda mekân
bulunmaktadır. Yine Frig Vadisi dağ yürüyüĢü, atlı geziler için ziyaretçilerine güzel
manzaralar sunmaktadır.
8.2.2.7. Kütahya İli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme
Temmuz 2010 tarihinde Kütahya Turizm ÇalıĢtayı gerçekleĢtirilmiĢ olup çalıĢtayda turizme
iliĢkin sorunlar ele alınmıĢtır.
ÇalıĢtay sonuçlarına göre, Kütahya ilinde turizm sektöründe karĢılaĢılan en önemli
sorunlardan biri mevcut kurumlar ve yerel aktörler arasındaki koordinasyon eksikliğidir. Bu
kurumlar bir araya gelip ortak kararlar alıp projeler üretememekte ve turizm sektörünün
geliĢtirilmesi için gerekli finansman kaynaklarına ulaĢamamaktadırlar. Diğer taraftan, turizm
sektöründen genel olarak sorumlu olacak, sektöre yatırım çekecek, yönlendirecek kamu,
özel sektör ve STK temsilcilerinden oluĢan üst düzey bir koordinasyon kurulunun olmaması
Kütahya turizmi adına önemli bir eksikliktir. Ayrıca, Kütahya büyük bir tarihi ve kültürel
derinliğe sahip olmasına rağmen yeterli tanıtımı yapılamamaktadır. Bu durumun nedenleri
arasında Kütahya‟nın tanıtımını yapmak amacı ile kurulmuĢ dernek, vakıf gibi müesseselerin
etkin olmaması ve televizyon, internet, gazete vb. gibi kitle iletiĢim araçlarından tanıtım için
yeterince istifade edilememesi yer almaktadır.
Diğer bir sorun da altyapı ve çevre düzenlemesine iliĢkin eksiklikler ve bozuklukların
olmasıdır. Örneğin, turizm konusunda yetiĢmiĢ personel eksikliği ve halkın turizm
konusunda yeterli bilince sahip olmaması önemli bir altyapı sorunudur.
Kütahya‟da termal turizm merkezlerine giden tali yolların bozuk olması (KütahyaGediz-Ilıcalar-Simav, Kütahya-TavĢanlı-Emet-Simav yolları) gibi ulaĢıma iliĢkin problemler
de turizm açısından olumsuz etki yaratan faktörler arasında yer almaktadır.
8.2.3. Manisa
Batı Anadolu‟da Spil Dağı ile Gediz Nehri arasında yer alan Manisa, Ege Bölgesi‟nin
ulaĢım bakımından önemli bir noktasında bulunmakta olup zirai, ticari ve sanayi açısından
geliĢmiĢ bir kenttir. Tarih boyunca kültür ve sanatın yoğunlaĢtığı, ticaret yollarının geçtiği
Manisa, kültürel ve doğal zenginliklerinin yanı sıra üç ilahi dine ait tarihi mabetleri sınırları
içerisinde barındıran TR33 Bölgesi‟nin önemli bir kentidir.
Sayfa 381 / 409
Tablo 8.12: Manisa İlinde Bulunan Kaplıca Sularının Şifalı Özellikleri
Kaplıcalar
KurĢunlu Kaplıcaları
Sart Kaplıcaları
Urganlı Kaplıcaları
Romatizma, cilt ve kadın hastalıkları, solunum yolu hastalıkları, sinirsel
hastalıklar ile ameliyat sonrası eklem ve kireçlenme rahatsızlıkları
Romatizma, nevralji, cilt ve kadın hastalıkları
Saraycık Kaplıcaları
Romatizma, kırık-çıkık, kireçlenme, siyatik, egzama, hemoroit, cilt ve
kadın hastalıkları, mide, böbrek ve bağırsak hastalıkları
Romatizma, siyatik, kırık-çıkık, cilt ve kadın hastalıkları, sindirim sistemi ve
karaciğer rahatsızlıkları
Romatizma, siyatik, kireçlenme, cilt ve kadın hastalıkları
Hisar Kaplıcaları
Romatizma, metabolizma rahatsızlıkları, mide ve bağırsak rahatsızlıkları
Emir Kaplıcaları
Kaynak: Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
8.2.3.1.1. Kurşunlu Kaplıcaları
Manisa‟ya 65 km, Salihli‟ye 5 km uzaklıktadır. KurĢunlu Çayı vadisi içinde yer alan
tesisler, konumu, yeĢil dokusu ve manzarası sayesinde kaplıca özelliğinin yanı sıra piknik ve
günübirlik kullanım amacıyla da rağbet görmektedir. Banyo ve içme kürü olarak yararlanılan
kalsiyum sülfatlı, bikarbonatlı, sülfatlı ve hidrojen sülfürlü suların çıkıĢ sıcaklıkları ise 52 0C ile
960C arasında değiĢmektedir. Kaplıcalarda Salihli Belediyesi tarafından iĢletilen toplamda
270 yatak kapasiteli tesislerin yanı sıra turizm iĢletme belgeli 4 yıldızlı Lidya Sardes Termal
Resort & Spa, 2008 yılında iĢletmeye açılmıĢ olup 292 yatak kapasitesi ile hizmet
vermektedir (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Lidya Sardes Termal Resort & Spa
Yetkilileri).
8.2.3.1.2. Sart Kaplıcaları
Bozdağ eteklerinde, Salihli Ġlçesi‟ne bağlı Çamur Hamamı Köyü sınırları içinde yer
almaktadır. Salihli‟ye 11 km, Manisa‟ya ise 68 km uzaklıktadır. Kalsiyum, sodyum
bikarbonat ve sülfür içeren suyun sıcaklığı 52ºC, debisi ise 3 lt/sn‟dir. Kaplıcalar 150 yatak
kapasiteli 75 banyolu oda ile hizmet vermektedir (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü).
8.2.3.1.3. Urganlı Kaplıcaları
Manisa‟ya 54 km, Turgutlu‟ya 17 km uzaklıkta bulunmaktadır. ÇeĢitli kaynaklardan
yüzeye ulaĢan suların pH değeri 6,3-6,7 olup sıcaklıkları ise 50ºC-78ºC arasında
değiĢmektedir. Açık havuzu olan tesiste 35‟i tefriĢsiz, 6‟sı süit olmak üzere 120 oda ile 16
daire mevcuttur. Toplam yatak kapasitesi 234‟tür (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü).
8.2.3.1.4. Emir Kaplıcaları
Kula‟ya 19 km uzaklıkta bulunan ġehitlioğlu Köyü sınırları içinde bulunan kaplıcanın il
merkezine uzaklığı 137 km‟dir. Bir ana kaynak ile bu kaynağın kaçaklarının oluĢturduğu iki
küçük kaynaktan yüzeye ulaĢan suların sıcaklığı 58ºC-59ºC, debisi ise 2,5-5 lt/sn arasında
değiĢmektedir. Kaplıcada bulunan tesis Kula Belediyesi tarafından iĢletilmekte olup sıra
odalar Ģeklinde ve tamamı banyolu olmak üzere toplam 36 oda kapasitelidir (Manisa Ġl
Kültür ve Turizm Müdürlüğü).
8.2.3.1.5. Saraycık Kaplıcaları
Demirci Ġlçesi‟ne bağlı Saraycık Köyü sınırları içinde bulunan kaplıca, Demirci‟ye 40
km mesafededir. Sıcaklığı 450C-540C arasında olup debisi ise 15-30 lt/sn‟dir. Borlu
Belediyesi tarafından iĢletilen kaplıca 60 yatak kapasiteli bir tesis olup 20 adet banyolu odası
bulunmaktadır (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü).
Sayfa 382 / 409
8.2.3.1.6. Hisar Kaplıcaları
Demirci‟ye 4 km, il merkezine 165 km uzaklıkta bulunan Hisar Kaplıcalarında üç ayrı
kaynaktan çıkan, sıcaklıkları 370C ile 480C arasında olan debileri ise 11-17 lt/sn arasında
değiĢen sular banyo ve içme kürü olarak kullanılmaktadır. Kaplıcada bulunan 20 apart 80
yatak kapasitelidir. Tesiste, apart üniteler dıĢında iki havuz, bir sauna ve yedi özel banyo
hizmet vermektedir (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü).
Manisa ilinde termal turizm alanında hizmet veren 5 yıldızlı otel bulunmamaktadır. 4
yıldızlı olarak ilde bulunan tek termal otel Lidya Sardes otelidir. Manisa Ġl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü‟nde otelle ilgili sadece 2009 yılının son dört ayına iliĢkin veriler mevcuttur.
Verilerin yetersizliği nedeniyle Afyonkarahisar ve Kütahya illerinde olduğu gibi termal
turizme yönelik doluluk oranları analizi yapılamamıĢtır.
Tarihi M.Ö. 3000 yıllarına inen Manisa‟da Hitit, Frig, Lidya, Makedon, Roma, Bizans,
Beylikler ve Osmanlı uygarlıklarına ait izler bulunmaktadır. Manisa 1437-1595 yılları
arasında Osmanlı Ģehzadelerinin saltanat tecrübesi edindikleri önemli siyasi merkezlerden
biri haline gelmiĢ, bu dönemde Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman gibi tarihte
iz bırakacak padiĢahların da içerisinde bulunduğu 16 Ģehzade Manisa'da sancakbeyliği
yapmıĢtır.
8.2.3.3. Müzeler
8.2.3.3.1. Manisa Müzesi
Bronz Çağ‟dan Bizans Dönemi sonuna kadar bölgede bulunan arkeolojik eserlerle
geçmiĢten günümüze halkın gelenek, görenek, inanç ve yaĢam biçimini yansıtan silah, giysi,
ev eĢyaları ve el yazmaları gibi etnografik eĢyalar müzenin iki farklı bölümünde
sergilenmektedir.
8.2.3.3.2. Kula Kenan Evren Etnografya Müzesi
Manisa‟nın Kula ilçesindedir. Türkiye Cumhuriyeti‟nin 7. CumhurbaĢkanı Kenan
Evren‟in Kula ilçesinde doğduğu ev kamulaĢtırılmıĢ ve Etnografya Müzesi olarak
düzenlenmiĢtir.
8.2.3.4.1. Aigai Antik Kenti
Aigai, Manisa ili Merkez ilçeye bağlı Köseler Köyü yakınlarında bulunan Gün Dağı‟nın
üzerinde, kısmen günümüze kadar gelmiĢ harabelerden oluĢan antik bir kenttir. M.Ö. 1100
yıllarından sonra Yunanistan‟dan gelip kuzeybatı Anadolu kıyılarına yerleĢen Aioller
tarafından kurulan 12 kent arasında sayılmaktadır
8.2.3.4.2. Sardes Antik Kenti
Lidya Krallığı'nın baĢkenti olan Sardes kenti, M.Ö. VI. yüzyılda Persler‟in Lidya
Krallığı'na son vermelerinden sonra bir Pers Ģehri haline gelmiĢtir. Helenistik ve Roma
Dönemi‟nde de önemini korumuĢ ve Bizans Dönemi‟nde piskoposluk merkezi haline
gelmiĢtir.
Sayfa 383 / 409
Manisa‟nın çeĢitli yerlerinde bulunan görülmeye değer diğer ören yerleri arasında,
Artemis Mabedi, Tepe Mezarlığı Ören Yeri, Saittai Antik Kenti, Julia Gordos ve Hamam–
Gimnazyum Kompleksi sayılabilir.
Manisa‟da da diğer TR33 Bölgesi illerinde görüldüğü gibi çok sayıda tarihi mabet
bulunmaktadır. Manisa‟yı inanç turizmi açısından farklı kılan husus ise Ġncil‟de geçen yedi
kutsal kiliseden üçünün bu ilde bulunmasıdır. Ulu Cami ve Külliyesi, Muradiye Cami ve
Külliyesi, Ġvaz PaĢa Cami, Hatuniye Külliyesi gibi tarihi camilerin yanında aĢağıda sıralanan
yapılar da Ģehrin inanç turizmi açısından önemli yerleri arasında yer almaktadır.
8.2.3.5.1. Sultan Cami ve Külliyesi (Merkez)
Külliye; cami, medrese, sübyan mektebi, imaret gibi yapılardan oluĢmakta olup 1522
yılında yapılmıĢtır. Her yıl Nisan ayında (Nevruz günü) yapılan mesir Ģenliklerinde, mesir
macunu bu caminin minaresinden halka atıldığından “Mesir Cami” olarak da tanınır.
8.2.3.5.2. Thyatira ve Philadelphia Kiliseleri
Ġncil'de adı geçen yedi kutsal kilise arasında sayılmaktadır. Manisa‟nın Akhisar ve
AlaĢehir ilçelerinde bulunan bu yapıların kalıntıları günümüze kadar ulaĢmıĢtır.
8.2.3.5.3. Sardis (Sard) Kilisesi
Sard'da Artemis Tapınağı'nın yanında tuğla ve küçük taĢlardan örülmüĢ bir kilisedir.
Bu tarihi mabedin de Ġncil'de adı geçen 7 kiliseden birisi olduğu düĢünülmektedir.
8.2.3.5.4. Sardis (Sard) Sinagogu
Lidya Krallığı'nın merkezi Sardis'te arkeolojik kazılar sonucu 1962'de bulunmuĢ olan
Sardis Sinagogu 120 m uzunluğunda, 18 m eninde ve yaklaĢık 1000 kiĢi kapasiteli görkemli
bir yapıdır. Ege Bölgesi'nde Musevi yaĢamının en görkemli delilidir.
8.2.3.6. Eko Turizm
Manisa‟nın eko turizm açısından en önemli mevki Spil Dağı Milli Parkı‟dır. 60 m
yükseklikten baĢlayarak zirvede 1.513 metreye ulaĢmaktadır. Sandıkkale, Tantalos Kalesi
gibi arkeolojik, Kybele gibi mitolojik değerlere, mağara, in, kanyon, dolin gibi jeofizik
formasyonlara ve panoramik güzelliklere sahiptir. Spil Milli Parkı laleleriyle ünlüdür. Milli
park içerisinde yer alan Seyirtepe çevresinde endemik bitki türleri ve yaĢlı çam ağaçları
bulunmaktadır. Ayrıca Manisa‟nın Göl Marmara ilçesinde bulunan etrafı sulak çayırlar ve
sazlıklarla kaplı olan Marmara Gölü zengin kuĢ çeĢitliliğiyle kuĢ gözlem meraklıları için
önemli bir cazibe merkezi oluĢturmaktadır.
8.2.3.7. Manisa İli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme
Ağustos 2010 tarihinde Manisa Turizm ÇalıĢtayı gerçekleĢtirilmiĢ olup çalıĢtayda turizme
Manisa ilinde turizm sektöründe diğer Bölge illerinde olduğu gibi turizm alt yapısı ve
üst yapısına iliĢkin sorunlar ön plana çıkmaktadır. Manisa‟daki turizm altyapısı eksikliği genel
olarak yeterli devlet desteğinin olmamasına ve hibelerin ihtiyaçlara uygun alanlara
verilmemesine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bununla beraber tarihi ve kültürel altyapının
Sayfa 384 / 409
korunamaması, tarihi ve kültürel değerleri ile ön plana çıkan Manisa‟da turizmin geleceği
açısından önemli diğer bir sorundur.
Ayrıca, sektördeki aktörler arasındaki koordinasyon eksikliği ve aktörlerin
kurumsallaĢamama sorunu Manisa‟da sıkça dile getirilen bir sorun olup turizm ile ilgili tüm
kesimlerdeki bilinç ve ilgi eksikliği de sektördeki sorunların nedenleri arasındadır. Son
olarak, turizmin geliĢmesini hızlandırmak için yeterli mali kaynağın sağlanamadığı ve bu
nedenle de etkin bir tanıtımın yapılamadığı çalıĢtayda paydaĢlar tarafından belirtilmiĢtir.
Tanıtımlar için maddi altyapı oluĢturacak sponsor kuruluĢ bulunmasındaki güçlükler, tanıtım
faaliyetlerini yürüten kurumlar arasında koordinasyonun olmaması, Manisa‟yı marka kent
olarak temsil edecek ortak bir sembolün olmaması, Manisa‟nın üretiminde Türkiye‟de ve
dünyada söz sahibi olduğu ürünlerin ilin tanıtımında etkin olarak kullanılamaması ve festival,
fuar ve sempozyum gibi etkinliklerin ilgi çekecek düzeyde yapılamaması gibi faktörler ilin
tanıtımının yeterli Ģekilde yapılmamasına neden olmaktadır.
8.2.4. Uşak
Tarihi geçmiĢi M.Ö. 4000 yıllarına kadar uzanan UĢak Hititler‟den Bizans‟a,
Selçuklular‟dan Osmanlılar‟a birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıĢtır. UĢak ili Lidya Krallığı‟na
ait ünlü Karun Hazineleri baĢta olmak üzere, tarihi köprüleri, camileri, çarĢı ve bedestenleri
ile tarihi zenginliğini gözler önüne sermektedir.
8.2.4.1.1. Hamamboğazı Kaplıcası
Kaplıca 40 lt/sn debiye sahip olup 600C sıcaklıktadır. Kaplıca, günde 12.000 kiĢiye
hizmet verebilecek kapasitedir. Hamamboğazı termal alanında çift yataklı 26 adet bungalov
tipi ev bulunmaktadır (UĢak Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü).
8.2.4.1.2. Örencik Kaplıcası
Kaplıca 14 lt/sn debiye sahip olup 380C sıcaklıkta suyu vardır. Günlük 750 kiĢiye
hizmet verebilecek kapasiteye sahiptir. 52 adet villa tipi konaklama yeri mevcuttur.
UĢak ilinde turizm iĢletme belgeli 4 yıldızlı ya da 5 yıldızlı termal otel
bulunmadığından dolayı doluluk oranı analizi yapılmamıĢtır (UĢak Ġl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü).
8.2.4.2.1. Karun Hazineleri
Parayı icat eden Lidyalılara ait olan ve UĢak Arkeoloji Müzesi‟nde sergilenen yaklaĢık
2.500 yıllık bir geçmiĢi olduğu varsayılan hazine UĢak Toptepe Tümülüsü‟nde yapılan kazıda
1965 yılında bulunmuĢtur. Çoğunluğu M.Ö. 7. yüzyılda kullanılan, yüzlerce altın sikkeden
oluĢan Karun Hazineleri‟nin en değerli parçası kanatlı denizatı broĢudur. Karun Hazineleri‟ne
ait 450 adet eserden 300‟ü UĢak Arkeoloji Müzesi‟nde sergilenmektedir.
Sayfa 385 / 409
8.2.4.3. Müzeler
8.2.4.3.1. Uşak Arkeoloji Müzesi
Müzede Kalkolitik dönemden Bizans Dönemi‟nin sonuna kadar çeĢitli devirlere ait taĢ
eserler, piĢmiĢ toprak eserler, cam eserler, altın ve gümüĢten yapılmıĢ çeĢitli ziynet eĢyaları,
bronz eserler, bronz, altın sikkeler ve Karun Hazineleri sergilenmektedir.
8.2.4.3.2. Atatürk ve Etnografya Müzesi
1 Eylül 1978‟de açılan bu müze bir Osmanlı yapısıdır. Önemini Ġstiklal SavaĢı‟ndan
sonra Yunan Kuvvetleri BaĢkomutanı General Trikopis‟in esir alınarak Atatürk‟ün huzuruna
çıkarıldığı yer olmasından almaktadır.
8.2.4.4.1. Sebaste
UĢak ili Sivaslı ilçesinin 2 km kadar güneybatısındadır. Sebaste Ģehri, Roma
Ġmparatoru Augustus tarafından M.Ö. 20 yılında Sebaste adıyla kurulmuĢtur. Roma
Dönemi‟ndeki 12 önemli Ģehirden bir tanesidir.
8.2.4.4.2. Blaundus
UĢak ili Ulubey ilçesi Sülümenli Köyü sınırları içerisinde kalan Ģehir, UĢak‟a 40 km
uzaklıktadır. Büyük Ġskender‟in Anadolu seferinden sonra Makedonya‟dan gelen topluluklar
tarafından kurulmuĢtur. En önemli yapıları kale, tapınaklar, tiyatro, stadyum ve kaya
mezarlarıdır.
8.2.4.4.3. Mesotimolos
Mesotimolos‟da çeĢitli motiflere sahip kaya mezarlarına rastlamak mümkündür.
Bunların Lidya Uygarlığı‟na ait mezarlar olduğu düĢünülmektedir.
8.2.4.4.4. Akmonia
UĢak‟a 40 km uzaklıkta bulunmaktadır. Burası meĢhur Kral Yolu üzerindedir. ġehrin
Frigya, Lidya, Hellen, Roma ve Bizans Dönemleri‟nde çok geliĢtiği ve UĢak dâhilindeki büyük
yerleĢim yerlerinden biri olduğu anlaĢılmıĢtır.
8.2.4.4.5. Kremon Agora
UĢak‟ın Banaz ilçesinin güneybatısında yer alan Kremon Agora ġehri hem Antik
Akmonia ġehri‟ne yakın olması hem de meĢhur Kral Yolu üzerinde bulunması nedeniyle
önemlidir.
8.2.4.4.6. Pepuza
Roma Dönemi‟nde kurulmuĢ olan Pepuza Ģehri M.Ö. 165 yıllarında Hıristiyanlığın
Montanizm mezhebini kabul eden halkın yerleĢim merkezidir. Montanizmin baĢkenti olarak
tarihe geçmiĢtir.
UĢak ilinde Karahallı ilçesinde Banaz Çayı üzerine Lidyalılar tarafından inĢa edilmiĢ
olan Clandıras Köprüsü baĢta olmak üzere, UĢak ilinde Hacı Gedik Köprüsü, Çataltepe
Köprüsü, Beylerhan Köprüsü, Çanlı Köprü gibi tarihi ve mimari açıdan değer taĢıyan köprüler
mevcuttur. Hacı Gedik Hanı, PaĢa Hanı, Ġnay Kervansarayı UĢak ilinde bulunan baĢlıca tarihi
bedestenlerdir. Ulu Cami, Burma Cami, Çakaloz Cami inanç turizmi açısından önem arz eden
diğer yapılardır.
Sayfa 386 / 409
8.2.4.5. Eko Turizm
Banaz-Ulubey Kanyon Sistemi önemli eko-turistik potansiyele sahiptir. UĢak-Banaz
Kanyonu hem bilimsel bir öneme, hem de turizm potansiyeline sahiptir. Tektonik evrim ve
nehir aĢındırması arasındaki iliĢkileri gözlemlemek isteyenlerin ilgisini çekmektedir. Kanyon
doğa turizm aktivitelerine müsait olup derin vadi boyunca uzanan uçurumlar manzara
amaçlı yürüyüĢ için kanyon vadisindeki dik eğimler de dağ yürüyüĢü ve tırmanıĢ için çok
uygun yerlerdir.
8.2.4.5.1. Anıt Ağaç
Banaz Ġlçesinde bulunan çam ağacının boyu 11 m, çapı 3,05 m, çevresi 9,60 m‟dir.
500 yıldan daha uzun bir ömre sahip olan ağaç 380 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır.
Çam ağacı Orman Bakanlığı‟nca “Anıt Ağaç” olarak tescil edilmiĢ ve koruma altına alınmıĢtır.
8.2.4.6. Uşak İli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme
Temmuz 2010 tarihinde UĢak Turizm ÇalıĢtayı gerçekleĢtirilmiĢ olup çalıĢtayda turizme
UĢak ilinde turizm sektöründe ilk olarak turizmde altyapı sorunu, yeterli tesis ve
yatak kapasitesine sahip olunmaması, çevre düzenlemelerinin yetersizliği ve çevre kirliliğinin
önlenememesi gibi sorunlar öne çıkmaktadır. Bu sorunların nedenleri olarak markalaĢmıĢ
otel Ģirketlerinin yatırımlarının ile çekilmesi için yeterli teĢvik ve kolaylıkların sağlanmaması,
üniversite bünyesinde arkeoloji, turizm ve mimarlık bölümlerinin olmamasından dolayı
Ģehrin tarihi ve kültürü adına yapılan çalıĢmalarda üniversite ile entegrasyonun
gerçekleĢtirilememesi, altyapı çalıĢmalarında ilgili kuruluĢların sektörün ihtiyaçlarını göz
önünde bulunduracak ve önünü açacak yönde projelere yönlendirilememesi, tarihi
eserleriyle ön plana çıkan UĢak ilinin müzeler Ģehri imajı ile ön plana çıkartılamaması ile
sanayi Ģehri olan UĢak‟ta atıksuların uygun Ģekilde tahliye edilememesi nedeniyle çevreye ve
doğaya zarar verilmesi gibi faktörler sıralanmıĢtır. Ayrıca, UĢak ilinin tarihi, turistik ve
kültürel değerlerinin ulusal ve uluslararası düzeyde yeterince tanıtılamadığı vurgulanmıĢ;
genel ve yerel bütçelerden yararlanmak için uzman kadrolara projeler ürettirmek gibi
yollarla kaynak tahsis edilmemesi, UĢak‟a iliĢkin alternatif turizm seçeneklerinin
envanterinin olmaması, tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin yeterli olmaması, kültür turları
yapan seyahat acenteleri ile ortak hareket edilerek Bölge‟nin turizminin canlandırılamaması,
turizmi destekleyen ve ili tanıtan vakıf, dernek gibi kuruluĢların desteklenmemesi, ilin
turizminin geliĢtirilmesine yönelik çalıĢmaların yeterli düzeyde olmaması ile televizyon,
internet, gazete vb. unsurların ilin tanıtımında etkin bir Ģekilde kullanılmaması gibi
eksiklikler çalıĢtayda dile getirilmiĢtir.
Bunun yanında, yerel halkın turizm konusunda yeterli bilince sahip olmaması ve
halka açık seminerlerle turizmde bilinçlenmeyi sağlayacak eğitim çalıĢmalarının
yapılmaması, yerel yönetimler, odalar ve diğer STK‟ların turizm konusunda farkındalık
yaratacak politikalar izlememeleri sektördeki sorunlar arasındadır.
Son olarak da diğer illerde olduğu gibi, kurumlar arası koordinasyon eksikliği
nedeniyle turizmde iĢbirliği sağlanamaması ve sektörde geliĢmeyi tetikleyecek ortak hareket
bilincinin oluĢturulamaması öne çıkan sorunlar arasında sayılmıĢtır.
Sayfa 387 / 409
BÖLÜM 9: ULAŞTIRMA
9.1. Karayolları
Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM)‟ye bağlı bölge müdürlükleri açısından TR33
Bölgesi dört adet Karayolları Bölge Müdürlüğü‟nün kapsamına girmektedir. Bu bölgeler
aĢağıdaki gibidir:
a-) 2. Bölge Müdürlüğü–Ġzmir
: Manisa, UĢak
b-) 3. Bölge Müdürlüğü–Konya
: Afyonkarahisar ilinin büyük bir kısmı, Kütahya ilinin
bir kısmı
c-) 13. Bölge Müdürlüğü–Antalya
: Afyonkarahisar ilinin bir kısmı
d-) 14. Bölge Müdürlüğü–Bursa
: Kütahya ilinin büyük bir kısmı, Manisa ilinin bir kısmı
Karayolları Bölge Müdürlükleri sınırlarının belirlenmesinde teĢkilatlanma yapılırken
bakım onarım merkezlerinin yollardaki arızaya eriĢim süresinin kısa olması göz önüne
alınmıĢtır. Bu bakım onarım merkezlerinin bir kısmı personel ve ödenek yetersizliğinden
dolayı zaman içerisinde kapatılmıĢtır. Dolayısıyla bazı yol bölümleri için mümkün olan en
kısa süre kavramı artık geçerli değildir. Bölge‟deki illerde karayollarının trafik yoğunlukları
ġekil 9.1‟de görülmektedir.
Şekil 9.1: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Trafik Hacim Haritası
Kaynak: KGM
2009 yılı Trafik Hacim Haritası‟na göre, TR33 Bölgesi‟nde trafik yoğunluğu en fazla
olan kesimler Manisa ili civarında olup bunu Kütahya ili civarındaki yoğunluklar takip
etmektedir. Bölge‟deki en düĢük trafik yoğunluğu yıllık ortalama 455 araç ile Manisa ili
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 9: ULAŞTIRMA
Sayfa 388 / 409
Demirci civarında, en yüksek yoğunluk ise yıllık ortalama 25.335 araç ile Manisa–Ġzmir
arasındadır.
Bölge‟deki illerin karayolu uzunlukları Tablo 9.1‟de yer almaktadır. Bölge‟deki
karayollarının 308 km‟lik kısmı bitümlü sıcak karıĢım olup bakım ve yol iyileĢtirme
çalıĢmalarıyla bu rakam artmaktadır. BölünmüĢ yol çalıĢmaları da Bölge‟de hızla devam
etmekte olup çalıĢmaların güncel hali ġekil 9.2‟de yer almaktadır.
Tablo 9.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve İlleri Karayolları Uzunlukları (km)
Otoyol
Devlet Yolu
İl Yolu
Köy Yolu
Afyonkarahisar
0
554
480
3.792
Kütahya
0
529
432
3.863
Manisa
0
576
516
5.304
UĢak
0
173
297
3.624
TR33 Bölgesi
0
1.832
1.725
16.312
2.010
31.311
30.712
288.013
Türkiye
Kaynak: 1-) Karayolları 2., 3., 13. ve 14. Bölge Müdürlükleri 2-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak Ġl Özel
Ġdareleri
Şekil 9.2: TR33 Bölgesi Bölünmüş Yol Çalışmaları Haritası
Kaynak: KGM
2009 yılı sonu rakamlarına göre, TR33 Bölgesi‟nde kayıtlı toplam araç sayısı Ege
Bölgesi‟ndeki kayıtlı araç sayısının %30‟unu, Türkiye‟deki kayıtlı araç sayısının ise sadece
%5‟ini oluĢturmaktadır.
Ġllerdeki kayıtlı taĢıt sayısına baktığımızda, TR33 Bölgesi‟nde en çok taĢıtın 386.263
adet ile Manisa ilinde olduğu görülür ki, bu rakam diğer üç ildeki toplam kayıtlı taĢıt
Sayfa 389 / 409
sayısından daha fazladır. Bölge‟de kayıtlı taĢıtın en az olduğu il ise 84.628 adet ile UĢak
ilidir.
Yine aynı verilere göre, Bölge illerinde kayıtlı en fazla taĢıt türü 264.697 adet ile
otomobil iken bunu 210.508 adet ile motosiklet ve 139.734 adet ile traktör izlemektedir.
Diğer taraftan, Bölge illerinde kayıtlı en az taĢıt türü ise 9.184 adet ile otobüstür.
Tablo 9.2: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve İllerinde Kayıtlı Taşıt Sayısı (Adet)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
35.911
TR33
Bölgesi
264.697
Ege
Bölgesi
1.076.110
49.634
63.671
115.481
7.093.964
Minibüs
3.956
3.921
6.158
2.016
16.051
54.897
384.053
Otobüs
1.491
1.725
4.916
1.052
9.184
33.153
201.033
17.183
15.171
40.160
9.838
82.352
361.635
2.204.951
8.961
6.837
13.102
2.966
31.866
91.987
727.302
Motosiklet
29.248
23.395
139.438
18.427
210.508
612.385
2.303.261
Ö. A. T.*
304
371
527
204
1.406
4.663
34.104
32.449
26.590
66.481
14.214
139.734
279.385
1.368.032
71
111
87
107
90
113
98
Otomobil
Kamyonet
Kamyon
Traktör
Otomobil/
Bin KiĢi
Türkiye
* Özel Amaçlı TaĢıtlar
Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler-2009
Grafik 9.1„de görüldüğü üzere TR33 Bölgesi‟ndeki toplam taĢıt sayısı 2002 yılından
itibaren düzenli olarak artmıĢtır. 2002 yılında TR33 Bölgesi‟nde kayıtlı toplam taĢıt sayısı
480.100 adet iken sonraki yıllarda hızlı bir artıĢ göstererek 2009 yılı sonu itibarıyla 755.798
adete ulaĢmıĢtır. Bu artıĢa en büyük katkıyı Manisa ili yapmıĢtır.
800.000
700.000
600.000
500.000
Afyonkarahisar
Kütahya
400.000
Manisa
UĢak
300.000
TR33 Bölgesi
200.000
100.000
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Grafik 9.1: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Kayıtlı Taşıt Sayısının Yıllar İtibarıyla Değişimi (Adet)
Sayfa 390 / 409
Grafik 9.2‟ye göre, Bölge illerinden Afyonkarahisar ve Manisa‟da bin kiĢi baĢına düĢen
otomobil sayısı, Türkiye ve Ege Bölgesi‟ndeki bin kiĢi baĢına düĢen otomobil sayısından az,
Kütahya ve UĢak illerinde ise bu rakam Türkiye ortalamasının üstünde, Ege ortalamasının
altındadır. Yine Bölge illerinde bin kiĢi baĢına düĢen taĢıt sayısı yıllar itibarıyla artıĢ
göstermektedir.
120
100
Afyonkarahisar
80
Kütahya
Manisa
60
UĢak
TR33 Bölgesi
40
Ege Bölgesi
Türkiye
20
0
2007
2008
2009
Grafik 9.2: Türkiye, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve İllerinde Bin Kişi Başına Düşen Otomobil Sayısının
Yıllar İtibarıyla Değişimi (Adet)
2008 yılında meydana gelen trafik kazaları ile ilgili istatistikler Tablo 9.3‟te
verilmektedir.
2008 yılında Türkiye‟de toplam 104.212 kaza meydana gelmiĢ olup kaza sonucu
4.236 kiĢi hayatını kaybetmiĢ, 184.468 kiĢi de yaralanmıĢtır. 2008 yılında TR33 Bölgesi‟nde
meydana gelen kaza sayısı 5.400 olup Türkiye‟deki kazaların %5‟ine denk gelmektedir. Yine
bu kazalarda ölen kiĢi sayısı 295 olup Türkiye‟de meydana gelen kazalarda ölen kiĢilerin
%7‟sidir. Yaralanan kiĢi sayısı ise 10.239 kiĢi ve Türkiye rakamının %6‟sıdır.
Tablo 9.3‟e göre, 2008 yılında meydana gelen kazalarda kaza baĢına ölü sayısı TR33
Bölgesi‟nde 0,05 iken Türkiye‟de 0,04‟tür. Yine kaza baĢına yaralı sayısı TR33 Bölgesi‟nde
1,90 iken Türkiye‟de 1,77‟dir. TR33 Bölgesi illeri içinde kaza baĢına ölü sayısının en yüksek
olduğu il 0,07 ile Afyonkarahisar ilidir.
Tablo 9.3: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Trafik Kazalarına Ait İstatistikler*
Kaza Sayısı
Ölü Sayısı
Yaralı Sayısı
Afyonkarahisar
1.363
93
2.853
Kütahya
Manisa
UĢak
TR33 Bölgesi
Türkiye
929
2.477
631
5.400
104.212
36
134
32
295
4.236
1.770
4.341
1.275
10.239
184.468
*Tabloda ölüm ve yaralanma ile sonuçlanan kazalara iliĢkin veriler yer almakta olup maddi hasarlı kazalara iliĢkin
veriler bulunmamaktadır.
Sayfa 391 / 409
2001-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi
kazalarındaki değiĢim Grafik 9.3‟te yer almaktadır.
ve
illerinde
meydana
gelen
trafik
6.000
5.000
4.000
Afyonkarahisar
Kütahya
3.000
Manisa
UĢak
2.000
TR33 Bölgesi
1.000
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Grafik 9.3: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Taşıt Kazası Sayısının Yıllar İtibarıyla Değişimi (Adet)
Grafik 9.3‟te de görüldüğü gibi TR33 Bölgesi‟nde 2001 yılında 3.161 olan trafik kazası sayısı
%71 artıĢla 2008 yılında 5.400 olarak geçekleĢmiĢtir. Aynı dönemde Türkiye genelindeki
trafik kazası sayısı ise %57 artıĢla 66.243‟ten 104.212‟ye çıkmıĢtır. Görüldüğü gibi TR33
Bölgesi‟nde bu dönemde meydana gelen trafik kazalarındaki artıĢ, Türkiye‟de meydana
gelen trafik kazalarındaki artıĢtan bir hayli yüksektir. Söz konusu dönemde Bölge illeri
içerisindeki en yüksek artıĢ ise Manisa ilinde gerçekleĢmiĢtir.
2001 yılında Bölge genelinde trafik kazalarında 332 olan ölü sayısı 2008 yılında 295
rakamına gerilerken Türkiye genelinde aynı dönemde ölüm rakamları 4.386‟dan 4.236‟ya
gerilemiĢtir. Söz konusu dönemde Türkiye genelinde meydana gelen trafik kazalarında ölen
kiĢi sayısında %3,4 oranında azalma görülürken Bölge‟de meydana gelen trafik kazalarında
ölen kiĢi sayısında %11,1 oranında azalma olmuĢtur.
400
350
300
Afyonkarahisar
250
Kütahya
200
Manisa
UĢak
150
TR33 Bölgesi
100
50
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Grafik 9.4: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Taşıt Kazalarındaki Ölü Sayısının Yıllar İtibarıyla Değişimi (Adet)
Sayfa 392 / 409
2001–2008 yılları arasında Bölge‟de meydana gelen kazalarda yaralı sayısı bütün iller
bazında artıĢ göstermiĢtir. Yaralı sayılarında en çok artıĢ %99,7 ile Manisa ilinde görülürken,
en az artıĢ %53 ile UĢak ilinde gerçekleĢmiĢtir. Türkiye‟de 2001 yılında meydana gelen trafik
kazalarında yaralananların sayısı 116.203 iken %58,7 artıĢ göstererek 2008 yılında 184.468
olmuĢtur. Söz konusu dönemdeki yaralanma sayılarındaki artıĢ oranına baktığımızda,
Manisa‟daki artıĢ Türkiye genelindeki artıĢın bir hayli üzerindedir.
12.000
10.000
8.000
Afyonkarahisar
Kütahya
6.000
Manisa
UĢak
4.000
TR33 Bölgesi
2.000
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Grafik 9.5: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Taşıt Kazalarındaki Yaralı Sayısının Yıllar İtibarıyla Değişimi
(Adet)
KGM tarafından TR33 Bölgesi‟nde tespit edilmiĢ iki adet kara nokta bulunmaktadır.
Kara nokta terimi karayolları literatüründe aynı tür kazaların belirli bir frekansta aynı
mevkide gerçekleĢmesi üzerine o noktaya verilen isimdir. Bu kara noktaların mevkileri ġekil
9.3‟te yer almaktadır.
Şekil 9.3: TR33 Bölgesi’nde Bulunan Kara Noktalar
Kaynak: KGM, http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Trafik/karanokta.htm
Sayfa 393 / 409
9.2. Demiryolları
Bölge‟deki dört ilden de demiryolu geçmekte olup demiryollarının fonksiyonları yolcu
ve yük taĢımacılığı olmak üzere iki kategoride incelenirse, dört ilin de demiryollarından
yararlanma oranlarının farklı olduğu görülecektir. Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak
illerinden geçen demiryollarının uz

bölüm 1: tarih - Zafer Kalkınma Ajansı

Transkript

Benzer belgeler

SÖZLÜKLÜ MAARİF TAKVİMİ Hacettepe Üniversitesi Türk Dili ve

espiye meslek yüksekokulu - Giresun Üniversitesi Espiye MYO

ΠΡΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΜΕΛΗ ΤΟΥ RETUNSEE

Çin yarattığı fırtınayı dindirmeye çalışıyor.

24.08.2015 FX Strateji Bülten

↑ ↑

ışid çetelerinin saldırıları sonucu göç eden êzıdîlere ilişkin silopi

Slayt 1 - ODTÜLÜ Malatyalılar Derneği

Kampçılık ve karavan turizmi, bahar ve yaz dönemlerinde turistler