ısparta yaş meyve sebze hali lojistiği

T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ
ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ
& İŞLETME BÖLÜMLERİ
ISPARTA YAŞ MEYVE SEBZE HALİ LOJİSTİĞİ
(Kategori 2)
HAZIRLAYANLAR
Zekeriya MULBAY*
Ebru ÇAY
Özge KIRAÇ
Cansu KALAYCIOĞLU
DANIŞMAN
Öğr. Gör. Buket KARATOP
NİSAN, 2011
ISPARTA
Bu çalışma, Lojistik Derneği tarafından düzenlenen “VIII. ÜNİVERSİTELER
ARASI LOJİSTİK VAKA YARIŞMASI” için hazırlanmıştır.
*İletişim yazarı: [email protected]
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ
1
2. ISPARTA HALLERİNİN İNCELENMESİ
1
2.1. ESKİ ISPARTA HALİ
1
2.2. MEVCUT ISPARTA HALİ
2
2.2.1. Tedarik Sistemi
2
a) Şehirlerarası Tedarik
2
b) Şehir İçi Tedarik
2
2.2.2. Hal İçi Yerleşim
3
2.2.3. Satış Yeri Yapısı
4
3. YENİ ISPARTA YAŞ MEYVE SEBZE HALİNİN TASARLANMASI
3.1. KURULUM YERİNİN SEÇİLMESİ
4
5
3.1.1. Kurulum Yeri Yeterliliği
6
3.1.2. Hedef Noktalara Ulaşılabilirlik
7
3.1.3. Yatırım Maliyetleri
9
3.1.4. Şehrin Gelişim Politikasına Uygunluk
9
3.1.5. Tedarik Merkezlerine Yakınlık
10
3.1.6. Kurumum Yerinin Seçilmesi
11
3.2. HAL İÇİ YERLEŞİMİN TASARLANMASI
13
3.3. SATIŞ YERİ YAPISININ TASARLANMASI
17
3.4. MALİYETLER
18
4. SONUÇ
19
Teşekkür
20
i
1. GİRİŞ
Yaş meyve ve sebze halleri, kent lojistiğinin önemli merkezlerinden biridir. Isparta gibi küçük-orta
ölçekli şehirlerde trafik yoğunluğunu etkileyen en önemli unsurlardan biri olduğundan kurulum yerinin
belirlenmesi büyük önem arz etmektedir. Ayrıca karbondioksit salınım düzeyi yüksek olan araçların
kümelenmiş vaziyette bulunmaları, bölgesel hava kirliliğini önemli ölçüde arttırıcı etkiye sahiptir.
Isparta’nın merkezinde bulunan eski hal, bulunduğu konum nedeniyle birçok dezavantaja sahipken 2006
yılında şehrin dışına taşınmış, böylelikle hem şehir trafiğinde hem de hal işleyişinde büyük rahatlamalar
görülmüştür. Özellikle satış yeri alanlarının yaklaşık 4 katına çıkartılması ile yeni hal rahat bir yapıya
kavuşmuştur.
Bu çalışmada; eski ve mevcut halin durumu incelenip yeni halin kurulum yeri ve yapısı, kritik başarı
etmenleri eşliğinde, aşağıdaki süreçle belirlenecektir:
1. Kurulum yerinin seçilmesi
2. Hal tasarımı
3. Satış yeri tasarımı
2. ISPARTA HALLERİNİN İNCELENMESİ
2.1. ESKİ ISPARTA HALİ
Isparta’ da yoğunluğunun fazla olduğu merkez bölgesinin neredeyse tam ortasına kurulmuş olan eski
Isparta hali, özellikle kuruluş yeri açısından, uzun yıllardan bu yana devam eden birçok dezavantaja
sahipti. Kuruluş zamanı 1960’lara dayanan halin, gerek kuruluş bölgesi gerekse kuruluş alanı uzun
dönemde yeterliliğini koruyamamıştır.
Şekil 1: Eski Isparta yaş meyve-sebze halinin konumu ve görünümü
2006’ ya kadar hizmet veren bu halin sahip olduğu dezavantajları şöyle sıralanabilir:




Hal, şehrin tam merkezinde olduğu için kamyon trafiğini bu alana çekmekteydi.
Yine merkezde olması nedeniyle Pazar bölgelerine ulaşım, şehir merkez trafiği kullanılarak
sağlanmaktaydı. Burada çevre yollarının kullanımı, mesafe nedeniyle, oldukça sınırlıydı.
Halin bir diğer dezavantajı ise genişleme payına sahip olmamasıydı. Yeni satış yerlerinin açılması
için eski satış yerlerinin daraltılması gerekmekteydi. Ortalama satış yeri alanı 100 m2 idi.
Satış yerlerinin bile kısıtlı olduğu halde sosyal imkânlar yok denecek seviyedeydi.
1|Grup No:134


İlçe ve köyler otobüs terminaliyle yan yana olmasından kaynaklanan ses ve hava kirliliği rahatsız
edici bir düzeydeydi. Bu husus hem Isparta merkezinde yaşayan insanlar hem de hal esnafı için
önemli bir sorundu.
Ürünleri indirme bindirme alanı yetersizdi. Bu nedenle indirme bindirme sıklıkla satış yerinin
uzağında yapılabilmektedir.
2.2. MEVCUT ISPARTA HALİ
2006 yılında yeni bölgesine taşınan Isparta hali, otopark alanı ile yaklaşık 50 dönüm arazi üzerine
kuruludur. Yeni halin şehrin dışına kurulmasıyla, eski halin şehir merkezinde neden olduğu bütün
dezavantajlar ortadan kalkmıştır.
Şekil 2: Yeni yerine taşınan hal
Yeni kurulan hal, lojistik açıdan, 3 alt başlık altında incelenmiştir. Bunlar:



Tedarik Sistemi
Hal İçi Yerleşim Düzeni
Satış Yeri Tasarımıdır.
Bu alt başlıklar sırayla incelenecektir.
2.2.1. Tedarik Sistemi
a) Şehirlerarası Tedarik
Isparta’ ya gelen ürünlerin büyük bir çoğunluğu, Antalya ili başta olmak üzere, Akdeniz Bölgesi’nden
sağlanmaktadır. Yeni Isparta Yaş Meyve Sebze Hali’nin yerleşim yeri seçimi tedarik noktaları temel
alınarak gerçekleştirilmiş ve Antalya yolu üzerine kurulması uygun seçenek olarak düşünülmüştür. Zira
merkez çemberinin hemen dışında yer alan ve Antalya, Konya, Ege yollarını birleştiren çevre yolunun
bağlılığı, diğer şehirlerden gelen kamyonların ve tırların şehir trafiğini etkilemeden hale ulaşmasını
sağlamaktadır. Sadece tedarik açısından bakıldığında mevcut halin kurulum yeri en uygun yerdir.
b) Şehir İçi Tedarik
Isparta’ da meyve sebze hallerinin şehir merkezinde hedeflediği, şimdilik, 4 nokta bulunmaktadır. Bu
noktalardan 3’ü mahalle pazarı, diğeri ise şehir merkezinde kümelenmiş olan manavlardır. Her gün
manavlar için halden ayrılan araç sayısı ile haftanın üç günü pazarlar için ayrılan hafif ticari araç sayısı
birbirine yakındır. Bu nedenle pazarların olduğu günlerde hal yoğunluğu neredeyse iki katına
2|Grup No:134
ulaşmaktadır. Yeni yapılan halin hem satış yeri kapalı alanı (475 m2) hem de kurulduğu alanın genişliği
(50 dönüm) göz önüne alındığında mevcut yoğunluk hal üzerinde henüz ciddi bir etkiye neden
olmamaktadır. Fakat Isparta’nın genişleme yönünün tersine kurulması ileriki dönemlerde etkinliğini
azaltacak en önemli husus olacaktır.
Isparta genelinde neredeyse her gün mahalle pazarı kurulmaktadır. Çalışmada, imkânlar dâhilinde,
birbirine olabildiğince uzak ve büyük 3 mahalle pazarına yer verilmiştir.
Mevcut halin hedef bölgelerine uzaklıklarını içeren tablo şöyledir:
Kısım 1
Hedef
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
Kısım 2
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
Kısım 3
Mesafe(km)
2,4
14
1,4
12
1,9
Pazar 1
2,7
16
0,8
22
1,1
Pazar 2
Pazar 31
0
0
0
2,4
14
Merkez
Tablo 1: Mevcut hali hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları
Yoğunluk
(araç/dk)
11
16
Ortalama
Yoğunluk
(araç/dk)
12,51
17,04
0,00
14,00
Bu tabloya göre mevcut halden yola çıkan taşıtlar 3 hedef noktadan:



Pazar 1’ e ulaşmak için dakikada ortalama 12,51 araç ile
Pazar 2’ e ulaşmak için dakikada ortalama 17,04 araç ile
Merkez’ e ulaşmak dakikada ortalama 14 araç ile karşılaşacaklardır.
Bu değerler sonucunda mevcut halden yola çıkan bir araç dakikada ortalama 14,51 araç yoğunluğundaki
yolları kullanarak dağıtımını yapacaktır. Dağıtım konusunda, Isparta merkez çemberinin çok geniş
olmamasından dolayı, yolların uzunluklarından daha çok araç yoğunluklarına önem verilmiştir.
2.2.2. Hal İçi Yerleşim
Mevcut hal 2 adet satış yeri bloku ve 1 adet yönetim binası olmak üzere toplamda 3 binadan
oluşmaktadır. Her blokta 15 adet satış yeri bulunmakta ve satış yerlerinin ön tarafları halin merkezine
doğru bakmaktadır. İhtiyaç halinde mevcut alan kadar bir alan istimlak edilmiş durumdadır. Bu nedenle
genişleme konusunda herhangi bir sorun olmadığı rahatlıkla söylenebilir.
Şekil 3: Mevcut Isparta yaş meyve-sebze halinin üstten görünümü ve maketi
1
3 numaralı Pazar mevcut hal bölgesine çok yakın olduğu için mesafeler ve yoğunluklar hesaplanmamıştır.
3|Grup No:134
Halin üst görüntüsünden de anlaşılacağı üzere hal içi trafiğin tamamı iki blok arasındaki sahada yer
almaktadır. Hal içi trafik, mahalle pazarlarının olduğu günlerde henüz güneş doğmadan oldukça üst
seviyelere çıkmaktadır. Bu saatlerdeki gözlemlerde hal meydanında küçük bir kargaşanın oluştuğu, fakat
trafik durma noktasına ulaşmadan yatıştığı saptanmıştır. Hal trafiğinin artması sonucunda bu durumun
ciddi bir problem oluşturabileceğinden hal içi trafik hususunda yakın zamanda bazı düzeltmelere
gidilmesi düşünülebilir. Hal içi trafiği olumsuz yönde etkileyen diğer gözlemler şunlardır:




Hal içi kamyon beklemeleri (kamyondan satış) vardır.
Çöplerin toplanması, trafiğin yoğun olduğu, sahada yapılmaktadır.
Kamyonların ve hafif ticari taşıtların, indirme bindirme işlemini satış yerlerinin aynı kısmından
gerçekleştirmektedir. Bu durumda bu araçlar birbirlerini engellemekte ve hal içi trafiğinin
artmasına neden olmaktadır.
Hal içinde tek yön uygulaması olmadığından araçların sık sık kısa süreli trafik sıkışıklığı
oluşturmaktadır.
2.2.3. Satış Yeri yapısı
Haldeki satış yerleri tek tip ve asma katıyla beraber 475 m2 kapalı alana sahiptir. Bu bakımdan bir hayli
geniş yerleşime sahip olan satış yerlerinde asma katın varlığı ofis ve depolama gibi durumlar için oldukça
fayda sağlamaktadır. Sadece tek bir yönünden çıkış olan satış yerlerinin ön kısımları hal meydanına
bakmaktadır ve standart dikdörtgen tasarımındadır.
Satış yerlerinin tek yönde kapısının olması kamyonlarla şehir esnafının aynı kapıdan indirme-bindirme
yapmalarına, dolayısıyla trafikte sıkışıklığa, neden olmaktadır. Ayrıca aynı kapıdan alışveriş yapılması
satış yeri girişinin kapanmasına, şehir esnafının kamyonlardan alışveriş yapmak istemelerine böylece
kamyonların hal içinde daha uzun süre durmalarına neden olmakta, satış yerlerinde bulunan ürün
satılmadan kamyondakiler satılmaktadır. Satış yerlerindeki ürünlerde fireler artmakta ve genel verim
düşmektedir.
Şekil 4: Mevcut halin satış yeri düzeni
3. YENİ ISPARTA YAŞ MEYVE SEBZE HALİNİN TASARLANMASI
İncelemeler doğrultusunda bulunan yanlışlar veya eksiklikler için öneriler bu kısımda yer alacaktır. Hal
lojistiği açısından gerekli etmenler sırasıyla takip edilerek farklılık durumunda, gerekçeleriyle beraber,
öneriler sunulacaktır. Başarı etmenleri şu ana başlıklar altında incelenecektir:




Kurulum yerinin seçilmesi
Hal içi yerleşiminin düzenlenmesi
Satış yerleri yapısı
Maliyetler
4|Grup No:134
3.1. KURULUM YERİNİN SEÇİLMESİ
Isparta Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü’nden alınan verilere göre Isparta’ da halin kurulabileceği
kapasiteye sahip 4 ayrı mevki bulunmaktadır. Tespit edilen bu yerler:



Kırmızıyla gösterilen ve Antalya yolu üzerinde bulunan mevcut hal
Mavi ile gösterilen Eğirdir yolu üzerindeki alternatif
İstanbul yolu üzerinde bulunan ve yeşil ile sarıyla gösterilmiş olan iki alternatif
Şekil 5: Alternatif hal konumları ile en büyük 3 pazarı ve manavları bağlayan yollar
Bu 4 alternatif bundan sonra aşağıdaki harflerle temsil edilecektir:




Mevcut konum olan kırmızı: A
Mavi alternatif: B
Sarı alternatif: C
Yeşil Alternatif: D
Bu 4 alternatif arasında yapılacak seçim sonucunda yeni kurulacak halin konumu belli olacaktır. Kurulum
yeri seçilmesinde AHP2 (Analitik Hiyerarşik Prosesi) yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir. Bu
sürecin uygulanması için yararlanılan program “Expert Choice”3 yazılımı olacaktır. Bu süreçte ihtiyaç
duyulan karar parametreleri 5 ana başlık altında toplanmıştır:





Tedarik merkezlerine yakınlığı
Hedef noktalara ulaşılabilirliği
Kurulum yeri yeterliliği
Yatırım maliyetleri
Şehrin gelişim politikasına uygunluğu
Tekniğin gerekliliğinden biri olarak bu karar parametrelerine önem sıralarına göre puanlar atanmıştır.
Kurulum yeri yeterliliği, halin kurulması açısından, olmazsa olmaz bir şart olduğu için en önemli karar
parametresidir. Tedarik merkezilerine yakınlık parametresinin düşük değer almasının nedeni ise çevre
yollarının yeterliliğidir. Ayrıca tedarik şehirlerinden gelen araçların kat ettiği mesafeler dikkate
alındığında 4-5 km’lik bir değişim fazla bir anlam ifade etmemektedir. Oluşturulan karşılaştırma matrisi
aşağıdaki gibidir:
2
3
Daha fazla bilgi için: http://www.deu.edu.tr/userweb/k.yaralioglu/dosyalar/Analitik_Hiyerarsi_Proses.doc
Daha fazla bilgi için: http://www.expertchoice.com/
5|Grup No:134
Göreli
Önem
Kriterlerin Karşılaştırma Matrisi
Kriterler
1
(1) Kurulum yeri yeterliliği
(2) Hedef noktalarına ulaşılabilirlik
(3) Yatırım maliyetleri
(4) Şehrin gelişim politikasına uygunluk
(5) Tedarik Merkezlerine yakınlık
Tablo 2: AHP için kriterler ve bu kriterlerin ilişkileri
2
3
4
5
1
3
3
6
4
2
9
6
5
3
0,394
0,339
0,146
0,082
0,038
Ana matris oluşturulduktan sonraki adım her bir karar parametresi için alternatiflerin karşılaştırılması
olacaktır.
3.1.1. Kurulum Yeri Yeterliliği
Yer seçiminde en fazla etkiye sahip olan konudur. Bu konu başlığı altında:






Kurulum için yeterli arsa bulunması
Gerekli olan durumlarda genişletme payına sahip olunması
Gürültü gibi sebeplerden ötürü yerleşime yakın olmaması
Yakınlarında meyve-sebzeye zarar verebilen tesislerin olup olmaması
Hava kirliliği açısından şehir ile olabildiğince az etkileşimde olması
Altyapı imkânları gibi alt başlıklar yer almaktadır.
C ve D (özellikle D) alternatiflerinin yerleşim yerlerine oldukça yakın olması gürültünün ve bölgesel hava
kirliliğinin artmasına, ayrıca ileriki zamanlarda karşılaşılabilecek alan genişletme sorunlarına neden
olabilecektir. Alan genişletme hususunda en az sıkıntıya uğratacak olan alternatifin mevcut yerleşim
olduğu görülmektedir.
Isparta’nın hava hareketi karakteristikleri4 5 göz önüne alınarak oluşturulan “Şekil 6” ’da alternatif hal
konumları ile il merkezinin, en sık karşılaşılan rüzgâr yönlerine göre, ilişkileri verilmiştir. Isparta ilinde
hâkim rüzgâr yönleri batı, güneydoğu ve kuzeydoğudur.
Şekil 6: Rüzgârın etkisi
İlk şekilde görüleceği üzere rüzgârın batı yönünde esmesi durumunda mevcut halin, güneydoğu yönünde
esmesi durumunda ise C halinin oluşturduğu kirli hava şehir havasına karışacaktır.
4
5
Bakını: http://isparta.meteor.gov.tr
SEVIN, Z., “Isparta Bölgesindeki Doğal Fon Radyasyonunun Ölçülmesi”, Yüksek Lisans Tezi, 2004, Syf:46
6|Grup No:134
İkinci şekilde ise rüzgâr yönüne göre şehir havasının hareketi gösterilmiştir. Rüzgârlar sonucunda A ve C
hali şehir havasından etkileneceklerdir. Mevcut olan A hali hâlihazırda kuzeydoğu ve güneydoğu
yönünden esen rüzgârların getirdiği kirli şehir havasından etkilenmektedir. Isparta ilinin hava kirliliği
bakımından 1.grupta yer alması6, hava kirliliğinin önemini arttırmaktadır. Ayrıca B halinin sanayi
bölgesine yakın olması kurulum yeri yeterliliğini olumsuz etkilemektedir.
Alternatifler, bu hususlar göz önünde bulundurularak incelendiğinde kurulum yeri yeterliliklerine göre şu
değerleri almışlardır:
Alternatif
HAL A
HAL B
HAL C
HAL D
HAL A
Kurulum Yeri Karşılaştırma Matrisi
HAL B
HAL C
HAL D
2
4
1/3
Göreli Önem
0,374
0,210
0,269
0,147
3
2
3
Tablo 3: Kurulum yeri karşılaştırma matrisi
3.1.2. Hedef Noktalarına Ulaşılabilirlik
Yerleşim yeri seçiminde karar parametrelerinden bir diğerine konu olan hedef noktalar, haritada da
gösterilen, 3 adet mahalle pazarı ve manavların kümelendiği merkezden ibarettir. Hedef noktalara
ulaşılabilirlik kapsamında verilecek değerler, doğrudan ölçüm yoluyla, kullanılacak yolların kapasitelerin
ölçülmesi ve alternatif hallerden çıkan araçların hedef noktalarına ulaşması süresince karşılaştıkları
ortalama trafik yoğunluğunun hesaplanması sonucunda elde edilecektir. Her bir halden çıkan araçların
karşılaştıkları ortalama yoğunluklar hesaplanırken aşağıdaki tablolardan yararlanılmıştır:
HAL A
Kısım 1
Hedef
Mesafe(km)
Kısım 2
Yoğunluk
(araç/dk)
Mesafe(km)
Kısım 3
Yoğunluk
(araç/dk)
Mesafe(km)
2,4
14
1,4
12
1,9
Pazar 1
2,7
16
0,8
22
1,1
Pazar 2
Pazar 3
2,4
14
Merkez
Tablo 4: A halini hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları
Yoğunluk
(araç/dk)
11
16
Ortalama
Yoğunluk
(araç/dk)
12,51
17,04
0,00
14,00
HAL B
Kısım 1
Kısım 2
Kısım 3
Hedef
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
Pazar 1
4,2
10
2,7
16
Pazar 2
4,2
10
0,8
Pazar 3
4,2
10
Merkez
4,2
10
Kısım 4
Ortalama
Yoğunluk
(araç/dk)
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
13
1,1
16
1,9
11
11,36
0,8
13
1,8
8
1,9
11
10,08
0,8
13
0,4
34
12,35
12,22
Tablo 5: B halini hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları
6
“Hava Kirliliği Kontrolü hakkındaki Genelge”, Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetim Genel Müdürlüğü, 2004
7|Grup No:134
HAL C
Kısım 2
Kısım 1
Hedef
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
Kısım 3
Mesafe(km)
Ortalama
Yoğunluk
(araç/dk)
14,16
16,00
7,00
18,57
Yoğunluk
(araç/dk)
2,3
12
2,7
16
Pazar 1
1,3
16
Pazar 2
3,6
7
Pazar 3
2,4
16
0,4
34
Merkez
Tablo 6: C halini hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları
HAL D
Kısım 2
Kısım 1
Hedef
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
Mesafe(km)
Yoğunluk
(araç/dk)
Kısım 3
Mesafe(km)
Ortalama
Yoğunluk
(araç/dk)
14,11
14,79
9,50
16,67
Yoğunluk
(araç/dk)
2
14
2,3
12
2,7
Pazar 1
2
14
1,3
16
Pazar 2
2
14
3,6
7
Pazar 3
2
14
2,4
16
0,4
Merkez
Tablo 7: D halini hedef noktalara bağlayan yolların uzunlukları ve yoğunlukları
16
34
Bu tablolarda yer alan yoğunluklar o yoldan dakikada geçen araç sayısına karşılık gelmektedir. Ölçümler
sırasında yollar olabildiğince izole bir halde bölümlere ayrılmış ve bu bölümlerden ölçümler alınmıştır.
Sonrasında alternatif hallerden yolculuğuna başlayan araçlar, belirlenen yolları kullandıkça, ilgili tabloya
kısımlar eklenmiş ve ortalama yoğunlukları bulunmuştur. Örneğin D Halinden çıkan bir araç merkeze
ulaşmak için 3 farklı “izole” yolu kullanarak hedefine ulaşmıştır. Yolculuğu sırasında ortalama 16,67
araç/dk’lık bir trafiğe maruz kalmıştır.
Hesaplamalar sonucunda her bir halden çıkan araçların karşılaşacakları ortalama yoğunluklar şöyledir:
Ortalama Yoğunluk (adet/dk)
Hal
Hal A
Hal B
Hal C
Hal D
Ortalama
Yoğunluk
(araç/dk)
14,43
11,12
13,29
13,57
0
5
10
15
HAL A
HAL B
HAL C
HAL D
20
14,43
11,12
13,29
13,57
Tablo 8: Her bir alternatiften hedef noktalara gidecek araçların karşılaşacakları ortalama trafik yoğunluğu
Bu tabloya göre hedef noktalara ulaşmak için en fazla trafik yoğunluğuna maruz kalacak olan araçlar A
halinden çıkarken, en az yoğunlukla karşılaşan araçlar B halinden çıkmaktadır. Ulaşılan bu verilere göre
ilgili matrise atanacak değerler şöyledir:
Alternatif
HAL A
HAL B
HAL C
HAL D
Hedef Noktalarına Ulaşılabilirlik İçin Karşılaştırma Matrisi
HAL A
HAL B
HAL C
HAL D
Göreli Önem
1/7
1/5
1/3
0,055
3
5
0,565
3
0,262
0,118
Tablo 9: Hedef noktalara ulaşılabilirlik için karşılaştırma matrisi
8|Grup No:134
3.1.3. Yatırım Maliyetleri
Mimari yapı ve iç lojistik mevcut ve alternatif yerler arasında herhangi bir farklılık göstermediği için yer
seçimi kararına etkisi yoktur. Ayrıca Isparta merkez yakınında hazine arazisinin bulunmaması, yer
seçimindeki kararın arsa fiyatlarıyla doğrudan bağlantılı olmasına neden olmaktadır. Emlakçılarla yapılan
görüşmelerde alternatiflerin bulunduğu arsaların dönüm fiyatları aşağıdaki gibidir:
Alternatif
Hal A
Hal B
Hal C
Hal D
Arsa Fiyatları
50-60 bin TL
10-20 bin TL
100-105 bin TL
90-100 bin TL
Tablo 10: Alternatif hal bölgelerindeki arsaların dönüm fiyatları
B halinin yerleşkesi sanayi bölgesinin arkasında yer almaktadır. Ana yol üzerinde yer alan arsaların
fiyatlarının bir hayli yüksek olmasıyla birlikte yolun içlerine doğru gidildikçe fiyat bariz bir hızla
düşmektedir. Bu nedenle bu alternatif için düşünülen mevki tam ana yol kıyısında olmamakla beraber
yolun yaklaşık 500-700 metre içerisinde kalacaktır. Bu değerler ışığında AHP için atanacak değerler
şöyledir:
Yatırım Maliyetleri Karşılaştırma Matrisi
Alternatif
HAL A
HAL B
1/4
HAL A
HAL B
HAL C
HAL D
HAL C
HAL D
5
9
4
7
1
Göreli Önem
0,237
0,635
0,060
0,068
Tablo 11: Yatırım maliyetleri karşılaştırma matrisi
3.1.4. Şehrin Gelişme Politikasına Uygunluk
Isparta şehrinin yeni imar bölgeleri Isparta’ yı kuzey ve batı illerine bağlayan Süleyman Demirel Caddesi
(D 685) istikametinde gerçekleşmektedir. Bu genişleme sonrasında bir veya daha fazla mahalle pazarının
genişleme bölgesinde kurulması gündeme gelebilecektir. Bu durum A halinin etkinliğini önemli derecede
azaltacakken C ve D halinin –özellikle C- etkinliğini bir hayli arttıracaktır. B halinde ise hedef bölgeleri
yakınlık bakımından büyük bir değişiklik olmayacaktır.
Şekil 7: Isparta ili için gelişme alanları
9|Grup No:134
Diğer taraftan C ve D halleri, Isparta’nın eski halinde olduğu gibi, şehrin içinde kalacak, hem trafik hem
de yerleşim yeri ile olan etkileşimler (gürültü, hava kirliliği… vs.) nedeniyle birçok dezavantaja sahip
olacaklardır.
Planlanan çevre yolunun inşa edilmesi halinde ise B halinin yeni kurulan bölgelere erişimi
kolaylaşacaktır. Ayrıca bu hal şehrin dışında kalacağından büyük kamyon ve tırların trafiğini şehrin içine
çekmemiş olacak ve işlevselliğini uzun yıllar sürdürecektir.
Bütün bu anlatılanlar dikkate alındığında alternatif konumlar için verilen puanlar şöyledir:
Şehrin Gelişim Politikasına Uygunluk Kriteri İçin Karşılaştırma Matrisi
Alternatif
HAL A
HAL B
HAL C
HAL D
Göreli Önem
1/9
1/4
1/6
HAL A
0,046
4
3
HAL B
0,564
1/2
HAL C
0,145
HAL D
0,245
Tablo 12: Şehrin gelişim politikasına uygunluk kriteri için karşılaştırma matrisi
3.1.5. Tedarik Merkezlerine Yakınlık
Isparta haline yıl içinde çeşitli zamanlarda 86 farklı ürün gelmektedir. Çalışma için en fazla tedarik edilen
%20’lik dilim (17 adet) tespit edilerek mevsimlerine göre tedarik edildikleri bölgeler incelenmiştir. Tespit
edilen bu %20’lik dilimin genel talebi karşılama oranı %81’dir. Isparta’ ya girişler genelde 3 ayrı yoldan
yapılmaktadır. Bu yollardan:



Genellikle Ege ve Marmara bölgelerinden gelen ürünler C ve D hallerinin bulunduğu yoldan,
Genellikle Anadolu’nun iç ve doğu kısımlarından gelen ürünler B halinin bulunduğu Eğirdir yolu
üzerinden,
Akdeniz (özellikle Antalya) Bölgesi’nden gelen ürünler ise mevcut halin (A Hali) bulunduğu yoldan
Isparta’ ya giriş yapmaktadır.
İstatistik için seçilen ürünler ve tedarik bölgeleri aşağıdaki gibidir:
Ürünler
Biber, Domates, Kabak, Patlıcan, Salatalık
Havuç
Kuru soğan
Kavun, Karpuz
Limon, Mandalina
Marul, Maydanoz
Muz
Patates
Portakal
Üzüm
Tedarik Bölgeleri
Antalya, diğer şehirler
Konya
Ankara, Amasya, Niğde, Afyon
Balıkesir, Ankara, Manisa, Adana, Ege
Ankara, Antalya
Burdur, Eskişehir, Antalya
Anamur, Gazipaşa
Adana, Sandıklı, İnegöl, ödemiş, Niğde,
Nevşehir
Finike, Kemer
Denizli, Sarıgöl
Tablo 13: Tedarik edilen ürünlerin tedarik bölgeleri
Hal yetkilileri ve satış yeri sahipleriyle birebir görüşülerek elde edilen verilerle, her bir şehirden
gerçekleştirilen tedarik oranlarının yıl içerisinde değişiklik gösterdiği saptanmıştır. Bu oranlar
doğrultusunda Isparta’nın tedarik ettiği meyve-sebzenin aylık dağılımı şöyledir:
10 | G r u p N o : 1 3 4
Miktar (ton)
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Aylık Meyve-Sebze Tedariki
Akdeniz
İç Anadolu
Ege & Marmara
Şekil 8: Aylık bazda meyve-sebze tedariki
Bu dağılımda en fazla payı Akdeniz Bölgesi almaktadır. Akdeniz Bölgesi’nden ise Antalya ve Adana
(özellikle yaz mevsiminde) ön plana çıkan şehirlerdir.
Şekil 9: Bölgelerin tedarik pastasından aldıkları paylar
Tedarikteki bu oranlar göz önüne alındığında en yüksek değer mevcut halin bulunduğu nokta olmaktadır.
Bu noktayı C ve D alternatif noktaları takip edecek, en düşük değere ise B alternatifi sahip olacaktır. Bu
doğrultuda alternatiflere atanacak değerler şöyledir:
Tedarik Merkezlerine Yakınlık Kriteri İçin Karşılaştırma Matrisi
Alternatif
HAL A
HAL B
HAL C
HAL D
7
4
2
HAL A
1/3
1/5
HAL B
1/2
HAL C
HAL D
Göreli Önem
0,515
0,059
0,147
0,279
Tablo 14:Tedarik merkezlerine yakınlık kriteri için karşılaştırma matrisi
3.1.6. Kurulum Yerinin Seçilmesi
Karar parametreleri ve bu parametreler için alternatiflere atanan değerler neticesinde ulaşılan göreli ve
normalleştirilmiş göreli ağırlıklar aşağıdaki tabloda görülmektedir.
Normalleştirilmiş
Alternatif
Göreli Ağırlık
Göreli Ağırlık
0,250
0,663
Hal A
0,377
1,000
Hal B
0,231
0,613
Hal C
0,141
0,374
Hal D
Tablo 15: Seçim işlemi sonunda ulaşılan göreli ve normalleştirilmiş göreli ağırlıklar
11 | G r u p N o : 1 3 4
Bu değerlere göre en yüksek skoru B hali almış, mevcut A hali ise ikinci sıraya yerleşmiştir.
Alternatif Hallerin Normalleştirilmiş Göreli Ağırlıkları
0,663
HAL A
HAL B
0,374
HAL D
0,000
1,000
0,613
HAL C
0,200
0,400
0,600
0,800
1,000
Şekil 10: AHP sonucunda elde edilen ve normalleştirilmiş göreli ağırlıklar
İlk iki sırayı alan Hal A ve Hal B alternatifleri incelendiğinde kurulum yeri yeterliliği ve tedarik
noktalarına yakınlık konusunda Hal A’nın; özellikle hedef noktalarına ulaşılabilirlik karar parametresi ile
beraber, yatırım maliyetleri ve şehrin gelişimi hususunda ise Hal B’nin daha iyi bir konumda olduğu
görülmektedir.
Şekil 11: İlk iki sırayı alan alternatiflerin güçlü ve zayıf yanları
Her bir parametrenin hesaplanması sonucunda alternatiflerin sıralamaları aşağıdaki gibidir.
Şekil 12: AHP süresince alternatiflerin sıralamaları
Mevcut halin ikinci sıraya yerleştiği hesaplamaya göre yeni hal için kurulum bölgesi Eğirdir yolu
üzerinde olan B alternatifi olarak belirlenmiştir.
12 | G r u p N o : 1 3 4
Şekil 13: Seçilen alternatif konum
3.2. HAL İÇİ YERLEŞİMİN TASARLANMASI
Isparta hali, sahip olduğu 30 adet satış yeri ile küçük haller sınıfına girmektedir. Yeni tasarlanan7 halde
satış yeri boyutları değiştirilmeyerek satış yeri âdeti 40’a çıkarılmıştır. Bu noktada, sürdürülebilirlik olan,
temel amaca sadık kalınarak halin uzun yıllar işlevselliğini kaybetmemesine odaklanılmıştır. Bu nedenle
oluşturulan tasarımda halin uzun yıllar sonrasının trafiğini ve kapasite ihtiyacını da rahat bir şekilde
karşılar nitelikte olmasına özen gösterilmiştir.
Şekil 14: Tasarlanan halin genel görünüşü
Planlanan halde dikkati çeken en önemli değişiklik satış yeri yerleşim şeklindedir. Satış yerleri standart
olarak yan yana dizilmemiş, belli bir açıyla yerleştirilmiştir. Böylece satış yerlerine yanaşmanın
kolaylaşması ve yolun daha az işgal edilmesi amaçlanmıştır.
Aynı zamanda her blokun başında bulunan yön tabelaları da istenilen satış yerine ulaşmayı kolaylaştıran
bir ayrıntıdır.
7
Tasarım yazılımı olarak Google SketchUp 6, render aracı olarak Vray kullanılmıştır. Bilgi için bakınız:
http://sketchup.google.com/, http://www.vray.com/
13 | G r u p N o : 1 3 4
Şekil 15: Tek yön olarak planlanan yollar ve yön tabelası
Dikkat çeken diğer bir konu ise yerleşim tipi olarak “U Tipi” yerleşime karar verilmesidir. Köy
meydanını andırır vaziyette olan alanda sosyal tesisler ve karakol konumlandırılmıştır. Böylece halin daha
sosyal bir ortam olması düşünülmüştür. Ters lojistik işlevlerinden biri olan çöplerin toplanması eyleminin
kolaylaşması ve ayrıca sosyal tesislerden kaynaklanan trafiğin dengelenmesi için çöp konteynırları halin
dış tarafındaki yollara alınmıştır. Araç trafiğinin rahatlaması amacıyla girişin karşısındaki yolun dışında
kalan yolların tek yönlü olmasına karar verilmiştir. Böylece araçların karşılaşmasının önüne geçilecek ve
trafiğin çok yoğun olacağı yıllarda dahi düzen sağlanabilecektir.
Şekil 16: Tasarlanan yaş meyve sebze halinin üstten görünümü
Hal içindeki yeniliklerden biri de elektronik bilgilendirme tabelalarının bulunmasıdır. Bu tabelalar girişe,
park alanına, hal yönetim binasının girişine ve yemekhanenin girişine konumlandırılmıştır. Bu tabelalar
sayesinde hal, daha şeffaf bir görüntüye sahip olacak ve bilgi daha doğru bir şekilde alıcıya
ulaştırılacaktır.
Şekil 17: Elektronik bilgilendirme tabelaları
14 | G r u p N o : 1 3 4
Halin sosyal tesisleri, satış yerlerinin oluşturduğu “Büyük U” nun merkezinde yer almaktadır. Bu
tesislerde halin idaresi ve işlemesi için gerekli olanaklar yer almaktadır. (banka, PTT, konuk evi vs.)
Şekil 18: Meydan
Bu olanaklardan birkaç örnek verilirse; kafeterya ve hal yönetim binasının girişi karşılıklı
konumlandırılmıştır. Kafeteryanın, meydanın ortasında konumlandırılmış olması sosyalliği sağlamak
adınadır. Ayrıca bu bölge ağaçlandırılmış alandır. Fark edilebilirliğinin estetik görünüş ile sağlanması
amaçlanmıştır.
Şekil 19: Hal yönetim binasının girişi ve kafeterya
Beklenmedik durumlarda kullanılmak üzere planlanan soğuk hava deposu, zabıta, polis ve itfaiye
karakollarıyla beraber yer almaktadır. Gerek duyan her bir satış yeri, kendisine ait soğuk hava deposu
bulunduracaktır. Fakat bu depolarda herhangi bir arıza vs. sorun oluşması durumunda ortak soğuk hava
deposu kullanılabilecektir. Ayrıca ortak depo içinde yer alan paketleme ünitesiyle, talep edilmesi
durumunda, ürünler paketlenebilecektir.
15 | G r u p N o : 1 3 4
Şekil 20: Üstte: İtfaiye karakolu ve umumu soğuk hava deposu, altta: polis ve zabıta karakolları
Merkez binanın olanaklarına gelince; yemekhane, konukevi, konferans-eğitim salonları ve şahsi araç
otoparkı girişleri ile tamir-bakım-yedek parça dükkânı binanın bir tarafında yer almaktadır.
Şekil 21: Merkez binası
Sağlık merkezi, banka şubesi, market, PTT, gıda analiz laboratuvarı ve mescit girişleri ise binanın diğer
tarafında yer almaktadır. Bütün bu olanakların bulunması hal için oldukça önemli olmakla beraber
konferans salonlarının adedi ve kapasiteleri, kullanımlarını önemli ölçüde etkileyecektir. Bu salonların hal
esnafının eğitiminin dışında hal ile ilgili konuları kapsayan alanlarda eğitimler alan öğrencilerin de
hizmetine sunulması, halin gelişimi için oldukça önemli olacaktır. Çeşitli fuarların8 uygulama alanlarına
inmeye başladığı göz önüne alınırsa, lojistik, gıda ve benzeri konulardaki sempozyumların hallerde
düzenlenmesi, geleceği olan bir fikir olarak görülebilir.
Son olarak, şehir merkezine uzak olunmasından dolayı, koruma duvarının yüksekliğinin 3 metre olmasına
karar verilmiştir.
Şekil 22: Merkez binası
8
Bakınız: http://www.tarlagunleri.com/
16 | G r u p N o : 1 3 4
3.3. SATIŞ YERİ YAPISININ TASARLANMASI
Satış yeri yapısının tasarlanması için başvurulan anket çalışmasında 18 esnaftan dönüş alınmış, bu
dönüşler ışığında aşağıdaki kararlara varılmıştır:






Rampa istenmemektedir.
Her satış yerinin kendisine ait kasa ve gerekliyse soğuk hava deposu olacaktır.
Satış yeri alanı büyük bir çoğunluk için yeterli olmakla beraber sadece 4 esnaf daha az alanın
yeterli olduğunu söylemiştir.
Forklift, raf ve konveyör sistemi istenmemekle beraber her satış yerinde havalandırma, transpalet
ve ürün kantarı bulunacaktır.
Talep edilen yanaşma yeri 6-8 araç arasında değişmektedir.
Satış yerinin her iki yönünün açık olmasını isteyen esnaf sayısı az bir farkla fazla olmakla beraber
tasarım için satış yerinin her iki yönünün açık olmasına karar verilmiştir.
Bu istekler doğrultusunda tasarlanan satış yeri şekil 23’ de görüldüğü gibidir:
Şekil 23: Satış yerlerinin önden görünümü
Görüleceği üzere projedeki en radikal değişiklik satış yerlerinin tasarımında görülmektedir. Satış
yerlerinin yapısı huni şeklinde olup daha az sayıda gelen tır ve kamyonlar dar olan arka taraftan, ortalama
bir kamyona karşılık gelen 4-6 adet hafif ticari araç ise daha geniş olan ön taraftan satış yerine
yanaşacaktır. Böylece hem ürün getiren ve götüren araçların birbirlerinin engellemesinin önüne
geçebilecek hem de dengesiz olan kamyon/hafif ticari araç yanaşma yeri talebi dengelenmeye
çalışılacaktır.
Şekil 24: Ardışık tasarlanmış satış yerleri
17 | G r u p N o : 1 3 4
Ayrıca satış yerleri ardışık olarak bir öne bir arkaya bakacak şekilde yerleştirilmişlerdir. Bu sayede:


Daha taze olduğu gerekçesiyle şehir esnafı kamyonlardan alışveriş yapamayacak, satış yerine ilk giren
ürün ilk çıkacağı için fireler azalacak, ayrıca kamyonların hal içinde fazla beklemesinin önüne
geçilecektir.
Hal yoğunluğunun üst seviyeye çıktığı mahalle pazarlarının olduğu günlerde, bu yoğunluğun sebebi
olan şehir esnafının satış yerlerine yığılması, ardışık yerleşim nedeniyle, satış yeri blokunun her iki
yanına dağılacaktır.
Satış yerleri, ofis alanı dâhil, 475 m2 kapalı alana sahiptir. Bu alanın 160 m2 asma kat olup satılan ürünün
durumuna göre soğuk hava deposu, boş kasa deposu veya başka bir amaç için kullanılabilecektir. Üst
kata çıkış için ardışık iki satış yerinin ortaklaşa kullandığı bir asansör yer almaktadır. Ayrıca her satış
yerinin önünde küçük kantar bulunmaktadır.
3.4. MALİYETLER
Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafında yayınlanan Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri tebliğine9 göre
yapıların yaklaşık maliyetleri şöyledir:
Yapı
Tür
Metrekare Alan
Maliyeti
(m2)
Adet
Maliyeti
Bulunan Toplam
Adet
Maliyet
40
8.512.000 TL
Satış Yeri
3A
448 TL
475 m2
212.800 TL
Sosyal Tesis
3A
448 TL
3000 m2
1.344.000 TL
1
1.344.000 TL
Soğuk Hava Deposu
3B
511 TL
600 m2
306.600 TL
1
306.600 TL
Kafeterya
3B
511TL
200 m2
102.200 TL
1
102.200 TL
TOPLAM
10.264.800 TL
Tablo 16: Yeni halin yapı maliyetleri
Dönüm başına 10-20 bin TL10 maliyetle istimlak edilen 90 dönümlük arazinin maliyeti ortalama 1,35
milyon TL olacaktır.
Yaklaşık 30 dönümlük arazinin asfaltlanması gerekmektedir. Bu asfaltlama giderleri aşağıdaki tabloda
verilmiştir.
Ürün
Bitümlü Temel
Binder 0/25
Aşınma (Tip 1)
TOPLAM
Serim
Türü
Finişerle
Asfalt
Kullanılacak Emülsiyon Toplam
Kalınlığı Miktar
Miktarı
Tutar
Alan
2
30 bin m
9 cm
6 cm
3 cm
6.480 Ton
4.320 Ton
2.160 Ton
30 Ton
568.530 TL
421.650 TL
242.370 TL
1.232.550 TL
Tablo 17: Yeni halin asfalt maliyeti11
Tasarlanan yaş meyve sebze halinin, çevre düzenleme ve altyapı giderleri, haricindeki maliyeti yaklaşık
olarak 12.847.350 TL’dir. Giderlerin dağılımı ise şöyledir:
9
Bakınız: http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/birimbaslik.php?Birim=1&ID=73
Bakınız: Sayfa:9
11
Hesaplama tablosu için: http://www.isfalt.com/isfalt_maliyetler.asp
10
18 | G r u p N o : 1 3 4
Maliyetler (TL)
1.344.000 TL
306.600 TL
102.200 TL
Satış Yeri
Sosyal Tesis
1.350.000 TL
568.530 TL
Soğuk Hava Deposu
Kafeterya
1.232.550 TL
İstimlak Değeri
421.650 TL
8.512.000 TL
242.370 TL
Bitümlü Temel
Binder 0/25
Aşınma (Tip 1)
Şekil 25: Maliyetler
4. SONUÇ
Şehrin önemli lojistik noktalarından biri olan yaş meyve sebze hallerinin kurulum yerlerinin planlanması,
neden oldukları trafik yoğunluğu ve karbondioksit salınımından dolayı, büyük dikkat gerektirmektedir.
Ayrıca taşınan ürünün meyve ve sebze olması bu planlamayı daha zor ve önemli hale getirmektedir.
Bu çalışmada, başarı etmenleri ve mevcut halde bulunan sorunlar dikkate alınarak, Isparta Yaş Meyve
Sebze Hali için kurulum yeri tespit edilmiş, hal içi ve satış yeri tasarımları yapılmıştır. Her açıdan
incelenerek oluşturulan tasarımlarda ve kurulum yeri tespitinde “sürdürülebilirlik” ön plana çıkartılarak
halin uzun yıllar işlevselliğinin korunması amaçlanmıştır. Tasarımda sosyal tesislerin daha büyük ve
kapsamlı planlanmasındaki amaç, çalışanların yaşam kalitesini yükseltmek ile beraber halin sadece bir
lojistik merkez olarak görülmemesi, aynı zamanda bir eğitim merkezi olarak düşünülmesidir. Hatta hal ile
ilgili konularda sempozyumların düzenlenmesi, halleri mevcut pozisyonundan daha ileriye taşıyacaktır.
Satış yerlerinin ardışık olarak yerleştirilmesindeki amaç; şehir esnafının oluşturduğu kalabalığın yapının
her iki yönüne dağıtılmasıdır. Satış yerinin her iki tarafının açık olması ise, esnaf ve tedarikçi araçlarının
karşılaşmasını önleyerek, hem karmaşayı azaltmakta hem de kamyondan alışverişi önlemektedir. Bu
sayede satış yerine ilk giren ürünün ilk çıkması sağlanarak firelerin azaltılacağı düşünülmektedir.
19 | G r u p N o : 1 3 4
Diğer Öneriler





Kamyonların indirme yaptığı satış yerinin arka kısmı için hareketli rampa fikri düşünülebilir.
Ürünlerin soğuk vurmasından veya diğer ürünlerin tozlarından korumak için PVC perdelerinin12
kullanılması ürünlerin hem korunumlarını arttıracak hem de satış yeri indirme ve bindirmeyi
engellemeyecektir.
RFID13 kullanılarak ürünlerin takibi ve sayımı kolaylaştırılabilir, sayım için yapılan aktarımların
önüne geçilerek işgücünden ve zamandan tasarruf sağlanır.
Hal girişinde yer alan kantar için kamera sistemi kullanılmasıyla giriş çıkışlar plakayla kontrol
edilebilir.
Hal içindeki meyve sebzelerin zarar görmemesi için satış yeri içinde ve kapalı alanlarda sadece
motorsuz ve elektrikli taşıma araçları kullanılmalıdır.
Teşekkür
Yardımlarından ötürü Isparta Belediyesi’ ne ve Isparta Yaş Meyve Sebze Hali çalışanlarına
teşekkürlerimizi sunarız.
12
13
Bakınız: http://www.pvc-serit-perde.com
Bakınız: http://en.wikipedia.org/wiki/Radio-frequency_identification
20 | G r u p N o : 1 3 4