2014 Fındık Raporu - Ünye Ticaret Borsası

2014
ÜNYE TİCARET
BORSASI
FINDIK İTHALAT VE İHRACATI
1. DÜNYADA FINDIK SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ
1.1. Üretim
Fındık, bademden sonra dünyada yetiştiriciliği en yaygın yapılan sert kabuklu
meyvedir. Fındığın kültür çeşitleri Türkiye, İtalya, İspanya, ABD, Çin, İran,
Yunanistan, Fransa, Azerbaycan, Rusya, Kırgızistan, Portekiz, Beyaz Rusya,
Moldova, Tacikistan, Gürcistan, Ukrayna, Tunus, Macaristan, Kıbrıs ve Kamerun’da
yetiştirilmektedir. Bununla birlikte, FAO istatistiklerinde üretici olarak henüz yer
verilmeyen Arjantin, Avusturya, Avustralya, Estonya, İran, Yeni Zelanda, Romanya,
Slovenya, Suriye, Ukrayna, İngiltere ve Yugoslavya gibi ülkelerde de az da olsa fındık
üretilmekte ve üretimin arttırılmasına yönelik önemli çalışmalar yapılmaktadır.
Dünya fındık üretimi, 1960’lı yıllarda yaklaşık 250 bin ton civarında iken son 5
yıllık süreçte ortalama 797 bin tona çıkmıştır. Dünya fındık üretiminin yaklaşık
%69’unu gerçekleştiren Türkiye’yi sırasıyla İtalya ve Azerbaycan takip etmektedir
(INC).
Tablo 1: Dünya Fındık
Üretimi (Kabuklu/Ton)
Türkiye
İtalya
Azerbaycan
Gürcistan
ABD
İspanya
Diğerleri
Toplam
Kaynak: INC,TÜİK
2009
2010
2011
2012
2013
Ortalama
500.000
85.000
30.000
27.000
42.600
18.000
20.000
722.600
600.000
87.200
25.000
40.000
24.500
20.000
27.000
823.700
430.000
140.000
55.000
30.000
35.000
22.000
27.000
739.000
660.000
84.000
40.000
28.000
32.000
16.000
25.000
885.000
549.000
120.000
35.000
30.000
35.000
19.500
25.000
813.500
547.800
103.240
37.000
31.000
33.820
19.100
24.800
796.760
Son 5 yıllık ortalama veriler dikkate alındığında; ülkemiz üretimi 548 bin ton
(%69), diğer ülkelerin üretimi ise 249 bin ton (%31) civarındadır.
1.2. İhracat
Dünyada fındık tüketiminin tamamına yakın kısmı (%91) Avrupa ülkeleri
tarafından gerçekleştirilmekte ve büyük ölçüde (%80’i) çikolata ve şekerleme
sanayinde ham madde olarak kullanılmaktadır.
Dünya fındık ihracatının son 5 yıllık ortalaması kabuklu fındık karşılığı 621 bin
tondur. Bunun %81’ini Türkiye gerçekleştirmektedir (INC). Dünya fındık üretim ve
ihracatının çok önemli bir kısmını Türkiye’nin sağlamasından dolayı, iç piyasada
uyguladığı politikaların dünya piyasaları ve fiyatlarına etkisi de fazla olmaktadır.
Diğer önemli fındık ihracatçısı ülkeler İtalya, Azerbaycan, Gürcistan, ABD ve
İspanya’dır. Bununla birlikte üretici olmamalarına rağmen ithal ettiği fındığı iç veya
işlenmiş olarak ihraç eden diğer ülkeler Almanya, Fransa, Hollanda, Belçika,
İsviçre’dir.
Sayfa 2 / 30
Tablo 2: Dünya 2009
2010
2011
Fındık İhracatı
(Yıllık bazdakabuklu/Ton)
Türkiye
441.972
504.610
487,532
İtalya
31.157
30.130
28,510
Azerbaycan
24.334
17.006
25,804
Gürcistan
28.670
23.216
38,184
Almanya
7.184
7.646
9,868
İspanya
6.745
4.323
5,559
ABD
32.214
13.337
19,967
Fransa
4.744
5.249
4,607
Çin
9.461
10.127
7,193
Diğerleri
15.582
16.527
55,039
Toplam
602.063
632.171
682.263
Kaynak: INC ve 2013 Türkiye verileri KİB'den alınmıştır.
2012
2013
Ortalama
531.488
28.320
20.500
27.106
5.658
4.652
3.142
2.024
432
16.584
639.906
549.314
502.983
29.529
21.911
29.294
7.589
5.320
17.165
4.156
6.803
25.933
621.143
549.314
SEZONA GÖRE İHRACAT RAKAMLARI
YIL
1978-1979
1979-1980
1980-1981
1981-1982
1982-1983
1983-1984
1984-1985
1985-1986
1986-1987
1987-1988
1988-1989
1989-1990
1990-1991
1991-1992
1992-1993
1993-1994
1994-1995
1995-1996
1996-1997
1997-1998
1998-1999
1999-2000
2000-2001
2001-2002
2002-2003
2003-2004
2004-2005
2005-2006
2006-2007
2007-2008
2008-2009
2009-2010
2010-2011
2011-2012
2012-2013 *
( 1 EYLÜL-31 AĞUSTOS)
MİKTAR (TON)
104.758
126.482
89.957
123.543
117.817
133.985
145.112
96.475
140.206
123.274
152.277
132.691
186.079
164.856
194.856
176.425
245.270
209.439
186.511
212.651
173.718
199.420
204.258
255.982
255.918
223.362
194.593
239.365 **
248.663
207.287
244.628
218.714
281.330
229.627
301.193
*Miktar bazında rekor
**Tutar bazında rekor
BEDEL (DOLAR)
235.804.754
459.682.216
359.828.000
300.082.000
243.638.000
294.569.000
346.170.706
317.195.373
472.780.918
455.259.703
420.768.409
375.586.673
545.238.052
461.555.206
453.563.256
698.891.402
798.377.653
625.125.888
733.506.088
964.226.476
719.384.088
692.198.069
682.451.341
636.027.000
593.690.721
915.616.061
1.554.156.298
1.952.767.266
1.262.427.049
1.589.547.748
1.178.101.490
1.378.691.431
1.783.567.587
1.819.725.208
1.750.439.804
Sayfa 3 / 30
1.3. İthalat
Dünyadaki en büyük fındık ithalatçısı ülkeler sırasıyla; İtalya, Almanya, Fransa,
Rusya, Belçika ve İsviçre’dir. Çikolata ve şekerleme sanayisinin gelişmiş olduğu
ithalatçı ülkeler, aynı zamanda fındığın ikamesi olan bademin de en önemli alıcısı
durumundadırlar. Ancak aşağıdaki tablo incelendiğinde, gelişen gıda endüstrisinin
ihtiyaçlarını karşılayabilmek için Kanada’nın da son yıllarda fındık ithalatını arttırdığı
görülecektir.
Tablo 3:
Dünya Fındık
İthalatı (Yıllık
BazdaKabuklu/
Ton)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Ortalama
İtalya
Almanya
Fransa
Belçika
Rusya
İsviçre
Hollanda
Çin
Polonya
Kanada
Vietnam
İspanya
Avusturya
Mısır
Diğerleri
Toplam
140.094
136.860
42.567
27.784
16.806
24.773
18.566
10.648
3.830
4.289
2.164
3.679
3.061
3.364
122.398
560.883
154.467
141.149
47.429
29.900
19.969
24.184
19.401
11.597
3.422
2.894
7.200
2.432
2.199
5.257
134.830
606.330
119.651
161.681
59.121
27.531
25.266
24.152
18.131
13.165
19.706
7.901
16.539
13.076
16.777
5.549
97.063
625.309
112.035
137.410
39.143
27.726
27.038
23.479
14.995
13.228
12.456
11.382
9.429
12.783
17.062
6.537
109.949
574.652
102.610
72.364
31.788
13.590
18.249
20.163
6.394
19.191
13.130
10.668
15.773
11.693
4.797
6.435
71.504
418.349
83.458
65.156
56.004
15.272
22.102
18.996
7.230
5.200
14.054
17.488
13.383
11.123
5.217
8.457
84.882
428.022
94.904
70.752
58.165
48.463
28.166
19.149
7.384
12.630
15.021
21.549
9.330
10.126
6.366
4.746
81.108
487.859
94.790
57.106
57.784
13.944
26.358
17.502
7.110
1.334
20.624
22.240
340
10.496
5.062
7.156
89.287
431.133
112.751
105.310
49.000
25.526
22.994
21.550
12.401
10.874
12.780
12.301
9.270
9.426
7.568
5.938
98.878
516.567
Kaynak: INC
2. TÜRKİYE’DE FINDIK SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ
2.1. Üretim
İlk defa Doğu Karadeniz Bölgesi’nde başlanan kültür ırkı fındık yetiştiriciliği;
devletin fındığa 1964 yılından sonra alım garantisi vermesi, fındığın diğer ürünlere
Sayfa 4 / 30
göre daha az emekle yetiştirilen bir ürün olması, bölgeden yapılan göçler vb.
etkenlerden dolayı önce Batı Karadeniz Bölgesi, daha sonra ise diğer bölgelere
yayılmıştır. Çiftçi Kayıt Sistemi’ne göre Türkiye’de 43 ilde fındık yetiştiriciliği
yapılmasına rağmen ticarete konu olan yetiştiriciliğin tamamına yakını Ordu, Giresun,
Samsun, Trabzon, Düzce, Sakarya, Zonguldak, Artvin, Bartın, Kocaeli, Sinop,
Gümüşhane, Kastamonu ve Rize illerinde gerçekleştirilmektedir. 2013 yılı TÜİK
verilerine göre 702 bin hektarlık alanda fındık yetiştiriciliği yapılmaktadır. Dikim
alanlarının %73’üne tekabül eden 513.288 hektarlık alan, fındığın ekolojik bölgesi
olan Doğu Karadeniz’de yer almaktadır.
Fındık Alanlarının Tespitine Dair 2011/1424 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na
göre 14 il ve bunlara bağlı 105 ilçede yasal olarak fındık dikimi yapılabilmektedir.
Ülkemizde son beş yıllık ortalama fındık üretimi 548 bin ton olmakla birlikte
2008 yılında 801 bin ton, 2012 yılında ise 660 bin ton olarak gerçekleşmiştir (TÜİK).
Tablo 4: İl Bazında Fındık Ekiliş, Üretim ve Verim
Yıllar
İller
Giresun
Ordu
51.657
206.605
2010
Dikim
Alanı
(ha)
106.000
198.000
Samsun
Trabzon
Sinop
Rize
Artvin
Düzce
Sakarya
Zongulda
k
Kocaeli
Kastamon
u
Bartın
Diğer
Toplam
82.055
42.861
1.656
2.158
7.281
67.428
94.520
23.852
78.500
58.000
1.300
2.000
8.000
69.500
77.500
22.500
105
74
127
108
91
97
122
106
52.087
33.410
1.092
2.174
9.416
45.098
74.537
20.365
88.341
64.283
1.665
3.558
11.322
62.675
69.085
23.418
59
52
66
61
83
72
108
87
88.392
58.767
1.024
1.633
9.414
81.278
118.057
25.890
88.341
64.544
1.665
3.558
11.322
62.706
69.082
23.418
100
91
62
46
83
130
171
111
69.392
44.537
1.112
1.377
14.420
48.295
64.540
19.105
89.594
65.485
1.676
3.610
8.850
62.706
72.175
23.591
77
68
66
38
163
77
89
81
11.438
4.751
8.600
4.700
133
101
10.649
4.488
8.435
7.525
126
60
10.524
4.993
8.436
7.463
125
67
8.531
5.102
8.016
7.473
106
68
3.195
543
600.000
3.300
4.100
642.000
97
13
93
3.683
5.517
430.000
4.102
7.864
696.966
90
70
62
7.016
6.127
660.000
4.102
7.878
701.407
171
78
94
5.684
7.206
549.000
6.000
8.056
702.144
95
89
78
Üretim
(Ton)
Verim
(Kg/da
)
49
104
Üretim
(Ton)
67.603
99.881
2011
Dikim
Alanı
(ha)
117.639
227.054
Verim
(Kg/da)
Üretim
(Ton)
57
44
101.532
145.353
2012
Dikim
Alanı
(ha)
121.773
227.119
Verim
(Kg/da)
Üretim
(Ton)
83
64
81.342
178.357
2013*
Dikim
Alanı
(ha)
117.729
227.183
Kaynak: TÜİK, * Tahmin
Türkiye’de dekar başına üretim ABD ve Gürcistan gibi üretici ülkelerden daha
düşüktür. FAO’ ya göre dekara fındık verimi Türkiye’de 156 kg (BÜGEM'e göre son 6
yıllık dönemde ortalama 91 kg'dır.) iken ABD’de 252 kg, Gürcistan’da 199 kg,
İtalya’da 147 kg ve İspanya’da ise 99 kg’dır (FAO).
Türkiye’nin fındık veriminde yıllara göre önemli dalgalanmalar da
görülmektedir. İklim şartları, gerekli kültürel işlemlerin yeterince yapılmaması ve
fındık bitkisinde görülen periyodisite gibi etkenler verimdeki dalgalanmayı
arttırmaktadır. Fındık bahçelerinin genelde yaşlı olması, ocakların ise sık dikili
olmasından dolayı Trabzon, Giresun ve Ordu illerindeki verim seviyesi Kocaeli,
Sakarya ve Düzce illerinin verim düzeyine göre daha düşüktür. Sakarya ve Düzce
illerindeki üreticilerin işletme büyüklükleri ve verim düzeylerinin daha yüksek olması
nedeniyle bu bölgedeki dikim alanları hızla artmaktadır.
Sayfa 5 / 30
Verim
(Kg/da)
69
79
Önemli Fındık Üreticisi Ülkeler Ve İzledikleri Politikalar
ABD’deki Oregon Fındık Yetiştiricileri (HGO), ABD fındığının en büyük
işleyicileri ve pazarlayıcılarıdır. Bu birlik, fındık yetiştiricilerinin oluşturduğu bir
kooperatif olup ortalama 30 bin tonluk üretimle dünya fındık arzının %4’ünü
gerçekleştirmektedir. ABD yılda ortalama 10.000 ton fındık ithal etmektedir (USDA).
İtalya son beş yıllık ortalamaya göre 103 bin ton fındık üretimiyle dünya fındık
arzının %12’sini gerçekleştirmekte olup buna ilave olarak yıllık ortalama 95 bin ton
kabuklu fındık ithal etmektedir (INC).
İspanya ise son beş yıllık ortalamaya göre 19 bin ton fındık üretimiyle dünya
fındık arzının %2,3’ünü gerçekleştirmekte olup buna ilave olarak yıllık ortalama 11 bin
ton fındık ithal etmektedir (INC).
Türkiye’nin birim alandan diğer üretici ülkelerden daha düşük verim elde
etmesi uluslararası piyasalardaki rekabet gücünü azaltmaktadır. Bununla birlikte
Azerbaycan ve Gürcistan’daki üretim artışının önümüzdeki yıllarda ülkemizin fındık
ihracatını olumsuz etkileyebileceği söylenebilir. Son yıllarda dış piyasalarda fındık
fiyatlarının yüksek olması ve bu ülkelerde üretim maliyetlerinin düşük olması
nedeniyle fındık üretimi yaygınlaşmaktadır. Çikolata sanayinde faaliyet gösteren
firmalar da ham madde giderlerini azaltmak amacıyla Azerbaycan ve Gürcistan’da
fındık yetiştiriciliğini teşvik ederek Türkiye’nin pazardaki etkinliğini azaltmayı
hedeflemektedirler.
Bir diğer husus da fındığın ikame ürünü olan bademin, dünyada tüketiminin ve
çikolata, şekerleme sanayisinde kullanımının artmasıdır. Badem fiyatlarının fındığa
göre daha istikrarlı olması ve Kaliforniya Pazarlama Kurulunun izlemiş olduğu etkin
pazarlama politikasının etkisiyle dünyadaki badem ithalatı, fındığa göre daha hızlı bir
şekilde artmaktadır.
2.2 Tüketim
Fındığın iç tüketimi konusundaki veriler yetersiz olup üretim ve ihracat
miktarları ile devir stoklarından yola çıkılarak kabuklu fındık cinsinden iç tüketimin
yıllık 100–120 bin ton civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Yetersiz tanıtım ve bilgi eksikliği, fiyatların yüksek bulunması, çerez olarak
tüketiminin yaygın olmaması ile ikame ürünlerin fazlalığı gibi etkenler tüketimin
arttırılmasındaki en önemli engelleri oluşturmaktadır.
TMO, 2006 yılından itibaren yapmış olduğu çalışmalarla kavrulmuş iç fındık,
şekerli fındık ezmesi ve fındık yağı gibi ürünleri uygun fiyatla halkımızın tüketimine
sunmuş olup alternatif tüketim yollarından biri olan fındıklı ekmek üretimini teşvik için
ise halk ekmek fabrikalarına uygun fiyatla kıyılmış fındık temin etmiştir.
Tablo 5:Türkiye Fındık Tüketimi (Kabuklu karşılığı, Ton)
2009–10
2010–11
2011-12
228.000
232.000
135.000
Kaynak: 2009 – 2014 dönemleri TMO tahmini
2012-13
150.000
2013-14
142.000
Ortalama
177.400
Tabloda yer alan yüksek tüketim rakamları, FKB ve TMO’nun arz fazlası
stoklarını yağ imalatında kullanmasından kaynaklanmaktadır. Zira son yıllarda yağ
haricindeki iç tüketim miktarı 100–120 bin ton civarında olup yağ dâhil son 5 yıllık
tüketim ortalaması 177 bin tondur.
Sayfa 6 / 30
2.2. İhracat
Türkiye’de üretilen fındığın %15–20 kadarı iç piyasada tüketilmekte, %80-85’i
ise ihraç edilmektedir. Türkiye, 2005–2014 yılları ortalaması 226 bin ton olan iç fındık
ihracatı ile dünya fındık ihracatının yaklaşık %74’ünü gerçekleştirmiştir. 2013 yılında
ülkemizde fındık ihracatının %66’sı iç fındık olarak %34’ü ise işlenmiş fındık olarak
gerçekleşmiştir (TÜİK).
Fındık ihracatımızda AB’nin payı 2001 yılı verilerine göre %81,2 iken bu oran
2013 yılında %72 olarak gerçekleşmiştir. Bunun nedeni ise ihracat yapılan ülke
sayısının son yıllarda artmasıdır. İhracattaki son 5 yıl ortalamasına göre ilk sırayı
%22 ile Almanya ikinci sırayı ise %21 ile İtalya almaktadır. Diğer önemli pazarları
sırasıyla; Fransa, Avusturya, Belçika, İsviçre, Hollanda ve Rusya oluşturmaktadır
(KİB).
Tablo 6: Türkiye İç
İhracat Miktarı
Fındık İhracatı Yıllar
(İç/Ton)
2005
209.364
2006
247.186
2007
233.138
2008
228.402
2009
219.355
2010
252.305
2011
243.766
2012
265.744
2013
274.657
2014*
88.184
Kaynak: KİB , * 30 Nisan 2014 itibariyle
İhracat Bedeli
(Bin $)
1.928.378
1.467.017
1.519.478
1.407.872
1.172.598
1.544.786
1.759.162
1.802.463
1.767.277
637.443
Birim İhraç Fiyatı
($/kg)
9,21
5,93
6,52
6,16
5,35
6,12
7,22
6,78
6,43
7,23
Dünya fındık fiyatlarının belirlenmesinde ülkemizde oluşan fındık fiyatları etkin
rol oynamaktadır. İhraç fiyatının yüksek olması durumunda, en büyük rakiplerimiz
olan İtalya ve İspanya, AB’nin sağladığı destekler ve nakliye avantajını kullanarak
daha düşük fiyatla stoklarını eritmektedir. Hasat dönemlerine devrolan stoklar ise
genellikle ülkemizde kalmaktadır.
Sayfa 7 / 30
01/09/2013 - 31/01/2014 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN
TÜRKİYE FINDIK İHRACATI
2013 ÜRÜNÜ
(Ton/İç)
AB ÜLKELERİ
AB
DIŞINDAKİ
AVR.ÜL.
DENİZAŞIRI
ÜLKELER
DİĞER
ÜLKELER
AB ÜLKELERİ
AB
DIŞINDAKİ
AVR.ÜL.
DENİZAŞIRI
ÜLKELER
DİĞER
ÜLKELER
AB ÜLKELERİ
AB
DIŞINDAKİ
AVR.ÜL.
DENİZAŞIRI
ÜLKELER
DİĞER
ÜLKELER
2012 ÜRÜNÜ
(Ton/İç)
60.963,6
8.380,2
4.224,8
256,2
7.859,8
236,6
2.886,1
56,0
80.089,7
4.773,6
26.453,6
3.911,8
1.765,1
225,1
2.582,5
104,4
1.152,8
47,1
34.100,7
2011 ÜRÜNÜ
(Ton/İç)
KARADENİZ
0,0
0,0
TOPLAM
(Ton/İç)
DEĞER TUTARI
($)
65.188,4
8.636,4
471.021.037
61.456.661
0,0
8.096,4
59.431.540
0,0
2.942,1
20.337.184
84.863,3
612.246.422
28.218,7
4.136,9
197.138.741
29.961.079
0,0
2.686,9
19.674.564
0,0
1.199,9
8.166.009
36.242,4
254.940.393
1.756,5
242,3
2.141,7
0,0
DİĞER BİRLİKLER
438,8
6,6
41,3
2,0
2.201,9
285,6
15.307.509
2.161.560
500,9
52,1
216,0
769,0
5.455.399
2.411,4
2.819,3
37,6
5.268,3
37.117.395
3.351,5
10.266,8
166.516,3
262,2
262,2
8.524,8
129.630,5
939.785.239
60.041.863
927.228.678
4.911,1
TOPLAM
119.101,5
2012/13 sezonunda aynı tarih
itibariyle ihracat
2011/12 sezonunda aynı tarih
itibariyle ihracat
2013/14 Sezonu Ort. Fiyatları
Standart fındıklar
Bütün halini koruyan işlenmiş
fındıklar
Kıyılmış, Dilinmiş fındıklar
Ezme, Füre, Un
2012/13 Sezonu Ort. Fiyatları
Standart fındıklar
Bütün halini koruyan işlenmiş
fındıklar
Kıyılmış, Dilinmiş fındıklar
Ezme, Füre, Un
148.064,1
0,0
İSTANBUL
0,0
0,0
1.182.443.123
(FOB$)
(FOB$)
Ocak Ayı Ortalaması
695,00
778,00
(FOB$)
(FOB$)
781,00
694,00
(FOB$)
(FOB$)
573,00
636,00
(FOB$)
(FOB$)
625,00
545,00
Sayfa 8 / 30
01/09/2013-31/08/2014 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN
TÜRKİYE FINDIK İHRACATI
ÜLKELER
ALMANYA
İTALYA
FRANSA
AVUSTURYA
KANADA
BELÇİKA
İSVİÇRE
POLONYA
HOLLANDA
İSPANYA
UKRAYNA
RUSYA FED.
A.B.D.
İNGİLTERE
MISIR
AVUSTRALYA
IRAK
BREZİLYA
YUNANİSTAN
İSVEÇ
ÇİN
LİBYA
İSRAIL
SUUDİ ARABİSTAN
NORVEÇ
BULGARİSTAN
ÇEK CUM.
SIRBİSTAN
MEKSİKA
LİTVANYA
LÜBNAN
HIRVATİSTAN
DANİMARKA
GÜNEY KORE
SLOVAKYA
JAPONYA
FİNLANDİYA
ÜRDÜN
BİR. ARAP EMİR.
GÜNEY AF.CUM.
TUNUS
MAKEDONYA
YENİ ZELANDA
ROMANYA
TAYVAN
MALEZYA
TAYLAND
MİKTAR (KG)
59.021.181
55.110.973
28.074.335
11.116.013
10.328.790
9.120.757
8.750.443
8.111.526
7.049.967
6.012.889
5.936.281
5.826.349
4.944.917
4.784.808
4.101.545
3.143.688
2.854.567
2.497.240
2.339.254
2.100.272
1.965.318
1.939.409
1.708.546
1.664.224
1.403.809
1.375.863
1.053.853
945.170
943.875
935.200
907.579
899.320
894.458
763.500
757.555
703.915
699.000
644.895
638.024
584.975
535.290
444.136
302.105
301.836
247.359
240.264
230.688
2013-2014
DEĞER ($)
437.333.762
405.269.917
207.317.969
81.387.145
76.884.029
63.671.837
61.746.036
61.448.957
54.575.175
42.629.944
44.544.191
45.512.475
37.999.893
38.529.687
28.628.312
24.624.665
20.835.284
18.431.977
18.031.026
16.015.337
15.580.828
14.175.178
12.026.392
10.926.696
10.232.564
9.886.032
8.189.274
6.724.046
7.154.794
6.956.726
6.267.380
6.938.520
7.101.975
5.865.169
5.645.727
5.734.155
5.075.820
4.374.311
4.967.524
4.677.035
3.701.334
3.041.165
2.468.765
2.307.913
1.962.816
1.876.394
1.646.010
Sayfa 9 / 30
01/09/2013-31/08/2014 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN
TÜRKİYE FINDIK İHRACATI
ÜLKELER
CEZAYİR
KKTC
MACARİSTAN
BOSNA HERSEK
TÜRKMENİSTAN
EKVATOR
ENDONEZYA
ESTONYA
SURİYE
SİNGAPUR
KUVEYT
LETONYA
BEYAZ RUSYA
ARJANTİN
AZERBAYCAN
HINDISTAN
PORTEKİZ
İRAN
MERSİN S.BLG.
SLOVENYA
İRLANDA
MOLDAVYA
ÖZBEKİSTAN
GÜRCİSTAN
KOSOVA
VENEZUELLA
ŞİLİ
FAS
FİLİPİNLER
ARNAVUTLUK
KAZAKİSTAN
KOLOMBİYA
EGE S.BLG.
PAKİSTAN
HONG-KONG
KARADAĞ
KATAR
DOMİNİK CUM.
EL SALVADOR
URUGUAY
BUHUTAN
SRI LANKA
VIETNAM
AHL S.BLG.
TACİKİSTAN
BURSA SERBEST BÖLG.
UMMAN
SUDAN
MİKTAR (KG)
211.250
203.649
175.641
156.972
151.403
116.000
115.058
114.500
105.139
103.356
100.505
100.000
93.234
87.420
80.277
59.410
51.500
47.104
44.998
44.520
44.000
43.060
37.617
37.475
36.008
33.500
31.200
30.850
27.126
25.675
25.573
23.600
16.684
13.704
11.902
9.945
9.510
8.840
8.140
7.000
6.500
5.400
4.500
4.393
4.096
3.228
2.102
2.100
2013-2014
DEĞER ($)
1.434.451
1.596.636
1.414.721
1.136.723
1.194.276
817.509
714.278
923.640
679.520
897.222
715.583
742.202
756.442
705.030
799.811
471.053
395.615
358.009
375.911
350.825
277.989
352.300
278.566
354.714
370.395
251.925
212.160
167.943
189.065
169.496
198.959
190.138
127.284
85.803
112.456
86.462
66.584
61.725
74.908
51.638
58.567
42.214
39.061
66.142
31.319
21.941
13.491
12.290
Sayfa 10 / 30
01/09/2013-31/08/2014 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN
TÜRKİYE FINDIK İHRACATI
ÜLKELER
BAHREYN
AFGANİSTAN
G.ANTEP SERBEST BÖL.
KIRGIZİSTAN
RİZE SERBEST BÖLGE
SENEGAL
YEMEN
MOĞOLİSTAN
GANA
PANAMA
ETİYOPYA
BURKİNA FASO
MYANMAR
EKVATOR GİNESİ
GABON
SOMALI
GUATEMALA
HOLLANDA ANTİLLERİ
ANGOLA
TOPLAM
MİKTAR (KG)
1.961
1.609
1.450
1.261
1.073
1.020
873
735
653
390
157
126
105
67
45
40
25
13
5
267.643.225
2013-2014
DEĞER ($)
21.693
3.371
10.464
10.239
3.205
10.404
4.808
2.923
2.493
900
345
1.034
1.000
726
530
193
191
45
0
1.981.441.719
Sayfa 11 / 30
İSTANBUL FINDIK VE MAMULLERİ İHRACATÇILARI BİRLİĞİ ÜYESİ
2013 YILINDA EN FAZLA FINDIK İHRACATI YAPAN VE İHRACAT
RAKAMLARININ AÇIKLANMASINA ONAY VEREN İLK 20 FİRMA LİSTESİ
FIRMA UNVANI
Miktar (Kg)
Değer (Dolar)
Progıda Tarım Ürünleri San. Ve Tic A.Ş.
16.937.844,20
117.384.495,37
Balsu Gıda San. Ve Tıc. A.Ş.
16.909.604,20
110.142.273,05
Progıda Pazarlama A.Ş.
13.369.945,00
78.097.160,59
Stellıferı Fındık Ve Gıda San. A.Ş.
11.141.025,00
68.464.863,40
Çakmaklar Gıda San. Ve Tic.Ltd. Şti.
Karın Gıda San. Ve Tıc. A.Ş.
(*)
3.263.364,10
26.420.784,15
19.871.026,39
S.E.P.Gıda San. Ve Tıc. A.Ş.
(*)
16.260.532,84
İstanbul Fındık Sanayi Ve Ticaret A.Ş.
(*)
7.143.089,00
Yılmaz Kardeşler Gıda San. Tic. A.Ş.
1.007.300,40
5.939.044,77
Sarılar Dış Tıc. Ltd. Ştı.
892.000,00
5.172.074,32
Alper Fındık Ve Gıda San. Tıc. Ltd. Ştı.
779.585,00
5.119.456,71
Aydın Kuruyemiş Sanayi Ve Tıc. A.Ş.
805.829,35
4.900.430,21
Destan Dış Tic. Ve Gıda San. Ltd. Şti.
521.131,00
2.858.433,50
(*)
1.174.240,03
Tadım Gıda Mad.San. Ve Tıc. A.Ş.
Yavuzlar Fındık San. Ve Tic. A.Ş.
146.890,00
876.640,00
Güçlü Fındık Gıda San. Tıc. A.Ş.
120.000,00
812.407,82
(*) İlgili firma açıklanmasını istemediğini bildirmiştir.
Sayfa 12 / 30
2012 YILINDA EN FAZLA FINDIK İHRACATI YAPAN
KARADENİZ FINDIK VE MAMULLERİ İHRACATÇILARI BİRLİĞİ ÜYESİ İLK 20 FİRMA
Sıra
Firma Adı
Miktar (Kg)
Değer ($)
1- Oltan Gıda Md. İhr. İth. Tic. Ltd. Şti.
Trabzon
2- Durak Fındık Sanayi Ve Ticaret A.Ş.
Ünye / Ordu 13.818.963 106.614.529
3- Yavuz Gıda Sanayi Ve Ticaret Ltd. Şti.
Giresun
4- Özgün Gıda San. Ve Tic. Ltd. Şti.
Trabzon
Poyraz Poyraz Fındık Entegre San. Ve Tic.
5Ordu
A.Ş.
6- Sabırlar Fındık İhr. Ltd.Şti.
Trabzon
Gürsoy Tarımsal Ürünler Gıda Sanayi Ve
7Ordu
Ticaret A.Ş
Arslantürk Tarım Ürn. San. Nak. İhr. Ve İth. Araklı /
8Aş.
Trabzon
Karadere Tarım Ürünleri Gıda San.Ve
Espiye /
9Tic.Ltd.Şti.
Giresun
Çarşamba /
10- Yılmaz Tar. Ürün. San. Ve Tic. A.Ş.
Samsun
67.892.200 496.159.195
14.139.560 98.752.264
12.912.870 89.214.220
(*)
87.265.605
9.587.558 60.335.363
8.003.831 56.965.759
8.339.132 52.458.491
5.070.512 31.031.167
(*)
20.801.862
11-
Şenocak Gıda Fındık Entgr.Turz
Nakl.İnş.San.Tic.Ltd.Şti.
Ordu
2.422.765 14.542.004
12-
Özenginyurt Fındık Sanayi İhracat İthalat
Ltd.Şti.
Ordu
2.118.220 13.901.238
13- Demirciler Gıda Sanayi A.Ş.
14(*)
15- Noor Fındık San.Ve Tic.Ltd.Şti.
Mehmet Ve Şahap Bozbağ Fındık
16San.Ltd.Şti.
Erçal Fındık Otomotiv Sanayi Ve Ticaret
17A.Ş.
Yavuzkan Hazel Gıda Sanayi Ve Ticaret
18Ltd.Şti.
19(*)
20-
Görele /
Giresun
(*)
Giresun
1.593.270 9.662.024
(*)
(*)
1.264.168 7.200.357
Giresun
(*)
6.426.436
Kumru / Ordu
(*)
5.622.399
(*)
5.083.981
Bulancak /
Giresun
(*)
(*)
Dost Fındık Gıda Kuyumculuk İnş.
Ünye / Ordu 450.114
Taah.Nakl.Turz.Müh.İç Ve Dış Tic.Ltd.Şti.
(*)
3.113.355
(*)İlgili firma açıklanmasını istemediğini bildirmiştir.
Sayfa 13 / 30
Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İlleri Fındık İşleme Sanayinde İhracat
Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerinde fındık işleyen fabrikaların % 68’ i
ürünlerini ihraç ettiklerini ifade ederken, % 32’ si ürünlerini tamamiyle yurt içi piyasaya
arz ettiklerini bildirmiştir. Fındık mamulleri üreten ve ihraç eden işletmelerin ihracat
yaptıkları ülkeler Şekil’ de verilmiştir. İşletmelerin % 94’ ü ürünlerini AB ülkelerine
(İtalya, Almanya, Avusturya, Belçika, İngiltere, İsveç, Fransa, Hollanda, Romanya,
Slovenya, İspanya) ihraç etmektedir, onu sırasıyla Arap ülkeleri (Suudi Arabistan,
Tunus, Suriye, Kuveyt, Libya, Lübnan, Ürdün, Dubai, Irak), Bağımsız Devletler
Topluluğu ülkeleri (Ukrayna, Rusya), Uzakdoğu ülkeleri (Çin, Japonya), Balkan
ülkeleri (Makedonya, Arnavutluk), diğer AB ülkeleri (İsviçre) ve ABD izlemektedir.
Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İlleri Fındık İşleme Sanayinde Topluma ve
Çevreye Katkı
Fındık işletmelerinin % 16’ sı gerek üretici birlikleri aracılığıyla gerekse organik
üretim yapan fındık çiftçileriyle anlaşarak sözleşmeli fındık üretimi yaptırmaktadır.
Bununla beraber işletmelerin % 32’ si çiftçilerle sözleşmesi olmadığını ancak her yıl
aynı çiftçilerden fındık alımı yaptığını ifade etmiştir. Sözleşmeli üretim gerek çiftçinin
emeğinin korunduğu gerekse planlı bir üretim çerçevesinde sanayiye hammaddenin
sağlandığı sürdürülebilir bir üretim modeli olarak desteklenmeli ve geliştirilmelidir. Bu
tarz üretim, fındık dikim alanlarının daraltılması konusundaki yasal çalışmaları da
destekler nitelik taşımaktadır. Depolanabildiğinden daha yüksek miktarda fındık
arzının ve bunun getirdiği ürün kayıplarının önüne geçilmesi bu şekilde mümkün
olabilir. Ülkemiz için önemli bir ihraç ürünü olan fındığı işleyen tesislerin üreticilerle
sözleşme yapmalarının teşvik edilmesi topluma sağlayacağı bu katkı sebebiyle önem
taşımaktadır. Fındık işleyen fabrika yöneticilerinin katıldığı anket çalışmasında,
fındığı yetiştiren çiftçilere bilgi desteği sağlamak konusunda bir katkıları olup olmadığı
sorulmuştur. İşletmelerin % 48’ i fındık aldıkları çiftçilerle birebir yaptıkları
görüşmelerde veya Ziraat Odaları aracılığıyla düzenledikleri toplantılarda kendilerine
hammadde sağlayan çiftçilere fındık yetiştiriciliği, hasadı, kurutma ve ambalajlama
konularında bilgi vermektedir. Fındık işleme sanayine kaliteli fındık girdisini
sağlamaları bakımından fındık çiftçisine doğru bilginin ulaştırılması için sanayicilerin
bu girişimlerinin doğru bilgi kaynağını onlara sunacak eğitim ve danışmanlık
altyapılarına yapılacak yatırımlarla desteklenmesi gereklidir. İşletmelerinde güneş
enerjisi gibi bir yenilenebilir enerji kaynağını kullanan işletmelerin oranı % 8 iken
çevre konusunda duyarlılık gösteren faaliyetler ve projeler yürüttüğünü bildiren
işletmelerin oranı % 20 olmuştur. Bu duyarlılığın artırılması bu konuda işletmelerin
proje hazırlama yeteneklerinin geliştirilmesi ile mümkün olabilir.
Sayfa 14 / 30
Fındık işleme sanayinde işleme sonrası çıkan kabuklar yakacak olarak
kullanılmak üzere yakıt şirketlerine, işlenmesi için ahşap işleme sanayine ve dolgu
materyali olarak kullanıldığı yem fabrikalarına satılmaktadır. Fındık zarı yem ve yağ
fabrikalarına girdi olarak değerlendirilmekte, plastik atıklar geri dönüşüm firmalarına
verilmekte ve diğer evsel atıklar belediye kanalıyla uzaklaştırılmaktadır. Fındık işleme
sanayinin bu yönüyle çevreye zarar verecek kirleticilere sahip olmayan bir sanayi
olduğu söylenebilir.
ÇİKOLATA VE FINDIK
Türkiye, dünya fındık üretiminin yaklaşık % 70’ini,dünya fındık ihracatının ise
% 70-80’ini tek başına gerçekleştirmektedir. Fındık bu yönleriyle ülkemizin gerek
üretim, gerekse ihracat yönünden dünya piyasalarında tek başına hakim olduğu veya
olabileceği nadir ürünlerimizdendir. Fındık ülkemize her yıl ortalama 600-700 milyon
dolarlık döviz kazandırmaktadır. Bu da tarımsal ihracat gelirlerinin dörtte birini
oluşturmaktadır. Fındığın tarımsal ihracat gelirleri içindeki payı da % 25 civarındadır.
Türkiye’nin fındık ihracatı ürün grupları bazında ele alındığında ise; Türkiye’nin
toplam fındık ihracatı içinde en fazla payı % 75 ile naturel iç fındığın aldığı
görülmektedir.
Fındık ithalatçısı ülkeler gelişmiş teknolojilerle donatılmış modern işleme
tesislerine sahip olduklarından talepleri daha çok naturel iç fındık üzerine olmaktadır.
2000 li yıllara kadar sadece kabuklu ve iç fındık ihraç eden ülkemiz, fındık
sanayiinin gelişmesi sonucu işlenmiş fındık ihracatına da ağırlık vermeye başlamıştır.
Fındık işleme tesislerinin kurulmasıyla birlikte, ülkemizde ihraç edilen işlenmiş
fındık ürünleri oranı % 5 lerden %35-40’lara kadar yükselmiştir.
Fındık, bütün dünyada çok geniş bir tüketim alanına sahiptir.
Çerez olarak tüketilebildiği gibi, çeşitli işlemlerle(fındık ezmesi, fındık püresi,
fındık krokanı, vs. gibi) ve birçok yiyeceğe katılarak da tüketilmektedir.
Sayfa 15 / 30
Dünyada fındık yaklaşık %70 oranında çikolata, %15 pasta ve şekerleme,
%15 çerez olarak tüketilmektedir.
Fındık meyveleri zuruf içerisinde olgunlaşınca kabukları kahverengine döner.
Bu fındık meyvesi “taze fındık” olarak adlandırılır. Fındığın kurutulduktan sonraki
hiçbir muameleden geçmemiş haline ise “naturel fındık” adı verilir. Fındık tanesinin
yerde kalıp bir süre sonra filizlendiği durumda, filizinin bir karış kadar olduğu zaman
fındığın meyvesi değişik bir tat alır. Bu fındık içleri toplanır ve yenir. Bu filizlenmiş
içlere Of ve Sürmene yöresinde “fitruka” ya da “fitrika” denmektedir.
Tüketime sunulan fındık mamullerini şu şekilde gruplandırmak mümkündür.
İç Fındık (Standart-1): Kabuklu fındıkların sert meyve kabuğundan çıkarılmış
13-15 mm çapındaki fındıklardır.
İç Fındık (Standart-2): Kabuklu fındıkların sert meyve kabuğundan çıkarılmış
11-13 mm çapındaki fındıklardır.
İç Fındık (Standart-3): Kabuklu fındıkların sert meyve kabuğundan çıkarılmış
9-11 mm çapındaki fındıklardır.
İç fındıkların her üç standardı da işlenmiş ve ileri derecede işlenmiş fındıkların
hammaddesini teşkil eder.
Beyazlatılmış İç Fındık: İç fındığın zarının attırılarak beyazlatılması ve kısmen
beyazlatılmış tanelerinden ayrılmasıyla hazırlanmış mamuldür. Çikolata sanayi ve
tuzlu fındık imalatında kullanılmaktadır.
Kavrulmuş İç Fındık: İç fındığın kavrulmasıyla hazırlanmış mamuldür. Arzu
edilen kavurma dereceleri ile isteğe bağlı olarak hafif, orta veya çok kavrulmuş
şekilde, yine isteğe bağlı olarak tamamen zarsız veya kısmen zarlı hazırlanabilir.
Çikolata sanayinde ve kuruyemiş olarak tüketilir.
Kıyılmış İç Fındık: Naturel veya kavrulmuş iç fındığın tekniğine uygun olarak
milimetrik boylarda (2-4 mm, 3-5 mm vs.) parçalar halinde kesilmesi suretiyle
hazırlanmış mamuldür. Dondurma, bisküvi, çikolata, pastacılıkta kullanılır.
Dilinmiş İç Fındık: İç fındığın tekniğine uygun olarak kesilerek yaprak haline
getirilmesi suretiyle hazırlanmış mamuldür. Pastacılıkta kullanılır.
Öğütülmüş/Toz Fındık (Fındık Unu): Naturel veya kavrulmuş iç fındığın
tekniğine uygun olarak öğütülmesi suretiyle elde edilen mamuldür. Pastacılık, bisküvi,
dondurmacılıkta kullanılır.
Pirinç fındık: Fındık içinin kalın öğütülmüşüne denir. Fındıklı sos ve tatlılarda
kullanılır.
Fındık Ezmesi: İç fındığın kavrulup zarlarından kısmen veya tamamen
ayrıldıktan sonra, kavrulmuş veya kısmen kavrulmuş iç fındığın tiplerine göre gereken
teknoloji uygulanılarak içine muhtelif lezzet ve çeşni verici maddelerle, gerektiğinde
Sayfa 16 / 30
katkı maddelerinden bir veya birkaçının katılarak küçük parçacıklar halinde ezilmiş
veya tamamen ezilmiş ve homojen hale getirilmiş mamuldür. Doğrudan tüketildiği gibi
çikolata sanayinde ve pastacılıkta kullanılır.
Fındık Füresi: Kavrulmuş iç fındığın (hafif, orta veya çok kavrulmuş) tekniğine
uygun olarak ezilmesi ile elde edilen fındık ezmesi vb. mamullerin yapımında
kullanılan kıvamlı bir yarı mamuldür. Dondurma ve çikolatacılıkta kullanılır.
Yağda Kavrulmuş-Tuzlanmış Bütün Fındıklar: İç fındığın tuza bulanarak
kavrulması veya yemeklik yağlarda kızartılması suretiyle hazırlanması ile elde edilen
bir mamuldür. Doğrudan tüketiciye sunulmaktadır.
Kavrulmuş Kabuklu Fındık: Kabuklu fındıkların çıtlatılarak kavrulması ile elde
edilen bir mamuldür. Tuza bulanarak da kavrulabilir. Doğrudan tüketiciye sunulan bir
mamuldür.
Fındık Likörü: Kavrulmuş fındık aromasının çeşitli renk ve/veya koku verici
diğer alkolde çözünebilen aromalarla tekniğine uygun olarak karıştırılmasıyla yapılır.
Ülkemizde ilk denemeleri gerçekleştirilmiştir.
Fındık Sosu: Fındık yağından yapılmaktadır.
Fındık Yağı: Fındık ham yağı, fındık meyvesinden fiziksel işlemler ve
ekstraksiyonla elde edilen, kimyasal işlem görmemiş, oleik esaslı, yani tek çifte bağ
yapısında olması sebebi ile vücutta parçalanması ve sindirimi kolay, erime noktası
düşük ve bilinen bütün sıvı yağlara göre oksitlenme ve acılaşma süreleri de daha
uzundur.
Nuga: Fındık füresinin şeker, süttozu, nebati yağ, doğala özdeş aroma
(vanilin) ve emülgatör (lesitin) ile karıştırılmasından elde edilen bir üründür.
ÇİKOLATA FABRİKALARI
Kakao; domates, patates, yer elması, ayçiçeği ve mısır gibi Amerika kıtasının
keşfinden sonra dünyaya yayılan bir bitkidir. Maya ve Aztek kültürlerinde elitlerinin
kullandığı kakao bitkisisin çekirdeklerinden yapılmış acı bir içecek olarak çikolatanın
tarihi MÖ 1900’lere kadar uzanmaktadır. Theobroma Cocoa, Latince adıyla tanrıların
yiyeceği, çok uzun yıllar ayrıcalıklı bir bitki ola gelmiştir. Yoksulların hayal
edemeyeceği bir içecek olup daha sonra Avrupa elitine sunulmuştur. Kralların,
kardinallerin içeceği olmuş, kimi biraz süt, kimi biraz şeker katmıştır.
Çikolatanın yaygın tüketimi 19’uncu yüzyılda sanayi devrimine uzanmaktadır.
Endüstri devrimi çikolatayı, kakao, kakao yağı, şeker, süt tozu ve başka katkı
maddelerinden oluşmuş bir şekerlemeye dönüştürmüştür. Modern sanayi
toplumununda çikolata da, çay, kahve ve sigara türünden çok kârlı legal uyarıcılar ve
kitlesel keyif ürünleri sınıfına girmektedir. Her sınıf insanın tüketebileceği bu yeni
lezzet, modern sanayi toplumlarında eşitliğin ve demokratik tüketimin de sembolü
olmaktadır. Kakao üretiminin yüzde 39’unu gerçekleştiren Fildişi Sahillerinde kakao
Sayfa 17 / 30
üreticilerinin çikolatanın ne olduğundan haberleri olmamasının nedeni zevksizlik
değil, yoksulluktur.
Çikolatadaki sanayi devriminin İngiltere ve Amerika’daki önderleri Fry,
Cadbury, Rowntree, veya Hershey gibi aile şirketleridir. Çalışanlarına daha temiz ve
adil çalışma koşulları sağlamasıyla ünlü Cadbury ailesinin kurduğu bahçe şehir
Burnsville, Hershey’in Amerika’da yarattığı Herhsey, Pennsylvania sanayi kentleri,
işçilerine bahçeler arasında kurulmuş elektriği, suyu olan konutlar sağlamış,
meyhanenin, sendikanın giremediği reformist kapitalizme örnekler oluşturmuştur.
Ama görünürdeki bu idealistliğe rağmen ucuz kakaoya duyulan iştah, kakao
üretiminin, belirli iklimlerle sınırlı ve emek yoğun oluşu, kakao üretiminde çok uzun
yıllar köle emeğinin kullanılmasına, aile tarımının egemen olduğu koşullarda bile
kakao üreticilerinin acımasız sömürülmesine neden olmuştur.
Uluslararası Kakao Örgütü’nün verdiği bilgiye göre her bir dolarlık çikolata
satışından üreticinin eline geçen bunun yüzde 6’sı. Yüzde 4 aracının payı, yüzde 3
şekere harcanıyor, hammaddenin işlenmesine ayrılan pay yüzde 12, geriye kalan
yüzde 70 ise imalatçı ve perakendecinin elinde kalıyor. Kakao üretiminin yüzde 75i üç
ülkede gerçekleşiyor. Fildişi Sahili üretimin yüzde 39’unu, Gana yüzde 20,4’ünü ve
Endonezya yüzde 15,6’sını sağlıyor. Diğer belli başlı üreticiler Nijerya, Kameron,
Ekvador ve Togo da toplam üretimin yüzde 19’unu karşılıyor (ICCO, 2010: 32).
Üreticilerin yüzde 95’i küçük aile işletmeleridir.
1980’lerden bu yana dünya pazarlarında Kraft, Mars, Nestle, Ferrero ve
Hershey gibi çikolata ve şekerleme devlerinin, Cargill ve Archer Daniel Midland gibi
küresel tahıl tekellerinin egemen olduğu kakao ticaretinde sadece küçük üreticiler
değil dış borç girdabından kurtulamayan üretici ülkeler de kendilerine dikte edilen
fiyatları ve koşulları kabul etmek zorunda kalmışlardır. 2000’lerin başlarına kadar
kahvede, şekerde, tropikal yağlarda, tütünde olduğu gibi, kakaoda da fiyatlar ciddi bir
düşüş yaşamıştır. Gitgide yoksullaşan yoksul üreticiler her yıl düşen fiyatlara rağmen
daha çok üretim yaparak hayatta kalmaya çalışmışlar. Erozyon, doğanın tahribi,
kimyasal atıklar, biyoçeşitlilik kimsenin umurunda değil. Bu aşamada ne toprağın
dinlenmesine, ne sürdürlebilirlik ilkelerine, ne organik tarıma dikkat eden olmamış.
Sayfa 18 / 30
Çikolata’nın devleri Kraft, Mars, Nestle ve Hershey çok güçlü de olsalar,
kıyasıya bir küresel rekabette, küçük üreticilerin, tarım işçilerinin sorunlarından çok
“bottom line” dedikleri kâr marjlarına odaklanmak zorundadır. Rekabet ve temerküz el
eledir.
19’uncu yüzyılın büyük markalarından bir tek Hershey kalmıştır. Rowntree,
1969’da Mackintosh’la birleşmiştir, 1988’de de Nestlé grubunun bir parçası olmuştur.
Cadbury 1969’da Schweppes’le ortak olmuş, 2007’de ayrılmışlar, 2010’dan beri
Kraft’ın bir parçası olmuştur. Kraft’ın Philip Morris’le 1988’de başlayan birlikteliği
General Food’un daha sonra Nabisco’nun da Kraft grubuna dahil olmasıyla devam
etmiştir. 2003’de Altria’nın bir parçası olmuş, 2008’de Altria’dan ve Philip Morris’den
ayrılmıştır. 2010’daki yıllık geliri 49 milyar doların üzerinde 127 bin çalışanı ve
portföyünde binlerce markası vardır.
Gıda sektörünün devlerinden Nestlé de büyük çikolata grubunda. 6 binin
üzerindeki marka, 110 milyarlık yıllık gelir (2010) 281 bin çalışanıyla Nestlé, Mars’ın
2010 gelirleri 30 milyar, çalışanı 70 bin; Hershey’in ise 5.7 milyar dolar geliri, 13 bin
700 çalışanı varmış 2010 yılında.
ICCO’ ya göre ABD’deki satışlar kriter alınırsa, çikolata devleri arasında ilk
onda Türkiye’den Yıldız Holding de bulunuyor. Türkiye bu konuda oldukça yeni ama
çok hızlı ve hırslı atılımlar yapıyor.
Yıldız Holding’in bir parçası olan Ülker grubunun yıllık 1.5 milyar dolarlık satışı
11 bin çalışanı olduğu tahmin ediliyor. Ülker’in 2007 yılında İsviçre asıllı Godiva
Chocolatier’i 850 milyon dolara Campbell Soup’dan satın alması küresel ekonomi
gözlemcileri açısından çarpıcı bir haber olmuştu (Shwiff, 2007). Çikolata ve bisküvide
Ülker’in ardından Eti’nin Türkiye pazarının büyük bir oranını kontrol ettiği iddia
ediliyor.
2008 itibariyle 1,4 milyar TL büyüklüğe ulaşan pazarın yüzde 50’yi aşkın
bölümü Ülker tarafından kontrol edilmekte; onu Nestlé ve Eti izlemektedir.
Kraft (Milka), Ferrero, Şölen ve Unilever (Algida) pazarın diğer önemli çikolata
devleri arasındadır.
Sayfa 19 / 30
Şirket
Net Satışlar 2011
(ABD $ milyon)
Kraft Foods Inc (ABD)
19,965
Mars Inc (ABD)
16,200
Nestlé SA (İsviçre)
12,808
Ferrero Group (Italya)
9,612
Hershey Foods Corp (ABD)
6,112
Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli AG 2,796
(İsviçre)
August Storck KG (Almanya)
2,205
Yıldız Holding (Türkiye)
2,095
Meiji Co (Japonya)
1,791
Arcor Group (Arjantin)
1,716
Şirketler
Net Satışlar 2013
(ABD $ milyon)
Mars Inc (USA)
17,640
Mondelēz International Inc (USA)
14,862
Nestlé SA (Switzerland)
11,760
Meiji Holdings Co Ltd (Japan)
11,742*
Ferrero Group (Italy)
10,900
Hershey Foods Corp (USA)
7,043
Arcor (Argentina)
3,700
Chocoladenfabriken Lindt & Sprüngli AG (Switzerland)
3,149
Ezaki Glico Co Ltd (Japan)
3,018*
Yıldız Holding (Turkey)
2,500
Referans:
ICCO, Ocak 2014
Sayfa 20 / 30
Türkiye’de çikolata tüketiminde hızlı bir artış gözleniyorsa da belli başlı çikolata
tüketicileri arasında Türkiye’nin adı henüz geçmemektedir. Gelişmiş ülkelerde yüzde
2 büyüyen çikolata pazarının Türkiye’de yüzde 10 büyüdüğü iddia ediliyor (Monster,
2008). En büyük çikolata tüketicileri (2009/2010) kişi başına 5,67 kg ile Belçika,
ardından İsviçre (5,57 kg.), Almanya (3,85 kg.), İngiltere (3,70 kg), Fransa (3,61kg).
Kişi başına düşen tüketimde daha geri sıralarda olsalar da ABD (2,43 kg/kişi) ve
Rusya (1,35 kg./kişi) sıralamada önde gelen ülkeler (Anga, 2010). ICCO’nun
listesindeki ilk 15 kakao öğütücüsü ülkeler arasında da Hollanda (1’inci), Almanya
(2’inci), ABD (3’üncü) ve daha az oranlarda Fransa, İspanya ve İngiltere gibi çikolata
ticaretinin kaymağını yiyen Batılı ülkelerle, Fildişi Sahili, Malezya, Gana, Brezilya,
Endonezya başlıca kakao üreticisi ülkeler olarak bulunuyor. İlk 15’de Belçika ve İtalya
arasında 14’üncü durumda Türkiye’nin bulunması bu sektördeki yeni gelişmeleri
yansıtması açısından anlamlıdır (Anga, 2010).
Çikolata uzun yıllar yabancı bir lezzet olagelmiş Türkiye’de. Daha çok İstanbul
merkezli, küçük imalathaneler ve aile işletmeleri “bayramdan bayrama” yenen
çikolataları hazırlıyormuş bu ilk yıllarda. Bunların belki de en bilineni 1924’te Todori
Değirmencioğlu tarafından kurulan Elit Çikolata, “Elite Çikolata, Meyveli Şeker ve
Karamela Fabrikası” adıyla İstanbul’da faaliyete başlamıştır.
Türkiye’de çikolata üretiminde adı geçen firmalara baktığımızda, çoğunun
Anadolu’dan kaynaklanan, helvacılıktan, şekercilikten veya ticaretten bir şekilde
çikolata sektörüne kayan, küçük işletmeler şeklinde ortaya çıktıklarını görüyoruz.
1956’da kurulan Kent Gıda’nın gerisinde 1927’lere Diyarbakır’dan Mardin’e
şekerlemeden helvaya uzanan bir tarih yatıyor.
Gaziantep’ten çıkan Şölen, Eskişehir’den doğan Eti ve Erden Gıda, Kırım
muhaciri Ülker’ler, Samsun asıllı Melodi Çikolata (Uras, 2009), Konya asıllı Ender
Çikolata bunların erken örnekleridir.
Daha yakın yıllarda Eskişehir, Gaziantep ve Karaman gibi merkezlerin bisküvi,
çikolata ve şekerlemede ihraç merkezleri olma çabası içinde olduklarını gözlüyoruz.
Son bir yıl içinde yüzde 65 yükselerek, 32 yılın en yüksek seviyesine ulaşan
kakao fiyatı, çikolatanın değil ama çikolata üreticisinin keyfini kaçırdı. Türkiye’de
geçen yıl gerçekleştirdiği yüzde 15’lik büyümeyle 1.5 milyar TL’lik hacme ulaşan
sektör, hammadde fiyatındaki artışı tüketiciye yansıtamamaktan şikayetçi.
Yıllık 6 milyon tonluk tüketim hacmi ve 75 milyar dolarlık cirosu ile dünyadaki
en büyük gıda pazarlarından biri olan çikolatada Türkiye, en hızlı büyüyen ülke
konumunu geçen yıl da korudu. Çikolata pazarının geçen yıl gelişmiş ülkelerde
ortalama yüzde 2 olan büyüme oranı, Türkiye’de yüzde 10-15’lere kadar çıktı. Yeni
markalarla hareketli günler yaşayan çikolata pazarı, geçen yıl Türkiye’de 1 milyar 565
milyon TL’lik büyüklüğe ulaşırken, bu yıl da yine yüzde 15 büyümeyle 1 milyar 800
milyon TL’lik ciro hedefliyor. Ancak son bir yıl içinde yüzde 65 düzeyinde artarak 32
yılın en yüksek seviyesine ulaşan kakao fiyatı nedeniyle sektör, sıkıntılı günler
yaşıyor. Hammadde fiyatındaki artışı tüketiciye yansıtamayan ve maliyet artışını
tasarrufla dengelemeye çalışan sektör, fiyat artışları devam ederse darboğaza
sürüklenmekten korkuyor.
Sayfa 21 / 30
Pazardaki hızlı büyümeye karşın Türkiye’de kişi başına çikolatalı mamuller
tüketimi, gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında hala çok düşük. AB ülkeleri ve dünyada
10-15 kilograma kadar çıkan kişi başına tüketim miktarı Türkiye’de 2 kilogram
düzeyinde. Ancak Türkiye’nin genç bir nüfusa sahip olması ve düşük olan tüketimin
artmasıyla birlikte, talepte gelecek yıllarda düzenli artışların olması bekleniyor.
Türkiye’de çikolata sektörü, çok genç bir sektör olmasına rağmen dünyanın
pek çok ülkesine çikolata ihraç ediyor. Son yıllarda ihracat rakamlarını düzenli olarak
artıran sektörün, geçen yıl 328 milyon dolar olan ihracatını bu yıl 400 milyon dolara
çıkarması bekleniyor. Türkiye, dünyada pek çok ülkeye çikolata ihraç ediyor. En fazla
ihracat yapılan ülkeler Irak, Cezayir, Kırgızistan, Libya ve Tacikistan. Şekerli ve
çikolatalı mamullerin büyük bir kısmını Avrupa Birliği ülkelerinden; özellikle Polonya
ve İtalya’dan ithal eden Türkiye’nin ithalatının yüzde 82’sini çikolatalı mamuller
oluşturuyor. Türkiye’nin çikolata üretiminin artması sektörün dünyadaki etkiliğinin de
artmasını sağlıyor. Geçen yıl 270 bin ton çikolata üreten sektörün, bu yıl bu rakamı
320 bin tona çıkarması bekleniyor. Yıllık 6 milyon ton olan dünya tüketiminde
Türkiye’nin payı ise 140 bin ton olarak telaffuz ediliyor. Şekerleme sektörüyle birlikte
çikolata sektöründe bin 313 firma faaliyet gösterirken, sektör 78 bin kişiye istihdam
sağlıyor. Türkiye’de segmente göre pazar paylarının, tablet çikolata da yüzde 32,
çikolata kaplı gofrette yüzde 25, çikolata barda yüzde 33, hediyeliklerde yüzde 10
olduğu belirtiliyor.
Rakamlar çikolata ve şekerleme sektörü
2 kilogram;
Türkiye’de kişi başına düşen çikolata tüketimi
328 milyon dolar; sektörün 2009 yılı ihracatı
400 milyon dolar; sektörün beklenen 2010 yılı ihracatı
1.8 milyar;
sektörün beklenen 2010 yılı cirosu
Dünya şekerli ve çikolatalı mamuller sektöründe çokuluslu firmaların büyük
hakimiyeti bulunmaktadır. Dünya üretiminin yaklaşık % 45’inin ilk altı firma tarafından
gerçekleştirildiği tahmin edilmektedir. Dünyadaki önemli pazarların neredeyse
tamamında çokuluslu firmaların birlikte yer aldıkları görülmektedir. Son yıllarda dünya
şekerli ve çikolatalı mamuller sektöründe çokuluslu şirketlerin ürün ambalajlarını
küçülterek fiyatları koruma çabaları içinde oldukları göze çarpmaktadır.
2009 yılı dünya şekerli ve çikolatalı mamuller perakende satışları toplamının,
bir önceki yıla göre % 4 oranında artarak 160 milyar dolar olarak gerçekleştiği tahmin
edilmektedir. Toplam satışların değer olarak % 55’ini çikolatalı mamuller, % 31’ini
şekerli mamuller, % 14’ünü ise cikletler oluşturmaktadır.
2009 yılında yaşanan ekonomik krize rağmen, özellikle Latin Amerika ve Asya
Pasifik ülke pazarlarında çikolatalı mamul ve cikletin pazar paylarını şekerli ve
çikolatalı mamuller aleyhine artırdıkları görülmektedir.
Sayfa 22 / 30
Çizelge:6. Dünya Şekerli ve Çikolatalı Mamuller Dış Ticareti (milyon $)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Şekerli İhracat 6.173
Mamuller
İthalat 6.338
6.545
7.430
8.402
7.969
8.552
6.592
7.442
8.114
7.581
8.253
Çikolatalı İhracat 12.592 14.134 16.934 19.338 18.107 19.948
Mamuller
İthalat 12.428 13.678 16.377 18.762 17.377 19.193
Kaynak: ITC Trademap veritabanı, http://www.trademap.org
Şekerli ve çikolatalı mamullerin perakende satışları ülkelere göre büyük
farklılıklar göstermektedir. Örneğin: Batı Avrupa ülkelerinde şekerli mamul satışları
toplam satışların % 26’sını oluştururken, Çin’de bu oran % 63 olarak
gerçekleşmektedir.
Sektörün dünya üretiminin ve ticaretinin büyük bir kısmı gelişmiş ülkelerce
gerçekleştirilmektedir. Kişi başına düşen milli gelirin yüksek olduğu ülkelerde
çikolatalı mamullerin satışları daha fazlayken, milli gelirin düşük olduğu ülkelerde
çikolatalı mamullere göre daha ucuz olan şekerli mamullerin tüketiminin fazla olduğu
görülmektedir.
Şekerli ve çikolatalı mamuller dünya ticaretinin büyük bir kısmını gelişmiş
ülkelerin kendi aralarında yaptığı ticaret oluşturmaktadır. Gelir seviyesinin yüksek
olduğu ülkelerde, kişi başına tüketilen şekerli ve çikolatalı mamuller de yüksek
miktarlarda bulunmaktadır. Dünya tüketiminde sürekli artışlar görülmekte ve bu
artışların gelecek yıllarda da devam edeceği tahmin edilmektedir.
İhracat
2010 yılında 28,5 milyar dolarlık toplam dünya şekerli ve çikolatalı mamuller
ihracatının % 30’unu şekerli mamuller, % 70’ini ise çikolatalı mamuller oluşturmuştur.
Toplam ihracat 2009 yılında yaşanan küresel kriz sonrasında 2010 yılında % 10 artış
göstermiştir.
Sayfa 23 / 30
Çizelge 7: Ülkeler İtibariyle 2010 Yılı Dünya Şekerli ve Çikolatalı Mamuller İhracatı
(Milyon ABD $)
Şekerli Mamuller Ülkeler Çikolatalı Mamuller
Ülkeler
Almanya 828
Almanya 3.328
Belçika 570
Belçika 2.292
Çin
Fransa
1.328
Meksika 502
İtalya
1.290
Kanada 433
Hollanda 1.184
Hollanda 403
ABD
İspanya 401
Polonya 897
ABD
Kanada 890
511
382
1.035
Türkiye 279
İsviçre
İngiltere 225
İngiltere 581
744
Dünya 8.552
Dünya 19.948
Kaynak: ITC Trademap veritabanı, http://www.trademap.org
Dünya çikolatalı mamuller ihracatında önemli ülkeler arasında % 16,7’lik pay
ve 3,32 milyar dolar ihracat ile Almanya, % 11,5’lik pay ve 2,29 milyar dolar ihracat ile
Belçika, % 6,77,’lik pay ve 1,32 milyar dolar ihracat ile Fransa yer almaktadır.
Dünya şekerli mamuller ihracatında en önemli ülkeler arasında yaklaşık %
9,7’lik pay ve toplam 828 milyon dolarlık ihracat ile Almanya, % 6,7’lik pay ve 570
milyon dolar ihracat ile Belçika ve % 5,9’luk pay ve 511 milyon dolarlık ihracat ile Çin
ön sıralarda yer almaktadır. Türkiye 2010 yılında gerçekleştirdiği 279 milyon dolarlık
şekerli mamul ihracatıyla dünya sıralamasında 9. olmuştur.
İthalat
Dünya ithalatı incelendiğinde, önemli ihracatçı ülkelerin pek çoğunun aynı
zamanda önemli ithalatçı ülkeler olduğu görülmektedir. 8,25 milyar dolar olan 2010
yılı toplam dünya şekerli mamuller ithalatının % 16’sını gerçekleştiren ABD en büyük
ithalatçı ülkedir. Türkiye’den ABD’ye 2009 yılında 21,6 milyon dolarlık şekerli mamul
ihraç edilmiştir. Dünya ithalatında ABD’den sonra diğer önemli ülkeler % 7,1 ile
Almanya ve % 5,9 ile İngiltere olmuştur.
Sayfa 24 / 30
Çizelge 8: Ülkeler İtibariyle 2010 Yılı Dünya Şekerli ve Çikolatalı Mamuller İthalatı
(Milyon ABD $)
Şekerli
Ülkeler
Çikolatalı
Ülkeler
Mamuller
Mamuller
ABD
1.359
ABD
1.741
Almanya
582
Fransa
1.656
İngiltere
494
Almanya
1.551
Fransa
356
İngiltere
1.530
Kanada
315
Kanada
757
Belçika
240
Hollanda
748
Hollanda
234
Rusya
Fed.
614
Rusya
Fed.
199
İspanya
568
İsveç
179
Belçika
530
Çin
176
İtalya
521
Dünya
8.253
Dünya
19.193
Kaynak: ITC Trademap veritabanı, http://www.trademap.org
Dünya toplam çikolatalı mamuller ithalatında % 9,1 ile ABD ilk sırada yer
almaktadır. Bu ülkeyi % 8,6 ile Fransa ve yaklaşık % 8’lik payları ile Almanya ve
İngiltere izlemektedir. Belirtilen dört ülkenin toplam ithalatı, dünya çikolatalı mamuller
ithalatının yaklaşık % 34’ünü oluşturmaktadır.
Dünyanın önde gelen çikolata ve şekerleme sektörü yayını Candy
Industry dergisi tarafından hazırlanan Küresel Top 100 listesine Türkiye’den de
3 firma girdi.
Dünyada çikolata ve şekerleme sektörlerinde faaliyet gösteren şirketleri ciro, çalışan
sayısı ve üretim tesisi sayısı bazında değerlendirmeye alan Candy Industry dergisi
2014 yılı Küresel Top 100 listesini açıkladı. Listede Türk şirketlerinden Ülker Şölen ve
Elvan yer aldı.
ÜLKER
Ülkemizde uzun yıllardan bu yana faaliyet gösteren Ülker listede çatı şirketi
olan Yıldız holding adıyla 12. sırada yer aldı özellikle büyük yatırımlarla ve küresel
kampanyalarla kendini dünyaya kanıtlayan Ülker 2007'de Avrupa devi Godivayı 850
milyon dolara satın alarak büyük bir başarı gerçekleştirdi.
Yönetim Kurulu Başkanığını Murat ÜLKER'in yaptığı şirket listede birçok
küresel şirketi geride bırakarak 9 fabrika 8200 çalışan ve 2,5 milyar ciro ile yer buldu.
Sayfa 25 / 30
ŞÖLEN
Kuşkusuz son zamanların en iyi çıkışını yapan Şölen Gaziantep'de faaliyet
gösteren sektöründe yeni sayılabilecek bir firma
Yönetim Kurulu Başkanlığını İsmail ÇOBAN'ın yaptığı firma yeni logosuyla
gelecek vadediyor.
Şölen bu başarılı çıkışları sayesinde listede 2010 yılında ki 65. sıradan bu yıl
49. sıraya yükseldi. Firma toplamda 5 fabrika 1650 çalışan ve 360 milyon ciroyla
listede önemli yer edindi.
ELVAN
Yarım asrı geride geride bırakan Elvan listeye 81. sırada girerek önemli bir
başarı elde etmiştir.
Elvan 8 fabrika 1500 çalışan ve 152 milyon dolar ciro ile listeye merhaba
demiştir.
2014 Global Top 100: Candy Industry listesine giren diğer firmalar ise;
1-Mars
2-Mondelez İnternational
3-Nestle
4-Meiji
5-Ferrero
.
9-Haribo
10-Lindt
.
12-ÜLKER
.
49-ŞÖLEN
.
62-Ritter Sport
.
81.ELVAN
Çikolatanın ana hammaddesi olan kakao çekirdekleri, Theobroma Cacao cinsi
ağaçların meyvelerinin çekirdekleridir. Ağaçları tropik kuşakta yetişirler. Örneğin
Afrika'da Gana ve Fildişi, Güney Amerika'da Brezilya, Venezüella, Asya' da Malezya.
Ağaç üzerindeki meyveler kavuna benzer ve her biri 20-22 adet çekirdek içerir.
Meyveler kesilerek içinden alınan çekirdekler fermantasyona tabi tutularak aroma ve
renkleri geliştirilir. 3-5 gün süren fermantasyonu takiben çekirdekler kurutulur, % 7-8
maksimum nem içerecek şekilde çuvallanıp dünyanın her yerine gönderilmektedir.
Çikolata üretimi kakao çekirdeğinden başlar. Çekirdek ilk olarak temizlenip (çöp, taş
vb.) fiziki kirlilikten kurtarılır. Daha sonra kavrularak aromaları geliştirilir. Daha sonra
kabuklarından ayrılıp öğütülerek kakao kitlesi elde edilir. Kakao kitlesi preslenerek
kakao yağı üretilir.
Çikolata üretimi için kakao kitlesi, şeker, kakao yağı ve gerekli ise süt tozu mix
edilip beşli silindirlerde inceltilip (20-25 mikrometre) konç denilen makinelere verilir.
Sayfa 26 / 30
Bu makinelerde son aroma geliştirme ve emülsifier ilavesi yapılır.
Çikolata hamuru muhtelif formlarda şekillendirilebilir. Ancak geleneksel olanı
ya kalıplama ya da bir çekirdek gıdanın (gofret, nüga, şekerleme vb;) üzerine
kaplanması şeklindedir.
Çikolataya şekil verilmesinde değişmeyen iki proses ön kristallendirme ve
soğutmadır. Son şeklini almış ürün ambalaj makinelerinde ambalajlanarak tüketime
sunulur.
Çikolata ve/veya kokolin ile yapılmış ürünün son şekli, formu belirleyişi bir
karakter taşımaz, muhtelif formlarda olabilir. Örneğin; kalıplanmış (moulded), damla
tanecik (chip s), lentil (roller depositing), havalandırılmış (airated), flake, granül, içi
boş hacimsel (Hollowgoods), dragee vb. Aynı formlarda kokolin ile mamul yapmak
mümkün ise de sektör içi centilmenlik anlaşması ile madlen (yaprak formunda
çikolata) ve çikolatin (yarım küre şeklinde çikolata) için kokolin kullanılmamaktadır.
Ülkemizde tüketilen çikolata ve çikolatalı ürünler arasında % 80 paya sahip
sütlü çikolatanın formülü genel olarak şöyledir:
%
Yağ
%si
Şeker
44,5
Süttozu %26 yağlı
22,0
5,7
Kakao Kitlesi
15,0
8,0
Kakao Yağı
18,0
18,0
Lesitin
0,47
Etil Vanilin
0,03
Toplam
100
31,7
Sayfa 27 / 30
ŞEKİL 2: ÇİKOLATA İŞLETME AKIŞ ŞEMASI
Dünya
Dünya şekerli ve çikolatalı mamuller toplam üretimi yaklaşık 11.2 milyon
tondur. Dünya üretiminin önemli bir kısmını gelişmiş ülkelerdeki dev boyutlu üreticiler
gerçekleştirmekte olup, toplam dünya üretiminin yaklaşık %45’i 9 firma tarafından
gerçekleştirilmektedir.
Çikolatanın hammaddesi kakao 2002 yılında dünyada toplam 2.5 milyon ton
üretilmiştir. Türkiye’yi diğer ülkelerle karşılaştırdığımızda, 2002 yılında Almanya’da
500.000 ton, Türkiye’de ise yaklaşık 400.000 ton çikolata ve türevleri üretilmiştir.
Yaklaşık 6 milyon tonluk tüketim hacmi ve 54 milyar dolarlık cirosu ile çikolata pazarı;
dünyadaki en büyük gıda pazarlarından biridir. Nestle; global çikolata pazarında 8
milyar dolarlık cirosuyla sektörün en önemli iki firmasından biri olup, Kit Kat, Crunch,
Milky Bar, Smarties, Rolo, After Eight gibi dünya markalarının sahibidir.
200 yıllık bir geçmişe sahip Cadbury Schweppes son 30 yılda, dünya çapında
birçok büyük markayı bünyesine katarak dünyanın üçüncü büyük içecek, dördüncü
büyük şekerleme-çikolata şirketi durumuna gelmiştir. Gelir seviyesi yüksek ülkelerde,
kişi başına tüketilen çikolatalı mamuller de yüksek miktarlarda bulunmaktadır. Kişi
başına yıllık çikolata tüketimi İsviçre’de 11.5, İngiltere’de 9.9, Fransa’da 7.5, ABD’de
5.9, Rusya’da 2.4 kilogramdır. Dünya tüketiminde sürekli artışlar görülmekte ve bu
artışların gelecek yıllarda da devam edeceği tahmin edilmektedir. AB ülkeleri
çikolatanın ana hammaddesi kakaoda da, dünya üretiminin yarısını tüketmektedir.
ABD'de nüfusun yüzde 30'dan fazlası, Yunanistan, Arjantin, İngiltere ve
Paraguay da yüzde 20 - 30 arası, Rusya, Almanya, Brezilya, Güney Afrika ve
İsrail'de yüzde 10 - 20'si obez olarak tanımlanmaktadır. Sağlıklı beslenme
tartışmalarının en önemli hedefi fast food tarzı yiyecekler olmakla birlikte çikolata da
aynı gerekçe ile tartışma kapsamında olup, kilo aldırdığı iddiası ile eleştiri konusu
olmaktadır. Bu nedenle üreticiler tatlandırıcı ile diabetik çikolata üretimine yönelmeye
başlamışlardır. Türkiye'de diabetik çikolata üretimi olmayıp, satılanların tamamına
yakını ithaldir. Pazarda fazla sayıda firma yoktur. Türkiye’de diabetik çikolata tüketim
rakamları bilinmemekle birlikte düşük rakamlarda kaldığı tahmin edilmektedir.
Sayfa 28 / 30
Türkiye’de pazarı sınırlayan en önemli faktör şeker hastalarının çokluğu ve gelir
düzeyidir.
Çikolata tüketimi, mevsimlere göre farklılıklar göstermektedir. Örneğin yaz,
birçok sektörün canlandığı, insanların sabırsızlıkla gelmesini beklediği bir mevsim
olmasına rağmen, aynı durum çikolata sektörü için geçerli değildir. Çünkü yaz
sıcaklarının başlamasıyla birlikte çikolata tüketiminde belirgin bir düşüş
yaşanmaktadır.
Dünya Ticareti:
Çikolatalı mamuller dünya dış ticaretinin büyük bir kısmını gelişmiş ülkelerin
kendi aralarında yaptığı ticaret oluşturmaktadır. Gelir seviyesi yüksek ülkelerde, kişi
başına tüketilen çikolatalı mamuller de yüksek miktarlarda bulunmaktadır. Kişi başına
tüketimin yüksek olduğu ülkelerin dış ticaretinin de yüksek olduğu gözlenmektedir.
Türkiye Pazarındaki Bazı Büyük Firmalar:
Ülker:
Ülker’in küçük bir aile şirketinden global bir firma olma yolundaki evrimi ve 54
yıl sonunda eriştiği nokta etkileyicidir. Her alanda gelişen Ülker, ihracat alanında da
büyük gelişmeler göstermiştir. Ülker Grubu, 1997 yılında 150 milyon dolarlık ihracat
rakamlarına ulaşmış ve ihracattaki başarısını günümüze kadar sürdürmüştür. Ülker
bugün borsaya açılmış, yabancı ortaklıklar kurmuş, 78 ülkeye yılda 4000 TIR’la ürün
ihraç eder hale gelmiştir. Ülker bugün Türkiye pazarının %60’ına sahip global bir
gruptur. Globalleşme yolunda kurduğu yabancı ortaklıklarla yabancı sermaye ile
entegrasyonunu sağlamıştır. Yabancı ortaklar portföyünde Hollanda, Danimarka,
İsviçre, İngiltere, Fransa ve Lüksemburg kökenli şirketler bulunmaktadır. Söz konusu
yabancı ortaklık oranları yüzde 30 civarındadır ve bu oran bazı şirketlerde yüzde
50'ye kadar çıkmaktadır. Robot kullanımı, hammadde hazırlama otomasyonları,
proses kontrollü imalat hatları, otomatik depolama ve yükleme sistemleri
uygulamaları yaygınlaştırılmış olup bugün günde 275 ton çikolata ve 400 ton bisküvi
üretim kapasitesine ulaşmıştır.
Sagra:
1936 yılında dünyanın en zengin fındık bahçelerinin bulunduğu Karadeniz
bölgesinin Ordu ilinde bir fındık işleme tesisi olarak kurulan Sagra, 1970’li yılların
sonuna doğru üretiminde ağırlığı kademeli olarak fındıktan çikolata ürünlerine
kaydırmış ve günümüzde çikolata sektöründe ikinci sırada yerini almıştır. Türkiye’nin
ilk kakaolu fındıklı barı “Tadelle” ve ilk krokantlı fındık ezmesi “Sarelle”yi üreten Sagra
1994 yılında Bayındır Holding bünyesine katılmıştır. Eylül 2001’de Sagra’nın satış ve
pazarlama şirketi üretimden ayrılarak Birleşim Gıda kurulmuştur. Bugün 80 distribütör
sayısı, 400 satış aracı ve 600 satış personeli ile gıda sektöründe Türkiye’nin önemli
şirketleri arasında yer almaktadır. Franchising sistemi çerçevesinde 1986 yılından
buyana Türkiye çapında 200’e yakın Sagra Special mağazası ile tüketiciye hizmet
vermektedir.
Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşu arasında yer almaktadır.
Sayfa 29 / 30
Kent:
Kent Gıda’nın temeli, 1927 yılında Mardin’de tahin üretimine başlaması ile
atılmıştır. 1933 yılında artan talebi karşılayabilmek için imalathanenin kapasitesi
artırılmış, 1946 yılında üretim çeşitlerini artırmak ve pazarını geliştirmek amacıyla
Diyarbakır’da helva ve şekerleme üretim tesisleri kurmuştur. 1956 yılında ise
bugünkü Kent Gıda faaliyete geçmiştir. 1960 yılında İstanbul Şişli-Bomonti’de
zamanın en modern tesislerini işletmeye sokarak Türkiye pazarına ve dolayısıyla
sektörüne de yön veren bir şirket kimliğine bürünmüştür.
1982 yılında İstanbul-Kartal’da çikolata ve kakaolu mamulleri tesisini, 1986 yılında
Kocaeli-Çayırova’da şekerleme, sakız ve kakaolu mamuller üretecek tesisleri
işletmeye alınmıştır. Kent markası ile 100’ün üzerindeki ülkede tanınan marka haline
gelmiştir. Son olarak üretimini Çayırova’daki yeni komplekse taşımıştır.
Şölen Çikolata:
Şölen Çikolata 1989'da kurulmuştur. Gaziantep'te 2 bin 500 metrekare kapalı
alanı ve 150 çalışanı olan bir tesis olarak üretime başlayan şirket çok hızlı büyümüş,
10 yılda Türkiye'nin en büyük sanayi kuruluşları arasına katılmıştır. Bu büyümede
Rus pazarının büyük etkisi olmuştur.
20 çeşit çikolata üreten Şölen ihracat ağırlıklı çalışmaktadır. Firma üretiminin yüzde
80'ini ABD, Avrupa Birliği ülkeleri, Orta Asya, Orta Doğu, Uzak Doğu ülkeleri ve
Avustralya gibi dünyanın belli başlı piyasalarına ihraç etmekte, yıllık toplam üretim
kapasitesi 100 bin ton olup, 65 civarında ülkeye de ihracat yapmaktadır.
Ender Çikolata:
Temeli 1943 yılında atılan ve Hamdi Kitapçı tarafından kurulan Ender Çikolata,
Türkiye’nin ilk gerçek çikolatacısı ünvanına sahip bulunmaktadır.
Pelit:
43 yıldır pastacılık sektöründe olan Pelit, 1994'den bu yana çikolata da
üretmektedir. Gelişmiş teknolojiyle el değmeden üretim yapan Pelit çikolata fabrikası,
günde 55 ton sıvı, 24 ton ambalajlı ürün kapasitesine sahiptir. Pelit Çikolatacılık,
Algida dondurmaları için özel çikolata da üretmekte, Algida'nın sıvı, damla, parça ve
tablet çikolata ihtiyacını karşılamaktadır.
Erden Gıda:
Eskişehir’de kurulu bulunan tesislerinde yıllık 8 bin ton civarında üretim
gerçekleştiren Erden Gıda A.Ş., 2003 yılında sektörde yüzüncü yılını doldurmuştur.
Erden Gıda 1960’lı yıllarda Türk tüketicisine “Kaynana Şekeri” olarak da bilinen
Erden Sütlü Şekeri sunmuştur. Yılda 8 bin ton üretim yapan Erden Gıda, iç pazarın
yanısıra Ortadoğu, Avrupa, Türki Cumhuriyetleri ve Rusya gibi ülkelere ürünlerini
ihraç etmektedir.
Sayfa 30 / 30