I- Tiroid Hormonları, Regülasyonu ve Hastalıkları

TİROİD
HORMONLARI
FİZYOLOJİSİ
Prof. Dr. Fadıl Özyener
Fizyoloji Anabilim Dalı
Dersin amacı ve öğrenim hedefleri
Tiroid hormonlarının (TH);
 yapımı ve salgılanması açıklamak,
 organizmadaki genel ve özel
fizyolojik etkilerini sınıflamak,
 salgı düzenlenmesini gözden
geçirmek,
 normalden az veya çok olmasının
sonuçlarını değerlendirmektir.
Tiroid hormonlarının (TH) yapım,
depolanma ve salgılanması
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
İyodür tutulması (İyot pompası)
Tiroglobülin (TGB) sentezi
İyodürün oksidasyonu
Tirozinin iyodasyonu
T1 ve T2’nin kenetlenmesi (“coupling”)
Kolloidin sindirimi
TH sekresyonu
TH kanda taşınması
1: iyodür pompası
 I tiroid hücresinde ikincil etkin taşıma
mekanizması ile 25-30 kat
yoğunlaştırılır (mak 250 kat).
 Günlük iyodun (100- 120 mgr) 1/5’i tiroid
bezi tarafından tutulduktan sonra
kalanı böbreklerden atılır.
 Yılda 50 mg I gereklidir.
 Tükrük bezleri, mide mukozası, plasenta,
gözün silyer cismi, koroid pleksus ve
meme bezleri de derişim farkına karşı
iyodür taşır.
2: tiroglobülin (TGB) sentezlenmesi
 Tiroid hücrelerinin endoplazmik
retikulumunda sentezlenir ve golgi
aparatusunda son şekli verilir.
 TGB molekülünün içerdiği amino
asitlerden tirozin en önemlisidir.
2Na+-1I- simportır (NIS), pendrin
3: iyodürün oksidasyonu
 İYODÜR  İYODA okside edilir.
 Hücre zarının hemen dışında yerleşik
olan hidrojen peroksidaz, HPO, enzimi
tarafından
I-  I0 veya I2 + e HPO sistemi engellenmişse veya kalıtımsal
olarak yoksa TH salgısı da gerçekleşemez.
4: tirozinin iyodasyonu
 İyodun TGB’deki tirozine bağlaması 
monoiyodotirozin ve diiyodotirozin
oluşur (MIT/T1 ve DIT/T2).
 Okside iyodin molekuler biçimde de
tirozin ile doğrudan, fakat çok yavaş
bağlanır.
 Oysa iyodinaz enzimi bu tepkimeyi
son derece süratli hale getirir.
5: T1 ve T2’nin kenetlenmesi
TPO
TPO
 Normalde, iyotlu bileşiklerin ortalaması %23
MIT, %33 DIT, %35 T4 ve %7 T3 şeklindedir.
6: kolloidin pinositoz ve sindirimi
 Tiroid bezi
hücreleri apikal
yüzeylerinden
kolloide yalancı
ayaklar
(södopotlar)
uzatarak pinositik
veziküller
oluştururlar.
7: Tiroid Hormon (TH) salgılanması
deiyodinaz  T1, T2
Kana salınan TH: % 90-93’ü tiroksin
(T4) % 7-10’u T3’tür. (Ancak birkaç gün
içinde T4’ün ~ yarısı T3’e dönüşür.)
8: kan ile hücrelere taşınması
Tiroid H bağlayan plazma proteinleri
Protein
Plz. kons.
(mg/dl)
T4
(%)
T3
(%)
Tiroksin-bağlayan
globulin (TBG)
2
67
46
Transtiretin (TTR,
tiroksin-bağlayan
pre-albumin)
15
20
1
Albumin
3500
13
53
T4’ün vücutta dağılımı
Tiroid almaçları (TR) ve genleri
a reseptör gen (TRa1,TRa2):
17. kromozom üzerinde
b reseptör gen (TRb1, TRb2):
3. kromozom üzerinde
TRa1, TRa2 ve TRb1 yaygın
olarak tüm hücrelerde; TRb2 ise
sadece beyinde bulunur.
TRa2 T3 hormonunu bağlamaz.
Tiroid hormonların etki düzeneği
TH etkisi yavaş başlar uzun sürer.
T4
T3
Latent
dönem
2-3 gün
6-12 saat
Maksimum
etki
10-12 gün
2-3 gün
Yarı ömür
~15 gün
~4 gün
Tiroid hormonların genel
etkileri
 Hemen bütün hücrelerde
enzimlerin, yapısal/taşıyıcı
proteinlerin ve benzerlerinin
etkinlik ve derişiminde artışa
yol açar.
 Tiroid hormonları (TH)
mitokondri sayısı ve etkinliğini
önemli oranda artırır.
 Na+- K+ ATPaz enziminin etkinliğini
uyararak iyonların hücre zarından
aktif taşınmasını hızlandırır ve
artırır.
 Çoğu endokrin bezde salgı hızını .
 Net sonuç bazal metabolizma
hızının (BMH) artmasıdır.
 TH büyüme ve gelişme üzerine
genel ve özel etkileri vardır.
 Fetal hayatta ve doğum sonrası ilk
yıllarda sinir sisteminin büyüme ve
gelişmesindeki rolleri çok önemlidir.
 Pübertede büyüme ve gelişmenin
“optimal” olması için gereklidirler
(normal cinsel gelişim ve doğurganlık için).
Tiroid hormonların
metabolik (özel) etkileri
 Protein sentez hızında yükselme
olurken uzun dönemde protein
yıkımında da artış görülür.
 Karbonhidrat metabolizmasında
hücrelerin glikozu alması,
glikolizis, glikoneojenezis ve
bağırsaktan glikoz emilimi artar.
 Vitaminlere gereksinimi arttırır.
 Lipidleri yağ dokudan mobilize
ederek plazmada serbest yağ
asidi miktarını yükseltirken
hücrelerde oksidasyonu .
 Plazmada kolesterol, fosfolipid
ve trigliserid miktarlarını .
 Kolesterolün safra salgısı
içersinde atılımını indüklerler.
THnın kalp üzerine etkisi
T3 miyositler üzerine doğrudan etkilidir.
Ayrıca katekolaminler ve sempatik sinir
sistemi üzerinden de katkıda bulunur.
 Kalp atım hızını arttırır.
 Kalp atım gücü artar, ancak
yüksek hormon düzeylerinde .
 Kan akımı ve kalp debisi .
TH ve solunum sistemi
 O2 alınması ve CO2 atılması yükseldiği
için solunumun derinliği ve hızı artar.
 Sonuçta dakika ventilasyonu çoğalır,
ancak PaO2 ve PaCO2 normal
sınırlardadır.
 Eritropoetin salgısı da uyarıldığından
hematokrit hafifçe yükselmiştir.
(Bu düzenlemeler, toplam O2 taşıma
yeteneğinin çoğaltılması amacıyladır.)
T4 ve T3’ün yıkımı
Karaciğer, böbrek ve diğer
dokular iyodotironin deiyodinaz
 Tip I : karaciğer, böbrek
 Tip II : beyin, hipofiz, kahverengi
yağ dokusu
 Tip III: plasenta, beyin
TİROİD HORMON
SALGISININ DÜZENLENMESİ
Kan TH düzeyi azalırsa

TRH salgısı artar

TSH (tirotiropin) yükselir

Tiroid bezinden TH salgısı artar
TRH'un etki mekanizması
Hipofiz hücresi bazal zarındaki
reseptörlerine bağlanır ve
 fosforilaz “ikincil haberci”
sistemi uyarılır
 çok miktarda fosforilaz C
üretilir
 bir dizi tepkime sonrası 
TSH salgısında artma
TSH'un etki mekanizması
Tiroid hücre bazal zarındaki
reseptörlerine bağlanır ;
 adenil siklaz etkinleşir
 hücre içinde cAMP yapımı 
 protein kinaz etkinleşir
 hücre içinde ilgili fosforilasyon
basamakları başlar 
Tiroid Hormon salgısında artma
TSH (tirotiropin) etkileri
 TSH artışından sonra dakikalar
içinde TGB’nin proteolizi; T3, T4 ve
iyodotirozinlerin yapımı;
tiroglobülinin kolloide salgılanması
ve kolloid pinositozu artar.
 Daha sonra iyodür tutulması, HPO
etkinliği artarken, kan akımı da
hızlanır.
TH AZ SALGILANMASI
(Hipotirodizm)
Primer hipotiroidizm
Sekonder hipotiroidizm
Primer hipotiroidizm
 Gelişimsel ve kalıtsal anomaliler
 Otoimmun tiroiditis (Hashimoto hst.)
 Diyetteki iyot eksikliğine bağlı
endemik kolloid guatr
 Ameliyat sonrası (post-op)
Sekonder hipotiroidizm
 Hipofizer veya hipotalamik patoloji
sonucu gelişebilir.
Hipotiroidik insanlarda 
 Deri kalın, kuru ve sarımsı
(karotenemi), saçlar seyrek
 Ses boğuk, kısık ve yavaş
 Zihinsel etkinlik ve bellek zayıf,
bazı hastalarda ağır zihinsel
belirtiler
 Plazma kolesterolü yüksek
 Bazal metabolizma hızı –40, –50
Miksödem:
 Erişkin hipotiroidizm
sendromuna genellikle
genellikle,
özgün deri
değişikliklerini
belirtmek için
miksödem adı verilir.
Guatr
 Tiroid bezinin büyümesi
Kretenizm: doğuştan hipotiroidili çocuklar
 Hipotalamus–hipofiz–tiroid ekseninin
herhangi bir noktasındaki doğumsal
anomali kretenizme yol açabilir.
 Fiziksel ve mental gelişme geriliği son
derece belirgindir.
 Özellikle doğumdan sonraki ilk aylarda
aşırı büyük, adeta ağızdan dışarı taşan
dil uyarıcı olmalıdır.
Tanı:
 Fizik muayene ve anamnez
 Kan TH, TGB, TSH ve TRH düzeyleri
 Ultrasonografi, Sintigrafi, MR
 İnce İğne Aspirasyon Biyopsisi
(öz.nodül varsa)
Tedavi:
 Çoğunlukla sentetik T4;
 Endemik guatrda iyot;
 Gerekiyorsa kemateropatik,
cerrahi ve/veya radyolojik
yaklaşım ile yapılır.
Tedavi: öncesi ve sonrası
TH FAZLA SALGILANMASI
(Hipertirodizm)
Tiroide ait sebepler
Tiroid dışı sebepler
 Tiroide ait sebepler 
Basedow-Graves hastalığı, soliter
toksik adenom, toksik
multinoduler guatr, tiroiditler
 Tiroid dışı sebepler 
Eksojen TH verilmesi (iyatrojenik
hipertiroidi), ektopik tiroid
dokusu, TSH/TRH salgılayan
tümörler
Basedow-Graves hastalığı
 Kanda TSH benzeri maddeler
(büyük bir olasılıkla otoimmün
olarak gelişen immunoglobulin
yapıda antikorlar, tiroid stimulan
immunoglobulin -TSİ)
 T3 ve T4 salgısında büyük artış
 TSH salgısı çok az
Tirotoksikozda bulgu ve belirtiler
 Kilo kaybı ( iştaha rağmen)
 Sıcağa dayanıksızlık, nabız
basıncının artması, çarpıntı
 Sıcak ve yumuşak deri
 Eksoftalmi (göz kürelerinin
dışa fırlaması)
 Kas kasılması üzerine olumsuz etki
(kas güçsüzlüğü)
 Ellerde ince tremor (kas tonüsünü kontrol
eden sinapslardaki hiperaktiviteden dolayı
olduğu düşünülmekte)
 BM hızında %10- 100 artış
 Bol terleme, MSS üzerine etki ile aşırı
sinirlilik ve endişe
Tanı:
 Fizik muayene ve anamnez
 Kan TH, TGB, TSH ve TRH düzeyleri
 Ultrasonografi, Sintigrafi, MR
 İnce iğne aspirasyon biyopsisi
(öz.nodül varsa)
Tedavi:
 Radyoaktif iyot (ABD ve Kanada’da
baskın seçenek)
 Anti-tiroid ilaçlar
 Sempatolitik ilaçlar;
 Cerrahi (kısmi veya tam),
 Kematöropatik ve radyoaktif
müdahale
Kaynaklar
 http://tip.uludag.edu.tr/fizyoloji/ders-notlari.php
 Review of Medical Physiology. Ed:Ganong WF, 2010.
 Berne&Levy Physiology, Ed.Koeppen BM and Stanton
BA, Mosby Elsevier, 6th edition,2010
 Vander İnsan Fizyolojisi, Eds: Widmaier EP, Raff H ve
Strang KT; Çev Ed: Demirgören S, 2010.
 Textbook of Medical Physiology. Eds: Guyton AC., Hall
JE. Elsevier Saunders, 11th Edition 2006.
 Principles of Anatomy and Physiology.Eds:Tortora G.J
& Grabowski, 9th Ed John Wiley & Sons Inc., 2000 000