I D, K lt rel Miras ve K resel Medyada Y k m G

I D, K lt rel Miras ve K resel Medyada Y k m G

D
$
ISiD, kulturel Iniras ve kuresel
Inedyada y1k1In gosterileri
OMOR HARMANSAH
Massoud Hamed, al-Monitor'da yakm zamanda yayimlanan makalesinde, lslam Devleti'nin
(ISlD), orta kuzey Suriye'de, Firat'm bansmda yer
alan ve Turkiye'ye s1mr kom$USU olan Kobane ve
Tel Abyad bolgesinde yanm1$ topraklar politikas1 uygulad1gm1 belirtiyor. Bu bolge, Kurtlerin <;ogunlukta oldugu kmal tanm topluluklanm i<;eriyor (Hamed 2005). Bolgedeki kasabalan bo$almg1 ve yiktig1 rapor edilmi$ olan lslam Devleti militanlan $imdi de kmal bolgeleri hedef ahyorlar:
lslam Devleti yerel halklann ge<;im kaynaklanna
zarar vermek amaoyla buradaki tanm arazilerini yak1yor. Yanm1$ topraklar politikas1, yerel halkm tek ge<;im kaynag1 olan arazilerini yok etmeyi
ama<;layan: boylece sava$ bittikten soma bile burada ya$ama hakkm1 hi<;e sayan kan ve tarihsel
derinligi olan bir askeri politikad1r.
YANMIS TOPRAKLAR
72
ISlD'in Suriye ve Irak'm imha edilmesi program1nm onde gelen unsurlan arasmda, kulturel mirasm yok edilmesi projesi; arkeoloji muzelerindeki
eserlerin par<;alanmas1, put kmohk ve arkeolojik
alanlann, tapmaklarm, mezarlarm ve yerel halkm kutsal mekanlannm yerle bir edilmesi ve kutuphane ve ar$ivlerin yak1larak ortadan kaldmlmas1 ile son zamanlarda medyanm dikkatini fazlas1yla <;ekti. Bu yaz1da ISlD'in arkeolojik miras1
yik1m ve tahribatma odaklanacag1m. Bu tahribatm yerel aidiyet duygusunu ve mirasm sahipleri
olan yerel halklardaki toplumsal bellegi ortadan
kaldirmay1 ama<;layan yerel kultur odakh bir $iddet eylemi olarak gorulebilecegini du$1inuyorum.
Bu ylizden, kulturel miras yik1m1 yukanda tammlanan yanm1$ topraklar projesinin bir par<;as1 ya
da bolumu olarak gorulebilir. Bir yandan da lslam
Devleti'nin bu y1k1mlan, mirasm mekanlanna ve
nesnelerine yonelik $iddetin medyatik bir gosterisi olarak kurgulad1gm1 ve koreografisini yapngm1 ileri suruyorum. Bu gosterilerin, IS!D'in en
geli$mi$ gorselle$tirme ve ileti$im teknolojilerinden yararlanan, kendi imaj1m olu$turma ve yayma mekanizmas1 yoluyla bize devamh ve dikkatlice ula$tird1g1 yeniden sahnelemeler veya tarihsel performanslar oldugunu savunacag1m. Aynca, tum dunyadaki arkeoloji camiasmdan gelmekte olan ve genellikle basmakahp ho~nutsuz­
luk ve $a~kmhk ifadelerinin otesine ge<;meyen,
gorece zay1f cevaplar hakkmda da sorular ortaya
atacag1m. Aym zamanda, ISlD'in arkeolojik miras1 neden ve nasil sevmedigini, ge<; kapitalizm baglammda cevaplamaya <;ah$acag1m.
1$1D'1 TOKETMEK
lslam Devleti 2014 yazmdan beri arkeolojik alanlar ve muzelerle birlikte yoredeki mabetlere ve
Ni nova
1-med
yore
d1k l
prati;
Nern
muh1
etme
bir $t
te. 0
heyk
larda
u<;ur
lemlt
tik S1
n: bl
yip y
la ra<
le$m
gerle
1
burn
la nm
ned<
1
Bi
ril
l~
D
ibaleri
fan
?id-
tm.
.mya
am
ve
te•tl-
en
.n-
:y-
tthy'. l-
z11,
ra
l-
,_
'
Ninova, Nebi Yunus. lrak kazilan'ndan Asur kap1 heykel i (/amassu) (May1s 1990). Kaynak: http://archive.cyark.org/head-of-fallen-lamassu1-medi
yore halk1 ic;:in degerli olan mekanlara, ah?1lmad1k uygulamalarla sistematik olarak zarar verme
pratigi geli?tirdi. 1$1D'in Musul Muzesi, Ninova,
Nemrut, Palmira ve Hatra arkeolojik alanlanna ve
muhtemelen Asur'a sald1rd1g1 veya bu yerleri yok
etmekle tehdit ettigi, kendi yayimlad1g1 ve etkili
bir ?ekilde yayd1g1 haberlerde s1khkla bildirilmekte. Ozenle dagltllm1? videolar ve gbrsellerle, antik
heykellerin nas1l parc;:aland1g1 ve arkeolojik alanlarda ayakta kalmt? olan mimarinin nas1l havaya
uc;:uruldugu dunyaya gosterildi. Bu saldirgan eylemler ve 1$1D'in yllksek teknoloji urunu medyatik sunumlan, aym anda birden fazla amaca ula?tl: bunlar yore halkm1 kuc;:uk dll?llrmekle ba?lay1p yeni uluslararas1 militanlar kazanmak amac1yla radikal bir dinI fanatikligi yaymaktan, kureselle?mi? dunyada kulturel mirasa atfedilen ortak degerlerin hic;:e sayilmasma kadar uzanmaktaydi. Ve
butun bunlar 1$1D'in Eskic;:ag eserlerinin yagmalanmasm1 destekledigine ve kac;:akc;:1hgm1 i?lettigine <lair yaygm iddialarla birlikte gerc;:ekle?iyordu. 1
Birle~mi~
~
Milletler Giivenlik Konseyi'nin 10 Subat 2015 tarihli 2199 say1h teklifine gore "biitiin iiye iilkeler, 6 Agustos
1990'dan itibaren Irak'ta n ve 15 Mart 20ll'den itibaren Su-
Bu olaylar, tlim dunyadan Ortadogu uzmam arkeologlar, tarihc;:iler ve kultur miras1 uzmanlanm rahats1z eden geli?meler oldu. $ubat 2015'ten
bu yana, 1$1D'in kulturel mirasa yonelik sistematik ?iddeti ivme kazandi. Bu da sayis1z tartl?ma platformunun kurulmasma ve bir yandan da
Banh kurumlar tarafmdan ortak kulturel mirasm
belgelemesi ve korumas1 ic;:in kahramanca c;:abalar
gosterilmesine neden oldu. 2 Bu c;:abalar buyuk bl-
2
riye'den yasad1~ 1 bir ~ekilde aynlan arkeolojik, tarihi, kiiltiirel, nadir, bilimsel ve dini ac;1dan 6nerni ta~1yan nesneler ile
Irak ve Suriye'nin kiiltiirel ogelerinin ticaretinin onlenmesi
ic;in uygun adnnlar atrnahdnlar." <;:unkii I$1D , El-Nusra Cephesi ve diger terorist organizasyonlar "dogrudan ya da dolayh olarak arkeolojik alanlar, miizeler, kiitiiphaneler, ar~iv­
ler ya da Irak ve Suriye'deki diger alanlardaki kiiltiirel miras
nesnelerinin yagmalanmas1 ya da kac;akc;1hgmm yap1lmas1yla , militan kazanma giri~imlerini desteklernek ve terorist saldmlanrn organize etmek ve uygularna yonetimlerini guc;lendirrnek i<;in gelir saglamaktad1rlar." Bkz. http://www.unesco.
org!new/fileadmin/MULTIMEDINHQ/
UNESCO'nun son giri~imlerinclen UNESCO Gene! Direktorii Irina Bokova tarafmdan yiiriitiilen Unite4Heritage kampanyas1 "kiiltiirel mirasm remizlenmesi ve imha edilmesi propagandasma kar~1 olarak lrak gern;ligini destekleyerek diinyanm her yerinden gene; insanlan kiiltiirel mirasm
korunmas1 ic;in harekete gec;irmeyi" amac;hyor. Bkz. "#Unite4Heritage campaign launched by UNESCO DirectorGe-
73
74
1$1D militanlari "insanl1k mirasinin" kafas1n1 kesiyor. Jehad Awartani. (Yazarin izniyle yay1mland1.)
1$1D
c;ude, silahh bir c;at1~ma durumunda "~iddet yanhs1 radikallerin" ellerinden eskic;ag eserlerini kurtarmay1 savunan, arnk eskimi~ retorigi tekrar ederek kuresel farkmdahg1 arttumaya c;ah~sa da !slam Devleti'nin kuresel olc;ekte bir medya gosterisi olarak gerc;ekle~tirdigi miras-kar~ltl kampanyasmm benzersiz meydan okumas1 kar$1smda oldukc;a etkisiz kahyor.
26 $ubat 2015'te 1$1D, YouTube'da Musul Muzesi'nde yer alan ve ozgun oldugu du~unulen eskic;ag heykellerinin ve Irak Kurdistam'nda bulunan Koyuncuk arkeolojik alanmm (Antik Ninova Kalesi'nin bulundugu hoyuk) kas1th bir $ekilde
tahrip edilmesini gosteren ($imdi arnk neredeyse
ikonikle$mi$) bir video yay1mladi. Bu videonun
hemen ardmdan medya ve Facebooh, Twitter gibi
sosyal payla~1m sitelerinde, 1$1D'in elindeki antik
eserlerin kaderiyle ilgili hararetli bir tartl$ma ba$ladi. Sozkonusu tartI$malarda bu $iddet hemen-
ren
vid
rin
ca
san
rak
ma
say
neral in Baghdad" 28 Mart 2015. http://whc.unesco.org/en/
news/1254
cecik ve kendinden emin bir $ekilde Ortac;ag'a ait
putkmc1hk, cahillik, geri kalm1$hk ve Ban kar$1n kibir olarak yorumlandi. 3 1$1D bu videoyu hemen ertesi gun yaymdan kaldum1~ olsa da, arnk
geni;; c;apta yayilmI$ binlerce, milyonlarca kopyas1 internette $evkle yay1mlamyor, arahks1z bir $ekilde haber ajanslanmn internet sayfalarmda, Facebooh profillerinde, tweet'lerde ve blog gonderilerinde tekrar tekrar donli$lime giriyordu. Bu kanallan kullananlarm c;ogu, videoya kar~1 ic;gudusel bir tepki gostererek, 1$1D'in barbarca eylemlerine kar$1 digerlerini uyarmak ic;in videoyu hemen payla$1yor, boylece antik eserlere yonelik bu
uygarhk d1;;1 davram$lara kar~1 kendi kozmopolit, insanc1l ve uygar kmamalanm gosteriyorlardi.
Ote yandan, blog yazarlan, Facebooh ve Twitter
kullamc1lan, insan bedenine yonelik ~iddet ic;e3
1$1D'in ikona-kmc1hg1 ii;in ele~tirel bir goru~ ii;in bkz, Ellitt Colla, "On the Iconoclasm of ISIS" http://www.elliottcolla.com/blog/2015/3/5/onthe-iconoclasm-of-isis (Eri~im tarihi
24 Temmuz 2015).
ve1
rigi
len
var
eyl1
ah$
c
ru'1
ve
ma
fot<
hal1
lan
tit
11-
etk
a-
e-
1-
i-
1-
't-
1-
u
)-
1.
T
II-
li
",go~
1$1D militanlan Ninova'dan kafas1
kesilmi~
Eski Asur famassu heykeli ta~1yorlar. Mehdi "Amo" Rasooli. (Yazann izniyle yay1mland1.)
ren, kafa kesme, idam ya da pornografik i<;erikli
videolan payla~maktan <;ekinirken, antik eserlerin yok edilmesini tekrar yay1mlamakta bir sakmca gormuyorlardi. Dstelik bu durum ISlD'in insanhkd1~1 tavrma kar~1 sanal direni$ eylemi olarak populerlik bile kazandi. Bu yeniden yaymlama furyas1 ve silsile halindeki kuresel payla$1mlar
sayesinde ISlD'in koreografisini ozenle haz1rlad1g1
ve titizlikle duzenledigi bu videolar, bir haber i<;eriginin masumca iletilen, nesnel statusunu de ustlenivermekteydi. Sosyal medya kullamosmm bu
vah$ete tepkisi aslmda irkilerek ylizunu <;evirme
eylemi degil, tam aksine daha tamd1k bir tuketici
ah$kanhg1 olarak duygusal bir katihm oldu.
Ornegin, Suriye Miras1 lnisiyatifi'nin 33. Raporu'nun ba$lang1<; paragraflannda, Michael Danti
ve diger yazarlar bize "lslam Devleti'nin son zamanlarda piyasaya surdugu video goruntuleri ve
fotograflar <;ogu raporu kolayhkla dogrulanabilir
hale getirdi; ancak Subat ve Mart'ta Irak kaynaklarmca yay1mlanan henuz dogrulanmam1~ haber-
ler vardi. Bu raporlann video/fotografik kamtlan eksiktir ve halen islam Devleti tarafmdan ustlenilmemi$lerdir" demektedir (Danti ve dig. 2015).
Raporun yazarlan i<;in, gorsel medya dogrudan
ve arac1s1z "kolayhkla dogrulanabilir" kamt niteligindedir. Ele$tirel bir sanat tarih<;i bak1$ a<;1smdan ise bu, gorsel medyanm nas1l <;ah$t1gma <lair
endi$e verici derecede naif bir bak1$tlf, <;iinku bu
bak1$ temsiliyet alamm siyasetin tehlikeli bir $ekilde d1$ma ta$1makta ve kendi gorselligi dolay1s1yla ona belgesel bir deger atfederek iktidann ifasma ili$kin karma$1k ili$kiyi goz ard1 etmektedir. 4
Arkeoloji uzmanlan, profesyonel kurumlar ve
Yakm Dogu/On Asya arkeoloji ve kuresel miras1 uzmanlan arasmdaki tartl$malarm <;ogu, miyop bir tavirla videolann sadece i1,;erigine odaklandi. Bunu da <;e$itli profesyonel kurumlarca yapilm1$, bir dizi basmakahp kmama ve ho$nutsuz4
Ortadogu ozelinde fotografm politik ve etik statusu a-;1smdan ele~ tirel bir degerlendirme ic;:in bkz. Azoulay, 2012.
75
1$1D militani Asur kral heykelini tehdit ediyor. Mehdi "Amo "
Rasooli. (Yazarin izniyle yay1mland1. )
76
luk ifadesi takip etti. Kamusal medya ise uzmanlara ko$arak arkeologlardan, akademisyenlerden
ve muze c;;ah$anlanndan videoda gozuken eserlerden hangilerinin imha edildigini, hangilerinin ozgiin oldugunu cevaplamalanm istedi. Spekulasyonlarla eserlerden baz1larmm sahte ya da replika
oldugu yonunde umutlar ye$ertildi, mesela amtlarm govdesinde ortaya c;;1kan metal c;;ubuklar ve
Hatra heykellerinden baz1lannm c;;abucak ve $Upheli bir bic;;imde ufalanmas1 gibi y1k1mm ince ayrmt1lanna odaklamldi. Bu analizlere gore, Ninova'da ele gec;;mi$ MO 8-7. ylizyillara ait birden c;;ok
gee;; Asur heykeli ve Roma-Part doneminde yerle$ilmi$ olan Hatra'nm MS 1-2. ylizy1llara ait heykelleri, balyoz ve matkap gibi c;;ok <;;e$itli arac;;larla parc;;alanna aynlm1$ ya da agu hasar gordugu
ortaya konmu$tur. Bu tartl$mada ISlD tarafmdan
yayimlanan video, sbzu gec;;en ozgun eserlerin imha edilmesine <lair objektif belgesel bir kamt rolunu alm1$tlr. Medyada, bahsi gec;;en videonun kaynag1yla ilgili tart1$malara son derece az yer veril-
mi$, bu videonun sahnelenmi$, teatral ve gosterivari karakteriyle ilgili de pek bir soru sorulmam1$tH. Videonun hakikiligi ile ilgili tek soru yine
onun ic;;erigiyle ilgiliydi: Bu heykeller eski Mezopotamya mirasmm gerc;;ek kalmnlan m1yd1, degiller miydi? ISlD kaynakh gorsellerin, hirer belge
olarak bu sorumsuz ve sorgusuz sualsiz kabulu,
muhtemelen insanhk durumumuz ic;;in antik eserlerin yik1mmdan ku$kusuz daha endi$e verici.
Dahas1, $6yle bir gorli$ de one surulebilir: IS!D
tarafmdan uretilmi$ videolan ISlD'in yapt1g1 tahribatm bir gorsel-i$itsel kamu olarak izliyoruz ve
buradan I$1D militanlanm ikonoklastik olarak tammhyoruz ki bu putkmohk tamm1 da a$ag1da
bahsedecegim gibi, erken lslami gec;;mi$e at1fta bulundugu ic;;in ISlD militanlarmca keyifle benimseniyor. Ancak bnumuzde apac;;1k duran gerc;;egi
fark edemiyoruz: I$1D'in amans1z ve surekli bir $ekilde imaj uretiyor olmasmi. Bunun uzerine sormak istiyorum: Kuresel medyaya devamh olarak
sunulan guc;;lu imajlan bir yandan tuketirken ve
bu imajlar insanhga kar$1 i$lenen gunumuz $iddetinin en ikonik temsilleri haline gelmi$ken, nas1l
oluyor da ISlD militanlarmm, idollere ve temsillere kar$1 duydugu nefrete ikna oluyoruz? Evet dogru, ISlD'in son derece sert ve saplant1h ~irk kavram1 (imajlan ya da sahte tannlan Allah'la e$ tutma
inanc1) temelli ideolojisinin bu videolan temsiliyet olarak kabul etmeyi reddedecegi de bir gerc;;ek.
Arna bu sec;;ici ve c;;eli$kili temsiliyet anlay1$1, tam
da bir iktidar soylemi olarak okunmahdu. Eger
ISlD'e ele$tirel yakla$acaksak bu iktidar soylemini
kabul degil reddetmek durumundayiz. Musluman
karikaturistler Jehad Awartani ve Mehdi Amo Rasooli, kuresel insanhk ve kuresel miras arasmdaki
denklige dokunurken bir yandan da I$1D'in $iddet
pratikleri ve politik retorigi arasmdaki benzer tutars1zhklara i$aret eden c;;ah$malanyla, ISlD'in eski eser imhasmdan kaynaklanan iktidar soylemine kar$1 en guc;;lu cevab1 veriyorlar. 5 Bu karikatiiristler Bat1 medyasma ve akademisyenlere bnemli bir ders veriyor: IS!D'in gorsel uretimlerini belge olarak goren, ele$tirellikten uzak okumalar, te-
mi
da
IS
Bi
te1
ur
ni
bl
ve
i<;;i
lai
gi
hr
ra
tu
U2
ri1
c;;c
Sil
ye
fl(
ta
m
ki
m
VE
ta
u;
g1
al
n
la
bi
1
U.
rn
at
la
ei
y;
0
5
Christiane Gmber, "Ignored and Unreported, Muslim Cartoonists Are Poking Fun at I$1D" http://www.newsweek.com/
ignoredand-unreported-muslim-cartoonists-are-poking-funI$1D-332040 (Eri~im tarihi, 25 Temmuz 2015 ).
A
teLa-
mel olarak 1$1D'i destekliyor ve I$1D'in propaganda aygnma katk1da bulunuyorlar.
ne
:o-
,ilge
lu,
~r-
tD
h-
ve
:a-
da
U-
n:gi
;e-
1r1k
ve
esil
.e-
g-
a1a
li-
k.
m
er
ni
m
aki
et
.l-
s-
ii-
1-
1-
on/
~-
1$1D VE 1MHA GOSTERlLERi
Bir sanat tarihc;:isi olarak, I$1D videolarmm ne gosterdiginden daha ziyade, gorsellerin kendisinin
uretimi konusuyla daha c;:ok ilgileniyorum. Yani video 1$1D tarafmdan oncelikle neden uretildi,
bu video maddeye yonelik $iddeti nasil sunuyor
ve izleyici tarafmdan nasil alg1lamyor? K1sa bir an
ic;:in, sadece bu argumanm hatnna, 1$1D'in videolarma objektif bilgi ic;:in ar$iV kaynag1 olarak degil de ideolojik bir soylemin uriinleri olarak bakahm istiyorum. Boylece, videonun performatif karakterine de dikkat c;:ekerek imajlann belgesel statulerini sorgulayabiliriz. $ubat 2015 tarihli 1$1D
videosunda bzenle giydirilmi$, sakallan dindarca
uzatm1$ icrac1lar, Musul Muzesi'ndeki kaide uzerindeki heykellere saldmrken gosteriliyor. 1$1D'in
c;:ok farkh uluslardan, Avrupa, Ortadogu ve btesinden gelen gonullulerden olu$an bir organizasyon oldugu dti$-Unulecek olursa, aktorlerin yukandaki karikaturlerde tasvir edilen kurgulanm1$
tavulanm, kostumlerini ve gorun-U$lerini fark etmek zor olmaz. Militanlar, hoyrat ve belirgin $ekilde ilkel gorunen jestlerle, heykelleri devirmek ic;:in bedenlerinin kuvvetinden yararlamyor
ve bunlan paramparc;:a etmek ic;:in balyoz ve baltalanm kullamyorlar. Bu performanslar heykeller
uzerindeki dogrudan ve bedensel saldmya vurgu yap1yorlar. Kendilerinin de s1k s1k ve ac;:1kc;:a
almt1lad1g1 uzere, bu performans Kabe'deki putlarm M.S. 7. yuzy1lda Hz. Muhammed ve arkada$lan tarafmdan kmlmasmm bir ttir yeniden sahnelenmesi olarak da dti$-Unulebilir. Boylelikle bu,
bir Ortac;:ag mirasm1 apac;:1k sahiplenen ve 1$1D'in
ultramodern imaj-makinesini pekala zenginle$tirmeye hizmet eden bir dini $ecere gibi zapteden
atavistik bir gosteridir. Afflicted Powers'm yazarlanna gore: "Terbr imaj-makinesine bir anhgma
egemen olabilir - ve o bir an, gosterinin zamans1z
yank1 odasmda, ebediyen olup olabilecek tek $ey
olabilir" (Boal ve dig. 2008: 28).
Videonun, Ninova'nm kent kap1smdaki dev
Asur heykellerini ic;:eren bolumleri ise o kadar ba$anh degildi: 1$1D aktorleri dev lamassu heykel-
Res. 4. Dur- ~arrukin'deki Kral 2. Sargon 'un sa ray1ndaki saray kap1s1
gardiyan heykeli. P. E. Botta and E. Flandin, Eugene. Monument
de Ninive. Band 1 Architecture et sculpture. Paris, 1849: PL 45.
lerini tahrip etmek ic;:in ilkel baltalanm elektrikli
matkaplarla degi$tirmek zorunda kald1lar. Bu lamassu figurleri, M.O . 7. yuzy1l Asur Krah Sanherib'in (M.0 . 705-681) saray1ic;:in yeni bir ta$ ocag1
ke$fedip i$letmeye ac;:makla ovundugu imparatorluk yaznlanna gore "dagm bugday-tanesi ytizeyli
sert ta$mdan" yap1lm1$lard1 (Moorey 1994: 344) .
Bu muazzam ta$ yaratiklan tahrip etmek goz korkutucu ve me$akkatli bir i$ olmahdu.
Asur kap1larmm dev gardiyanlanm tahrip etmekteki ba$ans1zhklanna ragmen, I$1D'li aktorler, canh ve tehditkar duru$lan, urkutucu bir $ekilde insan yuzuyle boga ya da aslan bedenini ve
kartal kanatlanm birle$tiren, muazzam, insanustu olc;:ekteki bedenleriyle bu figurleri tahrip etmek ic;:in kasnh olarak sec;:tiklerini iddia ediyorum. Devrilmi$ ve balyozlanm1$ Hatra heykelleri tahrip edilmi$ sihirli Asur varhklanyla birle$tirilerek, bize farkh ba$an derecelerinde, gee;: Antik
ve Ortac;:ag put y1kim rituellerinin, yeniden canlanduilm1$ ve tarihlendirilmi$ arkaik kutlamasm1
sunuyor. Bu, performans temelli I$1D video analizini, bu videolan saf belge nitelikli kamt olarak
alan Ortadogu ve Ban dunyasmm akademisyenlerinin kulturel miras1 merkeze alan endi$eli cevaplanna alternatif olarak sunuyorum.
77
IDE
ra
rm
ke1
IS1
rin
da
len
ter
ISl
Nl
Asur K.rab Sanheri~ (M.O. 705-681)'in Ninova'daki "Rakipsiz Saray'' adl1 orthostat kabartmas1 (GOneybat1 Saray1) 6. Avlu kapi gardiyan
'
'
heykellnin ta? ocagmdan ta?1nmasm1 betimliyor. British Museum.
MlRAS SOYLEM1
78
Bu performanslarm gu<;lu etkilerini, bugun eski
eserlere yliklenen tarihsel ve parasal degerle kurdugumuz kuresel rejim kapsammda degerlendirmek ise aynca bnemlidir. 1$1D tarafmdan yaygmla$tmlan gorsel medyada izlenen Musul eski eserlerinin imhas1, gucunu dogrudan kuresel ol<;ekte
eski eserlere ylikledigimiz sahicilik anlay1$mm ta
kendisinden ve eserlerin kutsal statulerinden ahr.
En az bunlar kadar da , her claim canh bir endustri
olan, eski eser ticaretinin kuresel marketlerde yaratt1g1 siyasi ekonomiden ahr bu sahiciligi. Bu kuresel endustri ka<;ak eski eserlere yonelik olarak
tlim dunyada ylikselen talep ile destekleniyor ve
surduruluyor (Kersel 2012). I$1D'in performatif
yik1m eylemleri, kuresel mirasm bu ulusa$m kurumlanm ve deger sistemlerini ele ge<;irerek, kendi sempatizanlan ve hamilerini etkilemeye, daha
fazla fanatigi bunyesine katmaya ve yerel topluluklann miras anlay1$lanm yok ederek onlan ku<;ilk dli$lirmeye <;ah$H ve iyiliksever Bat1'ya sata-
Bu
<;ol
eyl
ni
ku
ler•
lu:
raf
eyl
ola
ho'
kir
kel
vid
ri i
len
ler
tin
zm
bi
de
ten
he)
mr
rer
$H. Bunlar, ISlD'in kulturel miras y1k1m eylemlerinin <;ok yonlu hedef ve tesirlerini olu$turur.
C::e$itli bloglarda yayimlanan bir<;ok yazmm
gbsterdigi uzere, 6 IS1D, Musul'daki Ninova'nm
duvarlannm dinamitle y1kild1gm1 gbsteren videonun yay1mlanmasmdan birka<; hafta once yalan
haberler yay1mladi. Bu kaynag1 muglak haberler,
sosyal medyada milyonlarca ki$i tarafmdan dola$Ima sokuldu. Daha sonra, Musul'daki arkeologlar ve yetkililer (henuz) boyle bir tahribatm ya$anmad1g1m ifade ettiler. Ancak bu a<;1klamalar
nedense populer medyada neredeyse hi<; yer bulmadi. Dunyadaki <;e$itli kulturel miras uzmanlan, derin bir nefes ahp rahatlad1lar, ta ki Subat'taki video piyasaya surulene kadar. Eger bugun, Ninova ve Musul Muzesi'nde yer alan eski eserlerin
bir dereceye kadar tahrip edildigini ve buna halen
me
lan
6
tig1
Sam Hardy, "Islamic State has toppled, sledgehammered
and jackhammered (drilled out) artefacts in Mosul Museum and at Nineveh" https://conflictantiquities.wordpress.
com/2015/02/26/iraq-mosul-museum-nergal-gate-ninevehdestruction/ (Eri~im tarihi 14 Temmuz 2015).
I
<;e~
ma
lm1
jisi
devam edildigini varsayarsak, tahribatm kuresel
medyada sunumunun, tahribat eyleminden sonra degil once gen;:ekle$tigi one surulebilir. Bu durumda, sozde y1k1mm temsiliyeti, as1l y1k1m hareketinden once geliyor. Bu ornek de gosteriyor ki
ISlD'in belge olma iddias1yla yay1mlad1g1 gorsellerin tamamen sahte say1lmas1 gerekiyor. Bu durum
da bizlere yeni medya teknolojilerinin $iddet eylemleri uzerindeki guc;;lu rolunu ve gerc;;eklik ile
temsil arasmdaki hiyerar$ilerimizin tekrar gozden
gec;;irilmesi gerektigini gosterir.
IS1D'1N GER<;:EKUSTO "REALITY SHOW"
N1TEL1G1NDE MlRAS 1MHASI
,.~
~
n
n
·-
n
L-
.
'-
l-
r
Cl
Cl
d
-
;.
-
Burada ISlD'in medya performanslannm daha
c;;ok, gorsel medya tuketiciligini etkin bir $ekilde
eyleme gec;;iren bir tUr reality show olarak i$ledigini iddia etmekteyim. lster insan bedenlerine, ister
kultUrel mirasa, arkeolojik alanlara veya muzelerdeki eserlere yonelik olsun, ISlD'in korku dolu $iddet eylemlerini bizlere sunan video ve fotografik imajlann uretimi, ikincil bir temsiliyet degil,
eylemlerin gerc;;ek amaom olu$turuyor. Bu videolar uretilirken, Musul Muzesi'nde yer alan ufak
boyuttaki diger ytizlerce eski eser degil de put yik1m1 mizanseninin tarihselligine uyan antik heykeller kasnh olarak (hesaplanarak) sec;;iliyor. Bu
videolar ve fotograflar, $iddet ve y1k1m eylemleri ile filmvari davram$lannm sonuc;;lannm bic;;imlendirildigi teatral gosterilerdir. Facebook profillerimizde, tweetlerimizde ve bloglanm1zda $iddetin belgelenmesi olarak kabul edip sunduklanm1zm aslmda ISlD'in bio-politikasmm varhk sebebi oldugunu sorumluluk c;;erc;;evesinde goz onunde bulundurmahy1z. Bu argumam, (eger gerc;;ekten tahrip edildilerse) Musul'daki Asur ve Part
heykellerinin tahrip edilmesinin yegane amac1nm sozkonusu videoyu liretmek oldugunu onererek geni$letmek isterim. Filmvari temsilleri gerc;;ege <lair birer belge olarak goremeyiz ve gormemeliyiz. Bu temsillerin hakikatleri kendi sunumlannda yanyor, t1pk1 reality show'un uretim mant1gmdaki gibi. As1l amac;; gosterinin uretimidir: Tamamen sahnelenmi$ de olsa, ic;;inde ya$ananlar aslmda gerc;;ektir. ISlD'in c;;agd1$1 oldugu ve ideolojisi ve mentalitesi ic;;erisinde Ortac;;ag ogeleri ba-
"Guenna! Di~i Asian heykeli," 5 Aral1k 2007'de Sotheby
muzayedesinde fahi ~ fiyatla sat1lan Yakm Docju eski~acj f igurini.
Bkz. Harman ~ah and Witmore 2007.
nndird1g1 argumanmm aksine, ISlD'in $iddet dolu eylemlerini yayarken hiper gerc;;ekligin en gu<;;lu arac;;lanm kullanan super-modern bir olgu oldugunu savunuyorum. Dolay1s1yla, ISlD'in propaganda aygit1yla daha ele$tirel bir $ekilde ha$ etmenin yollanm bulmah ve videolannda neyin imha edilip neyin edilmedigini tela$ ic;;erisinde tespit
etme c;;abasmm otesine gec;;meliyiz.
1KONA KIRICIUGIN
YEN1DEN CANLANDIRILMASI
Son olarak bu tartl$malar bizi Bamyan Vadisi'ndeki kayaya oyulmu$ Buda kabartmalannm Mart
200l'de Taliban hukumeti tarafmdan dinamitle
y1kilmalannm ardmdan c;;1kan hararetli tart1$malara ve Finbarr Barry Flood'un Art Bulletin 84'te
yay1mlanan aynntih analizi gibi dikkate deger
akademik yamtlara donduruyor. Bamyan Budalan orneginde oldugu gibi, ISlD'in Musul'daki eski
79
Akadli yoneticinin bronz ba?1 (M.O. 2250-2200) lrak Muzesi,
Bagdat
80
eserleri, ozellikle de heykeller uzerindeki tahribat1, yaygmhkla ikona kmc1hgm modern hali olarak
da goruldu. 1$1D'in eylemlerindeki ikona kmcihgm sadece tarihsel bir referans, bir retorik ve $liphesiz bir fikrin arkaik bir $ekilde yeniden sahnelenmesi olarak yer ald1gm1 dli$linuyorum. 1kona
kmc1hk, imgelerin canhhg1, failligi , etkenlik gucunu ve var olan canhhhgm1 ortadan kaldirmanm, tarihsel olarak yaygm bir taktigi olarak anla$lhr ve sadece 1slam'da degil , diger tek tannh dinlerde de kabul gorur (Ellenbogen ve Tugenghaft
2011 ).
lkona kmc1 eylemler siyasi iktidann gu<;;lu hatirasm1 dengelemek i<;;in bir strateji olarak da kullamlm1$lardir, mesela Tun<;; <;;:ag1 Mezopotamya'smdan Akadh bir kralm temsilindeki oyulmu$ gozlerde, Deir el Bahari'deki M1sir Krali<;;esi Hatsep$ut'un
heykellerinin silinmi$ ylizleri ve Roma imparator-
luk donemi pratigi olan damnatio memoriae* ("lanetlenmi$ hatira")'da oldugu gibi (Elsner 2003).
Ancak ikona kmci eylemler nadiren idol ya da gorsellerin tamam1yla tahrip edilmesi $eklindedir. Aksine, ikona kmc1hk canhhgm odakland1g1 unsurlar
olan ba$, gozler ve yliz gibi tehlikeli par<;;alann bozulmas1 $eklindedir. Eger I$1D'in eylemlerini ikona
kmc1hk olarak ele ahrsak, muzelerdeki eski eserlerin de anime olmu$ ve kendi dinsel pratikleri i<;;in
tehdit olu$turan nitelikte olduklanm kabul etmemiz gerekir. Ger<;;ekten durumun bu oldugunu mu
dli$linuyoruz? Dahas11$1D'in eylemlerini ikona kinc1hk olarak etiketlemek, bu eylemleri naif<;;e, tasvirlere kar$1 zamandl$1 bir hareket olarak sm1flandirmaktir. Bunun tam aksine, bu eylemlerin, bir
yandan imge yikic1hgmm soylemsel ara<;;lanm kullanarak ikona kmc1hgm tarihine gonderme yaparken bir yandan da kamusal alanda $iddet gorsellerinin uretiminin performatif eylemleri oldugunu
dli$linuyorum. 1$1D'in yik1m <;;ah$malanm, Bruno
Latour'un unh.1 soylemi iconoclash (imge-<;;at1$mas1) haline yakm bir olgu olarak gormek istiyorum
ki imge-<;;at1$mas1 kamusal alanda hem yapic1 hem
yikic1 olan <;;agda$ ve surekli olan imge sava$lanna
i$aret eder. Bu imge sava$lan, kapitalist hipermodernitenin ileri teknolojileri, yeni medyanm ortaya
<;;1kmas1 ve $iddet gorselliginin yliksek derecelerdeki tuketimi ve yeniden uretilmesinin kuresel ekonomisi tarafmdan koruklenir (Latour 2002). Bu $ekilde bakild1gmda 1$1D'i hi<;; de <;;agd1$1 bir dinsel
olu$um olarak gormemek, tam aksine super-modern zamanlann dinamik kulturunden ortaya pktig1111 dli$linmek gerektigini dli$linuyorum. Ancak
super-moderniteyle kurulacak ele$tirel bir baglantl arac1hg1yla I$1D gibi, ben bunlan kaleme ahrken
dahi can almaya ve yerel halklan katletmeye devam eden bir olguya kar$1 sorumlu bir $ekilde kar$lhk verebilecek entelektuel ara<;;lar geli$tirebiliriz.
lngilizce'den (eviren: ASYA ECE UZMAY
Birikim'in notu: Bu yaz1 , Near Eastern Archaeology
(78:3 , 2015) dergisinde yayi.mland1ktan soma yazann
izniyle Turk~e'ye ~evrilmi~tir.
(*) Latince bir terim olan damnatio memoliae tam olarak "lanetlenmi~ hanra" anlamma gelir. Roma lmparatorlugu'nda Roma
Senatosu tarafmdan devletin itibanm zedeledigi du~unulerek
hain olarak addedilen herhangi bir ki~i hakkmda almabilecek
belleklerden silme resml karan ve ilgili yaz1h ve resimli amtlardan bu ki~inin kayd1m silme pratigine i~aret eder.
KA
Azc
Ba<
Da1
Els
Fi~
'la-
KAYNAK(A
13).
Azoulay, Ariella. 2012. The Civil Contract of Photography. Cambridge MA: The MIT Press, Zone Books.
,or\k~lar
boma
~le­
<;in
nenu
k1as-
1n-
bir
ular;el-
Boal, lain A., T.]. Clark, Joseph Matthews, Michael Watts. 2008.
Afflicted Powers: Capital and Spectacle in a New Age of War.
Chicago: Verso.
Danti, Michael D., Matt Trevithick, Tate Paulette, Allison Cuneo,
Kathryn Franklin, David Elitzer. 2015. Syrian Heritage Initiative Weekly Report 33. March 23, 2015. http://www. asor-syrianheritage.org!syrian-heritage-initiative-weekly-report-33-march-23-2015/ (accessed June 15, 2015).
Ellenbogen, josh ve Aaron Tugendhaft (ed.). 2011. Idol Anxiety.
Stanford CA: Stanford University Press.
Elsner, jas. 2003. "Iconoclasm and the Preservation of Memory".
s. 209-32 Monuments and Memory, Made and Unmade i~inde ,
Robert S. Nelson ve Margaret Olin (ed.) The University of Chicago Press: Chicago ve Londra.
Finbarr, Barry Flood. 2002. "Between Cult and Culture: Bamiyan, Islamic Iconoclasm, and the Museum". The Art Bulletin
84/4: 641-59.
Hamed, Massoud. 2015. "The Islamic State's Scorched Earth Policy in Kobani". Al-Monitor. http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/06/isla mic-s ta te-burn-agricu l ture-lands-kobani-syria. html#ixzz3dCOqMkOO (accessed June 15, 2015) .
Harman~ah,
Omur ve Christopher Witmore. 2007. The Endangered Future of the Past. International Herald Tribune. December 21, 2007. http://www.iht.com/articles/2007/12/21/opinion/edwhitmore.php
Kersel, Morag M. 2012. "The Value of a Looted Object - Stakeholder Perceptions in the Antiquities Trade". S. 253-74 The
Oxford Handbook of Public Archaeology i~inde, john Carman,
Carol McDavid, Robin Skeates (ed.). Oxford: Oxford University Press.
Latour, Bruno. 2002. "What is Iconoclash? Or is There a World
Beyond the Image Wars7" S. 14-37, Iconoclash: Image Wars in
Science, Religion and Art i~inde, Bruno Latour ve Peter Weibel
(ed.) Cambridge MA: The MIT Press.
Moorey, P.R. S. 1994. Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence. Oxford: Clarendon Press.
nu
no
1a-
1m
~m
,na
10-
tya
ie-
~0 -
;;e-
sel
LO-
lkak
m-
en
le-
lf-
z.
ff
Jgy
rm
.etma
:ek
:ek
nt-
81