Osmanlı Deniz Hukuku

BtirrNr Anr
AKDENIZ'DE KORSANLIK VE OSMANTI
DENIZ HUKUKU
Giniq
u makalede baqta Akdeniz olmak iizere devletler arasr iligkilerde donanmalann ve korsanlann roliine dikkat Eekilerek Ortadoiu ve Avr-upa tarihinin belirleyici unsurlanndan olan denizcilifin geliqimi ele
ahnacakhr. Tiirklerin Anadolu'ya yerlegmelerinden itibaren denizcilikle
olan irtibatlan ve bu konuda gergeklegtirdikleri faaliyetler hakkrnda krsa bir
bilgi verildikten sonra da asrl konumuzu tegkil eden "modern Eafilar oncesinde deniz hukuku" tarhgrlacahrr. Islam Hukuku, Osmanh deniz hukuku
tatbikatr ve Babrili'nin korsanhia yaklaqrmr da incelenecek hususlar arasrndadrr. l8r5 Viyana Kongresi'nden sonra Avmpa devletler hukuku iginde sistematik hale getirilen deniz hukuku alanrndaki belgeler rinceki donemler
iEin tam olarak tespit edilmig olmaktan hayli uzakfir. Ahidnimeler, fermanlar, resmi yazrgmalar, diplomatik raporlar ve elgilik kayrtlanndan derlenen
deniz hukuku ile ilgili uygulamalardan tespit edebildifiimiz bazr ornekleri
bu makalede sergileyecefiiz. Qeqitli Avmpa devletlerinin, deniz savaglannrn
bir parEasr olarak gordtikleri resmi izinli korsanhfa rgrk tutmaya Eahgacaprz.
Hemen itiraf etmek gerekir ki, bu gahgma modern gafllann baglanndaki deniz hukuku araqhrmalannrn onemine dikkat gekmekten ibarettir. Qok daha
kapsamh araghrmalara ihtiyaclmlz olduiu muhakkaktrr.
DrNizcirir TenirriNr CrNrr
Bexrs
Trirkler Akdeniz'de
Eski diinyada hikimiyet, kuwetli ordular kadar kudretli donanmalar:a da sahip oimaya dayanryordu. Tiirklerin rr. ytizyrhn baElanndan itibaren
yr-rrt tuthrklan Anadolu'yLr, Malazgirt zaferinden sonra baqtan baqa geqip iz-
'
Doq. Dr.. Qankay'a Universitesi
Tunxlen
vr
DEruiz
O[retinr Uyesi.
z6s
nik'te Anadolu Selgukhr Devleti'ni krrrduklannr biliyonrz. Btr kadar erken
bir donernden itibaren Ttirklcr denizcilikle de upraqmaya baqladrlar. Daniqnrend Bey'in arkadaElanndan olr,rp ro78'den sonra bir sirre Bizans'a esir dtiEen Qaka Bey ilk Tiirk denizcilerindendir. izmir'i zapt ettikten sonra bir donanma inqa ettirerek Ege'de Foga bagta olmak iizere bazr kryr gehirlerinin
vanl srra Midilli, Sakrz, Sisam adalarrnr ele geEirdi. Bizans imparatortr, diploniatik tenraslan sorlucu Qaka Bey'i, Anadolu Selguklu Sultant ve damadr
Krlrq Aslan'a oldr.irtmeyi bagardr. Archndan rc97'de baglayan Haqh seflerleri
sonucll brr gchirler ve adalar: Tiirkierin elinden birer birer ahndr.'
rz. yizyt hn baglannda Akdeniz'de hikimiyet Miisiiimanlann elinden qrkrp Venedjk ve Ceneviz gibi deniz devletlerinin eline gegti. Bu devletler irzcllikle rz. yitzytlda FIaEh ordrrlannr Suril'e ve Mrsrr'a taqryorlarcL.
Fakat Lzgo yrlrnda son Haqh kalesi olan Akka diigiince, Papahk yeni bir
Flaqh sefbri il;rn ederek britiin Islam ktyrlanna abluka baglatmrqh. r3oo'lerden itibaren Mentege, Aydrnoiullan, Saruhan, Karcsi gibi Batr Anadolu'daki gazi be,vlikleri uzun si.iren bu ablukayr kaldrrtmayr baEardr. Zaman iEinde Ostnanh Beyli[i de denizde Haqhlarla miicadeleye katrldr.'
I)aha Orhan Gazi zamanlnda Osmanh Beylifi'nin bir donanmasinrn oldrrftr bilirriyor.r.,y 'de iznik ahndr[r zaman Gemlik de Osmanhlarrn
eline He(er. Burada bir tersane oidufiundan, Bizans tar:ihlerinde Chios
adrvla geqen liman qehrine Gemilik denilmeye baqlanrr. Btirada inqa edilen
donanmayla 433'te izmit kugatrhr. Giiney Marmara'da, Karatntirsel vc I(enrer'de de Osmanh tersaneleri vardr. iqte btrralarda tislenen Tiirk korsanlan, Marnrara Denizi'nden geqcn Venedik ve Ceneviz ticaret gemiierini avhyorlardr. Bunu da Flrristiyan hikimiyetine kargr bir gaza hareketi olarak
telakki ediyor:lardr. r33o'larda br-r seferler Balkan kryrlanna uiaEtnca, F{rristiyan diinyasr tehlikenin biiytiklirfiii karqrsrnda bir Hagh ittifakrna teqebbiis
etti. Ege Denizi'nde Tiirklere karqr kr.rrulan bu ilk Hagh ittifakrna Papahk'tan baqka, Venedik, Bizans, Krbns, Rodos ve Fransa kralhfr da katrldr.
bagr olarak Tsympe'nin ($impe) hrtuhnasr, ardrndan
Bey'in Izmir'i kurtarmak iqin r348'de hisar onilnde olumii, Ege'deki mticadelenin bir sa{hasrnl sona erdirmigti. Bundan sonra Osmanhlann Rumeli'ye gegigleri iEin Gelibolu'nun fethi onem kazantr. r35z'de bir koprii-
bir cleprcrnic yrkrlan
Geliboltr'nun IJ54'te Osmanh gazileri tarafindan ele gegirilrrresi, IJaikanlar'da yeni bir rnticadele baqlatrr. 13Crr'de Edirne'nin fethi istan$ul'tr d,:rprttdan Ttirk tehlikesi altrnda brrakmrqtrr. Bu donemde Osmanhlara karpr
yaprlan genel t-lagh propagandalan, ashnda Papahk, Venedik ve Macaristan'tn kendi menfaatlerini kurtarmak gabalannrn bir parqasrydr. Venedik,
DalmaEya, Arnavutluk, iyonyen adalan, Mora ve Girit'te kurduiu inrparatorlufiuntr korumak, Macaristan ise Kral Bril.tik Louis (ry4zylz) cl6neminden llaqlayarak Tuna'nrn her iki tarafinda hAkimiyetini siircliir-mek igin
Os manlt Beylipi'yle rnticadeleyi temel siyaset olarak benimsemiqlerdi.
istanbrrl'un Ttirklerin eline geEmesi Avrupa kamuoyrrnda yeni bir
gok dalgasr varatrnrEtr. Do$t Roma'nrn qoktigtiyle beraber Fatih'in ilk hedef olarak Karadeniz ve Ege hikirniyeti iqin donanmalannr harekete gegirdifiini goriiyorlardr. Gergekten, osrnanh donanmasr r4S4,te Karadeniz,
r455 yazrnda ise Ege sulanna agrldr.a istanbul'un Turklerin eline geqrnesi,
bOlgedeki adalar halkr iizerinde de esash bir korku yaratmrqtr. KtiEt.ik acialarda YaEayan halk akrrt akrn daha biiytik adalara gog etmeye baqlach.'
Fatiir Sultan Mehmed, Akdeniz'in dofiusunda hikimiyct saflamak
iEirr bu denize giden vol i.izcrincleki adalan dnce hAkinriyeti altrna almaya,
sonra da topraklanna katrnaya qahqtr. Qanakkale Bo$azr'na ve Tiirk sahillcritte en vakrn olanlard;rri baqlavarak adrm adrm daha uzaktaki adalar-a niifuz etmeye galrEtr. Btt suretle yabancrlara srfrnacak bir yer brrakrnryor, bir
taraftan "ftirk sahillerinc yaprlacak korsanhk hareketlerini onlerken, difierr
taraftan da bolgedeki ticareti ele almrg oluyordu. Ege Denizi iizerincleki
adalarrn ltir krsrnr Venedik ve Ceneyizlilere, bir krsmr da Bizans'a aitti. istanbul'un fethinden hemen sonra harekete geqen Fatih, Bizans'a ait olan
bu adalann kendi idaresine geqmesini istiyordu. Qanakkale Bofazr'nrn apzrndaki adalardan baElayarak Ege Denizi iglerine dofru ilerliyordrr. Bu denizde iki istikamet tayin etti. Bunlardan birincisi onu italya'ya gofiirecekti.
ikinci yoi ise Anadolu sahilJeri yakrnrndan gegiyordu. Birirrci yol i.izerinclcki adalann bir ktsmtnt teker teker ele geEirdikten sonra italya'ya asker grkardr. ikinci yol tizerindeki adalarr ise haraca baflayarak veya ilhak ederek
Rodos'a kadar ulaEtt.r' Brr hrzh ilerleme kargrsrnda 1456'da Papahk derhal
266
Tunrlrn vr Drruiz
r)44 seferinde izmir'in Flaghlann eline dirgmesi ve Aydrnoflu Umur
Arorruiz'oe KoRsnNLrK vE OsrunNrr Drruiz Huxr-rxu
r
z{tT
bir HaEh donanmasrnl harekete gegirdi. Rodos, Hagh Avrupasr'nrn bir ileri kar:akolu durumundaydr. Brrndan sonra da Roma Papalan, Fatih'in oltlmiine kadar Avrupa'da Hagh donanmalan teqebbiisiinden vazgegmediler.
ilki r45(r'da, ikincrsr r47z'de olmak iizere iki Hagh donanmasr ile garplsmalarrn yanr slra ry63-t479 arasrndaki uzun Osmanlt-Venedik savaqrnr da
eklememiz gerekiyor. Ozetle, Fatih r456'dan r47g'a kadar siirekli olarak
Hrristiyan Avrupa'nrn donanmalanyla miicadele halindedir. istanbul'un
fethinden sonra Batrhlar, HaEh seferlerini Hrristiyan di"inyasrnln Ttirklere
kargr savunmasr qeklinde algrlayacaklardrr.T
Fatih'in Ege Denizi'ni kontrol etme Eabalanna raimen, heniiz kudretli bir Osmanh donanmasrnrn varhfrndan sciz edilemez. Bir kara devleti
olarak ilerleviqini siirdiiren Osmanh Devleti iqin bir deniz stratejisinin
ijnemini aErkqa idrak eden ilk Sultan II. Bayezid olmugtu. Fatih zamanlnda denizde elde edilen baqarrlar, ashnda kara ordusrlnun kudretiyle dengelenivordu. Donanma da sefer:lerde nakliye ve kryrlan himaye fonksiyonundan oteye gidemiyordu.t Bayezid, aErk denizlere hikim bir deniz giicti olmadrkga bu ilerlemenin stirdirrtilemeyecefini kavramrgtr. Bunun igin ilk
biiyrik hedef Krbrrs adasr idi. Karayolu ticaretinin kirhhfirnr kaybetmesi sonucu Venedik de deniz giiciine daha tazla onem vermeye baglamrgtr. Kardeqi Cern'in rehine tutulmasr Bayezid'i siyasi olarak eli kolu baflr krhyordu. Nitekim ondan kurtulur kurtulmaz deniz faaliyetlerini de hrzlandrrdr.
Devrin en btryiik denizcisi ve korsan Kemal Reis'i r495'te devlet hizmetine
aldr. Venedik'e karqr ylinitttlgii deniz siyaseti, aynrzamanda ispanya'yr da
italya-Malta hattrnrn batrsrnda srnrrlandrrmayr hedefliyordu.'
Kanuni doneminde Batr'yla Osmanh arasrnda tekrar getin bir miicadele baglamrqh. Osmanh Divan'rnda, Habsburglara kargr sava$rn Akdeniz'de mi, yoksa orta Avrupa cephesinde mi yaprlmasrnrn daha iyi olacafir
tartrgrlmrg ve rince Habsburg himayesindeki Macaristan'a biiytik bir sefer
drizenlenmesine karar ver:ilmiqti. ry26 MohaE Seferi'nden sonra da Osmanlt Devleti'nin, Habsburglara kargr milli devletlerin miicadelesinin kendisine hazrrladrfr irnkAnlan iyi deferlendirdifiini gortiyoruz. Bu tavrr, Osmanhlann ytizyrllarca Avrupa'da izledikleri siyasetin temel prensibini oluqturacaktrr. Avmpa'yr tek elde toplamak isteyen btiytik bir giice karqr, Os268
AxorNiz'oe KonsnNLrK vE Osr,rlNr-r DEr.riz Huxuxu
manhiar dairna rakip devletleri destekleme politikasnu gtidcceklertiir.
Fransa ile baqlayrp fiilen bir ittifak halini alan iligkiler, Osmanh Devleti'nin
Avrupa siyasetinin de temel tagr olacaktrr. r5z5-r555 doneminde V. Carlos'un imparatorlufiuna karqr Fransa, Osmanh Devleti'nin destefiini i'anrna alarak denge saflamaya gahqacaktrr.'o
Cezayir'de bir devlet kurmayr baqaran
tinlii korsan Barbaros
Ha)'-
reddin'in Osmanh hizmetine girmesi Akdeniz'de yeni bir donemi baElatrr.
1538 Preveze Zaferi'nden sonra artrk Osmanh gergek bir deniz giictidiir.
Piri Reis'in hazrrladrfir Kitd.b+ Bahriye," yiikselen Osmanh denizcilipinin
bir nevi habercisidir. Eserde, Qanakkale Bopazr'ndan itibaren Cebelitank'a
kadar biitiin Akdeniz limanlan ve ikmal yollarr tasvii edilmektedii:.'' tstr donemde Osrnanh deniz iisleri $unlardrr:
. istanbui'da Kasrmpaqa'daki
. Gelibolu donanmast.
biiy-rik donanma
. Arnavutluk'ta Aviona'da, Adriyatik Denizi'ndeki donanma ve korsanlar,
. Mrsrr ve Suriye'yi koruyan f skenderiye donanmasr,
. [{int Okyanusu'nda faaliyet goster:en Krzrldeniz'deki
.
Stivevq clo-
llanmasl
Bail Akdeniz'de Tunus, Cezavir ve Trablusgarb Be,vlerbeylikierine
bafh korsan donanmalan."
r57r inebahtr (t.epanto) maflubiyetine kadar Akdeniz'de Osmanh
{ilolan bir tarafian sahilleri muhafaza iqin devriye gezecek, diper taraftan
da dtigmanlanna korku salacakhr. inebaht Deniz Muharebesi'ndeki muazzam kayrplara'a rafimen ertesi yrl Osmanh donanmasrnrn yeniden inga
edilerek Akdeniz'e aErlmasr Hagh ittifakrnrn planlannr altiist etti. r573'te
Osmanlr diplomasisi Venedik'i ittifaktan ayrrmay baqardr. ry74'te ise Tunus ispanyollarclan geri ahndr. Osmanh hikimiyeti Kuzey Afrika'da Fas kryrlar:rna kadar uzanmrgtr. Fakat inebahtr'daki travma atlatrlmrq degildi. incbahtr mtrharebesinin Osmanh tarihlerindeki adr "srngrn Donanma"drr.
Bundan sonra Babrili ispanya'yla dofrudan bir gatrgmaya girmekten kagrTunrlen vr Drruiz
z6g
nacaktlr. Ustelik r578'de mi-itareke imzalayarak iran cephesine afirrhk verecek ve uzttn yrllar bu savaqtan kendini kurtaramayacaktrr. iran cephesini, 13 yrl stirecek olan Osrnanh-Avusturya savaglan takip eder. Bu savaqlar
bittifinde artrk okyanuslann oldufiu kadar Akdeniz'in de hAkimleri Hollanda ve ingiliz kalyonlandrr.
Axnrwiz'nr
KoRsnNrrdrN YnyrrprRsr
Akdeniz'cle korsanhk gok eski tarihlere kadar uzanrr. Korsanhk ashnda me$n bir savaq qeklidir ve kendine ait bir hukuku vardrr; ya resrnen
harp ilanryla, ya da resmi otoriteler tarafindan verilen bir mektup, pasaport,
izin belgesi veya talimatla stirdiiriiliir. ispanyollar 16.,;f;zyt lda Akdeniz'de
Cezayir korsanlanndan's ve Atlantik'te Fransrz, ingilizve Hollanda haydutlartndan"' bahsederler. Osmanh-ispanya arasrndaki i578 tarihli miitarekenin ilerleyen yillarda uzatrlmast, Akdeniz'de donanmalar arasr savaga ara
verdirecektir. Bunrrn yerini korsanlar tarafindan yrinihrlen gayriresmi miicadeleler alrr. Artrk savag baEkentleri istanbrrl, Madrid ve Messina defiil,
Cezayir, Malta, I-eghorn ve Pisa'drr.'7
Tudorlar dcineminclen itibaren, Avrupa'daki htiktimdarlar devlete
ait gemilere ve denizcilik tegkilatlarrna sahip olmalarrna rafmen, kendi tel-raalartna dr'iqmantrr ticaretine sekte vurmak rizere onlarrn gemilerini avlama izni vermekte bir sakrnca gormi.iyorlardr. Bu uygrrlama o kadar yavgrnlaqtr ve her tiirlii ticarete o kadar zarar vermeye baqladr ki, yaprlan arllaqmalara, hiikumdarlann illegal deniz haydutlufiuntr cinlemek rizere,
rtrhsat verecekleri korsanlardan yiikhi miktarlarda depozito alma qartr
konmaya baqlandr. Aynca korsanlann ganimetleri bafih bulunduklan limana getirip mahkemeye kaydettirmeleri istenmeye baqlandr. Buna ra!men istism arlann oniine gegilemiyordrr. Ma hkeme formaliteleriyle u$ragmak istenleyen ve ganimetten pay vermek istemeyen korsanlar zapt ettikleri gemileri batrnlyor, mtiretteiratrnr lsslz yerlerde karaya Erkanyor ve ganimeti de sakliyorlardt. Bu tiir uygulamalara son vermek isteyen ingiltere
ve Fransa arastncla t677'de imzalanan bir anlagmayla korsanlarrn ele geqirdikleri gemi miirettebatrna kdtti muamele etmeleri, igkence yapmalan
yasaklanryordu.'8
27o
Axoeruiz'or Kocsnr.lLrx vr Osuenlr
De
niz Huxuxu
ingiliz Korsanlr$r
Osmanli ordulanntn Avushlrya cephesinde uzun yrllar siiren sava$lan esnastnda (r593-r6o6) donanmaya yeterincc. onem verilememiqti. iqte
bu donemde Akdeniz'de ingiliz korsanhfrnrn had saflraya ulaqtrfirnr goriiyoruz. fi. yizythn sonlarrna dofru ingiliz korsanlan Atlantik'te Amerika'dan altrn ve gi.imuq getiren ispanyol gemilerine mrrsallat oh.ryordu. ingiliz korsanlartntn efsane ismi Kaptan Francis Drake'!' idi. Kraliqe Etizabeth'ten aldrfir izinle Karayilrler'e uzanan Kaptan Drake, New Cartagena'va
kadar ilerleyip strayla her kasabadan para toplamakta, direnenleri ise yakrp
yrkmakta ve afrr tazminatlar yi.iklemekteydi.'" Drake, Cape Verde adalarrna hilcum ettikten sonra, yeni dtinyanln en btiytik ve en zengin gehri olan
cartagena'yr ele geqirip yakn. ingiltere'ye dondtiftinde 6o.ooo pound (1)
deferinde ganimet getirdi. Drake'in bu seferleri Avnrpa'da biitr-Lik yankr
tryandrrdt ve Drake, Protestan davasrnrn kahramanl olarak goriilmeyc baqlandt." Cartagena'nln yakrhp yaflmalanmasl ve ispanyol ticaretine inciirilen
airr darbeler iizerine II. Philip ingiltere iqgaline kesin olarak karar verdi.
Armada ry87 yaztnda denize agrlacak qekilde hazrrhklara baglanmtgtr. Kendisine ulaqan raporlarla durumdan haberdar olan devlet bakanr
Francis Walsingham," Elizabeth'e, Kaptan Drake'i Cadiz'e gondererek, onlar hareket etmeden cince ispanyol nakliye gemilerini yakmaslnl enrpoze
etti. Drake ve lTalsingham bu harekAtrn btittrn avnntrlarlnl biiyrik bir gizlilik iqinde hazrrladrlar. O kadar ki ingiliz elEilerine bile haber verilrnenrigti." r587 Nisan'tnda, Karay'ibler'dcki yaEma seferinden donen Kaptan Drake, z5'i kalyon olmak iizere Wze yakrn gemiyle Cadiz iimanrna taarnrz etti. Limandaki gemileri gotiiremeyecefinden, Drake zz ispanyol gemisini
topa tuthr. Bu gemiler Armada'nrn can damannr olugttrruyordu.'a Venedik
tralyosu "Drake'in ispanyoi sahillerine verdifi zarar o kadar biiyriktu ki" diyor, "ispanya krahntn kazanacafr parlak zafer, zarannyansrnr bile karqrlavamayacakur. " Bu sefer, ktiEtik fakat iyi idare edilen bir donanmanln az savrda qrkartma birlifiyle ve iyi bir zamanlamayla, biiytik bir kuweti nasrl alt
ettifine ornek oluqhrrur.'5
ispanyol Armadast'nt karqtlarken ingilter:e'ye zaferi Kaptan Drake'in taktikleri kazandrrmrqtrr. Drake'in, filosunu hava qartlan ne olursa olTunxlrn vE Drrviz
27r
sun denizde tutabilecek tecriibesi, hiE kimsenin cesaret edemeyecefi taktikler igeriyordu. Toplanan harp meclisinde, donanma komutanr Horvard,
Drake'in planlarrna siirekli itiraz etti, fakat sonunda Elizabeth'i ikna etti.
Agrkta bcklenecek, Lizbon'a defiil, limandan qrkinca dofirtrdan Armada'ya
saldrnlacaktt.-" Bu plana gore hareket edilmedi, fakat Calais'da farkh bir taarn)z gergekleqtirildi. Gece Armada iizerine yollanan ateg gemileri, ispan,vol gcmilerini panik iEinde halatlannr keserek yelken aqmaya zorladr. Sonrast maltrm: firhna Erktifrncla Eapalan olmayan gemiler ne bir limana sr[rnabiliyor, ne tekrar bir araya toplanabilivorlardr. Armada'nln yansl ingiliz
sahillerinde kayalara Earpa qarpa pargalandr.
r58o'de Osrnanlr padigahrndan aldrklan ahitnameye'r istinades
Akdeniz sulannda serbestge dolaqmaya ba;layan ingiliz kalyonlan ticaret
gernilcrinin korkulu ri,iyasr haline gelmiqti. Brr durumdan en Eok Venedik
ticareti etkileniyordu. istanbul'daki Venedik balyosu Agostino Nani'nin
z3 Kasrm r6oo tarihli raporttnda, ingiliz elgisinin kendisine, "ashnda kraliqc-nin'3 ingiliz Levattt ticaretinin zarar goreceli kaygrsryla Akdeniz'cleki
korsarth!r engelleme niyetinde oldufunu" soyledifi belirtiliyor. Bal,vos cevabrnda zaten ingilizlerin kayda deEer bir ticaret hacrni bulunmadrfrnr,
tepeden trrna[a silahlandrrlp erzak ve muhimmatia doldurduklan gemilerle asrl maksatlartntn agrk denizde haydutluk yapmak oldufunu ifade etmektedir. "' ingiliz korsanlrpr r588'dc ingiltere'yi iggale giden ispanyol
Armada'stntn firtrnada i ngiliz sahillerinde kayalarda pargalanmasrnln ardrndan artmtqtt. '' Amerikan kolonilerinden gelen ispanyol gemilerinden
elde edilen altttr ve gtimli.,sten oluqan muazzam ganimet btitiln gemicileri bi"iyulemekteydi. Boylece Akdeniz'de de korsanh$ denemeye kovuldular. ispanya ile sava$ hali, ingiliz gemicilerin Cebelitank'r gegmelerine
meqruiyet kazandrnyordu. Fakat qok gegmeden ispanyol, Venedik, hatta
Tiirk gemilerini yttrmaya baqladrlar." {>. yLtzyrhn sonuna gelindiiinde kapitiilasi'onlartn iizerinden zo yrl gegmesine rafimen ingiliz gernileri, getirdikler:i mallann kalitesinden Eok, korsanhklanyla gohret bulmrrqlardr.
ilk yillarcla Vcnedikliler ingilizleri ticari rakip olarak gormiiyorlardr. istanbul'daki Venedik balvosu Giovanni Francesco Moresini geliqmeleri
Dog ve Senato'ya griyle rapor eder:
272
Axorr.riz'or KoRsaNLtK vE Osun^*u DrNiz Huxuxu
Btitirn bir yrl boyunca limana sadece bir ingiiiz gemisi geldi. O kadar kiigiiktii ki bir Venedik gemisinin ancak altrda biri kadar yiik tagryordu' Asrl maksatlanntn doniiE yolunda korsanhk yapmak oldrrf;u, tizerinde maldan gok silah ve top bulundufiundan belliydi.,,
Osmanhlann once iran'a, ardrndan da Avushrrya'yakargr yiirutttikleri uzun savaElarrl Levant ticaretinde bir dtiqiig yaratml$h. Levant ticareti
DoE Hindistan kumpanyasrna gore daha az kir brrakryordu. ingiliz elgisinin maa$l ve padigah bagta olmak iizere vezirler ile Osmanh bi.irokrasisine dafrtrlan hediyeler Levant kumpanyasr -dolayrsryla girket hissedarlal-
tarafindan odendifinden ilave masraflar grkanyordu. Venedik balyosu
Agostino Nani'nin 3 Arahk 16oo tarihli rapomna gore ingilizler Levant ticaretini tamamen terk edip Hindistan'a yofunlagmayr dtigtintiyorlardr.,"
Bu strada istanbul'da Osmanh htikiimeti iEinde ingilizlerle iliqkileri tamamen kesme taraftarlarr bulunuyordu. Sadaret Kaymakamr Ahrnecl paga,
Kaptan-r Derya Cifalazade Sinan Paga ve kazasker bu konuyu Fransrz elgisi FranEois Savary de Brdves ile miizakere ettiler. Bu gmp ingiliz gernilerini Akdeniz'den atmakla kalmayrp siyasi ittifakr da sona erdirmek istiyorlardr. Onlara gore Osmanlt-ingiliz iftifakr kraligeyi ispanya ile husumet iEinde tutmak iEin gerekJiydi. $imdi kraliEe ispanya krahyla bang imzalamak
tizere oldrr$undan, ingiltere ile ittifbkr siirdiirmenin hiEbir faydasi olmavacakh." ingilizlerle dostiufu bozma miizakereleri r6o6'ya kadar siirdu.
Hem Sultan I. Ahmed, hem de vezirler ingiliz gemilerinin korsanhktan
vazgeememeleri sebebiyle ahitnamelerinin ilgasr taraftal iken Hoca Sadeddin Efendi ve Haydar Paqa bu fikre karqr Erkryorlardr.i" Zitvatorok Antlaqmast ile son bulan Avusturya harbinin Osmanh Devleti'ni temellerinden sarsmast tizerine ingilizlerle iligkileri kesmek gibi marjinal bir diigtinceden vazgeqilecektir.
Hollanda Korsanlr$r
I4oo'lerden beri Kuzey Denizi'nde faaliyet gosteren Hollandah korsanlar, r568'den itibaren II. Philip'in, ispanya'ya bafh olan Hollanda iclaresine do$rudan miidahalesinin ardrndan isyancrlarla birlikte hareket etTUnxlrn vr
De
Niz
27j
meye baqladrlar. Bu korsanlar I(uzey Denizi'nde ve Mang Denizi'nde isyanctlann lideri olan Orange Prensi William'rn miihrtinii tagryan belgelerle ispanyol gemilerini vuruyorlardr. Prens William, ispanyol kuwetlerine kargr
yu.iitftigi.i mi-icadeleyi r569'da Fransa'da Protestan Huguenot'larla irtibat
halinde siirdiirtiyordu. Prens William, Fransrz Huguenot lideri Coligny'nin tavsiyesiyle kuzey Hollanda'da tegkilatlanan ve ispanyol gemilerini avlayarak geginen korsanlan himayesine aldr. William korsanlara verdipi korsanhk yetki belgesi karqrhfirnda, elde edilen ganimetlerden belli bir
pay alacakh. rr Prens William tarafindan verilen mhsatnameler sadece denizlerde defiil, nehirlerde de korsanhk yapma miisaadesi saflryordu. Bu
ruhsatnameler korsanlar iEin hayati ehemmiyeti haizdi, Eiinkii bu sayede
KraliEe Elizabeth'ten limanlarrnr tis olarak kullanma miisaadesi ahvorlardr.
Zamanla ruhsath korsanhkla haydutluk arasrnda fark gozetmemeye ve hatta ingiliz gemilerine saldrrmaya bagladrklanndan Elizabeth ry72'de bunlann ingiliz limanlanndan grkanlmasrnl emretti. Artrk biittrn limanlar yiizlerine kapanmrgtr. r Nisan'da kiigiik bir liman qehri olan Den Briel'e (Brill)
geldiklerinde btittin ispanyol kuwetlerinin isyancriar tizerine sevk edildifiini gordiiklerinden hemen gehri ele gegirdiler.rs ilgingtir, isyancrlann bu
gayri resmi denizcilerinin slogant "liever Turks dan Paaps" idi.is Gemilerinde asth krrmtzt kumagtan bayrak ve flamalannrn ve qapkalannln tizerinde
hilal bulunuyordu.
ispanyol idaresine karqr altnan ilk galibiyet bu korsanlann Br:illliman
gehrini ele gegirmeleridir.a' rz Yrl Miitarekesi'ndena' once kasaba idareleri veya amirallikler, talep eden gemi sahiplerine, belli bir bolgede korsanhk yapma izni veren belgelera' dafirhyorlardr. Savag srrasrnda ispanya'nrn servetine
zarar veren korsanhk F{ollanda hukrrkuna gcire me$nl kabul ediliyordu. Hii-
ktimetler zamanla bu tirr korsanhir kontrol alhna almak igin bazr teqebbiislerde bulundtrlar. r6o5'te yayrnlanan bir emirle bu izin belgelerinin kaydettirilmesi $arh getirildi. Ertesi yrl zo. ooo florin depozito karqrhfr yeni belge verilmesi kararlaghnldr. Miitareke btitiin bu resmi faaliyetlere son verdi. Bu
yafmacrlat'r sarhog'u'e kumarbazdrlar. Hayatlan gofu zaman yabolazlan kesilerek, ya da bir ipin ucunda sallandrnlarak son bulurdu. Biitiin ticaret gemileri, hangi bayrafr tagrrsa tagtsrnlar, onlann hedefiydi.oa
274
Axorruiz'or KoRsarulrx vr OsuRrulr
De
rviz Huruxu
Osmanlr Korsanlarr
ve 18. yizytllarda Kuzey Afrika korsanlan Cezayir, Salee. Tunus ve Trablusgarb limanlannda iislenmiglerdi. Avrupa'dan da tiniti gcmiciler gelip bunlann yanrnda korsanhk yapryorlardt. t6z5'te 6o kadar
Hollandah kaptanrn Cezayir korsanlarryla birlikte yelken agtrfr biliniyor.o5 r6oo yrhndan itibaren Kuzey Afrika'da yerlegen bazr Hollandahlar
Miisliiman adlan alarak yerli korsanlarla birlikte ganimet topluyorlardr.
Mesela meqhrrr Murat Reis ashnda Haarlemli fan fanszen, Siileyman
Reis Rotterdamh f acob de Hoereward'drr. Yine Siileyman Reis adryla yelken agan ve fazla bilinmeyen Veenboer ise 16zo'de bir Hrristiyan gemisine saldrnrken oidtirtilmiigtiir.'('
17.
Yine aslen ingiliz bir korsan olup MiisliimanaT olan tinlii Osman
Dayt, Tunus'tan BabrAli'ye mektup gondererek her biri r5o blackamour harqwebusser ve 4o top taqryan ah bwrtona8 donattr$rnr ve bunlan Ustid-r Azam'rnae gemileriyle savagmak iizere Sethelia Korfezr'neve Krbns aqrklanna gonderdiiini bildirir. Haberi aldrfrnda qok
memnun olan Kaptan PaEa derhal Tunus'a Osman Dayr'ya bir
mektup yazar. Altr geminin kaptanlarlna da hilatlar gcinderir. Brr
suretle -padiEahrn himayesinde olduklanndan- bu gemiler btitiin
Osrnanh limanlarrna serbestge girebileceklerdir.s"
Osmanh korsanhfr deyince hemen akla Cezayir, Trrntts ve Trablrrsgarb gelir. Osmanhlar daha Yavuz Sultan Selim zamantrrda islam
di"inyasrnda hikimiyet kurduktan hemen sonra Avrupa'ya yonelmek niyetindeydi. 5' Sultan Selim bunun igin gemi inqa faaliyetine de bagladr,
fakat omrii vefa etmedi. Avrupa harekdtrndan tince denizlere de hAkim
olmanrn liizumu aErkEa ortaya qrkmrgtr. Kemalpaqazade, Yavuz'a " oyle
bir Sehirde otun+yorsLl,nuz ki, antn velintmeti denizdir ve deniz feth olunmadr.kEa ve istanbul'a gemi gelmedikge istanbul mamur olmaz" diyordu. Akdeniz hAkimiyeti, tarihi olarak cihan hdkimiyetinin en cinemli vasrflarrndandrr. Oyle ki, Romahlarda Akdeniz'in adt Ma,re Nostrum'dur (Bi-
zim
Den rzl.;z
TUnxlrn vr Drruiz
275
Yukanda bahsedildipi iizere Cezayir'de mtistakil bir devlet ln.rran Hr-
zrr Hayreddin'in Osmanh hizrnetine girmesi Akdeniz'de yeni bir donemi
baqlatrr. Kanuni Sultan Siileyman doneminde Yavuz'un hedefleri gergeklegecektir. Barbaros Halreddin'in Osmanh Kaptan-t Deryast olarak r518 Preveze
Zafert ve r54r'de ispanya'ya kargr diizenlenen Fransrzlarla mi.iqterek deniz
harekatr Akdeniz'deki Osmanh hikimiyetinin en aErk iqaretleridir.5r Bundan
sonra Osmanh bahriyesinde srk srk korsanhlctan yetigme kaptanrderyalar gori.ilecekdr .,', t57t inebahtr felaketinin sommlusu, serdar tayin edilen ve denizcilikle alakasr olmayan Miiezzinzade Ali Paqa'drr. Muharebe sonunda donanma mahvolmrrqken Uluq Ali Paqa55 3o kadar gemiyle kurrulrrp istanbul'a doner ve o makamda oltinceye kadar kalacafr kaptanrderyahfa tayin edilir. Bundan sonra deniz harekitlannda stirekli olarak korsanlara danrgrlmaslnlll tem-
bihlendifi gortilecektir. Bu husus KAtip Qelebi'nin Tuhfetii'l'Kibafnda ofiiitler ktsmtntn hemen baErnda yer alrr:
.
.
.
Birinci ogiit budur ki, kapudan kendi korsan defil ise ve deniz savagr iizerinde korsanlarla danrgrk edtib dinleye. Yalnrz kendi bildifiine gidenler Eogu piqman olagelmiglerdir.
Sekizinci oftit budur ki, baEtarda reisleri Cezayir'e ve denizde nice yrllar gezmiq korsanhk etmiq ola. Zira donanmanrn ytiriimesi
ve durmasl ona bafhdrr.
Dokuzuncu oiiit budur ki, donanma giderken bagtarda kiirekgileri kartal kanadr Eekeler. Yani yap yap qekiib ayak ayak gideler, si.iratle ulak gemisi gibi gitmeye. Meqhurdur ki, ispanya kapudanlan "sizin gemileriniz ytifruk defildir" diye tag atrnca beri yandan
bilir korsanlar "bizim gemilerimiz kaEanr kovmaz, kovandan kagmaz gemilerdir" diye kargrhk vertib sushtrmuglardrr."'
t7. y.fizy:irLn baqlanndan itibaren artan ingiliz ve Hollanda korsanhsiirdtiriifirnrn yanl srra, resmen olmasa bile dolayh olarak ispanya'ya karqr
tarafinI.
Ahmed
korsanlanydr.5T
len miicadelenin stratejik unsuru Mafirib
dan yenilenen ve ilk defa verilen ahitnamelerde, Kuzey Afrika eyaletleri
iEin daha oncekilerde rastlanmayan yeni bir srfat eklen:r'. Do.rii'l'c'ihd'd:
276
AxorNiz'oe KonseNltx vr OsueNlr Drruiz Huxuxu
'
Ben ki ... dArti'l- hilafe ve ddrii'l-cihAd Tunus ve t{alki-i'1-vid
Trablusgarb ... padiqihr Sultan Ahmed Han,lm.5s
'
Ben ki ... dadi'l-cihid CezAyir ve Tunus ve Halkii'l-vid ve Trablgs
garb... padigihr Sultan Mehmed [{an'rm.5e
Ben ki ... darii'l-cihid Tunus ve Trablusgarb ve CezAyir-i Garb vi
layetlerinifl ve Akdefriz ve Karadefriz ve nice memilik ve ceziyir
ve benidir ve me'ibirifl ve kabdyil ii 'aqiyirjfl ve nice kerre
lnizbir'
'asdkir-i nusret-meisirifr pidigih-i ma'delet-penihr ve qehinqAhnusret-destgdhr, mazhar-i'inAveti's-sermedilye muhsin-i Ayiti'1
milleti'l-Muhammediyye Sultan Ahmed Han'lm.(,o
'
vt
ingiltere, Hollanda orneklerinde oldufu uzere Cezayir, Trrnus r.e
Trablusgarb'da i.islenen Mafrib korsanlanna da Osmanl htikiimeti tara.
findan zlmnen izin verilmig oluyordu. Bu izin r.rluslararasr hukukun temel
kaynaklanndan olan ahitnamelerde aErkga yer almaktadrr. Tabiatr,vla bu
izin, ihsanu' edilen ahitnamelerle Darii'l-ahd stattisiine giren devlet vatandaglan iEin defiil, ahitnamesi olmayrp Dani'l-harb olarak ka]an rilke tebaasi
ve gemileri iEindi.
Cezayir korsanlart astrlarca denizlerde korku salmrg, korsanhktan
yetigme reisler Osmanlt donanmalannrn bel kemifiini oluqhrrmuqtur. Bu
korsanlar 6. yij:zytltn onemli entelekt{rellerinden, tari}rgi Gelibolulu Mustafa Ali'nin eserine de konu olmugtur:
Derya yiiztiniin levendleri Trablusgarb ve Cezayir-i Garb semtintin
meildhin-i giret-pesendleri ki ekseriya Kaz Da[r Etrikinden zu]riir
ederler. Eweli beq-on kiqi ittifak eder, kiiffirun harac-gi-i zirrn taht-r
temelliikiindeki sandallann biricifiini basub iqine koyulub adalar
arastnda gider; yani ki giret-i emvil ve kat-r ensil ve tahsil-i ricAl tekmil-i alit-r ceng u cidil miihimmAhna ol sandalla ibtidi ederler. Re-
iyadan olan gemici zrmmileri bend edrib ktirefe koqarlar. Zu'mlannca eweli forsaya milik olurlar. Ba'demi gozlerine ye$dirdiikleri
recber gemilerini basub gmd semtine dahi sAlik olurlar. Hale ki clin
ii islim yakasrnr brragurdu terk etmezier. inAd etmenib kisibin i,e
T'inxLrp ve DeNiz
aFra
mellihine krhg gekmezler. ... Pes giderek ol sandal kendtileri gotirrrnez olur. Yani tahamnrill etdikleri girnah yiikleri bir-i girin idtigii
ta'ay1.Lin Lrulur. Bu kere bir firkataofia himrnet ederler. Bu tedric ile
ber-vech-i terakki cemiyet ederler. ... akabince yAt i.i yerif ve silAh ii
ilAt krsmrnda ve bir kalyata binasrna, meseli kadrrgadan kiiEi"irek ve
firkatadan biiylicek bir sefine bahisrna yetecek niikrjd cinsindeki temewtil ve grnAlarr mukarrer olur. Gdh olrrr ki Mora kryriannda ve
Ayamavra sahilinde ol semtin kapudanlanndan birine istinAd ile
muradca bir gemi yaparlar, veyAhud bir hazrrrnr brrlub igtirA krh-rrlar.
AmrnA gSh olur ki ol kapudanlara inanmaz, Eekiliib Susam adasrna
vamrlar, veya onun emsili bir: afaglu cezirede pinhin olurlar. HezAr
havf u ihtiyit ile bir gemi peyda krlurlar. Tamam oldufu gibi igine
katrlurlar. Qekiliib Cezayir-i Garb semtinde krqlayan levend kapudanlanna vAsrl olurlar. Arz-r pigkeg ve ubfidiyet ile anlara intisAb qerefini bulurlar. Pes bu rnertebeden sonra Miislimin ve fiiccara ve
ki-iffhr-r harac-giizira taarruz etmezler. CihAd u gazi a'mAli cezil.irinden bir kadem tagra gitmezler. Hatta ewelki giinahlanna tevbeler
evlerler. Bir vakit namazlannr kazaya komay'ub salAh ii diyinet-i pigivi edini.irler. FelA cerern, gerek Ha1'reddin Paqa ve Yahya Paqa ve
Turgudca hep bu tarik ile peydi ohnuqlar:drr."
verilip kaptanhk ve reislik hisscleri aynldr. Bu seferden gazilerin her birine dorder top Euha, roo ar$ln bez ve 9 altrn pay dtiEmii$fir.uo
Baba Oruq ve Htztr Reisler r5rj yazlnda sefere grktrklanrrda yanlannda kendilerine ait 7 ve iltihak eden leventlere ait 7 olmak tizere 14 gekdiri vardr. O sene gok sapda gemi zapt ettiler ve elde ettikleri ganimetle Tunus'a dondiiler. Ganimetin begte biri mutat iizere Tunus Sultanrna verilip
kalanr gaziler arasrnda taksim edildi.65
Esirler Hakkrnda Fetva (ispanyol Kaptanlarrn iadesi)
ispanyollartn Cezayir'i Htzrr Bey elinden kurtarmak igin yaptrklarr
harekAt maplubiyetle sonrrglanmrq ve sayrslz ispanyol, Miisliimanlann eline geEmiEti. Sayrlan o kadar Eoktu ki, bir giin bunlardan 5oo kadarr isyan
ederek kaEmaya bagladrlar. Yaprlan hticumda esirlerin Cogu dldti. ispanyollar kalan esirleri kurtarmak iEin ne kadar fidye istediklerini ofirenmek i-ize-
re Htztr Bey'e miiracaat ettiler. Sadece 36 kaptan iEin rzo. ooo alhn bedel
tizerine anlaqma saflandr. Bir stire sonra ispanyollar bu parayl gonder:diler. Hrztr Bey gehrin ulemasrnr toplayarak fikirlerini sordufiunda ulema ittifakta bu anlaqmaya itiraz etti:
Bu zikr olunan kaptanlar hep yarar kAfirlerdir. Bu asrl kifirleri yine
kAfirlere satmak $er'i defiildir. Ziri kim anlar ehl-i deryA derdine
deryiya grkub ehl-i islam'a zarar ve gezend eylerler,
Barbaros KardeElerin Tunus Suftanrna Tabiiyeti
Baba OruE ile Hrzrr Reis korsanhfa baqladrktan sonra Tunus'a yerlegmeye karar verdiler. O zamana kadar Tunus Strltanr'nrn denizde ele geEen her qeyi gaspla aldrfirnr biidiklerinden afrr hediyelerle onun huzuruna
qrkrp hediyelerini takdim ederek kendilerine bir yer talep ettiler. Sultan onlara deniz tarafindaki Flalkil'I-Va'd (La Goletta) kalesini verdikten sonra
araiannda bir anlaqma yaptrlar. Buna gore Baba Orug ve Hrzrr kardegler ga-
nimet mahndan her ne getirirlerse $er'i hukuka gore beqte birini Tunus
sultanina vereceklerdi.'t' O sene kalede krElayan Barbaros kardeqler r5r3 yazrnda denize aqrlarak Euha yiiklii bir Ceneviz kalyonunu ve ardrndan bu[day ytiklii bagka bir gemiyi ele gegirerek yLrkleriyle beraber Tunus'a getirdiler. Ganimetin beqte biri Sultana yollandrktan sonra fukarava, geyhlere
278
Arorruiz'oE KonsnNLrK vE OsnnNlt Drr'riz Huruxu
dediklerinden getirdikleri para kabul edilmeyip esir kaptanlar ispanyollara
verilmedr. Zaman iqinde bu esirlerin zindancryla anlagrp kaqma planlan
yaptrklan anlagrhnca hepsi dldtirlildii. Cezayir'e taarruz esnasrnda yarah
olarak esir edilmig olan kumandanlardan Fernando Ferdinand'rn akrabalartndan biri ispanya'dan gelerek hig olmazsa onun cesedini alabilmek iqin
Tooo alhn teklif etti. Kendisine, "onlar hep denize atrlmrg ve hclak olup gitmiqlerdir, nastl bulahm" cevabr verildi. Hapishaneye nezaret eden Abdrrrrahman, Fernando'nun cesedini gizlice zindanda bir yere gomdiif'rinu F{rzrr Bey'e sciyleyince, Hrzrr Bey yine ulemayr toplapp fetva istedi. Ulemanln: "Bu melyitdir. Mey,vitin bey'i $er'an haramdrr"6" fetvasr iizerine Hrzrr
TUnxlen
vr Drniz
27g
gomiildiifti yerden aldrrarak kor bir kuyuya attrrdr. Barbaros Hayreddin Paga'nrn Gazavatnimesinde anlatrlan bu olay
Gelibolulu Mustafa Ali'nin prkanda bahsedildifii iizere, korsanlarrn islami
kurallara uyduklannr dofmlar goriinmektedir. Qtinkti bunlar korsanhfir
btr gaza faaliyeti olarak siirdiirmektedir.
Bey Fernando'nun cesedini
Barbaros Hrzlr Hayreddin'in Osmanlr Padigahrna Tabiiyeti
ispanyol taarruzundan btiytik zaferle Erkrlmasrndan sonra Htztr
Bey kalenin btitiin miihimmatrnrn tamam oldu$unu, talimli askerlerin
oldufunu ve kalenin 4oo topla tahkim edildipini ifade ederek, aralanndan bir bey segmelerini, kendisinin Cezayir'den ayrtlma vaktinin geldiiini soyledi. Yerli halk ve gehir ayanl Hn:r Bey'in aynlmasrna asla muvafakat etmeyip ger'an kendilerini bu halde brrakmastnrn caiz olmadrfrnr
belirttiler. Hizrr Bey ise Tunus Sultanhfir ve Telmesan Beylifinin arasln'
da Cezayir'in ya$ayamayacafrnr, efier kalmasrnr istiyorlarsa Osmanh padigahrnrn himayesine girmekten baqka Eare olmadrfirnr soyledi. Ahali ve
ayantn kabulti iizerine r5r9 sonbahannda 4 parqa gemi donatarak 4o esir
padiqaha, 4o esir de paqalara hediye olmak iizere Yavuz Sultan Selim'e
gonderdi. Bu srrada Rodos'un zapttna haztrlanan Sultan Selim bu itaatten memnun kalarak, gelen 4 gemi ile Hacr Hiiseyin'i sancak, berat ve
harp malzemesiyle birlikte Cezayir'e gonderdi. Padigahrn gonderdiii ferman Cezayir'de okundu ve bundan boyle Hrztr Bey Osmanh himayesine
girmiq oldu.6t
Mamafih Barbaros Hrzrr'rn Cezayir Beylerbeyi Hayreddin Paga olarak Osrnanh hizmetine girmesi r533'tedir. Kanuni Sultan Siileyman'rn
r53z Alaman seferi srrasrnda, V. Carlos'un emriyle Amiral Andrea Doria
ani bir baskrnla inebahtr, Patras ve Koron kalelerini zapt etmigti. Bunun
iizerine Kanuni ispanya tizerine sefer diizenlemek istedifinden bir hatt-r
hiimal.un grindererek Barbaros'u istanbul'a davet etti. Onun Cezayir'den
geliqi Avrupa'da korku salan bir deniz harekitryla birlikte gerEeklegmiqti.
Biiyiik bir filoyla Cezayir'den hareket edip Sardunya ve Elbe adalanyla Cenova sahillerini vurduktan sonra Messina Bofazr agtklannda Messinahla1n korkulu bakrqlan araslnda r8 gemilik diigman filosunu yakmrqtr' Andz8o
AxorNiz'oe KonsnxLtx ve Osvarult Drruiz Huxuxu
rea Doria hrzla Mora sahillerinden kaErp donanmasryla Adriyatik'e srfin-
gemilerinden ikisi ele geEmigti.6s
istanbul'a gok krymetli hediyelerle gelen Barbaros fevkalade bir merasimle kargrlanmtg, maiyetindeki 18 kaptanla birlikte padigah tarafindan
brzzat huzura kabul edilmigtir. Artrk bir Osmanh eyaleti haline gelen Cezayir Beylerbeylifine ilaveten Hayreddin Paga'ya bir de kaptanrderyahk tevcih edilmigtir. Biittin bu geligmeler, Akdeniz'de Osmanh denizcilifli iqin
yeni bir donemin baplangrctna igaret eder. Bu donem, yukanda krsaca bahsedilen r57r inebahtr felaketiyle son bulacakhr.6n
m1$,
Bnrr'on Drwiz
Hururu
Qa$rmrzda aErk denizler olarak adlandrrrlan ve btittin milletlere ait
gemilerin serbestEe kullanabildigi denizler tizerinde tarih boyunca Eegitli
devletler hikimiyet iddia ediyorlardr. Roma ddneminde Akdeniz Roma iEin
Mare Nostrum'du (Bizim Deniz). Roma'nrn yrkrhgrndan sonra hiqbir devlet
tek bagrna Akdeniz'de hikimiyet kuracak deniz giiciine sahip defildi. Abbasi hilafeti ve Endtlliis Emevi devleti Akdeniz'e hiikmedecek kudretten
uzakh. Bah'da ise HaEh kuwetleri n.yizyrldan itibaren Cebelitank'tan Filistin'e kadar tiim Akdeniz'i kontrolleri altrnda tutuyorlardr.
Ortagafi Avrupast'nda iilkelerin hikimiyet srnrrlanna dayanan birkag adli bolge bulunuyordu. Barcelona'daki Deniz Konsiilliifiii tarafindan
yonetilen usuller ile Rusya Bofiazr'ndan Cebelitarrk'a kadar kullanrmda
olan Oleron kurallan ornek olarak sayrlabilir. Deniz hukukuna iliqkin yunan-Roma mirast, aradaki Iustinianos hukuku ve Lex Rhodia (Rodos Kanunu) aracthfryla Akdeniz kentlerinde biiyiik olEiide korunmu$tu. r]. yizytlda Kral Alfonso'nun Roma hukukuna dayanan ve ahlak ile davranrg krrrallanna da yer veren Sieta Parditas't Digeste'den esinlenmigti. Sieta pardiLas,
Alfonso'nun oliimtinden vaklagrk roo yrl sonra ttrm Kastilya ve Leon igin
gegerli hukuk metni haline gelmigti. Daha sonraki yfrzyilda Bartholomeo
da Sassoferrato, Roma ilkelerinden faydalanarak gelecekte karasulan ve
agrk deniz stntrlannrn belirlenmesi aErsrndan bazr genel dugtinceler geliqtirdi. O donemde Latin gelenefii Venedik, Cenova, Marsilya ve Katalonya
idetlerinde siirtiyordu. Barcelona'da denizcilik uzmanlar;- r). yiizyrlda kulTrlnrle
n
vr DrNiz
z8r
lanrmda olan kanun ktilliyatrnr Libre del Consolat de Mar (Deniz Konsiilliiiti Kitabr) baEhffr altrnda derlemiqlcrdi. Kuzey limanlarrna yelken aqan Akdenizii denizciler, bu kiilliyatrn gemi kiralama, miirettebat-igveren iligkileri, denizdeki riskler ve kazalardan kaynaklanan davalar ile difler anlaqmazlrklara iliqkin ilkelerinin yayrlmasrnr sailadrlar.T"
italyan gehir devletlerinden Venedik, Adriyatik'in tamarnrnda hiikirnrranhk iddiasrndaydr. Venedik'in deniz i.istilnlii[ii, rakipleri tarafindan
fii1en kabul ediliyordu. iskandinav iilkelerinden Danimarka Kralhfr, Kuzey
Denizi'nde izlanda ve Gronland'a kadar her iki sahilin de Danimarka kralhfirna tabi oldufiunu ilan etmiqti. ingiltere krallan, adayr gevreleyen genig
deniz sahasr ijzerinde aynr iddialarda bulunuyordu. ingiliz krallannrn "Britanya slllan" iddiasrnr Banqsever Edgar ve ro. yi.;rzy:Ja kadar goti.irmek
miimktindtir. Mcrle Clau,su.m doktrininin en kuwetli samlnllcusu ingiliz
]ohn Selden'dir. Bu doktrin ry. yizyida Sruart hanedanrndan krallar
yazar
lonileri iizerindeki bi-ittrn Portekiz haklan ispanya tarafindan devrairr-u-nr\s
tr. 1588'de Armada'nln ingiltere sahillerinde parEalanmasryl. irprn1.r,,r,,,
talihi ters dcjnmeye baEladr. Artrk ispanya fiilen denizler hikirniyetini kav"
betmiqti' t.lollanda'da isyancrlar ispanya'ya karqr daha giddetli m,kaverriel
gosterivor, qehirleri birer birer ispanyollann ellerinden alvor:lardr.
t59o'dan itibaren geliqtirdiklertfluit:'" adh gemilerle okyanuslarda
bov giistermeye baElamlglardr. r6oz'de kurulan Hollanda'nrn Doiu
I-{inciistan ve
r6zr'de ktrmlan Batr HindistanTT Kumpanyalarr ticari olarak biifrik
gclir
kalemlerini oluEturuyordu.Ts
Tam da btr dcinemde Hollanda denizlerin serbestliffi ilkesini savunuyordtt' Hollanda Doiu Hindistan Kumpanyasr'nd. g.nf bir ar,ukat
olarak Eahgan Hugo de GrootTe (Grotius), muvekkillerini"
lrri"alstan, Hincligini ve Doiu Ilint Adalarr tizerindeki ispanyol tekeline
giddetle kargr qrktr$r) haklarlnl savundufiu De Jure Praedae Commentanusadh eserini yazc1.t.
tarafindan da benimsenmiE ve 1674'te NorveE'te Finistere Burnu'ndan Staten Bttrnu'na kadar geniqletilmiqtir.T' Ozetle, ry. ytzyrlda Danimarka, ispanya, Portekiz, Cenova, Venedik, Toskana, Papahk ve tabii Osmanlr Devleti kapah denizier ilkesini benimseyen tilkelerdir.T'
Papa VI. Alexander (Rodrigo Borgia) yayrnladrfir f-erman ile diinyanrn keqfedilmemiq iilkelerini, Azoriarln roo fersahTr batrsrndan geqen ve
kutuptan kutuba qizilen bir hatia ispanya ve Portekiz arasrnda boluqtuniyordr-r. Ertesi yrl iki devlet arasrnda yaprlan Tordesillas sozleqrnesiyle bu hat
Cape Verde adalannrn j7o f-ersah batrsrna ahndr. Papa'nrn fermanlan veni
uikelerdeki tasarruf haklannr srnrrlamadr[r gibi ispanya ve Portekiz lisansr olrnadan yaprlan deniz ticaretjni de yasakhyordu. ingiltere kraliEesi I. Eiizabeth Portekiz'in bu hak iddialannr reddederek protesto etti. r58o'de K"ptan Drake'in Hint seyahati ispanya'yr da ihtilafa dahil etti.:a
Kralige Elizabeth tabii hrrkukun esaslarrna dayanarak ne olcyanuslarrn Portekiz ve Ispanyol tekeller:ine ait oldufiuna nza gosterdi, ne de Danitnarka'ntn kuzey Atlantik'teki geniq sahalar iizerindeki hAkimiyetini tanrdr. Rus Qan da r587'de ingiltere ile yaprlan diplomatik bir yazrqmada denizierin serbestlifini istiyor ve "deniz Tann'nrn yoludur" diyordu.Tt
t58o'den itibaren ispanya'nrn Portekiz'i ilhakryla Atlantik ve Amerika ko-
Btr eserden 16o9'da ayrr olarak basrlan Mare Liberumadh
risalede ise Grotius Bail hukrrkunda ill< defb olarak denizlerin serbestliEi doktrininin
sebep
ve maksadrnr agrkladt. 8' Grotius'a gore denizler hig kimsenin
ozel mtilkivetinde olamazdr. Qiinkii tabiat denizlerin orJak kullanrmrnr ongoriiyorciu
ve herkese yeterdi's' Grotius, denizlerin serbestli$ini
savunurken, aslrnda
mtivekkili olan Do$u Hindistan Kumpanyasr'nrn Hint ticaretine engel
olmak isteyen ispanya'nrn tekeici ve zorba tuhrmunt,. heclef a6yordu.
I6o3 yrhnda Hollanda Do[u Hindistan Kumpanyasr'nrn bir genrisi, St' Catharine adh Portekiz kalyonunu Malakka Bofiazr'nda zapt
etmiqti.
GenE bir al'ukat olan Grotius, denizlerin serbestlifine nazarankr-rmpanvanrn boyle bir hakkr oldufunlr sawrnuyordu. 16o9 yrhnclaki ispanyol-t{ollanda suih miitarekesi miizakereleri srrasrnda, irprnyo boq y.r.
Hollanda'yt Amerika ve Hindistan'da ticaret yapma haklanndan vazgeEirnre,ve
gahgryordu. Hollanda Do[u Hindistan Kumpanyasl, Grotius,u,
Hollanda,pln
miizakerelerde elini giiglendirmek iqin boyle bir risale \lazrnaya
tegvik etmiq olrnahdrr.E,
lngiliz ]ohn Selden'tn savundu pu mare clausum ile Grotius'un savundtriu tnare Liberttm doktrinlerini daha iyi anlayabilmek igin donemin
sartlartnt ve iki iilkenin konjonkttirel menfaatlerini dikkate almamrz gere-
z8z
TunrrrR ve
Axorruiz'oE KonsnNLrK
vt
OsunNr-r
De
rviz Huxuxu
De ruiz
z8l
kiyor. Selden'rn kapah denizleri savunan doktrini, KraliEe Elizabeth'den
sonraki lngiltere krah ]ames'in siyasetiyle drhigrir. KraliEe Elizabeth zama.
nrnda ingilizler, trpkr Hollandahlar gibi Hint ticaretinden pay kapmaya Eahgryorlar ve dolayrsryla denizlerin serbestlifi ilkesini benimsiyorlardr. ingiliz menfaatleri, Papa VI. Alexander'rn okyanuslan ispanya ve Portekiz ara-
an r4g3 tarihli fermant ve r4g4 tarihli Tordesillas Antlagmasr'na dayanan iberik tehdidine kargr denizlerin serbestlifini savunmayl gerektiriyordu. Elizabeth'in halefi Kral fames ise Hollandahlann kudretli ticaret ve bahkgrhk filolanna getirilecek smtrlamalardan medet umuyordu.*o
ingilizler r65r yrhnda Erkardrklan Denizcilik Kanunust ile ingiliz limanlanna sadece ingiliz gemilerinin mal getirebilecefii hukmtini"i getirdiler.
Hollanda ticaretine briFik sekte vuran bu kanun, sonunda I. ingiliz-Hollanda savaglna (t652-fi5+) yol aEacakttr.s6
$urasr unutulmamahdrr ki, Grotius bir ilahiyatgrdtr ve ona gore incil sadece dini amaqlar iEin kullanrlan bir kitap defiildir. lncil'de uluslararasi htrkgka ait ahnacak dersler vardrr.Et Zaten Ortagafi'dan beri Avrupa'da
Hrristiyanlarla kifirler arasrndaki iliqkileri diizenleyen higbir hukuki diizenleme yoktur. Hrristiyanlarla kifirler arasrnda ferdi ticaret vardrr; Hrristiyan i.ilkelerini korumak iEin mukaddes savaqlar vardtr, kifir komqulan
itaat altrna almak vardrr, fakat her iki taraf iEin de bafilayrcr ve ortak bir
uluslararasr hukuk sistemi yokrur. II. Friederich, Selahaddin Eyyribi ile
normal bir anlaqma imzalayarak mukaddes topraklardaki HaEh seferine
son verdifinde, Papa bu davranrgr affedilmez bularak onu aforozla cezalan'
drrmrqtr. Ortaqaf Hrristiyan diinyasrnda, egit haklara sahip birqok hiiktimdann varlrprna tahammi.il edilmiyordu. Onlara gore sadece iki htiktimdar
vardi: btittin diier prenslere kargr laik krhcr elinde futan imparatorss ve bizzarHz. isa'dan aldrfir ruhani krhcr elinde firtan Papa. Bu doktrin Kilise Reformuna kadar gegerlilifiini siirdiirdii.se
srnda paylaqtrr
istau'oR Urusrenanast HuxuK vE DrNiz
Hugo Grotius, 16z5 yrhnda yayrnlanan De jure belli ac pacis't" adh kitabrnrn ons<izunde, Hrristiyan Avrupa devletlerinin kendi aralarrndaki savagiarrn, barbarlann bile utanacafr olaylarla dolu olduftrnu yazar.e' Mu284
Arorxiz'or
KonsnNLtK vE OsuaNlt DEruiz
Hururu
hammed Hamidullah'a gore, Awupahlar 1856'da dahi uluslararasr hukukun sadece Hrristiyan milletler arasrndaki iligkileri diizenledifii fikrinden
vazgegmemiglerdir. Bttnu da, D. Woolsey'in 1889 gibi geg bir tariht e yazdrfir Uluslararasr. Hukukq' kitabrnda, bu hukukun sadece Hrristiyanlanl
kendi arastndaki iligkileri dtizenledifiini iddia etmesine isnat eder. Hahrlanmahdtr ki, bir Papahk fermanrna gcire, Hrristiyanlar, Miisli.imanlarla
yaptrklan anlaqmalara uymak zorunda defiillerdir. Hatta Papa IV. Nicolaus,
Miisliimanlarla yaprlan anlagmalan hi.ikiimsi.iz sayrnrqhr.el
Bu noktada islam Devletler Hukuku'nun kumculanndan sayrlan
Muhammed ibnii'g-$elbini'yioo (dl. r89i8o4) zikretmemiz gerekiyor.
O'nun Siyen'l-Kebires adh kitabr Hanefi fekihi Ebubekr Muhammed bin
Ahmed bin Ebi Sehli's-serahsi lol. 4$lro9o) tarafindan gerhedilerek gerhii's'siyeri'l-Kebtr adryla yayrnlanmrphr. r8z5'te bu eser TiirkEeye tercume
edilerek yayrnlandrirnda /oseph von Hammer Purgstall bu esere yazdrfir
deferlendirme yaztstndar6 $eybini'yi "Mtisliimanlarrn Hugo Grotius'u"
olarak takdim etmektedir.gT
islam hukukunda "cihat" bahsi, islam ibadetlerinin difier boltim]eri gibi, kati, kesin ve srnlrlan gizilmig kurallar btittintidiir. Difer dini ritiieller gibi cihat igin de belirli gekillere uymak mecburiyeti varchr. Eski yunan ve Roma'daki harp anlayrgrnda farkh olarak islam Hukukunda "cihat"
olarak tespit edilen savaqln baglangrcrnda ve sonuElan itibarryla "diiqman"ln tabi tutulacafr bazt kurallar vardrr. Bu EerEevede Allah yolunda sava$an mticahitler kadrnlan, Eocuklan, ihtiyarlan, hastalan, rahip ve rahibeleri oldriremezler. $ehirlerde ltizumsuz yere tahribat yapmak, mahsuli.i ve
meyveleri imha etmek de yasaktrr. Hans Kruse "Muhammed Eq-$eybAni'nin ortaya koydufu huktrki kurallann Hugo Grotius'un De
Ju.re Belli Ac
Pacis adh eserindeki ilgili hususlarla karErlagtrrmasrnda, Avrupa devletler
miispet hukukunun sekiz aslr sonra dahi islam Hukukunun dolu bulundufu hiimanizmin ytiksek seviyesine heniiz ulaqmadrirnr gosterdifini"
ifade etmeden gegemez.e3
Grotius Kitab-r Mukaddes'ten, Yunan ve Roma tarihinden, Ilrristiyanhk tarihinden vakalar, cirnekler ve deliller koyar. Eq-$eybdni de H. peygamber ve HulefA-i Riqidin devrindeki orf ve idetlere dayanrr. Hcr ikisi
TUnxlEn ve Drruiz
285
dc kendi selefierinin diigiince ve fikirlerini toplayarak inceler ve sonrakiler iqin rqrk sagrp kaynak olarak kendilerine has yeni fikirlerle eserlerini
Osnenlr DrNiz Hururu
Tiirklerin isiam hukukuna en biiytik katkrlarrndan birisi, deniz hu-
kalente airr.ee
kuk kurallartnt, Darii'l-hqrb, Daril'I-shd ve Drtrit'l-islam fikhr gerEevesinde
aynntrlanyia vazetmig olmaiandrr. Osrnanh Devleti'nin askeri kudretinin
yanl slra r6. yiizyrlda zii veye ulagan deniz giicu, bu kurallan kendi qartiariyla belirlemesinde yardrnrcr oimugtur. Bu donenri Pax Ottomenic& olarak
adiandrrmak mtimkiindirr. Nicolae Iorga bu tabiri kullanan ilk tarihEiler
arasrndadrr. Iorga pax romena, pax byzantina ve p&x ottomsnicrt ddnemlerinin aynr dzellikleri taqrdrfirnr nrrgular. Orra gore Rclrna, Bizans ve Osmanlt aynr ydnterni takip etmiglerdir: aynr bang ortamr, ktiguk grr.rpiara aynr hiirriyet imkAnlan ve buyuk ticaret iEin aynr ticaret yollan.''j
Osmanh deniz hukukunun ipuglarrnr ternel olarak atritnarnelerde
(kapittilasyonlar) buhnak miimkiindtir. Buna dair uygulamalarla qegitli
devletlerle olan iligkilerdeki diplomatik teanrillere ornekler vererek temas edeceliz.
$eybAni'nin eserinde "aman" tinemli bir yer tutar. Roma hukukund:r da yer alan Pu.cta sund servanda (ahde vefa) ilkesi islam hukukunun tenlcl ta;lanndandtr. Diiqrnana verilen alnan, gartlar ihlal ediimedifii miiddctEe bozultnaz. Bilhassa elEinin ;ahsr her tiirlti saldrndan masundur, dokutrulmazd:t. $eybAni'nin eserinde gayrimiislim ulkelerle 1'aprlan rnilletlerarasl antlaqrnalar "muvadaa" ilkesi Eerqevesinde incelenir. Sulh iginde yi-iriitiileri iiigkiler bu bahiste yer ahr.'"o
Bununla birlikte, islarn devletler hukukunda denizle ilgili munhastr bir bahis yoktur.'"' Denizlerin dururnu, agik denizlerin tabi tutulacasr rejim ve karasulart gibi bahisler yer almaz. Diigmana ve gayrimiislirrtlere uygulanacak htikiimler de islarn devletler hukukr-r EerEevesinde
elc alrnrr. Yani harbi iilkelerle Darti's-Swlh veya Dq.ril'l-uhd tilkeleri tebastrta uygulatran hiikumler esasttr. islam fikrhqrlanntn gopr-r deniz hukuku liakkrnda tikir beyan etrnezler ve Eok azl sava$ ve banq halinde uluslat"arast bir arag olarak deniz hukuku kuramrnr yeniden olugturmak iEin
bizlere bilgi verir. Bu yuzden, fikrhErlann denizcilik ve deniz harplerine
yonelik kurallann belirlenrnesinde islanr'rn asrl kaynaklan iEinde kendiIerine yol gosterecek srnrrh ve yetersiz bilgilerden faydaianrnak zorunda
kaldrklari gorirlilr.
Onrefiin genel bir kural olarak fikrhgrlar kryas yoluyla bir kara savakaleye
iliqkin kurallarrn, deniz savagurda da bir gemiye uygulanacaErncla
frru kabtrl ederler. Miicahitlerin bir kale kugatrnasrnda kaleye silahlarla saldtrnralarttra, dryardan gelen yardrmr kesrnelerine izin verildi[i gibi, deniz
rriticahitleriniu de diigrnan gemilerinin mi.irettebatrnr dize getirip teslim
alrucaya kadar onlara saidrrrnalarrna ve diigman gemilerini yakarak veya
batrrarak yok etrnelerine izin verilmigtir. Deniz savaqurdall sonra ele geEen
ganlnietlerin paylagrminda, kara savagrndaki ganimet kurailannln aynen
uvgulanabilirlifinde fikrhEtlar hemfikirdir.'"' Bu hususun bir uygulamasr,
yLikanda Barbaros kardeglerin Tunus Sultanr ile yaptrklan ganimet paylagrmr bairsinde anlatrlmrsh.
Osmattlt Devleti, ta beylik devrinden itibaren ticaret irntiyazlarr (kapittiiasyonlar) vernrek suretiyle dost devletlere bazr ayncairklar saflarnayr
bir siyaset oiarak benimsernigti. Orhan Gazi zamallrnda, Bizans ve Venedikle miicadele eden Cenevizlilere 135z yrhnda Osmanh topraklannda ticaret yaprna musaadesi saflayan ahitname verilnrigti.'"a Kargrirfrnda Venedik
gemileri Osrnanh kuwetlerinin Gelibolu'ya geEigini saflryorlardr. Aynr yrl
Venedik-Bizans kurryetlerine kar;;r yaprlan savagtan'o; sonra Ceneviz kuvvetleri Bofaz'rn Anadolu yakasrnr elinde btrlunduran Osrnanhlann himayesinde gimdiki Anadolu Hisart'nrn bulundufiu koya srfrndrlar. Bu ilk
ahitnarneyi daha sonra Venedik, Fransa (tSZq, ingiltere (r58o) ve Hollanda takip etti.
t6. yiizyrlda bir diinya devleti olan Osmanh imparatorlufu'nun ashnda surekli drg ticarete ve yabancr mallara ihtiyacr vardr. Cebelitank'tan
baglayarak btitun Kuzey Afrika, Arap Yanmadasr, Anadolu, orta Avrupa'ya
kadar Balkanlar ve tiim Karadeniz'i kapsayan bu nTuazzam cofrafya, yabancr tticcar iEin de inarttlmaz bir potansiyele sahipti. Bununia beraber,
aE6
TUnxlrn
A<orr.riz'op KoHsnNLtK vr Osunrulr DrNiz Huxuxu
Kapitulasyonlar
vr
De ruiz
/ Ticaret imtiyazlarr
287
Osrnanh htikurneti bu topraklarda ticaret yapma imtiyazrnr sadece kendisiyle dostluk kuran i.ilkelere ihsan ediyor, bu suretle Hrristiyan tilkeler arasrnda da kendine mtittefikler ediniyordu. Padigah tarafindan tek taraflr olarak verilen ahitnameyle o iilke tiiccan gemileriyle Osrnanh limanlanna gelip ihracat ve ithalat yapma miisaadesi elde ediyordu.
Osmanh Devleti harbi devletlere verdifi ahitnamelerin genel gerqevesinin islam frkhrnrn kurallanna uymasrna azami gayret sarf etmigtir. Kurandaki "c$e r onlar bonso yanagtrlarso. sen de ono yeno, ve Allah'a twekktil et, gilnkil A gok iyi ipiten, pekiyi bilendif"'6 ayeti gerefince oncelikle kargr devletin elgisini gdnderip dostluk ve iyi niyetlerini bir mekrupla bildirmesi beklenirdi.
Bu dururn ahitnamelerin dibagesinde aErkEa ifade olunmaktadrr:
. Vilhelmu$ Harborne nim ideminiz ile mektublar
idemleri
.
gonderiib
sAbrka Asitane-i saAdet-Agiyanrmrza geiiib izhar-t ubudiy-
yet ve ihlas ve ig'ar-r rukiyyet ve ihtisas eyleyub ol tarafdan idemleri ticaret iEiin memilik-i mahrfisemize geliib gitmek bibrnda isticAze eylemefin...'o7
Nederianda vilayetlerine tAbi' olan Ganderlanda ve Hollanda ve
Zelanda ve Utraht ve Frizlanda ve Uvarsil ve Gruninga ve Gruncelanda ve dahi magnk-i Hindistinufl vilayetlerine tabi' nice
rnemleketifl Ustadr Ceneralleri'o8 ve hikimleri hutimet 'avakrbiihiim bi'l-hayr taraflanndan nAme-i sadikat-hitAmeleri ile krdvet-i
a'yini'l-milleti'l-Mesihiyye mu'teber elEileri olan Kornilyo Haga
zidet iti'atirhri vusfil bulub irsAl olunan nimeleri miitila'a kilrnub mefhumunda 'arz-r ihlis ve ihtisAs evlemek kusvi-vr imilleri ve aksA-yr rni'fi'l-bi'lleri olub...'ug
Kargrirfrnda Osmanh sultanr Allah'rn huzurunda bir yemin (ahd)
iie verdifii "aman"r ve dostlufu si.irdiirmeyi taahhiit ederdi."o Muhatabrn
dostluk ve iyi niyet kuralmr ihlal etmesi durumunda yine islam hukukuna
gore padigah tek taraflr olarak verdifii amanr kaldrrma hakkrna sahipti. "'
Ciintimtiz milletlerarasr antlagmalannda oldufiu gibi Osmanh hukukunda da ahitnameler, kanunnameler ve mahalli kanunlardan iisti.in tu288
Arorruiz'or KoRserulrx vr Osunrulr Drruiz Huruxu
tuimuqtur. Bir tilkeye ahitname verildifi zalnan tamim qekiinde fermanlar
gonderilerek kadrlar ve rnahalli otoriteler haberdar edilirdi. Fakat ilk zamaniar tiiccar ile mahalli otoriteler arasrnda yine de ihtila{lar siirmekteydi.
Mesela giimriik oranlan, giimrtik bolgelerine aynlmrg olan Osmarlh topraklannda bir giirnrtik bolgesinden difierine defigmekte idi."' Halbuki
ahitname ile tek bir giimrtik oranr konulurdu. Bu da giinrriik eniinleri ile
tiiccar arasrnda daima ihtilaf Erkmasrna ve gikAyetlere sebep olurdu. Gonderilen fermanlarda ahitnamedeki ilgili madde hatrrlatrlarak fazla giirnri.ik
talep olunmamasr tembih edilmektedir.
Resrnen tanutan bir topluiufiun liderine berat verilerek, vazife ve saiahiyet srnrrlannrn beiirtiimesi ile tdifc veya millrf statilsi.i belirlenrnig o1maktaydr. istanbul'daki mukim elgiler, Osmanh Devleti tarafindatr, kendi
devletlerinin rnilii menfaatlerini takip eden diplornatlar yerine, bir cemaat lideri veya esnaf kethiidasr gibi, kendi vatandaglannrn igierini takip eden genei bir miimessil geklinde telakki edihniglerdir."r Daimi elEi ve konsoloslara gtinrtik muafiyetleri, mesken masuniyeti ve haric-i hudut statiisii"a gibi
imtiyazlar tanrnmasrna rafimen nihai tahiilde, ba$li buiunduklan devlet yetkililerine ciegil de Osmanh Devleti'ne tabi imig gibi rnuamele gormiiElerdir.
Bandrra ve Cottimo
Padigah tarafindan ahitname ihsan edilen devletlerin istanbul'da tnu-
kim elEileri ve Osmanh limanianndaki konsoloslanllln kendi i.ilkeierinden aldtklan ciizi tahsisatlar masraflannr kargilamaktan gok uzaktr. Paqalarln ve mahalli otoritelerin bazen talep ettikleri usulstiz dderneler ve hediyeler, elEilere
buyuk rnali kiilfet getiriyordu. Kendi milietlerine tabi birisinin igledifi suElann
da tirm topluluktan tazmini istenebiliyordu. Talep edilen rneblafi odenrnedi[inde hapse girmek tehlikesi dahi vardr. Biittrn bu masraflan ve elEilik harcamaiarrnr kargrlamak iEin ticarete tabi egyadan, italyanca cottimo veya bailagglo
tabir edilen elgitik vc konsolosluk hakkr. alinmaktaydr."5 Osmanh hirkiimeti bunun milctannr her devletin kendisinin tayini hususutrda serbest brrakmi$tt."u
.
Fransrz elgisinin masraflarlnrn bir krsrnt kral, kalanr da Marsilya
Ticaret Odasr tarafindan kargrlanmakta idi. Fazla harcamalar sii-
TUnxle n vE Drruiz
z8g
Nihal'tt r(>i;l )'tltilda tttrrr li:''( 'rlrt'ilfl'rii
]itrerr iit: Itilrti:rt:l tcb:iFra'srz hirlitinicti tarafi.cl:t,, k;,'q'i:rrr''r-rsr
soll brtltltt''l
llsl vtl ti.rcc'rr ar:'srnclaki ihtilaflar
ti;i \"'f l'rt \.iik'i'- rtiltl '-'iiiL'
* Ve'eciik b;jiy.s* r'e eililikicki t'ctlrltri;it
I'af':rt
vcrgili\:rltl gf i'iriiticktc'Y'<1r'
fr'It g.'ti 'C k.i:vartlarClarl :rlttiait
harp ii"iilrtlt- tildufitt zliitllr'*rcii'
Verreclik'i' Osrrla.lr Devlt'ti ilc
be:igitieti, tLi' di: t'i'adatl ;r'eleir
istarrbr-rl,daki balyos ll* Veircdik't:
i-'lYil;'
c..icrrrt ciiIitrilt'ti biiyiik
rckli
ti.iccarrttd:rn cotlimotalt:f
lara u!,rrtYordtt'"'
tizcrirrdeii
i:;il litIlsIli'i irrdir'iit.t i rnal
u"1to,',.1,.,''.. irrgiltt.r.: elqi}t'ri
kiyrrrctirrilr ?'5 t-z 'si kl.iarcir.
bir pa1' alrrlar''irl lllr ve r'ili' trtaiiri
ka
.
rtrrsctlt, qrkarryorclu.
iilk.ni'
Osr-nlr-ilrhiilii,irrreti,kcrrclib:r1,ra[r:iirrridrgt'lt'rtgtnrilcrdt:]'l')'lllt'i'
ker"rcli diplorr-r'iergilik r,,, kuurur,rsi,,k hll<kr*r,
L.r.irkcnin berirleclifii ora.rartia
artrta :rl'.aktlri'dr' c'c'lcn gt'trLi'
gara'ti
etn-rersi'i
iahsil
tik tenrsircisinin
c*ri*irrt' o''lt'ii-mr',ral.i osrirarrh piii*iriik
hakkuk ecren gii'iriik rcs'rr'i
/r,yrrlrrki'* 'i)'rrt qekildc gi-tirtc1a colrirrio o.lcy.ce]<ti.
konsorosa
sorlra,
dikten
rrrcbiltI
qcrrrin k:,crrsr rn:iriictiylc liu
rtg. tabi orur. !]u'da'inrtir-ra edcrsc ay'lrrasl br-r r.csi*ricr citieridikter-t
li*a'cla.
talisil etrilirdi. Zaterrr gerrririn
\'.rrricfli izi.ic tniit*os'ra'ir gti*riik enri.i'i,' vc ilgili honsoios*if'r
sonra
kti'di"ir'
tairsir,.:rlcrrii tr';k, t:dt'n b*
lqi ve konsoroslar igir-r bi.iy,i.ik liir iitlii
erlqir.ri ;i'asin.ia bfiy'iik ick'b''t'c'rriiiiarat Frarsa, ingilti:rc vc trilaLrtla
ct'rtc'
veriltrr alriIrllriic ilc Vr:rredik'i:
yrh'da
r569
r.,ltn'tqtu.
sebcp
deleye
gt'lcbibr;,rl[r arrnda os'iiarrir rirrraii-l.rrra
viz harici*cleki tiic.car, Frarrsrz
i'g,iitc'
irc brr'.iali sorirs iiarbi rii*erlcri'
liyordu. i5go,dcki kapiti.r*s),or1
clgi]ik v. kotrst'rk;.'bul edilrniSii' Di'ilayr:;rylu
vtlre bayrafir ile ticarct yaprnaiari
r(rrz'cli, cre Frolla.d;r'1'n attlttr;ilrlt
losluk hakkr'r ingirizler toprayacaktr.
itiraz-etrnilti'
ttiiift valiit ingilit elqisi buna ri{dctlc
OslrranlrDevlelti,saclcceahi|trattri:vcrilcniiIkeba1,r.a[rrirta5tl':tttge.
atrittrlrtrrcsi
hakkr tllrYortlu' litanralrh'
rriilere osrnanit lirlratllartrra girnrc
lir'a'osr'aii1r
ora,' iiikc gr.rilc'iyl.
oirnayan tilke tiiccarr .ra aliit'ar'csi
liirkii''reii o*iarrrr ticaLt'titri tatinalrtctt
iar'ra rnal getircbiliyordu. osrrrnrrlr
:J90
Osr''t;'t"ttI ULNiz
Ar.urrii/.'t)F F.{lRsr,,}rtiK vE
f-1
rir'uKLl
('rif1(rii(rIIriVotclu. O iilkc.iirlr pasilport
llmak, (,nlitrtrr kor'soloslirnlitr coltimo
riiltirilk t;:ritiy'la Osrnirrrlr lilttatrlarirra girrne lr;rkhrr sakh tutiiluyoidu. Ifupitiii:*s;'oritr oltiray'.iir iiilie iiiccar-rnrrr l<cncli bayral<iari;'ia gclrnrsi, aslrnda o
irll'.u i<.insolt;slir'rrr;r il;r rl< gclir ternin ccliytlrdu.
Bri ltuk lslrrrbrrl'daki elqiler ariisu-rcla cn z,iyailc rriiisaadeyc rnazhar
rrriilr'i"" stliitsi.irrti ,.i.'belrrlil'ordu. Daha once, aliitnarrrc,si oltriayrp istanbiii'tl;i bal' osl:rr"r ili:'ltr.it'i ctnteycn iilktit'rin tiici.dl"n.un Osrrranlr lirnanl;iltna
f r:rris.r bay'rlrgi altrr',iia gcliiicsi kabul t:dilririgti. i larti rtrilietlerin hangi iilkc bi1'r':,Ir ilt'gt:1t.<-ti<li'ri daha sonla L]zun siire i]rtilaf konusu olnrlrq, ve'ziritt' r'e 1;atiis;rir lrasindriii koordinasy'onsuzltrk sr-rirrrcu blr irak birkag defa
l'r:insa ilc ingilture;rtasrttd.r ci dcgiStirrni;ti.'" ingiliz elqisine 6iorc g,elirleri lrtitrnak igirt ingiliz lrayr.r$r taryrrrial: istcyen btitiin yabancrllr serbesi brrakrlii.r.'rlrl'tlr, ciirkii sriy'rlan sorr delcce az olan sadece irrgiliz triccarrrrrn
plrl'l;rrrrllr srt;rrct ttrasr;rltlar-rntn karqrlanrnasr nriirrikiin goriirrnrii;'rlrclu."'
If)o5 \'titrt:i grlirrJif irrclc, Osrnarrlr-Avirsturya Lr:irbinill sorl saflialarrrrda inpiiiiz t'i,.isi vc ki"lriiq'r'rrin floilanda tuccannllt L,evant'a irrgiliz bayr:rrr altrnci:i se;,1'1'1trtt'sirttlr,'ki rsnrrlari basit bir scbcbe clayarrrl,ordu: Lc:vant iicareti
ltarp ticdt'iri;'le i;'icr claurlcir[rrrdau irrgiliz, ]ilq,isi I-le nry Iello artrk nrasrafl:r''itti [<:rrgrl;rylrrn.iz iialc gelrniqIi. L,evant Krrrrrpanl'asr da cskisi gibi rnar;rgrnr oclerrtil'orciu."' I'liiral'c,:t r6o9 y'rirrrda irigiliz vc l;r'ansrz clgilcri F{ollandi,'rltlr r7 r,l;'alctiirJr't't I cvluL'a ge-lcrr gerni.lcrirr ihr:rcut vc ithalatrndart altri.icak t.ttttirntt irirliiiz vir l:rarrsrz konsr-,loslarr arlsinda egrt olarak payla;rlac;rlitt.'-' Fakat lloli"incia iiq i'rl sorlr;r Osnrarilt lrldiqihrrrchn kendi ticaret
irrrtiy'azl:rnrrr rilch!trtcla brt t:rr'lr;rria da son.l errli ve l.cvant linrarrlarrna artrk
kt,:nclj Ir:r1'r;rkiarr f ia gerlcc.'kle,idi.
h{arritrfih ti dijrrcnide gcrrriler qok kolay'b;ryrak deii;;tiriyorlardr. Kcn-
di iinrarrindlrn kc'ndi l,ayraflrvla avnlan trir genri, Osnranh lirnaniarrn;r d;rha
az kotrsolosluk 1i;rkkr i)deryrcefi flar-klr bir bayr;rkla i,1113;ryordu. FIatta bir
I lollancla gcrrtisi Vcncdik'tcn yiikledifi yiikii irigiliz bayrafr altrncla Osrnanir iirnarilrrrrri,i inciirebiliyordu. Bu drrrurrrd;r henr ingiliz, hern dc Verrt-dik elgi:;i ctrtfiiiio trrirsrj etrnc iddiasrnda bLrlunrryordu.''a itarbi iilkc tiiccanllln
kt.rtcli b;i;'ra[r altrrrda sryretnresi, istanbul'cla elEilcr arasrnda protokol ve en
zi1'adc nriisaacle),t' rn;rhzar rnillt'i stattisLi tertrgnralarlll da lreraberinde getiliir<i-lp
i'i [)ir.iiz
z9r
riy'ordu' BabrAli ise ahitname verdifii tiikeler
arasrnda hukuken b6yle bir ayrrrn yaprnadrfrnr ry. yizyila ait bir fermanda
aErkEa ifade etmektedir:
Ceneviz ve Alikorna misillii isitine-i sa'idetirride
balyoslan ikAmet
etmeyen tavAyif-i Nasara'nrn bilid-r islirniyy-e'ye
tiiccarlan gelmek
iktiza eyledikde Devlet-i Aliyyem ile musilaha
iizere
olub cler-i devlet-nredanmda balyoslan rnukirn oian muste'rnen
tayifesine ilticA
ve bayrafr alhua duhfil edtib memalik-i
islimiyye'de emin ve sAlinr
ticaret edegehneleriyle bayrak alilna girmek husfisu
bu kazryyeden
ibAretdir.,.5
Fransa, ahitname verilrnetnig iilke tuccannr
kendi bayrafr altrnda
tulrna tekelini kaybetrnekten son derece rahatsrzdr.
158o'de william Harbome ve arkadaglanna, r583'te tirm ingiltere tticcanna
ticaret miisaadesi
safiayan kapihrlasyoniann verilmesini Fransrz
elEisi Babr5li nezdinde protesto etti' Fransrz elEisi, ingiltere'ye verilen
ahitnamenin, osmanh-Fransrz
ittifakrnin ililali anlamtna geldifini iddia ediyordu.
Fransrz ahitnamesine
gore venedik harig btittin gemilerin Fransrz
bayralr altrnda seyretmesi gerekiyordu''"" Asltnda Fransrz elgisinin bu protestosunun
hiEbir htrkuki tenieii yoktu' Qunkti ahitnameler padigah tarafindan,
sonunda belirtilen bir
veminle'';'tek taraflr olarak ihsan edilen bir uiuslararasr
belge mahiyetindedir' tsu suretle o uike tiiccanna osmanh iilkesinde
ticaret yapma imtiyazr
verilir' Bunun devamhhfr, ilgili tilkenin osmanh
Sultanrna dost]uk ve sadakahna bafihdrr.''8 Aksi takdirde zaten tek taraflr
olarak verilen ahitnameyi' gartiara gore padigah yine tek taraflr olarak feshetme
yetkisine sahiptir'''e ricaret irntiyazlarlnln, yani kapitiilasyon
metinlerinin girig boltimrinde bu'u' aErkga ifade edildi$i yukarrda
belirtilmigti.
Haric-i Hudut Statusri
tsir Osmanh tebaasr ile bir miistemin arasrndaki davalar Osmanh
mahkemelerinde kadr tarafindan goriiliirdii. Fakat kapitirlasyonlarla ecnebi tebaanrn aralarurdaki ozel hukuka giren davalanna, eigi ve konsoloslan
tarafindan kendi tilkesinin kanunlanna gcire bakrhnasi saflanmtgttr. MeseIa r6n tarihli Hollanda kapittilasyonunun 6. maddesi bu hakkr tantr:
Nederlanda vildyetlerinden olanlarrn dava ve husfimeti viki' olub
dern ii diyet davalan olursa elEileri ve kousoloslan iyinleri iizere
gdrub, fasi edtib kadrlar ve zlbitlerden bir ferd dahl ti taarruz krlmayalar.'Ji
Fransrz hukumeti Osmanh topraklannda bulunan tebastnrn bu ttir
davaiarr igin tafsiiath kanun ve yonetmelikler haz:rlatntgttr.'ra Hollanda da
L6Tj yrhnda hazrriadrfir Levant Kumpanyasr ycinetmelifine adli idare mad-
delerini ilave etmigtir.'rt
M uitekAbil
Denizde Aman
ahitname verilen bir tilkenin gemilerine osrnanii
hAkimiyetindeki denizlerde de seyrtisefer serbestlifi tanrnmrghr.
Triccara her tilrlti korsanlk ve
c'sir alttttnaya kargr garanti verilmektedir.
osmanir Devleti'nin denizlerde hAkimiyeti Ege Denizi, Karadeniz, Bofazlar ve otranto
Gegidi,ne kadar uzanzgz
rnaktaydr. Bu bolgeler Osmanh tatbikatrnda Dsrti'l-islarn kabul edilmiqtir.'r"
Gelen gerniler bilhassa Cezayir korsanlanrun saldrnlartua kargr ernniyet iEinde olacaklar ve ne mallanna, ne de canlanna kargt bir taamrzda bulunuhnayacakhr. Herhangi bir surette esir almanlar derhal serbest brrakilacaklardrr. Bu
hirkiirn eskiden esir ahnanlara da tegmil edilmig, iilkenin her tarafina fermanlar gonderilerek, ahitname verilen iilke tebaasrndan daha 6nce esir airnan var
ise serbest brrakrlmasr emredilmigtir.'r' Frhnadan zor durumda kalan gemilerine de her tirrlii yardrm yaprlacak, gemileri karaya wrdufu takdirde canlan ve
mallan emniyete almacak, mahalii yetkililer kendilerine yardtm edeceklerdir.'r'
Arorniz'oe
Konserur_rx
vr Osunrulr DrNiz Huxuxu
iyet
i
lkesi'J6
Yukarrda bahsedilen dostlu$un devamr ve bunun hilifina yaprlan
hareketlerin onlenmesi, BabrAli'nin ahitnarne verilen ulkeden baghca beklentisidir. Kargr tarafin Akdeniz'deki korsanirk faaliyeti fiilen kabul edilmekle birlikte Osmanh sahillerine ve Osmanh gemilerine yaprlan saldrnlara asla miisamaha edilmez:
TUnrr-rn
vr DrNiz
z9t
imdi, nrAdinr ki anlar tarafindan hayduk harimileri zabt olunub
memleket ti vilAyete zarar ii gezend olmayub beru cinibden dahi
aniar viliyetine dahl ii tecaviiz caiz defildir. Buyurdum ki,
Memi ve Abdiil gaffar nAm reisler kAfirlerden sahih dil alntafigiin
gdnderildifi,in" arzeyledi$rin ecilden buyurdum ki,
Vusril buldukda, min-ba'd dahi deryi ytiziine ve adalar muhafazasrnda gere$i gibi mucidd ii merdAne olub a'dAdan ve korsan levendlerden rnemalik-i mahruseye zarar ve ziyan eriqdirilnremek bibrnda enva' ikdAm ii ihtimimun zuhrira getiriib a'didan dahi yarar
diiler ahnub haberlerin sildde-i sa'idetime arz ii irsal etmekden hA-
Emrim ilzere anlar kendii hallerinde olduklannda ahde mugaylr
beru cinibden kimesneye i$ etdi.irmeyesin. AmmA gdyle ki haydukian zabt olmaya, zuhfir edenlerin her ne tarikle olursa ele getirtib
eqedd-i siyasetle Lraklanndan gelesin.'J?
li olmayasun;
goyle bilesin."s
Goriiliiyor ki, anlagrnanln hiiafina hareket edenler hayduk (haydut)
ve lrarami olarak niteiendirilmektedir. DostluPa zarar verecek bu ti"ir faali-
yet kanun dri;r telakki edilmekte ve haydutlanna zapt olari iilkelere Osmanli korsanlan tarafindan higbir gekilde saldrnlmarnasl tembihlenihnektedir.
Fakat haydutlanni kontrol edemedikleri ve zapt etmedikleri zaman, bunlantr mutlaka ele gegirilmesi ve giddetle cezaiandrnlmasr ernrediliyor. Sahillerin ve adaiann muhafazasr iEin Osrnanh hiikiimeti de siirekli gayret sarf
etmektcdir. Bununla ilgili olarak dtigman donanrnasrrun oncii harekatr da
yakrndan izlenir ve gerekli tedbirler ahnrr:
Bununia birlikte, kapitiilasyonlarla ticaret irntiyazr verilen iiike gernilerine, harbi iilke gemilerinden farkh muamele edilntesi ve bunlara saldrnlmamasr hususunda Babrili'nin de stktntrlan olmugtur. Bilhassa Cezayir korsanlanna soz dinletrnek Osmanh hiikiirneti igin hayli zordur. ahitnante metninde, bundan sonra kendilerine saldrrrlnrayacafr ve gernilerinin
zapt edilip mallanna el konulmayacaflr ve igindekilerin esir edilrneyece$i
taahhtrt edildifi halde Cezayir korsanlan veriien antanr EoEu kez tanttnaz:
Cezayir Beflerbefine
Itodos Befine Hiikiim ki,
Mektub gdnderiib "muhafaza igiin deryaya Erkrlmak uzere iken
Ararngar nAm kAfir iki pAre gemi ile adalar ciflibine geldifi istirna'
olunrnafrn deryiya grkrlub tetebbu'olundukda asla gorrniiq kimesne olrnayub adalar re'iyAsr iig pAre levend gemilerinden gekvA etrnefin tetebbu' ederken Mora'ya tibi' Benefg;e kal'asrnda bir Kararniirsel bulub haber sordukda: 'mezburlar Mafrib Trablusundan Erkair yedi giin imig; kafirin kapudinr tebclil olunub yeni kapudan
seksenden ziyAde gerni donadub niyetleri ma'ium depildur' deyii
haber veri.ib ol yerin halh dahi mezbirr levenditdan gikiyet ecliib ve
('..) haberleri ahnub nrsfi.i'l-leylde basrldukda levenclleri karaya dokuhib yirmi neferi ele getirilub iki pare gemileri ihrak olunub ve
adalardan aldrklan idemler gemiierinde bulunub yerlii yerine gonderiiub 'karaya gaybet eden levendleri ve reislerin ele gettiresiz' deyti re'ayiya tenbih olunub ve Modon'da krqlayan goniillu reislerden
zg4
Axorruiz'oe KoRsrNr_rx vr OsprnNlr Drruiz Huxuxu
Hiikiim,
Cezayrr kalyatalarrndan bir kalyata rast geliib arkalarrndan top ve
tii-
feng atub gemiye kiitli zarar ve ziyan edtib helAkine karib olmug
iken rnezkur gavug emr-i gerif ve ahdnAme-i hiimiyun vardur demekle ellerinden halis oiub badehfr Cezayir'e varub sana emr-i gerif verdiklerinde asla iltifat eylemeytib "mazul olacafrrnr bilsern kifir rtlik etmezem ve gemilerin kande bulursatn alrrunt" deyu cevAb
verdi[in...'re
Fermanda bahseditdigi izere, Cezayir'deki levend reisleri ve dayrlar, pacliqah tarafindan verilen ahitnarnedeki "amart"l tantmatrlakta ve artrk
Dari.i'l-ahd. stattisti kazanan iiike tiiccarlnl hili Dartt'l-hurb mensubu saymaya ,ievam etmektedir. Babrili uzun siire Tunus, Cezayir ve Trablusgarb
Beylerbeylerine, oradaki dayrlara ve mo{nb korsanlanna soztinii geEirernernigtir. Korsanhfa ait belgelere ry. y:'jrzyilrn sonurla kadar yofun olarak rastlanrr. Tabii bu tek taraflr defil, kargrhkh ytirtitiilen bir faaliyettir. r6tz yrhnTi.r
nxlrn vr DrNiz
2.9'
da Flollanda'ya kapiti.rlasyon verildifinde, Vezir Halil Paqa, ahitnarne gartlarrndatt olan ve eskiden altnmrp Hollandah esirlerin serbest brrakrlmasr ve
elgiye kargr kendisini nrahcup etmernesi iEin Tunus Beylerbeyi Siileyrnan
Paga'ya yazdr{t mektupta adeta yalvarrr:
izzet-rrrcdir kanndagrm ... Flandra tayifesiniiri der-sa'Adet-medAra
siir krallarun elEileri geliib oturdu[u gibi bunlarun dahi elgileri
oturmak ve sa'Adetlii pidiqah-i din-penih hazretlerine dostluk eylemek bibrnda bu muhibbiniiz vAsrta oidufumuz ecilden hilA
mustakil elEileri hedAyi ve nimeleri ile geliib dostlukian hayr-i kabfilde viki' olub sa'idetlii pidigahrm:z hazretleri 'azim hazz eylemiglerdir. Hala siir krallarun elEileri gibi Galata'da hidmet-i risAlet iie orurmugdur. Ve ohgeldifi iizere taraf-i pidiyahiden ahdnime-i htimiyun sadaka olunub mahzA 'arz-r hulfislan sadaka ve enfh' oldufu ve bunlar kadirnden ehl-i islAm ile dost olub zarar ve ziyanlarr gimdiye dek isAbet etmedifii ve ispanya gernilerin aldrklartnda iEinde niEe Miiselman esirlerin rtlik ediib dAr-i islim'a grkardrklan ecilden sa'Adetlti padigahrmn hazretleri mahzfiz olub her
husfislanna . .
. sAirden ziyide miisaade buyurmuglardrr. Ve 'ahdnirnelerinde qimdiye dek bu tiifeden esir olanlar her
kimde bulunursa bahisr verilmeyi.ib rtlAk oiuna deyu mukayyed ve
mastfirdur. Ve taraf-i pAdiqahiden Flandra krallarlna ve beflerine
bu makfile cevAb-i htimAyun yazrlub gdnderildifinden gayn hili ol
tarafda ve Ceziyir'de tAife-i mezbfireden esir olmug her kimde bulunursa rtlik olunmak babrnda hiikm-i gerlf-i cihin-rnuta' verilme$e igbu hAnril-i mektfib-i muhiis miiteferrika bagrmrz Orner
A[a ile gcinderilmigdir. . . ahdnAme-i htimiyun ve ferrnAn-i
'tzzet-makr0n rnficebince esirlerinden her kirnde var ise rtlAk ediib
mumiiieyh Omer afia'ya teslim etdirilmesine himmet ve sarf-i
nruruwet buyurula. irndi beniim kanndagrm, bu tiife Venediklti
gibi defiildtir, ve ehl-i islinr ile kadimi muhibbi olduklan ve ispanya kadrrgalanndan binden mtitecAviz Miiselman esirlerin rtii eyledikleri zAhiren rnesmfr'-i gerifiniiz olmugdur, bunlar kifirlik ile bu
296
Ar<orruiz'or KoRsnrulrx vE Osunrlr
De
ruiz Huxuxu
denlii Museinran AzAd ediib rzhir-i mtirtiwet ve rahmet ede, bize
hod vicib ve lAzrmdir ki, gayret-i din-i islim iEiin her kande ise isternedin izild etmekdir ki, bu bahAne ile tAife-i rnezbure dahi nice
nice menifi' ve eyiliikler mi.iqihede olunacakdrr. Beniim karmdagun, bu tarafda her kimin taife-i mezburlann esirleri bulunmu$
ise ciimle itlik etdirilmigdir. HemAn ol tarafda kaldr, kerem-i lutf
edtib bu muhibbiniizii elgi yanrnda hicibda komayub bu bAbda
olan iltirnisrmrz redd olunrnaya. ingallahu te'AlA i.imidirniz budur
ki, cenAb-i gerifinuz tereddiid ve anlar dahi ta'alii,il etmeyirb taife-i
rnezbfireniin bulunan esirleri bulunan yerlerden rtlik oluna ve
bi'l-ctimle bu bAbda fevka'l-hadd ve'l-gAye mernrlun ve rnecbfir
oluruz ve elqi yanrnda hicibdan halAs oluruz.'ao
bir sureti
Bir swreti Twnus'da
ve
YusuJ'dayrya
Osman doymrn o{luna
Yine Hollanda esirlerinin serbest brrakrlmasryla ilgili olarak Cezayir beylerbeyi ile uzun siiren yazrgmalara rasthyorvz. ahitname verilmesinin iizerinden beg sene gegtifi halde, Cezayir'deki Hollanda esirlerinin bir
ttrrlii serbest brrakrlmamasr iizerine, istanbul'daki elEileri Cornelis Haga,
Babrili nezdinde siirekli tegebbuste bulunur. Fakat nihayet gelen cevaptan
anlagrlrr ki, aslrrida Akdeniz'de gezen Hollandah kalyonlan bazt Cezayir
gemilerine saldrnp iqindekileri esir etmig ve tistelik onlan gottiriip Malta
govalyelerine satmrgiardrr. Bu yiizden Cezayir'deki gaziler, miitekAbiliyet
ilkesi gerefi, esir olan yoldaglan Malta'dan getirilmeyince, Hollandahlarr
da serbest brrakmak istenrezler. Oradaki korsan levendlerin ahitname gart-
larrna itaati, Hollandahlann da aynr gartlara uymalanyla nrurnkiindiir:
Biis-i tahrir-i hurirf budur ki,
Nederlanda Ustidt Ceneralleri taraflartndan Kornelyo trAm elEi yidrndan olub rnahr0se-i CezAyir'de viki' olan be$erbefisi hazretierinin huzrir-i geriflerine muhabbet-name getiiriib mazmrlnunda merhum Siileyman Paga zamAn-i gerifinde viki' olan sene yirnri altr
ba'de elf (roz6 l-6ryl tarihinde istanbul'da Divin-i ilide vezir-i
TUnxlrn ve Den iz
297
a'zarrr huzfirunda mahruse-i Cezayir afalanmrzdan ve yayabagrlanmtzdan Kapudan Paga oni.inde kavl-i karAr ve ahd-i emAn olunrnugdur. Ol vech iizere gine sulhumizsulh olsun ve kavlimiz kavl olsun;
eihamdtiliilahi te'Ali gimdiki halde endi;e ve ihtiiaf kalmadr. Heman
sizlerden ricArnrz budur ki, biziim cinibimizden ve hazretlerintiz cinibinden "korsan gemilerimiz ile ispanya iizerine varub karadan ve
deryidan deryAyr baglarrna teng eyleyeviiz" deyu igAret eylemigsiz, ve
bundan ma'dA Felemek tAifesinden bir ferd esir gemisine komaprb
konsulunutr eline teslim eyleyesiz ve bAzirgAn ve korsan gemileritniz ol cinibe vardukda rencide ve remide eylemeytib hAcetleri ne ise
gdriib veresiz ve emn ii emArunlz ve sulh ii salihrnrz bu minvAl iizere ahd ii mAhud olsun d"y,r cevAb eylenrigsiz. Likin bazr Felemenk
haramzidelerinden gimdiki halde bir nice neferimiz esir edtib Malta ceziresinde bey' edi.ib kayd-i bend ile esir ve hakir olma$rn asAkiri mansfire tarafindan dahi cevAb eyleyeler kt "zikr olunon. Mitselman
esirlefimiz Malta'dan gelmeyince, bwndaki olaru Felemenk esirleri varmasun" deyu emr olunmugdur, imdi sizler dahi korsan gernileriniize
muhkern tertbih edtib bizim gemilerimize rast geldiiklerinde
nlu'ayene edtib cenge mtibigeret etmeyeler. Sizrinle ahdimiz ahd ve
ernintmtz emandtr, min ba'd Felemenk tAifesine derya yiizunde rast
geldiklerinde ta'addi ve tecdviizve zarar ve gezend erigdirilmeye, ve
sizlerden dahi gerekdir ki gemileriniiz te'kid ve sipirig etdiiriib min
ba'd ispanya nzktn gemilerine tahmil eylemeyub kat'-i alika oiundukdan sonra bizim gemilerden siztin gemilerinize zarar ve hayf vAki' olursa ol igi igleyen gemilerin muhkem haklanndan gelmek mukarrer ve muhakkakdrr. Heman goreyim sizi, bizim gemilerimiz ile
rast geldiklerinde muhabbet ve meveddet izere olub yek-dil ve yekciiret olub dtigmanrmrz tizerine bir olub haklanndan gelesi z. ZtW
olunan esirlerimiz Malta'dan geldifiti gibi mezktrr Felemenklileri bir
ferd komayub bi'l-ctimle vilAyetlerine irsAl eylemek mukarrerdir.'a'
iEerikten de anlagrlacafr iizere, Cezayir Beylerbeyi Staten Generaal'e do$rudan yazdrfr mektupta, Hollanda gemileriyle kargrlagrldrfirnda de298
Axoe ruiz'oc KoRsaNLtK vE Osulr.tr_r DrNiz Huruxu
nizde uygulanacak bazr kurallan da hatrrlatmaktadrr. Bunlardan en ouemlisi ortak diigman olan ispanya'ya ait mallarlnln Hollanda gemileriyie ta$rnmamasr ve ispanya'ya kargr birlikte miicadele edilmemesidir.
Ahitnamelerde Deniz Hukukuna
ililkin Maddeler
Osmanfi cleniz hukukunu belirleyen esaslan, Eegitli ulkelere verilen
ahitnamelerde bulmak miimkiindur. Ceneviz ve Venedik gibi erken dolem ahitnameleri daha genel maddeler iEerir. Bu sebeple deniz hukukuna
iligkin kapsarnh maddelere r6. asrrdan sonra verilen veya yenilenen kapitiilasyollarda rastlamaktayrz. Bu noktada dikkat Eeken ahitnamelerden birisi, 17 Muharre m 9zB lry Arahk r5zr tarihinde yenilenen Venedik kapitiilasyonlandrr. Metinde de gorildiigti izere, Venedik gemileri seyir halindeyken, Osmanh donanmasrna ait gemilere ve difier Osmanh genlilerine
rastladrklalnda, clostluk belirtisi olmak iizere once yelkenierini indirecek
ve harp vaziyetralrnayacaklardrr. Ondan sonra efier aksi bir harekefte bulu,r,rp ,rr"r verilecek olursa bu zarar tazmin edilecektir. Onernli bir difier hu-
sus denizlerde yafimacrirk yapan haydutlarla ilgili maddedir' Boyle bir
grupla denizcle karqrlagtrklannda gatrgma gtkarsa, Venediklilerin haydutlarr oldiirmelerine izin verilmektedir. Fakat esir ettiklerini oldiirrneden Osmanl makamlarrna teslim edeceklerdir. Bunlart, bagkaianna ibret olmak
i.izere istanbul'da korkunE bir ciliim beklemektedir. Osmanlt donanmasi
Venedik'ten bagka bir hedefe do$ru sefere gittifinde Venedik donantnasr
harekete gegmeyecek ve Osmanh donanmaslnln "zararslz gegi$" hakkrnr
kullanmasrna izin verecektir. Aynca her iki taraf da haydut gemilerini limanlalna almayacak, yakalanmalarr mtimkiin ise ele geqirecek, defil ise
err azrndan oniara su ve yiyecek verlneyecektir.
17 Muharrem gz8 I ry Arahk r5zr tarihli Venedik Ahitnamesi'a'
o .... Ve beniim memilik-i rnahrusernden derya ytizune giden gernilerim ve kadrrgalartm ve donanmalanm beniim olsun, rencberin
olsun, deniz yiiztinde Venedik gemilerine buluqurlar ise birbirlerine dostluk ediib zarar ve ziyan etmeyeler, ammA, anlar dahi gerekdir ki, anun gibi deryA yiiziinde fermAn-i hiimAyunumla Erkrnrg
TUnxlrn ve DrNiz
299
hassa donatrnralanma ve kadrrgalanma vesiir deryi ytiziinde giden gemilertime bulugduklannda yelkenlerin indinib dostiuklann
ve iti'at uzere oiduklann bildireler ve efer yelken indiriib dostluklartrr bildirdiiklerinden sonra zarar ve ziyan edecek olurlar ise, efer
Adem ve efer esbib ve davar ziyinrdur, her ne ise yerine konula,
herngunan anlarun gemileri ve kadrrgalan ve donanmalan dahi
deniz ytiztinde beniim gernileriime veyAhud rencber gemilerine
bulugurlar ise birbirlerine dostluklann bildinib dostluk iizere gegeler, zarar ve ziyan etmeyeier; edecek olurlar ise, efer Adem, e$er
esbAb, efier davar ziyafltdrr, her ne ise yerine koyalar.
. ve efer ittifak dugiib harArni ve levend gemisine bulugub ol harAnri gemisi buniara kasd ediib ceng eyleye, bi-irideti'ilahi te'ilA harami gernisine bunlar gAlib olalar, hin-i rnuharebede ne mikdir
idem helAk oiur ise ola, ammA ne denlii Adernin esir edtib diri tutarlar ise kendi.iler asli katl eyleme).Lrb bi-kus0r safi u silim suddei sa'Adetime irsAl edeler, ta ki rnuhkem haklanndan geliib bir vechile siyAset etdiirem ki, gaynlanna mficeb-i ibret u nasihat olalar.
. ve beniim memalik-i mahrfisemden donanma gemileriim ki bir
yalla sefere gide, Venedik'e mrite'allik yer olmaya, Venedik'in donanmasl ise kendii hAlinde dostluk iizere durub hareket etmeyiib
varub kimesne mu'avenet etmeye, beniirn clonanmalanma zarar
ve ziyan yetiqmesine sebeb ohnaya.
r ve gayn vilAyetin harimi bargalanna ve kadrrgalanna ve gayn genrilere t0g geldifiu vakit Venedik kendii adalanna ve limanlanna ve
hisarlanna srfirndrrmaya ve durgurmayalar ve azrk vermeyeler ve
dutmalan rniimkiin ise dutub ve ne rnikdAr Adem dutulur ise kendi"iier mecAl vermeyub ve asli rneyl u muhabi eylemeyiib hemin
ctimlesinin muhkern haklanndan geline ve efier dutmafa kidir olnrazlar ise men' ii redd edeler ve hemgtinan ben dahi adaiarlma ve
limarrlanrna gelen harimi kadrrgalarr ve barEalan ve kayrklan srfirndrrmayam ve durgurmayam ve azrk vermeyem; dutulmast
rni.imkiin ise mecai vermeyiib hemin muhkem hakianndan gelern ve efler dutmak rniimkiin olrnaz ise rnen' ti redd edem.
]oo
AxoEr.riz'or KonseNLrK vr OsulNr-r Drniz Huxuxu
tozrf t6rz senesinde Hollanda'ya verilen ilk kapitulasyonda, dettiz
hukukuna iliqkin rnaddelerin daha beiirginleqtifii, kapsanunrn genigletildifii
ve ozel hukuka, navluna, giimriiklere ve gemilerdeki mai ve taqinan yolculann men$eine dair rnaddelerin ilave edildifii goriilur. Bunlar arastnda hava
gartlannrn eiverigsizliii dolayrsryla biitiin Osmanh lirnanlanna sriurnta, kertdi paralanyla yiyecek ve igecek safin alrna, harbt'4t iilke gernilerinde ele geEtiklerinde, mallannrn ve kendilerinin ser-best kalmasr, Hollanda gemilerinde
harbi tilke tebaasrnln mailannr tagrma, gemileri karaya vurdufiunda kurtanlan egya ve gerni malzemesinin kendilerine teslimi gibi hrisuslar yer aitr:
EvAii-i Cemaziyelewel rczt f 3o Haziran-9 Ternrnuz
Flollanda Ahitnamesi'aa
t6n Tarihli ilk
Madde z: Nederianda tuccanndan bazr harbi gemilere giriib likin
kendii hallerinde ticaret irzere iken harbi gemilerde bulundunuz
deyrr kendilerin esir ve esbablarur girift eyiemeyiib, midim ki
kendti hailerinde ticaret iizere olub korsan geniisinde fesid tizere olmayalar, ol bahane iie esbablann girift eylerneytib ve kendiilerin esir eyiemeyeler.
Madde 5: Derya el verrneytib viiayetierine varmafia ve bu canibe gelmefe rnecal olrnadr[r zamanda memalik-i rnahrusemizden olan
limanlarda ve iskelelerde yatub kendi halleriride ahEveriq edub kirnesne mani olmaya.
Madde r8: Nederlanda'ya tabi olan vilayetierden esir alurlar ise rtlak
oltrnub rnallan bi-kusfir verile; efier korsanlar teciviiz etdikleri
miigArtinileyhim nimeleri ile i'lim eyleyeler. Her kanfit beflerbefii zamanrnda olursa oi beiierbefi ma'zfil olub garet oiunan emvil ii esbAb anlara tazmin etdiri.ile ve etdikleri esir rtlAk oluna,
efer emr-i gerifime imtisAl etmezier ise anlar dahi Nederlanda vilayetlerine vardrklannda kal'alarrna ve lirnanlanna kabfii etnreyulr
ta'addi etdiklerinde akd olunan ahde halel gelmeye ve bu bibda
miigirunileyirimin qikAyeti makbul-i hiimAyunum ola.
N{adde r9: Memalik-i mahrusemizde vaki oian beflerbegilere ve
beilere ve kadrlara ve iskele erninierine ahkim-r gerife irsil oluTuHrlEn vr Drru iz
]or
nub fermin-r kazi-cereyanlmu bu vechile sadtr oldu ki midim ki
milqininileyhim taraflarrndan geriyrt ti ahd ii peymAn ve idet-i
ihlds ti meveddet kemi yenbafi sryinet oluna, bu tarafdan dahi
kendi"i mallan vesAir esbib ii meta'larryla eier deryAdan gelen kalyonlan vesiir gemileri ve iElerinde olan Sdemleri ve esbAb ii meta'landrr, ve eier karadan gelen ddemleri ve davarlan ve meta'landrr, asld bir ferd dahl ii taamrz eylemeyub kendii hallerinde ve
kir ri kisblerinde olalar.
Madde zr: Nederlandaludan olanlar kendii ihtiyarlan ile zahire satrn alub kendi vilayetlerine gider iken harbi vilayetine alub gitmeyi"ib ehl-i islam gemileri r:ast geldiklerinde, ahzdan sonra gemi girift ve iqinde olanlan esir eylemeyeler, anun gibi Nederlandalu'dan esir bulunur ise ttlak olunub esbibr dahi verile.
Madde zz: Harbi tticcar tAyifesi Nederlanda gemilerine meta' viiklediklerinde meta'r harbinindir deyu bir ferd rencide eylemeye ve
memalik-i mahrusemize ve efier ihar vilayetlere gider iken ve geliir iken, rencberliklerinde iken bir tarikle esir olurlar ise ol asrllar
gerli halAs olalar.
Madde z3: Memalik-i mahrusemize emn ii emin iizere geliib giderek anun gibi deryida furtrna ve muziyaka verdtlkde, liztm olanlara eier hassa gemiler halkrdrr ve gayndlr, mu'avenet edeler.
Madde z5: Nederlanda vilAyetleri tacirleri ve tercumanlart ve siir
Ademleri deryidan ve karadan memalik-i mahmsemize geli.ib
bey' ii girA eyleytib Adet-i kAnun iizere rus0m-i idiyeleri verdikden
sonra, geligde ve gidigde, kapudanlardan ve deryida bulunan reislerden ve gayrrdan ve asker halkrndan kimesne mani olmaya ve
kadrlar dahl ii taarmz krlmayalar, kendiilerin ve idemlerin ve esbAblarrn ve davarlann kimesne rencide etmeye.
Madde z6: E[er giddet-i n\zgir olub gemilerini derya karaya atar ise
befler ve kadrlar ve gaynlar muavenet eyleyub kurtulan emvil ti esbAb kendiilere verili,ib beyttrlmnlcrlar dahl ri taamrz eylemeyeler.
Madde 38: Memalik-i mahrusemizde derya yt-izilne Erkan gemiler
ve kadrrgalar ve donanmalar, deryada Nederlanda gemilerine bu302
Axorruiz'oe KonsnNLtx vr OsuaNlr DeNiz Huxuru
lugduklannda birbiri ile dostluk edtib zarar ve ziyan eylemeyeler,
efier deryada ve limanlarda midAm ki kendi rrzAlanyla hediye vermeyeler, cebren alat ii esbiblarun ve emrid oflanlann ve gayrl
nesnelerin alub taaddi ve tecivtiz eylemeyeler.
Madde 4r: Memalik-i Mahr0semizde olan iskelelerde kalyonlan ve
gemileri meti' yiiklediib, giimrtiklerini bi't-temlm verdiklerinden sofrra, miicerred celb i ahz iEiin gemilerin aramayalar ve ol
vechile rencide ve remide eylemeyeler.
Madde 5z: Kalyonlan ve gemileri MemAlik-i Mahrfisernize geldiklerinde hrfz ii sryinet olunub emin ve silim gerti gideler, efer emvil ir esbib yafma olunmug bulunur ise firet olunan emvil ii esbib ve Ademlerinin zuhfira gelmesi bAbrnda sa'y ii ikdim olunub
ehl-i fesAd her kim olur ise olsun gerefi gibi haklanndan geline.
Madde 56: Riizgir muhilif olmafla, istanbul'a gelecek gemileri Kefe'ye veyihud ol cAniblerde bir mahalle diipdiikde veyi ihtivirlanyla varduklarunda, rrzilanyla bey' etmeden cebren metA'r grkarub almayalar ve ol cAniblere varan kalyon ve gemilerine kimesne
mini' olmayub ve mahfif ve muhAtara olan yerlerde, hiikkdm gemilerin ve iEinde olan idemlerin ve metd'lann korudub sryinet
eyleyeler ki zarar ve ziyAn olmaya ve lizrm olan zid ti zevAdelerin
bulunan yerlerde akgalanyla almakda mu'ivenet eyleyeler ve esbiblann tahmil iEiin gemi ve araba tutmak istediklerinde Etiyle ki
ihardan tutulmuq olmaya, kimesne mini' olmaya.
Babrili'den ayn olarak, Garb Ocaklan'ndan biri olan Tunus ve Hollanda arasrnda imzalanan 18. yiizyrla ait bir anlagma metninde yer alan deniz hukukuna iligkin maddeleri de burada ele almak gerekiyor. Daha rince
yaprlan biitirn anlagma ve kargrhkh sozlere rafmen, Akdeniz'de korsanhk
faaliyetleri ve gatrgmalar eksik olmamrgflr. Bu Eatrgmalan dnlemek ve Akdeniz'de gtivenli seyr0seferi safilamak tizere Tunus'daki mahalli idarecilerle Hollandah yetkililer arastnda briyle bir anlagma metni imzalanmrqtrr.
Ststen Generaal tarafindan ewelce gcinderilip, Tunus ve Hollanda arasrnda
imzalanan sulh ii salihrn tamamlanmasl ve bazr qartlann eklenmesi iEin
Tr.l
nxrrn vE Deru iz
3U^J
tekrar gelen Yahoda Kohin'in, bu defa refakatinde |an van Birle olduiu halde yaprlan miizakerelerden sonra ahd n ema.n mutabakatr sonucu ,vazilan
ahitnamenin ilgili maddeleri aqafrda verilecehir. Hollanda tarafindan da
mi,ihtirlii ve imzah kifrtlar verilerek kargrhkh sulh sailanmrghr. Tunus tarafindan beylerbeyi Ali Paqa, Mirliva Hiiseyin Bey, ocak day'rsr Mustafa DaF ve yeniEeri a[asr Ali A[a tarafindan 14 Receb nz4l17 Afiustos 17n tart-
hinde irnzalanmtqtrr. Bu donemde, Garb Ocaklan'nrn Osmanh merkezi
idaresinden Erkrp bir nevi mnhtar bir yonetim kurduklan hatrrlanmahdrr.
Babrili taraflndan bir beylerbeyi tayin edilmekle beraber, arfik idare oradaki ocak aSalan ve dayt'lann elindedir. 'a5 Bu nedenle Babrdli yerine Tunus
beylerbeyi tarafindan uluslararasr antlagma mahiyetinde Hollanda'ya boyle bir ahitnarne verilmesi anlaqrlabilir.
Ahitname maddeleri arasrnda, Tunus ve Hollanda gemileri agrk denizde kargrlagtrklannda takip edilecek yol dikkat Eekicidir. Gemilere karqrhkh olarak filikalar yana;acak ve pasaportlar kontrol edilecektir. Bu srrada
pasaport kontrolii iEin gemilere iki kigiden fazlasr grkmayacaktrr. Kontrolden sonra da bagka sebep yoksa gerniler yolundan ahkonmayacaktrr. Felemenk (Hollanda) ve Tunuslu tiiccar harbi gemilerden birinde bulundupu
strada gemi ele geEer ise gemi navlun defterine bakrhp mallan kendilerine
iade edilecek ve kendilerine zarar verilmeyecektir:
Tunus Beylerbeyi Ahitnamesi'a6
Madde r: Ba'de'l-yewn cemian Felemenk gemiieri, gerek ceng gemisi ve gerek bizirgan gemisi, Tunus ocafmrn her kanfr limanrna vusffl ve duhfrl ederler ise emn ii emin tizere olub gerek zikr olunan
sefine ve iElerinde tahrnil olunan erzak ve emti'Alanna ve tticcarlanna bir vechile zarar ve ziyAn olmamak iizere qart olunmuqdr"rr.
Madde 6: E[er Felemenk sefineleri adiiwlerinden bazr sefine ahz
ediib ve iEinde Tunus ocafr tticcarlanndan bulundukda, eqyAsrna ve
kendtisiine zarar gelmenib mukaddemi soylegdiifii navlununu veriib ve bir kimesne ta'arruzit eylemeye d.y,r qart olunmuqdur.
Madcle 7: E[er Tunus ocafr sefineleri rCry-i deryAda Felemenk sefinelerine rast gele, filukalan birbirlerine vamb pasaportalann bak-
to4
AxoEr.riz'oe KonsnNLrK vE Osl,lerult Drruiz HUKUKU
mak iEiin iki idemden ziyide sefineye girmemek iEiin kavl-i karAr
olunub ve pasaportalan yoklandrkdan sonra yoluna tahliye ve seferinden ta'vik eylemeyeler deyu gart olunmugdur.
Madde 8: E[er Felemenk sefnelerinden birisi Tunus limanlannrn bi'
rinde baqdan kara olsa iEinde olan e$ya ve emti'a sahiblerine redd
olunub ve gayran billahi te'ili Tunus ocafr sefinelerinden birisi Felemenk kryrsrnda bagdan kara olsa kezilik erzak ve emti'alanna kimesne rrrini' ve ta'amlzit eylemeye deyu gart olunmuqdur.
Madde 9: E[er Felemenk sefinesi Tunus sefinesine r0y-i deryida
rast geldikde gayr-i habs sancak dikiib anrn ile ceng ii cidil edtib
ve ahz olunursa ol sefine ve iEinde olan nzk Tunus ocak ganimesidir; ve efer ocak sefinesinin biri dahi boyle edtib ve ahz olttnsa
kezilik zikr-i megrfih tizere amel oluna d"yt gart olunmugdur.
Madde ro: E[er Tunus ocafir bir dtigman sefinesini alsalar ve iqinde bazr Felemenk bizirgAnr ve gerek yolcu Felemenk tiyifesinden
bulunursa, yedlerinde olan pasaportalanna nazar olunub efier sahih ise nzk il emti'alannr redd eyleyeler ve efer Felemenk sefineleri kendii diigmanlanndan bir sefine ahz eyleytib ve iEinde Tunus ocafr bizirgan ve yolcu yoldaglanndan iEinde bulunnr ise ellerinde olan pasaportalanna nazar olunub efier sahih ise kezAlik
nzklan ve egyilan redd oluna d"yu.
Madde: 6 ve ro. maddelerden Erkanhp kat'-r niza've def-i hizim iEindir: E[er Tunus oca[r sefineleri bir dtigman sefinesini alsalar ve
iginde bir Felemenk bizirgim veya yolcusu bulunsa yedinde olan
pasaportaya bakrlub zikr-i sibrk izere nzkr redd olunur ve zikr-i
meqr0h izere Tunus ocafr bitzirg?m ve yolcusuna boyle amel oluna; likin Eol gartla ki sefine yolcusunun defterinde veyihud gahideti ile nzkr isbit eder ise gerek Tunus ocafir yoldaqr olsun ve gerek
Felemenk tAyifesinden olsun, gerek kendti hdnr olsun ve gerek giyib olsun, isbdt olundukdan sonra nzkr gertiye redd oluna d"yu.
Cezayir'de ise Cezayu beylerbeyi bagta olmak tizere yeniEeri afalarr, boliikbagrlar, odabagrlar ve yayabagrlann irnza ve miihiirleri,vle kar:arla$TUnxlsn ve Deruiz
3c5
bnlan bir bagka belgede de aErk denizde Hollanda gemilerine yaprlacak
muamele tespit edilmektedir. Agafrda tam transkripsiyonu verilen
rcz6lt6r7 tarihli bu belgede Hollanda'ya Osmanh padigahr tarafindan verilen ahitnameye atrfta bulunularak bundan sonra Cezayir ve Hollanda gemilerinin birbirlerine zerar vermemeleri istenmektedir. Dostlufun ve iyi
iligkilerin devamrna, istanbul'da sadrazam Halil Paga hrtzurunda Hollanda elEisi Cornelis Haga ve Cezayir beylerbeyi Siileyman Paga ve difer askeri otoritelerin katrhmryla zaten soz verilmig olduiu hatrrlatrlmaktadrr. Bu
belgede Osmanh ve Hollanda gemilerinin aErk denizdeki dostluk belirtisi
olan igaretlegmeleri son derece ilginEtir. Cezayir gemileri Hollanda gemilerine rastladrklannda once kuru srkr top atarak haber vereceklerdir. Bunu
duyan Hollanda gemisi selam topuyla dost oldufutt bildirecek ve yelkenlerini indirecektir. noylece savag durumunda olmadrfr anlagrlacaktrr. Ardrndan Cezayir gemileri sandal ile birkaE gtivenilir adam gonderip Hollanda Prensi Kont Maurice'in'a7 miihiirlii izin belgelerini gordiikten sonra onlarr daha fazla rahatsrz etmeyecekler, geminin iEinde harbi devletin hiccannr aramayacak ve onlann mallan yiiklenmig mi diye ambarlan yoklamayacak ve bu yrizden kendilerinden herhangi bir hediye almayacaklardrr.
Sffret-i Telhis'a8
Biis-i tahrir-i hurCrf oldur ki
Nederlanda Ustidr Ceneralleri sa'idetlti ve qevketlii 'azametlii pAdiqdhrmrz hazretlerinin atabe-i ulyilanna krdvet-i a'yini'l-milleti'lMesihiyye Kornelyo Haga nim muteber elgilerin gonderiib dostluk
eylemek murid eyleyiib gemileriyle bazirgnnlan emn ti selimet
tizere varub gelub ticiret etmeleri bibrnda istid'i inAyet eyledikleri
e cilden dostluklan hu zfir-i hiimiyun sa' i det-makr&nl an nda hu s file
karin olub Ceziyir'in deryAda gezen gemileri ve fiaynlar, min ba'd
ta'addi ve tecAviiz eylemeytib Ceziyirliiler dahi muhabbet ve dostluk iizere olalar deyr.r mnfassal ve meqr0h ahdnAme-i hiimivun ve
miiekked ve miigedded evimir-i 'aliyye mutiba'at verilmig imiE.
inAyet olan nime-i hiimAyun evAmir-i 'alilye mficebince min ba'd
Memilik-i Mahr0se'ye geltib giden ve siir deryida gezen tiiccar ve
p6
Axoeruiz'or KoRsnnltx ve Osvnrult DrNiz Huxuxu
gayn gemilerine Cezdyir gemileriyle gezen asker-i islam tarafindan
bu ina gelince viki' olan bazr ntzi'lan igiin etdiikleri iizere dahl u
ta'arfirz olunmamalan iEiin bi'l-f il serdarhk ile sadAret-i uzmi ve
hrdmetinde olan vezir-i isaf-nazir Halil Paga hazretleriniin httzfir-i
'izzetlerinde Ustidr Ceneralleri cd,niblerinden olan elEi-i mezbrir
Kornelyo Haga muvAcehesinde bi'l-f il CezAyir befilerbefisi olan
Siileyman Paga ile Ceziyir cinibinden gelen Ocak ihtiyarlan ve yayabagrlarr ve kul afalan ile mi'an geltib gdyle takrir eylediler ki, eyAlet-i mezbfirede olan efer kul afalandtr ve yayabagrlar ve odabagrlar
ve siir neferit ve derya yiizrinde gezen Ceziyirlti tarafindan ahd ti
gart edertiz ki miimdileyhim UstAdr Ceneralleriniin deryida gezen
gemilerine ve iqinde olan bdzirganlanna ve re'iyilarlna ve emti'i ve
esbiblanna min ba'd Ceziyir'e beflerbe$i olanlardan ve deryida ge'
zen Ceziyirlii tarafindan bir vechile ta'addi ve teciviiz ve zarar ve
gezend erigdirilmeye. Deryida gezen gemilertniz, anlarun gemilerine rast geldiklerinde, Nederlanda bapafirn gordriklerinde beru tarafdan boq topun ahlb, anlar ile igAretlegtib, ba'dehfi anlar dahi selam toptrn atub ve ri'iyeten telenketeler:iin indrirtib selamlagdukdan sonra kendii cinibimizden sandal ile birkaE mtt'temed ldem
gcinderub mrimiileyhim Ustidr Cenerallerinin berr i.i bahrda hikimleri olan Konte Maverisyu'nun miihtirlii mektubun, gemi reisleri ve zibitleri gosterdikden sonra, geminizde harbi kefere idemleri ve metd'lan vardur deyu min ba'd yoklanmayub ve gemilerinden ol bahine ile esbAb ve akEadan bir nesne ahnrnayub bir vechile
dahl ii tecivtiz olunmaya ve min ba'd eyAlet-i Ceziyir'de Nederlandalu'nun idemlerin ve esbAblarun ve gemilerin satdurmayub hiEbir
vechile kimesneye rencide ve remide etdirilmeye ve inqalldhu te'AiA
mahmiyye-i CezAyir'e vardufunuzda anda olan kul afalarl ve yaya'
bagrlarr ve odabagrlan ve siir neferit ve askeri cinibinden dahi bu
minvil iizere ahd ii emdn mektubu yazilub, anda olan Nederlanda
konsolosuna teslim olunur ve bi'l-ctimle sa'idetlti pidigahr mrz hazretlerini.in taraf-i geriflerinden verilen ahdnAme-i htimiyun ve mukaddemA ve hili verilen evimir-i 'aliwe mucebi ile diyimi 'amel
Tunxlen vr
De rqiz
307
r856 Paris Antlagmast'5o
Madde 7: Hagmetlii Fransa Imparatoru ve Hagmetlii Ar,rrsturya inrparatoru ve Hagmetlii Gran Britanya ve irlanda Kraliqesi ve PaCigahr ve Haqmetlii Prusya krah ve padigahr ve Hagmetlii Biitlin
Rusyalar imparatom ve Hagmetlii Sardenya krah ve padigahr hazarit-r Saltanat-r Seniyye'nin Awupa hukfik-i umfimiyyesi ve cemiyeti menifinden hissedir olma$a dihil oldufunu ilan ederler
ve hi.ilaimdirAn-r miigininileyhimin her birisi ayn ayrr memilil:i Saltanat-r Seniyye'nin tamimiyetiyle istiklil-i i.lisine ri'iyet etme$i ta'ahhrid eder ve igbu ta'ahhridlerinin tamimi-i icrisrna
miigtereken mutekeffil olurlar. Bini-ber-in bunu ihlali mfrcib olacak her bir harekete menfaat-i um0miyyeye dokunur bir mesele
olunub bu sahifede ketb olunan gur0t ve kuy0da muhilif va'z sudfimndan her vechile ihtirdz ve ictinib olunur.
Evisrt-i Cemaziyelewel roz6 I ry-26 May firy
Ser-baltik Ahmed/ Ser-baltk Memi/ Yaya-bagr.
AIiIAi4a
AlilA$a
ASa
ibrlhim/Ser-oda Hasan/Ser-odasiileyman
Mr-rslu/
Memil
Mir-i mirAn-i Cezivir
Osmanh denizcilerinin sefere gittiklerinde esir olma tehlikesi her
zaman vardrr. Esirlerin Eogu zaman fidye kargrhfr kurtanlma iimidi de
mevcuttur. Esir olan Mi.isliimanlann zor gartlarda yabancr bir i.ilkede kalmastna mtisaade edilemez. Bilhassa denizci esirler forsa olarak Osmanhlara karEr diizenlenecek seferlerde ktirek Eekmeye mecbur brrakrlrrlar. Bu tabii daha vahim bir durumdur. Esir olan Mtisliimanlann kurtanlmaslna verilen tjrrem, Ebussuud Efendi'nin bir fetvasrna da konu olmugtur:
n
azanyl a bakacaklardrr.
Noru,n
I Qaka Bey'in
hayatr ve faaliyetleri iqin bkz. Akdes Nimet Kurat, "Qak" Bey: Izmir ve Cir.anndaki
Adalann llk Tiirk Beyi (ro8r-1096)," Tiltrk Denizcitik Tarihi, ed. Biilent An, (Ankara: Dcnrzcilik
Miistegarhi\ zooz)
Mesele: Zeyd Amr'a bin akEa koyub, derya seferine gitdikde kAfire
esir olsa, babast "gdyet fakir oldum" d.yo mezbrir akEayr ahp har-
canmafa kidir olur mu)
El-cevib: Esirlikden Erkarma[a sarf olunmak lizrmdrr.'ae
Buraya kadar bazr orneklerle aydrnlatmaya gahgtrfrmrz Osmanh deniz hukukuna iliqkin uygulamalar 18. ytrzy:/ra kadar devam etmiEtir. Bundan sonra kapittilasyonlar tek taraflr olma ve her padiqah tarafindan yenilenme hriviyetlerini kaybetmiglerdir. Kapitirlasyonlar siirekli hale gelmiq ve
hatta r7T4 KiiEtik Kaynarca Antlagmasr'nda oldufiu gibi Ruslar tarafindan
Osmanh murahhaslarrna adeta dikte ettirilerek antlagma gartlarl arastna
konmuqtur. Bu siireg, 1856 yrhnda Paris Antlaqmast'nda Avmpa devletlerinin Osmanh toprak biittrnliifiiiniin muhafazaslna kefil olmalanyla yeni
sa{haya geger. Artrk Osmanh Devleti kendi kurallannr uygulamak bir yana,
toprak biitirnliifiine bile bagkalan tarafindan kefil olunur ve Avrupa hukukundan faydalanmasrna izin verilir:
lo8
Aroe ruiz'oE Konsnrultr
vr Osunrult DrNiz Hururu
z
3
17
-46.
Hdil inalcrk, "Osmanlt Deniz Egemenlifi,"
Ti)rk DenizcitikTaihi, s.49 ve 52. Masraflannrn fazla
gelmesi yiiztinden, rz84'te Bizans'tn donanmasrnr kaldrrmasrnr ve igsiz kaian Rum eenticilerin gemi yaprmrnda ve denizcilikte bu siiregte Tiirklere yardrm ettiklerini de dikkate almarnrz gereh,vor.
Halil inalcrk, "Bah Anadolu'da Yiikselen Denizci Gazi Beylikleri, Bizans ve Haghlar," Ti)irk Deniz.
cilik Tenhi, ed. Biilent An, (Ankara: Denizcilik MiisteqarhIt, zoozl, TJ-9o.
Halil lnalcrk, "Fatih ve
4
5
Ege Denizi," Tiirk Deniznlik Torihi, gr-98.
Selahattin Tansel, Osmanh Kaynaklanna Gore Fatih Sultan Mehrned'in Siyrisi ve sskeri
(Ankara: TTK, 1999) z3z.
6
7
8
Age.
9
Io
Faali1,r.ti,
, z3r.
Halil inalcrk, "Fatih ve Ege Denizi," 92.
Frederic C. Lane, Venice A Maritime Rept+blic, (Baltimore: The f ohn's Hopkins University press.
1973\,24r.
H. J. Kissling, "Sultan II. Bayezid'in Deniz Politikasr Uzerine Dtigiinceler (148r-r5iz)," Tiirk De"
nizcilik Torihi, ed. Biilent Arr, (Ankara: Denizcilik Mtistegarhfir, zooz), ro9-rr6.
Flalil inalcrk, "Haqhlar ve Osmanltlar: Barbaros Hayreddin PaEa Fransa'da," Tilrk Denizcilik Tarihi,
n7.4o.
rr Piri Reis tarafindan hazrrlanan Kitab-t Bohnye tiE defa basrlmrgtrr.
rz Piri Muhyiddin Reis bu eserini ilk olarak i5zr'de hazrrlamrE, rtz4-r5zj Mrsrr seferinde
yanrnrla
bulundufirr Sadrazam Datnat ibrahim Paga'nrn be[enip padigaha sunulmasr teklifi iizerine genis-
Tuprlrn vr Druiz
309
leterek ikinci telifini kalenie alrnrghr. Fikret Sarrcao$lu, "Osmanh Deniz Harita ve Cofirafyacrhfr,"
Ti.rrk Denizctlik Tarihi, ed. Biilent An, Ankara: Denizcilik Miiste$arhfit, zooz, 164; aynr miiellil
"Piri Reis'in Kit6.b+ Bahnye'sinin izinde Kitib Qelebi'nin Yeni Bulunan Eseri: Kitrib-t Milntehdb-t
g
r4
r5
r6
Bahriyye," Tilrkliik Arashnnalan Derg'rsi, sayr 15 (lstanbrrl: zoo4) 7-SZ, rr.
Halil Inalcrk, "Osmanh Deniz Egemenlifii," 59.
inebahtr felaketi daha onceki bagansrzkklann hiEbirine benzemiyordu. Osmanh kuwetlerinin kayrplan inanrlmazdr. roo kadrrga miiftefikler eline geqmiq, 6o kadrrga da batmrqtr. Muharebede
Osmanltlardan 18. ooo mtirettebat ve asker kaybrnln yanl slra ro.ooo'i de esir diiqmtiqtii. Buna
ilaveten Osmanh gemilerindeki r5. ooo forsa miittefiklerce serbest brrakrlmrgtr. Yafmalanan egya ve para muazzam miktarlarda idi. Don luan 274 kiigiik top ele gegirmiqti. Ali Paqa'nrn bagtardasrndan r5o.ooo, bir baqka gemiden de 4o.ooo sekuin ele gegti. Muharebeden Cezayir Beyierbeyi Uluq Ali Paga'nrn kumandasrndaki Kuzey Afrika filosu kurtuldu. Miittefiklerin kayrplan ise
yarah. rildririilen ve bofulan olmak iizere r5, ooo kadardr. 8 Ekinr r57r tarihinde Miittefik donanmadan gcinderilen mekftrptan. The Fugger Newsletters, Victor von Klarwill, ed. , Londra, 1925. fit7: I. F. C. Fuller, Militory History of the Western World, cilt I, NY: De Capo Press, r987, 576; R. C.
Anderson, Naval Wars in the Levant, Liverpool, Liverpool Univ. Press, r9jz,)4-54.
Devlet izni ile ve hii:kiimdann bilgisi dahilinde diiqman gemilerine karqr yiiriittilen faalivete "privateering" kargrh[r korsanhk adr verilir.
Devletten habersiz olarak dost ve diiqman aprt etmeden, kendi hesabtna aErk denizde ve sahillerdeki yapma faaliyetine "piracy" kargrhfir deniz haydutlupu adr verilir. Osmanlt belgelerinde bun-
meclisine girerek drgiqleri bakanr oldu ve rjltimtine kadar o makamda kaldr. r577'de asalet unvanr
verildi. Aktif bir Protestan olarak Papa ve ispanya'ya karqrtr bir siyaset izledi.
zj
24
biinikliifiinden, Venedik'te artrk Armada'nrn bir da]ra sefere grkamayacafir diiqi.inr-ili.ivordu.
z6
27
18
Walter Simons, The Evolution of International Pwhlic Law in Europe Since Grotius (Nerv Haven: Yale University Press, rg1'r), 1.334.
Sir Francis Drake (r54o-r596), Kent, Chatham'da dofian Drake, ilk gemi kaptanhftrnr yaptrlr z5 yagrndan itibaren kendisini Ispanya ile denizlerde miicadeleye adadr. ry77 y:lrtnda Plymouth'dan hareket eden Drake diinyayr dolagan ilk ingiliz kaptan oldu. Amerika'dan altrn ve giimi.ig taqryan ispanyol gemilerini ele geEirerek lngiltere'de efsane haline geldi. Armada'ntn hareketinden cince
Cadiz'e yaptrfr taarruz ispanyol donanmasrna biiyiik zarar verdi. Ertesi yrl ingiliz donanmasryla
birlegerek Armada'ya kargr gerilla taktikleri uyguladr ve Armada'ntn firtrnada batmasrna zemin
hazrrladr. r595'de Amerika'ya son seferinde oldij ve Panama'da grimiildri. ispanya'da "el Draco"
(the Dragon/Eider) lakabryla anrlrr. Dcinemin bir baqka ingiliz korsanr hakkrndaki monografik
ara$hrma igin bkz. fames McDermott, Martin Frohisher, Elizabethon Pnvateer, New Haven: Yale
University Press, zoor.
CSP, Venice,YIII, r73.
fasper Ridley, Elizabeth I, NY: Fromm, 1988, z7o.
Sir Francis Walsingham (r51o-r59o), Ingiliz devlet bakanr. r563'te Parlamento'ya girdi. rSTo-7J
arasrnda Paris biiyiikelEilifi yaptr. St Bartholomew katliamrnda (t57zl oradaydr. ry7)'te danrgma
19
20
zr
22
3ro
AxorNiz'oe Konsnrulrx ve OsulNr-r Drr.riz Huxuxu
Relating to the Navry Dwring the Spanish War ry85-t587, Aldershot:
Temple Smith, r987, s xliii.
David Howarth, The Sovereigw of the
Seos, Londra: Collins, ry74, r44-r4j.
Osmanh-lngiliz diplomatik ve ticari iliqkileri igin bkz. lsmail Hakkr Uzungar;rh, "On Dokuzuncrr
Asrr Baglanna Kadar Tiirk-lngiliz Miinasebitrna Dair Vesikalar," Belleten, XIII, (r95o),SZl-6+8,
Akdes Nimet Kurat, Ttirk-lngiliz Mtinasebetlerinin Baglangrcr ve Geliqmesi (r553-16ro), Ankara:
A. U. DTCF Yay. ,
ryfii
Miibahat Kiitiikoflu, Osmanh-inglliz iktkddi Mtinastbetleri r58o-r8-18, An-
kara: TKAE , rg74i Susan A. Skilliter, William Harborne ond the Trad.e With Turkey ry78-t582, A Documentary Study of the First Anglo-Ottomon Relations, Londra: The British Academy, r 977.
z8
zg
jo
lngiliz kraligesi I. Elizabeth.
Calendor of State Papers, Venice,lX, Londra, 1897, 4t1,.
"Yenilmez Armada" olarak tarihe gegen Ispanyol donanmasrnrn r588'deki Ingiltere seferi hakkrnda sayrstz yayrn bulunmakla beraber cinemli bazrlan qunlardrr: I. A. A. Thompson, "The Arrnada
and Administrative Reform: The Spanish Council of War in the Reign of Philip ll," The English
Histoncal Review, cilt 82, No. 125 (Ekim ry671,698-725; I. A. A. Thompson, "The Appointment of
mektedir.
Fernand Braudel, La M{.ditenaned et le Mdditerranden a L'dpoque de Philippe 11, cilt z, (Paris: Librairie Armand Colin, r966), 45o; korsanhfrn etimolojisi ile Akdeniz ve okyanusta korsanlrk igin
bkz. Nebi Bozkurt, "Korsan," TDV islam Ansiklopedisi, cilt 26, zto-zrz.
asper Ridley, Elizabeth I, z7z.
The Fugryr Newsletters, ed. , Victorvon Klarwill, Londra, rg25,)o Nisan Sevileve 5 Mayrs Madrid
raporlanna istinaden Venedik'ten zz Mayrs rt87 tarihli btilten, ro5-ro6. Saldrnnrn verdipizarann
2, fulian Corbett, Ed. , Papers
Iar "haydrrk" ve "harami," harbi memleketlerin korsanlan ise daha qok "izbandut" adryla zikredil-
17
f
the Duke of Medina Sidonia to the Command of the Spanish Armada," The Historical Joumal, cilt
rz, No. z, (r969), 197-z16; Garrett Mattingly, The Defeat of the Spanish Armada, Boston: Horrghton Mifllin Co. , 1984; De Lamar fensen, "The Spanish Armada: The Worst Kcpt Secret in Europe," Sixteenth Century Journal, XIX, No. + (KrS 1988), 6zr-64r; Colin Martin ve Geoffrey Parker.
The Spanish Armadct, Londra: Hamish Hamilton, 1988, s 6z-65; Alexander McKee, De Spaonse ,4rmada, Baarn: Uitgeverij Hollandia BV, r989.
tr CSP, Venice, VIII, s LX.
tz CSP, Venice. VIII, 84.
jl iran cephesindeki savaqlar
r578'de baqlaFp r59o'da imzalanan bang antlaqnlasrna kadar rz yrl
si,irdii. Avushrrya cephesi ise r593'te agrlmrgtr.
34
),
36
j7
38
39
CSP, Venice, IX, 436.
Venedik balyosu Girolamo Capelio'nun 17 Haziran r6oo tarihli raporu, CSP, Venice,lX, 4r4.
CSP, Venice, X, 3rr, 3r8.
Roger l.ockyer, Hobsburg and Bourbon Europe q7o-172o, Essex: Longman, 1988, 243.
Herbert Rowen, The Pinces of Orange, Cambridge: CUP, 1988, r3-r4.
Papa'ntn dinine (Katolikli[e) geErnektense Tiirk (Miisliiman) olm.ayt tercih edeirn. Hollanda'daki isyan, r5(>7'de lspanyol baskrct idaresine ve Engizisyonlara karqr grkmakla bagladrfir igin, Calvinist"
ll. Philip'in dini baskrlanna giddetle direniyor ve srirekli
bu sloganr larllanrvorlardr.
Ronald Pmd'homme van Reine, Kappers en Piraten, Hilversum: HD Uitgevers, ry96,73.
ler Katoliklikle cizdeqlegen ispanya krah
40
T0nrlcR ve
De ruiz
JII
4r
etntig ve
mlqtlr. Mamafih miitareke siiresinin dolmasrna rafmen fiili olarak banq durumu devam
iki devlet arasrnda bir mrrharebe gerqekleqmemiqtir. Fernand Braudel' La Mtdittrranet' et le Mtidi'
tenanden a L'1poque dt Philippe II, cilt z, Paris: Librairie Armand Colin, r96(>,$8-444'
r568'den beri stiregelen isyan sonunda 16o9 yrhnda Hollanda ile ispanya arasrnda rz yrl siirevle
gegerli olmak i.izere imzalanan sulh mtitarekesi.
42
$
44
45
46
47
48
49
50
Letter of commission.
Flamanca ash vrijbu.iter olan bu kelime, ganimet peginde koqan yaimacrlar anlamrndadrr.
Paul Ztrmthor, Daily Lifein Rtmbrandt's Hollqnd., Stanford: Stanford University Pres, r994,289-
5g
,,Sultan I. Ahmed'in Frange Krahna verdtifii ahdnimeniin sfiretidiir," Leiden Universitesi. [-esutum
290.
59
Vameianum, OR rtj7, f fi.
ro Safer ro84/ tarihli Franstz ahitnamesi, BOA, Ecnebi Def'erkri, Franpelti D'-f'ei, z'
Eviil-i C. ewel rcztl \o Haziran-9 Temmuz 16rz tarihli ilk Hollanda ahitnamesi, Paris, Bibliothi'
Ronald Prud'homme van Reine , Kappers en Piraten, Hilversum: HD Uitgevers,
52
53
6o
que Nationo\e, SuTtplement Turc
6r
Malta $ovaiyelerinin liderine verilen ad (Grand Master).
istanbul'daki Venedik balyosu Simon Contarini'nin 8 Ocak 16rr tarihli rapom. Calendar of State
Papers, Venice,
5I
ry96.7y
Parrl Zrrmther, age. , zgo zgr.
Belgede, o zamanki kullanrmryla Mi"isltiman olmak anlamrnda "Tiirk olan" Eeklinde kayrthdrr.
Bretoni adh yiiksen bordah Ingiliz kalyonlannrn Osmanh kaynaklanndaki telaffuzu.
raflr
XII, Londra, r9o5, ro5.
Yan:z Sultan Selim'in Deniz siyaseti igin bkz. Michel M. Mazzaoui, "Global Policies o[Sultan Selim (r5rz-r5zo)," Essays on Islamic Civilization, Presented to Niyazi Berkes, Ed. Donald Little, Leiden:
Brill, 1976, zz4-24).
Osman Turan, Tilrk Cihan Hakimiyeti Meftiresi Tarihi, cilt tt, istanbul: Turan Neqriyat Yurdu,
1969, ro8.
Halii inalcrk, "Haghlarve Osmanltlar: Barbaros Hayreddin Paqa Fransa'da," Tiirk DenizcilikTan-
6z
55
(UluE/Krhg) Ali
Paga
(i5oo?-zr Haziran r587) Calabria'nrn Licastelli koyi.inde dofmrrqtur. Bir rivaigin Napoli'ye giderken esir edilmigtir. Gemilerde kiirek qektikten sonra
korsanhk yapmr$ ve Miisliiman olmugtur. Batr kaynaklannda Uchaly, Ochiali, Lochially, Uluchally
gibi isimlerle tanrnrr. I548'de hizmetine girdigi Turgut (Dragot) Reisle birlikte lstanbul'a gelip Os-
manh hizmetine girdi. Turgut Reisin yarunda Tablusgarb'rn fethine, Napoli ve Sicilya harekatla-
6a
65
66
67
rrna, Piyale Paga'ntn yanrnda Cerbe (156o) ve Malta (r565) seferlerine katrldr. Malta kuEatmasrnda qehit olan Turgut Reis'in yerine Cezayir Beylerbeylifine tayin edildi. lnebahtr (Lepanto) muha-
56
57
rebesinde donanmantn kalan gemilerini kurtanp lstanbul'a getirdikten sonra Kaptan-r Deryalrfa
tayin edildi ve ciliinceye kadar bu makamda kaldr. Bkz. Haluk $ehsiivarofilu, "KrhE Ali PaEa," islam Ansiklopedisi, cilt 6, lstanbul: MEB, 679-68r.
Kitip Qelebi, Tuhfetti'l-Kibar.
ispanya ile Osmanh devleti arasrnda 1578 yrhnda sulh mtitarekesi imzalandr. Mritareke imzalanrr
imzalanmaz ispanya kendini Hollanda'da, Osmanh Devleti ise iran'da sonu gelmeyen savaglar
iginde bulrrr. Her iki devletin de srnrrlanndaki problemleri krsa siirede halledip Akdeniz'deki irsttinltik rniicadelesine geri ddnmeyi planladrklan kugkusuzdur. Bu yiizden uzun ve kahcr bir banE
yerine, miitarekeler birer yrlhk srirelerle uzatrlrr. Fakat iqler Babrili ve ispany'a'nrn umduiu gibi
gitmeyecektir. r yrlhk 1578 miitarekesi r579 yrhnda da gegerli olacak, r58o'de bir yrl daha nzatrlacakttr. r58r'de ise iiq yrlhfirna yenilenen ban6, r584'te son defa olmak iizere bir yrlh$na imzalan-
312
AroeNiz'oE KonsRNLrK vE OsurRr.rr,r DrNiz Hururu
mallara ga'
islam hukukuna gore harbilerden muharebe esnasrnda gaziler tarafrndan kahren alnan
sarf
yolculara
kalmrq
yetimlere,
yoksul
Paraslz
nimet adr verilir ve bu mallann beqte biri fakirlere,
Nasrrhi
Bil'
Omer
pay
edilir.
gaziler
arasmda
ise
edilmek iizere treyrtilmile aynlrr. Kalan beqte drirdti
Yay. , 19io'
men, Hukf.rk-i Isd.miyye ve Irtilahatt F*hiyye Kamusu, cilt 3, lstanbul: l. U. Hukuk Fak.
Konya,
Uysal'
Mustafa
lv{iitercim,
cilt
z,
FhhurTercilmcsi,
El
Izahh
Mtiltnkd
Halebi,
424; ibrahim
bu konuda qok
1989, 3ro-3r4; lslam fikrhgrlannrn go$r deniz hukuku hakkrnda fikir beyan etmez ve
ganimet pa]'lasrmtnaz malzeme safllarlar. Bununla birlikte, fikrhErlar deniz muharebesinden sonra
Maiid Khadhemfikirdirler'
hususunda
,da tatbik edilecek esaslann kara savaqrndakilerle aynr olacafir
IIi'
I9t5'
Press,
Hophns
The
ohns
f
dui, war and Peace in the Law of Islam, Baltimore:
Cezayir Beylerbeyi UluE Ali Paga, Ulug Hasan Paga, Kihg Ali Paga kullanndan CaFer Paga, Tunus
Beylerbeyi istankdylti Ahmed Paga'nrn oflu ve kendisi de Tunus Beylerbeylifii yapan Ali Paga bunlar arasrndadrr.
yete gcire papaz olmak
the Ninetezation of Ottoman Diplomacy: The Conversion From Unilateralism to Reciprocity in
196r),
(Ankara:
enth Century," Belleten, XXV,
455'466'
Ankara:fiK,
Gelibolulu Mustafa Ali, Mevilidil'n-Nefiis Ft Kavfr.idi'l-Mecdlis, Haz. Mehmet $eker,
ry97,288.
63
hi, n7-r4o.
54
rtl,
verildifli iqin ihOsmanlr padiqahr tarafindan tek taraflr (unilate.rotl bir belge olarak berat qeklinde
bu tek tasan tabirikullanrlmrEtrr. Bkz. Halil lnalcrk, "lmtiyizat," s rr79i Osmanlt diplomasisinin
"The
EuropeaniC'
Hurewitz,
iqin
bkz.
).
geklinden miitekabiliyete dayah uygulamasrna geqiq
68
69
Fevzi Kurto!7u, Barbaros Hayrettin Paqo, lstanbrrl: Sebat Matbaast,
rytr,2o).
Age, zz3'224.
"Bu riliidiir, oliiniin cesedinin sahgr $eriat'a gcire haramdtr' "
Himi DaniqFevzi Krrrtoflu, Barbaros Hoyrettin Pago, lstanbul: Sebat Matbaast. t915. zz6. isrnail
Hakkr
ismail
r948,
5r-52;
mend, izahh Osmonh Tanhi Kronolojisi, cilt z, lstanbul: Tiirkiye Yay. ,
Uzunqarqrl , Osmanb Tarihi,ll, s 368; Ismail Hakkr UzttnEargilt , Osmanh' Taihi,ll' 368'
i. H. Daniqnrcnd, age ., 16o; i. H- Uzrtnqarqilt, age' ,lI' 17r'
kutlamalar
lnebahtr zaferi biitiin Hrristryan diinyasrnda coqkuyla kutlandr. Roma ve Venedik'te
olarak ilan
haftalarca siirdii. Katolikler muharebeyi Hrristiyanlann kafirlere karqr bir Haqh zaferi
ve gelecekte
eniler. Cervantes daha sonra bunu Don Qtixote'de tarihte o giine kadar kargrlaqrlan
bir
de kargrlagrlacak olan en asil olay olarak nitelendirecektir. Stirekli hale gelen Tiirk zaferlerine
Artrk
olmuqtur'
biiytik
etkisi
psikoloiik
dtinyada
gekmesi bakrmrndan inebahu'mn, Hrristiyan
set
yrkrlmrE oltrvorbiiti,in Avmpa'da efsane haline gelen Tiirklerin yenilmezliii inancr btiyiik cilqnde
olay daha sonki'
bu
kadar
O
biiyi;ikttir.
etkisi
olumsuz
inebahh'nrn
de
du. Osmanl bagkentinde
qartlar altrnda
Bu
antlacaktrradtvla
"srngrn
(Maflup
Donanma)
Donanma"
kitaplarrnda
ra tarih
alacak ve
Osmanh devlet adamlan brrndan sonra denizagrn harekat diizenleme proielerini askrya
herharrgi bir haqh ittifakr ihtimaline karqr son derece dikkatli olacaklardrr.
TUpxren ve Deruiz
3t1
7o
7r
72
Michel Mollat du fourdin, Avntpave Deniz, istanbul: AFA, 1993, rz11-rz.4.
E. D" Brown,The International Low of the Sea, cilt l, Aldershot: Dartmouth, r994,7.
W. E. Brrtlcr, "Grotius and the l-aw of the Sea," Hugo Grotius and International Relations, ed. Hedle,v Brrll, Benedict Kingsbury, Adam Roberts, Oxford: Clarendon Pres, r99o, zu.
73 t[er*ah.3mildir.
74 H. A. Smith , The I-aw of the Custom the Sea, Londra: Stevens and Sons Ltd. , 1959, +6-+8.
7t W. E. Butler, "Grotius and the law of the Sea," zrr.
76 Fluit lJly boat adr verilen ve r594'den itibaren tasarlanrp imal edilen dar ve uzun gemi geqidi. Eski-
y
94
Muhamrned Hamidullah, Muslim Conduct of State,4. baskr, [,ahorc, ry(cr,65.
Eb0 Abdullah Muhammed bin Flasan bin Ferkad Eq-geybini (trzlZ+g - r89/8o4), Ebir Yrrsufla
birlikte Hanefi mezhebinin iki biiyrik irnarnr olvp imameyn (iki irnam) adryla tanrnrrlar.
95
Gayrimiislimlerle yaprlan muamelelerle alakah qeqitli hiihimler igin kullanrlan
ctJ'
er Maritiem, zooz.
77
Kristof Kolomb Hindistan'a ulaqmak iizere batrya yelken aEtrfrndan Karayibler'e ilk ulagtrfrnda
burayt Hindistan zannettiiinden o Eekilde ad kondu. Daha sonra yanrldrfr anlagrlmasrna raflmen
bu isrnin krrllanrlmaya devam edildifiini gorilyoruz. Boylece, uzun siire Amerika Batr Hindistan,
asrl Hindistan ise
78 Ingiliz Levant
foseph Hammer von Purgstall, Jahrbrtcher der Literatur, 4o (Viyan a: r8z7l, 48.
Hans Kruse, "lslam Devletler Hukuku'nun Ortaya Qrkrqr (Miishirnanlann Hugo Grotius'u Mtrhammed Es-$eybani)," Terctime Ytrsuf Ziya Kavakgt, islsm Tedkikleri Derg-rsi,lV, sayr j-4 Fg7rl,
98
Hans Kmse, "lslam Devletler Hukrrku'nun Ortaya Qrkrgr,"
99
Age.
Hart, The Making
79
8o
8r
8z
8l
8a
85
86
87
88
89
90
9r
gz
jr4
54-82,t9.
lslarn dcvletler hukuku ile ilgili olarak yaprlan kapsamh bir aragtrrma iEin bkz. Ahmet Yaman, islam Hukukunds Uuslararast iligkiler, Ankara: Fecr Yayrnevi, 1998.
IOI lslam devlefinin ilk yrllanna kara savaElan damgasrnl vunrr. Mtisliimanlann deniz giicti olarak ortava grkrgt Halife Muaviye'nin 648 yrhnda Krbns fethiyle baElar. Btr dcjnemde Bizans deniz gticii
krrdretinden bir qev kaybetmemigtir, fakat Akdeniz arhk sadece Hrristiyanlara ait defrildir. ro. asra gelindiiinde ise Mtisltimanlar
Do[u Hindistan olarak adlandrrrlmrqhr.
Do[u I{indistan Kumpanyasl'nrn ve r(;25'te kurulacak olan Hollan-
A Bourgeois State, Manchaster: MUP, 1991, s z3; C. R. Boxer, Dwtch Merchants
and Mariners in Asia 6oz-t7e1, Londra: Varionun, rq88, vii.
Hugo Grr:tius, Hollanda'nrn Delft gelirinde ro Nisan r583'te dofup z8 Afustos r64s'te oldii. Filo-
ttim Krrzey Afrika'daki ve Ispanya'daki askeri gtiglerine dayana.
rak Sardunya ve Sicilya'ya kadar uzandrlar. lslam'da deniz hukukuna ait bahisleri ararken, bu ta.
rihi srirecin dikkate ahnmasr gerekir.
roz Majid Khadduri,
ro3 Viorel Panaite,
j.
Osrnanlt savag ve banq hukuku ile Osmanh devletine tabi lnracgtiznr devletlerin statiisii hakkrn-
ro4 Halil lnalcrk, "imtiyazat," EI z, :rr1z.
Io5 Frederic Lane, Venice A Maritime Republic, Balrimore: The f ohn's
Hopkins University Press,
1973,
r78.
ro6 Enfal Suresi, 6r.
ro7 988/r58o tarihli lngiliz Ahdnamesi: Akdes Nimet Kurat, Tiirk-lngiliz Milnasehetleinin
fames B. Morell, The Law of the Sea, Londra: McFarland & Company, tggz. z.
W. E. Butler, "Crotius and the Law of the Sea," zra-zrr.
E. D. Brown,age. ,7.
Act of Navigation.
http: //en. wikipedia. org/wiki/Htrgo*Grotius
Walter Simons, The Evolution of Internationat Public Law in Europr Since Grotius, New Haven:
le Universit.v Press, r9lr, i.
War and Pcsce in the Law of Islam, rrr-rr
The Ottoman Law of War and Peace, Boulder: NY, eooo, rz7. Panaite'nin bu eseri,
da son aragtrnnalardan birisidir.
of
zof, l{ristiyan ilahiyatgr, o}"un yazar:r ve Eairdir.
De Jure Proedae miisveddeleri r864'te brrlundu ve r868'de Den Haag'da basrldr.
tJ. A. Srnith, age. , s 48.
(>6.
,78.
IOO
Kumpanyasr ile
da Levant Ticareti Mtidiirlufiiniin (Directeuren van den Levantschen Handel ende de Navigatie
op de Middelandsche Zee) aksine, Hollanda Do[u Hindistan Kumpanyasl lVerenigde Oostindische
Compagnie- VOC) ve Hollanda Batr Hindistan Kumpanyas, (Westindische Compagnie - WIC)'nin
tekel imtiyazr vardr. Hollanda'nrn Hind ticaretini sadece bu Eirket vapabiliyordu. Marjolein 't
kelimesi,
97
96
ye gore daha basit olarak, belli
bir standarda gore inga edilen ve oldukqa ucuza malolan btr gemiler daha az miirettebatla idare edildiiinden Hollanda'ya biiyiik navlun rekabeti de sa$ryordu. Bernard Vlekke, Evolution of the Dutch Nation, NY: Roy Prrblishers, ry45. rToi Ralph Davis, The Rise
o,f the Atlantic Economies, Ithaca; Cornell Universig Press, r984, r.3r. Hollanda'nrn brr donemdeki
gemi geqitleri igin bkz. Hans Haalmeier ve Dik Vuik, Fluiten, Kattew en Fregatten, Haarlem: De Bo-
-siyer
mi.istakbel hal, muamele ve taw tr hareket bakrmrndan kaide seviyesine grkanlmrq daha onceki tatbikahn ve <jr{iin parqalan anlarnrna gelir.
ve Gelitrmesi (t55j-r6to), Ankara:
Baslanylcr
A. U. DTCF Yay. , r91.;,, r8z.
ro8 Hollanda Cumhuriyeti'ndeki
ro9
Ya-
Iro
Kutsal Roma Cermen imparatoru.
Walter Sirnons, ag.,. , ro-rr.
SavaE ve Bang Hukuku.
Bu strada tiim Avrupa'u saran 3o Yrl SavaElan (1618-1648) biit'iin qiddetiyle devam etmektedir.
Th. D. Woolsey, International Law, NY, 1889.
Arorruiz'oe KoRsaNLrK vE Osuarurr Drruiz Huxuxu
eyalet temsilcilerinden olugan meclisin adr olan Staten Gentraal. Osmanh belgelerinde Ustadr Ceneralleri olarak zikredilmektedir.
rozr/16rz tarihli Hollanda Ahdnamesi: Yazma, Paris Biblioth6que Nationale, Supplement Turc,
No: rr8, 61.
"...ben daht dostlu$u kobul edub ahd. w ,-emin ederim ki yerleri ve gdklei halk eden hildd-yt mutn celle
cel|lehfi ve 'dmme nevdlehrt ve ld ild,he fiayruhit. hakktgiin ve ecdid-t izfrmtm endrahfi tedl6 berdhinihi-
min ervdh+ yrtfeleriqiin bu tarofdan dahi hildf+ ahd u mtsak ve mu{ayrr-t ahd u ittifak qtlenriS ohnoyub iSbu shdndme-i htimiyun saddet-makrfinumun mazmfin+ Serif ile amel oluna..."
III
rr2
n: " E(er andlagrnalanndan sonra yeminleini bozarlar ve dininize saldtnrlarsa, kufriin
ijnderlerine korSt savo.nn. Qilnkii onlann yemin diye bir Seylri yoktur. "
Giimnik b<ilgelcrindeki vergi oranlan igin bakrnrz: Halil lnalcrk, Sources and Studies on the Ottonan
Tevbe Suresi
TUnxlen ve DENiz
,r5
Black seo, the customs Register of Cafo 487-49o, Harvard University press, 1995, gs-96.
rrj Halil inalcrk, "lmtiyazat," rr8o.
rr4 Extraterritoriality.
II5 Mahalli otoriteler de ti.iccardan hediye kabilinden
rz7
ve ,dmme nevdlehfi. ve
geyler istemek itiyadrndaydr. Zamanla bu keyfi
odemeler tticcara afrr gelmeye baqlayrnca konsoloslar cottimo adryla belli bir pay toplamaya bagladrlar. Her iilke elEisi defiigik oranlar tespit etmigti. Bkz. Halil inalcrk, Osntanh imparatorlu{u'nwn
Ekonomikve SosyalTarihi, istanbul: Eren, zooo, z4o. BaqlangrEta bu orang/or idi. Fakat r586'da
Halep'teki Venedik konsolosu ytikselen masraflan gerekEe gcistererek konsolosluk hakkrnr .votfa
grkardr. r5. asrtn sonunda bu rakamrn %oz'ye yiikseltildifini goriiyoruz. Bkz. K. Heeringa, ed. ,
rdhinihirnin ervdh+
rnayub
n6
Irz
rr8
I19
rzo
rzg
r2r
Dutch Copitulations of
rzz
$tz, Ankara: Bilkent Universitesi, yayrnlanmamrq doktora tezi, zoo3.
Vcnetian balyosu Nicolo Molin'in 4 May 16o5 tarihli raporu, CSP, Venice,X, ,37. XVIL ytizyrhn
ortalanna kadar Osmanh limanlannda gorevlendirilen geqitli tilkelerin konsoloslannrn tabi olduklarr kurallar hakkrnda bkz. Niels Steensgaard, "Consuls ans Nations in the Levant," Scandinavian
Economic History Review,
r23 istanbul'daki
rz4
X\
lr-z (19671, rj-55.
Venedik balyosu Simon Contarini'nin r7 Ekim 16o9 tarihli rapom. CSP, Venice,Xl,37o.
Bu gekilde bayrak depigtiren gemilere iki ornek iEin bkz. Yazma, Paris Bibliotheque Netionsle.
Supplement Turc :.r8, belge 163, t52 ve belge 86, 84-84r.
r25
tz6
T6
r3r
rlz
lgi.
lomatik siireci igin bkz. Biilent An, The First Dutch Ambassador in istanbul: Comelis Hoga and tht
Ahmecl Refik, rz. Asr-t Hicride istsnbul Hayatt, istanbul, ry3o,74-76.
CSP, Veruice, VIII, 5o.
AxorNiz'oe KonsnNLtK vE Osunxlr Der.riz Hururu
8,
6
yntlei ile 'amel olunur- " Yazma,
9'
b'
Muteber elEileri olan Kornilyo Hega -ztdet itaati.rhfi- vusitl bulub irs| olunLtn ndwelen miitdlaa
hdld
olub
md'fi'l-hdllert
ve
aksd-yr
hnub mefuttmuncla arz-i ihlas ve ihtisd.s eylemek kusv6-yr dmdllei
,,...
ohkdm.i seife-i ita'ot-nilmfin miisdrfinileyhim cdnibleine dahi veihnek bdhmvdki' olub ve elEilen nkdb+ hfimayunumwzo yitz sildo
rtib sdir elEiler oldufu i.izere milmditeyh Komilyo Hago sildde-i sa'odetimizde elEilik htdmetine tayin olu'
nub isbu ohd,ndme-i addlet-unv\ru 'in6.yet ve erzdni krtub fermdrt-t kazd-cereydntmtz bu vechile sddv ol'
rlo
carct imtiyazlan almaya muvaffak olacaktrr. Avmpa'da l{ollanda'nrn bafrmsrzhfir, Osmanhlardan
gok sonra, ancak r648 Westphalia Antlagmasryla tanrnacakur. Hollanda kapittilasyonlannrn dip-
rI
ve
istid.'d-yt atifet etmert'tn istirl'dlan hayr-i kabfil
..r-r54.
kargr mi.icadelelerini siirdrirtiyorlardr ve heniiz bafrmsrzhklan tanrnmamrgtr. llk defa bir Hollanda elgisi 16rz yrhndan itibaren mukim elEi srfatryla lstanbul'a gelecek ve Sultan I. Ahmed'den ti-
hiimdyun sa'ddet-rnokrtrnutnun mazmin-i
"lmtiyazat," rr79.
yun-i izzet-makrfin
hakktn Nederlunda Ustadt Ceneralleri vaz' etdikleri adet tizere elo-lye ve konsoloslanna. verelel' Felemenk
Defen, madde r3.
Robert Mantran, t7. Yiizytlm ikinci Yansrndq istonbul, Ankara: r9go, r
re Hollanda, Zelanda ve Groningen tiiccannrn Levant'a kendi bayrafr altrnda gelmesini isterken
bunlartn ingiliz himayesinde oldufunu iddia ediyordu. Venedik balyosu Agostino Nani'nin 3 Aralrk 16oo tarihli rapom, CSP, Venice,lX, q6. GerEekten, o srrada Hollanda'da isyancilar lspanya'ya
gaynhi
hiimoatabe-i aliyyemiz ile France ve ingiltere ile oldu[u iizere dostluk muktezdsmca veilen ahdndme'i
"... tiiccar taytfesi ... gdiirdiikleri ve alub gltdikteri gilmri)k almagelen meta'd.an elgilik ve konsolosluk
ihtilafi hakkrnda bkz. Miibahat Kitirko!hr, Osrnanh' ingiliz iktisddt Mfinasebetlen ry8oa8j8, Ankara: TKAE, r974; Calendar of State Papers,
Venice, lX, 4n-4r1. Son olarak Zilhicce ror5/Nisan r6o6'da harbi talfenin eskiden oldufu gibi
Fransa bayrafrr altrnda gelmesi kabul edilmigti. Fransa'ya mtrceddeden verilen ahitname, Yazma,
Paris Bibliotheque Nationale, Supplement Turc r18, 49-56.
Venedik balyosu Giralamo Capello'nun 7 $ubat 16oo tarihli rapom, CSP, Venice, IX,
ingilte-
hakkipiln t e ecddd-t 'izdm*n vt habam -endralldhu tr'At"d' beipilnbutarafdan dohihitdf-t ahd n rnisakve rnugayn't 'ohd u ittrfak i5 olun-
ildhe
SenJtei
iSbu 'ahdndme-i
rz8 Halil inalcrk,
168.
R. Mantran, age, ryj.ry4.
Most favored. nation clause.
BabrAli nezdinde Fransa ile ingiltere arasrndaki Bayrak
ld
Paris Bibliot heque N ationale' Supplement Turc
Bronnen Tot De Geschidenis Van Den Levantschen Hendel, cilt I, 's-Gravenhage: Martinus Niihof,
i9ro,
".'.bmda'
Birornekolarak, rozrlrintarihliilkHollandaahitnamesininsonundakiycminntetni:
,shd n yemtn ederim ki, yerleri ve gdklen holk eden hi;dd'yt mu'in celle icldlehtt
hi dostlufu ksbfit edub
du," Supplement Turc rr8' 63.
Halil lnalcrk, "lmtiyazat," rr8r. Buna mukabil lslam hukukuna gore bo[azlar haricinde olan denizler, yani agrk denizler, ne Dani'1-lslam, ne de Darii'l-harb statiisiindedir. Omer Nasuhi Bilmen' Hrkfik-i isdrniyrye ve Istiahat+ F*hi1rye Kamusu, cilt 3, lstanbrrl: I. U. Hukuk Fak' Yay. ,r95o' $r.
,,...
Nederlonda'ya tabi olan vilayetlerden esir olurlor ise ./',lak olunub mallon dahi verile... . ve memdliki mahrftsemizde Simdiye de{in olan esirlei ilak oluna. " BOA, Felemenk Def'en, zz lt, madde 17 ve Iq'
La',... memdlik-i mahrtrsemize emn ii emon iizere geliib gdt)b deryada furtma ve rniizayaka verrlikde
geolub
"...
riizgar
efier
muavenet
alleyeler,"
Siddet-i
ztm olanlsra eper hassa gerniler halktdv ve gayndtr
rnileini derya karoya otar ise befler ve kad;lor ve goynlor r/Luavenet edeler ve kurtulan emval ii *hab ge'
ri) kendiilere vertillib... " Felemenk Defien' madde 22 ve 25'
r)j
St+pplement Turc, 64.
rJ4 Halil Inalcrk, "lmtiyazat,"
rl5
rt8r.
Em'
Bosscha Erdbrink, Ottoman-Dutch Relations, Ankara: 1975,29: Alexander De Groot' Ottornsn
pire and Dutch Republic, Leiden: t978, zzr.
Hollanda afrrhkh olmast, ilk l-lollanda elqisi Cornelis
ry6 Bu konuyla ilgili olarak verilen cirneklerin,
elimizde bulttnmasrndandtr. Btt suretle Osmanlt
defterinin
kayrt
eltilik
ait
yrllanna
Haga'nrn ilk
ve Batr argivlerinde olmayan ve <izel yazrqmalardan oltrqan pek Eoktarihi belgeden faydalanma
imkinrna sahibiz. Defterin ash Paris, Biblioth6que Nationale vazmalan arasrnda muhafaza edilmekte ol1p, Supplement Turc, No: rl8'de kayrthdrr. Defterin tam bir niishast, Ingilizce rjzetleriv'
le ve bazr onemli olanlan transkripsiyonlarryla birlikte heniiz yayrnlanmamrg doktora tezinin ekleri arasrnda verilmigtir. Bkz. Biilenr An, The First Dutch Amhassador in Istanhul: Cornelis Haga
rt7
and the Dutch Capitwlations of 6n, Ankara: Bilkent Universitesi, 2oo3.
BOA, j No'lu Mtihimme Defteri, Hi.ikiim No: 516, Ankara, 1991' 2J1'
BOA, Milhimme De.ftei 7, F{iikiim ry3t,6 Zilhicce 975 tarihli ferman'
r)9 BOA, Mitlrimme 6t, Hiiktim No: 85, io'
140 Vezir Halil Paga'nrn Tunus Beylerbe,v*i Siileyman PaEa'ya mektrrl;u, Supplentent Turi. rr8'
rl8
belg':r
r59,144-r45.
TUnxlrn vr DENiz
,r7
r4r
Cezayir Beylerbeyi'nin Hollanda'da Stoten Generaal'e ([{ollanda Cumhuriyeti'ndeki eya-let temsilcilerinden ohrqan meclis) I Zilhicce rcy | 7 Ekim r(rzz tarihli rnektubu, A. R. A. (Hollanda Devlet Arqivi, Lahey), Staten Ceneraal,I. or. 08/t2578. r6, No: 6.
r4z Mahmut $akiroflu, "i5zr Tarihli Osmanh-Venedik Andlagmasrnrn Asli Metni," l. U. Ed. Fak. , Tanh Enstitiisii Derglsi, sayr rz, (r98r-82), J&Z-4o).
r4j Darfl'l-harb, yani kendilerine ahitnarne ile aman verilmemiq iilke.
r44 rozr (16rz)ahitnamesi, Ynzma, Paris Biblioth6qrre Nationale, Supplement Turc, No: rr8,6z-(19;ye-
nilenen rogr (t68o) ahitnamesi, Bagbakanhk Osmanh Argivi, Diivel-i F.cnebiye Deferlen (Febmenk
Defcil zzlr, z-6; Mu'ahedat Mecmuasr., cilt z, Istanbul: Hakikat Matbaast, 12941l'878,95-129.
r45 Tunrrs'daki idare igin bkz. Mehmet Maksudofilu, "Tunus'ta Dayrlann Ortaya Qrkrgr," A. U. ilahiyat F'akilltesi Dergisi, cilt XIV, (r966), r89-zoz.
146 Leiden Universitesi Kiittiphanesi, Oriental Manuscripts, code ry89, rlz-r11.
r47 Hollanda Cumhuriyeti'nin kumcusu Pren-s Willem'in oflu. r584'te Oranje Prensi Willem'in
Delft'de suikast sonucu oldiirtilmesinin ardrndan Hollanda'ya stadhouder olarak seEilmiStir. Bu
yiizdcn t-lollanda gernilerinde onun miihrii aranmaktadtr.
148 Leiden Universitesi, Legatum Warnerianum, OR rzz8.
r49 Erhrfiml Diizdag, geyhtilislam Ebussuud Efend,i'nin Fetvdlan,lstanbul: Enderun, 1972. Io8.
r5o Mecmua-i Muaheddt, cilt 4, s z4z; Latin harfli transkripsiyonu igin bkz. Nihat Erim, Devletlerarost
Hukuku ue Siycsi Tnnh lv'letinleri. cllt r, Ankara, ryfi,i45.
3r8
Axorruiz'or KonsaNLrK
vE
OsueNlt Drr.riz Huxuxu
iEiNDuriLER
Or"rrn Asrr'a Slgu / Aqlrrg 7
Ozrrrra KuNanur-tn
/ Sunug
9
Agrq KoNu$MASr
innis BosrnN
Eutuo
Sor-r Cesre,No
Ipnis BosreN /
/
KeNuNi vr OsueNLnARrN AxosNiz sivnsrri
/ isrnNvor
ALTTNgAd
13
EorsiyerrNon KnNuNi'Nilr SoN Yrn-tni 19
OsrnreNLIrARDA DENiz SrNrnr
vs Kenc,sumnr MEsEnsi z9
SnriH OzseRAN / OsvnwrlrAR vE Dr.Niz 47
Bu kitapta toplanan makaleler
6-7 Ekim zoos tarihlerinde
Begiktag Kampiisii'nde gerEeklegtirilen
niversitesi
13 ahqe gehir U
"Ti.irkler ve Deniz" konulu
BahEegehir Universitesi II. Uluslararasr Tarih Sempozyumu'nda
sunulan teblifilerdir.
Katkrlanndan dolaYr
italyan Kiiltirr Merkezi'ne (lstituta Italiano di cultura)
tegekkiir ederiz.
EorIrlt Eroru / KoNrnorU
K,aysErl'rrx: 18. Yiiz.yruN
Docu AxorNiz'oe Osuaxu Venudr
Zrri
ixitci
YRRrsrNue
63
AnrraN / r5. vr 16. YuzyrrHnoa SErrniniseR, Sr6ncrx vr KonsANLrK 79
Her-ir BEnxtev, TosuN Trnziodru / OslanNu DrNizcir-ix TeniuiNiN
IGtrgrugrrRMALr vr Tronix QrnqrvnuRi
Ai,q.lN SEnvaNlr
9l
r / Grov,q,N-FRANcrsco G rusu Nrn,N : Os ueN u
VrNroir TrxNix Yenorur (r51,r-r1.1,4l r47
GtoveNNt Rrccr / Ttinrr-rn
vr DrNiz: Irerye'DnN Bin
EvnENSEL,
DoNeN ltnsr
ue
tsexlg r5.-r8. Yrizvtr"r,tH 163
CIovnNNr SrnnEu / SnnoiNyn KR.u-lrdI'urN SevuNue Sis'ruurrni vr
TERruNove'NrN Tuncur Rris TanarlNoan YeduelqNMASr r75
KuunuuR / isenNvor- vr ir.r,rynn Angiv KayNaxu,nt vs
KnonixrrniNiN IgrdrNpe BnRseRos'uN 1534 Srrrni fi7
Ozr-tr'a
FEnNnriuo FennANprz l-q,Nze / r5oo'or TUnxrtniN MoooN'u KuSnruest
PeurtNo TorEoo i Onug Rris'iN Onir'rU H,,rxxnron Rrsr,ti Bin ispe,Nvol
ANe Menia Cenenras Tonnrs
/ isreNva'oe TUnxrrnr
irciri Brlcrrrnix iNcrrrNursi:
Knngr Yaprr-c.N
vr igceri zor
Brrcrsi zjr
DrNiz Snvngu,nrvre
Meroonauo OnNrii
247
BtilrN'r Anr / AxoENiz'oE KonsnNur vE Osueuu DENiz Huxuru
z(r5
BernaNrrs
KITAP YAYINEVI _ 149
rARiH vE codRAFYA Dizisi IURKLER vE DENtz
5l
f 6ztru xuunuun
(ro.)
sAHgE;€H in r.lr.rivensire si
ll. urusuRaRrsr renix s€MpozyuMU,6-7 eriv
2007, xirep vnvrNevr lro.
TANTTTM i$iN yAprLACAK KrsA ALtNTTLAR DrltNDA nigaiR
2005
O
vdHrrurlr godelrtar*az
oUzrlri
Nunerrilr piniu
ritnp teslnrv
VC
r
YETXTN sAlARtR, BEK
TAsARTM oarursvnNlrdr
BEK
CRAFIK UYCULAMA VE SASKI
MAS MA-IBAACTLTK A.l.
DEREBoyU cADDEsi, zAdRA it lrenxrzi
TdrHer
I BLoK I
DenIz
MASLAK.ISTANEUt
Se
nririxr No: 0905-34-000a15
r: (021 2) 285 I 96
1
r: I r
ro@) MrsMAr.coM.rR
Evr-Ur-
2007, rirap vavrNevi
Euiron
Ozrrvr Kuunuran
lsBN 978-975 5051-63-4
veyrx yoxrrurxi
Eadernv ANADoL
xirap vnvtNrvi rro.
ciseNcin ceoorsi, <izoGur soxedr zo/r-n
srvodLu 14431 islnxnur
r': (ozre) z9z6z 86 r: (ozrz) z9zGz87
l : kitapqa, kitapyayinevi.com
w: *'wr'.kitapyayincvi.com
$#
KitapvnYrN EVi
I !*'"
"-
.'.r'- ..g1"-''
f'. ..,, i'-lt'
n:i*#'tP
*
"
,-"rFS
f
:iP
' ''+:, t
'
.,
*:=j
;
ai
1:
ff'
'l
.Jl
..1_ r
"j_'."{
a
'i
s
$