hikmet23_mahmut_celik

.Doç. Dr. Mahmut Çelik
MAKEDONYA’DA ÇOCUK EDEBİYATI
VE ÇOCUK GELİŞİMİ
82-93.09
(1.02 Overview scientific article)
Doç. Dr. Mahmut ÇELİK
Makedonya - İştip “Gotse Delçev’’ Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretim Üyesi
[email protected]
ÖZET
Çocuk Edebiyatı kavramından, çocuklara yönelik olarak ortaya konulan
edebiyatı anlıyoruz. Aslında bu konunun temel taşı çocuktur. Çocuk ve çocuk
edebiyatı hakkında bir çok tanımlar vardır. Ne yazık ki bugüne kadar hala net bir
tanım yoktur. Çocuk tanımlarını açıklamaya başlarken hemen akla bir soru geliyor,
acaba çocuk kimdir? Çocuk edebiyatı kavramının iki temel belirleyeni vardır:
Birisi “çocuk”, diğeri de “edebiyat”. Bu iki kavramı kendi içlerinde çözümlemeye
çalıştık. Ondan sonra çocuğun ve çocuk edebiyatının ne olduğunu, özelliklerini ve
neden var olması gerektiğini yorumlamağa çalıştık.
Çocuk, Allah tarafından insan oğluna hediye edilmiş en kutsal varlıktır.
Çocuk tıpkı bir filozofa benzer. Çocuklar için dünya ve dünyadaki her şey yenidir,
ilginçtir. Çocuk edebiyatı, çocuklara ait bir edebiyat mı? yoksa çocukların yarattıkları
eserler mi? yoksa sadece edebiyat. Bu tür sorulara elbette herkesin vereceği yanıt
başka olabilir. Ancak, çocuk edebiyatına bilimsel bir bakış açısıyla yaklaşmakta
yarar vardır. Çocuk duyarlılığını edebî bir biçimde yansıtan, onların kişisel, ruhsal
özelliklerini, kelime hazinesini göz önünde bulunduran bir edebiyattır.
Anahtar kelimeler: Çocuk, kavram, edebiyat, tanım
74
HİKMET 23 - Mayıs - May 2014
THE CHILDREN`S LITERATURE AND THE
DEVELOPMENT OF CHILDREN IN MACEDONIA
Assoc. Prof. Dr. Mahmut CELİK
Unıversity of “Goce Delchev” in Shtip, Macedonian– Department
of Turkish Language and Literature, [email protected]
ABSTRACT
The notion of Children’s Literature means the literature dedicated to the
children. Indeed, the essential of this theme is the child. There are several definitions
about the children and children’s literature. Unfortunately, there is not a definite
definition about it yet. During the explications about the definitions of children, a
question comes in mind which is, who is the child indeed? There are two principal
determinants about the notion of Children’s literature: The first one is “child” and
the second one is “literature”. We tried to resolve these two notions internally. After
that, we tried to give explications what is the children and the children’s literature,
their characteristics and what’s the reason of the need of their existence.
The child is the most sacred being, given to the mankind. A child is just
like a philosopher. For a child, the world and everything in the world is something
new and interesting. The children’s literature is dedicated to the children or it is
the works created by children or it is just a literature. Everyone’s answers to these
questions could be different. But it is very useful to approach scientifically to
the children’s literature. The children’s literature is a literature which reflects the
children’s sensitivity in a literary form and which takes into consideration their
personal and spiritual characteristics and the vocabulary.
Keywords: Child, notion, literature, definition.
75
.Doç. Dr. Mahmut Çelik
GİRİŞ
Çocuk Edebiyatı kavramından, çocuklara yönelik olarak ortaya
konulan edebiyatı anlıyoruz. Aslında bu konunun temel taşı çocuktur.
Öncelikle
çocuk tanımını yapalım sonra edebiyatına geçelim. Bugün
ne çocuk edebiyatı kavramı nede çocuk tanımı hala tam olarak netleşmiş
değildir. Çocuk tanımlarını açıklamaya başlarken hemen akla bir soru
geliyor, çocuk kimdir? Çocuk edebiyatı kavramının iki temel belirleyeni
vardır: Birisi “çocuk”, diğeri de “edebiyat”. Eğer, bu iki belirleyeni kendi
içlerinde çözümleyebilirsek, çocuğun ve çocuk edebiyatının ne olduğunu,
özelliklerini ve neden var olması gerektiğini daha iyi yorumlamış oluruz.
Çocuk, Allah tarafından insan oğluna hediye edilmiş en kutsal
varlıktır. Çocuk Tıpkı bir filozofa benzer. Çocuklar için dünya ve dünyadaki
her şey yenidir, ilginçtir. Büyükler için ise durum hiç de böyle değildir;
büyüklerin çoğu için dünya sıradan bir şeydir. Çocukların benzer yönleri
sadece filozoflarla var. Dünya onlar için hâlâ akıl olmaz bir şey, evet, hâlâ
sırlarla dolu, gizemli bir şeydir. Filozoflarla küçük çocukların en önemli ortak
yanları budur; bir filozof ömrü boyunca duyarlı bir çocuk olarak kalır.1
Çocuğun diyer yönleri, hayret etme yeteneği çok güçlüdür. Hayata
şaşarak bakar. Tereddütsüzdür, hayat konusunda görüş birliği yoktur.
Çocuk duyarlılığını edebî bir biçimde yansıtan, onların kişisel, ruhsal
özelliklerini, kelime hazinesini göz önünde bulunduran bir edebiyattır.
Çocukların ilgilerine, ihtiyaçlarına, okuma tercihlerine hitap eden ve
çocukları temel dinleyici kitlesi olarak cezbeden alan edebiyattır.2
Çocuk Edebiyatı, erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik
dönemini de kapsayan bir yaşam evresinde, çocukların dil gelişimi ve anlama
düzeylerine uygun olarak duygu ve düşünce dünyalarını sanatsal niteliği
1 Jostein Gaarder, Sofi’nin Dünyası, s.26-27
2 A. Ferhan Oğuzkan Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı
76
HİKMET 23 - Mayıs - May 2014
olan dilsel ve görsel iletilerle zenginleştirilen, beğeni düzeylerini yükselten
ürünlerin genel adı.3 Büyükler için ortaya konan edebiyatta olduğu gibi,
çocuk edebiyatında da anlatım elbette edebî olacaktır. Edebî zevk ve kaygı
taşımayan bir anlatımı, edebiyatla ilişkilendirmek mümkün değildir.
Çocuk şiiri ve hikayeleri, “şiir”in çocuklar için yazılanıdır. Bu iki
tür yetişkinler ve çocuklar arasındaki temel fark, çocuk şiirinin çocuklara
yönelik bir özellik taşımasıdır. Çocuk duyarlığı, dil zevki, kelime hazinesi,
ruhsal yön, çevre, ilgi alanı yönünden çocuk eseri öne çıkar. Ninni ve masalla
büyüyen çocuk, ritme, ahenge, sese ilgi duyar. Söz oyunları, benzerlikleri,
tekerlemeler, kafiye, şiiri müziğe yaklaştırır. Çocuk şiirle, öyküyle, masalla,
sesle kendisini ve çevresini (tabiatı, eşyayı vb.) tanır. Çocuk, şiir, oyun
ve müzik, çocuk dünyasında bir arada iç içedir. Edebî bir zevkle sunulan
ilginç buluşlar, çocukta merak duygusunu sorulara dönüştürür. Tasvirler ona
yaşadığı dünyayı tanıtır. Çocuk edebiyatında işlenen konular, da çocuğa
uygun olmalıdır. Sevgi, iyilik gibi insanî değerler, kuru bir öğüt biçiminde
değil, çocuğun ilgisini çekebilecek edebî bir dil ve anlatımla verilmelidir.
Değerler, eşyalar, bitkiler, hayvanlar konuşturularak fabl türüyle de
sunulabilir. Bu tür anlatım, çocukların hayal dünyasını zenginleştirir.
Kitap okuma alışkanlığı kazandırmak için pek çok yol vardır. TV
ve bilgisayarın alabildiğine yaygınlaştığı ve yanlış kullanıldığı günümüzde,
kitap alışkanlığı kazandırmak kolay değil. Ödüllendirme, çocuklara
örnek olma yönünden çok önemlidir. Çocukların ilgiyle izlediği program
veya dizilerde kitap öne çıkmalı, okuma önemsenmelidir. Okullarda
çocuk yazarlarıyla çocukları buluşturan etkinlikler yapılmalıdır. Çocuk
Edebiyatçılar Birliği’nin bu anlamda yaptığı çalışmaların ses getirdiğini
biliyoruz. Okuma alışkanlığının kazandırılmasında en etkin yol, çocuğun
kendisine uygun, nitelikli bir kitapla tanıştırılmasıdır. Çocuk okuma zevkini
tattığı an artık okumayı bırakmaz.
3 Sedat Sever Çocuk ve Edebiyat, s.9
77
.Doç. Dr. Mahmut Çelik
Bizde çocuk edebiyatına verilen önemin belirlenmesinde bakılacak ilk
kaynak, çocuk yayınlarıdır. Nicelik arttığında beraberinde nitelik artışını da
getirmelidir. Çocuk duyarlığı yeterince gözetilmelidir.
Çocuk ve gençlik edebiyatının geçiş edebiyatı özelliği vardır. Bu,
çocukluk ve gençliğin yetişkinliğe bir geçiş aşaması olmasıyla da yakından
ilgilidir. İlkgençlik edebiyatı ilkgençlik çağında soyut düşünceyi algılamada
etkili bir uyarandır. Çocuk, ergenliğinin eşiğine yaklaştıkça, daha meraklı,
daha ciddi, daha paylaşımcı ve daha güvenli olurlar.4
Çocuğun, orta çocukluk döneminde ( 6-12 ) zihinsel işlemleri
yoğundur. Ergenliğe yaklaştıkça soyut düşünme yeteneğini de kazanmaya
başlar çocuk. Bu evrede, görmedikleri nesne ve olaylar hakkında düşünce,
kavram üretme; mantıki sonuç çıkarma,dikkati yoğunlaştırma yetileri
gelişir. Soyut düşünme yeteneği ve bellek gücü geliştikçe, neden-sonuç
arasında ilişki kurma başlar, davranış ve eylemlerin olası sonuçlarını göz
önünde bulundurmaya, kendi düşünce ve davranışlarını geliştirmeye
başlarlar.5 Yani yaşa ve gelişime bağlı olarak beliren ilgi ve ihtiyaçlardan
kaynaklanmasındandır. Dolayısıyla çocuk edebiyatı, eğitimcilerce ve
psikologlarca elbette bağımsız bir alan olarak algılanmaktadır. Başlı başına
çocuk kitaplarına yönelmeyen fakat eserleri içinde çocuk kitapları da
bulunan yazarlarla edebiyat araştırmacıları ise çocuklara yönelik kitapları
genel edebiyat içinde, kendi yazış tarzı ve özellikleri bulunan özel bir alan
olarak saymaktadırlar. Bağımsızlğı kabul edilsin ya da edilmesin, çocuklara
yönelik, çocukları hedef alan kitapların birtakım özellikleri olduğu ve
bunların göz ardı edilmeyeceği herkesin kabulüdür.
4 Çocuk ve Ergen Gelişimi,s.340
5 H. Yavuzer, Çocuk Psikolojisi, s.13-16
78
HİKMET 23 - Mayıs - May 2014
Çocuk edebiyatını genel edebiyattan ayıran temel belirleyici de dil ve
anlatımdır. İşlenen konunun, çocuğun ve gencin dünyasıyla ilgili olması da
çocuk edebiyatının, özelliklerindendir. Çocuk okuduğu kitapta merak, ilgi,
beklenti ve hayallerine kavuştuğu oranda onu kendisine mal eder, onunla
özdeşleşir. Aslında çocuklar düşünülerek kaleme alınmış olmayan kimi
eserlerin (Robinson Crusoe, Paul ve Virginie, Gulliver’in Seyahatleri...)
çocuklarca benimsenmesi, çocuklar için ilgi çekici olmasındandır. Çocuk
sonsuz bir merak ve macera duygusuyla doludur. Yukarıda adı geçen
eserlerde çocuk bu duygusunu tatmin edebilmektedir. Çocuk yazını her ne
kadar doğrudan belli eğitsel amaçlara hizmet eden bir araç olarak görülmese
de, çocuğa okuma eğitimi veren bir araçtır. Bu anlamda çocuk yazını,
yetişkin yazınına geçişte bir “ ara basamak” ya da “geçiş yazını” işlevini
üstlenmektir. Böylece, çocuk ve gençlik yazınının, okuma alışkanlığı veren
ve yazınsal ürünleri alımlamayı öğreten bir işlevi ortaya çıkmaktadır.6
Bütün bunlar, çocuklar için yazan yazarın kendini edebiyatçı ya
da çocuk edebiyatçısı olarak tanımlamasının ötesinde, bu tür edebiyatın
kurallarına göre yazmanın önemli olduğunu göstermektedir.
Çocuğun temel ruhsal ihtiyaçları arasında “güven ihtiyacı (maddî,
aklî ve sevme/sevilme), başarmak ihtiyacı, bir gruba kabul edilme ihtiyacı,
oyun ve değişiklik ihtiyacı ve estetik”i sayar ve sözü “aşk”a getirir: Çocuk
edebiyatında aşk erken başlar. Aslında masal ve hikayelerdeki bu aşk, iyi
ve çalışkanın ödülüdür. Bununla birlikte yine de kız ve erkek çocuklarının
gerçek yaşamdaki görevlerini anlamalarına ve benimsemelerine yardım
eder.
İyi bir çocuk kitabı, çocuğun kendisini daha iyi tanıması, gerekiyorsa
davranışlarını değiştirmesi ve kişiliğini geliştirmesi için ona kılavuzlukta
bulunur. Çocuk kitapları, çocukların kişilik gelişiminde önemli etkileri
olan araçlardır. İyilik, ahlâklılık, doğruluk, çalışkanlık, verimlilik vb. soyut
6 Çağdaş Çocuk Yazını, s. 26-27
79
.Doç. Dr. Mahmut Çelik
kavramları canlı örnekler aracılığıyla öğrenmesine yardım ederler.. İlk
çocukluk döneminden başlayan bu etkiler, ilköğretimin sonlarına kadar
sürer. Bu etkinin amaca uygun olarak gerçekleştirilmesinde en belirleyici
etken, çocukların kişilik özelliklerine uygun etkinliklerinin, uygun kitaplarla
desteklenmesi ve bütünleştirilmesidir.7
Günümüzde çocuklar için yayınlanan yayınlar sayıca çok. Özellikle
son yıllarda bu alanda önemli artış söz konusu. İçeriğiyle, görsel yönüyle,
çok nitelikli yayınlar var. Ne var ki çocukların yaşını, ihtiyacını, dil,
kelime dağarcığını, çocuk kitaplarında olması gereken fiziksel özellikleri
dikkate almadan, yalnız ticari kaygılarla ortaya konulan yayınlar da az
değil. Kitapların sadece görsel yönden değil, didaktik (eğitsel) yönden de
önemsenmelidir.
SONUÇ
Çocuk edebiyatı, edebiyat niteliğinden ödün vermeden, çocuğun
gerçekliğinden hareket ederek, konularım onun doğal ve güncel çevresinden
seçen ve çocuğun kendi dünyasına çok açılı bir anlayışla bakabilmesini
sağlayan, ona bilinçli bir okuma alışkanlığı kazandırmayı öngören edebiyat
ürünleridir. Çocuklara okutulacak kitaplar öncelikle yetişkinler tarafından
okunulmalıdır. Yetişkinler okuduktan sonra çocuklara okutulmalıdır.
Kitapların eğitsel yönünde yapılan araştırmalarda, bilimsel yönden
bakıldığında çoğu kitapların çocuğun psikolojisine olumsuz yönde etkilediği
vurgulanmıştır. Bu konuda tartışmalar yürütülmüşse de günümüzde yayın
evleri çocuk kitaplarına kaliteden çok ticari amaçla yaklaşmaktadır.
7 Sedat sever, Çocuk ve Edebiyat, s. 49
80
HİKMET 23 - Mayıs - May 2014
KAYNAKÇA – BIBLIOGRAPHY
Çocuk ve Edebiyat, Sedat Sever, Kök Yayıncılık.Ankara: 2007.
Çağdaş Çocuk yazını, Selahattin Dilidüzgün, M orpa Kültür yayınları,
İstanbul: 2003
Çocuk ve Ergen Gelişimi / M ary j. Gander Harry W. Gardiner.Yayıma
Hazırlayan Prof. Dr. Bekir Onur.İmge Kitapevi, Ankara, 1981
Çocuk Psikolojisi / Arthur T. Jersild.Çev. Gülseren Günce.Ankara
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.Ankara, 1979.
Çocuk Eğitimi / “Montessori metodu” / Maria M ontessori.Çev.Güler
Yücel.Özgür Yayınları.İstanbul, 1995.
İçimizdeki Çocuk / Doğan Cüceloğlu.Remzi Kitapevi.İstanbul, 33.
Baskı.2003.
İçimizdeki Biz / Doğan Cüceloğlu.Sistem Yayıncılık.İstanbul, 1999.
Örneklerle Çocuk Edebiyatı / Recep Nas. Ezgi Kitapevi, Bursa , 2002
Yetişkin Çocuklar / Doğan Cüceloğlu.Remzi Kitapevi.22.Basım.
İstanbul,2001.
81