Türkçe

Yay›mlayan
YAPI-ENDÜSTR‹ MERKEZ‹
The Building Information Centre, Istanbul
Haz›rlayan
YEM ARAfiTIRMA BÖLÜMÜ (YEMAR)
YEM Araflt›rma Bölüm Yöneticisi
B‹RGÜL YAVUZ
Grafik Uygulama Sorumlusu
KENAN ÖZTÜRK
Matbaa Sorumlusu
KEMAL KARA
Grafik Uygulama
ZEHRA ‹LTER
RESUL ATABAY
3
4
17
27
38
42
46
48
52
55
57
Bask›
Ali R›za Baskan
Güzel Sanatlar Matbaas› A.fi.
Yenibosna, De¤irmenbahçe Cad. No: 59
Bahçelievler 34530 ‹stanbul
Renk Ayr›m›
OKYANUS
60
65
68
73
82
Yaz› ve Yönetim Bürosu
Cumhuriyet Caddesi 333/1,
Harbiye 34367 ‹stanbul
Tel
: 0212 230 29 19 - 219 39 39
Faks
: 0212 248 48 14 - 225 66 23
e-posta : [email protected]
Kaynak gösterilerek yaz›lardan
al›nt› yap›labilir.
84
86
92
100
105
109
112
117
121
128
133
135
137
139
141
143
146
Bafllarken
Türkiye Ekonomisi
‹nflaat Sektörü
Konut Yat›r›mlar›
Konut D›fl› Bina Yat›r›mlar›
Gayrimenkul Sektörü
Altyap› Yat›r›mlar›
Yurtiçi Müteahhitlik Hizmetleri ve Belgelendirme
Yurtd›fl› Müteahhitlik Hizmetleri
Teknik Müflavirlik Hizmetleri
‹nflaat Malzemeleri Sanayisi Genel Görünümü
Çimento
Haz›r Beton
Prefabrikasyon
Seramik
Tu¤la-Kiremit
Gazbeton
Cam
Demir-Çelik
Boru
Alüminyum
Ahflap
Plastik
Boya
Do¤al Tafllar
Yal›t›m
Çat› Kaplama Malzemeleri
Is›tma-So¤utma-Havaland›rma
Asansör
Ayd›nlatma
Mutfak-Banyo
Mobilya
‹fl ve ‹nflaat Makineleri
BAfiLARKEN
Türk Yap› Sektörü Raporu, sektörün 2006 y›l›ndaki durumunu rakamlarla çok ayr›nt›l› olarak veriyor. Ekonomik göstergelerin, istatistiklerin, rakamlar›n çok önemli oldu¤unu hepimiz biliyoruz. Ancak yine biliyoruz ki bütün bunlar nicelikleri verirler. Oysa, niceliklerin yan›s›ra, bir sektörün genel görünümünü belirleyen niteliklere iliflkin veriler de söz konusudur.
Ekonomik göstergelere, rakamlara girmeden önce sektörün karfl›
karfl›ya oldu¤u sorunlar› baz› saptamalarla dile getirmenin yararl›
olaca¤›n› düflünüyoruz. Afla¤›da s›ralanan sorunlar›n gözard› edilmeyerek bir an önce de al›nmas›n›n ve giderilmesinin yat›r›mlar›
daha anlaml›, daha verimli k›laca¤›na inan›yoruz.
- Ülkenin yerleflme–planlama, flehircilik ve mimarl›k politikas› yoksunlu¤u,
- Ülke çap›nda yerleflme ve yap›laflmada bilimsel planlama yoklu¤u;
- Kentsel planlama, kentsel tasar›m, mimarl›k, mühendislik eksikli¤i sonucu plans›z, yanl›fl yerleflmeler, yanl›fl yap›laflma,
- Kaçak yap›laflma,
- Mevcut çürük yap› sto¤u,
- ‹fllemeyen yap› denetim sistemi,
- Proje ve inflaatta hâlâ siyaset ve ç›kar bask›s› alt›nda tutulan kamu ihale düzeni,
- Bozuk müteahhitlik sistemi,
- Hesaps›z kitaps›z, plans›z, yanl›fl belediye yat›r›mlar› savurganl›¤›,
- Meslek adamlar›n›n ve yard›mc› kadrolar›n yetersiz e¤itimi; olmayan yetkinlik sistemi,
- Yabanc› meslek adamlar›na, karfl›l›kl›l›k ilkesi gözetilmeksizin tan›nan Türkiye’de proje yapma haklar›, yetkileri,
- Yap› ve malzeme üretiminde kay›td›fl›l›k ve haks›z rekabet
hâlâ sürüp gidiyor.
Bu temel sorunlar çözülmedikçe sektörün ülke yarar› ve verimlilik
aç›s›ndan tam olarak baflar›l› bir flekilde ifllemesi beklenemez. Yat›r›mlar yap›lsa da tümüyle do¤ru, ekonomik ve verimli sonuçlara
ulafl›labilmesi tam olarak sa¤lanamaz.
Sizleri ekonomik verilerle baflbafla b›rak›rken, haz›rlad›¤›m›z raporun ülkeye ve sektöre yararl› olmas›n› dileriz.
Do¤an Hasol
Yap›-Endüstri Merkezi
Yönetim Kurulu Baflkan›
Türkiye Ekonomisi
Türkiye’nin gayr› safi milli has›la de¤erleri 2002 y›l›ndan beri
art›fltad›r. 2002 y›l›nda GSMH %7,8 oran›ndaki art›flla 180 milyar dolara ulaflm›fl, 2003'te ise %5,9 büyümeyle 239 milyar
dolar olarak gerçekleflmifltir. 2004 y›l›nda, sabit fiyatlarla gerçeklefltirdi¤i %9,9'luk büyümeyle GSMH cari fiyatlarla 428 milyar 932 milyon 343 bin 26 YTL de¤erinde gerçekleflmifl, dolar
baz›nda ise de¤eri 299 milyar 475 milyon dolar olmufltur.
K‹fi‹ BAfiINA M‹LL‹ GEL‹R (1998-2005) ($)
$
5.000
4.500
4.000
3.500
3.000
2.500
2005 YILI
2.000
2005 y›l›nda, sabit fiyatlarla gerçeklefltirdi¤i %7,6'l›k büyümeyle GSMH cari fiyatlarla 486 milyar 401 milyon YTL de¤erinde gerçekleflmifl, dolar baz›nda ise de¤eri 360 milyar 876
milyon dolar olmufltur.
2005 y›l›nda ekonomide yaflanan olgular ana bafll›klarla flunlar
olmufltur:
• Ekonomik büyüme kesintisiz devam etmifltir.
• Yabanc› sermaye yat›r›mlar›nda art›fl yaflanm›flt›r.
• ‹malat sanayisinde 2005 y›l›nda a¤›rl›kl› kapasite kullan›m
oran› %80,6 düzeyinde olmufltur. ‹malat sanayisindeki geliflme öteki sektörleri tetiklemeye devam etmifltir.
• Tekstil sektöründeki gerileme daha da büyümüfltür.
• ‹flsizlik oranlar›, yüksek büyümeyle orant›l› art›fl göstermemifl, yeterli derecede istihdam olana¤› yarat›lamam›flt›r.
• ‹hracat %16 büyümüfl, 73 milyar dolara ulaflm›fl, ithalat
%19’luk büyümeyle 116 milyar dolar olmufltur.
2005 y›l› sonu itibariyle y›ll›k enflasyon oranlar›nda 12 ayl›k ortalamalara göre TÜFE %8,18’e gerilemifl durumdad›r. Kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar› %25,9 oran›nda artarken, özel sektör sabit sermaye yat›r›mlar› %23,6 oran›nda art›fl göstermifltir.
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
3,255
2,879
2,965
2,123
2,598
3,383
4,172
5,008
Kaynak: TÜ‹K
2005 YILI GSMH DÖNEMSEL BÜYÜME (Sabit Fiyatlarla) (%)
1. dönem
2. dönem
3. dönem
4. dönem
7,5
4,7
8
9,5
Kaynak: TÜ‹K
1. dönem
2005 y›l› ilk döneminde büyüme oran› %7,5 ile 2004'ün ayn›
dönemdeki büyüme oran›na göre (%13,9) daha sabit bir büyüme h›z›na kavuflmufltur. Tar›m sektörü bu dönemde %4,3 oran›nda büyüme yaflayarak geçen y›l›n ayn› dönemindeki
%2,7'lik büyümeden daha yüksek bir de¤ere ulaflm›flt›r. Ancak
iç talepteki canlanman›n göstergesi olan özel nihai tüketim
harcamalar›nda %4,1’lik bir büyüme yaflanm›flt›r. Özel sektör
sabit sermaye yat›r›mlar›n›n büyüme h›z› %8,8’e düflerken, kamu sektörü 2005 y›l›n›n bafl›nda yat›r›mlar›n› fazlaca art›rm›fl,
%30,7 oran›nda büyüme kaydetmifltir.
2. dönem
YILLIK GSMH DE⁄ERLER‹ (1995-2005) (milyon $)
milyon $
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
12 AYLIK ORTALAMALARA GÖRE ENFLASYON DE⁄‹fi‹M‹ (1995-2005) (%)
%
100
80
Bu dönemde büyüme oran› %4,7 ile bir önceki y›l›n ayn› dönemiyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda (%15,7) yine oldukça düflük, ancak daha gerçekçidir. Tar›m sektörü ikinci dönemde %8,2 art›fl göstermifltir. Özel nihai tüketim harcamalar›n›n geliflme h›z› da
%3,9 gibi cüzi bir oranda büyümüfltür. Özel sektördeki sabit
sermaye yat›r›mlar› %18,4’lük bir büyümeye u¤ram›flt›r. Kamu
sektörü sabit sermaye yat›r›mlar› ise %30,2 ile yine büyük
oranda art›fltad›r.
3. dönem
Büyüme oran› bu dönemde %8 olmufltur. Tar›m yine %7,5 oran›nda art›fltad›r. Özel nihai tüketim harcamalar›n›n büyüme
oran› %10,4 olmufltur. Özel ve kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar› öteki dönemlere oranla çok daha büyük oranda büyümüfl; özel sektörde %29’luk, kamu sektöründe %38,2’lik bir
büyüme gerçekleflmifltir.
60
40
4. dönem
20
Son dönemde %9,5'lik bir büyüme oran› yaflanm›fl, tar›mda geçen y›l›n ayn› dönemine göre %0.1’lik bir düflüfl olmufltur. Özel
nihai tüketim harcamalar›ndaki art›fl %16,7 oran›ndad›r. Bu da
y›l›n sonuna do¤ru tüketimin artt›¤›n› göstermektedir. Özel
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
93,6 80,4 85,7 84,6 64,9 54,9 54,4 45,0 25,3 10,6 8,2
Kaynak: TÜ‹K
4
sektör sabit sermaye yat›r›mlar›nda yaflanan art›fl %41,6 gibi
bir düzeye varm›fl, kamu sektörü ise öteki dönemlere göre daha az oranda, ancak yine de yüksek bir art›fl yaflam›flt›r (%17,1).
SAB‹T SERMAYE OLUfiUMU BÜYÜME ORANLARI (1996-2005) (%)
Y›llar
GSMH ‹Ç‹NDE SEKTÖRLER‹N PAYI
2005 y›l›nda GSMH'da yaflanan %7,6 oran›ndaki büyüme, alt
sektörlerde de kendini göstermifltir. Tar›m sektöründe %5,6,
sanayi sektöründe %6,5, ticaret sektöründe %7,4 ve ulaflt›rma-haberleflme sektöründe %8,8 oranlar›nda büyüme gerçekleflmifltir. ‹nflaat sektöründe gerçekleflen büyüme ise %21,5 gibi rekor bir orand›r.
GAYRI SAF‹ YURT‹Ç‹ HASILA (GSY‹H) VE HARCAMALAR
YÖNTEM‹YLE SAB‹T SERMAYE YATIRIMI
Gayr› safi yurtiçi has›la, inflaat sektöründeki tan›m›na göre,
Türkiye'de inflaat sektöründe yer alan yerel üretici birimlerin
yurtiçi inflaat faaliyetleri sonucu yaratm›fl olduklar› inflaat hizmetinin üretim de¤eri toplam›ndan, bu hizmetin üretiminde
kullan›lan girdiler toplam›n›n düflmesi sonucu elde edilen de¤erdir. Ayn› zamanda bir y›l içinde tüketime ve yat›r›ma yap›lan harcamalar toplam›d›r. Has›lada büyüme sermayenin ve iflgücünün artmas›na de¤il, ayn› zamanda onlar›n verimli bir biçimde kullan›lmas›na, bir baflka deyiflle toplam faktör verimlili¤ine ba¤l›d›r.
GSY‹H'nin artmas›nda önemli rol oynayan ve dayan›kl› tüketim
mallar›n›n önemli bir k›sm›n› oluflturdu¤u özel nihai tüketim harcamalar›nda 2005 y›l›nda %8,8 oran›nda art›fl gözlenmifltir.
Büyüme Oran› (%)
1996
17,6
1997
14,8
1998
-3,9
1999
-15,7
2000
16,9
2001
-31,7
2002
-1,1
2003
10,0
2004
32,4
2005
24
Kaynak: TÜ‹K
Sabit sermaye yat›r›mlar› 2005 y›l› içinde %24 oran›nda art›fl
göstermifltir. Kamu ve özel sektör bu art›flta eflit oranlarda rol
oynam›flt›r.
Afla¤›daki çizelgede ise son üç y›ll›k sabit sermaye yat›r›mlar›n›n GSY‹H içindeki pay› yer almaktad›r.
SON ÜÇ YILLIK SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARININ GSY‹H ‹ÇER‹S‹NDEK‹ PAYI
Gayri Safi Sabit Sermaye
Yat›r›mlar› (Cari Fiyatlarla,
bin YTL)
GSY‹H (Cari Fiyatlarla,
bin YTL)
Sabit Sermayenin
GSY‹H'daki Pay› (%)
2003
2004
2005
55.618.335
76.722.408
95.307.113
359.762.926
430.511.477
487.202.362
19,7
23,9
27,6
Kaynak: TÜ‹K
2006 YILI GSY‹H GEL‹fiME HIZI TAHM‹NLER‹ (%)
2006
Dünya
4,3
ABD
3,3
Japonya
2,0
‹ngiltere
2,2
Euro Bölgesi
1,8
Öteki geliflmifl ekonomiler
3,9
Geliflmekte olan ekonomiler
6,1
Avrupa Birli¤i
2,1
Yeni sanayileflmifl Asya ekonomileri
4,7
Geliflmekte olan Asya ekonomileri
7,2
Orta Do¤u ülkeleri
5,0
Çin
8,2
Hindistan
6,3
Türkiye
5,0
Kaynak: IMF World Economic Outlook, Eylül 2005
GSY‹H içinde harcamalar yöntemiyle sabit sermaye yat›r›mlar›, kamu ve özel olmak üzere iki ana sektör üzerinden incelenmekte ve “inflaat” ile “makine-teçhizat” olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r. ‹nflaat yat›r›mlar› da bina ve bina d›fl› inflaatlardan
oluflmaktad›r. Henüz bitmemifl durumda olan inflaatlar›n ilgili
y›l içinde fiilen gerçeklefltirilen k›sm› sabit sermaye hesaplar›na dahil edilmektedir.
GSMH içinde gayr› safi sabit sermaye oluflumunun pay› genellikle %20-30 aras›nda de¤iflmektedir. 2005 y›l›nda GSMH içinde gayr› safi sabit sermaye oluflumunun pay› %27,6’ya ç›km›flt›r. 1996 y›l›ndan itibaren sabit sermayenin büyüme oranlar›
ise afla¤›daki gibidir:
Son dört y›ld›r sabit sermayenin GSY‹H içindeki pay› art›fl göstermektedir. Sabit fiyatlarla oran 2002 y›l›nda %19 iken,
2003'te %19,7'ye, 2004’te %23,9’a yükselmifltir. 2005’te de
GSY‹H'n›n %27,6’s›n› yat›r›mlar›n oluflturdu¤u görülmektedir.
Kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar›nda, 2005 y›l›nda dört
dönemde de istikrarl› ve yüksek oranda bir büyüme kaydedilmifltir. Toplamda kamu sektörü 2005 y›l›nda %25,9 oran›nda
büyümüfltür. Kamunun makine teçhizat yat›r›mlar›nda
%51,6’l›k çok büyük bir büyüme yaflanm›flt›r. Bina ve bina d›fl›
inflaat yat›r›mlar›nda da %16,1’lik bir büyüme olmufltur.
Özel sektör sabit sermaye yat›r›mlar›nda da 2005 y›l›nda tüm
dönemlerde büyüme görülmüfltür. Özellikle dördüncü dönemdeki %41,6’l›k büyüme, özel sektör yat›r›mlar›n›n 2005 y›l›n›n sonuna do¤ru daha da artt›¤›n› göstermekte, y›l›n genelinde de özel
sektörde %23,6’l›k büyüme yaflanmaktad›r. Özel sektörün özellikle inflaat yat›r›mlar›nda yaklafl›k %30’luk art›fl görülmüfltür.
Afla¤›da 2003-2005 y›llar› aras› karfl›laflt›rmal› dört dönem sabit sermaye yat›r›mlar› de¤iflim oranlar› görülmektedir. Çizelgeden de görülece¤i gibi 2005 y›l›nda sabit yat›r›mlar sürekli
art›fla u¤ram›flt›r.
2003-2005 YILLARI KARfiILAfiTIRMALI DÖRT DÖNEM SAB‹T SERMAYE
YATIRIMLARI DE⁄‹fiME HIZI (%) (Bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre)
Y›l
1. dönem
2. dönem
3. dönem
4. dönem
2003
11,7
6,3
3,0
2004
57,6
47,4
26,1
19,2
11,2
2005
10,3
20,0
30,6
33,0
Kaynak: TÜ‹K
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
5
DIfi T‹CARET
TOPLAM ‹HRACAT (1996-2005) (milyar $)
2005 y›l›nda Türkiye 189 milyar dolarl›k d›fl ticaret hacmiyle
son y›llar›n en yüksek d›fl ticaret rakam›na ulaflm›flt›r. ‹hracat
geçen y›la göre %16 art›fl göstermifltir; toplam hacmin 116 milyar dolarl›k k›sm› ithalat a¤›rl›kl› olmufltur.
2004 VE 2004 YILLARI DIfi T‹CARET‹ (milyon $)
2004
D›fl
D›fl
De¤iflim
De¤iflim Karfl›lama
De¤iflim
De¤iflim
‹thalat
Ticaret
Ticaret
(%)
(%) Oran› (%)
(%)
(%)
Dengesi
Hacmi
63.167
34,7 97.540 41,9 160.707 39,0 -34.373
57,3
64,8
2005
73.122
Y›l
‹hracat
15,8 116.048
19,0
189.170
17,7
-42.926
24,9
60
milyar $
Türkiye'nin d›fl ticaretinde politik ve ekonomik geliflmeler etkili
olmaktad›r. 1980'li y›llarda artan ithalat, d›fl ticaret dengelerinin
de¤iflmesini beraberinde getirmifltir. 1996 y›l›ndan 2000 y›l›na
kadarki befl y›ll›k sürede gerçeklefltirilen d›fl ticaret hacmi 366
milyar dolar düzeyindedir. 2001'den 2005 y›l› sonuna kadarki
befl y›l içinde ise d›fl ticaret hacmi bir önceki döneme oranla %71
artarak 627 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. Bu dönemde
ihracat önemli ölçüde artmas›na ra¤men, YTL’nin de¤erlenmesi, özellikle Çin menfleli ucuz ürünlerin ithalat›n›n artmas›, ihracattaki dönüflümün getirdi¤i ihracat›n ithalata ba¤›ml›l›¤›n›n
artmas› ve petrol fiyatlar›nda yaflanan art›fllar sonucunda d›fl ticaret dengesinde önemli aç›klar oluflmufltur.
80
40
20
0
1996 1997
23,2 26,3
1998
27,0
Kaynak: TÜ‹K
Afla¤›daki grafikte 2005 y›l›nda ihracat gerçeklefltirilen ilk on
ülke görülmektedir. Bu ülkeler, 2005 y›l›nda toplam ihracat›n
%59'unu üstlenmifllerdir. 2004 y›l›nda en fazla ihracat gerçeklefltirilen ülke 8 milyar 745 milyon dolarla bir önceki y›l da oldu¤u gibi Almanya'd›r. ‹ngiltere, ABD ve ‹talya, bu ülkeleri
izlemektedir. Bir önceki y›l ‹ngiltere üçüncü s›radayken ikinci
s›raya yükselmifltir. Ayr›ca s›ralamada bir önceki y›la göre gerçekleflen en önemli de¤ifliklik listeye dokuzuncu s›radan giren
Irak't›r. Bir önceki y›la göre iki buçuk kat›na ç›kan ihracatla
Irak, 2004 y›l›nda ihracatta ilk elli ülke aras›nda en fazla ihracat art›fl oran›na sahip olan ülke olmufltur.
63,0
Kaynak: TÜ‹K
‹HRACAT YAPILAN ‹LK ON ÜLKE (milyon $) (2005)
SON ON YILLIK DIfi T‹CARET HACM‹ (1996-2005) (milyar $)
2004
Ülkeler
milyar $
160
120
80
40
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001
23
26
27
27
28
31
ihracat
44 49
46
41
55 42
ithalat
D›fl Tic. Hacmi 67
75
73
68 83 73
2002
36
52
88
2003 2004 2005
47
63
73
69
98 116
116
161 189
Kaynak: TÜ‹K
‹HRACAT
Türkiye ihracat de¤erleriyle Cumhuriyet'in kuruldu¤u 1923
y›l›ndan bu yana ihracat›n› bin kat art›rm›fl durumdad›r. 19901995 y›llar› aras›nda ihracatta gerçekleflen büyüme oran›
%13,4 olmufl; 1995-1999 aras›nda Uzakdo¤u ve Rusya Federasyonu'nda ortaya ç›kan krizler nedeniyle ihracattaki art›fl oran›
%5,7 düzeyinde kalm›flt›r. 2001 y›l›ndan 2005 sonuna kadar
gerçeklefltirilen ihracatta ise bir önceki befl y›la oranla %91 art›fl yaflanm›fl ve ihracat hacmi 250 milyar dolar olmufltur.
2003 y›l›nda yaflanan %30'luk büyüme de¤erlerinin ard›ndan
2004 y›l›nda ihracat bir önceki y›la göre %33,6 rekor büyüme
oran›yla 63,1 milyar dolar düzeyine ulaflm›flt›r. 2005 y›l›nda ihracat›n büyüme oran› %15,8 olmufltur. ‹hracat›n 2005 y›l›nda bir
önceki y›la göre art›fl miktar› yaklafl›k 10 milyar dolar olmufltur.
Toplam
ihracattaki
pay› (%)
Toplam
ihracattaki
pay› (%)
2005
De¤iflim
(%)
Almanya
8.745
13,8
9.436
12,9
‹ngiltere
5.544
8,8
5.916
8,1
7
‹talya
4.648
7,4
5.601
7,7
21
ABD
4.860
7,7
4.877
6,7
-
Fransa
3.668
5,8
3.789
5,2
3
‹spanya
2.620
4,1
3.005
4,1
15
1.821
2,9
2.696
3,7
48
Hollanda
2.138
3,4
2.465
3,4
15
Rusya Fed.
1.859
2,9
2.371
3,2
28
Irak
BAE
ABD taraf›ndan 1994 y›l›nda 2000'li y›llar için gelifltirilen "Geliflmekte Olan On Büyük Pazar" stratejisinde son y›llarda geliflmekte olan en önemli ülkeler aras›nda Türkiye, Çin'den hemen sonra, ikinci s›rada gelmektedir. Bu ülkelerin ilk onunun 2010 y›l›nda
Avrupa ve Japonya'n›n toplam hacmini aflmas› beklenmektedir.
6
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
26,6 27,8 31,3 35,1 47,2 62,8 73,1
8
1.144
1,8
1.665
2,3
46
Öteki Ülkeler
26.119
41,3
31.301
42,8
20
TOPLAM
63.167
100,0
73.122
100,0
16
Kaynak: TÜ‹K
Almanya
‹ngiltere
‹talya
ABD
Fransa
‹spanya
Irak
Hollanda
Rusya Fed.
BAE
(milyon $)
0
3.000
BAE
Rusya Hollanda
Fed.
Irak
6.000
‹spanya Fransa
ABD
9.000
‹talya ‹ngiltere Almanya
2005 1.665 2.371 2.465 2.696 3.005 3.789 4.877 5.601 5.916 9.436
2004 1.144 1.859 2.138 1.821 2.620 3.668 4.860 4.648 5.544 8.745
Kaynak: TÜ‹K
‹hracat gerçeklefltirilen ilk elli ülke aras›nda bir önceki y›la göre
ihracat› en fazla art›fl gösteren ilk üç ülke Malta (%183), Kenya
(%183) ve Pakistan’d›r (%117). Bir önceki y›ldan farkl› olarak ilk
on listesinde ‹talya bir, Irak iki basamak yükselmifl, ‹srail listeden
ç›km›fl, yerine 10. s›radan Birleflik Arap Emirlikleri gelmifltir.
‹THALAT
1980'li y›llarda artan ithalat, 1990-1995 y›llar› aras›ndaki befl
y›ll›k süreçte y›ll›k ortalama olarak %3,5 oran›nda büyümüfl,
1999 y›l›nda %11,4'lük bir gerileme yaflanm›flt›r. 2001-2005 y›llar› aras›nda ithalat hacminde bir önceki befl y›ll›k döneme
oranla %60 oran›nda büyük bir art›fl gerçekleflerek, ithalat
hacmi 377 milyar dolar düzeyine ulaflm›flt›r.
‹hracattaki %16’l›k büyümeye karfl›l›k ithalatta 2005 y›l›nda
%19’luk bir büyüme olmufltur. 2003 y›l›ndaki %33,3'lük art›fltan sonra bu büyüme daha düflük bir düzeydedir. ‹thalat 116
milyar dolar düzeyine ç›km›flt›r. Ara mal gereksinimlerinin ve
tüketim mal› taleplerinin artmas› ithalat›n artmas›n› beraberinde getirmektedir.
Almanya
Rusya Fed.
‹talya
Çin
Fransa
ABD
‹ngiltere
‹spanya
Güney Kore
‹ran
(milyon $)
0
5.000
10.000
Güney ‹spanya ‹ngiltere ABD Fransa Çin
Kore
2005 3.469 3.473 3.537 4.663 5.316 5.871 6.831
2004 1.962 2.573 3.254 4.317 4.745 6.201 4.476
‹ran
‹talya
7.524
15.000
Rusya Almanya
Fed.
12.818 13.573
6.866 9.033
12.516
Kaynak: TÜ‹K
Son befl y›l içinde ihracat›n ithalatla karfl›laflt›r›lmas› afla¤›daki
gibidir:
‹HRACAT-‹THALAT KARfiILAfiTIRMASI (2001-2005) (milyar $)
120
TOPLAM ‹THALAT (1996-2005) (milyar $)
ihracat
100
ithalat
120
milyar $
milyar $
160
80
40
0
80
60
40
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
43,6 48,6 45,9 40,7 54,5 41,4 50,8 69,3 97,2 116
20
Kaynak: TÜ‹K
0
‹THALAT YAPILAN ‹LK ON ÜLKE (milyon $) (2005)
Ülkeler
2004
Toplam
ithalattaki pay›
(%)
2005
Toplam
De¤iflim
ithalattaki pay›
(%)
(%)
Almanya
12.516
12,8
13.573
11,7
8
Rusya Fed.
9.033
9,3
12.818
11,0
42
Italya
6.866
7,0
7.524
6,5
10
Çin
4.476
4,6
6.831
5,9
53
Fransa
6.201
6,4
5.871
5,1
-5
A.B.D.
4.745
4,9
5.316
4,6
12
‹ngiltere
4.317
4,4
4.663
4,0
8
‹spanya
3.254
3,3
3.537
3,0
9
Güney Kore
2.573
2,6
3.473
3,0
35
‹ran
1.962
2,0
3.469
3,0
77
Öteki Ülkeler
Toplam
Kaynak: TÜ‹K
41.597
42,7
48.973
42,2
18
97.540
100,0
116.048
100,0
19
2001
2002
2003
2004
2005
D›fl ticarete aç›kl›k oran› 2005 y›l›nda yaklafl›k %52 olarak
hesaplanm›flt›r. Bu de¤er toplam d›fl ticaret hacminin GSMH'ya
bölünmesiyle elde edilmektedir. D›fl ticarete aç›kl›k büyümeye
çeflitli yollardan katk›da bulunur. ‹hracat›n ithalat› karfl›lama
oran› ise %63,0'd›r.Bu oran›n %60'›n alt›nda olmas› d›fl
ticarette s›k›nt› göstergesidir. 2005 y›l›nda ithalat›n fazlal›¤›
bu de¤eri düflürmüfltür.
KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI
Kapasite kullan›m oranlar› firmalar›n üretim kapasitesini konu
al›r. Son y›llarda kapasite kullan›m oranlar› da h›zl› ve istikrarl›
biçimde art›fl göstermektedir. 2002 y›l›nda %75 dolay›nda
olan kapasite kullan›m oranlar› 2003 y›l›nda yaklafl›k %80
dolay›na ulaflm›flt›r. 2004 y›l› sonuna do¤ru da %80 dolay›nda
istikrarl› bir düzeyde seyretmifltir.
AYLARA GÖRE ‹MALAT SANAY‹S‹ KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI
(2004-2005) (%)
95
85
%
2005 y›l›nda en fazla ithalat yap›lan ülke yine Almanya'd›r.
Gerçeklefltirilen ithalat, bir önceki y›la göre %8 oran›nda artarak 13 milyar 573 milyon dolar düzeyine ulaflm›flt›r. Almanya'y›
Rusya Federasyonu, Çin ve ‹talya izlemektedir. Bir önceki y›la
göre ithalat yap›lan ilk elli ülke aras›nda ithalatta en fazla art›fl
oran› s›ras›yla Kolombiya (%83), ‹ran (%77) ve Portekiz’de
(%68) gerçekleflmifltir. Bir önceki y›l en fazla ithalat gerçeklefltirilen on ülke listesiyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda 2005 y›l›nda Çin’in
6. s›radan 3. s›raya yükseldi¤i, ‹sviçre’nin ve Japonya’n›n ilk on
ülke aras›ndan ç›kt›¤›, Güney Kore’nin listeye 8. s›radan, ‹ran’›n
10. s›radan girdi¤i görülmektedir.
75
65
O
fi
M
N
M
H
T
A
E
E
K
A
2004 77,2 73,5 82,1 76,5 84,3 85,3 83,9 81,4 84,3 82,4 83,5 84
2005 76,6 77,1 80,5 79,8 81,3 81,4 80,6 79,8 82,7 82,3 80,9 80,6
Bu çizelgede imalat sanayisinin üretim de¤erlerine göre
kapasite kullan›m oranlar› yüzde cinsinden verilmifltir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
7
‹MALAT SANAY‹S‹ ÜRET‹M‹
Ülke ekonomisindeki büyümenin öncü göstergesi imalat
sanayisidir. 2005 y›l›ndaki toplam sanayi üretiminde %6,5’lik,
imalat sanayisinde de %6,1'lik büyüme yaflanm›flt›r. ‹malat
sanayisinde art›fl en fazla son dönemde görülmüfltür (%9,5).
2006 YILI
GAYRI SAF‹ M‹LL‹ HASILA (GSMH)
GSMH BÜYÜME ORANLARI (Sabit Fiyatlarla) (%)
1. Dönem
2. Dönem
6 Ayl›k
2005
7,5
4,7
-
2006
6,4
8,5
7,5
Kaynak: TÜ‹K
2006 y›l› ilk döneminde yaflanan büyüme 2005 y›l›nda yaflanan büyümeye göre düflük kalmaktad›r. Ancak ikinci dönemde
ve y›l›n ilk yar›s›nda ekonomik büyüme 2005 y›l›na göre daha
fazlad›r. Y›l›n ilk yar›s›nda cari fiyatlarla GSMH 240,2 milyar
YTL olarak belirlenmifltir. Dolar cinsinden cari fiyatlarla GSMH
ise 169 milyar dolard›r. Ekonomik büyümenin 2006’n›n ilk yar›s›nda da devam etmesi oldukça önemli bir göstergedir.
Türkiye ekonomisi, 2001 krizinden itibaren 14 dönemdir kesintisiz olarak büyüme kaydetmifltir. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda kesintisiz büyüme süresi, 1994 krizinden sonraki 17. dönemine girmifltir.
Tar›m sektörünün 6 ayl›k büyüme oran› %1,3’tür. Y›l›n tamam›
dikkate al›nd›¤›nda sektörde az bir büyüme olaca¤› tahmin
edilmektedir.
Sanayi sektörü, ilk alt› ayda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %7,7 oran›nda büyümüfltür. ‹lk üç ayl›k dönemde yaflanan
büyüme %4,5 iken, ikinci dönemde artarak %10,5 olmufltur.
Sanayi sektörünün ikinci dönemde yüksek oranda büyümesi inflaat malzemeleri sanayisini de etkilemektedir.
Y›l
1. Dönem
2. Dönem
2005
10,3
20
6 Ayl›k
-
2006
30,7
10,9
19,0
2005 VE 2006 YILLARI ‹LK YARIDA ÖZEL N‹HA‹ TÜKET‹M HARCAMALARI
% BÜYÜME (sabit fiyatlarla)
Y›l
1. Dönem
2. Dönem
2005
4,1
3,9
6 Ayl›k
-
2006
8,6
10,1
9,4
Kaynak: TÜ‹K
2006 y›l›ndaki sabit sermaye yat›r›mlar›na bak›ld›¤›nda bir
önceki y›la göre art›fl oranlar›n›n dönemler baz›nda tersine
döndü¤ü görülmektedir. Kamu yat›r›mlar›n›n pay› ilk dönemde
%8,0, ikinci dönemde %11,7’dir. Alt› ayl›k dönemde kamu
yat›r›mlar›n›n pay› %10,1 oran›nda olmufltur. Ancak kamu
yat›r›mlar› alt› ayl›k dönemde geçen y›l›n ayn› dönemine göre
%1 gibi çok düflük bir oranda art›fl göstermifltir. Kamu
sektöründe ilk dönemde altyap› inflaatlar› %85,5 büyümüfltür,
kamunun bina inflaatlar›nda ilk dönemde %19,1’lik düflüfl
görülmüfltür. ‹kinci dönemde ise altyap› inflaatlar› %6,5, bina
inflaatlar› da %6,4 düflüfl göstermifltir. Alt› ayl›k dönemde
kamu yat›r›mlar›nda bina inflaatlar›nda %6,9 oran›nda düflüfl
yaflanm›flt›r. Bina d›fl› inflaatlarda ise %16,6’l›k art›fl
görülmüfltür. Kamunun makine teçhizat yat›r›mlar› da %17,9
oran›nda düflmüfltür. Kamu yat›r›mlar›nda %58,6 ile en büyük
pay› bina d›fl› inflaatlar alm›flt›r.
Alt› ayl›k dönemde sabit sermaye yat›r›mlar›n›n %89,9’unu
oluflturan özel sektör yat›r›mlar›nda art›fl ise ilk dönem için
%30,4, ikinci dönem için ise %14,8 oran›nda kalm›flt›r. Y›l›n ilk
yar›s›nda özel sektör yat›r›mlar›nda %21,5 oran›nda art›fl
olmufltur. En yüksek art›fl oran›na sahip özel sektör yat›r›m›,
%25,2 ile bina inflaatlar›d›r. Bunlar, özel sektör yat›r›mlar›n›n
%26’s›n› oluflturmaktad›r.
Özel nihai tüketim harcamalar›nda ise 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda
art›fl oran› geçen y›la göre %9,4 olmufltur.
Ekonomik istikrar›n bu y›l içinde de sürmesi beklenmektedir.
K›sa süreli ve yüksek vadede büyüme için büyüme h›z›n›n %23 olmas› gerekmektedir. Bu sayede kronik enflasyon sorunundan kurtulmak mümkün olabilecektir.
Kamu sektöründe yap›lan yat›r›mlar özel sektörü tetiklemektedir. Özel sektörün geliflmesi kamu sektörünün yat›r›mlar›na
ba¤l›d›r. Bu ba¤lamda kamu sektörü yat›r›mlar›n›n 2006 y›l›n›n
ilk yar›s›nda neredeyse hiç büyümemifl olmas›, kamu bina inflaatlar›n›n azalmas›, ikinci dönemde de altyap› inflaat yat›r›mlar›n›n küçülmesi y›l›n geri kalan›ndaki geliflmeyi sorgular niteliktedir.
2006 y›l›nda gündemin en önemli konusu konut yat›r›mlar›n›n
artmas› ve seçim sürecine giriliyor olmas›d›r.
DIfi T‹CARET
TC Merkez Bankas› Baflkan›’n›n da deyifliyle Türkiye’nin yumuflak
karn› olan cari aç›k 2006 y›l›n›n 9 ay›nda geçen y›l›n ilk 9 ay›na
göre %60 artm›flt›r. Böylece 25.3 milyara ulaflan rakam›n y›l sonuna kadar 33 milyar dolara yükselmesi beklenmektedir.
‹hracat ve ithalat 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda birbirini
desteklemifl ve yak›n oranlarda art›fl göstermifltir. ‹hracat, ara
ve yat›r›m mallar›na talebi art›rmaktad›r. ‹thalat›n büyük bir
k›sm›n› da bu ara mallar oluflturmaktad›r.
Ticarette ise ilk alt› ayda %7,2 oran›nda büyüme gerçekleflmifltir.
Ulaflt›rma ve haberleflmede ise ilk alt› ay için büyüme oran› %3,8’tir.
8
2005 VE 2006 YILLARI ‹LK YARIDA HARCAMALAR YÖNTEM‹YLE
SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI % BÜYÜME (sabit fiyatlarla)
Kaynak: TÜ‹K
2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda GSMH'da gerçekleflen büyüme oran›
bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre sabit fiyatlarla %7,5 düzeyindedir. GSMH'da ilk dönemde %6,3 oran›nda büyüme olmufltur; 2005 y›l›nda bu oran %7,5 düzeyindedir. ‹kinci dönemde
gerçekleflen büyüme oran› ise 2006’da %8,5 iken, 2005'te bu
oran %4,7 olmufltur. Afla¤›da 2005 ve 2006 y›llar› ilk yar›s›nda sabit fiyatlarla GSMH büyüme oranlar› görülmektedir:
Y›l
GAYRI SAF‹ YURT‹Ç‹ HASILA (GSY‹H) VE HARCAMALAR
YÖNTEM‹YLE SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI
‹LK ALTI AYLIK DIfi T‹CARET (2005-2006) (milyon $)
D›fl
D›fl
De¤iflim Karfl›lama
De¤iflim
De¤iflim
De¤iflim
‹hracat
‹thalat
Ticaret
Ticaret
(%) Oran› (%)
(%)
(%)
(%)
Hacmi
Dengesi
Ocak-Haziran
2005
Ocak-Haziran
2006
35.385
39.461
11,5
55.094
90.479
65.196 18,3
104.657
-19.710
15,7
64,2
-25.735 30,6
60,5
milyon $
2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN AYLARI DIfi T‹CARET‹ (milyon $)
120.000
2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ ‹HRACAT YAPILAN
‹LK ON ÜLKE (Milyon $)
Almanya
‹talya
‹ngiltere
ABD
Fransa
‹spanya
Rusya Fed.
Irak
Hollanda
Romanya
80.000
40.000
2.000
0
Ocak-Haziran 2005
35.385
55.094
90.479
Ocak-Haziran 2006
39.461
65.196
104.657
‹HRACAT
Türkiye, ekonomideki istikrarl› seyri son y›llarda daha önceki
bölümlerde de belirtildi¤i gibi, ihracatta gerçekleflen büyüme
de¤erleriyle pekifltirmektedir. Özellikle imalat sanayisinde
gerçekleflen büyüme oranlar› ve %80'lik kapasite kullan›m
oranlar›n›n yard›m›yla tüm sektör ve sanayi kollar›nda yaflanan
büyüme, ihracat›n art›fl›yla kendini göstermektedir. 2006
y›l›n›n ilk alt› ay›nda Türkiye’nin ihracat miktar› bir önceki y›l›n
ayn› dönemine oranla %11,5 oran›nda artarak yaklafl›k 39
milyar 461 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir.
Ocak-Haziran 2006 956
1.161
1.275
Ocak-Haziran 2005 844
1.285
1.298
1.042
Pay
(%)
OcakHaziran
2006
Pay
(%)
1.441
1.921
6.000
ABD ‹ngiltere ‹talya Almanya
2.562
3.143
3.387
4.607
2.366
2.795
2.633
4.563
Fransa’ya ihracat›n %21 oran›nda artm›fl olmas›yla Fransa, ihracat s›ralamas›nda 4. s›raya yükselmifltir. Rusya Federasyonu’na yap›lan ihracat›n %22 oran›nda artmas›yla Rusya da iki
s›ra yükselmifltir.
‹THALAT
Türkiye'de üretimin artmas›na paralel olarak azalmas›
beklenen ithalat oranlar›, her y›l art›fl göstermektedir. ‹thalat
miktar› 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda, bir önceki y›l›n ayn›
dönemine göre %18,3 art›flla 65 milyar 196 milyon dolar
düzeyinde gerçekleflmifltir. ‹thalatla ihracat birbirini destekler
durumdad›r.
2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ ‹HRACAT YAPILAN
‹LK ON ÜLKE (milyon $)
OcakHaziran
2005
4.000
Rusya
Fed. ‹spanya Fransa
1.323 1.726 2.324
Romanya Hollanda Irak
‹hracat
‹thalat
D›fl Tic. Hacmi
Ülkeler
(milyon $)
0
2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ ‹THALAT YAPILAN
‹LK ON ÜLKE (milyon $)
De¤iflim
(%)
Ülkeler
OcakHaziran
2005
Pay
(%)
OcakHaziran
2006
Pay
(%)
De¤iflim
(%)
Almanya
4.563
12,9
4.607
11,7
1
Rusya Fed.
5.837
10,6
7.982
12,2
37
‹talya
2.633
7,4
3.387
8,6
29
Almanya
6.442
11,7
7.107
10,9
10
‹ngiltere
2.795
7,9
3.143
8,0
12
Çin
2.966
5,4
4.464
6,8
51
A.B.D.
2.366
6,7
2.562
6,5
8
‹talya
3.572
6,5
4.064
6,2
14
Fransa
1.921
5,4
2.324
5,9
21
Fransa
2.824
5,1
3.390
5,2
20
‹spanya
1.441
4,1
1.756
4,5
22
A.B.D.
2.748
5,0
2.709
4,2
-1
Rusya Fed.
1.042
2,9
1.323
3,4
27
‹ran
1.286
2,3
2.685
4,1
109
Irak
1.298
3,7
1.275
3,2
-2
‹ngiltere
2.278
4,1
2.514
3,9
10
Hollanda
1.285
3,6
1.161
2,9
-10
‹sviçre
2.255
4,1
2.090
3,2
-7
Romanya
844
2,4
956
2,4
13
‹spanya
1.631
3,0
1.920
2,9
18
Öteki Ülkeler
TOPLAM
15.197
43
16.967
42,9
12
Öteki Ülkeler
23.255
42,2
26.271
40,4
13
35.385
100
39.461
100
12
TOPLAM
55.094
100,0
65.196
100,0
18
S›ralama Ocak-Haziran 2006 verileri esas al›narak yap›lm›flt›r.
Kaynak: DTM
S›ralama Ocak-Haziran 2006 verileri esas al›narak yap›lm›flt›r.
Kaynak: DTM
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
9
2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ ‹THALAT YAPILAN
‹LK ON ÜLKE (Milyon $)
Rusya Fed.
Almanya
‹MALAT SANAY‹S‹ ÜRET‹M‹
Çin
‹talya
2006 y›l› ilk üç ayl›k döneminde sanayi üretimi, bir önceki y›l›n
ayn› dönemine göre %4,5'lik art›fl göstermifltir. ‹malat sanayisinde yaflanan art›fl ise ayn› dönemde %4’tür. ‹kinci üç ayl›k
dönemde sanayi üretiminde %9,5 ve imalat sanayisinde ise
%10,7 oran›nda art›fl görülmektedir.
Fransa
ABD
‹ran
‹ngiltere
‹sviçre
(milyon $)
‹spanya
0
2.000
4.000
6.000
‹spanya ‹sviçre ‹ngiltere
‹ran
ABD
Fransa
‹talya
2,090
2,255
2,685
1,286
2,709
2,748
3,390
2,824
4,064
3,572
Ocak-Haziran 2006 1,920
Ocak-Haziran 2005 1,631
2,514
2,278
8.000
10.000
Almanya Rusya
Fed.
4,464 7,107 7,982
2,966 6,442 5,837
Çin
Verilere bak›ld›¤›nda 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda Rusya Federasyonu'ndan yap›lan ithalat oran› büyük oranda artm›fl (%37),
Rusya ithalat yap›lan ilkeler s›ralamas›nda birinci s›raya yükselmifltir. Çin ise %51 oran›nda artan ithalatla bir s›ra daha
yükselerek, 3. s›raya yerleflmifl, ithalatta kendine önemli bir pazar edinmifltir. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda ‹ran’dan yap›lan ithalat %109 oran›nda artarak ‹ran’›n ilk on ülke aras›na 5. s›radan
girmesini sa¤lam›flt›r. Güney Kore Cumhuriyeti on ülkenin aras›ndan ç›km›flt›r.
KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI
2005 y›l› Haziran ay›nda %81,4 olan üretim de¤eri a¤›rl›kl› kapasite kullan›m oran› 2006 y›l›n›n Haziran ay›nda %83,2 düzeyinde gerçekleflmifl, 2005–2006 y›llar›n›n en yüksek rakam›na
ulaflm›flt›r. Tam kapasite çal›flamama nedenlerinden en önemlisi yine iç pazarda talep yetersizli¤i olarak tan›mlanmaktad›r.
Hammadde yetersizli¤i, mali olanaks›zl›klar, iflçilerle ilgili
sorunlar ve enerji yetersizli¤i öteki nedenlerdir. ‹flyerlerinde
Haziran ay›nda üretim miktar› %1,5 artm›flt›r.
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›n›n kapasite kullan›m oranlar› afla¤›da
yer almaktad›r:
2006 ‹LK ALTI AYLIK KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI (%)
2006
Kapasite Kullan›m Oran› (%)
Devlet Planlama Teflkilat›'n›n 2006 y›l› tahminlerine göre GSMH,
beklenen 298,4 milyar dolar›n çok daha üzerinde, 361 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. Büyüme h›z›nda %5’lik art›fl beklenirken, oran %7,6 olarak gerçekleflmifltir. Kifli bafl› milli gelirde ise
tahmin edilen 4.128 dolar yerine 5.008 dolar de¤eri yakalanm›flt›r. Bunlara karfl›l›k, sanayi üretimi beklenen büyümeyi yakalayamam›flt›r.
D›fl ticarette ihracat›n 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %14,5
art›flla 71 milyar dolar düzeyinde gerçekleflmesi hedeflenmifl,
sonuç hedefin biraz üstünde ç›km›flt›r. ‹thalatta ise hedeflenen
büyüme oran›n›n %8,9, de¤erin 104 milyar dolar olmas› öngörülmüfltür. ‹thalatta art›fl oran› beklenenin üstünde olmufltur.
D›fl ticaret dengesinin -21,8 milyar dolar olaca¤› tahmin edilirken, ithalattan dolay› -42,9 milyar dolar olmufltur. ‹hracat›n ithalata oran› ise %63 ile, beklenenden az gerçekleflmifltir.
TÜRK‹YE EKONOM‹S‹ (2001-2006)
2001
2002
2003
2004
2005
2006*
GSMH (Milyar $)
144,0
181,7
239
299,4
360,9
380,6
Kifli Bafl› Milli Gelir ($)
2.105
2.619
3.390
4.112 5.008
5.216
GSMH Büyüme H›z› (%)
-9,5
7,8
5,9
9,9
7,6
5,0
Sanayi Büyümesi (%)
-7,5
9,4
7,8
9,4
6,5
5,1
Kapasite Kullan›m Oran› (%)
73,6
76,7
80,0
81,7
80,3
75,4
‹hracat (% art›fl)
12,3
12,0
30,0
33,6
15,8
77,2
‹thalat (% art›fl)
-25,7
22,8
33,3
40,7
19
19
Mart
80,7
‹hracat (Milyar $)
31,3
35,1
46,9
63,1
73,1
79
Nisan
82,3
‹thalat (Milyar $)
41,5
50,8
68,7
97,5
116
124,4
May›s
82,6
D›fl Ticaret Dengesi (Milyar $)
-10,1
-15,8
-21,9
-34,4
-42,9
-45,4
Haziran
83,2
‹hracat / ‹thalat (%)
77,0
69,0
68,2
68,7
63
63,5
8,1
Kaynak: DPT / * hedef
100
%
2005 YILI BÜTÇES‹N‹N DE⁄ERLEND‹RMES‹ VE 2006 YILI BÜTÇES‹
fiubat
KARfiILAfiTIRMALI AYLIK KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI (2005-2006) (%)
80
2005
2006
O
fi
M
N
M
H
T
A
E
E
K
A
2005 76,6 77,1 80,5 79,8 81,3 81,4 80,6 79,8 82,7 82,3 80,9 80,7
2006 75,4 77,2 80,7 82,3 82,6 83,2
10
2006 y›l›n›n ilk alt› ayl›k ortalamas›na göre sanayi üretimi bir
önceki y›l›n ayn› dönemine göre %7,7 oran›nda art›fl göstermifltir. ‹malat sanayisindeki üretim miktar› ise ilk alt› ayl›k ortalamaya göre bir önceki y›l›n ayn› dönemine oranla %7,6 oran›nda artm›flt›r. Üretim rakamlar›n›n art›flta olmas› ekonomi
için umut vericidir.
Ocak
Kaynak: TÜ‹K
60
Kapasite kullan›m oranlar› art›k s›n›r düzeyindedir. Bundan
sonra bu oranlar›n artmas› ancak yat›r›mlar›n ve makine teçhizat olanaklar›n›n artmas› ve h›zlanmas› ile sa¤lanabilecektir.
2006 y›l› için eriflilmesi beklenen GSMH de¤eri, bir önceki y›la
göre %5,5 oran›nda art›flla 380,6 milyar dolard›r. Kifli bafl›na
düflen milli gelirde 5.216 dolar ile bir önceki y›la göre %4’lük
art›fl beklenmektedir.
D›fl ticaret de¤erlerinde ihracatta gerçekleflmesi beklenen büyüme oran› %8,1'dir. Bu oranla 79 milyar dolar de¤erinde ihracat yap›lmas› öngörülmektedir. ‹thalatta ise hedeflenen de¤er
bir önceki y›la göre %19 oran›nda art›flla 124,4 milyar dolard›r.
D›fl ticaret dengesinin -45,4 milyar dolara yükselece¤i, ihracat›n ithalata oran›n›n ise %63,5 olaca¤› tahmin edilmektedir.
SEKTÖREL KAMU SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI
2006 y›l› için DPT'nin program›na göre toplam sabit sermaye
yat›r›mlar›nda %8,7 oran›nda art›fl hedeflenmifltir. Cari fiyatlarla toplam sabit sermaye yat›r›mlar›n›n GSMH içindeki pay›n›n %21'e ulaflaca¤› öngörülmektedir.
2006 y›l› için hedeflenen toplam yat›r›m de¤eri 150 milyar 741
milyon YTL'dir. Bunun 26 milyar 449 milyon YTL'lik k›sm›
(%18) kamu sektörünün yat›r›mlar›n› kapsamaktad›r. Özel sektör yat›r›mlar› ise 124 milyar 292 milyon YTL de¤erindedir.
IX. KALKINMA PLANI (2007-2013)
1996-2005 döneminde y›ll›k ortalama olarak, geliflmifl ülkeler
yüzde 2,8, geliflmekte olan ülkeler, geliflmifl ülkelere yönelik ticaretin olumlu etkisiyle, %5,1, dünya has›las› ise %3,8 oran›nda büyümüfltür. 2006-2010 döneminde, dünyada canl›l›¤›n devam etmesi ve y›ll›k ortalama olarak geliflmifl ülkelerin yüzde
2,9, geliflmekte olan ülkelerin yüzde 5,8, dünya ekonomisinin
ise yüzde 4,3 oran›nda büyümesi beklenmektedir.
Dünya ticareti dünya has›las›na göre daha h›zl› bir geliflme göstermektedir. Hizmetler dahil dünya ticaret hacmi 1996-2005
döneminde y›lda ortalama %6,5 büyümüfltür. Bu geliflmeyi
dünya genelinde ticaretin serbestleflmesinin yan›s›ra, petrol
d›fl› temel ürünlere olan talebin artmas› ve geliflmekte olan ülkelerin kendi aralar›nda yapt›klar› ticaretin genifllemesi de etkilemifltir. Dünya ticaret hacminin 2006-2010 döneminde y›lda
ortalama %6,7 büyümesi beklenmektedir.
Afla¤›daki çizelgelerde Türkiye’nin 2007–2013 y›llar›n› kapsayan döneminin Devlet Planlama Teflkilat› taraf›ndan yap›lm›fl
plan hedef ve öngörüleri bulunmaktad›r.
MAKROEKONOM‹K GÖSTERGELER - 1
2006
2013
2007-2013
Ortalamas› Reel
Art›fl Oran› (%)
Cari
Fiyatlarla
(Milyar
YTL)
GSY‹H
‹çindeki
Pay (%)
GSY‹H
‹çindeki
Pay (%)
Tar›m
54,8
9,9
7,8
3,6
Sanayi
142,9
25,9
27,2
7,8
Hizmetler
354,1
64,2
65,0
7,3
GSY‹H
551,8
100,0
100,0
7,0
Sabit Sermaye Yat›r›mlar›
117,2
21,2
24,2
9,1
Kamu
31,0
5,6
6,0
8,1
Özel
86,2
15,6
18,2
9,4
Toplam Yurtiçi Talep
593,4
107,5
103,4
7,2
Mal ve Hizmet ‹hracat›
161,5
29,3
32,4
11,2
Mal ve Hizmet ‹thalat›
203,2
36,8
35,8
11,2
2007
%
Pay
Milyon YTL
(cari
fiyatlarla)
2007-2013
%
Pay
Milyon YTL
(2006
fiyatlarla)
%
Pay
10,2
Tar›m
1.375
7,7
5.040
11,8
17.278
Madencilik
640
3,6
1.141
2,7
5.514
3,3
‹malat
445
2,5
169
0,4
1.517
0,9
Enerji
2.529
14,2
2.592
6,0
17.750
10,5
Ulaflt›rma-Haberleflme 5.674
31,8
10.984
25,6
44.023
26,0
Turizm
48
0,3
198
0,5
768
0,5
Konut
109
0,6
390
0,9
1.310
0,8
E¤itim
2.494
14,0
9.399
21,9
32.405
19,1
Sa¤l›k
1.268
7,1
3.702
8,6
14.293
8,4
Di¤er
3.242
18,2
9.240
21,6
34.637
20,3
TOPLAM
17.824
100
42.855
100
169.495
100
Kaynak: DPT
‹ST‹HDAM
2005 y›l›nda istihdamda büyüme cüzi oranlardad›r, ekonomideki büyüme oranlar› istihdama yeterince yans›mam›flt›r.
2005 y›l› sonu itibariyle 24 milyon 565 bin iflgücü içinde, istihdam edilenlerin çal›flma ça¤›ndaki nüfus içindeki pay›n› gösteren istihdam oran› düflük kalmaya devam etmifl, 22 milyon 46
kiflilik istihdam yarat›lm›flt›r. ‹stihdam oran› 2005'in sonu itibariyle %43,4’tür. Bir önceki y›l gerçekleflen orana göre istihdam
oran›nda %0.3 gerileme yaflanm›flt›r. Kalan 2 milyon 520 bin
kifli iflsizdir. Toplam iflgücü (istihdam+iflsiz) içinde iflsizlik oran›
2004 y›l›ndaki gibi %10,3'tür. Bunun en önemli nedenlerinden
biri, firmalar›n üretim ve sat›fllar›n› art›rmalar›na karfl›n, mevcut iflgücünden olmas› gerekenden fazla verim beklemeleridir.
Bunun yan›s›ra istihdamda yar›dan fazla oranda kay›td›fl›l›k söz
konusudur.
TOPLAM ‹ST‹HDAM (2005)
Y›l
2005
‹flgücü Say›s› ‹stihdam ‹flsiz Say›s› ‹flsizlik Oran› (%)
24.565.000 22.046.000 2.520.000
10,3
Kaynak: TÜ‹K
Kaynak: DPT
MAKROEKONOM‹K GÖSTERGELER - 2
2006
2006
Milyon YTL
(cari
fiyatlarla)
Y›ll›k
Ortalama
% Art›fl
1145,5
2013
GSY‹H, Cari Fiyatlarla, Milyar YTL
551,8
GSY‹H, Cari Fiyatlarla, Milyar $
380,5
797,4
-
Kifli Bafl› GSY‹H ($)
5.215
10.099
9,9
‹hracat (milyar $)
83,1
210
14,2
‹thalat (milyar $)
133,3
275
10,9
Do¤rudan Yabanc› Sermaye Girifli ( Milyar $)
17
12
12,1
‹stihdam Art›fl› (%)
2,3
3,3
2,7
TÜFE art›fl› (y›l sonu, %)
5,0
3,0
-
Kent nüfusundaki iflsizlik oran› %12,7’ye düflmüfltür. K›r nüfusu
iflsizlik oran› da %6,8’e ç›km›flt›r. Genç nüfustaki iflsizlik oranlar›na bak›ld›¤›nda, Türkiye genelinde 15-24 yafl grubunda nüfusun iflsizlik oran› 2005 y›l›nda %19,9’dan %19,3'e düflmüfltür.
Bu oran oldukça yüksek bir orand›r. Kentlerde yaflayan genç
nüfusun iflsizlik oran› %24,9'dan %22,8’e düflmüfltür. Kent iflgücünde en yüksek iflsizlik oran› TÜ‹K'in verilerine göre %22,1
ile Orta Do¤u Anadolu bölgesindedir.
2001–2005 döneminde y›ll›k ortalama istihdam art›fl› yüzde 0,4
olmufltur. Bu geliflmede 2001 y›l›nda yaflanan kriz ve tar›m istihdam›ndaki çözülme belirleyici olmufltur. Nitekim, 2001-2005
döneminde tar›m istihdam› y›ll›k ortalama yüzde 3,3 oran›nda
azal›rken tar›m d›fl› istihdam yüzde 2,5 oran›nda artm›flt›r.
Kaynak: DPT
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
11
20
Afla¤›daki çizelgede 2007-2013 y›llar› aras›nda istihdam öngörüleri yer almaktad›r.
10
‹ST‹HDAM GÖSTERGELER‹ (%)
%
‹fiS‹ZL‹K ORANI (1996-2005) (%)
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
‹flsizlik Oran› 6.0
6.7
6.8
7.7
6.6
8.7
10.3
10.5 10.3 10.3
2007
2013
‹stihdam art›fl oran›
2,3
3,3
2,7
Tar›m
-2,9
-2,9
-2,9
Tar›m d›fl›
4,4
4,9
4,5
Sanayi
3,6
2,0
2,5
Hizmetler
4,7
5,9
5,2
Tar›m
28,0
18,9
22,7
Tar›m d›fl›
72,0
81,1
77,3
Sanayi
19,7
19,4
19,8
Hizmetler
52,4
61,7
57,5
‹stihdam oran›
43,6
46,8
45,1
‹flsizlik oran›
10,4
7,7
9,6
Kaynak: TÜ‹K
SON DÖRT YILLIK ‹ST‹HDAM DURUMU (kifli)
kifli
30.000
istihdam
‹stihdam›n sektörel da¤›l›m›
iflsiz
20.000
21.658
21.147
21.791
22.046
10.000
2.689
2002
0
2.493
2003
2.498
2004
2007-2013 ortalamas›
Kaynak: DPT
2.520
2005
Kaynak: TÜ‹K
May›s 2006 sonu itibariyle mevcut olan 25 milyon 75 bin kiflilik iflgücünün 2 milyon 215 bini iflsizdir. 2005 sonundaki oranlarla karfl›laflt›r›ld›¤›nda toplam iflgücü miktar›nda 510 bin kiflilik art›fl olmufltur. ‹stihdamda yaflanan art›fl ise 814 bin kiflidir.
Dolay›s›yla iflsizlik oran› 2005'in sonuna oranla %10,3'ten
%8,8’e gerilemifl durumdad›r. Toplam iflgücüne kat›lma oran›
%48,6, istihdam oran› %44,3'tür. 2005 y›l› sonuna göre istihdamda 1 puanl›k art›fl gerçekleflmifltir.
15-24 yafl aras›ndaki genç nüfusta 2006 y›l› May›s ay› sonunda
belirlenen iflsizlik oran› %16,4'tür. Bu oran›n genel iflsizlik oran›n›n neredeyse iki kat› olmas› mevcut genç nüfusun içinde bulundu¤u olumsuz durumu gözler önüne sermektedir.
Kent ve k›r ayr›m›na göre de¤erlendirme yap›ld›¤›nda kentsel
iflsizlik oran›n›n %11 oldu¤u görülmektedir. 2005 sonuna göre
bu oranda 1,7 puanl›k azalma yaflanm›flt›r. Genç nüfusta ise iflsizlik oran› kentlerde %19,4’tür. Yani kentlerde yaflayan her
befl gençten birinin iflsiz oldu¤u görülmektedir.
Türkiye'nin dünya ülkeleri aras›ndaki en büyük avantaj›, e¤itimli
ve genç iflgücüdür. Türkiye'de istihdamda yeterince art›fl yaflanmamas›, bu avantaj›n yeterince kullan›lmad›¤›n›n bir göstergesidir. Ayr›ca Türkiye'de mevcut olan bir baflka sorun, kalifiye iflgücünün kendi yeterlili¤inin alt›ndaki ifllerde çal›fl›yor olmas›d›r. Öte
yandan, dünyadaki iflsizlik oranlar› da giderek art›fl göstermektedir. Örne¤in, iflsizlik oranlar› Almanya'da %11, ‹spanya'da %12'dir.
2004 YILI KARfiILAfiTIRMALI ‹fiGÜCÜ VER‹ML‹L‹⁄‹ GÖSTERGELER‹
Ülkeler
Çal›fl›lan Saat Bafl›na (Dolar) Y›ll›k Ortalama
Verimlilik (Bin Dolar) (1)
Genel Tar›m Sanayi Hizmetler Verimlilik ‹flgücü Maliyeti (2) Çal›fl›lan Saat
ABD
81,9 70,2 103,6
76,8
43,22
21,97
1.985
Japonya
57,8 17,9 67,6
56,5
31,03
21,54
1.864
Belçika
71,4 36,8 77,3
70,6
42,06
30,45
1.722
Almanya
60,6 33,6 63,8
60,2
36,17
32,84
1.674
Polonya
33,6 4,4 37,6
41,3
17,65
2,54
1.901
Genel olarak serbest bölgeler; ülkenin siyasi s›n›rlar› içinde olmakla beraber gümrük bölgesi d›fl›nda say›lan, ülkede geçerli
ticari, mali ve iktisadi alanlara iliflkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmad›¤› veya k›smen uyguland›¤›, s›nai ve ticari faaliyetler için daha genifl teflviklerin tan›nd›¤› ve fiziki olarak ülkenin öteki k›s›mlar›ndan ayr›lan yerler olarak tan›mlanmaktad›r. Türkiye genelinde toplamda 20 adet serbest
bölge faal durumdad›r. Serbest bölgelerin ticaret hacmi 2005
y›l› sonunda bir önceki y›la göre %5,7’lik art›flla 23,4 milyar dolara ulaflm›fl durumdad›r. 2006 y›l› ilk alt› ay›nda ise ticaret
hacmi 11,7 milyar dolar düzeyindedir. Serbest bölgelerdeki toplam istihdam say›s› Haziran 2006 sonu itibariyle 37.647 kiflidir.
2006 y›l›nda Maliye Bakanl›¤›, Serbest Bölgeler Yasas› ile antrepolar›n iflleyiflini düzenleyen mevzuatta de¤ifliklik yap›lmas›n› kabul etmifltir. Böylelikle transit ticarete ait k›s›tlamalar
hafifletilecek, Türkiye'de özellikle Avrupal› büyük ma¤azac›l›k
ve perakende sat›fl zincirlerinin ihtiyaçlar›n› karfl›layabilecek
lojistik merkezleri kurulabilecektir. Mevcut düzenlemelerde
Türkiye'den transit mallar›n geçiflinde konteyner boflaltmas›
ve limanlar aras› aktarmalarda k›s›tlamalar bulunmaktad›r.
AÇILAN / KAPANAN fi‹RKET VE T‹CAR‹ UNVANLI ‹fiYERLER‹
2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %15,8 art›flla 47.401 adet flirket ve kooperatif ile %20 art›flla 48.657 adet ticari unvanl› iflyeri kurulmufltur. Kapanan flirket ve kooperatif say›lar› da bir
önceki y›la göre %16 artarak 8.886'ya yükselmifltir. Kapanan
ticari unvanl› iflyeri say›s› da çok cüzi artarak (%2) 17.556 olmufltur.
AÇILAN / KAPANAN fi‹RKET VE T‹CAR‹ UNVANLI ‹fiYERLER‹ (2003-2005)
2003
Romanya 18,2
7,8
24,1
22,1
9,15
0,53
1.992
Aç›lan fiirket ve Kooperatifler
Çin
9,4
2,6 20,9
9,8
4,78
0,75
1.958
Kapanan fiirket ve Kooperatifler 5.436
Hindistan
7,3
3,6
11,5
12,7
3,10
0,60
2.347
24,0 8,5 30,6
32,2
11,14
3,46
2.154
Türkiye
Kaynak: DPT / IMD World Competitiveness Yearbook 2005
(1) GSY‹H (SAGP)/Çal›flan Say›s›
12
SERBEST BÖLGELER
(2) ‹malat Sanayisi
2004
32.259 40.919
De¤iflim (20052004) (%)
47.401
15,8
8.886
16
Aç›lan Ticari Unvanl› ‹flyerleri
33.039 40.540 48.657
20
Kapanan Ticari Unvanl› ‹flyerleri
13.229
1,9
Kaynak: TÜ‹K
7.660
2005
17.221
17.556
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda ise bir önceki y›l›n ayn› dönemine
göre aç›lan flirket ve kooperatiflerde %16,5 oran›nda, ticari unvanl› iflyerlerinde ise %18,3 oran›nda art›fl yaflanm›flt›r. Bu art›fllarla ilk alt› ayda 29.115 flirket ve kooperatif ve 29.928 ticari
unvanl› iflyeri aç›lm›flt›r. Kapanan flirket ve kooperatiflerde görülen %19,3’lük art›flla say› 5.115’e yükselmifltir. Kapanan ticari
unvanl› iflyerlerinin say›s› 2006 y›l›nda oldukça fazla olmufltur;
yaklafl›k %37 art›flla 12.352 ticari iflyeri kapanm›flt›r.
Aç›lan fiirket ve Kooperatifler
25.000
Türkiye ekonomisinde ve inflaat sektöründe son iki y›ld›r önemli geliflmeler olmaktad›r. Ancak yine de, Türkiye'de yap›lmas›
gereken yeni yat›r›mlar›n gerçeklefltirilebilmesi için yerel tasarruf ve kaynaklar yeterli bir düzeye ulaflamam›flt›r. Tamamen özkaynaklarla finanse edilemeyecek yat›r›mlar› tamamlayabilmek ve ekonomik geliflmeyi sa¤layabilmek için yabanc›
sermaye çekmek gerekmektedir.
Do¤rudan sermaye yat›r›mlar›, bu anlamda geliflmekte olan ülkelerde "kalk›nman›n motoru"dur.
AÇILAN / KAPANAN fi‹RKET VE T‹CAR‹ UNVANLI ‹fiYERLER‹
(2005-2006 Haziran)
Ocak-Haziran Ocak-Haziran
2005
2006
YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI
De¤iflim
(%)
29.115
Yabanc› sermaye:
16,5
• Uzun vadelidir,
• ‹hracata dönüktür,
Kapanan fiirket ve Kooperatifler
4.289
5.115
19,3
Aç›lan Ticari Unvanl› ‹flyerleri
25.290
29.928
18,3
Kapanan Ticari Unvanl› ‹flyerleri
9.020
12.352
36,9
• Ulusal ekonomi ile bütünleflir,
• Çevre ve sosyal standartlar› yükseltir,
Kaynak: TÜ‹K
• ‹leri teknoloji getirir,
DÜNYADA TÜRK‹YE EKONOM‹S‹
• AR-GE'ye yat›r›m yapar,
TÜRK‹YE’N‹N DÜNYA T‹CARET‹NDEK‹ YER‹ (2006 TAHM‹N) (milyar USD)
Dünya ‹hracat›
2006
Yabanc› sermayenin ülkelere sa¤lad›¤› yararlar:
13.627
• Teknoloji a盤›n›n azalmas›, ülkeler aras›nda yeni bulufl ve
teknolojilerin yay›lmas›,
Türkiye’nin D›fl Ticareti
‹hracat
79
‹thalat
124,4
Türkiye ‹hracat› / Dünya ‹hracat› (binde pay)
7,2
Türkiye ‹thalat› / Dünya ‹thalat›(binde pay)
11,3
Kaynak: DTP
ÜLKELERARASI REKABET GÜCÜ SIRALAMASINDA TÜRK‹YE’N‹N YER‹
Kriterler
Kapsanan Ülke Say›s›
Büyüme Rekabet Gücü (GCI)
2000
2002
2005
59
80
117
40.
69.
66.
-Teknoloji
-
54.
53.
-Kamu Kurumlar›
-
63.
61.
87.
-Makroekonomik Ortam
-
78.
29.
54.
51.
-‹flletme Operasyonlar› ve Strateji
28.
56.
38.
-Ulusal ‹fl Ortam›n›n Kalitesi
29.
55.
51.
‹fl Ortam› Rekabet Gücü (BCI)
• Ülkenin rekabet gücünü ve verimlili¤ini art›r›r.
Kaynak: World Economic Forum: Global Competitiveness Reports (2000-2006)
3 Ekim 2005 tarihinde tam üyelik müzakerelerinin bafllamas›yla birlikte Türkiye ile AB aras›ndaki iliflkilerde yeni bir döneme
girilmifltir.
• Küresel rekabet gücüne katk› sa¤lamas›,
• Sermaye ak›fl› sa¤lamas›,
• Özel finansman pay›n›n yükselmesi, özellefltirmenin kolaylaflmas›,
• ‹stikrars›z ekonomilerde istikrar›n sa¤lanmas›,
• ‹stihdam ve büyümeye katk› sa¤lamas›,
• Yan sanayilerin oluflmas› olarak s›ralanabilir.
Do¤rudan Yabanc› Yat›r›mlar (DYY) geldi¤i ülkeye büyük avantajlar sa¤lamaktad›r. Bu yolla hem yerli sermaye birikimi desteklenirken, hem de üretim, istihdam ve ticaretin geliflmesi
sa¤lanmaktad›r.
Türkiye'de yabanc› yat›r›m geçmifli üçe ayr›lmaktad›r: 1980 öncesi, 1980-1990 aras› ve 1990 sonras›. 1980 öncesi Türkiye'ye
yabanc› yat›r›m› girifli aç›s›ndan verimsiz bir dönem olmufltur.
1980 y›l›nda 24 Ocak kararlar›yla liberalizasyon politikalar› sonucunda yabanc› yat›r›mlar artm›flt›r. 1987 y›l›nda ilk kez bir y›lda
200 milyon dolar düzeyini aflan yat›r›mlar takip eden y›llarda her
y›l iki kat›na katlanarak 1990 y›l› sonunda y›lda bir milyar dolara
ulaflm›flt›r. 1994 ekonomik krizinin ard›ndan toplam yabanc› yat›r›mlar›n içinde yeni yat›r›m oran› h›zla düflmüfl ve 1995 y›l›ndan
günümüze %5-10 oran›n› aflmay› baflaramam›flt›r.
Türkiye'nin her y›l çekmesi gereken yabanc› yat›r›m miktar› konusunda çeflitli spekülasyonlar yap›lmakla beraber, bu rakam›n
Yabanc› Sermaye Derne¤i taraf›ndan 25-30 milyar dolar düzeyinde olmas› gerekti¤i ifade edilmektedir.
1994 y›l›ndan itibaren bütün dünyada ve özellikle Türkiye'nin rakibi konumundaki Çin, Brezilya, Polonya gibi Do¤u Asya, Latin
Amerika ve Do¤u Avrupa ülkelerine yap›lan do¤rudan yabanc›
yat›r›m miktarlar›nda art›fl olmufl, ancak Türkiye 1990 y›l›ndaki 1
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
13
milyar dolarl›k miktar› uzun y›llar yakalayamam›flt›r. Ayn› y›lda
Çin'in yakalad›¤› yabanc› yat›r›m miktar› 3,5 milyar dolar, Brezilya, Meksika ve Endonezya'n›n ise 1'er milyar dolar olmufltur.
Türkiye pazar› dikkate al›n›rken özellikle Karadeniz ve Türk
Cumhuriyetleri gibi çevre pazarlar ile iliflkiler de gözönünde
bulundurulmal›d›r. Lojistik aç›s›ndan avantajlar› bulunan Türkiye'de yat›r›m› bulunan yabanc› yat›r›mc›lar, faaliyetlerini Türkiye merkezli olarak yürütmektedir.
• Nispeten düflük iflçilik ücretleri,
• ‹yi çal›flan iletiflim a¤› ve tafl›mac›l›k sektörü,
Türkiye ekonomisi için yabanc› yat›r›mlar›n önemi her f›rsatta
dile getirilmektedir. Ancak bu potansiyelin gerçeklefltirilmesinde sorunlarla karfl›lafl›lmakta, bunun sonucunda potansiyel yat›r›m›n yaln›zca otuzda biri ülkeye çekilebilmektedir. At›lan
olumlu ad›mlar›n arkas›n›n gelmesi, istikrar program›n›n baflar›ya ulaflmas›; yat›r›m ortam›n›n eksiklerinin giderilip engellerinin kald›r›lmas› ve AB ile mevzuat uyumlar›n›n sa¤lanmas› ile
mümkün olacakt›r.
• Tüketim dinamikleri,
Dünya Ekonomik Forumu'nun (WEF) haz›rlad›¤› Küresel Rekabet Raporu 2006-2007’de Türkiye, küresel rekabet endeksi s›ralamas›nda 4,14’lük puanla 66. s›rada yer almaktad›r. Bir önceki y›l haz›rlanan s›ralamada da Türkiye 66. s›rada yer alm›flt›r. Küresel rekabet endeksinin hesaplanmas›nda dikkate al›nan kriterler aras›nda makroekonomik durum, kamu kurulufllar› ve teknolojik geliflim yer almaktad›r.
• Uluslararas› ticaretin gittikçe artarak serbestleflmesi,
Afla¤›daki çizelgede Türkiye’nin Dünya Ekonomik Forumu’nun
raporuna göre benzer ekonomik duruma sahip ülkelerle karfl›laflt›rmas› görülmektedir:
S›ralama*
Türkiye ‹spanya Macaristan Polonya ‹srail
Küresel Rekabet Endeksi
59
28
80
48
15
Çek
Cum.
29
Teknolojik Geliflim
52
20
29
45
8
Kamu Kurulufllar›
62
34
37
80
24
51
Makroekonomik Durum
84
16
55
51
43
41
Ticari Rekabet Endeksi
52
26
42
57
21
19
35
Firma ‹fllemleri ve Stratejiler
44
25
48
47
18
31
‹ç Pazarda Rekabet Kalitesi
55
27
38
64
21
37
ORTALAMA
59,3
24,4
41,1
57,7
22,0
36,3
* Say›lar ülkenin 104 ülke aras›ndaki rekabet s›ralamas›n› gösterir. Düflük say›lar üstün
rekabet gücünü ifade eder.
Kaynak: WEF Küresel Rekabet Raporu 2006-2007
Bu çizelgeye göre rakip ülkelerin yan›nda yabanc› yat›r›mlar
aç›s›ndan 59,3’lük s›ralama ortalamas›yla Türkiye’nin henüz
avantajl› bir konuma gelememifl oldu¤u görülmektedir. Türkiye’yi 57,7 ortalamayla Polonya takip etmektedir. ‹srail ise ortalamaya göre bu ülkeler aras›nda yabanc› yat›r›mlara en aç›k ülkedir.
Türkiye'nin Yabanc› Sermaye Aç›s›ndan Avantajlar›
Türkiye, yabanc› yat›r›mlar için cazip bir yat›r›m bölgesidir. Bunun nedenleri aras›nda:
• Türkiye'nin jeostratejik önemi, Ortado¤u, Karadeniz ülkeleri,
Güneydo¤u Avrupa gibi pazarlara yak›nl›¤›, bu özelli¤i ile bölge merkezi olma olas›l›¤›n›n yüksekli¤i,
• Genifl iç pazar›,
• Anapara ve kâr›n serbest sal›n›m›,
• Ticari faaliyetlerin fazlal›¤›, dünya ticaretinde en dinamik 20
ülke aras›nda say›lmas›,
14
• Genç ve e¤itimli iflgücü (genç nüfusun genel nüfusa oran›
%28'dir. Üst düzey yöneticilerin geliflmifl ülkelerdeki maliyetleri h›zla artmaktad›r, bu nedenle uluslararas› yat›r›mc›lar iyi
e¤itilmifl insan gücüne sahip geliflmekte olan ülkeleri tercih
etmektedir. Baflar›l› yönetici bulunabilirli¤i aç›s›ndan Türkiye
dünyada 8. s›radad›r.),
• Özel sektörün son 20 y›lda ekonomideki pay›n›n artmas›,
• Geliflmifl sanayi altyap›s› ve devletin sanayi sektöründeki pay›n›n en alt düzeye düflmesi,
• Yurtd›fl› proje hacminin 66 milyar dolar düzeyine ulaflmas›,
• AB'ye üyelik müzakerelerinin bafllamas›,
• Dünyada yabanc› yat›r›mlar›n yeni pazarlara yönelmesi,
• Türkiye'nin bulundu¤u bölgede, bölge ülkelerinin aras›nda
ekonomik ve ticari iliflkilerin geliflmesi,
• Dünyada organik tar›m ürünlerine talebin artmas› say›labilir.
DÜNYADA YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI
Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk›nma Örgütü’nün (UNCTAD)
2006 Dünya Yat›r›m Raporuna göre, dünyada do¤rudan yabanc› yat›r›mlar 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %29 art›flla
916 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. 2000 y›l›nda 1 trilyon
396 milyar dolar olarak gerçekleflen dünya do¤rudan yabanc›
yat›r›mlar›, 2001 y›l›nda 826 milyar dolar, 2002 y›l›nda 716 milyar dolar, 2003 y›l›nda 557 milyar dolar, 2004 y›l›nda da 710
milyar dolar olarak gerçekleflmiflti.
2005 y›l›ndaki 916 milyar dolarl›k do¤rudan yabanc› yat›r›m
miktar›n›n 716 milyar dolarl›k k›sm› birleflme ve sat›n almalar
yoluyla olmufltur. Birleflme ve sat›n almalar›n do¤rudan yabanc› yat›r›mlar içindeki pay› %78 art›fl göstermifltir.
Geliflmifl ülkelere yönelen do¤rudan yabanc› yat›r›mlar %37
art›flla 542 milyar dolar olarak gerçekleflirken, geliflmekte olan
ülkelere yönelen do¤rudan yabanc› yat›r›m tutar› %21 art›flla
334 milyar dolar olmufltur.
Dünyada do¤rudan yabanc› yat›r›m büyüklüklerine bak›ld›¤›nda, toplam aktifler 45 trilyon 564 milyar dolar olurken, toplam
istihdam 62 milyon 95 bin kifli olarak gerçekleflmifltir.
Yat›r›mlar› çeken ilk 10 ülke s›ralamas›nda ‹ngiltere 164,5 milyar dolar ile ilk s›rada yer alm›flt›r. ‹ngiltere'yi ABD, Çin, Fransa, Hollanda, Hong Kong, Kanada, Almanya, Belçika ve ‹spanya
izlemifltir.
En çok do¤rudan yabanc› yat›r›m yapan ülkeler s›ralamas›nda
Hollanda 119,5 milyar dolarla ilk s›rada gelirken, bu ülkeyi Fransa, ‹ngiltere, Japonya izlemifltir. Do¤rudan yabanc› yat›r›m
stoklar›na bak›ld›¤›nda ise ilk s›ray› 1 trilyon 625 milyar dolar
ile ABD, ikinci s›ray› 816 milyar dolar ile ‹ngiltere, üçüncü s›ray› 600 milyar dolar ile Fransa alm›flt›r.
‹lk 100 çok uluslu flirketin en çok tercih etti¤i yat›r›m noktalar› endeksine göre, ilk s›ray› ABD alm›flt›r. ABD'yi ‹ngiltere, Hollanda, Almanya ve Fransa izlemifltir. Türkiye ise 32. s›rada yer almaktad›r.
Geliflmekte olan ülkelerde do¤rudan yabanc› yat›r›m stoku
1995 y›l›nda 335 milyar dolardan 2005 y›l›nda 1,4 trilyon dolara ulaflarak, dünya stokunun yüzde 13'ünü oluflturmufltur. Geliflmekte olan ülkeler aras›nda yurt d›fl›nda yat›r›m yapan ülke
say›s›nda art›fl gözlenmifltir. Bu ülkeler Arjantin, fiili, Hindistan,
Türkiye ve Malezya olarak s›ralanm›flt›r. Endüstriyel aç›dan
petrol arama, çimento, vb. sektörlerde art›fl gözlenmifltir.
Do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›n ilk tercihi Güney ve Güney Do¤u Asya’d›r. Bölgeye yüksek oranda “do¤rudan yabanc› yat›r›m
girifli” devam edecektir. Çin ve Hindistan, do¤rudan yabanc›
yat›r›mlar için yine en öncelikli alanlar olacakt›r. 2008 olimpiyatlar›n›n bölgede do¤rudan yabanc› yat›r›m art›fllar›na olumlu
etkisinin olmas› beklenmektedir.
Dünya genelinde en çok tercih edilen yat›r›m noktalar›n›n "Büyüyen 7'ler" ad› verilen Çin, Hindistan, Brezilya, Rusya, Endonezya, Meksika ve Türkiye oldu¤u belirtilmifltir. Bu ülkeler içinde özellikle Endonezya, Meksika ve Türkiye'nin h›zla büyüdü¤üne dikkat çekilmekte, yat›r›mc›lar›n Bat› Avrupa'daki yat›r›mlar›n› azaltarak bu ülkelere yönelmesi beklenmektedir.
Geliflmifl ülkelerdeki ekonomik büyümenin 2006-2007 döneminde ortalama %3 olarak gerçekleflece¤i tahmin edilirken,
DYY girifllerinin de artarak sürece¤i öngörülmektedir. Dünya
ticaretinde ise 2006 y›l›nda %8, 2007 y›l›nda ise %7,5 art›fl
beklendi¤i ifade edilirken, Euro bölgesindeki ekonomik iyileflmenin de sürece¤i bildirilmifltir.
2006 y›l› beklentilerine iliflkin olarak, do¤rudan yabanc› yat›r›m girifllerinin artarak devam etmesi, bu y›l›n ilk yar›s›nda
%39 art›fl gösteren birleflme ve sat›n almalarda kazan›lan yüksek “do¤rudan yabanc› yat›r›m seviyelerinin” korunmas› beklenilmektedir.
Do¤rudan yabanc› yat›r›mlar için yeni lider pazarlar, geliflmekte olan pazarlar, Çin ve Hindistan gösterilirken, en çok tercih
edilen yat›r›m noktalar› olarak Çin, Hindistan, Brezilya, Rusya,
Endonezya, Meksika ve Türkiye s›ralanmaktad›r. AT Kearney
Do¤rudan Yabanc› Yat›r›m Güven Endeksinde Türkiye 13. s›rada bulunmaktad›r. Türkiye daha önce ilk 24-25 d›fl›nda yer almaktayd›. 2006 performans ve potansiyel endeksine göre de
Türkiye 140 ülke aras›nda 67. s›raya yükselmifltir.
2005 y›l› yabanc› yat›r›mlar›nda en fazla yat›r›m yap›lan ilk 5
sektörün içinde gayrimenkul yat›r›mlar› yer almaktad›r.
T.C. Hazine Müsteflarl›¤› Yabanc› Sermaye Genel Müdürlü¤ü
verilerine göre 2005 y›l›nda nakit sermaye giriflinin %59’u AB
ülkeleri kaynakl› olmufltur. Bu oran bir önceki y›l %81,1 olarak
gerçekleflmifltir.
DO⁄RUDAN YABANCI SERMAYE G‹R‹fiLER‹N‹N
ÜLKE GRUPLARINA GÖRE DA⁄ILIMI* (2004-2005) (Milyon $)
Ülke Gruplar›
2004
2005
AB Ülkeleri
1.134
4.991
Di¤er Avrupa Ülkeleri
106
1.662
51
1.884
1.291
8.537
Di¤er Ülkeler
GENEL TOPLAM
*Bu çizelge (gayrimenkul hariç) kay›tl› yabanc› sermaye girifllerini göstermektedir.
Kaynak: T.C.Merkez Bankas›
2004 y›l›n›n tamam› ve 2005 y›l›n›n ilk 8 ay› için do¤rudan yabanc› yat›r›mc›larca taahhüt edilen sermayenin ülkelere göre
da¤›l›m› ise afla¤›daki gibidir:
YABANCI SERMAYE YATIRIMLARININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (2004-2005)
TÜRK‹YE'DE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI
Ülke
Geliflmekte olan ülkelerde, örne¤in Türkiye'de, yabanc› yat›r›mlar sanayi sektöründen çok hizmetler sektörüne yap›l›r ve
fiziki yat›r›mdan çok mevcut flirketlerin sat›n al›m› tercih edilir.
Yat›r›mlarda lisans, know-how, teçhizat sat›n al›m› gibi unsurlar öne ç›kar. Yabanc› sermaye, genellikle yat›r›m yapt›¤› ülkede ucuz iflgücü, do¤al kaynaklar ve esnek çevre standartlar›
arar.
AB Ülkeleri
fiirket Say›s›*
Toplam Yabanc›
(Adet)
Sermaye** (Milyon $)
3.063
2,222
%
26
Almanya
920
293
3,4
Hollanda
391
221
2,6
Fransa
156
275
3,2
‹ngiltere
634
250
3,0
‹talya
144
31
0.4
Di¤er AB Ülkeleri
818
1.152
13,4
ABD
21
0.1
D‹⁄ER ÜLKELER
10.28
179
4.072
48
TOPLAM
5.088
8.537
100
Ülkemizin istikrarl› bir flekilde büyüyebilmek için ihtiyaç duydu¤u do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›, makroekonomik istikrar›n sa¤lanmas›, özellefltirmelerin h›zlanmas› ve Avrupa
Birli¤ine üyelik yolunda ilerlemeler kaydedilmesiyle birlikte
artmaya bafllam›fl ve 2005 y›l› itibar›yla 9,7 milyar dolar olarak
gerçekleflmifltir. Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk›nma Örgütü’nün (UNCTAD) raporuna göre, Türkiye bu miktarla dünyada
35'inci s›radan 22'nci s›raya yükselmifltir.
* Bask›n yabanc› ortak esas al›narak tespit edilmifltir. Geçici verilerdir.
** Toplam kay›tl› sermaye verileri yerine yaln›zca yabanc› sermaye tutar› al›nm›flt›r.
Toplam kay›tl› sermaye, 4875 say›l› Türk Ticaret Kanunu’nun yürürlü¤e girmesinden
sonra yabanc› sermayeli olan flirketlerin sermayeleri ve yasaya göre yeni kurulan flirketlerin taahhüt ettikleri sermayedir. Yasaya göre, flirket sermayesinin 1/4'ü ilk üç ay
içerisinde, geriye kalan k›sm› ise en geç üç y›lda ödenmektedir.
Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤› Yabanc› Sermaye Genel Müdürlü¤ü
2005'te do¤rudan yabanc› yat›r›mlardaki art›fl›n nedenleri olarak, düflük kurumlar vergisi, daha aç›k ve basit vergi sistemi,
geliflmekte olan piyasalardaki büyüme, uluslararas› standartlara yaklafl›m, teflvik kapsam›ndaki il say›s›n›n art›r›lmas›, DYY
üzerindeki yükün azalt›lmas›, baflar›l› özellefltirme program›,
devam eden ekonomik reformlar, flirket karlar›nda, hisse fiyatlar›nda, birleflme ve sat›n almalardaki art›fl gösterilmifltir.
2005 y›l›nda en fazla do¤rudan yabanc› sermaye girifli yapan
ilk üç ülke Amerika, ‹ngiliz Virgin Adalar› ve Lübnan’d›r. 4875
say›l› “Do¤rudan Yabanc› Yat›r›mlar Kanunu”nun yürürlü¤e
girdi¤i tarihten bu yana ülkemizde faaliyet gösteren 3.095
adet yabanc› sermayeli firman›n 920 adedinde bask›n ortak Alman sermayesi bulunmaktad›r.
12 milyar 407 milyon dolarl›k gerçekleflme ile beraber, 1995 y›l›ndan bu yana toplam 42,2 milyar dolara ulaflm›flt›r.
2005 y›l›nda kurulan do¤rudan yabanc› sermaye girifllerinin
sektörlere göre da¤›l›m› arkadaki çizelgede yer almaktad›r:
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
15
YABANCI SERMAYE G‹R‹fiLER‹N‹N SEKTÖRLERE GÖRE DA⁄ILIMI (2005)
Sektör
S›nai Sektörler
Hizmetler
Di¤er
GENEL TOPLAM
2005*
833
7.699
5
8.537
* Bu çizelge (gayrimenkul hariç) net yabanc› sermaye
girifllerini göstermektedir.
Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤› / T.C. Merkez Bankas›
2005 y›l›nda yabanc› sermaye ile kurulan toplam firma say›s›
2.879 olmufltur. Bu firmalar›n 2.316’s› yeni firma, 58 adedi flube ve 505 adedi ifltiraktir. Firmalar›n 456 adedi imalat ve
2.423 adedi hizmetler sektöründe çal›flmaktad›r.
2005-2006 YILLARI YABANCI SERMAYE YATIRIMLARINDA
YASAL GEL‹fiMELER
2006 y›l›nda Yat›r›m Dan›flma Konseyinin Konsey’in 2006 y›l›nda gerçeklefltirdi¤i toplant›n›n sonuç bildirgesinde:
• Rekabetçi Pazar ortam›n› gelifltirmek için özellefltirmeye ve
deregülasyona devam edilmesi,
• E¤itim ve ö¤retimin gelifltirilmesi ve özel sektörün ve kamunun ihtiyaçlar›n› karfl›layacak düzeye getirilmesi,
• Araflt›rma ve gelifltirme, yenilikçilik, teknolojiden yararlanma
ve kalite standartlar›n›n kullan›m›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›,
• Lojistik, ulaflt›rma ve gümrük altyap›s›n›n iyilefltirilmesi,
• Enerji sektörünün serbestlefltirilmesine devam edilmesi,
• Bilgi ve iletiflim teknolojilerine eriflim ve kullan›m,
100.000 - 200.000$
733
• Yat›r›mlar›n önündeki idari engellerin azalt›lmas›, lisanslama
süreçlerinin, Ar-Ge projelerinin onaylanmas› ifllemlerinin, yat›r›m arazisine eriflim s›k›nt›lar›n›n ve ithalattaki k›s›tlamalar›n ele al›nmas›,
200.000 - 500.000$
162
• Yarg› sürecinin etkinli¤inin art›r›lmas›,
500.000$ >
122
Sermaye Büyüklü¤ü
< 50.000$
TOPLAM
Firma Say›s›
1.862
2.879
Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤›
• ‹flgücü piyasas›nda, etkinli¤in ve esnekli¤in sa¤lanmas›,
• Kurumsal yönetiflimin güçlendirilmesi,
• Sosyal güvenlik sistemi reformuna devam edilmesi,
2005 y›l›nda s›naî sektörlerde kay›tl› yabanc› sermaye miktar›
833 milyon dolar düzeyinde gerçekleflmifltir. Bu tutar, toplam
kay›tl› yabanc› sermayenin %9,7’sine karfl›l›k gelmektedir.
Afla¤›daki grafik, 1996-2005 y›llar› aras›nda Türkiye’de gerçeklefltirilen yabanc› sermaye yat›r›m miktarlar›n› göstermektedir:
• Mali piyasalar›n derinli¤inin art›r›lmas›, bu kapsamda finansmana eriflimin art›r›lmas›, sigortac›l›k sektörünü düzenleyici
çerçevenin güçlendirilmesi ve menkul k›ymet borsas›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›,
• Yat›r›m tan›t›m ve iletiflim etkinliklerinin gelifltirilmesi,
• Kay›td›fl› ekonominin azalt›lmas›na yönelik çal›flmalara devam edilmesi yönünde kararlar al›nm›flt›r.
YABANCI SERMAYE ‹Z‹NLER‹ (1996-2005) (milyon $)
11.000
9.700
10.000
9.000
8.000
7.000
6.000
5.000
3.750
3.500
4.000
2.750
2.767
3.000
1.700 1.600 1.700
1.694
2.000
950
1.000
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤›
2006 YILINDA TÜRK‹YE’DE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI
2005 y›l›ndaki özellefltirmelerle yat›r›mlar›n 2006 y›l› sonuna
kadar hareketli olaca¤› tahmin edilmektedir. 2006 y›l› ilk sekiz
ay›nda Türkiye’ye girifl yapan yabanc› yat›r›m de¤eri 12,4 milyar dolar olmufltur. Gayrimenkul yat›r›mlar› bu de¤erin %16’s›
oran›ndad›r. 2005 y›l›n›n ilk sekiz ay›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda yabanc› yat›r›mlarda %75 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. 2006
y›l› sonu yat›r›m beklentileri 18-20 milyar dolar dolay›ndad›r.
Son dönemde at›lmakta olan olumlu ad›mlar›n arkas›n›n getirilmesi, istikrar program›n›n baflar›yla sürdürülmesi, yat›r›m ortam›n›n eksiklerinin giderilmesi ve AB ile mevzuat uyumunun
sa¤lanmas› sonucunda Türkiye istenen yat›r›mlar› çekebilen
bir ülke haline gelebilecektir.
16
• Kurumlar vergisi, 2006 y›l› bafl› itibariyle %30’dan %20’ye
indirilmifltir. Bu sayede, rakip ülkelerin vergi oranlar›na yaklafl›lm›flt›r.
• 25 Ocak 2006 tarihli yasa ile Bölgesel Kalk›nma Ajanslar›n›n
kuruluflu sözkonusu olabilecektir.
• 21 Haziran 2006 tarihli yasa ile Türkiye Yat›r›m Destek ve Tan›t›m Ajans› kurulmas› çal›flmalar›na bafllanm›flt›r.
YATIRIM TEfiV‹K BELGELER‹
Yat›r›mlar›n artmas›, ekonominin toparlanmas› ve büyümesini
beraberinde getirecek bir geliflmedir. Son befl y›l›n yat›r›m teflvik belgeleri hakk›nda istatistikler afla¤›daki çizelgede verilmektedir:
YATIRIM TEfiV‹K BELGELER‹ (2000-2005)
Belge Adedi
2000
2001
2002
2003
2004
2005
251
197
228
225
249
206
Toplam Yat›r›m (Milyon $) 11.459,6 2.546,9 1.429,7 1.747,1 3.882,9 3.484,7
Yabanc› Ortak Pay› (%)
Öngörülen ‹stihdam (kifli)
45,6
38,6
40,5
72,4
42,4
17.938
26.737
51,7
Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤› Yabanc› Sermaye Genel Müdürlü¤ü
2005 y›l›nda yat›r›m teflvik belgelerinde %1,9 ve yat›r›m miktar›nda %9 oran›nda azalma yaflanm›flt›r. Bu flekilde yat›r›m teflvik belgelerinin say›s› 206’ya ve yat›r›m de¤eri 3,5 milyar dolara düflmüfltür. Yabanc› ortak pay› ise bir önceki y›la göre %18
oran›nda artarak 2005 y›l›nda %51,7 olmufltur.
‹nflaat Sektörü
‹nflaat sektörü her ülkede, çok çeflitli mal ve hizmet üretimi ile
do¤rudan iliflkisi ve yo¤un iflgücü kullan›m›yla ekonomik yap›
içinde ayr› bir yere ve öneme sahiptir. Türkiye ekonomisinde
d›fla ba¤›ml› olmayan inflaat sektörü, büyük ölçüde yerli sermayeye dayanmaktad›r. Sektör, kendisine ba¤l› 200'den fazla alt
sektörün harekete geçmesini sa¤lad›¤›ndan "lokomotif sektör"
ve büyük istihdam kayna¤› oldu¤undan "sünger sektör" olarak
tan›mlanmaktad›r.
Sektör konut, konut d›fl› bina ve altyap› yat›r›mlar›ndan oluflmaktad›r. Konut yat›r›mlar› toplam yat›r›mlar›n %60'›n›, konut
d›fl› bina yat›r›mlar› %20'sini ve altyap› yat›r›mlar› %20'sini
oluflturmaktad›r.
‹nflaat malzemeleri sanayisi toplam sanayinin %10'luk k›sm›n›
oluflturmaktad›r. Sabit sermaye yat›r›mlar›n›n yaklafl›k olarak
%50'si inflaat yat›r›mlar›n› kapsamaktad›r. Sektörün hemen
hemen bütün üretimi, yat›r›m mal› say›lmaktad›r. ‹nflaat sektörünün GSMH içindeki do¤rudan pay› ortalama %9 iken do¤rudan ve dolayl› etkiledi¤i sektörlerle beraber düflünüldü¤ünde
oran %30'lar› bulmaktad›r.
ve konut kredileri ile ihale edilen kal›c› deprem konutlar› söz
konusu olmufltur. 2001 y›l›ndaki ekonomik kriz inflaat sektörünü de etkilemifl ve bir önceki y›la göre %5,0 oran›nda küçülme
yaflamas›na neden olmufltur. 2002 y›l›nda ise sektör, y›l› bir
önceki y›la göre %4,9 oran›nda küçülme ile bitirmifltir. 2003
y›l›nda genel ekonomideki büyümeye karfl›n sektörde yine bir
önceki y›la göre %9 oran›nda bir küçülme yaflanm›flt›r. 2004
y›l› inflaat sektörü aç›s›ndan önceki y›llara göre flansl› bir y›l olmufltur.
2005 YILINDA ‹NfiAAT SEKTÖRÜ
2005 y›l› inflaat sektörü rekor oranda bir büyüme yaflam›fl,
toplamda %21,5 oran›nda büyümüfltür. Bu oranla 2005 y›l›n›n
en fazla büyüyen sektörü olmufltur. Siyasal istikrar›n sa¤lanmas› ve enflasyon oran›n›n düflmesi ile yaflanan ekonomik geliflmeler sektöre yans›m›fl ve inflaat sektörü toplamda %4,6
oran›nda büyüme yaflam›flt›r. Cari fiyatlarla sektörün de¤eri 21
milyar 312 milyon YTL'dir.
Dönemlere göre tar›m ve inflaat sektörleri ile GSMH de¤iflimi
afla¤›daki çizelgede gösterilmektedir:
Dünyada ‹nflaat Sektörü
‹nflaat sektörünün dünyadaki toplam büyüklü¤ünün 3,5 trilyon
dolar oldu¤u tahmin edilmektedir. Söz konusu rakam dünyan›n
GSMH's›n›n %8'ine karfl›l›k gelmektedir. Bu de¤erin yaklafl›k
%30'u Avrupa'da üretilmektedir. Dünya s›nai istihdam›n›n da
%30'u bu sektörde çal›flmaktad›r.
Dünya ekonomisinde inflaat yat›r›mlar›n›n 2004-2012 döneminde y›ll›k olarak ortalama %5 büyümesi beklenmektedir. ‹nflaat sektöründe en h›zl› büyüme gösteren ülkeler Çin ve Hindistan’d›r. AB ülkelerinde inflaat sektörünün cirosu 1 trilyon Euro civar›ndad›r. ‹nflaat sektörü Avrupa GSY‹H’s›n›n %10’undan
fazlas›n› oluflturmakta, 12 milyon kifliye ifl yaratmaktad›r.
TÜRK‹YE'DE ‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN GEL‹fi‹M‹
1980'li y›llarda Türkiye'de ciddi devinim göstermifl olan inflaat
sektörünün 1988 y›l›ndan sonra büyüme e¤ilimi yavafllam›flt›r.
Ayr›ca 1988 y›l›nda liberalizasyon süreci ve artan faizlerle yükselifl gösteren yat›r›m maliyetleri sonucu, inflaat talebi düflmüfl
ve maliyetler yükselmifltir.
1990'l› y›llarda 1980'li y›llar›n baflar›s›n› ve h›z›n› yakalayamayan inflaat sektörü, bu dönemde büyüme performans›n›n en
düflük oldu¤u sektör olmufltur. 1992 ve 1993 y›llar›nda büyüme
göstermesine karfl›n, 1994 ve 1995 y›llar›nda tüm inflaat altbafll›klar›nda gerileme ve sektörde küçülme yaflanm›flt›r. 1998'e
kadar art›fl gösteren sektör, 1998 y›l›nda konut yat›r›mlar›n›n
azalmas› nedeniyle yine düflük oranda gerilemifltir. 1999 y›l›nda ise inflaat sektörü gerek deprem, gerekse ekonomik kriz nedeniyle %12,7'lik ciddi bir gerileme yaflam›flt›r. 2000 y›l›yla beraber tüm sektörlerde bafllayan büyüme inflaat sektöründe de
kendini göstermifl, inflaat sektörü bir önceki y›la göre %5,8
oran›nda büyüme yaflam›flt›r. Bu y›l içinde ayn› zamanda 1999
Kocaeli ve Düzce depremlerinin etkisiyle Zorunlu Deprem Sigortas› ve Yap› Denetim Sistemi uygulamalar› devreye girmifl
2005 YILI ‹NfiAAT SEKTÖRÜ DE⁄‹fi‹M ORANLARI (%)
1. dönem
2. dönem
3. dönem
4. dönem 2005 Y›l› Genel
Tar›m
4,3
8,2
7,5
-0,1
5,6
Sanayi
6,6
3,9
5,7
10,1
6,5
‹nflaat
20,6
25,4
25,6
14,8
21,5
Ticaret
7,0
5,0
7,5
9,9
7,4
Ulaflt›rma ve
Haberleflme
6,8
4,7
8,0
15,2
8,8
GSMH
7,5
4,7
8,0
10,2
7,6
Kaynak: TÜ‹K
Görüldü¤ü gibi inflaat sektörü 2005 y›l›nda en çok büyüyen
sektör olmufltur. 2005 y›l›nda tar›m sektöründe bir önceki y›la
göre %5,6, sanayi sektöründe %6,5, ticarette %7,4, ulaflt›rma
ve haberleflmede %8,8 büyüme olmufltur.
1995-2005 YILLARI ARASI ‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN
DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
GSMH ‹çinde ‹nflaat Sektörünün Pay›
‹nflaat sektörünün GSMH içindeki son befl y›ll›k geliflimi incelendi¤inde 2001 y›l›nda yaflanan ekonomik krize karfl›n inflaat sektörünün GSMH içindeki pay› küçülmemifl ve %5,2 düzeyinde gerçekleflmifltir. 2003 y›l› GSMH'sindeki pay %4'e gerilemifltir. Sektörün GSMH içindeki pay› 1994 y›l›nda %6,7 iken, 2004 y›l›nda
bir önceki y›la göre büyümesine karfl›n %3,8'e düflmüfltür. 2004
y›l›nda ekonomide yaflanan pozitif geliflmelerin inflaat sektörü
üzerinde yeterli etkisi görülememifltir.
2005 y›l›na gelindi¤inde inflaat sektörünün %21,5’lik büyümesine karfl›n sektörel pay›n›n %4,2 oldu¤u görülür. Bu pay hâlâ
1990’l› y›llar›n gerisindedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
17
Afla¤›daki çizelgede Gayri Safi Milli Has›la'n›n son befl y›ll›k da¤›l›m› görülmektedir.
SON BEfi YILLIK DÖNEMDE GSMH ‹Ç‹NDE SEKTÖRLER‹N PAYLARI (%)
Y›l
Tar›m (%)
Sanayi (%)
‹nflaat (%)
Hizmetler (%)
2001
13,9
28,9
5,2
52
2002
13,8
29,4
4,6
52,2
2003
12,6
29,9
4
53,5
2004
11,7
29,7
3,8
54,8
2005
11,5
29,4
4,2
54,9
Kaynak: TÜ‹K
‹nflaat sektörü ile GSMH'n›n bir önceki y›la göre kendi içindeki
de¤iflim oranlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda iki de¤iflken aras›nda korelasyonun s›f›r oldu¤u görülmektedir. Bu da bize inflaat sektörü
ve GSMH'n›n Türkiye koflullar›nda tamamen ba¤›ms›z de¤erler
oldu¤unu göstermektedir.
Afla¤›daki grafikte inflaat sektörünün ve GSMH'n›n 1995 y›l›nda
1,00 de¤erinde oldu¤u varsay›larak her y›l gerçekleflen de¤iflim
oranlar› gösterilmifltir. Bu grafikten GSMH ile inflaat sektörünün birbirinden uzaklaflma e¤ilimi içinde oldu¤u görülmektedir. 2005 y›l›ndaki inflaat sektörü büyümesi sektörü yüksek bir
düzeye tafl›m›flt›r.
‹nflaat Sektörünün ve GSMH'n›n Karfl›laflt›rmal› Büyüme Rakamlar›
Türkiye'de son on y›lda GSY‹H'da yaflanan yaklafl›k %36,2 oran›ndaki büyümeye karfl›n inflaat sektöründe %2,1'lik daralma
yaflanm›flt›r. Y›ll›k ortalama küçülme oran› %0.2’ye düflmüfltür.
Bu durum inflaat sektörünün 2005 y›l› sonu itibariyle son 10
y›lda “büyümemifl” bir sektör oldu¤unu göstermektedir.
‹NfiAAT SEKTÖRÜ VE GSMH KARfiILAfiTIRMASI (1995 - 2005)
1,50
1,20
0,90
‹nflaat Sektörü
‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN SON ON YILLIK DE⁄‹fi‹M‹
(1987 Sabit Fiyatlar› ile) (bin YTL)
bin YTL
7000
GSMH
0,60
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
GSMH’NIN YILLIK BÜYÜME PERFORMANSI VE
KÜMÜLAT‹F BÜYÜME ORANLARI (%)
6000
5000
Y›ll›k Büyüme
Performans› (%)
Y›l
4000
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
GSMH’NIN SON ON YILLIK DE⁄‹fi‹M‹
(1987 Sabit Fiyatlar› ile) (bin YTL)
160000
Y›llar
1996-2000 (5 y›ll›k)
Kümülatif
Büyüme (%)
11,40
2000
6,1
2001
-9,4
1996-2001 (6 y›ll›k)
0,95
2002
7,8
1996-2002 (7 y›ll›k)
8,80
2003
5,9
1996-2003 (8 y›ll›k)
15,20
2004
9,9
1996-2004 (9 y›ll›k)
26,60
2005
7,6
1996-2005 (10 y›ll›k)
36,18
Kaynak: TÜ‹K
bin YTL
140000
‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN YILLIK BÜYÜME PERFORMANSI VE
KÜMÜLAT‹F BÜYÜME ORANLARI (%)
120000
80000
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
‹NfiAAT SEKTÖRÜ ‹LE GSMH’NIN SON ON YILLIK KARfiILAfiTIRMALI
DE⁄‹fi‹M ORANLARI (%) (1987 SAB‹T F‹YATLARI ‹LE)
Y›l
‹nflaat Sektörü
1996
5,80
7,1
1997
4,60
8,0
1998
0,30
3,8
1999
-12,50
-6,4
2000
4,90
6,1
2001
-5,80
-9,4
Y›llar
2000
4,9
1996-2000 (5 y›ll›k)
2001
-5,8
1996-2001 (6 y›ll›k)
-9,33
2002
-6,3
1996-2002 (7 y›ll›k)
-15,08
2003
-9,3
1996-2003 (8 y›ll›k)
-23,02
2004
4,6
1996-2004 (9 y›ll›k)
-19,44
2005
21,5
1996-2005 (10 y›ll›k)
-2,08
Kümülatif
Büyüme (%)
-3,77
Kaynak: TÜ‹K
GSMH
2002
-6,30
7,8
2003
-9,30
5,9
2004
4,60
9,9
2005
21,5
7,6
Kaynak: TÜ‹K
18
Y›ll›k Büyüme
Performans› (%)
Y›l
100000
‹nflaat Sektörünün ve Öteki Sektörlerin Karfl›laflt›rmal› Büyüme
Rakamlar›
Sektörlerin son on y›ll›k büyüme performanslar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda 2005 y›l›nda inflaat sektörünün hâlâ bütün öteki sektörlerin gerisinde seyretti¤i görülmektedir. Öteki sektörlerin hepsi son on y›ll›k dönemde kümülatif olarak büyüme kaydetmiflken, inflaat sektörü %2,1 oran›nda gerilemifltir. Y›ll›k küçülme
oran› ortalamas› %0.2'dir.
ANA SEKTÖRLER ‹T‹BAR‹YLE 10 YILLIK BÜYÜME PERFORMANSI
(1996-2005) (%)
1996-2005 Y›ll›k
1996-2005
Ortalama Büyüme (%) Kümülatif Büyüme (%)
1,06
10,60
Sektör
Tar›m
Sanayi
2,81
28,10
Ticaret
5,37
53,74
Ulaflt›rma-Haberleflme
4,42
44,22
‹nflaat
-0,21
-2,08
GSMH
3,62
36,18
Kaynak: TÜ‹K
Son befl y›ll›k kümülatif büyümelerde ise inflaat sektörü art›fltad›r. 2001 y›l›ndan beri inflaat sektörü her y›l yaklafl›k olarak
%2 oran›nda büyümüfltür.
ANA SEKTÖRLER ‹T‹BAR‹YLE 5 YILLIK BÜYÜME PERFORMANSI
(2001-2005) (%)
2006 YILININ ‹LK YARISINDA ‹NfiAAT SEKTÖRÜ GENEL
GÖRÜNÜMÜ
‹nflaat sektörü 2006 y›l›n›n ilk döneminde önceki y›llara göre
çok daha yüksek bir de¤er tutturarak %26,7’lik bir büyüme
oran›na sahip olmufltur. ‹kinci dönemde ise inflaat sektöründe
%13,7’lik bir büyüme görülmektedir. Bu de¤erlerle inflaat sektöründe 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda yaflanan büyüme oran› bir
önceki y›l›n ayn› dönemine göre %19,3 olarak belirlenmifltir. ‹nflaat sektörü, bu büyüme oranlar›yla 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda
yine tüm sektörler aras›nda birinci s›radad›r. ‹nflaat sektörünün cari fiyatlarla de¤eri ise 12 milyar 164 milyon YTL'dir.
DÖNEMLERLE BÜYÜME DE⁄ERLER‹ (%)
2006 Y›l›
GSMH
‹nflaat Sektörü
Tar›m
Sanayi
7,48
37,41
Ticaret
8,99
44,97
Ulaflt›rma-Haberleflme
6,55
32,76
‹nflaat
1,60
8,01
GSMH
6,98
34,90
Kaynak: TÜ‹K
SEKTÖRLERE GÖRE SON ON YILLIK DE⁄‹fi‹MLER (%)
Y›l
Tar›m
Sanayi
‹nflaat
Ticaret
1995
2,6
12,1
-4,7
11,6
5,9
Ulaflt›rma ve Haberleflme
1996
5,2
7,1
5,8
8,7
8,4
1997
-2,0
10,4
4,6
11,2
7,2
1998
7,6
1,8
0,3
1,2
6,0
1999
-4,6
-5,0
-12,5
-6,8
-4,0
2000
4,1
-5,6
4,9
11,6
5,1
2001
-6,1
-7,5
-5,8
-9,4
-4,9
2002
7,1
9,4
-6,3
10,7
5,4
2003
-2,5
7,8
-9,3
8,1
8,4
2004
2,0
9,4
4,6
12,8
6,8
2005
5,6
6,5
21,5
7,4
8,8
2. Dönem
8,5
26,7
‹lk Alt› Ay
7,5
13,7
19,3
Kaynak: TÜ‹K
2001-2005 Y›ll›k
2001-2005
Ortalama Büyüme (%) Kümülatif Büyüme (%)
2,50
12,48
Sektör
1. Dönem
6,4
2005 Y›l›
GSMH
1. Dönem
7,5
‹nflaat Sektörü
2. Dönem
4,7
20,6
25,4
Kaynak: TÜ‹K
2006 y›l›n›n ilk yar›s› genelinde tar›mda %1,3, sanayide %7,7,
ticarette %7,2 ve ulaflt›rma-haberleflmede %3,8 oran›nda art›fl
yaflanm›flt›r. Afla¤›da bu sektörlerin ilk yar›da bir önceki y›lla
karfl›laflt›rmal› seyri görülmektedir:
DÖNEMLERE GÖRE SEKTÖRLER‹N KARfiILAfiTIRMALI BÜYÜME ORANLARI (%)
Ulaflt›rma ve Haberleflme
Tar›m
Sanayi
Ticaret
Ocak-Haziran 2005
0,1
4,6
5,0
13,1
Ocak-Haziran 2006
1,3
7,7
7,2
3,8
Dönem
Kaynak: TÜ‹K
2006 YILI ‹LK YARISI GSMH DA⁄ILIMI (%)
Tar›m
5,7 %
Sanayi
32,6 %
Kaynak: TÜ‹K
SEKTÖRLERE GÖRE SON ON YILLIK DE⁄‹fi‹M
(Sabit Fiyatlar - bin YTL) (1995 - 2005)
50000
Tar›m
Sanayi
‹nflaat
Ticaret
Ulaflt›rma ve Haberleflme
bin YTL
40000
Hizmetler
57,2 %
30000
‹nflaat
4,5 %
20000
Kaynak: TÜ‹K
10000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
2005 y›l›ndaki büyümenin temellerinde konut sektöründeki
canlanma yatmaktad›r. Konut kredilerinin, özellikle de 2004 y›l›na göre %300 art›fl›, bireysel tasarruflar› da konut sektörüne
kayd›rm›flt›r.
Tar›m sektörünün pay› bir önceki y›l›n ayn› dönemindeki
%5,8'lik orana oranla fazla de¤ifliklik göstermemifl; inflaat sektörünün pay› %0.5 oran›nda artm›fl; sanayi sektörünün pay›
%32,7’den %32,6’ya düflmüfltür.
‹nflaat rakamlar›n›n büyümesine ra¤men kamu yat›r›mlar›ndaki azalma, y›l›n sonu aç›s›ndan merak uyand›rmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
19
GAYRI SAF‹ YURT‹Ç‹ HASILA (GSY‹H) VE HARCAMALAR YÖNTEM‹YLE
SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI
GAYRI SAF‹ SAB‹T SERMAYE OLUfiUMU / YATIRIMLAR / ÜRET‹M DE⁄ERLER‹ (6 y›ll›k)
De¤er (YTL)
(cari fiyatlarla)
Pay (%) Geliflme H›z›
De¤er
Pay (%)
(%) (bir
(GSY‹H
(milyon $) (cari (yat›r›mlar
önceki y›la
içinde)
fiyatlarla y›ll›k içinde) (sabit
göre) (sabit
(sabit
ortalamaya göre) fiyatlarla) fiyatlarla)
fiyatlarla)
2000 Yat›r›m
(makine
27.688.469.311 44.034
27,9
16,5
19,7
teçhizat dahil)
KAMU SEKTÖRÜ
7.470.431.316
11.880
26
7
Toplam ‹nflaat
5.465.281.061
8.691
73*
4
Bina ‹nflaat›
2.092.049.265
3.327
28*
2
31,6
Bina d›fl› ‹nflaat
3.373.231.796
5.365
40,8*
3
12,2
ÖZEL SEKTÖR
Bina ‹nflaat›
20.218.037.995
32.153
74
21
15,4
8.440.083.705
13.422
35**
7
-11
20,6
-31,7
-22
2001 Yat›r›m
(makine
32.321.806.593 26.688
teçhizat dahil)
KAMU SEKTÖRÜ
9.998.612.083
8.256
29,6
6
Toplam ‹nflaat
7.559.293.341
6.242
76*
4
Bina ‹nflaat›
2.755.599.827
2.275
28,8*
2
-20
Bina d›fl› ‹nflaat
4.803.693.514
3.966
47*
3
-10,3
22.323.194.510
18.432
70,4
14
-35,1
12.172.194.270
10.051
49,7**
7
-8,7
19
-1,1
8,8
ÖZEL SEKTÖR
Bina ‹nflaat›
2002 Yat›r›m
(makine
46.043.018.232 30.343
teçhizat dahil)
KAMU SEKTÖRÜ
14.784.107.806
10.341
32,5
6
10.834.419.101
7.283
70*
4
Bina ‹nflaat›
4.447.870.270
3.040
31,6*
2
Bina d›fl› ‹nflaat
6.386.548.831
4.244
43,3*
3
0,4
31.258.910.426
20.002
67,5
13
-5,3
13.949.148.832
9.097
44,8**
6
-14,9
19,7
10
Toplam ‹nflaat
ÖZEL SEKTÖR
Bina ‹nflaat›
55.618.334.617 37.228
teçhizat dahil)
KAMU SEKTÖRÜ
Toplam ‹nflaat
14.992.122.084
10.035
26,2
5,2
-11,5
11.791.613.196
7.893
77*
4
Bina ‹nflaat›
3.861.580.840
2.585
26,2*
1,4
Bina d›fl› ‹nflaat
7.930.032.356
5.308
50,9*
2,6
4
40.626.212.533
27.193
73,8
14,6
20,3
15.027.667.509
10.059
33**
4,8
-11,4
23,9
32,4
-4,7
ÖZEL SEKTÖR
Bina ‹nflaat›
76.722.407.757 53.974
teçhizat dahil)
KAMU SEKTÖRÜ
16.058.028.095
11.297
18,8
4,5
12.223.933.095
8.600
72,5*
3,2
Bina ‹nflaat›
3.360.307.428
2.364
20,8*
0,9
-24,4
Bina d›fl› ‹nflaat
8.863.625.667
6.236
51,7*
2,3
-3,2
60.664.379.662
42.677
81,2
19,5
45,5
19.863.033.735
13.974
26,1**
5,1
15,3
19,8
24,2
28,9
Toplam ‹nflaat
ÖZEL SEKTÖR
Bina ‹nflaat›
2005 Yat›r›m
(makine
95.307.112.581 70.645
teçhizat dahil)
KAMU SEKTÖRÜ
20.700.374.357
15.344
21,7
4,2
Toplam ‹nflaat
15.492.976.836
11.484
74,8*
3,2
Bina ‹nflaat›
4.208.332.214
3.119
20,3*
0,9
Bina d›fl› ‹nflaat
11.284.644.622
8.365
54,5*
2,3
27,3
74.606.738.224
55.301
78,3
15,3
23,0
28.590.603.912
21.192
38,3**
5,9
43,9
ÖZEL SEKTÖR
Bina ‹nflaat›
KAMU YATIRIMLARI VE ÖZEL YATIRIMLAR
2005 Y›l› Paylar›
Kamu yat›r›mlar›n›n özel sektör yat›r›mlar›n›, özel sektör yat›r›mlar›n›n da kamu sektörünü tetiklemesi, inflaat sektörünün
gelece¤i aç›s›ndan hem kamu sektörü, hem de özel sektör yat›r›mlar›n› önemli k›lmaktad›r. Kamu yat›r›mlar› inflaat yat›r›mlar› içinde genellikle %40’l›k bir orana sahiptir.
Yaklafl›k 45 milyar YTL'lik inflaat yat›r›mlar›nda kamu yat›r›mlar›n›n pay› 2005 y›l› için 15,5 milyar YTL'lik cari fiyatlarla,
2004 y›l›ndaki %39’luk orandan sonra %35’e düflmüfltür. Özel
sektör yat›r›mlar› ise bu y›l büyük oranda ekonominin istikrarl›
seyri sonucunda inflaat yat›r›mlar› pay›nda art›fl göstermifl,
%65’e ç›km›flt›r.
2005 y›l› yat›r›m anlam›nda hem kamu sektöründe, hem de
özel sektörde büyümelerin gerçekleflti¤i bir y›l olmufltur.
2003
‹nflaat Harcamalar› Toplam›
(cari fiyatlarla/YTL)
26.819.280.705
2004
2005
32.086.966.830 44.083.580.748
Kamu Yat›r›m› Pay› (%)
45
39
35
Özel Yat›r›m Pay› (%)
55
61
65
Kaynak: TÜ‹K
Geliflme H›z›
Kamu yat›r›mlar› (makine-teçhizat dahil) 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %28,9’luk büyük bir büyüme göstermifltir. Özel yat›r›mlardaki büyüme oran› %23’tür. 2005 y›l›nda hem ekonominin seyri iyiye gitmifl, hem de özel sektör ve kamu sektörü
yat›r›mlar›n› büyük oranda art›rm›flt›r.
KAMU VE ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARINDA B‹NA VE B‹NA DIfiI
‹NfiAATLAR
Kamu Sektörü Yat›r›mlar›
Bina D›fl› ‹nflaatlar: Bina d›fl› inflaatlar, demiryollar›, karayollar›,
köprüler, altgeçit ve tüneller, limanlar, havalimanlar›, boru hatlar›, kara ve su yollar›, barajlar gibi altyap› inflaatlar›n› kapsamaktad›r.
25,2
Eksilme gösteren de¤erler / * Kamu sektörü içinde / ** Özel sektör içinde
20
Türkiye'de gerçeklefltirilen toplam yat›r›m tutarlar›n›n yaklafl›k
%60'› inflaat yat›r›mlar›d›r. 2005 y›l›nda bu oran %46,3 olmufltur.
-26,7
2004 Yat›r›m
(makine
2005 y›l› yat›r›mlar›, harcamalar yöntemiyle cari fiyatlarla 95
milyar 307 milyon YTL'dir. Bu miktar içinde 44 milyar 84 milyon YTL'lik k›s›m inflaat yat›r›mlar›na ayr›lm›flt›r. Dolar cinsinden 2005 y›l› yat›r›mlar› 70 milyar 645 milyon dolara karfl›l›k
gelmektedir. ‹nflaat yat›r›mlar›n›n de¤eri ise 32 milyar 676 milyon dolar düzeyindedir.
19,7
2003 Yat›r›m
(makine
SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI ‹Ç‹NDE ‹NfiAAT YATIRIMLARI
Kamu yat›r›mlar›nda bina d›fl› inflaatlara ayr›lan pay 2005 y›l›nda %54,5 olmufltur. Bina d›fl› inflaat yat›r›mlar›, 2005 y›l›nda
bir önceki y›la göre %27,3’lük dev bir art›fla u¤ram›fl, 11 milyar
285 milyon YTL de¤erinde gerçekleflmifltir.
Bina ‹nflaatlar›: Bina inflaatlar›; konut, e¤itim, sa¤l›k, idare, kültür, ticaret, endüstri ve benzeri amaçl› tüm yap›lar› kapsamaktad›r.
GAYRI SAF‹ SAB‹T SERMAYE OLUfiUMU/YATIRIMLAR/ÜRET‹M DE⁄ERLER‹
(2006 ilk yar›)
Bina inflaatlar›n›n kamu yat›r›mlar› içindeki pay› 2005 y›l›nda
%20,8’den %20,3'e gerilemifltir. Kamu yat›r›mlar›nda bina inflaatlar› 2005 y›l›nda %25,2 oran›nda büyümüfltür. Bu büyümede TOK‹ yat›r›mlar›n›n katk›s› büyüktür.
Miktar
(cari fiyatlarla
YTL)
Kamu yat›r›mlar› makine teçhizat pay› 2005 y›l›nda %35,8’lik
önemli bir büyüme göstermifltir.
Ocak-Haziran
2006 Yat›r›mlar›
(makine teçhizat 51.058.808.204
dahil)
Özel Sektör Yat›r›mlar›
2005 y›l›nda bina inflaat› harcamalar›n›n özel sektördeki pay›
%26,1’den %38,3’e ç›km›flt›r. Bina inflaatlar› 2005 y›l›nda bir
önceki y›la göre %43,9’luk önemli bir art›fl göstermifltir. Özel
sektörün makine teçhizat yat›r›mlar› 2005’te nispeten daha az
büyümüfltür (%12,8). Özel sektör, yat›r›mlar›n› art›rm›fl, ancak
makine park›n› ayn› oranda gelifltirmemifltir.
2006 Paylar›
Kamu Yat›r›mlar›
2006 y›l›n›n ilk yar›s›, 2005 y›l›n›n ilk yar›s›ndaki %32,6’l›k büyümeye oranla, kamu yat›r›mlar› için durgun bir dönem olmufltur. Makine teçhizat dahil kamu yat›r›mlar›nda bir önceki y›l›n
ayn› dönemine göre %1’lik bir büyüme görülmektedir. Bu rakam›, ilk dönemdeki %34,5’lik büyüme, ikinci dönemdeki
%11,3’lük küçülme oluflturmufltur. Cari fiyatlarla kamu sektörü
yat›r›mlar›n›n 2006'n›n ilk yar›s› için de¤eri 6 milyar 800 milyon YTL olmufltur. Dolay›s›yla, 2006 y›l›n›n kamu yat›r›mlar›n›n nas›l bir seyir izleyece¤i belli de¤ildir.
Y›l›n ilk yar›s›nda kamu yat›r›mlar›n›n %16,7'sini bina inflaatlar›, %68,2’sini altyap› inflaatlar› oluflturmaktad›r. Kamu sektörünün bina inflaat› yat›r›mlar› 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda %9,6
oran›nda bir düflüfl yaflam›flt›r. Altyap› inflaatlar›nda ise 2006
y›l›n›n ilk alt› ay›nda %16,6’l›k bir büyüme görülmektedir.
2006 ve sonras›nda faiz d›fl› fazla oran› hedefinde bir düflüfl olmamakla birlikte bir süre daha kamu maliyesinde s›k› disiplin
gereksinimi sürecektir. Dolay›s›yla kamu yat›r›mlar›nda k›sa
dönemde yüksek bir reel art›fl beklenmemektedir.
Özel Yat›r›mlar
2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda %21,5’lik art›flla özel yat›r›mlar›n cari
fiyatlarla de¤eri 44 milyar 259 milyon YTL olmufltur.
Özel sektör bina inflaatlar›nda 2006 y›l›n›n ilk dönemi için
%23,8 oran›nda art›fl görülmektedir. Ancak bina inflaatlar› özel
yat›r›mlar›n yaln›zca %26,4’lük pay›na sahiptir. ‹kinci dönemde
ise bina inflaatlar› %26,3 oran›nda artm›flt›r. Y›l›n ilk yar›s› dikkate al›nd›¤›nda özel sektör bina inflaatlar›nda %25,2 oran›nda
art›fl gerçekleflmifl ve özel sektör bina inflaatlar›n›n cari de¤eri
18 milyar 700 milyon YTL olmufltur.
2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda özel sektör makine-teçhizat yat›r›mlar› ise %20,2 oran›nda artarak cari fiyatlarla 25 milyar 558
milyon YTL düzeyinde gerçekleflmifltir.
2006 y›l›n›n özel yat›r›mlar cephesinde giriflimlere sahne olaca¤› öngörülmektedir.
Pay De¤iflim Oran›
De¤er
Pay
(milyon $) (yat›r›mlar (GSY‹H (bir önceki
(cari
içinde –
y›l›n ayn›
içinde fiyatlarla
sabit dönemine göre
sabit
dönemlik
fiyatlarla
- sabit
ortalamaya fiyatlarla
%)
fiyatlarla %)
%)
göre)
35.954
-
31,9
19,0
KAMU SEKTÖRÜ 6.799.525.077
4.788
10,1
3,2
1,0
Toplam Kamu
‹nflaat›
5.773.914.327
4.066
73,8*
2,4
1.137.693.892
801
15,1*
0,5
-9,6
3.265
58,6*
1,9
16,6
44.259.283.127
31.166
89,9
28,7
21,5
Bina ‹nflaat› 18.700.955.329
13.169
26,0**
7,4
25,2
Bina ‹nflaat›
Bina d›fl› ‹nflaat 4.636.220.435
ÖZEL SEKTÖR
Eksilme gösteren de¤erler / * Kamu sektörü içinde / ** Özel sektör içinde
Kaynak: TÜ‹K
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda inflaat harcamalar› toplam› 24 milyar 475 milyon YTL de¤erindedir. Sabit fiyatlarla inflaat yat›r›mlar›n›n %24'ü kamu sektörü, %76’s› ise özel sektör taraf›ndan üstlenilmektedir. Kamu sektörünün yat›r›mlar içindeki pay› bir önceki y›la göre düflmüfltür.
‹NfiAAT HARCAMALARINDA KAMU SEKTÖRÜNÜN VE ÖZEL SEKTÖRÜN PAYLARI
(Ocak-Haziran 2005-2006)
‹nflaat Harcamalar› Toplam›
(cari fiyatlarla/YTL)
Kamu Yat›r›m› Pay› (%)
Ocak-Haziran
2005
Ocak-Haziran
2006
16.799.999.595
24.474.869.656
28
24
72
76
Özel Yat›r›m Pay› (%)
Kaynak: TÜ‹K
NÜFUS VE KENT NÜFUSU ARTIfi HIZI
Nüfus Art›fl H›z›
2005 y›l› için y›l sonu nüfus tahmini de¤eri, bir önceki y›la göre %0.94 art›flla 72 milyon 6 bin kifliye ulaflm›flt›r. Bu art›fl oran› 2004’te %1,37, 2003'te %1,53, 2002'de %1,57 olmufltur.
Türkiye'nin y›ll›k nüfus art›fl h›z› ortalamas› %1,5 ile 2 aras›nda
de¤iflmektedir. 2005 y›l› verilerine göre nüfusun %62,1’i nüfusu 20 bin ve daha fazla olan yerleflmelerde, bir baflka deyiflle
kentlerde yaflamaktad›r. Bu pay, 2004’te %60,3, 2003'te
%59,6 ve 2002'de %58,8 oranlar›na sahiptir. Dolay›s›yla gün
geçtikçe kentsel nüfus artmakta, hanehalk› büyüklü¤ü yaflam
standartlar›n›n artmas›na ba¤l› olarak azalmakta ve konut gereksinimleri artmaktad›r.
Her geçen y›l, Türkiye'de nüfus art›fl oran›nda azalma olmaktad›r. Uzun vadede bu oran›n geliflmifl ülkelerin düzeyine gerilemesi beklenmektedir. Bu sayede daha dengeli bir yap› kazanan nüfus, uzun vadede kendini yenileyen bir yap›ya sahip olacakt›r.
2006 y›l› için tahmin edilen nüfus art›fl h›z› %1,33'tür. Türkiye'de
bulunan genç nüfus oran›n›n 2025 y›l›na kadar de¤iflmeyece¤i
tahmin edilmektedir. 2020 y›l›nda Türkiye'nin, 83 milyon nüfus-
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
21
la OECD-Avrupa ülkeleri aras›nda ilk s›rada yer almas› beklenmektedir. Nüfus art›fl›n›n azalmas›, uzun vadede ekonomik büyümeye katk›da bulunmas›n›, sermaye birikiminin artmas›n›, sosyal
güvenlik harcamalar›n›n azalmas›n› ve sunulan yaflam koflullar›n›n standartlar›n›n artmas›n› beraberinde getirecektir.
NÜFUS ARTIfi HIZI (1991-2005) (binde)
30
‰
20
10
0
1991
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
19,4
19,1
18,8
18,5
18,3
18,1
17,9
17,5
17,1
16,6
16,1
15,7
15,3
13,7
9,4
Kaynak: TÜ‹K
Kentleflme H›z›
2000 nüfus say›m›na göre Türkiye toplam nüfusu 67.803.927
kiflidir. Bu nüfusun %65'i (44.006.274 kifli) il ve ilçe merkezlerinde, geri kalan 23.797.653 kifli de k›rsal yerleflmelerde yaflamaktad›r.
Kentsel nüfus k›rsal nüfusa oranla çok daha büyük bir h›zla artmaktad›r. 1990-2000 y›llar› aras›nda k›rsal nüfusun art›fl› binde
4,2 iken kentsel nüfus art›fl oran› binde 26,8 olmufltur. 20002005 y›llar› aras›nda ise y›l sonu nüfus tahminlerine göre kentsel nüfus binde 16,4 oran›nda artarken, k›rsal nüfusta %14,6 oran›nda art›fl görülmektedir. Kentleflme oran› en yüksek bölge Marmara Bölgesi, en düflük bölge ise Karadeniz bölgesidir.
2005 y›l›nda gerçekleflen kentleflme h›z›, %3,9 oran›ndad›r. Bir
önceki y›l %2,7’lik kentleflme h›z›na ulafl›lm›flt›r; kentleflmenin
gün geçtikçe artmas›na paralel olarak, her geçen y›l küçülme
e¤ilimi görülmektedir.
Türkiye'nin kentleflme oranlar› geliflmifl ülkelerle yak›n de¤erlerde olsa da kentleflme h›z›, Türkiye'de bu ülkelere oranla yüksektir. Kentleflme h›z›n›n yüksek olmas›, beraberinde heterojen
bir da¤›l›m ve sosyal dengesizlik getirmektedir. Ayr›ca belirli
geliflim projeksiyonlar›n›n yap›lmamas› halinde kentlerin mevcut haliyle artan nüfusu karfl›layamamas› söz konusudur. Bunlar›n yan›s›ra kentleflme; ça¤dafll›¤›, pazarlaflmay› ve tüketimi
beraberinde getirmektedir.
Geliflmekte olan ülkelerde genellikle ülkenin en büyük flehri
ikinci büyük flehrin nüfusunun iki kat›ndan fazla bir nüfusa sahiptir. Bu kural Türkiye için de geçerlidir. Türkiye'nin en fazla
nüfusa sahip olan flehri ‹stanbul, önce 1950'lerde, sonra
1980'lerde olmak üzere iki önemli göç dalgas›yla Türkiye'nin
en büyük 'hinterland'a sahip ve en fazla yat›r›m çeken flehri olmufltur. Ancak çok merkezli bir geliflim sayesinde bu dengesizlik afl›labilecek ve daha homojen bir ekonomi sa¤lanabilecektir.
DPT'nin Dokuzuncu Kalk›nma Plan›'nda belirtti¤i tahminler
do¤rultusunda 2006 y›l› sonunda nüfusun 73,0 milyon kifli olmas› beklenmektedir. Y›ll›k fiili nüfus art›fl h›z› ise %1,24 olarak
tahmin edilmifltir. 2013 y›l› için toplam nüfus 79,0 milyon kifli,
nüfus art›fl h›z› da %1,01 olarak öngörülmüfltür.
BM Kalk›nma Program› ‹nsani Raporu'nda yer alan verilere göre,
2015 y›l›nda Türkiye nüfusunun 79 milyon olmas› beklenmektedir. Bu nüfusun 56,7 milyonluk k›sm› kentlerde yaflayacakt›r.
Türkiye'de halen 5 olan milyonluk flehir say›s› (‹stanbul, Ankara,
‹zmir, Bursa, Adana), 2015 y›l›nda Konya ve Gaziantep'in de nüfuslar›n›n bir milyonu geçmesiyle 7'ye yükselecektir.
‹ST‹HDAM
‹nflaat sektörü yo¤un iflgücü kullan›m› sayesinde her zaman iflgücü aç›s›ndan önemli yere sahip bir sektör olmufltur. Özellikle
düz iflçiler aç›s›ndan inflaat sektörü, genifl bir istihdam alan›d›r.
‹nflaat sektörünün istihdama katk›s› yaklafl›k %15 oran›ndad›r.
2004 y›l›nda inflaat sektöründeki istihdamda yaflanan %6,6 oran›ndaki art›fl›n ard›ndan, 2005 y›l›nda da %13,8’lik büyük bir art›fl yaflanm›fl durumdad›r. ‹nflaat sektörünün toplam istihdam
içindeki pay› 2005 y›l› sonunda %4,7’den %5,3’e ç›km›flt›r; yani
büyük oranda artmam›fl, henüz katk› yaratmaya bafllamam›flt›r.
Sektörün çal›flan say›s› y›l ortalamas›nda 2004 y›l›nda 1 milyon
29 bin kifliden 2005 y›l›nda 1 milyon 171 bin kifliye yükselmifltir.
Bu istihdam›n 833 bini (%71,1) kentlerde çal›flmaktad›r. K›rsal
bölgelerde çal›flan istihdam say›s› ise 338 bindir.
2006 y›l›n›n May›s ay› sonu verilerine göre inflaat sektöründeki istihdam 1 milyon 336 bin kiflidir. ‹nflaat sektörünün toplam
istihdamdaki pay› May›s ay› sonu itibariyle %5,8 olmufltur. Bu
say›n›n 36 bini kad›nd›r. Kad›nlar›n toplam inflaat istihdam›ndaki pay› %1’dir.
SON BEfi YILDA ‹NfiAAT ‹ST‹HDAMI (bin kifli)
TÜRK‹YE’DE KENTSEL NÜFUS (1950-2005)
Y›l
Toplam Nüfus
Kentli Nüfusu
1.600
Oran (%)
1.200
20.947.188
3.035.961
14,5
1960
27.754.820
6.125.111
22,4
1970
35.605.176
10.905.624
30,6
1980
44.736.957
17.986.393
40,2
1990
56.473.035
29.003.235
51,4
2000
67.803.927
44.109.336
65,0
2001
68.529.000
2002
69.626.000
41.953.824
60,3
2003
70.712.000
43.033.989
60,9
2004
71.332.000
43.036.058
60,3
2005
72.006.000
44.726.000
62,1
Kaynak: TÜ‹K
22
800
400
0
2001
Y›ll›k
40.881.741
bin kifli
10 Y›ll›k
1950
59,7
2002
2003
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
OECD verilerine göre Türkiye istihdam vergilerinin a¤›rl›¤› aç›s›ndan öteki OECD ülkelerine göre en üst s›radad›r. Ortalama
iflçilik maliyetinin %42’si istihdam vergilerine ayr›lmaktad›r.
AÇILAN VE KAPANAN fi‹RKETLER / ‹fiYERLER‹
Afla¤›daki çizelgede kurulan ve kapanan flirketler, kooperatifler ve
ticari unvanl› iflyerlerinin sektörlere göre say›lar› görülmektedir:
AÇILAN/KAPANAN fi‹RKET VE T‹CAR‹ UNVANLI ‹fiYERLER‹
‹nflaat
‹malat
Türkiye Toplam›
Gayr›menkul
Kurulan Kapanan Kurulan Kapanan Kurulan Kapanan Kurulan Kapanan
Anonim
3.041
1.065
Kolektif
22
152
563 (%19)* 278 (%26) 301 (%10)
1 (%5)
17 (%11)
-
114 (%11)
8 (%5)
395 (%13) 73 (%7)
2 (%9)
3 (%2)
Komandit
2
13
1 (%50)
3 (%23)
-
3 (%23)
-
-
Limited
42.671
7.258
Kooperatif
1.665
398
8.677 (%20) 1.790 (%25) 5.335 (%13) 985 (%14) 5.131 (%12) 619 (%9)
7
-
940 (%56) 348 (%87)
3
2
düflüklü¤ü, bina inflaat maliyetlerinde TÜFE'nin üzerine ç›k›lmas›na neden olmufltur. 2005 y›l›nda gerçekleflen bina inflaat maliyetleri art›fl› %8,2 ile ÜFE’den yüksek olmufltur.
2006 y›l›n›n ikinci dönemi itibariyle bina inflaat› maliyet endeksinde geçmifl dört dönemin ortalamalar›na göre %12,6 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Bir önceki y›l için bu oran, %13,5’tir.
2005 y›l›ndan itibaren TÜ‹K'in istatistiklerinde yap›lan de¤ifliklikler nedeniyle Toptan Eflya Fiyat Endeksi yerine Üretici Fiyat
Endeksi (ÜFE) (2003=100) hesaplanmaktad›r. 2006 y›l›n›n
Temmuz ay›nda on iki ayl›k ortalamalara göre ÜFE oran›,
%5,82 ile bina inflaat maliyetinin alt›nda kalmaktad›r. Bu da
çok canl› olan inflaat piyasas›n›n kan›t›d›r.
Kaynak: TÜ‹K
* % de¤erleri toplam›n içindeki de¤eri vermektedir.
Bina ‹nflaat Maliyetleri ve Yap› Malzemeleri
2005 y›l›nda toplam 47.401 adet flirket ve kooperatif aç›lm›fl,
8.886 adet de kapanm›flt›r. En fazla imalat sanayisinde anonim
ve limited flirket kurulmufltur. Kurulan flirket ve kooperatiflerin
%20’si imalat, %14’ü inflaat ve %12’si gayr›menkul alanlar›nda
hizmet vermektedir. Kapanan flirket ve kooperatiflerin de
%23’ü imalat, %16’s› inflaat, %8’i ise gayr›menkul alan›nda hizmet vermektedir.
Bina inflaat maliyetlerinde genel inflaat malzemelerinin girdi pay›
%52,3, tesisat malzemelerinin pay› %15,6, iflçiliklerin pay› %30,9
ve makinelerin pay› ise %1,2'dir. Bina inflaat maliyeti endeksinde
kullan›lan girdilerin paylar› afla¤›daki grafikte verilmifltir:
B‹NA ‹NfiAAT MAL‹YET ENDEKS‹NDE G‹RD‹LER‹N DA⁄ILIMI
Tesisat malzemeleri
%15,60
B‹NA ‹NfiAAT MAL‹YET‹
Bina inflaat› maliyet endeksinin oluflturulma amac› bina inflaatlar›nda kullan›lan girdi miktar›n› belirlemek ve bu girdi miktarlar›n›n y›llara göre maliyet de¤iflimini göstermektir. 1991 y›l›n›
baz almakta olan bu indeks 295 maddeden oluflmaktad›r.
%
B‹R ÖNCEK‹ YILIN AYNI DÖNEM‹NE GÖRE SON ON YILLIK B‹NA ‹NfiAAT
MAL‹YET‹ DE⁄‹fi‹M ORANLARI (%) (1991 Y›l› fiyatlar›yla)
‹flçilik
%30,90
Genel ‹nflaat
Malzemeler
%52,30
150
Makine
%1,20
‹flçilik
Kullan›m amaçlar›na göre ise maliyetlerin %71,7'si apartmanlar (4, 5 ve 6 katl›), %14,6's› evler (1 ve 2 katl›) ve %13,7'si öteki
inflaatlar için harcanmaktad›r.
Makine
100
Malzeme
Bina inflaat maliyetlerinin de¤iflim oranlar›n›n yap› malzemelerine göre ayr›flt›r›lm›fl hali afla¤›daki çizelgede görülmektedir:
50
0
1996
1997
1999
2000 2001
85,4
91,3
‹nflaat Malzemeleri
ÜFE (1994 = 100)
71,8
75
64,3 61,6
63,8
55,6
53,1
50
51,4
35,6
25
50,1
29,2
25,6
15,4
1996
1997
1998
1999
2000 2001
2004’TEN 2005’E ‹NfiAAT MALZEMELER‹ MAL‹YETLER‹
DE⁄‹fi‹M ORANLARI (%)
De¤iflim (%)
Malzemeler Toplam›
B‹NA ‹NfiAAT MAL‹YETLER‹
81,8
75,9
0
2002 2003 2004 2005
B‹NA ‹NfiAAT MAL‹YETLER‹ ARTIfiI VE ÜFE
(2 AYLIK ORTALAMALARA GÖRE) (%)
%
100
1998
15,4
11,1
8,2
5,9
2002 2003 2004 2005
7,6
Genel inflaat malzemeleri
7,4
Esas inflaat gereçleri
15,2
Patlay›c› ve yan›c› gereçler
25,5
Ahflap inflaat gereçleri
3,4
Madeni gereçler
-1,8
Kaplama gereçleri
10,7
Boya, cila, izolasyon gereçleri
5,7
Cam ve benzeri gereçler
7,0
Öteki inflaat gereçleri
6,5
Kaynak: TÜ‹K
Kap› pencere do¤. madeni aksam›
8,9
Piyasan›n genel durumuna göre hareket eden bina inflaat maliyetleri, canl› dönemlerde TÜFE'nin üzerine ç›kmakta, durgunluk
dönemlerinde ise TÜFE'nin alt›na inmektedir. Son befl y›lda bina
inflaat maliyetleri ile TÜFE, dalgal› bir seyir izlemifltir. 2002 ve
2003 bina inflaat maliyetlerinin enflasyonun alt›nda seyretti¤i
görülmektedir. 2004 y›l›nda, gerçekleflen enflasyon oranlar›n›n
Tesisat malzemeleri
8,2
S›hhi tesisat malzemeleri
8,3
Kalorifer tesisat› malzemeleri
8,5
Müflterek tesisat malzemeleri
3,0
Elektrik tesisat› malzemeleri
13,4
Kaynak: TÜ‹K
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
23
2005 y›l›nda en fazla art›fl gösteren kol iflçilik alan› olmufltur.
En fazla fiyat art›fl› gösteren inflaat malzemesi patlay›c› ve yan›c› gereçler iken, en az fiyat art›fl› gösteren malzeme de ahflap
inflaat gereçleri olmufltur.
‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN GENEL DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
‹NfiAAT SEKTÖRÜ SWOT ANAL‹Z‹
Güçlü Yönler
Zay›f Yönler
• Yeterli ve güncel makine teçhizat
kapasitesi
• Yeterli say›da deneyimli teknik
personel
• Teknolojik bilgi birikimi
• Büyük ölçüde yerli sanayiye dayanma
• Fazla sermaye gerektirmemesi
• Yurtd›fl›nda ifl yapm›fl olma ve
gerekti¤inde yurtd›fl›na aç›labilme
olana¤›na sahip olma
• Uluslararas› ihalelerde deneyim
• Teknolojik üstünlük (a¤›r sanayi
yat›r›mlar›, petrokimya tesisleri, enerji
santralleri...)
• Farkl› inflaat türlerinde faaliyet
• Disiplin alt›nda tutulabilen maliyetler
• Güçlü ve gerekli makine park›
• Güçlü idari ve teknik yönetim
• Her y›l artan konut gereksinimi
• Daralan ifl hacmi ve yüksek firma say›s›
• Yetersiz say›da kalifiye inflaat iflçisi,
mesleki yeterlilik sisteminin eksikli¤i
• Yurtd›fl› müteahhitlik ifllerinde teflvik
eksikli¤i, yurtd›fl›nda iflgücünün
kullan›m›nda yaflanan zorluklar
• Kamu sektörü ile inflaat sektörü aras›nda
yetersiz iliflki ve bürokratik engeller
• Düflük inflaat kalitesi, standardizasyon ve
akreditasyon eksikli¤i
• Kalitesiz inflaatlar sonucu yap›lar›n
%75’inde onar›m gereksinimi
• Vergi yap›s›
• Kamu sektöründe deneyimli ve bilgili
eleman say›s›n›n azalmas›
• Yabanc› firmalar karfl›s›nda rekabet
gücünün zay›fl›¤›
• Mevzuat kaynakl› sorunlar
• Sektörel istatistiki verilerin azl›¤›
• Girdi maliyetlerinin fazlal›¤›
• Teknik müflavirlik hizmetlerinden
yeterince faydalan›lmamas›
• Yap› denetimi sisteminin etkin
çal›flt›r›lmamas›
F›rsatlar
• Ekonomik istikrar›n sa¤lanmas›
• Yat›r›mlar›n artmas›
• AB fonlar›yla finanse edilecek
yat›r›mlar›n yarataca¤› ek ifl olanaklar›
• ‹hracat (yurtd›fl›) potansiyeli
• AB’ye girifl kapsam›nda bu ülkelerde
müteahhitlik hizmeti verme olana¤›
• Yap› malzemelerinin kalitesinin
artmas›
• Kay›td›fl›l›¤›n azalt›lmas›
• Niteliksiz firmalar›n piyasadan
elenmesi ve nitelikli firmalar›n ifl
olanaklar›n› art›rmalar›
• Konut, üstyap› ve altyap› ihtiyaçlar›n›n
artmas›
• Uluslararas› potansiyelin artmas›
• Petrol ihraç eden ülkelerde yeni ve
büyük ifl olanaklar›n›n geliflmesi
• Genç iflgücü
• Özellefltirmenin yarataca¤› yeni ifl
alanlar›
Tehditler
• Ekonomideki güvensizlik ortam›
• Üretimde kay›td›fl›l›k
• Ulusal pazarda yabanc› firmalarla
rekabet durumu
• Müflavirlik ve proje firmalar›n›n ölçek
sorunu
• AB kriterlerinin ciro ve ifl deneyimi
konusunda yarataca¤› sorunlar
(ihalelere kat›lamama tehlikesi)
• Yüklenici firmalar›n girdi¤i risklerin
öteki ifl alanlar›na göre daha yüksek
olmas›
• ‹flveren taraf›ndan talep edilen güvenceler
• Çözülemeyen sektörel sorunlar
• Kamu yat›r›mlar›n›n ve ödeneklerin
azalt›lmas›
• Deprem riskleri
• Kamu ‹hale Kanununda yap›lacak
de¤ifliklikler
• Uluslararas› ifllerde ve kamu
ihalelerinde afl›r› düflük tekliflerin yol
açaca¤› haks›z rekabet
2005 y›l›nda bireysel tasarruflar büyük ölçüde gayr›menkule
yönelmifltir. Bu durumda bankalarca yo¤un oranda verilen düflük faizli konut kredilerinin talebi tetikleme etkisinin de pay›
vard›r. ‹nflaat sektörünün büyük oranda hareketlenmesinin ard›nda konutun pay› vard›r.
‹nflaat sektöründe her ne kadar yo¤un istihdam olanaklar› sa¤lan›yor olsa da iflgücünün büyük k›sm› sektör gereksinimlerini
24
karfl›layacak nitelikten yoksundur. ‹nflaat konusunda e¤itim alm›fl ara elemanlara gereksinim vard›r. Ayr›ca kay›td›fl› istihdam
oran› sektörde oldukça yüksektir.
Afla¤›daki grafikte son alt› y›l için inflaat sektörü büyüklü¤ü ile
kamu sektörü inflaat yat›r›mlar› aras›ndaki iliflki görülmektedir.
‹ki de¤iflken aras› korelasyon bulunmamaktad›r.
7.000
‹nflaat Sektörü (bin YTL)
Kamu ‹nflaat Yat›r›mlar› (bin YTL)
bin YTL
Yap› malzemelerinin fiyatlar›ndaki art›fl oranlar› da genelde
ÜFE’ye paralel bir seyir izlemektedir. 2003 y›l›nda yap› malzemeleri endeksinde ÜFE’den düflük bir art›fl gerçekleflmifltir.
2004 ve 2005 y›llar›nda yap› malzemeleri endeksi ÜFE’nin
üzerine ç›km›flt›r.
6.000
5.000
4.000
2000
2001
2002
2003
2004
2005
‹nflaat sektörüne giriflte bir e¤itim standard›n›n veya asgari koflullar›n bulunmamas› ve aranmamas› müteahhitlik firmalar›n›n
say›s›n›n her geçen gün h›zla artmas›na neden olmaktad›r. Niteliksiz üretimlerle sonuçlanan bu durum, ülke ekonomisine zarar vermektedir. Günümüzde müteahhit say›s›n›n 200 binlere
vard›¤› söylenmektedir. Bu rakam›n AB ülkelerindeki toplam
firma say›s›n›n üzerinde oldu¤u tahmin edilmektedir.
Türkiye'deki y›ll›k konut a盤› yaklafl›k 300 bindir. Bu rakam›n
orta vadede 500 bine ç›kmas› beklenmektedir. Mevcut durumdaki yap›lar›n ise %55'i kalite standartlar›n›n d›fl›ndad›r.
Önemli bir sorun teflkil eden bu durum inflaat sektörü aç›s›ndan ciddi bir potansiyel de oluflturmaktad›r.
Artan inflaat yat›r›mlar› sonucunda, inflaat sektöründe belirli
kalemlerde malzeme ve ifl makineleri s›k›nt›s› çekilmektedir. Bu
amaçla malzeme ve makine ithalat›na yönelinecektir.
Çözüm Önerileri
• Bitirilemeyen projeler için öncelik s›ras›na göre kaynak yarat›lmal›d›r.
• Altyap› gereksinimlerinin karfl›lanmas› ertelenmemeli; buna
ba¤l› olarak özel sektör yat›r›mlar› devreye girmelidir.
• Kredili projelerin belli miktar›nda bütçe d›fl› hareket olana¤›
sa¤lanmal›d›r.
• Kay›td›fl› istihdam kontrol alt›na al›nmal›d›r.
• Kamu sektörü ve özel sektör iflbirli¤i kurulmal›; PPP (PublicPrivate Partnership), ÖSK (Özel Sektör Kat›l›m›), Y‹ (Yap-‹fllet) ve Y‹D (Yap-‹fllet-Devret) düzenlemeleri hayata geçirilmelidir.
• Rekabet gücünün geliflmesi amac›yla ürün/yap› kalitesi ve fiziki sermaye kapasitesi gelifltirilmelidir.
• Sektördeki finansman› rahatlatmak için enerji ve öteki inflaat girdilerinin maliyetleri düflürülmelidir.
• Müteahhitlik sektörü düzene sokulmal›d›r.
❏ Yat›r›mlar Aç›s›ndan De¤erlendirmeler
2005 y›l› sonuna bak›ld›¤›nda altyap› yat›r›mlar›ndaki canlanmaya ra¤men hâlâ belirli büyük altyap› yat›r›mlar›nda ilerleme
kaydedilmedi¤i görülmektedir. Kaynak yetersizli¤i devam etmektedir.
1990'l› y›llarda kamu inflaat yat›r›mlar›n›n konsolide bütçe
içindeki pay› %15 dolay›nda iken, bu pay 2004 ve 2005’te
%3,2'ye gerilemifl durumdad›r. 2006 y›l›n›n ilk yar›s› için kamu
sektörünün inflaat yat›r›mlar›, yurtiçi has›lan›n %2,4’üne düflmüfltür.
2005'te özel sektör inflaat yat›r›mlar›n›n GSY‹H içindeki pay›
%5,9’a ç›km›fl, 2006'n›n ilk yar›s›nda ise bu pay %7,8’e ç›km›flt›r. Bu geliflme, 2006 y›l› içinde inflaat sektörünün büyüme e¤ilimini do¤rulamaktad›r. Özellikle Kurumlar Vergisinin %30’dan
%20’ye indirilecek olmas› ve bireysel konut kredilerinin art›fl›
özel sektör yat›r›mlar›n› 2006 y›l›n›n sonuna kadar canl› tutacakt›r.
2005 y›l›nda altyap› inflaatlar›n›n GSY‹H içindeki pay› %2,3 düzeyinde gerçekleflmifl, 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda ise bu pay
%1,9’a düflmüfltür. Bu da kamu, özellikle bina d›fl› yat›r›mlarda
önemli bir geliflme olmayaca¤›n› göstermektedir.
2006 YILI YATIRIM PROGRAMI
Sektörler
2005 Tahsis
(cari fiyatlarla,
bin YTL)
Pay
(%)
2006 Tahsis
(cari fiyatlarla,
bin YTL)
Tar›m
1.280.977
Madencilik
‹malat
Enerji
2.706.433
17,0
Ulaflt›rma
5.144.578
32,4
88.546
0,6
114.100
Turizm
Pay
(%)
Art›fl (%)
7,6
4,3
8,1
1.336.525
506.227
3,2
640.150
3,7
26,5
541.685
3,4
421.145
2,4
-22,3
2.489.125
14,2
-8,0
5.395.253
30,8
4,9
0,7
28,9
Konut
96.064
0,6
105.500
0,6
9,8
E¤itim
2.003.445
12,6
2.446.548
14,0
22,1
Sa¤l›k
1.197.663
7,5
1.242.982
7,1
3,8
Öteki Hizmetler
2.309.859
14,5
1.689.484
9,6
-26,9
TOPLAM
15.785.477
100
17.521.667
100
11,0
Kaynak: DPT
Yukar›daki çizelgeden de görülece¤i gibi 2006 y›l› yat›r›m program›nda en fazla pay yine ulaflt›rmaya aittir. Arkas›ndan enerji
ve e¤itim gelmektedir. Bir önceki y›la göre turizme, madencili¤e
ve e¤itime ayr›lan yat›r›mlarda, otoyolu, havayolu yat›r›mlar›nda %20’den fazla art›fl görülmektedir. ‹malat sanayisine ayr›lan
ödenekte %22 oran›nda düflüfl vard›r. 2006 y›l›nda ödenekler
bir önceki y›la göre %11 oran›nda art›fl göstermifltir.
Devletin inflaat sektörüne yönelik yapmay› hedefledi¤i yat›r›mlar›n da¤›l›m› afla¤›daki gibidir:
Proje
Adedi
Proje
Tutar›
2005 Sonu
Harcama
2006
Ödene¤i
Demiryolu Ulaflt›rmas›
33
19.659.000
2.834.000
1.332.000
Havayolu Ulaflt›rmas›
44
3.867.000
929.000
873.000
Karayolu Ulaflt›rmas›
197
34.925.000
18.801.000
2.627.000
Boru Hatt›
21
4.624.000
3.279.000
480.000
Konut
41
223.000
81.000
105.500
Kaynak: DPT
En fazla proje adedi ve ödenek 2006 y›l›nda da yine karayollar› ile devlet ve il yollar› yat›r›mlar›na ayr›lm›flt›r.
2006 y›l› yat›r›m program›nda 2.525 adet proje yer almaktad›r.
Bu projelerin toplam tutar› da 200 milyar YTL’dir. Kamu yat›r›m sto¤unun ortalama tamamlanma süresi 2002 y›l›nda 8,5
y›l iken 2006 y›l›nda 5,5 y›la düflmüfltür.
SON ALTI YILLIK ‹NfiAAT PROJELER‹ VE YATIRIM TUTARLARI
Y›llar
Proje
Say›s›
Proje Tutar›
($)
Kalan
Yat›r›m
Genel ve Katma Bütçe
Gerçekleflen Ödenek
($)
2001
5.047
105.205.408
33.776.542
4.149.580
2002
4.414
166.796.827
66.021.004
6.891.836
2003
3.851
187.110.313
80.371.663
7.179.667
2004
3.555
196.112.868
86.765.631
7.530.667
2005
2.627
206.684.319
122.652.945
2006
2.525
161.943.320
9.676.802
17.500.000
Kaynak: Türkiye Müteahhitler Birli¤i (TMB)
Özellikle dövize dayal› birim fiyatlar üzerinden ihale edilmifl
olan bafllam›fl veya devam etmekte olan boru hatlar›, enerji tesisleri, barajlar, bölünmüfl yol ve otoyollar, metrolar vb. altyap› projeleri, bu projeleri üstlenmifl olan firmalar›n yat›r›mlar›n›
sürdüremez hale gelmesini sa¤lam›flt›r.
❏ Yap› Malzemelerinde Fiyat Farklar›
Özellikle daha önceki bölümlerde de bahsedilen yap› malzemeleri endeksinin 2004 ve 2005 y›llar›nda ÜFE’nin üzerinde ç›kmas› durumu, maliyet art›fl› olan birçok inflaat kaleminde müteahhit firmalar› s›k›nt›ya düflürmüfltür. Kamu ‹hale Kanunu’na
göre, inflaatlarda kullan›lan ana malzemelerde maliyet art›fl› oldu¤unda bu kalemlere fiyat fark› verilmesine karar verilmifltir.
Ancak ÜFE oran›n›n düflük olmas›na karfl›n yap› malzemelerinin maliyetlerindeki yüksek oranlardaki art›fllar nedeniyle fiyat
farklar› ÜFE oranlar›na göre hesaplanmaktad›r, bu durum da
devam eden ifllerde zarara neden olmaktad›r.
2006 y›l› 9. ay›n sonu itibariyle inflaat demirindeki fiyat art›fl›
%57, çimentodaki art›fl %10, tu¤la ve kiremitteki art›fl %30,
haz›r betondaki fiyat art›fl› da %35-40 olmas›na ra¤men, ÜFE
öteki kalemlerden ötürü %7,4 artabilmifltir.
‹nflaat malzemelerindeki fahifl art›fl müteahhitleri de etkilemifltir. Çimento ve beton gibi ana inflaat malzemelerini temin etmekte yaflanan güçlük, kamu yat›r›mlar›n› da sekteye u¤ratmaktad›r.
❏ ‹nflaat Sektörünün Son Y›llardaki Durumu ve 2006 Y›l› ‹çin
Beklentiler
‹nflaat sektörü 2005 y›l›yla birlikte ekonomideki büyüme oranlar›n› yakalam›flt›r. ‹nflaat sektörünün canlanmas›, beraberinde
pek çok alt sanayiyi de hareketlendirmektedir. Kamu sektörünün yapt›¤› inflaat yat›r›mlar›, özel sektörde de yat›r›mlar›n artmas›n› beraberinde getirmektedir. Bu y›lla beraber inflaat yat›r›mlar› katma de¤ere dönüflmeye bafllam›flt›r. Artan kamu yat›r›mlar› inflaat sektörünün h›zla büyümesini körüklemektedir.
2005 y›l›nda ve 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda gerçeklefltirilen büyüme oranlar›n›n yak›n zamanda inflaat malzemeleri sanayisinde de önemli geliflmeler yaratmas› beklenmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
25
Türkiye Müteahhitler Birli¤i taraf›ndan yap›lm›fl bir araflt›rmada, AB üyeli¤ine haz›rlanma süreci kapsam›nda müzakere süreci kesintisiz devam ederse, Türkiye’nin y›lda ortalama %5
oran›nda, inflaat ruhsatlar›n›n %7,8 oran›nda, inflaat sektörünün %5,1 oran›nda, istihdam›n da %4,6 oran›nda büyümesi öngörülmektedir.
2006 y›l›n›n ilk yar›s›ndaki büyümeden de anlafl›labilece¤i gibi,
konut yat›r›mlar›n›n ekonomik büyümeye katk› sa¤lamaya devam ediyor olmas› olumlu bir geliflmedir. Ancak ikinci dönemde ekonomide yaflanan ufak dengesizlik ve döviz kurlar› ve faiz oranlar›ndaki farkl›laflmalar sektörün büyüme rakam›n› etkilemifltir. Buna göre büyüme rakamlar›n›n 2005 y›l›ndaki kadar
büyük olmayaca¤› flimdiden bellidir.
❏ AB Süreci
AB sürecinin inflaat sektöründe yat›r›mlar› canland›r›c› ve kalite art›r›c› bir rolü vard›r. AB sürecinin inflaat sektörüne katk›lar› d›fl›nda dezavantajlar› da olabilecektir. Bunlardan bir tanesi
yabanc› inflaat flirketlerinin Türkiye’de ifl yapma sürecinde
Türk inflaat flirketlerinin pazar pay›na da sahip olmalar› riskidir.
Türkiye taraf›ndan haz›rlanan “Kat›l›m Öncesi Ekonomik Program”da 2007 y›l›nda enflasyonun %4 oran›nda olmas›, istihdam›n y›ll›k %2,5 artmas› ve üç y›lda 1,650,000 kifliye ifl yarat›lmas›, kifli bafl›na milli gelirin 25 AB ülkesinin ortalama kifli bafl›na milli gelirinin %33’ü düzeyine yükseltilmesi hedeflenmektedir.
2005-2014 YILLARI ARASINDA TÜRK‹YE’N‹N
ORTALAMA BÜYÜME, ENFLASYON VE REEL FA‹Z TAHM‹NLER‹
‹nflaat
Y›ll›k Ortalama
Y›ll›k
‹stihdam
Ruhsatlar›
Enflasyon
Ortalama
(%)
(%)
(%)
Büyüme (%)
AB’li senaryo
8,0
5,0
10,7
10,9
Baz senaryo (›l›ml›)
5,0
7,0
7,8
4,6
‹stikrars›z senaryo
(karamsar)
3,5
15,0
5,4
2,9
Türkiye’nin kat›l›m› ile AB’nin yüzölçümü %20, nüfusu %16, istihdam› %11 artacakt›r.
AB üyeli¤i ile Türkiye’de GSMH’n›n ek olarak %0.8 ve tüketiminde %1,4 artmas› beklenmektedir. Refah düzeyi ilk aflamada
%1,4 s›çrama kaydedecektir. Kurumsal reformlar›n GSMH’ya
katk›s› %8,9 olacakt›r. AB’ye kat›l›mla ilk aflamada Türkiye’nin
ithalat›nda %12,2, ihracat›nda ise %8,1 at›fl olmas› öngörülmektedir.
❏ Yasal Düzenlemeler
Yap› Malzemeleri Yönetmeli¤i 18.02.2006 tarihinde yay›mlanan de¤ifliklik ile 01.01.2007 tarihine kadar uzat›lm›flt›r. Bu tarihten itibaren üretilen ve sunulan yap› malzemelerinde CE iflareti zorunlulu¤u vard›r.
Yap› Güçlendirme Yönetmeli¤i 3 Mart 2006’da Resmi Gazete’de yay›mlanm›flt›r. Buna göre takviye edilen bir bina, 3. derece deprem kufla¤›ndaki bir binaya göre daha sa¤lam olacakt›r. Düzensiz ve simetrik olmayan bina tasar›m›ndan kaç›n›lacakt›r.
26
Konut Yat›r›mlar›
2005 y›l›nda Yap› Ruhsat› verilen binalar›n toplam kullan›m
alan›n›n %77’si konut kullan›m alan› olarak hesaplanm›flt›r. Yap› say›lar›na ve toplam yüzölçümlerine göre konut yat›r›mlar›
afla¤›daki grafiklerde görülmektedir.
YAPI SAYILARINA GÖRE B‹NA YATIRIMLARI
(‹nflaat ruhsatlar›na göre) (2001 - 2005) (Adet)
106.664
120.000
100.000
77.430
75.495
80.000
60.000
43.430
50.140
40.000
20.000
0
2001
2002
2003
2004
2005
TOPLAM YÜZÖLÇÜMLER‹NE GÖRE B‹NA YATIRIMLARI
(‹nflaat Ruhsat›na Göre) (2001-2005) (Bin m2)
99.432
100.000
80.000
60.000
69.720
57.449
36187
40.000
45.516
20.000
0
2001
2002
2003
2004
2005
Konut sektörü, kent ve ülke ekonomisinde önemli bir etkendir.
Ayn› zamanda genel ekonomiyi reel, parasal ve finansal ba¤larla güçlü bir flekilde etkiler. Sektörün reel etkileri, gelir art›fl›,
tasarruf ve yat›r›mlar›n düzeyi ile istihdam ve emek mobilitesi
düzeyinde gözlenmektedir.
Uluslararas› düzeyde yap›lan çal›flmalar, konut sektörüne yat›r›lan 1 dolar›n, çarpan etkisi ile öteki sektörlerde 2 dolarl›k bir
geliflme yaratt›¤›n› göstermifltir.
Konut sektörünün enflasyon, finansal piyasalar, ödemeler dengesi ve devlet bütçesi üzerinde de etkili olmas› onun ekonomik
önemini art›rmaktad›r. Sektör, hanehalk› tasarrufunu art›rmaya ve tüketimini k›smaya yönelten bir etken oldu¤undan, ekonomideki yat›r›m düzeyi üzerinde etki yapmaktad›r.
En temel bar›nma arac› olan konut, ekonomide en önemli yat›r›m araçlar›ndan biri say›lmaktad›r. Konut yat›r›mlar› ülke ekonomisinin önemli göstergelerinden biridir. Araflt›rmalar kalk›nma sürecinde konut yat›r›mlar›n›n, ekonomik geliflmenin uzunca bir döneminde öteki yat›r›mlardan daha h›zl› geliflti¤ini göstermektedir. Konut yat›r›mlar› GSY‹H'n›n %2-8'ini ve sabit sermaye yat›r›mlar›n›n %15-30'unu bulmaktad›r.
Kentleflme h›z› yüksek olan Türkiye'de konut gereksinimi yüksektir. Konut gereksinimi, "Kiflilerin ödeme güçleri ile bireysel
tercihlerinden ba¤›ms›z olarak, en düflük düzeyde bar›nabilmelerini sa¤lamaya yetecek konut say› ve nitelikleri ile, belli bir
anda mevcut konut say› ve nitelikleri aras›ndaki fark" olarak
tan›mlanmaktad›r. Konut talebi ise, konut gereksiniminden
farkl› olarak, konutlara karfl› tüketici tercihlerini içeren ve al›m
gücü ile desteklenen iste¤i belirtmektedir.
Geliflmekte olan ülkelerin büyük ço¤unlu¤unda konut sektörünün önemi yeterince alg›lanmam›flt›r. Devletler ço¤unlukla konutu bir servet unsuru olarak alg›lamaktad›r. Sektör, kendi
kendine yetmeyen ve bütçeden kaynak talep eden bir unsur
olarak de¤erlendirilmektedir.
Türkiye'de konut gereksinimleri büyük oranda kentlerin ald›¤›
afl›r› göçten kaynaklanmaktad›r. Yirminci yüzy›l›n ikinci yar›s›nda sanayileflmenin ve de¤iflen politikalar›n etkisiyle k›rsal nüfusun kentlere göç etmesiyle bafllayan süreç, çarp›k kentleflme
ve gecekondulaflma gibi kentsel sorunlar› beraberinde getirmifltir.
Önce 1950'lerde, ard›ndan 1980'lerde yaflanan iki büyük göç
dalgas› baflta ‹stanbul olmak üzere büyük kentlerde y›¤›lma ve
heterojen yap› fleklinde kendini göstermifltir. Türkiye'de 1960'l›
y›llardaki kooperatifleflme yoluyla, yasad›fl› yap›laflma sorunuyla mücadele edilmifl, 1980'li y›llarda toplu konut hamlesi ile
kentsel dönüflüm ad›mlar›n›n at›lmas› ve kamu eliyle konut
üretimi hedeflenmifltir. 1996 y›l›nda ‹stanbul'da düzenlenen
Habitat II ile birlikte konut sektöründe nitelik sorunu
gündemde yerini alm›flt›r.
Hareketlenmeye bafllayan inflaat sektöründe, özellikle konut
yat›r›mlar›n›n bu hareketin kayna¤›n› oluflturdu¤u gözlenmektedir. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda inflaat sektöründe yaflanan
%19,3 oran›ndaki büyümenin sürmesi ve böylece konut yat›r›mlar›n›n artmas› beklenmektedir.
YAPI RUHSATLARI
Yap› ruhsatlar›, inflaata bafllamadan önce inflaat›n imar
mevzuat› bak›m›ndan yap›labilirli¤ini gösterir nitelikte izin belgeleridir. Yap› kullanma izinleri, yap›m› bitmifl ve kullan›c›ya
sunulabilecek inflaatlar› gösterir. Bu nedenle fiili üretimi, yani
inflaat arz›n› ifade eder. Ancak Türkiye'de bafllanan her inflaat
bir ruhsata sahip olmad›¤› gibi, yap›m› tamamlanan her bina da
yap› kullanma iznine sahip de¤ildir. Özellikle yap› kullanma izin
belgeleri bu bak›mdan do¤ru istatistiksel bilgi de¤erini yitirmifltir. Yap› ruhsatlar›nda, y›llara göre belirgin bir gerileme görülmektedir.
Yaln›zca ‹stanbul'daki konut gereksinimi 200 bin adettir,
mevcut konutlar›n %65'i ruhsats›zd›r. Türkiye'de kentsel birimlerdeki konut sto¤unun %62'sinin ruhsats›z oldu¤u tespit
edilmifltir.
Yap› ruhsat›na göre konut say›lar›n›n günümüze dek geliflimi
incelendi¤inde, konut ruhsatlar› say›s›n›n gün geçtikçe art›fl
göstermesi beklenirken, neredeyse azalma gösterdi¤i dikkat
çekmektedir. Son on y›ll›k konut yap› ruhsatlar› verileri bu konuda aç›klay›c› olmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
27
SON ON YILLIK KONUT RUHSATLARI (daire)
Ortalama Konut
Konut
Önceki Y›la Göre Toplam
Birim Alan›
Birim Say›s›
Konut Birim
Yüzölçümü
(m2)
(Daire)
Art›fl Oran› (%)
(bin m2)
454.295
-10,5
58.397
128,5
Y›l
1996
1997
464.117
2,2
60.781
131,0
130,3
1998
432.599
-6,8
56.377
1999
339.446
-21,5
45.517
134,1
2000
315.162
-7,2
45.352
143,9
2001
279.616
-11,3
40.333
144,2
2002
161.431
-42,2
24.314
150,6
2003
202.237
25,2
32.512
160,8
2004
329.774
63,1
51.080
154,9
2005
510.080
54,7
76.878
150,7
da %42 oran›nda art›fl olmufltur. Daire say›s›na göre ise
2005'te bir önceki y›la göre art›fl oran› %46 olmufltur. 2005
y›l› içinde 49.819 adet konut amaçl› bina ile 240.269 adet konut amaçl› daire, yap› kullanma izin belgesi alm›flt›r.
Yap› ruhsat› alm›fl yap›lar›n büyük bir k›sm› yap› kullanma izin
belgesi edinmeden kullan›ma aç›lmaktad›r. Yap› kullanma izin
belgeleri, yeni yap›lan konutlar›n yaklafl›k olarak yaln›zca üçte
birinde al›nmakta oldu¤undan bu raporda, geçerli veri olarak
kullan›lmamaktad›r.
KONUT RUHSATLARININ SEKTÖRLERE GÖRE DA⁄ILIMI
Kullan›m Amac›:
Ocak-Haziran 2005
218.105
67,7
32.235
147,8
Tek daireli ikamet amaçl› binalar
Ocak-Haziran 2006
271.523
24,5
41.643
153,4
‹ki veya daha fazla daireli ikamet amaçl› binalar
Kaynak: TÜ‹K
Çizelgede de görülece¤i gibi son on y›ll›k konut daire ruhsatlar›nda dalgal› bir seyir görülmektedir. 2003 y›l›na dek konut
ruhsatlar›nda de¤iflik oranlarda düflüfl görülmektedir. Özellikle
1999 ve 2002 y›llar›nda görülen düflüfller dikkat çekicidir.
2003 y›l›nda konut ruhsatlar›nda art›fl bafllam›fl, 2004 y›l›nda
verilen konut ruhsat› say›s› art›fl oran› %63,1 olmufl, konut piyasas›nda hareketlenme bafllam›flt›r. 2005 y›l›nda verilen konut ruhsat say›s›, bina baz›nda bir önceki y›la göre %42,2 büyüme gösterirken, daire baz›nda görülen art›fl oran› %54,7 olmufltur.
2006 y›l›n›n ilk alt› ayl›k verileri de¤erlendirildi¤inde bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre konut amaçl› dairelerde ruhsat say›s›nda %24,5’lik bir art›fl oran›na ulafl›lm›flt›r. ‹ki y›ld›r görülen
art›fl oranlar›na dayanarak konut ruhsatlar›n›n önümüzdeki y›llarda da büyük oranda art›fl gösterece¤i tahmini yap›labilir.
SON ON YILLIK KONUT RUHSATLARI (daire say›s›) (1996-2005)
600.000
510.080
daire say›s›
500.000
400.000
464.117
454.295
432.599
339.446
329.774
315.162
279.616
300.000
202.237
200.000
161.920
100.000
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
Ortalama konut birim alanlar› karfl›laflt›rmas› ise konut büyüklüklerinin 2003 ve 2004'te artt›¤›n›, ancak konut üretimindeki
yüksek oranl› art›fl sonucunda son iki y›lda ortalama büyüklükte küçülme yafland›¤›n› ve 2005 y›l›nda yaklafl›k 151 m2’ye geriledi¤ini gösterir. 2006’n›n ilk alt› ay› için ortalama konut büyüklü¤ü artarak 153,4 m2 olmufltur. 150 m2’nin üstündeki konutlarda KDV oran›n›n birdenbire %18 olmas›n›n bile cayd›r›c› bir
eteken olarak ifllemedi¤i görülmektedir.
YAPI KULLANMA ‹Z‹N BELGELER‹
2005 y›l›n›n istatistiklerine göre yap› kullanma izin belgelerinde bir önceki y›la göre bina say›s›na göre konut amaçl› binalar-
28
Tek Daireli ‹kamet Amaçl› Binalar: 2005 y›l›nda yap› ruhsat› alm›fl olan 510.080 adet dairenin 32.448 adedi tek daireli ikamet
amaçl› binalard›r.
‹ki veya Daha Fazla Daireli ‹kamet Amaçl› Binalar: 2005 y›l›nda
yap› ruhsat› alm›fl olan konut amaçl› dairelerden 477.632 adedi iki veya daha fazla daireli ikamet amaçl› binalard›r.
Kamu / Özel / Yap› Kooperatifi:
Bina Say›s›: TÜ‹K verilerine göre bina baz›nda 2005 y›l›nda
ruhsat alm›fl olan 92.848 adet konut amaçl› binan›n 3.018 adedi kamu sektörü taraf›ndan, 84.663 adedi özel sektör taraf›ndan ve 5.167 adedi ise yap› kooperatiflerince infla edilmektedir.
Konut amaçl› bina ruhsatlar›nda kamunun pay› bir önceki y›l
%2,3 iken, 2005 y›l›nda bu pay %3,3'e ç›km›flt›r. Özel sektör
konut amaçl› bina ruhsatlar› bir önceki y›l %90,2’lik paya sahipken, 2005 y›l›nda %91,2’ye yükselmifltir. Yap› kooperatiflerince gerçeklefltirilen konut amaçl› bina ruhsatlar›n›n pay› ise
bir önceki y›la göre 2 puanl›k (%) düflüflle %5,5 olmufltur.
Sektörlerin kendi içlerindeki de¤iflimlerine bak›ld›¤›nda kamu
alan›nda konut amaçl› bina ruhsatlar›nda 2005'te bir önceki y›la göre yaklafl›k iki kat› oran›nda bir art›fl görülmektedir. Özel
sektörün konut amaçl› bina inflaatlar› ise her dönemde oldu¤u
gibi yine büyük oranda art›fl göstermifltir. 2005 y›l›nda art›fl
%44 oran›nda olmufltur. Yap› kooperatifleri ise bir önceki y›la
göre %6 oran›nda artm›flt›r. Dolay›s›yla bütün sektörlerde konut amaçl› bina yap›m›nda bir önceki y›la göre giriflimlerin artt›¤› söylenebilir.
Nüfus Grubu: 2005 y›l›nda ruhsat verilen 62.142 adet konut
amaçl› binan›n %41’i nüfusu 100 binin üzerindeki yerleflimlerde
infla edilmektedir. Binalar›n %35’i, nüfusu 25 binin alt›nda olan
yerleflimlerde ve %24’ü de nüfusu 25 binle 100 bin aras›nda
de¤iflen yerleflimlerde infla edilmektedir.
2004 y›l›na göre paylar, 100 binden fazla nüfuslu yerleflimlerde 2 puanl›k, 25 binden az nüfuslu yerleflimlerde 1 puanl›k art›fl
göstermifl, nüfusu 25 bin ile 100 bin aras›nda de¤iflen yerleflimlerde ise bir önceki y›la göre 3 puanl›k düflüfl yaflanm›flt›r.
Yüzölçümü: 2005 y›l›nda ruhsat verilen konut amaçl› binalar›n
yüzölçümü toplam› 76 milyon 878 bin m2'dir. Bu yüzölçümünün %84’lük k›sm› (64 milyon 372 bin m2) özel sektörün konut
amaçl› binalar›na aittir. Kamunun ald›¤› konut amaçl› bina ruh-
KONUT RUHSATLARININ SEKTÖRLERE GÖRE DA⁄ILIMI
(1996-2006) (daire)
satlar›n›n pay› %9’dur. 2005 y›l›nda al›nan konut amaçl› bina
ruhsatlar›n›n %7’si ise yap› kooperatifleri taraf›ndan üstlenilmektedir. 2004 y›l›ndaki paylara göre özel sektörün ve kooperatiflerin pay›nda 2 puanl›k düflüfl, kamunun pay›nda 4 puanl›k
art›fl görülmüfltür.
Yap› ruhsatlar›n›n y›llara göre sektörel de¤iflimine bak›ld›¤›nda
ise kamu sektörünün bir önceki y›la göre konut amaçl› bina
ruhsatlar›nda yüzölçümü baz›nda %161 oran›nda bir art›fl oldu¤u görülmektedir. Özel sektördeki art›fl %47 ve yap› kooperatiflerindeki art›fl %24 oran›ndad›r.
De¤er: 2005 y›l›nda ruhsat verilen konut amaçl› binalar›n toplam de¤eri 29 milyar 246 milyon YTL olmufltur. Bir önceki y›la
göre de¤erde yaflanan art›fl %81 oran›ndad›r. Toplam de¤erin
%84’ü, yani 24 milyar 428 milyon YTL'lik k›sm› özel sektör taraf›ndan üstlenilmifltir. Kamunun oran› %9 iken yap› kooperatiflerinin oran› %7 olmufltur. Oranlarda bir önceki y›la göre kamunun pay›nda 3 puanl›k art›fl, kooperatiflerin pay›nda da 2
puanl›k düflüfl görülmektedir.
Y›l
1996
1997
10.314
2,2
334.483
72,1
119.320
1998
25.379
5,9
303.034
70,0
104.186
24,1 432.599
1999
10.442
3,1
258.681
76,2
70.323
20,7 339.446
31.208
9,9
222.687
70,7
61.267
19,4
2001
24.959
8,9
214.188
76,6
40.469
14,5 279.616
2002
6.748
4,2
131.149
81,2
23.534
14,6
2003
9.979
4,9
171.912
85,0
20.356
10,1 202.247
Daire say›s›nda 2006’n›n ilk alt› ay›nda verilen konut amaçl›
yap› ruhsatlar› bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %24 oran›nda art›fl göstermifltir. Daire say›s› bak›m›ndan kamunun konut amaçl› bina ruhsatlar›nda bir önceki y›la göre %60 oran›nda düflme görülmüfltür.
Yap› sahipli¤ine göre konut amaçl› daire ruhsatlar›n›n sektörlere göre da¤›l›mlar› afla¤›daki çizelgede yer almaktad›r.
161.431
2004
18.158
5,5
284.407
86,2
27.209
8,3 329.774
2005
53.866
10,6
421.428
82,8
33.786
6,6 509.080
Ocak-Haziran 2005
34.617
15,9
171.291
78,5
12.197
5,6
218.105
Ocak-Haziran 2006
13.944
5,1
242.414
89,3
15.165
5,6
271.523
Kaynak: TÜ‹K
adet
KAMU SEKTÖRÜ KONUT RUHSATLARI (1996-2005) (daire)
55.000
50.000
45.000
40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
ÖZEL SEKTÖR KONUT RUHSATLARI (1996-2005) (daire)
adet
2006’n›n ilk alt› ay›nda verilen konut amaçl› bina ruhsatlar›n›n
%94.4’ü özel sektöre, %1,4’ü kamu sektörüne, %4,2’si ise yap› kooperatiflerine verilmifltir. Kamu sektörünün konut amaçl›
bina ruhsatlar›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %65 gibi çok büyük bir düzeyde azalma görülmüfltür. Bu azalmaya
bakarak kamu sektörünün 2006 y›l›n›n sonuna kadar önemli
oranda konut yat›r›m› yapmayaca¤›n› söylemek mümkündür.
Özel sektörün konut amaçl› bina ruhsatlar›nda bir önceki y›la
göre %19 oran›nda art›fl gerçekleflmiflken, yap› kooperatiflerinin konut amaçl› bina ruhsatlar›nda bir önceki y›la göre %4’lük
azalma olmufltur.
315.162
450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
YAPI KOOPERAT‹FLER‹ KONUT RUHSATLARI (1996-2005) (daire)
150.000
100.000
adet
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre
konutlara verilen ruhsatlarda bina baz›nda %14,2 oran›nda art›fl yaflanarak konut ruhsat› say›s› 45.978’e ç›km›flt›r. Ayn› dönemde ruhsat al›nan dairelerde gerçekleflen %24,5 oran›ndaki
art›flla daire say›s› 271.523'e yükselmifltir. ‹lk alt› ay için bu yap›lar›n de¤eri ise 18 milyar 323 milyon YTL tutar›ndad›r. De¤erde, bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %53 oran›nda art›fl olmufltur.
25,7 464.117
2000
Kamu sektörünün bir önceki y›la göre konut amaçl› bina de¤erlerinde gerçeklefltirdi¤i art›fl %174 ile yine oldukça yüksektir.
Özel sektörde bir önceki y›la göre de¤er baz›nda %62 ve yap›
kooperatiflerinde %38 oran›nda art›fllar gerçeklefltirilmifltir.
2006 Y›l› ‹lk Alt› Ayl›k Dönem
Kamu
Özel
Yap› Kooperatifi
Konut Daire Pay Konut Daire Pay Konut Daire Pay TOPLAM
(%)
(%)
(%)
Say›s›
Say›s›
Say›s›
18.239
4,0
332.299
73,1
103.757
22,8 454.295
50.000
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
29
KONUT YATIRIMLARININ ÜLKE VE ‹NfiAAT YATIRIMLARI
‹Ç‹NDEK‹ PAYI
Konut yat›r›mlar›n›n ülke yat›r›mlar› içindeki pay› genelde %1530 aras›nda, GSY‹H içindeki pay› da %2-8 aras›nda de¤iflmektedir.
Kamu Sektörü / Özel Sektör / Yap› Kooperatifleri
• GSY‹H içinde konut yat›r›mlar›n›n pay› 2004 y›l›nda %1,8
oran›nda olmufl, 2005 y›l›nda bu pay 0,8 puanl›k art›flla
%2,6’ya ç›km›flt›r.
Yap› kullanma izin belgelerine göre 2005 y›l›nda gerçekleflen
konut inflaat birim maliyetleri, tüm sektörlerde bir önceki y›la
göre art›fl göstermifltir.
• 2005'te sabit sermaye yat›r›mlar›nda konut yat›r›mlar›n›n
pay› bir önceki y›l›n %10 oran›na göre 2 puan artarak %12 olmufltur.
• Kamu sektörü taraf›ndan yap› kullanma izni al›nan konutlarda 2005 y›l›nda ortalama konut birim maliyeti 382 YTL’ye
ç›km›flt›r. Bir daireli ikamet amaçl› binalarda bir önceki y›l
gerçekleflen birim maliyet 287 YTL iken, 2005 y›l›nda bu de¤er 407 YTL olmufltur. ‹ki ve daha fazla daireli ikamet amaçl› binalarda 2005 y›l›nda birim maliyet 351 YTL düzeyinden
382 YTL düzeyine yükselmifltir.
• ‹nflaat yat›r›mlar› içinde konut yat›r›mlar›n›n pay› ise 2004
y›l›nda %24 iken 2005 y›l›nda 5 puan daha büyüyerek
%29’a ulaflm›flt›r.
• Konut yat›r›mlar›n›n pay› 2005'te kamu sektörü yat›r›mlar›
içinde %2, özel sektörün yat›r›mlar› içinde ise %13 oran›nda
paya sahip olmufltur.
2006 y›l›nda DPT'nin program›na göre kamu sektörünün konut
yat›r›mlar›nda bir önceki y›la göre %13,8’lik azalma beklenmektedir. Özel sektörün konut yat›r›mlar›nda da %15 oran›nda
art›fl olaca¤› tahmin edilmektedir. Toplamda 2006 y›l›nda
DPT'nin program›na göre cari fiyatlarla 13.615 milyon YTL’lik
konut yat›r›m› yap›lacakt›r, programa göre toplamda %14’lük
art›fl gerçekleflecektir.
KONUT ‹NfiAAT MAL‹YET‹
TÜ‹K taraf›ndan aç›klanan (arazi hariç) metrekare konut inflaat maliyetlerinin 1995-2005 aras› geliflimi afla¤›daki çizelgede
yer almaktad›r (yap› kullanma izin belgelerine göre düzenlenmifltir):
METREKARE KONUT ‹NfiAAT MAL‹YET‹ (1996-2006)
Y›l
Cari (TL)
Dolar
Art›fl Oran› (%)
(dolar baz›nda)
1996
15.880.000
196
1
1997
30.800.000
203
4
1998
53.990.000
208
2
-6
1999
81.442.000
195
2000
116.775.000
186
-5
2001
186.728.000
150
-19
2002
246.354.176
162
8
2003
288.483.560
193
19
2004
328.507.253
231
20
2005
362.686.064
269
16
Ocak-Haziran 2005
371.473.022
276
12
Ocak-Haziran 2006
440.011.246
356
29
Kaynak: TÜ‹K
Gerek dolar›n de¤iflimi, gerekse sektörde yaflanan dalgalanmalar nedeniyle metrekare konut inflaat maliyetlerinde dalgal› bir
seyir görülmektedir. 2004 y›l›nda konut inflaat maliyetlerinde
TL baz›nda %14 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Dolar baz›nda
ise bir önceki y›la göre gerçekleflen art›fl oran› %20'dir. 2005
y›l›nda konut inflaat maliyetlerinde TL baz›nda %10, dolar baz›nda ise %16 oran›nda art›fl görülmüfltür. Bu oranlar›n aras›-
30
n›n aç›lmas›n›n nedeni Türk Liras›'n›n dolar karfl›s›nda de¤er
kazanm›fl olmas›d›r. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda ise konut inflaat
birim maliyetlerinde YTL baz›nda %18, dolar baz›nda ise %29
oranlar›nda art›fl görülmektedir.
• Özel sektörce al›nan yap› kullanma izinlerine göre 2005 y›l›nda gerçekleflen konut birim inflaat maliyetleri 358 YTL'dir.
Bir daireli ikamet amaçl› binalarda 2005 y›l›nda birim maliyet 318 YTL’den, 360 YTL’ye ç›km›fl, iki ve daha fazla daireli
ikamet amaçl› binalar›n birim maliyeti ise 324 YTL'den, 358
YTL'ye yükselmifltir.
• Yap› kooperatiflerinin konut inflaat birim maliyetleri 2005
y›l›nda 374 YTL olmufltur. 2005 y›l›nda konut inflaat birim
maliyeti bir daireli binalarda 324 YTL’den 378 YTL’ye, iki ve
daha fazla daireli binalarda 345 YTL’den 374 YTL’ye yükselmifltir.
T.C. BAfiBAKANLIK TOPLU KONUT ‹DARES‹ (TOK‹) VE KONUT
ÜRET‹M‹
Türkiye’nin yaflad›¤› h›zl› nüfus art›fl› ve h›zl› kentleflme nedeniyle artan konut finansman s›k›nt›s›n›, yayg›n ve büyük oranl›
kredi mekanizmalar› yaratarak çözmek amac›yla, 1984 y›l›nda
Toplu Konut ve Kamu Ortakl›¤› ‹daresi Baflkanl›¤› kurulmufl ve
yürürlü¤e giren 2985 say›l› Toplu Konut Kanunu ile Toplu Konut Fonu oluflturulmufltur.
TOK‹'nin as›l görevi, özellikle dargelirlilere yönelik konut üretiminin art›r›larak mevcut konut talebinin planl› bir flekilde karfl›lanmas›n› sa¤lamak olmufltur. Y›ll›k konut üretimi, Toplu Konut
Fonu'nun uygulanmaya bafllanmas›yla 1985'ten sonra önemli
bir s›çrama yaparak 1988 y›l›nda 200 bini geçmifltir. 1990 y›l›nda Toplu Konut ‹daresi Baflkanl›¤› ile Kamu Ortakl›¤› ‹daresi
Baflkanl›¤›, ayr› iki kurum olarak faaliyetlerini sürdürmüfltür.
Konut üretimi, 1993'te 270 bin rakam›na ulaflm›flt›r. Ancak ayn› y›l içinde, Toplu Konut Fonu genel bütçe kapsam›na al›nm›fl
ve idarenin kaynaklar› azalt›lm›flt›r. 1994'te yaflanan ekonomik
krizle beraber konut talebinde yaflanan düflüfl de sermayenin
yüksek getirili yat›r›m araçlar›na kaymas›na neden olarak toplu konut üretimindeki düflüflü pekifltirmifltir. Bu ba¤lamda TOK‹, kurulma amac› ve ifllevini büyük ölçüde yitirmifltir. TOK‹, Arsa Ofisi Kanunu ve Toplu Konut Kanunu'nda De¤ifliklik Yap›lmas› ile Arsa Ofisi'nin Kald›r›lmas› Hakk›nda Kanun ile Arsa Ofisi'nin yetkilerini devralm›flt›r. Yeni düzenlemeyle, kamu hizmetlerinin etkin ve verimli bir flekilde yürütülmesi için yetki
karmaflas›n›n önlenmesi ile ucuz arsa ve konut üretiminde karar mekanizmas›n›n tek elde toplanmas› amaçlanm›flt›r. Ayr›ca
bu flekilde ât›l durumdaki kamu arazilerinin de¤erlendirilmesi
mümkün olacakt›r. Köy mimarisinin gelifltirilmesi, gecekondu
alanlar›n›n dönüflümü, tarihi doku ve yöresel mimarinin korunup yenilenmesine yönelik do¤rudan uygulamalar yapma yetkileri de TOK‹ taraf›ndan üstlenilmektedir.
TOK‹'nin Çal›flmalar›
1. Alt ve Orta Gelir Gruplar›na TOK‹ Arsalar› Üzerinde Konut Üretim
Projesi
Türkiye’de alt ve orta gelir gruplar›n›n örgütlü ve toplu konut
edinimlerini hedefleyen konut kooperatifçili¤i, 1934 y›l›nda
bafllam›fl, 1969 y›l›nda yürürlü¤e giren “Kooperatifler Yasas›”
ile de yayg›nlaflm›flt›r. 1965 y›l›ndan sonra hem yapsatç› üretim
hem de gecekondu üretimi h›z kazanm›flt›r. Bu sunum biçimleri, yüksek yo¤unluklu ve önemli sorunlarla yüklü kentler do¤urmufl, konut sorunu büyümüfltür. 1970'li y›llarda yavafl yavafl
toplu konut türü sunum biçimleri ortaya ç›kmaya bafllam›fl, ancak bunlar kurumlaflamam›flt›r ve kooperatifler en önemli konut üreticisi durumuna gelmifltir.
1981 ve özellikle 1984 y›l›ndan itibaren toplu konut yasalar›n›n
iflletilmeye bafllamas› ile ülkede konut kooperatiflerinin say›s›
h›zla artm›fl, 1984 öncesi dönemde y›lda ortalama 140 kooperatif kurulurken, 1984 sonras› dönemde y›ll›k ortalama 2700’e
ulaflm›flt›r.
Kooperatiflerin konut üretimindeki önemli rolü 1980’li y›llarda
ç›kar›lan toplu konut yasalar› ile güçlendirilmifl ve yasallaflt›r›lm›flt›r. Özellikle, 1984 y›l›nda ç›kar›lan Toplu Konut Kanunu
sonras›nda Toplu Konut Fonu’nun iflletilmesi ve Toplu Konut
‹daresi’nin kurulmas›, konut kooperatifçili¤inin ata¤a kalkmas›nda önemli bir dönüm noktas› olmufltur.
Toplu Konut Fonu’nun 1984 y›l›nda kurulmas›ndan sonra,
ülkede konut kooperatifçili¤inin çekicili¤i artm›fl ve Fonun kredi sa¤lama olanaklar›n›n gündeme gelmesiyle yeni kooperatifler kurulmufltur.
Kooperatif uygulamalar›n›n yan›s›ra, 1970’lerde dargelirlilere
yönelik konut politikalar›n›n genel konut politikas›ndan ayr›
olarak de¤erlendirilmesi gerekti¤i vurgulanm›flt›r.
1980’li y›llar Türkiye'nin yaln›zca kentleflme alan›nda de¤il,
toplumsal yaflam›n her alan›nda dönüflüm yaflad›¤› y›llar olmufltur. Refah devletinin dönüflümüyle kentsel yoksulluk aras›ndaki iliflkiyi kuran en önemli ö¤e, tüm gelir gruplar›n›n konut
ihtiyac›n›n karfl›lanmas› konusudur. Refah devleti, bar›nma ihtiyac›n› dezavantajl› kitleler aç›s›ndan bir kamusal ödev olarak
ele ald›¤› için, dargelir gruplar›na yönelik sosyal konut üretimini 80'li y›llara kadar desteklemifltir. Ayn› süre zarf›nda, bir yandan önceki dönemlerden devreden kentleflme ve konut sorunlar›na, bir yandan da yeni dönemin sorunlar›na çözüm bulmaya çal›fl›lm›flt›r.
1980'den sonraki dönemde kentsel alanlarda yaflanan de¤iflimlerden biri, gecekondulaflman›n de¤iflen niteli¤idir. Gecekondu
kesiminin kamunun arsalar› üzerinde kendi emekleri ile ürettikleri tek ya da az gecekondular›n yerini, kullan›mc› d›fl›ndaki
gruplarca üretilen çok katl› yap›laflma alm›flt›r. Ayr›ca, kentlerin imarl› kesimlerinde de benzer geliflmeler yaflanm›fl, orta ve
üst gelir gruplar›na yönelik konutlar›n üretimindeki pay artm›flt›r. Bunun nedeni Toplu Konut ‹daresi'nin kooperatiflere açt›¤›
kredilerdir. Kooperatiflerin üretimden ald›¤› pay›n artmas›, arsa gereksinimini art›rm›fl ve konut üretiminin bu arsalar üzerinde sürdürülmesine neden olmufltur. Ayr›ca konut üretiminin
kent d›fl›na tafl›nmas›nda Emlak Bankas› ve Toplu Konut ‹daresi uygulamalar›n›n da etkisi olmufltur. Bu oluflumlar›n sonucu
daha büyük kent parçalar›n›n imara aç›lmas›n› gerektiren “toplu konut” türü geliflmeler egemen olmaya bafllam›flt›r. Toplu
konut kavram› özellikle son dönem T.C. Hükümetlerinin de
programlar›nda yer alan, “kooperatif” kavram›ndan daha sonra gelen en önemli kavram olmufltur. Toplu Konut uygulamalar›n›n imar planlar›nda yer almas› konusu ise, özellikle 1990’lardan itibaren kentlerin bütünsel bir planlama anlay›fl›yla geliflmesini desteklemek ad›na önem kazanm›flt›r.
TOK‹’nin kendi arsalar› üzerinde sürdürmekte oldu¤u toplu konut üretimindeki hedef grubu, Türkiye’deki mevcut piyasa koflullar›nda konut sahibi olamayan düflük ve orta gelir grubu ailelerdir.
Bu yöntemde konutlar, inflaat aflamas›nda sat›fla sunulmakta,
konutlar›n maliyeti inflaat bedelleri üzerinden hesaplanmaktad›r. Bu bedellerle birlikte arsa, adaiçi ve genel altyap›, sosyal donat› yap›lar› ve teknik hizmetlerin maliyetleri de gözönünde bulundurularak, her konutun sat›fl bedeli belirlenmektedir. Hedef
grubunun ödeyebilirli¤ine ba¤l› olarak, konut maliyetinin %10 40’l›k bölümü peflinat olarak al›nmakta, geri kalan ödeme miktar› ise 75 ile 240 ay aras›nda de¤iflen vadelere yay›lmaktad›r.
Ayl›k geri ödemeler, 6 ayl›k memur maafl› art›fl oran›na, Türkiye
‹statistik Enstitüsünce duyurulan TÜFE ve ÜFE oranlar›ndan en
düflük oran kullan›larak endekslenmektedir.
TOK‹ bu sat›fl yöntemi ile konut edinimine yönelik piyasadaki
öteki finansal yöntemlere göre, sundu¤u düflük peflinat ve ayl›k taksit ile hanehalk› geliri içinde konut edinimi için ayr›lan
pay oran› vade boyunca ayn› kalmak koflulu ile, uzun vade olanaklar› dahilinde de¤iflken faiz kullanmak suretiyle, ihtiyaç sahipleri için konut ediniminde piyasadan farkl› bir yöntem sunmaktad›r. Bu yöntemi, ülke çap›nda yayg›nlaflan uygulamas›yla, hemen hemen tüm kentlerdeki gerçek ihtiyaç sahibi kesimlere ulaflt›rmaktad›r.
2. Kentsel Dönüflüm Projesi; Gecekondu Dönüflüm Projesi ve Mevcut
(Geleneksel ve Tarihi) Konut Sto¤unun ‹yilefltirilmesi Amaçl› Kentsel
Dönüflüm Projesi
Türkiye’de 80’li y›llar›n sonuna kadar yaflanan göç hareketlili¤i, özellikle büyük kentlerin nüfusunu “nicelik” aç›s›ndan art›r›rken, beraberinde gecekondu ve kaçak yap›laflma gibi önemli “nitelik” sorunlar›n›n oluflumuna da zemin haz›rlam›flt›r. Söz
konusu göç hareketlili¤inin 90’l› y›llarla yavafllamas› ve nüfusun dura¤anlaflmas›, kentlere iliflkin tart›flmalara farkl› bir boyut kazand›rm›fl ve yeni kavramlar› gündeme getirmifltir. Kent
planlama, önceki süreçte, ço¤u zaman, kentlere yönelen nüfusu bar›nd›racak yeni alanlar›n imara aç›lmas› biçiminde alg›lan›rken; bugün sürecin, kentlerin eskiyen ve ifllevini kaybeden
bölgelerinin yeniden ele al›nmas› biçimine dönüfltü¤ü gözlenmektedir ki, bu süreçte ortaya ç›kan temel kavram “kentsel dönüflüm”dür.1
Kentler, bugün afl›r› nüfus y›¤›lmalar›, ekonomik koflullar, sosyal bilinçsizlik, koflulsuz ve yanl›fl yer seçimi tercihleri, arz-talep e¤ilimleri gibi çeflitli nedenlere ba¤l› bir çöküfl yaflamakta-
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
31
d›r. Dünyada oldu¤u gibi, Türkiye’de de kuvvetle hissedilen bu
çöküfl, yaln›zca hâlâ kentleflme sanc›lar› çekmekte olan az geliflmifl ülkelerde de¤il, 19. yüzy›ldan bu yana h›zl› dönüflüm süreçleri yaflayan geliflmifl ülkelerde de görülmektedir.2
bölgeler genellikle kentteki önemli çekim merkezlerinde yer ald›klar›ndan dolay›, sosyo-kültürel ya da ticari merkez gibi farkl› ifllevli projeler ya da prestij projelerinin planlanmas› da söz
konusu olabilmektedir.
Gecekondu sorunu ilk kez 1960’larda hükümet programlar›nda
yer almaya bafllam›flt›r. 1966 tarihli Gecekondu Yasas›’yla gecekondular›n kal›c›l›¤› devlet taraf›ndan kabul edilerek; bunu,
devletin gecekondu mahallelerini altyap› ve hizmetler sa¤layarak gelifltirme rolünü kabul etmesi izlemifltir.3
Bu ortak çal›flma ile yerel yönetimlerin gecekondu dönüflüm
alanlar› kapsaml› ve bütüncül bir çerçevede ele al›narak tüm
hak sahiplerinin de kat›l›m›yla h›zla kentsel alana dahil edilmektedir.
Büyük kentlerde artan nüfus ve göç olgusunun da güdümü ile,
gecekondu oluflumu h›zla artm›fl ve plans›z kentleflme e¤ilimi
egemen olmufltur. Böylece kentlerin görünümü radikal ve kal›c› bir biçimde de¤iflmifltir.4
1970’ler sonras› orta s›n›flar›n kentten uzakta yaflama talebi ve
bunun sonucunda ortaya ç›kmaya bafllayan orta s›n›f banliyöleri kent çeperinde yer alan araziler için rekabeti art›rm›fl ve bu
araziler, üzerinde yoksullar›n kendi bar›naklar›n› oluflturduklar› yerler olmaktan uzaklaflm›flt›r. Buralarda oluflan arazi rant›n› fark eden ve daha sonra “arazi mafyas›” olarak adland›r›lan
baz› gruplar, çeflitli yöntemlerle buralardaki hazine arazilerini
kapatarak, kente yeni göçenlere yasal olmayan bir biçimde
satmaya bafllam›fllard›r. Böylece yeni göçmenler tapusuz, altyap›s› ve hizmetleri olmayan arazileri para ödeyerek almak zorunda kalm›fllard›r. K›sacas›, gecekondu, yoksulun bar›nak sorununun çözümü olmaktan uzaklaflm›fl, ancak araziye bir miktar para ödeyebilecek ekonomik güçte olan kifliler gecekondu
yapabilme olana¤› bulmufllard›r.5
Günümüzde gecekondular›n apartmanlara dönüfltürülmesi süreci, müteahhitlerin tek tek sahibinden arsay› sat›n alarak ya
da kat karfl›l›¤› anlaflmas› yoluyla üzerine apartman infla etmesi ya da belediyenin eflgüdümü ve büyük inflaat flirketlerinin
arac›l›¤›yla (kamu-özel sektör iflbirli¤i), birçok gecekondu arsas›n› kapsayan bir alan üzerinde “Kentsel Dönüflüm Projesi”
oluflturmas› biçimini almaktad›r.
Özellikle büyük kentlerde bu proje yard›m›yla enformel konut
piyasas›n›n önünü kesmek ve konut kalitesini art›rmak amaçlanmaktad›r. Ayr›ca, kent merkezlerinde h›zl› kentleflme sonucunda “yaflanabilir kent” standartlar›n›n çok alt›nda geliflmifl
olan kentlerin, ça¤dafl planlama anlay›fl›yla yeniden yap›land›r›lmas›n› sa¤lamakt›r.
3. Afet Bölgelerinde Uygulanan Toplu Konut Projesi
Türkiye, do¤al afet zararlar›n›n azalt›lmas› konusundaki idari,
teknik ve mevzuat çal›flmalar›na 1940'l› y›llardan itibaren bafllam›flt›r. Konuyla ilgili mevzuatta 1960’lardan itibaren hükümet
programlar›nda afetzedeler için baz› düzenlemelerin yap›lmas›
ile ilgili hususlar dikkat çekmektedir. Bu çerçevede, özellikle
afet nedeniyle yap›lan ve yap›lacak olan binalar›n afetzedelere
yönelik fonlanmas›yla ilgili birçok yönetmelik ve tebli¤ ç›kar›lm›flt›r.
TOK‹, faaliyetleri kapsam›na afet uygulamalar›n› da dahil ederek, afetten etkilenen bölgelerde oluflan konut a盤›n› giderebilmek üzere baz› mevzuat düzenlemeleri konusunda yetkilendirilmifltir:
• “Do¤al Afetlerle ‹lgili Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›”
hakk›nda haz›rlanan yasa tasar›s› (29 May›s 2003 tarihinde
4864 say›l› Kanun - Madde 7,8,9,10),
• 15 Ekim 2003 tarih ve 25260 say›l› Resmi Gazete'de yay›mlanan Yönetmelik ile TOK‹ taraf›ndan, afetten etkilenen bölgelerde, afetzedelere kuracaklar› kooperatifler arac›l›¤›yla
uygun koflullarda konut ve iflyeri kredisi aç›lmas›na iliflkin
düzenlemeler onaylanm›flt›r.
Afet bölgelerinde dikkate al›nmas› gereken en önemli konular
yerleflme yeri ve inflaat kalitesidir. TOK‹, projeleri yard›m›yla
hak sahipleri için yeterli konut uygulamalar›n›n yan›s›ra bölgelerdeki inflaat kalitesinin yükselmesine katk›da bulunmay›
amaçlamaktad›r.
4. Sosyal Konut Projelerine Kaynak Oluflturmak Amaçl› Projeler
Bu kapsamda, iflgalli alan›n tasfiyesi yap›larak, burada yaflayan
hak sahiplerinin her türlü teknik ve sosyal altyap› ve üstyap›s›yla planlanm›fl yeni kentsel alanda konut edinmeleri h›zland›r›lmaktad›r. Efl zamanl› olarak, boflalt›lan alan üzerinde ise kentin ihtiyaç ve geliflimi do¤rultusunda alternatif kullan›mlar›n
yap›land›r›lmas›na yönelik yeni olanaklar da yarat›lmaktad›r.
K›s›tl› bütçe kaynaklar› nedeniyle TOK‹, özellikle büyük flehirlerde, portföyünde bulunan de¤erli arsalar üzerinde, elindeki
imar kurallar›n› de¤ifltirme yetkisini de kullanarak, prestij projeleri ile kaynak yaratma yoluna gitmektedir. Bu projelerin üretilmesi ile elde edilecek gelirin, dargelirli kesimler için konut
üretimi amac›yla kullan›lmas› hedeflenmektedir. Bu projelerin
de¤erlendirilmesi, TOK‹’nin sosyal nitelikli projelerine kaynak
olarak yönlendirilmek üzere maksimum düzeyde proje has›lat›
oluflturma esas›na dayanmaktad›r.
Bu amaçla öncelikle kent merkezindeki belediye mülkiyetinde
bulunan gecekondular›n tasfiyesi yap›lmakta, hak sahiplerinin
her türlü teknik ve sosyal altyap› ve üstyap›s›yla planlanm›fl
baflka bir belediye mülkiyetindeki yeni kentsel alanda konut
edinmeleri h›zland›r›lmaktad›r. Ard›ndan hak sahibi say›s›nca
konutun ihalesi yap›larak sat›fllar gerçeklefltirilmektedir. Bu
Bu model, arsa piyasas›ndaki üretim sistemi içindeki kamu ve
özel sektör eflgüdümü ve paylafl›m›nda bir yapsat kavram› olmakla birlikte, bu kavram konuta de¤il gelir paylafl›m›na dayanmaktad›r. Sa¤lanan gelir, piyasa koflullar›yla konut sahibi
olamayan kesimin nitelikli ve mevzuatlara uygun yeni yerleflim
alanlar›nda konut sahibi olmalar› için kullan›lmaktad›r.
1
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas› Konya fiubesi Bas›n Bildirisi, 2005
2
ÇAKILCIO⁄LU, Mehmet, Dr. Kent Planc›s›, CEBEC‹, Ömer Faruk, Y. Kent Planc›s›; “Kentin Çöküntü Alanlar›nda Uygulamada Yetersiz Kalan ‹mar Planlar›n›n Yerine Alternatif Planlama Süreçleri”, Haziran 2003
3, 4, 5, 6, 7 Sürdürülebilir Kalk›nma Dünya Zirvesi, Türkiye Ulusal Raporu (Taslak), 2002
32
Bu modelin özellikleri afla¤›daki gibidir:
• Model TOK‹’nin portföyünde bulunan de¤erli arsalar üzerinde
özel sektör ile iflbirli¤i halinde konut üretimine ve hisse sahibi flirketle sat›fl gelirinin paylafl›lmas›na dayal›d›r.
• Proje, ihale kanunlar› çerçevesinde herkese aç›k ihale ile seçilecek bir özel giriflimci veya müteahhit taraf›ndan uygulanmaktad›r (mühendislik, hizmetler, inflaat, pazarlama, sat›fl,
vb.)
• Modelde tahmini toplam kâr kat›l›mc›lar taraf›ndan teklif edilir.
• ‹halede maksimum geliri teklif eden yüklenici seçilir.
• Yasal izin ifllemleri gecikmeye u¤ramaz.
• Projelerin TOK‹ garantisi alt›nda gerçekleflmesinden dolay›
sat›fl ve pazarlama kapasiteleri yüksektir. Pazarlama giderleri %7 ile %20 aras›nda de¤iflmektedir.
• Gayr›menkul sat›fllar› inflaat›n en bafl›ndan gerçekleflir, dolay›s›yla bütün sat›fl gelirleri tüm yat›r›m sürecinin en bafl›nda
elde edilir.
• ‹dare pay›na düflen toplam gelir, sat›fl has›lat›n›n ihalede teklif edilen (beklenen) tutardan fazla olmas› durumunda, ‹dare
pay› oran›nda artmaktad›r. Yüklenici, sat›fl performans›na
ba¤l› olmaks›z›n, sözleflme koflullar› çerçevesinde ‹dare pay›n› ödemek zorundad›r.
Bu projelerle, hem kamunun elindeki de¤erli araziler ekonomik
aç›dan kârl› biçimde de¤erlendirilmekte ve kamu lehine kaynak
yarat›lmakta, hem de kamu denetiminde, özel sektörle iflbirli¤i
halinde daha iyi yerleflimler için yeni alanlar oluflturulmaktad›r.
5. Tar›mköy Uygulamalar›, Göçmen Konutlar›
a) Tar›mköy Uygulamalar›
Tar›mköy uygulamalar›n›n amac›, k›rdan kente göçün
frenlenmesiyle nüfusun co¤rafya üzerindeki dengeli da¤›l›m›n›n sa¤lanmas›, köy mimarisinin geliflmesi, köylülerin yerinde
iskân ile sa¤l›kl› ve yaflanabilir konut ve tar›m›n gerektirdi¤i
baflka sosyal donat›lara kavuflturulmas›d›r. Uygulamalar kapsam›nda gerekti¤inde da¤›n›k yerleflimler biraraya getirilerek,
üretimin teflvik edilmesi ve kentin cazip olanaklar›n›n k›rsal
bölgelerde yarat›larak göçün önüne geçilmesi amaçlanmaktad›r. Bu bölgelerde, yeterli gönüllü talebinin ve örgütlenmeye
uygun bir yap›n›n olmas› gerekmektedir. Tar›mköyler 1.0001.500 mÇ’lik parseller üzerinde ba¤›ms›z konut ile iflletmeler
fleklinde ve sosyal donat›larla birlikte projelendirilmektedir.
b) Göçmen Konutlar›
Altyap›l› arsa arz›n›n artmas› konut fiyatlar›n› ve kiralar› düflürüp refah› art›r›c› etki yapar. Bu nedenledir ki, altyap› projelerinin baflar›s› ne kadar arsa kazand›rd›¤› ile ölçülmektedir.
Arsa maliyetlerinin toplam konut maliyeti içindeki pay›n›n
bugün %40-60 aras›nda de¤iflmesi, arsan›n konut maliyetleri
ve üretiminde ne kadar önemli bir etmen oldu¤unu göstermektedir.
7. Konut Kredileri
a) Kooperatiflere ve Konut Yap›mc›lar›na Sa¤lanan Krediler:
Toplu Konut Kanunu kapsam›nda haz›rlanan Uygulama Yönetmeli¤i uyar›nca ç›kar›lan ‹dare tebli¤leri ile Toplu Konut Yap›mc›lar›na (Kooperatiflere, Kooperatif Birliklerine, Sosyal Yard›mlaflma Kurumlar›na, Yap›mc›lara -satmak üzere konut üreten
gerçek ve tüzel kifliler- ve Belediyelere), brüt inflaat alan› 150
m2'ye (150 m2 dahil ) kadar konut ve altyap› inflaatlar› için kredi deste¤i sa¤lanmaktad›r. Söz konusu kredi, konut ve altyap›
inflaatlar› için, TOK‹’ce belirlenmifl inflaat düzeyine göre, bankalar arac›l›¤› ile kulland›r›lmaktad›r.
Kredilere, kullanma ve geri ödeme dönemi boyunca memur maafl art›fl oranlar›na göre belirlenen faiz oran› uygulanmaktad›r.
Kooperatif Kredileri
Kredi Aç›lan Konut Say›s›
1984-2005
944.347
Tamamlanan Konut Say›s›
936.187
‹nflaat› Devam Eden Konut Say›s›
b) Belediye Kredileri: TOK‹’nin 1992 y›l›nda uygulamas›na geçti¤i bu model çerçevesinde, yerel yönetimler taraf›ndan gelifltirilen konut projelerinin, gerek proje yönetim, teknik hizmetler, inflaat kontrollü¤ü hizmetleri ve gerekse konut kredileri ile
desteklenmesi amaçlanmaktad›r.
Bu uygulamayla Belediye mülkiyetinde en az 400 konutun s›¤abilece¤i büyüklükte, toplu konut yap›m›na herhangi bir engeli olmayan, ilgili Valilikler taraf›ndan “toplu konut alan›” ilan
edilmifl bölgelerde, belediyenin ve TOK‹’nin ortaklafla gelifltirdi¤i ve konut büyüklü¤ü 100 mÇ’yi geçmeyen toplu konut projelerine kredi deste¤i verilmektedir.
c) Ferdi Konut Kredileri: 1984-1996 y›llar› aras›nda haz›r konut
sat›n almak isteyen ya da kendi arsas› üzerinde konut yapan
93.215 kifliye TOK‹ taraf›ndan ferdi konut kredisi deste¤i verilmifltir.
d) fiehit Kredileri: fiubat 2006 tarihi itibariyle bu kredilerden
11.558 kifli yararlanm›flt›r. Özellikle terör olaylar›n›n yayg›n olarak görüldü¤ü y›llarda flehit ailesi kredi ödemeleri artm›flt›r.
Göçmen konutlar› ile Bulgaristan’dan Türkiye’ye göçen vatandafllar›n, ortaya ç›kan konut gereksiniminin azalt›lmas› amac›
güdülmektedir.
6. Arsa Üretimi Projesi
Geliflmekte olan ülkelerde genellikle, giderek artan arsa ve altyap› yetersizli¤i vard›r. Altyap›l› arsa fiyatlar›n›n çok yüksek olmas› afl›r› kent yo¤unlu¤u ve yüksek maliyetlere yol açt›¤›ndan, bu de¤erlere bak›larak arsa arz›n›n ve altyap›n›n yeterlili¤i konusunda bir fikir edinilebilir.
8.165
Kaynak: TOK‹
TOK‹’N‹N KONUT ÜRET‹M‹N‹DEK‹ PAYI
(‹nflaat› Tamamlanan ve Devam Eden Konutlar)
Y›llar
1984-2002
Toplam Konut Birim
Üretimi (Yap›
Ruhsat›na Göre)
TOK‹ Konut Birim
Üretimi*
(Yap› Ruhsat›na Göre)
TOK‹'nin Konut
Üretimindeki
Pay› (%)
0,6
7.058.096
43.131
2003
202.237
13.000
6,4
2004
323.927
80.000
24,7
2005
336.549 (9 ay)
40.805 (9 ay)
12,1
Kaynak: TÜ‹K, TOK‹
*Kredilendirilen konutlar dahil edilmemektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
33
Türkiye’de konut sorununu çözmek amac›yla farkl› dönemlerde farkl› uygulamalar söz konusu olmufltur. 1923–1950 y›llar›
aras›nda ülkede kentleflme h›z› çok düflüktür, dolay›s›yla “konut konusu” birincil öneme sahip olmam›flt›r; konut üretimi bireysel planda kalm›flt›r. 1950-1965 y›llar› aras›nda, y›ll›k kentleflme h›z› %6’lara ç›km›fl, dolay›s›yla h›zla artan konut talebi
karfl›lanamad›¤› için “gecekondulaflma” bafllam›fl, daha sonra
benimsenen çeflitli konut politikalar›, özellikle de 2000’li y›llar›n sonuna kadar en önemli çözüm olan “toplu konut” kavram›
çeflitli alternatif modellerle gündeme gelmifltir.
2004 y›l›nda ekonominin istikrarl› seyri, bireysel yat›r›mlar›n
önünü açm›flt›r. Ekonomide yaflanan düzelme, kendini öncelikli
olarak inflaat sektöründeki büyümeyle göstermektedir. Bu büyümeye paralel olarak özellikle inflaat sektörünü tetikleyen en
önemli etmen olan konut üretimi, 2004 y›l›ndan itibaren gerek
kamu sektöründe, gerekse özel sektörde art›fl göstermektedir.
Gayrimenkul yat›r›mlar›, Türkiye için en az riskli ve en güvenilir
yat›r›mlardan biri olma özelli¤i tafl›maktad›r. Dolay›s›yla konut,
hem talebin karfl›lanmas›nda, hem de yat›r›m arac› olmada
önemli bir rol oynamaya bafllam›flt›r.
TOK‹ taraf›ndan 2003 y›l›ndan itibaren 350.000 konutluk üretim projeksiyonu yap›lm›fl, 2007 y›l› sonuna kadar 250.000 konuta bafllan›lmas› öngörülmüfltür. Ocak 2006 tarihi itibariyle,
son üç y›lda TOK‹ taraf›ndan yap›lan yat›r›m›n maliyeti yaklafl›k
7 milyar YTL’dir. Yaln›zca 2004 ve 2005 y›llar›nda gerçeklefltirilen yat›r›mlar, kamu sektörü taraf›ndan üstlenilen iki y›ll›k
cari bina inflaat› yat›r›mlar›n›n yaklafl›k olarak %55’ini oluflturmufltur.
TÜRK‹YE’DE HANE HALKI BÜYÜKLÜKLER‹
Afla¤›daki çizelgede Türkiye’nin 1985 nüfus say›m›ndan itibaren say›m yap›lan y›llara ait hanehalk› büyüklükleri ve 20052010 y›llar› aras› hanehalk› büyüklük projeksiyonlar› verilmektedir.
TÜRK‹YE’N‹N ORTALAMA HANE HALKI BÜYÜKLÜKLER‹
Y›llar
Hanehalk›
De¤iflim De¤iflim
Büyüklü¤ü (kifli) (kifli)
(%)
1985 (‹l ve ‹lçe Merkezleri Ortalamas›)
4,74
1990 (‹l ve ‹lçe Merkezleri Ortalamas›)
4,62
-0,12
2000 (‹l ve ‹lçe Merkezleri Ortalamas›)
4,72
0,10
2,16
2005 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu
4,28
-0,44
-9,32
2006 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu
4,25
-0,03
-0,70
2007 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu
4,23
-0,02
-0,47
2008 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu
4,21
-0,02
-0,47
2009 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu
4,18
-0,03
-0,71
2010 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu
4,16
-0,02
-0,48
-2,53
Kaynak: TÜ‹K
Buna göre hanehalk› büyüklükleri 1990 y›l›nda, 1985 y›l›na göre
yüzde cinsinden %2,53 oran›nda gerilemifltir. 2000 y›l›ndaki nüfus say›m›nda ise hanehalk› büyüklü¤ünde 1990 y›l›na oranla art›fl gerçekleflmifltir. Ancak projeksiyonlara göre hanehalk› say›s›nda yaflam standartlar›na ba¤l› olarak düflüfl e¤ilimi görülmektedir.
34
Afla¤›daki çizelgede ise TÜ‹K ve DPT’nin 2003 y›l› verilerinden
derlenen konut talep projeksiyonlar› çizelgesi yer almaktad›r:
TÜRK‹YE’DE KONUT SEKTÖRÜNÜN GEL‹fi‹M TAHM‹NLER‹
Türkiye
Y›llar Kentleflme
Oran› (%)
Konut
Sto¤u
Üretim
De¤eri
(milyar
dolar
Türkiye Ortalama
Kentsel Konut
Nüfusu
Büyüklü¤ü
(milyon
(m2)
kifli)
Kifli
Kentsel
Yap›
Ortalama
Bafl›na
Oda
Hanehalk›
Sto¤u Hanehalk›
Konut
Bafl›na
(Konut
(milyar Büyüklü¤ü
Alan› Kifli Say›s›
Say›s›)
m2)
(m2)
(m2)
1994
63,7
144
37,8
71,0
0,642
4,20
17
1,090
1999
65,0
220
44,1
92,6
1,102
3,70
25
0,940
9.000
11.900
2003
66,3
297
47,4
97,9
1,327
3,50
28
0,880
13.550
2010
69,0
420
55,2
108,8
1,876
3,20
34
0,790
17.250
2015
75,0
502
63,6
114,5
2,290
3,10
36
0,760
20.500
Kaynak: TÜ‹K/DPT
Bu hedeflerden hareketle;
• Her y›l 250.000 adedi yenileme ve iyilefltirme için olmak üzere, ortalama 900.000 adet konut yap›lmas› gerekece¤i,
• 13 y›l içinde arsa hariç toplam yat›r›m gereksiniminin 205 milyar ABD dolar›, y›ll›k ihtiyac›n ise 20 milyar ABD dolar› dolay›nda olaca¤›,
• Toplam yat›r›m gereksiniminin yaklafl›k 300 milyar ABD dolar› olan Türkiye milli gelirinin %7’sini oluflturdu¤u
anlafl›lmaktad›r.
KONUT SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI
Türkiye gibi geliflmekte olan bir ülkede hedeflere kamu müdahalesi olmadan, yaln›zca piyasa güçlerinin etkisi ile ulaflmak
olanakl› de¤ildir. Konut talebinin boyutlar› ve gelece¤e ait projeksiyonlar göz önüne getirildi¤inde, Türkiye’de konut sorununun çözülmesi için kamuoyunda tart›fl›larak kapsaml› bir strateji üzerinde bir uzlaflma sa¤lanmas› ve konut politikalar›n›n bu
stratejiyle tutarl› olmas› yararl› olacakt›r. Konut sektörünün
çal›flma biçiminde hangi arac›n ne yönde etki yapt›¤› anlafl›lmadan bir ulusal konut politikas› oluflturmak mümkün de¤ildir.
Türkiye’deki konut üretim potansiyelinin daha büyük ölçüde
harekete geçirilebilmesi için afla¤›daki sorunlar›n giderilmesi
gerekmektedir:
• Altyap›l› ve altyap›s›z arsa üretim ve sat›fl› konusu, tüm önemine ve konut sektöründeki rant yarat›c› gerilimi giderici özelli¤ine ra¤men, öncelikli politikalar aras›nda yer almam›flt›r.
• Türkiye için uygun, ucuz, esnek teknolojilerin gelifltirilmesi ile
ilgili teknolojik araflt›rmalar konusu henüz gündemde de¤ildir. Sektörün sorunlar›n›n do¤ru teflhisi ve gerekli güçlendirici stratejilerin oluflturulmas›, sektör performans›n›n ölçülmesi, sektörün çeflitli politikalardan hangi ölçüde etkilendi¤i,
ekonomik ve sosyal amaçlara hangi ölçüde hizmet etti¤i konusunda bilgi toplanmas›n› zorunlu k›lmaktad›r. Yap›lacak
teknolojik, ekonomik ve sosyal araflt›rmalar sonucu oluflturulacak kapsaml› bilgi birikimi, konut konusundaki politika analizlerini ve uygulama etkinli¤i kalitesini önemli ölçüde art›racakt›r.
• Konut ve kentleflmeye iliflkin yeterli bir envanter çal›flmas› ihtiyac› mevcuttur.
• TOK‹’nin gerçeklefltirdi¤i projelerle, 7 adet 100.000’i aflk›n
nüfuslu yerleflme kurulmaktad›r. Dolay›s›yla, özellikle orta ve
küçük ölçekli yerleflimlerde yeni kent merkezleri ve geliflim
alanlar›n›n ortaya ç›kmas› söz konusu olmaktad›r. Bu etmenlerin projelendirme aflamas›nda gözününde bulundurulmas›
gerekmektedir.
• Gelifltirilen konut projelerinde önemle üzerinde durulmas› gereken bir baflka nokta, projelerde yerel özelliklerin dikkate
al›nmas›d›r. ‹hale yöntemine ba¤l› olarak ortaya ç›kan bu etmen, ekonominin istikrara kavuflmas› ile birlikte daha da
önem kazanmaya ve ön plana ç›kmaya bafllam›flt›r. Bu amaçla, proje gelifltirme aflamas›nda kurulacak denetim mekanizmalar› ve alan›nda uzman dan›flmanlar ve bilirkifliler kurulu
ile projelerin, k›rsal ve kentsel yerleflmelerin yerel dokusunu
korumas›n› ve özelliklerini sürdürmesini sa¤lamas› gerekmektedir. Dolay›s›yla uygulanan tip projelerde yerel ölçekte
kentsel tasar›m, mimarl›k ve peyzaj uygulamalar› anlam›nda
iyilefltirmeler yap›lmas› gerekmektedir. Kurulacak denetim
mekanizmalar› ile yerel kararlar al›nabilecek, çevre kalitesi
belirli düzeylere ç›kar›larak yerleflimin gelifliminin bu e¤ilimde yönlenmesi sa¤lanabilecektir.
• Konut projelerinin gelifltirilme aflamas›nda bölgedeki ulafl›m
sistemleri ve donat› gereksinimleri de dikkate al›nmal›d›r.
Önümüzdeki dönemlerde ‹stanbul, Ankara, ‹zmir, Adana ve
Diyarbak›r gibi büyük kentlerde kurulmas› hedeflenen uydukentlerin kent merkezlerine olan ulafl›m ba¤lant›lar›n›n, gerek
merkezi, gerekse yerel yönetimlerle eflgüdümlü olarak çözülmesi gerekmektedir. Geliflmifl ülkelerde uydukentler güçlü
rayl› sistemlerle kent merkezine ba¤lanmaktad›r. Son y›llarda
Türkiye’de rayl› sistemlerin öneminin kavranm›fl olmas›, kurulmas› planlanan uydukentler için rayl› sistem önerilerini
gündeme getirebilir.
• Altyap›l› arsa üretimi, özellikle kaynak yaratma aç›s›ndan
üzerinde durulmas› gereken üretim yollar›ndan biridir. Ayr›ca
bölgelerde saptanacak tasar›m kriterleri, yap›laflmadaki planlama, mimarl›k ve inflaat kalitesinin yükseltilmesine yard›mc›
olacakt›r. Bu tip bir konut üretim modeli, hem kaynak aç›s›ndan, hem yap›laflmada sa¤lanacak çeflitlilik ve estetik
de¤erler aç›s›ndan tercih edilmelidir.
Köyden Kente Göç ve Kaçak Yap›laflma
Büyük kentlerin ilk göç almaya bafllad›¤› 1950'li y›llardan beri
gündemde olan ve art›k kronikleflen gecekondu ve kaçak yap›laflma sorunu, günümüze kadar ç›kan 10'dan fazla af yasas› sonucunda neredeyse yasallaflm›fl durumdad›r. Gecekondularda
oturanlar›n bugün üçte birinin kirac› olduklar› bilinmektedir.
Kaçak yap›laflma nedeniyle kentsel dokunun bozulmas›n›n yan›s›ra geliflim olanaklar› daralmakta ve S‹T, orman, tar›m arazileri ve su havzalar› yok edilmektedir.
Özellikle büyük flehirler, k›rsal kesimden ald›klar› göçle her geçen y›l biraz daha büyümektedir. Kent nüfusunun gün geçtikçe
artmas› ile konut gereksinimi sürekli artmaktad›r.
TÜ‹K'in verilerine göre Türkiye'nin üç büyük ilinde saptanan
ruhsats›z yap› say›s› 3 milyon 793 bin 830 olarak hesaplanm›flt›r. Kaçak hesab›n›n yaln›zca kaçak bina baz›nda ele al›nmamas›, örne¤in ruhsatl› binalar üzerinde yap›lan ba¤›ms›z bölümle-
rin de ruhsats›z kabul edilmesi halinde bu say›n›n 5 milyon 662
bin 433'e ç›kt›¤› belirlenmifltir.
Belediyenin ve fiehir Planc›lar› Odas›'n›n yapt›¤› bir araflt›rmaya göre ‹stanbul'da kaçak yap› envanteri en yüksek olan ilçeler
baflta Sultanbeyli olmak üzere Avc›lar, Gaziosmanpafla, Beykoz ve Zeytinburnu'dur.
Deprem
Deprem gibi ciddi bir risk tafl›yan Türkiye için plans›z ve çarp›k
kentleflme, kaçak yap›lar ve gecekondu, insan güvenli¤ini tehdit etmektedir. Deprem tehdidi karfl›s›nda riskli bölgelerdeki
çürük yap›lar›n bir an önce ortadan kald›r›lmas› gerekmektedir.
Ayr›ca, deprem sigortas› alan›nda mevcut 12 milyon 988 bin
665 konuttan yaln›zca 2 milyon 89 bin 570'inin zorunlu deprem sigortas› yapt›rd›¤› görülmektedir. Bu da¤›l›mda bölgeler
aras› en fazla deprem sigortas› yapt›rma oran› %26 ile Marmara bölgesindedir.
Konut Gereksinimi ve Nitelikli Konut A盤› / Gereksinimi Aflan
Konut Yat›r›mlar›
Konut yat›r›mlar›n›n büyük bir k›sm› kentlerde yer almaktad›r.
Konutla ilgili politikalar›n baflar›s› veya baflar›s›zl›¤› kentsel konut yap›s›nda kolayca gözlenebilir. Türkiye’deki konut sto¤unun analizi, konut sahipleri ve kullananlar›n tercihleri ile olanaklar›n›n ve bugüne kadar uygulanm›fl olan politikalar›n bir
göstergesi olarak kabul edilmektedir.
Konut gereksiniminin ba¤›ml› oldu¤u de¤iflkenler afla¤›da yer
almaktad›r:
- Bar›nma Birimi (Konut) Tan›m›
- Hanehalk› Büyüklü¤ü
- Nüfus ve Nüfus Hareketleri
Bunun d›fl›nda do¤al afetler, ifllevdeki dönüflümler gibi nedenler
de konut gereksiniminde belirleyici olmaktad›r. Konut a盤› verilerinde, yeterli al›m gücüne sahip gruplar›n konut talebi de¤il,
gerçek konut gereksinimi dikkate al›nmal›d›r. Ekonomik istikrars›zl›k, konut üretiminde de önemli bir engel oluflturmaktad›r.
Türkiye'de evsiz kimselerin bulunmamas›, konut a盤› olmad›¤›
anlam›na gelmemektedir. Yasad›fl› olarak yap›lan niteliksiz ve
kaçak konut üretimi, yani yasad›fl› yap›laflma, konut a盤› olarak de¤erlendirilmelidir.
2000 y›l›nda Konut Müsteflarl›¤›’nca haz›rlanan "Türkiye Konut ‹htiyac› Araflt›rmas›"na göre Türkiye'deki toplam konut
sto¤u 16 milyon 235 bin 830 konuttur. Bu konutlar›n %83,8'i
(13.597.676 konut) kentsel olarak tan›mlanan il ve ilçe merkezlerinde yer almaktad›r. Araflt›rmaya göre edilen bilgiler özet
olarak afla¤›da s›ralanm›flt›r:
• Araflt›rmaya göre mevcut olan 7,8 milyon binan›n 6,8 milyonu konut niteli¤indedir. Bunun 1,8 milyonu k›smen baflka
amaçlarla kullan›lmaktad›r. Buradan, konut olarak yap›lm›fl
binalar›n zamanla ticari kullan›ma yönelebildi¤i ve bunun konut talebi hesaplar›nda göz önüne al›nmas› gerekti¤i sonucu
ortaya ç›kmaktad›r.
• Binalar›n üzerinde bulundu¤u arsalar aç›s›ndan yap›lan inceleme, sto¤un %75’inin 400 m2’den küçük arsalar üzerine in-
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
35
fla edildi¤ini ortaya koymaktad›r. Bina sto¤unda taban alan›
50-150 m2 olan bina miktar› 5,8 milyon adet olup, oran›
%60’›n üzerindedir.
• Bina say›s› ve ortalama arsa büyüklü¤ünden yararlan›larak
yap›lan hesaplamalar 400 m2’den küçük arsalara yap›lan binalar›n kulland›¤› alan›n toplam bina alan›n›n 1/3’ü kadar oldu¤unu göstermektedir. Baflka bir anlat›mla, binalar›n 3/4’ü
toplam alan›n 1/3’ünü kullanmaktad›r. Bu durum, altyap› yetersizli¤inin yol açt›¤› arsa konusundaki sorunlar›n aç›k bir
yans›mas›d›r.
• Kentlerdeki binalar›n %40 kadar› müstakil ev, %60’› apartmand›r.
• Kifli bafl›na düflen ortalama konut alan› 24-25 m2 civar›ndad›r.
• Kentlerdeki konutlar›n %8,6’s› kooperatiftir, %3,8’i kat karfl›l›¤› müteahhide yapt›r›lm›flt›r, %39,2’si sat›n al›nma yoluyla,
%10,1’i miras yoluyla, %37,4’ü altyüklenici vas›tas› ile iflçi ve
ustalara yapt›r›lm›flt›r.
• Arsa sorunu, 1984-2000 döneminde bina bafl›na düflen konut
say›s› analiz edildi¤inde aç›kça görülmektedir. Bu dönemde
konut say›s›ndaki art›fl %128 iken bina say›s›ndaki art›fl %60
oran›ndad›r. Bu, binalar›n giderek daha yüksek katl› infla edildi¤ini göstermektedir. Bu oran, ‹stanbul, Bursa, Mersin gibi
h›zla geliflen bölgelerde Türkiye ortalamas›n›n iki kat› kadar
yüksektir. Bu durum, arsa k›tl›¤›n›n, yüksek binalar oluflmas›na, betonlaflmaya ve do¤al çevrenin bozulmas›na neden oldu¤u fleklinde yorumlanabilir.
• Konut yap›l›rken konut kredisi d›fl›nda kullan›lan kaynaklar›n
%64,6’s› tasarruf, %12,1’i mevcut bir mal›n sat›lmas›, %10,5’i
aile katk›s›, %12,8’i al›nan öteki borçlard›r. Bu yap›, konut al›m› için önemli bir tasarruf potansiyelinin varl›¤›na iflarettir.
• 7,8 milyonluk bina sto¤unun 3,0 milyonu tek katl›, 3,2 milyonu ise 2-3 katl›d›r. 1-4 kata kadar olan bina sto¤u toplam
sto¤un %90’›ndan fazlad›r.
• 1,4 milyon kifli oturdu¤u konuttan memnun de¤ildir. Bunun
%20’si, 81-100 m2’lik, %68’i 101-150 m2’lik konut istemektedir.
Temel flikâyetin konut darl›¤› oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
• 1984-2000 döneminde yap›lan 3,5 milyon binan›n 2,5 milyonunun 1-3 katl› oldu¤u izlenmektedir. Bu, kullan›c›lar›n 2-3
katl› yap›lar› tercih etti¤ini göstermektedir. Türkiye’de ço¤unlukla tek katl› olarak bafllayan yap›lar›n zamanla kat ç›k›larak 3 kata kadar esnetildi¤i bilinen bir uygulamad›r. Buradan, sahibinin olanaklar› do¤rultusunda zamanla büyütülebilen esnek konut üretimine uygun teknolojinin önemi ve bu
alandaki gereksinim ortaya ç›kmaktad›r.
Konut Müsteflarl›¤›'n›n haz›rlad›¤› "Türkiye Konut ‹htiyac›
Araflt›rmas›", Türkiye'deki konutlarda yasad›fl› yap›laflma oran›n›n %40 oldu¤unu ifade etmektedir. Kentsel konut sto¤unun
yaklafl›k %62'si ruhsatl›d›r. Yap› kullanma izin belgesine sahip
konut say›s› ise %33'e düflmektedir. Yasad›fl› olmayan konutlar›n ise neredeyse yar›s› yap› kullanma izin belgesine sahip de¤ildir.
• Konut üretimi büyük oranda yasal veya yasad›fl› özel kesim
taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Say›m sonuçlar›, 7,8 milyon binan›n 7,5 milyonunun özel kesim taraf›ndan yap›ld›¤›n›
ortaya koymufltur. Dolay›s›yla, kamu konut politikalar›n›n,
özel kesim yat›r›mlar› önündeki engellerin kald›r›lmas›na yönelik planlanmas› gerekmektedir.
• Binalar›n %90’›nda su bulunmaktad›r. Do¤algaz, s›cak su,
asansör ve yang›n merdiveni gibi uygar olanaklara sahip konut oran›, toplam bina say›s›n›n %5’inden azd›r. Binalar›n
%90’› soba ile ›s›nmaktad›r. Kalorifer kullanan bina say›s›
%10’un alt›ndad›r.
• Bina sto¤unun %10’u yenilenme gereksinimindedir. %30 kadar›n›n da onar›ma gereksinimi bulunmaktad›r. Bu oranlar,
konutlar›n %40’›n›n oturulabilir kalitede olmad›¤›n› ifade etmektedir.
• Yap›lan hesaplama, her y›l yap›lan onar›m ve tadilata ra¤men, konut sto¤unun %0.5’inin yok oldu¤unu göstermektedir. Dolay›s›yla, yenileme amac› ile her y›l yaklafl›k 40.000 bina yap›lmas› gerekmektedir.
• Oda say›s› aç›s›ndan yap›lan inceleme, en büyük kent olan ‹stanbul’da 3,4 milyon konutun 3,1 milyonunun 3-4 odal› oldu¤unu göstermektedir. Kullan›c›lar, sosyal yap›dan dolay› 3-4
odadan küçük konutlar› tercih etmemektedir.
• 7,8 milyon konutun 2,9 milyon adedinin sahibinin belli olmamas›n›n ise, birden fazla konutu olanlar›, gecekondular› ve
36
birden fazla sahibi olan konutlar› ifade etti¤i düflünülmektedir.
• Kifli bafl›na oda say›s› 1,0 olarak hesaplanmaktad›r.
• Kentte sahip olunan konutlar›n %84’ünün tapusu vard›r.
Bunlardan bir k›sm›n›n önce yasad›fl› yap›l›p, sonradan tapusunun verildi¤i bilinmektedir.
Yaln›zca ruhsatl› konutlar dikkate al›nd›¤›nda, il ve ilçe merkezlerinde 2,5 milyon adet konut a盤› oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r.
TÜ‹K'in verilerine göre 2010 y›l›na kadar kentsel nüfus 11 milyon dolay›nda art›fl gösterecek ve gereksinim duyulacak konut
say›s› ise 2,9 milyon olacakt›r. Türkiye'de nüfus art›fl›, göç ve
kentleflme gibi de¤iflkenlere ba¤l› olarak y›ll›k 600 bin dolay›nda nitelikli konut a盤› bulunmaktad›r.
Avrupa genelinde konut bafl›na iki kifli düflmektedir. Bu say›
Türkiye için 5 kiflidir. Her ne kadar bu rakam üzerinde sosyal
yap›n›n etkisi olsa da, Avrupa düzeyine ulafl›lmas› için konut
say›s›n›n iki buçuk kat›na ç›kmas› gerekmektedir.
2015 y›l› için yap›lan projeksiyonlara göre ise konut gereksiniminin karfl›lanmas› için y›lda ortalama 900 bin konut yap›lmas› gerekmektedir. Bu konutlar›n 250 bini yenileme amaçl›d›r.
Baz› kentlerde konut a盤› yaflan›rken baz› kentlerde ise gere¤inden fazla konut inflaat› yap›lmaktad›r. Konut Müsteflarl›¤›'n›n verilerine göre Türkiye genelinde 2,7 milyon "konut fazlas›" bulunmaktad›r. Özellikle yazl›k olarak kullan›lan ikincil konutlar ve inflaat› y›llard›r süren konut projeleri, bu alanda yaflanan strateji eksikli¤ini göstermektedir. Konut sorunu, Türkiye
ekonomisini etkileyen önemli bir sorundur.
Konut Müsteflarl›¤› taraf›ndan haz›rlanan araflt›rma dahilinde
yap›lan, illere göre konut a盤› analizlerine göre:
• Ruhsat art›fl›n›n belirli oranda devam etmesi sonucunda, yaln›zca Ardahan, Bitlis, Hakkari, Kars ve Sakarya'da konut a盤› yaflanacakt›r. (1.grup)
• Mevcutta konut sunumunun yeterli oldu¤u, ancak 2010 y›l›nda yetersiz hale gelecek konut stoklar› bulunan iller Ad›yaman, A¤r›, Düzce, Erzurum, Gümüflhane, Mardin, Mufl, fianl›urfa, fi›rnak, Van ve Yozgat't›r. Bu illerde ruhsatl› konut üretimine yönelik politikalar gelifltirilecektir. (2.grup)
• Mevcutta konut sunumunun fazla oldu¤u, ancak ruhsatl› konut a盤› yaflayan ve 2010 y›l›nda yetersiz hale gelecek konut
stoklar› bulunan iller Adana, Afyon, Aksaray, Artvin, Bart›n,
Batman, Bayburt, Bingöl, Çank›r›, Diyarbak›r, Erzincan, Gaziantep, Hatay, I¤d›r, Isparta, ‹stanbul, Kahramanmarafl, Karabük, Karaman, K›r›kkale, Kilis, Konya, Kütahya, Malatya, Manisa, Ordu, Osmaniye, Siirt, Sivas, Tokat, Trabzon, Tunceli ve
Uflak't›r. Bu illerde dönüflüm ve iyilefltirme politikalar› desteklenerek ruhsatl› konut üretimi gelifltirilecektir. (3.grup)
• Mevcutta konut sunumunun fazla oldu¤u, ancak ruhsatl› konut a盤› yaflayan ve 2010 y›l›nda ruhsatl› konut fazlas› olabilecek iller Amasya, Ankara, Bilecik, Burdur, Bursa, Çorum, Denizli, Eskiflehir, Giresun, Mersin, ‹zmir, Kayseri, K›rflehir, Kocaeli, Ni¤de, Rize, Samsun ve Yalova'd›r. Bu illerde iyilefltirme
politikalar› gelifltirilecektir. (4.grup)
• Mevcutta konut sto¤unun fazla oldu¤u ve olas› her durumda
fazla olmas› beklenen iller Antalya, Ayd›n, Bal›kesir, Bolu, Çanakkale, Edirne, Elaz›¤, Kastamonu, K›rklareli, Mu¤la, Nevflehir, Sinop, Tekirda¤ ve Zonguldak't›r. Bu illerde nitelik araflt›rmalar› yap›lacakt›r. Özellikle Antalya, Bolu, Çanakkale,
K›rklareli ve Mu¤la haricindeki illerde hiç konut yap›lmasa dahi konut s›k›nt›s› beklenmemektedir. (5.grup)
Kira Sorunu
Yine Konut Müsteflarl›¤›'n›n 2000 y›l›nda haz›rlam›fl oldu¤u
"Türkiye'de Konut Sahipli¤i" araflt›rmas›na göre Türkiye'de
tüm hanehalklar›n›n yaklafl›k %31,6's› kirac› olarak ikamet etmektedir. ‹l merkezlerinde bu oran %33,3 düzeyine ç›km›flt›r.
‹lçe ve köy merkezlerinde ise kirac›l›k oranlar› yaklafl›k %27,5
düzeyindedir. Bu büyük oranlar dikkate al›nd›¤›nda kiral›k konut üretiminde devlet taraf›ndan sübvansiyon çal›flmalar› yap›lmas› gerekti¤i görülmektedir. Baz› illerde konut fazlas› bulunmas›na karfl›n konut gereksinimi duyan gruplar için konut
üretimi yap›lmamaktad›r. Dolay›s›yla kirac›l›k oran› azalma
göstermemektedir. Ayr›ca, yap-sat sunum mekanizmalar› nedeniyle konut sto¤unun üçte biri kiraya verilmektedir.
Türkiye’de konut istatistikleri ve say›m› sonuçlar›, de¤iflik kalitede konutlarda oturan kiflilerle ilgili ayd›nlat›c› bilgi sa¤lamaktad›r. Bu istatistiklerde “rayiç kira” olarak adland›r›lan soru,
konut kalitesinin ve ikamet edilen konut de¤erinin önemli bir
göstergesidir.
Bu etmen temel al›narak gerek miktar, gerekse oransal olarak
düzenlenen istatistikler afla¤›daki çizelgede özetlenmifltir:
TÜRK‹YE’DE KONUT SAYIMI SONUÇLARINA GÖRE HANEHALKI DA⁄ILIMI
Rayiç Kira
(YTL)
Türkiye
Kent Hanehalk›
Hanehalk› (adet)
(adet)
Kent Kirac›
(adet)
Kent Evsahibi
(adet)
1-25
5.488
3.246
1.575
1.671
%
42,2*
32,4*
48,7**
51,3**
25-60
5.023
4.421
1.290
3.131
%
38,6*
44,2*
29,9**
70,1*
60+
2.481
2.354
359
1.900
%
19,2*
23,4*
19,3**
80,7**
13.000
10.031
3.231
6.800
TOPLAM
*Toplam›n yüzdesi
**Grubun yüzdesi
Kaynak: TÜ‹K
Çizelgeye dayanarak kirac› ve ev sahipleri için yap›lan karfl›laflt›rmaya göre elde edilen temel bulgu, ev sahiplerinin oturdu¤u
evlerin %60 oranda daha pahal›, dolay›s›yla daha kaliteli oldu¤udur.
Bu çizelgeden ayr›ca, k›rsal kesimde yap› de¤erlerinin daha düflük oldu¤u, kentsel hanehalk›n›n 3,2 milyonunun düflük kaliteli konutlarda ikamet etti¤i ve bunun kirac›lar kadar, yasad›fl›
yerleflmeler ve gecekondular› yans›tan ev sahipleri için de geçerli oldu¤u görülmektedir.
Kabul edilebilir standartlardaki konutlarda oturan hanehalk›
say›s›, toplam kentlilerin %44,2’si kadar olup, bunun %70’i ev
sahipleridir. Yüksek kaliteli evlerde oturanlar›n %80’i ev sahibidir. Kirac› konumunda görünenlerin önemli bir k›sm›n›n lojmanlardakiler oldu¤u göz önüne getirilmelidir.
Elde edilen en önemli sonuç, bu koflullar alt›nda toplam 3,2 milyon konutun standard›n›n yükseltilmesi gere¤idir. Bunlardan 1
milyonunun ivedilikle yeniden infla edilmesi, öteki bölümünün
ise yenilenmesi gerekmektedir. Ayr›ca, çizelge verilerinin dört
y›l önceki kesit analizi olmas› ve bu rakamlar›n artm›fl oldu¤u
gözönüne al›n›rsa, bu verilerin asgari s›n›rlar› gösterdi¤i ileri
sürülebilir.
Konut Üretim Süreci
Konut üretimi için bafllang›ç-bitifl süreleri aral›¤› ortalama 700
gündür. Hâttâ konut üretiminde yedi y›l› aflan bitirme süreleriyle bile karfl›lafl›lmaktad›r. Ayr›ca ihaleler, eksik proje ve birim fiyatlar›yla yap›lmaktad›r. Dolay›s›yla konut birim maliyetleri artmaktad›r. Bu alanda düzenlenecek anahtarteslimi kesin
fiyatl› ihaleler, yap›m süresini k›saltarak maliyetlerin yükselmesini önleyecektir.
2005-2006 YILINDA KONUT SEKTÖRÜNDE TÜRK‹YE'DEK‹
GEL‹fiMELER
• 2005 y›l› Hanehalk› Bütçe Araflt›rmas›’ndan elde edilen sonuçlara göre Türkiye genelinde hane halklar›n›n tüketim
amaçl› harcamalar› içinde en yüksek pay› %25,9 oranla konut
ve kira harcamalar› alm›flt›r. Bu pay 2004 y›l›nda %27’dir. Bu
harcama kaleminin hemen arkas›ndan g›da harcamalar› gelir.
Gelire göre %20’lik gruplar halinde ayr›ld›¤›nda, konut harcamalar›n›n %9’unu birinci %20’lik grup, yani en düflük gelirli
grup karfl›lamaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
37
Konut D›fl› Bina Yat›r›mlar›
Konut d›fl› bina yat›r›mlar› kapsam›nda otel vb. binalar, ofis (iflyeri) binalar›, toptan ve perakende ticaret binalar›, trafik ve iletiflim binalar›, sanayi binalar› ve depolar, kamu e¤lence, e¤itim,
hastane veya bak›m kurulufllar› binalar› ile, ikamet amaçl› binalar d›fl›ndaki öteki binalar incelenmektedir. Yap›lar "bina" ve
"bina d›fl›" olarak ayr›lmaktad›r. Bina kapsam›nda da "konut
kullan›m alan›", "konut d›fl› kullan›m alan›" ve "ortak kullan›m
alan›" ayr› ayr› hesaplanmaktad›r.
Bir önceki y›la göre yap› ruhsat› baz›nda konut d›fl› kullan›m alan›
oran›nda düflüfl gerçekleflmifl ve bu oran %28’den %24 düzeyine
gerilemifltir. Ortak kullan›m alanlar›n›n pay› ise %10'dan %11’e
yükselmifltir. Konut kullan›m alanlar›n›n pay› da 4 puan artm›flt›r.
Yap› kullanma izin belgelerine göre ise konut d›fl› kullan›m
alanlar›n›n pay›nda %27’den %29’a art›fl gerçekleflmifltir. Ortak kullan›m alanlar›nda ise 1 puanl›k art›fl gözlenmifltir. Konut
kullan›m alan› ise 3 puanl›k düflüfl yaflam›flt›r (sa¤da üstte).
Konut d›fl› bina yat›r›mlar›n›n yap› kullanma izin belgelerine göre cari fiyatlarla son befl y›ll›k de¤erleri afla¤›da yer almaktad›r:
KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgesine göre)
KONUT DIfiI B‹NA YATIRIMLARI (CAR‹ F‹YATLARLA) (YTL) (YAPI KULLANMA
‹Z‹N BELGELER‹NE GÖRE) (2001-2005)
KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgesine göre)
(1993-2005) (bin m2)
Y›l
YTL
De¤iflim
(%)
2001
239.176.682
151,6
1.263.074.806
30,5
2002
158.977.823 -33,5
Yap› Kooperatifi
De¤iflim
YTL
(%)
176.543.451
14,5
1.754.406.373
38,9
471.314.608 167,0
60,8
1 825 134 616
4,0
152.209.897 -67,7
126.006.113 -50,7
2.347.771.305
28,6
2003 255.645.000
2004
YTL
De¤iflim
(%)
2005 244.860.248
94,3
3.393.669.704
166.671.725
9,5
44,5 1.378.924.067 727,3
Kaynak: TÜ‹K
Çizelgede verilen konut d›fl› bina yat›r›m de¤erlerine bak›ld›¤›nda 2005 y›l›nda bütün yap› sahipliklerinde art›fl oldu¤u görülmektedir. Özellikle yap› kooperatiflerinin yat›r›mlar› yaklafl›k olarak 8 kat artm›flt›r.
Afla¤›daki grafiklerde yap›lar›n son iki y›ll›k karfl›laflt›rmal› kullan›m amac›na göre paylar› yer almaktad›r:
YAPI RUHSATINA GÖRE (2005)
Ortak Kullan›m Alan›
(m2) %11
Konut Kullan›m Alan›
(m2) %65
Konut D›fl› Kullan›m
Alan› (m2) %24
YAPI KULLANMA ‹Z‹N BELGES‹NE GÖRE (2005)
Konut Kullan›m Alan›
(m2) %63
Ortak Kullan›m Alan›
(m2) %8
15.000
11.759
10.000
13.363
12.428
11.437 11.097
10.206
bin m2
Özel
Kamu
9.447 9.242
8.593 8.930 8.354
7.468 7.733
5.000
0
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
Konut D›fl› Bina Yat›r›mlar›n›n Sabit Sermaye Yat›r›mlar›
‹çindeki Pay›:
Konut d›fl› bina yat›r›mlar›n›n 2005 y›l›nda al›nan yap› kullanma izin belgelerine göre cari fiyatlarla de¤eri 5 milyar 17 milyon YTL olmufltur. Konut d›fl› bina yat›r›mlar›, konut yat›r›mlar›n›n %40’› kadard›r. Sabit sermaye yat›r›mlar› içinde konut d›fl› bina yat›r›mlar›n›n pay› ise %5,3’e ç›km›flt›r.
Konut d›fl› bina yat›r›mlar›nda yüzölçümüne göre bak›ld›¤›nda,
2004 y›l›nda gerçekleflen %0.9 oran›nda hissedilmeyen art›fltan
sonra, 2005 y›l›nda büyük bir art›fl gerçekleflmifltir (%73,3). Bu
oran, inflaat sektörünün büyük oranda büyüdü¤ünü gösterir.
• Kamu sektöründe bir önceki y›la göre sadece sanayi binalar›
ve depolar›n yüzölçümünde düflüfl görülmektedir. Kamu sektörü toplam›nda yap›lan konut d›fl› yat›r›mlar›n yüzölçümünde bir önceki y›la göre %79 oran›nda art›fl gözlenmektedir.
2005 y›l›nda kamu sektörünün konut d›fl› bina kullan›m› izin
belgeleri yüzölçümlerine göre pay› %5 kalm›flt›r.
• Özel sektörde bir önceki y›la göre kamu e¤lence, e¤itim, hastane veya bak›m kurulufllar› binalar›nda düflüfl gerçekleflmifltir. Öteki tüm binalarda art›fl görülmektedir. Özel sektörün
konut d›fl› bina kullan›m› izin belgesine göre yüzölçümü bir
önceki y›la göre %34 oran›nda art›fltad›r. Özel sektörün toplamdaki pay› 20 puanl›k düflüflle %69 düzeyine inmifltir.
• Yap› kooperatiflerinde ise konut d›fl› bina yat›r›mlar›nda al›nan
yap› kullanma izin belgeleri sadece otel binalar›nda düflüfl göstermektedir. Yap› kooperatifleri toplam›nda bir önceki y›la göre 7 kat oran›nda art›fl gözlenmektedir. Yap› kooperatiflerinin
pay›nda 20 puanl›k art›fl olmufl, %26 düzeyine ç›km›flt›r.
Konut D›fl› Kullan›m
Alan› (m2) %29
38
2005'te yap› say›lar›na göre konut d›fl› bina kullanma izin belgelerinde bir önceki y›la göre iki kat›na yak›n bir art›fl görülmektedir. En fazla art›fl sanayi binalar› ve depolardad›r.
KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgesine Göre) (2002-2005) (m2)
Trafik ve
Toptan ve
Sanayi
Ofis
Halka aç›k
De¤iflim Otel vb. De¤iflim
De¤iflim
De¤iflim
De¤iflim
De¤iflim
‹letiflim
Perakende
binalar› ve
(iflyeri)
ikamet
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
Binalar
Binalar›
Ticaret Binalar›
Depolar
Binalar›
yerleri
2002
110.511
2003
109.622
-0,8
550.063
714.324
2004
138.215
26,1
2005
246.479 78,3
956.669
29,9
656.092
2.503.278
Kamu e¤lence,
‹kamet Amaçl›
De¤iflim
e¤itim, hastane De¤iflim
Binalar
Toplam
(%) D›fl›ndaki öteki
(%)
veya bak›m
Binalar
kurulufllar› binalar›
124.111
3.919.079
893.467
184.680
9.241.858
20.706
-83,3 2.560.808 -34,7
1.082.791
21,2
122.260
7.468.071
3.387.522 32,3
763.642
-29,5
166.558
7.733.201
3,6
206,1 5.565.480 64,3
843.855
10,5
314.991
13.363.128
72,8
-31,4
2.201.468
-12,1
689.495 -3,5
739.860 12,8
1.826.962
-17,0
20.947
889.885 29,1
1 .349.832 82,4
4.088.486
123,8
64.120
1,2
-19,2
Kaynak: TÜ‹K
B‹NA SAH‹PL‹⁄‹NE GÖRE KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgelerine Göre) (m2) (2004-2005)
2004
2
Kamu
B‹NALAR (m )
Halka aç›k ikamet
2005
TOPLAM
Kamu
Özel
Yap›
Kooperatifi
TOPLAM
Toplamda
De¤iflim (%)
0
138.215
47.235
196.710
2.534
246.479
78,3
Yap›
Kooperatifi
Özel
21.811
116.404
Otel vb. binalar
17.997
657.008
14.490
689.495
34.986
841.190
13.709
889.885
29,1
Ofis (iflyeri) binalar›
119.141
609.825
10.894
739.860
186.301
614.748
548.783
1.349.832
82,4
54.677
1 532.815
239.470
1.826.962
98.083
2.892.953
1.097.450
4.088.486
123,8
yerleri
Toptan ve perakende
ticaret binalar›
Trafik ve iletiflim binalar›
Sanayi binalar› ve depolar
4.162
16.785
0
0
14.748
18.811
30.561
64.120
41.625
3.126.466
219.431
3.387.522
24.623
3.793.360
1.747.497
5.565.480
64,3
105.717
651.317
6.608
763.642
229.271
590.236
24.348
843.855
10,5
3.222
163.128
208
166.558
25.655
288.117
1.219
314.991
89,1
368.352
6.873.748
491.101
7.712.254
660.902
9.236.125
3.466.101
13.363.128
73,3
5
89
6
100
5
69
26
100
Kamu e¤lence, e¤itim,
hastane veya bak›m
kurulufllar› binalar›
‹kamet amaçl› binalar
d›fl›ndaki öteki binalar
TOPLAM
TOPLAMDAK‹ PAY (%)
B‹NA SAH‹PL‹⁄‹NE GÖRE KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgelerine Göre) (adet) (2004-2005)
2004
B‹NALAR (adet)
Halka aç›k ikamet
yerleri
Otel vb. binalar
Ofis (iflyeri) binalar›
Toptan ve perakende
ticaret binalar›
Kamu
2005
Yap›
Kooperatifi
Özel
5
48
TOPLAM
Kamu
0
53
7
89
Özel
Yap›
Kooperatifi
1
TOPLAM
Toplamda
De¤iflim (%)
97
83,0
17
444
8
469
27
458
72
557
18,8
44
303
135
482
65
388
55
508
5,4
22
2.238
394
2.654
91
3.487
1.379
4.957
86,8
Trafik ve iletiflim binalar›
2
8
0
10
5
14
4
23
130,0
Sanayi binalar› ve depolar
16
1.221
375
1.612
19
1.567
2.872
4.458
176,6
42
199
4
245
94
253
11
358
46,1
4
160
2
166
22
286
6
314
89,2
152
4.621
918
5.691
330
6.542
4.400
11.272
98,1
3
81
16
100
3
58
39
100
Kamu e¤lence, e¤itim,
hastane veya bak›m
kurulufllar› binalar›
‹kamet amaçl› binalar
d›fl›ndaki öteki binalar
TOPLAM
TOPLAMDAK‹ PAY (%)
Kaynak: TÜ‹K
• Kamu sektörü genelinde yap› kullanma izin belgesi al›nan konut d›fl› binalar, say›ca bir önceki y›la göre toplamda iki kat›ndan daha fazla (%117) bir art›fl göstermifltir. Yap› adetlerine
göre kamu sektörünün konut d›fl› bina üretimindeki pay›,
2005’te %3'te kalm›flt›r.
• Özel sektörde bir önceki y›la göre %42 oran›nda art›fl görülmektedir. Özel sektörün pay› %81’den %58’e düflmüfltür.
ofis (iflyeri) binalar›n›n say›s›nda düflüfl görülmektedir. Yap›
kooperatifleri 2005 y›l›nda say›ca çok fazla artm›fl, kooperatiflerin pay› %16’dan %39’a ç›km›flt›r.
Say›sal olarak yap› adetleri karfl›laflt›rmas›nda, en fazla yap› kullanma izni al›nan binalar toptan ve perakende ticaret binalar› ve
sanayi binalar› ile depolar, en az yap› kullanma izni al›nan binalar ise trafik ve iletiflim binalar› ile halka aç›k ikamet yerleridir.
• Yap› kooperatiflerinde yap› kullanma izin belgesi al›nan konut
d›fl› binalar ise say›ca 12 katl›k bir art›fl göstermifltir. Sadece
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
39
KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Ruhsatlar›na Göre)
YÜZÖLÇÜMLER‹NE GÖRE KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Ruhsat›na Göre) (m2)
2004
2
B‹NALAR (m )
Halka aç›k ikamet
Kamu
Özel
Yap›
Kooperatifi
TOPLAM
Kamu
Özel
130.316
353.323
0
TOPLAM
Toplamda
De¤iflim (%)
483.639
-14,0
488 484
23 491
562.645
108.284
1.606.401
34.993
1.749.678
151.871
1.964.249
106.732
2.222.852
27,0
155.140
1.354.640
22.569
1.532.349
764.963
1.235.931
53.158
2.054.052
34,0
673.222
3.260.220
424.022
4.357.464
352.923
4.397.159
500.658
5.250.740
20,5
Trafik ve iletiflim binalar›
64.143
63.643
5.196
132.982
102.659
175.943
15.160
293.762
120,9
Sanayi binalar› ve depolar
65.010
6.529.343
730.633
7.324.986
144.993
6.384.391
853.541
7.382.925
0,8
839.809
1.241.383
2.036
2.083.228
1.907.093
1.519.790
40.258
3.467.141
66,4
466.597
420.016
9.515
896.128
466.401
883.230
50.004
1.399.635
56,2
2.422.875
14.964.130
1.252.455
18.639.460
4.021.219
16.914.016
1.619.511
22.554.746
21,0
13
80
7
100
18
75
7
100
yerleri
Otel vb. binalar
Ofis (iflyeri) binalar›
Toptan ve perakende
ticaret binalar›
50.670
2005
Yap›
Kooperatifi
Kamu e¤lence, e¤itim,
hastane veya bak›m
kurulufllar› binalar›
‹kamet amaçl› binalar
d›fl›ndaki öteki binalar
TOPLAM
TOPLAMDAK‹ PAY (%)
YAPI SAYISINA GÖRE KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Ruhsat›na Göre)
2004
2
B‹NALAR (m )
Halka aç›k ikamet
Kamu
Özel
2005
Yap›
Kooperatifi
Kamu
38
186
0
Özel
21
116
3
140
Otel vb. binalar
37
1.004
20
1.061
88
1.236
Ofis (iflyeri) binalar›
81
663
33
777
166
830
68
3.287
579
3.934
301
3.974
yerleri
Toptan ve perakende
ticaret binalar›
Yap›
Kooperatifi
TOPLAM
TOPLAM
Toplamda
De¤iflim (%)
224
60,0
40
1.364
28,6
29
1.025
31,9
1.138
5.413
37,6
Trafik ve iletiflim binalar›
6
38
2
46
23
50
5
78
69,6
Sanayi binalar› ve depolar
19
2.465
228
2.712
103
2.501
227
2.831
4,4
341
404
6
751
610
587
20
1.217
62,1
Kamu e¤lence, e¤itim,
hastane veya bak›m
kurulufllar› binalar›
‹kamet amaçl› binalar
d›fl›ndaki öteki binalar
TOPLAM
TOPLAMDAK‹ PAY (%)
52
700
36
788
103
1.429
132
1.664
111,2
625
8.677
907
10.209
1.432
10.793
1.591
13.816
35,3
6
85
9
100
10
78
12
100
Kaynak: TÜ‹K
2005 y›l›nda konut d›fl› binalar için al›nan yap› ruhsatlar›, yüzölçümlerine göre bir önceki y›la oranla %21 oran›nda art›fl
göstermifltir. Yap› kullanma belgelerindeki büyük art›fltan sonra ruhsatlardaki art›fl›n daha makul bir düzeyde olmas›, yat›r›mlara yine temkinli yaklafl›ld›¤›n› göstermektedir.
Yüzölçümü baz›nda toplamda art›fl görülmesine karfl›n, halka
aç›k ikamet yerlerinde %14 azalma görülmektedir.
40
sektörde bir önceki y›la göre toplamda %13 oran›nda art›fl
gerçekleflmifltir. Özel sektörün toplamdaki pay› 2 puanl›k düflüflle %78 olmufltur.
• Yap› kooperatifleri taraf›ndan halka aç›k ikamet yerlerine
2005 y›l›nda ruhsat al›nmam›flt›r. Toplamda kooperatif ruhsatlar›n›n yüzölçümünde %29 art›fl olmufltur. Kooperatiflerin
pay› %7'de kalm›flt›r.
• Kamu sektöründe bir önceki y›la göre gerçekleflen art›fl %66
düzeyindedir. Kamu taraf›ndan yap› ruhsat› al›nan toptan ve
perakende ticaret binalar› ve ikamet amaçl› binalar d›fl›ndaki
öteki binalarda yüzölçümü baz›nda art›fl görülmektedir. 2005
y›l›nda kamu sektörünün, yüzölçümlerine göre toplam konut
d›fl› bina üretimindeki pay› %13’ten %18’e ç›km›flt›r.
2005 y›l›nda ruhsat verilen konut d›fl› binalarda yap› say›s›na göre bir önceki y›la oranla %35,3 oran›nda art›fl görülmektedir.
• Özel sektörün ald›¤› ruhsatlarda halka aç›k ikamet yerlerinin,
ofis (iflyeri) binalar›n›n, sanayi binalar›n›n ve depolar›n yüzölçümünde bir önceki y›la göre azalma görülmektedir. Özel
• Özel sektör genelinde gerçekleflen art›fl oran› %24’tür. Özel
sektörün pay› ruhsatlarda bir önceki y›la göre %85'ten
%78’e düflmüfltür.
• Kamu sektörünün yap› ruhsatlar›nda toplamda bir önceki y›la göre iki kattan fazla bir art›fl gerçekleflmifltir. 2005'te kamunun ald›¤› konut d›fl› yap› ruhsatlar› pay› %6’dan %12’ye
ç›km›flt›r.
• Yap› kooperatiflerinde ise toplamda %75’lik bir art›fl yaflanm›flt›r. Yap› kooperatiflerinde en ciddi art›fl toptan ve perakende ticaret binalar›nda görülmektedir. Yap› kooperatiflerinin toplamdaki pay› %9'dan %12’ye ç›km›flt›r.
Afla¤›daki grafikte son on y›ll›k yap› kullanma izin belgelerine
göre konut ve konut d›fl› yap›lar›n karfl›laflt›rmal› grafi¤i yer almaktad›r:
SON ON YILLIK KONUT VE KONUT DIfiI B‹NA KARfiILAfiTIRMASI
(Yap› Kullanma ‹zin Belgelerine Göre) (m2)
50.000.000
Konut
m2
40.000.000
Konut d›fl›
30.000.000
20.000.000
10.000.000
0
1996 1997
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
2006 YILININ ‹LK YARISINDA KONUT DIfiI B‹NA ‹NfiAATLARI
Yap› Ruhsatlar›
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda konut d›fl› bina yat›r›mlar›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre yap› say›s› baz›nda %4,3 oran›nda azalm›fl, yüzölçümü baz›nda ise %15,9 oran›nda artm›flt›r.
Buna göre ilk alt› ayda ruhsat al›nan konut d›fl› bina say›s›
6.743 adet, yüzölçümü ise 11.708.534 m2 düzeyinde gerçekleflmifltir.
Yap› Kullanma ‹zin Belgeleri
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda yap› kullanma izin belgelerine göre
konut d›fl› bina yat›r›mlar›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine
göre yap› say›s› baz›nda %2,3 oran›nda art›fl, yüzölçümü baz›nda ise %11,2 oran›nda azalma görülmektedir. ‹lk alt› ayda yap›
kullanma izin belgesi al›nan konut d›fl› bina say›s› 4.679, yüzölçümü ise 5.453.070 m2 düzeyinde olmufltur.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
41
Gayrimenkul Sektörü
Türkiye ekonomisi ve inflaat sektörünün geliflimiyle paralel bir
seyir izleyen gayrimenkul sektörü, Türkiye'de özellikle son 1015 y›l içinde geliflmeye bafllam›fl bir aland›r. Türkiye'de gün geçtikçe gayrimenkul yat›r›mlar›nda art›fl görülmektedir. Özellikle
2005 y›l›nda, GSMH'daki art›fl, enflasyon ve faiz oranlar›ndaki
düflüfllerle gayrimenkulde de büyük oranda hareketlenmeler
yaflanm›flt›r. Sektör ithalata dayal› olmayan, iç kaynaklarla
beslenen bir sektördür.
ULI’nin (Urban Land Institute) bir araflt›rma firmas›yla ortaklafla haz›rlad›¤› “Geliflmekte Olan Avrupa Ülkeleri ve Gayrimenkul Sektörü” adl› rapora göre ‹stanbul, 6,2’lik geliflme puan›yla
öteki Avrupa flehirlerini geride b›rakarak gayrimenkul gelifltirmeye en aç›k pazar konumuna sahip olmufltur. En yak›n s›rada
5,9 puanla Moskova bulunmaktad›r. Yüksek ifl potansiyeli
nedeniyle kentlerde faaliyet gösteren inflaat firmalar› da ‹stanbul’u tercih etmeye bafllam›flt›r. Özel sektörde 2004 ve 2005
y›l›nda ‹stanbul’da gerçeklefltirilen villa ve lüks konut projelerinde art›fl görülmektedir. Bunun yan›s›ra, kooperatif projeleri
de daha h›zl› tamamlanmaya bafllam›flt›r.
OECD’ye üye 30 ülke aras›nda yap›lan araflt›rmada ise Türkiye,
gayrimenkul fiyatlar›yla dördüncü s›rada yer almaktad›r. Karfl›laflt›rmal› fiyat düzeylerine göre ‹sviçre, Danimarka ve Norveç’in en pahal› ülkeler oldu¤u s›rada en ucuz ülkeler Slovakya, Çek Cumhuriyeti ve Polonya olmufltur. Türkiye, bu aç›dan
özellikle Yunanistan ve ‹spanya gibi rakip ülkeler karfl›s›nda yabanc› yat›r›m çekmekte avantajl› konumdad›r.
Gayrimenkul sektörünün pazar büyüklü¤ü konusunda net bir
tahmin yap›lamamaktad›r. Ancak bu tahminde biri konut kredileri ile ilgili hacim, ötekisi ise al›nan ruhsat say›s› ile ilgili hacim
olmak üzere iki kriter kullan›lmaktad›r. Son befl y›lda Gayrimenkul Yat›r›m Ortakl›klar›n›n sat›fllar›nda yaklafl›k bire üç art›fl oran› gerçekleflmifltir.
‹stanbul’da günümüzde yeni yap›lan yüksek katl› yap›lar›n
%70’i büro, %15’i otel, %9’u konut ve %6’s› karma kullan›ml›d›r.
KONUT P‹YASASI
Konut piyasas› alan›nda OECD’nin raporunda 3 oda bir salondan oluflan ba¤›ms›z evlerin baz fiyatlar› karfl›laflt›rmas› yap›lm›flt›r. Buna göre Almanya’da 430 bin Avro, Yunanistan’da
500 bin Avro, ‹ngiltere ve ‹spanya’da 570 bin Avro, Fransa’da
300 bin Avro de¤erindeki bu konutlar›n fiyatlar›, Türkiye’de
bulundu¤u yere ve konuma göre 100 bin Avro’dan bafllamaktad›r.
Gayrimenkul alan›nda yeni konut siteleri son y›llarda en fazla
ilgi çeken yat›r›m araçlar›ndan biri olmaktad›r. Özellikle kent
çeperlerinde geliflen bu sitelerin tercih nedenleri aras›nda; güvenlik, kentin karmaflas›ndan uzaklaflarak do¤al yaflamla içiçe
olma ve sosyal çevre olanaklar› yer almaktad›r. Genellikle
ba¤›ms›z ve bahçeli konutlardan oluflan sitelerin öncelikli hedef kitlesi yüksek gelir sahibi çocuklu ailelerdir. Toplumda bulunan gelir gruplar›n›n her biri, bir üst gelir grubunu izlemektedir. Dolay›s›yla, toplumun büyük k›sm›n› oluflturan orta gelir
42
grubu da üst gelir grubunu izleyerek olanaklar› elverdi¤i ölçüde yeni konut projelerine yönelmektedir.
Son y›llarda özellikle geliflmifl ülkelerde kent merkezleri de
gayrimenkul alan›nda büyük de¤er kazanm›flt›r. Ayn› geliflim,
Türkiye’de de bafllam›fl durumdad›r. Konut almay› planlayanlar›n %44,1’i kent merkezlerini tercih etmektedir. %24,3’ü ise
merkez olmasa da yak›n›nda olmas›n› tercih etti¤ini belirtmifltir. Kent merkezinde yer alan ve genellikle çok katl› olan bu
projeler, içlerinde bar›nd›rd›klar› hizmet olanaklar› ile, çal›flan
kesim taraf›ndan daha çok tercih edilmektedir. Yabanc› yat›r›mlar aç›s›ndan da kent merkezindeki tarihi dokunun tercih
edilmeye baflland›¤› söylenebilir.
Son 10 y›lda say›s› 20’ye yak›n residence=apartotel türünden
konut projesi yap›lm›flt›r. Birimlerin fiyat› 200 bin-2 milyon dolar aras›nda de¤iflmektedir.
Türkiye'nin konut a盤›n›n yaklafl›k yar›s› ‹stanbul'dad›r. Özellikle A ve B s›n›f› konut geliflimine bak›ld›¤›nda, konut alanlar›n›n genel olarak kuzeye ve kent çeperlerine do¤ru geliflti¤i
söylenebilir. ‹stanbul'da yeni konut projelerinde öne ç›kan bölgeler Avrupa yakas›nda Levent-Etiler-Maslak, Kemerburgaz,
Silivri, Had›mköy ve çevresi; Anadolu yakas›nda ise Ömerli,
Çekmeköy, Tepeören ve çevresidir. Kent merkezinde ise tarihi
doku aç›s›ndan Beyo¤lu ve Cihangir, çoklukla ilgi gören bölgelerdir. Bunun yan›s›ra, flehir merkezinde say›s› giderek artan
çok katl› yeni konut projelerine de ilgi artmaktad›r.
Ankara'da konut alan› olarak Eskiflehir Yolu, Konya Yolu ve
çevresinde, Gölbafl› ve çevresinde, yani ço¤unlukla kentin bat›
yönünde geliflim görülmektedir. Eski kent dokusunda ise ilgi
gören bölgeler aras›nda Kavakl›dere, Gaziosmanpafla, Çankaya, Ayranc› ve Bahçelievler say›lmaktad›r. ‹zmir'de Maviflehir
ve çevresi yeni planlanan konut projelerinin tercih edildi¤i bölgelerdendir. Bunun d›fl›nda Çeflme yolu üzeri, Balçova ve Narl›dere yeni geliflen alanlar aras›nda say›lmaktad›r. Adana'da
kentin kuzeyinde yer alan Mersin yolu ve Baraj yolu gayrimenkul alan›nda geliflme gösterecek bölgelerdendir. Yeni Adana,
Kabasakal, Karahan bölgeleri de geliflim göstermektedir. Bursa'da ‹zmir yolu, Görükle, Kayapa, Denizli mevkiileri son y›llarda gayrimenkul alan›nda geliflim göstermektedir. Mu¤la ve
çevresinde yer alan bütün k›y› kasabalar›, özellikle yabanc› yat›r›mlar aç›s›ndan önemli bir gayrimenkul pazar›d›r. Göcek,
Ölüdeniz, Bodrum-Yal›çiftlik ve Milas yöreleri öne ç›kmaktad›r.
Kocaeli'nde yeni geliflmekte olan bölgeler ise, Gebze, GölcükKaramürsel aras›ndaki yamaçlard›r. Gaziantep, Kilis yolu ile ‹brahimli yönünde geliflim göstermektedir. Son olarak Denizli,
Cankurtaran, ‹zmir yönü, Antalya-Korkuteli yönü, Üçler, Gümüfller, Bereketler mevkileri yönünde geliflmektedir.
KONUT F‹NANSMANI
Türkiye’de konut finansman›n›n temel kayna¤› kiflisel tasarruflard›r. Konut say›m› sonuçlar›na göre, kredi kullanmayan kitlenin %61,9’u birikimle, %7,2’si önceki evini satarak elde etti¤i
fonlarla, %5,7’si satt›¤› öteki tafl›nmazlarla, %1,2’si yurtd›fl›nda
yapt›¤› birikimlerle konut edinmifltir.
Kiflisel tasarruflar›n toplam›, finansman›n %76’s›na eflde¤erdir. Kalan tutar›n %10,3’ü aile deste¤i, %12,3’ü kiflisel borçlanma yollar›yla ve %1,4’ü öteki yollarla karfl›lanmaktad›r.
t›r. En ileri aflama olan üçüncü aflamada ise 1-1,5 milyon kiflinin
15-25 y›ll›¤›na kredi kullanmas› ve bu kredilerin GSMH'ya oran›n›n %10'u bulmas› beklenmektedir.
Kentlerde yaflanan y›¤›lma konut fiyatlar›n› art›rmaktad›r. Konut kredilerinde bugüne dek Türkiye’de uygulanan sistemler,
konut al›m›nda önemli kolayl›klar sa¤lamam›flt›r. 2005 y›l›
içinde ekonominin istikrarl› seyrine paralel olarak konut kredilerinin faizleri düflürülmüfl ve vadeler uzat›lm›flt›r. Bu krediler
sayesinde özellikle büyük kentlerdeki konut projelerinin say›s›nda önemli oranda art›fl görülmüfltür.
Sisteme göre konutlar›n inflaatlar›n›n "bitmifl" olmas› gerekmektedir.
Afla¤›daki çizelgede 2001-2005 y›llar› aras›nda konut kredilerinin GSMH’ya oran› yer almaktad›r:
Bin YTL
Konut Kredileri
GSMH
% GSMH
2001
1,31
176,4
0,75
2002
1,35
273,4
0,5
2003
1,58
356,6
0,45
2004
3,52
428,9
0,83
2005
12,02
485
2,48
Özellikle 2006 y›l›n›n ikinci yar›s›ndan sonra yeniden artan
krediler, 10-20 y›ll›k vadelerle verilebilmektedir. Ancak oluflacak anlaflmazl›klar› çözümlemek üzere, henüz hukuki bir sistem oluflturulmam›flt›r.
Kaynak: GYODER
KONUT KRED‹LER‹ (2001-2005) (bin YTL)
14
12,02
12
Konut kredileri
bin YTL
10
8
6
3,52
4
2
0
1,31
1,35
1,58
2001
2002
2003
2004
Sisteme göre finans kurulufllar› ipotek karfl›l›¤› uzun vadeli konut kredisi açarlar. Bu kredilerden do¤an alacaklar ipote¤e dayal› menkul k›ymet kurulufllar›na devredilir. Bu kurulufllar›n ç›kard›¤› ipotek yat›r›m fonu veya varl›¤a dayal› menkul k›ymetler piyasaya sunularak sisteme verilir. Son olarak fonlar sayesinde uzun vadeli konut kredileri finanse edilmifl olur. "Konut
Finansman› Fonu" ad›yla an›lan bu fon ile sistemin ifllemesi
mümkün olabilecektir.
2005
Kaynak: GYODER
Mortgage Sistemi (Tutulu Sat›fl Sistemi)
‹pote¤e dayal› uzun vadeli konut finansman› sistemi olarak tan›mlanmakta olan mortgage sistemi, 2003 y›l›ndan beri Türkiye’nin gündemindedir; yasalaflmas› beklenmektedir. Bu model
sayesinde, yurt d›fl›ndaki baflar›l› örneklerdeki gibi, uzun vadelerde, ödenebilir taksitlerle ev sahibi olmak, kurumsal bir yap›
içinde mümkün olacakt›r.
Dünyada ilk mortgage bankas› 1700’lerin sonunda Danimarka,
Almanya ve Prusya’da kurulmufltur. ABD’de düzenli mortgage
uygulamalar›n›n oluflmas› 1930’lu y›llara dayanmaktad›r. Bugün mortgage piyasas›n›n dünyadaki büyüklü¤ü 5 trilyon dolara var›r. Halen yap›lanma aflamas›nda olan Çin’de 5.000 kifli
sistemi kurmak için çal›flmaktad›r.
Sistemin Türkiye nüfusunun %60'›n› kapsamas› hedeflenmektedir. Ev sahibi olmak isteyen kifliler, kredi kullanacaklar ve ayl›k gelirlerinin %25-30'unu geçmemesi kofluluyla krediyi uzun
vadede geri ödeyeceklerdir. Kredi tutar›, konutun de¤erinin
%70'ine kadar ulaflabilmektedir. Sistem sayesinde ikinci aflamada kredi kullananlar›n say›s› 500 bini ve kredilerin GSMH'ya
oran› %5'i bulacakt›r. Ayr›ca vadeler 10-15 y›la dek uzat›lacak-
‹pote¤e dayal› konut finansman sistemi konusunda olumlu ve
olumsuz görüfller mevcuttur. Bankalar sistem için gerekli haz›rl›klar› k›smen de olsa tamamlam›flt›r. “‹potek bankac›l›¤›”
olarak an›lan bankac›l›k ifllemlerinin, 2-3 y›l boyunca adaptasyon sorunlar› yaflayaca¤› tahmin edilmektedir. Ayr›ca Türkiye
gibi istikrarl› ekonomiye sahip olmayan bir ülkede enflasyon ve
buna ba¤l› olarak reel faiz oranlar› konusunda hâlâ uzun vadeli belirsizlikler söz konusu olabilmektedir. Bunun yan›s›ra Türkiye’de bunun için yeterli kaynak henüz bulunmamaktad›r. Bu
ba¤lamda ipote¤e dayal› sistemin baflar›l› olup olmayaca¤› konusunda tereddütler bulunmaktad›r. Modelin inflaat sektöründe büyük canlanma yaratmas› beklenmektedir, yine de sistemin sa¤l›kl› bir flekilde kurulabilmesi için yaklafl›k 10-15 y›ll›k bir
süreye ihtiyac› oldu¤u öngörülmektedir.
2006 y›l›nda konut kredisi faizlerindeki afl›r› düflüflten ötürü
konut sektörü tarihinin en canl› dönemini yaflam›flt›r. Konut talepleri, dolay›s›yla yat›r›mlar artm›flt›r. Konut fiyatlar› cazip olmas›na ra¤men, inflaat maliyetleri art›nca da k›sa süreli bir kriz
ortam› oluflmufltur.
Kamu politikalar› konut sektörü üzerinde çok etkili oldu¤undan, ipotek pazar›n›n geliflimi de kamu politikalar› etkisinde
oluflacakt›r. Zaman içinde gelir art›fl›, yat›r›m art›fl›, faizlerin
düflmesi ve ipote¤e sa¤lanan avantajlar, ipotekli borç miktar›n›n yükselmesini sa¤layacakt›r.
Mortgage sistemi henüz uygulamaya geçmemesine ra¤men,
sadece konut finansman›na yönelik faaliyet gösteren mortgage bankalar›n›n kurulmas› gündeme gelmifltir. Alman Eurohypo
AG ve Aareal Bank AG Türkiye’de kurulum için BDDK’dan izin
alm›flt›r. Sistemin devreye girmesiyle ilk evrede General Electric, BNP Paribas, Uni Credito, Banca Intesa, Dexia, DZ, Bank of
New York gibi bankalar faaliyete geçecektir.
RAKAMLARLA TÜRK‹YE’DE GAYR‹MENKUL SEKTÖRÜ
Afla¤›da Türkiye’de gayrimenkul sektöründe belirli konular rakamlarla yer almaktad›r;
1- Türkiye'deki konutlar›n %15'i depreme karfl› sigortal›d›r.
2- Orman niteli¤ini yitirmifl arazilerden sat›fla konu olabilecek
saha miktar› 473 bin 419 hektard›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
43
3- Bu arazilerin üzerinde bulunan bina say›s› 500 bin adettir.
7- Türkiye'de 45 bin yabanc›n›n mülkü vard›r.
30- 2006 y›l›n›n May›s ay› itibariyle konut kredilerinin toplam›
18 milyar YTL olmufltur. Konut kredilerinin milli gelire oran› da %3,5 kadard›r. Bu de¤er Latin Amerika ülkelerinde
%4-12, Ortado¤u ülkelerinde %1-22, Do¤u ve Güneydo¤u
Asya ülkelerinde %2-59, ABD’de %53 ve AB ülkelerinde
ortalama %39 oran›ndad›r. Türkiye gibi ekonomik kriz atlatan ve yüksek enflasyon yaflayan Arjantin’de 4 y›lda 10
milyar dolarl›k ipotek piyasas› oluflmufltur.
8- Türkiye’den emlak alan yabanc›lar aras›nda 24 farkl› ülke
vatandafl› vard›r. Bunlar aras›nda ilk s›ray› ‹ngilizler almaktad›r.
31- 2005 y›l›nda yaklafl›k olarak 1,4 milyon adet gayrimenkul
sat›fl› olmufltur. Toplam ödenen tutar 33,1 milyar YTL’dir. Bu
tutar 2004 y›l›na göre %36,1 oran›nda art›fl göstermifltir.
9- OECD’ye göre Türkiye gayrimenkul ucuzlu¤unda 4. s›radad›r.
32- 2005 y›l›nda Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü verilerine
göre 206.587 konut sat›fl› gerçekleflmifltir.
4- Bu binalarda yaflayanlar›n say›s› 2,5 milyondur.
5- ‹stanbul'da inflaat aflamas›nda olan al›flverifl merkezlerinin
toplam kapal› alanlar› yaklafl›k 500 bin m2’dir.
6- 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde 1.565 yabanc›ya 206 adet gayrimenkul sat›lm›flt›r.
10- ‹stanbul'un 32 ilçesinin 20'sinde gecekondu sorunu vard›r.
11- Avrupa'da 1 konuta 2 kifli, Türkiye'de 5 kifli düflmektedir.
12- Türkiye'de arsalar›n yüzde 60'› devlete aittir.
13- ABD'de ev sahipli¤i oran› %70, ‹ngiltere'de %67, Almanya'da %40, Türkiye'de ise %60’t›r.
14- Türkiye'de kirac›lar›n yafl ortalamas› %90 oran›nda 20-40
yafl aras›d›r.
15- Kirac›lar›n yüzde 80'i enflasyona endeksli kira art›fl› istemektedir.
34- 2005 y›l›nda banka kredili konut sat›fl› 100 bin adet dolay›ndad›r.
35- 2005 y›l›nda ipotek ifllemlerinin toplam› 196 bin adettir.
36- Dolay›s›yla 2005 y›l›ndaki gayrimenkul sat›fl› art›fl›n›n
2/3’ü kredili sat›fllardan kaynaklanmaktad›r.
37- 2006 y›l›n›n Mart ay›nda konut fiyatlar›n›n da geçen y›l›n
ayn› dönemine göre %56,9 oran›nda artt›¤› görülür.
16- ‹stanbul'da 2005 y›l› itibariyle toplam 3,43 milyon konut
vard›r. Bunlar›n yar›s› ruhsatl› olmayan konutlardan oluflmaktad›r.
38- 2015 y›l›na kadar konut kredilerinin GSMH’›n %15’ine ulaflmas› öngörülmektedir.
17- Türkiye genelinde yaklafl›k 38 bin kooperatif mevcuttur.
39- 2015 y›l›na kadar ‹stanbul’da 2.133.045 konut ihtiyac› olaca¤› öngörülmektedir. Bu art›fl dört kanall› olacakt›r:
18- ‹stanbul'da toplam 12.054 yap› kooperatifi bulunmakta, bunun 9.444'ü faal durumda gözükmekte, 5.000’inde aktif inflaat sürmektedir.
a. Hanehalk› say›s›ndaki art›fla ba¤l› konut ihtiyac› 1.18 milyon
adet olarak,
19- 2004 y›l› itibariyle ‹stanbul’da yap›laflma için elveriflli 2.025
km2 kamu arazisi bulunmaktad›r.
20- Türkiye'nin önde gelen gayrimenkul flirketleri önümüzdeki
2 y›l içinde ‹stanbul'a yaklafl›k 5 milyar Euro'luk yat›r›m
yapmak için haz›r beklemektedir.
21- Türkiye'de kaçak bina yapma cezas› 1-3 y›l aras›ndad›r.
22- Türkiye'de yaklafl›k 19 milyon emlak vergisi yükümlüsü vard›r.
23- Türkiye'de 600 binden fazla kifli kira geliri elde etmektedir.
24- Emlakç› say›s›n›n 50 bin, kay›ts›zlarla birlikte 100 bin oldu¤u belirtilmektedir.
25- Avrupa’daki 27 flehir aras›nda gayrimenkul gelifltirme potansiyeli aç›s›ndan Türkiye 1. s›radad›r. ‹kinci s›rada Moskova, üçüncü s›rada da Milano yer almaktad›r.
26- Türkiye için konut kredilerinde gelinmesi gereken düzey
y›lda 25-30 milyar dolard›r. Konut kredileri pazar›
GSMH’n›n %5-20’si oran›nda olmal›d›r.
27- 2005'te nüfusun %70'i flehirlerde yaflamaktad›r.
28- Nüfus her y›l 2.5 milyon artmaktad›r, bu art›fla paralel olarak üretilmesi gereken konut say›s› 496 bin 400 adettir.
29- 2005 y›l›nda konut kredileri 12 milyar YTL ile GSMH’n›n
%2,48’ine ulaflm›flt›r. Bankac›l›k kesiminin kulland›rd›¤› konut kredilerinde toplamda 7,5 milyar dolarl›k art›fl olmufltur.
44
33- 2005 y›l›nda 146 bin adet gayrimenkul sat›fl› art›fl› olmufltur.
b. Yenileme amaçl› konut ihtiyac› 171.500 adet olarak,
c. Deprem risk kaynakl› konut ihtiyac› 182.557 adet olarak,
d. Kentsel dönüflüm kaynakl› konut ihtiyac› 600 bin olarak öngörülmektedir.
T‹CAR‹ GAYR‹MENKUL P‹YASASI
Türkiye’de Ocak 2006 itibariyle toplam 103 al›flverifl merkezi,
yaklafl›k olarak 1 milyon 940 m2 alanla hizmet vermektedir. Bu
merkezlerin %42’si ‹stanbul’da yer almaktad›r. 31 adedi hipermarket, öteki 31 adedi bölgesel merkez, 22’si mahalle merkezi,
9’u outlet, 5’i yaflam tarz› merkezi, 5’i ise temal› – marine tipi
merkezdir.
Toplamda planlama aflamas›nda veya yap›m halinde 134 adet
al›flverifl merkezi daha yer almaktad›r. Önümüzdeki dönemde
45 adet daha al›flverifl merkezi aç›lmas› öngörülmektedir. Halen ‹stanbul’da 30 adet yap›m halinde, 36 adet projelendirilmifl,
Anadolu’da ise 21 adet yap›m halinde, 47 adet projelendirilmifl
al›flverifl merkezi projesi bulunmaktad›r. Toplamda 51 adet al›flverifl merkezinin yap›m› sürmektedir, 83 adet de haz›rlanm›fl
proje bulunmaktad›r.
Türkiye bin kifli bafl›na 26,8 m2’lik al›flverifl merkeziyle henüz,
Norveç (bin kifli bafl›na 734 m2), ‹ngiltere (bin kifli bafl›na 230
m2), ‹talya (bin kifli bafl›na 121 m2) gibi ülkelerin içinde emekleme
aflamas›nda say›lmaktad›r.
Al›flverifl merkezleri sektörü 2005 y›l›n› %12’lik büyümeyle kapatm›flt›r. 2006 y›l›nda da %8’lik bir büyüme öngörülmektedir.
Büro piyasas›nda ise, ‹stanbul’da büro sto¤u 2005 y›l› sonu itibariyle 1 milyon 676 bin m2’dir. Sanayi piyasas›nda ise, teknoloji bölgeleri ile organize sanayi bölgelerine olan talebin orta
vadede genifllemesi beklenmektedir.
‹lk olarak 1950'li y›llarda ABD'de, üniversitelerle sanayinin üretim ve araflt›rma alanlar›nda iflbirli¤ini hedefleyerek oluflturulan teknoparklar, Türkiye'de 2001 y›l›nda ODTÜ Teknopark ile
faaliyete bafllam›flt›r. Hacettepe, Kocaeli, Eskiflehir, ‹zmir, ‹TÜ,
YTÜ, Tübitak-MAM, Bilkent ve Gebze Organize Sanayi Bölgesi
günümüzde faaliyette olan öteki teknoparklard›r. Bu bölgelerde firmalar için vergi ve hizmet avantajlar› bulunmaktad›r. Ayr›ca bölgedeki sinerjik ortam yard›m›yla yeni geliflmelerin ve
araflt›rmalar›n izlenmesi mümkün olabilmektedir.
Otel pazar›nda ‹stanbul’da 2006 bafl› itibariyle toplam 80 bin
yatak kapasitesi bulunmaktad›r. Önümüzdeki 10 y›l için 60 adet
5 y›ld›zl›, 276 adet 3 y›ld›zl› otele ihtiyaç olacakt›r.
DE⁄ERLEME P‹YASASI
Gayrimenkul alan›nda son y›llarda önemli oranda geliflme gösteren bir baflka konu de¤erlemedir. De¤erleme, bir gayrimenkulün, birbirinden farkl› üç yöntemle özel ve tüzel kiflilerin kullan›m› için as›l de¤erinin belirlenmesi anlam›n› tafl›maktad›r. Genellikle bankalar ve benzeri tüzel kiflilikler taraf›ndan yayg›n olarak
kullan›lmakta olan de¤erleme hizmetleri, Türkiye'de SPK'n›n
vermifl oldu¤u lisansa sahip firmalar taraf›ndan yap›lmaktad›r.
GAYR‹MENKUL YATIRIM ORTAKLIKLARI (GYO)
GYO'lar, gayrimenkule veya gayrimenkule dayal› sermaye piyasas› araçlar›na yat›r›m yapmak amac›yla kurulan portföy yönetim flirketleridir. ‹lk olarak 1960'larda ABD'de ortaya ç›kan
GYO'lar, Türkiye'de 1995 y›l›nda Sermaye Piyasas› Kurulu'nun
yasal düzenlemeleri yard›m›yla kurulmaya bafllanm›flt›r. Türkiye'de bulunan GYO'lar›n hisselerinin %49'u halka aç›kt›r.
Türkiye'de faaliyet gösteren üç tip GYO bulunmaktad›r:
- Belirli bir projeyi gerçeklefltirmek amac›yla süreli,
- Belirli alanlarda yat›r›m yapmak amac›yla süreli veya süresiz,
- Amaçlar›nda bir s›n›rlama olmaks›z›n süreli veya süresiz.
Yeni ipote¤e dayal› konut finansman modeliyle GYO'lar›n sistemde oynayacaklar› rol önem kazanm›flt›r. Bu sistem yard›m›yla inflaat kalitesi de yükselecektir. GYO'lar da artan konut
talebini karfl›lamada önemli bir halka olacak ve güçlü finansman yap›lar›yla güven sa¤layacaklard›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
45
Altyap› Yat›r›mlar›
Altyap› yat›r›mlar›, gerek üretimi, gerekse tüm yat›r›mlar› tetikledi¤i için ekonominin dinamosu say›lmaktad›r. Ekonomiye
canl›l›k getirir, üretim ve verimlilik art›fl› sa¤larlar. Türkiye'de
temeli at›lm›fl altyap› projelerinin ço¤unun ödenek yetersizli¤inden dolay› zamanla maliyetlerinin artmas› söz konusudur.
Bunun yan›s›ra teknolojinin eskimesi yüzünden yat›r›mlar›n etkinli¤i kaybolmaktad›r.
Türkiye'de kamu sabit sermaye yat›r›mlar› altyap› a¤›rl›kl›d›r.
Bunun nedeni, yat›r›m miktar›n›n yüksek seyredememesi ve
bafllam›fl altyap› yat›r›mlar›n›n öncelikli olmas›d›r. Altyap› yat›r›mlar›, 1980 sonras› imalat sanayi yat›r›mlar›n›n özel sektöre
kayd›r›lmas› sonucu kamu yat›r›mlar›nda ortaya ç›kan düzensizlikler nedeniyle son y›llarda art›fl göstermifltir.
Türkiye'nin ulafl›m sistemi planl› olmaktan çok, Osmanl› Devleti'nden teslim al›nm›fl ve Cumhuriyet döneminde de stratejik
ve ifllevsel kararlarla flekillenmifl durumdad›r. Ulafl›m Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde demiryolu ve denizyolu a¤›rl›kl› iken,
1950'lerdeki politik yaklafl›mlarla karayolu yat›r›mlar› art›r›lm›flt›r. Havayollar› ulafl›m›nda ise özellikle 1980'li y›llardan
sonra patlamalar yaflanm›flt›r. 1993 sonras›nda altyap› yat›r›mlar›nda bir önceki y›la göre büyük oranda düflüfller yaflanm›fl;
bu düflüfller 1996 y›l›ndaki %33'lük art›flla büyüme yönünde
e¤ilim göstermeye bafllam›flt›r. Bu dönemde ulaflt›rma ve enerji yat›r›mlar›na a¤›rl›k verilmifl; ancak 1999 y›l›ndaki bütçe k›s›nt›lar› nedeniyle altyap› yat›r›mlar› yine bir önceki y›la göre gerileme göstermifltir. 2000 y›l›ndaki %7'lik art›fltan sonra yat›r›mlarda yine bir düflüfl e¤ilimi baflgöstermifl ve ekonomik krizin de etkisiyle yat›r›mlar 2001 y›l›nda bir önceki y›la göre %28
oran›nda azalm›flt›r. Bu oran 1994'ten sonra karfl›lafl›lan en büyük düflüfl oran›d›r. 2002 y›l›nda, 1994 yat›r›mlar› de¤erine
ulaflmak mümkün olabilmifltir, ancak arada sekiz y›ll›k bir yat›r›m kayb› söz konusudur. 2003 y›l›nda kamu yat›r›mlar›nda tek
büyüme gösteren kol altyap› olmufltur. 2004 y›l› kamu yat›r›mlar› aç›s›ndan da, altyap› yat›r›mlar› aç›s›ndan da verimsiz bir
y›l olmufltur. Altyap› yat›r›mlar›nda %3,2 oran›nda küçülme yaflanm›flt›r.
2005 y›l›nda altyap› yat›r›mlar› %16,1 oran›nda büyümüfl, kamu
harcamalar› içinde altyap› yat›r›mlar›na ayr›lan pay %47,7 olmufltur. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda kamu yat›r›mlar›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre yaflanan %1’lik cüzi art›fl, altyap›
yat›r›mlar›nda daha fazla olmufltur. Altyap› yat›r›mlar›nda
%16,6 oran›nda büyüme olmufltur.
Altyap› yat›r›mlar›n›n son on y›ll›k geliflimi afla¤›daki çizelgede
yer almaktad›r:
SON ON YILLIK ALTYAPI YATIRIMLARI (1996-2005)
Milyon $
Y›l
De¤iflim (%)
De¤iflim (%)
($ baz›nda)
(sabit fiyatlarla)
1996
4.470
33,4
-
1997
5.700
27,5
-
1998
6.140
7,7
6,3
1999
5.005
-18,5
-15,0
2000
5.365
7,2
12,2
2001
3.857
-28,1
-10,3
2002
4.210
9,2
0,4
2003
5.308
26,0
4,0
2004
6.236
17,5
-3,2
2005
9.137
46,5
16,1
2005 Ocak-Haziran
2.499
50,5
26,1
2006 Ocak-Haziran
3.754
50,2
16,6
Kaynak: TÜ‹K
SON ON YILLIK ALTYAPI YATIRIMLARI (1996-2005) (milyon $)
10.000
9.000
8.000
milyon $
Altyap› inflaatlar›, GSMH'n›n içinde "bina d›fl› inflaatlar" olarak
adland›r›lmakta ve demiryollar›, karayollar›, köprüler, altgeçit
ve tüneller, limanlar, havaalanlar›, boru hatlar›, kanal ve suyollar›, barajlar, elektrik nakil hatlar›, telefon ve telgraf nakil hatlar› inflaatlar›ndan oluflmaktad›r.
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
1996
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜ‹K
ULAfiTIRMA
Yat›r›mlar›n geliflimi ulaflt›rma olanaklar›n›n geliflimine ba¤l›d›r. Türkiye'de en zay›f ulaflt›rma sistemleri demiryolu ile denizyoludur. Demiryolu, yüksek yük tafl›ma kapasitesi ve ekonomikli¤i ile öncelikle tercih edilmesi gereken ulafl›m sistemidir.
Denizyolu da malzeme ve yük tafl›mac›l›¤›nda yo¤un olarak
kullan›lmal›d›r. Geliflmifl ülkelerde temel ulafl›m a¤lar› deniz,
nehir ve demiryolu tafl›mac›l›¤›d›r. Denizyolu malzeme tafl›nmas›nda da kullan›labilmeli, temel tafl›ma sistemi demiryolu
üzerine kurulu olmal›d›r.
Demiryollar›
Türkiye'deki demiryolu a¤lar›n›n toplam uzunlu¤u 10.984
km'dir. Bu a¤lar›n 8.697 km'si anahat, 2.287 km'si tali hatt›r.
Mevcut demiryolu a¤›n›n 2.305 km’si elektrikli ve 2.665 km’si
sinyallidir. Tali hatlarda ise elektrikli hat uzunlu¤u 385 km'dir.
Türkiye genelinde yer alan istasyon say›s› 901'dir.
Demiryolu yo¤unlu¤u aç›s›ndan Türkiye, AB üyesi ülkelerle
karfl›laflt›r›ld›¤›nda en az yo¤unlu¤a sahip ülkedir. Ana flehirler
46
aras›ndaki hatlarda tafl›mac›l›k eskimifl bir altyap› üzerinde
sürdürülmektedir. Demiryolu altyap›s›n›n en önemli sorunu,
büyük nüfuslu flehirler aras›ndaki demiryolu hatlar›n›n yüksek
h›z ve kaliteli servise uygun olmamas›d›r. Kilometre bafl›na
toplam trafik birimi göz önüne al›nd›¤›nda Türkiye AB ortalamas› olan 3,2’nin çok alt›ndad›r.
Karayollar›
Türkiye'de yük tafl›mac›l›¤›n›n %90'› ve yolcu tafl›mac›l›¤›n›n
%95'i karayolu ile yap›lmaktad›r. 2005 y›l› bafl› itibariyle
63.473 km uzunlu¤undaki yollar›n 1.659 km'si otoyol, 31.446
km'si devlet yolu ve 30.368 km'si il yoludur. Köy yollar›n›n toplam uzunlu¤u ise 291.585 km'dir.
Bölünmüfl yollar›n toplam uzunlu¤u 7.339 km'dir. 2000'li y›llar›n bafl›nda bafllat›lan bölünmüfl yol çal›flmalar› halen devam
etmektedir.
2005-2006 YILLARINDA ALTYAPI YATIRIMLARI AÇISINDAN TÜRK‹YE'DEK‹ GEL‹fiMELER / ÖNGÖRÜLER / PLANLANANLAR
• Önümüzdeki dönemde Ankara merkez olmak üzere ‹stanbulAnkara-Sivas, Ankara-Afyonkarahisar-‹zmir, Ankara-Konya
koridorlar›ndan oluflan çekirdek a¤ üzerinde h›zl› tren ile yolcu tafl›mac›l›¤›na bafllanmas›, bu a¤ üzerinde infla edilecek
hatlar›n yap›m ve iflletiminde kamu-özel sektör iflbirli¤i modellerinden yararlan›lmas› hedeflenmektedir.
• Karayolu araçlar›n›n yollar› ve çevreyi tahrip etmesini önlemek amac›yla Avrupa’da yayg›nlaflan, karayolu araçlar›n›
trenle tafl›ma sistemi olan Ro-La Tafl›mac›l›¤›na geçilmesi hedeflenmektedir. Proje ilk etapta ‹stanbul-Avusturya aras›nda
düzenlenecektir.
2005 y›l›nda T.C. Karayollar› Genel Müdürlü¤ü'nde karayolu
ulafl›m›na 18 milyar 800 milyon YTL harcama yap›lm›flt›r. Toplamda 197 projeye 34 milyar 925 milyon YTL’lik yat›r›m söz
konusudur. 2006 y›l›nda 2 milyar 627 milyon YTL’lik yat›r›m
yap›lmas› öngörülmektedir.
2005 y›l› bafl› itibar›yla köy yollar› hariç 62 bin km uzunlu¤undaki devlet ve il yolunun yaklafl›k 4.000 km’si stabilize ve toprak haldedir. VIII. Plan döneminde 170 km otoyol ve ba¤lant›
yolunun yap›m› tamamlanm›fl, ‹stanbul Büyükflehir Belediyesine devredilen 117 km’lik yol ile birlikte toplam otoyol a¤› 1.944
km’ye 28 ulaflm›flt›r. Devlet ve il yollar›nda 2003 y›l› sonras›nda h›z kazanan bölünmüfl yol yap›mlar› ile toplam bölünmüfl
yol uzunlu¤u 5.576 km. art›flla 2005 y›l›nda 9.441 km olmufltur. A¤›r tafl›t trafi¤ine uygun bitümlü s›cak kar›fl›m kaplamal›
(BSK) devlet ve il yolu uzunlu¤u 7.080 km’dir. Yeni bölünmüfl
yollar›n büyük ço¤unlu¤u sathi kaplamal› olarak infla edilmifltir.
Denizyollar›
Deniz yolu yük tafl›malar›n›n pay› 2005 y›l›nda yüzde 2,8
düzeyine gerilemifltir. Türkiye'nin 8.300 km'lik k›y› fleridinde
149 adet liman bulunmaktad›r. Türk deniz filosu dünya s›ralamas›nda 24. s›radad›r.
Önümüzdeki dönemde baflta ‹zmir Yöresi, Marmara ve Akdeniz
Bölgesi olmak üzere liman kapasitelerinin art›r›lmas›, bu kapsamda Akdeniz Bölgesinin Do¤u Akdeniz’in önemli bir lojistik
merkezi olmas› hedeflenmektedir.
Havayollar›
Türkiye genelinde 2006 y›l› bafl› itibar›yla, trafi¤e aç›k 37 havaalan› bulunmaktad›r. Toplamda 55,5 milyon yolcu tafl›nmaktad›r.
ENERJ‹
Türkiye’de enerji üretimi her y›l %8-10 oran›nda artmaktad›r.
Talebi karfl›lamak için enerji projelerine y›lda 3-4 milyar dolar
ayr›lmal›d›r. Türkiye’de hidroelektrik potansiyelinin %30’u kullan›lmaktad›r. Ancak halen ikili protokollere ba¤lanm›fl 17 adet
hidrolik proje bulunmaktad›r. Bu projeler gerçeklefltirilirse y›lda 13.409 gwh enerji üretilebilecektir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
47
Yurtiçi Müteahhitlik Hizmetleri
ve Belgelendirme
Türk inflaat sektörü, Cumhuriyet'in ilan› ile geliflmeye bafllayan
bir sektördür. 1950 y›l›na kadar süren dönemi, Türk firmalar›n›n deneyim ve bilgi edinme süreci olarak nitelendirmek mümkündür.
Türk müteahhitlik sektörünün as›l geliflimi 1950'li y›llarda bafllam›flt›r. Daha önce yabanc› firmalarca yap›lmakta olan yol,
köprü, baraj, santral, havaalan› ve fabrika inflaatlar› gibi teknoloji gerektiren büyük bay›nd›rl›k projelerini Türk firmalar› üstlenmeye bafllam›flt›r.
1960'l› y›llarda çimento yat›r›mlar› yayg›nlaflm›fl, Seydiflehir
Alüminyum Tesisleri kurulmufl, bunlara paralel olarak Devlet
Su ‹flleri yat›r›mlar› bafllam›flt›r.
1970'li y›llarda ‹skenderun Demir Çelik Tesisleri'nin yap›m›
tümüyle Türk firmalar› taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Bu dönemde Türk müteahhit firmalar› büyük boyutlu ifl deneyimi kazanm›fl, teknik ve mali büyümeyle birlikte kurumsallaflmaya
yönelmifltir.
Son y›llarda Türk müteahhitleri yurtd›fl›na aç›lm›flt›r. Bu sayede, Türk yap› sektörü inflaat ve yurtiçi müteahhitlik hizmetlerinde organizasyon, planlama ve yönetim anlam›nda uluslararas› standartlarda daha ciddi projelere imza atar hale gelmifllerdir.
YURT‹Ç‹ MÜTEAHH‹TL‹K H‹ZMETLER‹NDEK‹ SORUNLAR
Müteahhitlik Kriterleri
Müteahhitlik hizmetleri verebilmek için herhangi bir mesleki
kriter bulunmamaktad›r. Mevcut yasalara göre Maliye, Ticaret
ve Sanayi Odalar›'na kay›t yapt›ran herkes müteahhitlik hizmeti verebilmektedir. Türkiye'de Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤›'ndan karne alan 91.400 müteahhitlik firmas› bulunmaktad›r.
Bu firmalar›n yaklafl›k 70.000'i faaliyettedir. Karnesiz çal›flan
firmalarla bu say› 200.000'i bulmaktad›r. Türkiye'deki müteahhitlik firmalar›n›n say›s›n›n, AB ülkelerindeki toplam müteahhitlik firmalar› say›s›ndan fazla oldu¤u tahmin edilmektedir.
Türkiye'de yaln›zca kamu sektörüne ifl yapan müteahhitlere
karne verilmektedir. Özel sektörde ifl yapan müteahhitlere ulafl›lamamaktad›r.
Bunun önüne geçilmesi amac›yla müteahhitlik firmalar› için belirli koflullar getirilmeli ve bilgi, deneyim, ekipman, makine
park›, sermaye ve organizasyon kapasitesi gibi kriterlerin de¤erlendirmeye kat›l›m›yla müteahhit karnelerinde belirli bir
denetim ve s›n›fland›rmalar oluflturulmal›d›r.
Türkiye'de faaliyet gösteren 130 müteahhitlik firmas›, ülke inflaat yat›r›mlar›n›n yaklafl›k %70'ini üstlenmektedir. Bu firmalar, ayn› zamanda Türkiye’nin yurtd›fl› müteahhitlik hizmetlerinin de %90'›n› gerçeklefltirmektedir.
Almanya, Fransa, ‹ngiltere gibi geliflmifl ülkelerde faaliyet gösteren müteahhitlik firmalar›n›n say›s› 5-10 aras›ndad›r. Bu firmalar aras›nda birleflmeler de görülmektedir.
48
Kamu ‹hale Yasas›
Kamu ‹hale Yasas›, AB mevzuatlar› do¤rultusunda tekrar de¤iflecektir. Yeni tasar›ya göre ihale ilan süreleri k›salacak, Kamu
‹hale Kurulu’nun yap›s› ve görev sürelerinde de de¤iflikli¤e gidilecektir. Ayr›ca, kamu ihale sistemi içinde h›zl› hareket etme
f›rsat› bulamayan kamu iflletmeleri için de, sektörler yasa tasla¤› ad› alt›nda farkl› bir ihale sistemi oluflturulacakt›r. Baflbakanl›¤a gönderilen tasar› ile enerji, su, telekom, posta ve ulaflt›rma alanlar›ndaki flirketlerin yap›m ve al›m ihalelerinin rahatlat›lmas› öngörülmektedir.
Öte yandan, AB de kamuoyunda yo¤un tart›flmalara neden
olan tasla¤› incelemek üzere K‹K’ten talep etmifltir. Taslak, AB
‹lerleme Raporu’nda getirilen baz› düzenlemelerle sistemin zay›flat›ld›¤›, yabanc› istekliler aleyhine ayr›mc› hükümler bulundu¤u, yeterlilik prosedürlerinin karmafl›k ve pahal› oldu¤u gibi
savlarla elefltiri konusu olmufltur.
Arsa Sorunu
Arsa, yeniden üretilemeyen, dolay›s›yla ço¤almak yerine zamanla tükenen bir yap› bileflenidir. H›zl› nüfus art›fl›n›n do¤urdu¤u en
büyük sorun, kentlerde yo¤unlu¤un ciddi boyutlarda artmas›d›r.
Özellikle büyük kentlerde arsa üretimi art›k mümkün olmamaktad›r. Ayr›ca köyden kente göç edenlere yeterli arsa sunumu yap›lamamas›, yasad›fl› yap›laflman›n en önemli nedenlerindendir.
Arsa pay› inflaat maliyeti içinde yaklafl›k %20 oran›na sahip olmal›d›r. Ancak, Türkiye'de bu oran %35-40 aras›ndad›r. Geçen
y›llarda TOK‹ taraf›ndan altyap›l› arsa üretimi için çal›flmalar
bafllat›lm›fl; ancak yeterince verimli sonuçlara ulafl›lamam›flt›r.
Kentleflme h›z› ile arsa arz› aras›ndaki iliflkinin iyi tan›mlanmas› ve bu ba¤lamda strateji gelifltirilmesi gerekmektedir.
‹flçilik
‹flçilik maliyetleri, Türkiye'de konut maliyetlerinin %15-20'sini
oluflturmaktad›r. Geliflmifl ülkelerde bu pay %25-30 düzeyindedir. Dolay›s›yla, iflçilik Türkiye'de ucuzdur.
E¤itim
Yap› sektöründe nitelikli eleman sorunu yaflanmaktad›r. Özellikle ara eleman yetifltirme konusunda sektörel e¤itim kurumlar›, bölümleri ya da sertifikasyon programlar› oluflturulmas›
gerekmektedir.
‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i
‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i bilinci de nitelikli iflgücünün en önemli
unsuru say›lmaktad›r. Örne¤in inflaat sektöründe yaflanan ifl
kazalar›, tüm ifl kazalar›n›n %10’unu oluflturmaktad›r ve bu kazalar›n %32’si ölümle sonuçlanmaktad›r.
Teminat
‹halelerde teminat miktar›n›n az tutulmas›, umulan yarar› sa¤layamamaktad›r. Teminat, geliflmifl ülkelerde oldu¤u gibi ihale
bedelinin %10'u dolay›nda olmal›d›r.
Müteahhitlikte Mali Sorunlar
Serbest Rekabette Yaflanan Eksiklikler
Müteahhitlik hizmetlerinden elde edilen vergi ve harç oranlar›
yüksektir. Gelir Vergisi kanunu 42. maddesi kapsam›nda yer alan,
y›llara yayg›n inflaat ve onar›m ifllerine ait hakedifl bedelleri ve
avanslar›ndan %5 oran›nda stopaj suretiyle vergi kesintisi yap›lmaktad›r. Gelir Vergisi oran› y›llar boyunca indirildi¤i halde stopaj
oran› sabit kalm›flt›r. Bu da ciddi bir vergi yükü do¤urmaktad›r.
Baz› büyük ölçekli projelerin serbest rekabete aç›lmadan ihale
edilmesi söz konusu olabilmektedir.
Bunun yan›s›ra, hakedifl ödemelerinde yaflanan gecikmeler,
müteahhitlerin kredi kullanmas›na neden olmaktad›r.
‹nflaatlardan al›nan "at›k su bedeli" uygulamas›, firmalar›n maliyetlerini art›rmaktad›r.
Ayr›ca yüksek SSK primleri, müteahhitlik firmalar›n› s›k›nt›ya
sokmaktad›r.
Kay›ts›z Müteahhitler / Altyükleniciler
Kamu sektöründe ifl yapan müteahhitlere ulafl›labilirken özel
sektörde ifl yapan müteahhitlere, yap-satç›lara ve altyüklenicilere ait hiç kay›t bulunmamaktad›r. Sektör genelinde kay›td›fl›
çal›flan ve kalitesiz inflaatlar›n kayna¤› olan onbinlerce müteahhitlik firmas› bulunmaktad›r. Altyüklenici olarak faaliyet gösteren firmalar›n say›s› ise bilinmemektedir. Müteahhitlik yapan
firmalar altyüklenicilik hizmeti de vermektedir. Ancak altyüklenicilik, daha çok uzmanlaflma gerektirmektedir.
Ayn› sorun tesisatç›lar aras›nda da bulunmaktad›r. Aralar›nda
hem taahhüt ifli yapan, hem de malzeme satan firmalar bulunmaktad›r. ‹nflaat ve ticaret iflleri birarada yürütülmekte, uzmanlaflma söz konusu olmamaktad›r.
Bürokratik Prosedürler
‹nflaat sektöründe gerçeklefltirilen ifl alma süreçlerinde bürokratik prosedürlerin uzunlu¤u ve çoklu¤u, firmalar için zaman
ve para kayb›na neden olabilmektedir.
Strateji / Planlama Eksikli¤i
‹nflaat sektöründe gerek kamu, gerekse özel sektörde genel bir
vizyon, strateji ve planlama eksikli¤i bulunmaktad›r. Önümüzdeki y›llarda kentlerin alaca¤› göç ve nüfus art›fl› hesaba kat›ld›¤›nda en k›sa zamanda uzun vadeli vizyonlar›n belirlenmesi
gereklili¤i gözler önüne serilmektedir.
BELGELEND‹RME
Son iki y›lda Avrupa Birli¤i standartlar›na uyum çerçevesinde
inflaat sektörünün hemen hemen bütün alt sanayi kollar›nda
üretim ve uygulama standartlar›nda de¤ifliklikler olmufltur. Bu
de¤iflikliklerle Türkiye'nin inflaat üretimi ve hizmet kalitesinin
artmas› hedeflenmektedir. Bu ba¤lamda TSE, ISO, EN ve CE gibi standartlar uygulanmaktad›r.
Standartlara uygunluk, belirli denetim ve belgelendirme kurulufllar› taraf›ndan üstlenilmektedir. Bu kurulufllar›n kontrolü ise
Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) taraf›ndan yap›lmaktad›r.
STANDARTLAR
ISO: INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR STANDARDIZATION
Uzmanlaflma Eksikli¤i
Müteahhitlik ve benzeri alanlarda Türkiye'de tek bir konu üzerine uzmanlaflma konusunda sorunlar yaflanmaktad›r. Bir müteahhit ayn› zamanda altyüklenicilik ya da tesisatç›l›k yapabilmektedir. Yeni dünya düzeninin gereklerinden biri olan uzmanlaflma,
yap› sektöründe faaliyet gösteren müteahhitlik firmalar›nda da
uygulanmal›d›r. Art›k dünyada giriflimci, yat›r›mc›, finansman için
yeni modeller kullanan, iflverenle üst düzey iliflkiler kurabilen
müteahhit modeli geçerlidir. Türkiye'de de bu modelin yayg›nlaflmas› gerekmektedir. Müteahhit firmalar, Yap-‹fllet-Devret
(Y‹D) ve Yap-‹fllet (Y‹) gibi yeni finansman modelleriyle hazine
garantili kredi temini yoluna geçmifltir. Bu modeller, yat›r›mlar›n
devlet bütçesine yüklenilmeden gerçeklefltirilmesini sa¤layacakt›r. Devlet, bu sistemle yat›r›m borçlar›n› üstlenmek yerine proje
finansman› sa¤lamakta, finansman k›smen yat›r›m yapan yerli ve
yabanc› yat›r›mc› taraf›ndan üstlenilmektedir.
Denetimsizlik
1947 y›l›nda kurulan ISO, ‹sviçre'deki merkeziyle 156 ülkenin
ulusal standart enstitüleri a¤›n› kurmufltur. ISO'nun as›l görevi,
standardizasyon çal›flmalar›yla özel sektörle kamu sektörü
aras›nda bir köprü oluflturarak müflteriler, kamu sektörü, ticari taraflar ve geliflmekte olan ülkelere yarar sa¤lamakt›r. Teknik komiteler taraf›ndan belirlenen uluslararas› standartlar›n
yard›m›yla üreticiler ve kullan›c›lar aras›nda ortak bir dil ve
çerçeve yaratmak amaçlanmaktad›r. ISO'nun iki uluslararas›
orta¤› bulunmaktad›r: IEC (International Electrotechnical Commission) ve ITU (International Telecommunication Union).
ISO kuruldu¤u günden bu yana, 15 binden fazla standart yay›mlam›flt›r. ISO 9000 ve ISO 14000, dünya çap›nda "markas›z iflletim sistemi standartlar›" ad› alt›nda en fazla kullan›lan standartlardand›r. ISO 9000 belgesi, öteki ad›yla 'kalite yönetimi', firman›n ürün ve hizmetlerinin uluslararas› standartlara ulaflt›¤› anlam›na gelmektedir. ISO 14000 belgesi ise, firman›n çevre yönetimini baflar›l› bir flekilde gerçeklefltirdi¤ini ifade etmektedir.
ISO 9001:2000
Gerek ürün aç›s›ndan, gerekse inflaat›n bafllang›c›ndan sonuna
kadarki süreçte AB standartlar›na uygun denetim yap›lmamaktad›r. Bunun sonucunda, haks›z rekabet ve kalitesiz yap›lar ortaya ç›kmaktad›r.
ISO 9001 standard›n›n 2000 y›l›nda revize edilmifl halidir. Firman›n ürünlerinin gerekli kalite koflullar›n› sa¤l›yor olmas› ve
sistemin verimli kullan›m› üzerinden kullan›c› memnuniyetinin
sa¤lanmas› konular› üzerinde çal›flmaktad›r.
Kaliteli Eleman
ISO 9000: 2005
Türkiye'nin geliflmifllik düzeyinin teknik ve teknolojik aç›dan art›fl göstermesine karfl›n, sektörde kaliteli ve deneyimli orta ve
üst düzey eleman s›k›nt›s› çekilmektedir.
ISO 9000 standard›, 2005 y›l›nda revize edilmifltir. Bu belgeyle firman›n kalite yönetimi, ürün kalitesi, kullan›c› memnuniyeti ve benzeri kalite unsurlar› belgelenmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
49
ISO 14000
• S›valar ve Yap›m Kurallar›
Gönüllü olarak uygulanan ISO 14000 standartlar› ailesi ise daha önce de belirtildi¤i gibi çevre yönetimi konusunda geçerlidir. Bu yönetim modeli, do¤al kaynak kullan›m›n›n azalmas›,
do¤aya verilen zararlar›n en az düzeye indirilmesi için gelifltirilmifltir.
• Su Ar›tma Tesisleri ve Sular›n Klorlanmas› ve Kapiler Su Emme
TSE: TÜRK STANDARDLARI ENST‹TÜSÜ
• Tafllar ve Deney Metotlar›
• Terimler ve Tarifler
• Tu¤lalar
• Yal›t›m Malzemeleri Yal›t›m Yap›m Kurallar› ve Deney Metotlar›
1960 y›l›nda kurulan Türk Standardlar› Enstitüsü, her türlü
madde ve mamuller ile usul ve hizmet standartlar›n› oluflturmay› amaçlamaktad›r. Görevleri aras›nda standartlar›n oluflturulmas›, incelenmesi, yay›mlanmas›, uluslararas› standartlar›n
de¤erlendirilmesi, konu hakk›nda görüfl bildirilmesi, gerekli laboratuvarlar›n kurulmas› ve e¤itimlerin verilmesi yer almaktad›r. TSE belgeli ürünler Türk Standardlar› Enstitüsü'nün garantisi alt›ndad›r.
• Yap› Malzemelerinin, Elemanlar›n›n ve Bileflenlerinin Yanmaya Dayan›kl›l›k S›n›flar› ve Deney Metotlar›
Yap› malzemeleri alan›nda TSE'nin standartlar›, kendi içinde
alt bafll›klara ayr›lan 39 adet üst bafll›kta incelenmektedir:
• Yol Üst Yap›lar›nda Kullan›lan Malzemeler
• Yap›lar›n Hesap, Yap›m, Çizim ve Tanzim Kurallar›
• Yatay ve Düfley Derzler, Deney Metotlar›, Özellikler, Nitelikler
ve S›n›fland›rma ‹lkeleri
• Yeralt› Sular› Drenaj Metotlar›, Akiferler, Log, ‹nfiltrasyon Galerileri
• Zeminlerin S›n›fland›r›lmas› ve Deneyleri
• Agregalar, Numune Alma ve Deney Metotlar›
• Akustik
TSEK
• Alç›lar ve alç›dan Yap›lan Malzemeler
Bu ibare, ürünün TSE standard›n›n henüz uygulamada olmamakla birlikte uluslararas› standartlara ya da kabul edilen teknik özelliklere uygun oldu¤unu ifade etmektedir. Bu ürünler
Türk Standardlar› Enstitüsü'nün garantisi alt›ndad›r.
• Balast
• Beton ve Beton Elemanlar›n›n Numune Alma ve Deney Metotlar›
• Beton Çelik Çubuklar› Telleri ve Has›rlar›
EN (EUROPEAN NORM)
• Beton Kar›fl›m Hesaplar›, Yap›m, Döküm ve Bak›m Kurallar›
Bu k›saltma, Avrupa Birli¤i standartlar› aras›nda uyum sa¤lamaktad›r. Bir ürünün ya da hizmetin Avrupa Birli¤i standartlar›na uygun oldu¤unu göstermektedir.
• Beton Kar›flt›rma Donan›m›
• Beton Katk› Maddeleri
• Bina Boyut Toleranslar›, Ölçme Miktarlar›
EN 729
• Borular, Yap›m, Yer Alt›na Yerlefltirilmesi ve Korozyondan
Korunma Kurallar›
Kayna¤›, üretimin bir arac› olarak kullanan imalatç›lar için uygun kalite koflullar›n›n tan›t›lmas› amac›yla haz›rlanm›flt›r. Kaynak ve kaynakla ilgili ifllemlerden etkilenebilecek bitirilmifl yap›n›n kalitesi ile ilgilidir.
• Cam Bloklar
• Çimento Kireç ve Betondan Yap›lan Malzemeler
• Çimentolar, Puzolanlar Numune alma ve Deney Metotlar›
TS-EN-ISO 9000:2000 KAL‹TE YÖNET‹M S‹STEM‹
• Emniyet Tedbirleri
• Kap›lar, Pencereler ve Elemanlar›
Bu standart, 9000, 9001, 9004 ve 19011 olmak üzere dört temel standarttan oluflmaktad›r. Uluslararas› ölçekte en büyük
öneme sahip standart olan TS-EN-ISO 9000, etkin bir yönetim
ve iflletme sisteminin kurulufl ve iflleyiflini konu almaktad›r. Bu
standartla firma kalitesi, güvence ve garanti alt›na al›n›r, iç ve
d›fl pazarlarda rekabet gücü, verimlilik ve müflteri memnuniyeti artar, maliyetler düfler.
• Kaz›klar ve Kaz›k Temellerin Hesap ve Yap›m Kurallar›
TS-EN-ISO 14000:2000 ÇEVRE YÖNET‹M S‹STEM‹
• Kireçler, Numune Alma ve Deney Metotlar›
• Levhalar ve Kullan›lmas› Kurallar›
Bu standart serisi ile hedeflenen, firman›n çevre kaynaklar›n›n
kullan›m› ve do¤ayla uyumlulu¤unun onaylanmas›d›r. Bu standard›n uygulanmas›, gönüllülük esas›na dayanmaktad›r. Standart yard›m›yla temiz bir çevrenin yan›s›ra uluslararas› rekabet artar, maliyetler düfler.
• Plastik ve Lastik Dilatasyon, Elastik Derz Örtme Malzemeleri,
Bina ‹nflaat› Derz Malzemeleri ve Deney Metotlar›
OHSAS 18001 ‹fi SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹ STANDARDI
• Seramik, Organik Kaplama ve Dökme Demir Tesisat Malzemeleri, Deney Metotlar›, Ba¤lant› Boyutlar›
Bu standart, dünyan›n önde gelen standart enstitüleri taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Firmalarda, iflçi sa¤l›¤› ve güvenli¤inin ve
• Harçlar ve Deney Metotlar›
• ‹skeleler
• Kanaletler ve Montaj Elemanlar›
• Kanalizasyon Tesisat› Elemanlar›
• Kiremitler
• Kumlar ve Kum Eflde¤erleri
50
performans›n›n gelifltirilmesi amac›yla kullan›lmaktad›r. Bu sayede firmalar›n verimi artar, iflgücü kayb›n›n ve benzeri kay›plar›n önüne geçilir, çal›flanlar›n rahat ve güvenli bir ortamda
çal›flmas› sa¤lan›r.
CE (COMMUNITY EUROPE)
Bu iflaret, ürünlerin amac›na uygun kullan›lmas› halinde can ve
mal güvenli¤ine ve do¤aya zarar vermedi¤ini belirtmektedir.
Avrupa Birli¤i'nde dolafl›m› süren ürünlerde bu iflaretin tafl›nmas› zorunludur. Üretici firma taraf›ndan ürünün üzerine, ambalaja ya da ilgili belgelere ilifltirilmektedir. Ürünün bu iflareti
tafl›mas›, ürünle ilgili tüm teknik düzenlemelerin tafl›nd›¤›n›
göstermektedir.
Türkiye'de CE iflaretine uyumdan, ilgili bakanl›klar sorumludur.
‹nflaat malzemeleri alan›nda Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤›, CE
iflaretleme konusundaki sorumluluklar› bünyesinde bar›nd›rmaktad›r. Bu standart Türkiye'nin, AB standartlar›nda yap›
malzemesi üretimi aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. CE iflaretinin, yap› sektörünün kalite standartlar›n› art›r›c› etkisi bulunmaktad›r. Ayr›ca Türk yap› malzemelerinin bu sayede Avrupa'da dolafl›m› mümkün olabilmektedir. Türkiye’de 2007 y›l›
bafl›nda yürürlü¤e girecektir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
51
Yurtd›fl› Müteahhitlik Hizmetleri
Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetleri, yurtd›fl›nda sürdürülen inflaat,
mühendislik, proje, tesisat, montaj, iflletme, bak›m ve onar›m,
müflavirlik ve kontrolörlük gibi faaliyetlerin tümünü kapsamaktad›r. Yurtd›fl› müteahhitlik sözleflmeleri, yaflanan ekonomik
krizler ertesinde yurtiçi faaliyetlerdeki düflüfller sonucu art›fl
göstermifltir.
Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetleri ülke ekonomisine en çok döviz
kazand›r›c› sektörlerden biridir. D›fl müteahhitlik hizmetleri
sektöründe son 35 y›ll›k dönemde Türk müteahhitleri toplam
75 milyar dolar tutar›nda yaklafl›k 3.300 adet proje gerçeklefltirmifltir.
Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetlerinde Türk firmalar› güçlerini
hizmet kalitesi, fiyat ve müflteri memnuniyeti ile dört k›tada
kan›tlam›fl durumdad›r. Ayr›ca her y›l dünyan›n en büyük 225
uluslararas› inflaat firmas› listesinde 20 Türk firmas› yer almaktad›r. Türk yurtd›fl› müteahhitlik pazar› bugün dünya pazar›ndaki ifllerin %2-3'ünü oluflturmakta, Türkiye, ABD ve
Çin’den sonra dünyada 3. s›rada bulunmaktad›r.
• Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetlerinin Türkiye'ye yap›lan döviz
girdisinin yan›s›ra ödemeler dengesi, istihdam, teknoloji
transferi, makine park› ile, firmalardaki hizmet, yap› malzemesi, kapasite ve üretim kaliteleri konular›nda olumlu etkileri bulunmaktad›r. Türk inflaat malzemeleri kalite ve miktar
aç›s›ndan dünya standartlar›n› yakalam›fl durumdad›r.
• Yurtiçi ve yurtd›fl›nda gerçekleflen projelerde yerli ve yabanc› konsorsiyumlar faaliyet göstermektedir. Sektördeki faaliyetlerde büyük ölçekli projeler için hükümet iflbirlikleri gerekti¤inden, uluslararas› iliflkiler de güçlenmektedir.
TÜRK YURTDIfiI MÜTEAHH‹TL‹K SEKTÖRÜNÜN TAR‹HÇES‹
1970'li y›llar›n bafl›nda petrol krizi nedeniyle iyice daralan iç piyasaya alternatif olarak ilk kez Libya'ya yurtd›fl› müteahhitlik
hizmet ihrac›na bafllayan Türk firmalar›, ard›ndan Irak, Ürdün,
Suudi Arabistan, Kuveyt, Birleflik Arap Emirlikleri, Yemen ve
‹ran gibi Ortado¤u ve Kuzey Afrika ülkelerinde çeflitli ifllere imza atm›fllard›r. Bu dönemlerde yaflanan petrol krizleri ve petrol
fiyatlar›n›n artmas›, petrol üreticisi Ortado¤u ve Kuzey Afrika
ülkelerinde altyap› ve konut alanlar› baflta olmak üzere çeflitli
yat›r›m ve imar faaliyetlerine bafllanmas› sonucunu beraberinde getirmifltir. Bu dönemde en çok hizmet verilen alanlar s›ras›yla konut, limanlar ve yol-köprü-tünel inflaatlar›d›r.
1980-1989
1980'li y›llar, ülke ekonomisinin tüm alanlar›nda oldu¤u gibi inflaat alan›nda da önemli at›l›mlara sahne olmufltur. Bu on y›ll›k
dönemde ifllerin %73'lük k›sm› Libya'da gerçekleflmifltir. Arkas›ndan Suudi Arabistan ve Irak gelmektedir. Ortado¤u pazar›nda Türk müteahhitlerinin ald›klar› pay 1980-1982 y›llar› aras›nda en üst düzeye ulaflm›flt›r. Bu pazarda faaliyet gösteren Türk
müteahhitlik firmalar›n›n say›s› ise 1981-1988 y›llar› aras›nda
113'ten 310'a ç›km›flt›r. Ancak 1982 sonras› yaflanan geliflmeler
do¤rultusunda üstlenilen yeni ifl say›lar›nda azalma görülmüfltür.
52
Türkiye-SSCB do¤algaz anlaflmas› sonucunda do¤algaz bedelinin bir bölümünün Türk müteahhitleri taraf›ndan sa¤lanacak
inflaat hizmetleri ile ödenecek olmas› Türk müteahhit firmalar›
için çok önemli bir f›rsat olmufltur. Bu anlaflma sonucunda
SSCB ile, SSCB'nin da¤›lmas›n›n ard›ndan Rusya Federasyonu
ile BDT ülkeleri 1980'lerin ikinci yar›s›nda yurtd›fl› müteahhitlik
hizmetleri alan›nda ön plana ç›km›flt›r.
Bu dönemde en fazla art›fl konut ve kentsel altyap› projelerinde yaflanm›fl; yol-köprü-tünel inflaatlar› bu s›ray› izlemifltir.
Bu on y›ll›k dönemde üstlenilen projelerin toplam bedeli 12,3
milyar dolar olmufltur.
1990-1999
1990 y›l› sonras›nda; Ortado¤u ve Kuzey Afrika'da yaflanan
ekonomik s›k›nt›lar, politik belirsizlikler ve Körfez Krizi nedenleriyle Ortado¤u, Kuzey Afrika ve eski SSCB d›fl›nda yeni pazarlara aç›lma giriflimlerinde bulunulmaya bafllanm›flt›r. Do¤u
Avrupa ve Asya ülkelerine yönelinmifltir. 1990-1999 y›llar› aras›nda Rusya Federasyonu %36 oranla en fazla müteahhitlik
hizmeti verilen ülke konumunda olmufltur. Libya'n›n pay›
%12'ye düflmüfltür. Arkas›ndan s›ras›yla Pakistan ve Türkmenistan gelmektedir.
Bu dönemde ifllerin üstlenildi¤i ülkelerde çeflitlenme gözlenmifltir. Türk Cumhuriyetleri ile Balkanlar ve Do¤u Avrupa yeni
pazarlar olarak ortaya ç›km›flt›r. Çeflitlenen proje türlerinden
dolay› konut yat›r›mlar›nda azalma yaflanm›fl; yol-köprü-tünel
projeleri ile endüstriyel yap›lar bunu izlemifltir.
1990-1998 y›llar› aras›nda sektör, y›lda yaklafl›k 3 milyar dolarl›k yeni ifl alma potansiyeli bar›nd›rm›flt›r.
1991-1996 y›llar› aras›nda Körfez Krizi'nin etkisiyle Ortado¤u'da
sektörde ciddi maddi kay›plar söz konusu olmufltur. Ayr›ca 1998
y›l›nda Rusya Federasyonu'nda yaflanan ve eski SSCB ülkelerini
de etkileyen ekonomik kriz ve Türkiye'de yaflanan ekonomik
kriz sektörde pazar daralmas›yla sonuçlanm›flt›r. Dolay›s›yla
Türk müteahhitlik firmalar›, yeni pazar aray›fllar›na girerek Malezya, Tayland, Filipinler, Meksika, Sudan, Gana ve Etiyopya gibi ülkelerde faaliyet göstermeye bafllam›flt›r.
1990-1998 y›llar› aras› dönemde üstlenilen projelerin toplam bedeli 19,8 milyar dolar olmufltur. Bunun 7 milyar dolar› Rusya Federasyonu'na ve 5 milyar dolar› ise eski SSCB ülkelerine aittir.
1990'lar sonunda yaflanan pazar daralmas› ve ekonomik krizler sonucunda yeni ifl alma potansiyeli 1 milyar dolara gerilemifl
durumdad›r. Bu y›llarda proje üstlenilen ilk üç ülke s›ras›yla
Rusya Federasyonu (%19), Türkmenistan (%15) ve Kazakistan
(%11) olmufltur. ‹rlanda, Hindistan, Umman, Katar ve Afganistan yeni pazarlar olarak ortaya ç›km›flt›r. Afganistan ve Irak'taki yeniden yap›lanma çal›flmalar› yurtd›fl› inflaat sektörü d›fl›nda Türkiye'deki firmalar taraf›ndan da de¤erlendirilmifltir.
2000 Y›l› Sonras›
2000 y›l› sonras›nda d›fl müteahhitlik pazar› çeflitlenmeye bafllam›fl, belirli proje türlerinde uzmanlafl›lm›flt›r. Özellikle bu dö-
nemde endüstriyel yap›lar öncelikli ifl türü olmufltur. Arkas›ndan s›ras›yla yol-köprü-tünel projeleri, petrokimya tesisleri ve
idari binalar gelmektedir. Konut üretimi bu dönemde oldukça
büyük düflüfl yaflayarak %2 oran›na gerilemifltir.
Türk müteahhitlik firmalar› 2004 y›l› için 5 milyar dolarl›k müteahhitlik hizmeti üstlenme hedefini tutturmufltur. Al›nan ihale
tutar› 2003 y›l›nda 3 milyar 400 milyon dolar iken 2004 y›l›
için bu rakam bir önceki y›la göre %58,8 art›flla 5 milyar 400
milyon dolara ulaflm›flt›r. 2004 y›l›nda gerçekleflen bu d›fl müteahhitlik tutar› uzun y›llard›r gerçekleflen en önemli geliflmelerden biridir.
Son befl y›lda Türkiye'nin yurtd›fl› müteahhitlik pazar pay› ve ifl
hacmi alt› buçuk kat›na ç›km›fl durumdad›r.
Geleneksel pazarlar haricinde Türk müteahhitlik firmalar› Gana, fiili, Etiyopya, Meksika, Malezya, Filipinler, Tayland, Hindistan, Fas gibi ülkelerde ifl yapmaya bafllam›flt›r.
2005-2006 YILI MÜTEAHH‹TL‹K H‹ZMETLER‹
2005 y›l› sonunda Türk müteahhitlerin ifl yapt›klar› ülke say›s›
63’e toplam uluslararas› ifl hacmi 75 milyar dolara ç›km›flt›r.
Proje say›s› ise 3.300 adedi aflm›flt›r. 2005 y›l›nda yurtd›fl›nda
al›nan proje tutar› 9,3 milyar dolard›r.
2006 y›l› Ocak-Temmuz döneminde yurtd›fl›ndan 6,7 milyar
dolarl›k ifl al›nm›flt›r. Bu dönemde 21 ülkeden 184 proje üstlenilmifltir. 2006 y›l› için 12 milyar, 2007 y›l› için 15 milyar dolarl›k
d›fl müteahhitlik hizmeti hedeflenmifltir. Türk müteahhitlerin
yurtd›fl›ndaki hizmet art›fl› h›zl› bir seyir izlemektedir.
Yurtd›fl›nda al›nan ifl tutar› 2002-2005 y›llar› aras›nda 6 kattan
fazla büyüme göstermifltir. Ayr›ca geçmifl y›llarda proje bafl›na
ortalama proje bedeli yaklafl›k olarak 10 milyon dolar iken, bu
rakam 30 milyon dolar› aflm›flt›r.
YURTDIfiI MÜTEAHH‹TL‹K ‹fi BEDEL‹ (2002 - 2005) (milyon $)
9.300
10.000
8.000
5.800
6.000
4.000
3.400
2.500
2.000
0
Geleneksel pazarlardaki faaliyetlerin yan›s›ra, Afrika, Latin
Amerika ve Güneydo¤u Asya ülkelerinde yap›lan ifllerin say›lar› artmaktad›r. ‹fl türleri itibariyle de endüstriyel tesisler, yol,
köprü, tünel, petrokimya tesisleri, havaalanlar› gibi yüksek düzeyde uzmanlaflma ve teknoloji gerektiren proje türleri ço¤almaktad›r. 2006 y›l›nda al›nan ifllerin yar›s›ndan fazlas› Ortado¤u ülkelerindedir. Afrika ülkelerinde 1,6 milyar dolar, Ba¤›ms›z
Devletler Toplulu¤u ülkelerinde de 1,5 milyar dolarl›k ifl al›nm›fl
durumdad›r.
Türk müteahhitlik hizmetlerinde Suriye, Afganistan, Birleflik
Arap Emirlikleri, Katar, Kazakistan, Özbekistan, Polonya ve Cezayir ile iliflkileri güçlendirmek hedeflenmektedir.
Yeni d›fl pazarlar sektörün gelece¤i için fazlas›yla önem tafl›maktad›r. Müteahhitlik firmalar› için riskli bölgelerde yürütülen
faaliyetler nedeniyle belli bölgelerle s›n›rl› kal›nmamal› ve yeni
pazarlara aç›lma sürdürülmelidir.
33 y›ll›k sürede TMB üyelerinin yurtd›fl›nda üstlendikleri ifllerin
%37’si BDT ülkelerinde, %24’ü Kuzey Afrika’da, %22’si ise Ortado¤u’dad›r.
2000 - 2005 YILLARI ARASI TMB ÜYES‹ F‹RMALARIN YURTDIfiINDA
GERÇEKLEfiT‹RD‹⁄‹ PROJELER‹N ‹fi ADED‹NE GÖRE DA⁄ILIMI
Rusya Fed.
Romanya
Kazakistan
BAE
Türkmenistan
Afganistan
‹rlanda
Suudi Arab.
Ürdün
Katar
Libya
Azerbaycan
M›s›r
Gürcistan
Irak
Cezayir
Ukrayna
Fas
Özbekistan
ABD
Polonya
Umman
Di¤er
20,01
11,46
9,55
7,75
5,35
5,34
4,66
4,52
3,51
3,33
3,08
2,96
2,59
2,58
2,25
1,76
1,67
1,61
1,47
1,44
1,33
1,11
2002
2003
2004
2005
DÖNEMLERE GÖRE YURTDIfiI MÜTEAHH‹TL‹K H‹ZMETLER‹ (milyon $)
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
1972-1979
1980-1989
1990-1999
2000-2005
(ifl adedi)
7,46
0
5
10
15
20
25
Di¤er: ‹ran, Bulgaristan, Hindistan, Sudan, Letonya, Tacikistan, Yemen, Tataristan,
KKTC, Arnavutluk, Kuveyt, Almanya, Moldova, Bosna-Hersek, K›rg›zistan
❏ Türk müteahhitleri Irak pazar›ndaki paylar›n› her geçen y›l
art›rmaktad›r. 2005 y›l›nda 86 Türk firmas› 109 proje ile 1,5
milyar dolarl›k ifl üstlenmifltir. Irak 2005-2007 dönemi için
altyap› yat›r›mlar›na 31 milyar dolar ay›rm›flt›r. Savafl sonras› dönemde Türk firmalar›n›n 3,5 milyar dolarl›k ifl üstlendi¤i tahmin edilmektedir. 350 milyon dolarl›k ABD Büyükelçili¤i inflaat›, 259 milyar dolarl›k Süleymaniye Üniversitesi inflaat›, 161 milyar dolarl›k Diwaniya-Nasiriya-Samawa-Irak
ekspres yolu, 160 milyon dolarl›k Erbil Uluslararas› Havaalan› inflaat›, 75 milyon dolarl›k US Army Corps North Sector
Askeri Kamp inflaat› bunlar aras›nda yer almaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
53
❏ Kazakistan’da yap›lan yat›r›mlar Türk müteahhitleri için
❏ Nitelikli iflgücü eksikli¤i çekilmektedir. Ayr›ca ara eleman
önemini korumaya devam etmektedir. Bu ülkede ortalama
400 milyar dolarl›k bir inflaat pazar› söz konusudur.
eksiklikleri de sektör aç›s›ndan önemli bir sorun olmaktad›r.
Bu amaçla bir "sertifikasyon sistemi" kurulmas› gerekmektedir. ‹flgücü belirli standartlara göre yetifltirilmelidir. Özellikle Avrupa Birli¤i ülkelerindeki meslek standartlar› gözönünde bulundurulmal›d›r.
YURTDIfiI MÜTEAHH‹TL‹K H‹ZMETLER‹NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹
❏ Yurtd›fl›nda müteahhitlik hizmeti veren firmalar›n en önem-
❏ Vergilendirmede yaflanan haks›z uygulamalar›n faturas›
li sorunlar›ndan biri teminat mektubu al›nmas›nda karfl›lafl›lan güçlüklerdir. Türk bankac›l›k sisteminde teminat mektuplar›n›n riski yüksektir. Ayr›ca Türk bankalar›n›n verdikleri teminat mektuplar› yurtd›fl›nda kabul edilmemektedir. Yabanc› bankalardan al›nan teminat mektuplar› için çok daha
yüksek komisyonlar vermek gerekmektedir. Bu ba¤lamda ilgili mevzuatta de¤ifliklik yap›lmas›, Türk Eximbank'›n yurtd›fl›nda destek verebilecek flekilde yeniden yap›land›r›lmas› ve
bankalar›n teminat mektubu vermesinin teflvik edilmesi gerekmektedir.
müteahhit firmalar için a¤›r olabilmektedir. Yurtd›fl› ihalelerdeki %10 stopaj pay› kald›r›lmal›d›r.
❏ Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetleri verilen ülkelerde ço¤u kez siyasi ve ticari riskler yüksektir. Bu nedenle firmalar yurtd›fl›nda iflas tehlikeleri bile yaflam›flt›r. Türk firmalar›nda ise ticari
ve politik risk sigortas› bulunmamaktad›r. Türk Eximbank taraf›ndan sürdürülmekte olan çal›flmalar›n h›zland›r›larak Hazine iflbirli¤iyle ortak bir portföy oluflturulmas›yla ticari ve
siyasi risk sigortas›na ifllerlik kazand›r›lmas› gerekmektedir.
❏ Türk firmalar›, proje kredisi götürememektedir. Türk Eximbank taraf›ndan bu konuda çal›flmalar sürdürülmektedir.
Proje baz›nda de¤erlendirme yürürlü¤e girmeli ve Türk
Eximbank taraf›ndan proje kredisi sa¤lanmal›d›r. Ayr›ca hizmetlere destek verecek döner bir fon oluflturulmas› yararl›
olacakt›r.
❏ Firmalar için yurtd›fl›na aç›lmak, iç pazarda daralan ifller nedeniyle düflük kâr marjlar›na raz› olmak anlam›na gelmektedir. Ayr›ca yurtd›fl›ndaki ifl hacmi, müteahhit kâr› ve dolay›s›yla yurtiçine giren döviz miktar›n›n ayn› oranda artmamas› söz konusudur. ‹nflaat sektöründe beklenen geliflmelerle
yurtiçi inflaat yat›r›mlar›n›n artmas› ve firmalar›n yurtd›fl›nda gösterdikleri baflar› ve standartlarda yurtiçinde de hizmet vermesi beklenmektedir. Bu sayede kâr marjlar› sorunu
ve öteki sorunlar çözülebilecektir.
❏ Türk firmalar›n›n hepsi finansman aç›s›ndan yeterince güçlü de¤ildir. Bu aç›dan ortak giriflimlere gereksinim duyulmaktad›r. Bu anlamda flirket birleflmelerini özendirici teflvikler art›r›lmal›d›r. Bu sayede kâr/zarar paylafl›m› da kurulabilecek ve karfl›l›kl› fayda sa¤lanabilecektir.
❏ Niteliksiz ifl yapan firmalar›n imaj›, öteki firmalar için zedeleyici olabilmektedir. Örne¤in 14 Avrupa ülkesinin yurtd›fl›nda faaliyet gösteren müteahhitlik firmalar›n›n toplam say›s›
238 iken, bu say› Türk firmalar›nda 346'd›r. Yurtd›fl›nda faaliyet gösterecek firmalar için bir akreditasyon sisteminin
kurulmas› gerekmektedir. Sektörün çat› kurulufllar›n›n hizmetlerin izlenmesi ve de¤erlendirilmesinde önemli rol oynamas› yararl› olacakt›r.
54
❏ ‹nflaat girdilerinde afl›r› miktarda görülen fiyat art›fllar›
bazen enflasyonun kat kat üzerindedir. Bu durum inflaatlar›n kalitelerinin düflmesi tehlikesine yol açmaktad›r.
Teknik Müflavirlik Hizmetleri
Teknik müflavir, uluslararas› kabul görmüfl flekliyle, "do¤al veya infla edilmifl çevre üzerinde teknoloji ile bilgi ve düflünceye
dayal› hizmet veren kifli veya kurulufl" fleklinde tan›mlanmaktad›r.
Teknik müflavirlik hizmet alanlar› ve kapsam›nda verilen hizmetler afla¤›daki tabloda özetlenmifltir:
TürkMMMB ÜYELER‹N‹N H‹ZMET ALANLARINA GÖRE DA⁄ILIMI (%)
Proje Öncesi
Planlama
Hizmetleri
%15
Yasal Destek
Hizmetleri
%7
‹nflaat Sonras›
Hizmetler
%5
Proje Deste¤i Da¤›l›m›
%27
Türkiye'de müflavirlik hizmetlerinin geliflimi 1950'li y›llardan
itibaren h›z kazanm›fl, özellikle Ankara, ‹stanbul, ‹zmir gibi büyük flehirlerde artan talebe paralel olarak, mimari, statik-betonarme, makine ve elektrik-tesisat proje bürolar› say›ca art›fl
göstermifltir. Hizmetler ilk zamanlarda, küçük ve orta ölçekli
konut, sosyal ve endüstriyel tesislere ait projelerin haz›rlanmas›ndan ibaret iken, sonralar› uluslararas› kaynaklardan finanse
edilen büyük enerji ve sanayi tesisleri projeleri geliflme göstermifl, ancak yurtd›fl› finansmanl› bu projeler yabanc› müflavir
mühendislik firmalar› taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir.
Türk müflavir mühendislik firmalar›, 1960'lardan itibaren, bu
yabanc› firmalarla ortakl›k kurmak ya da kendi bafl›na kamu
kurulufllar›n›n mühendislik projelerini gerçeklefltirmek amac›yla farkl› branfllardan uzman mühendislerin bir araya gelmesiyle kurulmaya bafllam›flt›r.
Proje Haz›rlama
Hizmetleri
%19
‹nflaat Uygulama
Hizmetleri
%27
Kaynak: TürkMMMB
Firmalar›n bu hizmet alanlar›ndaki deneyim yo¤unluklar› ise
afla¤›daki grafikte gösterilmektedir:
TürkMMMB ÜYES‹ F‹RMALARIN DENEY‹M YO⁄UNLU⁄U (%)
80
60
%
TÜRK‹YE'DE TEKN‹K MÜfiAV‹RL‹K H‹ZMETLER‹
1980 y›l›na gelindi¤inde, inflaat, makine, elektrik mühendisleri
ve mimarlar odalar›na kay›tl› proje bürosu say›s› 2000'in üzerindeyken, farkl› uzmanl›k alanlar›nda mühendislik çal›flmalar›n› yöneten müflavirlik firmalar›n›n say›s›n›n çok az oldu¤u görülmektedir.
Uluslararas› kabul görmüfl tan›m›yla ve FIDIC (Müflavir Mühendisler Uluslararas› Federasyonu) standartlar›yla, ba¤›ms›z müflavir mühendislik yapan firmalar›n bir araya geldi¤i çat› kuruluflu olan Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i
(TürkMMMB) 25 Mart 1980 tarihinde Ankara'da kurulmufltur.
TürkMMMB üyeleri aras›nda yap›lan araflt›rma Türkiye'deki
müflavir mühendislik firmalar›n›n istihdam ettikleri personel
say›s› olarak büyüklüklerinin afla¤›daki flekilde oldu¤unu göstermifltir:
40
20
0
Proje
Proje
‹nflaat
‹nflaat
Yasal
Proje
Destek
Haz›rlama Uygulama Sonras›
Destek
Öncesi
Planlama Hizmetleri Hizmetleri Hizmetleri Hizmetleri Hizmetleri
Hizmetleri
Kaynak: TürkMMMB
TEKN‹K MÜfiAV‹RL‹K F‹RMALARININ PERSONELE GÖRE DA⁄ILIMI (%)
76 ve Üzeri Çal›flan
%10
26 - 75 Çal›flan
%21
Buna göre, TürkMMMB üyesi firmalar›n en fazla deneyim sahibi olduklar› alanlar›n proje haz›rlama hizmeti ve proje öncesi
planlama hizmetleri oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
TÜRK‹YE'DE MÜHEND‹SL‹K
Halen Türkiye’deki mevcut 77 üniversitenin 62'sinde mühendislik ve/veya mimarl›k fakülteleri bulunmaktad›r.
Türkiye’deki mühendis ve mimarlar›n üst meslek örgütü olan
TMMOB'da 2004 y›l› itibariyle 23 odaya kay›tl› 247.009 üye
bulunmaktad›r. Bu mühendis ve mimarlar›n bir bölümü tescilli
bürolarda faaliyet göstermekte olup; söz konusu bürolar genelde 1-10 teknik personel istihdam eden, a¤›rl›kl› olarak proje
hizmet sektöründe faaliyette bulunan firmalard›r. Bu firmalardan teknik ve idari kapasiteleri belli kriterlere uyan yaklafl›k
200'ü Müflavir Mühendisler Uluslararas› Federasyonu (FIDIC)
standartlar›n› uygulayan ve TürkMMMB (Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i) üyesi firmalard›r.
1 - 25 Çal›flan
%69
Kaynak: TürkMMMB
TÜRK MÜfiAV‹RL‹K H‹ZMETLER‹N‹N GÜCÜ
Projenin baflar›s› ço¤unlukla uygun maliyette, en güçlü, tecrübeli ve güvenilir uzmanl›¤›n sa¤lanmas›na ba¤l›d›r. Bugün Türkiye'de, ba¤›ms›z müflavir mühendislerce, dünyada kullan›lan
en yeni teknikler uygulanabilmekte ve ileri teknoloji ürünü yap›lar Türk müflavir mühendis ve mimarlar› taraf›ndan baflar›yla gerçeklefltirilebilmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
55
TürkMMMB üyesi teknik müflavirlik ve mimarl›k firmalar›nca
yap›lan ifllerin uzmanl›k aç›s›ndan sektörel da¤›l›m› ise afla¤›daki gibidir:
TürkMMMB ÜYES‹ F‹RMALARIN UZMANLIK ALANLARININ DA⁄ILIMI (%)
Bay›nd›rl›k ‹flleri ve
Destek Hizmetleri %23
Tar›m %5
Çevre %8
Ticaret ve Sanayi %5
TEKN‹K MÜfiAV‹RL‹K H‹ZMETLER‹NDE SORUNLAR / ÖNER‹LER
• Teknik müflavirlik sektörünün temel sorunlar›ndan ilki hizmet
sunma olana¤›n›n bulunmas›ndaki güçlüktür. Hizmetler, inflaat sektörüyle paralel bir seyir izlemektedir. Dolay›s›yla 2006
y›l›nda da inflaat sektöründe devam eden büyüme oranlar›n›n
müflavirlik sektörüne de yans›yaca¤› tahmin edilmektedir.
• ‹fl gelifltirmede baz› sorunlar yaflanmaktad›r.
• Teknik müflavirlik bilinci Türkiye'de henüz yeteri kadar yerleflmemifltir. Dolay›s›yla hizmetlerden yeterince yararlan›lmamaktad›r. Oysa bir inflaat projesinde teknik müflavirlik hizmetleri büyük önem tafl›maktad›r.
Binalar %36
Altyap› %23
Kaynak: TürkMMMB
Grafikte, TürkMMMB üyesi firmalar›n uzmanl›k alanlar› içinde
binalar, altyap› ve bay›nd›rl›k iflleri ve destek hizmetlerinin en
fazla pay› ald›¤› görülmektedir. Yukar›da verilen sektörlerde
TürkMMMB üyesi firmalar›n deneyimleri ise afla¤›daki grafikte
verilmifltir.
TürkMMMB üyesi firmalar›n en fazla deneyim sahibi oldu¤u uzmanl›k alanlar› binalar, altyap›, bay›nd›rl›k iflleri ve destek hizmetleridir.
Türkiye'de özellikle son y›llarda iç pazar›n daralmas› ile daha
çok say›da firma yurtd›fl›ndaki ifllere yönelmektedir.
TürkMMMB üyesi firmalar aras›nda yap›lan bir araflt›rma firmalar›n %85'inin yurtd›fl› projelerde deneyim sahibi olduklar›n› ve
bu firmalar›n toplam 57 ülkede ifl yapm›fl ya da halen yapmakta olduklar›n› göstermifltir. Türk teknik müflavirlik firmalar›n›n
en fazla çal›flt›klar› ülkeler afla¤›daki grafikte görülmektedir.
TÜRK TEKN‹K MÜfiAV‹RL‹K F‹RMALARININ EN FAZLA ÇALIfiTIKLARI
ÜLKELER (adet)
28
25
23
23
20
20
18
14
Kaynak: TürkMMMB
56
5
5
5
5
5
Ürdün
K›rg›zistan
Afganistan
Libya
Romanya
Azerbaycan
Irak
Kazakistan
Suudi Arab.
Rusya Fed.
Türkmenistan
0
5
Polonya
6
5
Ukrayna
10
Arnavutluk
11
10
Özbekistan
15
15
Almanya
firma say›s›
30
• Teknik müflavirlik alan›nda geçerli olan yasal mevzuat
yetersizdir, sorunlar yaratmaktad›r.
• Teknik müflavirlik hizmetlerinde ihale yöntemlerinden kaynaklanan ciddi sorunlar bulunmaktad›r. Bu hizmetler dan›flmanl›k hizmetleri kapsam›ndan ç›kar›lm›fl ve ihalenin en düflük teklife verilmesi koflulu getirilmifltir.
• Sektörde haks›z rekabet yaflanmaktad›r.
• Yetiflmifl iflgücü eksikli¤i, öteki alanlarda oldu¤u gibi bu konuda da ciddi bir sorun oluflturmaktad›r.
• Yurtd›fl› pazarlara ulaflmada da baz› sorunlar bulunmaktad›r.
Yurtd›fl› pazarlar›na girilmesi ve mevcut pazarlar›n gelifltirilmesi konusunda sa¤lanan katk› art›r›lmal›, idari, yasal ve parasal düzenlemelerle, Türk müflavirlik hizmetlerinin uluslararas›
rekabet ve ifl yapma gücü desteklenmelidir.
‹nflaat Malzemeleri Sanayisi
Genel Görünümü
Türkiye'de g›da ve tekstilden sonra gelen en büyük sanayi olan
inflaat malzemeleri sanayisi, ülke sanayisi içinde %10, imalat
sanayisi içinde %12-13, nihai üretime ulaflmak için kullan›lan
yar› ifllenmifl mal özelli¤indeki ara mal üretimi içinde ise %30
dolay›nda bir paya sahiptir.
‹nflaat malzemeleri ile h›rdavat ürünleri iç tüketiminde son y›llarda belirgin bir art›fl görülmüfltür. Bu art›fl, pazardaki de¤iflim
ve geliflmenin bir iflaretidir. Sanayideki bir baflka önemli geliflme, geleneksel da¤›t›m sistemleri d›fl›nda Türkiye'de yap› market (DIY) hipermarket zincirlerinin kurulmas›d›r.
‹NfiAAT MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹ (2003-2005)
Malzeme
2003
2004
2005
Boya (ton)
452.500
500.000
528.500
Düz cam (ton)
719.572
724.348
820.000
Cam yünü (ton)
29.130
40.792
43.000
Cam mozaik (ton)
7.500
7.500
8.500
23.000
27.000
32.000
Çift cam (ton)
Çimento (ton)
35.094.768 38.795.797 41.669.000
Alç› (ton)
1.287.500
1.628.984
Kireç (ton)
1.891.580
2.440.232 2.700.000
Seramik sa¤l›k gereçleri (ton)
fiirket Profili ve ‹stihdam
Her ürün grubunda 5-6 adet büyük üretim firmas› faaliyet göstermektedir. Bu firmalar pazar›n yaklafl›k %80'ine sahiptir. Sanayi genelinde 100 bin dolay›nda üretici, ihracatç›, ithalatç›,
toptanc› ve perakendeci firma ile 20 adet yap› market faaliyet
göstermektedir.
1980'li y›llardan sonra önemli döviz kazand›r›c› sanayi kollar›ndan biri olarak öne ç›kan inflaat malzemeleri sanayisi, 1990'l› y›llar›n bafl›nda ekonomiyle paralel olarak iyi bir dönem geçirmifl;
bu dönemde üretim ve ihracatta düzenli art›fllar yaflanm›flt›r.
1990'l› y›llar›n ortalar›nda bafllayan yurtiçi ve yurtd›fl›ndaki ekonomik krizlerin yan›s›ra, geliflmeyen iç piyasa koflullar›n›n da etkisiyle inflaat malzemeleri sanayisi talep daralmalar› ile karfl›
karfl›ya kalm›flt›r. Bu dönemde daha çok ihracata yönelinmifltir.
1995 ve 1996'da yaflanan canlanmalar›n ard›ndan 1997'de iyi bir
seyir gözlenmifl, ancak Asya krizi sonucunda sektördeki fiyat
rekabetlerinde art›fl yaflanm›flt›r. 1998 y›l›nda sektör yurtiçinde
talep gerilemesiyle, yurtd›fl›nda da çeflitli t›kanmalarla karfl›
karfl›ya gelmifltir. 1999 y›l›nda ekonomik kriz ve depremin etkisiyle bafllayan inflaat malzemeleri sektöründeki daralmalar
2001 y›l›ndaki kriz ile sürmüfltür. Bundan sonraki dönemde gerçekleflen ekonomik büyüme, inflaat sektörünü ve inflaat malzemeleri sektörünü olumlu flekilde etkilemifltir.
Türkiye'de yap› market pazar›n›n cirosunun 1,5 milyar dolar
dolay›nda oldu¤u tahmin edilmektedir. Ekonomik etkenler,
kentsel yap› ve Türk toplumunun karakteristik özellikleri nedeniyle 1994 y›l›na kadar Türkiye'de yap› market pazar› geliflememifltir. Türkiye'de tamircilerin evlere kadar gelip makul ücretlerle tamir ve bak›m iflleri yapmalar› ve gerekli ekipman ve malzemelerin yerel h›rdavatç› dükkanlar›ndan ve inflaat malzemesi sat›c›lar›ndan sat›n al›nabilmesi, Türkiye'de yap› market pazar›n›n geliflmesini geciktiren etkenler aras›ndad›r.
1.750.000
142
166
185
Seramik karolar (1000 ton)
2.639
2.943
3.200
Tu¤la (milyon adet)
3500
4.200
4.500
600
670
700
Çimento veya alç› bazl› infl. malz. (bin ton)
2.750
2.652
2.850
‹fllenmifl do¤al tafllar (bin ton)
3.346
3.933
4.300
Demir veya çelikten çubuklar (bin ton)
9.160
10.202
10.300
Kiremit (milyon adet)
Demir veya çelikten profiller (bin ton)
813
975
990
Demir veya çelikten borular (bin ton)
1.569
1.869
1.914
Kaynak: DTM
2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda, inflaat malzemeleri maliyet art›fllar›
sektöre damgas›n› vurmufltur. Demir ve çimento fiyatlar›nda
alt› ay içinde gerçekleflen %40-60 aras›ndaki zam oranlar›,
sektörde gerçekleflmesi beklenen yat›r›mlar› durdurmufltur.
Ayr›ca petrole gelen zamlar, petrol ürünleri ve PVC fiyatlar›nda %25’e varan zamlar gerçekleflmifltir.
DIfi T‹CARET
‹hracat
2005 y›l›nda toplam ihracat›n %93,7’sini imalat sanayisi ürünleri olufltururken, inflaat malzemelerinin toplam ihracattaki pay› %11,7 olarak gerçekleflmifltir.
EKONOM‹K FAAL‹YETLERE GÖRE ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (milyon $)
2003 Pay (%) 2004 Pay (%) 2005 Pay (%)
Tar›m ve Ormanc›l›k
2.121
4,49
2.542
4,02
3.321
4,53
Madencilik ve
Taflocakç›l›¤›
470
0,99
649
1,03
809
1,10
44.378
93,91
59.579
94,32
68.737
93,66
204
0,43
294
0,47
384
0,52
‹malat
Di¤er
Kaynak: TÜ‹K
ÜRET‹M
‹nflaat malzemelerinin son üç y›ll›k üretim miktarlar› çizelgede
görülmektedir.
2005 y›l›nda inflaat malzemeleri sektörü bir önceki y›la göre
düflüfl göstermeyerek, makul oranlarda art›fl göstererek y›l› tamamlam›flt›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
57
‹NfiAAT MALZEMELER‹ ‹HRACATI (2003-2005) (bin $)
‹hracat (Bin $)
2003
2004
2005
Alç›
25.583
37.272
43.883
Çimento
341.242
418.407
525.645
Boyalar
Plastik ‹nflaat Malz.
A¤açtan ‹nflaat Malz.
Duvar K⤛tlar›
77.239
99.388
133.537
200.996
326.484
429.083
19.726
30.024
48.329
1.554
1.664
2.049
322.594
484.909
628.423
Mineral Yünler
5.980
7.127
14.534
Asfalt, Alç›, Çimento ve Betondan Eflya
31.073
50.502
73.440
2.847
‹fllenmifl Tafllar (Mermer,Granit)
Tu¤lalar, Karolar
218
1.882
1.703
3.466
4.017
313.630
389.710
404.581
Seramik Sa¤l›k Gereçleri
122.315
161.825
178.789
Düz Cam
70.648
60.827
55.076
Cam Yünü
57.252
80.290
81.068
1.350.456
2.513.855
2.719.927
406.655
756.606
917.673
171.840
333.468
450.877
Kiremitler
Seramik Kaplamalar
Demir Çelik Çubuk, Profil ve Teller
Demir Çelikten Çivi, C›vata, Somun, Vida vb.
Demir Çelikten Sa¤l›k Gereçleri
Demir Çelikten Boru ve Boru Ba¤lant› Parçalar›
Demir Çelikten Radyatörler
55.812
79.777
98.545
140.997
226.041
285.586
Demir Çelikten ‹nflaat Aksam›
38.220
55.215
63.910
Alüminyumdan Sa¤l›k Gereçleri
226.811
291.253
400.097
Alüminyumdan Infl. Malz.ve ‹nflaat Aksam›
22.345
29.218
31.977
Adi Metallerden Kilitler ve Donan›m Eflyas›
91.537
139.104
181.363
194.294
242.674
285.045
Is›tma ve So¤utma Cihazlar›
Asansörler
3.130
4.009
5.709
Elektrik Malzemeleri
113.403
159.871
205.183
Kablolar
59.870
96.589
Ayd›nlatma Armatürleri
75.201
Prefabrike Yap›lar
103.179
4.544.885
TOPLAM
‹thalat
‹malat sanayi ürünlerinin ithalattaki pay› 2005 y›l›nda
5%82,5'den %80,7’ye gerilemifltir. Bir önceki y›la göre 2005
y›l›nda imalat sanayi ithalat›nda %16,7 oran›nda art›fl görülmüfltür. ‹nflaat malzemeleri ithalat›n›n toplam ithalat içindeki
pay› ise %3,1 olarak gerçekleflmifltir.‹nflaat malzemeleri sanayisinin ihracat pay›, ithalat pay›ndan çok daha yüksektir.
EKONOM‹K FAAL‹YETLERE GÖRE ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (milyon $)
2003 Pay (%) 2004 Pay (%) 2005 Pay (%)
Tar›m ve Ormanc›l›k
2.535
Madencilik ve
Taflocakç›l›¤›
3,66
2.757
2,83
2.796
2,40
9020
13,01
10980
11,26
16319
14,00
‹malat
55.689
80,31
80.447
82,48
94.003
80,66
Di¤er
2.093
3,02
3.347
3,43
3.395
2,91
Kaynak: TÜ‹K
‹NfiAAT MALZEMELER‹ ‹THALATI (2003-2005) (bin $)
‹thalat (bin $)
2003
2004
2005
2.108
3.059
2.608
91.200
Çimento
8.194
17.086
36.226
100.095
129.598
Boyalar
144.816
113.112
7.201.186
8.605.113
‹ç piyasan›n daralmas›yla d›fl piyasaya a¤›rl›k veren inflaat malzemeleri sektöründe 2002 y›l›ndan itibaren ihracatta yükselifl
e¤ilimi görülmektedir. 2004 y›l› için gerçekleflen ihracat miktar› inflaat malzemeleri alan›nda 7,2 milyar dolar tutar›ndad›r. Bu
say›ya göre ihracat, bir önceki y›la göre %58 oran›nda art›fl
göstermifltir. 2005 y›l›nda ise ihracat 8,6 milyar dolara ç›km›fl
ve 2004 y›l›na oranla %19,5’lik bir art›fl sa¤lanm›flt›r.
TOPLAM ‹NfiAAT MALZEMELER‹ ‹HRACATI (2003-2005) (milyon $)
201.130
261.001
315.637
130.440
177.121
188.590
A¤açtan ‹nflaat Malz.
16.711
21.443
22.667
Duvar Ka¤›tlar›
2.506
4.083
5.642
‹fllenmifl Tafllar (Mermer,Granit)
19.970
29.589
64.202
Mineral Yünler
16.252
23.542
24.203
Asfalt, Alç›, Çimento ve Betondan Eflya
10.007
17.365
48.233
Tu¤lalar, Karolar
146
230
752
Kiremitler
273
599
866
Seramik Kaplamalar
11.736
28.444
58.854
Seramik Sa¤l›k Gereçleri
1.767
3.091
3.735
50.953
65.447
100.735
Plastik ‹nflaat Malz.
Düz Cam
Cam Yünü
44.905
53.905
65.914
Demir Çelik Çubuk, Profil ve Teller
108.852
216.846
275.942
Demir Çelikten Çivi, C›vata, Somun, Vida vb.
133.336
212.163
254.327
4.522
7.774
10.295
368.505
283.776
390.160
Demir Çelikten Sa¤l›k Gereçleri
‹nflaat Malzemeleri ‹hracat›
8.000
Demir Çelikten Boru ve Boru Ba¤lant› Parçalar›
6.000
Demir Çelikten Radyatörler
4.000
Demir Çelikten ‹nflaat Aksam›
2.000
Alüminyumdan Sa¤l›k Gereçleri
9.170
12.485
13.929
Alüminyumdan Infl. Malz.ve ‹nflaat Aksam›
31.441
37.597
44.624
Adi Metallerden Kilitler ve Donan›m Eflyas›
146.367
233.060
271.044
Is›tma ve So¤utma Cihazlar›
410.732
481.756
623.917
10.986
12.990
11.000
335.030
445.295
486.731
22.903
43.762
70.213
61.541
87.573
115.033
6.281
14.183
25.343
2.236.789 2.889.268
3.630.024
0
2003
2004
2005
Sektör ihracat›nda en büyük ihracat de¤erini, yaklafl›k 5 milyar
dolarla demir-çelik ürünleri oluflturmaktad›r. Bu alan içinde s›ras›yla en çok ihraç edilen ürünler demir-çelik çubuk, profil ve
teller ve demir-çelik borulard›r. ‹kinci büyük kol ise ifllenmifl
tafllar (mermer ve granit) olmufltur. Çimento ihracat› ise üçüncü s›rada yer almaktad›r. Arkas›ndan seramik kaplama ihracat› gelmektedir.
58
‹nflaat malzemeleri 2005 y›l›nda 177 ülkeye ihraç edilmifl olup
bafll›ca pazarlar BAE, ABD, BAE, Irak, ‹ngiltere ve Almanya’d›r.
Alç›
Kaynak: DTM
10.000
2005 y›l›nda bir önceki y›la göre ihracatta en fazla art›fl yaflayan alanlar s›ras›yla; %100’ün üzerinde art›flla mineral yünler,
%60 art›flla a¤aç, %51 ile tu¤la ve karolar olmufltur. 2004 y›l›
ihracat de¤erlerine göre azalma yaflayan alanlar ise; prefabrik
yap›lar, düz cam ve kablolar olmufltur.
Asansörler
Elektrik Malzemeleri
Kablolar
Ayd›nlatma Armatürleri
Prefabrike Yap›lar
L‹STE TOPLAMI
Kaynak: DTM
5.671
10.437
10.613
64.756
83.885
97.975
2002 y›l›nda 1,9 milyar dolar olan inflaat malzemeleri ithalat›
2003 y›l›nda 2,2 milyar dolar, 2004 y›l›nda 2,8 milyar dolar,
2005 y›l›nda ise bir önceki y›la oranla %24 art›fl göstererek 3,6
milyar dolar olarak gerçekleflmifltir.
Türkiye ekonomisinde 2005 y›l›nda ithalat de¤erleri, ihracat
de¤erlerinden %63 fazla olmas›na karfl›n, inflaat malzemelerinde ihracat›n ithalata oran› %230 kadard›r.
Sektör ithalat›nda en fazla ithalat, 2005 y›l›nda toplamda demir çelik ürünleri taraf›ndan üstlenilmifltir. Bu grup içinde en
çok ithal edilen ürünler demir çelik borulard›r. Is›tma ve so¤utma cihazlar› ise ürün kollar› listesinde 663 milyon dolarla en
üst s›rada ithal edilen ürün olarak yer almaktad›r. Arkas›ndan
elektrik malzemeleri, boyalar, kilit ve metal donan›m eflyalar›
ile plastik inflaat malzemeleri gelmektedir. ‹thalatta bir önceki
y›la göre azalma görülen tek inflaat malzemesi alç› olmufltur.
❏ Geleneksel Yat›r›mlar›n D›fl›na Ç›k›lmamas›
‹nflaat malzemeleri sanayisinde, geleneksel yat›r›mlar›n d›fl›na
ç›k›lmamaktad›r. Bu nedenle sanayi genelinde geliflim k›s›tl› olmaktad›r. Oysa, yeni geliflen yap› malzemeleri üretiminde, Türkiye'de henüz önemli bir boflluk bulunmaktad›r.
❏ Kapasite Fazlal›¤›
Kimi inflaat malzemeleri üretiminde kapasite fazlal›¤› bulunmaktad›r ve yeni yat›r›mlardan önce stoklar›n eritilmesi gerekmektedir.
2005 y›l›nda 128 ülkeden inflaat malzemeleri ithal edilmifltir.
Bafll›ca ithalat yap›lan ülkeler Almanya, Çin, ‹talya, Fransa ve
‹spanya’d›r.
‹NfiAAT MALZEMELER‹ SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
‹nflaat malzemeleri alan›nda özellikle çimento, demir-çelik, seramik ve cam, Türkiye'nin kendisini dünyada kan›tlad›¤› alanlardand›r. Türk inflaat malzemeleri sanayisi, Avrupa ve
ABD'den transfer edilen teknolojinin etkisi alt›ndad›r. Malzeme
üreticileri, "Belgeleme" bölümünde bahsedilen standartlara
göre üretim yapmaktad›r. Türk inflaat malzemeleri, pek çok ülkede tercih edilmektedir. Ayr›ca Türk inflaat malzemeleri sanayisinde ileri teknoloji kullan›lmaktad›r.
‹nflaat malzemelerinin iç tüketiminde de son y›llarda art›fl görülmektedir. 2005 y›l›nda inflaat sektöründe gerçekleflen yüksek
büyüme oranlar›, inflaat malzemeleri alan›nda da hareketlilik do¤urmufltur. Pazardaki çeflitlili¤in bir göstergesi olan bu durum,
ithalat oranlar›n›n ihracat oranlar›na göre düflük olmas›yla da
kendini göstermektedir. Ayr›ca son y›llarda geliflme gösteren yap› marketler, tüketimde de art›fl yaratacak bir geliflmedir.
‹NfiAAT MALZEMELER‹ SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
❏ Yap› Malzemelerinde Fiyat Farklar›
Özellikle daha önceki bölümlerde de bahsedilen yap› malzemeleri endeksinin 2004 ve 2005 y›llar›nda ÜFE’nin üzerinde ç›kmas› durumu, maliyet art›fl› olan birçok inflaat kaleminde müteahhit firmalar› s›k›nt›ya düflürmüfltür. Kamu ‹hale Kanunu’na
göre, inflaatlarda kullan›lan ana malzemelerde maliyet art›fl› oldu¤unda bu kalemlere fiyat fark› verilmesine karar verilmifltir.
Ancak ÜFE oran›n›n düflük olmas›na karfl›n yap› malzemelerinin maliyetlerindeki yüksek oranlardaki art›fllar nedeniyle fiyat
farklar› ÜFE oranlar›na göre hesaplanmaktad›r, bu durum da
devam eden ifllerde zarara neden olmaktad›r.
2006 y›l› 9. ay›n sonu itibariyle inflaat demirindeki fiyat art›fl›
%57, çimentodaki art›fl %10, tu¤la ve kiremitteki art›fl %30,
haz›r betondaki fiyat art›fl› da %35-40 olmas›na ra¤men, ÜFE
öteki kalemlerden ötürü %7,4 artabilmifltir.
‹nflaat malzemelerindeki fahifl art›fl müteahhitleri de etkilemifltir.
Çimento ve beton gibi ana inflaat malzemelerini temin etmekte
yaflanan güçlük, kamu yat›r›mlar›n› da sekteye u¤ratmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
59
Çimento
Türkiye'de inflaat sektörünün geliflimi, alt›nda bar›nd›rd›¤› haz›r beton ve çimento gibi alt sanayileri de olumlu flekilde etkilemifltir. Çimento sanayisi, Türkiye'ye dünyaya oranla yaklafl›k
50 y›l geç girmesine karfl›n günümüzde oldukça ilerlemifl konumdad›r.
Türk çimento sanayisi, Türkiye'deki sanayileflmenin en önemli
temsilcilerinden biridir. Çimento sanayisinde talep, ülkenin
ekonomik koflullar›na ba¤l›d›r. Yat›r›m ortam›na da ba¤l› olarak
geliflen sanayi, harcama yap›lmayan dönemlerde durgundur.
Çimento sanayisi, bir ülkenin ekonomik gelifliminin en önemli
göstergelerinden biridir. Bir ülkede meydana gelen ekonomik
de¤ifliklikler k›sa süre içinde çimento sanayisine de yans›maktad›r.
Çimento bafll›ca silisyum, kalsiyum, alüminyum ve demir oksitlerini ihtiva eden hammaddelerin kar›flt›r›larak piflirilmesi ile elde edilen klinkerin ö¤ütülmesiyle ortaya ç›kan hidrolik ba¤lay›c›lar› tarif eder.
fiirket Profili
Türkiye’de halen 41 adedi entegre tesis, 17 adedi ö¤ütme - paketleme tesisi olmak üzere 58 tesis çimento üretmektedir.
Fabrikalar yurt sath›na uygun bir da¤›l›m göstermektedir. Tesislerin tamam› özel sektöre aittir. Sektörde ayr›ca yabanc›
sermaye de bulunmaktad›r.
Türkiye'de ilk çimento üretimi, 1912 y›l›nda Dar›ca ve Eskiflehir'de bafllat›lm›flt›r. Özellikle 1950'den sonra Türkiye Çimento
Sanayisi T.A.fi.'nin (Ç‹SAN) kurulmas›yla üretim artmakla beraber 1970'lere dek talebin yeterli derecede karfl›lanamamas› nedeniyle çimento ithalat› devam etmifltir. 1978-1983 y›llar› aras›nda dünyada patlayan inflaat krizi, Türkiye'nin büyük oranda
ihracat yapmas›n› sa¤lam›flt›r. Sanayi, günümüzde tamamen
özelleflmifl durumdad›r. Yabanc› sermaye, 22 adet tesisle çimento pazar›n›n yaklafl›k %30'una sahip durumdad›r.
Sektör AB uyum süreci içerisinde AB standartlar› ile bütünleflme sa¤lam›flt›r. Türkiye Çimento Müstahsilleri Birli¤i kanal›yla
CEMBUREAU komisyonlar›nda çal›flmalar aktif olarak sürdürülmektedir.
‹stihdam
Türk Çimento Sektörü 2005 y›l›nda 13 bin kiflinin üzerinde istihdam yaratm›flt›r. 2005 y›l› sonu itibari ile sanayide faaliyet
gösteren kifli say›s› 9.125’e yükselmifltir. Müteahhit eleman say›s› ise 4.542’dir. Bölgelere göre de¤erlendirildi¤inde en fazla
Marmara bölgesinde çimento sanayisine yönelik istihdam yarat›ld›¤› görülmektedir. Arkas›ndan ‹ç Anadolu ve Ege bölgeleri gelmektedir.
DÜNYADA Ç‹MENTO SANAY‹S‹
2005 y›l›nda dünya çimento üretimindeki %6’l›k art›fl oran›, bir
önceki y›l›n %9’luk art›fl oran›n› izlemifltir. Y›ll›k çimento üretimi 2.27 milyar tona ulaflm›flt›r. Çimento üretimindeki en önemli bölge olan Asya, %6’l›k büyüme göstermifltir. Çin’in iki y›ll›k
60
%15 art›fl oran›n›n üstüne bu y›l da %9 oran›ndaki art›fl oran›,
Hindistan’›n %9 büyüme oran› ve 143 milyon ton üretim kapasitesi, Asya çimento üretim art›fl›nda önemli katk› sa¤lam›flt›r.
Bütün olarak Avrupa’da (eski BDT hariç) çimento üretim art›fl
oran› ise %3,3’lük bir art›fl göstermifl ve 2005 y›l› dünya çimento üretiminin %13,5’lik dilimini oluflturmufltur. ABD ise
%6’l›k bir art›fl göstererek, 127 milyon ton gibi rekor bir tüketim miktar›na ulaflm›flt›r. Bu tüketim a¤›rl›kl› olarak konut d›fl›
ve kamusal yap›lara aittir. ABD, çimento üretiminin %42’sini,
tüketiminin ise %50’sini oluflturmufltur.
Ç‹MENTO BÖLGESEL ÜRET‹M DA⁄ILIMI (%)
Di¤er Avrupa %0
AB %11
BDT %3
ABD %5
Di¤er
Cembureau %3
Afrika
%4
Oyanusya
%1
Di¤er
Amerika %6
Asya %67
Kaynak: CEMBUREAU
Dünya çimento talebi 2006 y›l›nda %4,1 oran›nda art›fl göstererek 2,1 milyar tona ulaflm›flt›r. Bu da 144 milyar dolarl›k bir
de¤er oluflturmaktad›r. Çin bu talebin %37’sini tek bafl›na oluflturarak dünya pazar›ndaki önemini göstermifltir.
ÜRET‹M
Türkiye çimento sektörü, 2002 y›l›ndan sonra toparlanarak günümüzde dünyan›n en büyük ikinci ihracatç›s› konumuna gelmifl durumdad›r. 2002 y›l›nda çimento üretimi 32,6 milyon ton,
klinker üretimi ise 29 milyon 499 bin ton olmufltur. 2003 y›l›nda çimento üretiminde %8'lik art›flla çimento üretimi 35,1 milyon tona yükselmifltir. Klinker üretiminde de %3,1 oran›nda art›fl yaflanm›fl, toplam üretim 65,5 milyon ton olmufltur. Çimento üretiminde 2004 y›l›nda 38 milyon tonluk üretimden sonra
2005 y›l›nda %10,29 art›flla, 41,7 milyon tonluk üretim gerçekleflmifltir. Klinker üretimindeki art›fl da devam etmifl ve 2004
y›l›nda 32,8 milyon ton olan üretim %10,96 artarak 36,4 milyon tona ulaflm›flt›r.
Yandaki grafikte görülece¤i üzere sektör, üretim ve iç sat›flta
2001 y›l›ndan bugüne devaml› geliflen bir e¤ilime sahiptir.
Ç‹MENTO ÜRET‹M‹ (1996-2006) (milyon ton)
kadar 83,2 milyon tona ulaflacakt›r. Bu da en iyimser tahminle
o y›lki ihtiyac›n 30,9 milyon ton üzerinde olacakt›r.
De¤iflim (%)
1996
35,2
6
1997
36,0
2
1998
36,6
2
70.000.000
1999
34,2
-7
60.000.000
2000
36,2
6
2001
30,1
-17
2002
32,6
8
40.000.000
2003
35,1
8
30.000.000
2004
38,0
8
2005
41,7
10
20.000.000
2005 Ocak-Nisan
11,0
-74
10.000.000
2006 Ocak-Nisan
12,7
15
1997-2005 YILLARI Ç‹MENTO KAPAS‹TE RAKAMLARI (ton)
1997
Son on y›ll›k çimento üretimi (milyon ton)
40
1998
Çimento
Klinkler
Çimento
Klinkler
Klinkler
Çimento
Çimento
Çimento
Klinkler
Çimento
Klinkler
Çimento
Klinkler
Ç‹MENTO ÜRET‹M‹ (1996 - 2006) (milyon ton)
45
Çimento
Klinkler
0
Klinkler
50.000.000
Çimento
Klinkler
Üretim (milyon ton)
Y›llar
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: DPT
35
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
30
25
20
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
35,2
36,0
36,6
34,2
36,2
30,1
32,6
35,1
38,0
41,7
Kaynak: TÜ‹K
2001 y›l›ndan itibaren çimento üretiminde do¤rusal bir art›fl
görülmektedir. Çimento üretimindeki bu e¤ilim devam ederse,
2008 y›l›nda üretimin 50 milyon tona ulaflmas› olas›d›r.
Ç‹MENTO ÜRET‹M E⁄‹L‹M‹ (2008’e kadar)
60.000
50.000
40.000
30.000
2001 - 2005 üretim
20.000
Do¤rusal üretim e¤risi
10.000
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
‹leriki y›llarda sadece konut üretimi ile bu art›fl miktar›na ulaflamayacak olan sektördeki büyümenin 2006 y›l›nda, çimentonun
bafll›ca kullan›m alan› olan altyap› yat›r›mlar›n›n istenilen düzeye
gelmesi halinde %6-8 aral›¤›nda olmas› beklenmektedir.
Çimento tüketimi ekonomik duruma, nüfus hareketlerine ve
yat›r›mlara göre de¤ifliklik göstermektedir. 1998 y›l›na kadar
tüketimde art›fl olmufl, 2002 y›l›na kadar her y›l bir önceki y›la
göre tüketimde düflüfl yaflanm›flt›r. Sonraki y›llarda %10’u geçmeyen art›fl oranlar› gözlenmifltir.
Ekonomik istikrar›n sa¤lanmas›, faiz ve döviz gelirlerinin düflmesi, ipote¤e dayal› konut sat›fl›n›n gündeme gelmesi nedeniyle son bir y›l içinde, konut inflaatlar›ndaki canlanmaya paralel
olarak, çimento yurtiçi talebinde büyük art›fl olmufltur. 2005
y›l›nda çimento tüketimindeki art›fl %14,3 de¤erine ulaflarak ve
toplam 35,1 milyon tonluk sat›fl rakam› ile 1998 y›l›ndaki 33,6
milyon tonluk rekor sat›fl›n da üstüne ç›km›flt›r. 2006 y›l›n›n ilk
çeyre¤inde ise bir önceki y›l›n ilk çeyre¤ine oranla %19,3’lük
bir art›fl gözlenmifltir. 2007– 2013 y›llar› aras›nda çimento iç tüketiminin ortalama olarak yaklafl›k %5,5 oran›nda artaca¤›
tahmin edilmektedir.
2005 y›l›nda sektörde yaflanan bir baflka hareketlilik de çimento fabrikalar›n›n sat›fl› olmufltur. Toplam 8 entegre ve 1 ö¤ütme
tesisi sat›lm›flt›r. Ulafl›lan bu miktar hem sektördeki aktörlerin,
hem de d›flar›dan gelenlerin sektöre olan güvenlerini göstermeleri aç›s›ndan önemlidir.
Ç‹MENTO TÜKET‹M‹ (milyon ton) (1996-2006)
Y›llar
Tüketim (milyon ton)
De¤iflim (%)
Teflvikler
1996
32,1
6,6
Hazine Müsteflarl›¤› verilerine göre, 2005 y›l›nda befl yeni
komple yat›r›m için teflvik belgesi al›n›rken, 626,6 milyon
YTL’lik yat›r›m ve 846 kiflilik istihdam taahhüdünde bulunulmufltur. Bir fabrika da 4 milyon YTL’lik yenileme yat›r›m› taahhüdü karfl›l›¤›nda yat›r›m teflvik belgesi alm›flt›r.
1997
32,6
1,6
1998
33,6
3,1
1999
31,5
-6,3
KAPAS‹TE
Türkiye’de halen 42 milyon ton klinker ve 52,5 milyon ton çimento kapasitesi mevcuttur. Son dönemde inflaat sektöründeki büyüme çimento yat›r›mlar›n›n da artmas›na neden olmufltur. Ö¤ütme tesisleri de göz önüne al›nd›¤›nda kapasite, halihaz›rda verilmifl teflviklerle ve bafllanm›fl yat›r›mlarla 2010 y›l›na
2000
31,5
0,5
2001
25,1
-20,3
2002
26,8
6,8
2003
28,1
4,9
2004
30,7
9,0
2005
35,1
14,3
2005 Ocak-Nisan
8,8
13,8
2006 Ocak-Nisan
10,5
19,3
Kaynak: TÇMB
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
61
‹zleyen grafiklerde son 10 y›ll›k GSMH de¤iflimi (milyon dolar)
ve çimento tüketimi (milyon ton) grafikleri karfl›laflt›rmal› olarak görülmektedir. Bu iki de¤iflken aras›nda, %52 oran›nda korelasyon bulunmaktad›r.
Ç‹MENTO ‹HRACATI (milyon ton) (1996-2005)
10
8
6
Ç‹MENTO TÜKET‹M‹ (1996 - 2006) (milyon ton)
4
40
2
1996
35
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: TÇMB
30
25
20
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
30,1
32,1
32,6
33,6
31,5
31,5
25,1
26,8
28,1
2005 2006
30,7
35,1
Kaynak: TÇMB
Toplam ihracatta (çimento ve klinker) 2001 y›l›ndan itibaren
Avrupa’da 1. s›rada bulunan Türk çimento sektörü, 2005 y›l›nda gerçeklefltirmifl oldu¤u ihracat miktar› ile dünyada ilk 3 ülke
aras›nda yer alm›flt›r.
SON ON YILLIK GSMH DE⁄‹fi‹M‹ (milyon dolar) (1996 - 2005)
400.000
GSMH
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
Çimento ihracat›, 1970'lerden 1982 y›l›na dek düzenli bir seyir
izlemifl; daha sonra Ortado¤u ve Kuzey Afrika pazarlar›n›n geliflimi ve ‹ran-Irak Savafl› ile durulmufl, 1989'da yeniden canlanm›fl ve 1998'e dek yine artarak devam etmifltir. 1999 y›l›ndan
sonra ise iç talepteki durgunluk ihracat pazar›n› hareketlendirmeye yaram›flt›r. Günümüze dek süren bu hareketlilik, 2003 y›l›ndaki çimento ve klinker ihracat toplam› olan 10,4 milyon tonla kendini göstermifltir. Bu ihracatta %71'lik oran› çimento
oluflturmaktad›r. Klinkerde üretim art›fl›na karfl›n ihracat düflüflü, çimento sanayisinin geliflmekte oldu¤unu göstermektedir.
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
182,82
192,43
206,55
185,26
201,43
148,21
180,89
239,23
299,47
360,87
Kaynak: TÜ‹K
‹HRACAT
Türkiye'nin çimento sanayisinde 200 milyon dolarl›k bir ihracat potansiyeli bulunmaktad›r. Sanayi genelinde her y›l toplamda 10 milyon tonluk çimento ve klinker ihracat› yap›lmakta
ve bu pozisyon uzun y›llar korunacak gibi görünmektedir. Mevcut klinker üretimi ile yurtiçi gereksinim rahatl›kla karfl›lanmakta ve önemli oranda ihracat gerçeklefltirilmektedir.
2004 y›l›nda 8,2 milyon ton olarak gerçekleflen çimento ihracat›,
2005 y›l›nda %5,7 azalarak 7,7 milyon tona gerilemifltir. Bu düflüfl
ihraç amac›yla üretilmeyen çimentonun iç pazardaki tüketiminin
artmas› nedeniyle yaflanm›flt›r. Klinker ihracat›nda ise %12,97’lik
bir art›fl gerçekleflmifltir. Klinkerde 2004 y›l›nda 2,5 milyon ton
olan ihracat, 2005 y›l›nda 2,8 milyon tona yükselmifltir.
Irak, çimento ihracat›ndaki en önemli pazar konumunu 2005
y›l›nda da art›rarak devam ettirmifltir. 2005 y›l›nda Irak’a yaklafl›k 2,8 milyon ton çimento ihracat› gerçeklefltirilmifltir. Bu
miktar toplam ihracat›n yaklafl›k %35,6’s›na denktir. Ancak,
Irak pazar›n›n orta ve uzun vadede istikrarl› bir pazar özelli¤i
tafl›mayaca¤› aç›kt›r. ‹hracattaki öteki önemli pazarlar 2004 y›l›nda oldu¤u gibi ‹talya, ABD ve Portekiz olarak s›ralanabilir.
Afla¤›daki tabloda çimento ihracat› gerçeklefltirilen bafll›ca ülkeler yer almaktad›r:
2005 YILI Ç‹MENTO ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (%)
Ç‹MENTO ‹HRACATI (klinker hariç) (milyon ton) (1996-2006)
Y›llar
1996
62
‹hracat
(milyon ton)
3,7
De¤iflim
(%)
23
‹hracat/Üretim
(%)
Suriye %4
Nijerya%2
‹spanya %4
Irak %36
11
1997
4,6
24
1998
3,3
-28
13
9
1999
3,4
3
10
2000
4,5
32
12
2001
5,2
16
17
2002
6,0
15
18
2003
7,4
23
21
2004
8,2
11
22
2005
7,7
-6
18
2005 Ocak-Nisan
2,3
-15
21
2006 Ocak-Nisan
2,1
-9
17
Di¤er %6
Arnavutluk %4
Fransa %4
‹srail %4
K.K.T.C. %5
Portekiz %9
‹talya %12
ABD %10
Kaynak: TÇMB
2005 YILI KL‹NKER ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (%)
Di¤er %14
‹spanya %39
‹srail %3
Fildifli %8
Yabanc› Sermayenin ‹lgisi
Türkiye'deki çimento sanayisi içinde bulundu¤u olumlu koflullar sayesinde yabanc› yat›r›mlar› çekmektedir. Avrupa firmalar›, Avrupa'da kurulacak yeni fabrikalar›n kurulufl maliyetlerinin
yüksekli¤i nedeniyle, Türkiye'de altyap› yat›r›mlar› ve konut
sektöründeki a盤›n çimento talebini canl› tutaca¤›n› varsayarak, Türkiye'de çimento sanayisine yat›r›m yapmaktad›r.
Türkiye'nin Avrupa Pazarlar›na Yak›nl›¤›
Türkiye'nin çimento sanayisindeki önemli avantajlardan biri,
Avrupa pazarlar›na rakiplerinden daha yak›n bir noktada yer
almas›d›r. Ancak, Ukrayna, Tayland, Malezya, Çin, Endonezya
gibi ülkelerin potansiyellerini zorlayacaklar› düflünülmektedir.
‹talya %36
Kaynak: TÇMB
At›klar›n Alternatif Yak›t Olarak Kullan›lmas›
2005 y›l›nda çimento ihracat›n›n %45,6’s› Asya ülkelerine,
%40,2’si Avrupa ülkelerine, %9,7’si ABD’ye ve %4,5’i Afrika
ülkelerine gerçeklefltirilmifltir. Klinker ihracat›n›n yaklafl›k
%80,9’u Avrupa ülkelerine yap›lm›flt›r.
2005 y›l›nda yine en önemli ihracat yap›lan ülke Irak olmufltur.
‹hracat›n %36’l›k k›sm› bu ülkeye yap›lm›flt›r. ‹talya, ABD ve
Portekiz ise öteki önemli pazarlar aras›nda yer almaktad›r. ‹hracatta, tafl›madaki yüksek maliyetler nedeniyle yak›n pazarlar
daha avantajl› konumdad›r.
Klinker ihracat›nda ise 2005 y›l›nda ‹talya ve ‹spanya toplam
ihracat›n %75’ini oluflturmaktad›r.
Çevresel at›klar›n yak›t olarak kullan›lmas› sayesinde çimento
sanayisi, ekoloji, enerji ve ekonomi alanlar›nda katma de¤ere
sahiptir. Bunun d›fl›nda, 1997 y›l›nda imzaya aç›lan, dünyadaki
sera gaz› emisyonlar›n›n 1990 y›l› düzeyinin %5 alt›na çekilmesini öngören ve 2005'te yürürlü¤e giren Kyoto Protokolü'nün
uygulanmas›yla birlikte, Avrupa'da klinker üretimine çeflitli kriter ve maliyetler eklenmifltir. Dolay›s›yla, henüz Kyoto Protokolü'nü imzalamayan Türkiye'de üretimi yap›lan çimento için
Avrupa önemli bir pazar oluflturmaktad›r.
Ç‹MENTO SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹
Kapasite Fazlal›¤›
‹THALAT
Çimento ve klinker alan›nda Türkiye'de ithalat oran› yok denecek kadar az olmaktad›r. ‹lk ithalat faaliyeti, Marmara, Ege ve
‹ç Anadolu bölgelerinde üretim a盤› do¤mas› nedeniyle 1986
y›l›nda gerçekleflmifltir. 1989 y›l›ndan itibaren tüm bölgeler
kendine yeterli konuma gelmifltir ve ithalat yap›lmamaktad›r.
Yap›lan az orandaki ithalat ise bölgesel bazda üretim a盤›n›n
karfl›lanmas›na yöneliktir.
2005 YILI KL‹NKER ‹THALATI (ton)
Ülkeler
‹thalat (ton)
Yunanistan
25.070
Bulgaristan
159.920
M›s›r
TOPLAM
62.305
247.295
Kaynak: TÜ‹K
Ç‹MENTO SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Teknoloji / Donan›m
Çimento sanayisi, teknolojik aç›dan pek çok öteki sanayiden
ileri durumdad›r. Kullan›lan donan›mlar moderndir. Ürün kalitesi, ileri teknoloji sayesinde dünya standartlar›na uygun üretim yap›lmaktad›r. Makine, teçhizat ve yedek parçalar yurtiçinde üretilebilmektedir. Ayr›ca hammadde zenginli¤i, sanayisinin
önemli güçlerinden biridir. Özellefltirme ile sanayide yaflanan
canl›l›¤›n yan›s›ra, 2005 y›l›nda el de¤ifltiren fabrikalar, sanayideki rekabeti körüklemifltir.
Günümüzde Türkiye çimento sanayisinde görülen en büyük yap›sal sorun, kapasite fazlal›¤›d›r. Ek yat›r›mlarla, ihracata yönelik
kapasite art›rman›n veya yeni fabrika kurman›n çimento piyasas›ndaki dengeleri bozabilmesi söz konusu olmaktad›r. Fazla kapasite, özellikle teflvik oranlar› daha yüksek olan sahil kesiminde
fabrikas› olmayan firmalarca ihracat yoluyla eritilememektedir.
Yap›lan tahminlere göre Türkiye genelindeki mevcut kapasiteler,
önümüzdeki 10 y›l boyunca tüm ülkeye yetecek durumdad›r.
Türkiye'de çimento tüketiminin ulaflabilece¤i en yüksek de¤er,
y›lda 45 milyon tondur (kifli bafl›na 650 kg/y›l). 2006 y›l›ndaki
üretim kapasitesinin 68 milyon ton olmas› halinde, 23 milyon
tonluk çimento fazlas› söz konusu olacakt›r.
Girdi Maliyetleri / AB Normlar›na Uyum / ‹hraç Limanlar› Yetersizli¤i
Tübitak'›n haz›rlad›¤› Vizyon 2023 Raporu'na göre sanayinin
en önemli sorunlar› yüksek enerji maliyetleri, çevre ve benzeri
konularda AB normlar› ile uyum sa¤lanamamas› ve ihraç limanlar›n›n yetersizli¤idir.
Her ne kadar sanayide yerli girdiler kullan›lsa da, elektrik,
enerji ve ambalajlamada kullan›lan kraft ka¤›d› maliyetleri, üretimde büyük oranda s›k›nt› yaratmaktad›r. Elektrik fiyatlar› ile
kömür, do¤algaz gibi ürünlerin üretim maliyetleri içindeki pay›
%23,5 düzeyindedir. Elektrik fiyatlar›nda Türkiye, Avrupa'da
elektri¤i en pahal› kullanan üç ülkeden biridir.
Sanayide yüksek teknolojinin kullan›m› yayg›n olsa da, henüz
üretimde AB normlar›n›n tamam› sa¤lanabilmifl de¤ildir. Bu bak›mdan gerek ürün kalitesinde, gerekse dünya pazar›nda rekabette sorunlarla karfl›lafl›lmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
63
Nakliye ve kredi maliyetleri de sanayi genelinde sorun yaratmaktad›r. ‹hraç limanlar› yetersizdir. Özellikle Güneydo¤u Anadolu bölgesinin limanlara uzakl›¤›, yüksek navlun bedellerine
ve ihracatç›n›n düflük kâr elde etmesine neden olmaktad›r.
Kay›td›fl› Ekonomi ve Haks›z Rekabet
Bir baflka önemli sorun, Türkiye'de her sanayi kolunda oldu¤u
gibi çimento sanayisinde de geçerli olan kay›t d›fl› ekonomidir.
Baz› firmalar›n kay›t d›fl›l›kla yaratt›¤› haks›z rekabet, sanayiyi
olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle, ürün kalitesinin
düflmesi ve yurtd›fl› pazarlarda ürünlerin imaj›n›n zedelenmesi
söz konusu olmaktad›r.
Elle Beton Dökümü
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birli¤i'nin belirtti¤i önemli sorunlardan biri, çok katl› betonarme binalar›n asgari beton dayan›m standartlar›n› tutturamamas› nedeniyle elle beton dökümünün acilen yasaklanmas› gerekti¤idir. Bu amaçla çeflitli bilinçlendirme projeleri yürürlü¤e sokulmufltur.
Hammadde Madenleri ile ‹lgili Ruhsatland›rma
Sanayide kullan›lan hammadde madenleri ile ilgili ruhsat al›nmas› konusunda çeflitli sorunlarla karfl›lafl›lmaktad›r. Özellikle
kentlerin geliflimiyle birlikte baz› madenler kent s›n›rlar› içinde
kalmakta ve ruhsat al›namamaktad›r.
E¤itimsiz ‹flgücü
Sanayi genelinde nitelikli ve ara eleman s›k›nt›s› çekilmektedir.
Bu amaçla Türkiye Çimento Müstahsilleri ‹flçi Sendikas›, iflgücünün e¤itimi amaçl› çeflitli etkinlik ve projeler yürütmektedir.
Gümrük
‹hracat›n art›r›lmas› için, gümrükte karfl›lafl›lan bürokratik engellerin ortadan kald›r›lmas› gerekmektedir.
Yak›t
Çimento üretim maliyetinin önemli bir k›sm›n› oluflturan yak›t
konusunda, petrokok ithalat›nda getirilen s›n›rlama ile önemli
oranda sorunlar yaflanmaktad›r. Petrokok, çimento sanayisinde, istikrarl› kalitesi, yüksek ›s›l de¤eri ve düflük maliyeti sayesinde en çok tercih edilen yak›tt›r. Çevre sorunlar› yaratmaz.
Üretim maliyetleri içindeki pay› %30 düzeyindedir. Bu k›s›tlama yerli kömür kullan›m›n› art›rmak yerine, daha pahal› olan ithal kömür kullan›m›n› art›rarak üretim maliyetlerini yükseltecektir. Uygun maliyetli petrokokun kullan›m› ile Türkiye'nin
dünyadaki rekabet flans› artacakt›r. Rakip Avrupa ülkelerinde
de yüksek oranda petrokok kullan›lmaktad›r.
Bu sorunlar›n çözümünde gösterilecek çabalar sonucunda çimento sanayisinin daha iyi bir döneme girmesi beklenmektedir. Ayr›ca yo¤un ihtiyaç duyulan kalifiye elemanlar›n sa¤lanmas› da sanayinin geliflimi ve vizyon sahibi giriflimlerin yap›lmas› aç›s›ndan önem tafl›maktad›r.
Çimento sanayisi, içinde bulundu¤u büyüme sürecinin sonu ve
olgunluk sürecinin bafllang›c› sinyallerini vermektedir.
Bir araflt›rma firmas›n›n sanayiyle ilgili haz›rlad›¤› raporda,
2015 y›l›na kadar sanayinin ürün ç›kt›s›n›n %70 oran›nda artaca¤› tahmin edilmektedir.
64
Haz›r Beton
Haz›r beton, bilgisayar ortam›nda istenilen oranlarda bir araya
getirilen çimento, do¤al veya yapay agrega, su ve betonun niteli¤ine göre belirlenen kimyasal katk› maddelerinin kar›flt›r›lmas›yla üretilen ve tüketiciye "taze beton" olarak sunulan beton olarak tan›mlanmaktad›r. Haz›r betonun klasik betondan
fark› bilgisayar kontrolüyle modern tesislerde haz›rlan›yor olmas›d›r. Kolay flekil verilebilir ve nihai mukavemetinin tamam›n› yaklafl›k 28 günde kazan›r. Haz›r beton sanayisinde üretilenler asmolen, beton direk, travers, prekast yap› elemanlar›, haz›r s›va gibi ürünlerdir. Haz›r beton, yüksek katl› binalardan barajlara, prefabrikasyondan metro inflaatlar›na kadar genifl kullan›m alan›na sahiptir.
ÜLKELER‹N HAZIR BETON ÜRET‹M‹ VER‹LER‹ (2003-2005)
Çimentonun Haz›r
Betona Dönüflümü
(%)
2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005
Kifli Bafl› Haz›r
Beton Üretimi (m3)
Ülke
Çimento Tüketimi
(milyon ton)
ABD
1,06
1,13
1,16
113,83 117,00 124,00 74,0
75,0
Almanya
0,57
0,54
0,49
29,93 28,84 26,93 49,5
44,5
75,0
45,1
Avusturya
1,22
1,22
1,34
4,54
Belçika
1,03
1,08
1,04
Çek Cumhuriyeti 0,59
0,62
0,73
4,62
5,32 55,0
53,0
53,0
5,46
5,74
5,80 53,7
53,7
51,9
4,05
4,28
4,17
0,0
0,0
Danimarka
0,41
0,43
0,46
1,52
1,60
1,66
36,0
35,0
36,0
Finlandiya
0,44
0,46
0,48
1,60
1,68
1,69
52,0
52,0
52,0
Fransa
0,58
0,63
0,65 20,68 21,94 22,52 47,3
50,0
51,1
Hollanda
0,51
0,48
0,53
5,00
44,0
48,0
‹ngiltere
0,42
0,42
0,42
12,82 13,05 13,71 54,0
60,0
60,0
‹rlanda
1,88
2,07
2,44
3,40
90,0
80,0
‹spanya
1,96
1,93
2,01
46,22 48,01 51,51 50,0
‹srail
1,43
1,39
1,24
3,87
‹stihdam
‹sveç
0,27
0,28
0,3
Yaklafl›k 1,5 milyar dolar ciroya sahip olan haz›r beton sanayisi, Türkiye genelinde 10 binden fazla istihdam olana¤› sa¤lamaktad›r. Birlik üyesi firmalarda, 1998 y›l›ndan itibaren 2004
y›l›na kadar tesislerde çal›flan personel say›s›nda bir azalma
görülmektedir. 2004'te Türkiye Haz›r Beton Birli¤i üyelerine
ba¤l› istihdam say›s› bir önceki y›la göre %3,4 oran›nda artarak 7.049 kifliye yükselmifl, 2005 y›l›nda ise %8,5 artarak
7.650 olmufltur.
‹sviçre
1,27
1,33
1,49
‹talya
1,27
1,27
1,32
Norveç
0,51
0,58
0,66
1,28
Polonya
0,23
0,27
0,29
11,07
Portekiz
0,91
1,11
1,13
9,25
27,0
28,0
32,0
Rusya
0,28
0,3
0,28 40,00 44,00 45,00 50,0
50,0
35,0
Slovakya
0,38
0,44
0,49
1,80
44,0 40,0
Türkiye
0,4
0,52
0,64
28,11 30,67 35,08 30,4
Geliflmifl ülkelerde bütün betonarme inflaatlar haz›r beton kullan›larak yap›lmaktad›r. Özellikle son y›llarda teknolojik aç›dan
geliflmifl, malzeme standartlar›na uygun, h›zl› ve ekonomik çözümler getiren haz›r beton sistemleri tercih edilmektedir.
DÜNYADA HAZIR BETON
Yüzy›l bafl›nda ilk olarak Almanya'da ortaya ç›kan haz›r beton,
k›sa sürede ABD'de üretilmeye bafllanm›flt›r. Ancak dünyada
as›l geliflme 20. yüzy›l›n ortalar›nda artan kentleflme ve inflaat
projeleriyle yaflanm›flt›r.
1967 y›l›nda Almanya'da kurulan ERMCO Avrupa Haz›r Beton
Birli¤i'nin (European Ready-Mixed Concrete Organisation) verilerine göre günümüzde Avrupa genelinde haz›r beton sanayisinde 5.800'den fazla küçük ve orta büyüklükte iflletme hizmet
vermektedir. ERMCO'ya, aralar›nda Türkiye'nin de bulundu¤u
24 ülke üyedir.
ERMCO üyeleri ülkelerin üretimi 350 milyon m3 haz›r betondur
ve sanayinin cirosu 15 milyar avrodan fazlad›r. Yarat›lan istihdam 80 binin üstündedir. Ayr›ca sanayideki 5.800 KOB‹'nin iflletme verimi 12 binden fazlad›r.
3,50
5,25 44,0
4,71
50,0
47,0
3,66
3,80 70,0
69,0
70,0
1,62
1,73
1,89
58,0
60,0
54,0
3,96
4,19
1,76
70,3
69,5
65,0
43,48 45,77 46,05 51,1
48,7
48,8
66,0
64,7
65,0
12,00 11,68 26,0
27,0
29,0
1,53
9,11
1,80
1,76
8,71
2,18
42,0
34,0
38,2
Kaynak: ERMCO
K‹fi‹ BAfiI HAZIR BETON ÜRET‹M‹ (2003 - 2005) (m3)
fiirket Profili
Sanayi genelinde 2005 y›l› verilerine göre 277 firma, toplamda 568 tesiste faaliyet göstermektedir. Bu firmalardan 71'si
(267 adet tesisle) Türkiye Haz›r Beton Birli¤i üyesidir. THBB
üyesi firmalar toplam haz›r beton üretiminin %60'ini üstlenmektedir.
4,90
‹rlanda
‹spanya
‹sviçre
Avusturya
‹talya
‹srail
ABD
Portekiz
Belçika
2005
Çek Cumh.
2004
Norveç
2003
Fransa
Türkiye
Hollanda
Slovakya
Almanya
Finlandiya
Danimarka
‹ngiltere
‹sveç
Polonya
Rusya
0
Kaynak: ERMCO
0,5
1
1,5
2
2,5
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
3
65
ÜRET‹M VE KAPAS‹TE
100 y›ld›r dünyada kullan›lmakta olan haz›r betonla Türkiye ilk
kez, 1970'li y›llar›n sonlar›na do¤ru, baz› inflaat flirketlerinin
kendi inflaatlar›nda kullanmak üzere haz›r beton üretmesiyle
tan›flm›flt›r. 1980'li y›llar›n ikinci yar›s›nda haz›r beton alan›nda
endüstriyel üretime geçilmifltir. Sanayi, dünya geneliyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda geç kalm›fl gibi görünse de özellikle son 10-15 y›l
içinde önemli mesafeler kat etmifltir. Örne¤in 1992-1998 y›llar›
aras›nda sanayide dört misli büyüme gerçekleflmifltir.
Tesis bafl›na haz›r beton üretimi saatte 80-120 m3 aras›nda de¤iflmektedir. Tesis bafl›na kurulu üretim kapasitesi 225.000 m3
dolay›ndad›r.
Haz›r beton sektörünün Türkiye'deki üretim kapasitesi 80-90
milyon m3'tür. 2005 y›l›nda, bir önceki y›la göre %46,5 oran›nda art›flla toplamda 46,3 milyon m3 haz›r beton üretimi gerçeklefltirilmifltir. 2005 y›l› üretim de¤eri 2000 y›l› üretiminin 2 kat›na ulaflm›flt›r.
Son befl y›l›n haz›r beton üretimi çizelgesi afla¤›da yer almaktad›r:
YILLARA GÖRE F‹RMA, TES‹S VE ÜRET‹M VER‹LER‹ (2000-2005)
Türkiye Geneli
Birlik Üyeleri
Birlik D›fl›
Firma Say›s›
67
118
185
2000 Tesis Say›s›
247
121
368
Üretim (bin m3)
20.987
6.050
27.036
Firma Say›s›
69
136
205
2001 Tesis Say›s›
253
148
401
16.562
6.000
22.562
Üretim (bin m3)
Firma Say›s›
2002 Tesis Say›s›
Üretim (bin m3)
71
157
228
262
178
440
17.458
8.010
25.468
71
167
238
247
182
429
18.093
8.736
26.829
65
182
247
Firma Say›s›
2003 Tesis Say›s›
Üretim (bin m )
3
Firma Say›s›
2004 Tesis Say›s›
Üretim (bin m3)
238
235
473
21.016
10.575
31.591
Firma Say›s›
2005 Tesis Say›s›
Üretim (bin m3)
71
206
277
267
301
568
26.800
19.500
46.300
Kaynak: THBB
3
HAZIR BETON ÜRET‹M‹ (m ) (2000 - 2005)
40.000.000
m3
Sektörün 2006 y›l›nda %30-40 oran›nda büyümesi beklenmektedir. Bununla beraber haz›r beton üretiminde kullan›lan
hammaddelerin bu y›l içindeki fiyat art›fllar›, haz›r beton sat›fllar›n› olumsuz yönde etkileyebilir.
Beton Katk›lar›
Beton katk›lar›n›n üretimi, haz›r beton sanayisiyle paralel olmaktad›r. Beton katk›lar›n›n tüketiminde ise, haz›r beton sanayisi iç
piyasa talebinin %76's›n› tüketmektedir. Geri kalan pay flantiye
üretimlerine, prefabrik yap›lara ve blok elemanlara aittir.
Baz› teknolojik hammaddelerin üretimi mümkün olmad›¤› için
ithalat yap›lamamaktad›r. Bu tür hammaddeler de toplam üretimin %5'ini geçmemektedir.
Beton üretiminde kullan›lan kum, çak›l, k›rma tafl gibi malzemelere verilen genel ad olan agrega, beton üretimi girdilerinin
%75'ini oluflturmaktad›r. Agrega sanayisi, y›ll›k minimum 200
milyon ton gibi yüksek bir üretim kapasitesine, 50.000'in üzerinde do¤rudan istihdam sa¤lama potansiyeline sahiptir. Türkiye'de kifli bafl›na y›ll›k üç ton olan agrega gereksinimi, ilerleyen
y›llarda 7-10 tona yükselecektir.
Türkiye, agrega aç›s›ndan zengin bir ülkedir. 1 m3 betonda 300
kg/m3 çimento ve ortalama 1,8 ton agrega kullan›lmaktad›r.
Türkiye'de y›ll›k 137 milyon ton agrega üretim kapasitesi bulunmaktad›r.
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Üretim düzeyi yüksek olmakla beraber, haz›r beton tüketimi
Türkiye'de henüz fazla geliflmemifltir. Geliflmekte olan ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda Türkiye'nin ulaflmas› gereken y›ll›k üretim miktar› 50 milyon m3'tür. Haz›r beton tüketimini kentleflme, sanayileflme ve bunlara ba¤l› altyap› yat›r›mlar›n›n artmas› tetiklemektedir.
Türkiye'de üretilen çimentonun haz›r betonda kullan›lma oran›
%25,7'dir. Bu oran Avrupa ülkeleri genelinde %47 dolay›ndad›r.
2005 y›l› haz›r beton tüketimi yaklafl›k 26,6 milyon m3 düzeyinde gerçekleflmifltir. Tüketim, bir önceki y›la göre az miktarda
gerilemifl durumdad›r.
50.000.000
30.000.000
DIfi T‹CARET
20.000.000
10.000.000
Kifli bafl› haz›r beton üretimi 2005 y›l›nda Türkiye'de 0,64 m3
olmufltur. Bu miktar›n, geliflmifl ülkelerdeki kifli bafl›na 1 m3'lük
haz›r beton tüketimi göz önünde bulunduruldu¤unda henüz
yeterli olmad›¤› görülmektedir.
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: THBB
B‹RL‹K ÜYES‹ F‹RMALARIN SON ALTI YILLIK ÜRET‹M‹ (bin m3) (2000 - 2005)
Haz›r betonun üretildi¤i andan itibaren iki saat içinde tüketilmesi gerekmektedir. Bu nedenle haz›r betonun d›fl ticareti yap›lamamaktad›r.
HAZIR BETON SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
30.000
Yerli Hammadde / Artan Gereksinim
20.000
10.000
0
2000
Kaynak: THBB
66
2001
2002
2003
2004
2005
Haz›r beton sanayisinin milli gelire olan katk›s› 1 milyar dolar›
bulmaktad›r. Haz›r betona olan gereksinim dünyada ve Türkiye'de gün geçtikçe artmaktad›r. Türkiye'de haz›r beton sanayisi, hammadde olarak iç kaynaklar› kullanmaktad›r. Bu, sanayinin gelece¤i aç›s›ndan önemli bir avantajd›r.
Teknoloji / Donan›m
HAZIR BETON SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹
Sanayinin en güçlü oldu¤u yönlerden biri son teknolojinin kullan›m›d›r. Üretim modern yöntemlerle ve yüksek nitelikli hammaddelerle yap›lmaktad›r. Sanayinin donan›m› da yüksek standartlardad›r.
Düflük Kamu Yat›r›mlar›
Nitelikli ‹flgücü
Türkiye haz›r beton sanayisinin bir baflka gücü deneyimli ve
kalifiye iflgücünün bu alanda çal›fl›yor olmas›d›r.
Geliflim Potansiyeli
Türkiye’de son 8 y›lda kullan›lan betonlar›n dayan›m s›n›flar›na
göre kullan›m oranlar› görülmektedir. Burada görüldü¤ü üzere,
1998 ve 2005 y›llar› aras›nda yüksek dayan›m s›n›flar›ndaki betonlar›n kullan›m oranlar› artm›flt›r. 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre
C20 ve üstü betonlar›n kullan›m› %2 artarak %86,4’ten, %88,4’e
yükselmifltir. Ayr›ca, C20 dayan›m s›n›f›n›n alt›ndaki beton kullan›m›n›n azald›¤› ve özellikle C25 s›n›f›ndaki beton kullan›m›n›n artt›¤› da görülmektedir. C20 dayan›m s›n›f›ndaki betonlar›n deprem
dayan›m› aç›s›ndan yeterli olmad›¤› ve daha üst dayan›m s›n›flar›ndaki betonlar›n kullan›lmas› gerekti¤i bilinmektedir. Bu anlamda
THBB’nin e¤itsel etkinliklerinin, yüksek dayan›m s›n›flar›ndaki betonlar›n kullan›m oran›n›n artmas›nda önemli katk›s› olmufltur.
SON BEfi YILLIK BETON SINIFLARI KULLANIM ORANLARI DA⁄ILIMI
(%) (2001-2005)
C14
Y›l
2001
C16-18
C20
C25
C25+
21,3
47,9
18,0
5,8
7,0
2002
5,9
21,1
46,9
19,2
6,9
2003
4,6
14,7
39,6
25,4
15,7
2004
3,3
10,3
40,6
30,7
15,1
2005
3,2
8,4
31,2
42,1
15,1
SON BEfi YILLIK BETON SINIFLARI KULLANIM ORANLARI DA⁄ILIM GRAF‹⁄‹
(%) (2001 - 2005)
60,0
C 14
C 16-18
C 20
C 25
C 25+
50,0
Düflük kamu yat›r›mlar› haz›r beton sanayisi için ciddi bir sorun
oluflturmaktad›r. Haz›r beton sanayisinde geliflmelerin yaflanmas› için yat›r›mlar›n artmas› gerekmektedir. Kamu yat›r›mlar›nda bu y›l içinde yaflanmas› beklenen geliflmeler bu alanda da
kendini gösterecektir.
Kay›t d›fl›l›k / Haks›z Rekabet
Türkiye'de haz›r beton alan›nda denetimsiz ve kay›t d›fl› üretim
ve sat›fl yap›lmas› söz konusudur. Dolay›s›yla hem haks›z rekabet
yaflanmaktad›r; hem de düflük standartlar ortaya ç›kmaktad›r.
Maliyetler
Haz›r beton sanayisinin girdi maliyetlerinde sürekli yaflanan
art›fllar sektöre de darbe vurmaktad›r. Bu maliyetler aras›nda
hammadde/çimento, agrega, katk›, su, elektrik, yak›t, sabit maliyetler gibi girdiler say›labilir.
Kalitesiz Üretim
Beton üretimi ve uygulamalar›nda Türkiye'de uyulmas› zorunlu olan standart, TS EN 206 standard›d›r. Ancak Türkiye'deki
haz›r beton üreticilerinin büyük bir k›sm› üretimde bu standartlara uymamaktad›r. TSE belgesiz firmalar›n tespit edilerek kalitesiz inflaat risklerinin önlenmesi amac›yla acilen önlem al›nmas› gereklidir. Ayr›ca deprem riski nedeniyle C30-35 s›n›fl›
betonun kullan›lmas› gerekmektedir.
Akreditasyon Sorunlar›
Öteki sanayileri oldu¤u gibi haz›r beton sanayisini de yak›ndan
ilgilendiren baflka bir konu, haz›r beton üretiminde akreditasyon sorunlar›n›n çözümüdür. Avrupa Birli¤i Teknik Mevzuat
Uyumu'nun tamamlanmas› amac›yla Türk Akreditasyon Kurulu'nun kurulmas› gerekmektedir.
Elle Beton Üretimi
Elle üretilen betonun standartlar› tutturamamas› deprem riskleri
de gözönüne al›nd›¤›nda ciddi bir sorun oluflturmaktad›r. Elle üretimin tafl›y›c› sistemlerde kullan›lmas›n›n yasaklanmas› gerekir.
Dengesiz Teflvikler
Dengesiz teflvikler nedeniyle Türkiye genelinde haks›z rekabet
ortaya ç›kmaktad›r. Örne¤in Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu'da
yeterli kapasiteye ulafl›lamazken, Bat› bölgelerinde zaten geliflmifl olan sanayiye teflvikler verilmektedir.
40,0
30,0
20,0
Nitelikli ve Ara Eleman Eksikli¤i
10,0
Haz›r betonun iflgücü her ne kadar deneyimli olsa da ara eleman
ve nitelikli iflçi s›k›nt›lar› çekilmektedir. Betonun flantiyede kal›ba
gere¤ince yerlefltirilmesi ve döküm sonras› bak›m› büyük önem
tafl›maktad›r. Bu konudaki riskleri önlemek için inflaatlarda e¤itimsiz iflçi ve inflaat kalfas› çal›flt›r›lmamal›d›r. Bu amaçla çeflitli
kurulufllar›n ve THBB'nin e¤itim programlar› bulunmaktad›r.
0,0
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: THBB
Yabanc› Sermayenin ‹lgisi
Yabanc› sermaye, haz›r beton sektöründeki geliflmelere paralel olarak sektörde yerini alm›fl durumdad›r. Bu yat›r›mlar, sektörün gelifliminde büyük rol oynamaktad›r.
KGS (Kalite Güvence Sistemi)
THBB taraf›ndan 1996 y›l›nda bafllat›lan KGS (Kalite Güvence
Sistemi) uygulamas› ile belirli beton standartlar›n›n yakalanmas› hedeflenmifltir. 2007 bafl›nda ç›kacak olan Yap› Malzemeleri Yönetmeli¤i ile standartlar›n yakalanmas› amac›yla, kurulufllar›n "G" belgesi ile üretim yapmalar› sa¤lanacakt›r.
Bilinçsiz Agrega Üretimi
Türkiye'de agrega üretimi bilinçsiz yap›lmaktad›r. Standartlara
uygunluk koflulu, agrega üretiminde de sa¤lanmal›d›r. Ayr›ca
agrega kaynaklar› bilinçsiz üretim nedeniyle daralmaktad›r.
Agrega rezervlerinin envanteri de yetersizdir.
Transmikser
Avrupa kentlerinde transmikser araçlar›na öncelik tan›n›rken, Türkiye'de baz› büyük kentlerde bu araçlar›n trafi¤e ç›kma saatlerinde k›s›tlamalar getirilmifltir. Bu nedenle maliyetler artmakta, okul,
hastane gibi ivedilik gerektiren inflaatlar bile uzun sürmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
67
Prefabrikasyon
PREFABR‹KE BETON SANAY‹S‹
Prefabrikasyon sistemi, yap›lar›n modüler elemanlara ayr›larak beton ve demirle fabrikalarda veya flantiyelerde kurulan
tesislerde, endüstriyel koflullar alt›nda, yüksek kalite standartlar›nda üretilmesi ve bunlar›n yap›m yerine tafl›narak monte
edilmesi yöntemidir.
Türkiye'de prefabrikasyon teknolojisi, inflaat süresini k›saltmas›, ekonomik olmas›, iklim koflullar›ndan etkilenmemesi gibi
özelliklerinin yan›s›ra h›zl› nakit ak›fl› gerektirmesi nedeniyle
daha çok sanayi yap›lar›nda ve altyap› imalatlar›nda kullan›lmaktad›r. Dolay›s›yla sanayinin üretimi, altyap› ve sanayi yat›r›mlar›na ba¤l›d›r. Prefabrike elemanlar, yap› karkaslar›, köprü
ve viyadüklerin betonarme iskeletini oluflturmak için kullan›l›rlar. Tafl›ma güçleri yüksektir ve narindirler.
Türkiye'de beton prefabrike elemanlar ilk olarak 1970'li y›llarda
kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Sektörde 1990-1997 y›llar› aras›nda
yaflanan sürekli büyüme sonras›nda 2002 y›l›na dek süren bir
daralma görülmüfltür. 2002'den sonra inflaat sektörüne paralel
olarak prefabrikasyon alan›nda da büyüme süreci bafllam›flt›r.
Sanayinin son on y›ll›k ortalama büyüme h›z› %4'tür.
‹stihdam
2005 y›l›nda Türkiye Prefabrik Birli¤i üyesi firmalar›n yaratt›¤›
istihdam bir önceki y›la göre %16 art›fl göstererek 3.888 kifliye
ulaflm›flt›r. Ortalama tesisi bafl›na düflen kifli say›s› 2005'te 117
olmufltur. Bu say› bir önceki y›l 101'dir.
TPB üyeleri olan firmalar›n iflgücü profillerine bak›ld›¤›nda iflgücünün 2005 y›l› için %64'ünün iflçi ve idari personel,
%26's›n›n tafleron personel ve %10'unun teknik personelden
olufltu¤u görülmektedir. TPB üyelerinde birim istihdam bafl›na
düflen üretim 2005 y›l›nda 256,83 m3/iflçi olmufltur.
lam prefabrike beton üretimi 1 milyon 186 bin m3 olmufltur. 2004
y›l›na gelindi¤inde toplam üretimde bir önceki y›la oranla %3,1
oran›nda gerileme yaflanm›flt›r. 2005 y›l›nda ise toplam üretimdeki art›fl %26 olarak gerçekleflmifltir. 2005 y›l›ndaki en yüksek
art›fl oran› %75 ile çevre düzeninde kullan›lan prefabrike beton
yap›lar›nda gözlenmifltir. 2001 y›l›nda gerçekleflen prefabrike beton üretiminde yaflanan düflüflten sonra, 2005 y›l›nda gerçekleflen üretim ile 2000 y›l› üretim de¤erinin üstüne ç›k›lm›flt›r.
PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI ÜRET‹M‹ (1995-2005) (m3)
Y›l
Üstyap›
68
SBD
Toplam
995.497
639.918
497.001
182.160
2.314.576
1996
688.611
356.069
318.707
73.093
1.436.480
1997
888.228
377.960
469.810
66.109
1.802.107
1998
729.529
357.738
524.903
78.250
1.690.420
1999
508.290
296.832
307.980
65.289
1.178.391
2000
399.057
408.294
434.013
110.927
1.352.291
2001
242.018
304.222
344.368
44.974
935.582
2002
340.930
271.661
496.704
46.152
1.155.447
2003
361.457
334.045
469.995
20.290
1.185.787
2004
524.542
315.554
272.934
30.608
1.143.638
2005
586.534
336.014
480.743
36.850
1.440.141
2.500.000
SBD
Çevre Düzeni
2.000.000
Altyap›
Üstyap›
1.500.000
1.000.000
500.000
fiirket Profili
2005 y›l›nda 95 kay›tl› firma bulunmaktad›r. 2004 y›l›nda 107 firma bulunmaktayd›. Türkiye Prefabrik Birli¤i'ne üye firma say›s›
ise %30 payla 25 olmufltur. Bu firmalar›n tesis say›lar› 33'tür.
2.000.000
DÜNYADA PREFABR‹KE BETON SANAY‹S‹
1.500.000
Avrupa Birli¤i'nde, beton prefabrikasyonun ülkenin toplam çimento tüketimindeki paylar› karfl›laflt›rmas›nda en yüksek pay,
kifli bafl› tüketimde oldu¤u gibi %41 ile Hollanda'ya aittir. S›ralamada ikinci ülke olan Danimarka'da üretilen çimentonun
%40'› prefabrike beton üretiminde kullan›lmaktad›r.
Çevre
Düzeni
1995
0
AB ülkelerinde prefabrikasyon üretimi, tüm inflaat üretiminin
%20-25'i kadard›r. Kifli bafl›na prefabrike beton tüketim de¤erlerinde de Hollanda 920 kg ile birinci s›rada yer almaktad›r. Arkas›ndan 740 kg ile Almanya, 520'fler kg ile ‹talya ve Fransa ve
430 kg ile Danimarka gelmektedir.
Altyap›
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
TOPLAM PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI
ÜRET‹M‹ (m3) (1996 - 2005)
1.000.000
500.000
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak:TPB
Türkiye Prefabrik Birli¤i Üyelerinin Üretimi
ÜRET‹M
Faaliyet gösteren firmalardan %40'› TPB üyesidir ve bu firmalar Türkiye genelindeki toplam prefabrike beton yap› elemanlar› üretiminin %87'sini üstlenmektedir.
Sanayinin toplam üretim kapasitesi 4 milyon m3'tür. Prefabrike
beton sanayisinin GSMH içindeki pay› %2'dir. 2003 y›l›ndaki top-
Üyelerin toplam üretim kapasitesi 1 milyon 875 bin m3'tür. Üyelerin üretimlerine bak›ld›¤›nda üstyap› ve santrifüj betonarme
direklerde bir önceki y›la göre art›fl gerçekleflirken, altyap› ve
çevre düzeni elemanlar› üretimi azalm›flt›r. 2004 y›l› için TPB
üyesi firmalar›n ortalama tesis bafl›na üretimi 24.354 m3'tür.
Afla¤›daki grafik TPB üyelerinin son befl y›ll›k üretim rakamlar›n› kapsamaktad›r:
TPB ÜYES‹ F‹RMALARIN PREFABR‹KE BETON ELEMANLARI ÜRET‹M‹
(m3) (2001 - 2005)
3
Afla¤›daki çizelgede ise 2005 y›l› içinde Türkiye prefabrike beton yap› malzemeleri üretiminin müflteri olan sektörlere göre
da¤›l›m› görülmektedir:
2005 YILI PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI TÜRK‹YE ÜRET‹M‹
(SEKTÖRE GÖRE) (m3)
Kamu Sektörü
Ürün
Kategorisi
m
Miktar (m )
3
Özel Sektör
TOPLAM
%
Miktar (m )
%
Miktar (m3)
%
1
583.423
41
596.645
42
23
1.100.000
Üstyap›
1.000.000
Altyap›
150.535
10
177.368
12
327.903
Çevre Düzeni
286.793
20
193.950
13
480.743
33
1.000
0
35.850
2
36.850
30
449.550
31
990.591
69
1.440.141
100
900.000
11.222
3
SBD
800.000
TOPLAM
700.000
Kaynak: TPB
600.000
500.000
2001
2002
2003
2004
2005 YILI PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI TPB ÜYELER‹ ÜRET‹M‹
(SEKTÖRE GÖRE) (m3)
2005
Kaynak: TPB
Dernek üyesi firmalar›n üstyap› elemanlar› üretimi bir önceki
y›la göre %50 oran›nda artm›flt›r. Santrifüj betonarme direk
üretimindeki art›fl %51 oran›ndad›r. Bir önceki y›la göre altyap›
elemanlar›nda %24 oran›nda, çevre düzeni elemanlar›nda ise
%38 oran›nda azalma olmufltur.
Kamu Sektörü
Ürün
Kategorisi
Miktar (m3)
Özel Sektör
TOPLAM
%
Miktar (m3)
%
Miktar (m3)
%
0
416.240
42
419.087
42
Üstyap›
2.847
Altyap›
109.903
11
116.527
12
226.430
23
194.218
19
122.595
12
316.813
32
1.000
0
35.230
4
36.230
4
307.968
31
690.592
69
998.560
100
Çevre Düzeni
SBD
TOPLAM
Türkiye Prefabrik Birli¤i Üyesi Olmayan Firmalar›n Üretimi
Kaynak: TPB
Toplam firmalar›n %60'› (35 firma) birlik üyesi de¤ildir. Üye olmayan firmalar›n 2005 y›l›nda toplam üretim miktar› 441 bin
m3 olmufltur. Toplam üretimdeki art›fl oran› %30 olarak gerçekleflmifltir. Üstyap› elemanlar›nda %12, altyap› elemanlar›nda %7, çevre düzeni elemanlar›nda ise %11,5’lik bir üretim art›fl› gerçekleflmifltir.
2005 y›l› prefabrike beton yap› elemanlar› üretiminin, kamu ve
özel sektör talebine göre, Türkiye geneli ve TPB üyeleri taraf›ndan üretimleri görülmektedir. Buna göre TPB üyelerinin ve
Türkiye genel üretiminin kamu ve özel sektör taraf›ndan tüketim oranlar› benzer görünmektedir.
2005 YILI PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI ÜRET‹M‹N‹N
BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI
Afla¤›daki çizelgelerde 2003 ve 2005 y›llar› genel karfl›laflt›rmalar› görülmektedir:
1.000.000
2003-2005 KARfiILAfiTIRMALI PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI ÜRET‹M‹ (m3)
800.000
TPB Üyesi Firmalar
TPB Üyesi Olmayan Firmalar
2003 Ürün
Kategorisi
Üstyap›
TPB Üyeleri
Miktar (m3)
271.342
TOPLAM ÜRET‹M
Üye Olmayanlar
Miktar (m3)
%
23
90.115
70
%
Miktar (m3)
%
361.457
30
Altyap›
203.215
17
130.830
12
334.045
29
Çevre Düzeni
339.602
28
130.393
11
469.995
39
20.290
20
-
-
20.290
20
834.449
70
351.338
30
1.185.787
100
Miktar (m3)
%
Miktar (m3)
%
Üstyap›
407.607
35
116.935
10
524.542
45
Altyap›
155.358
14
160.196
14
315.554
28
210.122
18
62.812
60
272.934
24
30.608
30
-
-
30.608
30
803.695
70
339.943
30
1.148.638
100
%
Miktar (m3)
SBD
TOPLAM
2004 Ürün
Kategorisi
Çevre Düzeni
SBD
TOPLAM
2005 Ürün
Kategorisi
TPB Üyeleri
Üye Olmayanlar
TPB Üyeleri
Miktar (m3)
200.000
0
Marmara Ege ve Bat›
‹ç
Akdeniz Anadolu
Üye Olmayanlar
%
TOPLAM ÜRET‹M
%
Miktar (m3)
%
419.087
29
175.581
12
586.534
41
Altyap›
226.430
16
101.473
7
336.014
23
Çevre Düzeni
316.813
22
163.930
11
480.743
33
SBD
36.230
3
620
-
36.850
3
998.560
69
441.581
31
1.440.141
100
TOPLAM
400.000
TOPLAM ÜRET‹M
Miktar (m3)
Üstyap›
Kaynak: TPB
600.000
Do¤u ve
Do¤u
Karadeniz GENEL
Güneydo¤u
Akdeniz Anadolu
TOPLAM
540.952
149.494
165.806
105.913
4.400
31.995
998.560
111.086
63.000
90.781
125.960
44.930
6.124
441.581
Kaynak: TPB
2005 y›l›nda yap›lan prefabrike beton üretiminin bölgelere göre da¤›l›m› yukar›da görülmektedir. Do¤u Akdeniz ile Do¤u ve
Güneydo¤u Anadolu bölgelerindeki üretimlerde TPB üyesi olmayan firmalar›n üretimi a¤›rl›ktad›r. Bunun d›fl›ndaki bölgelerde ise TPB üyesi firmalar›n üretimleri öncü durumdad›r.
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Prefabrikasyon elemanlar› Türkiye'de en fazla endüstri yap›s›
inflaatlar›nda kullan›lmaktad›r. Endüstriyel yap›larda %80 üzerinde pay almaktad›r. Prefabrike beton sanayisi toplam yap›
sto¤u içinde yaklafl›k %5 orana sahiptir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
69
Yurtiçi talebin artmas› için prefabrike beton yap› elemanlar›n›n
farkl› alanlarda kullan›m›n›n yayg›nlaflmas› gerekmektedir. Son
y›llarda baz› prefabrike beton yap› malzemesi üreticisi firmalar›n konut alan›ndaki çal›flmalar›n›n sürdü¤ü görülmektedir.
Türkiye'nin konut gereksinimi düflünüldü¤ünde prefabrike beton yap› elemanlar›n›n konut alan›nda kullan›m›n›n artmas› sanayi aç›s›ndan büyük bir geliflme olacakt›r. Devletin de konut
alan›nda prefabrike elemanlar›n kullan›m›n›n artmas› amac›yla
baz› sübvansiyonlar› uygulamaya koymas› beklenmektedir.
DIfi T‹CARET
Sektörde d›fl ticaret olanaklar› k›s›tl›d›r. Tüm prefabrike yap›
elemanlar› de¤erlendirildi¤inde son üç y›ll›k d›fl ticaret verileri
afla¤›daki gibidir:
PREFABR‹KE BETON ‹HRACAT VE ‹THALATI (2003-2005) (bin $)
Prefabrike Yap›lar
‹hracat (bin $)
‹thalat (bin $)
2003
103.179
6.281
2004
144.816
14.183
2005
113.112
25.343
PREFABR‹KE BETON ‹HRACAT VE ‹THALATI (2003 - 2005) (bin $)
200.000
bin $
PREFABR‹KE BETON ‹HRACATI
144.816
K›s›tl› Kullan›m
Prefabrikasyonun geliflmifl Avrupa ülkelerinde kullan›m› %4050'ler dolay›ndad›r. Türkiye'de ise prefabrik yap›lar›n kullan›m›
endüstriyel alanda %75 düzeyindedir. Ancak bu durum, farkl›
yap› elemanlar› arz›n› k›s›tlamaktad›r. Dolay›s›yla talepte herhangi bir geliflme olmamaktad›r.
Konut alan›nda ise prefabrik yap› elemanlar›n›n kullan›m oran›
%5-7 aras›ndad›r. Konut al›c›s›n›n h›zl› yap›m› sa¤layacak finansman gücü bulunmamas› ve kredi olanaklar›n›n k›s›tl› olmas›, konuta yönelik prefabrike yap› elemanlar› üretimini k›s›tlamaktad›r.
Deprem gibi ciddi bir riskin bulundu¤u ülkelerde prefabrike beton yap› elemanlar›, pek çok aç›dan oldukça avantajl› konumdad›r. Talebin artmas› amac›yla Türkiye'de gerek farkl› ifllevli
yap›larda, gerekse konutlarda prefabrike beton yap› elemanlar›n›n kullan›m›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› gerekmektedir.
Prefabrike Yap›n›n ‹maj›
Kaynak: DTM
150.000
PREFABR‹KE BETON SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
PREFABR‹KE BETON ‹THALATI
Prefabrikasyon, deprem sonras› geçici konutlar›n›n da ayn›
flekilde adland›r›lmas›ndan dolay› Türkiye'de yanl›fl tan›nmaktad›r. Sanayide tan›t›m ve pazarlama yetersizdir. Tan›t›ma
önem verilmeli ve kamuoyunun bilinçlendirilmesi sa¤lanmal›d›r.
113.112
103.179
Haks›z Rekabet ve Kay›td›fl›l›k
100.000
50.000
25.343
14.183
6.281
0
2003
2004
2005
Verilere göre genel anlamda prefabrike yap› malzemelerinin
ihracat›nda gerileme ve ithalat›nda yükselifl görülmektedir.
Firmalar aras›nda yaflanan haks›z rekabetler de sanayideki bir
baflka sorundur. Küçük firmalar, kaliteli üretim yapan firmalar
karfl›s›nda rekabet yaratmaktad›r. Denetim sistemlerinin eksikli¤i nedeniyle bu haks›z rekabet ve kay›td›fl›l›kta art›fllar gerçekleflmektedir. Bu sorun yeni ç›kacak Yap› Yönetmeli¤i ile çözülecektir.
Nitelikli ‹flgücü Gereksinimi
PREFABR‹KE BETON SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Prefabrike Yap› Elemanlar›n›n Avantajlar›
Prefabrike yap› elemanlar›n›n:
PREFABR‹KE ÇEL‹K SANAY‹S‹
• Yap›m süresinin k›sal›¤›
Dünyada yap›sal çeli¤in inflaat sektöründe kullan›m oran›
%60'› bulmaktad›r. Avrupa'da ‹ngiltere, yap›sal çeli¤i endüstriyel alanda ve çok katl› yap›larda en çok kullanan ülkedir. Köprülerde ise en çok yap›sal çelik kullanan ülke ‹sveç'tir. Çin, dünyada yap›sal çelik alan›nda en büyük üreticidir.
• Mevsimlerin olumsuz koflullar›ndan etkilenmemesi
gibi avantajlar› vard›r.
Standartlara Uygun Üretim
Geliflen Prefabrikasyon Sanayisi
Türkiye'de 14 milyon tonun üzerinde yap›lan çelik üretiminin
yaklafl›k 400 bin tonu yap›sal çelik alan›nda kullan›lmaktad›r.
Çelik üretiminde Türkiye dünya s›ralamas›nda 16. s›radad›r.
1992 y›l›nda kurulan Türk Yap›sal Çelik Derne¤i (TUCSA) üyesi
75 yap›sal çelik üreticisi firma bulunmaktad›r. Bu firmalar›n
üretimi sektörü üretiminin %75'ini oluflturmaktad›r. Çelik sanayisi Türkiye'de tamamen özel sektöre geçmifl durumdad›r.
Deprem sonras› önemli ç›k›fl yaflayan yap›sal çelikte 1998 y›l›ndan beri büyüme görülmektedir. Çelik üretiminin %30-40'l›k
dilimi yurtd›fl›nda gerçeklefltirilen projelerle üretilmektedir.
Konutlara yönelik talebin artmas›, firma say›s›nda da art›fla
neden olmaktad›r.
Sanayinin 7-10 milyon m2 inflaat alan› üretebilecek kapasitesi
bulunmaktad›r.
22 Nisan 2005 tarihinde TPB taraf›ndan "Ba¤›ms›z Kalite Denetim ve Güvence Sistemi Yönetmeli¤i"nin revizyonu yap›lm›flt›r. Sistemin idari yap›s› ve iflleyifli bu yönetmelikle tan›mlanm›flt›r. Buna göre birlik taraf›ndan oluflturulan Denetim Kurulu'nun kararlar›na dayanarak kurulufllara, bir y›l geçerlilik süresi bulunan sisteme uygun tasar›m ve üretim yapabilirlik belgesi verilecektir.
70
Sanayide nitelikli iflgücü gereksinimi bulunmaktad›r. Soruna
firma baz›nda çözüm bulunmaya çal›fl›lmaktad›r.
Sanayi genelinde büyük oranda ithalat yap›lmaktad›r. Ancak,
yap›sal çelikte önümüzdeki y›llarda yurtiçindeki yat›r›mlar›n
artmas› beklenmektedir.
Sektör henüz Türkiye'de yeterli geliflmeyi göstermemekle beraber 2007 için TUCSA taraf›ndan yap›lan tahminlere göre çeli¤in kullan›m projeksiyonu yaklafl›k 1 milyon 25 bin ton olacakt›r. 2012 y›l› için projeksiyon ise 1 milyon 770 bin tondur. TUCSA'n›n y›ll›k çelik kullan›m› art›fl beklentisi yaklafl›k %10'dur.
ke evlerin ihracat de¤erleri yer almaktad›r. Buna göre prefabrike yap›lar›n ihracat›nda %240’l›k bir art›fl gerçekleflmifl, prefabrike tafl›nabilir ahflap ev ihracat›nda ise %9’luk bir azalma
yaflanm›flt›r.
PREFABR‹KE AHfiAP ‹HRACATI DE⁄ERLER‹ (2004-2005) ($)
Prefabrike Ahflap Yap›lar ($) Prefabrike Tafl›nabilir Ahflap Evler ($)
2004
88.811
450.236
2005
304.267
409.020
PREFABR‹KE ÇEL‹K SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
PREFABR‹KE AHfiAP ‹HRACATI (2004-2004) ($)
Prefabrike Çelik Kullan›m›n›n Avantajlar›
Prefabrike çelik yap› malzemesinin avantajlar› afla¤›da s›ralanm›flt›r:
450.236
500.000
400.000
409.020
304.267
300.000
• Çelik hafif bir yap› malzemesidir.
• Çelik tafl›y›c›l› yap›lar esnek ve yüksek dayan›ml›d›r.
200.000
• Uzun ömürlü oldu¤undan dolay› ekonomiktir. Bina tafl›y›c› yap›s›n›n ömrü 50-100 y›ld›r.
• Montaj kolayl›klar›na sahiptir. Ayr›ca onar›mda h›zl›, kolay ve
güvenilir yöntemler kullan›lmaktad›r.
88.811
100.000
0
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
• Yüzde yüz geri dönüflümlüdür.
‹thalat
• Malzeme çeflitlili¤i fazlad›r ve hammadde temini kolayd›r.
2005 y›l›nda ahflap prefabrike yap› ithalat›nda %30 oranlar›nda azalma görülmektedir. Prefabrike tafl›nabilir ahflap ev ithalat›nda ise %67’lik azalma söz konusudur.
Üretim Standartlar›
Çelik üretim kalitesinin yakalanmas› amac›yla TUCSA'n›n uygulamaya koydu¤u TUCSAmark Yap›sal Çelik Yeterlilik Belgesi,
firmalar›n yapaca¤› ifllerin boyutlar›n› belgelemektedir.
PREFABR‹KE ÇEL‹K SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
PREFABR‹KE AHfiAP ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (2004-2005) ($)
Prefabrike Ahflap Yap›lar ($) Prefabrike Tafl›nabilir Ahflap Evler ($)
2004
903.268
357.217
2005
629.772
114.890
Konutlarda Kullan›m K›s›tl›l›¤›
Türkiye'de toplam inflaatlar›n yaln›zca %5'inde yap›sal çelik
kullan›lmaktad›r. Bu oran baz› baflka ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda düflük kalmaktad›r. Konutlardaki çelik kullan›m oran› ise
%0.5'e kadar inmektedir. ‹ngiltere'de bu oran %54, ‹skandinav
ülkelerinde %40, Fransa ve Almanya gibi yayg›n betonarme
kullan›m› olan ülkelerde ise en az %30'dur. Endüstri yap›lar›nda ise bu oran %90'a kadar ç›karken, Türkiye'de %30'dur.
Konutlarda tamamen çelik kullan›lmasa bile çelik-beton kompozit tafl›y›c› sistemlerle binan›n güçlendirilmesi yerinde olacakt›r.
PREFABR‹KE AHfiAP ‹THALATI (2004-2005) ($)
1.000.000
903.268
800.000
629.772
600.000
400.000
357.217
114.890
200.000
0
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
PREFABR‹KE AHfiAP SANAY‹S‹
Ahflap, özellikle Türkiye'yle hemen hemen ayn› fay özellikleri
tafl›yan ABD California'daki yap›lar›n büyük bir ço¤unlu¤unda
kullan›lmaktad›r. Prefabrike ahflap üretiminde Türkiye'de son
y›llarda canlanma görülmektedir.
DIfi T‹CARET
‹hracat
Ahflap prefabrike yap›larda 2003'te %41 oranlar›nda gerileme
yaflanm›fl, 2004 y›l›nda fazla de¤ifliklik olmam›flt›r. Afla¤›daki
çizelgede 2004-2005 y›llar› ahflap prefabrike yap› ve prefabri-
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
71
PREFABR‹KE AHfiAP SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Kolay Kullan›m ve Depreme Dayan›kl›l›k
Prefabrike ahflap oldukça hafif bir yap›m sistemidir. Nakliye
maliyeti bu sayede düflüktür. Ayr›ca uzun sürelidir ve bu bak›mdan oldukça ekonomiktir. Deprem konusunda yap›larda kullan›labilecek güvenilir bir malzemedir. Dayan›kl›l›¤› yüksektir.
Ayr›ca sa¤l›kl›d›r ve do¤aya zarar vermez.
PREFABR‹KE AHfiAP SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Kullan›m K›s›tl›l›¤›
Türkiye'de henüz prefabrike ahflap üretimi geliflmemifl durumdad›r. Ayr›ca, baz› yönetmelikler tafl›y›c› sistemde ahflap
kullan›m›na s›n›rlamalar getirmektedir. Konut pazar›nda kullan›m› her ne kadar deprem sonras›nda artm›fl olsa da yeterli düzeye ulaflamam›flt›r. Sanayinin malzeme ve sistem tan›t›m›na
gereksinimi bulunmaktad›r.
72
Seramik
SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ SANAY‹S‹
Seramik, anorganik endüstriyel hammaddelerin belirli oranda
kar›flt›r›l›p flekillendirildikten sonra piflirilerek sertleflmesi suretiyle elde edilen malzemedir. Seramik kaplama malzemeleri,
seramik sanayisinde en önemli üretim alt bafll›klar›ndand›r. Bu
bafll›k alt›nda seramikten döfleme veya kaplama karolar›, fayanslar, kald›r›m tafllar› ve mozaik küpler incelenmektedir.
fiirket Profili ve ‹stihdam
Seramik kaplama malzemeleri üretimi, ilk olarak 1956'da Çanakkale'deki fabrikalar›n kurulmas›yla bafllam›flt›r. Bugün Türk
seramik kaplama malzemeleri sanayisinde toplam 28 firma faaliyet göstermektedir. Özellikle 1990'lardan sonra yap›lan yat›r›mlarla geliflen sanayide önde gelen befl firma, dünyan›n en
büyük üreticileri aras›nda yer almakta ve Türkiye üretiminin
%80'ini üstlenmektedir.
Kaplama malzemeleri alt sektöründe 28 firma bulunmaktad›r.
Toplam kurulu kapasitenin % 80’inden fazlas› befl büyük firmaya aittir. 1980 sonras› kurulu kapasite 11 kat›na ç›km›flt›r
2003 y›l› itibariyle üretim miktar› 2,6 milyon tondur. Yurtiçi talebin yaklafl›k %99’u yerli üretimle karfl›lanmaktad›r. Karo üretimi yapan firmalar›n tümü ISO 9001 belgelidir. Firmalar ayn›
zamanda, ihracat yapt›klar› ülkelerin standartlar›na iliflkin belgelere de sahiptir.
Sanayinin toplam istihdam› 20 bin kifli olmakla beraber yan sektörler de dikkate al›nd›¤›nda say› 200 bine ulaflmaktad›r. Seramik kaplama sanayisinin istihdam› ise yaklafl›k 10 bin kiflidir.
Güney Marmara ve Ege bölgelerinde bulunan seramik kaplama
malzemesi tesislerinin toplam kapasitesi 250 milyon m2 dolay›ndad›r. Piyasaya yeni firmalar›n girmesi ve var olan firmalar›n kapasite art›r›m› sonucunda üretim kapasitesi sürekli olarak artmaktad›r. Fabrikalar Bilecik, Kütahya, Eskiflehir, Çanakkale, ‹zmir, Uflak, Manisa gibi Bat› Anadolu Bölgesi illerinde ve
hammadde yataklar›na yak›n yerlerde kurulmufltur.
DÜNYADA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ SANAY‹S‹
Dünya seramik kaplama malzemeleri sanayisinde en büyük
üreticiler Çin, ‹talya, ‹spanya, Brezilya, Hindistan, Endonezya
ve Türkiye'dir. Dünya toplam üretimi giderek artmaktad›r.
Dünyadaki en büyük üretici Çin’dir. Son y›llara kadar üretimiyle yerel talebi karfl›layabilen Çin, ihracata dönük olarak yapt›¤›
yat›r›mlar tamamlad›ktan sonra, dünya ihracat›nda 3. s›raya
yükselmifltir. ‹talya, ‹spanya, Çin, Brezilya ve Türkiye s›ras›yla
dünyan›n en önemli ihracatç›lar› durumundad›r.
2004 y›l›nda dünya seramik kaplama malzemeleri sektörü gerek üretimde gerekse tüketimde art›fl kaydetmifltir. 2003 y›l›nda 6.150 milyon mÇ olan dünya üretimi % 6,7’lik art›fl ile 6.560
milyon mÇ’ye, 5.724 milyon m2 olan tüketim ise % 7,4 oran›nda art›fl ile 6.150 milyon m2 ’ye ulaflm›flt›r. Tüketimin üretime
oran› % 94 düzeyini korumufltur.
Dünyan›n bütün bölgelerinde söz konusu üretim ve tüketim art›fllar› yaflan›rken, en belirgin olarak göze çarpan Asya ülkeleri
olmufltur. Dünyadaki toplam üretim art›fl› 410 milyon m2 iken,
art›fl miktar›n›n 260 milyon mÇ’lik k›sm› Asya’da yaflanm›flt›r.
Tüketimde ise toplam 426 milyon m2’lik art›fl›n 250 milyon
m2’si Asya Ülkeleri’nde gerçekleflmifltir. Dünya seramik kaplama malzemeleri üretiminin %52’si Asya, %30’u Avrupa ve
%14’ü Kuzey, Orta ve Güney Amerika’da gerçeklefltirilmektedir. Tüketimin da¤›l›m› ise %51 Asya, %26 Avrupa ve %18 Kuzey, Orta ve Güney Amerika olarak tespit edilmifltir.
2004 DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹N‹N DA⁄ILIMI
(milyon m2) (2000-2004)
Ülkeler
2000
2001
2002
2003
2004
1.807
1.810
1.868
2.000
2.200
33,5
‹spanya
621
638
651
624
635
9,7
‹talya
632
638
606
603
589
9
Brezilya
453
473
508
534
566
8,6
4,1
Çin
Hindistan
Pay (%)
-
-
215
240
270
200
220
230
260
260
4
Türkiye
175
150
162
189
216
3,3
Meksika
138
167
159
171
177
2,7
Tayland
56
63
100
115
135
2
71
78
95
120
123
1,9
Endonezya
‹ran
Vietnam
55
95
105
110
110
1,7
Polonya
35
46
49
66
108
1,6
Rusya Fed.
30
49
62
82
104
1,6
M›s›r
50
65
83
83
83
1,3
Malezya
58
67
72
72
73
1,1
Portekiz
64
66
69
70
71
1,1
ABD
60
55
60
61
64
1
BAE
40
40
48
57
60
0,9
Almanya
62
57
54
58
59
0,9
Tayvan
68
47
40
46
52
0,8
Güney Kore
48
50
56
56
49
0,7
Japonya
54
53
51
46
45
0,7
Fransa
49
44
41
40
41
0,6
Öteki Ülkeler
Toplam Üretim
396
421
388
447
470
7,2
5.320
5.500
5.770
6.150
6.560
100
Kaynak: Ceramic World Review
2004 y›l› verilerine göre; toplam dünya üretimi ve tüketiminin
yaklafl›k üçte biri Çin’de gerçeklefltirilmekte olup, gerek üretimde gerekse tüketimde Çin birinci s›rada yer almaktad›r.
2003 y›l›nda 206 milyon m2 olan Çin seramik kaplama malzemeleri ihracat› %31 oran›nda artarak 2004 y›l›nda 270 milyon
m2’ye yükselmifltir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
73
DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ TÜKET‹M‹N‹N DA⁄ILIMI
(milyon m2) (2000-2004)
Ülkeler
2000
2001
2002
Çin
2003
2004 Pay (%)
1.400
1.500
1.600
1.700
1.850
Brezilya
395
417
456
421
449
7,3
‹spanya
290
312
327
332
361
5,9
212
211
245
265
292
4,7
4,4
ABD
Hindistan
30,1
lama malzemeleri ithalatç›s› konumunda olan ABD’nin ithalat›
toplam dünya tüketiminin %3,8’ini, toplam dünya ithalat›n›n
ise %14,2’sini oluflturmaktad›r. Toplam dünya seramik karo ve
fayans ithalat› s›ralamas›nda ABD’yi %6,7 pay ile Fransa ve
%6,1 pay ile Almanya izlemektedir.
2004 YILI DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATININ DA⁄ILIMI
(milyon m2)
450
-
-
210
235
270
‹talya
200
192
183
187
192
3,1
Meksika
100
129
141
146
151
2,5
350
Endonezya
164
168
110
130
140
2,3
300
Almanya
184
164
144
147
136
2,2
250
200
Fransa
122
125
124
125
130
2,1
Rusya
40
60
79
105
130
2,1
Türkiye
114
94
90
103
123
2
Tayland
54
60
65
105
115
1,9
Vietnam
55
95
98
103
103
1,7
‹ran
65
72
85
87
90
1,5
Güney Kore
49
59
83
97
90
1,5
400
150
100
50
0
‹talya
‹spanya
Brezilya Türkiye Endonezya
BAE
Meksika
Öteki
Ülkeler
Kaynak: Ceramic World Review
Polonya
67
71
62
75
85
1,4
Suudi Arabistan
40
60
74
74
75
1,2
M›s›r
43
50
66
66
70
1,1
‹ngiltere
53
62
56
61
70
1,1
Portekiz
68
60
61
56
54
0,9
‹talya
Japonya
57
56
54
49
47
0,8
Avustralya
28
29
36
38
46
Yunanistan
35
40
42
43
44
DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE
DA⁄ILIMI (milyon m2) (2000-2004)
Ülkeler
2000
2001
2002
2003
2004
436
441
438
418
413
‹spanya
312
339
357
336
341
0,7
Çin
24
53
125
207
270
0,7
Brezilya
57
60
74
103
126
52
57
74
84
94
60
60
Malezya
48
51
45
45
44
0,7
Türkiye
Tayvan
77
55
43
48
42
0,7
Endonezya
20
30
50
BAE
28
27
29
34
40
0,7
BAE
20
22
39
35
35
Güney Africa Cum.
24
24
28
35
40
0,7
Meksika
33
37
33
29
30
Öteki Ülkeler
Toplam Tüketim
625
798
790
811
871
14,2
Malezya
15
23
29
29
29
4.735
5.142
5.426
5.724
6.150
100
Portekiz
19
21
22
25
29
Almanya
20
21
22
22
23
Tayland
12
12
13
22
22
Fransa
24
22
21
19
21
2
5
6
13
17
16
17
17
18
15
Kaynak: Ceramic World Review
Polonya
D›fl Ticaret
Çek Cum.
‹talya ve ‹spanya dünyan›n en önemli seramik kaplama malzemeleri ihracatç›s› konumunda olan ülkelerdir. Dünyadaki toplam seramik kaplama malzemeleri tüketiminin %6,7’si ‹talya’n›n gerçeklefltirdi¤i ihracat ile, % 5,5’i ise ‹spanya’n›n ihracat› ile karfl›lanmaktad›r.
Toplam ‹hracat
Dünyada en büyük üretici olan Çin, son y›llarda gösterdi¤i performans ile ihracatta ‹talya ve ‹spanya’dan sonra 3’üncü s›raya yükselmifltir. Toplam dünya seramik kaplama malzemeleri
tüketiminin %4,4’ü Çin taraf›ndan gerçeklefltirilen ihracat ile
karfl›lanmaktad›r. Dünya seramik kaplama malzemeleri ihracat›nda Çin’in ard›ndan Brezilya dördüncü, Türkiye ise beflinci s›rada yer almaktad›r. Brezilya seramik kaplama malzemeleri
üretiminin % 22’sini, Türkiye ise % 30’unu ihraç etmektedir.
Bafll›ca 15 ihracatç›n›n toplam ihracat›, toplam dünya seramik
kaplama malzemeleri tüketiminin %24,8’ini oluflturmaktad›r. ‹talya ve ‹spanya’n›n ihracatlar›, toplam dünya ihracat›n›n %46’s›n›,
toplam dünya tüketiminin ise % 12,2’sini oluflturmaktad›r.
Bafll›ca 20 ithalatç› ülkenin toplam ithalat›, toplam dünya tüketiminin %14,8’ini yans›t›rken, dünyan›n en büyük seramik kap-
74
Çin
Öteki Ülkeler
99
100
90
92
107
1.160
1.259
1.410
1.510
1.630
Kaynak: Ceramic World Review
Dünyan›n bafll›ca seramik kaplama malzemeleri ithalatç›s› olan
ülkeler aras›nda Türkiye’nin bafll›ca ihraç pazarlar› olan ABD
ve Avrupa Ülkeleri a¤›rl›kl› olarak yer almaktad›r.
ÜRET‹M
Türkiye 210 milyon m2'yi aflan üretimi ile dünyan›n 7., Avrupa'n›n ise 3. büyük seramik kaplama malzemeleri üreticisidir.
Sektörde sekiz adet büyük, sekiz adet orta ve sekiz adet de küçük ölçekli firma faaliyet göstermektedir.
2001 y›l›nda, yaflanan krizin etkisiyle sektör üretimi bir önceki
y›la göre % 11,5 oran›nda azalarak 150,5 milyon m2 olarak gerçekleflmifltir. Ancak, 2002 y›l›nda üretim yeniden art›fl e¤ilimini yakalam›fl ve % 8’lik art›flla 162,5 milyon m2’ye, 2003 y›l›nda
% 16’l›k art›flla 188,5 milyon mÇ’ye, 2004 y›l›nda % 14,6’l›k art›flla 216 milyon m2’ye ve 2005 y›l›nda % 6,5 art›flla 230 milyon
m2’ye ulaflm›flt›r.
2005-2006 YILI SERAM‹K KAPLAMA MALZEMES‹ ÜRET‹M‹ (m2)
DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹THALATININ ÜLKELERE GÖRE
DA⁄ILIMI (milyon m2) (2000-2004)
Ülkeler
2000
ABD
2001
2002
2003
Y›llar
2004 Pay (%)
155
160
189
207
231
14,2
97
104
104
104
109
6,7
Almanya
143
127
113
111
100
6,1
‹ngiltere
44
54
48
52
61
3,7
S. Arabistan
34
48
61
55
50
3,1
Güney Kore
10
22
32
42
42
2,6
Yunanistan
35
33
33
33
39
2,4
Avustralya
25
24
28
25
37
2,3
Rusya Fed.
10
21
22
27
30
1,8
Kanada
21
24
27
23
28
1,7
‹srail
25
31
26
24
24
1,5
Belçika-Lüksemburg
Fransa
26
25
24
25
22
1,3
‹talya
13
14
16
13
22
1,3
Hollanda
21
19
19
18
18
1,1
Romanya
4
8
9
11
18
1,1
Macaristan
11
13
14
13
17
1
Avusturya
17
16
15
16
16
1
Polonya
Öteki Ülkeler
Toplam ‹thalat
27
26
23
23
16
1
443
491
607
688
751
46,1
1.160
1.259
1.410
1.510
1.630
100
Kaynak: Ceramic World Review
SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹ (bin m2) (2000-2005)
Üretim (m2) De¤iflim (%)
2005 (ilk 6 ay) 36.453.906
2006 (ilk 6 ay)
41.472.185
14
Kaynak: TÜ‹K
SERAM‹K KAPLAMA MALZEMES‹ ÜRET‹M‹ (2005-2006 ‹LK 6 AY) (m2)
44.000.000
42.000.000
40.000.000
38.000.000
36.000.000
34.000.000
32.000.000
2005 (ilk 6 ay)
2005 (son 6 ay)
2006 (ilk 6 ay)
Kaynak: SERFED
Kapasite
Seramik kaplama malzemeleri sektöründe bugün bafll›ca 24
fabrika bulunmaktad›r. Bu fabrikalar›n bölgelere göre da¤›l›m›na göre, seramik sektörü kapasitesinin %40’› Bilecik-Eskiflehir,
%20’si ‹zmir-Ayd›n, %15’i Kütahya-Uflak, %25’i Çanakkale bölgesinde bulunmaktad›r.
Türk seramik üreticilerinin kapasite de¤erleri, öteki ülke firmalar›n›n çok üzerindedir. ‹talya ve ‹spanya’da seramik kaplama
malzemesi üretimi yapan firmalar›n ortalama kapasitesi 2-3
milyon m2 iken, Türkiye’de 10 milyon m2 düzeyindedir.
2004 y›l›nda Türk seramik kaplamalar› sektörü kapasitesi,
2003 y›l›na göre %5,2 oran›nda art›fl kaydederek 271,6 milyon
m2’ye, 2005 y›l›nda ise bir önceki y›la göre %7,8 oran›nda artarak 292,8 milyon m2’ye ulaflm›flt›r.
250.000
200.000
SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M KAPAS‹TES‹ (bin m2) (2000-2005)
150.000
300.000
100.000
50.000
200.000
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: SERFED
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: SERFED
TÜRK SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ SEKTÖRÜ PROF‹L‹ (2000-2005)
De¤iflim
2000
2001
2002
2003 2004
2005 (05-04
%)
Firma Say›s›
24
-
Kapasite(1000 m2)
226.650 234.700 255.100 258.500 275.000 292.800
6
Üretim (1000 m2)
175.000 150.500 162.500 188.500 216.000 230.000
6
Yurtiçi Sat›fl (1000 $) 112.000 93.000 89.000 102.350 120.000 135.000
13
‹hracat (Miktar)
52.500 57.065 72.367
-4
‹hracat (1000 $)
194.700 196.547 246.265 311.839 387.538 405.786
‹hraç Fiyat› ($/m2)
23
3,71
24
3,44
24
3,40
‹thalat (Miktar)
1.486
1.198
1.118
‹thalat (De¤er)
13.436
9.358
9.383
24
24
83.877 93.845
90.207
5
3,72
4,13
4,47
1.103
3.590
5.333
49
11.736 28.423 58.854
107
Kapasite art›fllar› daha çok, mevcut üreticilerin sürdürdükleri
tevsii yat›r›mlar›d›r. Yap›lan yat›r›mlar, modernizasyon ve ihracata yönelik olarak gerçeklefltirilmektedir. Sektör yapm›fl oldu¤u yat›r›mlarla, 1990 y›l›nda 61 milyon m2 olan üretim kapasitesini %380 art›rarak 2005 y›l›nda 293 milyon m2’ye ç›karm›flt›r.
Sektörün 1994-1999 y›llar› aras›ndaki ortalama kapasite kullan›m oran› (KKO) %90’d›r. 1999 A¤ustos depremi sonras› inflaat sektöründe yaflanan durgunluk nedeniyle kapasite kullan›m
oran› 2000 y›l›nda %77’ye düflmüfltür. 2005 y›l›nda KKO
%78,6 olarak gerçekleflmifltir. 2006 y›l›nda inflaat› devam
eden konutlar›n devreye girmesiyle birlikte sektördeki büyümenin katlanarak artmas› beklenmektedir.
8
Kaynak: DTM, Seramik Federasyonu, DPT
2006 y›l›n›n ilk alt› ayl›k seramik kaplama üretim verilerine bak›ld›¤›nda, önceki y›l›n ayn› dönemine göre %14 oran›nda art›fl
gerçekleflmifltir. Bu art›flla ilk alt› ayl›k üretim 96,6 milyon m2
düzeyine ulaflm›flt›r. 2006 y›l› sonuna kadar üretim oranlar›n›n
daha da artmas› beklenmektedir.
SERAM‹K SANAY‹S‹NDEK‹ HAMMADDELER
Sanayide en çok kullan›lan hammaddeler kil, feldspat, bor gibi
endüstriyel hammaddelerdir. Son on y›lda seramik sanayisindeki kapasite ve üretim art›fl›na paralel olarak, seramik hammaddeleri sanayisi de geliflim göstermektedir.
Türkiye, dünya bor rezervlerinin %72'sine sahiptir. Bor hammaddesinin görünür ve olas› rezervlerinin toplam› 3 milyar tondur. Türkiye ABD'den sonra dünyada 2. büyük bor minerali üreticisidir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
75
Seramik sanayisinde kullan›lan öteki önemli hammaddelerden
biri olan feldspatta Türkiye, 130 milyon tonluk rezervle dünya
toplam rezervlerinin %10'unu üstlenmektedir.
Üretiminin %40’›ndan fazlas›n› ihraç eden Türkiye, bugün dünya seramik kaplama malzemeleri ihracat›nda ‹talya, ‹spanya,
Çin ve Brezilya’dan sonra beflinci s›rada yer almaktad›r.
Seramik hammadde sanayisinde feldspat, kaolin ve kil ihracat›
yap›lmaktad›r. Bafll›ca ihracat pazarlar› ‹spanya ve ‹talya'd›r.
Toplam seramik ürünleri ihracat› içinde seramik kaplama malzemeleri ihracat› 405,8 milyon dolarla ilk s›rada yer al›rken,
toplam sektör ihracat› içinde %59,4’lük paya sahiptir. Bu ürün
grubunu, 179,6 milyon dolar ve %26,2’lik payla seramik sa¤l›k
gereçleri izlemektedir. Söz konusu ürünlerin seramik sektör ihracat›ndaki toplam pay› ise %85,6’d›r.
Refrakter (Atefle Dayan›kl›) Malzemeler
Refrakter malzemeler alt sektöründe 14 üretici firma bulunmaktad›r. Üretimi yap›lan bafll›ca ürünler, bazik ve alümina silikat
esasl›, flekilli ve flekilsiz refrakter malzemelerdir. Tüketimde yaklafl›k %70 pay alan ürünler flekilli ve flekilsiz bazik refrakterlerdir.
Refrakter malzemeler yüksek s›cakl›klarda her türlü erimifl metal, cüruf, asit vb. afl›nd›r›c› maddelere dayan›kl›, mekanik darbe ve sürtünme etkilerine karfl› fiziksel ve kimyasal özelli¤ini
kaybetmeyen, yüksek ergime s›cakl›¤›na sahip malzemelerdir.
Bu özellikleri nedeniyle, sanayide yüksek s›cakl›¤›n gerekli oldu¤u bütün ifllemlerde, ifllemin yap›ld›¤› ünitelerin koruma ve
yal›t›m›n› sa¤lama amac›yla yayg›n olarak kullan›lmaktad›r.
Yerli üretim, tüketimin yaklafl›k %75'ini karfl›lamakta, bir miktar da ihraç edilmektedir. Refrakter malzemeler %80 oran›nda
demir çelik sanayisinde kullan›lmakta ve çelik üretimi refrakter
malzeme talebinin düzeyini belirlemektedir.
Refrakter malzemelerin y›ll›k üretim kapasitesi 550 bin ton dolay›ndad›r. Kapasite kullan›m oranlar›, %43 düzeyindedir.
SERAM‹K SEKTÖRÜ ‹HRACATI (milyon $) (2002-2006)
2002 2003 2004 2005
2006 De¤iflim
(Ocak%
Nisan)
Refrakter
Malzemeler
18,6
23,4
31,3
38,2
22
11,8
11,6
-2
Seramik
Kaplama
Malzemeleri
248,4
313,6
390 405,8
4
135,8
120,4
-11
95,5
122,5
162
179,6
11
60,1
56,8
-5
44,3
57,3
59,9
5
21,7
3,1
-86
503,8 640,6 683,5
7
229,4
206,8
-10
Seramik
Sa¤l›k
Gereçleri
Di¤er
31,4
TOPLAM
393,9
Kaynak: DTM
Türkiye’de seramik talebinin tamam›na yak›n bölümü yurt içi
üretimle karfl›lanmaktad›r. Yüksek gelir gruplar›n›n talepleri
do¤rultusunda özellikle ‹spanya ve ‹talya’dan lüks tüketime yönelik ithalat yap›lmaktad›r. Ancak, son y›llarda Çin’den yap›lan
ucuz ve kalitesiz ürün ihracat›nda da art›fl gözlenmektedir.
Sektörün, 2006 y›l› Ocak-Nisan dönemi ihracat› bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre de¤erde %10 oran›nda azalarak 206,8 milyon
dolar olarak gerçekleflmifltir. Sektörünün son y›llarda gösterdi¤i
geliflime paralel olarak seramik kaplama malzemeleri ihracat› da
2004 y›l› sonuna kadar art›fl e¤ilimi göstermifltir. TÜ‹K verilerine
göre; 1990 y›l›nda 8,2 milyon m2 olan Türkiye’nin seramik kaplama
malzemeleri toplam ihracat› 11 kattan fazla artarak, 2005 y›l›nda
89 milyon m2 ‘ye ulaflm›flt›r. 2005 y›l› seramik kaplama malzemeleri ihracat›n›n de¤eri 405,8 milyon $ düzeyinde gerçekleflmifl ve
2006 y›l› Ocak-Nisan dönemi ihracat› bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre de¤erde %11,4’lük azal›flla 120,4 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. Seramik sa¤l›k gereçleri ihracat› ise %5,2’lik azal›flla
56,8 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir.
Türkiye’nin 1985 y›l›nda 16 milyon m2 civar›nda olan yurt içi tüketim miktar› 8 kattan fazla büyüyerek 2005 y›l›nda 135 milyon m2’ye ulaflm›flt›r.
2005 y›l› itibariyle, sektör ihracat›n›n gerçekleflti¤i ülke gruplar› aras›nda AB ülkeleri 350 milyon dolarla birinci s›ray› almaktad›r. Sektör ihracat›nda AB ülkelerinin pay› % 51,3’dür.
TÜRK‹YE’N‹N SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ YURT‹Ç‹ TÜKET‹M‹
(milyon m2) (1995-2005)
Seramik sektörü toplam ihracat›n›n %60’n› kapsayan seramik
kaplama malzemelerinde en önemli ihraç pazar›n› AB ülkeleri
oluflturmaktad›r. 2005 y›l› içinde en fazla ihracat gerçeklefltirilen ülkeler s›ras›yla ABD, ‹ngiltere, Almanya, ‹srail, Kanada,
Fransa ve Yunanistan olmufltur.
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Seramik karo ve fayans öteki kaplama malzemelerine göre daha sa¤l›kl›, kullan›fll›, dayan›kl› ve dekoratif olmas› nedeniyle
yayg›n kullan›m alanlar›na sahiptir. Türkiye dünya genelinde
seramik kaplama malzemeleri tüketimi aç›s›ndan 12. s›radad›r.
Y›llar
Tüketim
De¤iflim (%)
1995
75
1996
77
9
3
1997
111
44
1998
101
-9
1999
100
-1
2000
112
12
2001
93
-17
1995
26
2002
89
-4
1996
2003
102
15
2004
120
2005
135
SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATI
(1995-2005) (milyon m2)/milyon $)
‹hracat
(milyon m2)
De¤iflim
(%)
‹hracat
(milyon$)
36
38
159
23
1997
40
11
167
5
18
1998
42
5
178
7
13
1999
51
21
200
12
2000
53
4
195
-3
2001
57
8
197
1
2002
72
26
246
25
2003
84
17
314
28
2004
94
12
390
24
2005
89
-5
405
4
Kaynak: DPT
‹HRACAT
Seramik sektör ihracat› 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %7’lik
art›flla 683,5 milyon dolarl›k tutara ulaflm›flt›r.
Y›l
Kaynak: DTM
76
De¤iflim 2005
(Ocak%
Nisan)
De¤iflim
(%)
129
2006 Y›l›
YILLARA GÖRE SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATI
(1995-2005) (milyon m2 / milyon $)
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
‹hracat (milyon m2))
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›n›n bir önceki y›l›n ayn› dönemine oranla anlaml› bir de¤iflikli¤e u¤ramad›¤› afla¤›daki tabloda görülmektedir. Toplam seramik ihracat›nda ise miktar olarak %8’lik
bir azalma olmufltur.
‹hracat (milyon $)
2005-2006 YILLARI 6 AYLIK SERAM‹K MALZEMELER‹ ‹HRACATI
2005
Ürünler
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: SERFED
TÜRK‹YE SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE
DA⁄ILIMI (2004-2005)
2004
Ülke
2005
Miktar
De¤er
Miktar
(milyon m2) (milyon $) (milyon m2)
De¤iflim (%)
De¤er
Miktar
(milyon $) (milyon m2)
De¤er
(milyon $)
Miktar
(ton)
2006
De¤er
(1000 $)
Miktar
(ton)
De¤iflim (%)
De¤er
(1000 $)
Miktar
(ton)
De¤er
(1000 $)
Seramik Karo ve
Fayanslar
653.471
202.760
623.525
201.081
-4,6
-0,8
Seramik Sa¤l›k
Gereçleri
61.379
94.453
62.748
96.518
2,2
2,2
Porselen Sofra ve
Mutfak Eflyas›
7.980
17.895
9.000
18.718
12,8
4,6
Seramik Sofra ve
Mutfak Eflyas›
3.081
6.477
2.245
5.233
-27,1
-19,2
A.B.D.
11,5
45
10,4
48,3
-9,1
7,4
Refrakterler (*)
81.974
29.529
75.296
29.072
-8,1
-1,6
‹ngiltere
13,9
59
10,9
46,2
-21,9
-21,7
Seramik Süs
Eflyas›
726
1.064
621
1.127
-14,4
5,9
Almanya
8,6
42,8
7,8
43,4
-9,7
1,4
47.201
3.712
30.644
4.166
-35,1
12,3
16.392
2.606
2.996
2.209
-81,7
-15,2
872.205
358.496
807.075
358.125
-7,5
-0,1
‹srail
10
34
10
37,4
-0,3
9,8
‹nflaat Tu¤las›
ve Kiremit
Kanada
8,5
29,4
8,5
33,8
-0,1
14,8
Di¤erleri
Fransa
6,2
26,2
6
25,9
-4,5
-1,2
Yunanistan
5,1
20,9
4,8
19,8
-6
-5,1
SERAM‹K SEKTÖRÜ
TOPLAMI
Azerbaycan
1,8
6,7
2,5
10,3
42,9
54,2
Rusya
1,6
9,6
1,5
10,2
-1,6
5,9
K.K.T.C.
1,4
5,1
2,1
9,9
53,4
93
Gürcistan
1,8
6,1
2,5
8,8
36,1
43,6
Hollanda
1,9
8,8
1,7
8,5
-9,7
-3,3
Ukrayna
2,3
7,8
2,1
8,1
-7,8
3,5
Belçika
1,3
6,5
1,4
7,4
2,4
13,8
Almanya
‹talya
1,6
6,1
1,9
7,4
21,3
21
‹ngiltere
Bulgaristan
1,5
5,9
1,7
7,4
16
24,9
Kaynak: OA‹B
2005-2006 YILLARI 6 AYLIK SERAM‹K MALZEMELER‹N‹N
ÜLKELERE GÖRE ‹HRACATI
2005
Ülke
Miktar
(ton)
2006
De¤iflim (%)
De¤er
(1000 $)
Miktar
(ton)
De¤er
(1000 $)
Miktar
(ton)
De¤er
(1000 $)
50.790.562
21.631.048
53.658.335
73.819.394
24.272.721
67.352.381
23.420.365
5,6
8,3
22.321.225
-8,8
A.B.D
83.579.763
23.240.070
-8
67.540.780
21.119.744
-19,2
-9,1
Finlandiya
1,3
7,8
1,2
7,3
-7,8
-7,3
Fransa
45.281.107
14.426.683
52.226.906
16.898.436
15,3
17,1
S.Arabistan
3,7
12,5
1,9
7
-49
-43,8
‹srail
81.771.632
18.473.878
68.540.202
16.522.759
-16,2
-10,6
Romanya
1,1
4,7
1,5
6,3
30,2
34,3
Kanada
59.446.026
15.115.601
54.874.996
15.087.161
-7,7
-0,2
Irak
0,2
1,1
0,9
5,8
270,5
439,4
Yunanistan
32.413.838
9.196.010
39.896.169
11.133.104
23,1
21,1
‹sveç
1,1
5,7
1,1
5,7
0,4
0
Azerbeycan
15.792.332
5.190.300
19.687.128
5.677.599
24,7
9,4
B.A.E.
0,7
3
1,1
4,9
53,5
64,9
Hollanda
13.746.051
5.101.830
13.780.497
5.058.001
0,3
-0,9
Danimarka
0,7
3,6
0,8
4,1
8,4
14,4
K.K.T.C.
14.856.974
4.658.345
15.372.317
5.027.393
3,5
7,9
Avustralya
1
4,6
0,7
3,6
-27,8
-20,9
Gürcistan
15.731.984
3.973.379
17.556.548
4.474.852
11,6
12,6
‹rlanda
0,5
3
0,5
2,9
-3,6
-1,9
Rusya Fed.
13.189.619
5.344.395
10.962.850
4.405.361
-16,9
-17,6
Polonya
1
3,9
0,6
2,8
-41,6
-27,7
Finlandiya
7.417.806
3.644.279
9.994.196
4.395.520
34,7
20,6
Norveç
0,5
2,2
0,5
2,6
16,7
18,3
Bulgaristan
12.182.939
3.302.785
15.004.774
4.293.054
23,2
30
Macaristan
0,4
2,1
0,3
1,5
-33,5
-30,5
Romanya
10.950.232
3.074.811
12.937.318
3.744.200
18,1
21,8
Kazakistan
0,2
1,5
0,2
1,3
4,4
-13,1
Belçika
11.283.423
4.169.110
9.818.404
3.592.305
-13
-13,8
Avusturya
0,2
1,3
0,2
1,3
-0,4
0
‹talya
14.040.743
4.162.847
11.823.193
3.447.350
-15,8
-17,2
Öteki Ülkeler
2,5
12,9
2,7
15
7,5
16,3
‹sveç
5.978.584
2.477.045
7.585.103
3.114.568
26,9
25,7
Toplam
94,3
390
90
405
-4,5
3,8
Ukrayna
18.244.199
4.523.197
10.950.327
3.083.945
-40
-31,8
-10,6
Kaynak: DTM
DÜNYANIN EN FAZLA SKM ‹THALATI GERÇEKLEfiT‹REN ‹LK 4 ÜLKES‹NDE
TÜRK‹YE’N‹N TOPLAM SEKTÖR ‹THALATINDAN ALDI⁄I PAYLAR (2004)
Ülke
Toplam SKM Toplam SKM
‹thalat›n
Türkiye’den Yap›lan Türkiye’den ‹thalat›n
Tüketimi
Tüketim ‹çindeki ‹thalat›n Toplam ‹thalat
Toplam ‹thalat
‹thalat›
2
2
(milyon m ) (milyon m )
Pay› (%)
‹çindeki S›ralamas›
‹çindeki pay› (%)
‹ngiltere
70
61
87
22,8
3
Almanya
136
100
74
8,6
4
Fransa
130
109
84
5,7
4
ABD
292
231,2
79
5
6
Suudi Arabistan
14.741.973
3.304.543
10.793.397
2.952.642
-26,8
Di¤er
58.212.042
23.477.441
53.169.277
21.311.830
-8,7
-9,2
TOPLAM
653.471.223 202.760.316 623.525.097
201.081.415
-4,6
-0,8
Kaynak: OA‹B
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda de¤er baz›nda en fazla ihracat Almanya’ya gerçeklefltirilmifltir. Miktar baz›nda ise ABD ve ‹ngiltere en büyük seramik kaplama malzemesi ihracat›n›n gerçeklefltirildi¤i pazarlar olmufltur.
‹hracat miktarlar›nda ve de¤erinde ilk on ülke aras›nda en fazla art›fl Ukrayna'da gerçeklefltirilmifltir. ‹ngiltere ise ilk on ülke
Kaynak: Ceramic World Review
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
77
aras›nda miktarda ve de¤erde en fazla küçülme oranlar›na sahip pazar olmufltur.
Sanayi, yurtd›fl› yat›r›mlara ve dünya çap›nda söz sahibi üretici firmalar ile kurumsal iflbirli¤ine yönelmeye bafllam›flt›r. ‹talya'n›n y›lda 400 milyon m2, ‹spanya'n›n ise y›lda 250 milyon m2
ihracat yapt›¤› düflünülürse, sanayinin ihracata neden daha
fazla a¤›rl›k vermesi gerekti¤i anlafl›lacakt›r. Bugün dünyada
yaklafl›k 1 milyar m2'lik seramik ihracat potansiyeli bulunmaktad›r. ‹talya ve ‹spanya, ihracat pazar›n›n %64'ünü ellerinde bulundurmaktad›r.
TÜRK‹YE SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹N‹N ÜLKELERE GÖRE ‹THALATI
(2004-2005)
2004
Ülke
Miktar
(milyon m2)
Çin
2005
De¤er
Miktar
(milyon $) (milyon m2)
De¤iflim (%)
De¤er
Miktar
(milyon $) (milyon m2)
De¤er
(milyon $)
2.300
14.453
3.835
39.255
66,8
171,6
275
4.181
495
8.207
79,6
96,3
‹talya
175
4.034
221
5.129
26,3
27,1
‹rlanda
390
2.663
481
3.184
23,4
19,6
‹spanya
Almanya
39
491
162
1.480
319,7
201,8
Portekiz
227
1.480
86
812
-62
-45,1
B.A.E.
0,1
4,6
4
167,9
-
-
‹THALAT
Hong Kong
0,1
1,3
9
132,4
-
-
Seramik kaplama malzemeleri sektöründe ithalat, Çin’den yap›lan kalitesiz ürün ithalat› ile özellikle 2004 y›l›nda %140 oran›nda artarak 28,4 milyon $ düzeyine, 2005 y›l›nda ise %107
artarak 58.9 milyon $ düzeyine ç›km›flt›r. Söz konusu dönemdeki ithalat›n %67’si Çin’den yap›lm›flt›r.
Avusturya
0
0
0,8
101,6
-
-
Fransa
5
71,7
9,3
79,4
85,5
10,6
Öteki Ülkeler
Toplam
119
1.065
28
305
-76,3
-71,3
3.530
28.444
5.333
58.854
51
107
Kaynak: DTM
SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ SANAY‹S‹
SERAM‹K SEKTÖRÜ ‹THALATI (milyon $) (2002-2005)
De¤iflim 2005
2002 2003 2004 2005
(Ocak%
Nisan)
2006 De¤iflim
(Ocak%
Nisan)
Refrakter
Malzemeler
59,4
53,9
66,3
74,3
12
19,9
28,4
43
Seramik
Kaplama
Malzemeleri
9,4
11,7
28,4
58,9
107
14,8
26
76
Seramik
Sa¤l›k
Gereçleri
Di¤er
TOPLAM
1
1,8
3,1
3,7
19
1,3
1,9
46
30,8
45,2
55,3
97
75
19,9
41
106
100,6
112,6
153,1
233,9
53
55,9
97,3
74
Kaynak: SERFED
Sektörün, 2006 y›l› Ocak-Nisan dönemi ithalat› bir önceki y›l›n
ayn› dönemine göre de¤erde %73,9 oran›nda artarak 97,3 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. Söz konusu dönemde; ilk s›ray› 33 milyon dolar ile sofra ve mutfak eflyas›, ikinci s›ray› 28.4
milyon dolarla refrakter malzemeler, üçüncü s›ray› ise 26 milyon dolar ithalatla seramik kaplama malzemeleri almaktad›r.
Lavabo, klozet, eviye, dufl teknesi, pisuvar, rezervuar gibi
ürünler seramik sa¤l›k gereçlerini oluflturmaktad›r.
fiirket Profili ve ‹stihdam
Seramik sa¤l›k gereçleri ilk olarak 1958 y›l›nda Eczac›bafl› Vitra tesislerinde üretilmeye bafllanm›flt›r. Ayn› y›llarda kurulma
çal›flmalar›na bafllanan Yar›mca Porselen Sanayi (Sümerbank
ve Emlak Bankas› taraf›ndan kurulan Porselen ve Çini Fabrikalar› Ltd. fiti.) 1960 ‹htilali nedeniyle gecikmeli olarak 1967 y›l›nda üretime geçmifltir.
Türkiye seramik sanayisi, günümüzde oldukça geliflmifl ve her aç›dan yeterli konumda olan bir sanayi koludur. Türkiye, dünyan›n
en büyük seramik sa¤l›k gereçleri üreticisi ülkelerinden biridir.
Seramik sa¤l›k gereçleri sanayisinde 9 büyük, 35 küçük olmak
üzere 44 firma faaliyet göstermektedir. Bu firmalar›n 11 adedi
Seramik Sa¤l›k Gereçleri Üreticileri Derne¤i (SERSA) üyesidir.
11 büyük firman›n üretim kapasitesi toplam kapasitenin
%63'ünü temsil etmektedir. Dünyan›n en büyük üretim kapasitesine sahip Eczac›bafl›, dünyan›n tek çat› alt›nda entegre üretim yapan en büyük fabrikas›d›r.
Türkiye, Avrupa’n›n en az seramik kaplama malzemeleri ithal
eden ülkesi konumundad›r. ‹nflaat sektörünün seramik kaplama malzemeleri talebinin yaklafl›k olarak %99’u yurt içi üretim
ile karfl›lanmaktad›r.
Seramik sa¤l›k gereçleri sanayisindeki toplam istihdam yaklafl›k 4.000 kiflidir.
Türkiye’nin seramik kaplama malzemeleri ithalat›nda Çin’den
sonra en büyük pay› AB ülkeleri almaktad›r.
Dünya seramik sa¤l›k gereçleri üretimi y›lda yaklafl›k 200 milyon adettir. Avrupa (Do¤u Avrupa ülkeleri hariç) yaklafl›k 50
milyon adetlik üretimi ile Çin'den sonra dünyadaki en büyük
üretici bölgedir.
DÜNYADA SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ SANAY‹S‹
Otuzdan fazla üreticinin bulundu¤u ‹talya d›fl›nda, dünya genelinde, çeflitli ülkelerde fabrikalar› bulunan az say›da büyük üretici faaliyet göstermektedir. Türkiye, Avrupa ihracat›nda 2. s›rada, dünya ihracat›nda ise 5. s›rada yer almaktad›r. Sektörün
kapasite art›fl› büyük oranlarda gerçekleflmektedir. Avrupa’da
en önemli üreticiler ‹talya, ‹spanya, Türkiye, Fransa, ‹ngiltere
ve Almanya’d›r.
Son senelere kadar üretimi tümüyle iç tüketime yönelik olan
Çin, ihracata yönelik olarak yapt›¤› yat›r›mlar›n tamamlanmas›
78
SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ KAPAS‹TELER‹
(1995-2005) (bin ton)
sonucunda, 2004 y›l› dünya ihracat›nda 1. s›rada yer alm›flt›r.
Almanya Avrupa'daki en büyük tüketici ve ithalatç›d›r. Almanya'y› Fransa, ‹spanya ve Belçika izlemektedir.
Kapasite
(bin ton)
Y›l
AB ülkeleri, özellikle ‹talya ve ‹spanya üst kalite ürünler üretiminde bafl› çekerken, Asya ülkeleri özellikle Çin'in yapm›fl oldu¤u büyük hamle sonucu, miktar olarak en fazla üretimi gerçeklefltirmektedirler. Çin'deki üretim art›fl›n›n bafll›ca nedeni,
ABD'nin ve dünyan›n en büyük üreticisi olan ABD'deki bir firma
ile Çinli üreticiler aras›nda gerçekleflen ortak yat›r›mlard›r.
ÜRET‹M
Dünya üretiminde 5. ve Avrupa üretiminde 2. s›rada yer alan
Türkiye, Avrupa'n›n en büyük seramik sa¤l›k gereçleri üretim
kapasitesine sahiptir.
De¤iflim
(%)
Kapasite Kullan›m
Oranlar›
(%)
1995
146
13
53
1996
154
5
56
1997
167
8
61
1998
172
3
59
1999
177
3
60
2000
185
5
62
2001
192
4
57
2002
195
2
64
2003
205
5
67
2004
237
16
68
2005
227
-4
75
Kaynak: SERFED
SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ÜRET‹M‹
(1995-2005) (bin ton)
Üretim (bin ton)
De¤iflim (%)
1995
78
10
1996
87
12
1997
101,5
17
1998
102
0
1999
106
4
2000
114
8
2001
109
-4
2002
124
14
2003
138
11
2004
161
17
2005
170
6
Y›llar
Seramik sa¤l›k gereçlerinde 2005 y›l›nda stok miktar› 3,1 milyon adet olmufltur.
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Seramik sa¤l›k gereçleri tüketimi aç›s›ndan Avrupa'da 8. s›rada yer alan Türkiye'de, yurtiçi talebin %99'u yerli üretimle karfl›lanmaktad›r. 2004 y›l›nda yurtiçi seramik sa¤l›k gereçleri 3,5
milyon adetken, 2005 y›l›nda 7,5 milyon adede yükselmifltir.
Afla¤›daki çizelgede seramik sa¤l›k gereçlerinin yurtiçi sat›fllar› yer almaktad›r. 2005 y›l›nda yurtiçi tüketimde %114’lük bir
art›fl söz konusudur.
SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ TÜKET‹M‹ (2003-2005) (milyon adet)
Kaynak: SERFED
Seramik sa¤l›k gereçleri alan›nda SERFED'in verileri, 11'i kay›tl›
olan toplam 26 firman›n bilgilerine göre düzenlenmifltir. Dolay›s›yla sanayinin tamam› temsil edilememektedir.
Son on y›ll›k seramik sa¤l›k gereçleri üretimi, yaln›zca 2001 y›l›nda ekonomik krizin etkisiyle gerileme yaflam›flt›r. Bunun d›fl›nda on y›l boyunca sanayide üretim sürekli artma e¤iliminde
olmufltur. 2005 y›l›nda da bir önceki y›la göre %6 art›flla yaklafl›k 170 bin tonluk üretim gerçeklefltirilmifltir.
KAPAS‹TE
Seramik sa¤l›k gereçlerinin üretim kapasiteleri 2004 y›l›na kadar, üretimde oldu¤u gibi her geçen y›l art›fl e¤ilimi göstermifltir. On y›lda kapasite, bir buçuk kat›ndan fazla artm›flt›r. Ancak
2005 y›l› kapasite miktar› %4 oran›nda düflmüfltür.Kapasite
kullan›m oran› ise %75 olarak gerçekleflmifltir.
De¤iflim (%)
Y›llar
Tüketim (milyon adet)
2003
2,7
2004
3,5
0,30
2005
7,5
1,14
Kaynak: SERFED
‹HRACAT
Seramik sa¤l›k gereçleri ihracat›nda Avrupa 1.si olan Türkiye'de, kapasite sürekli artmas›na karfl›n yurtiçi tüketim ayn›
oranda art›fl göstermemektedir. Bu nedenle ihracata yönelinmifltir. Sanayide, üretimin yaklafl›k %67'si ihraç edilmektedir.
Vitrifiye sanayisinde ihracat›n üretime oran›, birçok öteki sanayiye göre yüksektir. Seramik sa¤l›k gereçleri ihracat› günümüze dek sürekli art›fl göstermifltir ve göstermeye devam etmektedir.
SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹HRACAT M‹KTARLARI (bin ton) (1996-2005)
Y›llar
‹hracat (bin ton)
De¤iflim (%)
1996
38
19
1997
47
24
1998
46
-2
1999
49
7
2000
53
8
2001
61
15
2002
76
25
2003
92
21
2004
112
22
2005
120
7
Kaynak: DTM
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
79
SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹HRACAT M‹KTARLARI (bin ton)
SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (milyon $)
4
milyon $
bin ton
120
80
40
0
1996
1997
1998
1999 2000 2001
2002 2003 2004 2005
2
0
1996
1997
1998
1999 2000 2001
2002 2003 2004 2005
Kaynak: DTM
Kaynak: DTM
Son on y›ll›k seramik sa¤l›k gereçleri ihracat›nda yine art›fl e¤ilimi görülmektedir; son dört y›ld›r on y›l›n en yüksek art›fl oranlar› yaflanmaktad›r. Çizelgede de görülebilece¤i gibi 1999 y›l›ndan itibaren sa¤l›k gereçleri ihracat› artmaya devam etmektedir. 2002-2004 y›llar›nda gerçekleflen y›ll›k %20’nin üstündeki art›fl oranlar›ndan sonra, 2005 y›l›nda %7 gibi düflük bir art›fl oran› söz konusudur.
Seramik sa¤l›k gereçleri ithalat›n›n dalgal› bir seyir izledi¤i grafikte görülmektedir. 1998 y›l›nda %48 oran›nda büyüyen ithalatta, 1999 y›l›nda %65 gibi yüksek bir oranda küçülme görülmektedir. 2000'de ithalatta de¤ifliklik olmam›flt›r. Son olarak
2001'de küçülen ithalat, 2002'den itibaren büyüme e¤ilimi
göstermektedir.
2006 Y›l›
2006 y›l›n›n ilk alt› ayl›k verilerine göre seramik sa¤l›k gereçleri ihracat miktar› 62,7 bin tona yükselmifltir. 2005 y›l›n›n ayn›
dönemi ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda miktar ve de¤er olarak %2.2’lik
bir art›fl söz konusudur.
2005-2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹
SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹HRACATI
2005
Seramik
Sa¤l›k
Gereçleri
2006
De¤iflim (%)
Miktar
(ton)
De¤er
(bin $)
Miktar
(ton)
De¤er
(bin $)
Miktar
(ton)
De¤er
(bin $)
61.379
94.453
62.748
96.518
2,2
2,2
Kaynak: OA‹B
‹THALAT
Seramik sa¤l›k gereçleri alan›nda Türkiye'nin ithalat oran› oldukça düflüktür. Y›llara göre seramik sa¤l›k gereçleri ithalat
de¤erleri afla¤›da yer almaktad›r:
SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹THALATI
(milyon $) (1996-2005)
Y›llar
‹thalat (milyon $)
De¤iflim (%)
1996
2,5
108
1997
2,3
-12
1998
3,4
48
1999
1,2
-65
2000
1,2
-
2001
0,9
-25,0
2002
1,1
22,2
2003
1,8
63,6
2004
3,2
77,8
2005
3,7
16
Grafikte de görüldü¤ü gibi genellikle düflük de¤erlerde gerçekleflen seramik sa¤l›k gereçleri ithalat›, 2004 y›l›nda iki kat›na
yak›n bir büyüme göstererek 3,2 milyon dolar düzeyine ç›km›flt›r. 2005 y›l›nda ise %16’l›k art›flla 3,7 milyon dolarl›k bir ithalat gerçekleflmifltir.
Seramik sa¤l›k gereçleri ithalat›n›n en fazla yap›ld›¤› ülke
%35'le Almanya'd›r. Almanya'y› %15 ile ‹talya, %11 ile Fransa,
%9 ile Avusturya, %9 ile ‹ngiltere, %5 ile Çin, %4 ile ‹spanya,
%3 ile Hindistan ve %2 ile Macaristan izlemektedir.
SERAM‹K SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Türk seramik sanayisi, üretim ve d›fl ticarette dünya çap›nda
önemli bir yere sahiptir. Katma de¤eri yüksektir, yüksek döviz
girdisi sa¤lar, zengin hammadde kaynaklar› bar›nd›r›r, maliyetleri nispeten düflüktür. Türkiye'de artan konut talebi, beraberinde seramik sanayisini de gelifltirmektedir.
Bugün Türk seramik sektörünü zirveye tafl›yan en önemli etkenlerden biri, firmalar›n teknolojiye sürekli yat›r›m yapmalar›
ve yeniliklere kolay uyum gösteren yap›lar›d›r. Türk seramik
kaplama malzemeleri sektörü, toplam kapasitesinin %60’›n›n
1990 y›l›ndan sonra kurulmufl olmas› ve 1990 y›l›ndan önce faaliyete geçen firmalar›n son 10 y›l içinde teknoloji yat›r›mlar›n›
yenilemifl olmas› nedeniyle, teknolojik aç›dan rakiplerine göre
üstün bir konumdad›r.
‹leri Teknoloji / Donan›m
Seramik üretiminde teknolojiye yap›lan yat›r›mlar sayesinde üretim kapasitesi sürekli olarak artmaktad›r. Ayr›ca yap›lan üretimler dünya standartlar›ndad›r. Yine de seramik flekillendirme ve
piflirimindeki son teknolojilere geçifl haz›rl›klar› yap›lmaktad›r.
Yerli Hammadde
Sanayide %95 oran›nda yerli hammadde kullan›lmaktad›r. D›fla ba¤›ml›l›k yok denecek kadar azd›r.
Araflt›rma-Gelifltirme ve Tasar›m
Sanayide dünya firmalar›yla rekabet etmeyi sa¤layacak en
önemli yönler olan tasar›m ve araflt›rma günden güne geliflmektedir.
80
Yüksek ‹hracat Oranlar›
Bor ve Boraks Madenlerinin Sat›fl Fiyat›
Seramik ihracat› toplam ihracat›n %6'dan fazlas›n› oluflturmaktad›r. Türkiye'nin Avrupa'ya yak›nl›¤› ve düflük iflçilik ücretleri
sayesinde ihracat olanaklar› yüksektir. Ayr›ca dünya üretiminde
Türkiye, seramik alan›nda ön s›ralarda yer almaktad›r.
Bor madeninin sat›fl fiyat› dünya piyasas›n›n alt›ndad›r. ‹hraç
edilen borun de¤eri mermer ihracat›n›n alt›nda kalmaktad›r.
Boraks madeni ise seramikte kullan›lan hammaddelerden biri
olarak oldukça maliyetlidir.
Zengin Bor Rezervleri
Makine ve Teçhizat Sanayi
Seramik kaplama malzemelerinin en önemli hammaddesi olan
borun dünya rezervlerinin %72'sinin Türkiye'de yer almas›, seramik üretimi aç›s›ndan Türkiye'nin ne kadar avantajl› bir konumda yer ald›¤›n›n göstergesidir.
Türkiye'de seramik makine ve teçhizat sanayisi yeterince geliflmemifltir.
Nitelikli ‹flgücü
Seramik sanayisinde nitelikli iflgücü kullan›lmaktad›r.
SERAM‹K SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹
Markalaflma
Seramik sanayisinin Türkiye ve dünya ölçe¤indeki en önemli
sorunlar›ndan biri markalaflma konusunda yaflanmaktad›r.
Türk firmalar›n›n gerek yurtiçinde, gerekse yurtd›fl›nda marka
yaratmas› ve tasar›mda kendilerini kan›tlamas› gerekmektedir.
Tasar›m faaliyetleri her ne kadar geliflmekte olsa da yeterli düzeye ulaflamam›flt›r.
Enerji Maliyetleri ve Haks›z Rekabet
Seramik üreticilerinin yak›nd›klar› önemli sorunlardan biri
enerjidir. Enerjinin yo¤un olarak kullan›ld›¤› sanayide firmalar›n %30'luk bölümü LPG ile çal›flmaktad›r ve bu nedenle enerji maliyetleri artmaktad›r. Sanayide haks›z rekabet ortaya ç›kmaktad›r. 2004 y›l› içinde bu sorun yüzünden kapanan firmalar olmufltur. Bunun yan›s›ra 2005'in Haziran ay› sonunda do¤algaza zam yap›lm›flt›r. Bu nedenle uluslararas› pazarlarda
rekabet flans› azalmaktad›r. Kullan›lan enerji, AB ülkelerinden
daha maliyetlidir. Türkiye'de elektrik enerjisinin fiyat› Avro cinsinden 6,66 cent/kw saat iken bu rakam ‹talya'da 6,27, Almanya'da 5,13, ‹spanya'da 5,03, ‹ngiltere'de 4,97, Hollanda'da
4,84, Belçika'da 4,75 ve Fransa'da ise 4,52'dir. Dolay›s›yla
elektrik enerjisi bak›m›ndan ‹spanya'dan %32,4 oran›nda daha
pahal› elektrik kullan›lmaktad›r. Do¤algaz fiyatlar›nda ise Haziran 2005'te yap›lan zamla Türkiye'deki do¤algaz fiyatlar› Avro
cinsinden 1,87 cent/kw saate yükselmifltir. Bu rakamla do¤algaz, en yak›n rakip üretici ‹spanya'dan %20 oran›nda daha pahal› hale gelmifltir.
Nakliye Sorunu
Nakliye, seramik sanayisinin bir baflka sorunudur. ‹hracat a¤›rl›kl› çal›fl›lan sanayide geliflmeyen demiryolu ve denizyolu tafl›mac›l›klar› nedeniyle h›zl› ve zaman›nda teslimat zorlaflmaktad›r. TCDD'nin yeni uygulamas› ile 250 tonun alt›ndaki yük tafl›malar›nda %50-100 aras› fiyat fark› getirilmifltir. Bu nedenle
seramikte zaten k›s›tl› olan demiryolu olanaklar› tamamen ortadan kalkmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
81
Tu¤la-Kiremit
Piflmifl kilden ve çimentodan gereçler sanayisinin bir alt kolu
olan Tu¤la ve Kiremit sektöründe; hammaddesi kil olan ve yayg›n olarak inflaat sektöründe kullan›lan malzemeler üretilmektedir. Tu¤la, hiçbir yabanc› katk› maddesi bulundurmayan ilk
do¤al yap› malzemesidir. Üretim alan›na, çeflitli yap› tu¤lalar›
ve kiremitler girmektedir.
Tu¤la kiremit sanayisinde teknoloji, kurutma sistemine (do¤al/yapay), üretim yöntemine (emek yo¤un/teknoloji yo¤un),
otomasyona (otomatik/yar› otomatik), hammadde iflleme ve
flekillendirmeye (vakumlu/vakumsuz) ve piflirme flekline (hoffman/tünel) göre s›n›fland›r›lmaktad›r.
Tu¤la sanayisi, inflaat pazar›nda %80 pazar pay›na sahiptir. Kil
esasl› geleneksel kiremit ise çat› pazar›nda %75 pazar pay›na
sahiptir.
Emek-yo¤un bir üretimi olan tu¤la ve kiremitte, ço¤unlukla
mevsimlik üretim yap›lmaktad›r. Y›ll›k kullan›lan hammadde
miktar› 30 milyon ton, kömür miktar› 1,7 milyon ton, elektrik
miktar› 300 milyon kilowatt saattir.
Tu¤la ve kiremit üretiminde kullan›lan kapasite oran› yaklafl›k
%80'tir. Kapasite kullan›m oranlar›nda ekonomik kriz ertesi
art›fl bafllam›flt›r ve hâlâ sürmektedir. Afla¤›daki çizelgede ve
grafikte kapasite kullan›m oranlar›n› görmek mümkündür:
fiirket Profili
Tekirda¤, Turgutlu, Salihli, Burdur, Afyon, Çorum, Boyabat, Erbaa, Yozgat, Osmanc›k, Avanos gibi il ve ilçeler Türkiye’deki
önemli ana üretim bölgeleridir. Bu üretim bölgelerinde baflka
sanayi dallar›n›n a¤›rl›¤› yoksa yan sanayilerin oluflumu, nakliye rejimi, ticari hayat, tu¤la ve kiremit dünyas›na ba¤›ml› kalmaktad›r. Dolay›s›yla bu kentlerin geliflimi, tu¤la-kiremit sektörüne ba¤l›d›r.
Türkiye’de tu¤la ve kiremit ana ürünleri baz›nda çal›flan 425
adet tu¤la ve kiremit tesisi vard›r. Bu tesislerden 51 tanesinde
kiremit (8 tanesinde hem tu¤la, hem kiremit), geri kalan 374
adet tesiste çeflitli standartta tu¤la üretilmektedir.
TU⁄LA-K‹REM‹T KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI
(1999-2005) (%)
Ürünler
Tu¤la
90
70
60
65
75
80
80
Kiremit
87
83
78
73
75
70
74
Kaynak: TUKDER
Üretimin yo¤unlaflt›¤› bölgeler ‹ç Anadolu ve Ege bölgesidir. Bu
iki bölgedeki üretimin toplam üretim içindeki pay› %58’dir.
‹stihdam
Türkiye’deki tu¤la ve kiremit sektöründe kullan›lan teknolojinin kendini yenileyememesinden insan eme¤i yo¤un olarak
kullan›lmaktad›r. Bu nedenle sektör bünyesinde çok yo¤un iflçi
çal›flt›rmaktad›r. Üretim do¤al koflullara ba¤l› oldu¤u için, çal›flma mevsimliktir. Özellikle do¤a koflullar›n›n uygun oldu¤u
mevsimlerde tam kapasite çal›fl›lmakta, so¤uk ve ya¤›fll› mevsimlerde üretim azalmakta veya yap›lamamaktad›r. Çal›fl›lan
gün say›s› bölgeye, mevsime, o y›lki iklim koflullar›na göre de¤ifliklikler göstermektedir.
ÜRET‹M‹N BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI %
Karadeniz
% 13
Akdeniz
%6
Do¤u Anadolu
%7
Marmara
%9
Güneydo¤u
Anadolu % 7
Ege
% 26
‹ç Anadolu
% 32
Tu¤la ve kiremit üretimi sayesinde ülkede 40-50 bin kifli do¤rudan istihdam edilmektedir. Yan sanayilerle birlikte bu rakam
100 bini bulmaktad›r.
Kaynak: TUKDER
ÜRET‹M VE KAPAS‹TE
‹HRACAT
‹nflaat sektörüyle do¤rudan ba¤lant›l› olan tu¤la-kiremit üretimi, ekonomik de¤iflimlerden de hemen etkilenmektedir. Ekonomik krizlerde üretim ya azalt›lmakta, ya da tamamen durdurulmaktad›r.
2003 y›l›ndan itibaren tu¤la-kiremit ihracat›nda art›fl yaflanmaktad›r. 2003 y›l›ndaki %81’lik ve 2004 y›l›ndaki %278’lik
büyük art›fl oranlar›n›, 2005 y›l›ndaki %34’lük art›fl izlemifltir.
2000 y›l›ndan 2005 y›l›na, tu¤la-kiremit ihracat›ndaki büyüme
%800’dür.
Tu¤la-kiremit üretiminin ürünlerini tu¤lalar, kiremitler ve d›fl
cephe tu¤lalar› olmak üzere üç ana grupta toplamak mümkündür. Bu ana gruplar da yaklafl›k 150-200 alt çeflide ayr›lmaktad›r.
Türkiye'nin toplam tu¤la üretim kapasitesi y›ll›k 6 milyar adet
(250 milyon m2), toplam kiremit üretim kapasitesi 600 milyon
adettir (37,5 milyon m2). A¤›rl›k olarak kapasite yaklafl›k 19 milyon tondur.
82
Y›llar
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
YILLARA GÖRE TU⁄LA-K‹REM‹T ‹HRACATI
(1999-2005) (bin $)
Y›llar
‹hracat (bin $) De¤iflim (%)
1999
1.087
2000
897
18
2001
1.343
53
2002
1.060
-20
2003
1.920
81
2004
5.350
278
2005
7.191
34
Kaynak: TÜ‹K
Tu¤la-Kiremit ihracat›nda Amerika önemli bir pazar olma yolundad›r. Son y›llarda kas›rga felaketleri yaflayan Amerika’da
kiremit kullan›m›na yeniden bir dönüfl söz konusudur. Düflük
maliyetli ve uzun ömürlü oluflu, kiremidin tercih edilmesindeki
en önemli etkenlerdir.
TU⁄LA VE K‹REM‹T SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Tu¤la ve kiremit ürünleri pek çok aç›dan avantajlara sahiptir.
Bu avantajlar afla¤›da yer almaktad›r:
• Yerli hammadde ve sermaye ile üretilmektedir. D›fla ba¤›ml›l›¤› yoktur.
• Uzun ömürlü ve dayan›kl›d›r. D›fl etkenlerden kolayca etkilenmez.
• Sa¤l›kl› ve do¤al bir malzemedir. Yabanc› katk› maddesi bar›nd›rmaz.
• Do¤aya zarar vermez; at›klar ö¤ütülerek üretimde kullan›labilir.
• Üretim süreci emek-yo¤undur. Dolay›s›yla yüksek istihdam
sa¤lamaktad›r.
Denetimsizlik
Tu¤la-kiremit üretim standartlar›nda herhangi bir denetim mekanizmas› bulunmamaktad›r. Özellikle AB'ye girifl sürecinde
üretim denetimi giderek önem kazanmaktad›r.
Standart Eksikli¤i
Tu¤la-kiremit sanayisinin kulland›¤› hammaddelerin üretiminde standartlar bulunmamaktad›r. Ayr›ca hammadde iflleyen,
haz›rlayan özel firmalar yoktur. Üretimde daha çok toz kömür,
az miktarda LPG ve do¤algaz kullan›lmaktad›r. Tesislerin kulland›¤› düflük kalitede kükürtlü kömürler, çevre kirlili¤ine
neden olmaktad›r.
AR-GE Eksikli¤i
Sanayiye destek veren yan sanayilerden kal›p, makine, imalat
ve sarf malzemesi üreticileri genellikle fabrika say›s› fazla olan
yerlerde yerleflmektedir. Bu üreticiler aras›nda AR-GE çal›flmalar› eksiktir.
Alternatif Ürün Rekabeti
Geleneksel kiremit ürünleri, son y›llarda çimento esasl› renkli
tu¤lalar ve hafif, dayan›kl›, uzun ömürlü, çatlama, k›r›lma göstermeyen metal esasl› kiremitler ile rekabet halindedir. Buna
karfl›n çat› kaplama alan›nda pazar›n yar›s› geleneksel kiremitlere aittir. Geleneksel esasl› tu¤la ve kiremitlerde 300 km'den
sonra nakliye aç›s›ndan maliyetler artmaktad›r. Hafif ürünler
bu nedenle daha fazla tercih edilmektedir.
Teflvik Dengesizli¤i
Farkl› bölgelerde farkl› teflvikler nedeniyle fabrikalar eflit
koflullarda üretim yapamamaktad›r. Bu da beraberinde haks›z
rekabeti getirmektedir.
• En ekonomik yap› malzemesidir.
• Kolay bulunabilmektedir.
TU⁄LA VE K‹REM‹T SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Teknolojik Yetersizlik
Tu¤la ve kiremit üretiminde henüz modern yöntemlerin kullan›m› yayg›nlaflmam›flt›r. Avrupa'da hoffman f›r›n kullan›m› kalmam›fl durumdad›r. Tünel f›r›nlar her geçen gün gelifltirilmifltir.
Otomasyon artm›fl, yak›t olarak do¤algaz tercih edilmeye bafllanm›flt›r. Sevk›yat, paketlenmifl ürünler fleklinde yap›lmaktad›r. Bu ba¤lamda Türkiye'de de ileri teknolojili yüksek standartta üretime geçilmesi gerekmektedir.
‹hracatta Karfl›lafl›lan Sorunlar
Özellikle sanayi genelinde maliyetlerin yüksekli¤i, ihracatta sorunlar yaratmaktad›r. Bu amaçla sektörün temsilcileri, Türk
Cumhuriyetleri ve Do¤u Avrupa'da tesis kurma çabas›ndad›r.
Arz Fazlas›
Sanayi genelinde faaliyet gösteren çok say›da fabrika bulunmas›ndan kaynaklanan arz fazlas›, yo¤un rekabete yol açmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
83
Gazbeton
Türkiye’de ilk gazbeton, 1950’li y›llarda Almanya’dan ithal edilerek kullan›lm›flt›r. ‹lk gazbeton fabrikas› ise 1965 y›l›nda ‹stanbul’da üretime bafllam›flt›r. Sanayi, ekonomiye yaklafl›k 100
milyon dolarl›k katma de¤er sa¤lamaktad›r.
Bu alanda, bir Sivil Toplum Kuruluflu olarak 1990 y›l›nda kurulan Türkiye Gazbeton Üreticileri Birli¤i (TGÜB) faaliyet göstermektedir. Birlik, Avrupa Gazbeton Üreticileri Birli¤i’ne (EAACA) üyedir.
fiirket Profili
AVRUPA'DA 2005 YILI GAZBETON TÜKET‹M M‹KTARLARI (m3)
4.000.000
3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
‹sviçre
Estonya
Slovenya
Finlandiya
Avusturya
Belçika
Danimarka
Macaristan
Bulgaristan
Fransa
Hollanda
ÜRET‹M ve KAPAS‹TE
Türkiye, günümüzde dünyan›n en büyük gazbeton üreticileri
aras›nda yer almaktad›r. Gazbeton sanayisi, Balkanlar ve Orta
Asya pazar›nda 1., Avrupa pazar›nda ise Almanya’dan sonra
2. s›rada yer almaktad›r.
‹çerisinde tu¤la ve bimsbeton blok gibi malzemelerin de bulundu¤u y›¤ma duvar malzemeleri alan›nda gazbeton ürünlerinin
pazar pay› sürekli olarak artmaktad›r.
TGÜB üyesi gazbeton üreticilerinin üretim tesislerinin y›ll›k
toplam kapasitesi 2.23 milyon m3’tür. En fazla üretim kapasitesi 800 bin m3’le Marmara bölgesindedir. Bu bölgeyi 550 bin
m3’le ‹ç Anadolu bölgesi izlemektedir. 2005 y›l› toplam üretim
miktar› 1,9 milyon m3 olarak gerçekleflmifltir.
Afla¤›da üretim kapasitesinin bölgelere göre da¤›l›m› görülmektedir.
BÖLGELERE GÖRE GAZBETON ÜRET‹M‹ KAPAS‹TE DA⁄ILIMI (%)
Akdeniz Bölgesi
9%
Güneydo¤u Anadolu
Bölgesi 14 %
Ege Bölgesi
15 %
Marmara Bölgesi
35 %
‹stihdam
Türkiye’deki gazbeton üretim tesislerinde yaklafl›k 1.000 kifli
istihdam edilmektedir.
Slovakya
Kaynak: TGÜB
Bugün Türkiye’de alt› kurulufla ait toplam 8 adet gazbeton
üretim tesisi bulunmaktad›r. Bu kurulufllardan üçü Türkiye
Gazbeton Üreticileri Birli¤i üyesidir ve bunlar›n tesisleri Tekirda¤, ‹stanbul, ‹zmir, Antalya ve K›r›kkale’de üretim yapmaktad›r.
Türkiye Gazbeton Üreticileri Birli¤i’ne üye olmayan üreticiler
ise, Gaziantep, Kocaeli ve Mardin’de faaliyetlerini sürdürmektedir.
Türkiye
0
Çek Cum.
500.000
‹ngiltere
Gazbeton, dünyada ve özellikle Avrupa’da koflulsuz olarak üstünlü¤ünü kan›tlam›fl ve kabul görmüfl bir malzemedir. Bu aç›dan gazbeton sektörü, teknolojik aç›dan uluslararas› düzeyde
deneyim ve bilgi birikimine sahiptir. Bu donan›m do¤al olarak
yap›mc› ve tüketiciye güven vermektedir. Her geçen y›l artmakta olan gazbeton sat›fllar› beraberinde yat›r›m, istihdam ve
ekonomik fayda da getirmektedir. Binalarda gazbeton kullan›lmas› sonucunda sa¤lanan yüksek ›s› yal›t›m›, enerji tasarrufu
olarak Türkiye’ye geri dönmektedir. Ayr›ca gazbetonun hafif
bir duvar malzemesi olmas› nedeniyle sa¤lad›¤› deprem güvenli¤i özellikle ülke koflullar›nda çok önem kazanm›flt›r.
Afla¤›da Avrupa’daki 2005 y›l› gazbeton tüketim miktarlar› görülmektedir. Türkiye, Avrupa s›ralamas›nda tüketimde 4. s›rada yer almaktad›r. Polonya, 3,8 milyon m3’lük tüketimle bafl›
çekmekte, ard›ndan Almanya ve ‹ngiltere gelmektedir.
Polonya
Gazbeton duvarlar özel tutkal› ile örülmesinden ve bloklar›n
büyük boyutlu olmas›ndan dolay› plaka fleklini alarak levha
özelli¤i tafl›maktad›r. Duvar bloklar›, asmolen bloklar, yal›t›m
plaklar›, kap› ve pencere lentolar›, döfleme ve çat› plaklar›, donat›l› yatay ve düfley duvar elemanlar›, gazbeton ürün yelpazesini oluflturur. Bu ürünlerin, y›¤ma yap›larda bloklarla ya da donat›l› düfley duvar elemanlar›yla tafl›y›c› duvarlar›, plaklarla kat
döflemelerini oluflturmak, betonarme iskeletli binalarda cephe
ve bölme duvarlar›n›, betonarme ve çelik tafl›y›c› sistemli sanayi yap›lar›nda cephe duvarlar›n›, diyafram etkisi yapabilen çat›
döflemelerini düzenlemek gibi çok çeflitli kullan›m olana¤› bulunmaktad›r.
DÜNYADA GAZBETON SANAY‹S‹
Almanya
Gazbeton, beton veya geleneksel kâgir malzemelere oranla hafif, buna ek olarak içindeki hava kabarc›klar› nedeniyle yüksek
›s› yal›t›m özelli¤ine sahip bir malzemedir. Bir tür hafif beton
olarak da bilinmektedir. Yap›s›ndaki hava kabarc›klar› nedeniyle bu malzemeye gazbeton ad› verilmifltir.
‹ç Anadolu
Bölgesi 27 %
Kaynak: TGÜB
TÜKET‹M
Afla¤›daki grafikte Türkiye’de son befl y›ll›k gazbeton pazar de¤erleri yer almaktad›r:
84
SON BEfi YILLIK GAZBETON PAZAR HACM‹ (m3) (2001-2005)
2.000.000
1.800.000
1.600.000
1.400.000
1.200.000
1.000.000
800.000
600.000
400.000
200.000
0
Avrupa’da en ça¤dafl ve en çevre dostu yap› malzemesi seçilen
gazbeton, Türkiye’de de çevreye sayg› tavr›n› sergilemektedir.
Önde gelen gazbeton üreticisi firmalar›n ÇEVKO’ya üyelikleri
bunun önemli bir göstergesidir.
Gazbeton ürünlerinin genel avantajlar› afla¤›da s›ralanmaktad›r.
• Üretim ileri teknoloji metotlar›yla modern tesislerde yap›lmaktad›r.
2001
2002
2003
2004
2005
• Yüksek ›s› yal›t›m›, kolay ifllenebilirlik, hafiflik, iflgücü verimlili¤i ve emniyet aç›s›ndan en çok tercih edilen yap› malzemelerinden biridir.
Kaynak: TGÜB
• Çevreye uyumludur.
2001’de bir önceki y›la göre gazbeton pazar hacmi %38 oran›nda azalmayla 820 bin m3’e gerilemifltir. Daha sonra istikrarl›
oranlarda artan pazar hacmi, 2004’te bir önceki y›la göre
%40,4 oran›nda artarak 1 milyon 417 bin m3’e yükselmifltir. 2005
y›l›nda Türkiye genelinde gözlenen inflaat yat›r›mlar›n›n art›fl›yla
pazar hacmi %32 artm›fl 1 milyon 870 bin m3‘e ulaflm›flt›r.
Gazbeton malzemesinin yayg›n olarak kullan›ld›¤› ülkelerde kifli bafl›na kullan›lan gazbeton miktar› Polonya’da 0,11 m3, ‹ngiltere’de 0,06 m3, Almanya’da ise 0,05 m3’tür. Türkiye’de bu
oran kifli bafl›na 0,02 m3’tür. Türkiye için kifli bafl›na ulafl›lmas›
hedeflenen gazbeton kullan›m miktar› 0,04 m3’tür. Bu oran da
y›ll›k yaklafl›k 3 milyon m3 tüketim anlam›na gelmektedir.
2005 y›l›nda gazbetona talep, beklentilerin üzerinde gerçekleflmifltir. 10 y›l içinde gazbeton sanayisinin, kalitesiz ve ucuz
kâgir duvar malzemelerinin pazardan çekilmesiyle daha da büyüyece¤i beklenmektedir.
‹HRACAT
Türkiye’de gazbeton üreten firmalar 1990’l› y›llardan itibaren
yükselen üretim ve ihracat grafikleri çizmektedir. Türkiye organizasyonlar›n›n tamamlanmas›n›n ard›ndan firmalar, Ortado¤u
ve Akdeniz ülkelerinde lider konuma geçmifllerdir. Günümüzde
Türkiye, özellikle Avrupa, Balkanlar, Orta Asya, Ortado¤u ve Akdeniz’de büyük bir ihracatç› konumundad›r. A¤›rl›kl› olarak Bulgaristan, Irak, Yunanistan, Ukrayna, Rusya ve Dubai baflta olmak üzere onbeflin üzerinde ülkeye ihracat yap›lm›flt›r. Gazbeton ürünlerin 2005 y›l› ihracat› 460 bin m3 dolay›ndad›r.
‹THALAT
Gazbeton, Avrupa standartlar›nda a¤›rl›kl› olarak yerli hammaddelerle ve uygun maliyetlerde üretilmektedir. Ana girdiler
% 90’›n üzerinde yerli hammaddelerden meydana gelmektedir. Bu nedenle sanayide ithalat çok düflük düzeydedir.
GAZBETON SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
AB ile olan iliflkiler, uyum çal›flmalar›, inflaat sektöründe yeni düzenlemeler yoluyla kalite ve standartlar geliflmifltir. Uyumlaflt›r›lm›fl AB standartlar›n›n TS olarak benimsenmesi ve uygulamaya
al›nmas› bu yolda önemli bir ad›md›r. Temmuz 2006’da yürürlü¤e giren TS EN 771-4 Gazbeton Kagir Birimler standard› ve TS
453 Ön Yap›ml› Donat›l› Gazbeton Yap› Elemanlar› (Revizyon)
standard› ile gazbeton sektörünün standartlar› en güncel haliyle
kullan›mdad›r. Bununla birlikte AB Yap› Malzemeleri Direktifinin
öngördü¤ü CE sertifikas› sektörün önde gelen üreticileri taraf›ndan baflar›yla al›nm›fl ve CE iflareti uygulamas› bafllam›flt›r.
• Enerji tasarrufu sa¤lar; çevre kirlili¤i yaratmaz.
• A1 S›n›f› Yanmaz bir yap› malzemesidir. Yüksek yang›n güvenli¤i performans›na sahiptir.
• Hafif bir malzemedir. Yat›r›m maliyeti azd›r.
GAZBETON SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Avrupa Birli¤i’nde inflaat sektöründeki faaliyetlerin kamu sa¤l›¤›, güvenli¤i ve çevre üzerinde etkilerine yönelik çeflitli düzenlemeler mevcuttur. AB ülkeleri, yap›y› bir sistem olarak kabul ederek, sistemi oluflturan bütün unsurlar›n tek tek ele al›n›p incelenmesini ve en uygun çözümlerin uygulanmas›n› flart
koflmaktad›r. Örne¤in; yap›larda kullan›lan enerjinin tasarrufu
yan›nda, “Binalarda Enerji Verimlili¤i” konusu ön plana ç›kmaktad›r.
AB sürecinde gazbeton sektörü aç›s›ndan afl›lmas› gereken pek
çok sorun bulunmaktad›r. Bunlar›n en önemlileri e¤itim ve kalifiye çal›flan eksikli¤idir. Bunun yan›nda, sektörde faaliyet gösteren bilinçli kurum ve STK’lar›n gayretli çal›flmalar›na karfl›n,
Türkiye’de yap› malzemelerinin kalite ve standart gereklerini
karfl›lamas› zorunlulu¤u hâlâ gözard› edilebilmekte ve yap›lan
denetimler yetersiz kalmaktad›r. Yap›larda standartlara uygun
olmayan yap› malzemesi kullan›m› azalarak da olsa devam etmekte ve sektörde haks›z rekabete yol açmaktad›r.
Kalitesiz Yap› Malzemesi Kullan›m›
Sanayinin temel sorunu, yap›lar›n büyük bölümünde standartlara uygun olmayan yap› malzemesi kullan›lmas›d›r. Özellikle
›s›l nitelikleri daha düflük olan baz› kâgir duvar malzemeleri pazarda yer alarak nitelikli malzemelerin, uygun çözümlerin,
enerji tasarrufunun önünü t›kamaktad›r.
K›s›tl› Kullan›m / Haks›z Rekabet
Baz› kâgir malzeme üretiminde kay›t d›fl›l›k haks›z rekabet yaratmaktad›r.
Yüksek Enerji Maliyetleri
Enerji maliyetlerinin yüksekli¤i, sanayide faaliyet gösteren
üretici firmalar aç›s›ndan bir dezavantaj oluflturmaktad›r.
Yüksek D›fl Ticaret Maliyetleri
Gazbeton hafif bir malzemedir. Ancak büyük yer kaplamaktad›r. Böylece gemilerin tonaj bak›m›ndan tam kapasitesi dolmamakta ve d›fl ticarette maliyet oranlar› yükselmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
85
Cam
Dünyada cam üretiminde sanayileflme, 19. yüzy›l ortalar›nda
bafllam›flt›r. Özellikle 1. Dünya Savafl› sonras›nda büyük geliflim
gösteren cam sanayisi, günümüzde çok farkl› çeflitleri bünyesinde bar›nd›rmaktad›r. Cam sanayisine düzcamlar, güvenlik
camlar›, yal›t›m camlar›, cam lifi, cam yünü gibi inflaat sanayisi
ürünleri dahildir. Cam elyaf›, CTP (Cam Elyaf Takviyeli Plastikler) ürünlerinin hammaddesi olarak kullan›lmaktad›r.
DÜNYA DÜZCAM ‹HRACATI
(milyon $) (2004)
Ülkeler
Cam sanayisi, ekonomik büyümeye ve özel sektör yat›r›mlar›na oldukça duyarl›d›r. En büyük müflterileri otomotiv, yiyecek
ve içece¤in yan›s›ra inflaat sektörüdür. Bu sektörlerin her biri,
ekonomik büyümeyle yüksek pozitif korelasyona sahiptir.
fiirket Profili ve ‹stihdam
483
Almanya
440
ABD
427
Çin
292
Japonya
289
Fransa
266
Güney Kore
165
Tayland
143
Endonezya
142
Lüksemburg
104
Hollanda
Düzcam alan›nda Türkiye'deki bütün faaliyet fiiflecam Toplulu¤u'na ait Trakya ve Çay›rova Fabrikalar› taraf›ndan üstlenilmektedir. 1935 y›l›nda kurulan fiiflecam Fabrikalar›, 1960'lardan itibaren dünya pazarlar›na girmifl ve 1980'lerde önemli büyümeler gerçeklefltirmifltir.
Topluluk bünyesinde, 6's› ‹MKB'de ifllem görmekte olan 15 firma bulunmakta, 15.000 kifli çal›flmaktad›r. ‹nsan gücünün
%22'ini yurtd›fl›nda çal›flanlar oluflturmaktad›r. Sanayide, küçük ve orta ölçekli baflka firmalar da faaliyettedir.
Sanayide çal›flan istihdam›n, yap›lan yat›r›mlarla 2007 y›l›na
kadar 16.188 kifliye ç›kmas› beklenmektedir.
DÜNYADA CAM SANAY‹S‹
Düzcam, sektör büyüklü¤ü ve girdi verdi¤i ifl kollar› aç›s›ndan
ülke ekonomileri için önem arz etmeye devam etmifl, girdi verdi¤i sektörlerin yan›s›ra yeni kullan›m alanlar› bulmufl ve tüketimi h›zla artm›flt›r.
Dünya düzcam talebi son y›llarda ortalama %3-4 civar›nda büyümektedir. Büyüme geliflmekte olan ülkelerde ve Türkiye’de
ise %5-10 aras›nda gerçekleflmifltir. Bu talebin yaklafl›k
%70’ini Avrupa, Kuzey Amerika ve Çin oluflturmaktad›r. Üretim yine a¤›rl›kl› bu bölgelerde olup, düzcam üretiminin yar›s›
Asya-Pasifik bölgesinde gerçekleflmektedir. Özellikle Çin düzcam sanayisinde gerek kapasite gerekse tüketim aç›s›ndan en
fazla art›fl›n yafland›¤› ülkedir. Dünya düzcam pazar›nda tüketim art›fl›nda, geliflmekte olan ülkelerdeki potansiyel önemli bir
rol oynarken öteki taraftan da geliflmifl ülkelerde nitelikli ürünlerin tüketiminin artmas› düzcam pazar›n› canl› tutmaktad›r.
Dünyadaki cam üretimi y›ll›k yaklafl›k 110 milyon ton ve 83 milyar dolar düzeyindedir. Düzcam›n bu üretimdeki pay› %29'dur.
Cam elyaf› ürünleri ise %2'lik paya sahiptir. Düzcam üretimi,
Asya, AB ülkeleri ve ABD taraf›ndan neredeyse eflit oranda
üstlenilmifl durumdad›r. Sanayideki en büyük büyüme oranlar›
%6-10 aras›nda, geliflmekte olan ülkelerde yaflanmaktad›r.
Dünya tüketimi a¤›rl›kl› olarak ABD, Japonya ve Avrupa ülkelerinde yo¤unlaflmaktad›r.
Dünya düzcam gereksiniminin y›lda %4,8 oran›nda artarak
2008 y›l›na kadar 4,8 milyar m2'ye ulaflmas› beklenmektedir.
Üretimin ise y›ll›k %5,2 oran›nda art›flla 2008'de 48,3 milyon
86
‹hracat (milyon $)
Belçika
Türkiye
Dünya Toplam›
101
39
4.039
Kaynak: Trademap ITC
tona ç›kaca¤› tahmin edilmektedir. Bu miktar›n 34 milyon tonunun yüksek kalite düzcam olmas› beklenmektedir.
2003 y›l›nda cam tüketiminin azalmas› ve arz fazlas›n›n oluflmas›, cam fiyatlar›n›n azalmas›na neden olmufltur. Dünya cam
sanayisini etkileyen bu olay ertesinde 2004 y›l›nda sanayinin
toparlanmas› ile küresel cam pazar›nda iyileflme görülmüfltür.
2004 y›l›n›n Mart ay›nda AB'de cam fiyatlar›nda yaflanan bask›, dünya cam fiyatlar›n›n afla¤› çekilmesine neden olmufltur.
Ancak öteki aylarda cam fiyatlar› güçlü bir seyir izleyerek May›s 2004'te son befl y›l›n en yüksek düzeyine ulaflm›flt›r.
Avrupa'daki üretimler karfl›laflt›rmas›nda 2004 y›l› verilerine
göre en fazla üretim 4,1 milyon tonla Almanya'dad›r. S›ras›yla
Fransa, ‹talya, ‹spanya ve ‹ngiltere bu listede Almanya'dan
sonra yer almaktad›r.
Dünya cam üreticisi firmalar›n 2004 y›l›nda yapt›klar› üretim
miktarlar› s›ralanm›fl ve Türkiye'de fiiflecam, 1 milyar 30 milyon
dolar de¤erindeki cam sat›fllar›yla 15. s›rada yer alm›flt›r. ‹lk s›ralardaki firmalar›n kökeni s›ras›yla Fransa, Japonya, ‹ngiltere
ve ABD'dir.
Dünya ihracat›ndaki ilk on ülke ABD, Almanya, Japonya, Belçika, Fransa, ‹talya, ‹ngiltere, Hollanda, Kanada ve Meksika'd›r.
Son y›llarda Çin de dünya ihracat›nda önemli bir yere sahip olmak üzere ihracat›n› art›rm›flt›r.
Dünya cam ithalat›ndaki on ülke ise s›ras›yla ABD, Almanya,
Fransa, Kanada, Meksika, ‹ngiltere, ‹talya, Japonya, Çin ve Hollanda'd›r.
ÜRET‹M
Dünya düzcam üretiminin %1,8'ini üstlenen Türkiye, Avrupa
cam üretimi s›ralamas›nda 2004 y›l›nda 6. s›radad›r. Düzcamda 5., cam elyaf›nda 5., sodada 4. ve krom bilefliklerinde ise 2.
s›rada yer almaktad›r.
Toplam cam üretimi 2003 y›l›nda 1,8 milyon ton iken 2004 y›l›nda bu rakam %9,2 oran›nda artarak 2 milyon tona yüksel-
mifltir. 2005 y›l›nda ise %10’luk art›fl ile 2,2 milyon ton cam
üretimi gerçekleflmifltir. Afla¤›da toplam cam üretim miktarlar›
görülmektedir:
SON BEfi YILLIK DÜZCAM ÜRET‹M‹ (bin ton)
900
YILLIK CAM ÜRET‹M‹
(2003-2005) (bin ton)
Y›llar
Üretim (bin ton)
De¤iflim (%)
2003
1.837
2004
2.007
9
2005
2.200
10
bin ton
800
700
600
500
400
Kaynak: fi‹fiECAM
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: fi‹fiECAM
Çiftcam
YILLIK CAM ÜRET‹M‹ (2003-2005) (bin ton)
2.300
2.200
2.200
Avrupa'da enerji tasarrufu sa¤layan ve kaplamal› camlarla
oluflturulan çiftcam kullan›m› zorunlu hale gelmektedir. Bunun
paralelinde Türkiye'de de performans› yüksek çiftcam ve kaplamal› cam üretimi yap›lmaktad›r.
2.100
Cam Elyaf›
2.007
2.000
Takviye malzemesi olarak kompozit malzemelerin üretiminde
kullan›lan cam elyaf›, y›lda ortalama %3 düzeyinde büyüme
göstermektedir.
1.900
1.837
1.800
Cam Yünü
Mineral yünlerden biri olan cam yünü, izolasyon malzemesi
olarak kullan›lmaktad›r.
1.700
1.600
2003
2004
2005
Kaynak: fi‹fiECAM
Türkiye cam sanayisinde dünya üretiminde cam elyaf›nda
%3'lük, sodada %3'lük ve krom bilefliklerinde %15'lik üretim
yap›lmaktad›r. Avrupa'da ise Türkiye cam elyaf› üretiminin
%5'ini, soda üretiminin %3'ünü ve krom bileflikleri üretiminin
ise %20'sini karfl›lamaktad›r.
Düzcam
Dünyan›n düzcam üretiminin %1,8'ini Türkiye üstlenmektedir.
Avrupa'da düzcam üretiminin %8'i Türkiye taraf›ndan yap›lmaktad›r.
Düzcam üretimi son befl y›lda dalgal› bir seyir izlemifl, en büyük
art›fl oran›n› 2000 ve 2003 y›llar›nda gerçeklefltirmifltir. 2004
y›l›ndaki düzcam üretimi ise bir önceki y›la göre %4,7 oran›nda azalma göstererek 724 bin ton olarak gerçekleflmifltir.
2005 y›l› düzcam üretimi %13 art›fl göstererek 820 bin ton de¤erine ulaflm›flt›r. Sektör, üretim potansiyeli olarak dünyada
%3 ile ilk dokuz, Avrupa’da ise %8 ile ilk beflte bulunmaktad›r.
DÜZCAM ÜRET‹M‹ (bin ton) (2000-2005)
Son y›llarda dünyada fazlas›yla ilgi gören cam mozaik sanayisi, Türkiye'de de cam alan›nda önemli bir yere sahip olmaya
bafllam›flt›r. Cam ve seramik firmalar›, cam mozaik üretimi yapmaktad›r.
Güvenlik Camlar›
Cam›n gücünün ve ›s›l gerilimlere karfl› direncinin art›r›lmas›
yoluyla üretilen güvenlik camlar›, k›r›ld›¤› zaman zar büyüklü¤ünde parçalara ayr›larak yaralanma riskini azalt›r. Uygulanan
›s›l ifllemler sonucunda cam›n rengi gibi fiziksel özelliklerinde
de¤ifliklik olmamaktad›r.
Kimyasallar
Cam sanayisinde kullan›lan kimyasallar›n üretimi 2004 y›l›nda
1,034 milyon, 2005 y›l›nda ise 1,068 milyon tona yükselmifltir.
YILLIK K‹MYASAL ÜRET‹M‹ (bin ton) (2004-2005)
Y›llar
Üretim (bin ton)
2004
1.034
2005
1.068
Kaynak: fi‹fiECAM
De¤iflim (%)
Y›llar
Üretim (bin ton)
2000
688
25
2001
601
-13
2002
631
5
2003
760
20
2004
724
-5
2005
819
13
Kaynak: fi‹fiECAM
Cam Mozaik
Öteki Cam Ürünleri ve Hammaddeleri
Cam üretiminde kullan›lan temel hammaddeler kuartz, dolomit
ve sodad›r. Bu hammaddelerin her biri Türkiye'den ç›kar›lmaktad›r. Türkiye dünyan›n soda gereksiniminin %1,7'sini ve
AB'nin soda gereksiniminin %10'unu karfl›lamaktad›r. Toplam
üretim maliyetlerinin %20'sini soda oluflturmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
87
Türkiye, Bat› Avrupa toplam cam ambalaj üretiminde %3'lük
paya sahiptir. Cam ambalaj üretiminde Türkiye'de önemli bir
potansiyel bulunmaktad›r.
KARfiILAfiTIRMALI CAM ‹HRACATI (2003-2005) (bin $)
350.000
300.000
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
2003
Cam sanayisi, üretim koflullar›ndan ötürü sürekli tam kapasite
çal›flmak durumundad›r. Bu da beraberinde talebin üzerinde
üretimi getirmektedir. ‹nflaat sektörüne yönelik cam talebinin
yar›dan fazlas›n› yenileme pazar› oluflturmaktad›r.
AB kriterlerine göre cam geri dönüflüm oranlar› en az %60 olmal›d›r. Bu oran Türkiye'de henüz %30 düzeyindedir. Her ne
kadar üretimde geri dönüflümün yüksek maliyet gereksinimi
olsa da, kâr paylar› uzun vadede fazla etkilenmeyecektir. Düzcam tüketiminde sürekli art›fl e¤ilimi görülmektedir.
‹HRACAT
2005 y›l›nda toplam cam ihracat› bir önceki y›la göre %2 oran›nda art›flla 630 milyon dolara yükselmifltir.
2005
200.000
150.000
100.000
50.000
0
Cam Ev
Eflyas›
Kifli Bafl› Tüketim
Kifli bafl› cam tüketimi Bat› Avrupa'da 21 kg'd›r. Türkiye'deki kifli bafl› cam tüketimi bu rakam›n yar›s› dolaylar›ndad›r, ancak
geliflme potansiyeline sahiptir.
2004
250.000
Düzcam
Cam
Ambalaj
Cam
Lifleri
Emniyet
Camlar›
Kaynak: DTM
Cam sanayisinde ihracat›n kapsam› 126 ülkedir. Avrupa ülkelerinde Türkiye'de üretilen cam ürünlerin pazar pay› %3-20 aras›ndad›r. Dünya genelinde ise bu pay %2-15 aras›nda de¤iflmektedir. ‹hracat yap›lan ülkelerin bafl›nda Almanya, ‹talya ve
‹ngiltere gelmektedir.
Cam ihracat›n›n yüksek olmas›, iç pazarda yaflanacak bir istikrars›zl›¤›n sanayiyi fazla etkilemeyece¤i güvencesini vermektedir.
CAM ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (2004-2005)
2004
ÜLKE
CAM ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (milyon $) (1998-2005)
Cam ‹hracat› (milyon $)
Y›l
1998
De¤iflim (%)
349,1
1999
330,9
-0,06
2000
379,8
0,13
2001
410,7
0,08
2002
442,6
0,07
2003
520,3
0,15
2004
614,6
0,15
2005
630,3
0,02
Kaynak: DTM
Di¤erleri
2005
Miktar (ton)
De¤er (bin $)
Miktar (ton)
De¤er (bin $)
Almanya
31.058
34.091
29.713
34.468
‹talya
46.240
35.384
31.494
29.501
‹ngiltere
16.753
20.444
16.127
19.914
Fransa
10.313
13.881
7.823
12.048
A.B.D.
9.991
10.247
10.244
11.807
‹spanya
13.669
11.099
11.836
11.490
Rusya Fed.
17.518
13.332
10.526
11.416
‹ran
11.684
10.473
8.607
11.240
‹srail
17.315
7.582
15.777
7.533
Yunanistan
18.227
9.931
8.390
6.882
Di¤er
112.851
97.114
102.308
107.881
Toplam
305.619
263.578
252.844
264.180
Kaynak: DTM
CAM ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (milyon $) (1998-2005)
ÜLKELERE GÖRE CAM ‹HRACATI (%)
700
Fransa % 5
600
‹ngiltere % 8
500
‹talya % 11
ABD % 4
‹spanya % 4
Rusya Fed. % 4
‹ran ‹slam
Cum. % 4
400
300
200
100
0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
‹srail % 3
Almanya
% 13
Kaynak: DTM
Yunanistan % 3
Di¤er % 41
Kaynak: DTM
88
Düzcam
‹THALAT
Son y›llarda sürekli art›fl gösteren düzcam ihracat›, 2005 verilerine göre 30 milyon dolara gerilemifltir. -rtan kapasiteye ba¤l› olarak önümüzdeki y›llarda ihracat›n art›r›lmas› hedeflenmektedir.
2005 y›l›nda cam sanayisinde 440 milyon dolarl›k ithalat gerçeklefltirilmifltir. Cam sanayisinde ihracat›n ithalat› karfl›lama
oran› bu rakamlara göre 2005 y›l› için %143 olmufltur. ‹thalatta
bir önceki y›la göre de¤erde %29'luk bir art›fl gerçekleflmifltir.
Sanayide üretimin yetersiz kald›¤› ürünlerde daha çok ithalata
yönelme söz konusu olmaktad›r. ‹thalatta Rusya, Ukrayna ve
‹ran'›n cam sanayisi ürünlerinde söz konusu olan düflük fiyatlar›, d›fl ticaret piyasas›nda Türkiye için s›k›nt› yaratmaktad›r.
DÜZCAM ‹HRACATI (2003-2005) (bin $)
Y›l
De¤iflim (%)
Düzcam ‹hracat›
2003
53.324
2004
38.665
-27%
2005
29.185
-25%
Kaynak: fi‹fiECAM
Düzcamdaki yüksek pazar paylar› da¤›l›m›na göre Bulgaristan
pazar›n›n %20'si, Yunanistan pazar›n›n %20'si ve Tunus, Cezayir ve Fas'› kapsayan Kuzey Afrika ülkeleri pazar›n›n %10'u
Türkiye'nin cam ihracat› taraf›ndan karfl›lanmaktad›r.
Afla¤›da 1998-2005 y›llar› aras›nda yap›lan cam ithalat›na iliflkin
de¤erler verilmektedir. Buna göre ithalatta 1999 ve 2001 y›l›nda yaflanan krizler haricinde genel bir art›fl e¤ilimi söz konusudur. Son iki y›ld›r cam sanayisi ithalat›nda ortalaman›n üzerinde
büyüme oranlar› görülmektedir. 2004 y›l›nda gerçekleflen
%35'lik art›fl, son on y›lda eriflilen en yüksek art›fl oran›d›r.
TOPLAM CAM ‹THALATI (milyon $) (1998-2005)
KARfiILAfiTIRMALI CAM ÜRÜNLER‹ ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (bin $) (2003-2005)
Cam ev eflyas›
Düzcam
278.334
2005
38.665
196
13
1999
165
-16
2000
169
2
2001
131
-22
2002
168
28
2003
235
40
2004
340
45
-3
2005
440
29
312.433 304.076
53.324
1998
De¤iflim (2005/2004) (%)
29.185
-25
Cam Ambalaj
23.417
23.909
17.864
-25
Cam Lifleri
57.253
80.290
81.068
1
Emniyet Camlar›
60.596
76.479
91.711
20
Di¤erleri
40.916
70.997 106.444
50
TOPLAM
513.840
602.773 630.348
5
Kaynak: DTM
TOPLAM CAM ‹THALATI (1998-2005) (milyon $)
500
400
milyon $
2004
2003
Ürünler
De¤iflim (%)
‹thalat (milyon $)
Y›l
‹hracat miktarlar›na göre bir önceki y›la oranla 2005 y›l›nda
cam lifleri, emniyet camlar› ve öteki camlar›n ihracat› dolar baz›nda artm›fl, di¤erleri ise azalm›flt›r. Toplamda ise ihracat›n
dolar baz›ndaki de¤eri artm›flt›r.
Kaynak: DTM
300
200
100
350.000
0
300.000
2003
250.000
2004
2005
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: DTM
200.000
KARfiILAfiTIRMALI CAM ‹HRACAT-‹THALAT
DE⁄ERLER‹ (milyon $) (2000-2005)
150.000
100.000
50.000
0
‹hracat
‹thalat
2000
379
169
2001
410
131
2002
442
168
2003
520
235
2004
614
340
2005
630
440
Y›l
Cam Ev
Eflyas›
Düzcam
Cam
Ambalaj
Cam
Lifleri
Emniyet
Camlar›
Di¤erleri
Kaynak: DTM
2006 Y›l›
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda Orta Anadolu ‹hracatç›lar› Birli¤i'nin
verilerine göre 264 bin tonluk ve 270 milyon dolarl›k cam ihracat› gerçeklefltirilmifltir. 2005 y›l›n›n ayn› dönemine göre ihracat miktar›nda art›fl görülmektedir.
‹hracatta en önemli pazarlar ‹talya, Almanya, Yunanistan, ‹spanya, Bulgaristan'd›r. Ayr›ca Irak, düzcam üreticisine sahip
olmad›¤›ndan dolay› yeniden yap›lanma döneminde Türkiye ihracat› için önemli bir pazar olma özelli¤i tafl›maktad›r.
Kaynak: DTM
CAM ‹HRACAT-‹THALAT (milyon $) (2000-2005)
700
600
500
400
300
200
100
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: DTM
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
89
Düzcam
D›fl Sanayilerde Üretim
Düzcam ithalat›nda 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre dolar baz›nda %60’a yak›n oranda art›fl gerçekleflmifltir.
Sanayinin olas› bir iç istikrars›zl›k sonucunda d›fl sat›fllara yönelmesi Türkiye'nin Bulgaristan ve Rusya gibi ülkelerde yapt›¤› yat›r›mlara ba¤l› olarak Türkiye'nin bu bölgelerde lider üretici konumuna gelmesini sa¤layacakt›r.
D›fl Ticaret Müsteflarl›¤›'n›n verilerine göre karfl›laflt›rmal› cam
ithalat› rakamlar› afla¤›da verilmektedir. 2005 y›l›nda, dolar
baz›nda ithalat de¤erleri ele al›n›rsa, bir önceki y›la oranla emniyet camlar› hariç öteki ürünlerin ithalat› artm›flt›r.
CAM SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Enerji Maliyetleri
KARfiILAfiTIRMALI CAM ÜRÜNLER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹
(2003-2005) (bin $)
2004
2005
De¤iflim (2005/2004) (%)
Ürün
2003
Cam Lifi, Cam Yünü
44.906
53.905
65.210
21
Düz Cam
39.469
53.139
84.093
58
Emniyet Camlar›
30.102
51.133
44.927
-12
Cam Ev Eflyas›
21.366
34.638
49.451
43
Cam Ambalaj
26.617
35.335
51.314
45
Di¤erleri
65.502
TOPLAM
227.962
104.620 104.620
332.770
-
399.615
Ucuz Cam
20
Kaynak: DTM
KARfiILAfiTIRMALI CAM ÜRÜNLER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (2003-2005) (bin $)
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
2003
Cam Lifi,
Cam Yünü
Düzcam
2004
Emniyet
Camlar›
2005
Cam
Ev Eflyas›
Daha önce de bahsedildi¤i gibi cam sanayisinde de en büyük ve
ciddi sorunlardan biri enerji maliyetleridir. LPG ile çal›flan tesislerde enerji maliyetleri yüzünden haks›z rekabet sorunlar›
yaflanmaktad›r. ‹statistiklere göre fuel-oil ve do¤algaz, tesis
maliyetlerinin %20'sini oluflturmaktad›r. Öncelikle do¤algazl›
sisteme dönüflüm çal›flmalar› yap›lmal› ve enerji maliyetleri
aç›s›ndan çeflitli teflvikler verilmelidir.
Cam sanayisinde dünya çap›nda yo¤un rekabet bulunmaktad›r.
Özellikle son y›llarda Rusya, Ukrayna ve ‹ran'dan ithal edilen
ucuz cam, Türk firmalar› için ciddi bir tehdit oluflturmaktad›r.
Rekabet Yo¤unlu¤u
Cam
Ambalaj
Di¤erleri
Kaynak: DTM
CAM SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Cam sanayisi ana ürün gruplar›nda teknoloji kolay elde edildi¤inden, rekabet oldukça yo¤undur. Düzcamda uluslararas› rekabet koflullar› sonucunda üreticiler, yeni üretimlere yönelmektedir. Firmalar, kesintisiz üretim ve yüksek kapasite ile çal›flma zorunlulu¤undan dolay› ürün çeflitlili¤i, teknoloji gelifltirme, kapasite art›fl›, modernizasyon ve yenileme yat›r›mlar›
yapmak durumundad›r. Artan rekabetle beraber, ülke içinde
sübvansiyonlar ve ülke d›fl›nda da de¤iflik korumac›l›k yöntemleri gelifltirilmektedir.
Yüksek Standartlar
Türkiye'de cam sanayisi, oldukça ilerlemifl ve dünya genelinde
önem kazanm›fl sanayilerden biridir. Sanayide uluslararas›
standartlarda üretim yap›lmaktad›r.
Yeni Ürün ve Uygulamalar
Yeni ürün ve uygulamalar için ayr›lan AR-GE maliyetleri yüksektir. Avrupa'n›n pek çok yerinde kullan›m› zorunlu olan çiftcam ve kaplamal› camlar enerji tasarrufu sa¤lamaktad›r.
Yerli Hammadde
Cam sanayisi, hammaddenin neredeyse tamam›n› yurtiçi kaynaklardan temin etmektedir. Sanayinin d›fla ba¤›ml›l›¤› yoktur.
Ana hammadde olan soda konusunda Türkiye'nin AB kadar d›fla ba¤›ml› olmamas› ve iflgücü maliyetlerinin nispeten düflük
olmas›, cam sanayisinin uluslararas› düzeyde rekabetini kolaylaflt›rmaktad›r.
90
Fiyat Bask›s› ve Çin Cam Sanayisi
Kesintisiz ve Yüksek Kapasite ile Çal›flma Zorunlulu¤u
Cam sanayisinin kesintisiz üretim zorunlulu¤u, sat›fllar›n da kesintisiz yap›lmas›n› gerektirmektedir. Bu nedenle eldeki arz
fazlas›n›n ortadan kald›r›lmas› amac›yla zaman zaman indirimli sat›fllara yönelinmektedir. 1997 y›l›nda yaflanan Uzakdo¤u ve
Rusya krizleri, iç ve d›fl pazarlarda fiyat bask›s› oluflturmufltur.
Bu ülkelerden yap›lan ithalat sonucunda, Türkiye cam sanayisinde iç ve d›fl sat›fllarda belirlenen hedefler yakalanamam›flt›r.
Cam sanayisinde kullan›lan üretim teknolojisi, üretimin kesintisiz yap›lmas› zorunlulu¤unu beraberinde getirmektedir. Bu
nedenle kalite gelifltirme, ürün çeflitlendirme ve enerji tasarrufuna yönelinmifltir. Yeni yat›r›mlarla kapasite art›r›m› da yap›lmaktad›r.
Çin, öteki sanayilerde oldu¤u gibi cam sanayisinde de dünya
çap›nda bir tehdit unsuru olmaya bafllam›flt›r. Çin'de uygulanan düflük enerji fiyatlar›, sübvansiyonlar, ucuz iflgücü ve benzeri uygulamalar, dünya çap›nda haks›z rekabet yaratmakta ve
dengeleri de¤ifltirmektedir.
Do¤algaz Kullan›m›
Dünyada Cam Sanayisi
Soda sanayisi, yüksek fuel-oil maliyetinden kurtulmak amac›yla 2005 yaz› itibariyle do¤algaza geçmifltir. Bu sayede yüksek
enerji maliyetleri azalm›flt›r.
Dünya cam üreticileri Do¤u Avrupa, Ortado¤u, Kuzey Afrika ve
Güneydo¤u Asya'ya kaymakta ve bu bölgelerde flirket sat›n alma ya da flirket evlili¤i yollar›na gitmektedirler.
1995 y›l›nda yap›lan Gümrük Birli¤i anlaflmas›ndan sonra cam
ürünlerinden s›f›r gümrük vergisi al›nm›flt›r. Üçüncü dünya ülkelerine ise Ortak Gümrük Vergisi uygulanmaktad›r. Bu kapsamda yerel cam sanayisi için en büyük tehdit unsuru üçüncü
dünya ülkeleridir.
‹flgücü Ücretleri
‹flgücü ücretleri, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Romanya gibi ülkelere oranla oldukça yüksektir. Oysa bu ekonomilerde 3-30 kat daha ucuza iflçi istihdam edilebilmektedir. Dolay›s›yla maliyetler artmakta ve rekabet gücü zay›flamaktad›r.
Nitelikli Cam Üretimi
Düzcam sanayisinde nitelikli camlar, gün geçtikçe önem kazanmakta ve kullan›m› yayg›nlaflmaktad›r. Türkiye'de bu tür camlar›n tüketim miktarlar› henüz yeterli düzeye ulaflmam›flt›r. Ayn› zamanda bu sorun, cam sanayisi için önemli bir potansiyel
oluflturmaktad›r.
Cam Nakliyat›
Avrupa'ya cam nakliyat›, deniz ve demiryollar›ndaki yetersizlikler nedeniyle karayoluyla yap›lmaktad›r. Bu da maliyetleri
art›rmaktad›r. Bu nedenle, talebin oldu¤u yerde yat›r›m yapma
e¤ilimi güç kazanmaktad›r.
Hammadde Rezervleri
Hammadde rezervlerinde kalite sorunlar› yaflanmaktad›r. Ayr›ca rezervler -her ne kadar Türkiye için henüz geçerli olmasa
da- gün geçtikçe azalmaktad›r.
Talep Esnekli¤i
Cam›n talep esnekli¤i yüksek oldu¤undan dolay›, kriz dönemlerinde cam tüketimi azalmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
91
Demir-Çelik
Demir-çelik sanayisi, demir cevherinin ar›t›larak demir ve çelik
üretimiyle ve bunlar›n flekillendirilmesiyle çubuk, levha, sac,
profil, boru ve tel ürünlerinin elde edilmesi ve koruyucu maddelerle kaplanmas› ifllerini kapsamaktad›r. Yayg›n kullan›m alan› olmakla beraber, demir-çelik ürünleri özellikle inflaat sektöründeki önemli parametrelerden biridir.
Türk ekonomisinin geliflmesinde de ayn› do¤rultuda büyük rolü bulunan sektörün modern anlamda temelleri 1930’lu y›llarda
at›lm›flt›r. Özellikle altyap› sorunlar›n›n henüz çözümlenmedi¤i
geliflmekte olan ülkelerde demir-çelik sektörü ayr› bir öneme
sahiptir.
1938 y›l›nda Türkiye’nin ilk entegre demir-çelik tesisi olan Karabük Demir-çelik Fabrikalar›n›n Sümerbank’a ba¤l› olarak temeli at›lm›flt›r. 1939 y›l›nda 150.000 ton çelik üretimi gerçeklefltiren flirket uzun dönem ilk olma özelli¤ini muhafaza etmifltir. KARDEM‹R’in geliflmekte olan Türkiye’nin demir-çelik ihtiyac›na cevap verememesi nedeniyle ve yass› ürün talebini
karfl›lamak için, ikinci entegre tesis olan Ere¤li Demir-çelik
Fabrikalar› (ERDEM‹R) 1965 y›l›nda 470.000 ton kapasite ile
üretime bafllam›flt›r. 1977 y›l›nda, uzun ürün ve yar› mamul talebini karfl›layabilmek amac›yla, Türkiye’nin üçüncü entegre
tesisi, ‹skenderun Demir-çelik Fabrikalar› (‹SDEM‹R) iflletmeye
aç›lm›flt›r.
Öte yandan 1960’l› y›llar›n bafl›nda demir-çelik özel sektörün
de ilgisini çekmifl ve ilk elektrikli ark ocakl› tesis ‹zmir’de faaliyete geçmifltir. Bunu izleyen 4 ark ocakl› kuruluflun iflletmeye
aç›lmas› ile 1980 y›l›nda Türk demir-çelik endüstrisi, y›ll›k 4.2
milyon ton ham çelik üretim kapasitesine ulaflm›flt›r.
24 Ocak Kararlar› ile kalk›nma stratejisini de¤ifltiren ve ihracata dayal› kalk›nma modelini benimseyen Türkiye’de 1980’li y›llar ekonomik liberalleflme sektörün geliflimi aç›s›ndan önemli
bir dönem olmufl ve yeni elektrik ark ocakl› tesisler kurulmufltur. Özellikle inflaat sektöründe ve çeflitli imalat sanayilerinde
canlanma ve altyap› yat›r›mlar›n›n h›z kazanmas› uzun ürün talebinde art›fl› beraberinde getirmifltir.
1996 y›l›nda Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u (AKÇT) ile imzalanan Serbest Ticaret Anlaflmas› sonucunda, gümrük vergilerinin karfl›l›kl› olarak kald›r›lmas›, Türkiye ile AB aras›ndaki çelik
ticaretinin geliflmesine katk›da bulunmufltur.
Demir-çelik ürünleri yass› ürün, uzun ürün ve vas›fl› ürün olmak üzere üçe ayr›lmaktad›r. Bu ürünlerin üretim süreçleri ve
üretim teknolojileri birbirinden farkl›d›r.
Geliflmifl ülkelerde üretimin %70'ini yass›, %30'unu uzun
ürünler oluflturmaktad›r. Vas›fl› ürünler geliflmifl ülkelerde az
oranda üretilmektedir. Türkiye'deki demir-çelik sanayisi, dünyadaki sisteme oranla daha farkl› yap›lanm›fl durumdad›r. Uzun
ürün üretimi Türkiye'de daha yo¤undur.
Yass› ürünler daha çok modern sanayi dallar› taraf›ndan tercih
edilmektedir. Dayan›kl› tüketim mallar› ve yat›r›m mallar› endüstrilerinin ana girdisi konumundad›r.
92
Uzun ürünlerin üretimi Türkiye'de iç tüketimin iki kat› kadard›r.
‹nflaat sektöründe büyük ölçüde uzun ürünler kullan›lmaktad›r.
Vas›fl› ürünler ise dövme ve makine imalat sanayisinde kullan›lmaktad›r. Bu ürünlerde gereksinim duyulan bütün güvenilir
ölçüm ve deneyler yap›lm›flt›r. Geliflmekte olan ülkelerde özellikle yüksek vas›fl› demir-çelik tüketiminin h›zla artt›¤› görülmektedir.
Entegre çelik üreticileri küçük flirketlere bölünerek belirli alanlarda uzmanlaflmaktad›r. Sektördeki bütün kurulufllar özelleflmifltir.
fiirket Profili
2005 sonu itibariyle demir-çelik üretiminde üç adet entegre
tesis (‹SDEM‹R, ERDEM‹R ve KARDEM‹R) ve 16 adet elektrikli
ark ocakl› tesis faaliyet göstermektedir.
Tesislerin 7 adedi Marmara bölgesinde (Kocaeli, Bursa, ‹stanbul,
Tekirda¤), 5 adedi Ege bölgesinde (‹zmir), 3 adedi Karadeniz bölgesinde (Ere¤li, Samsun, Karabük), 3 adedi Akdeniz bölgesinde
(‹skenderun) ve biri ‹ç Anadolu bölgesinde yer almaktad›r.
‹stihdam
2005 y›l› verilerine göre demir-çelik sanayisinde yaklafl›k
30.000 kifli istihdam edilmektedir.
DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K SANAY‹S‹
Dünya demir-çelik sanayisi, dünya ekonomik konjonktüründen
kolayca etkilenmektedir. 20. yüzy›l›n ilk yar›s›nda dünya savafllar›yla yeni siyasi ak›mlar demir-çelik sanayisinde de büyük
dalgalanmalara yol açm›flt›r. Bu dönemde ortalama üretim art›fl› y›ll›k %3,4 düzeyinde kalm›flt›r.
20. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda geliflen teknolojiyle birlikte dünya
ham çelik üretimi de 1970'li y›llarda 710 milyon tona ulaflm›flt›r.
1973 petrol krizi sonras› demir-çelik sanayisi de darbe alm›flt›r.
1980'lerde çelik tüketiminde art›fl görülmesiyle beraber arz art›r›lm›flt›r. 1990'lardaki siyasi ve ekonomik geliflmeler sonucunda ise uluslararas› rekabet önem kazanm›flt›r.
Geliflmekte olan ülkelerde demir-çelik üretimi artmaktad›r. Geliflmifl ülkelerde ise azalarak özel sektöre kaymaktad›r.
Dünyada 80 adet büyük çelik üreticisi firma bulunmaktad›r. Bunlar›n ilk onu dünya üretiminin %28'ini gerçeklefltirmektedir.
Hammadde kaynaklar›na olan yo¤un talep nedeniyle çelik fiyatlar›nda küresel anlamda art›fl görülmektedir. Bu ba¤lamda,
küçük çelik üreticileri ayakta kalmakta zorlanmaktad›r. Büyük
flirketler ise daha öngörülebilir politikalar üretmeye yönelmifl
durumdad›r.
2000'li y›llar›n en büyük demir-çelik üreticisi ülke, öteki alanlarda da oldu¤u gibi Çin'dir. Çin'in 2005 y›l› çelik üretimi 350
milyon ton olmufltur. Arkas›ndan Japonya, ABD, Rusya ve Güney Kore gelmektedir.
DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹M‹
(milyon ton) (1992-2006*)
Dünya üretimindeki art›fl› Çin sürüklemektedir. Üretimin
%30’u Çin taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Bu payla birlikte
Asya'n›n toplam üretimdeki pay› %41'dir. Üretimin %17’si ise
AB ülkelerinde yap›lmaktad›r.
Y›llar
Milyon ton
1992
720
1993
728
1
1994
725
-
1995
752
4
1996
750
-
Ülkeler
1997
799
7
Çin
1998
777
-3
Japonya
9,9
1999
788
1
Asya (Çin Hariç)
10,8
2000
848
8
AB (15)
14,6
2001
852
-
AB (Yeni 10)
2
2002
902
6
Di¤er Avrupa
2,9
De¤iflim (%)
DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K
ÜRET‹M‹ (2005)
%
30,9
2003
965
7
BDT
10
2004
1057
10
NAFTA
11,2
Di¤er
7,7
2005
1129
7
2006*
1200
6
Kaynak: IISI
Kaynak: IISI
* tahmini de¤er
DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹M‹N‹N BÖLGESEL DA⁄ILIMI (%) (2005)
2005 y›l› dünya toplam ham çelik üretimi bir önceki y›la göre
%7 oran›nda art›flla 1 milyar 129 milyon ton olmufltur. Befl y›ll›k
dönemler karfl›laflt›r›ld›¤›nda dünyadaki çelik üretiminin geçirdi¤i en yüksek büyüme oran› 2000 - 2005 y›llar› aras›nda
%5,7 ile yaflanm›flt›r.
AB (Yeni 10)
%2
Di¤er Avrupa
%3
AB (15) % 15
BDT % 10
Nafta % 11
Asya (Çin
Hariç) % 9
Di¤er % 8
DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹M‹ (1992-2006) (milyon ton)
Japonya % 10
1300
Çin % 30
1200
1100
ÜLKELERE GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹M‹N‹N DA⁄ILIMI (2003-2005)
1000
900
Çin
800
Japonya
700
ABD
600
Rusya
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
500
Güney Kore
Almanya
Kaynak: IISI
Ukrayna
2003
2004
2005
Brezilya
2005 YILI HAM ÇEL‹K ÜRET‹M‹ (milyon ton)
Hindistan
Ürün
2003
2004
2005
De¤iflim (2005-2004) (%)
Çin
222,4
272,5
349,4
28
Japonya
110,5
112,7
112,5
00
ABD
93,7
98,9
94,9
-4
Rusya
61,5
65,6
66,1
1
‹talya
Fransa
Türkiye
Tayvan
Güney Kore
46,3
47,5
47,8
1
‹spanya
Almanya
44,8
46,4
44,5
-4
Meksika
Ukrayna
36,9
38,7
38,6
-
Hindistan
31,8
32,6
38,1
17
-4
Brezilya
31,1
32,9
31,6
26,8
28,4
29,3
3
Türkiye
18,3
20,5
21,0
2
Fransa
19,8
20,8
19,5
-6
Tayvan
18,8
19,5
18,6
-5
‹spanya
16,5
17,7
17,8
1
Meksika
15,2
16,7
16,2
-3
‹talya
Kaynak: IISI
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
250,0
300,0 350,0 400,0
Kaynak: IISI
ÜRET‹M
Türkiye'de yass›, uzun ve vas›fl› ürün üretimleri yap›lmaktad›r.
Paslanmaz çelik üretimine henüz bafllanmam›flt›r. Ham çelik
üretimi, Türkiye'de son y›llarda sürekli art›fl göstermektedir.
Son on y›ll›k çelik üretiminde Türkiye'nin genel bir art›fl e¤iliminde oldu¤u görülmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
93
SON ON YILLIK ÇEL‹K ÜRET‹M‹
(bin ton) (1996-2005)
Üretim (bin ton)
Y›l
DEM‹R TÜRLER‹NE GÖRE YILLIK ÜRET‹M GRAF‹⁄‹ (bin ton) (1996-2005)
25.000
Uzun Ürün
De¤iflim (%)
1996
13.382
5
1997
14.275
6,7
1998
14.148
-0,9
1999
14.309
1,1
10.000
5.000
2000
14.324
0,1
2001
14.982
4,6
2002
16.467
9,9
2003
18.299
11,1
2004
20.478
11,9
2005
20.900
2,4
Yass› Ürün
Vas›fl› Ürün
20.000
15.000
0
1996
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: DÇÜD
2006 Y›l›
bin ton
2006 y›l›n›n ilk 6 ayl›k döneminde ham çelik üretimi, %10,9
oran›nda artarak, 11,3 milyon ton civar›nda gerçekleflmifltir.
Üretimin 8.1 milyon tonu (%71.4) elektrik ark ocakl› (EAO) kurulufllarda, 3,2 milyon tonu (%28.6) entegre tesislerde yap›lm›flt›r. Söz konusu üretim rakam› ile Türkiye, dünya ham çelik
üretim s›ralamas›nda, 11. s›radaki yerini korumufltur.
SON ON YILLIK ÇEL‹K ÜRET‹M‹ (1996-2005) (bin ton)
25.000
20.000
15.000
10.000
1996
1997
1998
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Kaynak: DÇÜD
2004 y›l›nda, 20,5 milyon ton olan Türkiye ham çelik üretimi,
2005 y›l›nda, % 2,4 oran›nda art›flla, 20,9 milyon tona yükselmifltir. Üretimin 14,8 milyon tonluk bölümü (%70.8) elektrik
ark ocaklar›nda (EAO), 6,1 milyon tonluk bölümü ise (%29,2)
entegre tesislerde gerçeklefltirilmifltir. Söz konusu üretim rakam› ile Türkiye, 1,1 milyar tonluk dünya üretimini gerçeklefltiren 61 ülke aras›nda 11., AB ülkeleri aras›nda ise 3. s›raya yükselmifltir.
Sektör, 2005 y›l›nda daralan uluslararas› piyasalardaki kay›plar›n›, iç piyasaya yönelerek telafi etmifltir. ‹hracata dayal› bir
üretim gerçeklefltiren sektör, ihracat›n % 10 civar›nda geriledi¤i bir ortamda, iç piyasadaki canl›l›k sayesinde, ham çelik üretimini artt›rabilme baflar›s›n› göstermifltir.
2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda gerçekleflen inflaat malzemelerindeki
fiyat art›fl› demir-çelik sektöründe de yaflanm›flt›r. ‹nflaat sektörünü olumsuz etkileyen bu durum karfl›s›nda iç piyasada, demirçelik ithalat›na yönelme konusunda geliflmeler yaflanm›flt›r.
2005-2006 YILLARI ‹LK ALTI AY DEM‹R ÜRET‹M GRAF‹⁄‹ (bin ton)
12.000
2005-6 ay
2006-6 ay
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
Uzun
Yass›
Vas›fl›
Kaynak: DÇÜD
KAPAS‹TE
DEM‹R TÜRLER‹NE GÖRE ÜRET‹M (1995-2005) (bin ton)
Y›l
94
Uzun Ürün De¤iflim (%) Yass› Ürün De¤iflim (%) Vas›fl› Ürün De¤iflim (%)
1995
10.328
1996
10.580
2
2.458
2.042
20
344
375
1997
11.164
6
2.711
10
400
16
1998
11.226
1
2.545
-6
377
-6
1999
11.455
2
2.611
3
243
-36
2000
11.597
1
2.388
-9
340
40
2001
11.718
1
2.962
24
301
-11
2002
13.251
13
2.888
-2
329
9
2003
14.859
12
3.088
7
352
7
2004
17.000
14
3.000
-3
363
3
2005
17.500
3
3.100
3
377
4
-8
2005 y›l›nda Türkiye’nin toplam ham çelik üretiminin yaklafl›k
%71’i ark ocakl› tesisler, %29'u ise entegre tesisler taraf›ndan
gerçeklefltirilmifltir. 2005 y›l›nda 24.7 milyon tonluk ham çelik
kapasitesinin, 18.4 milyon tonu (%75) elektrik ark ocakl› kurulufllara, 6.3 milyon tonu (%25) entegre tesislere aittir. Ürün
gruplar›na göre ise, kapasitenin 21,2 milyon tonu (%86) uzun
ürünlere, 3 milyon tonu (%12) yass› ürünlere ve 492.000 tonu
(%2) vas›fl› çelik ürünlerine aittir.
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Türkiye'de tüketimde de uzun-yass› ürün dengesizli¤i sürmektedir. Üretimde uzun ürünlerin pay› %80, yass› ürünlerin pay›
%20 iken, tüketimde paylar›n %50-%50 olmas› bu dengesizli¤in bafll›ca nedenidir.
YILLARA GÖRE SEKTÖR BÜYÜKLÜKLER‹ (milyon dolar)
Y›l
‹ç Talep
De¤iflim (%)
Üretim
De¤iflim (%) Üretim/‹ç Talep (%)
2002
5,78
6,262
2003
6,936
20
6,846
9
0,99
1,08
2004
9,185
32
8,049
18
0,88
2005
9,784
7
8,269
3
0,85
Kaynak: TÜ‹K
Yukar›daki çizelgede demir-çelik sanayisinin 1998-2005 aras›
iç talep miktarlar› yer almaktad›r. Buna göre iç talepte art›fl
e¤ilimi görülmektedir. 2005 y›l›nda iç talepte bir önceki y›la
göre %6,5 oran›nda art›fl gerçekleflmifl ve demir-çelik talebi 10
milyon dolar düzeyine yaklaflm›flt›r. Üretimin iç talebi karfl›lama oran› ise y›llara göre azalma e¤ilimi içindedir.
Paslanmaz çelikte ise y›ll›k ortalama tüketim miktar› 100-150
bin ton aras›nda de¤iflmektedir. Türkiye'nin kifli bafl› paslanmaz çelik tüketimi 1,5 kg'd›r. Bu de¤er dünyada 6,4-7 kg aras›nda de¤iflmektedir.
‹HRACAT
Türkiye ihracat›nda demir-çelik sanayisi ürünleri 3. s›rada gelmektedir. Türkiye, 130'dan fazla ülkeye demir-çelik ürünü ihracat› gerçeklefltirmektedir. Türkiye uzun ürün ve kütük ihracat›
yapmakta, uzun ürün ihracat›ndan elde edilen gelir yass› ürün
ithalat›na harcanmaktad›r. Türkiye'deki demir-çelik sanayisinde uzun ürün üretiminin fazla olmas› ve iç piyasadaki tüketimin
yeterli olmamas› durumu, bu stoklar›n ihracat yoluyla eritilmesi sonucunu do¤urmaktad›r.
‹nflaat sektöründeki büyüme, 2005 y›l›nda, Türkiye uzun ürün
tüketimine, %29 oran›nda art›fl olarak yans›m›flt›r. Toplam demir-çelik ürünleri tüketimine bak›ld›¤›nda, 2005 y›l›nda % 21 civar›nda bir art›fl›n söz konusu oldu¤u ve sektörün genel ekonomiye oranla çok daha iyi bir performans sergiledi¤i görülmektedir.
DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN ‹HRACATI (bin ton / milyon $) (2000-2005)
Y›l
2006 y›l›n›n ilk 5 ay›nda nihai mamul tüketimi toplamda %21,6
oran›nda art›flla, 8,4 milyon ton, uzun ürünlerdeki tüketim
%36,4 oran›nda art›flla, 4,1 milyon ton olarak gerçekleflmifltir.
Özellikle uzun ürünlerdeki yüksek oranl› tüketim art›fl›, 2005
y›l›nda inflaat sektöründe yaflanan canlanman›n, 2006 y›l›nda
da devam etmekte oldu¤unu göstermektedir.
YILLARA GÖRE K‹fi‹ BAfiI DEM‹R-ÇEL‹K TÜKET‹M‹
9.676
39
2.030
1.560
2002
10.105
4
2.200
8
2003
10.450
3
2.900
32
2004
12.200
17
5.250
81
2005
11.000
-10
4.840
-8
30
DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN ‹HRACATI (bin ton) (2000-2005)
bin ton
10.000
5.000
Kifli Bafl›na Tüketim (kg/kifli) De¤iflim (%)
2001
141
-
2002
182
29,1
2003
208
14,3
2004
230
10,6
2005
271
17,8
Kaynak: TÜ‹K
2001-2005 y›llar› aras›nda elde edilen verilere göre kifli bafl›na
düflen demir-çelik tüketiminin do¤rusal olarak artt›¤› görülmektedir. Ve bu befl y›ll›k seyir devam ederse 2010 y›l›nda ulafl›lmas› beklenen kifli bafl› demir-çelik tüketim de¤eri yaklafl›k
400 kg/kifli olarak görünmektedir.
2001-2005 YILLARI VER‹LER‹NE GÖRE 2010 YILINA KADARK‹ MUHTEMEL
K‹fi‹ BAfiI DEM‹R-ÇEL‹K TÜKET‹M SEYR‹ (kg / kifli)
kg/kifli say›s›
6.975
2001
15.000
Kifli bafl›na düflen y›ll›k demir-çelik tüketim de¤eri, geliflmifl ülkelerde 350-400 kg aras›nda de¤iflmektedir. Türkiye’de ise bu
de¤er flimdilik 300 kg/kifli düzeyinin alt›ndad›r. 2001 y›l›ndaki
141kg/kifli de¤erine oranla 2005 y›l› de¤erinde %92’lik bir art›fl
söz konusudur.
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
2000
Kaynak: TÜ‹K
Kifli Bafl›na Demir-Çelik Tüketimi
Y›l
‹hracat (bin ton) De¤iflim (%) ‹hracat (milyon $) De¤iflim (%)
y=30,8x+114
Kifli bafl› tüketim kg/kifli
Kifli bafl› tüketim ileri dönük do¤rusal seyri
R2=0,9876
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: DÇÜD
En çok ihraç edilen ürünler 2005 y›l›nda %37 oran›nda çubuk,
%13 oran›nda boru ve %11 oran›nda kütük olmufltur. ‹nflaat aksam› ve filmaflin de bunlar› izlemektedir.
2004-2005 YILLARI DEM‹R-ÇEL‹K ‹HRACATINDA
‹LK BEfi ÜRÜN GRUBU ($)
Ürün Grubu
2004 ‹hracat› ($) 2005 ‹hracat› ($) De¤iflim (%)
Demir-çelik Çubuk
2.337.352.019
2.411.010.649
3
Demir-çelik Boru
725.985.971
875.067.374
21
Demir-çelik Kütük
-45
1.388.060.956
767.627.614
Demir-çelik ‹nflaat Aksam›
318.893.495
451.356.118
42
Demir-çelik Filmaflin
588.618.704
430.489.820
-27
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
95
2004-2005 YILLARI DEM‹R-ÇEL‹K ‹HRACATINDA ‹LK BEfi ÜRÜN GRUBU ($)
3.000.000.000
2.500.000.000
2.000.000.000
1.500.000.000
1.000.000.000
500.000.000
0
2004 ‹hracat› ($)
2005 ‹hracat› ($)
Ürün gruplar› incelendi¤inde, demir-çelik kütükte 2005 y›l›nda
miktar aç›s›ndan %42 de¤er kayb› söz konusudur. Yass› ve
uzun ürünlerde ise önemli bir de¤ifliklik olmam›flt›r.
‹HRACATIN DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN TÜRLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI (ton)
Ürün
De¤iflim
2000
2001
2002
2003
2004
2005
(%)
Gruplar›
Kütük, Blum 1.226.128 2.227.567 3.053.653 3.148.190 3.770.521 2.168.957 -42
Demir Çelik Demir Çelik Demir Çelik Demir Çelik Demir Çelik
‹nflaat
‹nflaat
Çubuk
Boru
Kütük
Aksam›
Filmaflin
Yass› ürün
979.489 1.039.038 1.108.868
7
Uzun ürün 4.880.229 5.947.530 5.762.444 6.141.998 7.183.700 7.526.351
5
Kaynak: ‹MM‹B
Vas›fl› çelik
2005 y›l›ndaki demir-çelik ürün ihracat›, 2004 y›l›na göre, miktar baz›nda, %9,8, de¤er baz›nda, %7,9 oran›nda azalarak, 11
milyon ton ve 4,8 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. 2005 y›l›nda, düflük maliyetlerle üretim yapan Çin’in net ihracatç› konumuna geçmesi, Türkiye’nin, Çin menfleli ürünlerin etkisi alt›nda kalan ABD, AB ve Uzak Do¤u’ya yönelik çelik ihracat›n›n
s›ras›yla, %43, %29 ve %44 oranlar›nda düflüfl göstermesi sonucunu do¤urmufltur. Buna karfl›l›k, Kuzey Afrika, Orta Do¤u
ve Körfez ülkelerine yönelik ihracatta art›fl kaydedilmifltir.
TOPLAM
Bölge
2001
2000
2002
2003
AB
2.114.567 2.740.395 2.023.412 2.624.515 3.105.721 2.149.829
BDT
2.927
883.950 1.212.777
2.152
5.166
19.897
-31
36.491
83
Uzak Do¤u ve
Güney Asya 1.215.538 1.528.884 2.375.435 1.785.014 1.042.142 533.078
-49
Orta Do¤u
ve Körfez
1.561.007 2.553.512 2.729.878 3.633.394 3.899.422 4.424.278
13
Kuzey Afrika
458.560
803.397
19
Di¤er
891.777
1.164.162 1.104.825
Genel
Toplam
1.392
699.431
656.168 1.027.660 1.066.142 1.271.865
675.166
1.121.556
1.181.334
Kuzey Afrika
% 12
ABD % 9
AB (10) % 1
Kütük, Blum
7.000.000
Yass› Ürün
202.291
198.574
-2
-10
Uzun Ürün
Vas›fl› Çelik
6.000.000
5.000.000
4.000.000
3.000.000
2.000.000
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: DÇÜD
2006 Y›l›
2005 ile 2006 y›llar›n›n ihracat verileri karfl›laflt›r›ld›¤›nda,
miktar baz›nda %2,7’lik bir art›fl gözlenmektedir. ‹ki y›l verileri
aras›ndaki en önemli fark ise bölgesel olarak ABD, Avrupa ve
BDT’ye olan ihracat›n oldukça artmas›, buna karfl›l›k Uzak Do¤u ve Güney Asya, Orta Do¤u ve Körfez Ülkeleri ve Kuzey Afrika’ya yap›lan ihracatlar›n ise oldukça azalmas›d›r.
2005-2006 YILLARININ ‹LK 5 AYLIK VER‹LER‹NE GÖRE
BÖLGESEL ‹HRACAT (ton)
Bölge
Di¤er
% 11
BDT % 0
180.631
‹HRACAT TÜRLER‹ GRAF‹⁄‹ (ton) (2000-2005)
8.000.000
-13
2005 YILI ‹HRACATININ BÖLGESEL DA⁄ILIMI (%)
Uzak D. ve
G. Asya % 5
168.062
5
6.975.175 9.675.692 10.104.647 10.450.346 12.130.215 10.536.807
Ort. D. ve
Kö. Ülk. % 42
126.433
6.975.162 9.675.547 10.104.624 10.450.308 12.195.550 11.002.750
0
De¤iflim
2005
2004
(%)
1.875.335 939.932
-50
730.799
113.762
1.374.017 1.120.465
1.000.000
DEM‹R-ÇEL‹K ‹HRACATININ BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI
(ton) (2000-2005)
ABD
755.043
2005-5 ay 2006-5 ay
2006
2005-2006
De¤iflimi (%) Paylar› (%)
ABD
459.003
913.722
99
AB
2.151.110
2.808.196
333
57
BDT
6.179
16.768
171,4
0,34
Uzak Do¤u ve Güney Asya
18,67
192.652
40.667
-78,9
0,83
Orta Do¤u ve Körfez
1.898.691
1.411.134
-25,7
28,83
Kuzey Afrika
633.646
526.970
-16,8
10,77
Di¤er
498.415
581.239
16,6
11,88
Genel Toplam
4.764.141
4.894.598
2,7
100,00
AB (15) % 20
2006 YILI ‹LK 5 AY ‹HRACATININ BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI (%)
Kaynak: DÇÜD
2005 y›l›nda Türkiye, 11 milyon tonluk demir-çelik ihracat› gerçeklefltirmifltir. Bu rakam, 2004'deki 12,2 milyon ton de¤eri ile
karfl›laflt›r›ld›¤›nda %10’luk bir azalma söz konusudur. Sektör
uluslararas› piyasalarda büyük ölçüde Çin’den kaynaklanan etkenlerle oluflan arz fazlal›¤› ve fiyat düflüfllerinden olumsuz
yönde etkilenmifltir. Türkiye’nin ihracat›ndaki düflüfl, Çin’in net
ihracatç› olarak ortaya ç›kmas› sonras›nda, uzun ürün ihracat›n›, rekabet etme flans› vermeyen düflük fiyatlarla Türkiye’nin
geleneksel pazarlar›na yönlendirmesi ve bu piyasalarda oluflan
arz fazlal›¤› nedeniyle, fiyatlar›n maliyetlerin alt›na gerilemesinden kaynaklanm›flt›r.
96
Uzak D. ve
G. Asya % 1
BDT % 0
Ort. D. ve
Kö. Ülk. % 22
Kuzey Afrika
%8
AB (25)
% 23
Di¤er
%9
AB (10)
%1
ABD % 15
AB (15) % 21
Kaynak: DÇÜD
Önemli pazarlardan Amerika Birleflik Devletleri’nde, 2005 y›l›ndaki fazla stoklar›n› eriterek 2006 y›l›nda al›mlara yönelmesi neticesinde, çelik ithalat› yüksek düzeylerde seyretmektedir.
Bu durumdan, Türkiye çelik üreticileri de yararlanmakta olup,
ilk alt› ayl›k dönemde özellikle inflaat demiri ve yass› mamullerde ABD’ye yap›lan ihracatta, % 100’e yak›n oranlarda art›fllar
yaflanm›flt›r.
AB ekonomisinde yaflanan olumlu geliflmelere paralel olarak,
2006 y›l›nda AB’ye yap›lan demir-çelik ihracat›nda da oldukça
olumlu geliflmeler yaflanm›flt›r.
Bununla birlikte, 2006 y›l›nda, sektör için önemli bir pazar durumunda bulunan Ortado¤u pazar›nda yaflanan düflüfl düflündürücüdür. Bu düflüflte, Türk ihraç ürünleri fiyatlar›n›n öteki ülke fiyatlar›na göre yüksekli¤i de rol oynamaktad›r.
2005-2006 YILLARI ‹LK BEfi AY ‹HRACAT DE⁄ERLER‹
2005-5 ay
Ürün
Miktar
(ton)
Gruplar›
Kütük, Blum 981.648
Slab
17
2006 -5 ay *
(06/05) De¤iflimi
Miktar
De¤er
(ton)
(bin $)
De¤er
(bin $)
Miktar
(ton)
De¤er
(bin $)
369.494
561.311
200.642
-42,8
-45,7
26
37
46
117,6
76,9
35,8
Yass› ürün
388.570
287.939
746.755
390.929
92,2
Uzun ürün
3.299.830
1.427.205
3.526.328
1.440.407
6,9
0,9
Vas›fl› çelik
94.076
99.885
60.167
73.235
-36,0
-26,7
4.764.141
2.184.549
4.894.598
2.105.259
2,7
-3,6
TOPLAM
Kaynak: DÇÜD
Türkiye’nin ihraç ürünlerinden kütük ihracat›, dünyadaki e¤ilimlere ve yurt içi piyasan›n nihai ürüne olan talebinin yüksek seyretmesine de ba¤l› olarak düflüfl göstermektedir; 2006 y›l›n›n sonuna kadar da bu düflüflün devam etmesi öngörülmektedir.
‹THALAT
2005 y›l›nda demir-çelik ürün ithalat›, 2004 y›l›na göre miktar
baz›nda %18,9, de¤er baz›nda %26,4 oran›nda artarak, 9,5
milyon ton ve 5,8 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. Demirçelik ithalat› a¤›rl›kl› bir flekilde BDT ülkeleri ile AB ülkelerinden
yap›lmaktad›r.
DE⁄ER BAZINDA DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATI ($) (2000-2005)
7.000.000
6.000.000
De¤er baz›nda ithalat
5.000.000
4.000.000
3.000.000
2.000.000
1.000.000
0
2000
Miktar (ton)
6.223.370
De¤iflim %
2001
4.227.358
-32
2002
5.493.512
30
2003
6.819.621
24
2004
7.994.438
17
2005
9.503.719
19
De¤er ($)
De¤iflim (%)
1.931.543
2004
2005
Türkiye’nin yass› ürün a盤›n›n kapat›lmas› için, 2005 y›l›nda
3,4 milyar dolar tutar›nda 6,1 milyon ton yass› ürün ithalat›n›n
yap›ld›¤› dikkate al›nd›¤›nda, sektörün devlet yard›mlar›ndan
yararlanarak, modernizasyon ve yass› ürüne dönüflüm yat›r›mlar›n› tamamlamas›n›n önemi görülmektedir. Yass› ürün üretimine yönelik projelerin tamamlanmaya bafllamas›yla beraber,
2008 y›l›ndan itibaren, Türkiye’nin yass›-uzun ürün üretim-tüketim de¤erleri belirli bir süre içinde daha dengeli bir yap›ya
kavuflacakt›r.
‹THALATIN DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN TÜRLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI
(ton) (2000-2005)
Kütük, Blum
Slab
De¤iflim (%)
(05-04)
967.837 573.960 644.169 779.575 580.094 898.067
55
2000
2002
2003
2004
2005
463.231 280.174 832.919 945.449 974.654
3
Yass› ürün
3.686.642 2.722.447 3.840.937 4.292.916 5.195.347 6.180.393
19
1.692.529
41
Uzun ürün
306.358 228.164 368.938 451.250 627.543 692.950
10
2.659.855
57
Vas›fl› çelik
310.995 239.556 359.294 462.961 646.005 757.655
17
4.578.535
72
TOPLAM
6.223.370 4.227.358 5.493.512 6.819.621 7.994.438 9.503.719
19
5.789.180
26
Miktar baz›nda ithalat
Kaynak: DTM
‹THALATIN DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN TÜRLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI (bin $)
Kütük, Blum
160.390
96.338
De¤iflim (%)
(05-04)
117.220 189.993 222.728 324.906
46
Slab
208.078
83.865
58.914 202.729 406.026 440.967
9
Yass› ürün
1.114.976 692.845 1.036.005 1.552.529 2.740.362 3.425.547
25
25
Ürün Gruplar›
9.000.000
8.000.000
7.000.000
951.538
2001
-38
1.203.378
M‹KTAR BAZINDA DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATI (ton) (2000-2005)
10.000.000
2003
Demir-çelik üretimindeki uzun ve yass› ürün dengesizli¤i nedeniyle en fazla ithalat› gerçekleflen ürün, yass› ürünler olmaktad›r. Demir-çelik sanayisi, ark ocaklar›nda hurda olarak kulland›¤› hurdan›n %65'ini ithalat yoluyla temin etmektedir. Hammadde olarak kullan›lan demir cevherinin ise %60'› ithal edilmektedir. Yass› mamul üretiminde de eksiklikler bulunmaktad›r. Bu aç›klar, ithalat yoluyla kapat›lmaktad›r.
Ürün Gruplar›
Y›llar
2002
‹thalat›n son alt› y›lda tüketim içindeki pay› art›fl göstermifltir.
‹thalat rakamlar›, ihracat rakamlar›n› geçmifl durumdad›r. Bunun nedenleri aras›nda hammadde yetersizli¤i, yass› çelik ve
vas›fl› çelikte arz eksikli¤i ve düflük üretim rakamlar› say›lmaktad›r.
DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATI (ton) (2000-2005)
2000
2001
Kaynak: DÇÜD
2000
2001
2002
2003
2004
2005
6.000.000
Uzun ürün
116.579
90.374
5.000.000
Vas›fl› çelik
331.520
239.956 349.048 519.943 832.458 1.126.847
35
4.000.000
TOPLAM
1.931.543 1.203.378 1.692.529 2.659.855 4.578.535 5.789.180
26
3.000.000
131.342
194.661
376.961 470.913
Kaynak: DTM
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: DÇÜD
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
97
2005-2006 ‹LK BEfi AYLIK ‹THALAT GÖSTERGELER‹
ÜRÜN TÜRLER‹NE GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATI (ton) (2000-2005)
7.000.000
ton
Kütük, Blum
Slab
Yass› Ürün
Uzun Ürün
Vas›fl› Çelik
2005-5 ay
Ürün
6.000.000
Gruplar›
5.000.000
Kütük, Blum
304.956
4.000.000
Slab
407.409
Yass› ürün
2.386.764
Uzun ürün
278.658
3.000.000
Ton
1000 $
2006-5 ay *
De¤iflimi % (06/05)
Ton
1000 $
Miktar
De¤er
119.989
555.151
196.866
82,0
64,1
213.668
272.931
90.682
-33,0
-57,6
1.475.491
3.052.980
1.498.310
27,9
1,5
201.165
276.270
174.936
-0,9
-13,0
2.000.000
Vas›fl› çelik
294.280
457.315
335.221
491.227
13,9
7,4
1.000.000
TOPLAM
3.672.067
2.467.628
4.492.553
2.452.021
22,3
-0,6
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
* Geçici rakamlar
Kaynak: DTM
Dünyan›n belli bafll› hurda ithalatç›lar› aras›nda yer alan Türkiye'de ark ocaklar›n›n gereksinim duydu¤u hurda, özellikle Ukrayna, Rusya Federasyonu, Romanya ve AB ülkelerinden ithal
edilmektedir. Vas›fl› ürünler ise genellikle AB ülkeleri ve Rusya
Federasyonu'ndan ithal edilmektedir. Son y›llarda BDT ülkeleri
yar› mamullerde önemli bir ithalat pazar› olmaktad›r. Paslanmaz çelik ithalat›nda ise ilk s›rada %84'lük payla AB ülkeleri
yer almaktad›r.
Afla¤›daki çizelgede 2005'te miktar baz›nda ithalat yap›lan ülkeler yer almaktad›r:
DEM‹R ÇEL‹K SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Sektörün üretim kapasitesinin pazardaki talebe uyumlu hale
getirilmesini, iflletmelerin modernize edilmesini, bu çerçevede
sektördeki uzun-yass› mamul dönüflümünün tamamlanmas›n›
ve yass› mamul üretiminin art›r›lmas›n› öngören yeniden yap›land›rma program› henüz AB Komisyonu taraf›ndan onaylanmam›fl olmas›na ra¤men, sektör kendi kendini yap›land›rmaya
bafllam›flt›r. Ulusal yeniden yap›land›rma plan› sayesinde sektör, modernizasyon ve yass›ya dönüfltürme yat›r›mlar›nda devlet yard›mlar›ndan yararlanabilecektir.
Yerli Hammadde
2005 YILI DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATININ M‹KTAR
BAZINDA BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI(TON)
Bölgeler
2005
ABD
25.366
AB
2.392.238
BDT
4.807.088
Demir-çelik üretiminde hammadde olarak EAO'lu tesislerde demir-çelik hurdas›, entegre tesislerde ise demir cevheri ve kömür kullan›lmaktad›r. Hurdan›n %75'i, cevherin ise %60'› yerli hammaddedir. Dolay›s›yla demir-çelik sanayisindeki d›fla ba¤›ml›l›k oran› düflüktür.
Uzak Do¤u ve Güney Asya
185.047
Yass› Çelik Üretimi
Kuzey Afrika
34.507
‹SDEM‹R'in 2007 y›l›nda 3,2 milyon ton ve 2009 y›l›nda da 5,5
milyon tonluk yass› ve uzun ürün üretim kapasitelerine ulaflmas› beklenmektedir. KARDEM‹R'de ise 2007 y›l› itibariyle yass› ürün (slab) üretimine bafllanmas› hedeflenmektedir. Yass›
çelik üretiminde bu flekilde kamunun a¤›rl›¤› artacakt›r.
Di¤er
1.892.262
Genel Toplam
9.336.508
2005 YILI DEM‹R-ÇEL‹K ‹HRACATININ BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI (%)
Uzak D. ve
G. Asya % 1,98
Kuzey Afrika
%0.37
Yeni Yat›r›m ve Giriflimler
Di¤erleri
% 20,27
ABD
%0.27
BDT
% 51,49
AB (10)
% 3,69
AB (15)
% 21,93
Kaynak: DÇÜD
2006 Y›l›
Befl ayl›k dönemdeki demir-çelik ürün ithalat›, geçen y›l›n ayn›
dönemine göre, %22,3 oran›nda art›flla, 4,5 milyon ton civar›nda gerçekleflmifltir. ‹thalat art›fl› en çok 555.000 ton ve %82
ile kütük yar› ürünlerinde olmufltur. Bu dönemde ihracat›n ithalat› karfl›lama oran›, geçen y›la göre, 3 puan düflüflle, %86
düzeyinde gerilemifltir.
98
Küresel düzeyde sürdürülen konsolidasyon çal›flmalar›yla dünya çap›ndaki büyük üretici firmalar›n birlefltirilmesi, sektörde
ve piyasada istikrar sa¤lanmas›, hammadde tedarik s›k›nt›lar›n›n giderilmesi ve hammadde fiyatlar›ndaki dalgalanmalar›n
kontrol alt›na al›nmas›, ürün gelifltirme, çevre ve AR-GE alanlar›nda yat›r›mlar›n yap›lmas› hedeflenmektedir. Ayr›ca dünyan›n büyük üreticileri, Türk çelik pazar›na yönelmeye bafllam›flt›r. Türkiye'nin, stratejik konumu nedeniyle bir ihracat üssü gibi kullan›lmas› söz konusudur.
DEM‹R-ÇEL‹K SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹
Sanayinin dünya genelinde fazla kapasite, yetersiz talep ve teknolojik modernizasyon gereksinimi sorunlar› bulunmaktad›r.
Anti-Damping Vergileri
ABD, çelik sanayisinde Brezilya, Rusya ve Japonya'dan ithal
çeli¤e anti-damping vergisi uygulamay› sürdürmektedir.
Baz› ülkeler, kendi çelik üreticilerini korumak amac›yla damping, koruma ve sübvansiyon ad› alt›nda Türk demir-çelik ürünlerine vergi uygulayabilmektedir. Özellikle ABD'nin uygulad›¤›
vergiler, gerçeklefltirilen yüksek oranda ihracat›n gerilemesine
yol açm›flt›r.
Türkiye'nin rakiplerinden Rusya ve Ukrayna, bütün uluslararas› bask›lara karfl›n ton bafl›na ihracat vergisi uygulamas›n› sürdürmektedir. Bu ülkeler bu sayede yerli sanayinin geliflimine
katk›da bulunmaktad›r. Ancak Türkiye'de yüksek miktarda hurda ve enerji tüketimi gözönünde bulundurularak sanayide herhangi bir teflvik veya giriflimin planlanmamas›, uluslararas› piyasalardaki gücü ve rekabeti olumsuz yönde etkilemektedir.
Üretimdeki Dengesizlik
Yass› ürünler, dayan›kl› tüketim mallar› ve yat›r›m mallar› endüstrisinin ana girdilerini oluflturmaktad›r. Ülkelerde geliflme
oran› artt›kça yass› ürün gereksinimi de artar. Yass› çelik üretiminin toplam çelik üretimindeki pay› geliflmifl ülkelerde %54,
geliflmekte olan ülkelerde %46 ve AB ülkelerinde %53'tür.
Türkiye'de ise yass› ürün üretimi talebi karfl›layamazken, uzun
ürünlerde arz fazlal›¤› söz konusudur.
Kalitesiz Hammadde Kullan›m›
Sanayide ucuz ve kalitesiz kütükler, inflaat demirleri için hammadde olarak kullan›lmakta ve belirli standartlar›n alt›nda üretim yap›lmaktad›r. Benzer sorunlar yass› çelik üretiminde de
yaflanmaktad›r. Bu sayede hem haks›z rekabet söz konusu olmakta, hem de kullan›mda pek çok risk bulunmaktad›r. BDT ülkelerinden yap›lan ucuz fiyatl› ama kalitesiz yass› çelik ihracat› da üretimin niteli¤ini kötü etkilemektedir.
Yetersiz Paslanmaz Çelik Üretimi
Paslanmaz çelik gereksinimi her geçen gün artmaktad›r. Buna
karfl›n henüz demir-çelik sanayisinde paslanmaz çelik üreticisi
tesis bulunmamaktad›r. Üretimde gerekli olan krom madenleri
alan›nda Türkiye'nin dünya 7.si olmas›, bu alanda hammadde
sorununun yaflanmayaca¤›n›n iflaretidir.
Düflük Tüketim
Türkiye, demir-çelik alan›nda yeterli tüketim düzeyine henüz
ulaflamam›flt›r.
Bu dengesizlik nedeniyle uzun ürün üretimindeki fazlal›k ihracatla, yass› ürün üretimindeki eksik ise ithalatla giderilmeye
çal›fl›lmaktad›r. ‹SDEM‹R'in yass› ürün üretimi amaçl› dönüflümünün tamamlanmas› ve KARDEM‹R'in yass› ürün (slab) üretimine bafllamas›yla üretimdeki dengesizlik sorununun çözülmesi hedeflenmektedir. Ayr›ca bu alanda özel sektörün de yak›n
zamanda yass› çelik üretiminde giriflimlerde bulunaca¤› bilinmektedir.
Hurda Arz S›k›nt›s›
Küresel anlamda hurda piyasas›nda arz s›k›nt›s› yaflanmaktad›r. Rusya ve Ukrayna, en fazla hurda ihracat› yapan ülkeler
olarak hurda ihracat›na vergi uygulamaktad›r. Bu uygulama
sonucunda dünyadaki hammadde rezerv ve kullan›m› s›k›nt›ya
girecektir. Türkiye'de de olas› bir hammadde krizine haz›rl›kl›
olabilmek için yurtiçi cevher rezervlerinin gelifltirilmesi, hurda
üretiminin artt›r›lmas› ve hurda yerine kullan›labilecek girdilerin üretimi gereklidir.
Ayr›ca Çin, gerçeklefltirdi¤i yüksek oranl› taleple dünya genelinde çelik s›k›nt›s› yaratmaktad›r. Çin hammaddenin yan›s›ra
gemilerini de piyasadan çekmifltir. Bu da navlun fiyatlar›n› art›rmaktad›r.
Yüksek Girdi Maliyetleri ve Çevre Katk› Pay›
Özellikle elektrik olmak üzere ton bafl›na 25 dolar olan yüksek
üretim girdi maliyetleri, sanayinin gelece¤i aç›s›ndan önemli
bir sorun oluflturmaktad›r. Ulusal ve uluslararas› rekabet koflullar›n›n sa¤lanmas› için maliyetlerin geliflmifl ülkeler düzeyine getirilmesi gerekmektedir.
Ayr›ca "Çevre Kanun Tasar›s›"ndaki hükümlere göre, hurda ithalat› s›ras›nda belli bir miktar›n çevre katk› pay› olarak ödenmesi söz konusudur. Bu uygulamayla hurda ithalat›nda ithalat
fiyat› (CIF) üzerinden binde 5 oran›nda fon al›nmas› öngörülmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
99
Boru
ÜLKELER‹N YILLARA GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI
(milyon $) (2000-2004)
Boru sanayisi, inflaat sektöründe önemli ve vazgeçilmez bir alt
kolu oluflturmaktad›r. Dolay›s›yla inflaat sektörüyle yak›n iliflki
içindedir. Boru sanayisinde demir-çelik baflta olmak üzere plastik, alüminyum, bak›r, beton gibi malzemelerle üretim yap›lmaktad›r.
fiirket Profili
Türkiye'de 1955 y›l›nda ilk çelik boru üretimi yap›lmaya bafllanm›flt›r. En h›zl› büyüme Ortado¤u pazarlar›yla bafllayan 19781985 aras› dönemde yaflanm›flt›r.
Yak›n gelecekte, artan sanayileflme ve altyap› yat›r›mlar›n›n
artmas›yla ba¤lant›l› olarak Asya ve Pasifik bölgelerinde, özellikle geliflmekte olan ülkelerde plastik boru tüketiminin artmas› beklenmektedir. ABD, Japonya ve Bat› Avrupa'da talebin art›fl h›z›n›n düflece¤i öngörülmektedir. Baflta Çin olmak üzere
aralar›nda Hindistan, Rusya ve Türkiye'nin bulundu¤u baz› ülkelerde plastik boru üretiminde 2007 y›l›na kadar büyük oranda art›fllar olmas› ve bu ülkelerin dünya boru pazar›nda öne
ç›kmas› beklenmektedir. 2007'ye kadar yap›lan tahminlerde,
pazar büyüklü¤ünün 2004'e kadar y›lda %4'ten fazla oranda
artaca¤› öngörülmektedir.
Avrupa'da kifli bafl›na düflen çelik boru tüketimi 31 kilogram düzeyindedir.
100
ABD
1.847,96 1.863,35
762,60
Fransa
2.961,41
2003
2004
3.372,47 3.738,62 5.034,00
3.169,41 4.650,32
2.918,28 2.966,84 3.695,54
1.803,01 1.830,20
2.431,33
887,54
974,32 1.344,45 2.327,56
1.496,27 1.634,22
1.678,87 1.709,98 1.953,80
‹ngiltere
795,18
988,02
1.167,48
1.251,10 1.392,63
Kanada
837,66
763,28
791,19
785,97 1.240,77
Kore
704,71
682,01
691,66
781,95
Avusturya
610,16
626,57
600,36
758,99 1.080,48
1.179,94
‹spanya
617,23
617,72
646,08
749,48 1.057,28
Hollanda
386,43
381,20
453,98
644,24
916,60
Kaynak: ITC International Trade Center
2005 YILI DEM‹R BORU ‹HRACATININ M‹KTAR VE DE⁄ER BAZINDA
ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI
400,0
350,0
Miktar (bin ton)
300,0
De¤er (milyon $)
250,0
200,0
150,0
100,0
ÜLKELER‹N YILLARA GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹THALATI
(milyon $) (2000-2004)
Ülke
2000
ABD
Almanya
Çin
2001
2002
3.487,60 3.660,12 3.293,07
1.628,37 1.735,40
618,03
799,49
Fransa
1.082,84 1.053,00
Kanada
‹ngiltere
2003
2004
3.197,73 5.093,66
1.626,10 1.963,55 2.607,34
1.206,91
1.173,68
1.874,85
1.157,33 1.360,43
1.798,92
1.309,12 1.238,74
1.128,67
1.345,61
1.759,05
805,45 1.099,49
983,64
1.103,72
1.443,33
779,74
1.118,28
1.407,28
‹talya
758,61
‹spanya
476,04
531,78
547,38
804,61
969,09
Norveç
317,10
343,46
439,80
527,09
962,42
Hollanda
483,72
514,41
535,14
646,35
914,29
Belçika
536,23
546,28
546,76
619,52
907,75
Rusya Fed.
595,53
623,09
505,21
676,66
892,41
Kaynak: ITC
755,16
Di¤er
‹talya
Belçika
‹srail
Cezayir
Irak
0,0
Almanya
50,0
Yunanistan
Özellikle ucuzluk, uzun ömür, esneklik ve dayan›kl›l›k özelliklerinden dolay› plastik borular dünyada son y›llarda daha çok
tercih edilmeye bafllanm›flt›r. En büyük plastik boru pazarlar›
Kuzey Amerika'da, Bat› Avrupa'da ve Asya'da yer almaktad›r.
Dünyada plastik boru üretimi genellikle talebin oldu¤u yerde
yo¤unlaflmaktad›r. Dolay›s›yla en fazla talebin yine bu bölgelerde oldu¤u söylenebilir.
2.135,23
‹spanya
Özellikle Bat› ülkelerinde kentleflmenin ve altyap› çal›flmalar›n›n tamamlanmas›na paralel olarak çelik boru üretimi olgunluk
dönemine girmifltir. Dünyada arz fazlal›¤› yaflanan çelik boruda, toplam üretim miktar› 65 milyon ton dolaylar›ndad›r. Japonya, dünya demir-çelik boru üretiminde 1. s›rada yer almaktad›r. Arkas›ndan Çin gelmektedir. Avrupa'da ise çelik boru alan›nda 2004 y›l›nda en çok üretim 3,3 milyon tonla ‹talya'da
gerçeklefltirilmifltir. Bu ülkeleri Almanya, Fransa, ‹spanya ve ‹ngiltere izlemektedir.
2.373,67 2.524,39 2.708,86
Japonya
‹ngiltere
DÜNYADA BORU SANAY‹S‹
‹talya
ABD
Boru sanayisinde üretim düzeyindeki istihdam›n 10 bin kifli dolay›nda oldu¤u tahmin edilmektedir. Da¤›t›m ve ticaret de eklenince toplam istihdam 17-18 bin kifliye yükselmektedir.
2002
2000
2.763,01 3.292,41
Çin
Türkiye boru sanayisinde plastik boru alan›nda 150, bak›r boru
alan›nda 4, demir-çelik boru alan›nda 35 firma faaliyet göstermektedir. Bu 35 firman›n yaln›zca 25 adedi sürekli faaliyet göstermektedir. En önemli boru üretimi demir-çelik alan›nda yap›lmakta iken, son y›llarda e¤ilim plastik borulara yönelmifl durumdad›r.
2001
Ülke
Almanya
ÜLKELER‹N YILLARA GÖRE PLAST‹K BORU ‹HRACATI
(milyon $) (2000-2004)
Ülke
Almanya
2000
1.237,91
2001
2002
2003
2004
1.249,51 1.440,05
1.679,16
2.150,23
904,46 1.032,73
1.114,98
ABD
934,10
872,12
‹talya
413,25
424,32
491,67
592,30
720,74
495,70
443,18
442,51
551,69
640,95
271,13
261,72
274,82
327,45
398,78
349,50
‹ngiltere
‹sviçre
Fransa
237,13
215,82
239,79
311,37
Kanada
304,22
290,28
273,55
289,25
333,93
‹spanya
194,31
199,30
232,90
262,05
322,84
Japonya
223,10
188,22
203,50
234,24
320,94
Çek Cum.
155,75
169,74
185,98
243,94
320,31
Hollanda
179,37
197,08
245,07
294,38
302,13
ÜLKELER‹N YILLARA GÖRE PLAST‹K BORU ‹THALATI
(milyon $) (2000-2004)
2001
2002
2003
Almanya
601,8
608,3
658,6
824,1
970,6
ABD
709,3
686,3
694,6
770,4
886,8
Meksika
549,6
541,3
576,3
644,0
724,1
Fransa
357,9
344,7
398,4
540,5
652,6
393,8
‹talya
Yurtiçi çelik boru tüketimi inflaat sektörüyle do¤rudan ba¤lant›l›d›r. Talep bütün dünyada oldu¤u gibi, Türkiye'de de ekonominin genel durumuyla, altyap› yat›r›mlar›yla ve nüfus art›fl›yla birebir iliflkilidir.
Kifli bafl›na düflen demir-çelik boru tüketimi Türkiye'de yaklafl›k
17 kilogramd›r. Bu de¤erle Türkiye, geliflmifl ülkelerin neredeyse yar›s› kadar boru tüketimi yapmaktad›r.
Plastik boru alan›nda ise tüketim özellikle 1990'l› y›llarda art›fl
göstermifltir. Özellikle Marmara, Ege, Karadeniz ve Akdeniz
bölgelerinde korozyona dayan›kl›l›¤› nedeniyle plastik borular
tercih edilmektedir.
‹HRACAT
Kaynak: ITC
Ülke
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
2000
2004
228,1
227,5
258,6
337,8
Kanada
288,4
271,9
297,5
349,0
381,4
‹ngiltere
209,6
209,8
230,7
280,0
367,3
‹spanya
170,2
173,5
211,5
263,5
331,6
Belçika
218,9
207,6
205,9
254,6
312,4
Çek Cum.
167,0
173,9
196,6
251,4
297,8
260,5
Çin
101,7
121,9
146,9
183,9
‹sviçre
158,6
154,4
162,9
205,9
259,0
Hollanda
151,6
134,9
146,2
189,3
250,4
Avusturya
163,6
172,0
161,5
200,3
247,2
Kaynak: ITC
DEM‹R ÇEL‹K BORU
Türkiye’nin dikiflli ve dikiflsiz olmak üzere toplam demir- çelik
boru üretim kapasitesi 3 milyon ton civar›ndad›r.
Dikiflli boru üretim teknolojisi çok geliflen sektör bugün kendi
teknolojisini üretebilecek durumdad›r.
Gerek imalat kapasitesi, gerek ürün kalitesi bak›m›ndan önemli ölçüde ihraç potansiyeline sahip olan demir-çelik borular›n
2005 y›l› ihracat›nda de¤er baz›nda art›fl kaydedilmifltir ve bir
önceki y›la göre %20 oran›nda art›flla 1,20 milyon ton karfl›l›¤›
867,7 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir.
2005 y›l› sektör ihracat›nda 185,6 milyon dolarla ABD birinci
(%53,8 art›fl), 86,4 milyon dolarla ‹ngiltere ikinci (%9,6 düflüfl), 55,8 milyon dolarla ‹spanya üçüncü (%7,3 art›fl) s›rada
yer almaktad›r. Bu ülkeleri, 46,9 milyon dolar ve %6,1 düflüflle
Almanya, 45,7 milyon dolar ve %122,5 art›flla Irak izlemifltir.
Öteki önemli ülkeler ise ‹srail, Cezayir, Belçika, Yunanistan ve
‹talya’d›r. Bir önceki y›la göre en yüksek art›fl oran› ihracat de¤erinde ve miktar›nda ‹srail'de görülmektedir.
ÜRET‹M
YILLARA GÖRE ‹HRACAT DE⁄ERLER‹
(milyon $) (2002-2005)
Türkiye çelik boru üretiminde Avrupa'da 5. büyük üretici konumundad›r.
Y›llar
2005 y›l›nda DPT'nin tahmini verilerine göre demir-çelik boru
üretiminin 1,91 milyon ton oldu¤u tahmin edilmektedir. Bu üretimin 1,9 milyon tonu dikiflli borulara, 14 bin tonu ise dikiflsiz borulara aittir.
Türkiye genelinde dikiflli ve dikiflsiz olmak üzere toplam demirçelik boru üretim kapasitesi yaklafl›k 3 milyon ton civar›ndad›r.
Dolay›s›yla 2004 y›l› için demir-çelik boru üretiminde kapasite
kullan›m oran› %47 olmufltur.
Plastik boru sektörü 370 bin tonluk üretim kapasitesine sahiptir. Ancak sektör kapasitesinin % 75’ini kullanarak y›lda ortalama 280 bin ton plastik üretimi yapmaktad›r. Üretimin % 90’› iç
piyasada tüketilmektedir. 2005 y›l›nda plastik inflaat malzemeleri ihracat› 429 milyon $ olmufltur. Plastik inflaat malzemeleri
bafll›ca Rusya Fed., Irak, Romanya, Kazakistan ve Azerbaycan’a ihraç edilmifltir.
Asbest boru alan›nda Türkiye üretimi yaklafl›k 85 bin ton dolay›ndad›r. Ancak kapasitenin yaklafl›k %18'i kullan›lmaktad›r.
Demir-Çelik Boru ‹hracat›
(milyon $)
De¤iflim (%)
2002
320
2003
383
20
2004
726
90
2005
868
20
DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI (milyon $) (2002-2005)
1.000
800
600
400
200
0
2002
2003
2004
2005
Kaynak: ‹MM‹B
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
101
2005 y›l›nda ihracat›n gerçeklefltirildi¤i ilk on ülkenin 2004 verileri ile birlikte miktar ve dolar de¤erleri afla¤›daki gibidir.
600
ÜLKELERE GÖRE 2004-2005 YILLARI DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI
400
DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI (milyon $) (Ocak-Temmuz 2003-2006)
500
2004
Ülkeler
300
2005
Miktar (bin ton) De¤er (milyon $) Miktar (bin ton) De¤er (milyon $)
200
ABD
209,8
128,7
279,8
184,6
100
‹ngiltere
179,5
96,9
145,9
86,9
0
‹spanya
87,5
53,1
76,6
53,7
Almanya
71,6
50,7
65,2
48,6
Irak
23,1
21,6
62,7
45,0
Cezayir
67,9
61,2
48,0
44,1
‹srail
17,7
10,2
46,0
43,3
Belçika
90,1
55,3
62,7
40,4
Yunanistan
47,0
29,4
46,2
31,4
‹talya
58,9
34,1
37,8
28,3
Di¤er
257,3
184,8
345,2
268,6
2004
Di¤er
‹talya
Yunanistan
Belçika
‹srail
Cezayir
Irak
Almanya
‹spanya
2005
‹ngiltere
2005
2006
ALÜM‹NYUM BORU
ÜLKELERE GÖRE DEM‹R BORU ‹HRACAT M‹KTARLARI (bin ton) (2004-2005)
ABD
2004
Bu ürün grubunda ABD, Türkiye’den 66,7 milyon dolarl›k al›m
gerçeklefltirerek, geçen y›l›n ayn› dönemine göre %44,1 oran›nda azalm›flt›r. ‹ran, 50,2 milyon dolarl›k (%237,5 düflüfl) al›m› ile ikinci, ‹ngiltere 49 milyon dolarl›k (%0.3 art›fl) al›m› ile
üçüncü s›rada yer alm›flt›r.
Kaynak: DTM
400
350
300
250
200
150
100
50
0
2003
Kaynak: ‹MM‹B
Alüminyum boru alan›nda 2005 y›l›nda yaklafl›k 7 milyon dolar de¤erinde ihracat gerçeklefltirilmifltir. 2005 y›l›nda alüminyum boru ihracat› bir önceki y›la göre de¤erde tam iki kat›na ç›karken, miktarda %118 oran›nda artm›flt›r. ‹hracat en
fazla ‹ngiltere, ‹spanya ve ‹talya'ya gerçeklefltirilmifltir. Bir önceki y›la oranla hem miktarda, hem de de¤erde en fazla ihracat›n artt›¤› ülke yeniden yap›lanma süreciyle inflaat sektörü
için önemli bir f›rsat oluflturan Irak olmufltur. Irak d›fl›nda Rusya Federasyonu'na yap›lan ihracatta da büyük oranda art›fl
görülmektedir.
YILLARA GÖRE ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI
(milyon $) (2002-2005)
Kaynak: DTM
‹malat kapasitesi ve ürün kalitesi bak›m›ndan demir-çelik boru
alan›nda önemli bir ihracat potansiyeli bulunmaktad›r. Ayr›ca
üretim kapasitesi, iç talebe göre oldukça yüksektir.
Y›llar
2006 Y›l›
Demir-çelik ürünleri aras›nda önemli kalemleri aras›nda olan
Demir-çelik Boru ihracat› 2006 y›l›n›n alt› ay›nda, geçen y›l›n
ayn› dönemine göre, miktarda %4,9 artarken, de¤erde de
%6,9 azalm›flt›r. Bu sektörde Ocak-Haziran döneminde, 700,4
bin ton karfl›l›¤› 471,6 milyon dolar ihracat gerçeklefltirilmifltir.
Alüminyum Boru
‹hracat› (milyon $)
De¤iflim (%)
2002
1,68
2003
2,82
68
2004
5,65
100
2005
6,98
24
Kaynak: DTM
ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI (milyon $) (2002-2005)
8,00
7,00
6,00
YILLARA GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI
(milyon $) (Ocak-Temmuz 2003-2006)
OcakTemmuz
De¤iflim (%)
3,00
2,00
2003
230
2004
348
51
2005
561
61
2006
558
-1
Kaynak: ‹MM‹B
102
Demir-Çelik Boru
‹hracat› (milyon $)
5,00
4,00
1,00
0,00
Kaynak: DTM
2002
2003
2004
2005
ÜLKELERE GÖRE YILLIK ALUM‹NYUM BORU ‹HRACATI
2004
Ülkeler
‹THALAT
2005
Miktar (bin ton) De¤er (milyon $) Miktar (bin ton) De¤er (milyon $)
‹talya
129,4
525
377,5
1340,9
175
515,2
167,5
613,6
DEM‹R ÇEL‹K BORU
Almanya
75,8
439,1
95,4
608,6
Romanya
137,2
485,6
181,8
567,9
2005 y›l›nda 305 milyon dolar de¤erinde demir-çelik boru ithalat› yap›lm›flt›r. ‹thalatta bir önceki y›la göre %38 oran›nda art›fl olmufltur.
‹ngiltere
78,5
560,2
96,5
513,5
‹thalat›n yap›ld›¤› ilk befl ülke ve paylar› afla¤›da görülmektedir:
Polonya
50,1
183,2
92,1
327,7
‹spanya
148,7
543,6
123,9
325,8
8,6
87,6
56,2
271,5
Rusya Fed
Kazakistan
‹st.Deri S.Böl.
7,3
27,4
46,3
207,3
Bulgaristan
17,7
78,3
58,1
181,2
Di¤er
633
2209,4
515,6
2021,4
DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹THALATI
(milyon $) (2003-2005)
Y›llar
Kaynak: DTM
Demir-Çelik Boru
‹thalat› (milyon $)
De¤iflim (%)
2003
317
2004
220
-31
2005
305
39
Kaynak: DTM
ÜLKELERE GÖRE ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI (bin ton) (2004-2005)
DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹THALATI (milyon $) (2003-2005)
350
2004
2005
300
250
200
Di¤er
Bulgaristan
‹st. Dery. Serb. B.
Kazakistan
‹spanya
Polonya
‹ngiltere
Romanya
Almanya
Rusya Fed.
150
‹talya
700
600
500
400
300
200
100
0
100
50
0
2003
2004
2005
Kaynak: DTM
Kaynak: DTM
2006 Y›l›
ALÜM‹NYUM BORU
2006 y›l›n›n Ocak-Temmuz verilerine göre alüminyum boru ihracat›nda yine art›fl görülmektedir. Bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre dolar baz›nda %80 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir.
2005 y›l›nda alüminyum tüpler ve borular›n ithalat›nda bir önceki y›la göre miktarda %14 oran›nda gerileme görülerek alüminyum tüpler ve borular›n ithalat› 2.620 ton düzeyine gerilemifltir. ‹thalat de¤erinde yaflanan %10 oran›ndaki azalmayla,
de¤er 12 milyon 257 bin dolar olmufltur.
ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI
(milyon $) (Ocak-Temmuz 2003-2006)
ALÜM‹NYUM BORU ‹THALATI
(ton) (2002-2005)
OcakTemmuz
Alüminyum Boru
‹hracat› (milyon $)
De¤iflim (%)
Y›llar
Alüminyum Boru
‹thalat› (miktar)
De¤iflim (%)
2003
1,38
2002
2.692
2004
2,82
104
2003
3.048
13
2005
4,34
54
2004
2.620
-14
2006
7,8
80
2005
2.200
-16
Kaynak: DTM
ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI (milyon $) (Ocak-Temmuz 2003-2006)
ALÜM‹NYUM BORU ‹THALATI (ton) (2002-2005)
10
3.500
8
3.000
2.500
6
2.000
4
1.500
2
0
1.000
500
2003
Kaynak: DTM
2004
2005
2006
0
2002
2003
2004
2005
Kaynak: DTM
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
103
BORU SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Üretimde Dünya Standartlar›
Özellikle demir-çelik boru alan›nda Türkiye, dünyada önemli bir
konumda yer almaktad›r. Üretim teknolojisi ve standartlar› ile
uluslararas› rekabet koflullar›n› yerine getirmektedir. Sanayi
kendi teknolojisini kendisi üretebilecek konumdad›r.
Plastikte Geliflim Potansiyeli
Plastik boru alan›nda önemli bir geliflme potansiyeli bulunmaktad›r. Uzun ömürlü, sa¤l›kl› ve ekonomik olan plastik boru üretimi, Türkiye'de gün geçtikçe artmaktad›r. Befl y›l içinde Türkiye'nin dünya plastik boru pazar›nda önemli bir konuma gelmesi beklenmektedir.
BORU SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
‹nflaat Sektörünün Durumu
‹nflaat sektöründe özellikle geliflmifl ülkelerde nüfus art›fl h›z›n›n düflmesine ba¤l› olarak yaflanan durulma, boru sanayisinin
gelece¤i için dünya çap›nda bir yavafllamay› beraberinde getirmektedir.
Gümrük Tarifeleri
Üçüncü dünya ülkelerinden ithalata uygulanan gümrük tarifeleri nedeniyle, yap›lan boru ihracat› zarar görmektedir.
Düflük Kapasite Kullan›m Oranlar›
Boru sanayisinde kapasite kullan›m oranlar› %60'lar›n üzerine
ç›kamamaktad›r. Ayr›ca yurtiçi talep yetersizdir.
Denetim Yetersizli¤i ve Haks›z Rekabet
Denetim yetersizli¤i yüzünden kay›td›fl› üretim ve haks›z rekabet gibi sorunlar bulunmaktad›r.
Yetersiz Tüketim
Plastik boru tüketimi hâlâ geliflmemifl ülkeler düzeyindedir.
Öteki malzemelerle üretilen borular, uzun vadede ekonomiklikten uzakt›r.
Yüksek Enerji Maliyetleri
Yüksek enerji maliyetleri, üretim maliyetlerinin yaklafl›k
%10'luk k›sm›n› oluflturmaktad›r. Dolay›s›yla uluslararas› rekabet zorlaflmaktad›r.
Tüketici Bilinçsizli¤i
Boru sanayisinde malzemeler konusunda tüketiciler henüz yeterince bilinçli seçim yapmamaktad›r.
Yat›r›m Planlamas› Eksikli¤i
Sanayide uzun y›llard›r düflük üretim maliyetleri ile sanayiye
girifl yap›labildi¤i için, yat›r›mlar yap›l›rken gereken fizibilite
etütleri ve araflt›rmalar ihmal edilmektedir. Bunun sonucunda
üretimde niteliksizlik sorunlar› yaflanmaktad›r.
104
Dövizin De¤er Kayb›
Hammadde fiyatlar› artarken dövizin de¤er kaybetmesi, firmalarda sürekli fiyat de¤iflikliklerine neden olmaktad›r. Hammaddede yerli üretimin yetersiz kalmas›, üreticileri hammadde ithalat›na yöneltmektedir.
Alüminyum
Dünyada demir-çelikten sonra en çok üretilen metal olan alüminyum, inflaat sektöründe, özellikle çat› ve cephe kaplama, kap› ve
pencere, merdiven, iskele ve sera yap›mlar›nda yo¤un olarak kullan›lmaktad›r. Bunun d›fl›nda otomotiv, uçak ve vagon yap›m›,
elektrik, ambalaj ve metalurji alanlar›nda da kullan›m› bulmaktad›r. Dünyada hâlâ genç bir metal olarak kabul edilen alüminyumun korozyon dayan›kl›l›¤› yüksek, ömrü uzundur. Alüminyum,
inflaat sektöründe %25 oran›nda kullan›lmaktad›r.
Alüminyum sanayisi, birincil ve ikincil olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r. ‹kincil alüminyum, hurdadan elde edilmektedir. Üretim yöntemlerine göre de alüminyum ürünleri; yar› ürünler
(ara mallar), ekstrüzyon ürünleri (alüminyum profiller, çubuklar, lamalar, filmaflinler), yass› ürünler, döküm ürünleri ve iletkenler olarak grupland›r›lmaktad›r.
Alüminyumun yeniden de¤erlendirilmesi sonucu elde edilen
ikincil alüminyuma olan talep, yüksek enerji maliyetleri ve çevreci yaklafl›mlara paralel olarak artmaktad›r. ‹kincil alüminyum,
birincil alüminyumda harcanan enerjinin yaln›zca %5'i kadar›n› tüketmektedir. Bu nedenle, maliyetleri düflüktür.
Alüminyum dünyada bileflik (oksit) halinde bulunur. En önemli
hammaddesi boksittir. Dört ton boksitten bir ton alüminyum
elde edilmektedir. Boksit rezervleri dikkate al›nd›¤›nda Türkiye'nin dünyan›n boksit rezervinin %1'ini bar›nd›rd›¤› bilinmektedir. Cevherlerin %95'i (422 milyon ton) Toroslar kufla¤›nda
yer almaktad›r.
fiirket Profili ve ‹stihdam
1967'de birincil ham alüminyumun üretildi¤i tek tesis olan Eti
Alüminyum A.fi.'nin Seydiflehir Alüminyum Tesisleri ile Türkiye'de alüminyum üretimine bafllanm›flt›r. Fabrika, 1970'li y›llar›n sonuna dek de¤iflik ünitelerin eklenmesiyle geliflim göstermifltir. 1980'li y›llarda enerji krizleri nedeniyle kapasitede dalgalanmalar yaflayan fabrikada 1985'te %100 kapasite geri kazan›lm›flt›r. Firma, 2005 y›l›nda özellefltirilmifltir. Öteki özel
sektör alüminyum üreticisi kurulufllar, yar› veya uç ürün (ifllenmifl alüminyum) üretimi yapmaktad›r.
Alüminyum sanayisinde de¤iflik alanlarda faaliyet gösteren
500'ü aflk›n firma bulunmaktad›r ve toplam istihdam 18.000
kiflidir.
DÜNYADA ALÜM‹NYUM SANAY‹S‹
Alüminyum ilk olarak 1808 y›l›nda ‹ngiltere'de ortaya ç›km›flt›r,
ancak verimli kullan›lmaya bafllanmas› 1895 y›l›n› bulmufltur.
Dünyadaki üretim de¤erlerine göre 2005 y›l›nda birincil alüminyum üretimi 23,5 milyon ton olmufltur.
Dünya alüminyum üretiminin %37'si Avrupa'da, %23'ü Kuzey
Amerika’da, %13'ü Asya'da, %10'u Okyanusya'da ve %7'si Afrika'da yap›lmaktad›r. AB ülkeleri ekolojik nedenlerle birincil
alüminyum üretiminden çekilmeye bafllam›flt›r. Daha çok Norveç, Brezilya ve Venezüella’dan birincil alüminyum gereksinimleri giderilmektedir. Dünyadaki alüminyum tüketimi en fazla
%26 payla ulafl›m alan›nda yap›lmaktad›r. Arkas›ndan ambalaj
(%22), inflaat (%22), makine (%8), elektrik (%8) ve öteki alan-
lar gelmektedir. Tüketimde bafl› çeken ülke ABD olmas›na karfl›n, son y›llarda Çin, ABD'yi zorlamaktad›r. Çin'in arkas›ndan
Japonya ve Almanya gelmektedir. Tüketimde bölgelere göre
s›n›flama yap›ld›¤›nda s›ras›yla Kuzey Amerika, Bat› Avrupa ve
Do¤u Asya en fazla alüminyum tüketen bölgelerdir. Kifli bafl›
tüketim de¤erleri ise ABD'de 30 kg, ‹talya'da 28 kg, Fransa'da
23 kg ve Yunanistan'da 15 kg düzeyindedir.
DÜNYA ALÜM‹NYUM ÜRET‹M‹N‹N BÖLGESEL DA⁄ILIMI (2000-2006) (bin ton)
Y›l
Afrika
Kuzey Güney
Asya
Amerika Amerika
Bat›
Avrupa
Do¤u-Orta
Okyanusya Toplam
Avrupa
2000
1,178
6,041
2,167
2,221
3,801
3,689
2,094
21,191
2001
1,369
5,222
1,991
2,234
3,885
3,728
2,122
20,551
2002
1,372
5,413
2,23
2,261
3,928
3,825
2,17
21,199
2003
1,428
5,495
2,275
2,475
4,068
3,996
2,198
21,935
2004
1,711
5,11
2,356
2,735
4,295
4,139
2,246
22,592
2005
1,753
5,382
2,391
3,139
4,352
4,194
2,252
23,463
2005
(Ocak-Haziran)
853
2,616
1,17
1,468
2,176
2,078
1,111
11,472
2006
(Ocak-Haziran)
921
2,66
1,233
1,701
2,075
2,099
1,111
11,8
Kaynak: INTERNATIONAL ALUMINIUM INSTITUTE (IAI)
DÜNYA B‹R‹NC‹L ALÜM‹NYUM ÜRET‹M ARTIfi GRAF‹⁄‹ (bin ton) (2000-2005)
24
23.5
23
22.5
22
21.5
21
20.5
20
19.5
19
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: IAI
Birincil alüminyum ürünlerinin dünya çap›ndaki üretimi 2001
y›l›ndan itibaren do¤rusal bir art›fl göstermektedir.2002 y›l›nda 21,2 milyon ton de¤erine ulaflan dünya üretimi sonraki y›llarda yaklafl›k %3’lük art›fl oran› ile sürmüfltür.
Birincil Alüminyum ürünleri üretiminin k›talara göre da¤›l›m›nda ise %37 ile Avrupa ve %23 ile Kuzey Amerika bafl› çekmektedir.
B‹R‹NC‹L ALÜM‹NYUM ÜRET‹M‹N‹N KITALARA GÖRE DA⁄ILIMI (%)
Do¤u-Orta
Avrupa
% 18
Bat› Avrupa
% 19
Okyanusya
% 10
Afrika
%7
Kuzey
Amerika
% 23
Asya % 13
Güney
Amerika
% 10
Kaynak: IAI
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
105
ÜRET‹M VE KAPAS‹TE
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Alüminyum sanayisinde faaliyet gösteren firmalar›n toplam
üretim kapasiteleri 600-700.000 ton/y›l olarak tahmin edilmektedir. Konya Seydiflehir Tesisleri'nin tek bafl›na üretim kapasitesinin ise yaklafl›k y›ll›k 60 bin ton oldu¤u belirtilmektedir.
Tesislerin özellefltirilmesinin ard›ndan, kapasitenin k›sa zamanda eklenen donan›m ve ünitelerle art›r›lmas› ve Türkiye birincil alüminyum sanayisinin dünyada önemli bir yere gelmesi
hedeflenmektedir.
Alüminyum, günümüzde demir-çelikten sonra en çok tüketilen
metaldir. 2003 y›l›nda Türkiye'de 334 bin ton birincil alüminyum tüketimi olmufl, 2004 y›l›nda bu say› 383 bin tona ç›km›fl,
2005 y›l›nda ise 410 bin tonluk bir de¤ere ulaflm›flt›r. Türkiye'de alüminyum tüketiminde geliflmifl ülkeler düzeyine varmas› beklenen bir art›fl söz konusudur.
TÜRK‹YE ALÜM‹NYUM ÜRET‹M‹ (ton) (2002-2005)
TÜRK‹YE ALÜM‹NYUM TÜKET‹M‹ (ton) (2002-2005)
Üretim
Birincil Alüminyum
‹kincil Alüminyum
Ekstrüzyon
Yass› Alüminyum
2002
2003
62.501
63.140
55.000 60.000
2004
2005
De¤iflim
05-04 (%)
64.002 60.000
-6
65.000
3
100.000 140.000 170.000 190.000
83.300 97.000
‹letken
21.118 29.895
Döküm
73.000 90.000
63.000
114.000 128.400
33.232
30.000
2002
2005
De¤iflim
05-04 (%)
9
‹kincil Alüminyum
53.896 66.799
64.380 69.000
7
12
Ekstrüzyon
64.338 89.946 108.576 128.200
18
13
Yass› Alüminyum
75.823 82.584 103.402 110.400
-10
‹letken
16.920
16.999
19.680
35.400
44.781
54.505 56.990
5
7.000
8.750
22.500 30.000
33
1.220
3.570
112.000 128.000
14
Döküm
7.000
8.750
22.500
30.000
33
Do¤rama
Cephe
2.250
4.600
12.500
22.750
82
Kaynak: TALSAD
Cephe
11.470
18.600
21.720
7
-5
89
Kaynak: TALSAD
Alüminyum üretiminde ekstrüzyon %28, döküm %20 pay almaktad›r. Ekstrüzyon alt sanayisi, yap› sektöründe en fazla
kullan›lan alüminyum koludur. Türkiye'de ekstrüzyon sanayisinde alüminyum profiller (lama, boru, çubuk ve köflebentler)
ve karmafl›k flekilli alüminyum profiller (mimari ve endüstriyel
profiller) üretimi yap›lmaktad›r. Y›ll›k üretim miktar› 200 bin
tona yaklaflm›flt›r. Sanayi genelinde 50'den fazla firma ve 65
adet irili ufakl› ekstrüzyon presi faaliyet göstermektedir. Var
olan kapasitenin yar›ya yak›n› at›l durumdad›r.
2005 YILI ALÜM‹NYUM ÜRET‹M‹N‹N ÜRÜN ÇEfi‹TLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI (%)
Do¤rama
%5
Cephe
%3
Birincil
Alüminyum
%9
‹letken
%5
Yass› Alüminyum
% 20
2004
Birincil Alüminyum 253.269 333.970 382.873 416.500
Do¤rama
Döküm
% 20
2003
TÜRK‹YE ALÜM‹NYUM ÜRET‹M VE TÜKET‹M‹ (ton) (2005)
450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
n
um
um
um
yo
ny
üz
iny
iny
mi
str
ü
üm
üm
l
l
l
k
E
›A
il A
il A
ss
nc
inc
Ya
‹ki
Bir
2005 Üretim
2005 Tüketim
n
tke
‹le
m
kü
Dö
a
am
¤r
Do
e
ph
Ce
Kaynak: TALSAD
‹kincil
Alüminyum
% 10
Ekstrüzyon
% 28
Kaynak: TALSAD
Türkiye'de birincil alüminyum sanayisi tam kapasiteyle çal›flmakta ve ülke talebinin %70'ini karfl›lamaktad›r. Seydiflehir
Alüminyum Tesisleri gereksinimin %17'sini karfl›lamaktad›r.
2005 y›l›nda Türkiye'deki alüminyum sanayisinde ekonomiye
paralel olarak iyileflme görülmektedir.
Kifli Bafl› Tüketim
Kifli bafl› alüminyum tüketimi 2004 y›l›nda Türkiye'de 5,0 kg'a
yükselmifltir. 2005 y›l›ndaki art›flla bu say›n›n üstüne ç›k›lm›flt›r. Bu rakamlar yine de AB ülkelerindeki 22 kg/kifli ve OECD ülkelerindeki 33 kg/kifli de¤erleriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda oldukça
düflüktür.
Alüminyumun Kullan›ld›¤› Alanlar
Alüminyumun son befl y›lda cephe kaplama amaçl› tüketiminde
art›fl görülmektedir. Ayr›ca baz› mühendislik uygulamalar›nda
çeli¤e alternatif olarak alüminyum tercih edilmektedir. Özellikle köprü inflaatlar›nda kullan›lan alüminyum sayesinde yük tafl›ma kapasiteleri artmakta, ölü yük a¤›rl›¤› azalmakta ve yüksek korozyon mukavemeti gözlenmektedir.
Cephe kaplama alan›nda ise son y›llarda alüminyum yass› ürünlerin tüketiminde art›fl görülmektedir. ‹thal edilen ürünlerin toplam tüketimdeki pay›nda gittikçe azalma yaflanmaktad›r.
Alüminyum pencere ve kap› firmalar›nda da her geçen y›l art›fl
gerçekleflmektedir. Tüketimin bu alanda yenileme faaliyetlerine
ve teknolojik geliflmelere ba¤l› olarak artt›¤› gözlenmektedir.
106
ALÜM‹NYUM ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (2004-2005)
‹HRACAT
Alüminyum sanayisinde iç pazardaki küçülmeyi telafi etmek
için firmalar özellikle profil ve yass› ürünlerde ihracata a¤›rl›k
vermektedirler. Ayr›ca Avrupa'daki tüketim pazar›n›n artmas›
ihracattaki art›fl›n nedenlerinden biridir. Yurtd›fl›ndaki üretim
teknolojilerini izlemenin bir yolu da ihracatt›r.
Türkiye'de alüminyum sanayisi hammadde aç›s›ndan d›fla ba¤›ml› konumdad›r. Ayr›ca iç piyasada inflaat sektöründe beklenen canlanma oldukça yavafl geliflmekte ve bu da firmalar›n ihracata yönelmelerine neden olmaktad›r. Bunun yan›s›ra Türkiye alüminyum sanayisi ürünlerinin dünya piyasalar›nda rekabet edebilecek kadar kaliteli üretilmekte oluflu da ihracat› etkilemektedir.
ALÜM‹NYUM SEKTÖRÜ ‹HRACATI (ton) (2002-2005)
2004
Miktar
(kg)
2005
De¤er
(dolar)
Miktar
(kg)
De¤iflim (%)
De¤er
(dolar)
Miktar
(kg)
De¤er
(dolar)
379
Rusya Fed.
34.092
388.899
161.196
1.861.608
373
Fransa
844.741
1.304.065
789.305
1.502.686
-7
15
Ege Ser.Böl.
438.987
642.889
876.890
1.390.977
100
116
Irak
283.116
816.145
392.933
1.084.666
39
33
Suriye
126.829
655.509
143.038
909.236
13
39
Romanya
87.285
414.184
139.518
867.783
60
110
Almanya
188.942
650.560
247.698
847.562
31
30
Türkmenistan
149.147
795.662
115.287
779.923
-23
-2
Japonya
464.570
618.264
510.850
746.113
10
21
53.100
241.350
121.573
698.989
129
190
1.614.210
5.492.520
2.394.063
5.336.713
48
-3
Genel Toplam 4.285.019 12.020.046
5.892.351
16.026.256
38
33
Kazakistan
Di¤erleri
Kaynak: DTM
2002
Birincil Alüminyum
‹kincil Alüminyum
Ekstrüzyon
‹letken
Yass› ürünler
Folyo
Tüpler, borular
3.745
2003
4.429
10.582
8.036
38.040
52.796
2005
De¤iflim
(05-04) (%)
8.077
10.500
30
9.955
11.000
10
65.335 76.000
16
2004
400
412
839
450
-46
44.263
52.227
57.253
72.000
26
13.511
16.946
19.740
22.000
11
438
664
1.440
1.800
25
‹nflaat Aksam›
8.195
12.415
13.485
14.000
4
Di¤er
11.393
19.974
21.531
21.000
-2
130.567 167.899 197.655 228.750
16
Toplam
Kaynak: TALSAD
2006 y›l› alüminyum ürün ihracat›nda art›fl söz konusudur.
Ekstrüzyon ve yass› ürünlerin ihracat miktarlar› göz önüne
al›nd›¤›nda ihracatta önde olduklar› görünmektedir. Alüminyum iletken ihracat› d›fl›nda öteki ürünlerin ihracat›nda art›fl
görülmüfltür.
ALÜM‹NYUM ‹HRACATI (TON) (2002-2005)
250.000
‹THALAT
Alüminyum sanayisinde Seydiflehir Tesisleri haricinde kalan gereksinim ithalatla karfl›lanmaktad›r. Hammadde gereksiniminin
%75'lik k›sm› ithal edilmek durumunda kalmaktad›r. Türkiye'nin
en fazla ithal etti¤i ürün, bu ba¤lamda öncelikle birincil alüminyum olmaktad›r. Son y›llarda yass› alüminyum ithalat›nda da art›fl gerçekleflmektedir. ‹thal edilen yass› ürünlerin %95'i, yerli
üretimle karfl›lanamayan yass› ürün gereksinimidir.
ALÜM‹NYUM SEKTÖRÜ ‹THALATI (ton) (2002-2005)
2003
2005
Ürün Türleri
2002
Birincil Alüminyum
194.513 275.259 326.948 367.000
11.335
15.000
De¤iflim
(05-04) (%)
12
‹kincil Alüminyum
9.478
Ekstrüzyon
2.378
2.742
3.911
4.200
7
‹letken
3.632
4.448
6.786
8.000
18
16
Yass› ürünler
14.835
2004
32
36.786
37.811
46.655 54.000
Folyo
17.757
17.224
20.009
21.000
5
Tüpler, borular
2.692
3.048
2.620
2.200
-16
‹nflaat Aksam›
1.933
5.341
2.579
2500
-3
Di¤er
3.779
2.510
2.767
3.500
26
Kaynak: DTM
200.000
Alüminyum ithalat› y›ll›k yaklafl›k 480.000 adettir. Bu miktar›n
%77'i birincil alüminyum, %11 ise yass› ürünlerdir.
150.000
100.000
50.000
0
ALÜM‹NYUM ‹THALATININ ÜRÜN ÇEfi‹TLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI (%)
2002
2003
2004
2005
Kaynak: TALSAD
Rusya Federasyonu, Fransa ve Irak, toplam alüminyum ihracat›n›n yaklafl›k %30’unu oluflturmaktad›r. Suriye, Almanya,
Türkmenistan, Japonya ve Kazakistan öteki önemli alüminyum
ihracat› yap›lan ülkelerdir.
Ekstrüzyon
%1
‹letken
%2
Yass› Ürünler
% 11
Folyo
%4
‹kincil
Alüminyum
%3
‹nflaat
Aksam›
Alüminyum
%1
Di¤er Eflya
%1
Birincil Alüminyum
% 77
Kaynak: DTM
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
107
ALÜM‹NYUM SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
‹kincil Alüminyum Kaynaklar›n›n Yetersizli¤i ve Kontrolsüz Hurda Ç›k›fl›
Pek çok üretimde yo¤un olarak kullan›lan alüminyum, hem geri kazan›m› olan, hem korozyona dirençli, hem de uzun ömürlü
bir malzemedir.
‹kincil alüminyumun hammaddesi hurdad›r. Ancak Türkiye'de
hurda kaynaklar› yetersizdir. Ayr›ca Türkiye'deki alüminyum
hurdalar› katma de¤er yarat›lmaks›z›n ihraç edilmektedir. Bu
ba¤lamda hurda ihracat›yla ilgili cayd›r›c› önlemler al›nmas›
gerekmektedir.
Alüminyum Üretim Firmalar›
Hammadde Sorunu
Türkiye alüminyum sanayisinde faaliyet gösteren firmalar›n
ISO'nun "Birinci 500 Firma" s›ralamas›nda yerlerini almas›,
alüminyum sanayisinin ülke ekonomisine olan büyük etkisini ve
firmalar›n uluslararas› pazardaki paylar›n› göstermektedir.
Hammadde aç›s›ndan d›fla ba¤›ml›l›k, alüminyum sanayisinde
yaflanan öteki büyük sorunlardand›r. Alüminyum üretimi için
gereken hammaddenin %75-90'› ithal edilmektedir. ‹thalat
miktar›n›n yüksekli¤i, hammadde gümrük vergi oranlar›n›n da
orant›l› olarak yükselmesine neden olmaktad›r.
Alüminyum Malzemesinin Avantajlar›
Rezervler
Alüminyumun en önemli hammaddesi olan boksit rezervleri
aç›s›ndan Türkiye, dünya çap›nda zengin kaynaklara sahiptir.
Türkiye'de birincil alüminyum üretimini 70 y›l süreyle karfl›layabilecek alüminyum cevheri rezervi oldu¤u tespit edilmifltir.
Avrupa ülkelerinin çevre ve iflçilik maliyetleri gibi nedenlerle
alüminyum iflleme sanayisinden uzaklaflmas›, Türkiye için
önemli bir potansiyel tafl›maktad›r.
Yüksek enerji maliyetleri sanayideki bir baflka sorundur. Türkiye'nin yeni enerji yat›r›mlar›yla ortaya ç›karabilece¤i enerjiyi
en h›zl› tüketebilecek sanayi, alüminyum sanayisidir. Dünyada
en pahal› elektrik sat›n alan alüminyum kuruluflu Seydiflehir
Alüminyum Tesisleri'dir. Enerji giderleri toplam maliyetin
%20-45'ini oluflturmaktad›r. ‹hracata yönelik çal›flan firmalar,
yüksek enerji maliyetleri nedeniyle zor koflullarda ihracat yapmaktad›r. Ayr›ca iflçilik maliyetleri de yüksektir.
Yeni Yat›r›mlar
Firma Büyüklükleri
Seydiflehir Tesisleri'nin özellefltirilmesi sonras› tesise eklenecek yeni üniteler ve yap›lacak yat›r›mlar, arz›n artmas›n› sa¤layacakt›r. Dolay›s›yla d›fla ba¤›ml›l›¤›n azalmas› beklenmektedir.
Türkiye'de alüminyum sanayisinin önemli sorunlar›ndan biri
firmalar›n küçüklü¤üdür. Küresel ölçekte rekabet amac›yla firmalar aras›nda birleflmelere gereksinim duyulmaktad›r.
ALÜM‹NYUM SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹
Ara Eleman S›k›nt›s›
Ekolojik Sorunlar
Ara eleman s›k›nt›s›, öteki sanayilerde oldu¤u gibi alüminyumda da kendini göstermektedir.
Üretim Potansiyeli
Alüminyum sanayisinin yaratt›¤› en ciddi sorun, çevre kirlili¤idir. Sürdürülebilirlikten uzak üretim yöntemleri nedeniyle Avrupa, art›k birincil alüminyum üretiminden çekilmeye bafllam›flt›r. Birincil alüminyum gereksinimleri, genellikle birincil alüminyum üretimi yapan geliflmekte olan ülkelerden ithalat yoluyla
temin edilmektedir.
Evsel at›klar aras›nda metal, cam, ka¤›t, plastik gibi yeniden
de¤erlendirilebilir at›klar›n miktar› y›ll›k 2-2,5 milyon ton kadard›r. Türkiye'de y›lda 800.000-1.000.000 ton at›k geri dönüfltürülebilmektedir. Ancak bu at›klar›n büyük k›sm› çöple kar›flt›r›ld›¤› için yeniden de¤erlendirilememektedir.
Kapasite Art›r›m Gereksinimi
Her y›l artan alüminyum gereksinimine ba¤l› olarak Seydiflehir
Alüminyum Tesisleri'nde kapasite art›r›m› yap›lmas› gerekmektedir. Alüminyum gereksinimi, son 30 y›lda 17 kattan fazla
art›fl göstermifltir. Kapasite art›r›m› ile alüminyum üretiminin
iki kat›na ç›kmas› hedeflenmektedir. Bu sayede üretimde ton
bafl›na 2.000 kw saat tasarruf sa¤lanacakt›r.
Artan ‹thalat Oranlar›
Alüminyum sanayisinde iç talebin var olan kapasiteyle karfl›lanamamas›, ithalat oranlar›n› yükseltmektedir. Tesislerde daha
önce bahsedilen yat›r›mlar›n yap›lmas›yla bu ba¤›ml›l›k oran›n›n düflürülmesi hedeflenmektedir.
108
Yüksek Enerji ve ‹flçilik Maliyetleri
Üretim Standartlar›
TALSAD alüminyum sanayisinin Avrupa standartlar›na uyumlu
hale getirilmesi üzerine çal›flmalar yapmaktad›r. Uluslararas›
düzeyde tan›nmas› sa¤lanacak bir deney laboratuvar› kurulacakt›r.
Özellikle ekstrüzyon firmalar›n›n ço¤unlu¤u, eski teknolojiyle,
düflük kalitede, kalifiye olmayan personelle kay›t d›fl› yollarla
üretim yapmaktad›r.
Rezervler
Alüminyum rezervleri aç›s›ndan Türkiye, özellikle Akdeniz bölgesi, dünya çap›nda oldukça zengin kaynaklara sahip olmakla
beraber, bu alanda yat›r›m yap›lmamaktad›r.
Ahflap
Türkiye'de ahflap malzemeler, özellikle depremden sonra yeniden yo¤un olarak kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Uluslararas› standartlara ulaflan sanayi, organik oldu¤undan sa¤l›kl›d›r.
Ahflap yap› sistemleri üç ana bafll›k alt›nda incelenmektedir:
Kütük sistem, çerçeve sistem ve panel sistem. Ahflap yap› sistemleri kullan›m› Türkiye'de henüz geliflmifl ülkelerdeki kadar
yayg›nlaflmam›flt›r.
fiirket Profili
Ulusal Ahflap Birli¤i'nin ahflap üretimi yapan 129 adet üyesi bulunmaktad›r. Yaklafl›k 8.000 adet a¤aç iflleyen tesisin 7.900'ü
kesim yapmaktad›r. Kalanlardan 21'i kontrplak ve 31'i sunta
fabrikas›d›r.
DÜNYADA AHfiAP SANAY‹S‹
Dünya ahflap sanayisi üretiminde öne ç›kan iki ülke ABD ve
Çin'dir. Özellikle inflaat sektöründe kullan›lan ahflap panel üretiminde dünya üretiminin %20'sini Çin ve %19'unu ABD üstlenmektedir. Kanada, Almanya ve Endonezya bu ülkeleri
izlemektedir. Kütük ve benzeri a¤aç ürünleri üretiminde ise
ABD ilk s›radad›r. Arkas›ndan yine Kanada gelmektedir.
Dünyan›n a¤aç endüstrisi tüketiminin yaklafl›k üçte biri ABD taraf›ndan yap›lmaktad›r. Ahflap panel tüketiminde ABD, %26 ile
ilk s›radad›r. Çin (%21), Almanya (%5) ve Japonya (%5),
ABD'den sonra gelmektedir. Öteki ürünlerde tüketimde yine
ABD ilk s›radad›r.
HAM ORMAN ÜRÜNLER‹ ÜRET‹M‹ (1996-2005) (bin m3)
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Endüstriyel Odun Toplam›
1996 1997
ÜRET‹M
1999 2000
2001 2002 2003 2004 2005
Son on y›ll›k endüstriyel odun üretimine bak›ld›¤›nda, 7-8 milyon metre küplük de¤er aral›¤› içinde bir seyir gözlemlenmektedir. Bu da endüstriyel ahflap sektörü için gerekli hammaddenin belli bir de¤erde kalmas› sonucu, sorunlar yarataca¤›n›n
göstergesidir.
ENDÜSTR‹YEL ODUNUN ÜRÜN C‹NSLER‹NE GÖRE ÜRET‹M‹ (%)
Lif Yonga
% 23
Tomruk
% 41
Dünyada yap›lan ahflap ihracat› ve ithalat› 2-2,5 milyon dolar
düzeyindedir.
Özellikle geliflmifl ülkelerde ahflap inflaat malzemelerine olan
talep son y›llarda h›zla artmaktad›r. Bu e¤ilimin Türkiye'ye de
gelece¤i tahmin edilmektedir.
1998
Kaynak: ORMAN GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü
Tel Dire¤i
%0
S›r›k
%0
Maden
Dire¤i
%8
Sanayi
Odunu % 10
Ka¤›tl›k Odun
% 18
Kaynak: ORMAN GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Ahflap üretiminin verimli ormanl›k alanlara ba¤l› olmas› ve
Türkiye’nin sahip oldu¤u ormanl›k alan›n s›n›rl›l›¤›, ahflap üretimi
konusunda önemli bir sorun olarak ç›kmaktad›r. Dünyadaki ormanl›k alanlar›n bütün sahalar içindeki oran› %42,6 iken, Türkiye’de bu oran %26,6’d›r. Bu ormanl›k alanlar içindeki verimli ormanl›k alanlar›n Türkiye için oran› ise %50’dir.
Ahflap, pazarda PVC'den sonra %25'lik payla ikinci s›rada yer
almaktad›r. Tüketim özellikle birinci s›n›f villa inflaatlar› ile
üçüncü s›n›f olarak tabir edilen gecekondularda yo¤un olarak
görülmektedir. Toplu konut tipi inflaatlarda ahflap kullan›m› gerek strüktürde, gerekse kap› ve pencerede yok denecek kadar
azd›r. Ancak Türkiye'nin deprem kufla¤›nda yer almas› ve olas›
deprem riskleri göz önünde bulunduruldu¤unda, Türkiye'de
önümüzdeki y›llarda ahflap tüketiminin daha da artmas› beklenmektedir.
Dünya genelinde kifli bafl›na düflen ormanl›k alan 0.65 hektar
iken, Türkiye için 0,15 hektard›r.
‹HRACAT
Türkiye'de son y›llarda ahflap üretiminde azalma yaflanmaktad›r. Kapasite kullan›m oranlar› da gün geçtikçe düflmektedir.
Son y›llarda gösterdi¤i art›fla karfl›n ahflap inflaat malzemeleri
sanayisinde ihracat düzeyi henüz yetersizdir. 2004 y›l›nda ahflap inflaat malzemeleri ihracat›, 2003 y›l›na oranla %52 art›fl
göstermifltir. 2005 y›l›ndaki art›fl ise %60’a varmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
109
AHfiAP ‹NfiAAT MALZEMELER‹
‹HRACATI
(2003-2005) (bin $)
De¤iflim
(%)
De¤er
Y›llar
AHfiAP ‹NfiAAT MALZEMELER‹
‹THALATI
(bin $) (2003-2005)
Y›llar
19.726
2003
16.711
2004
30.024
52
2004
21.443
28
2005
48.329
61
2005
22.667
6
Kaynak: DTM
2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda a¤aç ve ahflap ürünleri ihracat›nda
bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre de¤erde %15,1 gibi bir art›fl
gözlenmifltir.
2005-2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN AHfiAP ÜRÜNLER‹ ‹HRACAT DE⁄ERLER‹
2006
2005
De¤iflim (%)
Miktar (kg)
De¤er ($)
Miktar (kg)
A¤aç ve Ahflap
Eflya Sektörü
186.912.177
123.366.161
207.014.569 142.270.682
15,3
Mobilya Sektörü
63.603.193
153.156.510
69.562.048
171.327.478
11,9
Orman Ürünleri
Sektörü
16.300.988
24.639.877
15.310.531
27.453.276
11,4
Di¤er A¤aç
Mamulleri Sektörü 100.385.321
617.264.103
147.437.740 751.356.798
21,7
557.291.357 1.201.653.665 632.328.324 1.382.859.614
15,1
De¤er ($)
De¤er ($)
Kaynak: OA‹B
ÜLKELER BAZINDA ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (kg/$) (2005-2006 Ocak-Haziran)
‹ran
2005
Miktar
(kg)
2006
De¤er
($)
Miktar
(kg)
52.693.334 25.000.041 37.460.611
De¤iflim (%)
De¤er
($)
Miktar
(kg)
De¤er
($)
21.728.766
-28,9
-13,1
75.000
10.682.679
-
-
10.135.807
19.493.126
10.574.884
1,4
4,3
11.108.264
16.287.795
8.964.915
-24,4
-19,3
4.595.173
23.163.449
8.347.025
141,6
81,6
5.315.719
20.434.714
7.518.925
31,7
41,4
2.781.844
4.898.616
3.799.648
6.261.379
36,6
27,8
7.866.731
3.969.387
13.017.162
6.238.862
65,5
57,2
8.210.301
5.217.605
102,9
40,1
8.423.515
5.210.789
39,9
38,1
Bermuda
0
0
KKTC
19.224.388
Irak
21.537.184
Gürcistan
9.587.220
Ürdün
15.515.431
Rusya Fed.
Azerbaycan
Yunanistan
4.046.854
3.725.331
Bulgaristan
6.021.236
3.774.564
Di¤erleri
47.637.955 50.843.258 56.649.247 51.524.855
18,9
1,3
TOPLAM
186.912.177
10,8
15,3
123.366.161 207.014.569 142.270.682
Kaynak: OA‹B
‹THALAT
Ahflap inflaat malzemelerinin ithalat›nda 2005 y›l›nda %6 art›fl
gerçekleflmifltir.
110
AHfiAP SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Ahflab›n Avantajlar›
Ahflap, ürün olarak sa¤l›kl›, kullan›fll›, do¤al, kolay ifllenebilir,
estetik özelliklere sahiptir. Çevreyle uyumludur, az enerji harcar; yang›na karfl› direnci yüksektir. Gerekli ifllemler sonras›nda malzeme, uzun ömürlü ve yüksek ›s› ve ses yal›t›m niteli¤ine sahip hale gelmektedir.
Geliflen Kullan›m Alan›
Ahflap yap› sistemleri özellikle deprem sonras›nda Türkiye'de
kullan›m alan›n› geniflletmifltir. Esnekli¤i sayesinde dünyada
yaln›zca konutlarda de¤il, büyük ölçekli yap›larda da kullan›m›
yayg›nlaflm›flt›r.
Nitelikli ‹flgücü
A¤aç ve ahflap eflya ihracat›n›n ülkelere göre da¤›l›m›nda ise
2006 y›l› ihracat›nda genel bir art›fl söz konusudur. ‹ran ve
Irak’a yap›lan ihracat azalm›fl, öteki ülkelere yap›lan ihracatlar
ise artm›flt›r. En yüksek ihracat art›fl oran› Gürcistan ihracat›nda gerçekleflmifltir (%80).
A¤aç ve
Ahflap Eflya
De¤iflim
(%)
2003
Kaynak: DTM
Genel Toplam
De¤er
Ahflap sanayisinin iflgücü, nitelikli elemanlardan oluflmaktad›r.
AHfiAP SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Malzeme Konusunda Bilinçsizlik
Ahflap sanayisi, Türkiye'de tüketici bilinçsizli¤i nedeniyle henüz geliflmemifltir. Bu konuda çeflitli bilinçlendirme programlar›yla ahflab›n inflaat malzemesi olarak yayg›n kullan›m›n›n sa¤lanmas› gerekmektedir.
Veri Eksikli¤i
Ahflap sanayisiyle ilgili yap›lmas› planlanan çal›flmalar›n büyük
bir k›sm› gerçeklefltirilememektedir. Sanayinin gelece¤i için
at›lmas› gereken en önemli ad›m flu aflamada ahflap konusunda Türkiye için bir envanter ve durum saptamas› yap›lmas›d›r.
Nakliye Maliyetleri
Ahflap ürünlerde nakliyat maliyetleri yüksektir. Sanayinin geliflimi bu nedenle yeterince yüksek oranda olmamaktad›r.
Eksik Ön Koruma ve Üretim Standartlar›
Ön koruma, ahflab›n böceklenme ve çürüme zararlar›na kadar
korunmas› amac›yla kimyasal maddelerin emdirilmesi ifllemi
olarak tan›mlanmaktad›r. Bu ifllem tek seferliktir ve ahflap kullan›lmaya bafllanmadan önce yap›lmaktad›r. Bu ifllemle ahflab›n ömrü on kata kadar uzamaktad›r. Ancak bu ifllem, Türkiye'de henüz yeterli düzeyde uygulanmamaktad›r. Bu nedenle
kötü kalitede ahflap malzeme tüketilmekte ve dolay›s›yla ahflap
malzeme, haketmedi¤i bir de¤erlendirmeye tabi tutulmaktad›r.
Ayr›ca, ahflap kap› ve pencere üretimindeki ölçülerde herhangi
bir standardizasyon bulunmamaktad›r. Bu nedenle ahflap alan›nda endüstrileflme hayata geçirilememektedir. Ayr›ca ciddi
yat›r›mlar da yap›lamamaktad›r.
Cam ve Metal Ba¤lant› Elemanlar› ile Entegrasyon Sorunlar›
Ahflap do¤ramalar›n çiftcam gibi farkl› cam ö¤eleriyle entegrasyonu tam olarak sa¤lanamam›flt›r. Fiyatland›rma da bu elemanlardan ba¤›ms›z olarak yap›lmaktad›r. Bu durum standardizasyonu engellemektedir.
Standart Boyut Eksikli¤i
Türkiye'deki pencerelerde standart boyutlar bulunmad›¤›ndan
ötürü, üreticiler her kullan›mda farkl› ölçü almaktad›r. Dolay›s›yla seri üretim yap›lamamaktad›r.
Haks›z Rekabet ve Kay›t d›fl›l›k
Sanayide haks›z rekabet ve kay›t d›fl›l›kla mücadele edilmektedir. Genellikle ahflap atölyeleri küçük ölçekli olup birço¤u kay›tl› de¤ildir.
Kalitesiz Hammadde
Düflük maliyet amac›yla kalitesiz hammadde kullan›lmas›, sanayide niteliksizleflmeye neden olmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
111
Plastik
Plastik sanayisi, Türkiye'nin en geliflmifl sanayilerinden biri olarak kriz döneminde bile büyüme göstermifl ve bu e¤ilimi sürdürmüfltür.
Plastik ürünlerin inflaat sektöründe kullan›m alanlar› pencerekap› profili, boru, çat› kaplama malzemesi, dekoratif tavan kaplama malzemesi, banyo-mutfak eviyesi, elektrik aksam›, elyaf,
hortum, levha, kablo-priz ara parças›, plastik lambri, sifon ve
yer karosudur.
fiirket Profili ve ‹stihdam
Plastik sektöründe %98’i küçük ve orta ölçekli olmak üzere,
6.000 civar›nda firma faaliyet göstermektedir. Bu firmalar›n
% 63’ü plastik mamul üreticisi olup, bunu % 16 ile makine ve
ekipman ve % 12 ile hammadde ve yard›mc› madde üreticileri
izlemektedir. Sektörde halen 200 binden fazla kifli çal›flmakta
olup, her y›l 20.000 yeni kifliye istihdam sa¤lanmaktad›r. Plastik sektöründe 2005 y›l› itibariyle 113 firman›n yabanc› sermaye ortakl›¤› mevcut olup, bu firmalar›n toplam sermayelerinin
yaklafl›k % 71’i yabanc› sermayedir. Yabanc› sermayenin ülke
da¤›l›m›nda Almanya % 21,2 ile birinci s›ray› al›rken, ‹talya %
8,8 ile ikinci, ‹ngiltere % 7,1 ile üçüncü s›ray› almaktad›r.
DÜNYADA PLAST‹K SANAY‹S‹
Plastik sanayisi, dünyada h›zla geliflmekte olan bir aland›r. Üretimin büyük k›sm› küçük ve orta ölçekli firmalar taraf›ndan yap›lmaktad›r.
Plastik üretiminin 185 milyon tonu geçti¤i tahmin edilmektedir.
2004 y›l› plastik üretimi verileri PE (polietilen), PP (polipropilen), PS (polistren), PVC (polivinil klorür) ve PET (polietilen tereftalat) olarak s›n›fland›r›lm›flt›r. Toplam plastik üretimi 2004
y›l›nda Avrupa'da 32,5 milyon ton dolay›nda gerçekleflmifltir.
Bu üretimin %37'sini PE ürünleri oluflturmaktad›r.
ÜRET‹M
Son 20 y›ld›r hiç küçülme yaflamayan Türk plastik sanayisinin
dünya plastik üretimi içindeki pay› %1,6 düzeyindedir. Plastik
iflleme kapasiteleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda Türkiye, Avrupa'da ‹spanya'dan sonra 6. s›radad›r. Avrupa'daki sentetik elyaf üretimi s›ralamas›na göre Türkiye 2., pencere profili üretimi s›ralamas›nda da 3. s›rada yer almaktad›r.
Plastik sanayisinin geçmifli 1960'lara uzanmaktad›r. Petrokimya sanayisi, 1987-1990 y›llar› aras›nda en verimli dönemini yaflam›fl, 1991 y›l›ndan itibaren krize sürüklenmifltir. 2002 y›l›ndan itibaren sanayi kendini toplamaya bafllam›flt›r.
Plastik sanayisinde yaflanan y›ll›k büyüme ortalamas› yaklafl›k
%10'dur. Kapasite kullan›m oranlar› ise %55-65 aras›nda de¤iflmektedir. Dönemsel kapasite fazlal›klar› söz konusu olabilmektedir. Plastik sanayisinde faaliyet gösteren firmalar›n üretim kapasiteleri, boyutlar›na ba¤l› olarak farkl›l›k göstermektedir.
Plastik sanayisinde ifllenmemifl (ham) ve ifllenmifl plastik üretimi yap›lmaktad›r. ‹fllenmemifl plastik ürünleri, ifllenmifl plastik
sanayisinde kullan›lmakta olan hammaddeyi tan›mlamaktad›r.
Son befl y›lda Türkiye'de iç piyasaya arz edilen ifllenmemifl
(ham) plastik miktar› y›lda ortalama %9,1 oran›nda art›fl göstermektedir. Sanayinin toplam üretim de¤eri yaklafl›k 11,8 milyar dolard›r. Yerli üretim, 2005'te ifllenmemifl plastik arz›n›n
yaklafl›k %80'ini ithalat karfl›lamaktad›r.
Son alt› y›ll›k ifllenmemifl ve ifllenmifl plastik üretim miktarlar›
afla¤›daki çizelgede yer almaktad›r. Görüldü¤ü gibi ifllenmemifl
plastik üretiminde son befl y›lda dalgal› bir seyir izlenmektedir.
Sanayide 2004 y›l› %15,2'lik, 2005 y›l› ise %7,2 büyümeyle verimli geçmifltir. Plastik iflleme sanayisinde ise 2005 y›l›nda
%4,4’lük düflüfl olmufltur.
PLAST‹K ‹fiLEME SANAY‹S‹ ÜRET‹M‹
(bin ton) (2000-2005)
Dünya plastik üretiminde Kuzey Amerika, Bat› Avrupa ve Japonya öncü konumundad›r. Tüketim de ayn› flekilde bu bölgelerde yer alan ülkelerde yüksek oranlara sahiptir. Dünya plastik tüketim miktar›n›n 2010 y›l›nda 250 milyon tona ulaflmas›
beklenmektedir.
Y›llar
Dünyada kifli bafl›na kullan›lan plastik miktar› ortalama 28 kilogramd›r. Geliflmifl ülkelere bak›ld›¤›nda kifli bafl›na tüketimin
130 kilograma yükseldi¤i görülmektedir. Plastik kullan›m›nda
dünya ortalamas›n›n 2010'da 37 kilogram olmas› beklenmektedir.
Dünya ihracat›ndaki bafll›ca ihracatç› ülkeler Almanya, ABD,
‹talya, Japonya, Belçika, ‹ngiltere, Fransa, Hollanda, Kanada ve
Güney Kore'dir. 42 milyar dolarl›k ithalatta ise ABD, Almanya,
Fransa, Çin, ‹ngiltere, Meksika, Kanada, Hong Kong, ‹talya, Belçika, ‹spanya, Hollanda, Güney Kore ve Japonya bafl› çekmektedir.
Son y›llarda dünya ticaretinde çevre ile ilgili pek çok yeni düzenleme ve serbest ticarette yeni e¤ilimler ortaya ç›kmaktad›r.
De¤iflim
(%)
‹fllenmifl
De¤iflim
(%)
2000
799
2001
696
-12,9
1.993
1.635
2002
736
5,7
1.987
21,5
2003
683
-7,2
2.797
40,8
2004
787
15,2
2.989
6,9
2005
844
7,2
2.856
-4,4
-18,0
Kaynak: TÜ‹K
PLAST‹K ÜRET‹M‹ (bin ton) (2000-2005)
bin ton
3.200
‹fllenmemifl
2.400
‹fllenmifl
1.600
800
0
2000
Kaynak: TÜ‹K
112
‹fllenmemifl
2001
2002
2003
2004
2005
PVC Kap› Pencere Profili
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
PVC malzemesi, dünyada 1920'li y›llarda sentezlenmifl, ‹kinci
Dünya Savafl›'ndan sonra ise malzemenin kullan›m› yayg›nlaflm›flt›r. Türkiye'de ise 1980'li y›llarda bafllayan PVC üretiminde
etkin olan iller ‹stanbul, ‹zmir, Konya, Kayseri, Ankara ve Gaziantep olarak s›ralanmaktad›r.
Türkiye'de plastik ürünleri daha önce de belirtildi¤i gibi pek
çok alanda kullan›lmakta ve sanayilere önemli bir girdi oluflturmaktad›r. Sektörler baz›nda plastik kullan›m› afla¤›daki grafikte görülmektedir:
Sanayinin y›ll›k üretim kapasitesi 370 bin ton dolay›ndad›r. Sanayideki kapasite kullan›m oranlar› son y›llarda düflük seyretmekteyken, 2004 y›l›nda %70 gibi yüksek bir de¤ere ulaflm›flt›r.
SEKTÖRLER BAZINDA PLAST‹K KULLANIMI (2005)
Ambalaj
% 40
Di¤erleri
% 28
2004 y›l›ndaki %37’lik art›fltan sonra, 2005 y›l›nda yap›lan
PVC pencere profili üretimi %20’lik düflüflle 208 bin tona gerilemifltir.
Türkiye, 2004 y›l›nda bir önceki y›l›n en büyük üreticisi olan Almanya'y› geçerek Avrupa'n›n en fazla PVC pencere profili üreten ülkesi olmufltur. Afla¤›da son dört y›l›n PVC pencere profili üretim miktarlar› yer almaktad›r:
Elektrik
% 10
Yap› Malzemeleri
% 22
Kaynak: PAGEV
PVC PENCERE PROF‹L‹ ÜRET‹M‹
(bin ton) (2002-2005)
De¤er
Y›llar
Plastik ürünlerin en fazla kullan›ld›¤› alan ambalaj sektörüdür.
‹nflaat malzemeleri sanayisinde de plastik kullan›m› yo¤undur.
Türkiye'de plastik tüketiminin a¤›rl›¤›n› komodite plastikler
(PE, PP, PVC, PS) oluflturur.
De¤iflim
(%)
2002
120
-
2003
190
58
2004
260
37
2005
208
-20
Kaynak: DTM
PVC PENCERE PROF‹L ÜRET‹M‹ (bin ton) (2002-2005)
Önümüzdeki y›llarda plastik tüketimindeki art›fl›n ekonomik
büyümeyle paralel olarak y›lda en az %15 düzeyine ulaflmas›
beklenmektedir. Bu art›flla 2010 y›l›nda Türkiye'nin toplam
plastik tüketim miktar› 6,5 milyon ton olacakt›r. Bu tüketim
miktar›, plastik iflleme kapasitesini de 6,9 milyon tona ç›karacak ve Türkiye bu sayede Avrupa ve Asya'n›n üçüncü büyük
plastik iflleme kapasitesine sahip ülke konumuna gelecektir.
300
bin ton
PVC Kap›-Pencere Profili
200
Türkiye'de PVC pencere tüketimi son y›llarda s›kl›kla tercih
edilmektedir. Plastik profil sanayisindeki y›ll›k yurtiçi talep miktar› PÜKAD'›n verilerine göre yaklafl›k 200 bin tondur.
100
0
2002
2003
2004
2005
Kaynak: DTM
Var olan büyüme h›z›n›n korunmas› halinde 2010 y›l›nda Türkiye, Avrupa ve Avrasya'n›n üçüncü büyük plastik ifllenen ülkesi
konumuna ulaflacakt›r.
PVC Esasl› Cephe Kaplama Malzemeleri
Cephe kaplama alan›nda s›kl›kla kullan›m›na bafllan›lan PVC
esasl› cephe kaplama malzemeleri, özellikle büro ve konut yap›lar›nda tercih edilmektedir. Yal› bask›s› uygulamalar›nda yap›lan "siding"in, Türkiye'deki üretim ve kullan›m› h›zla art›fl
göstermektedir.
‹HRACAT
Teknolojinin geliflen kullan›m›yla beraber Türkiye'de dünya pazarlar›nda rekabet eden firma say›s› artmaktad›r. Son y›llarda
yaflanan daralmalar nedeniyle d›fl pazarlara büyük oranda sat›fl yap›lmaya bafllanm›flt›r. Yine son y›llarda talep gören ürünlere çeflitli plastik iflleme makineleri ve teknolojileri ile hammadde kar›fl›m ve katk›lar› da kat›lm›fl durumdad›r.
2005 y›l›nda Türkiye'nin gerçeklefltirdi¤i 1,8 milyon dolar de¤erindeki ifllenmifl ve ifllenmemifl plastik mamul ihracat›n›n
miktar› 837 bin tondur. Bu miktar›n 240 bin tonu ifllenmemifl
plasti¤e, kalan 597 bin tonu ise ifllenmifl plastik ürünlerine aittir. ‹hracat›n üretim içindeki pay› ise ifllenmemifl plastiklerde
%28, ifllenmifl plastiklerde de %21 olarak belirlenmifltir.
Hammadde
Plastik sanayisinde kullan›lan hammaddelerin %90'› termoplastiklerdir. Bu malzemenin %35'i yerli üretimle karfl›lanmakta,
geri kalan› ithal edilmektedir. PETK‹M taraf›ndan her y›l 150 bin
ton dolay›nda hammadde üretimi yap›lmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
113
PLAST‹K ‹HRACATI
(bin ton/milyon $) (2001-2005)
Y›llar
‹hracat
(bin ton)
De¤iflim
(%)
‹hracat
(milyon fi)
PLAST‹K VE MAMULLER‹ ‹HRACATI (kg/$) (2004-2005)
2004
De¤iflim
(%)
646,5
2005
Miktar (kg)
Tutar ($)
Miktar (kg)
RUSYA FED.
53.319.673,89
113.597.345,58
58.428.289,57
UKRAYNA
43.939.432,55
86.914.505,30
55.668.884,22
122.151.249,96
ROMANYA
42.076.428,12
79.699.637,86
63.485.662,51
120.120.695,60
Tutar (bin $)
140.401.314,18
2001
321
2002
380
18
722,8
12
ALMANYA
25.533.465,08
79.052.511,69
38.265.416,24
101.212.440,40
2003
542
43
995,2
38
‹NG‹LTERE
35.252.445,94
81.893.365,94
35.724.303,97
89.290.780,12
2004
564
4
1.405,80
41
BULGAR‹STAN
34.890.501,64
68.020.068,75
39.981.639,82
86.696.363,91
2005
837
48
1.771,50
26
IRAK
24.686.579,55
50.264.332,62
37.656.220,20
78.835.207,77
‹TALYA
47.030.853,38
68.425.519,26
35.175.185,48
62.831.836,66
KAZAK‹STAN
18.428.967,23
40.056.287,68
24.439.717,43
58.564.634,79
27.548.987,12
46.719.993,72
29.796.784,48
55.460.962,77
Kaynak: DTM
ISRAIL
M‹KTAR VE DE⁄ER OLARAK PLAST‹K ‹HRACATI
(bin ton / milyon $) (2001-2005)
D‹⁄ER
357.705.677,29 698.770.749,34
TOPLAM
2000
‹hracat Miktar› (bin ton)
‹hracat De¤eri (milyon dolar)
710.413.011,79
1.413.414.317,74
400.106.675,78 855.937.720,39
818.728.779,70 1.771.503.206,55
Kaynak: ‹MM‹B
1500
Plastik sanayisinde toplamda 172 ülkeye ihracat gerçeklefltirilmektedir. Bu ülkelerin %34'ü AB ülkesi, %13,6's› öteki Avrupa
ülkeleri ve %29'u Asya ülkeleridir.
1000
500
0
2002
2001
2003
2004
2005
Kaynak: DTM
‹fiLENME DURUMUNA GÖRE PLAST‹K ‹HRACATI
(bin ton) (2001-2005)
Y›llar
‹fllenmemifl
De¤iflim
(%)
‹fllenmifl
De¤iflim
(%)
2001
80
2002
95
19
285
18
2003
147
55
395
39
2004
147
-
417
6
2005
240
63
597
43
‹THALAT
Türkiye'de plastik sanayisinde toplam ifllenmemifl plastik arz›n›n %69'u ithalatla karfl›lanmaktad›r. ‹thalat›n toplam tüketim
içindeki pay› ise ifllenmemifl plastiklerde %79, ifllenmifl plastiklerde %8 oran›ndad›r.
241
Kaynak: DTM
‹fiLENME DURUMUNA GÖRE PLAST‹K ‹HRACATI (bin ton) (2001-2005)
1000
‹fllenmifl
2005 y›l›nda ihracat yap›lan bafll›ca ülkeler Rusya Federasyonu, Ukrayna, Romanya, Almanya, ‹ngiltere ve Bulgaristan olmufltur. Bu ülkelere yap›lan ihracat, 570 milyon dolar›n üzerindedir. Fransa, ABD, ‹srail, Hollanda, ‹talya, ‹spanya, Kazakistan,
Suriye, Yunanistan, Belçika, Azerbaycan, Polonya ve Suudi
Arabistan da öteki önemli plastik ihracat› pazarlar›ndand›r.
‹fllenmemifl
2005 y›l›nda ifllenmemifl ve ifllenmifl plastik mamul ithalat› 5,8
milyon dolar düzeyinde (3,4 milyon ton) gerçekleflmifltir. ‹thalatta ifllenmifl plastik mamullerinin ithalat› bir önceki y›la göre
%37 oran›nda art›fl göstermifl ve 325 bin ton düzeyine ulaflm›flt›r.
Grafikte ve çizelgede görüldü¤ü gibi 2005 y›l›nda toplam plastik ithalat›nda gerçekleflen art›fl oran› miktarda %3, de¤erde
%37’dir.
800
600
400
200
0
2001
2002
2003
2004
PLAST‹K ‹THALATI
(bin ton/milyon $) (2000-2005)
2005
Kaynak: DTM
Yukar›daki çizelgede plastik sanayisi ürünlerinin ülkeler baz›nda karfl›laflt›rmal› ihracat de¤erleri yer almaktad›r:
Y›llar
Plastik
‹thalat›
(bin ton)
Plastik
‹thalat›
(milyon fi)
De¤iflim
(%)
2000
1.186
2001
1.508
27
1.482
-21
2002
2.434
61
2.064
39
2003
2.605
7
2.837
37
2004
3.360
29
4.226
49
2005
3.448
3
5.800
37
Kaynak: DTM
114
De¤iflim
(%)
1.872
ÜLKELERE GÖRE PLAST‹K HAMMADDE ‹THALATI (bin ton) (2005)
M‹KTAR VE DE⁄ER OLARAK ‹THALAT
(bin ton / milyon $) (2000-2005)
Öteki 75 Ülke % 51
7.000
‹thalat Miktar› (bin ton)
6.000
‹thalat De¤eri (milyon dolar)
‹talya
%3
5.000
Almanya
%9
4.000
3.000
2.000
Hollanda
%3
1.000
0
2001
2000
2002
2003
2004
2005
‹ran
% 4 ‹spanya
%3
Belçika
%7
G.Kore
%3
Çin
%1
Romanya
%5
Fransa
%5
S.Arabistan
%6
Kaynak: DTM
Kaynak: DTM
‹fiLENME DURUMUNA GÖRE PLAST‹K ‹THALATI
(bin ton) (2000-2005)
Y›llar
De¤iflim
(%)
‹fllenmemifl
2000
‹fllenmifl
1.199
Plastik sanayisi genelinde ihracat›n ithalat› karfl›lama oran›
2005 y›l›nda ton baz›nda %24 ve dolar baz›nda %31 olarak
gerçekleflmifltir.
De¤iflim
(%)
PLAST‹K SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
167
2001
1.019
-15
162
-3
2002
1.346
32
173
7
2003
2.261
68
256
48
2004
2.349
4
237
-7
2005
3123
33
325
37
Yüksek ‹hracat De¤erleri
Henüz doyuma ulaflmam›fl pazar› ile potansiyeli yüksek bir sanayi kolu olan plastikte, komponent, yedek parça, ambalaj paylar› da dikkate al›narak de¤erlendirilen ihracat de¤erleri oldukça yüksektir. Bu gibi avantajlarla plastikte yak›n zamanda
önemli bir bölgesel oyuncu olunaca¤› öngörülmektedir.
Kaynak: DTM
‹fiLENME DURUMUNA GÖRE PLAST‹K ‹THALATI (bin ton) (2000-2005)
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
‹fllenmemifl
‹leri Donan›m
Sanayide belirli bir know-how düzeyine eriflilmifl, teknik ve ticari yetkinlik kazan›lm›flt›r.
‹fllenmifl
Esnek Üretim
2001
2000
2002
2003
2004
2005
Ekonomik kriz ve benzeri de¤ifliklikler sanayiyi do¤rudan etkilememektedir. Ayr›ca sanayi, de¤iflen standartlara kolayca
uyum sa¤layabilmek, üretim ve teslimatta esneklik gibi avantajlara sahiptir.
Kaynak: DTM
Nitelikli ‹flgücü
Afla¤›daki çizelgede en fazla plastik hammadde ithalat› yap›lan
10 ülke yer almaktad›r:
PLAST‹K HAMMADDE ‹THALATI YAPILAN
‹LK 10 ÜLKE (bin ton) (2005)
Ülkeler
‹thalat (bin ton)
Almanya
277
Belçika
229
S. Arabistan
194
Fransa
163
Romanya
144
Çin
21
G. Kore
96
‹spanya
94
‹ran
117
Hollanda
96
‹talya
10 Ülke Toplam›
83
1.514
Öteki 75 Ülke
1.609
Toplam
3.123
Sanayide çal›flan genç, dinamik ve nitelikli iflgücü sanayinin sahip oldu¤u en önemli avantajlardan biridir.
Plastik Profilde Is› Yal›t›m› ve Enerji Tasarrufu
Plastik profiller sayesinde büyük oranda ›s› yal›t›m› sa¤lanarak
enerjiden tasarruf edilmektedir. PVC pencere 2005'ten itibaren yeni ÜFE sepetine al›nm›flt›r. Bu sayede temel gereksinimlerden biri say›lmaktad›r.
PLAST‹K SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Hammaddede D›fla Ba¤›ml›l›k
Türkiye'deki plastik sanayisinin en büyük sorunu hammadde
alan›nda d›fla ba¤›ml›l›kt›r. Daha önce yeterli yat›r›m›n yap›lmam›fl olmas› nedeniyle bugün yerli hammadde, sanayi girdisinin
yaln›zca %25'ini karfl›layabilmektedir. Bunun engellenmesi için
devlet taraf›ndan, ithal edilen hammaddeye fon konulma karar› al›nm›flt›r. Bu uygulamayla hammadde fiyatlar›, dolay›s›yla
maliyet artm›flt›r. Yerli plastik sanayisi bu kararlarla zarar görmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
115
Çevre Kirlili¤i
Küçük Ölçekli Firmalar
Plastik üretimi, çevreye büyük zararlar vermektedir. Avrupa'da bu nedenle özellikle PVC üretimi gerilemektedir ve gereksinimler ithalat yoluyla karfl›lanmaktad›r. Gerekli geri dönüflüm miktarlar› sa¤lanamad›¤› takdirde çevre kirlili¤i oranlar›
gün geçtikçe artacakt›r.
Plastik sanayisinde faaliyet gösteren çok say›da küçük ölçekli
firma bulunmaktad›r. Faaliyet gösteren firmalar›n %95'i KOB‹'dir. Bu nedenle plastik sanayisinde kredi ve teflviklerden
dengeli biçimde yararlan›lamamaktad›r.
Mesleki E¤itim Yetersizli¤i ve Ara Eleman A盤›
Plastik Hammadde Maliyeti ve Fiyatlar›
CIPAD (Uluslararas› Plastik Dernekler Birli¤i Konseyi) taraf›ndan üretim maliyetleri konusunda Haziran 2005'te ekonomik
bir anket çal›flmas› yap›lm›flt›r. Bu ankete göre Türkiye'nin bitmifl ürün maliyetinde hammadde girdisi %10'dan fazlad›r ve bu
oran Çin haricinde bütün öteki ülkelerden fazlad›r. Üretimin
bitmifl ürün maliyetindeki oran› da yine %10'un üzerindedir.
Hammadde ve üretim girdilerine de enflasyon oranlar›n›n üzerinde zam yap›lmaktad›r.
Sanayide ara eleman a盤› yaflanmaktad›r. E¤itim olanaklar›
azd›r. Oysa, ileri teknoloji gerektiren PVC üretimi ve montaj›
konusunda e¤itim zorunludur. Bu amaçla pek çok meslek lisesinde plastik üretimi ve pencere üzerine bölümler aç›lm›flt›r.
Ancak henüz yeterli düzeye ulafl›lamam›flt›r. Ayr›ca PÜKAD
(Plastik Profil Üreticileri Kalite Birli¤i Derne¤i) ve PAGEV (Plastik Araflt›rma, Gelifltirme ve E¤itim Vakf›) bünyesinde çeflitli
e¤itim programlar› düzenlenmektedir.
Yetersiz Yabanc› Yat›r›mlar
‹thalat Fiyatlar›
‹thalatta uygulanan %3 oran›ndaki fon, plastik sanayisinde büyük oranda maliyetleri art›rmaktad›r. Ayr›ca yine ithalatta referans fiyat uygulamas› sanayi genelinde s›k›nt› yaratmaktad›r.
Bu uygulamalar›n ya kald›r›lmas›, ya da hafifletilmesi gerekmektedir.
Sanayi, kurumsal ve yasal altyap› eksikli¤inden, strateji ve vizyon belirsizli¤inden, endüstriyel tasar›m ve uluslararas› standartlara yeteri kadar uyum sa¤lanamam›fl olmas›ndan ve üretim girdi fiyatlar›n›n yüksekli¤inden dolay› yeterli yabanc› yat›r›m çekememektedir.
‹hracattaki Yetersizlik
Ambalaj ve Ambalaj At›klar›n›n Kontrolü Yönetmeli¤i
‹fllenen plastiklerin %40'› ambalaj sanayisinde kullan›lmaktad›r. AB'ye uyum kapsam›nda 1 Ocak 2005'te yürürlü¤e sokulan
"Ambalaj ve Ambalaj At›klar›n›n Kontrolü Yönetmeli¤i" ile henüz Türkiye'de altyap›s› oluflturulmadan bafllat›lan geri dönüflüm çal›flmalar›, sanayiciler için a¤›r yapt›r›mlar içermektedir.
Kap›-pencere sanayisinde 350 bin ton dolay›ndaki kapasitenin
140-150 bin tonluk bölümü de¤erlendirilmektedir. De¤erlendirilemeyen kapasite ihracata yönelmek durumunda kalm›flt›r. Bu
nedenle ihracatta art›fl sa¤lanmas› gerekmektedir. Sanayide
yap›lan ihracat hiçbir zaman üretimin %30-40'lar›na varamam›flt›r.
Hurda veya Geri Dönüfltürülmüfl Plastik Malzeme ‹thalat›nda K›s›tlama
Düflük Kapasite Kullan›m Oranlar›
AB'de hurda ve geri dönüfltürülmüfl plastik malzeme dolafl›m›
serbest iken, "Çevrenin Korunmas› Yönünden Kontrol Alt›nda
Tutulan Yak›t ve At›klara ‹liflkin Tebli¤"in kararlar›na göre Türkiye'de bu malzemelerin ithalat› yasakt›r. Ancak geri dönüfltürülmüfl malzemeden ürün ithalat›nda herhangi bir k›s›tlama
bulunmamaktad›r. Türk firmalar›n›n uluslararas› rekabet gücü
bu flekilde zarar görmektedir. Bu ba¤lamda üretim art›¤› (fire)
plastik ithalat›n›n serbest b›rak›lmas› gerekmektedir.
Plastik sanayisi, tam kapasite çal›flmamaktad›r. Kapasite kullan›m oranlar› %55-65 aras›nda de¤iflmektedir.
Çal›flma ‹zin ‹fllemleri
Motor gücü kapasitesi 100 HP'den az olan plastik firmalar›n›n
ruhsat al›m›na k›s›tlamalar getirilmifltir. Öteki sanayilerde bu
s›n›r›n 50 HP olmas›, özellikle plastik sanayisi için rekabeti zedeleyici sonuçlar do¤urmaktad›r. Çal›flma izninin al›m›ndaki
bürokratik engellerin kald›r›lmas› gerekmektedir.
Kalitesiz Üretim ve Kay›td›fl›l›k
Üretimin her firmada standartlara uygun olarak gerçeklefltirilmemesi, haks›z rekabet ve kay›td›fl›l›¤a yol açmaktad›r. Ayn›
zamanda bu ürünler nedeniyle yurtd›fl› pazarlarda Türk firmalar› itibar kaybetmektedir. Denetimin bu ba¤lamda güçlendirilmesi gerekmektedir.
116
Boya
Boya sektörünün kimya sanayisinin içindeki pay› %4.3’tür.Sektör, inflaat boyalar›ndan, sanayi boyalar›ndan, tinerlerden ve
öteki boyalardan oluflur.
fiirket Profili ve ‹stihdam
Türk boya sanayisinde yaklafl›k olarak 350 firma faaliyet göstermektedir. TÜ‹K kay›tlar›na göre boya sanayisinde 50 ve daha fazla say›da kifli çal›flt›ran toplam 4.700 kiflilik istihdam›
olan 30 iflyeri bulunmaktad›r. Sektörde faaliyet gösteren kurulufllar›n tamam› özel sektöre ait firmalardan oluflmaktad›r.
Türkiye’de bulunan boya üretim tesisleri üretim teknolojisi ve
ürün kalitesi aç›s›ndan önemli farkl›l›klar göstermektedir. Yüksek teknoloji kullanarak Avrupa standartlar›nda üretim yapan
firmalar›n yan›s›ra ilkel koflullarda üretim yapan firmalar da
mevcuttur.
2004 y›l›nda bir önceki y›la göre üretimde %11,1'lik art›flla üretim yaklafl›k 500 bin tona yükselmifltir. 2005 y›l›nda ise 530
bin tonluk üretim ile 2004’e göre %6’l›k bir büyüme elde edilmifltir. Genel anlamda sanayide üretim ve tüketim dengeli bir
seyir izlemektedir.
TOPLAM BOYA ÜRET‹M‹ (ton) (1999-2005)
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
DÜNYADA BOYA SANAY‹S‹
Kaynak: DPT
2005 y›l›nda dünya boya sanayisi genel anlamda büyümesini
sürdürmüfltür. Dünya boya pazar› yaklafl›k 60 milyar dolarl›k
büyüklü¤e eriflmifltir. Bu büyüme içinde Do¤u Avrupa gibi geliflmekte olan pazarlarda dünya ortalamas›n›n üzerinde bir
sektörel büyüme gerçekleflti¤i görülmektedir. Bu gerçekleflmenin co¤rafi merkezi içinde Ukrayna, Rusya ve Balkan Ülkeleri
gelmektedir.
2005 y›l›nda yap›lan üretimin %50'si dekoratif boyalardan (inflaat boyalar›) oluflmaktad›r. ‹kinci en çok üretilen boya çeflidi
ahflap boyalar›d›r. Otomotiv, gemi ve metal boyalar› gibi ürünler de öteki boya üretim alanlar›n› oluflturmaktad›r. Sanayide
%30 oran›nda yerli hammadde kullan›lmaktad›r.
2005 y›l›nda dünya boya piyasas›nda yaklafl›k 26 milyon ton
boya üretilmifltir. Bu üretim 10 binden fazla firma taraf›ndan
oluflturulmaktad›r. Ancak pazar›n %40’›na, 10 adet firma egemendir ve bu 10 firmadan 4’ü uluslararas› firmalard›r. Dünyadaki boya talebinin, 2007 y›l›nda 28,8 milyon tona ulaflaca¤›
tahmin edilmektedir. Dünyan›n en h›zl› büyüyen boya pazar›
olan Çin’de önümüzdeki üç y›lda boya talebinin %6,4 artmas›
beklenmektedir. Do¤u Avrupa ülkeleri öteki büyüyen pazarlard›r. Bunun somut örne¤i Polonya’d›r. Bu ülkede boya ve vernik
sektörü 1992 y›l›ndan bu yana %7 oran›nda büyüme göstermifltir.
KARfiILAfiTIRMALI BOYA ÜRÜNLER‹ ÜRET‹M‹ (1999-2005) (ton)
1999
Dekoratif
Boyalar
Toplam›
Ahflap
Boyalar›
Metal Boya
ve Vernikleri
Toplam›
Otomotiv
Boyalar›
Toplam›
2000 2001
De¤iflim
%
(05-04)
2002 2003 2004 2005
210.000 230.000 175.000 215.000 235.000 260.000 280.000
8
55.000
64.000 50.000 59.000 59.000 65.000 67.000
3
24.000
26.000 22.000
23.000 25.000 27.000 29.000
7
20.500
21.800
14.600 18.000 23.500 27.000
15
12.100
ÜRET‹M
Öteki Boyalar
Toplam›
50.500
54.000 42.000 50.000 52.500 55.000 56.000
2
Türk boya sanayisi toplam üretim miktar› bak›m›ndan Avrupa’n›n 6. büyük üreticisidir. Y›ll›k 650 bin ton üretim kapasitesine sahip olan sektör, talebe ba¤l› olarak y›lda ortalama 400470 bin ton üretim gerçeklefltirmektedir. Boya sektöründe kurulu kapasitenin %58’ini dekoratif boyalar oluflturmaktad›r. Bu
kapasitenin % 55’ini su bazl› boyalar, %45’ini de solvent bazl›lar oluflturmaktad›r. Boya sanayi toplam kapasitesinin
%14’ünü ahflap boyalar›, %6’s›n› otomotiv boyalar›, %5’ini metal boya ve vernikler, %12’sini tinerler ve % 62’sini ise inflaat
boyalar› oluflturmaktad›r.
Çözücüler
Toplam›
32.000
27.000 32.000 36.000 38.000 40.000 40.000
-
Murekkepler
Toplam›
21.000
22.000 19.000
-
Boya sanayisinde 1980-1990 döneminde ortalama %9 oran›nda, 1990-1998 döneminde ise ortalama %11 büyüme olmufltur.
1999'da %15 oran›nda bir küçülme yaflanm›fl, arkas›ndan 2001
y›l› sanayi için ciddi bir çöküfl y›l› olmufltur. 2002 ve 2003'te
toparlanan ve büyüme oranlar› yakalayan sanayide 2003 y›l›
üretim miktar› 450 bin ton olarak gerçekleflmifltir. Ard›ndan
23.000 25.000 29.500 29.500
Kaynak: BOSAD
DEKORATIF BOYALAR TOPLAMI (ton) (1999-2005)
300.000
250.000
260.000
210.000
200.000
280.000
235.000
230.000
215.000
175.000
150.000
100.000
50.000
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: DTM
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
117
Y›ll›k boya üretiminin yaklafl›k %75'i büyük / orta ölçekli firmalar taraf›ndan üstlenilmektedir. Vernik ve tiner a¤›rl›kl› olmak
üzere üretimin %25'i ise küçük ölçekli üreticiler taraf›ndan
gerçeklefltirilmektedir.
2002-2005 YILLARI ARASI BOYA ‹HRACATI YAPILAN ÜLKELER‹N
DA⁄ILIMI (bin $)
2003
2004
2005
De¤iflim
02-05 (%)
11.283
13.544
16.922
21.246
88
9.917
10.460
12.160
17.164
73
Romanya
6.435
7.267
9.948
11.358
77
Ukrayna
4.832
6.753
8.254
9.553
98
Bulgaristan
2.562
3.514
5.786
8.942
249
Türkiye'nin y›ll›k boya üretim kapasitesi 750 bin ton dolay›ndad›r. Ancak bu kapasitenin yaln›zca %60'› kullan›lmaktad›r. Oysa Türkiye'nin var olan üretim potansiyeli, Türkiye'yi Avrupa’da ikincili¤e tafl›yabilecek güçtedir.
Gürcistan
4.186
6.291
7.325
8.907
113
0
1.286
3.962
8.726
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Ülkeler
2002
Boyalar su bazl› ve solvent bazl› olarak üretilmektedir. Talebe
ba¤l› olarak su bazl› boya üretim e¤ilimleri art›fl göstermektedir. Su bazl› boyalar özellikle çevre aç›s›ndan tercih edilmektedir. Su bazl› boyalar›n kullan›m oran› 1980'lerde %50'ler düzeyindeyken günümüzde %75'e yükselmifl durumdad›r.
Rusya Fed.
Azerbaycan Nahç›van
Boya sanayisinde üretim %20 oran›nda büyüme gösterirken
tüketimdeki büyüme art›fl› %5 oran›nda gerçekleflmektedir. Bu
durum, firmalar aras› rekabeti güçlendirmektedir. Türkiye'de
üretimin %80'den fazlas› yurtiçi tüketimde kullan›lmaktad›r.
Türkiye'de kifli bafl› boya tüketimi yaklafl›k 6 kilogramd›r. Geliflmifl ülkelerdeki kifli bafl› tüketim bu rakam›n yaklafl›k befl kat›na karfl›l›k gelmektedir.
‹HRACAT
Genellikle iç pazara yönelik çal›flan boya sanayisi, son y›llarda
ihracata yönelmifl durumdad›r. Y›llara göre boya ihracat›n›n
boya üretimi içindeki oran›n›n grafi¤i afla¤›da görülmektedir:
Irak
‹ran
3.721
6.025
8.442
8.600
131
Çin Halk Cum.
3.142
4.063
6.790
8.452
169
Kazakistan
2.949
3.845
4.787
7.891
168
KKTC
3.260
3.568
4.523
7.803
139
‹srail
4.874
6.424
7.434
6.334
30
‹talya
2.794
3.308
3.225
5.893
111
Suudi Arabistan
3.892
3.687
4.995
5.728
47
Suriye
2.871
3.739
5.455
5.571
94
M›s›r
2.510
2.529
3.303
5.527
120
Cezayir
2.452
2.167
3.648
5.096
108
Tayvan
809
1.017
1.961
4.484
454
Türkmenistan
2.492
3.214
4.606
4.250
71
Güney Kore Cum.
1.390
1.155
1.441
3.367
142
‹ngiltere
1.486
1.195
1.451
2.671
80
Yunanistan
873
1.213
1.389
2.007
130
BAE
1.173
1.430
1.571
1.756
50
Makedonya
527
1.023
1.456
1.566
197
Kaynak: DTM
BOYA ‹HRACATI YAPILAN ‹LK 10 ÜLKE (bin $) (2005)
BOYA ‹HRACATI / BOYA ÜRET‹M‹ (%) (1999-2005)
36
40
32
35
30
25
25
20
27
Rusya Fed.
Azerb. Nahç›van
28
Romanya
20
Ukrayna
17
Bulgaristan
15
Gürcistan
10
Irak
5
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
‹ran
2005
Çin
Kaynak: DTM
Kazakistan
Son y›llarda boya ihracat›n›n üretime olan oran›nda art›fl görülmektedir. 2004 y›l›nda boya alan›nda bir önceki y›la göre %28
oran›nda art›fl gerçekleflmifl ve boya ihracat› 160 bin tona yükselmifltir. 2005 y›l›nda ise 191 bin tonluk ihracat hacmine ulafl›lm›flt›r.
Boya ihracat›n›n büyük k›sm›n› Asya ve Balkan ülkelerine
yap›lan ihracat oluflturmaktad›r. 2002 y›l› ile 2005 y›l› boya ihracat de¤erleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda bütün ülkelere yap›lan ihracat de¤eri yaklafl›k %100 artm›flt›r.
0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
Kaynak: DTM
Boya sanayisinde 2005 y›l›n›n ihracat pazarlar›ndan en önemlisi Rusya Federasyonu olmufltur. Rusya'y› Azerbaycan ve Nahç›van, Romanya, Ukrayna, ‹srail ve Gürcistan izlemektedir. Son
y›llarda d›fl talebe göre üretim yap›lmakta oldu¤undan ihracatta art›fl gerçekleflmektedir. Hedef pazarlar öncelikli olarak Balkanlar, Orta Asya, Do¤u Avrupa ve Ortado¤u ülkeleridir.
‹THALAT
Türkiye'nin boya alan›nda dünya ithalat›ndaki pay› %3'tür. Boya sanayisinde mamul aç›s›ndan ihracat ve ithalat dengesi kurulmufltur. ‹thalat daha çok, gemi boyalar› gibi Türkiye'de üretimi yap›lmayan ürünler için uygulanmaktad›r.
118
Son 10 y›ll›k boya ithalat de¤erleri ve da¤›l›m grafi¤i afla¤›da
verilmifltir:
SON ON YILLIK BOYA ‹THALATI (1996-2005) (bin $)
De¤iflim (%)
‹thalat (bin $)
Y›l
1996
647.400
1997
703.574
14,4
8,7
1998
669.482
-4,8
1999
585.175
-12,6
2000
613.762
4,9
2001
491.948
-19,8
2002
670.831
36,4
2003
839.991
25,2
2004
1.013.572
20,7
2005
1.117.843
10
Kaynak: DTM
‹hracat ve ithalat de¤erlerine bak›ld›¤›nda ithalat›n ihracattan
çok daha yüksek oranlarda gerçekleflti¤i görülmektedir. Ancak
ihracat son y›llarda grafikte de görüldü¤ü gibi art›fl göstermektedir.
BOYA ‹HRACATI - ‹THALATI (milyon $) (1999-2005)
1.200,0
1.117,8
‹thalat (milyon fi)
‹hracat (milyon fi)
1.013,6
1.000,0
840,0
800,0
600,0
670,8
585,2
613,8
491,9
400,0
Boya sanayisinin hammadde ve mamul maddeler genelinde
%60 oran›nda ithalata ba¤›ml›l›¤› söz konusudur. Özellikle su
bazl› boyalar›n hammaddesinin yar›dan fazlas› ithalat yoluyla
temin edilmektedir. Toplam boya ve boya hammaddeleri ithalat›n›n ise %70'i boyay›c› maddelerden (pigmentler) oluflmaktad›r.
SON ON YILLIK BOYA ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (1996-2005) (bin $)
1.200.000
800.000
400.000
0
‹thalat ço¤unlukla AB ülkeleri ile ABD'den yap›lmaktad›r. 2005
y›l›nda en fazla boya ürünü ithal edilen ülke Almanya olmufltur.
200,0
0,0
85,2
1999
89,5
2000
92,5
2001
113,1
135
2002
2003
177,7
2004
233,5
2005
Kaynak: DTM
‹nflaat boyalar›nda da ihracat, ithalat›n hemen hemen yar›s›
kadard›r. Son y›llarda ithalatta yaflanan büyük oranlarda art›fl,
henüz ihracata ayn› oranda yans›mam›flt›r. Ancak ihracatta da
art›fl e¤ilimi görülmektedir.
YAPI K‹MYASALLARI
1996
1997 1998
1999 2000 2001
2002 2003 2004 2005
Kaynak: DTM
Son on y›ll›k boya ithalat› verilerine bak›ld›¤›nda genel olarak
art›fl e¤ilimi görülmektedir. Ancak 1998, 1999 ve 2001 y›llar›nda ithalatta gerileme yaflanm›flt›r. ‹thalatta 2002 y›l›ndan beri
art›fl gerçekleflmektedir. Son on y›lda gerçekleflen en yüksek
art›fl oran› 2002'de %36,4 olmufltur. 2003'teki %25,2'lik,
2004'teki %20,7'lik art›fllardan sonra 2005 y›l›nda %10’luk bir
boya ithalat art›fl› gözlenmifltir.
BOYA ‹THALATI YAPILAN ‹LK 10 ÜLKE (2005) (bin $)
‹nflaat sektörünün önemli bir yan sanayisi olan yap› kimyasallar›, beton ve harç katk›lar›, mimari ifllere dönük toz ürünlerin
de içinde bulundu¤u çimento esasl› su izolasyonu, ›s› yal›t›m›
yap›flt›r›c›lar›, fayans seramik yap›flt›r›c›lar›, tamir harçlar› ve
zemin kaplamalar› gibi alt konular› kapsamaktad›r.
Yap› kimyasallar› aras›nda en çok öne ç›kan beton ve harç katk› maddeleri, betonun farkl› koflullar alt›nda tafl›nmas›, ifllenmesi ve korunmas›ndaki güçlükleri aflabilmek ve yap›daki mukavemet ve durabilite olanaklar›n› art›rmak amaçlar›yla kullan›lmaktad›r.
Yap› kimyasallar› sanayisinde faaliyet gösteren 20 dolay›nda
firma bulunmakta ve yaklafl›k 1.500 kifliye istihdam sa¤lanmaktad›r.
‹nflaat sektöründe ekonomik kriz sonras› yaflanan durgunluk
ve gerileme dönemi, yap› kimyasallar› sanayisini de olumsuz
etkilemifltir. 2005 y›l›nda bu sektörde inflaat sektöründe yaflanan büyüme oranlar›na paralel olarak canlanma yaflanm›flt›r.
Yap› kimyasallar› büyüme h›z›, inflaat sektörünün h›z›na oranla
daha yüksektir.
Almanya
‹talya
Fransa
Çin
‹ngiltere
Yap› kimyasallar› sanayisinin pazar büyüklü¤ü yaklafl›k 300400 milyon avro aras›ndad›r. Var olan potansiyelin kullan›lmaya bafllanmas›yla beraber, pazar büyüklü¤ünün 1 milyar avro
düzeyine ulaflmas› beklenmektedir.
Belçika
‹spanya
Hindistan
Hollanda
ABD
0
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000 300.000
Yap› kimyasallar› alan›nda özellikle Türk Cumhuriyetleri, Rusya
Federasyonu, Balkan ve Kuzey Afrika ülkeleri d›fl ticarette
önemli pazarlar olma yolundad›r.
Kaynak: DTM
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
119
BOYA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Geliflim Potansiyeli
Birçok öteki sanayiyle ortak faaliyet gösteren boya sanayisi,
belirli standartlar› yakalam›fl olman›n yan›s›ra hâlâ büyümeye
aç›k bir sanayidir. 55 y›ll›k geçmifliyle, Avrupa'da ikinci olacak
güce ve potansiyele sahiptir. Ekonomiyle do¤rudan ba¤lant›l›
olan boya sanayisinde, genel anlamda ekonominin seyri bozulmad›¤› sürece büyüme yaflanaca¤› öngörülmektedir. 2010 y›l›na kadar boya sanayisinde y›ll›k %10 oran›nda büyüme olaca¤›
tahmin edilmektedir.
Yabanc› Ortakl›klar
Türkiye'de bulunan önemli miktardaki konut a盤›, k›sa vadede
boya talebini yükseltecek bir etkendir. Bu potansiyeli fark eden
yabanc› sermayenin sanayiye olan ilgisi, son befl-alt› y›ld›r artmaktad›r. Türkiye'nin belli bafll› boya firmalar›, özellikle Avrupa menfleli büyük boya firmalar›yla ortakl›k kurmaktad›r. Bu
durum sonucunda üretim kalitesi art›fl göstermekte, sanayi,
teknoloji ve sermaye aç›s›ndan geliflmektedir. ‹nflaat boyalar›
piyasas›n›n yar›ya yak›n›, yabanc› ortakl› firmalar›n elinde bulunmaktad›r.
Yüksek Standartlar
Boya sanayisine fazlas›yla teflvik verilmekle beraber teflviklerin büyük k›sm› dekoratif boya alan›nda yap›lmaktad›r. Teflvik
verilirken öncelikle yüksek teknolojili yeni ürünler tercih edilmelidir.
Düflük Kapasite Kullan›m Oranlar›
Sanayideki kapasite kullan›m oranlar› %60 düzeyindedir.
Yetersiz ‹ç Tüketim
Boya sanayisinde ihracat rakamlar› de¤erlendirildi¤inde iç tüketim oldukça yetersiz kalmaktad›r. Ayr›ca ihracat hacmi düflüktür.
Standart Sorunlar›
Var olan baz› boya ürünlerinde belirli TSE standartlar›n›n bulunmamas›, üretim farklar› do¤urmaktad›r. Ayr›ca TSE ve kalite belgesi olmayan ürünlerde denetim yap›lamamaktad›r.
Solvent ‹thalat›
‹thalat›n, yasad›fl› kullan›m amaçlar› nedeniyle izne tabi olmas›, boya üretimindeki en önemli hammaddelerden biri olan solvent ithalat›nda büyük sorunlara neden olmaktad›r.
Boya sanayisinde ileri teknoloji standartlar›nda üretim yap›lmakta olup, 2005 y›l› içinde nanoteknolojinin kullan›m›yla beraber yeni bir dönem aç›lm›flt›r. Ifl›kta kendini temizleyen d›fl
cephe boyas›, UV kürlendirmeli çizilmez vernik, yanmaya dirençli boya ve mat, kendini temizleyen iç cephe boyas› üretimleri yap›lmaya bafllanm›flt›r.
Peflin KDV Uygulamas›
Yeni Yat›r›mlar
Çevre ülkelerdeki boya üretimlerinin artmas›yla beraber, ihracat pazar›nda daralma görülmektedir. Dolay›s›yla boya alan›nda yurtd›fl›na yap›lacak yat›r›mlar önem kazanmaktad›r.
Kay›tl› boya üreticisi bütün firmalar, AB'ye uyum kapsam›nda
üretim standartlar›n› yükseltmifl ve yat›r›mlar yapm›flt›r. Ayr›ca BOSAD, TSE ve ilgili öteki kurulufllar, boya standartlar› ile ilgili bir çal›flma yürütmektedir.
BOYA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
‹thal Hammadde
Boya sanayisine yönelik bütün dünyada hammadde fiyatlar›n›n
yüksekli¤i, üreticileri olumsuz olarak etkilemektedir. Bunun yan›nda enerji ve petrol fiyatlar›ndaki art›fl ve ulafl›m giderleri
sektörde maliyet art›fllar›na yol açmaktad›r.
Boya sanayisi için en önemli sorunlardan biri de, hammaddede
d›fla ba¤›ml›l›kt›r. Özellikle talebin giderek artmakta oldu¤u su
bazl› boyalar›n üretiminde hammaddenin büyük bir k›sm› ithal
edilmektedir.
Kay›t D›fl›l›k
Boya sanayisinde kay›t d›fl› faaliyetlerde h›zla büyüme görülmektedir. Bu da haks›z rekabeti beraberinde getirmektedir. Bu
nedenle boya sanayisinde büyük ölçüde mali kay›plar yaflanmaktad›r.
120
Teflviklerde Dengesizlik
Yine ithalatta ithal edilen mamule peflin KDV uygulamas› yap›lmaktad›r. Bu nedenle ithalatta maddi anlamda s›k›nt›lar yaflanmaktad›r.
Daralan ‹hracat
Do¤al Tafllar
Do¤al tafl sanayisi mermer, granit gibi asal tafllar ile kireçtafl›,
traverten, serpantin, diyabaz, kaya¤an tafl› gibi do¤al tafllardan oluflmaktad›r. Kullan›m alan› oldukça yayg›n ve çeflitli olan
do¤al tafllar›n, dünya tüketimi ve ticareti, y›ldan y›la h›zla artmaktad›r. Bu nedenle do¤al tafl sektörü, dünyan›n en h›zl› geliflen sektörlerinin bafl›nda gelmektedir. Dünya do¤al tafl pazar›
incelendi¤inde; her üretilen ürün türüne ve kalitesine talep oldu¤u görülebilmektedir.
fiirket Profili ve ‹stihdam
Sektörde yaklafl›k 1.000 adet mermer oca¤›, küçük ve orta ölçekli 1.500 fabrika ve 7.500 atölyede yaklafl›k 250.000 kifli istihdam edilmektedir.
Ocaklar›n %90’› Anadolu’nun bat›s›nda, Ege ve Marmara Bölgesinde yo¤unlaflm›flt›r. Mevcut ocaklar›n %27’si Bal›kesir,
%24’ü Afyon, %12’si Bilecik, %8’i Denizli, %6’s› Mu¤la ve %4’ü
de Eskiflehir illerinde yer almaktad›r. Bu bölgelerdeki üretim
bütün üretimin %65‘ini oluflturmaktad›r. Üretilen do¤al tafllar›n yaklafl›k %80’i ifllenerek katma de¤eri yüksek ürünlere dönüfltürülmektedir.
DÜNYADA DO⁄AL TAfi SANAY‹S‹
Dünya genelinde do¤al tafllar›n yap› ve dekorasyon malzemesi
olarak kullan›lmaya bafllanmas› dünya do¤al tafl üretiminin artmas›na neden olmufltur. Özellikle son on y›lda görülen art›fl,
kazan›m ve iflleme teknolojisindeki geliflmelere paralellik göstermektedir.
Giderek daha mükemmel hale getirilen iflleme teknikleri ile tafl,
kolay ve ekonomik olarak istenen flekilde ifllenmekte ve yeni
kullan›m alanlar› bulmaktad›r.
Do¤al tafltan malzemelerin mimar ve tasar›mc›lar taraf›ndan
daha fazla tercih edilmesi dünyadaki tüketici say›s›n›n artmas›na neden olmufltur. Önemli ölçüde düflen piyasa fiyatlar›, ekolojik ve estetik görünümlü malzemelere olan ilginin artmas› da tüketimin artmas›na yard›mc› olmufltur. Uzmanlar gelecek y›llarda bu geliflmenin sürece¤i tahmininde bulunmaktad›rlar. Dünya
do¤al tafl rezervleri incelendi¤inde Alp-Himalaya kufla¤› içinde
kalan Portekiz, ‹spanya, ‹talya, Yunanistan, Türkiye, ‹ran, Pakistan gibi ülkelerde karbonatl› kayaç (mermer, kireçtafl›, traverten ve oniks) rezervlerinin fazla oldu¤u görülmektedir. ‹spanya,
Norveç, Finlandiya, Ukrayna, Rusya, Pakistan, Hindistan, Çin,
Brezilya ve Güney Afrika’da ise iflletilebilir magmatik kayaç
(sert tafl) rezervlerinin yo¤unlaflt›¤› dikkati çekmektedir.
Dünyan›n 2004 y›l› do¤al tafl üretimi yaklafl›k 82 milyon ton
düzeyinde olmufltur. Do¤al tafl pazar›nda y›lda ortalama %8,5
oran›nda büyüme olmaktad›r.
Dünya do¤al tafl üretiminin %44'ü Asya'da, %42'si ise Avrupa'da yap›lmaktad›r. Üretimdeki ilk befl ülke, toplam dünya üretiminin %40'tan fazlas›n› gerçeklefltirmektedir. En fazla üretim %23 payla Çin'de ve %11 payla Hindistan'da yap›lm›flt›r.
Üçüncü s›rada yine %11'le ‹talya yer almaktad›r. Öteki önemli
do¤al tafl üreticisi ülkeler Türkiye, ‹spanya, ‹ran ve Brezilya'd›r.
Do¤al tafl üretiminde ilk on ülke afla¤›da görülmektedir:
DÜNYA DO⁄ALTAfi ÜRET‹M‹NDE ‹LK 10 ÜLKE (%)
Yunanistan
%2
Di¤erleri
% 20
Çin % 23
ABD
%3
Portekiz
%3
Hindistan
% 11
Brezilya
%4
‹ran
%7
‹spanya
%8
‹talya
% 11
Türkiye
%8
Kaynak: TÜMMER
Dünyada granit üretiminde önde gelen ülkeler ise Çin, Hindistan, ‹spanya, Brezilya ve Norveç'tir.
Dünya do¤al tafl tüketiminde yine Çin %13'lük oranla bafl› çekmektedir. Çin'i %9 oranla ABD izlemektedir. ‹talya, Hindistan,
‹spanya ve Almanya öteki önemli tüketici ülkelerdendir.
Do¤al tafllar dünyada %36,5 oran›nda taban döflemelerinde
kullan›lmaktad›r. Öteki kullan›m alanlar› aras›nda d›fl ve iç duvar kaplamalar›, basamaklar ve özel ifller bulunmaktad›r.
D›fl Ticaret
Kaliteli ürünlerdeki uluslararas› rekabet, üretimdeki öncü ülkeler olan ‹talya, ‹spanya, Portekiz ve Yunanistan d›fl›nda son iki
y›ld›r önemli geliflmeler gösteren Türkiye, Hindistan ve Çin aras›nda da yaflanm›flt›r. Dünya do¤al tafl üretimindeki arz fazlal›DÜNYA DO⁄ALTAfi ‹HRACATI-‹THALATI (ton) (2004)
Tan›m
‹hracat
Ham Kaya¤an Tafl›
‹thalat
98.102
84.903
Ham Mermer-Traverten
426.500
531.367
Blok Mermer-Traverten
518.502
406.295
Ham Ekosin-‹nflaata Elveriflli Kireçli Tafllar
-
-
Ham Granit
642.769
1.273.862
Blok Granit
318.557
294.831
Ham Gre
33.341
22.895
Blok Gre
63.896
58.271
‹nflaata Elveriflli Öteki Ham Tafllar
182.563
81.924
2.284.230
2.754.348
TOPLAM ‹fiLENMEM‹fi
Karolar, Küpler
Yontulmufl Mermer, Traverten
‹fllenmifl Öteki Kalkerli Tafllar
Basitçe Kesilmifl Granit
Basitçe Kesilmifl ‹nflaata Elveriflli Öteki Tafllar
Mermer, Traverten,Su Mermerleri,kesilmifl,parlat›lm›fl
-
-
717.170
579.240
69.834
63.286
1.990.030
750.252
114.150
115.569
1.428.969
1.497.628
Öteki Kalkerli Tafllar, kesilmifl, parlat›lm›fl
197.440
389.498
Granit, kesilmifl, parlat›lm›fl
1.410.511
2.725.477
Öteki Tafllar
376.393
478.628
‹fllenmifl Kaya¤an Tafl› Mamulleri
622.167
675.550
TOPLAM ‹fiLENM‹fi
6.926.664
7.275.128
GENEL TOPLAM
9.210.894
10.029.476
Kaynak: ITC TRADE MAP
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
121
¤› fiyatlar›n düflmesine neden olmufltur. Çin’de maliyet faktörü
gözetilmeden gerçeklefltirilen üretim art›fl› bütün dünyay› etkilemifltir.
Dünya do¤al tafl ihracat›nda miktar baz›nda yap›lan s›ralamada yine Çin ilk s›rada yer almaktad›r. Çin'in y›ll›k do¤al tafl ihracat miktar› 11 milyon tondur. Miktar baz›nda öteki önemli ihracatç› ülkeler ‹talya, Hindistan, ‹spanya ve Türkiye'dir. De¤er
baz›nda s›ralama yap›ld›¤›nda ‹talya, 1,9 milyar dolarl›k ihracatla birinci s›radad›r. Öteki ülkeler Çin, ‹spanya, Hindistan ve Türkiye'dir.
Do¤al tafl ithalat›nda miktar baz›nda 3,4 milyon tonla en büyük
ithalatç› ülke Çin'dir. ABD, ‹talya, Almanya, Güney Kore ve Japonya, miktar baz›nda öteki önemli dünya ithalatç›lar›ndand›r.
‹thalatta de¤er s›ralamas›nda ise 2,1 milyar dolar de¤eriyle
ABD ilk s›rada yer almaktad›r. Japonya, Çin, Almanya ve ‹talya,
ABD'yi izlemektedir.
Dünya do¤al tafl üretiminin 2025 y›l›na kadar y›ll›k ortalama
%6,8 oran›nda art›flla 300 milyon tona ulaflmas› beklenmektedir. Tüketim ise 3 milyar 250 milyon m2'ye eriflecektir.
TÜRK‹YE DO⁄AL TAfi SEKTÖRÜ
ÜRET‹M
Dünyadaki 15 milyar m3 mermer rezervlerinin %33’ünün Türkiye’de oldu¤u tahmin edilmektedir. Toplam rezervi 13,9 milyar
ton (yaklafl›k 5,1 milyar m3) olan Türkiye’nin, 1,6 milyar ton civar›ndaki görünür rezervi, dünya tüketimini 80 y›l karfl›layabilecek düzeydedir. Yüksek rezerv kapasitesine oranla üretim
verimlili¤i düflüktür. Dünya do¤al tafl üretimi verilerine göre
Türkiye, 4. s›rada yer almaktad›r ve dünya üretiminin %9'u
Türkiye taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir.
Türkiye do¤al tafl üretimi 1985 y›l›ndan itibaren oldukça h›zl›
say›labilecek bir art›fl göstermifltir. 3213 say›l› yasa ile mermerin Maden Kanunu kapsam›na al›nmas› ve modern iflletme yöntemleri sayesinde Türkiye, dünya do¤al tafl üretiminde ilk 7’ye
girmeyi baflarm›flt›r. 1986 y›l›nda 600 bin ton olan do¤al tafl
üretimi 2005 y›l›nda 9 milyon tona ulaflm›flt›r. Üretimin %50'si
mermer, %45'i traverten ve geri kalan %5'lik k›sm› öteki do¤al
tafllard›r.
TÜRK‹YE’N‹N DO⁄AL TAfi ÜRET‹M‹ (milyon ton) (1986-2005)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
TÜKET‹M
Türkiye'de kifli bafl›na tüketilen do¤al tafl miktar› 0,12 m2'dir. Bu
rakamla Türkiye, dünya kifli bafl› do¤al tafl tüketim s›ralamas›nda 13. s›rada yer almaktad›r.
‹HRACAT
‹hracatta Türkiye'nin pay› her geçen gün art›fl göstermektedir.
Dünya s›ralamas›nda Türkiye, do¤al tafl ihracatç›s› ülkeler aras›nda 5. s›rada yer almaktad›r.
Son y›llarda do¤al tafl alan›nda ihracatta yeni ocaklar›n aç›lmas› ve kapasitenin artmas›na paralel olarak büyük oranda geliflme görülmektedir. ‹hracattaki art›fl›n yan›nda, art›fl ivmesi de
her geçen y›l büyümektedir.
TÜRK‹YE DO⁄AL TAfi ‹HRACATI
(milyon $) (1996-2005)
Y›llar
‹hracat (milyon $) De¤iflim (%)
1996
82,5
1997
101,4
1998
114
12
1999
137,2
20
2000
189
38
2001
223,5
18
2002
302,9
36
2003
430,7
42
2004
629,1
46
2005
805,6
28
23
Kaynak: DTM
Buna göre Türkiye'nin gerçeklefltirdi¤i ihracat, sürekli katlanan
bir art›fl e¤ilimi göstermektedir. Ekonomik krizin yafland›¤›
2001 y›l›nda bile ihracat de¤erlerinde art›fl gerçekleflmifltir.
2000 y›l›na göre ihracat, 2005 y›l›nda dört kat›ndan fazla
oranda art›fl göstermifltir. Bir önceki y›la göre 2005'te ihracat
de¤erinde %28 oran›nda art›fl gerçekleflmifl ve do¤al tafl ihracat› 806 milyon dolar düzeyine eriflmifltir.
1986
1996
2000
2003
2004
2005
Kaynak: TÜMMER
Türkiye do¤al tafllar›, zengin renk ve desen çeflitlili¤i, farkl› dokular› ve kalitesiyle dünya pazarlar›nda gözde bir durumdad›r.
Bu rezervin büyük bir bölümü Afyon, Bal›kesir, Mu¤la, Eskiflehir, Denizli, Tokat, Çanakkale, Konya, Bilecik, K›rflehir ve Elaz›¤
illerinde bulunmaktad›r.
122
Türkiye’de mermer üretimi son y›llarda büyük bir art›fl göstermifltir. Genifl kullan›m alan›na sahip ve ithal girdiye dayanmayan nadir sektörlerden birisi olan do¤al tafl sektörünün rezervleri ve çeflitleri yönünden Türkiye, bugün dünya üretiminin
%70’ini gerçeklefltiren ilk 7 ülke aras›nda yer almaktad›r. Türkiye, son y›llarda uygulanmaya bafllanan modern ocak üretim
yöntemleri ve iflletme tesislerinde uygulanan teknikler sayesinde dünya do¤al tafl üretiminde etkili bir konuma sahip olmaya bafllam›flt›r. Türkiye’de üretilen mermer çeflitleri aras›nda;
Afyon Beyaz›, Bilecik Pembesi, Marmara Beyaz›, M. Kemalpafla
Beyaz›, Karacabey Siyah›, Elaz›¤ Viflnesi, Denizli Traverteni ve
Trakya Graniti örnek verilebilir.
Do¤al tafl ihracat›n›n ürünlere göre da¤›l›m› tabloda görünmektedir.
TÜRK‹YE DO⁄AL TAfi ‹HRACATI (1000 $) (2003-2005)
Tan›m
2003
2004
2
117,6
Ham Kaya¤an Tafl›
DO⁄AL TAfi ‹THALATI
(milyon $) (2001-2005)
De¤iflim (%)
2005
(05-04)
96,4
-18
‹thalat (milyon $)
Y›llar
De¤iflim (%)
2001
24,15
2002
25,00
4
2003
30,70
23
Ham Mermer-Traverten
66,557
93,647
118.939
1270 kat
Blok Mermer-Traverten
31.874
24.589
28.126
14
742
9.342
13.310
42
2004
47,05
53
-17
2005
84,40
79
Ham Ekosin-‹nflaata
Elveriflli Kireçli Tafllar
Ham Granit
665
549
457
Blok Granit
5.759
7.342
7.781
6
‹nflaata Elveriflli Öteki Ham Tafllar
2.814
3.652
4.364
19
108.479
140.318
173.100
23
TOPLAM ‹fiLENMEM‹fi DO⁄AL TAfiLAR
DO⁄AL TAfi ‹THALATI (milyon $) (2001-2005)
Karolar, Küpler
4.889
5.248
5.769
10
100
Yontulmufl Mermer, Traverten
52.289
72.820
87.569
20
80
‹fllenmifl Öteki Kalkerli Tafllar
29
35
177
406
60
Basitçe Kesilmifl Granit
1.482
2.146
2.082
-3
Basitçe Kesilmifl ‹nflaata Elveriflli
Öteki Tafllar
3.305
6.030
3.882
-36
252.284
385.969
516.911
34
40
Mermer, Traverten, Su Mermerleri,
kesilmifl, parlat›lm›fl
Öteki Kalkerli Tafllar, kesilmifl,
parlat›lm›fl
175
395
735
Granit, kesilmifl, parlat›lm›fl
5.436
8.028
7.783
-3
Öteki Tafllar
2,621
4,18
4.999
1196 kat
46
56
80
43
‹fllenmifl Kaya¤an Tafl› Mamulleri
86
TOPLAM ‹fiLENM‹fi DO⁄AL TAfiLAR
322.555
484.947 629.987
30
GENEL TOPLAM
431.034 625.225 803.087
28
20
0
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
‹thalatta son iki y›ld›r ciddi oranlarda art›fl görülmektedir.
2005 y›l›nda do¤al tafl ithalat de¤erinde bir önceki y›la göre
%80 oran›nda art›fl görülmüfltür. Gerçeklefltirilen ithalat miktar› 85 milyon dolar düzeyindedir.
Kaynak: DTM
TÜRLERE GÖRE DO⁄AL TAfi ‹THALATI (2003-2005)
‹hracat›n de¤erce %75-80’i ifllenmifl tafllardan oluflmaktad›r.
Ürün baz›nda bir önceki y›la göre 2005'te ihracat› azalma gösteren ifllenmemifl ürünler ham kaya¤an tafl› ve ham granittir.
‹fllenmifl tafl ihracat›nda ise basitçe kesilmifl, kesilmifl, parlat›lm›fl granit ve inflaata elveriflli tafllarda ihracat de¤erinde bir
düflüfl görünmektedir.
DO⁄AL TAfi ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI ($) (2003-2005)
Ülke
2003
2004
2005
De¤iflim (%) Pay (%)
Ürün
Blok
mermer
2003
Miktar
De¤er
(ton)
(bin $)
2004
Miktar
De¤er
(ton)
(bin $)
2005
Miktar
De¤er
(ton)
(bin $)
7.764
5.296
1.527
3.273
923
-38
-40
‹fllenmifl
mermer 59.684
8.568 106.963
15.906
132.133
18.958
24
19
Blok
granit
4.869
4.921
13.935
8.872
62
80
22.565
112.711
52.310
66
132
2.124
7.136
3.343
12
57
84.406
38
79
9.970
A.B.D.
142.783.481 226.140.276 320.370.070
42
40.02
‹fllenmifl
43.337
granit
Çin Halk Cum.
45.215.366 57.999.377 81.995.774
41
10.24
Di¤erleri 5.780
‹ngiltere
15.079.267 35.983.742 43.782.269
22
5.47
TOPLAM 126.535
‹spanya
22.469.574 30.924.010 40.199.315
30
5.02
Suudi Arabistan
16.958.500 16.768.498 22.429.489
34
2.80
‹srail
19.311.534
19.047.973 20.884.487
10
2.61
Yunanistan
11.187.908
14.234.989
17.577.134
23
2.20
Kanada
4.823.784
9.594.812
16.781.086
75
2.10
‹talya
12.611.173
14.322.815
15.271.161
7
1.91
8.456.545
11.912.135
14.267.229
20
1.78
Hollanda
Kaynak:TÜ‹K
Do¤al tafl ihracat›nda de¤er baz›nda yap›lan s›ralamaya göre
2005 y›l›nda en fazla do¤al tafl ihracat› gerçeklefltirilen ülke
320 milyon dolarla ABD olmufltur. Arkas›ndan Çin ve ‹ngiltere
gelmektedir. Bir önceki y›la oranla ihracat art›fl oran› en yüksek olan ülkeler yine ABD ve Çin olmufltur.
‹THALAT
Son befl y›lda gerçeklefltirilen toplam do¤al tafl ithalat›, 211 milyon dolar düzeyindedir. Bu befl y›ll›k dönemde gerçeklefltirilen
ithalatta, yaklafl›k %75 oran›yla granit bafl› çekmektedir. Arkas›ndan mermer ve öteki tafllar gelmektedir.
2.057
De¤iflim %
(05-04) (05-04)
(miktarda) (de¤erde)
8.628
13.360 67.950
1.845
6.388
30.699 195.225
47.043 269.188
Kaynak: DTM
2005 y›l› ithalat›n›n %65’ini granit ürün ithalat› oluflturmaktad›r. ‹thalat›n %23’ü mermerden, geri kalan› da öteki do¤al tafllardan oluflmaktad›r.
MERMER
Türkiye’de mermer, ço¤unlukla inflaat sektöründe kullan›ld›¤›
için, inflaat sektöründeki canlanmaya paralel olarak mermer
tüketim miktar› da art›fl göstermektedir. Do¤al tafl sektörü,
Türkiye’nin dünya pazarlar›nda rekabet gücünü art›racak ve
uluslararas› ticaretten daha fazla pay almas›n› sa¤layacak
stratejik bir endüstri dal›d›r.
Sektörün ihracat potansiyeli yat›r›mlara paralel olarak h›zla
geliflmektedir. Özellikle ifllenmifl mermer ihracat› sürekli art›fl
içindedir. Mermer, do¤al tafl ve teknolojileri ihracat›, toplam
maden ihracat›n›n %53'ünü tek bafl›na gerçeklefltirmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
123
MERMER TÜRLER‹N‹N ‹HRACATI ($) (2004-2005)
fiirket Profili ve ‹stihdam
Mermer iflletmecili¤inde 116's› kamu ve 447'si özel olmak üzere 563 iflletme faaliyet göstermektedir. En çok iflletmenin yer
ald›¤› Afyon'un yan›s›ra Denizli, Mu¤la, Bilecik, Marmara Adas›,
Bursa, Elaz›¤, Diyarbak›r, Amasya, Burdur, Antalya, ‹stanbul,
Ankara ve ‹zmir'de mermer iflletmecili¤i yo¤un olarak yap›lmaktad›r. ‹flletmelere ek olarak irili ufakl› 17 bin mermer atölyesi oldu¤u tahmin edilmektedir.
Mermer Türkiye’de yaklafl›k 5000 civar›nda ocaktan ç›kar›lmakta, mermer iflleyen 750-1000 aras›nda fabrika bulunmaktad›r. Mermer ocaklar›n›n %90'› Ege ve Marmara bölgelerinde
yo¤unlaflm›flt›r. Bu iflletmelerde yaklafl›k 100 bin kifli istihdam
edilmektedir.
2005 ($)
De¤iflim (%)
Pay (%)
194.473.959
267.368.225
37,48
72,59
Mermer Ham Blok
69.218.493
84.061.365
21,44
22,82
Mermer Ham Plakalar
13.100.449
16.893.121
28,95
4,59
Kaynak: TÜ‹K
Ham blok mermerde 2005 y›l›nda ihracat›n yar›dan fazlas›, bir
önceki y›l oldu¤u gibi Suriye ve Çin'e yap›lm›flt›r. Çin'e yap›lan
ihracat miktar›nda bir önceki y›la göre %25 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Suriye'nin ihracat miktar›nda ise bir önceki y›la göre %3,2 oran›nda art›fl olmufltur. 2005 y›l›nda ihracat miktar›nda en fazla art›fl gösteren ülkeler Hong Kong ve M›s›r olmufltur.
MERMER HAM BLOK ‹HRACATI (kg / $) (2004-2005)
MERMER OCAKLARININ ‹LLERE GÖRE
DA⁄ILIMI (%)
‹ller
2004 ($)
‹fllenmifl Mermer
2004
Ülke
Mermer Ocaklar› Oran› (%)
Bal›kesir
27
Afyon
23,6
Bilecik
11,14
Denizli
7,58
Bursa
6,92
Mu¤la
6,4
Eskiflehir
4,03
Uflak
2,37
K›rklareli
1,9
K›rflehir
1,18
Kaynak: M‹GEM
Çin Halk Cum. 244.492.468 32.567.165
Suriye
De¤iflim (%)
Miktar
(kg)
Tutar
($)
Miktar
(kg)
Tutar
($)
34,85
305.495.684
43.917.692
24,95
392.566.304
9.819.031
405.146.045
12.676.549
3,2
29,1
Yunanistan
106.110.826
7.124.617
86.529.155
6.737.515
-18,45
-5,43
Tayvan
30.985.347
3.094.852
23.572.752
3.118.929
-23,92
0,78
‹talya
13.690.205
2.060.278
15.511.875
2.618.352
13,31
27,09
Urdun
98.483.550
2.227.673
86.595.360
2.157.502
-12,07
-3,15
Hindistan
8.850.773
1.530.163
10.767.287
2.002.002
21,65
30,84
‹spanya
14.678.039
2.071.285
12.617.821
1.951.564
-14,04
-5,78
M›s›r
24.577.400
1.068.345
35.232.676
1.558.253
43,35
45,86
47,56
Hong Kong
5.221.248
892.074
7.629.013
1.316.305
46,11
Di¤er
71.374.518
6.763.010
56.694.219
6.006.703
-20,57
-11,18
3,44
21,44
TOPLAM
1.011.030.678 69.218.493 1.045.791.886 84.061.365
ÜRET‹M
Kaynak: ‹MM‹B
Mermer üretimi son y›llarda sürekli art›fl göstermektedir. Üretimin büyük k›sm› özel sektör taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Üretimde a¤›rl›kl› olan iller ve bölgeler Marmara Adas›, Afyon, Denizli, Mu¤la, Bilecik, Diyarbak›r, Elaz›¤ ve Bursa olarak
s›ralanmaktad›r.
‹fllenmifl mermer ihracat›nda 2005 y›l›nda en önemli pazarlar
ABD, ‹spanya, Suudi Arabistan, ‹ngiltere ve ‹srail olmufltur. En
fazla ihracat %30 payla ABD'ye gerçeklefltirilmifltir. ‹lk on ülke
aras›nda bir önceki y›la göre ihracatta en fazla art›fl ise Irak’ta
görülmektedir. ABD'ye yap›lan ihracat da iki kat›na yak›n oranda artm›flt›r. Bir önceki y›la göre ifllenmifl mermer ihracat miktar›nda gerileme yaflayan tek ülke ‹srail’dir. Dikkat çeken bir
baflka nokta, ham blok mermer ihracat› gerçeklefltirilen en büyük pazarlar›n, ifllenmifl mermerin önemli pazarlar› aras›nda
yer almamas›d›r.
2005 y›l› ham mermer üretimi %31 art›fl göstererek 1,58 milyon metre küp de¤erine ulaflm›flt›r. Ton cinsinden Türkiye'nin
y›ll›k ham blok mermer üretimi yaklafl›k 2 milyon tondur.
MERMER ÜRET‹M‹ (m3) (2003-2005)
2003
Mermer
2004
2005
1.300.637 1.207.584 1.578.730
De¤iflim (%) (05-04)
‹fiLENM‹fi MERMER ‹HRACATI (kg / $) (2004-2005)
31
2004
Kaynak: TÜ‹K
‹HRACAT
Türkiye do¤al tafl ihracat›n›n %96'l›k k›sm›n› mermer ve traverten ihracat› oluflturmaktad›r. Ham plaka ve blok mermer ihracat› her geçen y›l sürekli art›fl göstermektedir. 2005 y›l›ndaki toplam mermer ihracat› yaklafl›k 370 milyon dolard›r. ‹hracat bir önceki y›la oranla %20 artm›flt›r. ‹hracatta ifllenmifl mermerin pay›
%72,6’d›r.%22,8 ile mermer ham blok ve %4,6 ile mermer ham
plakalar ihracatta pay› olan öteki mermer türleridir.
Ülke
Miktar
(kg)
A.B.D.
70.299.427
‹spanya
58.248.151
2005
Miktar
(kg)
Tutar
($)
49.609.718 116.744.674
81.483.909
66,07
64,25
18.501.580
69.481.789
23.730.659
19,29
28,26
Suudi Arabistan 74.125.112
14.107.588
86.274.564
19.343.562
16,39
37,11
‹ngiltere
15.197.847
12.398.962
22.311.950
17.249.186
46,81
39,12
‹srail
49.719.736
14.376.815
48.931.217
15.729.750
-1,59
9,41
Hollanda
12.381.063
6.355.317
15.345.465
8.234.911
23,94
29,58
Kanada
Tutar
($)
Miktar
(kg)
De¤iflim (%)
Tutar
($)
4.512.205
3.491.177
10.955.481
8.075.510
142,8
131,31
Irak
20.626.599
3.366.412
35.299.653
6.873.198
71,14
104,17
Rusya Fed.
9.257.408
4.549.892
10.543.642
5.579.076
13,89
22,62
B.A.E.
6.263.566
2.428.035
11.048.299
4.469.949
76,39
84,1
Di¤er
164.105.249 65.288.462 170.547.305
76.598.515
3,93
17,32
TOPLAM
484.736.365 194.473.959 597.484.040 267.368.225
23,26
37,48
Kaynak: ‹MM‹B
124
2005
Tutar
($)
Miktar
(kg)
TRAVERTEN
TRAVERTEN ‹HRACATI ($) (2000-2005)
Traverten rezervleri Türkiye'de Marmara, Ege, ‹ç Anadolu ve
Karadeniz bölgelerinde yo¤unlaflmaktad›r. Türkiye genelindeki
traverten rezervi yaklafl›k 1 milyar m3'tür. Yaklafl›k 1,5 milyon
m3 düzeyinde olan oniks rezervleri ise yaln›zca Karadeniz ve
Ege bölgelerinde yer almaktad›r.
TRAVERTEN ÜRET‹M‹ (m ) (2003-2005)
Traverten
2004
2005
198.730
601.068
696.545
350.000.000
300.000.000
250.000.000
200.000.000
150.000.000
100.000.000
3
2003
400.000.000
De¤iflim (%)
(05-04)
16
50.000.000
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: TU‹K
TRAVERTEN ÜRET‹M‹ (m3) (2003-2005)
800.000
TRAVERTEN TÜRLER‹ ‹HRACATI ($)
(2000-2005)
600.000
Plakalar
3.399.164
19
2.575.670
70
71.215.717
2002 3.950.410
16
4.806.551
87
115.185.184
62
2003 7.033.642
78
5.703.652
19
167.027.856
45
2004 5.314.250
-24
8.814.882
55
264.855.403
59
2005 8.597.787
62
8.612.574
-2
339.658.942
28
2000 2.852.291
400.000
2001
200.000
0
2003
2004
2005
De¤iflim
%
‹fllenmifl
Ürünler
De¤iflim
%
Y›llar Ham Blok
1.517.249
De¤iflim
%
57.285.113
24
Kaynak: M‹GEM
TRAVERTEN TÜRLER‹ ‹HRACATI ($) (2000-2005)
‹HRACAT
400.000.000
Son alt› y›lda 1 milyar dolar düzeyinde traverten ihracat› yap›lm›flt›r. Bu ihracat›n %93,6's› ifllenmifl tafllardan oluflmaktad›r.
Traverten ihracat› sürekli art›fl göstermektedir.
2005 y›l›nda traverten ihracat› bir önceki y›la göre %28 oran›nda artarak 357 milyon dolar düzeyinde gerçekleflmifltir. Bu
ihracat›n %95’i ifllenmifl ürünlerden oluflmaktad›r. Traverten
plaka ihracat› de¤er baz›nda bir önceki y›la göre azalm›fl durumdad›r.
Ham blok traverten ihracat›nda en önemli pazarlar Çin, ‹spanya, Kanada, ‹talya ve Yunanistan’d›r. Plaka travertende ‹talya,
Tayvan ve Rusya önemli pazarlardand›r. ‹fllenmifl traverten ihracat›nda da en önemli pazarlar ABD, ‹ngiltere, ‹spanya, Kanada ve Güney Afrika Cumhuriyeti'dir.
‹fllenmifl Ürünler
‹hracat ($)
2000
61.654.653
De¤iflim (%)
2001
77.190.551
25
2002
123.942.145
61
2003
179.765.150
45
2004
278.984.535
55
2005
356.869.303
28
Ham Blok
300.000.000
250.000.000
200.000.000
150.000.000
100.000.000
50.000.000
0
TRAVERTEN ‹HRACATI ($) (2000-2005)
Y›llar
Plakalar
350.000.000
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: TU‹K
GRAN‹T
Granit, mermerden sonra ikinci önemli do¤al taflt›r. Genellikle
bina d›fl cephelerinde ve kald›r›mlarda kullan›lmaktad›r. Granitin, k›rma tafl (m›c›r) ve blok tafl olmak üzere iki çeflit üretimi
yap›lmaktad›r. Blok tafl granitler, yap›lar›n temel bloklar›nda,
sütun ve basamak tafllar›nda ya da kald›r›m tafl› olarak kullan›lmaktad›r. Granit k›r›klar› ise üretim tesislerinde ve kompoze
tafl yap›m›nda tercih edilmektedir.
DÜNYADA GRAN‹T SANAY‹S‹
Alp-Himalaya kufla¤› içinde kalan Çin, Hindistan, ‹spanya, Brezilya ve Norveç, granitin yo¤un olarak üretildi¤i ülkelerdendir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
125
ÜRET‹M, YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Önemli granit rezervleri Ordu, Rize, Trabzon, Bal›kesir, K›rklareli, K›rflehir, Bolu, ‹zmit, Çanakkale ve ‹zmir'de yer almaktad›r.
Granit tüketiminde y›ll›k ortalama art›fl oran› %35-40't›r. Granit karo üretimi y›ll›k 10 milyon m2 dolaylar›ndad›r. Granit karo
üretiminin %2,5'i d›fl cephede kullan›lmaktad›r.
GRAN‹T ÜRET‹M‹ (ton) (2003-2005)
Granit
2003
2004
2005
106.169
125.030
160.930
De¤iflim (%)
(05-04)
29
‹HRACAT
Son alt› y›l›n toplam granit ihracat› 81 milyon dolar düzeyinde
gerçekleflmifltir. Yap›lan ihracat›n %58’i ifllenmifl tafllard›r.
2005 y›l›nda granit ihracat› de¤erde bir önceki y›la göre %1 oran›nda düflmüfl, 17,7 milyon dolar düzeyinde kalm›flt›r. Bu de¤erde en önemli pay› %53 ile ifllenmifl ürünler oluflturmaktad›r. Arkas›ndan %44 ile ham plakalar gelmektedir. Bir önceki y›la göre 2005'te ham blok granit ihracat›nda azalma görülmektedir.
TOPLAM GRAN‹T ‹HRACATI
($) (2000-2005)
8.875.170
2001
6.356.494
-28
2002
16.120.515
154
2003
13.342.139
-17
2004
17.962.309
35
2005
17.713.577
-1
Plakalar
De¤iflim
%
3.183.072
‹fllenmifl
Ürünler
De¤iflim
%
2000
25.346
2001
352.884
1292
1.084.252
-66
4.919.358
-13
2002
335.831
-5
5.887.403
443
9.897.281
101
2003
665.472
98
5.759.167
-2
6.917.500
-30
5.666.752
2004
549.750
-17
7.341.979
27
10.070.580
46
2005
466.506
-15
7.780.573
6
9.464.493
-6
TÜRLERE GÖRE GRAN‹T ‹HRACATI ($) (2000-2005)
126
‹fllenmifl Ürünler
Plakalar
Kireçtafl›ndan do¤al parke tafl› ve öteki amaçl› yap› tafllar› üretilmektedir. Parke tafl› olarak küçük miktarlarda kireç tafl› ihraç
edilmektedir. K›rsal kesim taraf›ndan inflaatlarda kullan›lan kireçtafllar› da hemen hemen her bölgede üretilerek temel, duvar, bahçe gibi alanlarda kullan›lmaktad›r. Türkiye'nin her bölgesinde iflletilebilir kireçtafllar› rezervi bulunmaktad›r. Yaklafl›k
olarak 3 milyar m3'lük kireçtafl› rezervi bulunmaktad›r.
Kaya¤an tafl›n›n (arduvaz) ihraç potansiyeli yüksektir. Dayan›ml›d›r, çat› kaplamalar›nda kullan›lmaktad›r. Arduvaz tozlar›
dolgu ve çimentoya katk› malzemesi olarak, ›s› yal›t›ml› uygulamalarda ve agrega olarak üretilmektedir. ‹nce yap› malzemesi olarak da kullan›m alanlar› bulunmaktad›r. At›klar› ise endüstrinin baz› alanlar›nda katk› ve dolgu malzemesi olarak, ayr›ca
mineral yünü elde etmede kullan›lmaktad›r. Yurtd›fl›ndan yo¤un talep gören tafl, yeterince üretilememekte ve talepleri karfl›layamamaktad›r.
Kaynak: TU‹K
20.000.000
18.000.000
16.000.000
14.000.000
12.000.000
10.000.000
8.000.000
6.000.000
4.000.000
2.000.000
0
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
‹ç Anadolu bölgesinde yo¤un olarak kullan›lan andezit parke
tafl›, döfleme tafl›, kaplama tafl›, kald›r›m, bordür, merdiven basamaklar›, istinat duvarlar›, kent mobilyalar› olarak ve rustik
tarz›yla tarihi dokuyu an›msatt›¤›ndan dolay› tarihi yap›larda
kullan›lmaktad›r. Y›ll›k tahmini üretim miktar› 500.000 m2'dir.
Belediyelerin kullan›m›n›n üretimde art›fl sa¤lamas› beklenmektedir.
GRAN‹T TÜRLER‹ ‹HRACATI ($) (2000-2005)
De¤iflim
%
Üretim ‹ç Anadolu ve Bat› Anadolu bölgelerinde yo¤unlaflm›flt›r. Bazalt parke tafl›, andezit, Çan tafl› (desenli yap› tafl›), kaya¤an tafl› gibi baz› yap› tafllar› hem yurtiçinde, hem de yurtd›fl›nda önemli say›lmaktad›r. Yaln›zca yurtiçinden de¤il, yurtd›fl›ndan da önemli oranda talepler olmas›na karfl›n, üretim anlam›nda bu talepler karfl›lanamamaktad›r.
Belediyeler taraf›ndan kent yaya yollar›nda andezit ve bazalt
kullan›mlar› son on y›ld›r art›fl göstermektedir. Bazalt, özellikle
yaya yollar›n›n döflenmesinde ve dekoratif amaçl› kullan›lmaktad›r. Pahal› oldu¤undan dolay› yurtiçi tüketimi azd›r. Daha çok
ihracat› yap›lmaktad›r.
Kaynak: TU‹K
Y›llar Ham Blok
Öteki do¤al tafllar, yap› temel ve duvarlar›nda, d›fl kaplamalarda, bahçe duvarlar›nda, park ve bahçe düzenlemelerinde ve
restorasyonda kullan›lmaktad›r.
Kumtafl› üretimi küçük ölçekte olup a¤›rl›kl› olarak iç piyasaya
yöneliktir.
De¤iflim (%)
‹hracat ($)
2000
D‹⁄ER DO⁄AL TAfiLAR
ÜRET‹M
Kaynak: M‹GEM
Y›llar
Granit ham blok alan›nda en önemli pazarlar s›ras›yla ‹talya,
Yunanistan, Almanya, Belçika ve ‹rlanda’d›r. ‹fllenmifl granitte
en önemli ihracat pazarlar› Rusya Federasyonu, Hollanda, ABD
ve Kazakistan'd›r.
Ham Blok
Diyabaz, Türkiye'de az rastlan›r nitelikte bir taflt›r. Büyük ve
de¤erli an›tlarda, yap›tlarda kullan›l›r. Serpantin de Türkiye'de
ender bulunan bir do¤al taflt›r. Daha çok d›fl cephelerde kullan›lmaktad›r.
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Beton a¤›rl›kl› seçenekler son y›llarda yerini do¤al yap› tafllar›na b›rakmaktad›r. Minare, cami inflaatlar› ve turizm yörelerindeki yat›r›mlarda do¤al tafllar tercih edilmektedir.
‹HRACAT
2005 y›l›nda öteki do¤al tafllar›n toplam›nda de¤er baz›nda ihracatta %38 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Ürün baz›nda en
fazla art›fl oran›, ifllenmifl kalkerli tafllar›n ihracat›nda gerçekleflmifltir. Ham kaya¤an tafl›n›n ihracat›nda düflüfl olmufltur.
D‹⁄ER TAfiLARIN ‹HRACATI (bin $) (2003-2005)
2
117,6
96,4
De¤iflim (%)
(05-04)
-18
Ham Ekosin-‹nflaata Elveriflli
Kireçli Tafllar
742
9.342
13.310
42
‹nflaata Elveriflli Öteki Ham Tafllar
2.814
3.652
4.364
19
TOPLAM ‹fiLENMEM‹fi D‹⁄ER TAfiLAR
3558
13111,6
17770,4
36
29
35
177
406
3.305
6.030
3.882
-36
175
395
735
86
2.621
418
4.999
1096
Türler
2003
2004
2005
Ham Kaya¤an Tafl›
‹fllenmifl Öteki Kalkerli Tafllar
Basitçe Kesilmifl ‹nflaata Elveriflli
Öteki Tafllar
Öteki Kalkerli Tafllar, kesilmifl,
parlat›lm›fl
Öteki Tafllar
46
56
80
43
TOPLAM ‹fiLENM‹fi ÖTEK‹ TAfiLAR
6176
6934
9873
42
TOPLAM
9.734
20.045,6 27.643,4
Madencilik sanayisi devlete en fazla ödeme yapan sanayidir.
Mermer de teflvik aç›s›ndan öncelikli konumdad›r. Üretici firmalarda, bu teflvikler sayesinde fabrika al›mlar› gerçekleflmifltir.
DO⁄AL TAfi SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹
Kurumsallaflma Eksikli¤i
Do¤al tafl alan›nda en büyük sorunlardan biri firmalarda kurumsallaflma eksikli¤idir. Dünyada ise yo¤un bir kurumsallaflma ve örgütlenme bulunmaktad›r.
Yüksek enerji ve iflçilik maliyetleri, öteki sanayi kollar›nda oldu¤u gibi do¤al tafl sanayisinde de ciddi bir mali sorundur. OECD
kaynaklar›na göre Türkiye, 30 üye ülke aras›nda istihdam vergileri bak›m›ndan en üst s›ralarda yer almaktad›r.
38
‹thal Mamul ‹lgisi
Kaynak: ITC
‹fiLENM‹fiL‹KLER‹NE GÖRE D‹⁄ER DO⁄AL TAfiLARIN ‹HRACATI
(bin $) (2003-2005)
15.000
Teflvik Fazlal›¤›
Yüksek Enerji ve ‹flçilik Maliyetleri
‹fllenmifl Kaya¤an Tafl› Mamulleri
20.000
dünya genelinde kesme ifllenmifl mermer ürünlerinin genel ihracat içindeki pay›n›n önümüzdeki y›llarda artaca¤›n› göstermektedir.
Toplam ‹fllenmemifl Öteki Tafllar
Toplam ‹fllenmifl Öteki Tafllar
Mermer ve öteki do¤al tafl zengini Türkiye'de, ithal mamul ilgisi yüzünden yerli üretimde yurtiçi tüketim oranlar› düflük kalmaktad›r. Ayr›ca Çin'in öteki alanlarda oldu¤u gibi ucuz üretim
ve ihracat yapmas›, Çin üretimi do¤al tafllar›n tercih edilmesine neden olmaktad›r.
10.000
Liman Yetersizli¤i ve Yüksek Konteyner Bedelleri
5.000
0
2003
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
DO⁄AL TAfi SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Yerli Hammadde
Türkiye, do¤al tafl konusunda dünyan›n en zengin ülkelerindendir. Hammaddenin tamam› yurtiçinden karfl›lanmaktad›r.
Ekonomiye sa¤lad›¤› 1,2 milyar dolarl›k katk›yla ülkenin madencilik sektörünün lokomotifi konumundad›r.
Dünya ‹hracat›nda Türkiye'nin Konumu
Türkiye, ihracatta dünyan›n ilk befl ülkesi aras›nda say›lmaktad›r. Ülke ekonomisinde do¤al tafl sanayisi, önemli bir konuma
sahiptir. Toplam maden ihracat›ndan sa¤lanan dövizin %53'ü
do¤al tafl ihracat›ndan elde edilmektedir. Toplam ihracat de¤eri, yeni ocaklar›n aç›lmas›yla ve var olan kapasitelerin art›r›lmas›yla art›fl göstermektedir.
Yabanc› Yat›r›mlar
Son y›llarda Türkiye do¤al tafl sanayisi, büyük oranda yabanc›
sermaye yat›r›m› çekmektedir. Ayr›ca do¤al tafl alan›nda teflvik
oranlar› yüksektir.
Kesme Tesisi Yat›r›m›
Türkiye, Hindistan, Çin, Portekiz, Yunanistan, Güney Afrika
Cumhuriyeti gibi blok ihracat› yapan ülkelerin h›zl› bir flekilde
kesme tesisi yat›r›mlar›na bafllad›klar› görülmektedir. Bu da,
Mermer ihracat›nda en önemli sorunlardan biri liman yetersizli¤i
ve yükleme-boflaltma ile konteyner için ödenen bedellerin yüksekli¤idir. Tafllar›n a¤›rl›¤› nedeniyle tafl›mac›l›k maliyetleri de ikiye katlanmaktad›r. Deniz nakliyesi ihracatta daha elverifllidir.
Nitelikli ve Ara Eleman S›k›nt›s›
Mermer ve granit d›fl› do¤al tafllar üzerine neredeyse hiç e¤itim yap›lmamaktad›r. Vas›fl› eleman s›k›nt›s› sanayinin geliflimini sekteye u¤ratmaktad›r.
Kay›td›fl›l›k
Kay›td›fl› üretim, öteki sanayilerde oldu¤u gibi do¤al tafl sanayisinde de haks›z rekabet yaratmakta ve kalite standartlar›n›
düflürmektedir.
Yetersiz Ocak Yat›r›mlar›
Özellikle mermer alan›nda teflvik say›lar›n›n fazla olmas›na
karfl›l›k, ocak say›lar› yetersizdir. Bu yat›r›mlar için de teflvi¤e
gereksinim duyulmaktad›r. Bu nedenle üretimde süreklilik sa¤lanamamaktad›r.
Geri Kazan›m Yoksunlu¤u
Mermerin uyguland›¤› yap›dan geri kazan›mla baflka yerde kullan›lam›yor olmas›, önemli bir dezavantajd›r.
Düflük Kapasite Kullan›m›
Özellikle granit üretiminde kapasite kullan›m oranlar› düflüktür. Bunun nedenleri aras›nda ocaklar›n küçüklü¤ü, az say›da
iflçi ve ekipmanla çal›fl›lmas› ile mevsimlik çal›flma yap›lmas›
say›lmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
127
Yal›t›m
Enerjinin, ekonomik ve sosyal politikalar›n önemli belirleyicisi
olmas›, enerji sektörünü ekonomik kalk›nman›n temel tafllar›ndan biri yapm›flt›r.
Sürdürülebilirlik kavram›n›n en etkin oldu¤u alan enerjidir. Dolay›s›yla dünyada ve Türkiye'de enerji kaynaklar›n›n etkin kullanma yöntemlerinin oluflturulmas› gittikçe daha fazla önem
kazanmaktad›r.
DÜNYADA YALITIM PAZARI
Dünyadaki petrol rezervlerinin 42, do¤algaz rezervlerinin ise
62 y›ll›k ömrü kalm›flt›r. 1997 y›l›nda imzaya aç›lan ve dünyadaki sera gaz› emisyonlar›n›n 1990 y›l› düzeyinin %5 alt›na çekilmesini öngören Kyoto Protokolü, 16 fiubat 2005'te yürürlü¤e
girmifltir.
Tüketilen enerjinin elde edildi¤i kaynaklar, genel olarak iki bafll›k alt›nda toplanabilir. Bunlardan ilki olan kömür; petrol, do¤algaz gibi fosil yak›tlar› ve nükleer enerji kaynaklar›n› içerir. Bu
gruptaki enerji kaynaklar› s›n›rl›d›r ve “yenilenemeyen enerji
kaynaklar›” olarak adland›r›l›r. Yenilenebilir enerji kaynaklar›ndan oluflan öteki grup ise, günefl, rüzgâr, su ve jeotermal enerji kaynaklar›n› içerir.
Dünyada kullan›lan enerjinin büyük k›sm› yenilenemeyen enerji kaynaklar›ndan elde edilmektedir. Dünya genelinde 2003 y›l›nda kullan›lan enerji miktar› 9.741,1 milyon TEP (yak›t karfl›l›¤›
ton) düzeyinde olmufltur. Bu enerjinin %38'i petrol, %26's› kömür, %24'ü do¤algaz enerjisi, %6's› nükleer ve %6's› hidrolik
enerjidir. Yenilenebilir enerji kaynaklar›nda en fazla kullan›lan
enerji türü, hidrolik enerjidir.
DÜNYA GENEL‹NDE KULLANILAN ENERJ‹ KAYNAKLARININ YÜZDES‹
(2003) (%)
% 26
kömür
%6
hidrolik
%6
nükleer
% 24
do¤algaz
% 38
petrol
Kaynak: ‹ZODER
Yal›t›m ile ilgili çal›flmalar, 20. yüzy›l›n bafl›ndan itibaren bafllam›flt›r. Ancak yal›t›m uygulamalar› aç›s›ndan, 1970’li y›llardaki
petrol krizi önemli bir dönüm noktas› oluflturmufltur. Bu tarihten sonra, enerji tasarrufu önlemleri çerçevesinde ›s› yal›t›m›
öne ç›km›fl ve bu konuda ciddi ad›mlar at›lm›flt›r. ‹klim de¤iflikli¤i ve küresel ›s›nma tehdidinin son y›llarda birçok bilim adam›
taraf›ndan gündeme getirilmesi ile bu e¤ilim hâlâ sürmektedir.
128
19. yüzy›l›n bafl›nda ilk olarak parlak metalik yüzeylerin kullan›ld›¤› reflektif yal›t›m malzemelerinin patenti al›nm›flt›r. 1910'lu
y›llarda levha fleklindeki yal›t›m ürünleri ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. Ard›ndan rijit yal›t›m levhalar› üretilmifltir. Elyaf levhalar 1920'lerde yayg›nlaflm›flt›r. Cam elyaf› üretimi ise 1930'larda bafllam›flt›r. Bu y›llarda ilk klima cihazlar› üretimi bafllam›flt›r. ‹kinci Dünya Savafl›'nda ABD'de ›s› yal›t›m› zorunlu hale getirilmifltir. 1940'larda su emmeye karfl› yüksek dirençli ekstrüde polistren ürünü gelifltirilmifltir. Genlefltirilmifl polistren köpü¤ü ise ilk olarak, Almanya taraf›ndan üretilmifltir.
Ülkelerin enerji politikalar› aç›s›ndan 1973 y›l› önemli bir tarihtir. Petrol ihraç eden ülkelerin önce petrol arz›n› k›s›tlamalar›,
daha sonra da petrol fiyatlar›n› beklenmedik ölçüde art›rmalar› sonucu ortaya ç›kan Petrol Krizi’nin yol açt›¤› ekonomik ç›kmaz, bütün dünya ülkelerini, enerji konusunda yeni aray›fllara
zorlam›flt›r. Ülkeler, bir yandan alternatif enerji kaynaklar› aray›fl›na girerken, öte yandan da enerji verimlili¤i konusunda acil
önlemler alma yoluna gitmifllerdir. Petrol fiyatlar›n›n, krizi izleyen y›llarda da sürekli art›fl e¤iliminde olmas› enerji verimlili¤i
ile ilgili önlemleri, ülkelerin ekonomi politikalar›n›n vazgeçilmez bir parças› haline getirmifltir.
Dünya ülkelerinde, su yal›t›m› ile ilgili uygulamalar inflaat›n bir
parças› olarak ele al›nm›flt›r. ‹nflaatlarla ilgili standartlar ve bu
standartlara uyulmas› konusundaki kararl›l›k su yal›t›m›n› bir
sorun olmaktan ç›karm›flt›r. Çevre kirlili¤i ve malzemelerin geri dönüflümü ile ilgili çal›flmalar yeni malzemelerin gelifltirilmesine ön ayak olmaktad›r.
Modern yaflam›n bir parças› haline gelen gürültü konusunda da
dünyada ciddi çal›flmalar yürütülmektedir. Özellikle geliflmifl ülkeler bu konudaki standart ve yönetmeliklerini geniflleterek,
insanlar› gürültünün zararl› etkilerinden korumaya yönelik önlemleri teflvik etmektedirler.
Yang›n güvenli¤i de geliflmifl ülkelerin üzerinde önemle durdu¤u bir konudur. Teknolojik geliflmelerle birlikte, kullan›lan elektrikli araçlar›n say›s›n›n artmas› yang›n risklerini de art›rmaktad›r. Geliflmifl ülkelerde, inflaatlarda hafif malzemelerin artan
bir flekilde kullan›m› da risk art›r›c› bir faktördür. Bütün bunlar,
dünya ülkelerini yang›n yal›t›m› ile ilgili önlemler konusunda
harekete geçirmifltir.
Is› yal›t›m›, bütün dünyada enerji verimlili¤i kavram›na ba¤l›
olarak gelifltirilen politikalar›n en önemli aya¤›n› oluflturmaktad›r. AB’de konut ve yap› sektörünün toplam enerjinin yaklafl›k
%40’›n› tüketmesi ve büyük bir tasarruf potansiyeline sahip olmas›, bu sektöre yönelik ilgiyi art›rm›flt›r. Birçok ülke 1970’li y›llardan bafllayarak, yeni bina kodlar› ve standartlar› gelifltirmifltir. Bu standartlar, geliflen yal›t›m teknolojilerine ba¤l› olarak
sürekli yenilenmektedir. Özellikle, Avrupa’n›n so¤uk iklim bölgesindeki Finlandiya, ‹sveç ve Norveç gibi ülkeler, 1970’li y›llardan itibaren, inflaatla ilgili yönetmeliklerinde, binalarda enerji
verimlili¤i ve buna ba¤l› olarak ›s› yal›t›m› ile ilgili ayr›nt›l› düzenlemelere yer vermifllerdir. ‹sveç’in bu konuda haz›rlad›¤›
yönetmelik, bugün birçok Avrupa ülkesi için model oluflturmaktad›r. ‹sveç’te, 2050 y›l›na kadar, binalarda %50 daha az ener-
ji talebi sa¤lanacak flekilde ›s› yal›t›m standartlar›nda de¤ifliklik
yap›lmas› öngörülmektedir.
Türkiye'de üretimi yap›lan yal›t›m malzemelerinin kaliteleri
dünya standartlar›ndad›r.
Ses yal›t›m› konusunda Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO), rahat bir
uyku için odadaki ses düzeyinin 30-35 desibel aras›nda olmas›
gerekti¤ini belirtmektedir. 89/106/EEC “Yap› Malzemeleri Direktifi” kapsam›nda yap›lan güvenli ürün tan›m›nda yap› ifllerinde kullan›lacak ürünlerin sa¤lamas› gereken temel gerekliliklerden birisi gürültüden korunmad›r. Örne¤in Hollanda’da,
gürültü düzeyi 50 desibelden yüksek olan yerlere inflaat yap›lmas› yasaklanm›flt›r.
Türkiye'de üretimi yap›lan yal›t›m ürünleri flöyledir; mineral
yünler (camyünü, taflyünü), XPS (ekstrüde polistren köpük),
EPS (ekspande polistren köpük), yal›t›m cam›, perlit, elastomerik kauçuk, polietilen, poliüretan, akustik sünger (PU), alç› panel, polimer bitümlü örtü, sürme esasl› su yal›t›m malzemeleri,
yap› yang›n yal›t›m› malzemeleri, yang›na dayan›ml› cam ürünleri, endüstriyel yang›n yal›t›m ürünleri, yap› ses yal›t›m malzemeleri, ses yal›t›m cam ürünleri, vb.
Yal›t›m sanayisinde son y›llarda özellikle var olan ürünlerde yenilikler yap›lmaktad›r. Yal›t›m malzemeleri yap› teknolojilerine,
ülkenin kültürel, mimari ve fiziksel özelliklerine göre de¤ifliklik
göstermektedir. Bu nedenle son y›llarda uluslararas› flirket birleflmeleri s›kça gerçekleflmektedir.
Yal›t›m sanayisinde üretici firmalar›n yan›s›ra yal›t›ml› sandviç
panel, giydirme cephe, yal›t›ml› siding ve d›fl cephe ›s› yal›t›m›
(mantolama) gibi yal›t›m sistemi üreticisi firmalar da faaliyet
göstermektedir.
ABD ve Avrupa’n›n toplam yal›t›m pazar› büyüklü¤ü 415 milyon
m3’tür. Camyünü bu pazar›n 285 milyon m3 ile %68'ini oluflturmaktad›r.
TÜRK‹YE YALITIM PAZARI
Türkiye'de yal›t›m sanayisinde faaliyet gösteren ‹ZODER'e üye
36 üretici ve 98 sat›c› uygulay›c› ithalatç› olmak üzere toplam
134 firma bulunmaktad›r. Yal›t›m alan›ndaki büyüme oran› son
y›llarda ortalama %15 düzeyindedir.
Türkiye'de yal›t›m alan›nda faaliyet gösteren kurulufllar üç grup
halinde ele al›nmaktad›r. ‹lk grup ›s›, su, ses ve yang›n yal›t›m›
ürünleri üreticilerini, ikinci grup üretici olmayan bayileri, üçüncü
grup ise alt bayiler, uygulamac› veya alt yüklenici firmalar› kapsamaktad›r.
Türkiye, 2005 y›l›nda yal›t›m uygulamalar›n›n eksikli¤i nedeniyle dönemin petrol fiyatlar›yla 5 milyar dolarl›k zarara u¤ram›flt›r.
2005 y›l› itibariyle Türkiye'de kullan›lan enerjinin %72'lik k›sm›
ithalat yoluyla temin edilmektedir. Ayr›ca toplam üretilen
enerjinin üçte biri ›s›tma ve so¤utma için binalarda kullan›lmaktad›r. Türkiye'deki bütün bina stokunda TS 825 standard›nda yal›t›m yap›lmas›, y›lda 1 milyar dolardan fazla enerji tasarrufu anlam›na gelmektedir. Toplam enerji tüketiminin %7075'inin konut ve sanayi alan›nda yap›ld›¤› göz önünde bulundurulursa, öncelikli olarak bu alanlarda yal›t›m yap›lmas› gerekti¤i ortaya ç›kmaktad›r. Konutlarda enerji kayb›n›n %40'› duvarlardan, %30'u pencerelerden, %17'si havaland›rmadan, %7'si
çat›dan ve %6's› bina taban›ndan gerçekleflmektedir.
Is› Yal›t›m›
Türkiye’de ›s› yal›t›m pazar› 2005 y›l›nda bir y›l öncesine kadar
% 20 büyüyerek yaklafl›k 5 milyon m3’lük bir büyüklü¤e ulaflabilmifltir. Türkiye’de ›s› yal›t›m sektörü h›zla büyümesine ra¤men, AB ve Amerika ile yap›lan k›yaslamalarla, henüz yal›t›m
konusunda çok yol al›nmas› gerekti¤i ortadad›r. Bu ülkelerde
kifli bafl›na düflen birim tüketimler 5-15 kat daha fazlad›r.
2005’te sat›lan yaklafl›k 1,4 milyon m3 EPS, 750.000 m3 XPS,
400.000 m3 PU,1,8 milyon m3 camyünü, 650.000 m3 tafl yününden oluflan 5,0 milyon metreküplük yal›t›m malzemesi, yaklafl›k 100 milyon metrekare yal›t›m alan› anlam›na gelmektedir.
2005 y›l› sonu itibariyle yaklafl›k 5 milyon m3’lük ›s› yal›t›m malzemesi sat›fl›yla 420 milyon YTL’lik kazanç sa¤lanm›flt›r. Türkiye’de bulunan bütün binalarda kurallara uygun olarak yal›t›m
yap›lmas› durumunda y›ll›k tasarrufun 5 milyar dolar düzeylerinde olaca¤› tahmin edilmektedir.
Yal›t›m sektörü, mart ay›ndan itibaren h›z kazanan üretim ve
sat›fllar sayesinde, 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde, geçen y›l›n son
çeyre¤ine oranla %20 büyümüfltür.
May›s ay›nda yaflanan ekonomik dalgalanmalar sonucu inflaat
sektöründe oluflan olumsuz havaya ra¤men, yal›t›m sektörü bu
durumdan etkilenmemifltir.
TÜRK‹YE’N‹N ENERJ‹ ‹HT‹YACINI KEND‹ KAYNAKLARIYLA KARfiILAMA ORANI
(%) (1995-2005)
50
%43
40
%40
%39
%38
%37
%34
30
%27
20
ÜRET‹M
Yal›t›m alan›nda kullan›lan ürünlerin büyük bölümü yurtiçinde
üretilmektedir. Özellikle bitümlü örtüler, sürme esasl› su yal›t›m malzemeleri, camyünü, genlefltirilmifl polistren ve poliüretan ürünleri, uzun y›llard›r üretilmektedir. Taflyünü ve ekstrüde polistren malzemelerinin üretimi de yap›lmaktad›r. Özellikle
elastomerik kauçuk köpü¤ü, polietilen köpük ve benzeri malzeme gereksinimlerinin hemen hemen tümü yerli üretimle karfl›lanabilmektedir.
Yal›t›m sanayisinde art›k ›s› yal›t›m levhalar› ile yard›mc› malzemeler paket halinde üretilmekte ve pazara sunulmaktad›r.
10
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2005
Kaynak: ‹ZODER
Türkiye’nin enerji ihtiyac›, sanayileflme ve büyüme sürecinde
her geçen gün biraz daha artarken, enerji üretimi bu art›fl› karfl›layacak orana ulaflamamaktad›r. 1990 – 2000 y›llar› aras›nda
Türkiye’nin enerji tüketimi %57 oran›nda artarken, enerji üretimindeki art›fl %9,4 oran›nda kalm›flt›r. 1990 y›l›nda Türkiye,
enerji ihtiyac›n›n %49’unu, 1995 y›l›nda %43’ünü kendi kaynaklar›yla karfl›larken, 2000 y›l›nda bu oran %34’e, 2005 y›l›n-
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
129
da ise %27’ye gerilemifltir. Bu koflullarda yak›n gelecekte Türkiye’nin enerji ihtiyac›n›n ancak yüzde 25’ini kendi kaynaklar›yla karfl›layabilece¤i öne sürülmektedir.
TÜRK‹YE'DE ISI YALITIMINDA KULLANILAN MADDELER (%)
XPS
% 15
Poliüretan
%8
Di¤er
%1
EPS
% 28
TÜRK‹YE’DE SU YALITIM PAZARI (2000-2005) (milyon m2)
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
42
33
24
18
2000
19
15
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: ‹ZODER
* Su yal›t›m› ürünleri bitümlü membranlar ve sürme esasl› malzemeleri için uygulama
alan›n› ifade eder.
Mineral Ürünler
% 49
Kaynak: ‹ZODER
Üretilen ›s› yal›t›m› olmas› gereken düzeyin çok gerisindedir.
2000 y›l›ndan bu yana yeni ruhsat alan bütün binalar›n mevzuatlara uygun olarak infla edildi¤i kabulü ile yap›lan hesaplamalarda elde edilebilecek enerji tasarrufunun y›ll›k parasal de¤eri afla¤›daki tabloda gösterilmektedir. Bu tablo, ›s› yal›t›m›n›n enerji tasarrufu sa¤lamadaki önemini aç›kça ortaya koymaktad›r:
TS 825’‹N SA⁄LADI⁄I ENERJ‹ TASARRUFUNUN EKONOM‹K
BÜYÜKLÜ⁄Ü (adet / $)
Y›llar
Bina Say›lar›1*
(kümülatif)
Parasal Tasarruf
(kümülatif)
2000 (son 6 ay)
49.000
140.000.000
2001
125.000
340.000.000
2002
170.000
470.000.000
2003
220.000
625.000.000
2004
295.000
760.000.000
2005
400.000
1.220.000.000
Toplam pazarda bitümlü örtüler %76’l›k pay ile bafl› çekmektedir. Sürme esasl› ve kristalize su yal›t›m malzemelerinin tüketim
miktar›n›n 2005 y›l›nda 30 bin ton oldu¤u tahmin edilmektedir.
Sürme esasl› su yal›t›m malzemeleri %17 pazar pay› ile bitümlü
örtüleri izlemektedir. Türkiye’de üretilmeyen sentetik örtüler ise
konutlar›n yan›s›ra; tünel, yapay gölet ve ar›tma tesisi gibi özel
projelerdeki kullan›mlar› ile su yal›t›m pazar›nda %7’lik bir paya
sahiptir. Bütün su yal›t›m› sektörü ele al›nd›¤›nda yaklafl›k olarak
36,5 milyon m2 yüzeye uygulama yap›ld›¤› söylenebilir.
Türkiye’de su yal›t›m› yap›lmas›na yönelik herhangi düzenleme
bulunmamaktad›r. Avrupa’da su yal›t›m uygulamalar›; inflaat
ifllerinin vazgeçilmez bir parças› olarak görüldü¤ünden, pazar
büyüklükleri Türkiye’nin çok üstündedir. Pazar büyüklükleri incelendi¤inde Almanya’n›n Türkiye’den 5,8 kat, ‹talya’n›n 2,9
kat ve Fransa’n›n ise 2 kat daha fazla bitümlü örtü kulland›¤›
ortaya ç›kmaktad›r. Kullan›m miktar› olarak sürme esasl› su yal›t›m malzemeleri incelendi¤inde; AB ülkelerinin Türkiye’den
yaklafl›k %40 daha büyük pazarlara sahip oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Sentetik esasl› su yal›t›m örtülerinin ise; Avrupa ülkelerine göre Türkiye’deki pazar pay› sadece, %1-2 kadard›r.
Kaynak: ‹ZODER
Su Yal›t›m›
Su yal›t›m pazar›nda zor detaylarda kullan›lmak üzere tasarlanan, poliüretan esasl› sürme veya püskürtme su yal›t›m membranlar›, her tür iklim koflullar›na uygun polimer bitümlü su yal›t›m örtüleri, farkl› formülasyonlara sahip sentetik esasl› su
yal›t›m örtüleri gibi yeni malzemeler bulunmaktad›r. Ayn› zamanda, noktasal yap›flt›rmaya uygun özel haz›rlanm›fl alt yüzeyli polimer bitümlü su yal›t›m örtüleri vb. mevcut ürünlerde
kullan›m kolayl›¤›na yönelik yeni ürünler, son geliflmeler olarak
göze çarpmaktad›r.
2005 y›l›nda Türkiye'de polimer su yal›t›m örtüsü ve kiremit alt› örtü üretim kapasitesi 59 milyon m2/y›ld›r.
Avrupa bitümlü örtü pazar›n›n büyüklü¤ü 700-800 milyon
m2’dir. ‹talya 130–140 milyon m2’lik, Almanya 260 milyon m2’lik
ve Fransa 100 milyon m2’lik pazar paylar›yla öne ç›kar.
* 1Bina say›lar›nda TÜ‹K’in y›ll›k ruhsat say›s› verileri esas al›nm›flt›r.
130
Ses Yal›t›m›
AB taraf›ndan haz›rlanan 2002/49 say›l› “Çevresel Gürültünün
De¤erlendirilmesi ve Yönetimi” direktifi 01 Temmuz 2005 tarih
25862 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanm›flt›r. Direktife uygun
çal›flmalar›n tamamlanmas›yla, 1986 y›l›ndan beri yürürlükte
olan “Gürültü Kontrol Yönetmeli¤i” kald›r›lm›flt›r. “Çevresel
Gürültünün De¤erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli¤i”; kiflilerin beden ve ruh sa¤l›¤›n›, huzur ve sükûnunu gürültü ile bozmayacak bir çevrenin gelifltirilmesini hedeflemektedir. Bu
amaçla yönetmelikte ilk ad›m olarak; çevresel gürültü kaynaklar› ile gürültüye duyarl› alan ve mekânlar tan›mlanmaktad›r.
Gürültüye duyarl› alan ve mekânlara, konut, hastane, okul, motel, pansiyon vb. yap›lar örnek olarak gösterilebilir.
Yang›n Yal›t›m›
Türkiye’de yap› malzemelerinin yang›n karfl›s›ndaki davran›fllar›, halen Almanya’n›n gelifltirdi¤i s›n›fland›rma sistemi esas al›narak, DIN 4102 standard›na göre test edilmektedir.
Yap› elemanlar›n›n yang›na dayan›kl›l›k süreleri de Türkiye’de
TS 1263, TS 4065 ve DIN 4102 standard›na göre test
edilmektedir.
TÜKET‹M
Enerji tüketiminin sektörlere göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda afla¤›daki gibi bir grafik ortaya ç›kmaktad›r:
SEKTÖRLERE GÖRE ENERJ‹ TÜKET‹M‹ (%)
YANGINA DAYANIKLILIK
SÜRES‹ (dakika)
F 30
30-59
F 60
60-89
F 90
90-119
F 120
120-179
F 180
>180
Di¤er
% 28
Konut
% 33
Kaynak: ‹ZODER
Sanayi
% 39
HAMMADDELER
• Is› yal›t›m malzemelerinden XPS, "Ekstrüde Polistren Köpük"
ve EPS "Ekspande Polistren Köpük" levhalar›n üretimi için
gerekli olan polistren hammaddesinin tamam›na yak›n› ithal
edilmektedir.
• Mineral esasl› yal›t›m malzemelerinde kullan›lan ba¤lay›c›
(bakalit vb.) malzemeleri hem yerli üretimle, hem de ithalat
yoluyla temin edilmektedir.
• Kauçuk esasl› tesisat yal›t›m malzemelerinin hammaddeleri
ithal edilmektedir. Polietilen esasl› tesisat yal›t›m malzemelerinin hammaddeleri hem yerli üretimle, hem de ithalat yoluyla temin edilmektedir.
• Cam tülü kaplamalar›n tümü ithal edilirken, alüminyum kaplamalar›n tümü yerli üretimle karfl›lanmaktad›r.
• S›val› d›fl cephe ›s› yal›t›m sistemlerinde kullan›lan s›va, yap›flt›r›c›, son kat dekoratif kaplamalar, subasman profili ve
köfle profili yerli üretimle, dübel ve alkali dayan›ml› donat› filesi hem yerli üretimle, hem de ithalat yoluyla temin edilmektedir.
• Bütün plastik esasl› yal›t›m malzemelerinde kullan›lan yang›n
geciktirici katk›lar Türkiye'de üretilemedi¤inden ithal edilmektedir.
• Su yal›t›m› olarak örtüler, likit astar koruyucular için bitüm,
rafinerilerden temin edilmekte, APP (k›smen yurtiçinden),
SBS, emülgatör türü katk›lar ile yüzey kaplama tafllar› ithal
edilmektedir.
• Ses yal›t›m› için kullan›lan ürünler camyünü, taflyünü, ahflap
yünü, polietilen, polirüretan, kauçuk köpü¤ü, melamin köpü¤ü, delikli metal, ahflap ve alç› panolard›r. Bu malzemeler
hem yerli üretimle, hem de ithalat yoluyla temin edilmektedir.
• Yang›n yal›t›m›nda kullan›lan camyünü, taflyünü, alç› panolar, seramik yünü, perlit, vermikülüt, cam köpü¤ü, kalsiyum
silikat ve özel mastikler de hem yerli üretimle, hem de ithalat yoluyla temin edilmektedir.
Kaynak: ‹ZODER
Enerji tüketimi aç›s›ndan bak›ld›¤›nda konut sektörünün %33
gibi önemli bir pay› oldu¤u görülür. Konutlar ve sanayi yap›lar›
baz›nda kullan›lan enerji toplam enerji tüketiminin %70-75’i
oran›ndad›r.
YALITIM SEKTÖRÜ SON 4 YILLIK RAKAMLARI
Is› Yal›t›m›
(milyon m3)
Su Yal›t›m›*
(milyon m2)
Sektör Cirosu**
(milyon $)
2003
3,6
24
550
2004
4,2
33
700
2005
5,0
42
1.000
2006 (tahmini)
6,1
54
1.200
* Su yal›t›m› ürünleri bitümlü membranlar ve sürme esasl› malzemeleri için
uygulama alan›n› ifade eder.
** Sektör cirosu üretimden gelen sat›fllar› ifade eder.
Kaynak: ‹ZODER
Türkiye'de kifli bafl›na 0,07 m3 oran›nda yal›t›m malzemesi düflmektedir. Avrupa'da kifli bafl›na düflen tüketim 0,4 m3, ABD'de ise
1 m3 düzeyindedir. Türkiye, kifli bafl›na tüketim rakam›yla Almanya'n›n 11 kat (0,8m3/kifli), Fransa’n›n ise 5,7 kat (0,4 m3/kifli) gerisinde kalmaktad›r. Ayr›ca ‹talya, ‹spanya ve Portekiz'in de
2,8 kat (0,2 m3/kifli) gerisinde yer almaktad›r.
‹HRACAT
Pek çok hammaddenin ithalatla karfl›lanmas›na karfl›n, Türkiye
büyük oranda ihracat gerçeklefltirmektedir. Son dönemde
AB'de geçerli olan EN standartlar›n›n kabul edilmesiyle birlikte
yal›t›m alan›nda ihracat olanaklar› artm›flt›r. Ancak pek çok ürünün ithalat yoluyla elde edilmesi ve devlet tekelinde üretilen
hammaddelerin uluslararas› pazardan pahal›ya sat›lmas›, uluslararas› rekabet flans›n› azaltarak ihracat› zorlaflt›rmaktad›r.
‹THALAT
‹thalat yoluyla karfl›lanan hammaddelerin bafl›nda genlefltirilmifl polistren ve ekstrüde polistren ürünlerinin hammaddeleri
say›lmaktad›r. Üretimin tüketimi karfl›lamad›¤› ürünlerde de ithalat yap›lmaktad›r. Az oranda taflyünü, elastomerik kauçuk ve
polietilen köpük ithal edilmektedir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
131
Ayr›ca Gümrük Birli¤i'ne girifl ve kald›r›lan gümrük duvarlar›,
Avrupa'daki üreticiler için Türkiye'yi önemli bir pazar haline
getirmifltir. ‹thal edilen kimi ürünlerin yerli üretimi bulunmamaktad›r. Bu sayede, bu tip yeni ürünler, yurtiçi üretiminin yap›lmas› için çabalar› harekete geçirmektedir.
2020’de petrol ithalat›n›n 74 milyon tona, 1990 y›l›nda 12 milyar m3 olan do¤algaz ithalat›n›n ise 78.5 milyar m3’e yükselece¤i belirtilmektedir.
YALITIM SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Uluslararas› Standartlar
Türkiye'de yal›t›m sanayisi, AB'ye uyum çerçevesinde üretim
ve uygulama teknolojisi alan›nda pek çok uluslararas› standard› yakalam›fl durumdad›r. Dolay›s›yla dünya pazar›nda sanayi
için rekabet olanaklar› bulunmaktad›r. AB'de 1 Ocak 2006'dan
itibaren bütün binalarda ›s› kimlik belgesi "Energiepass" zorunlu hale gelmifltir. Bu uygulamalar›n da en k›sa zamanda tamamlanmas› ile tam anlam›yla standartlar yakalanacakt›r.
Çevre Duyarl›l›¤›
Türkiye'nin henüz Kyoto Protokolü'ne kat›lmam›fl olmakla beraber ‹klim De¤iflikli¤i Sözleflmesi'ne taraf olmas›yla birlikte
çevre kirlili¤i konusunda artan duyarl›l›k, yal›t›m alan›nda geliflimi destekleyecektir.
Yal›t›m Bilincinin Artmas›
Deprem ve enerji fiyatlar›ndaki yüksek art›fllarla yal›t›m bilinci
artmaktad›r. Art›k eski yap›larda da yal›t›m uygulamalar› gündemdedir.
Yal›t›m Teknolojisi E¤itimi
Kocaeli Üniversitesi'nde Yal›t›m Teknolojisi bölümü aç›lm›flt›r.
Bu sayede sanayiye nitelikli iflgücü sa¤lanmas› mümkün olacakt›r. Ayr›ca ‹ZODER bünyesinde e¤itim faaliyetleri düzenlenmektedir.
YALITIM SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Tüketici Bilinçsizli¤i
Yal›t›mda Türkiye'nin karfl›laflt›¤› önemli sorunlardan biri tüketici bilinçsizli¤idir. Bu amaçla son iki y›ld›r bilinçlendirme çal›flmalar› düzenlenmektedir. ‹nflaat aflamas›nda ucuz konut üretme amac›yla ihmal edilen öncelikli konulardan birisi yal›t›md›r.
Türkiye'de inflaat yat›r›mlar› aras›nda en büyük pay› konut sektörü almaktad›r. Ucuz konut üretimi amac›yla ihmal edilen kollardan en öncelikli olan› da yal›t›m olmaktad›r. Var olan standartlar ve yönetmeliklerde belirtilen zorunlu uygulamalardan
kaç›n›lmaktad›r.
Düflük Kalitede Üretim / Haks›z Rekabet
Standartlara uygun üretimi ve uygulamas› yap›lmayan ürünler
nedeniyle, haks›z rekabet ortaya ç›kmaktad›r. Bu ürünlerin ithalat› sanayinin dünyada kötü bir imaja sahip olmas›na neden
olmaktad›r. Ayr›ca bu ürünler nedeniyle tüketicinin yeni oluflmaya bafllayan yal›t›m bilinci de zedelenmektedir.
132
Yüksek Maliyetler
Yerli üreticinin yüksek maliyet girdileri, ihracata yönelmeyi beraberinde getirmektedir. Yerli hammadde ve enerjide sa¤lanacak uygun koflullarla sanayinin ihracat olanaklar› artacakt›r.
KDV oranlar›n›n yüksekli¤i ve SSK primleri de yal›t›m sanayisinde faaliyet gösteren üreticilere s›k›nt› yaratmaktad›r.
Küçülen ‹nflaat Sektörü
Bütün dünyada geçerli olan yap›sal sorun inflaat sektörünün
giderek küçülmesidir. Yeni yap› gereksiniminin azalmas› ile yal›t›m sanayisine olan gereksinimler de azalmaktad›r.
Denetim ve Standart Eksiklikleri
Yal›t›m alan›nda hâlâ denetim ve standart eksiklikleri bulunmaktad›r. Kay›t d›fl› ürünlerin pazara sunulmas› sonucunda, kalitesiz
ve düflük fiyatl› ürünlerle haks›z rekabet yarat›lmaktad›r.
Ara ve Nitelikli Eleman Eksiklikleri
Her ne kadar e¤itim konusunda geliflmeler sürdürülse de, yetiflmifl teknik ve ara eleman eksiklikleri bulunmaktad›r. Bu nedenle özellikle uygulamada istenilen kalite ve standartlara ulafl›lmas› güçleflmektedir.
AR-GE Çal›flmalar›
Sanayi genelinde AR-GE çal›flmalar› yeterli oranda teflvik edilmemektedir. AB'yle uyum sürecinde rekabeti zedeleyici en
önemli sorunlardan birisi budur. Ayr›ca sanayi genelinde herhangi bir veri envanteri yap›lamamaktad›r.
Çat› Kaplama Malzemeleri
Atmosfer koflullar›ndan koruma ve yal›t›m olmak üzere iki ifllevi bulunan, ›s› ve enerji aç›s›ndan %50'ye yak›n tasarruf sa¤layan çat› kaplama malzemeleri sanayisinin pazar büyüklü¤ü
Türkiye'de 100 milyon m2'nin üzerindedir.
Çat› kaplama malzemeleri, hammaddesine ve do¤aya gösterdi¤i dirence göre metal, kil, çimento, bitüm, plastik esasl› ve
ötekileri olmak üzere alt› farkl› kategoride incelenmektedir.
Kiremit, dünya tarihinde imalat› yap›lan ilk yap› malzemelerindendir. Konut pazar›nda kil esasl› kiremitler pazar›n %7580'ine sahiptir.
Türkiye'de tek katl› metal çat› kaplamalar› ilk olarak 1970'li y›llarda ortaya ç›km›flt›r. Sandviç panel kullan›m› ise 1980'lerin
ortalar›nda kullan›lmaya bafllanm›flt›r.
fiirket Profili
Çat› Kaplama Sanayicileri Derne¤i'nin (ÇATIDER) üye say›s› 70
firmad›r.
ÜRET‹M VE KAPAS‹TE
2005 y›l›nda çat› kaplama pazar› 90 milyon m2 olarak gerçekleflmifltir. 2003 y›l›ndan 2005 y›l›na pazar art›fllar›na bak›ld›¤›nda kil esasl› kiremit çat› kaplama malzemelerinde %42, bitüm esasl› çat› kaplama malzemelerinde %103, genel toplamda
ise %36 art›fl sa¤lanm›flt›r.
2005 y›l› toplam çat› kaplamalar› üretimi kapasitesinin
203.550.000 m2 oldu¤u tahmin edilmektedir. Bu rakam 2005
y›l› toplam üretim kapasitesinin %44’ü kadar›d›r.
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Çat› kaplama sanayisinin 2006 y›l›nda yine büyüme göstermesi beklenmektedir.
Geleneksel çat› kaplama malzemelerinin kullan›m oran› en yüksek olup %40 dolay›ndad›r. 2006 pazar büyüklü¤ünün %13 artaca¤› tahmin edilmektedir.
Metal çat› kaplamalar›n›n çat› sektöründeki pay›n›n da giderek
artt›¤› tespit edilmifltir. Özellikle sanayi yap›lar›na yönelik metal çat› kaplama malzemelerinin %31 gibi bir orana ulaflt›¤› gözlenmifltir. Metal çat› kaplamalar›n›n sektörden ald›¤› pay ise
25,86’d›r. Metal kaplamalar›n ihracattaki pay› ise %34,6 olup
birinci s›rada yer almaktad›r. Demir çelik fiyatlar›nda de¤ifliklik
olmad›¤› takdirde 2006 pazar büyüklü¤ünün % 5 artaca¤› tahmin edilmektedir.
Bitüm esasl› kaplamalar›n pay›n›n artarak %17,41 ile üçüncü s›rada yer ald›¤› görülmüfltür. 2006 pazar büyüklü¤ünün %10 ve
üzerinde artaca¤› tahmin edilmektedir.
Çimento esasl› kaplamalar genelde %7,58 art›flla pazardaki
konumlar›n› korumufllard›r. Bu kategorideki çimento esasl› kiremitlerde 2006 pazar büyüklü¤ündeki art›fl›n % 11 olmas› beklenmektedir. Asbestli ürünlerin piyasadan çekilmeye bafllamas› nedeniyle, lifli çimento esasl› levhalarda %10 azalma olmufltur. Bu azalma genel art›fl oran›n› %7,58’e küçültmüfltür.
Plastik esasl› kaplamalar %4,6 pazar pay› ile beflinci s›rada yer
almaktad›rlar. Pazar büyüklükleri 2003 y›l›na göre %26 artm›fl
olup 2006 y›l› için ortalama % 5 art›fl beklenmektedir.
2006 y›l› sonunda çat› kaplama malzemeleri sektörünün %8 büyüyece¤i, 96 milyon m2 miktar›na ulaflaca¤› tahmin edilmektedir.
E⁄‹ML‹ ÇATILARDA ÇATI KAPLAMA MALZEMELER‹ SEKTÖR BÜYÜKLÜKLER‹
Pazar
2005
Pazar
(2003-2005)
Pazar
(2003-2005)
Pazar
Tahmini 2006
Pazar
(2005-2006)
Pazar
(2005-2006)
(m2/y›l)
(m2/y›l)
(%)
(m2/y›l)
(m2/y›l)
(%)
Metal Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri
27.522.500
4.097.500
17,5
28.865.000
1.342.500
4,9
Kil Esasl› Kiremit Çat› Kaplama Malzemeleri
35.500.000
10.500.000
42,0
40.000.000
4.500.000
12,7
-3,7
Gruplar
Çimento Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri
6.750.000
400.000
6,3
6.500.000
—250.000
Bitüm Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri
15.500.000
7.850.000
102,6
17.000.000
1.500.000
9,7
Plastik Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri
4.100.000
850.000
26,2
4.300.000
200.000
4,9
120.000
20.000
20,0
132.000
12.000
10,0
89.492.500
23.717.500
36,0
96.797.000
7.304.500
8,2
Öteki Çat› Kaplama Malzemeleri
GENEL TOPLAM
45.000.000
40.000.000
35.000.000
30.000.000
25.000.000
20.000.000
15.000.000
10.000.000
5.000.000
0
ÇATI KAPLAMA MALZEMELER‹N‹N KULLANIM ORANLARI (%)
2005
2006 (tahmin)
Bitüm Esasl›
Çat› Kaplama
Malzemeleri % 17
Metal Esasl›
Kil Esasl› Çimento Esasl› Bitüm Esasl› Plastik Esasl›
Çat› Kaplama
Kiremit
Çat› Kaplama Çat› Kaplama Çat› Kaplama
Malzemeleri Çat› Kaplama Malzemeleri Malzemeleri Malzemeleri
Malzemeleri
Kaynak: ÇATIDER
Çimento Esasl›
Çat› Kaplama
Malzemeleri % 8
Plastik Esasl›
Çat› Kaplama
Malzemeleri % 5
Metal Esasl›
Çat› Kaplama
Malzemeleri % 31
Kil Esasl› Kiremit
Çat› Kaplama
Malzemeleri % 39
Kaynak: ÇATIDER
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
133
DIfi T‹CARET
‹thalat ve ihracat iç pazar›n yaklafl›k %3’ü dolay›nda bir büyüklü¤e sahiptir. Bu da Türkiye’deki üretimin ülkenin ihtiyac›n›
karfl›lad›¤›n› göstermektedir. ‹hracat›n ithalat› karfl›lamas› Türkiye’de bu anlamda bir döviz kayb›n›n olmad›¤›n› da göstermektedir.
ÇATI KAPLAMA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Çat› kaplama sanayisi, büyük potansiyel bar›nd›ran bir aland›r.
Henüz üretim çeflitlili¤inin çok genifl olmamas›, bu alanda yat›r›m olanaklar›n› art›rmaktad›r.
ÇATI KAPLAMA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Üretim Standartlar›
Çat› kaplama malzemelerinde standartlar›n yaln›zca üretimde
de¤il, uygulamada da yakalanmas› için bir bütün olarak çat› uygulama standartlar› da belirlenmelidir. Bu amaçla ÇATIDER,
çeflitli e¤itim faaliyetleri sürdürmektedir.
Yasal Engeller
Çeflitli yasal engeller, sanayinin geliflimi için sorun oluflturmaktad›r. Örne¤in çat› e¤imlerinin %33'le s›n›rland›r›lmas›, çat› altlar›n›n tavanaras› olarak kullan›m›n› engellemektedir. Oysa
ça¤dafl çat› kaplama malzemeleriyle çok yüksek e¤imlerde çat› döflenmesi mümkün olabilmektedir.
Kay›td›fl›l›k ve Kalitesiz Üretim
Sanayide kaliteli üretim yapan firmalar›n yan›s›ra, kay›t d›fl› ve
düflük kalitede üretim yapan firmalar da bulunmaktad›r. Bu nedenle, sanayide haks›z rekabet oluflmaktad›r. TSE standartlar›nda üretim ve denetim yap›lmal›d›r.
Ara ve Nitelikli Eleman Eksikli¤i
Çat› kaplama sanayisinde de öteki sanayilerde oldu¤u gibi e¤itim, kalifiye iflgücü ve ara eleman eksikli¤i sorunlar› bulunmaktad›r. AB fonlar› yard›m›yla ÇATIDER, sanayiye 600 yetiflmifl
usta kazand›rmak amac›yla e¤itim çal›flmalar›na bafllam›flt›r.
D›fla Ba¤›ml›l›k
Bitüm, plastik ve metal esasl› çat› kaplama malzemelerinin üretimi henüz Türkiye'de yayg›nlaflmam›flt›r. Sanayide bu bak›mdan d›fla ba¤›ml›l›k söz konusudur.
134
Is›tma-So¤utma-Havaland›rma
‹nflaat sektörünün gelecek vadeden yan sanayilerinden biri
olan ›s›tma so¤utma havaland›rma sanayisi, yabanc› sermayeden büyük oranda pay almaktad›r. Sanayi, klima so¤utma ve
havaland›rma olmak üzere iki ana bafll›kta incelenmektedir.
Pazarda üretimi öne ç›kan ürünlerden baz›lar› split klima, merkezi klima, araç klimas› ve so¤utmas›, market so¤utucular›, ticari so¤utucular ve so¤uk odalard›r.
fiirket Profili
Klima havaland›rma alan›nda yaklafl›k 50 ve so¤utma alan›nda
yaklafl›k 30 firma üretici konumunda faaliyet göstermektedir.
Uygulamac› ve sat›c› firmalarla bu say› 300-800 aras›nda de¤iflmektedir.
DÜNYADA ISITMA SO⁄UTMA HAVALANDIRMA SANAY‹S‹
Dünyada yaflanan iklim de¤ifliklikleri ve küresel ›s›nman›n etkisiyle klima sanayisinde dünya ekonomisinin üzerinde bir büyüme gerçekleflmektedir. Bireysel klima pazar› miktarda on y›lda
dört kat artm›fl, ancak de¤erde %60 oran›nda gerileme yaflam›flt›r.
Klima pazar›nda merkezi ürünler üretimi büyük oranda Avrupa'da ve ABD'de gerçeklefltirilmektedir. Bireysel klima üretiminde ise Uzakdo¤u ülkeleri bafl› çekmektedir. Özellikle Güney
Kore, Japonya, Tayland, Çin ve son y›llarda Malezya, dünya
üretiminde ön s›ralarda yer almaktad›r. Dünya klima tüketiminde ise Uzakdo¤u ve Güney Avrupa ilk s›ralardad›r.
En çok klima ihracat› gerçeklefltiren ülkeler s›ras›yla ABD, Japonya ve Güney Kore'dir. Tayland, Malezya ve Çin de bu gruba
dahil edildi¤inde dünya ihracat›n›n %52'sinin Uzakdo¤u ülkeleri taraf›ndan üstlenildi¤i söylenebilir. Japonya'n›n ihracat› her
y›l azalmaktad›r. Kore, Çin, Tayland ve Malezya'da ise ihracat
sürekli art›fl göstermektedir.
Türkiye toplam klima pazar›nda dünyada ilk onun içindedir.Avrupa’da ise alt›nc› s›rada bulunmaktad›r.
ÜRET‹M
ISITMA-SO⁄UTMA ALETLER‹ ÜRET‹M‹ (adet) (2002-2005)
90
2915
2098
-
De¤iflim
(%)
05-04
-100
Split Tip Klima (‹ç Ünite)
214282
392360
743478
963725
30
Split Tip Klima (D›fl Ünite)
211387
390143
721823
962671
33
47
28
165
72
-56
Pencere Tipi Ve Portatif Klima
Kanall› Split
Çat›/Paket (DX) Tip Klima
Son y›llarda do¤algaz kullan›m›n›n iyice yayg›nlaflmas› ile do¤algazl› cihazlar›n pazar› büyüme göstermektedir.
2004
2005
40
110
348
405
16
Fan Coil Unit
37195
38110
45662
33153
-27
Klima Santrali Hücreleri
31366
21590
30098
30041
-
258
239
223
267
20
494665
845495
1543895
1990334
29
So¤uk Su Üretici Grup
TOPLAM
Kaynak: OA‹B
TOPLAM ISITMA-SO⁄UTMA-HAVALANDIRMA GEREÇLER‹ ÜRET‹M‹
(adet) (2002-2005)
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
500.000
0
2002
2003
2004
2005
Kaynak: ‹SK‹D
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Is›tma so¤utma ve havaland›rma sanayisinde talep yaz mevsiminde %100 düzeyine ç›kmakta, k›fl mevsiminde ise %70-80
aras›nda de¤iflmektedir. Merkezi klima alan›nda yerli üreticiler
pazar›n %90'›na hakim durumdad›r. Split klimada yerli üretimle pazar›n %60'› üstlenilmektedir. So¤utma alan›nda ise daha
çok ithalat yoluna gidilmektedir.
Split klimalarda bir önceki y›la oranla %50 art›fl söz konusudur.
‹SK‹D'in verilerine göre 2005 y›l›nda sanayi genelinde yap›lan
üretim miktar› yaklafl›k 2 milyon adettir. Miktar, toplamda bir
önceki y›la göre %30 oran›nda art›fl göstermifltir.
Ürün baz›nda üretimlerde ise en yüksek art›fl oran› kanall› split
üretiminde görülmektedir. Çat›, paket (DX) tipi klimalarda da
üretim art›fl› söz konusudur. Pencere tipi ve portatif klimalar›n
üretimi durmufl, fancoil unit türü ise azalm›flt›r. 2005 y›l›nda
toplam klima üretiminin %96's› split klimalar taraf›ndan üstlenilmifltir.
2003
2002
Üretim (adet)
ISITMA-SO⁄UTMA ALETLER‹ TÜKET‹M‹ (adet) (2002-2005)
1622
3144
1261
2529
De¤iflim
(%)
05-04
101
Split Tip Klima (‹ç Ünite)
233610
378658
753375
1117613
48
Split Tip Klima (D›fl Ünite)
230795
377191
731246
1112493
52
VRF (‹ç Ünite)
4127
4239
8422
14720
75
VRF (D›fl Ünite)
570
618
1207
2417
100
Kanall› Split
2347
2490
4919
5416
10
Çat›/Paket (DX) Tip Klima
449
409
602
800
33
Fan Coil Unit
45877
48342
57057
71465
25
Klima Santrali Hücreleri
17882
18577
23961
22406
-6
975
882
993
1348
36
538254
834550
1583043
2351207
49
Tüketim (adet)
Pencere Tipi Ve Portatif Klima
So¤uk Su Üretici Grup
TOPLAM
2002
2003
2004
2005
Kaynak: OA‹B
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
135
ISITMA-SO⁄UTMA ALETLER‹ ‹THALATI (adet) (2002-2005)
TOPLAM ISITMA-SO⁄UTMA-HAVALANDIRMA GEREÇLER‹ TÜKET‹M‹
(adet) (2002-2005)
2.500.000
2.000.000
Pencere Tipi Ve Portatif Klima
1.500.000
1.000.000
500.000
0
2002
2003
2004
2005
Türkiye’de klima pazar›n›n %10’unu Japon üreticiler üstlenmifltir. Pazar›n geri kalan %35-40’› Çin’de, %50-55’i ise yerli
üreticilerdedir.
‹HRACAT
Is›tma so¤utma ve havaland›rma alan›nda son y›llarda ihracatta
istikrarl› büyüme oranlar› söz konusudur. 2001 sonunda ihracat›n pozitif de¤erlerde seyreden art›fl oranlar›, 2002'den itibaren
artarak sürmektedir. 2003 y›l›nda toplam adet olarak %200,
2004 y›l›nda %13 ve 2005 y›l›nda %45 art›fl sa¤lanm›flt›r.
2005 ihracat›n›n ürün verilerine göre split klimalar ihracat›n
%98'ini oluflturmaktad›r. ‹hracat de¤erlerinin adet olarak bir önceki y›la göre de¤iflimlerine bak›ld›¤›nda so¤uk su üretici grup,
fancoil unit ihracat adet say›lar› azalm›fl, di¤erleri artm›flt›r.
2004
2005
De¤iflim
(%)
05-04
258
715
2111
4112
14724
Split Tip Klima (‹ç Ünite)
100653
206317
357570
557879
56
Split Tip Klima (D›fl Ünite)
99501
204604
347155
552584
59
VRF (‹ç Ünite)
4209
4249
9430
17661
87
VRF (D›fl Ünite)
584
622
1295
2450
89
Kanall› Split
2503
2771
5107
6429
26
501
451
622
714
15
Fan Coil Unit
14701
23926
25900
47678
84
Klima Santrali Hücreleri
845
1079
2053
3968
93
So¤uk Su Üretici Grup
777
775
975
1226
26
224989
446905
754219
1205313
60
Çat›/Paket (DX) Tip Klima
Kaynak: ‹SK‹D
2003
2002
‹thalat (adet)
TOPLAM
Kaynak: TU‹K
ISITMA-SO⁄UTMA-HAVALANDIRMA GEREÇLER‹ TOPLAM ‹THALATI
(adet) (2002-2005)
1.400.000
1.200.000
1.000.000
800.000
600.000
400.000
200.000
0
2002
2003
2004
2005
Kaynak: ‹SK‹D
ISITMA-SO⁄UTMA ALETLER‹ ‹HRACATI (adet) (2002-2005)
2002
2003
2004
2005
0
2071
5078
1121
De¤iflim
(%)
05-04
-78
Split Tip Klima (‹ç Ünite)
68932
225445
255098
376186
47
Split Tip Klima (D›fl Ünite)
68315
224853
247668
376005
52
VRF (‹ç Ünite)
0
0
113
536
374
VRF (D›fl Ünite)
0
0
19
85
347
Kanall› Split
30
64
124
534
331
Çat›/Paket (DX) Tip Klima
17
106
341
310
-9
Fan Coil Unit
6239
13121
14457
9194
-36
Klima Santrali Hücreleri
14275
4058
7735
7999
3
60
113
210
144
-31
157868
469831
530843
772114
45
‹hracat (adet)
Pencere Tipi Ve Portatif Klima
So¤uk Su Üretici Grup
TOPLAM
TOPLAM ISITMA-SO⁄UTMA-HAVALANDIRMA GEREÇLER‹ ‹HRACATI
(adet) (2002-2005)
1.000.000
Türkiye'de ›s›tma so¤utma havaland›rma sanayisi, üretim, kalite ve test bak›m›ndan Avrupa standartlar›na uygundur. Son y›llarda Türkiye'de ›s›tma so¤utma ve havaland›rma alan›nda yap›lan yat›r›mlar›n say›s› gün geçtikçe artmaktad›r. Bu potansiyelle Türkiye'nin yak›n zamanda Avrupa'n›n üretim merkezi olmas› beklenmektedir. Özellikle yurtiçi talebin doymam›fll›¤›,
büyük üretim rakamlar›, teknolojik yeterlilik, uluslararas› güvenlik koflullar›na uygun üretim gibi nedenlerle Türkiye tercih
edilmektedir.
Özellikle endüstriyel klima alan›nda en fazla yat›r›m turizm
sektöründe olmaktad›r
ISITMA SO⁄UTMA HAVALANDIRMA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
800.000
600.000
Nitelikli Ara Eleman S›k›nt›s›
400.000
Sanayi genelinde nitelikli ara eleman s›k›nt›s› çekilmektedir. Bu
kapsamda ‹SK‹D ve ‹SKAV bünyesinde çeflitli e¤itim çal›flmalar› sürdürülmektedir.
200.000
2002
2003
2004
2005
Kaynak: ‹SK‹D
‹THALAT
OA‹B'nin verilerine 2005 y›l› ithalat› bir önceki y›la oranla %60
artm›flt›r. ‹thalat›n %95’ini split klimalar oluflturmaktad›r.
Bir önceki y›la göre ithalat miktar›nda en büyük oranda art›fl
klima santrali hücrelerde görülmüfltür.
136
Yüksek Standartlarda Üretim ve Artan Yat›r›mlar
Artan Turizm Yat›r›mlar›
Kaynak: TU‹K
0
ISITMA SO⁄UTMA HAVALANDIRMA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Kay›td›fl›l›k
Kay›td›fl› firmalar›n faaliyetleri nedeniyle sanayi genelinde haks›z rekabet ve kalitesiz üretim sorunlar› ortaya ç›kmaktad›r.
Çin Klima Sanayisi
Çin'den getirilen kalitesiz ve ucuz ürünlerin sanayi genelinde
haks›z rekabet yaratt›¤› vurgulanmaktad›r.
Asansör
‹nflaat sektörünün bir yan sanayisi olan asansör sanayisinde
son y›llarda Türkiye'de büyük geliflmeler olmaktad›r.
ASANSÖR ‹HRACATI
(bin $) (2003-2005)
Asansör sanayisinde yaklafl›k 2000 firma faaliyet göstermektedir. Firmalar›n yaklafl›k 60'› sanayide önemli rol oynamaktad›r.
DÜNYADA ASANSÖR SANAY‹S‹
2003 y›l› verilerine göre dünyadaki toplam asansör say›s› 7
milyon adettir. Asansör sanayisinin toplam cirosu ise 18 milyar
dolar düzeyindedir. Dünya asansör pazar›nda 3 milyon 500 bin
adet asansörle Avrupa, en büyük pazar pay›n› elinde tutmaktad›r. ‹kinci s›rada 750 bin adet asansörle Kuzey Amerika yer almaktad›r. Japonya ise 700 bin adet asansörle üçüncü s›radad›r. S›ralamada yer alan öteki ülke ve bölgeler s›ras›yla BDT ülkeleri, Güney Asya ülkeleri, Güney Amerika, Avustralya hariç
Okyanusya, Ortado¤u, Afrika ve Avustralya'd›r.
Avrupa genelindeki s›ralamada ilk s›rada 700 bin asansörle
‹talya yer almaktad›r. Almanya, ‹spanya, Fransa, ‹ngiltere ve
Yunanistan bu ülkeyi izlemektedir.
ÜRET‹M
Asansörler ilk olarak 1950'li y›llarda temsilci firmalar arac›l›¤›yla Türkiye'de kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Türk asansör sanayisi, özellikle 1990'l› y›llarda h›zla geliflim göstermifltir. Bu y›llarda Türkiye'de tesis edilen y›ll›k ortalama asansör say›s›
8.000 dolay›ndad›r. Ekonomik krizler ve deprem gibi etkenlerle asansör sanayisinde de daralmalar yaflanm›flt›r. Y›ll›k ortalama asansör üretimi bu y›llarda 4.000'e düflmüfltür.
2010 y›l›na kadar inflaat sektöründeki geliflmelere paralel olarak asansör sanayisinde y›lda 16.000 adetlik üretim miktar›na
ulafl›laca¤› tahmin edilmektedir.
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
Türkiye'de tesis edilmifl olan asansör say›s› yaklafl›k 110.000
dolay›ndad›r. Bu say›yla Türkiye, Avrupa s›ralamas›nda 7. s›rada yer almaktad›r. Asansör say›s›n›n 2010 y›l›nda 200.000'e
ç›kmas› beklenmektedir. Asansör sektörünün Türkiye piyasas›nda 450 milyon dolarl›k pazar pay› söz konusudur.
‹HRACAT
Türkiye'nin Avrupa pazar›ndaki rekabet gücü gün geçtikçe artmaktad›r. Asansör sanayisinde ihracat olanaklar›, özellikle
1990'l› y›llarda üretimin art›fl göstermesiyle artm›flt›r. Günümüzde asansör ürünleri, Ortado¤u, Balkanlar, Yak›ndo¤u, Orta
Asya, Avrupa ve Afrika'da yer alan yaklafl›k 60 ülkeye ihraç
edilmektedir.
De¤iflim (%)
‹hracat (bin $)
Y›llar
fiirket Profili ve ‹stihdam
2003
3.130
2004
4.009
28
2005
5.709
42
Kaynak: TÜ‹K
ASANSÖR, SK‹PL‹ ASANSÖR/YÜRÜYEN MERD‹VEN AKSAM VE PARÇALARI
‹HRACATI ($) (2005)
5.357.829,00
‹ran
Suudi Arab.
3.434.131,00
Kuveyt
2.465.350,00
‹srail
1.747.776,00
Almanya
1.664.578,00
Fransa
1.589.991,00
Yunanistan
1.568.515,00
Bulgaristan
1.374.320,00
Polonya
1.179.388,00
Lübnan
1.134.554,00
Ukrayna
1.114.703,00
Rusya
1.081.301,00
BAE
1.073.806,00
Suriye
1.052.702,00
0
1000000
2000000
3000000
4000000
5000000 6000000
Kaynak: TÜ‹K
2005 y›l›nda en önemli ihracat pazar› Ortado¤u olmakla beraber, Türk Cumhuriyetleri ve Avrupa'ya da ihracat yap›lmaktad›r.
‹THALAT
Asansör sanayisinde komple asansör ithalat› oldukça azd›r. Aksam ithalat› ise halen sürmektedir. En çok ithalat yap›lan ülkeler AB ülkeleridir.
ASANSÖR ‹THALATI (bin $) (2003-2005)
Y›llar
‹hracat (bin $)
De¤iflim (%)
2003
10.986
2004
12.990
18
2005
21.700
67
Kaynak: TÜ‹K
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
137
ASANSÖR,SK‹PL‹ ASANSÖR/YÜRÜYEN MERD‹VEN AKSAM VE PARÇALARI
‹THALATI ($) (2005)
2.442.396,00
‹talya
2.094.744,00
‹spanya
Almanya
1.840.170,00
‹sviçre
1.675.874,00
Yunanistan
1.635.403,00
0
500000
1000000
1500000
2000000
2500000 3000000
Kaynak: TÜ‹K
ASANSÖR ‹HRACAT VE ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (bin $) (2003-2005)
25.000
‹hracat
‹thalat
20.000
15.000
10.000
5.000
0
2003
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
ASANSÖR SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
CE ‹flareti Zorunlulu¤u
15 A¤ustos 2004 tarihinde kabul edilen Asansör Yönetmeli¤i'ne göre, asansörlere asgari güvenlik standartlar›n› tafl›mas›
amac›yla CE iflaretleme zorunlulu¤u getirilmifltir. 18 ayl›k bir
geçifl sürecinin ard›ndan yürürlü¤e girecek olan yönetmelikle
AB standartlar›na uyum sa¤lanacakt›r.
Geliflme Potansiyeli
Türk asansör sanayisi, 2010 y›l›na kadar Avrupa'n›n üç büyük
gücünden biri olma potansiyeline sahiptir. Özellikle AB standartlar›n›n getirilmesi, talepte art›fl sa¤layacakt›r.
ASANSÖR SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Kay›td›fl›l›k ve Haks›z Rekabet
Haks›z rekabet do¤uran düflük standartl› ve kay›td›fl› üretim,
asansör sanayisinin en büyük sorunudur. Bu durum kullan›c›lar›n güvenli¤ini tehdit etmektedir.
Denetim Eksikli¤i
Asansör sanayisinde faaliyet gösteren denetim organlar›n›n ifllevleri yetersiz kalmaktad›r.
138
Ayd›nlatma
Dekoratif ve ifllevsel yönüyle öne ç›kan ayd›nlatma, önceleri
sokak ayd›nlatmas› olarak kullan›lm›fl, ilerleyen y›llarda mekânlarda kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Teknolojinin h›zla geliflmesi ve
tasar›mc›lar›n yarat›c›l›klar› ile ayd›nlatma ihtiyac›n›n ötesinde
önemli bir dekorasyon ö¤esi olmufltur. Ayd›nlatman›n amac›
belli bir ayd›nlatma düzeyini elde etmek de¤il, ideal ve do¤ru
görme koflullar›n› sa¤lamak haline gelmifltir. Günümüzde ayd›nlatma firmalar› geliflen tasar›mlarla birlikte sadece lamba
ya da ampul üretip satmamakta, her türlü mekâna uygun projeler çizilerek dekoratif çözümler yaratmaktad›r.
ÜRET‹M
Avrupa ülkeleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda Türkiye'deki ayd›nlatma
sanayisi, olabilecek hacminin üçte biri büyüklü¤ündedir. Ayd›nlatma pazar›n›n büyüklü¤ü 350 milyon dolar dolay›ndad›r. Bu
de¤erin 130 milyon dolarl›k k›sm› ampullerden, 220 milyon dolarl›k k›sm› ise ayd›nlatma armatürlerinden oluflmaktad›r.
AYDINLATMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹
(YTL) (2000-2004)
Y›llar
fiirket Profili
Günümüzde ayd›nlatma sektörü, mekân dekorasyonunda
önemli bir ayr›nt›y› oluflturmaktad›r. Her geçen gün zevkler ve
tasar›mlar de¤iflmektedir. Bu nedenle dünya piyasas›nda belli
bir yer edinmenin yolu öncelikle teknolojinin geliflmesinden
geçmektedir. Ülke ve bölge ekonomisi aç›s›ndan ayd›nlatma
sektörünün konumu incelendi¤inde, daha çok ithalatç› konumundaki firmalar›n yo¤unlu¤u dikkati çekmektedir. Turizm, sanayi ve inflaat sektörü içinde önemli bir yere sahip olan elektrik, ayd›nlatma sistemleri ve ürünleri ile ilgili yat›r›mlar›n
2006 ve ilerleyen y›llarda daha fazla önem kazanmas› beklenmektedir.
Son y›llarda geliflen Türk ayd›nlatma sektörü, bir yandan ulusal pazarda mimarlar›n projelerindeki ayd›nlatma seçeneklerini ço¤altm›fl, öte yandan da ürünlerini yurtd›fl› pazarlara ihraç
etmeye bafllam›flt›r. Türkiye’de uluslararas› kalite standartlar›nda üretim yapan firmalar›n say›s› her geçen gün ço¤almaktad›r.
1960'l› y›llar›n sonunda Türkiye'de uluslararas› firmalar enkandesan ve fluoresan ampul üretimine bafllam›flt›r. 1970'lerde
farkl› firmalar›n aç›lmas›yla sanayide çeflitlenmenin ilk ad›mlar› at›lm›flt›r. Genellikle yurtd›fl›ndaki ürünlerin benzerinin üretilmesi ile faaliyetlerini sürdüren sanayide, 1970'lerin sonunda
yeni firmalar›n aç›lmas›yla geliflim sürmüfltür. 1980'li y›llarda
ise ithalatç›lar sanayiye kat›lm›flt›r.
Türk ayd›nlatma sanayisinde 50 dolay›nda büyük ölçekli firma
faaliyet göstermektedir. Küçük ve orta büyüklükteki firma say›s›n›n ise yaklafl›k 300 oldu¤u tahmin edilmektedir. Ayr›ca pek
çok kay›td›fl› firma da faaliyettedir.
DÜNYADA AYDINLATMA SANAY‹S‹
Ayd›nlatma sanayisi ve teknolojisi, dünyada h›zla geliflen alanlardan biridir. Ayr›ca mimaride ayd›nlatma çözümleri önem kazanmakta ve ayd›nlatma bilinci geliflim göstermektedir.
Dünya ayd›nlatma pazar›n›n büyüklü¤ünün 45 milyar dolar dolay›nda oldu¤u san›lmaktad›r. Bu pazar›n 30 milyar dolarl›k k›sm› ampullerden oluflmaktad›r. Geri kalan 15 milyar dolar ise ayd›nlatma armatürlerine aittir.
Avrupa, dünyada ayd›nlatma sanayisinin öncüsü konumunda
yer almaktad›r. Üretim teknolojileri alan›nda ABD, Avrupa'y›
izlemektedir.
De¤iflim (%)
Üretim
2000
4.969.199
2001
6.552.975
32
2002
12.918.373
97
2003
19.035.189
47
2004
18.939.798
-1
Kaynak: DTM
AYDINLATMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹ (YTL) (2000-2004)
20.000.000
15.000.000
10.000.000
5.000.000
0
2000
2001
2002
2003
2004
Kaynak: DTM
TÜKET‹M
Türkiye genelinde kullan›lan elektrik enerjisinin yaklafl›k %5'i
ayd›nlatma amaçl› kullan›lmaktad›r. Bu tüketimin büyük k›sm›
d›fl ayd›nlatma alan›nda yap›lmaktad›r.
‹HRACAT
1996-2000 y›llar› aras›nda ithalat ihracata oranla daha önde
gitmifltir. 2001 y›l›ndaki ekonomik kriz sonras›nda Türkiye ayd›nlatma sektörü ihracata h›zla yönelmifl ve ihracatç› kimli¤i ile
ön plana ç›km›flt›r. 2002 ve 2003 y›llar›nda ise ihracatta art›fl
e¤ilimi devam etmifltir.
Türk ayd›nlatma sanayisi, dünya sanayisinden oldukça k›s›tl›
oranda pay almaktad›r. A¤›rl›kl› ihracat dekoratif ürünlerdedir.
Uzakdo¤u ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda Türkiye iletiflim, ulafl›m, sevk›yat, hacim ve kalite aç›s›ndan ihracatta avantajl› bir konumda
yer almaktad›r.
Ayd›nlatma armatürleri ihracat›nda de¤erde bir önceki y›la göre 2005'te %30 oran›nda art›fl görülmektedir. 2005 y›l› için
ayd›nlatma armatürleri ihracat› 129,6 milyon dolar düzeyinde
gerçekleflmifltir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
139
AYDINLATMA ARMATÜRLER‹ ‹HRACATI
(bin $) (2003-2005)
De¤iflim (%)
‹hracat
Y›llar
Tüketici Bilinçsizli¤i
2003
75.201
2004
100.095
33
2005
129.598
29
Kaynak: DTM
Pazar Kültüründe Eksikler
Avize ihracat›n›n toplam ayd›nlatma ihracat›ndaki pay›
%85,7'dir. ‹hracat›n gerçeklefltirildi¤i ülke say›s› 40'›n üzerindedir. Aralar›nda Avrupa ülkeleri, Türk Cumhuriyetleri, Ortado¤u, Afrika ülkeleri ve ABD bulunmaktad›r.
‹THALAT
2005 y›l›nda gerçeklefltirilen ayd›nlatma armatürleri ithalat›
115 milyon dolar de¤erindedir. Bir önceki y›la göre ithalatta de¤er baz›nda %31 oran›nda art›fl yaflanm›flt›r.
Ayd›nlatma alan›nda en fazla ithalat gerçeklefltirilen ülke aç›k
farkla Çin'dir. 2005 y›l›nda gerçeklefltirilen ithalat›n %37'si
Çin'den,%13’ü Bulgaristan’dan, %10’u ise ‹spanya’dan yap›lm›flt›r.
AYDINLATMA ARMATÜRLER‹ ‹THALATI
(bin $) (2003-2005)
De¤iflim (%)
‹thalat
Y›llar
2003
61.541
2004
87.573
42
2005
115.033
31
Kaynak: DTM
‹HRACAT VE ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (bin $) (2003-2005)
140.000
‹hracat
‹thalat
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
2003
2004
2005
Kaynak: AG‹D
AYDINLATMA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Ayd›nlatma sanayisi, son on y›lda önemli geliflmeler göstermifltir. Bu alanda henüz büyük anlamda potansiyel bulunmaktad›r.
AYDINLATMA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Kay›td›fl›l›k
Ayd›nlatma alan›nda kalitesiz üretim, sanayi genelindeki
önemli sorunlardan biridir. Genellikle kay›td›fl› üreticiler nedeniyle ortaya ç›kan bu sorunun çözümü için s›k› denetim mekanizmalar›n›n ve belirli standartlar›n ortaya konulmas› gerekmektedir. Kalitesiz ithalatta da herhangi bir denetim bulunmamaktad›r. Dolay›s›yla uluslararas› pazarda ayd›nlatma sanayisinin imaj› zedelenmektedir.
140
Üretim teknolojileri ve ayd›nlatma bilinci her ne kadar gün geçtikçe geliflme gösterse de, sertifika alan›nda pek çok üretici Avrupa standartlar›n› yakalayamam›flt›r. Verilen TSE sertifikalar›n›n Avrupa'yla geçerlili¤inin sa¤lanmas› gerekmektedir.
Pazar kültüründe eksiklik bulunmaktad›r. Ayd›nlatma alan›nda
ciddi bir yan sanayi mevcut de¤ildir.
Yüksek Maliyet
‹thal komponentlerin fiyatlar› Avrupa ortalamas›n›n üzerindedir. Bu nedenle maliyetler artmaktad›r.
Markalaflma Eksikli¤i
Sanayi genelinde herhangi bir tasar›m kültürü, markalaflma ya
da e¤itim program› bulunmamaktad›r.
Mutfak-Banyo
Türkiye'de inflaat sektörünün önemli yan sanayilerinden biri
mutfak ve banyo sanayisidir. Büyük oranda geliflmifl olan mutfak-banyo sanayisinde, 2001 kriziyle birlikte bir duraklama dönemi yafland›ktan sonra sanayide toparlanma görülmüfltür.
2005 y›l›nda gerçeklefltirilen mutfaklarda kullan›lan ahflap mobilya üniteleri ihracat›nda da %55’lik ihracat art›fl oran› gerçekleflmifl ve 5,6 milyon dolar de¤erine ulaflm›flt›r.
AHfiAP HAZIR MUTFAK ÜN‹TELER‹ ‹HRACATI
(kg / $) (2003-2005)
fiirket Profili
Mutfak-banyo konusunda faaliyet gösteren firma say›s› kesin
olarak bilinmemekle beraber Ahflap Mutfak ve Banyo Mobilyas› Sanayici ve ‹thalatç›lar› Derne¤i'nin (MUDER) 21 adet üyesi
bulunmaktad›r.
Y›llar
DÜNYADA MUTFAK-BANYO SANAY‹S‹
Miktar (kg)
De¤iflim
(%)
De¤er ($)
De¤iflim
(%)
2003
809.152
2004
867.562
7
1.965.150
1.512.375
30
2005
1.238.610
43
3.418.933
74
Kaynak: TÜ‹K
Almanya ve ‹talya bu alanda dünyan›n ve Avrupa'n›n önde gelen üretici ülkelerindendir. Dünyada, özellikle Avrupa'da her
tüketici, mutfa¤›n› 3-4 kez yenileme gereksinimi duymaktad›r.
MUTFAKLARDA KULLANILAN TÜRDEN D‹⁄ER AHfiAP
MOB‹LYALARIN ‹HRACATI (kg / $) (2003-2005)
De¤iflim
(%)
De¤iflim
(%)
ÜRET‹M
Y›llar
Mobilya sanayisi içinde mutfak-banyo sanayisinin pay› yaklafl›k
%25'tir. Mutfak banyo mobilyas› pazar büyüklü¤ü ise yaklafl›k
300-400 milyon dolar aras›ndad›r. Büyük firmalar, bu pazar›n
%15-20'sini elinde tutmaktad›r.
2003
1.253.071
2004
1.247.507
-
3.576.142
58
2005
1.716.113
38
5.582.297
56
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
De¤er ($)
2.263.144
Kaynak: TÜ‹K
‹THALAT
Türkiye'de tüketicilerin mutfak yenileme gereksinimi say›lar› 1
kez de kalmaktad›r. Önümüzdeki üç y›l içinde MUDER’in haz›rlam›fl oldu¤u toplam mutfak talep tahminleri afla¤›daki çizelgede gösterilmektedir:
2005 y›l›nda gerçeklefltirilen ahflap haz›r mutfak mobilyas› ithalat de¤eri 12,5 milyon dolard›r. Mutfaklarda kullan›lan ahflap
mobilya üniteleri ihracat› ise 8,1 milyon dolar düzeyindedir.
AHfiAP HAZIR MUTFAK ÜN‹TELER‹ ‹THALATI (kg / $)
(2003-2005)
MUTFAK TALEP TAHM‹NLER‹
(adet) (2006-2007)
Y›llar
Miktar (kg)
Mutfak Talebi
Y›llar
Miktar (kg)
1.166.758
De¤iflim
(%)
De¤er ($)
De¤iflim
(%)
2006
430.000
2003
2007
470.000
2004 2.020.563
73
10.720.306
7.794.290
38
2005 1.687.880
-16
12.483.341
16
Kaynak: TÜ‹K
MUTFAK TALEP TAHM‹NLER‹ (adet) (2006-2007)
MUTFAKLARDA KULLANILAN TÜRDEN D‹⁄ER AHfiAP
MOB‹LYALARIN ‹THALATI (kg / $) (2003-2005)
500.000
adet
Y›llar
400.000
2006
2007
Miktar (kg)
De¤iflim
(%)
De¤er ($)
De¤iflim
(%)
2003
601.582
2004
1.414.967
135
6.520.036
3.073.435
112
2005
1.728.735
22
8.106.613
24
Kaynak: TÜ‹K
Kaynak: MUDER
‹HRACAT
Uluslararas› rekabet koflullar›nda yüksek üretim kapasitesi bulunan firmalar daha avantajl› konumdad›r. 2005 y›l›nda ahflap
haz›r mutfak ihracat›, %85 art›flla 3,4 milyon dolar düzeyinde
gerçekleflmifltir.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
141
AHfiAP HAZIR MUTFAK ‹HRACAT VE ‹THALATI ($) (2003-2005)
14.000.000
12.000.000
10.000.000
8.000.000
6.000.000
4.000.000
2.000.000
0
‹hracat
Yabanc› Yat›r›mlar
AB ile birlikte, sanayide yabanc› yat›r›mlar›n artmas› beklenmektedir.
‹thalat
MUTFAK BANYO SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Eski Standartlar
2003
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
MUTFAKLARDA KULLANILAN TÜRDEN D‹⁄ER AHfiAP MOB‹LYALAR
‹HRACAT VE ‹THALATI (kg/$) (2003-2005)
10.000.000
‹hracat
Ahflap mutfak konusunda 1993 y›l›nda kabul edilen TSE 6384
standard› hâlâ geçerli olmakla beraber, art›k günümüz koflullar›na uymamaktad›r. Standartta de¤ifliklikler ve eklemeler yap›lmas›, sanayi genelinde faaliyet gösteren kay›td›fl› firmalar›n
kalitesiz üretimleri ve haks›z rekabet koflullar›n› önleyecektir.
Nitelikli Eleman Eksikli¤i
‹thalat
8.000.000
Mutfak banyo sanayisinde özellikle tasar›m, sat›fl ve montaj konular›nda e¤itimli elemana gereksinim duyulmaktad›r. Bu
amaçla MUDER'in çeflitli e¤itim çal›flmalar› sürmektedir.
6.000.000
4.000.000
2.000.000
D›fla Ba¤›ml›l›k
0
2003
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
2005 y›l›nda plastikten dufllar ve banyo küvetleri ithalat›
%59’luk art›flla 6,2 milyon dolara yükselmifltir. ‹hracat de¤erindeki art›fl ise %15 olarak gerçekleflmifl ve 27,3 milyon de¤erine ulaflm›flt›r.
PLAST‹KTEN DUfiLAR VE BANYO KÜVETLER‹ ‹THALAT VE ‹HRACATI
($) (2003-2005)
30.000.000
‹hracat
25.000.000
‹thalat
27.268.852
23.774.760
20.000.000
13.079.154
15.000.000
10.000.000
5.000.000
6.201.663
1.948.378
0
2003
3.898.583
2004
2005
Kaynak: TÜ‹K
MUTFAK BANYO SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Geliflim Potansiyeli
Mobilya sanayisinin %25'i mutfak-banyo sanayisi taraf›ndan
üstlenilmektedir. Sanayi genelinde son y›llarda bafllayan geliflme, sektörel aç›dan önemli potansiyellere iflaret etmektedir.
‹nflaat sektöründeki hareketlenmelerle mutfak-banyo alan›nda
da önemli oranda büyüme beklenmektedir.
Markalaflma
Orta büyüklükteki firmalar, markalaflma anlam›nda çaba sarf
etmektedir. Bu da kalitenin her geçen gün artmas›n› sa¤lamaktad›r.
Tüketicilerin Bilinçlenmesi
Bunun yan›s›ra, bilinçlenen kullan›c›lar, sanayiye ivme kazand›rmaktad›r.
142
Özellikle montaj malzemeleri ve aksesuarlar gibi üretimde kullan›lan nitelikli hammaddenin büyük k›sm› ithal edilmektedir.
Dolay›s›yla sanayi genelinde d›fla ba¤›ml›l›k göze çarpmaktad›r.
Markalaflma Önündeki Engeller
Kullan›c›lar için en önemli kriterin fiyat olmas›, markalaflmay›
engellemektedir.
Mobilya
Mobilya sanayisi, Türkiye'nin uluslararas› alanda rekabete girdi¤i sanayilerden biridir. Dünya standartlar›nda ve ileri teknolojiyle üretim yap›lmaktad›r.
TÜRK‹YE MOB‹LYA ÜRET‹M‹ (milyar TL) (2002-2005)
400.000
350.000
300.000
fiirket Profili ve ‹stihdam
250.000
Mobilya sanayisinde faaliyet gösteren firmalar›n büyük bir k›sm› küçük ölçekli olmas›na karfl›n son y›llarda orta ve büyük ölçekli firmalarda art›fl yaflanmaktad›r. Sanayi genelinde faaliyet
gösteren 30 bin firmada 92 binden fazla kifli istihdam edilmektedir. Bu istihdam›n büyük ço¤unlu¤u ahflap ve metal mobilya
firmalar›nda çal›flmaktad›r.
200.000
150.000
100.000
50.000
0
2002
2003
2004
2005
Kaynak: DTM / * tahmini
Ofis mobilyalar› üreticisi firma say›s› ise 16-18 bin adettir. Yarat›lan istihdam ise 240 bin dolay›ndad›r. Mobilya üretimi genellikle orman ürünlerinin yo¤un oldu¤u bölgelerde yap›lmaktad›r. Mobilya üretimi özellikle ‹stanbul, Ankara, Bursa (‹negöl),
Kayseri, ‹zmir, Adana ve Eskiflehir'de yo¤unlaflm›flt›r.
DÜNYADA MOB‹LYA SANAY‹S‹
Dünyada toplam mobilya üretimi de¤eri yaklafl›k 210 milyar dolard›r. Bu üretimin %30'u büyük ölçekli mobilya firmalar› taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Üretimin %25-30'u d›fl ticaretin pay›n› oluflturmaktad›r. Her y›l mobilya ticaretinde d›fla aç›lma oran› artmaktad›r.
Mobilya alan›nda dünyada en uzmanlaflm›fl pazar Avrupa'd›r.
‹talya, y›ll›k 20 milyar dolarl›k mobilya ihracat›yla Avrupa mobilya endüstrisinin dörtte birini elinde tutmaktad›r. Almanya,
Fransa ve ABD, mobilya üretimi alan›nda öteki önemli ülkelerdir. Son y›llarda öteki sanayilerde oldu¤u gibi mobilya alan›nda
da Çin söz sahibi olmaya bafllam›flt›r.
Ofis mobilyalar› için ekonominin geliflimi ve istihdam art›fl›
önemli olmaktad›r.
Türkiye mobilya sanayisinin toplam pazar büyüklü¤ü 6 milyar
dolara yükselmifl durumdad›r. Türkiye'nin dünya mobilya pazar›ndaki pay› henüz ‹talya'n›n %1'i kadard›r. Ofis mobilyalar› sanayisi 2004 y›l› toplam cirosu ise OMS‹AD'›n verilerine göre bir milyar dolar düzeyindedir. Dünya pazar›nda Türkiye, ofis mobilyalar› alan›nda dünyada 7., Avrupa'da ise 5. s›rada yer almaktad›r.
Sanayinin geneli büyük oranda iç piyasaya dönüktür. Hem bu
nedenle, hem de büyük oranda atölye düzeyinde çal›fl›ld›¤› için
sanayideki kapasite kullan›m oranlar› %40 dolay›ndad›r. Ayr›ca kapasite kullan›mlar›n›n artmamas›ndaki en önemli etkenlerden bir baflkas› da iç talep yetersizli¤idir.
El yap›m› mobilyada Türkiye, dünya s›ralamas›nda 5. s›rada yer
almaktad›r. Türkiye mobilya sanayisinin sahip oldu¤u potansiyel, el yap›m› mobilya üretimi ile de¤erlendirilmelidir.
Mobilya tüketiminde en büyük pay ABD'ye aittir. Ayr›ca en büyük ithalatç› ülke de ABD'dir. Avrupa, ABD'den sonra gelmektedir.
Dünya pazarlar›nda A grubu, B grubu ve C grubu olarak üretilen üç s›n›f mobilya ürünü aras›nda Türkiye B grubu mobilya
üreticisi ülkeler aras›nda yer almaktad›r.
Ofis mobilyalar›n›n dünyadaki pazar büyüklü¤ü ise 95 milyar
dolar dolay›ndad›r. Avrupa'da ‹talya, yine en büyük pazar pay›na sahiptir. Ancak Çin, ofis mobilyalar› alan›nda üst s›ralara
do¤ru ilerlemektedir.
‹HRACAT
ÜRET‹M
‹ç talepteki azalma, firmalar›n özellikle 2001'den sonra ihracata yönelmeleriyle dengelenmeye çal›fl›lm›flt›r. Dolay›s›yla ihracat son y›llarda art›fltad›r. Sanayinin geliflimi ihracat›n geliflimine ba¤l›d›r.
Mobilya arz› ve talebi do¤rudan konut inflaatlar›na ve gelir art›fl›na paralel bir seyir izlemektedir. 2005 y›l›nda, imalat sanayi alt sektörleri itibar›yla üretim art›fl›, en fazla %41,4 ile mobilya imalat›nda olmufltur. Bu art›flta en önemli etken iç talepteki art›fl ve uzun vadeli kredi uygulamalar› olmufltur.
Mobilya ihracat› 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %12 oran›nda artarak 956 milyon dolar de¤erine ulaflm›flt›r. Sanayide faaliyet gösteren firmalar›n baz›lar› do¤rudan ihracat yaparken,
baz› firmalar ise yurtd›fl› müteahhitlik firmalar› arac›l›¤›yla ihracat yapmaktad›r.
TÜRK‹YE MOB‹LYA ÜRET‹M‹
(milyar TL) (2002-2005)
Y›llar
Üretim
2002
253.400
MOB‹LYA ‹HRACATI
(milyon $) (2000-2005)
De¤iflim (%)
Y›llar
‹hracat
2000
232,5
De¤iflim (%)
2003
251.000
-1
2001
245,7
6
2004
265.000
6
2002
360,4
47
2005
374.710*
41
2003
634,4
76
2004
854,6
35
2005
956,6
12
Kaynak: TÜ‹K
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
143
TÜRK‹YE’N‹N AHfiAP MOB‹LYA PAZARLARI (%) (2005)
MOB‹LYA ‹HRACATI (milyon $) (2000-2005)
1.200
‹ngiltere
%5
1.000
800
ABD
%5
‹ran
%5
Fransa KKTC
Hollanda
S.Arabistan
%4
%4
%4
%3
Yunanistan
%8
600
400
Almanya
%8
200
0
2000
2001
2002
2003
2004
Kaynak: TÜ‹K
Kaynak: DTM
Mobilya ürünlerinin ihracat› grafi¤i afla¤›da görülmektedir. Bu
çizelgeye göre 2005 y›l›nda en fazla ihracat art›fl› ahflap mutfak mobilyalar›nda gerçekleflmifltir. Ahflap mutfak mobilyalar›n
ihracat› bir önceki y›la göre %66,8 oran›nda art›fl göstermifltir.
Metal oturma amaçl› mobilyalarda ise %60 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir.
2006 Y›l›
OA‹B kay›tlar›na göre ahflap mobilya ihracat›nda 2006 y›l›n›n
ilk alt› ay›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre de¤erde %12,
miktarda ise %9 oran›nda art›fl gerçeklefltirilmifltir. Bu art›fl
oranlar›yla ihracat 70 bin ton / 171 milyon dolar düzeyine ulaflm›flt›r.
ÜRÜNLERE GÖRE MOB‹LYA ‹HRACATI (bin $) (2002-2005)
AHfiAP MOB‹LYA ‹HRACATI (kg / $) (Ocak-Haziran 2005-2006)
Metal Oturma Amaçl› Mobilyalar
2.925
4.341
5.780
9.206
De¤iflim
(%)
(05-04)
59,3
Metal Ofis Mobilyalar›
19.098
31.369
47.681
56.214
17,9
Ahflap Oturma Amaçl› Mobilyalar
21.508
35.716
42.087
44.343
5,4
Ahflap Ofis Mobilyalar›
11.281
15.938
20.210
24.890
23,2
Ahflap Mobilyalar›n
Aksam ve Parçalar›
Ahflap Mutfak Mobilyalar›
3.014
3.797
5.397
9.000
66,8
Kaynak: OA‹B
Ahflap Yatak Odas› Mobilyalar›
14.976
27.317
34.972
44.723
27,9
2002
Ürün Ad›
2003
2004
2005
Di¤erleri
% 44
Irak
% 10
2005
Kaynak: TÜ‹K
2005 (Ocak-Haziran)
Miktar (kg)
2006 (Ocak-Haziran)
De¤er ($)
Miktar (kg)
De¤iflim (%)
De¤er ($)
De¤er ($)
MOBiLYA
SEKTÖRÜ
63.603.193
153.156.510
69.562.048
171.327.478
11,9
Ahflap Mobilyalar
58.065.654
140.405.915
63.715.652
158.655.904
13
5.537.539
12.750.596
5.846.397
12.671.574
-0,6
‹THALAT
ÜRÜNLERE GÖRE MOB‹LYA ‹HRACATI (bin $) (2002-2005)
60.000
50.000
40.000
Mobilya ithalat›, 1996 y›l›nda Türkiye'nin AB ile Gümrük Birli¤i'ne girmesi nedeniyle artm›flt›r. Sanayi genelinde ithalat›n
artmas›, yerli üretimin gereksinimleri karfl›layamamas› anlam›na gelmektedir. 2005 y›l›nda ithalatta bir önceki y›la göre %33
oran›nda art›fl olmufl ve ithalat de¤eri 528 milyon dolara ulaflm›flt›r.
30.000
MOB‹LYA ‹THALATI
(milyon $) (2000-2005)
20.000
10.000
0
2002
2003
2004
2005
‹thalat
2000
284,9
De¤iflim (%)
Metal Oturma Amaçl› Mobilyalar
Metal Ofis Mobilyalar›
2001
172,2
Ahflap Oturma Amaçl› Mobilyalar
Ahflap Ofis Mobilyalar›
2002
180,8
5
Ahflap Mutfak Mobilyalar›
Ahflap Yatak Odas› Mobilyalar›
2003
250,2
38
2004
397,8
59
2005
528,7
33
Kaynak: TÜ‹K
Türkiye, 170 adetten fazla ülkeye mobilya ihracat› gerçeklefltirmektedir. Sanayide 2005 y›l› verilerine göre ihracat›n önemli
bir bölümü AB ülkelerine yap›lmaktad›r. Yunanistan ve Almanya, %8 oran›nda ihracat pay›yla son y›llarda ihracatta en
önemli pazarlardan olmufllard›r. %10’luk paya sahip Irak ise ihracatta en baflta gelmektedir.
Ofis mobilyalar›nda en fazla ihracat yap›lan ülkeler baflta AB
ülkeleri olmak üzere, Türk Cumhuriyetleri, Malezya, Rusya Federasyonu, Ortado¤u ülkeleri, Uzakdo¤u ülkeleri ile Kuzey ülkeleridir.
-40
MOB‹LYA ‹THALATI (milyon $) (2000-2005)
600
500
400
300
200
100
0
2000
Kaynak: DTM
144
Y›llar
2001
2002
2003
2004
2005
Mobilya sektöründe ithal edilen bafll›ca ürünler ahflap mobilyalar ve yerli üretimle talebin karfl›lanamad›¤› öteki mobilyalar
olmufltur. 2005 y›l›nda bir önceki y›la oranla ithalat› en çok artan ürün, metal ofis mobilyalar› olmufltur. 2004 y›l›na oranla ithalat hemen hemen dört kat art›fl göstermifltir. Metal oturma
amaçl› mobilyalar ise %100’e yak›n art›fl göstermifltir. En düflük art›fl oran› ise ahflap yatak odalar›nda gözlenmifltir.
MOB‹LYA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
‹thalatta dünya genelinde oldu¤u gibi Türkiye'de de ‹talya bafl›
çekmektedir. Fransa, ‹ngiltere ve Malezya da öteki önemli ithalat pazarlar›d›r.
Düflük ‹hracat De¤erleri
Ofis mobilyalar›nda ise ithalat›n yo¤unlaflt›¤› pazarlar ‹talya ve
Almanya'd›r.
ÜRÜNLERE GÖRE MOB‹LYA ‹THALATI (bin $) (2002-2005)
2002
2003
2004
2005
Metal Oturma Amaçl› Mobilyalar
3.562
6.706
10.967
21.518
De¤iflim
(%)
(05-04)
96,2
Metal Ofis Mobilyalar›
1.817
2.192
2.172
10.495
383,2
Ahflap Oturma Amaçl› Mobilyalar
6.376
7.413
12.936
23.260
79,8
Ahflap Ofis Mobilyalar›
2.580
2.716
3.395
5.714
68,3
Ahflap Mutfak Mobilyalar›
10.216
10.868
17.240
20.590
19,4
Ahflap Yatak Odas› Mobilyalar›
3.779
4.013
13.836
13.914
0,6
Ürün Ad›
ÜRÜNLERE GÖRE MOB‹LYA ‹THALATI (bin $) (2002-2005)
25.000
Markalaflma Eksikli¤i
Sanayinin genel sorunu, özgün tasar›m yönündeki eksiklikler
ve markalaflamamakt›r. Halen yurtd›fl›ndan tasar›m deste¤i
al›nmaktad›r.
‹hracat pazarlar›n›n say›s› 100'den fazla olmas›na karfl›n, ihracat de¤erleri bar›nd›rd›¤› potansiyele henüz ulaflamam›flt›r. Bunun nedeni mobilya sanayisinin iç piyasaya göre yap›lanm›fl olmas›d›r. Ayr›ca modern üretim tezgâhlar›n›n kullan›m› henüz
tam anlam›yla yayg›nlaflmam›flt›r. Mobilya firmalar› yurtd›fl›nda temsilcilikler açarak ihracat alan›nda birebir iliflkiler kurmaya çal›flmaktad›r.
Küçük Ölçekli Firmalar
Mobilya sanayisinde, ço¤unlukla küçük ölçekli atölyelerde üretim yap›lmaktad›r. Ancak son y›llarda orta ve büyük ölçekli firmalar da sanayide yerlerini almaktad›r.
Hammaddede D›fla Ba¤›ml›l›k
Kereste üretimi, miktar ve kalite aç›s›ndan yurtiçi pazar talebini karfl›layamamaktad›r. Sanayideki hammadde eksikli¤i de,
%75 oran›nda hammadde ithalat›yla kapat›lmaktad›r. ‹thal girdilerin maliyeti oldukça yüksektir.
20.000
Tan›t›m ve Pazarlama Eksikli¤i
15.000
Mobilya sanayisinde tan›t›m ve pazarlama henüz sektörel aç›dan etkin de¤ildir. Ancak art›k kalite kavram›n›n alg›lanmas›
gündeme gelmektedir.
10.000
5.000
0
2002
2003
2004
2005
Metal Oturma Amaçl› Mobilyalar
Metal Ofis Mobilyalar›
Ahflap Oturma Amaçl› Mobilyalar
Ahflap Ofis Mobilyalar›
Ahflap Mutfak Mobilyalar›
Ahflap Yatak Odas› Mobilyalar›
Kaynak: TÜ‹K
MOB‹LYA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Geliflim Potansiyeli
Mobilya sanayisi, Türkiye'nin üçüncü büyük ihracat de¤eri olma potansiyelini bar›nd›rmaktad›r. Özellikle stratejik aç›dan
Türkiye, mobilya alan›nda dünyada önemli bir güç oluflturabilecek konumdad›r. ‹yi bir de¤erlendirmeyle mobilya alan›nda
bafllang›çta 2 milyar dolara yak›n ihracat›n yakalanabilece¤i
belirtilen mobilya sanayisinin, birkaç y›l içinde ola¤and›fl› bir
patlamayla 5-6 milyar dolarl›k ihracat potansiyeline eriflece¤i
beklenmektedir.
El Yap›m› Mobilya
El yap›m› mobilya alan›nda Türkiye, dünyada ilk 5 ülke aras›nda olma s›fat›yla yine dünya pazarlar›nda potansiyel bar›nd›rmaktad›r. Türkiye'nin rekabet flans› el iflçili¤inde yatmaktad›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
145
‹fl ve ‹nflaat Makineleri
‹fl ve inflaat makineleri inflaat sektöründeki firmalar için büyük
öneme sahiptir. Genel inflaat, tar›m, ormanc›l›k, endüstriyel bütün alanlarda, madencilik, a¤›r imalat, tafl/kum ve mermer iflleri, kat› at›k gibi birçok ifl kolunda kullan›lan ifl makineleri,
Türkiye’nin imar› ve geliflmesinde önemli bir rol oynamaktad›r.
‹nflaat sektörünün % 30’unu ifl ve inflaat makineleri sektörü
oluflturmaktad›r.
Ülkelerin ekonomik ve sosyal alanda kalk›nmas›n› sa¤lamak
için yap›lmas› zorunlu olan yol, su, elektrik, baraj, köprü, iletiflim a¤lar›, s›naî ve evsel at›klar için altyap› ve bütün bu altyap› üzerine kurulacak yerleflim alanlar› ve bu alanlar içinde bulunan sosyal hizmet ve sanayi yap›lar›, ekonomik girdi sa¤layacak yeralt› ve yer üstü madenlerinin ifllenmesi, tafl›nmas›, vb.
daha birçok ifllerin h›zl› bir flekilde gerçeklefltirilmesi ancak ifl
makineleri ile mümkün olmaktad›r. Dolay›s›yla, bir ülkenin ekonomik ve sosyal yönden kalk›nm›fll›¤›, sahip oldu¤u ifl makinelerinin say› ve niteli¤ine bak›larak görülebilir. Sahip olunan ifl
makinelerinin say› olarak geliflmifl ülkelerin 1/5’i kadar ve nitelik olarak %60’›ndan fazlas›n›n ömürlerini tamamlam›fl olmas›
bu alandaki geri kal›nm›fll›¤›n bir göstergesidir.
Dünya ithalat›n›n %17'si ABD taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. ‹kinci s›ray› %6'l›k paylar› ile Fransa, Almanya ve Kanada
paylaflmaktad›r. ‹ngiltere'nin pay› ise %5'tir.
ÜRET‹M
‹fl ve inflaat ekipmanlar› ve makineleri sektörü Türkiye ekonomisinin yaklafl›k % 2 sini oluflturmaktad›r. Türkiye ifl makineleri sektörü büyüklük ve sat›fl adetleri olarak 2002 y›l›nda Avrupa’da 16. s›rada iken 2005 y›l› itibari ile Avrupa’n›n 6. büyük
pazar› konumuna gelmifltir. Ekonomik istikrar›n devam etmesi
ile her geçen gün yap›lan yeni yat›r›mlar, üretim ve artan ticaret hacmi sonucu 3 y›l içinde Avrupa’n›n 5. büyük, 10 y›l içinde
ise ilk 3 büyük ülke aras›na girilmesi hedeflenmektedir.
‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ÜRET‹M‹
(adet) (2000-2006)
‹fl makineleri alan›na inflaat amac›yla kullan›lan vinçler, dozerler, greyderler, ekskavatörler, küreyiciler, yükleyiciler, kaz›c›
yükleyiciler (toprak, maden cevheri tafl›ma, ay›rma, seçme,
vb.) ve a¤›r ifl makine ile aksam parçalar› dahil edilmektedir.
‹nflaat sektöründe yayg›n olarak kullan›lan makineler hidrolik
haval› deliciler, dozerler, greyderler, ekskavatörler ve kaz›c›yükleyiciler gibi hafriyat makineleridir. Kamyonlar, skreyperler
ve yükleyiciler de tafl›ma alan›nda kullan›lmaktad›r. Vinçler ise
genifl kullan›m alan›na sahiptir.
Özellikle madencilik alan›yla yak›n iliflkiler kuran sanayide,
mermercili¤in geliflti¤i yerlerde ifl makineleri alan›n›n da geliflti¤i görülmektedir.
fiirket Profili ve ‹stihdam
Türkiye ifl ve inflaat ekipmanlar› ve makineleri sektöründe yaklafl›k 550 firma, 100 firmaya yak›n imalatç› bulunmaktad›r. 15’i
AB üyesi 50’ye yak›n ülkeye ihracat yap›lmakta, 9.500’ü imalat sanayisinde olmak üzere 14.000 civar› istihdam sa¤lanmaktad›r. 2005 y›l› itibari ile 500 milyon dolar ihracat, 1,6 milyar
dolara yak›n yat›r›m, ortalama 3,2 milyar dolara yak›n y›ll›k ciro gerçekleflmektedir.
DÜNYADA ‹fi MAK‹NELER‹
Dünya ifl makineleri pazar› büyüklü¤ü (yeni/s›f›r makine sat›fl›)
ortalama y›ll›k 65 milyar dolar, toplam pazar ise 110 milyar dolar›n üzerinde oluflmaktad›r.
Pazar›n %70'ini Kuzey Amerika (ABD), Japonya ve Avrupa
elinde bulundurmaktad›r. Güney Amerika, Ortado¤u ve Uzakdo¤u ülkeleri de pazarda yer sahibi olmaya bafllam›flt›r. Son y›llarda Çin bu alanda da dikkat çekmeye bafllam›flt›r.
Makinelerin çal›flma süresi, geliflmifl ülkelerde 5.000 saat veya
1-1,5 y›l aras›nda de¤iflmektedir. Ayr›ca yafl s›n›rlar› yedi y›ld›r.
146
Y›llar
Üretim
2000
2.533
De¤iflim (%)
2001
1.109
-56
2002
1.305
18
2003
1.297
-1
2004
2.140
65
2005
3.081
44
2006
5.320
73
Kaynak: ‹MDER
‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ÜRET‹M‹ (adet) (2000-2006)
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Kaynak: ‹MDER
Türkiye ifl makineleri üretiminin büyük k›sm›, dünyadaki belli
bafll› üreticilerin distribütörleri taraf›ndan paylafl›lm›flt›r. Makinelerin kullan›m süresi ise Türkiye'de ortalama 18.000 saatle,
yine geliflmifl ülkelere oranla oldukça uzundur. Ayr›ca Türkiye'de makinelerin yafl s›n›r› 15 y›ld›r.
ÇALIfiIR DURUMDAK‹ ‹fi MAK‹NELER‹ TAHM‹N‹
(adet) (2005)
Ülke
Almanya
Adet
400.000
Fransa
300.000
‹talya
290.000
TÜRK‹YE
26.739
Kaynak: ‹MDER
Çok eski bir sanayi olan ifl makineleri sanayisi, depremlerin ve
ekonomik kriz döneminin ard›ndan s›k›nt›l› bir dönem geçirmifltir.
Ancak 2003 y›l›nda sanayide toparlanma bafllam›flt›r. Üretim
a¤›rl›kl› olarak ‹stanbul, ‹zmir, Ankara ve Konya'da yap›lmaktad›r.
‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ‹HRACATI
(adet) (1996-2005)
YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M
‹fl makineleri alan›nda geçmiflten bugüne yap›lan sat›fl miktarlar› afla¤›daki çizelgede yer almaktad›r. Befler y›ll›k s›n›flamalardan oluflan tabloda görüldü¤ü gibi son befl y›ldaki ifl ve inflaat makine sat›fllar›nda önemli bir art›fl söz konusudur.
Ekonomideki istikrar ve inflaat sektöründeki geliflmelerle birlikte 2002 y›l›ndan itibaren ifl makinelerinin sat›fl oran› artm›flt›r.
1997-2002 dönemindeki art›fl oran›n›n %11 gibi düflük bir miktarda olmas›nda 1998’deki fiubat krizinin, 1999’daki A¤ustos
depreminin, 2001’deki Cumhurbaflkanl›¤› krizinin etkisi büyük
olmufltur.
‹fi MAK‹NELER‹ SATIfiLARI
(adet) (1996-2006)
De¤iflim (%)
1996
108
-29
1997
237
119
1998
874
269
1999
323
-63
2000
636
97
2001
635
0
2002
716
13
2003
954
33
2004
1090
14
2005
1300
19
Kaynak: ‹MDER
Y›llar
Genel ‹fl Makinesi
Sat›fllar› (adet)
Art›fl (%)
1996
3.722
100
1997
5.483
47
1998
3.238
-41
1999
1.410
-56
2000
4.970
252
2001
1.971
-60
2002
1.768
-10
2003
2.645
50
2004
5.275
99
2005
8.700
65
2006*
10.500
21
‹fl makinelerinin türlerinin ihracat›n› gösteren tabloya göre inflaat ve madencilikte kullan›lan makine parçalar›n›n 2005 y›l›ndaki art›fl› bir önceki y›la oranla %40 olarak gerçekleflmifl ve
400 bin dolar düzeyini yakalam›flt›r. 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde de, bir önceki y›l›n ilk çeyre¤ine oranla %23’lük bir art›fl
gözlenmifltir.
Makine imalat sanayisi, yaklafl›k 40 ülkeye ihracat gerçeklefltirmektedir. ‹hracat›n ülkelere göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda Almanya, ‹talya ve ‹ngiltere, Fransa ve ABD baflta gelmektedir.
BAfiLICA ‹fi MAK‹NELER‹N‹N YILLIK ‹HRACAT DA⁄ILIMI (2004-2005) ($)
Kaynak: ‹MDER
*Tahmini De¤er
DÖNEMSEL ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ SATIfi M‹KTARLARI (adet)
Zaman
Y›llar
Aral›¤› (y›l)
10
1962-1972
‹fl Makineleri
‹hracat› (adet)
Y›llar
Sat›lan Makine Y›ll›k Ortalamalar
(adet/y›l)
Adedi
2.498
249,8
De¤iflim
(%)
-
Mal Grubu Ad›
2004
De¤er ($)
2005
De¤er ($)
Reaktörler ve Kazanlar
126.232.135
153.304.562
Türbinler-Turbojetler, Aksam ve Parçalar
163.611.876
231.707.773
Pompalar ve Kompresörler
203.689.107
257.113.299
Motorlar
734.771.473
875.344.321
Vanalar
125.227.478
147.776.038
829.031.117
1.023.951.086
10
1972-1982
5.067
506,7
103
Klimalar ve So¤utma Makineleri
5
1982-1987
5.497
1.099
117
Is›t›c›lar ve F›r›nlar
85.838.663
96.640.881
5
1987-1992
8.428
1.686
53
Hadde ve Döküm Mak., Kal›plar, Aks. ve Parç.
100.595.110
134.606.916
5
1992-1997
15.312
3.062
82
Yük Kald›rma,Tafl›ma ve ‹stifleme Mak.,Aks.,Pç.
72.445.850
88.510.990
‹nflaat ve Madencilikte Kullan. Mak. Aks. Pç.
284.719.197
399.078.303
Kauçuk, Plastik, Lastik ‹flleme ve ‹mali Mak.
33.114.797
57.477.905
5
1997-2002
17.072
3.414
11
5
2002-2006
28.888
5.778
69
Kaynak: DTM
Kaynak: ‹MDER
SATILAN ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ADED‹
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
‹fi MAK‹NELER‹N‹N ‹HRACAT DA⁄ILIMLARI ($) (2004-2005)
1.200.000.000
2004
1.000.000.000
2005
800.000.000
600.000.000
400.000.000
1962-1972 1972-1982 1982-1987 1987-1992 1992-1997 1997-2002 2002-2006
200.000.000
Kaynak: ‹MDER
0
‹HRACAT
Türkiye'de üretilen ifl makinelerinin yaklafl›k %40'› dünyaya ihraç edilmektedir. 2005 y›l›nda toplam makine ihracat›nda bir
önceki y›la göre adet olarak %19 art›fl gerçekleflmifltir.
lar
lar
ler
ör
an
rça
es
az
Pa
pr
eK
ve
m
v
m
Ko
ler
ksa
ve
tör
,A
lar
ak
ler
pa
Re
jet
m
o
o
P
urb
r-T
nle
rbi
Tü
r›
k.
ar
rç.
rç.
lar
arç
Ma
ala
›nl
Pa
Pa
na
., P
al›
F›r
ve
kin
ks.
Va
ks.
‹m
.A
ks.
ve
,A
Ma
e
.
k
A
v
r
k
a
a
,
a
›la
lar
me
tm
n. M
eM
t›c
¤u
‹flle
al›p
Is›
ulla
lem
So
,K
stik
eK
stif
ak.
ve
La
ikt
e‹
l
M
r
,
i
v
k
c
a
l
m
ti
en
ma
las
ma
ökü
ad
afl›
,P
Kli
eD
,T
eM
çuk
ev
tv
ma
au
dd
aa
K
fl
ld›r
n
a
Ha
‹
kK
Yü
lar
tor
Mo
Kaynak: DTM
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
147
‹fi MAK‹NELER‹ ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ ($) (2005-2006 Ocak-Haziran)
2005
De¤er ($)
2006
De¤er ($)
Reaktörler ve Kazanlar
32.302.702
24.780.489
Türbinler-Turbojetler, Aksam ve Parçalar
27.075.655
61.884.041
Pompalar ve Kompresörler
54.858.106
70.946.187
Motorlar
208.725.011
210.088.706
Vanalar
36.624.285
34.682.979
Klimalar ve So¤utma Mak.
204.293.781
222.452.169
Is›t›c›lar ve F›r›nlar
20.244.947
22.300.302
Hadde ve Döküm Mak., Kal›plar, Aks. ve Parç.
24.702.651
33.962.314
Yük Kald›rma,Tafl›ma ve ‹stifleme Mak.,Aks.,Pç.
17.707.682
19.420.023
‹nflaat ve Madencilikte Kullan. Mak. Aks. Pç.
96.589.696
118.893.371
Kauçuk, Plastik, Lastik ‹flleme ve ‹mali Mak.
9.647.864
16.400.275
Mal Grubu Ad›
Kaynak: DTM
2006 Y›l›
2006 y›l›n›n ilk çeyrek verilerine göre reaktör ve kazanlar›n ihracat›nda %13’lük bir düflüfl söz konusudur. ‹nflaat ve madencilikte kullan›lan makine parçalar›n›n ihracat de¤erinde ise bir
önceki döneme göre %13 art›fl göstermifltir.
‹THALAT
‹fl ve inflaat makineleri ithalat de¤erinde 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %63 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Toplam ithal
edilen makine adedi 6.700 adettir.
‹thalatta en büyük pay› motorlar, inflaat ve madencilik amaçl›
makineler, pompa ve kompresörler almaktad›r. ‹thalatta en
fazla art›fl %72 art›fl oran› ile inflaat ve madencilik makine aksam ve parçalar› ithalat›nda gerçekleflmifltir.
OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ VER‹LER‹NE GÖRE MAK‹NA ‹HRACATI DA⁄ILIMI
($) (2005-2006)
250.000.000
‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ‹THALATININ
YILLARA GÖRE DA⁄ILIMI
(adet) (1996-2005)
2005 Ocak-Haziran
200.000.000
2006 Ocak-Haziran
150.000.000
‹thalat (adet)
De¤iflim (%)
1996
2617
114
1997
3594
37
1998
2616
-27
Y›llar
100.000.000
50.000.000
0
r
lar
ler
nla
ör
rça
za
es
Pa
Ka
pr
ve
ve
om
m
r
K
a
e
l
e
ks
tör
rv
,A
ak
ala
ler
Re
jet
mp
rbo
Po
u
r-T
nle
rbi
Tü
.
.
›
k.
rç
lar
lar
lar
arç
arç
Pa
Ma
na
›r›n
eP
ina
s. P
al›
s..,
Va
ak
Ak
‹m
eF
s. v
Ak
.
k
v
,
M
e
.
k
v
r
k
a
a
,A
›la
Ma
.M
lar
me
tm
t›c
flle
¤u
llan
me
al›p
Is›
ik ‹
Ku
So
,K
ifle
te
‹st
ast
ak.
ve
k
L
i
e
l
M
r
,
i
v
la
m
nc
tik
ma
de
las
ma
ökü
afl›
,P
Ma
Kli
eD
a, T
ve
çuk
ev
at
au
›rm
dd
a
K
d
a
fl
l
a
H
‹n
kK
Yü
lar
tor
Mo
Kaynak: DTM
GENEL MAK‹NE ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI ($) (2003-2005)
‹hracat Yap›lan Ülkeler
2003
2004
1533
-41
2000
3503
129
2001
1308
-63
2002
1331
2
2003
2547
91
2004
4100
61
2005
6700
63
Kaynak: ‹MDER
2005
Almanya
611.702.925
769.471.227
878.228.134
‹ngiltere
212.961.505
274.966.942
417.540.004
‹talya
206.526.465
279.345.942
335.298.239
Fransa
170.169.875
237.558.865
288.019.326
A.B.D.
143.952.931
178.571.463
220.350.473
‹st. Deri Ser. Bölge
97.558.403
145.583.429
183.864.041
‹spanya
116.381.009
176.867.743
181.751.830
Rusya Federasyonu
75.922.998
114.943.700
162.950.124
Irak
49.163.233
136.323.237
161.637.593
Romanya
90.756.232
109.006.174
146.388.437
Polonya
46.983.892
89.046.848
112.527.826
Toplam makine ithalat›nda %5’lik paya sahip olan inflaat ve
madencilik makine aksam ve parçalar› ithalat› 1 milyon 250 bin
dolar de¤erinde olmufltur.
2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde gerçeklefltirilen ithalatta adet olarak %74’lük art›fl gerçekleflmifltir. Toplam makine ithalat›n›n
%13’lük art›fl oran›na göre çok yüksek bir oran yakalanm›flt›r.
BAfiLICA ‹fi MAK‹NELER‹N‹N YILLIK ‹THALAT DA⁄ILIMI ($) (2004-2005)
Mal Grubu Ad›
2004
De¤er ($)
2005
De¤er ($)
Bulgaristan
43.555.195
61.279.501
110.925.105
Reaktörler ve Kazanlar
228.508.558
292.167.047
‹ran
62.337.975
85.000.619
102.870.606
Türbinler-Turbojetler, Aksam ve Parçalar
367.079.617
453.653.954
Ege Serbest Bölge
29.985.622
52.991.118
81.104.190
Pompalar ve Kompresörler
876.821.511
956.789.838
Yunanistan
55.123.310
73.734.357
79.819.811
Motorlar
2.070.357.239
2.546.449.344
Belçika
49.568.170
63.378.897
78.890.188
Vanalar
388.539.728
418.117.937
Cezayir
52.814.019
63.572.189
77.471.355
Klimalar ve So¤utma Mak.
399.614.326
489.460.586
Ukrayna
36.291.702
52.391.930
72.107.950
Is›t›c›lar ve F›r›nlar
269.196.255
312.501.547
Azerbaycan Nahç.
34.580.677
44.181.798
68.479.750
Hadde ve Döküm Mak., Kal›plar, Aks. ve Parç.
301.532.533
499.439.988
Di¤erleri
806.646.600
1.117.718.245
1.473.542.341
Yük Kald›rma,Tafl›ma ve ‹stifleme Mak.,Aks.,Pç.
348.584.463
416.731.197
TOPLAM
2.992.982.738
4.125.934.224
5.233.767.323
‹nflaat ve Madencilikte Kullan. Mak. Aks. Pç.
724.137.589
1.243.152.079
Kauçuk, Plastik, Lastik ‹flleme ve ‹mali Mak.
408.298.587
419.703.282
Kaynak: DTM
Kaynak: DTM
148
1999
Yüksek Standartlarda Üretim
MAK‹NE TÜRLER‹NE GÖRE ‹THALAT ($) (2004-2005)
3.000.000.000
Son on y›ll›k süreçte ifl makineleri sanayisinde, Avrupa ülkeleriyle eflde¤er kalitede, standartta, çeflitte, tasar›mda ve teknolojide üretim yap›lmaktad›r. Sanayide faaliyet gösteren firmalar, makine alan›nda AR-GE yat›r›mlar›na a¤›rl›k vermektedir.
Ayr›ca tan›t›m ve pazarlama faaliyetleri ile yurtiçi ve yurtd›fl›
pazar paylar›n› büyütme çabas› içindedirler.
2004
2.500.000.000
2005
2.000.000.000
1.500.000.000
1.000.000.000
500.000.000
0
lar
lar
ler
ör
an
rça
es
az
Pa
pr
eK
ve
m
v
o
m
ler
eK
ksa
tör
rv
,A
ak
ala
ler
Re
jet
mp
o
o
b
P
ur
r-T
nle
rbi
Tü
r›
ar
rç.
rç.
ak.
lar
arç
ala
›nl
Pa
Pa
na
., P
l› M
F›r
ve
kin
ks.
Va
ks.
ma
.A
ks.
ve
,A
Ma
e‹
.
k
A
v
r
k
a
a
,
a
›la
ar
me
n. M
eM
utm
t›c
l›pl
‹flle
Is›
ulla
o¤
Ka
lem
stik
eK
k.,
eS
stif
La
e‹
likt
Ma
rv
,
i
v
k
c
a
i
l
m
t
en
ma
las
ma
ökü
ad
afl›
Kli
k, P
eD
,T
eM
ev
tv
uçu
ma
dd
Ka
flaa
ld›r
n
a
Ha
‹
kK
Yü
lar
tor
Mo
Kaynak: DTM
‹fi MAK‹NELER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹ ($) (2005-2006 Ocak-Haziran)
2005
De¤er ($)
2006
De¤er ($)
Reaktörler ve Kazanlar
39.198.498
58.874.921
Türbinler-Turbojetler, Aksam ve Parçalar
136.047.604
51.011.202
Pompalar ve Kompresörler
218.481.709
245.220.115
Motorlar
610.085.652
662.506.613
Vanalar
88.044.874
114.427.514
Klimalar ve So¤utma Mak.
97.745.247
114.473.583
Is›t›c›lar ve F›r›nlar
82.153.563
83.513.648
Hadde ve Döküm Mak., Kal›plar, Aks. ve Parç.
85.947.569
100.209.071
Yük Kald›rma,Tafl›ma ve ‹stifleme Mak.,Aks.,Pç.
72.417.566
127.161.017
‹nflaat ve Madencilikte Kullan. Mak. Aks. Pç.
149.519.486
260.347.933
Kauçuk, Plastik, Lastik ‹flleme ve ‹mali Mak.
93.613.337
76.208.875
Mal Grubu Ad›
Kaynak: DTM
‹fi MAK‹NELER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (2005-2006 Ocak-Haziran) ($)
700.000.000
600.000.000
500.000.000
400.000.000
300.000.000
200.000.000
100.000.000
0
lar
lar
ler
ör
an
rça
es
az
Pa
pr
eK
ve
m
v
o
m
ler
eK
ksa
tör
rv
,A
ak
ler
ala
Re
jet
mp
o
o
b
P
ur
r-T
nle
rbi
Tü
2005 Ocak-Mart
2006 Ocak-Mart
Finansman Olanaklar›
‹fl makineleri üretiminde finansman olanaklar› sanayinin gelece¤i aç›s›ndan oldukça önemlidir. Türk Eximbank taraf›ndan bu
amaçla kredi verilmektedir. Her ne kadar kredi koflullar› geliflmifl ülkelerle rekabete girebilecek gibi olmasa da, öteki özel finansman kurulufllar›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda oldukça avantajl›d›r.
Yabanc› Yat›r›mlar
Giderek yükselen üretim maliyetleri sayesinde Türkiye'nin yabanc› yat›r›mc›lar taraf›ndan tercih edilece¤i tahmin edilmektedir.
‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI
Yüksek Yat›r›m Sermayeleri
Üretici kurulufllar›n sermaye yeterlili¤i, makine üretiminde
dünya pazarlar›nda rekabet gücüyle yak›ndan iliflkilidir. Teknolojinin geliflmesi ile beraber gittikçe daha pahal› iflleme tezgâhlar›na gereksinim duyulmaktad›r. Dolay›s›yla sanayide ayakta
kalabilmek için yüksek yat›r›m sermayeleri gerekmektedir.
Üretimin kurulufl bünyesi d›fl›na ç›kar›larak alt yükleniciden temin edilmesi, ilk yat›r›m sermayesini azaltmaktad›r.
ERP Yaz›l›mlar› Eksikli¤i
Yerli makine üreticileri aras›nda ifl makineleri sanayisinde yo¤un olarak kullan›lan ERP yaz›l›mlar› henüz yayg›nlaflmam›flt›r.
KOSGEB taraf›ndan bafllat›lan çal›flmalarla bu konuda geliflmeler sa¤lanacakt›r.
Yetersiz Üretim
r›
ar
rç.
rç.
ak.
arç
ala
›nl
Pa
Pa
., P
l› M
F›r
ve
kin
ks.
ks.
ma
.A
ks.
ve
Ma
,A
e‹
.
k
A
r
v
k
a
a
,
a
›la
ar
me
n. M
eM
utm
t›c
l›pl
‹flle
Is›
o¤
ulla
Ka
lem
stik
k.,
eK
eS
stif
La
e‹
Ma
likt
rv
,
i
v
a
c
k
l
i
m
t
en
ma
ma
las
ökü
ad
afl›
Kli
k, P
eD
,T
eM
ev
tv
uçu
ma
dd
Ka
flaa
ld›r
n
a
Ha
‹
kK
Yü
lar
tor
Mo
lar
na
Va
Kaynak: DTM
‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ
Geliflim Potansiyeli
‹nflaat sektörü yat›r›mlar›n›n yar›ya yak›n k›sm› birebir ifl makineleriyle ba¤lant›l›d›r. Hidrolik k›r›c›lar, kaz›c› yükleyiciler ve
ekskavatörler son on y›lda en h›zl› büyüme e¤ilimini gösteren
yerli sanayi ürün gruplar›d›r. Ayr›ca Avrupa'da ifl makinelerinin
Türkiye'de üretilenlerden %20 oran›nda daha pahal› olmas›
Türkiye'nin sahip oldu¤u önemli avantajlardan biridir.
Sanayi genelinde yetersiz yerli üretim nedeniyle ithalat oranlar› ihracata göre oldukça yüksektir. ‹fl makineleri üretiminin
ve kapasite kullan›m oranlar›n›n art›r›lmas› gerekmektedir.
Yetersiz AR-GE Yat›r›mlar›
AR-GE alan›nda sanayide yap›lan yat›r›mlar hâlâ yeterli düzeye ulaflamam›flt›r. Oysa AR-GE yat›r›mlar› sanayinin gelece¤i
için hayati önem tafl›maktad›r.
Veri Eksikli¤i
Makine üretiminde Türkiye'de herhangi bir envanter tutulmamaktad›r. ‹MDER taraf›ndan bu konuda bir çal›flma bafllat›lm›flt›r.
TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006
149
Kaynaklar
RAPORLAR / YAYINLAR / GÖRÜfiMELER:
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
150
AVRUPA Ç‹MENTO B‹RL‹⁄‹ (CEMBUREAU)
Etkinlik Raporu 2005
AVRUPA HAZIR BETON B‹RL‹⁄‹ (ERMCO)
AYDINLATMA GEREÇLER‹ ‹MALATÇILARI DERNE⁄‹ (AG‹D)
B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER
Dünya Yat›r›m Raporu 2005
BURSA SANAY‹C‹LER‹ VE ‹fiADAMLARI DERNE⁄‹ (BUS‹AD)
BUSINESS MONITOR INTERNATIONAL
Turkey Infrastructure Report Q1 2006
Turkey Infrastructure Report Q2 2006
Turkey Economic Outlook Q1 2006
Turkey Economic Outlook Q2 2006
The Turkey Business Forecast Report Q2 2006
BMI Views
COLLIERS RESCO GAYR‹MENKUL RAPORU 2005
ÇATI SANAY‹C‹ VE ‹fi ADAMLARI DERNE⁄‹ (ÇATIDER)
DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (DÇÜD)
DEVLET PLANLAMA TEfiK‹LATI (DPT)
Dokuzuncu Befl Y›ll›k Çal›flma Plan›
Temel Göstergeler ve Ekonomik Geliflmeler
Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü Projesi ‹nflaat ve Altyap› Paneli
DÜNYA EKONOM‹K FORUMU (WEF)
Küresel Rekabet Raporu 2005
DÜNYA GAZETES‹ SEKTÖR EKLER‹
DÜNYA ‹NfiAAT DERG‹S‹
DÜNYA PARA FONU (IMF) – WORLD ECONOMIC OUTLOOK
EKONOM‹K ÇÖZÜM GAZETES‹ SEKTÖR EKLER‹
F‹NANS YATIRIM SEKTÖR RAPORLARI
GARANT‹ YATIRIM SEKTÖR RAPORLARI
GAP BÖLGE KALKINMA ‹DARES‹ BAfiKANLI⁄I (GAP)
GAYR‹MENKUL YATIRIM ORTAKLIKLARI DERNE⁄‹ (GYODER)
Gayrimenkul Sektörü Raporu
GLOBAL INSIGHT EKONOM‹K RAPORLARI
GÖZLEM GAZETES‹ SEKTÖR EKLER‹
ISI, SES VE SU ‹ZOLASYONCULARI DERNE⁄‹ (‹ZODER)
‹KL‹MLEND‹RME SO⁄UTMA KL‹MA ‹MALATÇILARI DERNE⁄‹ (‹SK‹D)
IMD – WORLD COMPETITIVENESS YEARBOOK
INTELLINEWS
‹NfiAAT MALZEMES‹ SANAY‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (‹MSAD)
‹STANBUL MADEN VE METALLER ‹HRACATÇI B‹RL‹KLER‹ GENEL
SEKRETERL‹⁄‹ (‹MM‹B)
‹STANBUL PROJE YÖNET‹M DERNE⁄‹ (‹PYD) BÜLTENLER‹
‹STANBUL SANAY‹ ODASI (‹SO)
‹STANBUL T‹CARET ODASI ETÜT VE ARAfiTIRMA fiUBES‹ SEKTÖR
RAPORLARI
‹fi MAK‹NELER‹ D‹STR‹BÜTÖRLER‹ VE ‹MALATÇILARI B‹RL‹⁄‹ (‹MDER)
‹ZM‹R T‹CARET ODASI
KATKI ÜRET‹C‹LER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ (KÜB)
KL‹MA VE SO⁄UTMA REHBER‹
KONUT DERG‹S‹
OECD ECONOMIC SURVEYS
OF‹S MOB‹LYALARI SANAY‹ VE ‹fiADAMLARI DERNE⁄‹ (OMS‹AD)
ORTA ANADOLU ‹HRACATÇI B‹RL‹KLER‹ (OA‹B)
PLASTICS EUROPE
PLAST‹K PROF‹L ÜRET‹C‹LER‹ KAL‹TE B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ (PÜKAD)
POL‹STREN ÜRET‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (PÜD)
T.C. BAfiBAKANLIK TÜRK‹YE ‹STAT‹ST‹K KURUMU (TÜ‹K)
T.C. BAfiBAKANLIK DIfi T‹CARET MÜSTEfiARLI⁄I (DTM)
T.C. BAfiBAKANLIK DIfi T‹CARET MÜSTEfiARLI⁄I ‹HRACATI GEL‹fiT‹RME
ETÜD MERKEZ‹ (‹GEME)
T.C. BAfiBAKANLIK HAZ‹NE MÜSTEfiARLI⁄I
T.C. BAfiBAKANLIK KONUT MÜSTEfiARLI⁄I
T.C. BAfiBAKANLIK TOPLU KONUT ‹DARES‹ BAfiKANLI⁄I (TOK‹)
T.C. BAYINDIRLIK VE ‹SKAN BAKANLI⁄I
T.C. DIfi‹fiLER‹ BAKANLI⁄I
T.C. DIfi EKONOM‹K ‹L‹fiK‹LER KURULU (DE‹K)
T.C. MERKEZ BANKASI
T.C. SANAY‹ VE T‹CARET BAKANLI⁄I KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKL‹ SANAY‹
GEL‹fiT‹RME VE DESTEKLEME ‹DARES‹ BAfiKANLI⁄I (KOSGEB)
THE EUROPEAN CEMENT ASSOCIATION (ERMCO)
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
TMMOB ‹NfiAAT MÜHEND‹SLER‹ ODASI
TMMOB K‹MYA MÜHEND‹SLER‹ ODASI
TMMOB MADEN MÜHEND‹SLER‹ ODASI
TMMOB M‹MARLAR ODASI
TMMOB fiEH‹R PLANCILARI ODASI
TU⁄LA VE K‹REM‹T ÜRET‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (TUKDER)
TÜM MERMER, DO⁄ALTAfi VE MAK‹NE ÜRET‹C‹LER‹ B‹RL‹⁄‹ (TÜMMER)
TÜRK MÜfiAV‹R, MÜHEND‹SLER VE M‹MARLAR B‹RL‹⁄‹ (TMMMB)
TÜRK PLAST‹K SANAY‹C‹LER‹ ARAfiTIRMA, GEL‹fiT‹RME VE E⁄‹T‹M VAKFI
(PAGEV)
TÜRK SANAY‹C‹LER‹ VE ‹fiADAMLARI DERNE⁄‹ (TÜS‹AD)
TÜRK STANDARTLARI ENST‹TÜSÜ (TSE)
TÜRK‹YE ALÜM‹NYUM SANAY‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (TALSAD)
TÜRK‹YE CUMHUR‹YET‹ DEVLET DEM‹RYOLLARI (TCDD)
TÜRK‹YE Ç‹MENTO MÜSTAHS‹LLER‹ B‹RL‹⁄‹ (TÇMB)
TÜRK‹YE GAZBETON ÜRET‹C‹LER‹ B‹RL‹⁄‹ (TGÜB)
TÜRK‹YE HAZIR BETON B‹RL‹⁄‹ (THBB)
TÜRK‹YE ‹HRACATÇILAR MECL‹S‹ (T‹M)
TÜRK‹YE ‹NfiAAT MÜTEAHH‹T ‹fiVEREN SEND‹KASI (T‹MSE)
TÜRK‹YE ‹NfiAAT SANAY‹C‹LER‹ ‹fiVEREN SEND‹KASI (‹NTES)
TÜRK‹YE ‹fiVEREN SEND‹KALARI KONFEDERASYONU (T‹SK)
TÜRK‹YE K‹MYA SANAY‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (TKSD)
TÜRK‹YE MÜTEAHH‹TLER B‹RL‹⁄‹ (TMB)
TÜRK‹YE ODALAR VE BORSALAR B‹RL‹⁄‹ (TOBB)
TÜRK‹YE PREFABR‹K B‹RL‹⁄‹
TÜRK‹YE fi‹fiECAM FABR‹KALARI A.fi. RAPORLARI
TÜRK‹YE VAKIFLAR BANKASI SEKTÖR ARAfiTIRMALARI SER‹S‹
ULUSLARARASI DEM‹R VE ÇEL‹K ENST‹TÜSÜ (IISI)
ULUSLARARASI PLAST‹K B‹RL‹KLER‹ KONSEY‹ (CIPAD)
ULUSLARARASI TROP‹K AHfiAP B‹RL‹⁄‹ (ITTO)
ULUSLARARASI STANDARTLAR B‹RL‹⁄‹ (ISO)
YAPI -ENDÜSTR‹ MERKEZ‹ ARAfiTIRMA (YEMAR)
YABANCI SERMAYE DERNE⁄‹ (YASED)
WORLD ECONOMIC FORUM – GLOBAL COMPETITIVENESS REPORTS
HABERLER / MAKALELER:
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
Anadolu Ajans›
www.belgenet.com
www.boyex.com
Capital Dergisi
Dünya Gazetesi
Finansal Forum
Global Insight
Global Makine ve Ekipmanlar› Dergisi
Hürriyet Gazetesi
‹hracat Dünyas› ¬Web Sitesi
Milliyet Gazetesi
Pagev Plastik Dergisi
Platin Dergisi
Referans Gazetesi
fiantiye Dergisi
T.C. Resmi Gazete
Teknik Müflavir Dergisi
Termodinamik Dergisi
Tesisat Dergisi
The Economist
Ticaret Gazetesi
Winworld Dergisi
www.aluminium.org
www.basemetals.com
www.fuartakip.com
www.ntvmsnbc.com
www.steelworld.com
www.turk.net
www.turkishceramics.com
www.turkishtime.org
www.yapi.com.tr
YAPI Dergisi
Yenipara Dergisi
Zaman Gazetesi
‹nflaat Malzemesi Sanayicileri Derne¤i (‹MSAD) Haber Bültenleri