Kamu İşletmeleri Raporu

Transkript

T.C.
BAŞBAKANLIK
Hazine Müsteşarlığı
Kamu İktisadi Teşebbüsleri
Genel Müdürlüğü
2007
Ağustos 2008
i
2007 Kamu İşletmeleri Raporu
ii
2007
İrtibat Bilgileri
Rapora Yönelik Görüş ve Önerilerinizi
Hazine Müsteşarlığı
KİT Genel Müdürlüğü
Yıllık Programlar ve Koordinasyon Dairesine
204 61 87 veya 204 61 90 numaralı telefonlardan veya
[email protected]
adresinden iletebilirsiniz.
iii
iv
Müsteşar Sunuşu
Hazine Müsteşarlığı 2009-2013 dönemini kapsayan Stratejik Planını
tamamlayarak 24 Temmuz 2008 tarihinde kamuoyu ile paylaşmıştır. Kamu malî
varlık ve yükümlülük yönetiminin etkinliğinin artırılması Müsteşarlığımızın
stratejik amaçları arasında yer almış ve bu kapsamda kamu işletmelerinde
kurumsal yönetim ilkelerinin uygulanması ve verimliliklerinin artırılması stratejik
hedef olarak belirlenmiştir.
Kurumsal yönetim ilkelerini kendisi için de bir çalışma prensibi olarak gören
Hazine Müsteşarlığı, kamu işletmelerinde şeffaflığın artırılmasını teminen, bu
işletmelerin malî raporlama sistemlerinin ve uygulamalarının geliştirilmesine
yardımcı olduğu gibi, kamu işletmelerine yönelik düzenli istatistik ve raporlar
yayımlamaktadır.
Hazine Müsteşarlığı hazine adına pay sahipliği görevi üstlendiği kamu
işletmelerinin daha etkin ve verimli çalışmalarını sağlayacak politikalar
oluşturmanın yanı sıra, bu işletmelerin çalışma biçimleri, malî durumları,
yöneticileri, performansları, bulundukları sektördeki konumları hakkında
kamuoyunu bilgilendirilmeyi bir görev olarak benimsemiş ve ilk kez 2007 yılında
“2006 KİT Hazine Pay Sahipliği Raporu”nu tamamlayarak kamuoyuna
sunmuştur.
Ülkemizde sermayesinin tamamı Hazine Müsteşarlığına ait olan kamu iktisadi
teşebbüsleri, kamu bankaları ve TÜRKSAT’ın yanı sıra, Özelleştirme İdaresi
Başkanlığının, Savunma Sanayii Müsteşarlığının, Toplu Konut İdaresinin,
Tasarruf Mevduat Sigorta Fonunun ve mahalli idarelerin sahibi bulunduğu
işletmeler ve iştirakler ile döner sermaye işletmeleri ve bütçe dışı fonlar
ekonomik alanda faaliyet göstermektedir.
Ayrıca, uluslararası tanımlar çerçevesinde, yönetim kontrolü ve yaptıkları işin
türü itibarıyla bakıldığında Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Şirketleri,
Türk Havayolları A.O ve Anadolu Ajansı ile Milli Piyango İdaresi ve Spor Toto
Teşkilatı gibi kurum ve kuruluşlar da kamu işletmesi olarak
nitelendirilebilmektedir. Tüm bu kamu işletmelerinin aktif toplamının 2007
yılında yaklaşık 330 milyar YTL’yi bulması, kamu işletmelerinin ekonomi içinde
ne kadar önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir.
Kamunun pay sahibi olduğu işletmeler sadece Hazine Müsteşarlığı’nın
portföyünde yer alan KİT’lerden ve kamu bankalarından ibaret değildir. Bu
v
sebeple, 2007/12702 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, Hazine Müsteşarlığına
geniş anlamda kamu işletmeleri Raporu hazırlama görevini tevdi etmiştir. Bu
Raporda geniş anlamda kamu işletmesi olarak değerlendirilebilecek olan
işletmeler ele alınmış ve ülkemizdeki kamu işletmelerine yönelik bir farkındalık
yaratılmaya çalışılmıştır. Başka bir ifade ile, 2007 yılı raporunda KİT’lerin yanı
sıra, Hazinenin pay sahibi olduğu diğer işletmelere, Özelleştirme İdaresi
Başkanlığı portföyünde yer alan kuruluşlara, özel statülü kuruluşlara, bütçe dışı
fonlara, döner sermaye işletmelerine ve mahalli idare işletmelerine yönelik
tanıtıcı bilgilere de yer verilmiştir.
Bu raporda, Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi portföyündeki
işletmelerin verileri sürekli takip edildikleri için ayrıntılı bir şekilde yer alırken,
diğer kamu işletmelerinin bilgileri tanıtım amaçlı olarak sunulmuştur.
2007 Kamu İşletmeleri Raporunda; Avrupa Birliği müzakerelerinde kamu
işletmelerini doğrudan ilgilendiren Rekabet Politikası faslına, uluslararası kamu
işletmesi tanımına, pay sahibi olarak Hazine Müsteşarlığının konumuna,
KİT’lerin toplu rakamlarına ve kamu işletmelerine yönelik genel ve kuruluş bazlı
analizlere yer verilmiştir.
Stratejik Planımıza uygun olarak hazırlanan 2007 yılı Kamu İşletmeleri
Raporunun faydalı olmasını temenni eder, bu Raporda emeği geçen tüm mesai
arkadaşlarıma teşekkür ederim.
İbrahim H. ÇANAKCI
Müsteşar
vi
İçindekiler
MÜSTEŞAR SUNUŞU......................................................................................................................................... V
İÇİNDEKİLER.................................................................................................................................................. Vİİ
TABLOLAR LİSTESİ ......................................................................................................................................... X
GRAFİKLER LİSTESİ ......................................................................................................................................Xİ
KUTULAR LİSTESİ ..........................................................................................................................................Xİ
KISALTMALAR............................................................................................................................................... Xİİ
BÖLÜM 1: GİRİŞ ................................................................................................................................................. 1
BÖLÜM 2: AB REKABET POLİTİKASI – DEVLET YARDIMLARI VE ŞEFFAFLIK
DİREKTİFİ............................................................................................................................................................ 5
BÖLÜM 3: KAMU İŞLETMELERİ ................................................................................................................... 7
BÖLÜM 4: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ.................................................................................... 13
4.1. PORTFÖYÜMÜZ VE SERMAYE DURUMU ...................................................................................................... 13
4.2. GÖREV TANIMIMIZ ..................................................................................................................................... 13
4.3. AMAÇ VE HEDEFLERİMİZ ............................................................................................................................ 15
4.4. KİT- BÜTÇE MALÎ İLİŞKİSİ ......................................................................................................................... 15
4.4.1. KİT’lere Yapılan Sermaye Ödemeleri................................................................................................ 16
4.4.1.1. Bütçeden KİT’lere Ödemeler .......................................................................................................... 16
4.4.1.2. KİT Sermaye Mahsubu.................................................................................................................... 16
4.4.1.3. Kamu Bankaları Sermaye Mahsubu................................................................................................ 17
4.4.2. KİT’lere Yapılan Görev Zararı – Kamu Bankalarına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri..................... 18
4.4.3. KİT’lerden Bütçeye Ödemeler ........................................................................................................... 18
BÖLÜM 5: 2007 KİT SİSTEMİ PERFORMANSI .......................................................................................... 21
5.1. MALÎ DURUM ............................................................................................................................................. 21
5.1.1. Gelir Tablosu ..................................................................................................................................... 21
5.1.2. Bilanço ............................................................................................................................................... 22
5.1.3. Rasyo Analizi ..................................................................................................................................... 24
5.1.4. Katma Değer...................................................................................................................................... 26
5.2. İSTİHDAM ................................................................................................................................................... 26
5.2.1. Personel Sayıları................................................................................................................................ 27
5.2.2. İstihdam Giderleri.............................................................................................................................. 28
5.2.3.Ortalama Personel Maliyeti................................................................................................................ 28
5.2.4. Personel Profili.................................................................................................................................. 29
5.3. DİĞER GÖSTERGELER ................................................................................................................................. 29
5.4. KİT’LERİN TEMEL SORUNLARI ................................................................................................................... 30
BÖLÜM 6: KİT PERFORMANSLARI ............................................................................................................ 33
6.1. BORU HATLARI İLE PETROL TAŞIMA A.Ş. ....................................................................................... 35
6.2. ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. ........................................................................................................................ 40
6.3. TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş......................................................................................................... 44
6.4. TÜRKİYE ELEKTRİK TİCARET VE TAAHHÜT A.Ş. .......................................................................... 49
6.5. TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ................................................................ 52
6.6. TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU ..................................................................................................... 55
6.7. TÜRKİYE PETROLLERİ A.O.................................................................................................................. 59
vii
6.8. ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ........................................................................... 63
6.9. TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLET DEMİRYOLLARI İŞLETMESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ......... 68
6.10. DEVLET HAVA MEYDANLARI İŞLETMESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ............................................. 73
6.11. KIYI EMNİYETİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ............................................................................................. 77
6.12. POSTA VE TELGRAF TEŞKİLATI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ............................................................... 80
6.13. ET VE BALIK KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ............................................................................... 83
6.14. TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ.................................................................................. 86
6.15. TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ.................................................................... 90
6.16. ÇAY İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ...................................................................................... 95
6.17. DEVLET MALZEME OFİSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ .......................................................................... 99
6.18. MAKİNA VE KİMYA ENDÜSTRİSİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ........................................ 103
6.19. TÜRKİYE ELEKTROMEKANİK SANAYİİ A.Ş. ............................................................................... 106
BÖLÜM 7: ÖZELLEŞTİRME PORTFÖYÜ ................................................................................................. 109
7.1. TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş ................................................................................................ 111
7.2. SÜMER HALICILIK VE EL SANATLARI SANAYİ VE TİCARET A.Ş. ............................................ 117
7.3. PETKİM PETROKİMYA HOLDİNG A.Ş. ............................................................................................. 120
7.4. SÜMER HOLDİNG ANONİM ŞİRKETİ................................................................................................ 124
7.5. TÜRKİYE DENİZCİLİK İŞLETMELERİ A.Ş. ...................................................................................... 127
7.6. TÜRKİYE ELEKTRİK DAĞITIM A.Ş................................................................................................... 131
7.7. TÜTÜN, TÜTÜN MAMULLERİ, TUZ VE ALKOL İŞLETMELERİ A.Ş............................................. 135
7.8. ANKARA DOĞAL ELEKTRİK ÜRETİM VE TİCARET A.Ş. .............................................................. 138
BÖLÜM 8. KAMU BANKALARI ................................................................................................................... 141
8.1. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ZİRAAT BANKASI A.Ş........................................................................... 143
8.2. TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş........................................................................................................... 147
8.3. VAKIFLAR BANKASI A.Ş.................................................................................................................... 151
8.4. TASFİYE HALİNDE TÜRKİYE EMLAK BANKASI A.Ş. ................................................................... 154
8.5. TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. ............................................................................................... 157
8.6. TÜRKİYE İHRACAT VE KREDİ BANKASI A.Ş. ................................................................................ 161
8.7. İLLER BANKASI.................................................................................................................................... 164
BÖLÜM 9: DİĞER KAMU İŞLETMELERİ ................................................................................................. 167
9.1. TURKSAT UYDU HABERLEŞME KABLO TV VE İŞLETME A.Ş. ................................................... 169
9.2. TÜRKİYE RADYO TELEVİZYON KURUMU..................................................................................... 173
9.3. ATATÜRK ORMAN ÇİFTLİĞİ MÜDÜRLÜĞÜ................................................................................... 176
9.4. TÜRK HAVA YOLLARI A.O. ............................................................................................................... 179
9.5. ANADOLU AJANSI ............................................................................................................................... 182
9.6. T.C. BAŞBAKANLIK TOPLU KONUT İDARESİ BAŞKANLIĞI ....................................................... 185
9.7. MİLLİ PİYANGO İDARESİ ................................................................................................................... 191
9.8. SPOR TOTO TEŞKİLAT BAŞKANLIĞI ............................................................................................... 195
9.9. BÜTÇE DIŞI FONLAR ........................................................................................................................... 197
9.9.1. TASARRUF MEVDUATI SİGORTA FONU .................................................................................... 198
9.9.2. SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMAYI TEŞVİK FONU ...................................................... 202
9.9.3. ÖZELLEŞTİRME FONU.................................................................................................................. 204
9.9.4. SAVUNMA SANAYİİ DESTEKLEME FONU .................................................................................. 206
9.9.5. TANITMA FONU ............................................................................................................................. 209
9.10. TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİNİ GÜÇLENDİRME VAKFI............................................................ 210
9.11. DÖNER SERMAYE İŞLETMELERİ ................................................................................................... 213
9.12. MAHALLİ İDARE İŞLETMELERİ...................................................................................................... 218
BÖLÜM 10: EKLER......................................................................................................................................... 221
EK 1: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT MALİ TABLOLARI .................................................. 223
Özet Gelir Tablosu (Toplulaştırılmış)........................................................................................................ 225
Özet Bilanço (Toplulaştırılmış).................................................................................................................. 226
Malî Rasyolar ............................................................................................................................................ 227
Vergi Dışı Gelirler ..................................................................................................................................... 228
EK 2: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT İSTİHDAM BİLGİLERİ............................................ 229
viii
Personel Sayıları ve Maliyetleri ................................................................................................................ 231
Personel Profili.......................................................................................................................................... 232
EK 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİTLERİ DİĞER SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER........... 235
EK 4: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ MALÎ TABLOLAR ............................................. 239
Özet Gelir Tablosu..................................................................................................................................... 241
Özet Bilanço............................................................................................................................................... 242
Malî Rasyolar ............................................................................................................................................ 243
EK 5: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ İSTİHDAM BİLGİLERİ...................................... 245
Personel Sayıları ve Maliyetleri ................................................................................................................ 247
Personel Profili.......................................................................................................................................... 248
EK 6: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ DİĞER SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER .................. 251
EK 7: YILLAR İTİBARIYLA MAHSUP TUTARLARI ............................................................................... 255
EK 8: BAĞLI ORTAKLIK VE İŞTİRAKLER................................................................................................ 259
EK 9: 2007 YILINDA İSO 500’DE YER ALAN KAMU İŞLETMELERİ .................................................... 265
ix
Tablolar Listesi
No
Tablo Adı
Sayfa
Tablo 1
: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Sermaye Durumu
14
Tablo 2
: KİT – Bütçe İlişkisi
20
Tablo 3
: KİT Özet Gelir Tablosu
22
Tablo 4
: KİT Özet Bilanço
23
Tablo 5
: KİT Malî Rasyolar
25
Tablo 6
: KİT Personel Sayıları
28
Tablo 7
: KİT İstihdam Giderleri
28
Tablo 8
: KİT İstihdam Giderleri / (Satış + Faaliyet Giderleri)
28
Tablo 9
: KİT Ortalama Personel Maliyeti
29
Tablo 10
: KİT Diğer Göstergeler
30
Tablo 11
: KİT Diğer Göstergeler (GSYH’ye Oran - %)
30
Tablo 12
: BOTAŞ’ın Alacakları
37
Tablo 13
: TPAO Yurt İçi Yatırım Harcamaları Dağılımı
60
Tablo 14
: TMO Alım Bilgileri
92
Tablo 15
: TMO Satış Bilgileri
92
Tablo 16
: DMO Satış Hasılatı Bilgileri
101
Tablo 17
: T.C. Ziraat Bankası’na Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri
144
Tablo 18
: Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden TCZB Tarafından
Aktarılan Tutar
145
Tablo 19
: HALKBANK’a Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri
148
Tablo 20
: Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden HALKBANK
Tarafından Aktarılan Tutar
Tablo 21
: Vakıfbank Sermaye Durumu
148
151
Tablo 22
: EXIMBANK’IN İhracat Sektörüne Yaptığı Destek
162
Tablo 23
171
Tablo 24
: TÜRKSAT Uydularına Yönelik Bilgiler
: MPİ 2007 Vergi ve Diğer Kanuni Yükümlükler
Tablo 25
: TMSF Bünyesindeki Bağlı Ortaklık ve İştirakler
200
Tablo 26
: TSKGV’nin Pay Sahibi Olduğu Şirketler
203
Tablo 27
: Döner Sermaye İşletme Sayıları
205
Tablo 28
: Döner Sermaye İşletmeleri Gelir Tablosu
207
Tablo 29
: Döner Sermaye İşletmeleri Sermaye Tutarları
Tablo 30
: TSKGV’nin Pay Sahibi Olduğu Şirketler
212
Tablo 31
: Döner Sermaye İşletme Sayıları
215
Tablo 32
: Döner Sermaye İşletmeleri Gelir Tablosu
216
Tablo 33
: Döner Sermaye İşletmeleri 2007 Sermaye Tutarları
217
x
193
20
Grafikler Listesi
No
Grafik Adı
Sayfa
Grafik 1
: IMF Kamu Sektörü Şeması
Grafik 2
: KİT Vergi ve Diğer Kanuni Yükümlülükler
19
Grafik 3
: KİT Katma Değer Hesabı
26
Grafik 4
: Bor İhracatının Bölgesel Dağılımı
65
Grafik 5
: Yaş Çay Alım Bilgileri
96
Grafik 6
: Pancar Alım Fiyatları
113
Grafik 7
: Alınan Pancar ve Üretilen Şeker Bilgileri
114
Grafik 8
: AOÇ Hasılatının Dağılımı
177
8
Kutular Listesi
No
Kutu Adı
Sayfa
Kutu 1
: KİT Nedir?
Kutu 2
: Görev Zararı Nedir?
17
Kutu 3
: Gelir Kaybı Nedir?
18
1
xi
Kısaltmalar
AOÇ
Atatürk Orman Çiftliği
PMUM
Piyasa Malî Uzlaştırma Merkezi
BKK
Bakanlar Kurulu Kararı
PTT
Posta ve Telgraf Teşkilatı
BOTAŞ
ÇAYKUR
DHMİ
DMO
DPT
EBK
EPDK
ETİ MADEN
EÜAŞ
Boru Hatları ile Petrol
Taşıma A.Ş
Çay İşletmeleri
Devlet Hava Meydanları
İşletmesi
Devlet Malzeme Ofisi
Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlığı
Et ve Balık Kurumu
Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu
ETİ Maden İşletmeleri
Elektrik Üretim Anonim
Şirketi
SÜMER HALI
Sümer Halıcılık ve El Sanatları
Sanayi A.Ş.
TCDD
T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi
TEDAŞ
Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.
TEİAŞ
Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
TEKEL
TEMSAN
TETAŞ
Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve
Alkol İşletmeleri
Türkiye Elektromekanik Sanayi
A.Ş.
Türkiye Elektrik Ticaret ve
Taahhüt A.Ş.
TİGEM
Tarım İşletmeleri
TKİ
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu
FDF
Faiz Dışı Fazla
TMO
Toprak Mahsulleri Ofisi
IMF
Uluslararası Para Fonu
TPAO
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
TRT
Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
TŞFAŞ
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.
Türkiye Taşkömürü Kurumu
KBİ
KHK
Karadeniz Bakır İşletmeleri
A.Ş.
Kanun Hükmünde
Kararname
KIYEM
Kıyı Emniyeti
TTK
KİT
Kamu İktisadi Teşebbüsleri
TÜDEMSAŞ
MKEK
OECD
ÖİB
ÖYK
xii
Makina ve Kimya Endüstrisi
Kurumu
İktisadi İşbirliği ve Kalkınma
Teşkilatı
Özelleştirme İdaresi
Başkanlığı
TÜLOMSAŞ
Türkiye Demiryolu Makinaları
Sanayi A.Ş.
Türkiye Lokomotif ve Motor
Sanayi A.Ş.
TÜVASAŞ
Türkiye Vagon Sanayi A.Ş.
YDK
Yüksek Denetleme Kurulu
Özelleştirme Yüksek Kurulu YPK
Yüksek Planlama Kurulu
Bölüm 1: Giriş
Kamu iktisadi teşebbüsleri, genel olarak “kamusal kaynakları kullanarak
ekonomik alanda faaliyet gösteren devlet şirketleri” olarak tanımlanmakta,
Avrupa Birliği, IMF ve OECD tarafından yayımlanan yasal metinler ve
dokümanlarda ise “yönetim kontrolü merkezi veya yerel kamu idarelerinin elinde
olan işletmeler”i ifade etmektedir.
Hazine Müsteşarlığının temel ilkelerinden olan şeffaflık ilkesi gereği 2007 yılında
ilk defa yayımladığımız 2006 Hazine Pay Sahipliği Raporunda da kısmen
değinildiği üzere, ülkemizde kamu iktisadi teşebbüsleri kavramında gerek
mevzuattan gerekse uygulamalardan kaynaklanan farklılıklar bulunmaktadır.
Kuruluş kanunları dışında KİT’lerin ilk kanunu olarak nitelendirilebilecek olan
1938 tarihli ve 3460 sayılı “Sermayesinin Tamamı Devlet Tarafından Verilmek
Suretiyle Kurulan İktisadi Teşekküllerin Teşkilatiyle İdare ve Murakabeleri
Hakkında Kanun”, sermayesinin tamamı devlete ait olan işletmeleri “iktisadi
devlet teşekkülü” olarak tanımlamıştır.
1983 tarihli ve 2929 sayılı
“İktisadi
Devlet
Teşekkülleri ve Kamu
İktisadi
Kuruluşları
Hakkında Kanun” ise,
sermayesinin
tamamı
devlete ait olan işletmeleri
kamu iktisadi teşebbüsleri
olarak tanımlamış ve bu
teşebbüsleri Kamu İktisadi
Kuruluşları
ve
İktisadi
Devlet
Teşekkülleri
şeklinde ikiye ayırmıştır.
Halen yürürlükte olan 1984
tarihli ve 233 sayılı Kamu
İktisadi
Teşebbüsleri
Hakkında
Kanun
Hükmünde Kararname de
aynı kurguyu kabul etmiştir
(Kutu 1).
Kutu 1: KİT Nedir?
Kamu iktisadi teşebbüsleri veya bilinen adıyla
KİT’ler, 233 sayılı KHK’ya tabi ve sermayesinin
tamamı devlete ait olan İDT ve KİK’lerin ortak adıdır.
İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT): İktisadi alanda
ticari esaslara göre, kâr amacı güderek faaliyet
gösteren teşebbüslerdir (MKEK, EÜAŞ, ÇAYKUR,
BOTAŞ, TTK ve TKİ gibi).
Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK): İktisadi alanda
tekel niteliğini haiz mal ve hizmetleri kamu yararı
gözeterek üreten ve pazarlayan teşebbüslerdir
(TCDD, KIYEM, PTT ve DHMİ).
Bu kapsamda, her ne kadar kamunun pay sahipliği
olsa da kamu bankaları ile özelleştirme
portföyündeki kuruluşlar, mahalli idare işletmeleri,
bütçe dışı fonlar, TMSF iştirakleri ve döner sermaye
işletmeleri 233 sayılı KHK kapsamında olmadıkları
için mevzuatta KİT olarak görülmemektedir.
1
Diğer taraftan, Anayasa’nın “Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi”
başlıklı 165 inci maddesinde ise KİT’ler “sermayesinin yarıdan fazlası
doğrudan doğruya veya dolaylı olarak devlete ait olan kamu kuruluş ve
ortaklıkları” şeklinde tanımlanmaktadır.
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu da; devlete, il özel idarelerine,
belediyelere, diğer kamu idarelerine ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup,
faaliyetleri devamlı bulunan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeleri “iktisadî kamu
kuruluşları” olarak düzenlemelerdeki en geniş tanımı yapmaktadır.
Üyelik müzakerelerini sürdürdüğümüz Avrupa Birliğinin düzenlemeleri; merkezi
veya mahalli idare farkı gözetmeksizin kamu işletmelerini, sermaye ve yönetim
kontrolü açısından ele almaktadır. AB, üye ülkelerdeki kamu pay sahipleri ile
işletmeleri arasındaki idari ve mali ilişkilerin şeffaf bir şekilde yürütülmesini
sağlayacak çerçeve bir düzenlemenin ve bu ilişkileri yansıtacak bir raporlama
sisteminin gerekliliğini vurgulamaktadır.
Ülkemizde ise tüm kamu işletmeleri üzerinde ilkeler belirleyen bir düzenleme
veya birim olmadığı gibi, bu işletmelerin faaliyetlerini konsolide bir şekilde takip
eden ve raporlayan bir kurum da bulunmamaktadır1. Hazine Müsteşarlığı ve
diğer kamu pay sahipleri (ÖİB, TMSF, Mahalli İdareler vd.) sadece kendi
portföyünde bulunan işletmeleri izlemekte ancak büyük çoğunluğu bunlara
yönelik herhangi bir rapor yayınlamamaktadır.
Bu raporda, 2006 yılı Hazine Pay Sahipliği Raporundan farklı olarak ülkemizde
faaliyet gösteren ve geniş anlamda kamu iktisadi teşebbüsü olarak
tanımlanabilecek kamu işletmelerine yer verilmiş, Hazine Müsteşarlığı
portföyünde ve özelleştirme programında bulunan işletmeler daha ayrıntılı bir
şekilde ele alınmıştır2.
1
Bu sorunların aşılmasını teminen, tüm kamu işletmelerin izlenmesi ve raporlanması faydalı
olacaktır. 2007/12702 sayılı “Kamu iktisadi teşebbüslerinin ve bağlı ortaklıklarının 2008 yılına ait
genel yatırım ve finansman programı” Kararnamesinin Kurumsal Yönetim başlıklı 27 nci
maddesi ile Hazine Müsteşarlığı geniş tanımlı bir Kamu İşletmeleri Raporu hazırlamakla
görevlendirilerek bu amaca yönelik bir adım atılmıştır.
2
KİT sisteminde yaşanan zorlukların giderilebilmesi için başlatılmış olan yeniden yapılandırma
süreci 2008 yılı hükümet programında da yerini almış ve 28.10.2007 tarihli 26684 (Mükerrer)
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “2008 Yılı Programı” ile KİT’lerde hesap verebilirlik, şeffaflık,
karar alma süreçlerinde esneklik ve stratejik yönetim anlayışının esas alınacağını bir KİT
Yönetişim Kanununun çıkarılması hususunda Hazine Müsteşarlığı sorumlu, Devlet Planlama
2
Bu raporda öncelikle AB Şeffaflık Direktifine değinilecek, yukarıda kısaca
bahsettiğimiz Kamu İşletmeleri tanımı daha ayrıntılı ele alınacak, Hazine
Müsteşarlığı portföyündeki işletmelerin genel ve kuruluş bazlı analizleri
yapılacak ve diğer kamu işletmeleri tanıtılmaya çalışılacaktır.
Rapor içindeki veriler, KİT’lerin düzenli olarak Hazine Müsteşarlığına gönderdiği
tablo ve bilgilerden, TBMM adına denetim yapan Yüksek Denetleme Kurulu’nun
işletme bazında hazırladığı denetim Raporlarından, işletmelerin faaliyet
raporlarından ve internet sayfalarında sundukları bilgilerden oluşmaktadır.
Diğer taraftan, bu işletmelere ilişkin Yüksek Denetleme Kurulu denetim raporları
mevzuattan dolayı gecikmeli olarak yayımlanabilmekte ve bunların pek çoğunun
faaliyet raporu olmadığı gibi3 internet sayfaları da yeterli düzeyde
bulunmamaktadır.
Teşkilatı Müsteşarlığı, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Sermaye Piyasası Kurulu ve tüm KİT’ler
ise işbirliği yapılacak kuruluşlar olarak tespit edilmiştir.
3
2007/12702 sayılı BKK kamu işletmelerinin faaliyet raporlarını Mayıs ayı sonuna kadar
hazırlayarak internet sitelerinde yayımlamalarını hükme bağlamıştır.
3
4
Bölüm 2: AB Rekabet Politikası –
Devlet Yardımları ve Şeffaflık Direktifi
Devlet Yardımları
Avrupa Topluluğunu kuran Roma Antlaşmasının 81 – 89 uncu maddelerinde
temel rekabet kuralları belirlenmiştir. Devlet yardımlarına ilişkin olarak,
Antlaşma’nın 87 nci maddesinde, üye ülke tarafından ya da üye ülke kaynakları
aracılığıyla herhangi bir şekilde belli şirketleri ya da belli ürünlerin üretimini
kayırarak rekabeti bozan ya da bozmakla tehdit eden ve üye ülkeler arasında
ticareti etkileyen her türlü yardımın ortak pazarla bağdaşmadığı ifade edilmiştir.
Yukarıdaki esaslar çerçevesinde yasaklanan devlet yardımları; doğrudan
ödemeler, faizsiz ya da düşük faizli krediler, devlet garantileri, vergi muafiyeti,
sosyal güvenlik vb. kanuni yükümlülüklerden muafiyet, kamu işletmeleri
tarafından sağlanan düşük fiyatlar ve normal piyasa koşulları çerçevesinde
kabul edilebilecek miktarı aşan sermaye aktarımları şeklinde olabilmektedir.
AB müktesebatında rekabet konusu oldukça karmaşık bir niteliğe sahip olup, bu
konuda birçok yasal düzenleme bulunmaktadır. Avrupa Komisyonu, kömür ve
çelik, gemi inşaatı, tekstil, kamu yayıncılığı gibi çeşitli sektörlerde pek çok
çerçeve yönerge yayımlamaktadır.
2006/111 / EC Sayılı Şeffaflık Direktifi
Devlet ile kamu işletmeleri arasındaki malî ilişkilerin daha şeffaf bir şekilde
ortaya konulmasını amaçlayan 2006 / 111 sayılı Direktife göre kamu işletmeleri
(public undertakings);
♦
Kayıtlı sermayesinin çoğu kamuya (merkezi veya mahalli) ait olan, veya
♦
Oy hakkının çoğu kamu kontrolünde olan, veya
♦
Yönetim veya denetim biriminin yarısından fazlasının atama hakkı kamu
kuruluşlarında olan
işletmelerdir.
Bu tanıma göre; sermayesinin yarısından fazlası Hazineye ve ÖİB’ye ait olan
kamu işletmeleri dışında, mahalli idarelere (il özel idarelerine, büyükşehir
5
belediyelerine ve belediyelere) ait şirketler ile sermayesinin çoğu devlete ait
olmadığı halde imtiyazlı hisseler veya düzenlemeler yoluyla oy hakkının çoğu
kamu kontrolünde olan ya da yönetim veya denetim kontrolü devlette olan
işletmeler de (Vakıfbank, kamu vakfı şirketleri, THY gibi) kamu işletmesi
sayılmaktadır.
Şeffaflık Direktifi çerçevesinde kamu işletmelerinin şeffaflığının sağlanabilmesi
için, aşağıdaki iki koşulun yerine getirilmesi gerekmektedir.
♦
Her türlü kaynak transferine ilişkin bilginin kamuoyuna açıklanması,
♦
Kamu hizmetine ilişkin hesapların ayrı tutulması.
Ayrı hesap tutma işlemi rekabet kurallarının uygulanmasının en etkili ve verimli
yoludur. Kamu işletmesi olsun veya olmasın genel ekonomik yarar niteliğine
sahip bir kamu hizmetiyle görevlendirilmiş ve bu sebeple kendisine imtiyaz
verilen kuruluş, faaliyetleri arasındaki (imtiyaz niteliğinde olan ve olmayan)
ayrımı açıkça göstermeli, bu faaliyetlere ilişkin maliyet ve hasılatları doğru tespit
ederek hesaplarına yansıtmalıdır. Ancak, ülkemizde kamu hizmeti gören kamu
işletmeleri de, özel şirketler de bu tarz bir hesap ayrımına gitmemektedir.
Diğer taraftan, ülkemizde sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olmadığı
halde yönetim veya denetiminde kamu kontrolü ağırlığı olan işletmeler kamu
işletmesi sayılmadığından bu işletmelerle ilgili gözetim de sınırlı olmaktadır.
Değerlendirme
Merkezi veya mahalli kamu idareleri ile kamu işletmeleri arasındaki malî ilişkiler,
AB Rekabet Politikası faslı altında yer alan devlet yardımları konusunun önemli
bir bölümünü oluşturmaktadır. Sermaye aktarımı, görev zararı veya gelir kaybı
ödemeleri, garantili ve ikrazlı krediler, verilen imtiyaz ve inhisari haklar gibi pek
çok malî ilişki, AB Devlet Yardımları ve Rekabet düzenlemeleri çerçevesinde
değerlendirilmesi gereken konulardır.
Ayrıca, AB müktesebatına uyum sağlanması için kamu işletmelerinin tespit
edilmesi,
hesaplarını
ayrı
izlemeleri
konusunda
gözetilmeleri
ve
yönlendirilmeleri, söz konusu işletmelere aktarılan kaynakların merkezden takip
edilmesi önem arz etmektedir.
6
Bölüm 3: Kamu İşletmeleri
Ekonomik etkinliğin ve kalkınmanın sağlanması, doğal tekellerin işletilmesi,
piyasa başarısızlıklarının önüne geçilmesi, ekonomiyi yönlendirerek gelir
dağılımının düzenlenmesi ve özel sektöre öncülük edilmesi gibi çeşitli amaçlarla
kurulan kamu işletmeleri, önemli malî politika araçlarından biri olarak varlıklarını
sürdüregelmişlerdir. Bu işletmelerin malî politikalar içerisinde ifade ettiği anlam
ve icra ettikleri fonksiyonlar yıllar itibarıyla değişmiştir. Günümüzde, kamu
işletmesi kavramının içeriği ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte,
genellikle bir kamu idaresinin çoğunluk hissesine sahip olduğu ya da bir kamu
idaresi tarafından yönetimi kontrol edilen işletmeler kamu işletmesi olarak
adlandırılmaktadır. Bu kapsamda, kamu işletmesi kavramı bir yandan pay
sahipliği, diğer yandan yönetimde kontrol kavramı ile ilişkilendirilmektedir.
Ekonomideki aktörlerin istatistiksel sınıflandırmasına ilişkin olarak Birleşmiş
Milletler tarafından geliştirilen Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA 93) ile Avrupa
Birliği tarafından geliştirilen Avrupa Hesaplar Sisteminde (ESA 95) kamu
işletmesi, kamu birimlerinin kontrolü altındaki şirketler olarak tanımlanmaktadır.
Anılan sistemde kontrol, genel kurum politikasının atanan yöneticiler vasıtasıyla
belirlenebilme yetkisi olarak ifade edilmektedir. Bu çerçevede, bir şirkette
kamunun oy hakkı veren hisselerin yarıdan fazlasına sahip olması,
hissedarların oy verme yetkisinin yarıdan fazlasını kontrol edebilmesi, özel bir
kanun, karar ya da düzenlemeyle şirket politikasını belirleme veya şirket
yöneticilerini atayabilme yetkisiyle donatılmış olması kontrol kavramının
varlığına işaret etmektedir.
Doğrudan bir kamu idaresinin kontrolü altında bulunmamakla birlikte, bir kamu
idaresince kontrol edilen işletmelerin kontrol ettiği diğer işletmeler de kamu
işletmesi olarak sınıflandırılmaktadır. IMF tarafından geliştirilen Devlet Malî
İstatistikleri Kılavuzunda da (GFSM2001) benzer şekilde kamu işletmeleri genel
yönetim birimleri tarafından kontrol edilen şirketler olarak tanımlanmaktadır.
Yine benzer şekilde Avrupa KİT Merkezi (CEEP) tarafından malî olanaklarının
yarıdan fazlası merkezi veya yerel kamu idareleri tarafından sağlanan veya
işletme sonuçlarından bu idarelerin sorumlu bulunduğu ve bunlar tarafından
denetlenen girişimler kamu işletmesi olarak adlandırılmaktadır.
7
Grafik 1: IMF Kamu Sektörü Şeması 4
Kamu Sektörü
Genel Yönetim
Merkezi Yönetim
Kamu İşletmeleri
Mali Kamu İşletmeleri
Mali Olmayan
Kamu İşletmeleri
Eyalet Yönetimi
Parasal Kamu işletmeleri
(Merkez Bankası Dahil)
Yerel İdareler
Parasal Olmayan
Mali Kamu İşletmeleri
Yukarıdaki şemada gösterildiği üzere IMF, kamu sektörünü genel yönetim ve
kamu işletmeleri olarak ikiye ayırmaktadır. Kamu işletmeleri malî ve malî
olmayan olarak tasnif edilmektedir. 5018 sayılı Kamu Malî Kontrol ve Yönetim
Kanunu benzer bir yapıyı oluşturmakla birlikte, ülkemizde kamu işletmelerine
yönelik net bir düzenleme bulunmamaktadır.
Kamu işletmeleri konusunda değinilmesi gereken bir başka husus, söz konusu
işletmeler ile genel yönetim birimleri arasındaki ayrımdır. Zira, yukarıda da
değinilen uluslararası sektörel sınıflandırma yaklaşımlarına göre ülkelerde
halihazırda genel yönetimin bir parçası olarak sınıflandırılan kimi kamu birimleri,
kamu işletmesi özelliği gösterebilmekte5, kamu işletmesi olarak yapılandırılan
kimi kuruluşlar ise aslında genel yönetim sektörü birimi niteliği taşıyabilmektedir.
Bu çerçevede, anılan sektörel ayrıma yönelik olarak uluslararası sınıflama
standartları küçük farklılıklar dışında birbirine paralel bir yaklaşım
sergilemektedir. Bu yaklaşıma göre;
♦
Genel yönetim birimlerinin kontrolünde bulunan,
4
Kaynak: IMF, Manual on Fiscal Transparency, Sf 19
5
5018 sayılı Kanuna tabi II sayılı Cetvelde yer alan ve kendilerine ait gelir ve giderleri bulunan
pek çok kamu kurumu bu kapsamda gözden geçirilmelidir. Literatürde II sayılı cetvele tabi
idarelerin de hizmetlerini fiyatladıkları için kamu işletmesi sayılabileceği söylenmektedir. Ancak
bu durumda gelirlerinin giderlerini karşılama oranına bakılması gerekmektedir.
8
♦
Tam bir defter tutma sistemine sahip ve kendi adına borç alıp verebilen,
♦
Ürünlerinin çoğunluğunu ekonomik olarak anlamlı bir fiyattan satan,
♦
Piyasa faaliyeti gösteren ve bir şirket gibi yönetilen,
kuruluşlar genel yönetim sektörünün dışında tutulmakta ve kamu
işletmesi olarak değerlendirilmektedir. Genellikle, satış hasılatının işletme
giderlerinin yarısından çoğunu karşılaması halinde söz konusu birimin
piyasa faaliyeti gösterdiği ve ürünlerini ekonomik açıdan anlamlı fiyattan sattığı
kabul edilmektedir.
Giriş bölümünde de ifade edildiği üzere, ülkemiz mevzuatında uluslararası
yaklaşımlara paralel bir “kamu işletmesi” tanımı bulunmamaktadır. Mevzuatın
tarihsel gelişimi irdelendiğinde kamu işletmelerine yönelik olarak farklı isimler
altında ve farklı kapsamlarda düzenlemeler yapıldığı görülmektedir. Kamu
işletmelerine yönelik olarak ilk temel yasa olan ve 1938 yılında çıkarılan 3460
sayılı “Sermayesinin Tamamı Devlet Tarafından Verilmek Suretiyle Kurulan
İktisadi Teşekküllerin Teşkilatıyla İdare ve Murakabeleri Hakkındaki Kanun” da
“iktisadi devlet teşekkülü” kavramına yer verilmiş ve “sermayesinin tamamı
Devlete ait olan ve kendi kanunlarında bu Kanuna tabi oldukları belirtilen, tüzel
kişiliği haiz, idari ve malî yönden özerk ve sorumluluğu sermayeleri ile sınırlı
kuruluşlar” iktisadi devlet teşekkülü olarak adlandırılmış ve bu şekilde sınırlı bir
kapsam benimsenmiştir. İzleyen yıllarda çıkarılan muhtelif kanunlarla söz
konusu kapsam, sermayesinin yarıdan fazlası Devlete ait olan kuruluşları içine
alacak şekilde genişletilmiştir.
Anayasada doğrudan bir kamu iktisadi teşebbüsü tanımı yapılmamakla birlikte
“Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi” başlıklı 165 inci maddede
“Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete
ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince
denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir.” denilerek dolaylı bir kamu iktisadi
teşebbüsü tanımına yer verilmiştir.
Halihazırda kamu iktisadi teşebbüslerine ilişkin temel düzenleme olan
08.06.1984 tarih ve 233 sayılı KHK’da kamu iktisadi teşebbüsleri, “iktisadi devlet
teşekkülleri” ve “kamu iktisadi kuruluşları”nın ortak adı olarak tanımlanmış ve
söz konusu teşebbüsler Kararname ekinde yer alan cetvelde tek tek belirtilerek
kapsam oldukça netleştirilmiştir. Anılan KHK’nın kapsamı Anayasadaki
tanımlamadan daha dar olarak belirlenmiş ve kamu iktisadi teşebbüsü kavramı
Devletin yüzde 100 pay sahipliği üzerine bina edilmiştir. Bu çerçevede, anılan
9
KHK’nın kapsamı ilk düzenleme olan 3460 sayılı Kanun’dan çok da farklı
değildir.
Görüldüğü üzere ülkemiz KİT mevzuatının tarihsel gelişimi incelendiğinde, farklı
isimler altında düzenlemeye tabi tutulan kamu işletmeleri en geniş şekilde
Devletin çoğunluk pay sahipliği üzerinden tanımlanmış, “Devlet kontrolü”
kavramı üzerinden tanımlanan bir kamu işletmesi yaklaşımı benimsenmemiştir.
Yukarıda da belirtildiği gibi güncel mevzuat da bu yöndedir. Dolayısıyla
uluslararası tanımlama ve sınıflandırmalara göre kamu işletmesi özelliği
gösteren pek çok kuruluş anılan çerçeve mevzuatın dışında kalmış ve farklı
hukuki düzenlemelere tabi tutulmuştur. Bu çerçevede, ülkemizde tüm kamu
işletmeleri için yeknesak bir düzenlemeler bütününden söz edilememektedir. Bu
durum, kamu işletmelerine ait pay sahipliği fonksiyonunun da farklı kamu
idareleri tarafından yerine getirilmesine yol açmış ve tüm kamu işletmelerinin
koordinasyonunu sağlayan ve verilerini toplayan bir yapıdan da yoksun
kalınmıştır.
Yoğun olarak kuruldukları 1930’lu yıllardan beri Devlet İhale Mevzuatı, Sayıştay
denetimi ve devlet muhasebesi dışında tutulan ve özel hukuk hükümlerine tabi
tacir sıfatıyla piyasada rekabet eden şirketler olan kamu iktisadi teşebbüsleri
zamanla uygulamada bir nevi genel yönetime tabi idareler haline dönüştürülmüş
ve genel yönetim idarelerinin tabi olduğu hemen hemen tüm mevzuata
(Harcırah Kanunu, Taşıt Kanunu, Kamu İhale Kanunu vb...) tabi kılınarak
rekabet edebilirlikleri azaltılmıştır. Dolayısıyla kamu maliyesi alanında KİT’ler,
bütçeleme sürecinden istihdam politikalarına kadar pek çok alanda genel
yönetime tabi bir idare gibi muamele görmeye başlamışlardır. Oysa uluslararası
gelişmeler KİT’lerin genel yönetimden ayrışmasını, özerkleşmesini ve
ticarileşmesini öngörmektedir.
Bu bağlamda, ülkemizde farklı kanunlar uyarınca faaliyet gösteren kamu
işletmeleri ve iştirakleri aşağıdaki başlıklar altında sıralanabilir:
Merkezi Yönetimle İlgili Olanlar
♦
Sermayesi Hazine Müsteşarlığına ait olan ve 233 sayılı KHK’ya tabi
KİT’ler ve bağlı ortaklıkları,
♦
Sermayesi Hazine Müsteşarlığına ait olan kamu bankaları (Ziraat
Bankası, Eximbank, Tasfiye Halinde Emlak Bankası ve Kalkınma
Bankası),
♦
Sermayesinin tamamı veya bir kısmı Hazine Müsteşarlığına ait olan,
ancak 233 sayılı KHK’ya tabi olmayan işletmeler (TÜRKSAT gibi),
10
♦
Özelleştirme kapsam ve programında olan ve pay sahipliğini ÖİB’nin
yürüttüğü kuruluşlar (TEKEL, TEDAŞ, TŞFAŞ gibi)
♦
Sermayesi kamuya ait olmasına rağmen pay sahipliği fonksiyonunu
üstlenen kurumun tam olarak belirlenmediği işletmeler (AOÇ ve TRT
gibi),
♦
Şirket statüsünde olmayıp yaptığı faaliyet itibarıyla kamu işletmesi
niteliğini haiz, özel statülü işletmeler (Milli Piyango İdaresi, Spor Toto
Teşkilatı gibi)
♦
Savunma Sanayi Müsteşarlığı iştirakleri
♦
Toplu Konut İdaresi ve İştirakleri
♦
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu iştirakleri
♦
Döner Sermaye İşletmeleri
♦
Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı İştirakleri
♦
Bütçe dışı fonlar
♦
Sosyal Güvenlik Kurumu iştirakleri
♦
Türk Hava Kurumu iştirakleri
Mahalli İdarelerle İlgili Olanlar:
♦
İl özel idarelerine (İzmir Jeotermal gibi),
♦
Büyükşehir belediyelerine (İsfalt A.Ş. gibi),
♦
Belediyelere (Kocasinan İmar ve İnşaat A.Ş gibi),
ait olup, hizmetlerin daha esnek ve rahat görülmesi amacıyla kurulup işletilen
işletmeler ve iştirakler.
Yukarıda da görüldüğü üzere, merkezi yönetimin ve yerel idarelerin pay
sahipliği fonksiyonunu üstlendiği pek çok işletme ve iştirak bulunmaktadır.
Kamu sektörü hesapları, genel yönetim kapsamındaki kamu kurum ve
kuruluşları ile kamu işletmelerinin hesaplarından oluşur. Malî saydamlığın ve
hesap verilebilirliğin geliştirilmesi kapsamında 5018 sayılı Kamu Malî Yönetim
ve Kontrol Kanunu genel yönetim kapsamındaki idarelerinin (merkezi yönetim,
11
sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareler) hesaplarının düzenli izlenerek
raporlanmasını öngörmüş ve sorumlulukları belirli kamu idareleri arasında
paylaştırmıştır.
Benzer şekilde, kamu hesaplarının diğer ayağı olan kamu işletmelerinin
hesaplarının da izlenerek derlenmesi, ilgili yerlere raporlanması ve
yayımlanması malî saydamlığın geliştirilmesi bakımından önem arz etmektedir.
Hazine Müsteşarlığı kendisine verilen yetkiler çerçevesinde, konsolide kamu
sektörü hesaplarını yaparken kendi portföyünde bulunan KİT’ler ile ÖİB
portföyünden bulunan Kuruluşların hesaplarını izlemekte ve ilgili yerlere
raporlamaktadır. 6
6
Hazine Müsteşarlığı www.hazine.gov.tr internet sayfasında periyodik olarak KİT’lere ve
özelleştirme programındaki kuruluşlara ait istatistiki veriler yayımlamaktadır.
12
Bölüm 4: Hazine Müsteşarlığı Portföyü
2007 yılı sonu itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde 19 KİT, 4 Kamu
Bankası ve 2 diğer kuruluş olmak üzere 25 şirket bulunmaktadır.7 Hazine
Müsteşarlığı, 4059 Sayılı Teşkilat Kanunu’nun yüklemiş olduğu “Hazine adına
pay sahipliği” görevini Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Müdürlüğü aracılığı ile
yürütmektedir.
Ayrıca Hazine Müsteşarlığı, Hazine Kontrolörleri Kurulu vasıtasıyla görev zararı
incelemeleri yapmakta, uygulanmakta olan ekonomik programda önemli bir yer
tutan KİT’lerin üçer aylık performans incelemelerini gerçekleştirerek
raporlamaktadır.
4.1. Portföyümüz ve Sermaye Durumu
2007 yılı sonu itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan şirketlerin
listesi ile sermaye durumları Tablo 1’de sunulmaktadır. TPAO, TEMSAN,
Kalkınma Bankası ve Türk Telekomünikasyon A.Ş. dışında tüm şirketlerin
sermayesinin tamamı Hazineye aittir. 31 Aralık 2007 itibarıyla, 40,4 milyar YTL
olan nominal sermaye tutarının 33,0 milyar YTL’si ödenmiştir.
4.2. Görev Tanımımız
Hazine Müsteşarlığının kamu iktisadi teşebbüslerine yönelik olarak görevi 4059
sayılı Teşkilat Kanunu’nda şu şekilde belirlenmiştir:
♦
Hazine pay sahipliğinin gerektirdiği her türlü işlemi yapmak,
♦
Hazine ile kamu iktisadi teşebbüsleri ilişkisini kurmak,
♦
Kuruluşların yıllık genel yatırım ve finansman programlarını DPT ile
birlikte hazırlamak ve Bakanlar Kurulu’nun onayına sunmak,
uygulamasını izlemek ve yıl içinde ortaya çıkacak gelişmelere göre
programda gerekli değişiklikleri yapmak,
7
Hazine Müsteşarlığı portföyünde ayrıca kamu hesaplarında da yer alan bazı devlet iştirakleri
bulunmaktadır. Terekeden Hazineye devredilmiş hisse senetlerini de kapsayan bu iştirakler
tutar olarak göz ardı edilecek seviyelerde oldukları için bu Rapora dahil edilmemiştir.
13
♦
Kamu iktisadi teşebbüslerinin faaliyetlerinin mevzuata uygun olarak
yürütülmesini takip etmek,
♦
Kamu iktisadi teşebbüslerinin etkin ve verimli çalışmasını sağlamak veya
özelleştirilmelerine hazırlık amacıyla yeniden yapılandırılmalarına yönelik
olarak; Yüksek Planlama Kurulu (YPK), Özelleştirme Yüksek Kurulu
(ÖYK) ve diğer yetkili organlarca verilen görevlere ilişkin her türlü işlemi
yapmak.
Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Sermaye Durumu
(31.12.2007 - milyon YTL)
KİT’ler
MKEK
ETİ MADEN
TTK
TKİ
EÜAŞ
TEİAŞ
TETAŞ
TEMSAN
TPAO
BOTAŞ
TMO
ÇAYKUR
TİGEM
DMO
TCDD
PTT
DHMİ
KIYEM
EBK
KİT TOPLAMI
T.C.ZİRAAT BANKASI
T.H.T.EMLAK BANKASI
T. KALKINMA BANKASI
EXİMBANK
KAMU BANKALARI TOPLAMI
TÜRKSAT
TÜRK TELEKOM
GENEL TOPLAM
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
14
Nominal
Sermaye
Ödenmiş
Sermaye
Hazine Payı
(%)
400
100
3.500
360
5.600
330
179
10
1.500
1.830
1.460
469
400
26
12.000
1.050
1.700
51
400
31.365
270
89
3.325
360
5.558
326
73
10
950
1.830
961
465
299
26
7.533
812
1.049
51
367
24.354
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
99,99
96,99
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
2.500
750
500
1.000
4.750
2.500
749
160
1.000
4.409
100,00
99,99
99,08
100,00
775
3.500
40.390
775
3.500
33.038
100,0
45,0
4.3. Amaç ve Hedeflerimiz
Hazine Müsteşarlığının Stratejik Planı 24.07.2008 tarihinde yayımlanmış8 olup,
kamu işletmelerine yönelik amaç ve hedeflerimiz şu şekilde belirlenmiştir:
Stratejik Amaç: Kamu malî varlık ve yükümlülük yönetiminin
etkinliğini artırmak.
Hedef: Kamu işletmelerinde kurumsal yönetişim ilkelerinin
uygulanması
ve
bu
kapsamda
kamu
işletmelerinin
verimliliklerinin artırılması.
Stratejik Adımlar:
• İlgili kurumlarla işbirliği içerisinde, kamu işletmelerinde
kurumsal yönetişim ilkelerinin uygulanmasını sağlayacak
yasal düzenlemenin yapılması ve ikincil mevzuatın
çıkarılması .
• Kamu işletmelerinin kurumsal yönetişim ilkelerine uyum
düzeylerini ölçmek ve geliştirmek amacıyla bir endeks
oluşturulması .
• Kamu işletmeleri için mevcut durum analizi çalışmaları
yapılması ve bu işletmelerin yeniden yapılandırılmalarına
ilişkin raporlar hazırlanması.
• Sektörlerinde ağırlık sahibi kamu işletmelerinin faaliyet
gösterdiği piyasaların işleyişine ilişkin önerileri de içeren
sektör raporlarının hazırlanması.
• Kamu işletmelerini izleme altyapısının elektronik ortama
aktarılması.
4.4. KİT- Bütçe Malî İlişkisi
Kamu iktisadi teşebbüsleri ile merkezi idare arasındaki malî ilişkiler, Hazine
Müsteşarlığı bütçesinden KİT’lere yapılan ödemeler ile sermayeye yönelik bazı
kaynakların KİT bünyesinde bırakılması ve KİT’lerden bütçeye yapılan
ödemelerden oluşmaktadır.
8
http://www.hazine.gov.tr/irj/portal/anonymous/strpln
15
Bunlardan Hazine Müsteşarlığı bütçesinden aktarılan ödemeler ile KİT’lerden
bütçeye yapılan ödemeler merkezi yönetim bütçe hesaplarında yer alırken,
kuruluş bünyesinde bırakılan ve kuruluşların ödenmemiş sermayesine mahsup
edilen tutarlar merkezi yönetim bütçesi ile ilişkilendirilmemektedir.
4.4.1. KİT’lere Yapılan Sermaye Ödemeleri
KİT’lerin ödenmiş sermayeleri iki şekilde artırılmaktadır. Bunlar; merkezi
yönetim bütçesinden KİT’lere nakit sermaye transferi yapılması ve Hazine – KİT
borç alacak ilişkileri çerçevesinde kuruluşların Hazineye olan borçlarının
kuruluşların ödenmemiş sermaye alacaklarına mahsup edilmesi suretiyle
gerçekleşmektedir.
4.4.1.1. Bütçeden KİT’lere Ödemeler
Her yıl bütçe kanunlarında KİT’lere yapılacak olan sermaye transferi tutarı
belirlenmekte ve Hazine Müsteşarlığı bütçesinden ödenmektedir.
Yapılan sermaye transferlerinin büyük bir bölümü personel masraflarını
karşılayabilmeleri amacıyla TCDD ile TTK’ya aktarılmaktadır. Diğer sermaye
transferi yapılan kuruluşlar yıllar bazında değişiklik gösterebilmekle birlikte,
genellikle TİGEM, MKEK ve EBK’dır.
4.4.1.2. KİT Sermaye Mahsubu
Mahsup, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu bakanın teklifi üzerine KİT’lerin
Hazine Müsteşarlığından ve fonlardan olan alacaklarının, KİT’lerin Hazine
Müsteşarlığına olan borçlarından düşülmesi olarak tanımlanabilir.9
Mahsupta öncelikli olarak kuruluşların görev zararı alacakları değerlendirilir,
Kuruluşun hala Hazine Müsteşarlığına borcu var ise kalan tutar ödenmiş
sermayenin artırılması için kullanılır. Mahsubun yasal dayanağı 233 sayılı KHK
olup, 36 ncı madde ile, kuruluşların bir önceki yıla ilişkin kârlarından Hazineye
isabet eden tutarın, kuruluşların ödenmemiş sermayelerine veya tahakkuk etmiş
görev zararları alacaklarına mahsup edilebileceği hususu hükme bağlanmıştır.
9
Yıllar itibarıyla mahsup tutarları Ek 7’de yer almaktadır.
16
4.4.1.3. Kamu Bankaları Sermaye Mahsubu
Her ne kadar KİT statüsünde bulunmasalar da Hazine Müsteşarlığı pay sahibi
sıfatıyla kamu bankalarının da temettü borçlarını, ödenmemiş sermayelerine
mahsup edebilmektedir. Mahsup edilecek tutar, kamu bankalarının Genel
Kurullarında belirlenmektedir.
Kutu 2: Görev Zararı Nedir?
Görev zararı, dar ve geniş anlamda olmak üzere iki şekilde değerlendirilebilir. Dar
anlamda görev zararı, KİT’ler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının, siyasi
otorite tarafından maliyetlerin altında belirlenmesi sonucu oluşan maliyet ile fiyat
arasındaki fark ve kuruluşun söz konusu mal ve hizmetleri piyasa koşulları ile
satamamasından dolayı mahrum kaldığı kâr toplamından oluşan tutar ile devlet
tarafından KİT’e özel görev verilmesi dolayısıyla bir zarar doğarsa bu zararın toplamı
olarak tanımlanmaktadır
Geniş anlamda görev zararı ise; dar anlamda görev zararının iktisadi ve malî etkilerini de
içermekte ve KİT ürün fiyatlarına müdahale edilmesi ya da KİT’lere görev verilmesi
sonucu ortaya çıkan zararlar ile bu zararların finansmanı için katlanılan maliyetler,
gerçekleştirilen harcamaların fırsat maliyetleri ve uygulamadan elde edilen toplumsal
fayda arasındaki olumsuz fark olarak tanımlanmaktadır.
233 sayılı KHK’nın 35 inci maddesinde görev zararının iki şekilde ortaya çıkabileceği
belirtilmektedir.
1) KİT’ler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının Bakanlar Kurulunca
belirlenmesi ve belirlenen bu fiyatların, maliyetin altında olması
2) KİT’lere Bakanlar Kurulu tarafından faaliyet konularıyla ilgili görev verilmesi ve
bu görevden dolayı ortaya bir zarar çıkması ya da kârdan mahrum kalınması
Görev zararı ödemesi iki şekilde yapılmaktadır:
1) Bütçe kanunlarında yer alan hükümler uyarınca, KİT’lerin ödenmemiş
sermayelerine ve temettü paylarına karşılık mahsup edilerek ödeme yapılması
2) Nakden ödeme yapılması.
KİT’lere ilişkin görev zararı tutarları ve mekanizmanın
www.hazine.gov.tr adresinde istatistik sayfasına bakılabilir.
ayrıntıları
17
için
4.4.2. KİT’lere Yapılan Görev Zararı – Kamu Bankalarına Yapılan
Gelir Kaybı Ödemeleri
Bu ödemeler, KİT’lere 233 sayılı KHK, kamu bankalarına ise 4603 sayılı Kanun
uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından verilen görevler dolayısıyla anılan
mevzuatta belirtilen usullere göre tahakkuk eden görev zararı ve/veya gelir
kaybı alacakları çerçevesinde yapılmaktadır.
KİT’lere hem 2006 hem de 2007 yıllarında yaklaşık 700 milyon YTL’lik görev
zararı ödemesi yapılmış olup, bu tutardan en yüksek payı TKİ, TCDD ve TMO
almıştır.
Mevcut durumda T. Halkbank'a, T.C. Ziraat Bankasına ve T.C. Ziraat Bankası
kanalıyla Tarım Kredi Kooperatifleri Birliğine gelir kaybı ödemeleri
yapılmaktadır. 2006 yılında 237 Kutu 3: Gelir Kaybı Nedir?
milyon
YTL’lik
gelir
kaybı
ödemesi yapılmışken bu tutar KİT’lere görev zararı adıyla yapılan transferler,
2007 yılında 376 milyon YTL’ye kamu sermayeli bankalarda gelir kaybı olarak
yükselmiştir.
ifade edilmektedir
Gerek gelir kayıpları, gerekse
görev zararı ödemeleri için her yıl
bütçe
kanununda
hükümler
bulunmaktadır.
4.4.3. KİT’lerden
Ödemeler
Bütçeye
KİT’lerden
bütçeye
yapılan
aktarımların en büyük bölümünü
vergi
ve
diğer
kanuni
yükümlülükler
oluşturmaktadır.
Söz
konusu
yükümlülükler,
kuruluşların doğrudan mükellef
oldukları
ödemelerle
birlikte
üçüncü şahısların ya da kuruluş
personelinin mükellef olduğu
kanuni
yükümlülüklerden
ödenmesi hususunda kuruluşların
sorumlu
oldukları
ödemeleri
kapsamaktadır. Bu çerçevede,
anılan yükümlülükler, kaynakları
18
Genel itibarıyla, tarım kesiminin ve küçük esnaf ve
sanatkarların desteklenmesi amacıyla kullandırılan
düşük faizli kredilerden dolayı kamu sermayeli
bankalara gelir kaybı ödemeleri yapılmaktadır.
233 sayılı KHK kapsamında KİT’lere verilen
görevlerden farklı olarak, 4603 sayılı Kanun
uyarınca kamu sermayeli bankalara, bedeli
önceden ödenmeden herhangi bir görev
verilememektedir. Kamu sermayeli bankalar
kanalıyla sağlanacak destekler için ihtiyaç
duyulan kaynakların bütçeye konulması ve
oluşacak zararlarının eşzamanlı olarak bankalara
aktarılması uygulaması yürütülmektedir.
Görev zararı ile gelir kaybı ödemelerinin
arasındaki en büyük fark bütçeden gelir kaybı için
ayrılan ödeneğin ilgili yılda yapılması planlanan
aktarım için bütçeye konulmasıdır. Görev zararı
için ayrılan ödenek ise halihazırda tamamlanmış
ve kesinleşmiş bir görev zararının KİT’e
aktarılmasını amaçlamaktadır.
itibarıyla aşağıda yer aldığı biçimde sınıflandırılabilmektedir:
♦
Kâra ilişkin yükümlülükler: Kurumlar vergisi, geçici vergi ve kâra ilişkin
diğer yükümlüklerdir. 2007 yılında bu kapsamda 604 milyon YTL
tahakkuk etmiş olup, kuruluşlarca 489 milyon YTL tutarında ödeme
yapılmıştır.
♦
İthalata ilişkin yükümlülükler: Gümrük vergisi ve ithalata ilişkin diğer
yükümlülüklerdir. 2007 yılında bu kapsamda 11 milyon YTL tahakkuk
etmiş olup, kuruluşlarca 10 milyon YTL tutarında ödeme yapılmıştır.
♦
Maaş ve ücretlere ilişkin yükümlülükler: Personele ilişkin gelir vergisi
stopajı, damga vergisi, sosyal güvenlik kesintileri vb. yükümlülüklerdir.
2007 yılında bu kapsamda 2.1 milyar YTL tahakkuk etmiş olup,
kuruluşlarca 1.9 milyar YTL tutarında ödeme yapılmıştır.
♦
Hasılata ilişkin yükümlülükler: Satışlara ilişkin olarak tahakkuk eden
KDV, ÖTV, BTV vb. yükümlülüklerdir. 2007 yılında bu kapsamda 5.2
milyar YTL tahakkuk etmiş olup, kuruluşlarca 3.2 milyar YTL tutarında
ödeme yapılmıştır.
♦
Üçüncü şahıslara ilişkin yükümlülükler: Kuruluşların üçüncü şahıslar
adına tahakkuk ettirdiği ve ödediği gelir vergisi stopajı, damga vergisi, vb.
♦
Diğer aidat ve kesintiler: Emlak vergisi, MTV. BSMV, harçlar ve diğer
♦
Toplam vergi ve diğer kanuni yükümlülükler: Bu kapsamda 2007
yılında toplam 8,2 milyar YTL tahakkuk etmiş, 6 milyar YTL ödenmiştir.
Grafik 2: KİT’lerin Vergi ve Diğer Kanuni Yükümlülükleri
5.500
5.000
4.500
Milyon YTL
4.000
Tahakkuk
3.500
3.000
2.500
2.000
Ödeme
1.500
1.000
500
0
KÂR
İTHALAT
MAAŞ VE
ÜCRETLER
HASILAT
ÜÇÜNCÜ
ŞAHISLAR
DİĞER
Yükümlülük Kaynağı
19
KİT’ler, vergi ve diğer kanuni yükümlülüklerin dışında bütçeye iki şekilde ödeme
yapmaktadır.
Temettü Ödemeleri: Sermayedar olmanın bir sonucu olarak, ilgili mevzuata
göre hesaplanıp Hazineye yapılan temettü ödemeleridir.
Hasılat Payı Ödemeleri: 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol
Kanunu’nun 78 inci maddesi uyarınca gayri safi satış hasılatlarının en çok
yüzde 15’ine kadar olmak üzere yapılan ödemelerdir. Bu ödemeleri yapacak
KİT’ler ve ödeme oranları 30.12.2005 tarihli ve 2005/9916 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı ile belirlenmiş olup, TPAO, DHMİ, KIYEM ve DMO’dur.
Tablo 2: KİT- Bütçe İlişkisi (milyon YTL)
2006
Bütçeden KİT’lere Transferler
Sermaye Ödemeleri
Görev Zararı Transferleri
Toplam
KİT’lerden Bütçeye Ödemeler
Temettü Ödemeleri (Telekom dahil)
Hasılat Payı Ödemeleri
Vergi ve Diğer Kanuni
Yükümlülükler
Toplam
KİT – Hazine Mahsup Tutarları
Görev Zararlarına
Ödenmemiş Sermaye
Toplam
2007
2006 - 2007
Fark
% Değişim
1.917
710
2.627
1.759
700
2.459
-158
-10
-168
-8,2
-1,4
-6,3
3.428
191
1.597
230
-.1,831
39
-53,4
20,4
NA
5.905
-11
-121
-110
-23,6
-21,5
7.732
0
512
512
11
391
402
2007 yılında, vergi ve diğer kanuni yükümlülükler hariç, bütçeye 1,8 milyar YTL
katkı sağlayan KİT’lere, bütçeden 2,5 milyar YTL ödenek aktarılmıştır 10.
10
Ayrıntılar için, http://www.hazine.gov.tr adresinde istatistik sayfasında KİT Genel Müdürlüğü
bölümünde yer alan Tablo 6.1 ve Tablo 6.2: KİT’lerin ve Özelleştirme Kapsamındaki
Kuruluşların Kanuni Yükümlükleri ile Tablo 7: Vergi Dışı Normal Gelirler Tablosu, Tablo ’na veya
Ek 1’de yer alan Vergi Dışı Gelirler Tablosuna bakınız.
20
Bölüm 5: 2007 KİT Sistemi Performansı
Bu bölümde Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin toplulaştırılmış
verileri sunulacak ve belli başlıklar altında analiz edilecektir. 11
5.1. Malî Durum
5.1.1. Gelir Tablosu
2007 yılında, Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan 19 KİT ve 3 bağlı
ortaklığın12 brüt satışları yüzde 7 artışla 45 milyar YTL’ye, faaliyet kârı yüzde 89
artışla 2,7 milyar YTL’ye ve dönem kârı yüzde 43 artışla 1,2 milyar YTL’ye
yükselmiştir.
2006 yılından farklı olarak 2007 yılında KİT’lerin hasılatındaki artış maliyetindeki
artıştan daha yüksek gerçekleşmiştir. Bu bağlamda faaliyet kârı yüzde 89
oranında artmıştır. Faaliyet kârının artmasındaki en önemli etken 2006 yılını
faaliyet zararı ile kapatan BOTAŞ’ın 2007 yılında kâra geçmesidir.
Hasılat kalemleri içinde yer alan görev zararı tahakkuklarında 2005 ve 2006
yıllarındaki artış 2007 yılında gerçekleşmemiştir. Bunda en önemli etken 2005
ve 2006 yıllarında yaklaşık 900 milyon YTL görev zararı tahakkuk ettiren
TMO’nun 2007 yılı görev zararı tahakkuk tutarının sadece 100 milyon YTL’de
kalmasıdır.
2006 yılı Mayıs - Haziran aylarında piyasalarda ortaya çıkan dalgalanmalar
dolayısıyla oluşan kur farkı giderleri 2007 yılında oluşmamış, dolayısıyla kur
farkı tutarı 2007 yılında, 2006 yılındaki gerçekleşmenin 381 milyon YTL altında
kalmıştır.
11
Rapor içinde yer alan tablolar son 3 yıllık veriler olup, 6 yıllık veriler Raporun sonuna
eklenmiştir. 2006 ve 2007 yılı malî
tablolar geçici mahiyettedir. Veriler, halihazırda Hazine
Müsteşarlığı portföyünde yer alan teşebbüslerin geçmişe yönelik verilerini içermektedir. Başka
bir ifade ile, 2007 öncesinde Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunmakta iken (TEKEL,
TŞFAŞ, Sümer Halı, PETKİM, TDİ ve TEDAŞ gibi), bir şekilde portföyden çıkan teşebbüsleri
kapsamamaktadır.
12
19 KİT Tablo 1’de yer alan KİT’ler olup, TCDD’nin bağlı ortaklıkları olan TÜVASAŞ,
TÜLOMSAŞ, TÜDEMSAŞ’ın hesapları ayrı izlenilmekte ve Rapordaki tablolarda yer almaktadır.
21
Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve kâr ile olağan gider ve zararlar kalemlerinde
2007 yılında ortaya çıkan sırasıyla yüzde 18 ve yüzde 34 oranındaki artışlar
özellikle TPAO, EÜAŞ ve BOTAŞ’ın kambiyo kâr ve zararlarından ve TETAŞ’ın
fiyat eşitleme mekanizması çerçevesinde oluşan gelir ve gider kalemlerinden
kaynaklanmaktadır.
Tablo 3: KİT Özet Gelir Tablosu
(Cari Fiyatlar - milyon YTL)
2005
2006
2007
Değişim
(%)
(3) (2)/(1 (3)/(2
(1)
(2)
33.084
42.099
45.211
27
7
30.095
38.030
38.746
26
2
Yurt Dışı
1.382
1.552
1.453
12
-6
Görev Zararları
1.364
1.403
699
3
-50
218
529
1.083
143
105
Satışların Maliyeti
29.362
38.126
38.602
30
1
Faaliyet Giderleri
1.755
2.037
2.862
16
41
Faaliyet Kâr - Zararı
1.749
1.407
2.665
-20
89
D. Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
1.108
3.735
4.401
237
18
522
2.235
2.997
328
34
264
217
83
-18
-62
421
991
909
135
-8
Faiz Giderleri
272
437
734
61
68
Kur Farkları
146
552
171
277
-69
Olağandışı Gelir ve Kârlar
1.151
631
906
-45
43
Olağandışı Gider ve Zararlar
1.601
1.314
2.236
-18
70
Dönem Kâr-Zararı
1.463
1.233
1.829
-16
48
Dönem Net Kâr-Zararı
990
866
1.237
-13
43
Dönem Net Kâr-Zararı / GSYH (%)
0,15
0.11
0.14
-25
27
Brüt Satışlar
Yurt İçi
Satış İndirimleri
D. Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar
Karşılık Gideri
Finansman Giderleri
5.1.2. Bilanço
19 KİT ve 3 bağlı ortaklığın toplam aktif büyüklüğü 2007 yılında yüzde 18 artışla
83 milyar YTL’ye ulaşmıştır. Bu dönemde bilanço büyüklüğünün GSYH’ye oranı
yüzde 9,21’den 9,66’ya çıkmıştır (Tablo 4).
Bilanço rakamlarında dikkat çeken en önemli husus ticari alacaklarda ve
borçlardaki yükseliştir. Enerji KİT’leri arasında kronik hale gelen borç – alacak
sorunu devam etmiş ve kuruluşların bilançolarına da yansımıştır. Ayrıca, DSİ
santrallerinin EÜAŞ’a devri sonucunda kuruluşun maddi duran varlıklarında
22
yaklaşık 4 milyar YTL’lik artış gerçekleşmiştir. Bu artış pasif tarafta da ödenmiş
sermaye bölümünde görülmektedir.
Mali borçlardaki artışın temel sebebi, enerji KİT’lerinin borçlarını ödemeleriyle
ilgili yaşanan sorunlar neticesinde, özellikle BOTAŞ ve TKİ’nin yüksek tutarda
ticari banka kredisi kullanmalarıdır. Bu durum, kuruluşların vergi borçlarını da
zamanında ödeyememelerine yol açmış ve ödenecek vergi ve diğer
yükümlülükler kaleminde 2007 yılında yüzde 100’ün üzerinde bir artış
gerçekleşmiştir.
Tablo 4: KİT Özet Bilanço
2005
2006
2007
(1)
(2)
(3)
AKTİF TOPLAMI
58.547
69.875
82.764
19
18
Dönen Varlıklar
27.577
36.686
44.180
33
20
2.619
2.882
4.211
10
46
18.390
26.285
31.921
43
21
3.505
3.771
4.088
8
8
30.971
33.188
38.584
7
16
Ticari ve Diğer Alacaklar
1.912
1.737
1.472
-9
-15
Malî Duran Varlıklar
1.186
1.219
1.125
3
-8
26.978
28.780
33.870
7
18
19.115
25.397
30.549
33
20
2.242
3.835
4.633
71
21
11.670
15.739
18.055
35
15
990
1.191
2.768
20
133
7.052
8.471
9.389
20
11
5.548
6.175
6.303
11
2
48
554
763
1.044
38
32.381
36.006
42.825
11
19
Nominal Sermaye
17.091
21.302
31.611
25
48
Ödenmiş Sermaye
14.847
17.254
24.580
16
42
9,02
9,21
9,66
2,10
4,88
Hazır Değerler ve Menkul Kıymetler
Stoklar
Duran Varlıklar
Maddi Duran Varlıklar
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Malî Borçlar
Ticari ve Diğer Borçlar
Ödenecek Vergi ve Diğer
Yükümlülükler
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
Malî Borçlar
Öz Kaynaklar
AKTİF TOPLAMI / GSYH
Değişim (%)
(2)/(1) (3)/(2)
23
5.1.3. Rasyo Analizi
Cari Oran: Bir işletmenin kısa süreli borçlarını ödeyebilme gücünü ve net
işletme sermayesinin yeterli olup olmadığını gösteren cari oran 2005 ve 2006
yıllarında 1,44 iken 2007 yılında küçük bir artışla 1,45’e yükselmiştir.
Asit-Test Oranı: Dönen Varlıklar içindeki Hazır Değerler, Menkul Kıymetler ve
Ticari Alacakların kısa vadeli borçlara oranını gösteren asit test oranında 2005
yılından bu yana gelişme kaydedilmiş olup, 2005 yılında 0,95 iken 2006 yılında
0,99’a, 2007 yılında ise 1,05’e yükselmiştir.
Stok Dönüş Hızı: Stokların bir yıl içerisinde kaç defa devrettiğini gösteren bu
oran, 2005 yılında 2,32 iken 2006 yılında 2,62’ye yükselmiştir. Bu oran 2007
yılında 2006’ya oranla küçük bir azalışla 2,46 olarak gerçekleşmiştir.
Alacak Tahsil Süresi: Özellikle enerji KİT’lerinin (elektrik ve doğal gaz)
birbirlerinden olan alacaklarını tahsil edememesinden dolayı 2005 yılında 171
gün olan alacak tahsil süresi 2006 yılında 194 güne, 2007 yılında ise 227 güne
yükselmiştir.
Nakit Çevirme Süresi: İşletmelerin kasasından çıkan nakdin net olarak ne
kadar sürede geri döndüğünü ölçen bu malî oran 2005 ve 2006 yılları için 88
gün civarındayken 2007 yılında 103 gün civarına yükselmiştir.
Finansal Kaldıraç: Toplam aktiflerin ne kadarlık kısmının yabancı
kaynaklardan fonlandığını gösteren bu oran 2005 yılında 0,45 iken 2006 yılında
0,48’ye yükselmiş ve 2007 yılında bu düzeyini korumuştur.
Faizleri Karşılama Oranı: Şirketlerin ödedikleri finansman giderinin kaç katı
kazanç sağladığını gösteren faiz karşılama oranı 2005 yılında 4,47 iken 2006
yılında 2,18’e düşmüş, 2007 yılında yeniden 3 civarına çıkmıştır. Bu oranın
2007 yılında yeniden yükselmesinin sebebi, 2006 yılına kıyasla 2007 yılında KİT
sisteminin finansman giderinin azalmasından ziyade, daha fazla kâr edilmesidir.
Gerek 2006 yılında gerekse 2007 yılında oluşan finansman gideri 1 milyar YTL
civarındadır. Bu tutarın 2006 yılında yüzde 56’sı kur farklarından oluşurken
2007 yılında yüzde 80’i faiz giderlerinden kaynaklanmıştır.
Aktif Getiri Oranı: Şirketlerdeki varlıkların ne ölçüde verimli kullanıldığını
gösteren bu oran 2005 yılında yüzde 2,31 iken 2006 yılında yüzde 2,43’e
yükselmiş ve 2007 yılında yüzde 2,46 olmuştur.
24
2005
2006
2007
Cari Oran
1,44
1,44
1,45
Asit Test Oranı
0,95
0,99
1,05
Nakit Oranı (Disponibilite Oranı)
0,13
0,10
0,13
Stok Dönüş Hızı
2,32
2,62
2,46
170,7
193,8
226,7
87
88
103
Tablo 5: KİT Malî Rasyolar
Likidite Rasyoları
Alacakların Tahsil Süresi (Gün)
Nakit Çevirme Süresi (Gün)
Sermaye Yapısı ve Uzun Vadeli Finansman Durumu
Finansal Kaldıraç
0,45
0,48
0,48
UV Borçlar / Özkaynaklar
0,22
0,24
0,22
Özkaynaklar / Aktifler
0,55
0,52
0,52
Faizleri Karşılama Oranı
4,47
2,24
3,01
Aktif Getiri Oranı (%)
2,31
2,43
2,46
Özsermaye Getiri Oranı (%)
3,16
2,53
3,14
Brüt Satış Kârı Oranı
0,11
0,08
0,13
Faaliyet Kârı / Satışlar
0,05
0,03
0,06
Vergi Öncesi Kâr / Satışlar
0,04
0,03
0,04
Dönem Net Kârı / Satışlar
0,03
0,02
0,03
13,07
16,00
11,51
Satışlar / Alacaklar
2,11
1,86
1,59
Satışlar / Aktifler
0,56
0,59
0,53
Yatırım Getiri Oranları
Faaliyet Rasyoları
Aktif Kullanım Oranları
Satışlar / Hazır Kıymetler
Özsermaye Getiri Oranı: Ortakların şirketlerine aktardığı fonların bir birimine
düşen kârlılığı ölçen bu oran, 2005 yılında yüzde 3,16 iken 2006 yılında yüzde
2,53’e inmiştir. 2007 yılında ise yeniden yüzde 3,14’e yükselmiştir. Maaş ve
ücret ödemelerini Hazineden sermaye transferi olarak alan en büyük iki kuruluş
olan TCDD ve TTK’nın verileri hariç tutulduğunda bu oran 2006 yılında yüzde
5,4’e, 2007 yılında ise yüzde 6,6’ya çıkmaktadır.
Faaliyet Rasyoları: 2006 yılında KİT sisteminin kârlılığının azalması
sonucunda düşme eğilimine giren söz konusu rasyolar 2007 yılında sistemdeki
kârlılığın artmasıyla birlikte yeniden yükselmeye başlamıştır. Örneğin, faaliyet
kârının satışlara oranı 2005 yılında yüzde 5 iken 2006 yılında yüzde 3’e inmiş,
2007 yılında yüzde 6’ya çıkmıştır.
25
Aktif Kullanım Rasyoları: Özellikle enerji KİT’lerinin borç – alacak sorunu
sistemdeki alacak toplamının artmasına yol açmıştır. Alacak toplamındaki ve
dolayısıyla toplam aktifteki artış, satış tutarlarındaki artıştan daha hızlı
yükselmiştir. Bu nedenle, 2007 yılında aktif kullanım rasyolarında 2006 yılına
oranla bir düşüş görülmektedir.
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
2003
Cari Fiyatlar
2004
2005
2006
yüzde GSYH
milyon YTL
Grafik 3: KİT Katma Değer Hesabı
2007
GSYH'ye Oran (Sağ Eksen)
5.1.4. Katma Değer
Dönem kâr/zararından, faiz, karşılık, amortisman ve istihdam giderlerinin
ayıklanması ile bulunan katma değer tutarı, halihazırda Hazine Müsteşarlığı
portföyünde bulunan KİT’ler için 2003 yılında GSYH’nin yüzde 2,2’si iken 2007
yılında yüzde 1,7’sine düşmüştür.
5.2. İstihdam
KİT’lerde personel rejimi 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile
düzenlenmiştir. Bu kapsamda, KİT’lerde üç farklı statüde personel istihdam
edilmektedir.13
Memurlar
657 sayılı Kanun’a tabi ve 399 sayılı KHK’nın 1 sayılı cetvelinde bulunan, asli ve
sürekli hizmetleri gören ve büyük çoğunlukla yönetim kadrosundaki personeldir.
13
Hazine Müsteşarlığı ve ÖİB Portföyü Kuruluşların personel sayılarına ve maliyetlerine ilişkin
tarihi ve güncel istatistiki veriler http://www.hazine.gov.tr adresinde istatistik sayfasında yer
almaktadır.
26
Sözleşmeli Personel
399 sayılı KHK’nın 2 sayılı cetvelinde unvanları belirtilen, yönetim kadrosu
dışında yer alan ve işçi sayılmayan diğer personeldir.
İşçiler
4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde istihdam edilen personeldir. İşçiler üç farklı
statüde çalışmaktadır
Kapsam içi işçi: 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olup, toplu iş sözleşmesi yapma
hakkı bulunan personeldir.
Kapsam dışı işçi: 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olup, toplu iş sözleşmesi
kapsamı dışında tutulan personeldir.
Geçici İşçi: 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olup azami 11 ay çalışan personeldir.
2007 yılı içinde yayımlanan 5620 sayılı Kanunla geçici işçilere yönelik yeni bir
düzenleme yapılmıştır.
KİT’lerde memur ve sözleşmeli maaşları, bütçe kanunu, YPK Kararı ve
Bakanlar Kurulu Kararları ile belirlenirken, işçi ücretleri Toplu İş Sözleşmeleri ile
belirlenmektedir.
5.2.1. Personel Sayıları
Kamu iktisadi teşebbüslerinde istihdamın rasyonelleştirilmesi, atıl iş gücünün
yerine kalifiye eleman alınarak personel profilinin geliştirilmesi ve kuruluşların
daha rekabet edebilir hale getirilebilmesi için personel azaltımı politikası
izlenmektedir. Her yıl yayımlanan Yatırım ve Finansman Kararnameleri ile
KİT’ler, belirli istisnalar hariç, bir önceki sene ayrılan personelin yüzde 10’u
kadar yeni personel alabilmektedirler. Ancak alınacak yeni personelin kalifiye
olmasına özen gösterilerek ortalama personel kalitesinin artırılmasına
çalışılmaktadır.
2007 yıl sonu itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerde 2000
yılında ortalama 207 bin kişi istihdam edilmekte iken, bu rakam 2006 yılında
157 bin kişiye, 2007 sonunda ise 156 bin kişiye inmiştir. Bu çerçevede, 2006 ve
2007 istihdam edilen kişi sayısı bir önceki yıla göre sırasıyla yüzde 1,6 ve yüzde
0,6 azalmıştır (Tablo 6).
27
Tablo 6: KİT Personel Sayıları
(Ortalama Kişi)
2005
2006
(1)
(2)
(3)
(2)/(1)
(3)/(2)
Memur + Sözleşmeli
76.313
75.755
76.195
-0,7
0,6
İşçi
83.201
81.285
79.880
-2,3
-1,7
159.514
157.040
156.075
-1,6
-0,6
Toplam
2007
Değişim (%)
Kaynak: KİT’ler ve Hazine Müsteşarlığı
5.2.2. İstihdam Giderleri
2007 yılında Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin toplam istihdam
gideri yüzde 13,2 artışla 5,3 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 7: KİT İstihdam Giderleri
(milyon YTL)
2005
2006
2007
Değişim (%)
(1)
(2)
(3)
(2)/(1)
(3)/(2)
1.673
1.832
2.055
9,5
12,2
İşçi
2.795
2.872
3.272
2,8
13,9
Toplam
4.469
4.705
5.327
5,3
13,2
Personel sayısının azaltılması politikası çerçevesinde kuruluş maliyetleri
içindeki istihdam giderleri azalmıştır. 2005 yılında gelir tablosuna yansıtılan
toplam KİT satış ve faaliyet giderlerinin yüzde 14,4’ü istihdam giderinden
oluşmakta iken, bu oran 2007 yılında yüzde 12,8’e düşmüştür (Tablo 8).
Tablo 8: KİT İstihdam Giderleri /
(Satış + Faaliyet Giderleri) (%)
2005
2006
2007
5,4
4,5
5,0
İşçi
9,8
7,7
7,9
14,4
11,7
12,8
Toplam
5.2.3.Ortalama Personel Maliyeti
Kamu iktisadi teşebbüslerinde personel maliyetleri özel sektöre ve diğer
kamuya göre oldukça yüksektir. KİT’lerde 2007 yılında çalışanın işverene
maliyeti memur ve sözleşmeli için aylık ortalama 2.268 YTL ve işçiler için aylık
ortalama 3.444 YTL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 9).
28
Tablo 9: KİT Ortalama Personel
Maliyeti (YTL/AY)
2005
2006
2007
Değişim (%)
(1)
(2)
1.830
2.043
2.268
11,6
11,0
İşçi
2.906
3.041
3.444
4,6
13,3
Toplam
2.453
2.619
2.940
6,8
12,3
(3) (2)/(1)
(3)/(2)
5.2.4. Personel Profili
Uygulanmakta olan “sayının azaltılması ancak niteliğin artırılması” çabalarına
rağmen, kamu iktisadi teşebbüslerinde istihdam edilen personelin profili
istenilen düzeye henüz ulaşmamıştır. Personel profiline yönelik ayrıntılı
istatistiksel veriler Rapor sonunda yer almaktadır (EK 2). KİT’lerden elde edilen
verilere göre 31.12.2007 tarihi itibarıyla personel profili aşağıdaki şekilde
özetlenebilir:
KİT’lerde istihdam edilen personelin,
♦
Ortalama çalışma süresi 16,5 yıl,
♦
Ortalama yaşı 42,
♦
Yüzde 75,2’si lise ve altı eğitime sahip,
♦
Yüzde 8,3’ü kadın,
♦
Yüzde 0,6’sı yabancı dil bilmekte,
♦
Sosyal sorumluluk ve yasal nedenlerden dolayı toplam personelin
9
yüzde 2,3’ü özürlü,
9
yüzde 1,3’ü eski hükümlü,
9
yüzde 0,2’si gazi-şehit aile yakını,
9
yüzde 0,4’ü Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’ndan,
9
yüzde 4,5’i özel güvenlik personeli olarak istihdam edilmektedir.
5.3. Diğer Göstergeler
KİT’lerin yatırım harcaması 2007 yılında bir miktar düşüş gösterse de, yıllar
itibarıyla GSYH’nin yaklaşık yüzde 0,35’i olarak gerçekleşmektedir (Tablo 10 ve
Tablo 11).
29
Tablo 10: KİT Diğer Göstergeler
(milyon YTL)
Yatırım Harcaması
Faiz Dışı Fazla
Bütçeden Transferler *
2005
2006
2007
Değişim (%)
(1)
(2)
2.204
2.718
2.547
23,3
-6,3
675
1.741
1.772
157,8
1,7
1.422
2.602
2.223
83,0
-14,5
(3) (2)/(1)
(3)/(2)
* Sermaye ve görev zararları
Faiz dışı fazla tutarı 2005 yılında 675 milyon YTL iken, 2006 yılında 1,7 milyar
YTL’ye ulaşmış, 2007 yılında da aynı düzeyini korumuştur. Bütçeden
transferlerin yaklaşık 400 milyon YTL azaldığı 2007 yılında kâr artışı FDF’nin
aynı düzeyde kalmasını sağlamıştır.
Tablo 11: KİT Diğer Göstergeler
(GSYH'ye Oran - %)
2005
2006
2007
0,34
0,36
0,34
Faiz Dışı Fazla
0,10
0,23
0,23
Bütçeden Transferler*
0,22
0,34
0,29
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı ve DPT
5.4. KİT’lerin Temel Sorunları
Kamu iktisadi teşebbüsleri, iktisadi alanda ve çoğu zaman rekabet halinde
faaliyet göstermelerine karşın kamu işletmeleri olmalarından kaynaklanan
sorumluluklar nedeniyle çeşitli sorunlar yaşamaktadırlar.
KİT’lerin rakip özel sektör şirketlerinden farklı olarak temel sorunları özetle şu
şekilde sıralanabilir:
Fiyatlama politikası: 233 sayılı KHK gereğince KİT yöneticileri müdebbir
bir tüccar gibi davranarak fiyatları serbest bir şekilde belirleme yetkisini
haizdirler. Ayrıca, Yıllık Genel Yatırım ve Finansman Programı
Kararnamesinde14, Kuruluşların “maliyet azaltıcı önlemleri göz önüne
alarak, uygulanan ekonomik programda yer alan ilke ve politikalara
paralel olacak şekilde, ürettikleri mal ve hizmetlerin fiyat ve tarifelerini
saptamakta serbest” oldukları hükme bağlanmıştır. Ancak, söz konusu
hükümlerin uygulanmasında zaman zaman sorunlar yaşanabilmektedir.
♦
14
15/10/2007 tarihli ve 2007/12702 Sayılı BKK
30
Bu sorunların kısmen aşılabilmesini teminen, 2008 yılında YPK Kararı
istihsal edilmiş ve enerji KİT’lerinde maliyet bazlı fiyatlama sistemine
geçilmiştir.15
♦
Görev zararları: KİT’ler görev zararı uygulamasında, tahakkuk bazında
malî bir kayba uğramamakla beraber, nakit bazında alacaklarını
zamanında tahsil edememenin malî sıkıntılarını çekmektedir. Bu durum,
kamu bankalarında 4603 sayılı Kanun ile, gelir kaybı modeline
dönüştürülerek kısmen çözülmüştür.
♦
Esnek olmayan istihdam politikası: KİT’lerde memur, sözleşmeli,
daimi işçi, geçici işçi ve kapsam dışı işçi gibi pek çok farklı statüde
personel bulunması ve bu personel ücretlerinin farklı mevzuat ve
uygulamalarla belirlenmesi etkin ve dinamik bir insan kaynakları
yönetimini zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla, insan kaynakları yönetiminin en
temel unsurları olan personel alımı, işten çıkarmalar, ücret politikaları ve
görevde yükselme konularında KİT’ler özel sektördeki rakipleri kadar
esnek olamamaktadır. Ayrıca, pek çok kamu kurumu da istihdam
sürecine dahil olmaktadır.
♦
Yatırım: İşletmeler açısından en önemli kararlar olan yatırım konusunda
KİT yönetim kurulları serbest değildir.
♦
İhale mevzuatı: Yaptıkları işin özelliği gereği 1938 tarihli ve 3460 sayılı
ilk KİT Kanunu’ndan bu yana Devlet ihale mevzuatından muaf olan ve bu
muafiyetleri istihsal edilen her KİT kanununda korunan KİT’ler, 2003
yılında Kamu İhale Kanunu’na tabi kılınmışlardır. AB mevzuatında
sadece belirli sektörlerde (kamu hizmeti olan) faaliyet gösteren kamu
işletmeleri için bu tür bir kısıtlama mevcut iken, tüm KİT’lerin özel
sektördeki rakiplerinden farklı olarak Kamu İhale Kanunu’na tabi olması
rekabeti özel sektör lehine bozucu bir nitelik taşımaktadır. Bu sebeple,
ihale mevzuatının getirdiği kısıtlar nedeniyle ticari faaliyetlerin gerektirdiği
esnekliğe sahip olamamaktadırlar.
♦
Yönetim Kurulları: Mevcut yasal alt yapı kurumsal yönetim ilkelerinin
uygulanması için uygun ortamı sağlamamaktadır. 233 sayılı KHK’ya göre
Genel Müdür aynı zamanda yönetim kurulu başkanlığını yürütmektedir.
Açıkça tanımlanmış üyelik kriterleri bulunmamakta, belirlenen az sayıda
kriter de tüm üyeler için geçerli kılınmamaktadır.
15
14/02/2008 tarihli ve 2008/T5 sayılı YPK Kararı ile, BOTAŞ, TKİ, TETAŞ, EÜAŞ ve TEDAŞ’ın
maliyet bazlı fiyatlama sistemine geçişi düzenlenmiştir.
31
♦
32
Denetim: KİT’lerin faaliyetlerinin yasalara uygunluğu ve yerindeliği
gecikmeli olarak denetlenmekte ve değerlendirilmektedir. Ayrıca, ilgili
bakanlık, Devlet Denetleme Kurulu, YDK, Başbakanlık Teftiş Kurulu ve
Hazine Kontrolörleri Kurulu gibi çok sayıda kurum teftiş ve denetim
yapabilmektedir. Bağımsız dış denetim zorunluluğu bulunmamaktadır.
Bölüm 6: KİT Performansları
Bu bölümde, Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan 19 KİT hakkında genel
bilgiler verilerek 2007 yılı performansları özetlenmiştir.
Her bir KİT’in 2007 performansı ortaya konurken, faaliyet alanları ve 2007
yılındaki Önemli Gelişmeler özetlenmiş, seçilmiş bazı göstergeler verilerek ilgili
yıla yönelik malî durumları ortaya konmuştur.
Daha ayrıntılı veriler, ilgili kuruluşun internet sitesinden veya faaliyet
raporlarından elde edilebilir.
Yönetim kurulu listesi, 31 Aralık 2007 tarihi itibarıyla Kuruluşlarda görev yapan
üyeleri, esas ve ödenmiş sermaye tutarları da aynı tarih itibarıyla Hazine
hesaplarında yer alan büyüklüğü göstermektedir.
Kuruluşlar sektörleri itibarıyla enerji ve maden, ulaştırma ve haberleşme, tarım
ve diğer olarak sıralanmıştır.
33
34
6.1. Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş.
Yönetim Kurulu Üyeleri
Sermaye Yapısı
♦ Hüseyin Saltuk Düzyol (YK Bşk. ve Gn. Müdür)
Hazine Sermaye Payı: Yüzde 100
♦ Arif Boynukalın (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
♦ Boş (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye: 1,83 milyar YTL
: 1,83 milyar YTL
♦ Selahattin Çimen (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Osman Zühtü Göksel (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Boş (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
http://www.botas.gov.tr
BOTAŞ, 28.02.1974 tarih ve 7/7871 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde
sermayesinin tamamı TPAO’ya ait olmak üzere 15.08.1974 tarihinde boru
hatları ile petrol taşımacılığı yapmak üzere kurulmuştur. Türkiye gündemine
doğal gazın girmesi ve ülkenin temiz ve ucuz bir enerji girdisiyle tanıştırılması
amacıyla doğal gaz alım anlaşmaları yapılması ve iletim hatları inşa edilmesi ile
ilgili olarak BOTAŞ görevlendirilmiş, 09.02.1990 tarih ve 20428 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan 397 sayılı KHK ile doğal gazın (sıvılaştırılmış hali dahil)
ithali ve pazarlaması konusunda yalnızca BOTAŞ’a yetki verilmiştir. Kuruluş
13.03.1995 tarihine kadar bir süre Türkiye Petrol Kurumu’nun, daha sonra
tekrar TPAO’nun bağlı ortaklığı olarak faaliyetini sürdürmüş, 95/T-20 sayılı YPK
Kararı ile 233 sayılı KHK’ya tabi müstakil bir teşekkül haline getirilmiş, Ana
Statüsü petrol taşımacılığı ve doğal gaz faaliyetlerini de kapsayacak şekilde
yeniden belirlenmiştir.
2000’li yılların başında doğal gaz kullanımının giderek artması ve doğal tekel
durumu yaratması nedeniyle doğal gaz piyasasının düzenlenmesi bir zorunluluk
haline gelmiştir. 18.04.2001 tarih ve 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu’yla
doğal gazın kaliteli, sürekli, ucuz, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde çevreye
zarar vermeyecek şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, piyasanın
serbestleştirilmesi ve malî açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir doğal gaz
piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin
sağlanması amaçlanmıştır. Bu kanunla kamu tekeline dayanan ve bir kamu
kuruluşu olan BOTAŞ tarafından işletilen piyasa sisteminden özel sektör odaklı
bir piyasa sistemine geçilmesi öngörülmüştür.
35
4646 sayılı Kanun çerçevesinde amaçlanan piyasa yapısına geçilmesi yönünde
çalışmalar sürdürülmekte, belirli bir geçiş süreci sonunda rekabet ortamı
yaratmak üzere BOTAŞ’ın faaliyet ayrışımına gitmesi ve piyasadaki hakim
konumuna son verilmesi hedeflenmektedir.
Kuruluşun pazar payı yurt içi iletimde yüzde 98’dir. Kuruluş, çok yakın bir
zamana kadar toptan piyasada da tekel konumunu sürdürmüştür. Ancak
Kuruluş; 4646 sayılı “Doğalgaz Piyasası Kanunu”nun geçici 2 nci maddesi
gereğince, mevcut doğal gaz alım ve satım sözleşmelerini, ithalat lisansına
sahip ve satıcı şirketten onay alan şirketlere devretmek için ihaleler
düzenlemiştir. Bu kapsamda sözleşme devirleri için Shell Enerji A.Ş.,
Bosphorus Gaz Corporation A.Ş., Enerco Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve
Avrasya Gaz A.Ş. ile devir protokolleri imzalanmıştır (4,75 milyar m3). Aralık
2007 itibarıyla Shell, devralmış olduğu ithalat sözleşmesi çerçevesinde, ithalat
lisansı alarak toptan piyasaya yeni bir oyuncu olarak girmiştir (250 milyon m3).
Diğer üç şirketin sözleşme devir süreçleri devam etmekte olup, satıcı taraf olan
Rus Export Liability Company’nin onayı beklenmektedir.
Önemli Gelişmeler
Ülkede doğal gaz kullanımının yaygınlaşması, “al ya da öde” şartlı alım
anlaşmalarından kaynaklanan herhangi bir yükümlülükle karşılaşılmaması için
iletim hatlarının inşasına hızla devam edilmiştir. 2007 yılı sonu itibarıyla 9.800
km uzunluğunda doğal gaz boru hattı inşa edilmiş, 54 ile doğal gaz arzı
sağlanmıştır. Bu çerçevede 2007 yılı içerisinde tüketilen doğal gaz miktarı bir
önceki yıla göre yaklaşık yüzde 18 artarak 35 milyar standart metreküp
seviyesinin üstüne çıkmıştır.
BOTAŞ bugün için yılda yaklaşık 35,8 milyar standart metreküp doğalgaz ithal
etmektedir.
Yıl içinde EÜAŞ - HEAŞ’tan olan alacakların zamanında tahsil edilememesi,
Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) santrallerinin TETAŞ’ın kendilerine ödeme
yapmamalarını gerekçe göstererek, BOTAŞ’a olan gaz borçlarını zamanında
ödememeleri, yurt dışı doğal gaz ödemelerini geciktirmeden yapmak zorunda
olan BOTAŞ’ı nakit sıkıntısı içine sokmuştur. Kuruluş, nakit ihtiyacını ticari
banka kredisi kullanarak ve vergi borçlarını ödemeyerek gidermeye çalışmıştır.
Bu çerçevede 2007 yılı sonu itibarıyla kullanılan ticari banka kredisi tutarı 2,1
milyar YTL seviyesine yükselmiş ve bu krediler için 2007 yılı içinde 401 milyon
YTL faiz gideri oluşmuştur. Ayrıca Kuruluşun 2007 yılı sonu itibarıyla 2,2 milyar
YTL ithalde alınan KDV borcu, 328 milyon YTL ÖTV borcu bulunmaktadır.
36
Malî Durum
BOTAŞ’ın 31.12.2007 itibarıyla alacakları Tablo 12’de gösterilmektedir.
BOTAŞ’ın sadece anapara alacağı 5 milyar YTL’nin üzerindedir. Elektrik
sektöründeki genel aydınlatma, yüksek kayıp-kaçak, tahsilat ve fiyatlandırma
gibi sorunlar nedeniyle, EÜAŞ’tan olan alacaklar sürekli artmış ve bu durum
BOTAŞ’ı nakit bazda olumsuz etkilemiştir. Ayrıca yukarıda da değinildiği üzere
TETAŞ’tan alacağını tahsil edemeyen Yİ, YİD’ler BOTAŞ’a zamanında ödeme
yapamamaya başlamışlardır.
Tablo 12: BOTAŞ'ın Alacakları
(31.12.2007 - milyon YTL)
FİRMA
ANA PARA
FAİZ
TOPLAM
DAĞILIM %
677
0
677
5,7
EÜAŞ
4.081
6.049
10.130
85,0
HEAŞ
319
533
852
7,1
4.400
6.582
10.983
92,1
İZGAZ(Hazine)
25
0
25
0,2
İZGAZ (Cari)
41
0
41
0,3
YİD + Yİ
42
11
53
0,4
İGDAŞ
0
22
22
0,2
TÜGSAŞ
4
18
22
0,2
85
15
99
0,8
5.273
6.648
11.922
100,0
EGO
EÜAŞ+HEAŞ
DİĞER
TOPLAM
Kaynak: BOTAŞ
Kuruluşun EGO’dan olan alacaklarının tahsil edilebilmesi amacıyla 25.05.2007
tarih ve 5669 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu’nda Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun TBMM’de kabul edilmiş, anılan Kanun’da Ankara Büyükşehir
Belediyesine doğalgaz dağıtımına ilişkin yeni bir şirket kurma yetkisi verilmiş ve
anılan şirketin 2 yıl içinde asgari yüzde 80’inin özelleştirilmesi şartı konulmuştur.
Özelleştirme sürecinin tamamlanmasını müteakip EGO’nun borçlarının bir ay
içinde BOTAŞ’a ödenmesi hususu hüküm altına alınmıştır. Başkent Doğalgaz
A.Ş. ihalesini Energaz kazanmış olup, devir işlemleri henüz tamamlanmamıştır.
Devir sonrası Ankara Büyük Şehir Belediyesinin 677 milyon YTL’lik EGO
borcunu kuruluşa ödemesi beklenmektedir.
Kuruluşun 2006 yılında toplam bilanço büyüklüğü 23,4 milyar YTL iken, 2007
yılında yüzde 22 artışla 28,6 milyar YTL’ye ulaşmıştır. 2007 yılında Kuruluşun
dönen varlıkları 11 milyar YTL olup, varlıklar içindeki payı yüzde 77’dir. Duran
37
varlıkları ise 3,2 milyar YTL olup varlıklar içindeki payı yüzde 22’dir. Kuruluşun
kullandığı yüksek ticari krediler nedeniyle, kaynaklar içinde kısa vadeli yabancı
kaynaklar yüzde 60, uzun vadeli yabancı kaynaklar yüzde 8, özkaynaklar ise
yüzde 32 oranında pay almıştır.
SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Faaliyet Kâr Zararı
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
KV Yabancı Kaynaklar
UV Yabancı Kaynaklar
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
Özsermaye Getiri Oranı %
İstihdam
Toplam Personel Sayısı (ort.)
Toplam İstihdam Gideri
Bütçe İlişkisi
Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat Payı)
Bütçeye Ödemeler (Vergi ve Diğer Yükümlükler)
Bütçeden Ödemeler (Sermaye Görev Zararı)
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: BOTAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
12.307
12.429
21
-150
246
45
14.469
12.962
35
1.463
342
998
17,6
4,3
68,1
38,7
2.134,6
9.082
248
2.659
11.742
6.957
1.111
3.673
11.058
161
3.280
14.338
8.643
1.209
4.486
21,7
-34,9
23,4
22,1
24,2
8,8
22,1
1,31
0,81
160
97
1,22
1,28
0,86
184
127
19,93
-2,0
5,5
14,9
30,9
1.529,7
3.110
159
2.904
177
-6,6
11,7
NA
2.100
655
610
-472
1.644
302
1.285
150,9
-50,5
-
Cari yılda doğal gaz ve LNG satışı, ham petrolün taşınması ve verilen liman
hizmetleri sonucunda 14,4 milyar YTL satış hasılatı elde edilmiştir. Kuruluşun
2007 yılı faaliyet kârı 1,5 milyar YTL ve dönem kârı 997 milyon YTL olarak
38
gerçekleşmiştir. Kuruluşun doğal gaz alım maliyetinin iki temel belirleyicisinin
döviz kuru ve ham petrol fiyatı olması dolayısıyla yıllık ortalama döviz kurunun
2007 yılında bir önceki yıl seviyesinin yaklaşık yüzde 9 altında gerçekleşmesi
ve yine ham petrol fiyatında 2006 yılına göre artışın sınırlı kalması sebebiyle
kuruluşun ortalama doğal gaz alım maliyeti YTL bazında 2006 yılının altında
kalmış ve dönem kârının artmasına yol açmıştır. Ancak kuruluşun özellikle
EÜAŞ’tan doğalgaz satış bedeline yönelik olarak yeterli tahsilatı
gerçekleştirememesi sebebiyle, söz konusu kârlılık nakit durumuna
yansımamış ve yukarıda da belirtildiği gibi kullanılan banka kredisi tutarında ve
vergi borçlarında artışa neden olmuştur.
Kuruluşun 2007 yılı cari oranı 1,28’dir. Ancak, kısa vadeli borçlarını likit
varlıklarla karşılayabilme kabiliyeti düşüktür. Asit test oranı 0,86’dır. Stok
dışındaki dönen varlıkların kısa vadeli borçları karşılayabilme yeteneği de
düşüktür. Cari yılda, bir önceki yıla göre Kuruluşun, alacaklarını tahsil süresi ve
dolayısıyla nakit çevirme süresi uzamıştır. Kuruluşun EÜAŞ-HEAŞ ve YİYİD’lerden olan alacaklarını zamanında tahsil edememesi ve birikmiş EGO
borcunun henüz ödenmemiş olması KVYK/Toplam Kaynak oranının 2000
yılından beri sürekli olarak artmasına sebep olmuştur. BOTAŞ’ın malî borçları
ve finansman giderleri sürekli artmaktadır.
2007 yılında Kuruluşun toplam personel sayısı bir önceki yıla göre yüzde 6,6
azalmış, toplam personel gideri ise yüzde 11,7 artmıştır. Bir önceki yıl
424 milyon YTL faiz dışı açık veren kuruluş, 2007 yılında faaliyet kârının
artması ve düşük gerçekleşen yatırımların etkisiyle 1,3 milyar YTL faiz dışı fazla
yaratmıştır.
39
6.2. Elektrik Üretim A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Sefer Bütün (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Nurettin Kulalı (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
Ödenmiş Sermaye: 5,56 milyar YTL
: 5,60 milyar YTL
♦ Doç Dr. Mahmut Faruk Akşit (Üye - Bakanlık
Temsilcisi)
♦ M.Ahmet Dere (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Edip Yılmaz (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.euas.gov.tr
EÜAŞ 233 ve 399 sayılı KHK’lar, 2001/2026 sayılı BKK ve 4628 sayılı Elektrik
Piyasası Kanunu çerçevesinde faaliyette bulunmak üzere kurulmuş bir kamu
iktisadi teşebbüsüdür. Ana Statüsü, 27.07.2006 tarih ve 26641 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
EÜAŞ, devletin genel ekonomi ve politikasına uygun olarak, verimlilik ve kârlılık
ilkelerine göre elektrik üretim faaliyetlerini yürütmektedir. Diğer görevleri
arasında;
♦
elektrik enerjisi satış anlaşmaları yapmak,
♦
ilgili mevzuat gereği devir alınması gereken tesisleri devir almak ve özel
sektöre devri yapılmamış üretim tesislerini kendisi ve/veya ortakları
vasıtasıyla işletmek,
♦
faaliyet alanıyla ilgili olarak EPDK’dan lisansları almak ve lisans
bedellerini söz konusu Kuruma ödemek ve alacağı lisansların hükümleri
uyarınca faaliyet göstermek,
♦
elektrik üretimi için gereken her türlü etüt ve projeler ile inşaat ve tesisleri
yapmak, yaptırmak, üretim tesislerinin yapılması, bakımı ve onarımı,
rehabilitasyonu, işletilmesi ve genişletilmesi ile ilgili her türlü mal ve
hizmetleri yurt içinden ve/veya yurt dışından tedarik etmek,
40
♦
gerektiğinde mevcut ve/veya kurulacak olan termik santrallarda, elektrik
üretiminde kullanılacak madenleri ve diğer hammadde kaynaklarını
işletmek veya hizmet alımı yoluyla ürettirmek
sayılabilir.
Kuruluşun pazar payı 2007 yılı sonu verilerine göre yüzde 48 olarak
gerçekleşmiştir.
Önemli Gelişmeler
5710 sayılı “Nükleer Güç Santrallarının Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji
Satışına İlişkin Kanun”un Geçici 2 nci maddesi ile Afşin C-D santrallerinin
yapımının yolu açılmıştır.
6200 sayılı Kanun’un Ek 1 inci maddesi uyarınca yayımlanan 2006/11068 sayılı
"Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Tarafından İnşa Edilmiş, İşletmeye alınmış
ve İşletmeye alınacak Hidroelektrik Santrallerinin Enerji Üretimi ile İlgili
Kısımları ve Bunların Mütemmim Cüzleri Olan Taşınmazların EÜAŞ'a Devir
İşlemlerine Ait Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik" çerçevesinde 31.07.2007
tarihinde imzalanan protokol gereğince DSİ tarafından inşa edilmiş olan 4,3
milyar YTL bedelindeki 35 adet hidroelektrik santralin EÜAŞ’a devir işlemleri
2007 yılı sonu itibarıyla tamamlanmıştır. Bu çerçevede söz konusu santral devri
sonucu oluşan müspet aktif pasif farkına karşılık olarak kuruluş sermayesi
31.12.2007 ve 2007/T-28 sayılı YPK Kararı ile 4,3 milyar YTL artırılarak 5,6
milyar YTL’ye çıkarılmıştır.
Petrol fiyatlarındaki artış nedeniyle doğal gaz fiyatlarının da artması, EÜAŞ’ın
doğal gaza dayalı elektrik üretim birim maliyetlerini artırmaktadır. Öte yandan,
doğal gaza dayalı elektrik üretimi yapan özel sektör üretim şirketlerinin, maliyet
artışlarını gerekçe göstererek üretimden çekilmeleri, EÜAŞ’ın planlanandan
daha fazla üretim yapmasına neden olmuştur.
Diğer taraftan, enerji KİT’leri arasındaki borç alacak
çözülememesinden kuruluş olumsuz olarak etkilenmektedir.
sorunlarının
Ambarlı Fuel Oil santralı doğalgaza dönüşüm projesi ve Aliağa Kombine
Çevrim Santralının çift yakıta çevirme çalışmaları ihale aşamasına gelmiştir.
Afşin – Elbistan B Santralına kömür sağlamak üzere Çöllolar Kömür Sahası
İşletmesi ihale yoluyla özel sektöre devredilmiştir.
2007 yılında toplam kurulu gücün yüzde 58,5’i EÜAŞ’a aittir. Toplam elektrik
üretiminin ise yüzde 48,2’si EÜAŞ tarafından gerçekleştirilmiştir.
41
Malî Durum
EÜAŞ’ın toplam bilanço büyüklüğü 2006 yılında 19,3 milyar YTL iken 2007
yılında yüzde 25 artışla 24,3 milyar YTL’ye ulaşmıştır. Aktiflerde “ticari ve diğer
alacaklar” ile DSİ santral devirlerinden kaynaklanan “maddi duran varlıklar”
kalemlerindeki, pasif kısmında ise “kısa vadeli yabancı kaynaklar” kalemindeki
yüksek artışlar dikkat çekmektedir. Alacak ve borç kalemlerindeki artışların
temel sebebi, Kuruluşun diğer enerji KİT’lerine olan kısa vadeli borçlarındaki
artıştır.
2007 yılında brüt satışlar yüzde 28,6 artışla 7,3 milyar YTL, dönem kârı yüzde
43,54 düşüşle 152 milyon YTL ve toplam enerji üretimi 92,3 milyar KWh olarak
gerçekleşmiştir.
Net satışlardaki yüzde 20’lik artışa rağmen, 2007 yılında yaşanan kuraklık
sebebiyle kuruluşun enerji üretim kompozisyonu içerisinde hidroelektriğin payı
azalmış, daha yüksek birim maliyetli kömür ve doğalgazın payı artmış ve bu
durum satış maliyetlerinin yaklaşık yüzde 29 artmasına neden olarak kârlılığın
azalmasında etkili olmuştur. 2007 yılında finansman giderleri 2006 yılına
kıyasla yüzde 40 azalarak 305 milyon YTL olmuştur.
Cari oran, geçtiğimiz üç sene boyunca EÜAŞ için 1,4 civarında seyretmektedir.
Asit test oranı 2004 yılından itibaren artış göstererek 2007 yılında 1,16’ya
ulaşmıştır.
TETAŞ ve dağıtım şirketlerinden olan alacaklarının tahsilinde ortaya çıkan
sorunların devam etmesi nedeniyle alacaklarını tahsil süresi 2006 yılındaki 400
gün seviyesini korumaktadır.
EÜAŞ, 2007 yılında 1,9 milyar YTL katma değer yaratmış, 783 milyon YTL faiz
dışı fazla vermiştir. Kuruluş İstanbul Sanayi Odasının açıkladığı 2007 yılı en
büyük sanayii kuruluşları listesinde net üretimden satışlarda üçüncü sırada yer
almaktadır.16
16 İstanbul Sanayi Odası tarafından 2007 yılında ülkemizin en büyük 500 sanayi kuruluşunun
belirlendiği listede yer alan kamu işletmeleri için bkz. Ek 9
42
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: EÜAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
5.702
4.296
187
923
470
269
7.332
5.554
186
774
306
152
28,6
29,3
-0,9
-16,1
-35,0
-43,5
8.108
449
11.229
19.337
5.695
3.005
10.636
9.223
475
15.050
24.273
6.272
3.022
14.979
13,8
5,7
34,0
25,5
10,1
0,6
40,8
1,42
1,07
400
44
2,24
1,47
1,16
399
75
0,75
3,3
8,8
-0,4
71,3
-66,6
13.134
427
13.207
476
0,6
11,5
NA
612
1.955
244
1.026
1.923
215
783
-1,6
-11,8
-23,7
43
6.3. Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ İlhami Özşahin (YK Başkanı ve Gn. Müdür)
Hazine Sermaye Payı : Yüzde 100
♦ Halil Alış (Üye – Gn. Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 330 milyon YTL
♦ Kemal Yıldır (Üye – Gn. Müdür Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye
: 326 milyon YTL
♦ Bilal Eryılmaz (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Mehmet Kamil Şani (Üye - Bakanlık
Temsilcisi)
♦ İrfan Tokgöz (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.teias.gov.tr
TEİAŞ, 2001/2026 sayılı BKK ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu
çerçevesinde, Devletin genel enerji politikasına uygun olarak, ülkedeki tüm
iletim tesislerini devralmak, elektrik iletimi, yük tevzi ve işletme planlaması
hizmetlerini yürütmek üzere 01.10.2001 tarihinde faaliyete geçmiştir. Ana
statüsü, YPK’nın 11.06.2001 tarih ve 2001/T-19 sayılı Kararı ile onaylanmış,
29.06.2001 tarih ve 24447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
Kuruluş, 233 sayılı KHK’ya tabi bir iktisadi devlet teşekkülü olarak ve mevcut
mevzuat ve ana statüsü hükümleri çerçevesinde, Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumundan (EPDK) 13.03.2003 tarihinde aldığı iletim lisansı çerçevesinde,
yeni piyasa yapısına uygun olarak faaliyetlerini yürütmektedir.
Tek İletim Lisansı sahibi olan TEİAŞ’ın görevi genel olarak 400 ve 154 kV
gerilim seviyelerindeki Türkiye iletim tesislerinin planlanması, tesisi ve işletilmesi
ile mevcut tesislerin bakımını yapmaktır. Ayrıca, bu sistemin serbest elektrik
piyasası kurallarına göre kullanıcılara kaliteli ve sürekli bir enerji arzı sağlayacak
şekilde işletilmesi, iletim bağlantı ve sistem kullanım tarifelerinin hazırlanması,
Şebeke Yönetmeliğine uyumun izlenmesi, gerçek zamanlı sistem güvenilirliğinin
izlenmesi, yük dağıtım ve frekans kontrolünün gerçekleştirilmesi, uluslararası
enterkoneksiyon faaliyetleri, dağıtım şirketlerinin talep tahminlerine dayanan bir
üretim kapasite projeksiyonunun hazırlanması, dengeleme ve uzlaştırma
mekanizmasının yürütülmesi de TEİAŞ’ın görevleri arasındadır.
44
Kuruluşun pazar payı 2007 yılı sonu itibarıyla yüzde 100’dür.
Önemli Gelişmeler
2004 yılından itibaren sanal olarak uygulanmakta olan Dengeleme ve
Uzlaştırma Piyasası, 1 Ağustos 2006 tarihinden itibaren nakdi olarak
uygulanmaya başlanmıştır. Söz konusu piyasa ikili anlaşmalar piyasasını
tamamlayıcı eş anlı arz - talep dengesini sağlamaya yönelik SPOT bir piyasa
modeline sahiptir. Söz konusu modelde, elektrik arzı ve talebi, dengeleme
sistemi katılımcılarının yük alma ve yük atma tekliflerinin kabul edilmesi
suretiyle TEİAŞ bünyesindeki Milli Yük Tevzi Merkezi tarafından gerçek zamanlı
olarak dengelenmekte ve kabul edilen yük alma ve yük atma teklifleri ile enerji
açık ve/veya enerji fazlalarına ilişkin olarak alacak ve borçlar malî açıdan yine
TEİAŞ
bünyesindeki
Piyasa
Malî
Uzlaştırma
Merkezi
tarafından
uzlaştırılmaktadır. 2007 yılında söz konusu piyasa aracılığıyla 2,5 milyar YTL
tutarında 15,8 milyon Mwh’lik yük alımı, 513 milyon YTL tutarında 7,1 milyon
Mwh’lik yük atımı gerçekleştirilmiştir.
Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık (2007 – 2016) Üretim Kapasite Projeksiyonu
Temmuz 2007’de yayımlanmıştır. Bu rapor, her yıl değişen sistem koşulları ve
güncelleştirilmiş bilgiler yansıtılarak revize edilmektedir.
2007 yılında elektrik enerjisi talebi bir önceki yıla göre yüzde 8,4 artışla 189,3
milyar KWh, ülkemiz kurulu gücü ise yaklaşık olarak 41.000 MW düzeyine
ulaşmıştır.
TEİAŞ’ın karşı karşıya kaldığı öncelikli sorun alacakların tahsilidir. Kuruluş
özellikle EÜAŞ ve bağlı ortaklıklarından vadesi geçmiş alacaklarını tam olarak
tahsil edemediğinden, yatırımlarını ağırlıklı olarak dış kredi kullanımı ile
gerçekleştirmektedir. Bu durum, yıllar itibarıyla kuruluşun dış kredi stok borç
miktarını arttırmaktadır. Elektrik iletim yatırımları önemli ölçüde kamulaştırma
gerektiren yatırımlardır ve kamulaştırmada yaşanan sıkıntılar iletim
yatırımlarının gecikmesine neden olabilmektedir.
Ayrıca, kuruluşun bir kilometre hat başına düşen teknik eleman sayısı diğer
ülkelerin gerisinde kalmaktadır. Ülkemizde 0,026 olan bu oran, Fransa’da 0,081,
İspanya’da 0,043’tür. Kuruluşun teknik personel sayısının arttırması amacıyla,
kuruluşa verilen personel alım izinlerinde öncelikli olarak teknik personel
istihdamı gözetilmektedir.
45
Malî Durum
TEİAŞ’ın maliyetleri, temel olarak elektriğin iletim sistemi üzerinden güvenilir bir
şekilde naklini teminen iletim sisteminde yapılan yatırımlar ve iletim sisteminin
işletme, bakım ve yan hizmetler ile ilgili maliyetlerdir. Bu maliyetler 4628 sayılı
Kanun uyarınca düzenlemeye tabidir.
İletim sistem kullanım bedeli ile iletim sistem işletim bedeli EPDK tarafından
belirlenen gelir tavanı ile düzenlenmektedir.17 TEİAŞ üretici ve tüketicilere iki
ayrı fiyat sistemi uygulamaktadır ve bu fiyatlar iletim kapasite sınırlarını yansıtır
biçimde bölgeler arası farklılıklar göstermektedir.
Öte yandan, iletim sistemi gelirinin yaklaşık yüzde 80’i kamu kuruluşlarından,
yüzde 20’si ise özel sektör kullanıcılarından temin edilmiştir.
Kuruluşun iletim gelirleri esas olarak, iletilen elektriğin miktarı üzerinden değil,
müşterilere tahsis edilen ve iletim hatlarına bağlanan üretim/tüketim gücü
üzerinden belirlenmektedir.
TEİAŞ ‘ın 2006 yılında 1,7 milyar YTL olan brüt satış geliri 2007 yılında 4,6
milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu artış PMUM’a ait 2,9 milyar YTL
gelirin kuruluşun gelirleri arasına kaydedilmesinden kaynaklanmıştır. Bu artışa
paralel olarak satışların maliyeti de 2,9 milyar YTL artmıştır. Kuruluşun 2007 yılı
faaliyet kârı bir önceki yıla göre yüzde 58 oranında azalarak 63 milyon YTL,
dönem kârı ise bir önceki yıla göre yüzde 52 artarak 135 milyon YTL olarak
gerçekleşmiştir. Bu durum büyük ölçüde kur farklarından kaynaklanmaktadır.
2006 yılı kur farkı gideri 110 milyon YTL olarak gerçekleşirken, 2007 yılında bu
tutar 21 milyon YTL düzeyinde kalmıştır.
Kuruluşun aktif büyüklüğü 7,2 milyar YTL olup, bunun 5,5 milyar YTL’si Maddi
Duran Varlıklardan oluşmaktadır.
2007 yılında alacakların tahsil süresi bir önceki yılın yaklaşık 3’te1’i düzeyinde
101 gün olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu süredeki düşüş, yukarıda da
belirtildiği gibi 2007 yılı içerisinde PMUM’a ait 3,7 milyar YTL gelirin kuruluşun
gelirleri arasına kaydedilmesi sebebiyle kuruluş satış hasılatının bir önceki yılın
yaklaşık 2,7 katı seviyesine yükselmesinden kaynaklanmıştır.
17
Gelir tavanları, enerji fiyatı endeksi, önceden belirlenmiş bir verimlilik faktörü ve bir önceki yıl
oluşmuş olan gelir açık veya fazlasında göre her yıl ayarlanmaktadır.
46
Ayrıca, yine 2007 yılında PMUM gelirlerinin kuruluş hasılatı içerisinde
gösterilmesi sebebiyle kâr marjı tabanı büyümüş ve dönem kârındaki artışa
rağmen 2006 yılında yüzde 4 olan net kâr marjı, yüzde 2,2’ye inmiş, 2006
yılında yüzde 1 olan özsermaye getiri oranı ise yüzde 2 olarak gerçekleşmiştir.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TEİAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
1.730
1.532
43
150
123
89
4.597
4.485
44
63
34
135
165,8
192,8
2,3
-57,9
-72,4
52,0
1.565
26
5.753
7.318
854
555
5.909
1.480
44
5.719
7.199
593
594
6.011
-5,5
66,2
-0,6
-1,6
-30,6
7,1
1,7
1,83
1,74
304
128
1,10
2,49
2,34
101
64
1,71
36,1
34,3
-66,9
-49,9
55,7
8.500
278
8.404
309
-1,1
11,1
NA
282
847
276
226
833
277
172
-1,7
0,2
-24,2
Kuruluş halihazırda dönem kârı elde etmekle birlikte, giderleri içerisindeki
amortisman tutarının 2006 ve 2007 yıllarında yaklaşık 350 milyon YTL
dolayında gerçekleşmesi nakdi anlamda kârlılık tutarını daha da artmaktadır. Bu
47
sebeple kuruluş 2006 yılında 276 milyon YTL, 2007 yılında ise 277 milyon YTL
yatırım harcaması yapmasına rağmen söz konusu iki yılda sırasıyla 218 milyon
YTL ve 172 milyon YTL faiz dışı fazla vermeyi başarmıştır.
48
6.4. Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Hacı Duran Gökkaya (YK Bşk. ve Gn. Müdür )
♦ Yaşar Çakmak(Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 179 milyon YTL
Ödenmiş Sermaye
: 73 milyon YTL
♦ Nilgün Ş.Açıkalın (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Hüseyin Karakaya (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Nevzat Bahran (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tetas.gov.tr
TETAŞ 2001/2026 sayılı BKK ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu
çerçevesinde faaliyette bulunmak üzere kurulmuş ve Ana Statüsü, 29.06.2001
tarih ve 24447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
TETAŞ devletin genel ekonomi ve politikasına uygun olarak elektrik enerjisinin
alımı ve satışına ilişkin ticaret faaliyetlerini sürdürmektedir. Diğer görevleri
arasında; ilgili mevzuat kapsamında imzalanmış olan enerji alım ve satış
anlaşmalarını TEAŞ'tan ve TEDAŞ'tan devralmak ve yürütmek, 4628 sayılı
Elektrik Piyasası Kanunu’nun getirdiği koşullarla sınırlı kalmak üzere,
gerektiğinde enerji satış anlaşmaları ve süresi bir yılı aşmayan enerji alım
anlaşmaları yapmak ve yürütmek, enterkoneksiyon şartları oluşmuş ülkelerden /
ülkelere, bakanlık politikalarına uygun olarak elektrik ithalat ve ihracatı yapmak,
toptan satış tarifesini hazırlamak ve onaylanmış tarifeyi uygulamak, EÜAŞ
uhdesinde kalacak hidroelektrik santrallarından enerji almak, yükümlülüklerini
yerine getirmek üzere yeterli, sürekli ve düşük maliyetli elektrik enerjisi temini
için gerekli tedbirleri almak, teşekkülün taraf olacağı enerji alım ve satış
anlaşmalarını değişen sektör şartlarına göre ve yasal düzenlemelere uygun
olarak Hazine Müsteşarlığının uygun görüşünü almak kaydıyla tadil etmek yer
almaktadır.
Önemli Gelişmeler
4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda değişiklik yapan 5496 sayılı Kanun ile
TETAŞ ile perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri arasında, süresi beş
yılı aşmamak kaydıyla enerji alım-satımına ilişkin geçiş dönemi anlaşmaları
49
imzalanması hükme bağlanmış ve 2006 yılı Haziran ayında söz konusu
sözleşmeler imzalanmıştır.
Bu sözleşmeler kapsamında EÜAŞ, uhdesinde yer alan büyük hidroelektrik
santrallerinden üreteceği yıllık yaklaşık 25 milyar KWh elektriği TETAŞ’a
satacaktır. TETAŞ ise, alım garantili sözleşmeler çerçevesinde alacağı enerjiyi
EÜAŞ’tan alacağı enerji ile paçallayacak ve EPDK’ca da onaylanacak bir
fiyattan 20 dağıtım şirketine satacaktır.
15-20 yıl gibi uzun süreleri kapsayan Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve
İşletme Hakkı Devri (İHD) sözleşmelerinin rekabet ortamında yapılmamış
olması, büyük bölümü yüksek maliyetli doğalgaza dayalı olan Yİ tesisleri
üretiminin yüzde 85’inin ve YİD tesisleri üretiminin tamamının yapılan
sözleşmeler çerçevesinde satın alınması zorunluluğu TETAŞ’ın maliyetlerini
artırmaktadır. Bununla beraber 5710 sayılı Kanun’a göre yeni kurulacak Nükleer
Santral’e alım garantisi verilecek olması ve yeni kurulacak Termik Santraller ile
TETAŞ’ın 15 yıllık alım anlaşması imzalamak durumunda olması kuruluşa ek
yük getirmeye devam edecektir.
2007 yılı içerisinde kuruluş yaklaşık 89 milyar kwh elektrik alımı gerçekleştirmiş
olup bu alımların 23 milyar kwh’si EÜAŞ’tan, 61 milyar kwh’lik bölümü Yİ, YİD
ve İHD kapsamındaki santrallerden, geri kalan tutar ise PMUM ve ithalat
alımlarından meydana gelmiştir.
Malî Durum
TETAŞ’ın toplam bilanço büyüklüğü 2006 yılında 7,6 milyar YTL iken 2007
yılında yüzde 30 artışla 9,9 milyar YTL’ye ulaşmıştır. Alacak tahsilatında
yaşanan sıkıntılar dolayısıyla dönen varlıklar içerisinde yer alan “Ticari ve Diğer
Alacaklar” kaleminde 2007 yılında yüzde 31 artış gözlenmiş ve bu tutar 9,8
milyar YTL büyüklüğe ulaşmıştır. Aynı şekilde, kuruluş borçlarını zamanında
ödeyememekte ve bu husus kısa vadeli yabancı kaynak kalemini artırmaktadır.
TETAŞ’ın brüt satışları 2007 yılında yüzde 25 düşerek 8 milyar YTL’ye
gerilemiştir. Bu durumun temel sebebi EÜAŞ bünyesinde oluşturulan portföy
gruplarının 2006 yılı Ağustos ayından itibaren doğrudan TEDAŞ’a elektrik satışı
yapmaya başlaması ve önceki dönemlerde TETAŞ üzerinden gerçekleşen söz
konusu satışların EÜAŞ’a kaymasıdır. Kuruluşun faaliyet kârı 5 kat artarak 501
milyon YTL’ye yükselirken, dönem kârı yüzde 51 azalarak 24 milyon YTL
olmuştur.
50
Cari oran ve asit test oranı TETAŞ için 1 civarında seyretmektedir. Alacak tahsil
süresi 2006 yılında 250 gün iken 2007 yılında 450 gün olarak gerçekleşmiştir.
Ayrıca finansman yapısı yüksek tutarlı borçlarından dolayı kısa ve uzun vadeli
yabancı kaynağa bağlı olup özkaynak/pasif oranı 0,02’dir.
Dönem kârındaki azalışın da sebebiyle kuruluşun faiz dışı fazlası 2007 yılında
yüzde 52,1 azalarak 27 milyon YTL olmuştur.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TETAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
10.726
10.597
19
96
0
48
7.997
7.433
46
501
0
24
-25,4
-29,9
149,6
420,2
0,0
-50,8
7.581
0
6
7.587
7.402
23
162
9.884
0
5
9.889
9.675
36
178
30,4
42,6
-10,7
30,3
30,7
55,4
9,8
1,02
1,01
250
49
27,70
1,02
1,01
440
58
9,36
-0,3
0,4
75,8
18,1
-66,2
215
5,1
213
6,2
-0,9
20,7
NA
13,8
23,9
54,7
0,3
56,5
44,0
0,2
27,1
-100,0
-19,5
-32,6
-52,1
51
6.5. Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Selahaddin Anaç (YK Bşk. ve Genel Müdür)
♦ Yaşar Topçuoğlu (Üye - Gn Md. Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 360 milyon YTL
♦ Boş (Üye – Gn. Md. Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye
: 360 milyon YTL
♦ Yusuf Ziya Coşar (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Mehmet Tombul (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Nurşen Demirbilek (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tki.gov.tr
Etibank bünyesinde yer alan kömür işletmeleri 22.05.1957 yılında 6974 sayılı
Kanun ile Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) unvanlı bir şirkete
dönüştürülmüştür. 233 sayılı KHK ile faaliyetleri yeniden düzenlenen Türkiye
Kömür İşletmeleri Kurumu bir İDT olup, çalışmalarını 27.11.1984 tarih, 18588
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan "Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Ana
Statüsü" hükümlerine göre sürdürmektedir. Kuruluş ayrıca 3213 sayılı Maden
Kanunu’na tabidir.
TKİ devletin genel enerji ve yakıt politikasına uygun olarak linyit, turp bitümlü
şist, asfaltit gibi enerji hammaddelerini değerlendirmek, ülkenin ihtiyaçlarını
karşılamak, yurt ekonomisine azami katkıda bulunmak, plan ve programlar
tanzim ve takip etmek, uygulama stratejilerini tespit etmek ve gerçekleşmesini
sağlamak üzere faaliyetlerini sürdürmektedir. Ülkemiz linyit rezervleri yaklaşık
8,3 milyar ton olup, bunun yaklaşık 2,5 milyar tonu TKİ’ye aittir. Ülkemiz linyit
üretiminin ise yaklaşık yüzde 46’sı TKİ’ye aittir. Kuruluş, üretimini tamamen
termik santral, ısınma ve sanayi talebine bağlı olarak gerçekleştirmektedir.
Kuruluş 2007 yılında 26,2 milyon ton satılabilir kömür üretmiş, 3,6 milyon ton
kömürü ise rödövans yoluyla ürettirmiştir. Söz konusu yılda 268 milyon m3’lük
dekapaj yapılmıştır. 2007 yılında satılan kömürün (31,6 milyon ton) yüzde 79’u
EÜAŞ’a bağlı termik santrallere ve EÜAŞ bağlı ortaklıklarına, yüzde 21’i ise
sanayi ve ısınma amaçlı olarak yurt içi piyasaya verilmiştir. Türkiye elektrik
enerjisi toplam kurulu gücünün (40.700 MW) 8.017 MW’lık bölümü linyite dayalı
termik santrallere ait olup, TKİ sahalarının beslediği mevcut termik santral
52
kapasitesi 4.203 MW’dır. TKİ’den temin edilen kömür ile üretilen elektriğin
toplam EÜAŞ üretimi içindeki payı yüzde 22’dir.
İç piyasadaki pazar payı ithalat hariç yüzde 48, ithalatla birlikte yüzde 37
seviyesindedir.
Önemli Gelişmeler
Kuruluş 2003 yılından bu yana görev zararı kararnameleri çerçevesinde, Sosyal
Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının tespit ederek Valiliklere bildirdiği fakir
ailelere, 500 kilodan az olmamak üzere kömür teslimatı yapmaktadır. Kuruluş
2007 yılında 1,47 milyon ton kömürü ihtiyaç sahiplerine teslim etmiş, söz
konusu uygulama büyük oranda TKİ tarafından gerçekleştirilmiştir.
Bu uygulama gereğince TKİ tarafından gerçekleştirilen harcamalar görev zararı
olarak Hazine’ce ödenmektedir. Ancak gerek görev zararı ödemelerinin bütçe
kısıtları çerçevesinde belirlenmesi ve gecikmeli olarak ödenmesi gerekse
kuruluşun EÜAŞ’tan olan alacaklarını zamanında tahsil edememesi TKİ’yi kısa
vadeli yabancı kaynak kullanımına zorlamıştır. Kuruluşun 2007 sonu itibarıyla
ticari banka kredi borcu aktif toplamının üçte birine ulaşmış ve 529 milyon YTL
olarak gerçekleşmiştir.
Malî Durum
TKİ’nin aktif büyüklüğü 2006 yılında 1,37 milyar YTL iken, 2007 yılında yüzde
10 artışla 1,51 milyar YTL’ye ulaşmıştır. Duran varlıklarda yer alan ticari
alacaklar kalemindeki ve pasifinde yer alan malî borçlar kalemindeki artışlar
dikkat çekmektedir. Kuruluşun EÜAŞ’tan olan alacağının zamanında tahsil
edilememesi ve Kuruluşa görev zararı ödemelerinin zamanında yapılamaması
yukarıda da değinildiği üzere Kuruluşun ticari banka kredilerini artırmaktadır.
Nitekim banka kredileri bir önceki yıla göre yüzde 69‘luk bir artış göstererek 529
milyon YTL’ye yükselmiştir.
Brüt satışlar 2007 yılında yüzde 21 artışla 1,67 milyar YTL, dönem kârı ise
yüzde 54 düşüşle 18 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. Dönem kârındaki
düşüşün temel sebepleri, Kuruluşun 2006 yılında 13 milyon YTL olan
finansman giderinin bir önceki yıla göre yüzde 631 artarak 99 milyon YTL’ye
ulaşması ile olağan dışı gelir ve kârlar kaleminin 2007 yılında 2006 yılına göre
yüzde 57 azalmasıdır.
Cari oran 0,74’dür. Cari oranın 1’in altında olması işletmenin çalışma
sermayesinin yeterli olmadığı anlamına gelmektedir. Başka bir ifade ile, işletme
53
nakit sıkıntısı içindedir. Cari yılda asit test oranı 0,47 olmuştur. Stok dışındaki
dönen varlıkların kısa vadeli borçları karşılayabilme yeteneği düşüktür.
2006 yılında 485 milyon YTL olan
1,2 milyar YTL’ye yükselmiştir.
katma değer tutarı 2007 yılında
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TKİ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
1.382
1.121
231
30
13
40
1.673
1.349
230
95
99
18
21,0
20,3
-0,6
218,9
631,2
-53,7
631
224
735
1.366
727
99
540
640
226
873
1.513
865
99
550
1,5
0,7
18,8
10,8
19,0
-0,2
1,8
0,87
0,52
96
99
4,67
0,74
0,47
83
93
3,37
-14,7
-10,2
-13,5
-6,1
-27,9
11.233
412
10.620
430
-5,5
4,4
NA
250
311
265
6,0
485
33
-280
1.240
26
-77
155,5
-22,6
-
Gerek gelir tablosundaki görece iyileşme, gerekse stok artışı olmamasının
etkisiyle 2007 yılında faiz dışı denge tutarı bir önceki yıla göre 200 milyon YTL
iyileşerek 77 milyon YTL açık vermiştir.
54
6.6. Türkiye Taşkömürü Kurumu
Sermaye Yapısı
♦ Rıfat Dağdelen (YK Başkanı ve Genel
Müdür)
♦ Çetin Onur (Üye – Gn. Md. Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 3,5 milyar YTL
Ödenmiş Sermaye
: 3,3 milyar YTL
♦ Mustafa Şimşek (Üye – Gn. Md. Yardımcısı)
♦ Mahmut Yılmaz (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Burhan İnan (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Mehmet Açıkel (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.taskomuru.gov.tr
14.06.1935 tarih ve 2818 sayılı Kanun ile yabancı firmaların millileştirilmesi
kapsamında havzada faaliyet gösteren Ereğli Şirketinin bütün varlığı Etibank’a
devredilmiş, sonrasında havzanın tamamı Etibank’a bağlı Ereğli Kömürleri
İşletmesi Müessesesi (EKİ) eliyle işletilmeye başlanmıştır. 1957 yılından itibaren
ise EKİ Müessesesi Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumuna bağlanmıştır.
10.10.1983 tarihinde 96 sayılı KHK ile Türkiye Taşkömürü Kurumu adı altında
ayrı bir kurum haline dönüştürülmüştür. Kuruluşun ilk Ana Statüsü 11 Aralık
1983 yılında Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Kuruluş halen 233 sayılı KHK
kapsamında faaliyet gösteren bir iktisadi devlet teşekkülü konumundadır.
Zonguldak
havzasındaki
taşkömürünün
çıkarılması
ve
ekonomiye
kazandırılması görevini üstlenen TTK faaliyetlerini genel müdürlük birimleri ile
Armutçuk, Kozlu, Üzülmez, Karadon, Amasra müesseseleri aracılığıyla
yürütmekte olup, aynı zamanda işletme hakkı kendisine ait olan Zonguldak
Limanının işletmeciliğini de yapmaktadır.
Zonguldak havzasında 1,33 milyar ton jeolojik taşkömürü rezervi mevcut olup
bunun 610 milyon tonu özel sektör işletmeciliğine açılmıştır. Havzanın ömrü ise
yaklaşık 130 yıldır.
Taşkömürü üretiminde yüzde 100’e yakın bir paya sahip olan TTK, 2007 yılında
1,7 milyon tonluk üretim gerçekleşmiştir. Kuruluşun Türkiye taşkömürü pazarı
içindeki payı yüzde 7 civarındadır.
55
Önemli Gelişmeler
Kuruluş yüksek üretim maliyetleri ve bunun beraberinde getirdiği sorunlarla
karşı karşıyadır.
İç talebin mümkün olduğu ölçüde yerli kaynaklardan karşılanması ve arz
güvenliğinin kısmen de olsa sağlanabilmesi için, yüksek işçilik maliyetleri
nedeniyle malî sıkıntıda bulunan TTK’ya maaş, ücret, ikramiye ve SSK
ödemelerinde kullanılmak üzere Hazine Müsteşarlığınca bütçeden kaynak
aktarılmaktadır. TTK’da çalışan yer üstü işçilerinin yer altı işçilerine oranı dünya
standartlarının üstündedir.
Kuruluşun üretim maliyetlerinin yüksekliği ve bu sorunun mevcut yapı içinde
çözülememesi hususu dikkate alındığında, etkin ve verimli işletmecilik
koşullarının sağlanması için kuruluşun öncelikle rödovans üretimini
yaygınlaştırmasının gerekli olduğu düşünüldüğünden, KİT istihdam politikaları
çerçevesinde TTK’ya 2007 yılında herhangi bir açıktan atama izni verilmemiştir.
Kuruluşta üretim ve verimliliğin arttırılması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla
başlatılan yeniden yapılanma çalışmalarına 2007 yılında da devam edilmiştir.
Bu çerçevede Armutçuk TİM’de -400/-450 kat galerilerinin ıslahı ile -500/-550
kat hazırlık galerilerinin sürülmesi işi özel bir firmaya ihale edilmiştir. Diğer
taraftan; Amasra TİM’de -250 kat hazırlığı çalışmaları Kuruluşun kendi imkanları
ile sürdürülmektedir. Kozlu ve Üzülmez Müesseselerinde özel sektöre ihale
edilen kömür yıkattırılması işinden yüksek randıman alınması ve yıkama
maliyetlerinde önemli miktarda düşüş sağlanması nedeniyle; Karadon,
Armutçuk ve Amasra müesseselerinden çıkarılan TİM tüvenan kömürlerinin de
aynı yolla özel sektöre yıkattırılması amacıyla gerekli çalışmalar başlatılmıştır.
Jeolojik yapının uygun olmaması nedeniyle, havzada üretim işçiliğe dayalı
olarak yapılmaktadır.
Malî Durum
TTK yapısal sorunlar nedeniyle sürekli zarar eden ve finansman desteğine
ihtiyaç duyan bir Kuruluştur.
TTK’nın brüt satışlarındaki artış eğilimi 2007 yılında da devam etmiş ve 2006
yılına oranla yüzde 13’lük artışla 276 milyon YTL’ye ulaşmıştır. Satışların artışı,
rödovanslı sahalardan satın alınan kömürlerden kaynaklanmaktadır. Rödovansa
verilen sahalardan temin edilen kömürler ortalama kömür maliyetini nispeten
düşürdüğünden, TTK için bir avantaj oluşturmaktadır.
56
2006 yılında 357 milyon YTL olan dönem zararı, 2007 yılında yüzde 18’lik
artışla 421 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. Dönem zararındaki artışta
personel giderlerindeki artışın etkisi büyüktür.
Özsermaye getiri oranı, geçmiş yıl zararlarının kümüle etkisi ile özkaynakların
azalması sonucunda negatif değerler göstermektedir. 2007 yılındaki göreceli
iyileşme Kuruluşa 2007 yılında yapılan sermaye ödemesi artışından
kaynaklanmaktadır.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Bütçeye Ödemeler (temettü+hasılat payı)
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TTK, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
244
459
92
-307
15
-357
276
555
103
-383
0
-421
13,1
21,1
12,5
24,9
18,1
163
44
198
361
56
0
305
136
33
209
346
72
0
273
-16,3
-24,6
5,5
-4,4
28,0
11,2
-10,3
2,90
1,85
104
118
-184,88
1,90
1,25
86
113
-145,86
-34,6
-32,2
-17,2
-4,7
-
12.685
391
12.552
474
-1,0
21,3
NA
573
200
402
-30,1
66
24
187
66
22
-28
-0,5
-10,3
-
57
Alacaklarının tahsil süresi 2005 ve 2006 yıllarında 104 gün iken 2007 yılında 86
güne; nakit çevirme süresi de 2006 yılında 118 iken 2007 yılında 113 güne
düşmüştür.
Sürekli zarar eden ve bu nedenle finansman desteğine ihtiyaç duyan Kuruluşa
bütçeden sermaye ve görev zararı ödemesi adı altında, 2006 yılında 573 milyon
YTL, 2007 yılında ise 402 milyon YTL kaynak aktarılmıştır.
2006 yılında faiz dışı fazla veren kuruluş, 2007 yılında bütçeden yapılan
aktarımın bir önceki yıla göre düşük kalması ve dönem zararının yüzde 13 artış
göstermesi sebebiyle 2007 yılını faiz dışı açık vererek kapatmıştır. Kuruluş 2006
ve 2007 yıllarında 66 milyon YTL katma değer yaratmıştır.
58
6.7. Türkiye Petrolleri A.O.
Sermaye Yapısı
♦
Mehmet Uysal (YK Başkanı ve Genel Müdür)
Hazine Sermaye Payı : Yüzde 96,99
♦
Yurdal Öztaş ( Üye – Gn. Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 1.500 milyon YTL
♦
Boş ( Üye – Gn. Müdür Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye
: 950 milyon YTL
♦
Boş (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Yusuf Yazar (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
İsmet Salihoğlu (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tpao.gov.tr
1954 yılında, 6327 sayılı Kanun ile kurulan TPAO, kamu adına petrol arama,
sondaj, üretim, rafinaj ve pazarlama faaliyetleri ile görevlendirilmiş ve kamu
adına Türkiye’de petrol arama-üretim ve rafinaj faaliyetlerini yürüten tek kuruluş
olmuştur.
233 sayılı KHK kapsamında iktisadi devlet teşekkülü olarak yeniden
yapılandırılan Kuruluşun Ana Sözleşmesinde yapılan bir değişiklikle faaliyet
alanı arama, üretim, sondaj ve buna bağlı petrol ameliyeleri ile sınırlandırılmış,
rafinaj, pazarlama ve boru hatları ile petrol taşımacılığı TPAO’nun faaliyet
konusu olmaktan çıkarılmıştır.
TPAO bugüne kadar petrolle ilgili çeşitli ortaklıkların kurulmasında etken
olmuştur. Bunlardan İPRAŞ, PETKİM, İPRAGAZ, TÜMAŞ, İGSAŞ, DİTAŞ,
BOTAŞ, ADAŞ (POAŞ), Kıbrıs Türk Petrolleri Ltd., ISILİTAŞ şirketlerindeki
TPAO hissedarlığı daha sonra bu kuruluşların ayrı tüzel kişiliklere kavuşması,
özelleştirilmesi veya tasfiye edilmesi sonucunda ortadan kalkmıştır.
TPAO petrol sektöründe, 6326 sayılı Petrol Kanunu, 4646 sayılı Doğal Gaz
Piyasası Kanunu ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu çerçevesinde;
upstream faaliyetleri (arama, sondaj, kuyu tamamlama ve üretim), doğal gaz
depolama, ham petrol ve doğal gaz boru hattı projelerine katılım ve bağlı
kuruluşu TPIC kanalıyla petrol ticareti ve taşımacılığı olmak üzere 4 alanda
faaliyet göstermektedir.
59
TPAO, ülkemiz toplam ham petrol üretiminin yüzde 71’ini, doğal gaz üretiminin
ise yüzde 47’sini karşılamaktadır.
Önemli Gelişmeler
Ham petrol ve doğal gaz fiyatlarındaki hızlı artış, Türkiye’nin de içinde
bulunduğu net enerji ithalatçısı ülkelerin giderlerinin artmasına neden olmuş ve
uzun dönemli arz güvenliği hususunu ön plana çıkarmıştır. Bu ortamda,
TPAO’nun üretim payının artırılması büyük bir önem kazanmıştır. TPAO’nun
yatırım ödeneği, her yıl artırılarak 2007 yılında 452 milyon YTL düzeyine
ulaşmıştır.
2007 yılında yapılan yurt içi yatırım harcamalarının yüzde 48,9’u sondaj, yüzde
29,9’u arama, yüzde 8,9’u üretim ve yüzde 12,3’ü diğer faaliyet alanlarına aittir
(Tablo 13).
Tablo 13: TPAO – Yurt İçi Yatırım Harcamaları Dağılımı (2005-2007)
2005
milyon milyon
YTL
Dolar
2006
%
milyon milyon
YTL
Dolar
2007
%
milyon milyon
YTL
Dolar
%
Arama
43
32
15,2
112
78
27,1
135
104
29,9
Üretim
69
51
24,3
110
77
26,7
40
31
8,9
Sondaj
94
70
33,3
151
105
36,6
221
170
48,9
Diğer
77
57
27,2
40
28
9,6
56
43
12,3
283
209
100,0
413
288
100,0
452
348
100,0
TOPLAM
Kaynak: TPAO
Malî Durum
TPAO’nun brüt satış hacmi yüzde 1,6 artarak 1,1 milyar YTL’ye ulaşmış, faaliyet
kârı yüzde 76 ve dönem kârı ise yüzde 26,4 oranında düşerek sırasıyla 24
milyon YTL ve 412 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluşun yurtdışı iştiraklerinden 2007 yılında tahakkuk eden temettü tutarının
bir önceki yıla göre yaklaşık 250 milyon YTL üzerinde gerçekleşmesi, bununla
birlikte geçmiş yıllarda tahakkuk eden temettü alacaklarından yaklaşık 240
milyon YTL’lik bir tahsilat yapılması, 2006 yılında 613 milyon YTL olan dönen
varlıklar toplamını 2007 yılında 1,2 milyar YTL’ye yükseltmiş ve bu durum aynı
zamanda cari oranda ciddi bir artışa neden olmuştur.
2006 yılı başında Azerbaycan Milli Petrol Şirketi SOCAR’dan tahsil edilen 323
milyon dolarlık tutar ile toplam 285 milyon dolarlık uzun vadeli banka kredi borcu
60
kapatılmış, bu durum 2006 yılında uzun vadeli yabancı kaynak tutarının bir
önceki yıla göre önemli ölçüde düşüş göstererek 254,7 milyon YTL’ye
gerilemesine sebep olmuştur. 2007 yılında ise söz konusu tutar, borç ve gider
karşılıkları hesabında meydana gelen az miktarda artış sebebiyle 268,9 milyon
YTL olarak gerçekleşmiştir.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat payı)
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TPAO, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
1.052
418
441
102
0
560
1.069
386
570
24
0
412
1,6
-7,8
29,1
-76,0
-26,4
613
194
2.149
2.763
255
255
2.253
1.226
241
1.912
3.138
248
269
2.621
99,9
24,0
-11,1
13,6
-2,7
5,6
16,3
2,41
1,34
57
79
26,84
4,95
3,76
44
184
16,90
105,5
181,0
-23,7
132,2
-37,0
4.571
202
4.738
260
3,7
28,9
108
NA
134
481
24,1
946
413
481
729
452
323
-23,0
9,4
-32,7
61
2007 yılında ortaklığın aktiflerinin yüzde 84’ü öz kaynaklarla, yüzde 16’sı ise
yabancı kaynaklarla finanse edilmiş olup, 2007 yılında 2006 yılına kıyasla söz
konusu kaynak kompozisyonunda önemli bir değişiklik olmamıştır.
Kuruluşun cari oranı 2006’da 2,4 iken 2007’de 4,9’a; asit test oranı ise 1,34’ten
3,76’ya yükselmiştir.
TPAO’nun alacak tahsil süresi, 2006 yılında 57 gün iken, 2007 yılında 44 gün
olmuş, stok dönüş hızı ise 0,72’den 0,44’e düşmüştür.
2007 yılında bütçeye 37,5 milyon YTL temettü ve 89,5 milyon YTL hasılat payı
ödemesi yapan Kuruluş, dönem kârındaki azalışın da etkisiyle 2007 yılında bir
önceki yıla göre yüzde 23 düşüşle 729 milyon YTL katma değer yaratmış, faiz
dışı fazlası ise bir önceki yıla göre yüzde 28’lik düşüşle 323 milyon YTL olarak
gerçekleşmiştir. Ayrıca Kuruluşun özsermaye getiri oranı 2007 için yüzde 17’dir.
62
6.8. Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
Orhan Yılmaz (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Muhsin Ganioğlu (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 100 milyon YTL
♦
Boş (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye
: 89 milyon YTL
♦
Muzaffer Külcü (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
♦
Boş (Üye – Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.etimaden.gov.tr
Madenciliğin çeşitli dallarında faaliyet göstermek, elektrik enerjisi üretim tesisleri
kurmak, elektrik enerjisinin iletim, satış ve dağıtımını sağlamak, bünye içinde
bankacılık işlemleri yapmak üzere 14.06.1935 tarihinde 2805 sayılı Kanunla
Etibank kurulmuştur.
Kuruluşa bağlı Divriği demir madenleri 1955 yılında 6559 sayılı Kanunla kurulan
Türkiye Demir Çelik İşletmelerine, kömür işletmeleri 1957 yılında 6947 sayılı
Kanunla kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumuna, elektrik üretim ve iletim
tesisleri ise 1970 yılında 1312 sayılı Kanunla kurulan Türkiye Elektrik Kurumuna
devredilmiştir.
10.10.1983 tarihli ve 99 sayılı KHK ile yeni bir hukuki yapılanmaya gidilmiş ve
2805 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılmıştır.
Kuruluş, 233 sayılı KHK kapsamında bir iktisadi devlet teşekkülü olup, Ana
Statüsü 09.11.1984 tarih ve 18570 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girmiştir.
Devlet eliyle aranacak ve işletilecek olan bor tuzları, trona, uranyum ve toryum
madenlerinin işletilme ve arama görevi 2840 sayılı Kanun ile Kuruluşa
verilmiştir.
07.07.1993 tarih ve 93/T-54 sayılı YPK Kararı ile Etibank Bankacılık, KBİ ve
Çinkur özelleştirme kapsam ve programına alınmış, Çinkur ve Bankacılık
özelleştirilmiştir. KBİ A.Ş.’nin özelleştirme işlemleri ise devam etmektedir.
63
26.01.1998 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile Etibank’ın organizasyon yapısı
tamamen değiştirilmiş ve Eti Holding A.Ş. unvanlı bir iktisadi devlet teşekkülü
çatısı altında 7 bağlı ortaklık oluşturulmuştur. Bu bağlı ortaklıklardan, Eti
Alüminyum A.Ş., Eti Krom A.Ş., Eti Bakır A.Ş., Eti Gümüş A.Ş., Eti
Elektrometalurji A.Ş., özelleştirilmiş, Eti Pazarlama ve Dış Ticaret A.Ş. ise
kapatılmıştır. 2004/6731 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla Eti Holding A.Ş.’nin
ticari unvanı Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiş ve Eti
Bor A.Ş.nin 31.01.2004 tarihi itibarıyla kapatılmasına karar verilmiştir.
Teşekkülün yeniden hazırlanan Ana Statüsü, YPK’nın 27.05.2004 tarih ve
2004/T-16 sayılı Kararıyla onaylanarak yürürlüğe girmiştir.
2004 yılına kadar teşekkül bünyesinde kalan Eti Zeolit A.Ş. de YPK Kararıyla
31.12.2004 tarihi itibarıyla kapatılmıştır.
Petrol, kömür ve demir hariç her türlü maden ve endüstriyel hammadde ve
kaynaklarını (bor tuzları, uranyum ve toryum dahil) aramak, aratmak,
değerlendirmek, fizibilite ve projeler yapmak, işlemek ve işlettirmek Kuruluşun
faaliyet alanını oluşturmaktadır. Ancak, ülkemizin dünya bor rezervlerinin
yaklaşık yüzde 72’sine sahip olması nedeniyle, Eti Maden İşletmeleri
ilgili yasalar çerçevesinde ağırlıklı olarak bor minerallerinin üretilmesi, işletilmesi
ve pazarlanması alanında faaliyet göstermektedir.
Eti Maden İşletmeleri’nin ülkemiz bor piyasasındaki pazar payı tekel niteliğinden
dolayı yüzde 100’dür.
Önemli Gelişmeler
Kuruluş katma değeri yüksek rafine ürün üretimine yoğunlaşırken, uluslararası
pazarlama ağı ve yurt dışı yatırımlarıyla pazardan daha çok pay almayı
hedeflemektedir. Bu amaçla, pazarın kontrolünü sağlamak için Çin’de bir
temsilcilik açılmıştır. Kuruluş 2007 yılında ihracatını, 2002 yılına göre miktar
olarak yüzde 74 artırmıştır. Cari yılda ihraç edilen 1,3 milyon ton’luk borun satış
geliri 384 milyon $ iken, ihracatın yüzde 79’unu bor kimyasalları yüzde 21’ini ise
konsantre bor oluşturmaktadır. Kuruluş son dönemde uzak doğu ve Rusya’ya
olan bor ihracatını önemli bir miktarda artırmıştır. Bor ihracatının bölgesel
dağılımı aşağıdaki grafikte gösterilmektedir.
64
Grafik 4: Bor İhracatının Bölgesel Dağılımı
Orta Doğu
2%
Avrupa
40%
Kuze y ve Güne y
Am e rik a
12%
Uzak Doğu
46%
Afrik a
0%
Halihazırda Kuruluşun ihraç ettiği borun yüzde 68’i cam, yüzde 14’ü frit-seramik,
yüzde 6’sı deterjan ve yüzde 12’si diğer sektörlerde kullanılmaktadır.
Diğer taraftan, özel sektörün özel bor kimyasalları üretiminde görev almasına
yönelik olarak Kuruluş bünyesinde AR-GE çalışmalarına ağırlık verilmiştir.
2840 sayılı Kanun, bor sahalarının kamu tarafından işletilmesi, yönetilmesi ve
pazarlanmasını öngörmektedir. Ancak, kurulu kapasitenin dış talebi
karşılamasının mümkün olmadığı durumlarda, ülkemizin bor pazarından daha
fazla pay alabilmesini teminen, Kuruluş hizmet alımı yoluyla destek almaktadır.
Hali hazırda Eti Maden 688.368 ton B203 satılabilir ürün üretimi ile dünya bor
üretiminin yaklaşık yüzde 37’sini gerçekleştirmekte olup, 628.979 ton B203 ürün
satışı ile dünya bor talebinin yüzde 36’sını karşılamaktadır. Kuruluşun en önemli
rakibi olan ve piyasada ikinci firma konumunda olan Rio Tinto ise 560.000 ton
B203 üretimi ile dünya üretiminin yaklaşık yüzde 30’unu gerçekleştirmekte olup,
ürettiği miktarın tamamını sattığı varsayımı altında dünya talebinin yüzde 32’sini
karşılamaktadır. Geri kalan bor üreticisi firmaların yaklaşık olarak 608.000 ton
B203 üretimi ile dünya bor arzının yüzde 33’ünü, 564.000 ton B203 satışı ile
dünya talebinin yüzde 32’sini karşıladıkları düşünülmektedir.
Malî Durum
Maliyetlerinin büyük bölümü YTL olan Kuruluşun hasılatı büyük oranda döviz
bazlıdır. Bu sebeple, döviz piyasalarındaki gelişmelere paralel olarak 2007
yılında brüt satışları yüzde 9 azalarak 516 milyon YTL olmuş, dönem kârı ise
yüzde 11 artarak 215 milyon YTL’ye ulaşmıştır. 2007 yılı brüt satışları
toplamının 29 milyon YTL’lik kısmını iç piyasa satışları oluşturmaktır. Kuruluşun
dolar bazındaki bor satışları 2006 yılına göre yaklaşık yüzde 5 oranında artış
65
göstermesine rağmen yıllık ortalama dolar kurunun bir önceki yıl seviyesinin
altında gerçekleşmesi sebebiyle satışların YTL değerinde 52 milyon YTL’lik bir
azalış meydana gelmiş ve bu Kuruluşun faaliyet kârına olumsuz olarak
yansımıştır.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: ETİ MADEN, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
568
275
103
190
0
193
516
289
110
117
0
215
-9,2
5,1
7,0
-38,4
11,3
418
103
822
1.241
48
19
1.174
448
123
822
1.269
39
19
1.211
7,0
19,7
-0,1
2,3
-18,3
4,2
3,1
8,72
5,46
56
165
13,54
11,41
7,32
42
170
14,39
30,9
34,2
-24,9
3,4
6,3
3.850
111
3.705
121
-3,8
8,9
32,1
NA
116
185
361,4
347
44
93
436
48
-15
25,6
8,1
-
Eti Maden İşletmeleri 2007 yılında da en büyük bor üreticisi ve satıcısı olma
konumunu sürdürmüş, 2,13 milyon ton konsantre bor, 1,1 milyon ton bor
66
kimyasalları ve eşdeğer ürünler üretimi ile en çok bor üreten firma olmuş ve
dünya bor üretiminin yaklaşık yüzde 32’sini gerçekleştirmiştir.
Kuruluşun likidite rasyoları incelendiğinde ise, işletmede normalin üzerinde ve
kullanılmayan fon bulunduğu anlaşılmaktadır. Kuruluşun alacak tahsil süresi 56
günden 42 güne düşerek, cari yılda kredili satışların Kuruluş kasasına dönme
süresi kısalmıştır. Nakit çevirme süresi ise 165 günden 170 güne yükselmiştir.
İşletmenin malî yapısı incelendiğinde işletmede varlıkların özkaynaklarla finanse
edildiği, gerek kısa vadeli gerekse uzun vadeli yabancı kaynak kullanımının
yıllara yaygın olarak düşük seyrettiği görülmektedir.
Kuruluş, Hazineye 2006 yılında 32 milyon YTL ve 2007 yılında ise 131 milyon
YTL temettü ödemesi yapmıştır.
2006 yılında 107 milyon YTL faiz dışı fazla veren Kuruluş, 2007 yılında, temettü
ödemesindeki 100 milyon YTL’lik artışın da etkisiyle 15 milyon YTL faiz dışı açık
vermiştir.
67
6.9. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
İşletmesi Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
Süleyman Karaman (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Veysi Kurt (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 12,0 milyar YTL
♦
İsa Apaydın (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye
: 7,5 milyar YTL
♦
Talat Aydın (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Şükrü Kutlu (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Ümit Ulvi Canik (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Ulaştırma Bakanlığı
http://www.tcdd.gov.tr
İlk demiryolu hattı olan 130 km'lik İzmir – Aydın hattının yapımına 1856 yılında
başlanmıştır. 1856 – 1922 yılları arasında tüm Osmanlı topraklarında toplam
8.619 km. ve 1923 - 1950 arası dönemde ise 3.578 km demiryolu yapılmıştır.
1950 yılından sonra ülkemizde demiryolu taşımacılığı yerine karayolu
taşımacılığına ağırlık verilmiştir. Ülkemiz yolcu taşıma paylarına bakıldığında,
karayolu yolcu taşıma payı yüzde 96, demiryolu yolcu taşıma payı ise yalnızca
yüzde 2'dir. Demiryollarının, mevcut altyapı ve işletme koşullarının
iyileştirilmemesi
ve
yeni
koridorlar
açılamaması
nedeniyle
yolcu
taşımacılığındaki payı son 50 yılda yüzde 38 oranında gerilemiştir.
Ülkemiz ulaşım sistemi içerisinde karayolu-demiryolu yük taşıma paylarına
bakıldığında, karayolu yük taşıma oranı yüzde 94, demiryolu yük taşıma payı
ise yüzde 4'dür. Demiryollarının yük taşımacılığındaki payı son 50 yılda yüzde
60 oranında gerilemiştir.
TCDD, ülkemizdeki demiryolu taşımacılığını düzenleyen, işleten ve kontrol eden
resmi kurum olup, aynı zamanda sektörde faaliyet gösteren tek şirket olma
özelliği taşımaktadır.
1953 yılına kadar katma bütçeli bir devlet idaresi iken, 29 Temmuz 1953
tarihinden itibaren 6186 sayılı Kanunla "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
İşletmesi" adı altında kamu iktisadi devlet teşekkülü haline getirilmiştir. 233
sayılı KHK ile de "kamu iktisadi kuruluşu" olmuştur.
68
TCDD 18 ihtisas Daire Başkanlığı ile Hukuk, Savunma ve Basın Halkla İlişkiler
birimlerinden oluşmakta, demiryolu taşımacılığı ile ilgili hizmetler 7 Bölge
Müdürlüğünce yürütülmekte ve ayrıca 5 liman işletmektedir.
TCDD bir KİK olarak yapılandırılması sebebiyle bulunduğu sektörde tekel
konumundadır. Bu sebeple pazar payı yüzde 100’dür.
Önemli Gelişmeler

Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesi
Proje, ilk olarak mevcut hattın yanına ilave bir yol yapımını içeren rehabilitasyon
çalışması olarak planlanmış, sonradan mevcut hattın korunarak bunun dışında
yeni çift hatlı hızlı tren projesine dönüştürülmüştür.
Ankara-İstanbul Hızlı Tren güzergâhının tamamlanması ile bu güzergâh
üzerinde çalıştırılacak hızlı tren setlerinin temini sonucu Ankara-İstanbul arası
yaklaşık 3 saate inecektir.

Ankara-Konya Hızlı Tren Projesi
Ankara-İstanbul Hızlı Tren, Marmaray Projelerinden sonra Ankara-Konya Hızlı
Tren Projesi'nin inşaatı devam etmektedir.
Projenin tamamlanması ile Polatlı'dan başlayarak Güneye doğru inen 250 Km
/saat hıza uygun çift hatlı, elektrikli, sinyalli yeni demiryolu inşa edilmiş olacaktır.

Marmaray Projesi
Marmaray Projesi ile her iki yakadaki demiryolu hatları İstanbul Boğazı'nın
altından geçen bir demiryolu tüneli ile birbirine bağlanacaktır. Boğaz demiryolu
tüp tünel geçişi, Yedikule'de yeraltına girmekte, Yenikapı ve Sirkeci yer altı
istasyonları ile devam etmekte, Boğaz'ın altından geçerek Üsküdar yer altı
istasyonuna bağlanmakta ve Söğütlüçeşme'de yüzeye çıkmaktadır.
Marmaray Projesi'nin ikinci etabı olarak adlandırılan Gebze - Haydarpaşa,
Sirkeci -Halkalı banliyö hatlarının iyileştirilmesi çalışmaları kapsamında, Asya
yakasında 43,4 km, Avrupa yakasında 19,6 km'lik banliyö hatları yüzeysel
metroya dönüşecek, 36 istasyon yenilenecek, hat sayısı üçe çıkarılacak, bu
hatların birinde TCDD yük ve anahat yolcu taşımacılığı yapacaktır. Marmaray'ın
hizmete girmesiyle birlikte Gebze - Halkalı arasında 2-10 dakikada bir sefer
yapılarak, her iki yakada bir saatte tek yönde 75.000 yolcu taşınabilecektir.
69
Proje kapsamında, 2009 yılında 280 adet, 2010'da 40 adet ve 2011 yılında 120
adet olmak üzere, toplam 440 adet araç alınması planlanmaktadır.

TCDD’nin Yeniden Yapılanma Çalışmaları
Yeniden yapılanma projesi 2 ana bileşenden oluşmaktadır:
1- Demiryolu Sektörünün Organizasyonu (Eşleştirme -Twinning) Projesi
Bu proje, ülkemiz demiryolu sektörü için AB müktesebatına uyumlu yasal
düzenlemelerin yapılmasını içermektedir. Proje ile demiryolu sektörünü
düzenleyen bir “Çerçeve Kanun” ve “TCDD Kanunu” ve bu kanunları
tamamlayıcı nitelikte yönetmeliklerin hazırlanması amaçlanmakta olup, söz
konusu mevzuata yönelik taslak çalışmalar devam etmektedir.
2- Yeni TCDD Organizasyonu, Hükümetle Malî İlişkilerin Düzenlenmesi ve Malî
Yönetim Bilgi Sistemi (MYBS) Kurulması Projesi
Yeniden yapılanmanın ana unsurlarından olan iş birimlerinin oluşturulması,
kamu hizmeti yükümlülüklerinin tanımlanması, kamu hizmeti sözleşmelerinin
hazırlanması, genel malî ilişkilerin analizini içeren proje; yeni iş birimi bazlı bir
organizasyon yapısını tanımlayarak, TCDD’nin bağımsız ve ticari olarak
yönetilen bir demiryolu girişimi şeklinde yeniden yapılandırılmasını, iş
tanımlarının yapılmasını, performans hedeflerinin ve ölçütlerinin belirlenmesini,
TCDD ve Hükümet arasında AB müktesebatının gerekliliklerini yerine getirmek
üzere, daha dengeli bir malî ilişki tanımlanarak malî ilişkilerin düzenlenmesini,
işletme - altyapı ve kamu hizmeti yükümlüklerine ait muhasebelerin ayrılmasını
kapsamaktadır.
Kuruluşun halihazırda en önemli sorunu, giderlerini gelirleri ile
karşılayamamasıdır. 2007 Malî Yılı Bütçe Kanunu çerçevesinde personel
maaşlarının ve sosyal sigorta primlerinin ödenebilmesini teminen 1,1 milyar YTL
sermaye olarak, 200 milyon YTL görev zararı olarak Hazine Müsteşarlığınca
toplam 1,3 milyar YTL ödenek aktarılmıştır.
TCDD Genel Müdürlüğü tarafından işletilen limanlardan Mersin Limanının
özelleştirme işlemleri tamamlanarak 2007’de devir işlemi yapılmıştır. İzmir ve
Derince Limanlarının ihaleleri ise 2007 yılında sonuçlanmış olup, işlemleri
devam etmektedir.
70
Malî Durum
2006 yılında 1,4 milyar YTL olan brüt satış gelirleri 2007 yılında aynı düzeyde
gerçekleşmiştir.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Bütçeye Ödemeler (Temettü+Hasılat Payı)
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TCDD, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
1.406
1.674
198
-465
88
-504
1.402
1.824
216
-637
117
-630
-0,3
9,0
9,3
33,6
25,1
1.576
166
4.855
6.432
1.451
893
4.087
2.047
190
5.496
7.543
1.867
784
4.892
29,8
14,2
13,2
17,3
28,6
-12,2
19,7
1,09
0,64
234
207
-13,69
1,10
0,66
309
278
-14,04
0,9
2,5
32,1
34,1
-
31.419
948
31.299
1.057
-0,4
11,4
NA
1.507
283
1.300
-13,4
730
853
141
766
807
-186
5,0
-5,3
-
Kuruluş yıllar itibarıyla zarar etmekte olduğundan cari giderlerinin finansmanı
amacıyla düzenli olarak Hazine Müsteşarlığı bütçesinden kaynak transferi
yapılmaktadır. Bu anlamda toplam KİT sistemi içerisinde en çok transfer yapılan
kuruluş olma özelliğini taşımaktadır.
71
Diğer taraftan yapılan sermaye transferleri kuruluşun yatırım harcamalarını
karşılamaya yetmemektedir. Bu sebeple yatırım harcamalarının finansmanı
amacıyla uzun vadeli kredi kullanımı yoluna başvurulmakta, ancak vadesi
geldiğinde bu kredileri geri ödeme hususunda da sıkıntı çekmektedir.
Alacakların tahsil süresi ve nakit çevirme süresi artan kuruluşun özsermaye
getiri oranı negatiftir. Kuruluşun 2006 yılında faiz dışı fazla vermesinin en
önemli sebebi bütçeden yapılan ödemelerdir. 2006 yılında Bütçeden yapılmış
olan ödemeler 2007 yılına göre yaklaşık 200 milyon YTL daha yüksektir.
Kuruluşun personel sayısı yüzde 0,4 oranında düşüş göstermekle birlikte hala
personel fazlası sorunu yaşamaktadır. Diğer taraftan, kuruluşun nitelikli
personel ihtiyacı devam etmektedir.
72
6.10. Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel
Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
Orhan Birdal (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Funda Makbule Ocak (Üye - Genel Müdür Yrd)
Esas Sermaye
: 1,70 milyar YTL
♦
Ödenmiş Sermaye
: 1,05 milyar YTL
♦
Ahmet Arslan (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
♦
Sadettin Parmaksız (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.dhmi.gov.tr
Türkiye havaalanlarının işletilmesi ile Türkiye hava sahasındaki hava trafiğinin
düzenlenmesi ve kontrolü görevi, Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ)
Genel Müdürlüğünce yerine getirilmektedir.
Türk Sivil Havacılık sektörünün altyapısını oluşturan tesis ve donanımıyla, 1933
yılından bu yana değişik isim ve statülerle hizmetlerini yürütmekte olan Kuruluş,
233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve Ana Statüsü çerçevesinde 1984
yılından itibaren faaliyetlerini kamu iktisadi teşebbüsü olarak sürdürmektedir.
Kuruluşun Ana Statüsü ile belirlenen amaç ve faaliyet konuları ise; sivil
havacılık faaliyetlerinin gereği olan hava taşımacılığı, havaalanlarının işletilmesi,
meydan yer hizmetlerinin yapılması, hava trafik kontrol hizmetlerinin ifası,
seyrüsefer sistem ve kolaylıklarının kurulması ve işletilmesi, bu faaliyetler ile
ilgili diğer tesis ve sistemlerin kurulması, işletilmesi ve modern havacılık
düzeyine çıkarılmasını sağlamaktır.
Hava seyrüsefer ve havaalanı işletme hizmetleri çerçevesinde, hizmet verilen
uçak ve yolcu trafiklerinde son yıllarda önemli artışlar meydana gelmiştir.
Özellikle, uluslararası hava limanlarımızın dış hat uçak ve yolcu trafiklerinde
önemli gelişmeler olmuş, İstanbul Atatürk Hava Limanı ile Antalya Hava Limanı,
uluslararası trafik artışı nedeniyle, Avrupa’nın da önde gelen hava limanları
arasında yer almıştır.
73
DHMİ’nin kamu iktisadi kuruluşu olması sebebiyle seyrüsefer hizmetlerinde
pazar payı yüzde 100’dür. Diğer hizmetlerde (havaalanları / terminal
işletmeciliği gibi) özel sektör firmaları faaliyet gösterebilmektedir.
Önemli Gelişmeler
Bölgesel hava alanlarına aktivite kazandırmak, iç hat uçuşlarını cazip hale
getirmek amacıyla başlatılan teşvik politikaları çerçevesinde Kasım 2003
tarihinden itibaren DHMİ tarifelerinde yapılan indirimin yanı sıra, bilet
fiyatlarındaki özel iletişim vergisi ve eğitime katkı payı kaldırılmıştır.
Bu uygulama ile, pazara birçok yeni özel hava yolu taşıyıcısı firma girmiş ve bu
sektörde gerçek anlamda bir rekabet ortamı yaratılmıştır.
Bölgesel taşımacılık uygulamasının başladığı 2003 yılından itibaren iç ve dış
hat yolcu taşımacılığında sürekli artış yaşanmaktadır. Aynı şekilde, 2007 yılında
da iç hat yolcu sayısında yüzde 10,1, dış hat yolcu sayısında yüzde 15,6, iç hat
yük miktarında yüzde 3,6, dış hat yük miktarında yüzde 12,6, iç hat uçak
trafiğinde yüzde 4, dış hat uçak trafiğinde ise yüzde 12 oranında artış olmuştur.
DHMİ, 12 Nisan 2007 tarihinde Antalya Hava Limanı İşletmesinin işletme
hakkını 2,37 milyar avro (3 milyar 197 milyon dolar) bedelle devretmiştir.18 Daha
önce de, Atatürk Hava Limanı iç ve dış hatlar terminal binası, çok katlı otopark
ve genel havacılık terminalinin 15,5 yıl süreyle kiralanmak suretiyle işletilmesine
ilişkin 3 milyar dolar’lık kira sözleşmesi 16 Haziran 2005 tarihinde imzalanmıştı.
Daha önce kapatılan veya uçuş olmayan Tokat, Uşak, Sivas, Siirt, Çanakkale,
Kahramanmaraş, Adıyaman, Amasya, Merzifon ve Hatay hava alanları DHMİ
tarafından yeniden sivil hava trafiğine açılmıştır. Milas Bodrum Havalimanı Dış
Hatlar Terminali Yap – İşlet – Devret İhalesi 02.08.2006 tarihinde gerçekleşmiş,
Teknotes A.Ş. 45 ay işletme süresi karşılığı ihaleyi kazanmış, 14.12.2007
tarihinde uygulama sözleşmesi parafe edilmiş olup YPK kararı beklenmektedir.
Malî Durum
Kârlı bir Kuruluş olan DHMİ bütçeye önemli miktarlarda hasılat payı ve temettü
ödemektedir. 2006 yılı sonuna kadar gayri safi satış hasılatı tutarı üzerinden
yüzde 10 olarak uygulanan hasılat payı oranı 2007 Ocak ayından geçerli olmak
üzere yüzde 14’e yükseltilmiştir. Kuruluş 2007 yılında 344 milyon YTL temettü,
105 milyon YTL hasılat payı ödemiştir.
18
Antalya Havalimanı iki dış hatlar terminalinden oluşmaktadır. Birinci terminal 17 yıl 3,5 ay süre
ile, ikinci terminal ise 15 yıl 3 ay süreyle devredilmiştir.
74
Kuruluşun seyrüsefer gelirleri, terminal gelirleri ve işletme gelirlerinden oluşan
brüt satış rakamları 2000 yılından 2007 yılına kadar aralıksız her yıl büyüyerek
229 milyon YTL’den 1 milyar YTL’ye yükselmiştir.
Kuruluşun kamulaştırma giderlerinin artmasıyla birlikte kısa vadeli borçlarında
yüzde 77 artış oluşmuş, bu da nakit çevrim süresinin negatife dönmesine yol
açmıştır.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: DHMİ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
1.023
378
47
524
0
578
1.046
419
48
474
0
565
2,2
10,8
0,7
-9,5
0,0
-2,2
1.120
21
2.020
3.140
341
252
2.546
1.471
22
2.420
3.891
604
693
2.594
31,4
2,0
19,8
23,9
77,2
174,7
1,9
3,28
3,14
51
26
19,01
2,44
2,34
39
-72
15,39
-25,9
-25,5
-23,6
-19,0
6.928
188
7.460
218
7,7
15,7
273
NA
447
301
63,7
884
183
118
884
248
-389
0,0
35,7
-
75
Kuruluşun kârlılığında da 2000 yılından 2007 yılına kadar düzenli bir büyüme
gözlemlenmektedir. Anılan yıllar arasında Kuruluş dönem kârı 93 milyon
YTL’den 565 milyon YTL’ye çıkmıştır.
DHMİ’nin faiz dışı denge rakamı 2006 yılında 118 milyon YTL fazla verirken,
2007 yılında yatırım tutarının yüzde 36 ve bütçeye yaptığı temettü katkısının
yüzde 64 oranında artmasının da etkisiyle 389 milyon YTL açık vermiştir.
Kuruluşun 2007 yılı asit test oranı 2,34, özsermaye getiri oranı yüzde 15 olarak
gerçekleşirken yarattığı katma değer 884 milyon YTL olmuştur.
76
6.11. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
Salih Orakçı (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
H. Gani Aygün (Üye – Gn. Md. Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 51,1 milyon YTL
♦
Boş (Üye – Gn. Md. Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye
: 50,8 milyon YTL
♦
Orhan Öge (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
♦
Münir Karaloğlu (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.kiyiemniyeti.gov.tr
Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’nin bünyesinde Kıyı Emniyeti ve Gemi
Kurtarma İşletmesi olarak yer almakta iken Özelleştirme Yüksek Kurulunun
07.04.1997 tarih ve 97/12 sayılı Kararı ile Denizcilik Müsteşarlığına devredilmiş,
bilahare 12.05.1997 tarih, 97/9466 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Kıyı
Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü adı altında bir kamu
iktisadi kuruluşuna dönüştürülmüştür.
Kıyı emniyetini arttırma adına verilebilecek her türlü hizmeti vermek üzere
hizmet alanının genişlemesiyle ismi Şubat 2007’de Kıyı Emniyeti Genel
Müdürlüğü olarak değiştirilen kuruluş; denizlerimizde, iç sularımızda ve kara
sularımızda seyreden Türk ve yabancı bayraklı gemilerin seyir güvenliğine
yardımcı olmak; kıyı emniyeti ve gemi kurtarma hizmetleri yapmak ve bunlarla
ilgili cihaz ve tesisleri kurmak, işletmek; can, mal ve gemi kurtarmak, yardım,
çeki, batık çıkartmak ve bunlarla ilgili römorkaj ve dalgıçlık hizmetlerini yapmak
amacıyla kurulmuştur.
KİK statüsünde olan KIYEM tekel konumu dolayısıyla yüzde 100’lük bir pazar
payına sahiptir.
Önemli Gelişmeler
Türk Boğazları Gemi Trafik Hizmetleri (TBGTH) sistemi projesinin birinci
aşamasında Temmuz 2003 tarihinde fiziki açılışı gerçekleştirilmiş, ikinci
aşamasında ise sistem testleri ve operatörlerin görev başı eğitimleri yapılmış ve
sistem Aralık 2003 tarihinde devreye alınmıştır. Üçüncü aşamasında, Marmara
77
Denizi etabının sisteme dahil edilmesi ile TBGTH 204 millik bir alanda dünyanın
en uzun elektronik kapsama alanlarından birisi olacaktır.
Deniz ve seyir güvenliği hizmetlerinin tek elden yürütülebilmesi ve Türk
Boğazları Gemi Trafik Hizmetleri (TBGTH) ile hizmet bütünlüğü sağlanması
amacıyla, TDİ ile birleştirilmesi gündemdedir. 2008 yılı Hükümet Programında
da TDİ ve KIYEM’in tek bir çatı altında birleştirileceği hükme bağlanmış olup,
2008 Aralık sonuna kadar birleşmenin tamamlanması öngörülmüştür.
Kuruluş 2007 yılında, 7 adet Türk ve 21 adet Yabancı bayraklı gemi olmak
üzere toplam 28 Adet gemiye kurtarma yardım hizmeti, 18 gemiye çeki hizmeti,
1.147 gemiye refakat hizmeti, 637 gemiye römorkaj hizmeti ve diğer faaliyetler
başlığı altında 115 adet hizmet vermiştir.
Kuruluş 2007 yılında, bilgi işlem ağının geliştirilmesi, römorkör alımı, fener ve
tahlisiye istasyonlarının yenilenmesi, makine teçhizat alımı projeleri kapsamında
14 milyon YTL yatırım harcaması yapmıştır.
Malî Durum
Hasılatı büyük oranda dövize endeksli olan Kuruluşun dönem kârı 2001 yılından
2004 yılında kadar sürekli azalarak 76 milyon YTL’den 11 milyon YTL’ye
gerilemiştir. 2005 yılında 18 milyon YTL’ye 2006 yılında ise 37 milyon YTL’ye
yükselen dönem kârı 2007 yılında 29 milyon YTL’ye gerilemiştir.
Kuruluş satışlarının büyük oranda peşin olarak yapılması, dönen varlıklar
içerisinde likit varlıkların payının yüksek olmasını sağlamaktadır. Bu çerçevede,
nakit çevirme süresi negatif değerler alan Kuruluşun 2007 asit test oranı 4,44
olmuştur. Özsermaye getiri oranı ise yüzde 32’den yüzde 20’ye gerilemiştir.
KIYEM, 2007 yılında bütçeye 10 milyon YTL temettü ve 12,9 milyon YTL hasılat
payı ödemiştir. 2006 yılında 13 milyon YTL faiz dışı fazla veren Kuruluş, dönem
kârındaki azalma nedeniyle 2007 yılında 1 milyon YTL faiz dışı fazla vermiştir.
78
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: KIYEM, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
139
56
30
34
0
37
130
57
36
21
0
29
-6,3
1,7
17,4
-37,6
0,0
-22,1
47
1
70
117
11
0
106
50
1
78
128
11
0
118
6,9
-2,3
11,5
9,6
0,8
0,0
10,5
4,45
4,13
7
-13
31,73
4,72
4,44
4
-8
20,48
6,0
7,4
-43,7
-35,4
1.450
65
1.428
73
-1,5
12,5
23,9
NA
23,2
38,1
-2,9
107
16
6
108
14
1
0,4
-12,7
-76,1
79
6.12. Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Osman Tural (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Yusuf Toprak (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye : 1.050 milyon YTL
Ödenmiş Sermaye: 812 milyon YTL
♦ Doç Dr. Ender Ethem Atay (Üye - Bakanlık
Temsilcisi)
♦ Münir Kaya Amanvermez (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Ahmet Fethi Toptaş (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.ptt.gov.tr
En eski KİT’lerimizden birisi olan PTT’nin tarihi, Tanzimat Fermanı uyarınca
posta hizmetlerinin halkın da ihtiyaçlarını karşılayacak duruma gelmesi
amacıyla 1840 yılında kurulan Posta Nazırlığı’na kadar gitmektedir. İlk
kurulduğu yıllarda yalnızca posta hizmeti verilirken, 1855 yılında Telgraf ve
1910 yılında para havalesi hizmetleri verilmeye başlanmıştır.
Cumhuriyetin kuruluş yıllarında 376 sayılı Posta Kanunu ve 406 sayılı Telgraf
ve Telefon Kanunu ile kamu haberleşmesine yönelik yasal düzenlemeler hayata
geçirilmiştir. Kuruluş önce 17.10.1954 tarih ve 6145 sayılı Kanunla kamu iktisadi
teşebbüsü statüsüne kavuşmuş ve 233 sayılı KHK’nın 1984 yılında
yayımlanmasıyla kamu iktisadi kuruluşu olarak bugünkü halini almıştır.
Kuruluş posta ve telefon işletmeciliğinden sorumlu iken, 18.06.1994 tarih ve
4000 sayılı Kanun uyarınca T.C. Posta İşletmesi Genel Müdürlüğü olarak
yapılandırılmış ve telekomünikasyon hizmetleri kuruluş bünyesinden ayrılmıştır.
Kamu iktisadi kuruluşu olan PTT, kârlı olmayan beldelerde şube açmakta, bu
şekilde kamu hizmeti yerine getirmektedir. Kuruluş ana statüsüyle belirlenen
temel amaç ve faaliyet konuları tekel niteliğindeki posta, telgraf hizmetleri ile
posta kolilerinin taşınması ve posta havale işlemleri yapmaktır.
PTT bir kamu iktisadi kuruluşu olması sebebiyle yurt içi posta iletiminde tekel
konumdadır. Ancak kargo şirketlerinin de piyasada rekabet eder hale gelmeleri
nedeniyle pazar payı yüzde 96 civarına düşmüştür.
80
Önemli Gelişmeler
Kuruluş geçmiş senelerde faaliyetlerinden zarar ederken, son yıllarda
hizmetlerini çeşitlendirerek önemli ölçüde kâr etmeye başlamıştır.
Yurt içinde yaygınlığı belli bir düzeyin altında kalan bankaların kredi kartlarının
tahsilatı, elektrik, su, GSM şirketleri ve Türk Telekom fatura tahsilatından elde
edilen komisyon geliri kuruluş gelirlerinin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.
Kuruluş gelirlerinde önemli bir payı olan Türk Telekom fatura tahsilatından
alınan komisyon oranının kademeli olarak düşürülmesi için Türk Telekom A.Ş.
ile protokol yapılmıştır.
Teknolojik ilerleme sonucu mektup gönderilerinin yanında fatura gönderimleri
de elektronik ortamda yaygınlaştığından ve e-beyanname uygulamasına geçiş
söz konusu olduğundan, PTT koli gönderileri konusunda kendisini geliştirme
amacını benimsemiş, 2007 yılında koli-kargo piyasasına girmek için çalışmalara
başlamıştır.
Avrupa Parlamentosu, üye ülkelerde posta hizmeti tekelinin 2013’te tamamen
sonlandırılmasına karar vermiş bulunmaktadır. Bu çerçevede posta sektörünün
rekabete açılması, aynı zamanda evrensel hizmetin sürdürülmesi
hedeflenmektedir. Bu durum, üyelik müzakereleri devam eden ülkemizde posta
tekelini sürdüren PTT’nin, malî durumunu korumak için verimliliğini ve rekabet
gücünü artırmasını gerektirmektedir.
Malî Durum
PTT’nin 2007 yılı brüt satış hasılatı yüzde 12,2 artarak 1 milyar YTL’ye, faaliyet
kârı yüzde 4,5 artarak 67 milyon YTL’ye ve dönem kârı yüzde 17 artarak 238
milyon YTL’ye yükselmiştir.
Bir hizmet kuruluşu olarak PTT’nin en büyük maliyet unsuru istihdam
giderleridir. Kuruluşun 2007 yılı istihdam gideri yüzde 15,8’lik bir artış
göstererek 783 milyon YTL’ye ulaşmıştır.
Kuruluş dönen varlıklarının yüzde 86’sını hazır değer olarak tutmaktadır. PTT
bir hizmet kuruluşu olması nedeniyle az miktarda stok bulundurmakta, hasılatı
ise büyük oranda nakit bazda gerçekleştiğinden ticari alacaklar kalemi tutarı
önemli bir büyüklüğe ulaşmamaktadır. Bu itibarla kuruluşun 2006 ve 2007
yıllarında asit test oranı sırasıyla 2,37 ve 1,93 olarak gerçekleşmiştir. Kuruluşun
oldukça likit çalıştığı, nakit çevirme süresinin negatif değerler almasından da
görülmektedir.
81
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak:PTT, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
932
651
217
64
1
203
1.046
178
800
67
0
238
12,2
-72,7
269,5
4,5
17,1
705
17
745
1.451
272
5
1.174
881
14
808
1.689
403
4
1.281
24,9
-15,4
8,3
16,4
48,0
-0,6
9,1
2,59
2,37
3
-85
12,84
2,19
1,93
1
-300
13,51
-15,6
-18,7
-52,9
5,2
30.139
676
29.600
783
-1,8
15,8
NA
70
506
896
17
72
1.040
84
8
16,2
398,1
-88,9
Kuruluş öz kaynaklarının toplam pasifler içindeki payı 2006 yılında yüzde 81 ve
2007 yılında yüzde 76 olmuştur. Yabancı kaynakların ise neredeyse tamamı
kısa vadeli niteliktedir.
2007 yılında bütçeye 70 milyon YTL temettü ödemesi gerçekleştirmiş
olmasınında etkisiyle faiz dışı fazla dengesi 72 milyon YTL’den 8 milyon YTL’ye
düşmüştür.
82
6.13. Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
Hasan Atagün (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Ahmet Uçar (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
♦
Muhammet Kaya (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦
Abdullah Atilla Metin (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Mehmet Halis Bilden (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Kemal Madenoğlu (Üye - Hazine Temsilcisi)
: 400 milyon YTL
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
http://www.ebk.gov.tr
Et ve Balık Kurumu 3780 sayılı Milli Koruma Kanunu’nun 6 ncı maddesi
uyarınca, 28.08.1952 tarih ve 3/15597 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
onaylanan, K/871 sayılı Koordinasyon Kurulu Kararı üzerine, 01.10.1952
tarihinde “Et ve Balık Kurumu” unvanı ile kurularak 01.01.1953 tarihinde
faaliyete geçmiş bir iktisadi devlet teşekkülüdür.
İlk et kombinası 1953 yılında Erzurum da hizmete açılmış, bunu 1955 yılında
Ankara takip etmiştir. İlerleyen yıllarda açılan 25 et kombinası, 2 tavuk
kombinası, 2 et işleme ünitesi, 1 balık mamulleri fabrikası ve 1 soğuk hava
deposu ile üretime ve muhafazaya yönelik iş yeri sayısı 35’e ulaşmıştır.
20 Mayıs 1992 tarih ve 92/3088 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile özelleştirme
kapsamına alınan kurumun kombinalarının bir kısmı satılmış, bir kısmı
kapatılmış, bir kısmı da çeşitli Kurumlara devredilmiştir. Halen 8 et kombinası ile
faaliyetlerini devam ettirmektedir.
EBK, Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun 26 Ağustos 2005 tarih, 2005/104 sayılı
Kararı ile özelleştirme kapsam ve programından çıkartılarak Hazine
Müsteşarlığı portföyüne devredilerek Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile
ilişkilendirilmiştir.
Özelleştirme kapsamından çıkarılan kurumun hazırlanan yeni ana statüsü ile
amaç ve faaliyetlerinde önemli değişiklikler yapılmıştır. Ticari esaslara göre
faaliyet göstermesi gereken Kuruma, yeni Ana Statüsü ile “Kurumun yeniden
yapılandırılarak, hayvancılık sektöründe düzenleyici ve destekleyici bir rol
83
üstlenmesi” ve “Ülke hayvancılığını teşvik ederek istikrarlı bir şekilde
geliştirilmesine yardımcı olması” gibi kamu hizmeti ağırlıklı görevler verilmiştir.
EBK’nin pazar payı 2007 sonu itibarıyla yüzde 2’dir.
Önemli Gelişmeler
2006 yılında Yönetim Kurulu Kararı ile devir alınan Ağrı ET Kombinası, gerekli
yatımlar yapılarak 2007 yılı Haziran ayında faaliyete geçmiştir.
2006 yılında başlanılan TAR-ET Projesinde, ilk yıl sonunda hedeflenen
rakamlara ulaşılamamıştır.
Kurumun kombinalarının şehir içerisinde kalması nedeniyle Endüstriyel ve
Sanayi Tesislerinin çevre kirliliği ve çevreye verdikleri (koku vs. gibi) zararlardan
dolayı söz konusu kombinaların şehir dışına taşınması yönünde günümüz (ISO
9001 Kalite Yönetim Sistemi ve HACCP) şartlarına uygun işletme maliyetini
asgariye indirecek teknik donanıma sahip yeni Kombina yapımları devam
etmektedir.
Kamu İhale Yasası, Kurumun kamu kurum ve kuruluşlarına protokol yapmak
suretiyle et satma imkanını ortadan kaldırmıştır. Askeri birlikler dahil tüm
kurumlar et ihtiyaçlarını yasa gereği ihale ile karşılamak zorundadır. Kurum,
işçilik maliyetleri ve diğer giderlerinin özel sektöre göre yüksek olması nedeniyle
söz konusu ihaleleri almakta zorlanmaktadır.
Kurumun ortalama işçi maliyeti 2007 yılı için 2.559 YTL/ay ile hayvancılık
sektöründe faaliyet gösteren özel işyerleri ortalamasının çok üstünde olup, bu
durum Kurumun rekabet gücünü zayıflatmaktadır.
Malî Durum
Kuruluş devamlı zarar eden kamu iktisadi teşebbüslerindendir. 2007 yılında,
brüt satışları yüzde 17 artışla 97 milyon YTL’ye yükselmiş, faaliyet ve dönem
zararları 2006 yılına göre azalmıştır.
Kurumun kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü gösteren cari oran 2006 yılına
göre yüzde 52 oranında düşerek 2007 yılında 1,4 olarak gerçekleşmiştir.
Kurumun alacaklarını tahsil süresi 2006 yılında 24 gün iken, 2007 yılında ticari
alacaklarının artması nedeniyle 28 güne yükselmiştir.
84
2006 yılındaki stok devir hızı 2,73 iken 2007 yılında net satışlardaki artış
nedeniyle stok devir hızı 3’e yükselmiştir.
2007 yılı finansman ihtiyacı Hazine Müsteşarlığından yapılan 33 milyon YTL
sermaye ödemesi ile karşılanmıştır. Finansman ihtiyacının tümüyle sermaye
ödemesi yoluyla giderilmesi dolayısıyla uzun vadeli borçların özkaynaklara
oranı sıfır düzeyindedir.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: EBK, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
83,3
103,2
14,5
-34,4
0,0
-38,6
97,3
114,8
13,9
-31,5
0,0
-34,5
16,8
11,2
-4,0
0,0
-10,6
22,8
6,5
46,8
69,6
20,1
0,0
49,5
31,8
20,9
45,4
77,2
27,9
0,0
49,3
39,3
219,6
-3,0
10,9
38,7
-25,0
-0,4
1,14
0,70
24
25
-73,71
1,14
0,36
28
31
-69,74
0,5
-49,4
16,1
22,0
-
1.060
27,5
1.038
35,0
-2,1
27,5
NA
32,5
20,5
34,8
7,1
-8,6
7,3
-9,8
2,8
0,5
-12,7
-92,7
-
85
6.14. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
Dr.H.İbrahim Özbayat(YK Başkan V.ve Gn Md V.)
♦
Ali Yıldırım (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 400 milyon YTL
♦
Prof. Dr. Ekrem Erdem (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
Ödenmiş Sermaye
: 299 milyon YTL
♦
Dr. Ferhat Şelli (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Yalçın Yüksel (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tigem.gov.tr
1983 yılında Devlet Üretim Çiftlikleri ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı bünyesinde
bulunan hara ve inekhaneler, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü adı altında
birleştirilmiştir.
TİGEM, bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak, çeşitlendirmek, ürün kalitesini
iyileştirmek amacıyla yetiştirmiş olduğu damızlık hayvan, tohumluk, fidan, fide
gibi girdileri yetiştiricilere intikal ettirmek, tarım teknolojisi, girdi kullanımı ve
ıslah konularında öncülük ve öğreticilik yapmak amacıyla kurulmuş olan bir
iktisadi devlet teşekkülüdür.
Kurulduğu ilk yıllarda tohumluk, fidan, fide üretiminde önemli hizmetler görmüş,
damızlık üretiminde ise sığırcılık, koyunculuk ve civciv üretiminde elde edilen
gelişmeler küçük ve büyük baş hayvancılığının gelişmesine katkı sağlamıştır.
Son yıllarda özel sektör kuruluşları bitkisel üretim ve tavukçulukta TİGEM’in
önüne geçerek önemli ilerlemeler kaydetmişlerdir. Ancak, hububat tohumluğu,
büyük ve küçükbaş damızlık üretiminde ve dağıtımında TİGEM işlevini ve
önemini halen korumaktadır.
YPK’nın 24 Aralık 1999 tarih ve 99/T-46 sayılı Kararı ile, TİGEM’in amaç ve
faaliyet konularında üretim yapmak üzere iştirakler kurması hususu
düzenlenmiştir. 4 Temmuz 2003 tarih 2003/T-13 sayılı YPK Kararı ile de yapısal
sorunlardan dolayı verimli çalıştırılamayan 22 adet tarım işletmesinin tasfiye
edilerek TİGEM'in amaç ve faaliyet konuları doğrultusunda özel sektöre
kiralanması hüküm altına alınmıştır.
86
TİGEM’in buğday ve arpa tohumluk piyasasındaki payı yüzde 65 ile yüzde 68
arasında değişmektedir.
Önemli Gelişmeler
YPK Kararları doğrultusunda başlatılan kiralama ve iştirak faaliyetlerine devam
edilmektedir. 2007 yılı sonu itibarıyla 14 işletmenin özel sektöre devri
gerçekleştirilmiş, işletme sayısında yüzde 36,8, arazi miktarında ise yüzde 3,8
azalma meydana gelmiştir. Ancak, üretim miktarında herhangi bir düşüş
olmamıştır. Bununla birlikte, 2007 yılında yapılan TBMM KİT Üst Komisyon
Toplantısı’nda TİGEM tarafından kiraya verilen işletmelerin ülke ekonomisine
olan katkısı ile, kiralamadan kaynaklı sorunların tespit ve çözümüne yönelik bilgi
birikimi oluşana kadar kiralama sürecinin durdurulmasına yönelik bir tavsiye
kararı alınmıştır.
2007 yılında ülkemiz genelinde yaşanan kuraklık TİGEM’in malî yapısını önemli
ölçüde bozmuştur. Özellikle, Kuruluşun yıllık satış hasılatının yüzde 40’ını
karşılayan Ceylanpınar Tarım İşletmesi’nde 2007 yılında yeterli ürün
alınamaması nedeniyle TİGEM’in 2008 yılında önemli miktarda ilave finansman
ihtiyacı doğmuştur.
Kuruluşun hububat tohumluğu üretimi 2006 yılına göre yüzde 19 düşüşle 153
bin ton olarak gerçekleşmiştir.
Sertifikalı tohumluk çalışmalarına devam edilmiş, üreticinin ihtiyacı olan
sertifikalı tohumluğun üretilmesi çalışmalarında önemli ilerlemeler sağlanmıştır.
Kuruluşa ait arazilerin, kamu kurum ve kuruluşlarına tahsis edilmesine yönelik
uygulamalar, zaman zaman TİGEM’in arazi ve işletme bütünlüğünün
bozulmasına yol açabilmektedir.
Ülkemizde kullanılması gereken sertifikalı tohumluk miktarı 876 bin ton
olmasına rağmen kullanım 150-200 bin ton civarında seyretmektedir. Bununla
birlikte, TİGEM’in mevcut hububat tohumu üretim kapasitesi 200 bin ton
civarındadır.
Malî Durum
Kuruluş 2007 yılına kadar başa baş noktasında faaliyet göstermekte ise de
2007 yılında yaşanan kuraklık sonucu satış gelirleri düşmüştür. Brüt satışları
2007 yılında yüzde 10 azalışla 210 milyon YTL, faaliyet ve dönem zararları ise
sırasıyla 27 milyon YTL ve 22 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir.
87
Yıl içinde meydana gelebilecek gelir gider dengesizliğinin önlenmesi amacıyla
kuruluşa her yıl Hazine Müsteşarlığı bütçesinden sermaye ödemesi
yapılmaktadır. Söz konusu ödemeler dolayısıyla kuruluş varlıklarının finansmanı
içerisinde öz kaynakların payı yıldan yıla artmaktadır. Bu itibarla, öz kaynakların
pasif toplamı içindeki payı önceki yıllarda olduğu gibi yüzde 90 düzeyinde
gerçekleşmiştir.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TİGEM, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
88
2006
2007
% Artış
233
165
64
4
0
4
210
162
76
-27
0
-22
-10,0
-2,3
17,8
-76,6
-
229
126
135
364
26
2
336
228
150
157
385
39
1
344
-0,3
19,2
16,0
5,7
48,7
-16,1
2,5
8,65
2,62
43
301
1,42
5,80
1,02
21
322
-6,40
-33,0
-61,0
-49,7
7,2
-
4.535
122
4.378
135
-3,5
11,5
NA
34,5
79,3
30,0
13,0
144
9
35
132
11
-31
-8,7
13,1
-
2006 yılında 2,62 olan asit test oranı 2007 yılında “satıcılara” olan borçlardaki
artış nedeniyle 1,02’ye ; 0,32 olan stok dönüş hızı 0,29’a inmiştir.
2007 yılında programlanan satış rakamlarını yakalayamayan Kuruluş 2006
yılında faiz dışı fazla verirken, 2007 yılında dönem zararının da etkisiyle 31
milyon YTL faiz dışı açık vermiştir.
89
6.15. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
İsmail Kemaloğlu (YK Başkanı ve Gn. Müdür)
♦
Burhanettin Köroğlu (Üye – Gn. Md. Yrd.)
Esas Sermaye
: 1.460 milyon YTL
♦
Şükrü Yıldız (Üye - Gn. Md. Yrd.)
Ödenmiş Sermaye
: 961 milyon YTL
♦
Doç.. Dr. Osman Karamustafa(Üye - Bakanlık
Temsilcisi)
♦
Bekir Ulubaş (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Davut Haner (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tmo.gov.tr
I. Dünya Savaşı sonrası tüm dünyada tarımsal faaliyetlerin yoğunlaşması
dünyada ve ülkemizde bol miktarda buğday stok ve arzı oluşmasına, dolayısıyla
buğday fiyatlarında düşüşe yol açmış ve buğday alımına Devlet müdahalesi
zorunlu hale gelmiştir. Bu faaliyetler Ziraat Bankası aracılığıyla
gerçekleştirilirken, 1938 yılında 3491 sayılı Kanunla yalnız bu amaçla çalışmak
üzere iktisadi devlet teşekkülü olarak Toprak Mahsulleri Ofisi kurulmuştur. 1984
yılında 233 sayılı KHK’nın yayımıyla birlikte kuruluş bugünkü hukuki statüsüne
kavuşmuş olup, faaliyetlerini 11.12.1984 tarih ve 18602 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren Ana Statüsü çerçevesinde yürütmektedir.
Kuruluşun faaliyet konusu yurtta hububat fiyatlarının üreticiler yönünden
normalin altına düşmesini ve tüketiciler aleyhine anormal derecede
yükselmesini önlemek, bu ürünlerin piyasasını düzenleyici tedbirler almak ve
gerektiğinde BKK ile hububat dışındaki diğer tarım ürünleri ile ilgili verilecek
görevi yürütmek, afyon ve uyuşturucu maddelere konulan devlet tekelini
işletmek olarak belirtilmiştir.
TMO'nun hububat piyasasındaki faaliyetleri 2002 yılından itibaren önemli ölçüde
değişmiştir. 2002 yılından önce Bakanlar Kurulunca belirlenen fiyatlar üzerinden
hububat destekleme alımı yapan Kuruluş, 2002 yılından itibaren Yönetim
Kurulu’nun belirlediği alım fiyatları ile piyasada regülasyon görevi yürütmeye
başlamıştır.
90
2006 yılında Ana Statüde yapılan değişiklikle, Kuruluşun hububat dışındaki
diğer tarım ürünleri ile ilgili olarak Bakanlar Kurulu tarafından
görevlendirilebilmesine imkan tanınmıştır. Bu çerçevede, istihsal edilen
2006/10865 sayılı BKK ile fındık alımı ile görevlendirilen Kuruluş ayrıca,
2007/12757 sayılı BKK ile Fiskobirlik stoklarında bulunan 76.146 ton fındığın da
satın alımıyla görevlendirilmiştir.
2006 yılına kadar hububat alım kararları yıllık olarak yayımlanırken, 29 Mayıs
2006 tarih ve 2006/10506 sayılı Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Karar
ile, ayrıca yeni bir BKK olmaksızın müteakip yıllarda da hububat alımı yapması
hususunda Kuruluşa yetki verilmiştir.
TMO hububat piyasasında regülasyon görevi gördüğü için pazar payı yıldan yıla
değişebilmektedir. 2007 yılında yurt genelinde yaşanan kuraklık sonucu toplam
hububat alımlarının yaklaşık yüzde 1’i TMO tarafından gerçekleştirilmiştir.
Önemli Gelişmeler
TMO 7 Haziran 2007 tarihinde Anadolu Kırmızı Sert Buğdayın fiyatını önceki
yıla göre yüzde 13,3 artışla 42,5 YKr/Kg olarak açıklamıştır.
2007/2008 alım döneminde TMO 122 bin ton buğday, 2,7 bin ton arpa, olmak
üzere, iç piyasadan toplam 124 bin ton hububat alımı yapmıştır.
2007 yılında tahmini buğday rekoltesinin 17,5 milyon ton, arpa rekoltesinin 7,3
milyon ton olduğu dikkate alındığında, TMO'nun alımlardaki payının buğdayda
yüzde 1, arpada yüzde 1’inde altında kaldığı görülmektedir. TMO'nun
alımlardaki payı değerlendirilirken çiftçilerin tüketim ve tohumluk olarak
kullanmak üzere buğdayın bir bölümünü alıkoydukları, piyasaya çıkan
hububatın rekoltenin yaklaşık yüzde 65'i olduğu ve hububat tüccarının piyasada
fazla hububat olmaması itibarıyla piyasaya daha fazla girdiği dikkate alınmalıdır.
Ayrıca, TMO 2007 yılında kendi adına 453,7 milyon YTL bedelle aldığı 94,3 bin
ton fındığın yanı sıra, Fiskobirlik stoklarında bulunan 76 bin ton fındığı yaklaşık
247 milyon YTL bedelle satın almıştır (Tablo 14)
2007 yılında TMO'nun yurt içi satış miktarı 1,2 milyon ton; un ve unlu mamul
ihracatçılarına ihracattan sonra yapılan hububat satışları 140 bin ton olarak
gerçekleşmiştir. Bu itibarla, 2007 yılında yaklaşık 1,4 milyon ton satış yapan
Kuruluşun iç piyasaya yaptığı satışların payı yüzde 86'yı bulmuştur (Tablo 15).
91
TMO yurt içi satışlarda kârlılık esasına göre faaliyet göstermektedir. Ancak atıl
stokların değerlendirilmesi amacıyla yapılan ihracat ile unlu mamul
ihracatçılarına yapılan hububat satışlarından görev zararı oluşmaktadır.
Tablo 14: TMO Alım Bilgileri
(Seçilmiş Ürünler)
Buğday
Arpa
Mısır
Fındık
2005
2006
2007
Miktar (Bin Ton)
4.320
1.457
122
Maliyet (milyon YTL)
1.432
509
50
Birim Maliyet (YTL/Ton)
332
350
417
Miktar (Bin Ton)
799
725
2,7
200
187
8,5
250
258
309
Miktar (Bin Ton)
651
14
0
157
3
0
242
226
0
Miktar (Bin Ton)
162
170
585
711
3.611
4.388
Kaynak: TMO
2007 yılı ortalama hububat satış maliyetinin 480 YTL/Ton olduğu dikkate
alındığında, 220 YTL/Ton fiyat ile gerçekleştirilen hububat ihracatından yaklaşık
260 YTL/Ton zarar edilmektedir. Unlu mamul ihracatçılarına yapılan hububat
satışları da benzer şekilde gerçekleşmektedir.
Tablo 15: TMO Satış Bilgileri
(Seçilmiş Ürünler)
2005
2006
2007
3.438
3.710
1.003
Hasılat (milyon YTL)
690
856
364
Ort. Satış Fiyatı (YTL/Ton)
201
231
400
Miktar (Bin Ton)
292
632
383
53
150
110
182
237
350
Miktar (Bin Ton)
398
699
290
100
178
77
251
255
260
Miktar (Bin Ton)
Buğday
Arpa
Mısır
Kaynak: TMO
Kuruluşun, programın üstünde alım yapması, finansman yükünün artması
sonucunu doğurmakta, hububat alımlarının finansmanı dış borç kullanılarak
92
gerçekleşmektedir. Alım miktarı programın üzerine çıktığı zaman oluşan atıl
stoklar, ihracat ve/veya un ve unlu mamul ihracatçılarına ihracattan sonra
yapılan hububat satışları ile eritilmeye çalışılmaktadır.
Kuruluşa, hububatın yanı sıra, gerek arz fazlası gerekse Fiskobirlik stoklarındaki
fındığı satın almasına yönelik verilen görevler, 2007 yılında TMO’nun özellikle
finansman ihtiyacını artıran önemli bir faktör olmuştur. Kuruluş, söz konusu
alımların finansmanını teminen önemli tutarda dış kredi kullanmak zorunda
kalmıştır.
Malî Durum
Yukarıda da bahsedildiği gibi, 2007 yılında yaşanan kuraklığı etkisi satış ve
maliyetler üstünde kendini göstermiş ve kuruluşun brüt satışları 892 milyon
YTL’ye, faaliyet kârı da 8 milyon YTL’ye düşmüştür.
Kuruluşun kısa vadeli yükümlülükleri karşılama kabiliyetini gösteren asit test
oranında 2007 yılında bir iyileşme olduğu görülmektedir. Bununla birlikte,
TMO’nun uzun vadeli borçları bir önceki yıla göre yüzde 28 oranında artarak
2,35 milyar YTL’ye ulaşmıştır. Bu itibarla, Kuruluşun kısa vadeli borç
yükümlülüklerinin azalırken uzun vadeli borçlarında önemli bir artış olduğu
görülmektedir.
Kuruluşun 2006 ve 2007 yıllarında almış olduğu fındıkları satamaması ve
böylece TMO’nun stoklarının toplamda artması sonucu 2006 yılında 0,33 olan
stok dönüş hızı 2007 yılında 0,14’e düşmüştür.
2007 yılında Kuruluşun 2 milyon ton buğday alması programa bağlanmış
olmakla birlikte alım miktarı 124 bin tonla sınırlı kalmış ve Kuruluş FDF’si olumlu
etkilenmiştir. Bununla birlikte, 2007 yılı Programı’nda fındık alımı yapmayacağı
programlanan Kuruluşun 162 bin ton fındık alımı yapması Kuruluş FDF’sini
olumsuz etkilemiş ve bu itibarla düşük miktarda kalan hububat alımlarının
sağladığı olumlu etkiyi ortadan kaldırarak 2007 yılı FDF’sinin 141 milyon YTL
açık vermesine yol açmıştır.
93
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TMO, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
94
2006
2007
% Artış
2.164
1.951
94
118
15
17
892
803
80
8
0
14
-58,8
-58,8
-15,0
-93,1
-18,4
3.566
1.359
901
4.466
721
1.833
1.913
3.870
1.528
873
4.743
467
2.350
1.926
8,5
12,4
-3,1
6,2
-35,1
28,2
0,7
4,95
0,50
25
302
0,63
8,28
0,71
7
683
0,54
67,3
43,3
-72,4
125,9
-14,1
3.675
93
3.521
102
-4,2
9,8
NA
166
67,8
152
-8,4
165
7
-271
159
13
-141
-3,9
67,7
-
6.16. Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
Ekrem Yüce (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Osman Keser (Üye – Gn. Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 469 milyon YTL
♦
Yunus Kaldırım (Üye – Gn. Müdür Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye
: 465 milyon YTL
♦
Erdal Celal Sumaytaoğlu (Üye - Bakanlık
Temsilcisi)
♦
♦
Boş (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.caykur.gov.tr
06.12.1971 tarih ve 1497 Sayılı “Çay Kurumu Kanunu” ile iktisadi devlet
teşekkülü olarak Çay Kurumu kurulmuş ve daha önce TEKEL Genel
Müdürlüğüne verilmiş olan yaş çay yaprağının işlenmesi, kurutulması,
pazarlanması ve bu maksatla yaş çay yaprağının satın alınması hususundaki
tekel yetkisi bu Kuruma devredilmiştir. 10.10.1983 tarih ve 112 sayılı KHK ile
kurumun statüsü kamu iktisadi kuruluşu olarak değiştirilmiştir.
04.12.1984 tarih ve 3092 sayılı “Çay Kanunu” ile çayda devlet tekeli kaldırılmış
ve gerçek ve tüzel kişilerin yaş çay işleme ve paketleme fabrikaları kurup
işletebilecekleri, ihtiyaçları olan yaş çay yaprağını doğrudan üreticilerden satın
alabilecekleri belirtilmiştir. Kuruluş 4046 sayılı Kanunla 1994 yılında iktisadi
devlet teşekkülüne dönüştürülmüştür.
ÇAYKUR'un kuruluş amacı, çay ziraatını geliştirmek, çay kalitesini ıslah etmek
ve kuru çay üretip pazarlamaktır. 46 yaş çay işleme fabrikasında yaklaşık
16.500 personel ile faaliyetlerini sürdüren ÇAYKUR, ülkemiz çay sektöründe
yüzde 60 pazar payına sahiptir.
Yaş çay alımlarının yaklaşık üçte ikisini Rize'den yapan Kuruluş, Trabzon,
Artvin, Giresun ve Ordu illerinde yaş çay alımı yapmaktadır.
ÇAYKUR yaş çay alım ve çay üretim faaliyetlerinin yanı sıra, çay bahçelerinin
ıslahı ve kaliteli çay üretiminin temini amacıyla budamaya tabi tutulan çaylıklar
nedeniyle üreticilerin uğradığı gelir kaybının tazminine ilişkin uygulamaları
95
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile birlikte yürütmektedir. Bu çerçevede, her yıl
budama tazminatı olarak bütçeden üreticilere ödeme yapılmaktadır.
Önemli Gelişmeler
ÇAYKUR, 2007 yılı yaş çay alım fiyatını 16 Mayıs 2007 tarihinde, önceki yıla
göre yüzde 12,3 artış ile 640 YTL/Ton olarak açıklamış ve Kuruluş yaklaşık
658.000 ton yaş çay alımı yapmıştır.
700
600.000
600
500.000
500
400.000
400
300.000
300
200.000
200
100.000
100
Ton
700.000
0
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
YTL/Ton
Grafik 5: Yaş Çay Alım Bilgileri
Yaş Çay Alımı
Fiyatı
Çaykur’un 2007 yılı çay satış miktarı 2006 yılına göre 710 ton azalarak 116.324
ton olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılındaki satış hasılatı geçen yıla göre yüzde
9,04 oranında artarak 816,6 milyon YTL olmuştur. Kuruluşun pazar payı 2006
yılında olduğu gibi 2007 yılında da yüzde 60 civarında gerçekleşmiştir.
Satış hasılat gerçekleşmelerinin yılın geneline yayılması, buna karşın yaş çay
alımlarının yılın belli bir döneminde yoğunlaşması nedeniyle, Kuruluş zaman
zaman finansman sorunları yaşayabilmektedir.
Çaykur, 2007 yılında 70 ton yeşil çay üretimi gerçekleştirmiştir. Kuruluş dünya
talebi artış gösteren yeşil çay üretimine önümüzdeki yıllarda devam etmeyi
öngörmektedir.
Kuruluş, 2007 yılında tarihinde ilk defa organik çay üretimi için üreticilerle
sözleşme yapmış olup, alınacak çayın işlenebilmesi için 100 Ton/gün kapasiteli
bir çay atölyesinin kuruluş çalışmalarının sonuna gelinmiştir.
96
Yaşlanarak verimden düşen çaylıkların uygun bir yenileme programı
kapsamında sökülerek yenilenmesi gerekmektedir. Bu çerçevede Çaykur ile
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, ekonomik ömrünü tamamlayan çaylıkların
yenilenmesi için proje başlatmıştır.
Malî Durum
Brüt satış hasılatı yüzde 9 artışla 816 milyon YTL olan Kuruluşun, yaş çay alım
fiyatının yüksek olması ve geçici işçilerin daimi statüye geçirilmelerinin de
etkisiyle dönem kârı 10 milyon YTL’ye düşmüştür.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: ÇAYKUR, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
748
640
67
40
0
32
816
711
81
24
1
10
9,0
11,0
20,6
-40,6
-70,0
401
341
126
527
21
32
474
560
403
122
682
167
32
484
39,6
18,1
-3,2
29,4
695,8
-0,9
2,0
19,16
2,12
8
192
7,05
3,36
0,89
55
219
2,02
-82,5
-58,2
586,2
13,8
-71,3
8.236
222
9.027
252
9,6
13,4
NA
136
265
15
-12
276
6
-53
4,1
-61,9
-
97
2003 ve 2004 yıllarında bütçeden yapılan aktarımlarla ÇAYKUR’un sermaye
yapısı güçlendirilmiştir. Ayrıca, son yıllarda kâr etmekte olan kuruluşun
dağıtılabilir kârı da kuruluş bünyesinde bırakılmaktadır.
Kuruluşun kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü gösteren cari oran 2007 yılında
3,3 olarak gerçekleşmiştir. Kuruluşun kısa vadeli borçlarını ödeyememe riski
bulunmamaktır. Ancak kuruluşun kısa vadeli borçlarındaki artış cari oranın bir
önceki yıla göre önemli ölçüde düşmesine neden olmuştur.
Kuruluşun özsermayesinin kârlılığını gösteren özsermaye getiri oranı 2007
yılında bir önceki yıla göre azalarak yüzde 2 olarak gerçekleşmiştir. Bayilere
uygulanan peşin alım iskontoları, satışların nakit bazda gerçekleşmesini
sağlamış ve 2006 yılında alacak tahsil süresi 8 gün olarak gerçekleşmiştir.
Ancak vadeli satış miktarındaki artış 2007 yılında bu sürenin 55 güne çıkmasına
yol açmıştır. Stok dönüş hızı ise 2006 yılında 0,49 iken 2007 yılında 0,48
olmuştur.
2006 yılına göre dönem kârındaki azalış kuruluşun faiz dış fazla rakamını da
olumsuz etkilemiş ve 2006 yılında 12 milyon YTL olan faiz dışı açık rakamı
2007 yılında 53 milyon YTL olmuştur.
98
6.17. Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
H. Abdullah Kaya (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Murat Şenal (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 26 milyon YTL
♦
Ödenmiş Sermaye
: 26 milyon YTL
♦
Erdoğan Süleymaniye (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Mehmet Kilci (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Jale Ü. Aygül (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet Adresi
Maliye Bakanlığı
http://www.dmo.gov.tr
Devlet kağıt, karton, kırtasiye, büro makineleri ve benzeri malzeme ihtiyacının
tek elden, topluca ve uygun fiyatlara karşılanmasının sağladığı tasarruflar,
Devlet Kağıt ve Basım Genel Müdürlüğü'nün daha bağımsız bir kuruluş şeklinde
örgütlendirilmesini gerektirmiş ve 11.03.1954 tarih ve 6400 sayılı "Devlet
Malzeme Ofisi Kurulması Hakkında Kanun" ile DMO; Maliye Bakanlığı'na bağlı,
tüzel kişiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk ve sorumluluğu ile sınırlı, Genel
Muhasebe Kanunu ile Devlet İhale Kanunu hükümlerine ve Sayıştay denetimine
tabi olmayan 100 milyon TL sermayeli bir iktisadi devlet teşekkülü olarak
kurulmuştur.
Kamu iktisadi teşebbüsleriyle ilgili olarak 1983 yılında yürürlüğe konulan 2929
sayılı Kanun çerçevesinde, 28.10.1983 tarih ve 18205 mükerrer sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 121 sayılı "Devlet Malzeme Ofisi
Kuruluşu Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" ile 6400 sayılı kuruluş
Kanunu yürürlükten kaldırılması ve 08.06.1984 tarihinde 233 sayılı KHK'nin
yürürlüğe girmesi ile KİT'lerin yasal çerçevesi yeniden düzenlenmiştir. 233
Sayılı KHK'ye uygun olarak hazırlanan "Devlet Malzeme Ofisi Ana Statüsü"
28.10.1984 tarih ve 18559 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Ancak 2007 yılında, DMO ile ilgili olarak yeni bir Ana Statü
hazırlanmış, 04.05.2007 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Bu Ana Statü'nün 35. maddesi ile de bir önceki Ana Statü yürürlükten
kaldırılmıştır.
99
Kuruluş, Devletin merkezi satın alma birimi olarak basım işletme müdürlüğü, 7
bölge müdürlüğü, 4 irtibat bürosu ile faaliyetlerini yürüten 233 sayılı Kanun
Hükmünde Kararnameye tabi bir iktisadi devlet teşekkülüdür.
Kuruluşun faaliyet amacı,
♦
Genel ve özel bütçeli idarelerin,
♦
Belediyelerin,
♦
KİT’lerin,
♦
Özel kanunla kurulmuş tüzel kişiliği haiz banka, Ofis, Kurum, Sandık ve
Kuruluşlar ile sermayesinin yarısından fazlası bunlara ait ortaklıkların,
kamu yararına çalışan derneklerin,
♦
Tüzel kişiliği haiz Kamu Kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının,
♦
Vakıfların,
♦
Özel kanunlara istinaden kurulmuş tarım satış ve tarım kredi kooperatif
birliklerin
kağıt, mukavva, kırtasiye ve büro malzemesi, büro makineleri motorlu taşıtlar
vb. ihtiyaçlarının teminini sağlamaktır.
Önemli Gelişmeler
KİT sisteminin kârlı kuruluşlarından olan DMO, bütçeye hasılat payı ve temettü
ödemesi yapmaya geçmiş yıllarda olduğu gibi 2007 yılında da devam etmiştir.
Bu çerçevede, 2007 yılında 30 milyon YTL temettü ve 17,4 milyon YTL hasılat
payı ödemiştir.
Kamu kurumlarının, Kamu İhale Kanunu’nca belirlenen tutarın altında Ofisten
yapacağı alımlarda ihale mevzuatına tabi olmaması, DMO’yu kamu kurumları
için cazip hale getirmektedir. Ofisin hasılatının en büyük bölümünü 2007 yılında
da bir önceki yıl olduğu gibi nakil vasıtaları satışı oluşturmaktadır
Bununla birlikte, Maliye Bakanlığı’nın Tasarruf Tedbirlerini içeren 2007 yılı
merkezi yönetim bütçe uygulama genelgesi ile genel bütçeli kamu idarelerinin
kırtasiye, büro malzemesi ve taşıt alımlarının 01.09.2007 tarihinden itibaren
durdurulması, Kuruluşun satış hasılatında geçmiş yılların aksine büyük bir
düşüş meydana getirmiştir. Kuruluşun nakit vasıtaları satışından elde ettiği
hasılat 2006 yılında bir önceki döneme oranla yüzde 64 artarken, 2007 yılında
yüzde 40 oranında azalmıştır. Ofis müşterilerinin nakil vasıtaları talebinin
özellikle yıl sonunda artış gösterdiği düşünüldüğünde, tasarruf tedbirleri
100
genelgesinin nakil vasıtaları satışını ne derece büyük oranda etkilediği daha iyi
anlaşılmaktadır.
Bununla beraber büro makine ve aletleri satışından elde edilen hasılat yüzde 8,
kağıt, karton, mukavva vb. ürünlerin satışından elde edilen hasılat ise yüzde 22
oranında gerilemiştir.
Tablo 16: DMO Satış Hasılatı Bilgileri (milyon YTL)
Önemli Satış Kalemleri
2005
2006
2007
Nakil Vasıtaları
239
392
235
Demirbaşlar ve Diğer Teçhizat
220
190
180
Büro Makina ve Aletleri
132
102
94
Kağıt ve Karton
56
46
36
Kırtasiye Malzemesi
27
25
28
Kaynak: DMO
Malî Durum
Kuruluşun 2007 yılı faaliyet kârı, satış hasılatındaki tedrici azalma nedeniyle bir
önceki yıla göre yüzde 32 oranında azalarak 28 milyon YTL, dönem kârı ise 73
milyon YTL olmuştur. Kuruluş hasılatı yıllar itibarıyla satışların maliyetine paralel
olarak değişim gösterdiğinden kâr marjında önemli bir değişiklik
gözlenmemektedir. Bu itibarla son iki yıl Kuruluşun dönem kârının brüt satışlara
oranı sırasıyla, yüzde 8 ve yüzde 10 olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluş satışları daha ziyade nakit bazda gerçekleştiğinden, aktifleri büyük
oranda hazır değerler ve menkul kıymetler gibi likit varlıklardan oluşmaktadır.
2006 ve 2007 yıllarında cari oran 1,73 ve 2,04, asit test oranı ise 1,13 ve 1,51
Kuruluşun hasılatında anılan tasarruf genelgesi nedeniyle bir azalma
görülmesine rağmen hazır değerlerde bir azalış gerçekleşmemiştir. Bu sebeple
2007 yılında faiz gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 2 oranında artarak 32 milyon
YTL olmuştur. Bu husus, faaliyet kârındaki artış ile dönem kârındaki artış
oranları arasındaki farkın en önemli sebebidir.
2005-2007 döneminde hasılatın büyük oranda nakit olarak gerçekleşmesi
neticesinde ticari alacaklar kaleminde önemli ölçüde azalış meydana getirmiş,
dolayısıyla 2005’te 10 gün, 20 06 ise 2 gün olan ortalama alacak tahsil süresi
2007 yılında ise ortalama 1 gün olarak gerçekleşmiştir.
101
2006 yılında faiz dışı açık veren kuruluş stoklarını bir önceki yıla oranla yüzde
34 azaltarak 2007 yılında 25 milyon YTL faiz dışı fazla vermiştir.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: DMO, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
102
2006
2007
% Artış
917
815
43
41
0
79
728
637
45
28
0
73
-20,6
-21,7
6,4
-31,6
-7,5
365
92
76
441
211
47
183
345
60
73
418
169
9
240
-5,4
-33,9
-3,3
-5,1
-19,7
-80,5
31,0
1,73
1,13
2
-46
38,81
2,04
1,51
1
-28
27,96
17,8
33,7
-35,2
-27,9
1.023
25
990
27
-3,2
4,2
41,6
NA
47,5
85,2
14,2
108
1
-17
103
3
25
-4,7
135,5
-
6.18. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu
Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
Ünal Önsipahioğlu (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Esas Sermaye
♦
Ödenmiş Sermaye:270 milyon YTL
♦
Tümg. Zafer Çamlıca (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Dr.Müh.Albay Nevzat Kılınç (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Berrin Bingöl (Üye - Hazine Temsilcisi)
: 400 milyon YTL
İlgili Bakanlık
İnternet Adresi
Milli Savunma Bakanlığı
http://www.mkek.gov.tr
İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan yeni dünya düzenine uyum sağlamak ve
Türkiye’nin NATO’ya üyeliğinin söz konusu olması nedeniyle, mevcut kapasiteyi
askeri ve sivil alanda daha etkin ve verimli kullanabilmek amacıyla; Askeri
Fabrikalar Umum Müdürlüğü, 1950 yılında 5591 sayılı Kanunla sermayesinin
tamamı devlet tarafından karşılanan tüzel kişiliğe sahip "Makina ve Kimya
Endüstrisi Kurumu" (MKE) olarak yeniden yapılandırılmıştır. Günümüzde 233
sayılı KHK kapsamında bir iktisadi devlet teşekkülü olarak varlığını
sürdürmektedir.
Kurumun ana görevi Türk Silahlı Kuvvetlerinin her çeşit silah, mühimmat, roket,
harp araç ve gereç ihtiyacını karşılamaktır.
Türkiye endüstrisi ve ekonomisindeki gelişmeler paralelinde MKEK’de
organizasyon değişiklikleri yapılmış, Kurum faaliyetlerini 10 Fabrika ve 1 İşletme
Müdürlüğünde çalışan yaklaşık 6,000 personel ile yürütmektedir.
Önemli Gelişmeler
Kurumun en önemli sorunu pazar - talep yetersizliğidir. Kurumun iç piyasadaki
siparişleri dönemler itibarıyla dalgalanmakta, istikrarlı ve artan yönde bir
gelişme göstermemektedir. İhracat imkanlarının kısıtlılığı nedeniyle Kurum dış
piyasa talebinden de yeterince faydalanamamaktadır. Sonuç olarak mevcut
kapasite etkin olarak kullanılamamakta, ancak stratejik üretim hatlarının da
103
faaliyetleri durdurulmamaktadır. Bu durum dengeli bir malî duruma ulaşmayı
engellemektedir.
Kurum 2002 yılına kadar yaşadığı finansman sıkıntısını kısa vadeli olarak ticari
bankalardan borçlanarak karşılamaktayken Savunma Sanayii Destekleme Fonu
(SSDF) kaynaklarından 2006 yılı öncesinde toplam 140 milyon dolar kredi
kullanmıştır. Faiz ödeme yükümlülüğü bulunmayan Kurum, söz konusu krediyi
2007 yılından itibaren ödemeye başlamıştır. Kurumun SSDF’ye olan borcundan
başka herhangi bir ticari banka kredi borcu bulunmamaktadır.
Malî Durum
2007 yılı Kurum açısından oldukça iyi geçmiştir. Kurumun brüt satış hasılatı
yüzde 28 artarak 518 milyon YTL, faaliyet kârı yüzde 36 artarak 89 milyon YTL
ve dönem kârı 72 milyon YTL olmuştur. Özsermaye verimliliği 2006 yılında
negatifken, 2007 yılında yüzde 18.5 olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluşun uzun vadeli borçların büyük bölümünü Savunma Sanayii
Müsteşarlığı’na olan borçlar oluşturmaktadır. Bu borçlar nedeniyle faiz
ödenmediği için, Kurumun faiz giderleri, yüksek yabancı kaynak kullanımına
rağmen düşüktür.
Finansman ihtiyacının karşılanmasını teminen Hazine Müsteşarlığınca Kuruma
2005 yılında 15 milyon YTL, 2006 yılında 25 milyon YTL, 2007 yılında ise 40
milyon YTL sermaye transferi yapılmıştır.
Kurum personel sayısını yüzde 4 azaltmış ve buna paralel olarak istihdam
giderinin toplam giderler içindeki payı yüzde 57’den yüzde 48’e düşmüştür.
Kârlılıktaki artışın da katkısıyla, Kurumun 2007 yılında yarattığı katma değer
yüzde 51 oranında, faiz dışı fazla tutarı ise 113 milyon YTL tutarında artmıştır.
104
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: MKEK, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
404
239
95
66
14
-31
518
315
109
89
2
72
28,3
32,0
13,8
36,5
-85,9
-
281
207
534
815
151
329
335
376
220
511
887
183
257
447
34,0
6,1
-4,4
8,9
21,2
-21,9
33,4
1,86
0,40
28
271
-9,01
2,05
0,79
19
214
18,49
10,6
96,5
-32,6
-21,0
-
6.150
189
5.901
205
-4,0
8,9
NA
24,7
78,9
39,7
60,7
205
23
13
311
12
126
51,3
-46,9
849,9
105
6.19. Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Osman Kadakal (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Esas Sermaye
: 10 milyon YTL
♦
Ödenmiş Sermaye
: 10 milyon YTL
♦
♦
Sefer Bakır (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Hulusi Erdoğan (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet Adresi
www.temsan.gov.tr
Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş (TEMSAN) 12.03.1964 tarih ve 440 sayılı
Kanun’un 4 üncü ve 5 inci maddelerine göre 13.11.1975 tarih ve 7/10907 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuş, şirket ana statüsünün 16.02.1977 tarih ve
160 sayılı Ticaret Sicil Gazetesinde tescil edilmesi ile tüzel kişilik kazanmıştır.
Kuruluş, önce 11.04.1983 tarih ve 60 sayılı KHK uyarınca Türkiye Elektrik
Kurumunun(TEK) bağlı ortaklığı haline getirilmiş, bu Kurumun 1993 yılında
Türkiye Elektrik Üretim-İletim A.Ş (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım
A.Ş.(TEDAŞ) olarak iki ayrı kamu iktisadi teşebbüsü olarak yeniden
yapılandırılması üzerine 18.05.1994 tarih ve 94/T-36 sayılı YPK Kararıyla
TEAŞ’ın bağlı ortaklığı statüsüne kavuşmuştur.
TAŞ’IN 05.02.2001 tarih ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye
Elektrik İletim A.Ş.(TEİAŞ), Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve Türkiye
Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) unvanlı üç ayrı iktisadi devlet
teşekkülü şeklinde yeniden teşkilatlandırılması sonucunda, 26.10.2001 tarih ve
2001/T-35 sayılı YPK Kararıyla TEMSAN, EÜAŞ’ın bağlı ortaklığına
dönüştürülmüştür.
Kuruluş, 14.05.2007 tarih ve 2007/12106 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
EÜAŞ’ın bağlı ortaklığı statüsünden çıkarılarak kamu iktisadi teşebbüsü olarak
yeniden yapılandırılmıştır.
106
TEMSAN’ın amaç ve faaliyet konuları, elektrik enerjisi üretim ve dağıtımında
kullanılan su türbinleri, turbo ve hidro-generatörler, güç transformatörleri, şalt
teçhizatları (y.g kesici, ayırıcı, pano, metal clad hücreler, kumanda ve röle
panoları) ile ilgili yatırımlar, imalat, montaj işleri yaparak, hidroelektrik santraller
kurmak, rehabilitasyonunu yapmak ve işletmeye almak üzere ticari faaliyette
bulunmaktadır. Kuruluş Türkiye’de anahtar teslimi hidroelektrik santrali imalatı
yapan tek kuruluştur. İmalat faaliyetlerini Diyarbakır ve Ankara fabrikalarında
sürdürmektedir.
Önemli Gelişmeler
2007 yılında kuruluş satışlarının yüzde 61’ini hizmet satışları ve yüzde 39’unu
kesici, ayırıcı, makine teçhizatı ve diğer muhtelif ticari mal satışları
oluşturmuştur. Kuruluş maliyetlerinin ise yüzde 38’i hammadde giderleri, yüzde
35’i personel giderleri, yüzde 12’si ithal edilen işletme malzemesi giderlerinden
oluşmuştur.
Kuruluş halihazırda, Muş - Alparslan I, Aydın - Çine , K. Maraş - Kılavuzlu,
Balıkesir -Manyas, ve Ordu-Topçam hidroelektrik santallerinde imalat ve montaj
faaliyetlerini sürdürmekte olup söz konusu santraller 354 MW kurulu güce
sahiptir.
Malî Durum
Kuruluş 2006 yılında 98 bin YTL dönem kârı elde ederken, 2007 yılını 6,2
milyon YTL zarar ile kapamıştır. Söz konusu değişim büyük ölçüde kuruluş
hammadde giderlerinin bir önceki yıla göre yüzde 95 oranında artmasından
kaynaklanmaktadır. Ayrıca kuruluş tarafından 2007 yılı içerisinde kullanılan
kredilere ilişkin olarak yapılan faiz ödemeleri de kârlılık üzerinde olumsuz etki
yapmıştır.
2007 yılında personel maliyetlerinde bir önceki yıla göre meydana gelen artış,
personel sayısındaki azalış sebebiyle sınırlı kalmıştır. Kuruluş yatırım
harcamaları ise bir önceki yıla göre yüzde 48 oranında artarak 663 Bin YTL
107
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TEMSAN, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
108
2006
2007
% Artış
29
21
8
1
0
0
33
30
8
-4
2
-6
13,1
43,5
0,9
533,1
-
27
7
24
50
24
4
23
19
12
24
43
20
6
16
-28,9
67,8
1,1
-14,8
-16,5
80,7
-28,0
1,11
0,33
79
104
0,44
0,94
0,27
55
114
-31,83
-14,8
-18,5
-30,7
8,9
-
426
13
390
13
-8,5
4,4
NA
7,4
13
0
-1
9
1
-10
-33,1
47,7
-
Bölüm 7: Özelleştirme Portföyü
1984 yılında başlatılan kamuya ait yarım kalmış tesislerin tamamlanması veya
yerine yeni bir tesis kurulması amacı ile özel sektöre devri uygulamaları 1994
yılında çıkarılan 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanunla
birlikte ivme kazanmıştır.
Özelleştirilmesi öngörülen KİT’ler ÖYK kararları ile Hazine Müsteşarlığı
portföyünden Özelleştirme İdaresi Başkanlığının portföyüne aktarılmakta, bu
kuruluşlarda pay sahipliği görevini ÖİB yapmakta ve ilgili bakan/bakanlık ÖİB’in
bağlı olduğu bakan/bakanlık olmaktadır. Burada özelleştirilmesine yönelik
birleşme, bölünme, gerektiğinde sermaye transferi yapılarak kuruluşların
özelleştirme prosedürü tamamlanmaktadır. Portföy değişikliğinde tüm pay
sahipliği hakkı ÖİB’ye geçmekle birlikte Hazine Müsteşarlığı söz konusu
kuruluşların malî verilerini kendi portföyündeki KİT’ler de olduğu gibi takip
etmekte, yatırım ve finansman programı kapsamında hesaplamalara dahil
etmekte ve raporlamaktadır.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığının portföyünde denizcilik sektöründen,
madencilik sektörüne, ulaştırma sektöründen, enerji sektörüne kadar bir çok
sektörde faaliyet gösteren kuruluşlar bulunmaktadır.
2007 yılı sonu itibarıyla ÖİB’nin portföyünde kamu payı yüzde 50’nin üzerinde
olan 11 kuruluş yer almakta olup, bu bölümde, söz konusu kuruluşlar hakkında
genel bilgiler verilerek 2007 yılı performansları özetlenmiştir.
Bu kuruluşların performansları ortaya konulurken, kuruluşların faaliyet alanları,
önemli gelişmeler özetlenmiş, seçilmiş bazı göstergeler verilerek ilgili yıla
yönelik malî durumları ortaya konmuştur.
Kuruluşlara yönelik detaylı bilgilere ilgili kuruluşun internet sitesinden veya
faaliyet raporlarından ulaşmak mümkündür.
109
110
7.1. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş
Sermaye Yapısı
♦
Mehmet Azmi Aksu (YK Başkanı ve Gn. Müdür)
ÖİB Sermaye Payı
: Yüzde 99,9
♦
Hasan Alkan (Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 1,60 milyar YTL
♦
Dr. Selim Yücel (Genel Müdür Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye
: 1,54 milyar YTL
♦
Celalettin Okcu (Üye)
♦
Abdullah Şener (Üye)
♦
Hayri Baraçlı (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
ÖİB’nin Bağlı Olduğu Bakan
http://www.turkseker.gov.tr
TŞFAŞ 2850 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına istinaden 6 Temmuz 1935
tarihinde şeker pancarından şeker üretmek ve pazarlamak amacıyla
kurulmuştur. O tarihten itibaren yoğun bir şekilde yeni şeker fabrikaları kurularak
kuruluş bünyesine katılmış, 233 sayılı KHK’nın yayımı ile birlikte kuruluş kamu
iktisadi teşebbüsü niteliğini kazanmıştır.
Halen ülkemizde pancardan şeker üreten 33 fabrikanın 25’i TŞFAŞ’ye ait olup,
kuruluşun amacı ve faaliyet konuları temel olarak başta her nevi şeker üretmek
ve satmak olmak üzere
tüm faaliyetlerini karlılık ve verimlilik ilkesi
çerçevesinde, iç ve dış pazar isteklerini karşılayabilecek nicelik ve nitelikte,
ticari, ekonomik ve sosyal gereklere uygun biçimde yürütmek ve Şirketin bağlı
bulunduğu sanayinin gelişmesi için çalışmalarda bulunmaktır.
“kalkınma planları ve yıllık programlar çerçevesinde şeker üretimi ve yan
ürünlerin değerlendirilmesi konularında kuruculuk ve işletmecilik yapmak,
üretim, satış, yatırım, ihracat ve ithalat politikalarını tespit etmek ve bu konuda
mastır planlar hazırlamak veya hazırlatmak ve bu çalışmalarını verimlilik ve
kârlılık ilkelerine göre yürütmek” olarak sıralanabilir.
2002 yılından önce Bakanlar Kurulunca belirlenen fiyatlar üzerinden şeker
pancarı destekleme alımı yapan Kuruluş, 2001 yılında yürürlüğe giren 4634
sayılı Şeker Kanunu ile birlikte Yönetim Kurulu’nun belirlediği alım ve satış
fiyatlarını uygulamaya başlamıştır.
111
Şeker Kanunu çerçevesinde, destekleme alımı uygulamasına son verilerek,
şeker üretiminin yurt içi talebe göre gerçekleştirilmesi amaçlanmış, talep fazlası
olarak üretilen şeker pancarının düşük fiyat ile alınması suretiyle, şeker ihracı
sonucu oluşan TŞFAŞ görev zararlarının minimum seviyede gerçekleşmesi
öngörülmüştür.
Şeker Kanunu’nu müteakip 24/04/2003 tarih ve 2003/T-8 sayılı YPK Kararı ile
“TŞFAŞ’nin mevcut şeker stoklarının azaltılabilmesini teminen doğabilecek
zararın TŞFAŞ’ce karşılanması kaydıyla ihracat dahil her türlü tedbirin alınması
için Şirket Yönetim Kurulu yetkili kılınmış, bilahare istihsal edilen 2005/8705
sayılı BKK ile, şeker ihracı ve şeker fiyatları tespiti hakkında 91/2518 sayılı ve
93/4196 sayılı BKK ile bünyesinde şeker ihtiva eden ihraca konu mamul üretimi
yapan imalatçı-ihracatçılara dünya borsa fiyatları baz alınmak suretiyle şeker
satışı yapılması konusundaki 92/3114 sayılı BKK yürürlükten kaldırılmıştır.
Dolayısıyla, şeker satışları nedeniyle Kuruluşa görev zararı ödenmesine imkan
sağlayan tüm mevzuatlar yürürlükten kaldırılmış bulunmaktadır.
Şeker Kurulu'nun 12 Aralık 2006 tarih ve 135/1 sayılı Kararı ile imalatçı ihracatçılara düşük fiyatla yapılan şeker satışlarının dahilde işleme rejimi
kapsamından çıkarılarak müstakil bir mevzuat ile yürütülmesi hüküm altına
alınmıştır. Bu uygulama ile; ülke kaynaklarından ve dünya fiyatlarından
karşılanmakta olan imalatçı – ihracatçı firmaların şeker ithal hakları, şekerli
mamul ihracatının öncesi yerine, ihracat sonrasında teslim edilmeye
başlanmıştır. Böylece, temin edilen ucuz şekerin iç piyasaya sunulmasıyla
oluşabilecek suiistimaller önlenmiştir.
ÖYK’nın 01.12.2005 tarih ve 2005/130 Sayılı Kararı ile özelleştirme programına
alınarak Sümer Holding A.Ş’ye aktarılan Bor, Ereğli ve Ilgın şeker fabrikalarına
ilişkin Danıştay İdari Kurulu tarafından verilen 05.04.2007 tarih 2007/87 sayılı
yürütmenin durdurulması kararının yerine getirilmesini teminen, 18.09.2007
tarih ve 2007/54 sayılı ÖYK Kararı ile söz konusu fabrikalar yeniden TŞFAŞ’ye
devredilmiştir.
Kuruluş, ÖYK’nın 08.10.2007 tarih ve 2007/57 sayılı kararı ile özelleştirme
programına alınmıştır. Söz konusu ÖYK Kararı’nda, TŞFAŞ’ye ait fabrika,
işletme ve diğer varlıkların "satış" yöntemi kullanılması suretiyle
özelleştirilmesine, bu yöntemin; fabrika, işletme ve diğer varlıkların tek veya
portföy grupları şeklinde özelleştirilmesi halinde "varlık satışı", fabrika, işletme
ve diğer varlıkların tek veya portföy gruplarından anonim şirket kurularak
özelleştirilmesi halinde ise "hisse satışı" suretiyle uygulanmasına ve
özelleştirme işlemlerinin 24 ay içerisinde tamamlanmasına karar verilmiştir.
112
Kuruluşun pazar payı yüzde 55-60 seviyesindedir.
Önemli Gelişmeler
2007 yılı ürünü yüzde 16 polar şeker ihtiva eden, firesi düşülmüş net bir ton A
kotası şeker pancarı baz alım “kesin fiyatı” bir önceki yıla göre yüzde 6,74
artışla 95,- YTL olarak uygulanması hususunda Karar istihsal edilmiş, ortalama
fiili alım fiyatı ise 102,-YTL (A kotası) olarak gerçekleşmiştir. Son beş yılın
pancar alım fiyatları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
Grafik 6: Pancar Alım Fiyatları
100,0
98,9
99
98,0
96,0
95
YTL/Ton
94,0
92,0
90,0
89
88,3
88,0
86,0
84,0
82,0
2003
2004
2005
2006
2007
2007 yılında yaşanan aşırı kuraklık sonucu ülke genelinde su kaynaklarında
önemli ölçüde azalmalar meydana gelmiş, hatta bazı bölgelerde su kaynakları
tamamen kurumuştur. Bunun sonucunda diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi
şeker pancarı veriminde de önemli oranlarda düşmeler meydana gelmiş ve ülke
genelinde rekolte geçen yıla göre yüzde 10 azalışla 12 milyon ton civarında
gerçekleşmiştir. TŞFAŞ’nin 2007 rekolte gerçekleşmesi ise 6 milyon 880 bin ton
olmuştur.
Kuruluş 2007 yılında Sümer Holding A.Ş.’den devralınan Bor, Ereğli ve Ilgın
Şeker Fabrikaları dahil 9,15 milyon ton olan pancar üretim iş programına
karşılık 174.893 üretici ile taahhüt bağlantısı yapmıştır.
TŞFAŞ 2007/2008 alım döneminde 6,7 milyon ton pancar işleyerek 937,8 bin
ton şeker üretimi gerçekleştirmiştir. Son beş yılın pancar alım ve üretilen şeker
miktarları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
113
Kuruluşun, 2007 yılı ihracat hariç, toplam satış miktarı bir önceki yıla göre
yüzde 24 azalarak 937 bin ton olarak gerçekleşmiş olup, bunun 132 bin tonu
dahilde işleme rejimi ve tahsisat belgesi kapsamında yapılan satışlardan
oluşmaktadır. 2006 yılından devreden bağlantı bakiyesi olarak 2007 yılında
aracı ihracatçı firmalara ihracat amacıyla yapılan satışlar 25 bin ton olarak
gerçekleşmiştir. Ayrıca, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne de Kuruluş tarafından
ihracat yapılmıştır.
TŞFAŞ, sektörde uzun yıllar, toplam talebin üzerinde üretim yapılmasından
kaynaklanan stok sorunu ile karşı karşıya kalmıştır. Bu sorun gerek dönemsel
olarak görev zararı ve/veya kurum zararı doğuracak uygulamalar yoluyla,
ihracat ya da dahilde işleme rejimi sistemine göre yapılan satışlarla, gerekse
yurtiçi satışları artırıcı önlemler alınarak çözümlenmeye çalışılmıştır.
Grafik 7: Alınan Pancar ve Üretilen Şeker Bilgileri
Şeker (Ton)
1.400.000
12.000.000
1.200.000
10.000.000
8.000.000
800.000
6.000.000
600.000
Şeker (Ton)
Pancar (Ton)
1.000.000
4.000.000
400.000
2.000.000
200.000
0
0
2003
2004
2005
Yıllar
2006
2007
Şeker
Pancar
Şeker Kanunu ile yurt içi talebi karşılayacak kadar üretim yapılmasına yönelik
düzenlemeler yapılmış olmasına rağmen, geçmiş dönemlerden taşınan stok
sorunu uzun yıllar devam etmiştir. Alınan önlemlerin sonuçları 2007 yılında
görülmeye başlanmış ve Türkşeker'in stok seviyesi asgari seviyeye indirilmiş,
halihazır durumda ise stok sorunu kalmamıştır.
Türkiye’deki kurulu şeker üretim kapasitesi Türkiye’nin yıllık şeker tüketimi olan
2 milyon tonu fazlasıyla karşılamasına rağmen, yakın zamanda kurulan özel
şeker fabrikaları ile üretim kapasitesi yaklaşık 3,2 milyon ton seviyesine
çıkmıştır. Bu itibarla, sektörün atıl kapasite sorunu daha da artmıştır.
114
Malî Durum
2007 yılında, Bor, Ereğli Ilgın Şeker Fabrikalarının Sümer Holding A.Ş.
bünyesinde bulunması nedeniyle, Türkşeker’in 22 fabrikasına ait brüt satışları,
bir önceki yıla göre (25 fabrikanın toplam satışlarına göre) yüzde 24 azalarak
1,5 milyar YTL düzeyine düşmüştür.
2006
2007
% Artış
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar*
1.957
1.480
-24,3
1.797
1.459
-18,8
Faaliyet Giderleri
118
129
9,3
42
-107
Finansman Giderleri
1
4
637,6
Dönem Kâr Zararı
-61
3
Bilanço
Dönen Varlıklar
2.143
2.307
7,7
Stok
1.410
1.532
8,7
Duran Varlıklar
750
735
-2,0
Aktif Toplamı
2.892
3.042
5,2
306
448
46,1
22
21
-1,2
Özkaynaklar
2.564
2.573
0,3
Rasyolar
Cari Oran
6,99
5,16
-26,3
Asit Test Oranı
2,33
1,66
-28,8
106
143
35,1
354
446
25,9
-2,35
0,12
İstihdam
13.781
16.376
18,8
471
513
8,8
Bütçe İlişkisi
NA
410
20,0
80,0
400,0
Diğer
Katma Değer
450
562
25,0
27
27
-2,0
Faiz Dışı Fazla
529
-308
Kaynak: TŞFAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
* Bor, Ereğli, Ilgın fabrikaları; 2006 yılında dahil, 2007 yılının ilk 10 ayında hariçtir.
Kuruluş, 2000 yılından bu yana ilk defa bilanço dönemini 107 milyon YTL
faaliyet zararı ile kapatmıştır. Bu zarar, DİİB kapsamında yapılan şeker
115
satışlarında bir önceki yıla göre Dünya Borsa Fiyatlarında ve dolar kurunda
meydana gelen düşüşten, Bor, Ereğli, Ilgın şeker fabrikalarının Ekim 2007’den
itibaren Türkşeker’e iade edilmesine karşın, şeker satış hasılatının
Sümer Holding A.Ş. bünyesinde kalmasından ve şeker maliyeti ile dönem
giderlerindeki artıştan, şeker fiyatlarının tüketicinin ve piyasa dengelerinin
korunması amacıyla hiç artırılmamasından kaynaklanmaktadır.
2006 yılında 6,99 olan cari oran 2007 yılında 5,16’ya düşmüştür. Kuruluşun
kısa vadeli borçlarındaki artış cari oranını düşürmüştür. Kuruluşun asit test
oranı 2007 yılında bir önceki yıla göre yüzde 28 azalışla 1,66’ya gerilemiştir.
Kuruluşun stok devir hızı, net satışlardaki azalış ve stoklarındaki artış nedeniyle
2006 yılına göre yüzde 1 azalarak 0,25 olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluş, 2006 yılında gerek özelleştirme programına alınan fabrikaların
stoklarının kuruluş dışına çıkması gerekse vadeli satışlardaki artışının yarattığı
stok azalışı sonucu 529 milyon YTL faiz dışı fazla vermiştir. Ancak 2006 yılında
TŞFAŞ’nin portföyünden çıkan söz konusu fabrikaların 2007 yılında Kuruluşa
tekrar dönmesi ve Kuruluşun satışlarında yaşanan düşüş ve indirimli şeker
satışı yapılması gibi sebeplerle Kuruluş 2007 yılında 308 milyon YTL faiz dışı
açık vermiştir.
116
7.2. Sümer Halıcılık ve El Sanatları
Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Dr. Haşim Şenyiğit (YK Başkanı ve Gn. Müdür)
ÖİB Sermaye Payı
: Yüzde 100
♦
Fahrettin Kayıpmaz (Üye - Genel Md. Yrd.)
Esas Sermaye
: 50 milyon YTL
♦
Mustafa Tekmen (Üye)
Ödenmiş Sermaye
: 45 milyon YTL
♦
Nurdan Şanlı (Üye)
♦
Adnan Taylan (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.sumerhali.gov.tr
Sümer Halı, özelleştirme kapsam ve programında bulunan Sümer Holding
A.Ş.’nin anonim şirket statüsünde bağlı ortaklığı durumundayken, ÖYK’nın
18.09.1997 tarih ve 97/43 sayılı kararı ile özelleştirme kapsam ve
programından çıkartılarak Bakanlar Kurulu’nun 25/02/1998 tarihli ve 98/10720
sayılı kararı ile iktisadi devlet teşekkülü olarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın
ilgili kuruluşu haline getirilmiştir.
Teşekkülün Ana Statüsü 25/05/1998 tarih ve 98/T-23 sayılı YPK Kararı ile
onaylanarak kabul edilmiş ve 16 Temmuz 1998 tarih, 23404 sayılı Resmi
Gazete’de ilan edilerek yürürlüğe girmiştir.
Kuruluşun ana görevi Türk el halıcılığında dejenerasyonu önlemek, kalitesini
muhafaza etmek ve bu özellikleri çağdaş tasarımlarla zenginleştirerek dünya
piyasasına sunmaktır.
Merkezi Ankara da olan Kuruluş Isparta Halı Fabrikası19 ve Diyarbakır Bölge
Müdürlüğü ile büyük bir kısmı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde olmak
üzere 7 Bölge Şefliği, Ankara ve Isparta satış mağazalarında faaliyetlerini
sürdürmektedir.
Sümerhalı ayrıca, el halıcılığı sektörünün nitelik ve etkinliğini arttırmaya öncülük
eden faaliyetleri ile 2007 yılı sonu itibariyle 143 atölye, 3196 dokuyucu ve 224
halı öğretmeni ile hizmet vermiş olup, bu faaliyetler devam etmektedir.
19
Isparta Halı Fabrikası 10.03.2008 tarih ve 2008/16 sayılı ÖYK Kararı ile kapatılmıştır.
117
Önemli Gelişmeler
TBMM KİT Üst Komisyonunun “Kurumun yıllardan beri sürekli zarar eden bir
iktisadi devlet teşekkülü olarak kamu yararı niteliğini kaybetmesi dolayısıyla,
Sanayi ve Ticaret Bakanlığına bağlı Türk Halıcılık kültürünü koruyup
gelişmesine hizmet edecek Halıcılık Enstitüsüne dönüştürülmesine” ilişkin
olarak aldığı temenni kararı uyarınca Kuruluş tarafından “Türk Halı ve El
Sanatları Enstitüsü Kanun Tasarısı” Taslağı çalışmaları tamamlanmış ve
Bakanlar Kurulu’na sunulmak üzere 24.03.2006 tarihinde Başbakanlığa
iletilmiştir.
Ancak, teklif 29 uncu Hükümet döneminde sonuçlandırılamamış ve Kuruluşa
iade edilmiştir.
Kuruluş, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 08.10.2007 tarih 2007/58 sayılı Kararı
ile özelleştirme kapsam ve programına alınmıştır. Dolayısıyla kuruluş Hazine
Müsteşarlığı portföyünden, yani KİT statüsünden çıkarak özelleştirme
programındaki kuruluş statüsüne dönüşmüştür.
Malî Durum
Kuruluşun brüt satışları 2007 yılında yüzde 6,9 azalışla 4,7 milyon YTL, dönem
zararı ise yüzde 36 artarak 8 milyon YTL olmuştur. Stoklarındaki hızlı artışı
satışlarına yansıtamayan Kuruluş, alacak tahsilinde ve nakit çevriminde
zorluklar yaşamaktadır. Özsermaye getiri oranı (yüzde -32) ve yarattığı katma
değer (-2,5 milyon YTL) negatiftir.
Kuruluşun asit test oranı 2007 yılında bir önceki yıla göre yüzde 62,3 azalışla
1,65’e gerilemiştir. Ayrıca 2006 yılında 1 milyon YTL faiz dışı fazla veren
Kuruluş, 2007 yılında 1,9 milyon YTL faiz dışı açık vermiştir.
2006 yılında bütçeden 5,5 milyon YTL sermaye transferi alan kuruluşa,
finansman ihtiyacının artması nedeniyle, 2007 yılında yüzde 36’lık bir artışla 7,5
milyon YTL sermaye transferi yapılmıştır.
118
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: SÜMER HALI, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
5,0
4,6
4,1
-3,7
0,0
-6,1
4,7
4,6
4,7
-4,6
0,0
-8,3
-6,9
-0,7
16,0
-
17,2
13,0
11,1
28,3
0,9
1,3
26,1
16,6
14,4
10,7
27,3
1,1
0,9
25,3
-3,5
10,4
-3,2
-3,4
19,1
-28,0
-2,9
18,94
4,39
255
1.242
-22,39
15,34
1,65
54
1.249
-32,37
-19,0
-62,3
-79,0
0,5
-
205
5,0
182
5,2
-11,2
4,6
NA
5,5
3,2
7,5
36,3
-0,5
0,0
0,3
-2,5
0,0
-1,9
-
119
7.3. Petkim Petrokimya Holding A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Osman İlter (YK Başkanı)
ÖİB Sermaye Payı: Yüzde 64,3
♦
Kenan Yavuz (Genel Müdür)
Esas Sermaye
♦
Prof Dr. Mehmet Ali Gürkaynak (Üye ve Bşk V.)
♦
Birol Aydemir (Üye)
♦
M Fikret Uslu (Üye)
♦
Ömer Duman (Üye)
♦
Aziz Gümüş (Üye)
: 205 milyon YTL
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.petkim.com.tr
PETKİM, Türkiye’de petrokimya sanayii ve buna bağlı diğer sanayii kollarında
faaliyet göstermek amacıyla TPAO öncülüğünde TPAO ve TC Emekli Sandığı
iştiraki ile Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre PETKİM Petrokimya A.Ş
adıyla 1965 yılında kurulmuştur.
19.10.1983 tarihinde yürürlüğe giren 2929 sayılı Kanun uyarınca Türkiye Kimya
Sanayii Kurumunun bağlı ortaklığı iken 18.04.1984 tarihinde yürürlüğe giren
233 sayılı KHK PETKİM’i İktisadi Devlet Teşekkülü olarak tanımlamış, ayrıca bu
kanun uyarınca Aliağa ve Yarımca İşletmeleri PETKİM’in müesseseleri,
PETLAS ise bağlı ortaklığı olmuştur. Ancak 1986 yılında Ekonomik İşler Yüksek
Koordinasyon Kurulunun aldığı kararlar ile Yarımca Müessesesi YARPET,
Aliağa Müessesesi ALPET A.Ş. adıyla kuruluşun bağlı ortaklıkları haline
getirilmiştir.
11.09.1987 tarih ve 87/12184 sayılı BKK ile özelleştirilmesine karar verilen
kuruluşun adı “PETKİM Petrokimya Holding A.Ş” olarak değiştirilmiş ve ana
statüsü yeniden düzenlenmiştir.
PETKİM’İN bağlı ortaklıklarından PETLAS 1990 yılında alınan YPK kararıyla
şirket bünyesinden çıkarılırken yine aynı yıl alınan YPK kararı ile bağlı ortaklık
statüsündeki ALPET ve YARPET A.Ş.’nin tüzel kişilikleri sona erdirilerek tüm
aktif ve pasifleri ile birlikte PETKİM’e devri gerçekleştirilmiştir.
120
1994 yılında özelleştirme programına alınan ve bu tarihten itibaren muhtelif
tarihlerde özelleştirilmesi için girişimde bulunulan PETKİM faaliyetlerini İzmir
Aliağa’da kurulu ana fabrika ve yardımcı tesislerde sürdürmektedir.
Önemli Gelişmeler
11.09.1987 tarih ve 87/12184 sayılı BKK ile özelleştirilmesine karar verilen
kuruluş 1994 yılında yürürlüğe giren 4046 sayılı Kanunun geçici 11 inci
maddesi ile özelleştirme programına alınmış sayılmıştır. Bu kapsamda
♦
1990 yılında yüzde 4,1 oranında şirket hisseleri halka arz edilmiş,
♦
2003 yılında ÖİB’ye ait olan yüzde 88,8 oranındaki şirket hisselerinin blok
satışı için ihale açılmış, ihaleyi Standart Kimya firması kazanmış ancak
adı geçen firma yükümlülüklerini yerine getirmediği için ihale iptal edilmiş,
♦
Daha sonra yeniden ihale kararı verilerek ilana çıkılmış ancak yeterli
teklif alınamadığı için ihale iptal edilmiş,
♦
2005 yılında ikinci halka arz işlemi yapılmış, şirket hisselerinin yüzde
34,5’i halka açılmış ve halka açık hisselerin miktarı yüzde 38,6’ya
ulaşmış,
♦
2007 yılında 08.02.2007 tarih ve 2007/13 sayılı ÖYK kararı gereğince
yüzde 51 (yüzde 44 ÖİB, yüzde 7 Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü)
oranındaki kamu hissesinin blok atış yöntemiyle özelleştirilmesi sürecine
başlanmış, 05.07.2007 tarihinde yapılan ihale sonucunda şirket SocarTurcas-Injaz Ortak Girişim Grubuna satılmış, özelleştirme işlemi
30.05.2008 tarihinde tamamlanmıştır.
♦
Bu bağlamda, halihazırda PETKİM’de kamu payı 10,32’dir.
Malî Durum
PETKİM’in brüt satışları bir önceki yıla göre yüzde 1,7 oranında düşerek 2,2
milyar YTL düzeyinde gerçekleşmiştir. Buna rağmen şirkette bir kısım sabit
kıymetin amortisman ömrünü tamamlaması nedeniyle amortisman
giderlerindeki azalış yanında, finansman giderleri ve çalışmayan kısım
giderlerinin de azalış göstermesi neticesinde dönem kârı bir önceki yıla göre
96,6 milyon YTL artış göstererek 102,4 milyon YTL’ye ulaşmıştır.
Şirket varlıklarının yüzde 42,6’sı dönen, yüzde 57,4’ü duran varlıklardan
oluşmaktadır. Aktifteki dönen varlık oranı, özellikle ticari alacaklardaki ve önceki
dönemlerde düşük olan stoklardaki artıştan dolayı yüzde 5 artmıştır.
121
Şirket kaynaklarının yüzde 24,5’i yabancı, yüzde 75,5’i ise öz kaynaklardan
teşekkül etmiş, kaynak yapısında önceki döneme göre önemli bir değişiklik
olmamıştır. Yabancı kaynakların yüzde 35,4’ü uzun süreli, yüzde 64,6’sı ise
kısa vadeli yabancı kaynaklardan oluşmaktadır.
Kuruluşun cari oranı 2006’da 2,2 iken 2007’de 2,4’e çıkmış, asit test oranında
kayda değer bir değişiklik yaşanmamıştır.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: PETKİM, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
122
2006
2007
% Artış
2.240,5
2.052,1
87,9
87,2
33,4
5,8
2.203,4
1.942,7
98,8
140,2
22,2
102,4
-1,7
-5,3
12,3
60,8
-33,5
1.679,3
559,2
205,3
852,1
1.411,3
254,7
129,1
1.027,5
682,8
289,2
859,9
1.542,7
282,8
130,0
1.129,9
22,1
40,9
0,9
9,3
11,0
0,7
10,0
2,20
1,32
37
48
0,56
2,41
1,32
46
54
9,49
10,0
-0,2
22,6
13,1
1.590,2
3.776
184,8
3.546
207,8
-6,1
12,5
NA
44,1
359,1
96,9
163,9
402,0
72,5
24,1
11,9
-25,2
-85,3
PETKİM’in alacak tahsil süresi, 2006 yılında 37 gün iken, 2007 yılında 46 gün
olmuş, stok dönüş hızı ise 2,04’ten 1,96’ya düşmüştür.
Kuruluşun faiz dışı
kaynaklanmaktadır.
fazla
tutarındaki
düşüş
stoklardaki
artıştan
123
7.4. Sümer Holding A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Sami Ölmeztoprak (YK Başkanı)
ÖİB Sermaye Payı
:Yüzde 100
♦
Sezai A. Ensari (Genel Md. ve YK Başkan V.)
Esas Sermaye
: 2,29 milyar YTL
♦
Filiz İpek Yıkılmaz (Üye)
Ödenmiş Sermaye
: 2,19 milyar YTL
♦
Y. Emre Karaosmanoğlu (Üye)
♦
M. Fatih Leblebici (Üye)
♦
İsmail Altıntaş (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.sumerholding.gov.tr
Sümer Holding, 1933 yılında, daha önce 1932 yılında kurulmuş olan Devlet
Sanayi Ofisi’nin sorumluluğundaki tesisleri işletmek ve yine 1932 yılında
kurulmuş olan Türkiye Sanayi Kredi Bankasına verilmiş olan bankacılık
alanında faaliyette bulunma görevini yürütmek üzere 11.07.1933 tarih ve 2262
sayılı Kanunla Sümerbank adıyla kurulmuştur.
1938 yılında yürürlüğe giren 3460 sayılı Kanun kapsamında iktisadi devlet
teşekkülü statüsü kazanan Sümer Holding, 1986 yılında yürürlüğe giren 3291
sayılı Kanun kapsamında başlatılan özelleştirme çalışmaları sonucunda
11.09.1987 tarih ve 87/12184 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile özelleştirme
kapsamına alınmış, Başbakanlık Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi
Başkanlığına devredilmiştir.
Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı Kurulu’nun 08.12.1987 tarih ve 81 sayılı kararı
ile Sümerbank Holding A.Ş. olarak yeniden yapılandırılan Kuruluş,
bünyesindeki bankacılık biriminin 1993 yılında 16.07.1993 tarih ve 93/17 sayılı
YPK kararıyla Sümerbank A.Ş. olarak yeniden yapılandırılmasından sonra
Sümerholding A.Ş. adını almıştır.
Önemli Gelişmeler
Sümer Holding, 27.11.1994 tarih ve 22124 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında
Kanun’un geçici 11 inci maddesi gereğince özelleştirme kapsam ve programına
alınmıştır.
124
2005 yılında dokuma ve giyim alanında faaliyette bulunan tüm bağlı şirket,
işletme ve tesislerinin özelleştirilmesi gerçekleştirilmiş olan Sümer Holding’in,
2005 yılı Eylül ayı itibarıyla Türkiye Gübre Sanayi A.Ş. ve Türkiye Selüloz ve
Kağıt Fabrikaları A.Ş.nin birleşmesiyle gelen işletmeler ile 4 tanesi tasfiye
halinde 19 iştiraki ve birleştiği şirketlerden gelen gayrimenkulleri bulunmaktadır.
Ereğli, Ilgın ve Bor Şeker Fabrikaları TŞFAŞ’ye ait iken Özelleştirme Yüksek
Kurulunun 01.05.2005 tarih 2005/130 sayılı kararı ile Özelleştirme programına
alınarak Sümer Holdinge devredilmiş, yine ÖYK’nın 18.09.2007 tarih 2007/54
sayılı kararına istinaden 01.10.2007 tarihinde TŞFAŞ’ye geri verilmiştir.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığının 15.11.2007 tarih ve 1246 sayılı oluru ile,
özelleştirme programında bulunan TDÇİ’nin Sümer Holding ile birleştirilmesi
kararlaştırılmış olup, 29.01.2008 tarihli T.Ticaret Sicil Gazetesi’nde
yayımlanmak suretiyle TDÇİ’nin tüzel kişiliği sona erdirilmiş, birleştirme
çalışmaları halen devam etmektedir.
Malî Durum
Kuruluşun brüt satışları 2007 yılında yüzde 148 artışla 124,9 milyon YTL’den
310 milyon YTL’ye yükselmiştir. 2000 yılından 2006 yılına kadar tüm hesap
dönemlerini zararla kapatan Sümer Holding 2007 yılında 18,4 milyon YTL kâra
ulaşmıştır. Zarardan kâra dönülmesinin en önemli sebebi 3 şeker fabrikasının
2006 yılında Sümer Holding’e devredilmesidir. Özsermaye getiri oranı yüzde 6
ve yarattığı katma değer 81,1 milyon YTL’dir.
Sümer Holdingin asit test oranı 2007 yılında 0,53’ten 2,09’a yükselmiştir. Ayrıca
2006 yılında -25,8 milyon YTL faiz dışı açık veren kuruluş, 2007 yılında bir
önceki yıla göre ciddi bir artışla 524,1 milyon YTL faiz dışı fazla vermiştir. 2007
yılı tutarları ve oranları analiz edilirken, bahsedilen üç şeker fabrikasının
TŞFAŞ’ye geri devredilmesinin etkisi unutulmamalıdır.
Ereğli, Ilgın ve Bor Şeker Fabrikalarında 2006 yılı içerisinde 250 bin ton A
kotası şeker (275,8 milyon YTL) 3 bin ton C kotası şeker (2 milyon YTL), 67 bin
ton melas (14,1 milyon YTL) ve 515 bin yaş küspe (1,1 milyon YTL) üretim
gerçekleştirilmiş, üretimin büyük miktarı 2007 yılına stok olarak devredilmiş ve
2007 yılında bütün bu stoklar satılarak, 310 milyon YTL’lik brüt satışların 306
milyon YTL’lik bölümü buradan elde edilmiştir.
Ayrıca 2007 yılında özelleştirme fonundan Sümer Holdinge 148,4 milyon YTL
sermaye transferi yapılmıştır.
125
2006
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
124,9
102,7
Faaliyet Giderleri
25,3
-6,3
Finansman Giderleri
3,6
Dönem Kâr Zararı
-45,8
Bilanço
Dönen Varlıklar
341,3
Stok
246,6
Duran Varlıklar
327,6
Aktif Toplamı
668,9
162,2
233,8
Özkaynaklar
272,9
Rasyolar
Cari Oran
2,10
Asit Test Oranı
0,53
240
427
22,08
İstihdam
3.665
102,4
Bütçe İlişkisi
NA
Bütçeden Ödemeler (Sermaye Görev Zararı) 20
212
Diğer
Katma Değer
71,5
0,4
Faiz Dışı Fazla
-25,8
Kaynak: SÜMER HOLDİNG, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
20
2007
% Artış
309,6
220,9
27,9
57,3
15,4
18,4
148,0
115,0
10,2
331,2
-
285,7
1,8
219,1
504,8
79,1
114,3
311,4
-16,3
-99,3
-33,1
-24,5
-51,2
-51,1
14,1
3,61
2,09
191
266
6,29
71,6
296,8
-20,2
-37,6
-71,5
425
41,0
-88,4
-59,9
56,0
148
-30,2
81,1
0,0
524,1
13,5
-
ÖİB tarafından Sümer Holding’e 2007 yılında, nakit olarak 20 milyon YTL, borç olarak ise 128
milyon YTL verilmiştir. Borç alınan tutar 2008 yılında ÖİB’ye geri ödenmiştir.
126
7.5. Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Prof Dr. Ali İhsan Aldoğan (YK Başkanı)
ÖİB Sermaye payı
: Yüzde 100
♦
Burhan Külünk (YK Bşk V. ve Genel Müdür)
Esas Sermaye
: 220 milyon YTL
♦
Şaban Baybura (Üye)
Ödenmiş Sermaye
: 130 milyon YTL
♦
Ali Güner Tekin (Üye)
♦
Prof Dr. Turkay Berksoy (Üye)
♦
Süleyman Reyhan (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.tdi.gov.tr
Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’nin özünü 1843 yılında kurulan Fevaid-i
Osmaniye teşkil eder. Şirket bu tarihten günümüze çeşitli isim ve statüler
altında faaliyetlerini sürdürmüş, 233 sayılı KHK ile “Türkiye Denizcilik
İşletmeleri” olarak yeniden değişikliğe uğramış ve faaliyetleri arasında yer alan
Tersanecilik Hizmetleri 1985 yılından itibaren Türkiye Gemi Sanayi A.Ş.'ye
devredilmiştir.
Türkiye Denizcilik İşletmeleri, T.C. Ulaştırma Bakanlığına bağlı olarak
faaliyetlerine devam ederken Bakanlar Kurulunun 10/08/1993 tarih ve 93/4693
sayılı Kararı özelleştirme programına alınarak Özelleştirme İdaresi
Başkanlığına devredilmiş ve 1995 yılında anonim şirket haline gelmiştir.
TDİ Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. bünyesinde işletme müdürlüğü olarak yer
alan Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Müdürlüğü, 1997 yılında Özelleştirme
Yüksek Kurulu’nun 97/12 sayılı Kararıyla bila bedel T.C. Başbakanlık Denizcilik
Müsteşarlığına devredilmiş, bilahare Bakanlar Kurulu’nun 12.05.1997 tarih ve
97/9466 sayılı kararı ile Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel
Müdürlüğü adıyla bir kamu iktisadi kuruluşuna dönüştürülmüştür.
Son olarak, 14.5.2002 tarihi itibariyle Türkiye Gemi Sanayii A.Ş.'nin tüzel kişiliği
sona erdirilmiş ve TDİ Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. bünyesine dahil
edilmiştir.
127
Önemli Gelişmeler
Türk Boğazlarının; taşıdığı hukuki, siyasi önem ve stratejik konumu ile seyir,
mal ve çevre güvenliği açısından Türk Boğazlarında ve İzmir Limanında verilen
Kılavuzluk ve Römorkaj Hizmetleri TDİ tarafından yerine getirilmektedir.
Bununla birlikte, ülkemizin en önemli giriş-çıkış kapılarından biri olan ve
UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirasına alınan Dünya Kenti İstanbul’da
bulunan TDİ’ye ait “Salıpazarı Kruvaziyer Limanı”nın, hem deniz yoluyla gelen
yolcu gemilerine hizmet edecek çağdaş bir liman olması, hem de ülkeye ilk giriş
kapısı niteliğindeki bu alanın gümrük hizmetlerinden ayrı olarak ülke tanıtımını
ve imajını üst düzeye çıkaracak liman dışında kamuya açık kültür ve turizm gibi
fonksiyonlardan oluşturularak, ülkemize ve İstanbul’a kazandırılmasını teminen
49 yıl süre ile “işletme hakkının verilmesi” yöntemiyle özelleştirilmesi
planlanmaktadır.
Ayrıca, TDİ bünyesinde, Kılavuzluk ve Römorkaj Hizmetleri ile İstanbul Liman
İşletmesi içinde yer alan “Salıpazarı Kruvaziyer Limanı”nda verilen hizmetlerin
dışında, Güllük Limanı ve Camialtı Tersanesi’nde de hizmet verilmektedir.
Deniz ve seyir güvenliği hizmetlerinin tek elden yürütülebilmesi ve Türk
Boğazları Gemi Trafik Hizmetleri (TBGTH) ile hizmet bütünlüğü sağlanması
amacıyla, Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü ile birleştirilmesi gündemdedir. 2008
yılı Hükümet
Programında da TDİ ve KIYEM’in tek bir çatı altında
birleştirileceği hükme bağlanmış olup, 2008 Aralık ayı sonuna kadar
birleşmenin tamamlanması öngörülmektedir.
Bugüne kadar gerçekleştirilen Özelleştirme çalışmaları çerçevesinde, 19972003 yılları arasında TDİ’ye ait 13 adet liman 30 yıl süre ile “işletme hakkının
verilmesi” yöntemi ile özelleştirilmiştir.
TDİ Denizyolları İşletmesi bünyesindeki yer alan son 3 geminin “satış”
yöntemiyle 2004 yılında özelleştirilmesi sonrasında, Denizyolları İşletmesinin
faaliyeti kalmamıştır.
TDİ’nin Şehirhatları İşletmesi ve Denizyolları İşletmesine ait İstanbul İli ve
Marmara Denizindeki bazı hatlarda faaliyet gösterdiği yolcu ve araç taşıma
hizmetlerinin ve 31.05.2005 tarihinde, Haliç Tersanesinin (3 yıl TDİ tarafından
işletildikten sonra) 31.03.2008 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediye
Başkanlığına devredilmesi, Çanakkale İli ve çevresinde yer alan Şehirhatları
hizmetlerinin de 15.08.2006 tarihinde Çanakkale İl Özel İdaresine devredilmesi
neticesinde TDİ Şehirhatları İşletmesinin faaliyeti kalmamıştır.
128
Malî Durum
TDİ’nin brüt satışları 2007 yılında yüzde 15,5 azalışla 142,8 milyon YTL’den
120,6 milyon YTL’ye düşmüştür. Özsermaye getiri oranı yüzde 1 ve yarattığı
katma değer 97,5 milyon YTL’dir.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TDİ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
142,8
102,7
30,1
2,8
0,2
-13,5
120,6
89,1
28,1
-3,2
0,0
1,5
-15,5
-13,3
-6,5
-
42,4
2,3
117,4
159,8
10,6
18,7
130,4
52,0
2,3
112,1
164,1
12,4
19,6
132,1
22,7
0,3
-4,5
2,7
17,1
4,7
1,3
4,00
3,47
19
13
-9,82
4,19
3,83
23
15
1,16
4,8
10,5
22,5
12,3
-
1.792
99,2
1.709
89,0
-4,6
-10,3
NA
44,4
101,1
2,1
-3,8
97,5
0,5
2,8
-3,5
-74,8
-
129
2006 yılında 13,5 milyon YTL olan dönem zararına karşılık 2007 yılında 1,5
milyon YTL dönem kârı elde edilmiştir. Zarardan kâra geçilmesinin temel
nedeni 2006 yılında emekliye ayrılan personel sayısının fazla olması ve
istihdam giderlerinin yüksek gerçekleşmesidir. Kuruluşun en önemli gider
kalemlerini personel ve dışarıdan sağlanan fayda ve hizmet giderleri
oluşturmaktadır.
2006 yılında asit test oranı 3,47 olan Şirket 2007 yılında yüzde 10,5 artışla bu
oranı 3,83’e yükseltmiştir.
2006 yılında 3,8 milyon YTL faiz dışı açık veren Kuruluş 2007 yılında durumunu
pozitife çevirerek 2,8 milyon YTL faiz dışı fazla vermiştir.
130
7.6. Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Haşim Keklik(YK Bşk. ve Genel Müdür)
ÖİB Sermaye Payı
: Yüzde 100
♦
Nizami Aktürk (Üye)
Esas Sermaye
: 6,21 milyar YTL
♦
Bahri Mancar (Üye)
Ödenmiş Sermaye
: 6,16 milyar YTL
♦
Fatih Hasdemir (Üye)
♦
Hasan Şahin (Üye)
♦ Kazım Çalışkan (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.tedas.gov.tr
TEDAŞ, Bakanlar Kurulu’nun 12.08.1993 tarih ve 93/4789 tarihli kararıyla
Türkiye Elektrik Kurumunun (TEK) Türkiye Elektik Üretim İletim A.Ş ve Türkiye
Elektrik Dağıtım A.Ş. unvanlı iki ayrı iktisadi devlet teşekkülü halinde yeniden
teşkilatlandırılmasıyla kurulmuştur.
Bu yeni yapılanmada, TEK’in elektrik dağıtım müesseseleri TEDAŞ bünyesinde
kalmış ve müesseselerin mevcut faaliyetleri, ticaret ünvanları yeni duruma göre
tescil edilmek suretiyle TEDAŞ bünyesinde aynen devam etmiştir.
Yüksek Planlama Kurulunun 17.03.2004 tarih ve 2004/3 sayılı Kararı ile
“Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi” kabul
edilmiş olup, söz konusu belge çerçevesinde ÖYK’nın 02.04.2004 tarih ve
2004/22 sayılı Kararı ile; müessese ve bağlı ortaklıklar21 dahil TEDAŞ’ın
tamamı özelleştirme kapsam ve programına alınırken, özelleştirme işlemlerinin
31.12.2006 tarihine kadar tamamlanması öngörülmüştür. Daha sonra ÖYK,
27.12.2006 tarih ve 2006/107 sayılı kararı ile de bu süreyi 2008 sonuna kadar
uzatmıştır. Buna göre, ülke genelinde 21 adet dağıtım bölgesi oluşturulmuş ve
Kayseri ili dışında kalan 20 bölgede TEDAŞ’ın mevcut 64 müessese ve 8 bağlı
ortaklığı yeniden yapılandırılarak 20 dağıtım şirketi olarak teşkilatlandırılmıştır.
21
Aydın Denizli ve Muğla illerini kapsayan AYDEM Elektrik Dağıtım A.Ş. 18.01.2008 tarih ve 2008/08
sayılı ÖYK Kararı ile özelleştirme kapsam ve programından çıkarılmıştır.
131
Önemli Gelişmeler
2004 yılında kabul edilen Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme
Stratejisi Belgesi kapsamında oluşturulan 20 adet dağıtım şirketinin 2006 yılı
sonuna kadar özeleştirilmesi planlanmış olmasına rağmen, söz konusu
özelleştirmeler
Strateji
Belgesindeki
takvime
uygun
olarak
gerçekleştirilememiştir. 2006 yılında üç adet dağıtım şirketi (İstanbul Anadolu
Yakası, Başkent ve Sakarya Elektrik Dağıtım Şirketleri) için özelleştirme
ihalesine çıkılmış ancak daha sonra ihale ertelenmiştir. Halihazırda ise 4 adet
dağıtım şirketinin (Başkent, Sakarya, Meram ve Aras Elektrik Dağıtım Şirketleri)
ihalesine çıkılmış olup, Başkent ve Sakarya Elektrik Dağıtım Şirketlerinin ihalesi
yapılmıştır. Bundan sonraki süreçte, gerekli onayların tamamlanarak her iki
şirketin hisselerinin (şirketlerin içerisinde varlıkların işletme hakkı ile dağıtım ve
perakende satış lisansları bulunmaktadır) özel sektöre devredilmesi
öngörülmektedir.
Malî Durum
2007 yılında TEDAŞ’ın brüt satışlarındaki artış oranı, aynı yıl Türkiye genelinde
gerçekleşen elektrik enerjisi talep artışı ile aynı düzeydedir. Bu artışta, serbest
üretim şirketlerinin ve otoprodüktörlerin tüketici portföylerini boşaltması
neticesinde serbest tüketicilerin TEDAŞ’tan enerji tedarik etmeye başlaması
önemli rol oynamıştır.
Son iki yıllık dönemde kuruluşta önemli miktarda faaliyet zararı oluşmuştur.
Sadece 2007 yılında yüzde 75,5’lik artış ile 2 milyar YTL’ye yakın faaliyet zararı
gerçekleşmiştir. Söz konusu zararının oluşmasının sebebi, 2007 yılı içinde
herhangi bir fiyat ayarlaması yapılmamasına karşın özellikle dengeleme ve
uzlaştırma piyasasından enerji alım maliyetlerinin çok yüksek düzeylere
ulaşmış olmasıdır. Yaşanan maliyet artışları neticesinde 2007 yılında kuruluşta
956 milyon YTL dönem zararı gerçekleşmiştir.
2007 yılında toplam enerji satışı 126 milyar kWh olarak gerçekleşirken, birim
satış fiyatı yaklaşık 12 Ykr/kWh düzeyinde kalmıştır.
Kuruluşun alacaklarını tahsil süresi incelendiğinde ise, 2006 yılına kıyasla bir
düşüş yaşandığı görülmektedir. Alacak tahsilinde yaşanan sıkıntılar nedeniyle,
2007 yılı sonu itibarıyla faiz hariç olmak üzere abonelerinden olan alacak
toplamı 8 milyar YTL düzeyine ulaşmıştır. Özellikle genel aydınlatma ve
tarımsal sulama abonelerinden olan alacakların tahsilinde yaşanan sıkıntılar,
kuruluşu nakit açısından olumsuz etkilemektedir. Nitekim yaşanan nakit
132
sıkıntısı neticesinde, 2007 yılında asit test oranında ve nakit çevirme süresinde
düşüşler ortaya çıkmıştır.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TEDAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
13.818,7
11.982,6
2.122,5
-1.109,9
0,2
1.172,3
15.025,9
14.598,9
2.375,2
-1.948,1
0,1
-956,6
8,7
21,8
11,9
-26,9
-
23.002,0
144,7
7.722,8
30.724,8
24.756,5
1.886,0
4.082,3
24.673,1
180,5
10.897,4
35.570,5
30.673,1
723,5
4.173,8
7,3
24,7
41,1
15,8
23,9
-61,6
2,2
0,93
0,40
265
-56
27,69
0,80
0,27
193
-62
-23,17
-13,4
-32,9
-27,3
-
29.776
1.033,2
29.060
1.134,0
-2,4
9,8
NA
915
2.672
2.889,1
685,1
256,0
978,6
852,8
-1.168,6
-66,1
24,5
-
Kuruluş, halihazırda yüksek miktarlara ulaşan yatırım harcamaları
gerçekleştirmektedir. 2010 yılına kadar olan geçiş döneminde yıllık yatırım
tutarı 550 milyon YTL olarak belirlenmiş olmasına rağmen, kuruluş söz konusu
tutarın oldukça üzerinde yatırım harcaması yapmaktadır. Bunda özellikle şehir
133
şebekeleri yatırımları önemli rol oynamaktadır. Söz konusu yatırımlar,
kuruluşun toplam yatırım harcamaları içinde yaklaşık yüzde 70’lik paya sahiptir.
Yüksek faaliyet ve dönem zararı ile yüksek yatırım tutarları kuruluşun faiz dışı
dengesini olumsuz etkilemiş ve 2007 yılında 1,17 milyar YTL açık vermiştir.
TKİ ve BOTAŞ’tan başlayan ve EÜAŞ, TETAŞ ve TEİAŞ’la devam eden
elektrik üretim zincirinin son halkası olan TEDAŞ, hem alacaklarını zamanında
tahsil edemediği için hem de işletme zararı yarattığı için, borçlarını zamanında
ödeyememekte ve bu durum özellikle BOTAŞ ve TKİ’yi nakit sıkıntısına
sokmaktadır.
134
7.7. Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol
İşletmeleri A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Kazım Çalışkan (YK Başkanı)
ÖİB Sermaye Payı : Yüzde 100
♦
Fahri Arıkan (YK Başkanı ve Genel Müdür)
Esas Sermaye
♦
Ayhan Sarısu (Üye)
Ödenmiş Sermaye : 2,06 milyar YTL
♦
Sinasi Candan (Üye)
♦
Abdullah Çelik (Üye)
: 5,00 milyar YTL
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.tekel.gov.tr
Tütün, alkollü içkiler, tuz barut ve patlayıcı maddelerle ilgili "inhisar" hizmetlerini
yürütme görevi 1932 yılında kurulan İnhisarlar Umum Müdürlüğü'ne verilmiştir.
Söz konusu umum müdürlüğü 1941 yılından 1983 yılına kadar faaliyetlerini
TEKEL Genel Müdürlüğü olarak yürütmüş, bu tarihte kamu iktisadi kuruluşu
haline getirilmiş, 11 Mart 1987 tarihinde Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol
İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TEKEL) adını almış, Özelleştirme Yüksek
Kurulunun 05.02.2001 tarih ve 2001/06 sayılı kararı ile özelleştirme kapsam ve
programına alınmış ve 03.01.2002 tarih ve 4733 sayılı Kanun ile iktisadi devlet
teşekkülü haline getirilmiştir.
ÖYK’nın 31.03.2003 tarihli ve 2003/12 sayılı kararı ile özelleştirme işlemlerinin
kolaylaştırılmasını teminen TEKEL’in yeniden yapılandırılmasına karar
verilmiştir.
2007 sonu itibarıyla, TEKEL’e ait Alkollü İçkiler Sanayii ve Ticareti A.Ş. ve
Alkollü İçkiler Pazarlama ve Dağıtım A.Ş ile 3 tuz işletmesi özelleştirilmiş,
kuruluşa ait muhtelif gayrı menkuller özelleştirilme/satış/devir gibi usullerle
elden çıkarılmış olup, bu konudaki çalışmalar devam etmektedir. 22
22
Ayrıca, TEKEL ve TEKEL’in bağlı ortaklığı Sigara Sanayi İşletmeleri ve Ticareti A.Ş.ne ait
sigara üretim işi ile ilgili varlıkların 4046 sayılı kanun hükümleri çerçevesinde “satış” ve
“mülkiyetin gayri ayni hak (intifa) tesisi” yöntemi ile bir bütün halinde özelleştirilmesi amacıyla
135
Önemli Gelişmeler
Kuruluş stoklarında 2007 yılı sonu itibarıyla satış işlemi gerçekleşmemiş 131
bin ton idare ve 76 bin ton destekleme tütün stoku bulunmaktadır.
Devlet tarafından 2001 ve önceki yıllarda yapılan müdahale alımları sonucunda
TEKEL tarafından alınan ve mülkiyeti kamuya ait olan destekleme tütün stokları
halen Yaprak Tütün İşletmelerine ait depolarda muhafaza edilmektedir.
Söz konusu destekleme stoklarının muhafazasından kamu adına zarar
doğmaya devam etmektedir. 2007 yılı sonu itibarıyla TEKEL’in kamudan olan
stok destekleme alacağı 1,1 milyar YTL’ye ulaşmış durumdadır.
Kuruluş stoklarında yeterli miktarda tütün stoku bulunmakla birlikte, 23.03.2006
tarih ve 5478 sayılı Kanun ile TEKEL’in 2006 ve 2007 yılı yaprak tütünlerini
alması hüküm altına alınmıştır. Söz konusu alımların finansmanı TEKEL
tarafından sağlanmıştır.
Malî Durum
Kuruluşun brüt satışları bir önceki yıla göre yüzde 11 oranında azalmıştır. Tütün
piyasasında yaşanan yoğun rekabet sonucu pazar kaybı yaşayan ve sigara
fiyatlarında yeterli artışı yapamayan kuruluş hasılat kaybına uğramıştır.
Kuruluşun kısa vadeli yükümlülükleri karşılama kabiliyetini gösteren asit test
oranı 2007 yılında 0,64’e düşmüştür.
TEKEL’in stok devir süresi 2006 yılında 1,72’den 2007 yılında yüzde 9 artışla
1,89’a çıkmıştır. Kuruluşun 5478 sayılı Kanun kapsamında almak durumunda
kaldığı tütünler, Kuruluşun stok devir süresinin artmasında önemli bir etken
olmuştur.
Kuruluşun faiz dışı fazla dengesi, 2006 yılında aldığı 1,45 milyar YTL sermaye
transferi nedeniyle oldukça yüksek iken, 2007 yılında 316 milyon YTL olarak
gerçekleşmiştir.
ÖİB tarafından, 22.02.2008 tarihinde yapılan nihai pazarlık görüşmeleri neticesinde; ÖYK’nın
22.04.2008 tarih ve 2008/23 sayılı Kararı çerçevesinde, 1.720.000.000.- ABD Doları peşin
bedelle British American Tobacco Tütün Mamulleri Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ne satılmasına karar
verilmiştir. Satışa ilişkin sözleşme 24.06.2008 tarihinde imzalanarak aynı tarihte devir ve teslim
işlemleri tamamlanmıştır.
136
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TEKEL, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
4.132,4
674,6
147,7
93,5
0,0
-315,0
3.675,3
639,4
147,8
27,6
0,0
44,4
-11,1
-5,2
0,0
-70,5
0,0
-
2.548,5
1.168,0
782,5
3.330,9
521,5
68,1
2.741,3
2.700,9
1.251,7
751,6
3.452,4
529,6
77,2
2.845,6
6,0
7,2
-3,9
3,6
1,5
13,4
3,8
4,89
0,72
145
751
-15,57
5,10
0,64
148
838
0,84
4,4
-11,2
2,3
11,6
-
16.305
490,9
15.643
501,2
-4,1
2,1
NA
1.490
4.465
207,0
74,8
1.456,0
567,0
18,6
315,8
-100
173,9
-75,1
-78,3
137
7.8. Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Ramazan Güven (YK Bşk. V. ve Genel Müdür V.)
ÖİB Sermaye Payı : Yüzde 100
♦
Sinan Coşkun (Üye)
Esas Sermaye
♦ İbrahim Cürebal (Üye)
: 1,0 milyon YTL
Ödenmiş Sermaye : 1,0milyon YTL
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.aduas.gov.tr
Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 27.12.2006 tarihli ve 2006/100 sayılı Kararı ile,
Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. (EÜAŞ) Genel Müdürlüğüne bağlı; Tercan,
Kuzgun, Mercan, İkizdere, Çıldır, Ataköy, Beyköy Hidroelektrik Santralları ve
Engil Gaz Türbinleri Santralı ile Denizli Jeotermal Santralının Özelleştirme
Programı ve kapsamına alınmasına karar verilmiştir.
ÖİB’nin 19.04.2007 tarihli ve 415 sayılı Olur’u ile Ankara Doğal Elektrik Üretim
ve Ticaret A.Ş. (ADÜAŞ)’nin kurulması ve söz konusu şirketin Ana
Sözleşmesinin 4046 sayılı Kanun’un 20’inci maddesinin (A) bendine istinaden
düzenlenmesi, söz konusu santralların çalışan personelin mevcut kadroları ve
özlük haklarıyla birlikte Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’nin
bünyesine aktarılması kararlaştırılmıştır.
Maliye Bakanlığının 25.05.2007 tarihli ve 139 sayılı Olur’u ile Şirket Yönetim
Kurulu atanmıştır. Şirket Ana Sözleşmesi 1 Haziran 2007 günü Türkiye Ticaret
Sicili Gazetesi’nde yayımlanmış ve şirket tüzel kişilik kazanmıştır.
ÖİB şirkete sermaye olarak 1 milyon YTL ödeme yapmıştır.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun kararı ile Çıldır HES, Kuzgun HES,
Tercan HES, Engil Termik Santralı, Mercan HES, Ataköy HES, İkizdere HES,
Beyköy HES ve Denizli HES için, 30.06.2007 tarihinden itibaren 10 yıl süreyle
geçerli olmak üzere şirkete üretim lisansı verilmiştir. 23
23
ADÜAŞ’a ait Tercan,Kuzgun, Mercan, İkizdere, Çıldır, Beyköy, Ataköy Hidroelektrik
Santralleri ile Denizli Jeotermal Santrali’nin “işletme hakkı verilmesi” yöntemi, Engil Gaz
Türbünleri Santrali’nin ise “Satış” yöntemi olmak üzere iki yöntem birlikte uygulanmak suretiyle
tamamının özelleştirilmesi amacıyla 10 Ekim 2007 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale
138
Önemli Gelişmeler
Şirket 01.07.2007 tarihi itibarıyla faaliyete geçmiştir. Halihazırda, şirketin elinde
bulunan 9 adet santralin özelleştirme ihalesi 510 milyon ABD Doları bedelle
tamamlanmış olup devir çalışmaları devam etmektedir.
Malî Durum
2007 yılında kuruluşun brüt satış geliri 28,2 milyon YTL, faaliyet kârı 14,5 milyon
YTL ve dönem kârı 14,8 milyon YTL’dir.
Şirketin 2007 yılı aktif büyüklüğü 69,9 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. Aktif
toplamın yüzde 21,3’ünü dönen varlıklar ve yüzde 78,7’sini duran varlıklar
oluşturmaktadır.
Pasif toplamın yüzde 2,3’ünü kısa vadeli yabancı kaynaklar, yüzde 79,3’ ünü
uzun vadeli yabancı kaynaklar ve yüzde 18,4’ünü öz kaynaklar oluşturmaktadır.
Şirketin 2007 yılı işletme sermayesi 13,3 milyon YTL, cari ve likidite oranı 9,26;
nakit oranı 4,77; özsermaye dönüşüm hızı 1,7; alacakların dönüşüm hızı 2,71;
maddi duran varlık hızı 0,4 olarak gerçekleşmiştir.
açılmıştır. 5 Mart 2008 tarihinde yapılan nihai pazarlık görüşmeleri neticesinde en yüksek teklif,
510 milyon ABD Doları bedelle Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş. tarafından verilmiştir. Satış,
ÖYK’nın 7 Mayıs 2008 tarihli kararı ile onaylanmıştır.
139
140
Bölüm 8. Kamu Bankaları
Bu bölümde, Hazinenin pay sahibi olduğu bankalara yönelik bilgilere yer
verilmekte, bu bankaların 2007 yılı faaliyetlerine yönelik değerlendirmeler
yapılmaktadır.
2000 yılına kadar 233 sayılı KHK’ya tabi birer şirket olarak faaliyet göstermekte
olan kamunun pay sahibi olduğu bankalardan T.C. Ziraat Bankası, T.C.
Halkbankası A.Ş ve T.C. Emlak Bankası A.Ş, bu yılda istihsal edilen 4603 sayılı
Kanunla birlikte KİT statüsünden çıkartılmışlardır. Böylece söz konusu
bankaların çağdaş bankacılığın ve uluslararası rekabetin gereklerine göre
çalışmaları, özelleştirmeye hazırlanmalarını sağlayacak şekilde yeniden
yapılandırılmaları amaçlanmıştır.
Bu bölümde ayrıca, kendi kanunları doğrultusunda faaliyet gösteren Kalkınma
Bankası, Vakıflar Bankası, İhracat ve Kredi Bankası ile İller Bankasına yönelik
bilgilere de yer verilmiştir.
Tüm bankalarla ilgili daha ayrıntılı veriler, söz konusu bankaların internet
sitesinden veya faaliyet raporlarından elde edilebilir.
141
142
8.1. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Prof. Dr. İlhan Uludağ (YK Başkanı)
♦
Mehmet Mumcuoğlu
Esas Sermaye
: 2.500 milyon YTL
♦
Can Akın Çağlar (Genel Müdür)
Ödenmiş Sermaye
: 2.500 milyon YTL
♦
Osman Arıoğlu
♦
Mehmet Emin Özcan
♦
Ahmet Candan
♦
Hikmet Aydın Simit
♦
Oğuz Kayhan
♦ Burhanettin Aktaş
İlgili Bakan
İnternet adresi
Devlet Bakanı
www.ziraat.com.tr
20 Kasım 1863’de, çiftçilerin oluşturduğu kaynakla, Mithat Paşa öncülüğünde,
devlet eliyle ve devlet himayesinde Ziraat Bankası’nın temelini oluşturan
"Memleket Sandıkları" kurulmuştur. İzleyen yıllarda sandıkların işleyişinde
gözlenen bozulmalar sonucu 1883'te aynı amaçlar doğrultusunda "Menafi
Sandıkları" oluşturulmuştur.
28 Ağustos 1888'de Ziraat Bankası Nizamnamesi yürürlüğe girmiş, o tarihte
faaliyette bulunan Menafi Sandıkları da Banka şubelerine dönüştürülmüştür.
Ziraat Bankası'nın ilk kuruluşundaki görevleri; satılması mümkün olan
gayrimenkul rehini ve kuvvetli kefalet karşılığında çiftçiye kredi kullandırmak,
faiz karşılığında tevdiat kabul etmek, ziraate ilişkin sarraflık ve aracılık işleri
yapmak olarak belirlenmiştir.
T.C. Ziraat Bankası, 25 Kasım 2000 tarihinde kabul edilen 4603 sayılı Kanunla
233 sayılı KHK kapsamından çıkarılarak bir Anonim Şirket haline getirilmiştir.
Ayrıca, çeşitli kanun ve kararnamelerle verilmiş görevler nedeniyle doğan ve
bütçe ödenekleri ile karşılanamamış olan geçmiş yıllara ilişkin birikmiş görev
zararı alacaklarının tasfiye edilmesi ve bankaya bedeli önceden ödenmeden
görev verilememesi hususları 4603 sayılı Kanunla hükme bağlanmıştır. 2001
yılından itibaren yoğun olarak yürütülen finansal ve organizasyonel
yapılandırma faaliyetlerinin olumlu sonuçları alınmaya devam etmektedir.
143
Banka özel hukuk kapsamında bir mevduat bankası olarak faaliyet göstermekle
birlikte halen Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine de tabidir.
2004 yılından bu yana Banka; tarımsal üretimin geliştirilmesi ve üreticilerin
finansman ihtiyaçlarının uygun koşullarda karşılanması, verimlilik ve kalitenin
artırılması amacıyla her yıl yürürlüğe giren kararnameler kapsamında,
konularına göre cari faiz oranından yüzde 25 ile 100 arasında değişen
oranlarda indirimli krediler kullandırabilmektedir. Yapılan faiz indirimlerinin
maliyeti (gelir kayıpları) ise Hazinece bütçe ödenekleri ile karşılanmaktadır.
Söz konusu kararnameler kapsamında, 2007 yılında Ziraat Bankası ve Tarım
Kredi Kooperatifleri (TKK) gelir kayıpları için 173 milyon YTL ödenek tahsis
edilmiş olup, yıl içinde Ziraat Bankası gelir kayıpları için yaklaşık 169 milyon
YTL ödeme yapılmıştır. 2004-2007 yıllarında Hazinece yapılan ödemelere
ilişkin tablo aşağıda yer almaktadır.
Tablo 17 T.C. Ziraat Bankasına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri (milyon YTL)
Yıllar
Ziraat Bankası
TKK
TOPLAM
2004
1,0
0,7
1,8
2005
24,9
11,2
36,1
2006
109,2
38,0
147,2
2007
168,9
53,8
222,6
Diğer taraftan, 30.04.2001 tarih ve 2001/2312 sayılı BKK kapsamında Ziraat
Bankası ve TKK’ya verilen görevler kapsamında kullandırılmış krediler
Hazinece üstlenilerek Ziraat Bankası’na 140,3 milyon YTL, TKK’ya 53 milyon
YTL ödeme yapılmıştır. Hazine kaynağına dönüşen söz konusu kredilere ilişkin
Banka ve TKK’ca yapılan tahsilatlar, tahsilatın yapıldığı ayı izleyen ayın ilk
haftası içinde Hazine Müsteşarlığının ilgili hesabına aktarılmaktadır. Bu
kapsamda, Ziraat Bankasınca 2007 yılında 7,4 milyon YTL ödeme yapılmış
olup, 2001 yılından bu yana Hazineye yapılan ödemeler aşağıda yer
almaktadır: TKK tarafından 2001 yılından bu yana ise 38,9 milyon YTL ödeme
yapılmıştır.
144
Tablo 18: Hazine Kaynağına Dönüşen
Kredilerden TCZB Tarafından Aktarılan Tutar
(milyon YTL)
Ziraat
2001
30,1
2002
34,5
2003
34,3
2004
22,7
2005
21,1
2006
11,7
2007
7,4
TOPLAM
161,8
Önemli Gelişmeler
Yürürlükteki kararnameler uyarınca damla/yağmurlama sulama sistemleri
konusunda faizsiz kredi uygulaması başlatılmış olup, bu kapsamda 9.748
üreticiye 137 milyon YTL tutarında yatırım kredisi kullandırılmıştır. Banka
tarafından kullandırılan toplam tarımsal krediler içerisinde yatırım kredilerinin
oranı 2006’da yüzde 20 iken 2007’de yüzde 26’ya yükselmiştir. Ayrıca Banka,
2008 yılında orta ve büyük ölçekli tarımsal işletmelere yönelik TOBİ kredisi
uygulamasını başlatma kararı almıştır.
2007 yılında geliştirilen alternatif dağıtım kanalları ve yaygın şube ağı
aracılığıyla YTL/YP hazine bonosu, devlet tahvili, repo, Eurobond, döviz alımsatım işlemleri Türkiye’nin her noktasında geniş bir müşteri kitlesine
ulaştırılmıştır.
Malî Durum
Banka aktifleri 2007 yılında yüzde 12,6 oranında artış göstererek 81 milyar
YTL’ye ulaşmış ve Bankanın sektör payı yüzde 13,9 olarak gerçekleşmiştir.
2007 yılında;
♦
♦
♦
banka aktifi içinde özel tertip devlet tahvillerinin payı azalırken, kredilerin
payının artması,
mevduatın krediye dönüşüm oranı ile faiz gelirleri içindeki kredilerin
payının artması,
özellikle tarımsal kredilerin olumlu katkısı ile sorunlu kredilerin düşük
seviyelere inmesi,
145
bankanın aktif kalitesinin ve sektördeki aracılık işlevinin arttığını göstermektedir.
2006
2007
% Artış
Toplam Aktifler
71.904
80.942
12,6
Toplam Krediler
17.371
21.604
24,4
Toplam Mevduat
59.653
68.250
14,4
Özkaynaklar
6.579
7.218
9,7
Brüt Kar
2.720
2.963
8,9
Net Kar
2.100
2.351
12,0
Krediler / Aktifler
24,2
26,7
Sektördeki Aktif Payı
14,4
13,9
Sektördeki Kredi Payı
7,5
7,1
24,0
17,0
1,8
1,8
Vadesiz Mevduat / Toplam Mevduat
16,5
19,4
Mevduatın Krediye Dönüşüm Oranı
29,1
31,7
Sektördeki Mevduat Payı
18,5
18,4
Faiz Gelirleri İçinde Kredilerin Payı
22,2
27,4
Faiz Gelirleri İçinde Menkul Değerlerin Payı
70,6
64,1
Faiz Dışı Gelir / Faiz Dışı Gider
60,2
62,8
2,9
2,9
31,9
32,6
4,7
4,5
39,6
25,4
Finansal Büyüklükler (milyon YTL)
Rasyolar (%)
Özel Tertip Devlet Tahvilleri / Aktifler
Takipteki Krediler / Krediler (brüt)
Aktif Kârlılığı
Özkaynak Kârlılığı
Net Faiz Marjı
Sermaye Yeterlilik Oranı
Kaynak: T.C. Ziraat Bankası
Banka, sektördeki mevduattan yüksek oranda pay almaya devam etmektedir.
Son 4 yıldır en kârlı banka durumunda olan Ziraat Bankasının, aktif kârlılığı ve
özkaynak kârlılığı da sırasıyla yüzde 2,8 ve yüzde 22 olan sektör ortalamasının
üzerinde devam etmektedir. Sermaye yeterlilik oranı ise yüzde 39,5’ten yüzde
24,5’e düşmekle birlikte halen yüzde 19,1 olan sektör ortalamasının
üzerindedir.
2006 yılı kârından Hazine lehine tahakkuk eden temettüye ilişkin olarak 2007
yılında 1,5 milyar YTL tutarında Devlet İç Borçlanma Senedi geri alımı yapılmış
ve 1,5 milyar YTL nakit olarak ödenmiştir.
146
8.2. Türkiye Halk Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Hasan Cebeci (YK Başkanı)
ÖİB Sermaye Payı
: Yüzde 75
♦
Hüseyin Aydın (Genel Müdür)
Esas Sermaye
: 1.250 milyon YTL
♦
Hasan Sezer (Üye ve Başkan Vekili)
Ödenmiş Sermaye
: 1.250 milyon YTL
♦
Emin Süha Çayköylü (Üye)
♦
Nurzahit Keskin (Üye)
♦
Erol Berktaş (04.11.2007’de ayrılmıştır.)
♦
Burhanettin Tanyeri (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
Devlet Bakanı
www.halkbank.com.tr.
Türkiye Halk Bankası 1933 tarihli ve 2284 sayılı Halk Bankası ve Halk
Sandıkları Kanunu kapsamında kurulmuş ve 1938 yılında faaliyete geçmiştir.
1992 yılında Türkiye Öğretmenler Bankası (Töbank), 1993 yılında Sümerbank
ve 1998 yılında ise Etibank, Halkbank’a devredilmiştir.
Halk Bankası 4603 sayılı Kanun ile 233 sayılı KHK kapsamından ve KİT
statüsünden çıkarılarak bir Anonim Şirket haline getirilmiştir. Ayrıca, çeşitli
kanun ve kararnamelerle verilmiş görevler nedeniyle doğan ve bütçe ödenekleri
ile karşılanamamış olan geçmiş yıllara ilişkin birikmiş görev zararı alacaklarının
tasfiye edilmesi ve bankaya bedeli önceden ödenmeden görev verilememesi
hususları 4603 sayılı Kanunla hükme bağlanmıştır. Banka özel hukuk
kapsamında bir mevduat bankası olarak faaliyet göstermekle birlikte halen
Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulunun denetimine de tabidir.
2001 yılında Mülga Türkiye Emlak Bankası’nın 96 şubesi, 2004 yılının ikinci
yarısında ise Pamukbank Halkbank’a devredilmiştir.
Bireysel, ticari ve kurumsal bankacılığın yanı sıra esas olarak KOBİ Bankacılığı
faaliyetleri sürdüren Banka, bu kapsamda, esnaf ve sanatkarlara, kendi
kaynaklarından kullandırdığı kredilerin yanı sıra, 2002 yılından bu yana her yıl
yürürlüğe giren kararnameler çerçevesinde, sübvansiyonlu krediler de
kullandırmaktadır. Cari faiz oranı ile düşük faizli kredilere uygulanan faiz oranı
arasındaki fark nedeniyle oluşan gelir kaybı, Hazinece aylık bazda Bankaya
avans olarak ödenmektedir.
147
2007 yılında Halk Bankasına gelir kaybı ödemeleri için 172 milyon YTL ödenek
tahsis edilmiş olup, Bankaya 175,8 milyon YTL ödeme yapılmıştır.
Tablo 19: HALKBANK’a Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri
(milyon YTL)
Yıllar
Tutar
2002
16,3
2003
38,0
2004
79,4
2005
76,8
2006
111,0
2007
175,8
Diğer taraftan, 30.04.2001 tarih ve 2001/2312 sayılı BKK kapsamında Bankaya
verilmiş görevler nedeniyle kullandırılan krediler Hazinece üstlenilmiş ve
Bankaya 5,7 milyon YTL ödeme yapılmıştır. Hazine kaynağına dönüşen
kredilere ilişkin Bankaca yapılan tahsilatlar, tahsilatın yapıldığı ayı izleyen ayın
ilk haftası içinde Hazine Müsteşarlığı’nın ilgili hesabına aktarılmaktadır. Bu
kapsamda, Halk Bankasınca 2007 yılında 452.356 YTL ödeme yapılmış olup,
2001 yılından bu yana, Hazineye yapılan ödemeler aşağıda yer almaktadır.
Tablo 20: Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden
HALKBANK Tarafından Aktarılan Tutar (milyon YTL)
Yıllar
Tutar
2001
6,0
2002
7,1
2003
2,0
2004
1,7
2005
1,1
2006
0,8
2007
0,5
TOPLAM
19,2
Önemli Gelişmeler
T. Halk Bankası A.Ş.’nin sermayesinde bulunan Hazineye ait hisseler,
05.02.2007 tarih ve 2007/8 sayılı Özelleştirme Yüksek Kurulu Kararı ile
özelleştirme kapsam ve programına alınarak hisselerin yüzde 25’ine kadar olan
148
kısmının halka arz suretiyle özelleştirilmesine ve halka arz işlemlerinin 2007 yılı
sonuna kadar tamamlanmasına karar verilmiştir. Karar kapsamında, Banka
hisselerinin yüzde 24,98’i Mayıs 2007’de halka arz suretiyle özelleştirilmiş ve
böylece banka, sermaye piyasası mevzuatına da tabi olmuştur. 1,8 milyar dolar
tutarındaki halka arzda, yurt içinde 1,9 milyar YTL, yurt dışında ise 15,4 milyar
YTL olmak üzere toplam 17,3 milyar YTL talep toplanmıştır. Halka arz
büyüklüğünün yurt dışında 9, yurt içinde ise 3 katına ulaşan talep miktarı ile
toplam talepte Türk sermaye piyasaları tarihinin en yüksek rakamına
ulaşılmıştır.
Malî Durum
2006
2007
% Artış
Toplam Aktifler
34.425
40.234
16,9
Toplam Krediler
11.646
18.121
55,6
Toplam Mevduat
27.188
30.841
13,4
Özkaynaklar
3.780
4.383
16,0
Brüt Kar
1.117
1.407
25,9
Net Kar
863
1.131
31,0
33,8
45,0
7,1
7,3
5,3
6,5
32,8
17,5
8,5
5,4
9,0
10,8
42,8
58,8
8,7
9,0
33,6
46,4
62,0
49,3
Faiz Dışı Gelir / Faiz Dışı Gider
71,2
69,2
2,8
3,0
24,4
27,7
4,8
5,1
32,0
20,0
Rasyolar (%)
Krediler / Aktifler
Özel Tertip Devlet Tahvilleri / Aktifler
Net Faiz Marjı
Kaynak: Halkbank
Banka aktifleri 2007 yılında yüzde 16,9 oranında artış göstererek 40,2 milyar
YTL’ye ulaşmış ve sektör aktifleri içerisindeki payı yüzde 7,3 olarak
149
gerçekleşmiştir. 2007 yılında; Bankanın toplam krediler, toplam mevduat ve
özkaynak kalemlerinde görülen artış, takipteki alacaklar oranındaki azalma ve
aktif içerisindeki özel tertip devlet tahvillerinin payının azalması Bankanın
finansal açıdan olumlu yönde geliştiğini göstermektedir.
Banka 2007 yılında kullandırılan kredileri yüzde 55,6 oranında artırmış ve buna
bağlı olarak mevduatın krediye dönüşüm oranı ile faiz gelirleri içindeki kredilerin
payı yükselmiştir.
2007 yılında net dönem kârının 2006 yılına kıyasla yüzde 31 oranında artması
sonucu Banka aktif kârlılığı ve özkaynak kârlılığı rasyoları da artış göstermiş ve
sırasıyla yüzde 2,6 ve 19,5 olan sektör ortalamasının üzerinde gerçekleşmiştir.
Sermaye yeterlilik oranı ise yüzde 32’den yüzde 20 seviyesine düşerek, yüzde
19,1 olan sektör ortalamasına yaklaşmıştır.
150
8.3. Vakıflar Bankası A.Ş.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Sermaye Yapısı
Yusuf Beyazıt (YK Başkanı)
Ragıp Doğu
Bilal Karaman (Genel Müdür)
Mehmet Çekinmez
Hasan Özer
Erkan Topal
Selahattin Toraman
Cem Demirağ
Serdar Tunçbilek
Kamu Payı
: Yüzde 43
Esas Sermaye
: 2.500 Bin YTL
Ödenmiş Sermaye
: 2.500 Bin YTL
İlgili Bakan
İnternet adresi
Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün Bağlı Olduğu Bakan
www.vakifbank.com.tr
Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı, 11 Ocak 1954 tarihinde 6219
sayılı “Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı Kanunu” ile özel hukuk
hükümlerine tabi olmak üzere T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne
(“Vakıflar Genel Müdürlüğü”) verilen yetki çerçevesinde kurulmuştur. Banka’nın
statüsünde kuruluşundan bu yana bir değişiklik olmamıştır.
Banka’nın sermayesinde doğrudan veya dolaylı hakimiyeti söz konusu olan
sermaye grubu Vakıflar Genel Müdürlüğü’dür. Bankanın ortaklık yapısı ise
aşağıdaki gibidir.
Tablo 21: Vakıfbank Sermaye Durumu
Ortaklar
Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün idare ve
temsil ettiği mazbut vakıflar (A Grubu)
Hisse Adedi
Nominal Değeri Pay
- (Bin YTL)
Oranı (%)
1.075.058.640
1,075,059
43.00
386.224.346
386,224
15.45
402.552.666
402,553
16.10
Diğer mülhak vakıflar (B Grubu)
4.681.491
4,681
0.19
Diğer gerçek ve tüzel kişiler (C Grubu)
1.886.449
1,887
0.08
629.596.408
629,596
25.18
2.500.000.000
2,500,000
100.00
Mülhak vakıflar (B Grubu)
Vakıfbank Memur ve Hizmetlileri Emekli
ve Sağlık Yardım Sandığı Vakfı (C
Grubu)
Halka açık (D Grubu)
Toplam
151
Banka’nın faaliyet alanları ve yapabileceği işler ilgili kanun ve Banka’nın Ana
Sözleşmesi’nde aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Menkul ve gayrimenkul mal ve kıymetler karşılığında ikrazlarda
bulunmak,
Sigorta vesair ortaklıklar kurmak veya kurulmuş olanlara iştirak etmek,
Gayrimenkul alıp satmak,
Her türlü banka muamele ve hizmetlerini yapmak,
Vakıflar Genel Müdürlüğü ile mülhak vakıfların idaresinin Banka’ya
tevdie lüzum görecekleri gayrimenkullerle işletmelerin, yapılacak
anlaşmalarla gösterilecek esaslar dahilinde, rasyonel bir şekilde idare,
idame ve işletilmeleri için lüzumlu bilumum muamele ve teşebbüslere
(ticari, zirai, sınai) girişmek,
Mazbut ve mülhak vakıfların bankacılık hizmetlerini ve Vakıflar Genel
Müdürlüğünün yapılacak anlaşmalar dahilinde veznedarlık işlerini
yapmak amacıyla kurulmuştur.
31 Aralık 2007 tarihi itibarıyla Banka’nın yurtiçinde 466, yurt dışında 2 şube
olmak üzere toplam 468 şubesi bulunmaktadır (31 Aralık 2006: 427 yurtiçi
şube, 2 yurtdışı şube). 31 Aralık 2007 tarihi itibarıyla Banka’nın personel sayısı
8,700 kişidir (31 Aralık 2006: 7,679 kişi).
Malî Durum
Bankanın toplam aktifleri 2007 yılında yüzde 14’lük artış göstererek
44,2 milyar YTL’ye ulaşmıştır.
Bankacılık sektöründeki kredilerin yüzde 8,3 üne sahip olan bankanın toplam
mevduat içindeki payı da yüzde 8 olarak gerçekleşmiştir.
2006 yılında 806 milyon YTL kâr eden Vakıfbank, net kâr tutarını yüzde 26
artırarak 1.033 milyon YTL’ye yükseltmiştir.
Vakıfbank’ın 2006 yılında 2,1 olan aktif karlılık oranı 2007 yılında yükselerek
2,4’e ulaşmış ve sektör ortalamalarına yaklaşmıştır. Aynı şekilde özkaynak
karlılığı da yüzde 17’den yüzde 19,7’ye yükselmiş ve sektör ortalamalarının
üzerinde gerçekleşmiştir.
Sermaye yeterlilik oranı ise yüzde 21’den yüzde 15 seviyesine düşerek, yüzde
19,1 olan sektör ortalamasının altında kalmıştır.
152
Toplam Aktifler
Toplam Krediler
Toplam Mevduat
Özkaynaklar
Brüt Kar
Net Kar
Rasyolar (%)
Krediler / Aktifler
Kaynak: T.B.B.
2006
2007
% Artış
38.744
18.416
25.163
4.693
806
44.215
23.803
29.149
5.348
1.036
1.033
14,1
29,2
15,8
13,9
8,9
26,1
48,9
7,6
8,2
5,5
17,2
72,6
7,9
56,4
30,0
2,1
17,1
20,7
55,3
7,5
8,3
4,8
12,1
81,3
8,0
60,8
29,2
2,4
19,7
15,4
821
153
8.4. Tasfiye Halinde
Türkiye Emlak Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
M. Zeki Sayın (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Mehmet Mumcuoglu
Esas Sermaye
: 750 milyon YTL
♦
Mehmet Emin Özcan
Ödenmiş Sermaye
: 749 milyon YTL
♦
Prof. Dr. İlhan Uludağ
♦
Mehmet Ersoy
♦
Erol Berktaş (04.11.2007’de istifa etmiştir.)
Tasfiye Kurulu Üyeleri
Denetim Kurulu Üyeleri
♦
M. Zeki Sayın
♦
Duray Şimşek
♦
Süleyman Saygı
♦
Abdullah Soydaş
♦
M. Ali Kaynar
İlgili Bakan
İnternet adresi
HM’nin bağlı olduğu Devlet Bakanı
www.tasfiyeemlak.com.
4603 sayılı yasa kapsamında istihsal edilen 2001/2202 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı ile Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin bankacılık dışında kalan mal varlıkları
ve iştiraklerinin tüm hak ve yükümlülükleriyle Başbakanlık Toplu Konut İdaresi
Başkanlığına devri düzenlenmiştir.
Bilahare 2001 yılında 4603 sayılı Kanunda yapılan değişiklikle; Bankanın
2001/2202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında devri öngörülen varlıkları ile kanuni
takibe intikal etmiş alacakları ve yuva kredileri hariç, tüm aktiflerinin bankaların
yönetim kurullarının kendi aralarında düzenleyecekleri protokol doğrultusunda,
protokole konu bütün hak, alacak ve borçlar, alacaklıların rızası veya sair
herhangi bir işleme gerek kalmaksızın T.C. Ziraat Bankası A.Ş. veya T. Halk
Bankası A.Ş.’ye devredilmesine karar verilmiş, devir işleminin tamamlanmasını
takiben Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin bankacılık yapma ve mevduat kabul
etme yetkisi sona ererek tasfiye haline girer denilmek suretiyle de tasfiye süreci
yasal olarak başlatılmıştır. 14.09.2001 tarihindeki olağanüstü genel kurul ile
Bankanın yetkili organları belirlenerek tasfiye süreci fiili olarak başlamış ve
halen devam etmektedir.
154
Önemli Gelişmeler
Emlak Bankası’nca Ziraat Bankası’na devredilen aktif-pasif hesaplar
sonucunda oluşan menfi farklar, Ziraat Bankası’nın talepleri üzerine Hazinece
Ziraat Bankası’na avans olarak ödenmiş, daha sonra Bankalar Yeminli
Murakıplarınca yapılan inceleme-tespitler sonucunda alınan Devlet Bakanlığı
Onayları ile, raporlar uyarınca yapılacak ilave işlemler belirlenmiş ve devir
işlemleri kesinleştirilmiştir.
Diğer taraftan, yine anılan kanunun ilgili hükmü nedeniyle THT. Emlak Bankası
A.Ş. kesinleştirilmiş olan menfi fark hesaplarını Hazineye borçlu olmasını
sağlayacak şekilde izlemekte ve Hazineye olan söz konusu borcuna karşılık
ödemelerini tasfiye sürecinde nakde dönüştürdüğü aktifleri ile orantılı olarak
gerçekleştirmektedir.
Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine de tabi olan Bankanın Hazineye olan
borçlarına mahsuben yapılan ödemelerin toplamı 765 milyon YTL olup;
31.12.2007 tarihi itibarıyla Banka bilançosunda Hazineye borç olarak görünen
tutar yaklaşık 1,9 milyar YTL’dir.
5664 sayılı Konut Edindirme Hak Sahiplerine Ödeme Yapılmasına Dair Kanun
uyarınca ilgili kurum ve kuruluşlar hak sahiplerine ilişkin listeleri Banka’ya
göndermekle; Banka da, konut edindirme yardımı hak sahiplerinin isim, konut
edindirme yardımı ve nemalarını içeren listeleri Emlak Gayrimenkul Yatırım
Ortaklığı A.Ş.’ye bildirmekle yükümlüdür.
Malî Durum
2007 yılında Banka’nın toplam aktifleri yüzde 7,9 oranında azalarak 2,2 milyon
YTL’ye düşmüştür.
Banka aktiflerinin yüzde 54’ünü oluşturan vadeye kadar elde tutulacak menkul
kıymetler,
♦
♦
Bankanın 2001/2202 sayılı BKK gereğince TOKİ’ye devrettiği
gayrımenkullerin karşılığı olarak TOKİ’den alınan 7 yıl vadeli DİBS’ler ve
YPK Kararı ile Konut Edindirme Yardımı hesapları karşılığı olarak alınan
5 yıl vadeli tahvillerden oluşmaktadır.
2006 yılında Banka aktiflerinin yüzde 29,4’ünü oluşturan Tasfiye Olunacak
Alacakların payı ise 2007 yılında yüzde 25,6’ya düşmüştür.
155
2006 yılında 78 milyon YTL olan net dönem kârı ise 2007 yılı sonu itibarıyla 20
milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. Banka, tasfiye halinde olduğundan;
anasözleşmesi gereği yüzde 5’i kanuni yedek akçe olarak, kalan kısmı ise
ihtiyari yedek akçe olarak ayrılmakta, kâr payı dağıtımı yapılmamaktadır.
2006
2007
% Artış
2.408
2.219
-7,9
707
569
-19,6
Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menk. Kıy.
1.309
1.309
0,0
Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Borçlar
2.113
1.903
-9,9
273
292
7,2
Brüt Kar
78
20
-74,6
Net Kar
78
20
-74,6
67,6
77,2
Faiz Gelirleri İçinde Menkul D. Payı
9,4
5,7
116,6
18,4
Toplam Aktifler
Tasfiye Olunacak Alacaklar
Özkaynaklar
Rasyolar (%)
Faiz Dışı Gelirler / Faiz Dışı Giderler
Kaynak: T.H.T.Emlak Bankası
156
8.5. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Abdullah Çelik (YK Başkanı ve Genel Müdür)
Hazine Sermaye Payı: Yüzde 99,08
♦
Osman Kara (Üye ve Başkan Vekili)
Esas Sermaye
: 500 milyon YTL
♦
Mehmet Uncu (Üye)
Ödenmiş Sermaye
: 160 milyon YTL
♦
Asım Altun (Üye)
♦
Necdet Şerif Çakırsoy (Üye)
♦
Hakan Tokaç (Üye)
♦
Ömer Faruk Öztürk (Üye)
Denetim Kurulu Üyeleri
♦
Esat Kaya Turgay
♦
Hasan Aydın
♦
Mustafa Çolak
İlgili Bakan
İnternet adresi
Devlet Bakanı
www.tkb.com.tr.
Türkiye Kalkınma Bankası özel hukuk hükümlerine tâbi, anonim şirket
statüsünde bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. 1975 yılında 13 Sayılı Kanun
Hükmünde Kararname ile Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası A.Ş.
(DESİYAB) adı altında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının ilgili kuruluşu olarak
kurulmuş, kuruluş işlem ve faaliyetleri 04.11.1983 tarih ve 165 Sayılı KHK ile
yeniden düzenlenmiştir. 22.06.1988 tarih ve 329 sayılı KHK ile unvanı Türkiye
Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiş ve Bankaya sanayii sektörünün
yanında diğer sektörlere de finansman desteği sağlama imkanı yaratılmıştır.
Yüksek Planlama Kurulu'nun 20.01.1989 tarih ve 89-T-2 Sayılı kararı ile T.C.
Turizm Bankası A.Ş.'nin tüm aktif ve pasifleriyle Kalkınma Bankası’na
devredilmesi ile Bankanın hizmet alanlarına turizm sektörü de eklenmiştir. 10
Ekim 1999 tarihinde Banka'nın kuruluşuna ilişkin KHK, Türkiye Büyük Millet
Meclisi tarafından yeniden düzenlenerek 4456 sayılı yasa istihsal edilmiştir.
Türkiye Kalkınma Bankası, bireysel kredi kullandırmayan, yatırımların projeye
dayalı finansmanı ağırlıklı olmak üzere, finansal kiralama ve iştirak yoluyla
finansman desteği sağlayan, daha çok imalat (yüzde 38), turizm (yüzde 34) ve
enerji (yüzde 14) yatırımlarını kredilendiren, kredilerini yüzde 60 oranında
157
normal yörelere, yüzde 25 oranında kalkınmada öncelikli yörelere yönlendiren
bir Kalkınma ve Yatırım Bankası’dır.
Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine de tabi olan Banka’nın ödenmiş
sermayesinin yüzde 99,08'i Hazine Müsteşarlığı'na aittir ve, bakiyesi İMKB'de
işlem görmektedir.
Önemli Gelişmeler
2006 yılında, Bankanın kredi değerlendirme sürecinin modern yöntemlerle
desteklenerek daha etkin hale getirilmesi ilkesi benimsenmiştir. Ayrıca
Bankanın organizasyon yapısında değişiklikler yapılarak;
- 29 olan müdürlük sayısı, 23’e indirilmiştir.
- Dört Kredi Müdürlüğü ve dört Proje Değerlendirme Müdürlüğü birleştirilerek iki
“Kredi Değerlendirme Müdürlüğü” kurulmuştur.
- Kredi Pazarlama Müdürlüğü kurularak illerde tanıtım toplantıları yapılmaktadır.
- İzleme ve takip işlerinin daha etkin yapılabilmesi amacıyla, Kredi İzleme ve
Tahsilat Müdürlüğü kurulmuştur.
- Stratejik Planlama ve Kalite Yönetimi Müdürlüğü kurulmuştur.
- Bankanın kredi yönetmelikleri ve prosedürleri revize edilerek, bürokrasinin
azaltılması ve etkinliğin sağlanması amaçlanmıştır.
- Banka’da işlemlerin bilgisayar ortamında yürütülmesi için altyapıya önemli
yatırımlar yapılmıştır.
- Banka’ya uzman yardımcıları alınarak teknik kadro güçlendirilmektedir.
2007 yılında, OSTİM ve İvedik’te yer alan imalatçı ve esnek üretim yapısına
sahip küçük ve orta büyüklükteki KOBİ’lere “apex” bankacılığı yoluyla
finansman temin etmek için özel bankalarla işbirliği yapılmıştır. Ayrıca, Küçük
Girişimci Kredi Programı, (AB) Katılım Öncesi malî Yardım, Girişim Sermayesi
Projesi, Ar-Ge ve Yenilikçi Yatırımların Desteklenmesi, Küme’de Yer Alan
KOBİ’lerin Desteklenmesi gibi projelere katılım sağlanmıştır.
158
Malî Durum
Banka aktifleri 2007 yılında yüzde 7,5 oranında azalarak 818 milyon YTL’ye
düşmüştür. Likit aktifler yüzde 31,5 oranında azalarak 224 milyon YTL’ye
düşerken, diğer aktifler yüzde 36,6 oranında azalmıştır. Likit aktiflerdeki düşüş
para piyasalarından alacakların azalmasından, diğer aktiflerdeki düşüş ise vergi
varlığı kalemindeki azalmadan kaynaklanmıştır
2007 yılında krediler yüzde 19,4 oranında artmış ve 2006 yılında yüzde 37,7
olan kredilerin toplam aktifler içindeki payı yüzde 48,7’ye yükselmiştir. Bankaca
alınan krediler ise yüzde 19,6 oranında artarak 215 milyon YTL’ye çıkmıştır.
Banka net dönem kârının 156 milyon YTL’den 43 milyon YTL’ye gerilemesi
nedeniyle özkaynaklar 2007 yılında yüzde 14,8 oranında azalarak 458 milyon
YTL olmuştur.
2006
2007
% Artış
Toplam Aktifler
884
818
-7,5
Toplam Krediler
333
398
19,4
Özkaynaklar
538
458
-14,8
Brüt Kar
196
54
-72,3
Net Kar
156
43
-72,4
37,7
48,7
Sektördeki Aktif Payı (*)
5,8
4,3
Sektördeki Kredi Payı (*)
3,4
3,5
19,2
14,7
43,5
41,4
13,6
16,8
234,2
55,1
17,7
5,3
29,0
9,4
7,1
10,2
208,2
91,2
Rasyolar (%)
Krediler / Aktifler
Net Faiz Marjı
Kaynak: T. Kalkınma Bankası
(*) Kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktif ve toplam kredileri içerisindeki pay
Faiz gelirleri, kredilerin artması ile yüzde 32,8 artış göstermiş ve Bankanın net
faiz marjı yüzde 7,1’den yüzde 10,2’ye yükselmiştir. Ancak 2006 yılında
Bankanın iştirak ve bağlı ortaklık satışından elde ettiği 209 milyon YTL’lik diğer
159
faaliyet gelirlerinin 2007 yılında 25 milyon YTL olarak gerçekleşmesi nedeniyle
net dönem kârı yüzde 72,4 oranında azalarak 43 milyon YTL’ye gerilemiştir.
Net dönem kârının düşük olması nedeniyle aktif kârlılığı ve özkaynak kârlılığı
da 2007 yılında düşmüştür. Sermaye yeterlilik oranı da 2007 yılında düşmüş
olmasına rağmen yüzde 66,7 olan kalkınma ve yatırım bankaları ortalamasının
oldukça üzerindedir.
2006 yılı kârından 2007 yılında Hazine Müsteşarlığı’na ödenmiş olan temettü
tutarı 103 milyon YTL iken, 2007 yılı kârından Hazine Müsteşarlığına 2008
yılında yaklaşık 6,9 milyon YTL temettü ödemesi yapılmıştır.
160
8.6. Türkiye İhracat ve Kredi Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Tuncer Kayalar (YK Başkanı)
♦
H. Ahmet Kılıçoğlu (Genel Müdür)
Esas Sermaye
: 1.000 milyon YTL
♦
Cavit Dağdaş (Üye ve Başkan Vekili)
Ödenmiş Sermaye
: 1.000 milyon YTL
♦
Oğuz Satıcı (Üye)
♦
A. Doğan Arıkan (Üye)
♦
Adnan Ersoy Ulubaş (Üye)
♦
Mehmet Büyükekşi (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
DTM’nin bağlı olduğu Devlet Bakanı
www.eximbank.gov.tr.
Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank), 31 Mart 1987 tarihli Resmi
Gazete’de yayınlanan 3332 sayılı Kanun’un verdiği yetkiye istinaden 21
Ağustos 1987 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 87/11914 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı ile kurulmuştur.
Banka ülkemizin resmi ihracat destek kuruluşu olup, kredi, garanti ve sigorta
hizmetlerini tek çatı altında vermektedir.
3332 sayılı Kanun ile 4749 sayılı Kanunlar uyarınca Hazine Müsteşarlığı,
Eximbank’ın, 3332 sayılı Kanun ve 87/11914 sayılı BKK uyarınca kendisine
verilen görevler çerçevesinde yürüttüğü kredi, garanti ve sigorta faaliyetleri
nedeniyle yüklendiği politik risklerden doğan zararlarını karşılamaktadır.
Politik riskler, “T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Tarafından Türkiye İhracat
Kredi Bankası A.Ş.’ye Aktarılacak Tutarlarla İlgili Uygulama Esasları”nın 3 üncü
Maddesinde aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır.
♦
♦
♦
Borçlunun hükümetinin Türkiye’ye yapılacak olan transferi önleyen,
kısıtlayan, geciktiren veya kontrol altına alan kanun, kanun hükmünde
kararname veya karar veya idari düzenlemeleri yürürlüğe koyması,
Borçlunun ülkesi ile Türkiye arasında savaş çıkması,
Borçlunun ülkesinde çıkan savaş, iç savaş ihtilal, isyan, ayaklanma ve
benzeri hadiseler,
161
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Borçlunun ülkesinde yürürlüğe konan kanun, kanun hükmünde
kararname, karar veya idari düzenlemelerle Türkiye’den sevk edilecek
malların ithalinin önlenmesi,
Kamu alıcılarına yapılan mal ve hizmet ihracatı, yüklenilen taahhüt
işlemleri, açılan krediler ve garantiler nedeniyle ortaya çıkan zararlar,
Borçlunun hükümetinin yürürlüğe koyduğu bir kanun, kanun hükmünde
kararname, karar veya idari düzenlemeler nedeniyle satış sözleşmesinin
iptali sonucunda sevk öncesi dönemde ortaya çıkan zararlar,
Kamu alıcılarına yapılacak ihracatta sevk öncesi dönemde meydana
gelen zararlar,
Borçlunun ülkesindeki hukuk ve/veya yargılama sisteminin işlememesi
sonunda borçlunun aleyhine alınmış bir yargı kararının infaz kabiliyetinin
olmaması,
Türk yatırımcılar tarafından yurtdışında gerçekleştirilen yatırımlarla ilgili
olarak devletleştirme, kamulaştırma ve farklı kur uygulamaları, savaş
hali, transfer kısıtlamaları.
Önemli Gelişmeler
Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine de tabi olan Banka 2007 yılında
ihracat sektörüne 3,7 milyar dolar nakdi kredi desteği ve 4,7 milyar dolar
sigorta/garanti imkanı olmak üzere 8,4 milyar dolar destek sağlamıştır.
Tablo 22: Eximbank’ın İhracat Sektörüne Yaptığı Destek (milyon ABD
Toplam Kredi/Garanti/Sigorta Desteği
2006
2007
7.782
8.421
Kaynak: EXIMBANK
Bankanın ihracat sektörüne sağladığı toplam destek önceki yıla göre yüzde 8
oranında artmıştır.
Malî Durum
2007 yılında Banka aktifleri yüzde 0,6 oranında artarak 4,2 milyar YTL’ye
ulaşmış, Bankanın kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktifleri içerisindeki
payı ise yüzde 27’den yüzde 22’ye düşmüştür.
Bankaca kullandırılan krediler 2007 yılında yüzde 5,2 azalmış ve kredilerin
toplam aktifler içindeki payı yüzde 82,3’ten yüzde 77,6’ya düşmüştür.
162
2006
2007
% Artış
Toplam Aktifler
4.141
4.164
0,6
Toplam Krediler
3.408
3.233
-5,2
Özkaynaklar
2.304
2.579
11,9
Brüt Kar
303
387
27,8
Net Kar
303
387
27,8
Krediler / Aktifler
82,3
77,6
Sektördeki Aktif Payı (*)
27,0
22,1
Sektördeki Kredi Payı (*)
34,5
28,3
1,5
1,4
78,0
78,3
13,2
7,8
88,7
96,6
7,3
9,3
13,1
15,0
7,6
9,4
126,9
99,7
Rasyolar (%)
Net Faiz Marjı
Kaynak: EXIMBANK
(*) Kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktif ve toplam kredileri içerisindeki pay
Özkaynaklar yüzde 11,9 artarak 2,6 milyar YTL’ye ulaşmıştır. Banka net dönem
kârı yüzde 27,8 oranında artarak 387 milyon YTL olarak gerçekleşmesi sonucu
aktif kârlılığı ve özkaynak kârlılığı rasyoları artmış ve sektör ortalamalarının
üzerinde kalmıştır. Banka sermaye yeterliliği rasyosu da yüzde 67 olan sektör
ortalamasının oldukça üzerindedir.
Diğer yandan 2007 yılı içerisinde; Bankanın Hazine lehine tahakkuk eden 2006
yılı kâr payının 71,4 milyon YTL’lik kısmının Hazinenin bakiye sermaye borcuna
mahsup edilerek, sermayenin tamamının ödenmesi amacıyla Banka
bünyesinde bırakılmasına, kalan 83,6 milyon YTL’lik kısmın ise Hazineye
aktarılmasına karar verilmiştir.
Politik risk kapsamında Bankanın Hazine Müsteşarlığı’ndan olan alacakları
tamamen ödendiğinden, ilgili ülkelerden yapılan tahsilatlar 12.07.2006 tarih ve
823 sayılı Devlet Bakanlığı Onayı uyarınca Hazine Müsteşarlığı’na aktarılmaya
başlanılmış ve bu kapsamda, 2007 yılı içerisinde 50,2 milyon ABD Doları,
toplamda ise 325 milyon ABD Doları aktarılmıştır.
Söz konusu kredilere ilişkin 258,6 milyon ABD dolarının daha ilgili ülkelerden
tahsil edilmesini müteakiben Hazineye aktarılması öngörülmektedir.
163
8.7. İller Bankası
Sermaye Yapısı
♦
Hidayet Atasoy (YK Başkanı ve Genel Müdür)
Kamu Payı
♦
Şeref Kocabacak
♦
Salih Yılmaz
Esas Sermaye
: 9,0 milyar YTL
♦
Fahrettin Donat
Ödenmiş Sermaye
: 2,9 milyar YTL
♦
Feramuz Üstün
: Yüzde 100
İlgili Bakanlık:
İnternet adresi
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
http://www.ilbank.gov.tr
İller Bankası (Banka), 11 Haziran 1933 tarih ve 2301 sayılı Kanunla
“Belediyeler Bankası” olarak kurulmuş, ancak daha sonra, 13 Haziran 1945
tarih ve 4759 sayılı “İller Bankası Kanunu” ile hem bankanın adı hem de görev,
yetki ve sorumlulukları değiştirilerek bugünkü halini almıştır.
Diğer taraftan Banka, özel hukuk hükümlerine tabi, tüzel kişiliği haiz, mevduat
toplama yetkisi bulunmayan bir kalkınma ve yatırım bankası statüsünde olması
nedeniyle 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’na tabi bulunmaktadır.
4759 sayılı İller Bankası Kanunu’nun 3 üncü maddesi uyarınca, Banka’nın
sermayesi Belediye ve Özel İdarelerin yıllık gelirlerinin yüzde 5’i nispetindeki
paylardan oluşmaktadır. Bu nedenle Banka’nın sermayesinde doğrudan veya
dolaylı hakimiyeti söz konusu olan sermaye grubu yoktur. Banka’nın sermayesi
son olarak 01.10.2007 tarih ve 2007/12827 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
9 milyar YTL ye çıkartılmış olup, 31.12.2007 tarihi itibarıyla sermayenin
2,94 milyar YTL si ödenmiştir.
Bir yatırım bankası olan Banka’nın faaliyet alanı; “İl özel idareleriyle, belediye
ve köy idarelerinin ve bu idarelerin kuracakları birliklerle adı geçen idarelere
bağlı, tüzel kişiliği haiz olan veya olmayan ve katma bütçeli idare ve kurumların
imar işleriyle ilgili konularla uğraşmak” şeklinde belirlenmiştir.
Kanun’un 1 inci maddesine göre merkezi Ankara olan İller Bankası; merkezde
21 daire başkanlığı, taşrada 18 bölge müdürlüğünde toplam 3186 personel ile
hizmet vermektedir.
164
Önemli Gelişmeler
Banka 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’na tabidir. Ancak, 5411 sayılı Kanun’un 7
nci maddesi (a) fıkrası ile bankaların anonim şirket olmaları koşulunun getirilmiş
olması nedeniyle Yedi ve Sekizinci Kalkınma Planları ile TBMM KİT Komisyonu
tarafından düzenlenen yıllık raporlarda İller Bankası’nın yeniden
yapılanmasının gerektiği belirtilmiştir.
Bu kapsamda, Bankanın yeniden yapılanma faaliyetlerine stratejik planlama
çalışmaları ile başlanmış ve bu çerçevede bir Kanun Tasarısı Taslağı
hazırlanmıştır. Söz konusu tasarı halen TBMM Plan Bütçe Komisyonu’nun
gündeminde bulunmaktadır. Anılan tasarı ile değişen Türkiye ve dünya
şartlarına uyum sağlanması, daha etkin ve verimli bir hizmet üretiminin
sağlanması ile bankanın faaliyet alanları, organizasyonu, personel politikası ve
istihdam şeklinin yeniden düzenlenmesi amaçlanmıştır. Buna göre Kanun
tasarısının yasalaşması durumunda,

Banka hisselerinin tamamı Hazineye geçecektir.
Yerel yönetimlerin gelirlerinde kesilen ortaklık payı oranında artış
sağlanacaktır.
Sunulan hizmetlerde herhangi bir azalma olmayacaktır.
Danışmanlık fonksiyonu devam edecektir. Yapım ihalelerinden
çekilinecektir, ancak, ihale yapacak yeterli donanıma sahip olmayan
belediyelere destek verilmeye devam edilecektir.
Tüm kentsel ihtiyaçların karşılanması artarak devam edecektir.
Malî Durum
2007 yılında Banka aktifleri yüzde 26,3 oranında artış göstererek 5,6 milyar
YTL’ye ulaşmıştır. Toplam krediler ise yüzde 20,9 oranında artmış ve Bankaca
kullandırılan kredilerin kalkınma ve yatırım bankaları toplam kredi büyüklüğü
içindeki payı yüzde 36,4’e çıkmıştır.
Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine de tabi olan Banka
özkaynaklarından 825 milyon YTL tutarında kredi kullandırılmış olup, bu tutarın
458 milyon YTL’si Banka yatırım programında, 367 milyon YTL’si ise
belediyelerin kendi yatırım programlarında yer alan ya da program dışı işleri için
kullandırılmıştır.
Net kâr yüzde 24,1 oranında artarak 160 milyon YTL’den 198 milyon YTL’ye;
Banka özkaynakları yüzde 24,4 oranında artarak 3,4 milyar YTL’den 4,3 milyar
YTL’ye ulaşmıştır.
165
2006
2007
% Artış
Toplam Aktifler
4.445
5.613
26,3
Toplam Krediler
3.443
4.162
20,9
Özkaynaklar
3.427
4.265
24,4
Brüt Kar
218
291
33,3
Net Kar
160
198
24,1
Krediler / Aktifler
77,5
74,2
29,0
29,7
34,8
36,4
80,0
78,5
22,1
20,9
3,6
3,5
4,7
4,6
Net Faiz Marjı
7,7
7,3
-
79,2
Rasyolar (%)
Kaynak: İller Bankası
166
Bölüm 9: Diğer Kamu İşletmeleri
Birinci Bölümde de ifade edildiği üzere, kamu işletmeleri, kamusal kaynakları
kullanarak ekonomik alanda faaliyet gösteren merkezi veya mahalli idarelere ait
işletmeleri ifade etmektedir. Dolayısıyla, merkezi veya mahalli idarelerin hakim
ortak oldukları şirketler ile yaptıkları işler ticari nitelik taşıyan ancak şirket
şeklinde örgütlenmemiş kuruluşlar kamu işletmesi olarak adlandırılabilir.
Ülkemizde faaliyet gösteren ve uluslararası tanımlamalar çerçevesinde kamu
işletmesi olarak değerlendirilebilecek kurum ve kuruluşlara yönelik bilgilere bu
bölümde yer verilmiştir.
Bu bölümün temel amacı;
♦
♦
♦
♦
5018 sayılı Kamu Malî Yönetim ve Kontrol Kanunu dışında kalan ancak
mevzuatımızda KİT olarak da tanımlanmadığı için kamu sektörü içinde de
raporlanmayan işletmeleri genel olarak tanıtmak,
Özellikle Avrupa Birliği Rekabet Politikası faslı olmak üzere AB müzakere
sürecinde karşımıza çıkabilecek sorunlara hazırlık yapmak,
Kamu idareleri ile bu kurum ve kuruluşlar arasındaki malî ilişkilere dikkat
çekmek
Tüm kamu işletmelerine yönelik bir farkındalık yaratmaktır.
Bu bölümde yer verilen kurumlara ve şirketlere yönelik daha ayrıntılı verilere
internet sitelerinden veya faaliyet raporlarından ulaşılabilir.
Kamu sektörü altında tanımlanmasına ve sermayesinin yarısından fazlası
Hazineye ait olmasına rağmen Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, özel
durumu gereği bu Raporda yer almamıştır.
Bu bölümde yer verilen işletme ve fonlardan, Türksat, TRT, AOÇ, TOKİ, Milli
Piyango İdaresi, Özelleştirme Fonu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı
Teşvik Fonu, Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine tabidir.
167
168
9.1. Türksat Uydu Haberleşme
Kablo TV ve İşletme A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Özkan Dalbay (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
Muammer Türker
Esas Sermaye
: 775 milyon YTL
♦
Metin Arslan
Ödenmiş Sermaye
: 775 milyon YTL
♦
Özken Poyraz
♦
Süleyman Karaman
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
www.turksat.com.tr.
Türksat A.Ş., 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu’na, 16 Haziran 2004 tarih ve
5189 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 5 inci
maddesi ile eklenen Ek 33 üncü madde ile kurulmuştur. Buna göre, ulusal
egemenlik kapsamındaki uydu yörünge pozisyonlarının hakları, yönetimi ve
işletme yetkisine sahip olmak ve bununla ilgili yükümlülükleri yerine getirmek,
adına kayıtlı ve diğer operatörlere ait uyduları işletmeye vermek ya da
verilmesini sağlamak, bu uyduları işletmek, ulusal ve yabancı operatörlere ait
uydular üzerinden haberleşme ve iletişim alt yapısını kurmak, işletmek ve ticari
faaliyette bulunmak üzere, Türk Ticaret Kanunu ve özel hukuk hükümlerine tabi
olarak 22 Temmuz 2004 tarihinde faaliyete geçmiştir.24
TÜRKSAT’ın ana faaliyetleri şu şekilde sayılabilir:
♦
Uydular
08 Ekim 2005 tarih ve 25960 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar
Kurulu kararıyla ulusal uydu programı ve insan kaynağı yetiştirme konularında
Türksat yetkilendirilmiştir. Buna göre:
a) Operasyonel ömrü en geç 2007 yılının son çeyreğinde sona erecek olan
Türksat 1C uydusunun yerini alacak yeni bir uydunun tedariki ve fırlatılması,
24
http://www.turksat.com.tr/turksat-in-kurulusu-ve-faaliyet-alanlari.html
169
b) Türksat uydularına yedeklik yapacak ve gelişen pazar ihtiyacına cevap
verecek kamu kuruluşlarının, araştırma kurumlarının, üniversitelerin, özel kurum
ve şirketlerin ihtiyacını karşılamak üzere haberleşme uyduları, gözlem uyduları,
bilimsel ve diğer amaçlara yönelik uyduların yurt içinde kurulacak üretim
tesislerinde yurt dışı sanayi rehberliğinde üretimi ve entegrasyonu,
c) Yurt içinde kurulan ve kurulacak uydu üretim tesislerinde; uyduların ve alt
sistemlerinin üretilmesi, entegrasyonu, test edilmesi, uydu ve uzay
teknolojilerinde ülke ihtiyaçlarını karşılamak üzere uzman işgücünün yurt içi ve
yurt dışında yetiştirilmesi ve istihdamı,
d) Yeni pazarlara girilmesi, uydu pazarındaki etkinliğin artırılması ve uydu
alanında dünyadaki gelişmelerden uzak kalınmaması amacıyla yeni şirket
kurulması veya kurulu bulunan şirketlere ortak olunması veya satın alınması,
hususlarında Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme Anonim Şirketi
yetkilendirilmiştir.
♦
Kablo
21 Nisan 2005 tarih ve 5335 sayılı Kanun ile “Türk Telekom’un, ortak yerleşim
alanları ve kablo TV şebekesinin içinden geçtiği ortak altyapı tesisleri hariç
olmak üzere, kablo TV hizmet ve altyapısıyla ilgili tüm taşınır ve taşınmazları,
her türlü teçhizat, araç, gereç, malzeme, yazılım ve donanımları, her türlü fikrî
ve sınaî hakları ile sair hak, alacak ve borçları, her türlü sözleşmeleri ve kredi
anlaşmaları ile leh ve aleyhe açılmış ve açılacak olan davaları, icra takipleri ve
halen yürütülen veya sonuçlandırılan tüm idarî inceleme ve soruşturmaları,
bütün hak, borç, alacak, yetki ve yükümlülükleri ile birlikte Türksat A.Ş.'ye
devredilir.” hükmü getirilerek, kablo altyapısı ve bu altyapı üzerinden yürütülen
hizmetler Türksat A.Ş.’ye devredilmiştir. Böylece, Türksat A.Ş. uydu
operatörlüğü yanında kablo TV operatörlüğü görevini de üstlenmiştir
♦
E-Devlet
Ülkemizdeki e-Devlet hizmetlerinin kurulması, yaygınlaştırılması ve vatandaşa
sunulan hizmetlerde hizmet erişimi ve kalitesinin artırılması amacı ile 20 Nisan
2006 tarihli ve 26145 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren
2006/10316 sayılı ve kamu hizmetlerinin ortak platformda, tek kapıdan sunumu
ve vatandaşın devlet hizmetlerine elektronik ortamdan güvenli ve hızlı bir
şekilde erişimini sağlamak amacıyla hazırlanan e-Devlet kapısının kurulması,
işletilmesi ve yönetilmesi görevi Ulaştırma Bakanlığı koordinasyonu ile Türksat
A.Ş.’ye verilmiştir.
170
Bu çalışmaları desteklemek amacı ile 10 Ağustos 2006 tarihinde Resmi
Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 26255 sayılı Başbakanlık Genelgesi
gereği proje kapsamında, kamu hizmetlerinin elektronik ortamda, ortak bir
platformda ve vatandaş odaklı sunumu için, iş süreçlerinin gözden geçirilmesi,
içerik yönetimi, entegrasyon ile ilgili standartlar ve gerekli hukuki düzenlemeler
konusundaki çalışmalar, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının etkin katılımıyla
Türksat A.Ş. tarafından yapılacaktır
Önemli Gelişmeler
Kuruluşun mevcut uydularına ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda yer almakta olup,
TÜRKSAT 2011 yılında Türksat 4A uydusunu uzaya fırlatmaya
hazırlanmaktadır.
Tablo 23: TÜRKSAT Uydularına Yönelik Bilgiler
Yörünge
Hizmet
süresi
Trans.
sayısı
Toplam
Kapasite
Turksat 1B
31E
1994-2006
16
792 MHZ
Turksat 1C
42E
1996-2008
16
792 MHZ
Turksat 2A
42E
2001-2015
32
1092 MHz
Turksat 3A
42E
2008-2023+
24
1296 MHz
Uydu
Kaynak: TÜRKSAT
Kuruluş 21 ilde ve 25 merkezde 1,2 milyon Kablo TV abonesine sahiptir. Bu
abonelerin sadece yüzde 4’ü aynı zamanda Kablo internet abonesidir. Mevcut
altyapı üzerinden sadece analog yayın hizmeti vermekte olan kuruluşun, dijital
yayına geçiş çalışmaları sürmektedir.
Kuruluş Bakanlar Kurulu Kararı ile kendisine verilmiş bulunan E-devlet
hizmetlerini yürütmektedir. Bu çerçevede http://turkiye.gov.tr alan adının tahsisi
yapılmış, sistem bağlantısı sağlanmıştır. E-Devlet Kapısı ile Adres Bilgi Sistemi
bağlantısı kurulmuş, veri paylaşımı başlatılmıştır. E-Devlet Kapısına e-imza ve
mobil e-imza yazılımları tamamlanmıştır.
Malî Durum
2005 yılı Temmuz ayından itibaren Kablo TV’yi de bünyesine katan TÜRKSAT
kurulduğundan bu yana kârlı yapısını sürdürmektedir. 2005 yılı satışlarından
2006 yılı satışlarına olan yüzde 39’luk artışın sebebi 2005 yılı hasılatının içinde
sadece 6 aylık Kablo TV gelirinin bulunmasıdır. Kuruluş 2007 yılında da 2006
seviyesini korumayı başarmıştır.
171
Kuruluşun 2007 yılında yüzde 53 oranında artan satılan hizmet maliyeti
kârlılığında aynı miktarda azalmaya yol açmıştır. Bu çerçevede 2006 yılını 69
milyon YTL kâr ile kapatan kuruluş 2007 yılında 46 milyon YTL’lik faaliyet kârı
elde etmiştir.
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Diğer
Katma Değer
Kaynak: TÜRKSAT, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
172
2006
2007
% Artış
158
65
8
69
0
159
149
99
3
46
0
89
-5,8
53,2
-62,1
-34,1
-44,2
527
0
438
965
57
0
908
525
0
532
1057
77
0
979
-0,4
21,5
9,5
36,9
7,8
9,34
9,00
317
269
14,01
6,79
6,78
268
200
7,52
-27,3
-24,7
-15,3
-25,4
-46,3
514
18,1
534
24,7
3,9
36,1
181,6
123,1
-32,2
9.2. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
Sermaye Yapısı
♦
İbrahim Şahin (YK Başkanı ve Genel Müdür)
Hazine Sermaye payı : Yüzde 100
♦
Prof. Dr. Ali Alp
Esas Sermaye
: 182 milyon YTL
♦
Dr. Lütfü Şahsuvaroğlu
Ödenmiş Sermaye
: 182 milyon YTL
♦
İhsan Cafer Elhan
♦
Prof. Dr. Yusuf Karakoç
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Devlet Bakanı
www.trt.gov.tr
Türkiye’de kamu yayıncılığı yapan Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu,
24.12.1963 tarihli ve 359 sayılı Kanun ile kurulmuştur. 1960 yılından sonra sekiz
ilde il radyoları kurulmuş, 1974 yılında ise TRT’nin merkez ve bölge radyolarının
birleştirilmesiyle TRT-1, TRT-2 ve TRT-3 radyo yayınları oluşturulmuştur.
Türkiye Radyo – Televizyon Kurumu, Radyo-1, Radyo-2 (TRT FM), Radyo-3 ve
Radyo-4 ile kesintisiz ulusal yayın; Antalya, Erzurum, Trabzon, Çukurova, GAPDiyarbakır ve Hatay İl Radyoları günde 20 saatlik bölgesel yayın yapmaktadır.
Bunların dışında, Türkçe dahil 26 dilden kısa dalga radyo vericileriyle ve
uydudan FM bandından yurtdışına yönelik Türkiye’nin Sesi Radyosu yayınları
sürmektedir.
Ocak 1968’de ilk televizyon yayını Ankara’da başlatılmış, 1970 yılında İzmir,
1971 yılında ise İstanbul Televizyonu faaliyete geçmiştir. İkinci televizyon kanalı
1986 yılında hizmete açılmıştır. 1989 yılında kanal sayısı dörde çıkmış, 1990’da
TRT 4 ve TRT-INT yayına girmiştir.
Anayasa’nın 133 üncü maddesinde, radyo ve televizyon istasyonlarının ancak
Devlet eliyle kurulabileceği ve idarenin tarafsız bir kamu tüzelkişiliği halinde
kanunla düzenleneceği öngörülmüştür. Bu madde uyarınca düzenlenen
11.11.1983 tarih ve 2954 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ile
TRT’nin ve Radyo Televizyon Üst Kurulunun görev ve yetkileri düzenlenmiştir.
1993 yılında Anayasa’nın 133 üncü maddesi değiştirilerek, radyo ve televizyon
istasyonları kurmanın ve işletmenin kanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde
serbest olduğu belirtilmiş, devletçe kamu tüzel kişiliği olarak kurulun tek radyo
ve televizyon kurumu ile kamu tüzel kişilerinden yardım gören haber
ajanslarının özerkliği ve yayınlarının tarafsızlığı hükme bağlanmıştır. Yapılan
173
düzenleme ile TRT Kurumu anayasal bir kurum olmaktan çıkarılmış, kuruluş
kaynağını Anayasa’dan alan bir kurum haline dönüştürülmüştür. Tekel konumu
sona eren Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun, Devlet radyo ve televizyon
yayıncılığından kamu hizmeti yayıncılığına geçmesi söz konusu olmuştur.
Kamu hizmeti yayıncılığı kavramı, İngiliz yayın kurumu BBC’nin (British
Broadcasting Corporation) kuruluş yıllarına dayanmaktadır. Halk için yapılan,
halk tarafından finanse edilen ve halk tarafından kontrol edilen yayıncılık olarak
kabul edilmektedir. İdari ve malî özerkliğin ön plana çıktığı uygulama, ülkemizde
TRT tarafından hiçbir ayrım gözetmeden, toplumun tüm katmanlarının
gereksinimini karşılamaya yönelik olarak sürdürülmektedir.
TRT’nin gelirleri, 3093 sayılı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Gelirleri
Kanunu’nda ve 2954 sayılı TRT Kanunu’nun 25 inci ve 36 ıncı maddeleri ile
belirlenmiştir. Bu gelirler, ilan ve reklam gelirleri, konser, temsil ve benzeri
programlara giriş ücreti, radyo, televizyon ve video cihazlarına ilişkin bandrol
gelirleri, elektrik enerjisi hasılatından alınan paylar ve film, bant, nota, plak, kitap
ve benzeri ürünlerin yapım, yayın ve satışından elde edilecek gelirlerdir.
Ülkemizde ticari ve kamu yayıncılığının ayrımını ortaya koyan bir düzenleme
bulunmadığı için ticari yayıncılıkta özel sektör ile rekabet eden TRT, bandrol
gelirleri ve elektrik payı ile devletten destek alarak yapmış olduğu hizmetleri
yasal ve pratik olarak kamu ve ticari olarak ayıramamakta ve bu kapsamda
hesaplarını ayrı tutmamaktadır.
TRT’de Emekli Sandığı mevzuatına tabi kadro karşılığı sözleşmeli personel ve
Sosyal Sigortalar Kurumu mevzuatına tabi işçi sayılmayan sözleşmeli personel
ile geçici personel istihdam edilmektedir. Kurumun daha dinamik ve kalifiye
eleman ihtiyacını karşılayabilmek amacıyla son dönemde yoğun çalışmalar
yapılmaktadır.
Malî Durum
TRT’nin en önemli gelir kaynağı olan elektrik enerji payı 2003 yılında Bakanlar
Kurulu Kararı ile yüzde 3,5’ten yüzde 2’ye indirilmiştir. Bu nedenle, TRT etkin
tasarruf tedbirleri uygulamış ve malî durumunu iyileştirmiştir. Elektrik enerji payı
geliri 2006 yılında 304 milyon YTL iken 2007 yılında ise 335 milyon YTL olarak
gerçekleşmiştir.
Elektrik enerji payını satış hasılatının içinde gösteren TRT, faaliyetlerini kârlı bir
şekilde sürdürmekte olup, kurumun vergi öncesi kârı 2006 yılında 163 milyon
YTL, 2007 yılında ise 150 milyon YTL düzeyinde gerçekleşmiştir.
174
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Diğer
Katma Değer
Kaynak: TRT, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2006
2007
% Artış
548
356
98
87
0
163
586
389
104
89
0
150
7,0
9,0
5,8
1,6
0,0
-8,0
508
27
330
838
30
17
791
505
39
486
991
30
21
940
-0,6
45,4
47,4
18,3
0,5
19,9
18,9
17,02
7,41
6
14
20,57
16,85
10,36
5
30
17,30
-1,0
39,8
-16,1
115,5
-15,8
7.648
7.543
-1
274
308
14
171,2
163,0
-4,8
175
9.3. Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü
Yönetim
♦
Mehmet Emin Güzel (Müdür)
İnternet adresi
http://www.aoc.gov.tr
1925 yılında, ıslah için son derece elverişsiz olarak değerlendirilen bir arazide
Atatürk’ün kişisel mülkü olarak Ankara ve çevresini yeşillendirmek, modern
tarım ve işletmecilik tekniklerini uygulayarak çevre çiftçilerine önderlik ve
öğreticilik yapmak amaçları ile kurulan Atatürk Orman Çiftliği, 1937 yılında
Atatürk tarafından Hazineye bağışlanmıştır. Daha sonra, sırasıyla 1938 yılında
Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumuna bağlı olarak, 1950 yılında ise Devlet Üretme
Çiftlikleri bünyesinde faaliyetine devam etmiştir. 24.03.1950 tarih ve 5659 sayılı
Kuruluş Kanunu ile AOÇ bugünkü statüsü olan Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının
bağlı kuruluşu olarak yapılandırılmıştır.
AOÇ Müdürlüğü, halihazırda tarla, bağ ve bahçe ziraati, sığırcılık başta olmak
üzere olmak üzere hayvancılık, süt, süt ürünleri, şarap, bal, meyve suyu vb.
ürünlerin üretim ve pazarlaması, hayvanat bahçesi işletmeciliği gibi alanlarda
faaliyet göstermektedir.
5659 sayılı Kanun’da sırasıyla umumi ziraat işleri, bağ bahçe kültürleri ve
ağaçlandırma işleri, hayvancılık ve hayvanat bahçesi işleri, ziraat sanatları
işleri, ticaret, idare ve levazım işleri ve hesap işlerinden sorumlu 6 şeflik ve
hukuk işleri servisinden teşekkül etmesi öngörülen kuruluşta, izleyen yıllarda
çıkarılan çeşitli Bakanlar Kurulu Kararlarıyla şeflikler müdürlüklere
dönüştürülmüştür. Kuruluş bugün 7 teknik müdürlük, 3 idari müdürlük ve hukuk
müşavirliği birimi ve yaklaşık 400 personeliyle faaliyetlerini sürdürmektedir.
Kuruluş 233 sayılı KHK’nın “İstisnalar” başlıklı 58 inci maddesi ile anılan KHK
hükümlerinden muaf tutularak genel KİT sisteminin dışında bırakılmakla birlikte,
5659 ve 3346 sayılı Kanunlar uyarınca YDK ve TBMM’nin denetimine tabiidir.
14.01.1982 tarih ve 2580 sayılı Kanunla kuruluş sermayesi 500 milyon lira (500
YTL) olarak belirlenmiş ve anılan tutarı bir kat artırmaya Bakanlar Kurulu yetkili
kılınmıştır. Söz konusu tutarda bugüne kadar herhangi bir artırıma
gidilmemiştir. Kuruluş dönem kârının her yıl yüzde 25’lik bölümü yasal yedek
olarak ayrılmaktadır.
176
Kuruluş yaklaşık 30 milyon YTL düzeyinde satış hasılatı elde etmektedir. Bunun
yüzde 60’lık bölümünün ziraat sanatları olarak sınıflandırılan pastörize süt,
yoğurt, dondurma vb. süt mamulleri satışlarından sağlandığı görülmektedir. Söz
konusu ürünlere ilişkin pazar payı yüzde 8 ila yüzde 10 arasında değişmektedir.
Satışların yüzde 25’lik bölümü ise mayalandırma sanatları olarak tabir edilen
şarap, turşu, sirke, meyve suyu ve bal satışlarından sağlanmaktadır. Söz
konusu iki kalemi hayvanat bahçesi gelirlerinin takip edildiği hizmet satışları
izlemektedir. Tarla ve bağ bahçe ürünleri (buğday arpa, pancar vb.),
hayvancılık ürünleri (et, çiğ süt vb.) ile diğer ticari mal ve hizmet satışları ise
kuruluş hasılatı içerisinde nispeten daha az bir paya sahip bulunmaktadır.
Grafik 8: AOÇ Hasılatının Dağılımı
Hayvancılık Üretimi
2%
Bitkisel Üretim
3%
Mayalandırma
Sanatları
25%
Ziraat Sanatları
61%
Ticari Mallar
3%
Hizmet Satışı
6%
AOÇ satışlarının büyük bölümünü bayiler ve marketler aracılığı ile
gerçekleştirmekle birlikte, kuruluşun kirada bulunan işyerlerine fabrikalardan
doğrudan satış da gerçekleştirilebilmektedir. Diğer taraftan, kuruluşun
Ankara’da bulunan 3 adet satış ve tanıtım mağazasından da tüketiciye
ulaşılabilmektedir. Bu kapsamda 2006 yılında yapılan süt mamulleri satışlarının
yüzde 4,4’ü mayalandırma sanatları ürünleri satışlarının ise yüzde 8’i tanıtım ve
satış mağazaları aracılığıyla gerçekleştirilmiştir.
Bununla birlikte, kuruluş söz konusu faaliyetlerden zarar etmektedir. Bu
çerçevede kuruluşun faaliyet zararı 2005 yılında 2,6 milyon YTL, 2006 yılında
ise 0,4 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. Ancak büyük oranda arazi ve bina
kira gelirleri sayesinde kuruluş 2005 yılında 3 milyon YTL, 2006 yılında ise 6
milyon YTL dönem kârı elde etmiştir.
177
2005
2006
% Artış
Brüt Satışlar
28
28
-1,9
-3
0
-
Dönem Kâr Zararı
3
6
100,7
42
48
13,8
404
402
-0,5
8
9
10,2
Kaynak: 2006 Yılı YDK Raporu, AOÇ
1
0
-87,4
(milyon YTL)
Aktif Toplamı
178
9.4. Türk Hava Yolları A.O.
Sermaye Yapısı
♦
Dr. Candan Karlıtekin (Başkan)
ÖİB Sermaye Payı
: Yüzde 49,12
♦
Doç Dr.Temel Kotil (Genel Müdür)
Esas Sermaye
: 175 milyon YTL
♦
Hamdi Topçu (Başkan V.)
Ödenmiş Sermaye
: 175 milyon YTL
♦
Orhan Birdal (Üye)
♦
Prof. Dr. Cemal Şanlı (Üye)
♦
Muzaffer Akpınar (Üye)
♦
Mehmet Büyükekşi (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.thy.com.tr
Türk Hava Yolları A.O. 20.05.1933 tarihinde 2186 sayılı Kanunla Hava Yolları
Devlet İşletmesi adı altında kurulmuştur. 1935 yılında Bayındırlık Bakanlığına,
1938 yılında ise “Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü”ne dönüştürülerek
Ulaştırma Bakanlığına bağlanmıştır. 1955 yılında Türk Hava Yolları Anonim
Ortaklığı Kanunu’nun istihsal edilmesiyle birlikte ana sözleşmesi kabul edilmiş
ve Türk Hava Yolları A.O. adı altında faaliyetlerini sürdürmeye başlamıştır.
1983 yılında “Devlet Havacılık ve Hava Meydanları İşletmesi Genel
Müdürlüğü”nün bağlı ortaklığı haline getirilmiş olan THY, 1984 yılında yürürlüğe
giren 233 sayılı KHK ile kamu iktisadi kuruluşu haline getirilmiştir. 1994 yılında
istihsal edilen 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun ile birlikte
THY iktisadi devlet teşekkülü statüsüne dönüştürülmüş ve özelleştirme kapsam
ve programına alınmıştır.
Kuruluşu sırasında 60 milyon TL olan sermayesi, 1984 yılında 60 milyar TL’ye
yükseltilmiş olup, 2007 sonu itibarıyla bu tutar 175 milyon YTL’ye ulaşmıştır.
Kuruluşun, 2004 yılı Aralık ayı içinde Özelleştirme İdaresi Başkanlığına ait
hisselerinin yüzde 23’ü halka arz edilerek, kamu payı yüzde 75,18’e düşmüştür.
179
Daha sonra, 2006 yılı Mayıs ayındaki halka arz neticesinde kamunun hisse
oranı yüzde 49,12, halka açıklık oranı ise yüzde 50,8825 olmuştur.
Önemli Gelişmeler
THY’nin ana faaliyet konusu yurt içi ve yurt dışı yolcu ve kargo taşımacılığıdır.
Şirketin pazar payı 2007 verilerine göre dış hatlarda yüzde 26, iç hatlarda ise
yüzde 34’tür.
2007 yılında THY yaklaşık 20 milyon yolcu taşımış olup, bunun yüzde 49’u dış
hat, yüzde 51’i ise iç hat yolcularından oluşmaktadır. Kuruluşun dış hatlardaki
doluluk oranı yüzde 72,6, iç hatlardaki doluluk oranı yüzde 73’tür.
2006 yılında 17.931 olan toplam koltuk sayısı 2007 yılında filoda bulunan 3 adet
uçağın kargo uçağına çevrilmesine karar verilmesinden dolayı azalarak
17.594’ye inmiştir.
Malî Durum
Yolcu sayısının 2007 yılında dış hatlarda yüzde 20 ve iç hatlarda yüzde 12
yükselmesinin etkisiyle THY’nin satış hasılatı 2007 yılında yüzde 18’lik bir artış
göstererek 4,5 milyar YTL’ye ulaşmıştır
Yer hizmetlerinde gerçekleştirilen tasarruflar neticesinde satışların maliyeti
sadece yüzde 6’lık bir artış göstermiştir. Bu husus THY’nin faaliyet kârının
önemli bir ölçüde artmasını sağlamıştır.
Şirketin bilanço büyüklüklerine bakıldığında, dönen varlıklarında yüzde 40, aktif
toplamında yüzde 11, ve özkaynaklarında yüzde 18 artış görülmektedir.
Kuruluşun özsermaye getiri oranı da 2007 yılında yüzde 11,11’den yüzde
15,33’e yükselmiştir.
İşletmelerin likidite gücünü gösteren cari oran ve asit test oranı THY için 2007
yılında 1’in üzerinde gerçekleşmiştir.
25
Türk Hava Yolları A.O’da kamu payı yüzde 50’nin altındadır. Ancak,uluslararası tanımlar
çerçevesinde, “yönetim kontrolü” itibariyle bakıldığında Türk Havayolları A.O kamu işletmesi
olarak nitelendirilebilmektedir.
180
2006
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
3.812
3.253
Faaliyet Giderleri
713
189
Dönem Kâr Zararı
179
Bilanço
Dönen Varlıklar
1.061
Stok
135
Duran Varlıklar
3.374
Aktif Toplamı
4.435
1.069
1.757
Özkaynaklar
1.610
Rasyolar
Cari Oran
0,99
Asit Test Oranı
0,87
Nakit Oranı
0,34
11,11
İstihdam
10.324
Personel Başına Düşen Yolcu Sayısı
100
Uçak Sayısı
Yolcu Uçağı
102
Kargo Uçağı
1
Yolcu Sayısı (Bin Kişi)
Dış Hatlar Yolcu Sayısı
8.041
İç Hatlar Yolcu Sayısı
8.906
Toplam Yolcu Sayısı
16.947
Kaynak: THY 2006 ve 2007 Faaliyet Raporları- IMKB Verileri
2007
% Artış
4.522
3.454
773
404
292
18,6
6,2
8,4
113,8
63,1
1.487
115
3.434
4.922
1.140
1.877
1.904
40,2
-14,8
1,8
11,0
6,6
6,8
18,3
1,30
1,20
0,68
15,33
31,3
37,9
100,0
38,0
10.453
103
1,2
3,0
99
2
9.652
9.984
19.636
20,0
12,1
15,8
181
9.5. Anadolu Ajansı
Sermaye Yapısı
♦
Dr. Hilmi Bengi (Başkan)
Hazine Sermaye Payı
: Yüzde 47,75
♦
Tahsin Aktı (Başkan Yardımcısı)
Esas Sermaye
: 20.000 YTL
♦
Salih Melek (Üye)
Ödenmiş Sermaye
: 20.000 YTL
♦
Doç.Dr. Ömer Demir (Üye)
♦
Ahmet Tezcan (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
Devlet Bakanı
http://www.aa.com.tr
Anadolu Ajansı iç ve dış kamuoyunun en doğru haber ile aydınlatılması
ihtiyacından hareketle 6 Nisan 1920‘de Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından
yayımlanan bir Genelge ile kurulmuştur. Kuruluşla ilgili ilk yasal düzenleme,
kuruluşundan iki ay sonra, 7 Haziran 1920’de çıkarılan “Matbuat ve İstihbarat,
Neşriyat Müdüriyeti Umumiyesi Teşkiline Dair Kanun” ile yapılmıştır. Kuruluş,
Kurtuluş Savaşında milli mücadeleye ilişkin olarak kamuoyunun aydınlatılması
hususunda oldukça önemli görevler üstlenmiştir.
1925 yılında kuruluş yapısal değişikliğe uğrayarak 20.000 TL sermayeli ve 44
ortaklı Anonim Şirket statüsüne kavuşmuştur. Söz konusu ortaklardan 41’i ajans
çalışanı, diğerleri ise İstanbul Milletvekili Tevfik Kâmil Koperler, Belgrat
Ortaelçisi Yusuf Hikmet Bayur ile şirketin kurulmasına öncülük eden, hisse
sayısının yarısını almakla birlikte Ajans’ta görev üstlenmeyen Dışişleri Bakanı
ve İzmir Milletvekili Tevfik Rüştü Aras’tır. Zaman içerisindeki devirlerle kuruluş
hisselerinin 955’i Hazineye geçmiş ve kuruluşta yüzde 47,75 oranında kamu
payı tesis edilmiştir. Hissedarların vefat etmeleri ve mirasçıların takip
etmemeleri sebebiyle Özel hisselerin çoğunun sahipleri ortada değildir.
Kuruluş, 576 personeli ve 839 yurt muhabiri ile yurtiçinde 14 bölge müdürlüğü
ile 30 büro, yurtdışında ise 20'si temsilcilik olmak üzere 30 merkezde
faaliyetlerini sürdürmektedir.
Önemli Gelişmeler
182
Kuruluş 2007 yılında 213.620 genel bülten ve 286.714 il bülteni olmak üzere
toplam 500.534 (günlük ortalama 1.371) haberi abonelerine iletmiştir. 2006 yılı
ile kıyaslandığında iletilen haber sayısında yüzde 4’lük bir artış meydana
gelmiştir. 2007 yılında yabancı dilde yayınlanan haber sayısı 15.672 İngilizce,
3.437 Fransızca olmak üzere toplam 19.109 olarak gerçekleşmiştir.
2007 yılında arşivden kullanılanlarla birlikte abonelere iletilen fotoğraf sayısı
toplam 160.207’dir. Günlük ortalama iletilen fotoğraf sayısı bir önceki yıla göre
yüzde 9 artarak 439 olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluş 2007 yılında teknolojik yenilik konusunda faaliyetlerini sürdürmüş ve bu
kapsamda 2005 yılında donanım ve yazılım ihaleleri gerçekleştirilen ve 2006
yılında hizmete konulan Ana Haber Yönetim Sistemi yurt dışı temsilciliklerinde,
bölge ve büro müdürlüklerinde yoğun olarak kullanılır hale getirilmiştir. Bununla
birlikte, 2006 yılında 2 olan mobil canlı araç sayısı 3’e yükselmiş ve VTR cihazı
sayısı 39’a çıkarılmıştır. Ayrıca 2007 yılında Turkcell ile yapılan anlaşma
uyarınca cep telefonlarına sağlanan flaş haber hizmetine ek olarak görüntü
verilmeye başlanmıştır.
Görüntü akışı sağlanabilen ABD, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa, Almanya,
Belçika, Macaristan, Azerbaycan, Kırgızistan ve Avustralya gibi merkezlere
2007 yılında Tahran, Bağdat, Erbil ve Lefkoşa eklenmiştir.
Malî Durum
Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü ile imzalanan haber hizmeti
sözleşmesi çerçevesinde 2007 yılında Anadolu Ajansına Bütçeden 42 milyon
YTL aktarılmış ve kuruluş gelirlerinin yüzde 78’i bu kaynaktan oluşmuştur.
Kuruluş faaliyet gelirleri ise 12 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. Kuruluş
faaliyet gelirleri büyük oranda abonelerden tahsil edilen ücretlerden
oluşmaktadır. Söz konusu gelirlerin büyük oranda dolara endeksli olması
sebebiyle kuruluş gelirleri döviz kurundaki değişimlerden önemli ölçüde
etkilenmektedir.
Kuruluşun 2007 yılı giderlerinin yüzde 71’i personel giderlerinden oluşmuştur.
Diğer önemli gider kalemleri, yurt muhabirlerine yapılan ödemeler ve yurtdışı
büroların harcamalarıdır. Yurt muhabirlerine yazdıkları haber başına ödeme
yapılmaktadır. 2007 yılında il bülteni hizmetinin başlamasıyla birlikte yurt
muhabirleri daha fazla haber servisi yapmaya başlamış ve dolayısıyla bu
kapsamda yapılan ödemeler bir önceki yıla göre yüzde 44 oranında artarak 2,1
milyon YTL olarak gerçekleşmiştir.
183
(milyon YTL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
Nakit Oranı
İstihdam
Toplam Personel Sayısı (yıl sonu)
Personel Maliyetleri
Diğer Veriler
Abone Sayısı
Toplam Haber Sayısı (günlük ort.)
Özel Bülten Servisi (günlük ort.)
İletilen Fotoğraf Sayısı (günlük ort.)
Kaynak:Anadolu Ajansı
184
2007
54,5
53,2
3,6
-2,3
-2,2
4,1
0,0
4,6
8,7
6,8
0,5
1,4
0,6
0,3
0,1
-1,5
576
40,4
909
1.371
150
439
9.6. T.C. Başbakanlık
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
Yönetim
♦
Erdoğan Bayraktar (Başkan)
♦
Ahmet Haluk Karabel (Başkan Yardımcısı)
♦
Ercan Tıraş (Başkan Yardımcısı)
♦
Çağatay Göktayoğlu (Başkan Yardımcısı)
♦
Mehmet Murat (Başkan Yardımcısı)
İnternet adresi
http://www.toki.gov.tr
Hızlı nüfus artışı ve hızlı kentleşme sebebiyle oluşan konut ve kentleşme
sorunlarının çözülmesi ve üretimin artırılarak işsizliğin azaltılması amacıyla,
1984 yılında genel idare dışında Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi
Başkanlığı kurulmuştur. Bu tarihte yürürlüğe giren 2985 sayılı Toplu Konut
Kanunu ile özerk Toplu Konut Fonu oluşturulmuştur.
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nın (TOKİ) işlevi Türkiye'de konut üretim
sektörünün teşvik edilerek hızlı artan konut talebinin planlı bir şekilde
karşılanmasını sağlamak olarak belirlenmiştir. 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu,
TOKİ’ye özerk ve esnek hareket etme imkanı sağlamıştır. TOKİ, 2001 yılına
kadar, Genel Bütçe dışındaki Toplu Konut Fonu sayesinde, konut uygulamaları
için sürekli ve yeterli kaynağa sahip olmuştur.
1990 yılında 412 ve 414 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler ile Toplu Konut
İdaresi Başkanlığı ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı şeklinde iki ayrı idare
olarak örgütlenilmiştir.
TOKİ, kuruluşundan 2002 yılına kadar yaklaşık 950 bin konuta kredi yoluyla
finansman desteği sağlamış, aynı zamanda kendi arsaları üzerinde 43.145
konutun inşaatını da tamamlamıştır.
TOKİ’nin temel görevleri 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu ile aşağıdaki şekilde
belirlenmiştir:
♦
♦
♦
♦
Tahvil ve menkul kıymet çıkarmak,
Kullanım alanlarında yararlanmak üzere kredi almaya karar vermek,
Konutların finansmanı için bankaların iştirakini sağlayacak tedbirleri almak,
Konut inşaatı sanayiini desteklemek,
185
♦
♦
Kalkınmada öncelikli yörelerdeki konut inşaatı şirketlerine iştirak etmek,
Araştırma, proje, taahhüt işlemlerinin sözleşmeyle yaptırılmasını temin
etmek.
Ancak, konut ve kentleşme sorunlarının çözümüne yönelik önceliklerde
zamanla değişiklikler olmuş ve TOKİ’nin konut ve kentleşme sürecinin
tamamında faaliyette bulunmasına ihtiyaç duyulmuştur. Nitekim, Acil Eylem
Planında yer verilen konut seferberliği kapsamında konut üretimi ve planlı
kentleşme birlikte ele almıştır.
Bu çerçevede, 06.08.2003 tarih ve 4966 sayılı Kanunla yapılan değişikliklerle,
TOKİ’nin 2985 sayılı Kanunla tanımlanan görevleri arasına yeni görevler
eklenmiştir. Bu görevler şunlardır;
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Konut sektörüyle ilgili şirketler kurmak veya kurulmuş şirketlere iştirak
etmek;
Ferdi ve toplu konut kredisi vermek,
Köy mimarisinin geliştirilmesine, gecekondu alanlarının dönüşümüne,
tarihi doku ve yöresel mimarinin korunup yenilenmesine yönelik projeleri
kredilendirmek ve gerektiğinde tüm bu kredilerde faiz sübvansiyonu
yapmak;
Yurt içi ve yurt dışında doğrudan veya iştirakleri aracılığıyla proje
geliştirmek; konut, altyapı ve sosyal donatı uygulamaları yapmak veya
yaptırmak;
İdareye kaynak sağlanmasını teminen kâr amaçlı projelerle uygulamalar
yapmak veya yaptırmak;
Doğal afet meydana gelen bölgelerde gerek görüldüğü taktirde konut ve
sosyal donatıları, altyapıları ile birlikte inşa etmek, teşvik etmek ve
desteklemek.
Bununla birlikte TOKİ, uygulama yaptığı bölgelerde birim kurabilme ve
gerektiğinde bu birimlerde diğer kamu kurumları personelinden geçici görevli
istihdam etme yetkisine sahip olmuştur. Bu itibarla, İstanbul, Bingöl, Erzurum,
Diyarbakır ve Van'da birim kurma kararı alınmıştır.
Ayrıca yine yapılan yasal düzenlemelerle TOKİ, Hazineye ait arazileri bağlı
olduğu Bakan ve Maliye Bakanı teklifi ve Başbakan onayıyla bedelsiz olarak
devralma yetkisine sahip olmuştur.
186
İştirakler26
03.04.2001 tarih ve 2001/2202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca, Emlak
Bankası A.Ş.’nin bankacılık faaliyetleri dışında kalan mal varlıkları ile bu
konuda faaliyet gösteren şirketlerdeki hisseleri ve ticari gayrimenkuller ile
ihtiyaç fazlası gayrimenkullerin TOKİ’ye devredilmesi hükme bağlanmış olup,
bu konuda uygulanacak esaslara ilişkin protokol 14.12.2001 tarihinde
imzalanmıştır. Bu kapsamda, Emlak Bankası’nın Bankacılık faaliyetleri
dışında faaliyet gösteren üç şirketinin Emlak Bankası’na ait hisseleri de TOKİ
tarafından devralınmıştır.
TOKİ’nin 6 iştiraki bulunmaktadır.
1. Emlak Konut Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (Emlak Konut) A.Ş.
1950’lerde Emlak Bankasına bağlı Ankara İmar Ltd. Şti. ile Timlo Şirketinin
birleşmesi ile kurulmuştur. 1990’da Emlak Konut A.Ş.’ye, 01.08.2002’den
itibaren de Emlak GYO A.Ş.’ye ve en son olarak 28.02.2008 tarihinde Emlak
Konut GYO A.Ş’ye dönüşmüştür. Şirket şu anda, portföyünde bulunan
gayrimenkullerin değerlendirilmesine yönelik çalışmalarını sürdürmektedir.
Şirketin yüzde 39 hissesinin mülkiyeti TOKİ'ye, yüzde 61 hissesinin mülkiyeti
KEY hak sahiplerine ait olup, bu hissenin malî ve yönetimsel hakları da
TOKİ'ye ait bulunduğundan şirket yüzde 100 çoğunlukla TOKİ tarafından
yönetilmektedir.
Şirketin sermayesi 649,1 milyon YTL dır.
2. Emlak Pazarlama, İnşaat, Proje Yönetimi ve Ticaret A.Ş.
Şirket, Bahçeşehir projesinin proje yönetimi ve kontrolü, pazarlama ve servis
ile konutların yönetimi ve satış öncesi ve sonrası bakım faaliyetlerini
yürütmektedir. Bununla birlikte; her türlü proje, yönetim ve kontrolörlük
müşavirlik hizmetleri, faaliyet alanına giren her türlü konuda planlama,
projelendirme ve mühendislik hizmetleri, her türlü gayrimenkulun pazarlama
faaliyetleri, işletmecilik hizmetleri, ticari hizmetler ve servis ve yönetim
hizmetleri de görev alanına girmektedir.
26
Bu bölüm 15.07.2008 tarihinde TOKİ’nin resmi internet sayfasından alınmıştır.
187
Şirketin yurt içi ve yurt dışında 3 iştiraki bulunmaktadır. Bunlar: Bahçeşehir
Gaz Dağıtım Pazarlama A.Ş., Kazakistan Ulusal Bankası (KZI) ve Toplu
Konut Büyükşehir Belediyesi İnşaat ve Emlak ve Proje A.Ş. (TOBAŞ) dir.
Şirketin sermayesi 65 milyon YTL dir. Şirket hissesinin yüzde 49’u TOKİ’ye
aittir.
3. GEDAŞ Gayrimenkul Değerleme A.Ş.
Şirket, her türlü gayrimenkul (arsa, bina, tesis değerleri ve kira değerleri) ile
menkul (makina, teçhizat, gemi vb. taşınır hareketli malların değerleri)
mallarda yerinde tetkiki ile değerleme ve ekspertizini, 1998 yılından itibaren
“SPK Lisanslı Olarak” yapmaktadır.
Şirket hissesinin yüzde 49’u TOKİ’ye, yüzde 20 ‘si Emlak Bankası Munzam
Sosyal Güvenlik Yardımlaşma Vakfı’na, yüzde 20’si AXA Oyak Sigorta’ya,
yüzde 10’u T.C. Ziraat ve T. Halkbank Mensupları Emekli ve Sosyal
Yardımlaşma Vakfı’na, yüzde 1’i ise Türkiye Kamu Bankaları Çalışanları
Personeli ile Emekli Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı'na aittir.
Şirketin sermayesi 500 milyon YTL dir.
4. TOBAŞ (Toplu Konut – Büyükşehir Belediyesi İnşaat Emlak ve Proje
A.Ş) Şirketi
5104 sayılı “Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu” ile kuzey
Ankara girişi ve çevresini kapsayan alanlarda kentsel dönüşüm projesi
çerçevesinde, projedeki müşavirlik ve kontrollük hizmetlerinin yürütülmesi
amacıyla kurulmuştur.
Şirketin yüzde 49,9'luk hissesi TOKİ’ye, yüzde 49,9 luk hissesi Ankara
Büyükşehir Belediyesine, yüzde 0,1’i Emlak Pazarlama İnşaat Proje Yönetimi
ve Ticaret A.Ş.’ye, yüzde 0,05’ i Ank. Elektrik Otobüs Havagazı İşl.
Müessesi’ne, yüzde 0,05’i ise Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi’ne aittir.
Şirket sermayesi 10 milyon YTL’dir.
5. Vakıf Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş.
Arsa Ofisi Genel Müdürlüğünün kaldırılarak görev ve yetkilerinin Toplu Konut
İdaresi Başkanlığına devredilmesine ilişkin 14/12/2004 tarih ve 5273 sayılı
Kanun ile; Arsa Ofisi Genel Müdürlüğünün hissedarı olduğu Vakıf
Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş TOKİ iştirakleri arasında yer almıştır.
188
Şirketin yüzde 14’ü TOKİ’ye, yüzde 27,63 T. Vakıflar Bankası T.A.O.’ya,
yüzde 6,67’si Vakıfbank Per. Özel Sos. Güv. Hizmetleri Vakfına, yüzde 3,33
hissesi T. Vakıfbank. T.A.O. Mem. ve Hiz. Em. ve Yard. San. Vakfına, yüzde
1,67 hissesi Güneş Sigorta A.Ş.’ye, yüzde 1,67’si Vakıf Deniz Finansal
Kiralama A.Ş. ‘ye, yüzde 45,03 hissesi halka arz edilen pay senetleri adına
kayıtlıdır.
Şirketin kayıtlı sermayesi 100 milyon YTL olup 2008 itibarıyla çıkarılmış
sermayesi 19,3 milyon YTL'dir.
6. Vakıf İnşaat Restorasyon ve Ticaret A.Ş.
Şirketin ana görevi, restorasyon işleri ile ilgili proje, onarım,müşavirlik, Ar-Ge,
vb. işleri yapmaktır.
Şirketin, yüzde 50’si TOKİ’ye, yüzde 24’ü Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne
(Mazbut), yüzde 4’ü Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne (Mülhak), yüzde 10’u
Güneş Sigorta A.Ş.’ye, yüzde 7,34’ü Taksim Otelcilik A.Ş.’ye, yüzde 1,42‘si
Vakıflar Bankası Emekli ve Sağlık Yardım San.Vakfı’na yüzde 3’ü Vakıf
Gayrimenkul Ekspertiz ve Değerlendirme A.Ş.’ye, yüzde 0,0345’i ise Güneş
Otomotiv Turizm End.Tic.A.Ş.’ye aittir.
Şirket sermayesi 10 milyon YTL'dir.
Malî Durum
Toplu Konut Fonu, 20.06.2001 tarih ve 4684 sayılı Kanunla tamamen
yürürlükten kaldırılmıştır. Fonun kaldırılması TOKİ kaynaklarını büyük ölçüde
azaltmış ve bütçeden aktarılan ödeneklere bağımlı hale getirmiştir. Halihazırda,
TOKİ’nin gelirleri, gayrimenkul satış ve kira gelirlerinden, kredi geri
dönüşlerinden, faiz gelirlerinden ve bütçe ödeneklerinden oluşmaktadır
Kuruluşun 2006 yılı faaliyetleri incelendiğinde, esas faaliyet gelirlerinin bir
önceki dönemin 2,5 katı civarında gerçekleştiği görülmektedir. Söz konusu
gelirlerdeki artış büyük ölçüde kuruluşun olağan taşınmaz satış gelirlerindeki
artıştan kaynaklanmıştır. Anılan kalem kuruluş gelirlerinin yaklaşık yüzde 82’sini
oluşturmaktadır. Toplam gelirler içerisindeki diğer önemli kalemler sırasıyla
yüzde 8 pay ile gelir paylaşımı esaslı satış gelirleri, yüzde 6 pay ile
Emlakbank’tan devrolunan varlık satış gelirleri yüzde 2 ile kullandırılan kredi
faiz gelirleridir. Kuruluşun diğer faaliyetlerden olan gelirlerinin büyük bölümü ise
2985 sayılı Kanun’un 2 nci maddesi uyarınca yurtdışı çıkışlarından alınan ve
kuruluş hesaplarına aktarılan harç tutarlarından oluşmaktadır.
189
Kuruluş faaliyet giderleri esas faaliyet gelirlerinin oldukça altında kalmakta olup,
söz konusu giderlerin yaklaşık yüzde 57’si personel giderlerinden, yüzde 28’i
ise pazarlama satış ve tanıtım giderlerinden oluşmaktadır.
2005
2006
% Artış
507
1.291
154,9
20
28
40,6
235
176
-25,2
Diğer Net Olağandışı Gelirler
-1
-95
-
Dönem Net Gelir Gider Farkı
721
1.343
86,3
5.732
10.214
78,2
370
422
14,1
12
16
27,4
(milyon YTL)
Net Esas Faaliyet Gelirleri
Faaliyet Giderleri
Diğer Net Olağan Gelirler
Aktif Toplamı
Kaynak: 2006 Yılı YDK Raporu, TOKİ
190
9.7. Milli Piyango İdaresi
♦
Recep Biçer (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
İsmail Yıldırım (Genel Md. Yrd)
♦
Muammer Çolak (Genel Md. Yrd)
♦
Ayşe Fert Dökmeci
♦
İsmail Koş
♦
Günaydın Çalışkan
İnternet adresi
http://www.mpi.gov.tr
Osmanlı Devleti'nin son yıllarında resmi olmayan ilk piyango "donanma
cemiyeti" tarafından düzenlenmiştir. Savaş gemisi tedariki amacıyla düzenlenen
bu piyangonun ikramiyelerini halkın verdiği hediyeler oluşturmuştur. Bu
düzenlemenin ilgi görmesi üzerine, Şark Şimendiferleri ve Ergani Bakır
İşletmeleri tahvillerinin satışını özendirmek amacıyla, cumhuriyetten önce,
kazananları kura ile belirlenen ilk resmi piyango uygulaması başlatılmıştır.
Cumhuriyetin ilanından sonra, 710 sayılı Kanunla, 9 Ocak 1926 tarihinden
itibaren karşılığı nakit olarak ödenmek üzere piyango tertip ve keşide etme
hakkı "Türk Tayyare Cemiyeti"ne verilmiştir. 14 yıl süreyle "tayyare piyangosu"
adı altında, Türk Hava Gücü’ne katkı sağlamak amacıyla, anılan cemiyet
tarafından düzenlenen çekilişler 05.07.1939 tarih ve 3670 sayılı kanunla Milli
Piyango İdaresi (MPİ) kurulana kadar devam etmiştir.
Milli Piyango teşkiline dair 3670 sayılı Kanun, 06.06.1988 tarihinde yürürlüğe
giren 320 sayılı KHK ile mülga kılınmış, MPİ'nin kuruluş ve görevleri hakkındaki
söz konusu KHK, İdare'ye piyango dışında, hemen-kazan ve sayısal loto
oyunları ile eşya piyangoları tertip edebilme yetkisini de tanımıştır. Bu
oyunlardan hemen-kazan 1989 yılı Temmuz ayında, sayısal loto ise 1996 yılı
Kasım ayında oynatılmaya başlatılmıştır.
Bu arada karşılığı nakit olmayan çekilişlere izin vermek ve izlemek, talih
oyunları işletmelerini denetlemek de MPİ'nin görev ve hizmet alanına dahil
edilmiştir,
Kısacası MPİ, kanunlarla belirlenen faaliyetlere kaynak sağlamak, piyango,
hemen-kazan, sayısal loto ve benzeri oyunları tertip etmek ve çekiliş
191
düzenlemek, talih oyunları ve işletmelerini denetlemek, karşılığı nakit olmayan
her türlü piyangonun tertip ve çekilişine izin vermek ve denetlemek üzere
kurulmuştur.
MPİ her türlü tasarrufa ehil, tüzel kişiliği haiz, özel bütçeli bir kamu kuruluşudur.
320 Sayılı KHK ile saklı tutulan hükümler dışında özel hukuk hükümlerine tabi
olan İdare, 5018 sayılı Kamu malî Yönetim ve Kontrol Kanunu ile Sayıştay’ın
denetimine tabi olmamakla birlikte, Yüksek Denetleme Kurulunun denetimine
tabidir.
Özelleştirme
01.08.2003 tarihli ve 4971 sayılı Kanun ile 320 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamede yapılan düzenlemeler ile şans oyunları lisansının verilebilmesine
imkân tanınmıştır.
320 sayılı KHK’nın lisans verilmesine ilişkin esas ve usulleri düzenleyen Ek 2
nci maddesi ile;
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
192
Lisansın Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecek usul ve esaslar
çerçevesinde yeni kurulacak bir iktisadi devlet teşekkülüne veya Türk
Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş anonim şirketlere ayrı ayrı
veya topluca verilebileceği,
Lisans verilmesine yönelik işlemlerin başlatılmasına ilişkin kararın
Özelleştirme Yüksek Kurulunca verileceği,
Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş anonim şirketlere en
fazla on yıla kadar süre ile lisans verilebileceği,
Lisansın verilmesine ilişkin değerleme ve ihale işlemlerinin, İdare
temsilcisinin başkanlığında biri Maliye Bakanlığı, biri Hazine Müsteşarlığı
ve ikisi MPİ temsilcilerinden olmak üzere beş üyeden oluşan komisyon
tarafından yürütüleceği,
İhalede 4046 sayılı Kanun’da yer alan pazarlık usulünün uygulanacağı,
İhale sonucunun Özelleştirme Yüksek Kurulu tarafından onaylanacağı,
onayı müteakip, ihale üzerinde kalan şirket ile İdare ve MPİ tarafından
lisans sözleşmesinin imzalanacağı,
Lisans sahibinin bu izni başkasına devredemeyeceği,
Lisans süresince MPİ'nin lisansa konu şans oyunlarını tertip edemeyeceği,
çekiliş düzenleyemeyeceği,
Lisansın verilmesinden elde edilecek bedelden Özelleştirme Fonundan
karşılanan harcamalar düşüldükten sonra kalan tutarın Hazineye
aktarılacağı,
hususları hükme bağlanmış ve MPİ lisansın verilmesine ilişkin yapılacak
sözleşmelerin kamu yararını ve tüketici haklarını koruyacak şekilde
uygulanmasının sağlanması için gereken tedbirleri almaya, şans oyunları
faaliyetlerinin ilgili mevzuat ve sözleşme hükümlerine uygun yürütülmesini
izlemeye ve denetlemeye, ilgili mevzuat ve sözleşme hükümlerine aykırılık
hâlinde idari para cezası uygulamaya ve lisansı iptal etmeye yetkili kılınmıştır.
Özelleştirme Yüksek Kurulunun 12.09.2003 tarihli ve 2003/62 sayılı kararı ile
şans oyunlarının lisansının verilmesine yönelik işlemlere başlanılmış olup,
lisansın verilmesine ilişkin değerleme ve ihale işlemlerini yürütmek üzere
14.10.2003 tarihinde komisyon teşkil edilmiştir.
01.04.2007 tarihinde yürürlüğe giren 14.03.2007 tarihli ve 5602 sayılı “Şans
Oyunları Hasılatından Alınan Vergi, Fon ve Payların Düzenlenmesi Hakkında
Kanun” ile şans oyunları hasılatından alınacak vergi, fon ve paylar ile kamu
payı olarak Hazineye aktarılacak tutarlara ilişkin usul ve esaslar yeniden
düzenlenmiştir.
Malî Durum
MPİ’nin brüt satışları 2007 yılında yüzde 25,7 artış göstererek 1,2 milyar YTL’ye
ulaşmış, bu satışlardan yaklaşık 650 milyon YTL ikramiye dağıtılmıştır. Brüt
satış hasılatının yüzde 50’sinden daha fazlasını oluşturan dağıtılan ikramiyeler,
2007 yılında yüzde 20 artış göstermiştir.
Tablo 24: MPİ 2007 Vergi ve Diğer Kanuni
Yükümlükler (bin YTL)
Tanıtma Fonu
2007
Yüzde
Dağılım
10.474
3,2
SH Çocuk Esirgeme Kurumu
1.047
0,3
Yatırım Harcamaları Karşılığı
226
0,1
5.570
1,7
62.574
18,9
3.293
1,0
248.567
74,9
Arş.Yen.Gel.Eğt. Teş.Karş.
Savunma Sanayii Destekleme Fonu
Olimpiyat Oyunları Dest. Ve Düz. Kurulu
Kamu Payı
Toplam *
331.751
100,0
* Toplam kamu payı 314,4 milyon YTL olup, 5602 sayılı Kanun gereği tümünün yıl
içerisinde yatırılması gerektiği için MPİ’nin dönem net kârı sıfırdır.
Kaynak: MPİ
Kuruluş giderlerinin büyük bir bölümü pazarlama ve satış giderlerinden
oluşmaktadır. Hasılattaki artışın maliyetteki artıştan daha yüksek gerçekleşmesi
sonucunda, MPİ 2007 yılında faaliyet kârını yüzde 5 artırarak 267 milyon
193
YTL’ye yükseltmiştir. Herhangi bir finansman gideri de bulunmayan MPİ, 2007
yılını 332 milyon YTL kârla kapatmıştır.
Gelir ve Giderler
2006
(milyon YTL)
Brüt Satışlar
960
Yurt İçi
953
Yurt Dışı
2007
Yüzde
Değişim
(2007/2006)
25,7
1.206
25,7
1.198
6
8
28,3
541
746
38,0
0
97
-
541
649
20,0
419
460
9,8
25
26
6,1
Brüt Satış Karı
394
434
10,0
Faaliyet Giderleri
142
167
17,6
123
147
19,3
19
20
6,6
253
267
5,8
43
42
-2,5
34
26
-23,6
Konusu Kalmayan Karşılıklar
0,01
0,035
250,0
Diğer Olağan Gelir ve Karlar
9
16
74,7
0,054
0,165
205,6
0
0
-
23
24
4,1
1
0,962
-27,9
317
332
4,6
Diğer İndirimler
Ödenen ikramiyeler
Net Satışlar
Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
Genel Yönetim Giderleri
Faaliyet Kâr-Zararı
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar
Faiz Gelirleri
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar
Finansman Giderleri
Olağandışı Gelir ve Karlar
Dönem Kâr-Zararı
Kaynak: MPİ
MPİ elde ettiği dönem kârını kamuya kaynak olarak aktarmaktadır. Bu
çerçevede Tanıtma Fonu, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu,
Savunma Sanayi Destekleme Fonu, MPİ’nin yarattığı kaynaklardan faydalanan
kamu kurum ve kuruluşlarından bazılarıdır (Tablo 24).
194
9.8. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı
Yönetim
♦
Bekir Yunus Uçar (Teşkilat Başkanı)
♦
Mustafa M. Turgut (Teşkilat Müdür Yardımcısı)
♦
Ömer Aksoy (Teşkilat Müdür Yardımcısı)
İnternet adresi
http://www.sportoto.gov.tr
Türkiye'de Spor Totonun kuruluş hazırlıkları 1949 yılında başlamıştır. Futbol
Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkındaki 7258 sayılı Kanun 29
Nisan 1959 tarihinde kabul edilmiş ve Spor Toto resmen kurulmuştur.27
7258 sayılı Kanun’un Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü'ne vermiş olduğu
yetkiye dayanarak gerekli hazırlıklara başlanmış, 1 Ekim 1959 tarihinde, o
dönemdeki adı ile Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahis Teşkilatı'nın başına
Hasan Örengil vekaleten getirilmiştir. Bu dönemde ülkemizin koşullarına uygun
sistem arayışına girilmiş ve en uygun sistemin Alman KOBLENZ Sistemi olduğu
görülmüştür. Bu sistemle ilgili adaptasyon çalışmalarının yürütülmesi için
Koblenz Müdürü Hans Leizer Türkiye'ye davet edilmiştir.
7258 sayılı yasanın 3 üncü ve 6 ncı maddelerine dayanılarak hazırlanan Futbol
Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tüzüğü, 9 Şubat 1960 tarihli Bakanlar
Kurulu'nun 4/12702 sayılı kararı ile yürürlüğe girmiştir.
Spor Toto'nun çok geniş topluluklara yayılmasının sağlanması baş bayi ve
bayilikler aracılığı ile gerçekleşmiştir. Gerek daha fazla sayıda iştirakçiye
ulaşmak ve gerekse baş bayilik hizmetlerinin bir düzen içerisinde
yürütülebilmesi amacı ile Türkiye Emlak Kredi Bankası ile hizmet sözleşmesi
imzalanmıştır.
Sporun ivme kazanmasını ve spor heyecanının artmasını amaçlayan Spor
Toto, yurdun farklı yerlerinde spor tesislerinin yapımına hız kazandırmıştır. Spor
Toto kurulmadan önce çeşitli illerde tel örgü veya basit duvarla çevrilmiş 52
stad, 8'i seyircili 20 salon, 5 havuz, 2 otel, 10 kayak evi, 6 poligon, 12 lokal
bulunurken, 1981 yılından sonra elde edilen gelirlerle bu rakamlar, 10 yıl içinde
20'si inşaat halinde 103 stad, 93 antrenman sahası, 74 çeşitli büyüklükte salon,
27
Bu bölümdeki bilgiler http://www.sportoto.gov.tr adresinden derlenmiştir.
195
34 tenis kortu, 48 açık basketbol ve voleybol sahası, 10 poligon, 13 açık havuz,
1 eskrim salonu, 1 konkurhipik sahası, kapalı manej, 1'i inşaat halinde
3 veledrom, 16 kayak evi, 2 buzhokey sahasına ulaşmıştır.
Spor Toto 1959 - 1960 futbol sezonunda, 26 – 27 Mart 1960 tarihlerinde
oynanan maçlar ile ülkemiz gündemine girmiştir.
Spor Toto Teşkilat Müdürlüğü, 28.02.2007 tarihinde yürürlüğe giren 5583 sayılı
"Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkında Kanun ile Bazı
Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" ile Teşkilat Başkanlığı'na
dönüşmüştür.
Malî Durum
Spor Toto Teşkilatı’nın 2004 – 2007 yılları arasında Spor Toto ve İddaa adlı
oyunlarından elde edilen hasılatı 4,9 milyar YTL’ye ulaşmıştır. Toplam
hasılattan; vergiler yoluyla Hazineye 844 milyon YTL kazandırılmıştır. Spor
kulüplerimizin en büyük iki gelir kaynağından biri olan Spor Toto, isim hakkı
bedeli ödemek suretiyle futbol kulüplerimize 348 milyon YTL, Türkiye Futbol
Federasyonuna 61 milyon YTL tutarında maddi destek sağlamıştır. Ayrıca, 2,4
milyar YTL ikramiye dağıtılmıştır.
Yatırım projeleri ile ulusal ve uluslararası spor organizasyonlarımızın
desteklenmesi için Spor Toto gelirlerinden, 2004 Yılında 10 milyon YTL, 2005
Yılında 25 milyon YTL, 2006 Yılında 52 milyon YTL, 2007 Yılında 75 milyon
YTL olmak üzere toplam 162 milyon YTL tutarında yardım yapılmıştır.
Spor Toto, dağıttığı ikramiyenin yanısıra, şans oyunları vergisi ve katma değer
vergisi olmak üzere bütçeye katkı sağlamaktadır. Ayrıca, spor kulüplerine,
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna, Milli Olimpiyat Komitesine,
Gençlik Spor Genel Müdürlüğüne, Savunma Sanayii Destekleme Fonuna,
Tanıtma Fonuna ve Kredi ve Yurtlar Kurumuna da katkıda bulunmaktadır.
196
9.9. Bütçe Dışı Fonlar
Ülkemizde faaliyet gösteren bir çok bütçe dışı fon malî şeffaflık ve hesap
verilebilirliğin artırılmasını teminen 2000 ve 2001 yıllarında fonların tasfiyesine
ilişkin istihsal edilen kanunlar ile kaldırılmıştır.
Bu çerçevede sadece aşağıda sayılan 5 tane bütçe dışı fon kalmıştır. Bu fonlar,
5018 sayılı Kanun dışında tutulmakta ve şirket statüsünde faaliyet
göstermemektedir. Ancak kendilerine ait gelir ve giderleri olması nedeniyle
kamu işletmesi olarak bu Rapora tanıtım amaçlı eklenmiştir.
9.9.1
9.9.2
9.9.3
9.9.4
9.9.5
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu,
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu,
Özelleştirme Fonu,
Savunma Sanayii Destekleme Fonu,
Tanıtma Fonu
197
9.9.1. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
♦
Ahmet Ertürk (Başkan)
♦
Şakir Ercan Gül (İkinci Başkan)
♦
Ahmet Ragıp Çelebi (Üye)
♦
Yüksel Görgeç (Üye)
♦
Rasih Muhammed Danış (Üye)
♦
Ali Hıdıroğlu (Üye)
♦
M.Fatih Karaca (Üye)
İnternet adresi
http://www.tmsf.org.tr
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF), Bankalar Hakkında 22.07.1983 tarihli
70 sayılı KHK ile bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta etmek amacıyla tüzel
kişiliği haiz olarak kurulmuştur. Kuruluşunda Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasına verilmiş olan idare ve temsil görevi, 4389 sayılı BKK ile 31.08.2000
tarihinden itibaren Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumuna intikal
etmiştir.
26.12.2003 tarihli 5020 sayılı Kanun ile Fon, özerk bir yapıya kavuşturulmuş,
karar organının Fon Kurulu olduğu ve genel yönetimin ve temsilin Fon Kurulu
Başkanına ait olduğu hükme bağlanmıştır.
Fon’un görevleri arasında;
♦
♦
♦
♦
Bankacılık Kanunu ve ilgili diğer mevzuat ile verilen yetkiler
çerçevesinde tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması
amacıyla, mevduatın ve katılım fonlarının sigorta edilmesi,
Fon bankalarının yönetilmesi, malî bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden
yapılandırılması, devri, birleştirilmesi, satışı, tasfiyesi,
Fon alacaklarının takip ve tahsili işlemlerinin yürütülmesi ve
sonuçlandırılması,
Fon varlık ve kaynaklarının idare edilmesi,
sayılabilir.
TMSF, mevduat sigortacılığı kapsamında, mevduat sigortacılığına ilişkin
politikaların belirlenmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması, mevduat
sigortacılığından kaynaklanan risklerin ölçülmesi ve yönetilmesi, sektör ve
198
bankaların riskinin izlenmesi ve sigorta primlerinin tahsil edilmesine yönelik
faaliyetler yapmaktadır.
Çözümleme faaliyetleri kapsamında, Fona devredilme veya faaliyet izni
kaldırılma ihtimali beliren bankalar ile ilgili erken uyarı sisteminin söz konusu
bankaların çözümleme sürecinin optimum maliyet ve zamanda tamamlanması
ve söz konusu bankalar nedeniyle aktarılan kaynakların geri kazanımına ilişkin
işlemler yürütülmektedir.
Şirketler ve İştirakler
Fonun ana faaliyetleri, mevduat sigortacılığı ve çözümleme faaliyetleri olmakla
birlikte, Fon bünyesinde bulunan iştirakler ve bağlı ortaklıklara yönelik
faaliyetler de önem arz etmektedir.
Fon bünyesinde bulunan iştirakler ve bağlı ortaklıklar, TMSF birimlerinden
İştirakler Dairesi Başkanlığı tarafından öncelikli olarak satışa hazırlanmaktadır.
Şirketlerin satışa hazır hale getirilmesi, birleştirilmesi, tasfiye / iflas kararlarının
alınması, şirket yönetim ve denetimine üye atanması, kontrolü ve faaliyetlerinin
takip edilmesi işlemleri de TMSF tarafından yürütülmektedir.
Fonun portföyünde 31.05.2008 itibarıyla 20 adet bağlı ortaklık ve 19 adet iştirak
bulunmaktadır. Fona intikal etme tarihi ve sahip olunan hisse oranları ile birlikte
TMSF portföyünde bulunan iştirakler ve bağlı ortaklıklar Tablo 25’te ayrıntılı bir
şekilde yer almaktadır. Hisse oranı yüzde 50’nin üzerinde olan şirketler, bağlı
ortaklık olarak adlandırılmakta olup, söz konusu şirketlerde yönetim ve denetim
birimlerinin yarısından fazlası TMSF tarafından atanmaktadır.
Fon bünyesinde bulunan bağlı ortaklıklar, kayıtlı sermayesinin çoğu devletin
olduğu ve yönetim ve denetim birimlerinin yarısından fazlası kamu tarafından
atandığı, dolayısıyla yönetim kontrolü kamuda olduğu için kamu işletmesi
olarak görülmektedir.
Mali Durum
2007 yılında fon gelirlerinin yüzde 93’ünü faiz dışı gelirler oluşturmuştur. Söz
konusu gelirler içerisinde en büyük pay 3,7 milyar YTL ile evalüasyon kârları
olup, anılan kalemi sırasıyla, 1,7 milyar YTL ile olağandışı gelirler ve 566 milyon
YTL ile sigorta prim gelirleri takip etmektedir. 2006 yılında 7 milyon YTL olarak
gerçekleşen olağandışı gelirlerde 2007 yılındaki artışın temel sebebi 1,65
milyar YTL tutarındaki takipli alacaklar karşılığının 31 Aralık 2007 tarihi
itibarıyla, “Tahsil Edilmemiş Yeniden Ödeme Planına Bağlanan Alacaklardan
199
Gelirler” pasif hesabından mahsup edilerek olağanüstü gelirler hesabında
muhasebeleştirilmesidir.
2006
2007
% Artış
6.162
6.727
9,2
463
544
17,6
6.475
1.220
-81,2
10.371
12.679
22,3
-10.221
-6.628
-
41.330
38.144
-7,7
Toplam Personel Sayısı
411
406
-1,2
Kaynak: TMSF
24
26
5,7
(milyon YTL)
Faiz Dışı Gelirler
Faiz Gelirleri
Faiz Dışı Giderler
Faiz Giderleri
Dönem Net Gelir Gider Farkı
Aktif Toplamı
Fonun giderlerinin önemli bir bölümü Hazineden alınan kredilere ilişkin faiz
giderlerinden oluşmaktadır.28 Söz konusu giderler 2007 yılında bir önceki yıla
göre yüzde 22 oranında artış göstererek 12,7 milyar YTL olarak
gerçekleşmiştir. Diğer taraftan Fonun faiz dışı giderleri 2006 yılında büyük
ölçüde 5,73 milyar YTL tutarındaki evalüasyon zararları sebebiyle 6,47 milyar
YTL olarak gerçekleşmişken, 2007 yılında evalüasyon zararlarının bir önceki
yıla göre yüzde 89 oranında azalması sebebiyle 1,22 milyar YTL tutarında
kalmıştır.
31.12.2007 tarihi itibarıyla Fon aktifleri toplamının yüzde 46’sı görev zararı
hesaplarından oluşmaktadır.
Tablo 25: TMSF Bünyesindeki Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler
Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler
Portföye
Alınma
Tarihi
K Finansal Kiralama A.Ş.
30.10.2001
100,00
Eti Finansal Kiralama A.Ş.
31.12.2001
100,00
Nergis İnşaat ve Ticaret A.Ş.
15.12.2004
100,00
Doğuş Çelik Civata A.Ş.
17.03.2005
100,00
28
TMSF Hisse
Oranı (%)
16.07.2008 tarih ve 5787 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi
Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’da TMSF’nin Hazine’ye 31.12.2007
tarihine kadar olan borçlarının silinmesi öngörülmüştür.
200
Demir Kart Hizmetleri A.Ş.
25.10.2001
100,00
D Factoring A.Ş.
25.10.2001
100,00
İnteraktif Telekomünikasyon San. Ve Tic. A.Ş.
25.12.2001
100,00
Merkez Yayın Holding A.Ş.
07.09.2007
100,00
YAZ Bilgi Sistemleri A.Ş.
26.05.2003
100,00
Göl Yatırım Holding A.Ş.
29.02.2008
99,99
Prizma Bilgi Sistemleri
30.11.2007
99,96
ES-EN Eskişehir Makina Sanayii ve Tic. A.Ş.
31.12.2001
99,95
Sakarya İpekyolu Vadisi Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
29.09.2006
95,70
Es Factoring Hizmetleri A.Ş.
31.12.2001
95,00
ES-YEM Eskişehir Yem Sanayii A.Ş.
31.12.2001
94,47
25.12.2001
9,95
06.05.2008
88,70
Tank İnternet Hizmetleri ve Pazarlama Ticaret A.Ş.
13.03.2006
80,00
Kablonet İletişim Sistemleri A.Ş.
25.12.2001
67,92
As Yapı Endüstrisi A.Ş.
30.10.2001
51,00
A-Tel Pazarlama ve Servis Hizmetleri A.Ş.
18.10.2004
50,00
Ege Factoring Hizmetleri A.Ş.
30.10.2001
40,88
Gazete ve Matbaacılık A.Ş.
31.12.2001
39,00
İktisat Finansal Kiralama A.Ş.
25.12.2001
25,60
Seçkin Destek Hizmetleri Oto Kiralama A.Ş.
31.12.2001
21,86
Nergis Tekstil Sanayi ve Ticaret A.Ş.
31.12.2001
20,00
Yeşim Tekstil Sanayii ve Ticaret A.Ş.
31.12.2001
20,00
Aks Televizyon Reklamcılık ve Filmcilik San. ve Tic. A.Ş.
18.04.2008
17,07
Bayındır Finansal Kiralama A.Ş.
22.07.2002
15,00
Birleşik Basın Dağıtım A.Ş.
31.12.2001
13,86
Medya Holding A.Ş.
13.02.2006
7,16
İzmir Enternasyonel Otelcilik A.Ş.
31.12.2001
5,00
Bilgin Yayıncılık A.Ş.
31.12.2001
4,05
İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.
25.12.2001
İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.
28.12.2001
Nergis Holding A.Ş.
31.12.2001
1,73
Türk Nippon Sigorta A.Ş.
10.03.2005
1,57
Kazakistan -Ziraat International Bank
28.12.2001
0,61
Ekspres Yatırım Menkul Değerler A.Ş.
29.02.2008
0,02
RCT Varlık Yönetim A.Ş.
06.06.2007
0,00
Atlas Finansal Kiralama A..Ş.
3,14
Kaynak: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
201
9.9.2. Sosyal Yardımlaşma ve
Dayanışmayı Teşvik Fonu
Fon Kurulu Üyeleri
♦
Hayati Yazıcı (Fon Kurulu Başkanı)
♦
Efkan Ala (Üye)
♦
Osman Güneş (Üye)
♦
Orhan F. Gümrükçüoğlu (Üye)
♦
İsmail Barış (Üye)
♦
Yusuf Beyazıt (Üye)
İnternet adresi
http://www.sydgm.gov.tr
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu 14.06.1986 tarihinde
yürürlüğe giren 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik
Kanunu ile kurulmuştur.
Kurulduğu tarihten 09.12.2004 tarihine kadar Fonun idari işleri Başbakanlığa
bağlı bir birim olarak faaliyet gösteren Fon Genel Sekreterliği eliyle yürütülmüş;
09.12.2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5263 sayılı
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri
Hakkında Kanunla Fon Genel Sekreterliği, Başbakanlığa bağlı bir Genel
Müdürlük olarak teşkilatlandırılmıştır.
Fonun kuruluşunu teşkil eden 3294 Sayılı Kanun’un amacı; Fakr-u zaruret
içinde ve muhtaç durumda bulunan vatandaşlar ile her ne suretle olursa olsun
Türkiye’ye kabul edilmiş veya gelmiş kişilere yardım etmek, sosyal adaleti
pekiştirici tedbirler alarak gelir dağılımının adilane bir şekilde tevzi edilmesini
sağlamak ve sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik etmektir.
Fonun gelirleri,
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Kanun ve Kararnamelerle kurulu bulunan veya kurulacak olan fonlardan
Bakanlar Kurulu kararıyla yüzde 10’a kadar aktarılacak miktarlardan,
Gelir ve kurumlar vergisi tahsilat toplamının yüzde 2,8’inden,
Trafik para cezalarının yüzde 50’sinden,
RTÜK gelirlerinin yüzde 15’inden,
Bütçeye konulacak ödeneklerden,
Her nevi bağış ve yardımlardan,
Diğer gelirlerden,
oluşmaktadır.
202
Fonda toplanan kaynak, Fon kurulunda alınan kararlar doğrultusunda ve Sosyal
Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü eliyle Sosyal Yardımlaşma ve
Dayanışma Vakıflarına aktarılmakta ve yardımlar Vakıflar tarafından
vatandaşlara ulaştırılmaktadır.
Malî Durum
2007 yılında Fonun gelirleri 1,6 milyar YTL olarak gerçekleşmiş, giderler ise
1,4 milyar YTL olmuştur. 2006 yılında bu rakamlar sırasıyla 1,38 milyar YTL ve
1,39 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir.
GELİRLER
GİDERLER
(milyon YTL)
GELİRLER
GİDERLER
2003
827
652
2004
1.261
1.348
2005
1.358
1.305
2006
1.380
1.390
2007
1.598
1.414
Kaynak: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü
2007 yılında Fona Genel Bütçe ödeneklerinden 1,55 milyar YTL aktarılmış olup
bu tutarın 1,38 milyar YTL’si gelir ve kurumlar vergisinden ayrılan paylardan,
181 milyon YTL’si trafik cezalarından ayrılan paylardan, 22 milyon YTL’si ise
diğer bütçe transferlerinden oluşmuştur. Fona 2007 yılında ayrıca RTÜK
gelirlerinden ayrılan paylar dolayısıyla Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar
Bütçesinden 11,5 milyon YTL’lik bir aktarım yapılmıştır. Böylece, Fona Merkezi
Yönetim bütçesinden aktarılan kaynakların toplamı 2007 yılında 1,56 milyar
YTL olarak gerçekleşmiş olup toplam Fon gelirlerinin yüzde 98’ini teşkil etmiştir.
Tablo 26: 2007 Yılında SYDTF’ye Yapılan Bütçe Transferleri
milyon YTL
Gelir ve Kurumlar V. Ayrılan Pay
1.347
Trafik Cezalarından Ayrılan Pay
181
Diğer Bütçe Transferi
22
Toplam Genel Bütçe
1.550
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Gelirlerinden Yapılan Aktarmalar
Toplam my. Bütçesi
11,5
1.561
Kaynak: Kamu Hesapları Bülteni
203
9.9.3. Özelleştirme Fonu
Özelleştirme Fonu, 24.11.1994 tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme
Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla özelleştirme
uygulamalarının yerine getirilebilmesi için gereken maddi kaynakları sağlamak
ve anılan Kanunda belirtilen çeşitli alanların finansmanı amacıyla T.C. Ziraat
Bankası nezdinde kurulmuştur. Fonun yönetimi Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
tarafından gerçekleştirilmektedir.
Fonun gelir kaynakları, özelleştirme uygulamaları sonucu sağlanan gelirler ile
idareye devredilen kuruluşlardan temettüler ve özelleştirme uygulamaları
çerçevesinde ihraç edilecek menkul kıymetlerin satışından sağlanan gelirler,
idareye devredilen kuruluşlara sağlanan finansmandan elde edilen gelirler ve
sair gelirlerdir. Söz konusu gelirler, Fon tarafından iş kaybı tazminatı ödenmesi
ve çeşitli hizmetlerin sağlanmasında, özelleştirmeye hazırlık çalışmalarında,
Özelleştirme İdaresine devredilen kuruluşlarda idari, malî ve hukuki
düzenlemelerin gerektirdiği giderlerde, pay sahibi olunan şirketlerin sermaye
artırımlarında, özelleştirme uygulamaları için gereken mal ve hizmet alımında,
idareye devredilen kuruluşlara borç olarak finansman sağlanmasında, İdarenin
bütçesinde, özelleştirilen kuruluşların kalan borçlarının tasfiyesinde ve diğer
çeşitli alanlarda kullanılmaktadır.
Yıllar itibarıyla özelleştirme fonunun gelirleri incelendiğinde, gelirlerin çok
önemli bir bölümünün özelleştirme uygulamaları sonucu yapılan tahsilatlardan
kaynaklandığı görülmektedir. Bu kapsamdaki gelirler, 2006 yılında büyük
ölçüde TÜPRAŞ ve ERDEMİR’in blok hisse satışı yoluyla özelleştirmelerinden
elde edilmiştir. 2007 yılında ise Halkbank’taki yüzde 23 oranındaki ÖİB
hissesinin halka arzı ve İstanbul Levent’teki Karayolları Genel Müdürlüğü
arazisinin satışı en önemli faaliyetlerdendir. 2007 yılında önceki yıllardan farklı
olarak işletme ve tesis satışları ile halka arzdan elde edilen özelleştirme gelirleri
ön plana çıkmış, blok hisse satışlarından elde edilen gelirler oldukça düşük
gerçekleşmiştir.
Fonun ikinci önemli gelir kalemini ise özelleştirme kapsam ve programındaki
kuruluşlardan elde edilen temettü gelirleri oluşturmaktadır. Bu gelirlerde 2006
öncesinde TÜPRAŞ’tan elde edilen temettü gelirleri önemli bir yere sahipken,
2007 yılında temettü gelirlerinin önemli bir bölümü Halkbankası’ndan elde
edilmiştir.
204
Fonun giderleri gelirlerinin oldukça altında olmakla birlikte, 2007 yılında söz
konusu giderler içindeki en önemli kalemler istihdama ilişkin olarak yapılan
harcamalar ve idari bütçeye yapılan aktarımlardır.
Tablo 27: 2002-2007 Özelleştirme Fonu Gelir ve Giderleri
milyon $
2002
451
2003
281
2004
1.309
2005
3.090
2006
8.307
2007
4.949
316
155
949
2.657
7.911
4.163
0
0
8
82
631
54
1.754
28
7.178
109
1
1.307
167
71
6
72
80
15
0
40
18
7
63
7
162
0
33
69
223
25
265
466
138
6
343
44
187
5
353
79
197
66
1.831
1
929
95
468
243
39
56
112
47
133
75
Giderler
İdari bütçeye aktarımlar
İlan-reklam harcamaları
Danışmanlık ödemeleri
İstihdama ilişkin harcamalar
133
6
4
1
13
71
5
2
3
13
204
8
7
1
54
266
7
6
10
76
216
10
2
29
43
56
14
7
2
21
Faiz giderleri
Diğer
107
3
41
7
117
18
161
7
127
5
8
5
Gelir-Gider Dengesi
Kaynak: ÖİB
317
209
1.105
2.825
8.091
4.893
Gelirler
Özelleştirme
uygulamalarından tahsilat
Blok hisse satışları
İşletme ve tesis satışları
Halka arz
IMKB'de satışlar
Varlık satışları
Bedelli devirler
Temettü gelirleri
Faiz
Diğer Gelirler
Fonda oluşan nakit fazlası, 4046 sayılı Kanun uyarınca Hazinenin iç ve dış borç
ödemelerinde kullanılmak üzere Hazine hesaplarına intikal ettirilmektedir.29 Söz
konusu aktarımlar merkezi yönetim bütçesine gelir olarak kaydedilmemekte,
çizgi altı finansman kalemi olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda,
özelleştirme gelirlerinden elde edilen nakit fazlası özellikle 2006 ve 2007
yıllarında merkezi yönetim bütçesinin finansmanında önemli bir paya sahip
olmuştur.
Özelleştirme Fonunun kullanımına ilişkin denetim, 10.12.2003 tarih ve 5018
sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde Sayıştay tarafından yerine getirilmektedir.
29
15.05.2008 tarih ve 5763 Sayılı Kanun’un Geçici 23 üncü maddesiyle birlikte Özelleştirme
Fonu’nun 2008 – 2012 döneminde oluşacak nakit fazlasının bir bölümünün Güneydoğu Anadolu
Projesi (GAP), ulaştırma ve enerji yatırımları için ayrılması hüküm altına alınmıştır.
205
9.9.4. Savunma Sanayii Destekleme Fonu
3238 Sayılı Kanun'un 12 nci maddesi ile, Türk Silahlı Kuvvetlerinin
modernizasyonunun sağlanması ve ülkemizde modern savunma sanayiinin
kurulması için gerekli kaynağın, genel bütçe dışında devamlı ve istikrarlı bir
şekilde temini amacıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde ve
Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) emrinde Savunma Sanayii Destekleme
Fonu (SSDF) kurulmuştur.
Fon’dan yapılan harcamalar, Savunma Sanayii İcra Komitesi kararları
doğrultusunda; kredi, sermaye iştiraki ve proje bedellerinden oluşmaktadır. Her
ne kadar, SSM sorumluluğunda yürütülen projelerin finansmanın esas itibarıyla
SSDF’den karşılanması amaçlanmışsa da 3238 sayılı Kanunla, büyük ölçüde
finansman gerektiren projeler için yurt dışından devlet destekli kredi temini
imkanı da getirilmiştir.
Fon kaynakları;
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
206
Her yıl bütçeye konulacak ödeneklerden,
Türk Silahlı Kuvvetlerini güçlendirmek amacıyla kurulmuş bulunan
vakıflardan Fona yapılacak transferlerden,
3670 sayılı Millî Piyango Teşkiline Dair Kanun’un 1 inci maddesinde
zikredilen gelirlerden,
25.08.1971 gün ve 1473 sayılı Kanun’a göre ayrılan payın tamamı ile
mevcut veya ihdas edilecek her nevi müşterek bahislerden elde edilecek
safi hasılatın tamamı yahut bu hâsılattan Bakanlar Kurulunca tespit
edilecek orana göre hesaplanarak ayrılacak miktardan,
Kanunla (vergi kanunları hariç) kurulan fonlardan Bakanlar Kurulunca
belirlenecek miktarda yapılacak aktarmalardan,
Millî Savunma Bakanlığı bütçesinden modern silah, araç ve gereçler için
ayrılan ödeneklerden,
12.03.1982 gün ve 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nun 19 uncu
maddesine göre oynatılmasına izin verilen talih oyunlarının işletildiği
yerlerden elde edilecek gayrisafi hâsılattan Bakanlar Kurulunca tespit
edilecek azami yüzde 50 oranında alınacak ve Bakanlar Kurulunca
Toplu Konut Fonu ile Savunma Sanayii Destekleme Fonuna dağıtımı
yapılacak miktardan,
Fonun mal varlığından elde edilecek gelirlerden,
1111 sayılı Askerlik Kanunu’nun 10 uncu maddesi gereğince bedelli
askerlikten elde edilecek gelirlerden,
♦
♦
Bağış ve yardımlardan,
Diğer gelirlerden
oluşmaktadır.
Ayrıca, Genel Bütçeye dahil daire ve kuruluşlarca tahsil edilerek Savunma
Sanayii Destekleme Fonuna Ödenecek gelirlerden 2380 sayılı Kanun’a göre
belediyelere ve il özel idarelerine pay ayrılmamaktadır.
Malî Durum
Tablo 28: SSDF Kaynakları
SSDF Gelirleri
milyon $
TSK Güçlendirme Vakfından (TSKGV) Aktarmalar
Milli Piyango Payı
Müşterek Bahis Payı
Gelir-Kurumlar Vergisi Hasılatı Üzerinden Aktarılan Pay
186
30
814
MSB Bütçesinden Aktarılan (2000/16 Sayılı Karar)
MSB Bütçesinden Aktarılan (ÖTV Payı / 232)
127
Fon Malvarlığı Gelirleri
Mevduat/repo Faizleri
2
DT- HB Faizleri
70
İştirak Gelirleri
3
Kredi Faizleri
1
Verilen Kredi Geri Dönüşleri
12
Bedelli Askerlik Gelirleri
Bağış ve Yardımlar
Hafif Silah Satışı Geliri (MKEK)
5
Diğer Gelirler
7
Toplam SSDF Gelirleri
1.256
Diğer Nakit Girişleri
MSB Bütçesinden Projeler Kapsamında Aktarılan
1.059
Diğer Kurum Bütçelerinden Projeler Kapsamında Aktarılan
89
TSF'ndan Aktarılan
55
Toplam Nakit Girişleri
1.203
Genel Toplam
2.459
Kaynak: Savunma Sanayi Müsteşarlığı 2007 Yılı Faaliyet Raporu, s.41
2007 Yılı Faaliyet Raporuna göre 2007 yılı itibarıyla Fon kaynakları’nın milyon
Dolar bazında gerçekleşme tutarları Tablo 28’de yer almaktadır.
207
Ayrıca 2007 Yılı faaliyet raporu verilerine göre SSDF gelirleri 2006 yılında 1,13
milyar YTL iken 2007 yılında 1,26 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Giderler
ise 2006 yılında 1,04 milyar YTL’den 2007 yılında 1,20 milyar YTL’ye
yükselmiştir.
Tablo 29: SSDF Giderleri
2007 Yılı Giderleri
Proje Ödemeleri
milyon $
1.016
Ar-Ge Proje Ödemeleri
31
Kredi Geri Ödemesi
73
Verilen Krediler
34
Diğer Ödemeler
40
SSDF Gider Toplamı
Diğer Kurum Bütçeleri Kaynaklı Proje Ödemeleri
TSF Kaynaklı Proje Ödemeleri
Genel Toplam
Kaynak: Savunma Sanayi Müsteşarlığı 2007 Yılı Faaliyet Raporu, s.42
208
1.194
333
55
1.581
9.9.5. Tanıtma Fonu
Ülkemizi yurt içinde ve dışında çeşitli yönleriyle tanıtmakla görevli kuruluşların
kaynaklarını artırmak, Türk kültür varlığının yayılmasını sağlamak, Devlet arşiv
hizmetlerini müessir hale getirmek, milletlerarası kamuoyunu memleketimizin
menfaatleri istikametinde yönlendirmeye çalışmak amaçlarına yönelik olarak
10.06.1985 tarihli ve 3230 sayılı Kanun’un 4. maddesine bir bent eklenmesi ile
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde Başbakanın emrinde bir
“Tanıtma Fonu” kurulmuştur.
Tanıtma Fonunun kaynakları :
♦
♦
♦
Başbakanlık bütçesine bu maksatla konulacak ödenek,
Kanunla kurulan fonlardan Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenecek
miktarda yapılacak aktarmalar,
Bağış, yardım ve diğer gelirlerdir.
Fonun kaynakları arasında başlangıçta, Milli Piyango gayri safi hasılatının
yüzde 10’u ile her nevi müşterek bahis tertibi sonucu sağlanacak hasılattan
ikramiye olarak ayrılacak kısmın dağıtımından önceki toplamı üzerinden
kesilecek yüzde 5 paylar da yer almakta iken, 14.03.2007 tarih ve 5602 sayılı
Kanun’un 11 inci maddesi ile söz konusu kalemler Fonun gelir kaynakları
arasından çıkarılmıştır.
Tanıtma fonundan harcamalar, kanunun amacına uygun olarak kullanılmak
üzere, Başbakanın onayı ile yapılır.
Fonda toplanacak paradan yüzde 20’si bir yandan bütçeye gelir öte yandan da
Başbakanlık bütçesinin ilgili tertibine Maliye Bakanlığınca ödenek kaydolunur.
209
9.10. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı
Mütevelli Heyeti Üyeleri
♦
Milli Savunma Bakanı M. Vecdi Gönül (Başkan)
♦
Genelkurmay II nci Başkanı Org. Ergin Saygun (Üye)
♦
Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarı Korg. Ahmet Turmuş (Üye)
♦
Milli Savunma Bakanlığı Savunma Sanayi Müsteşarı Murad Bayar (Üye)
İnternet adresi
www.tskgv.org.tr
Silahlı Kuvvetlerimizin güçlendirilmesi, ihtiyaç duyulan silah, araç ve gereçleri
yurt içinde üretecek seviyede bir savunma sanayii kurularak dışa bağımlılığın
asgariye indirilmesi amacıyla, 25.06.1987 tarihli ve 3388 sayılı Kanun uyarınca,
daha önce muhtelif tarihlerde kurulmuş olan Kara, Deniz ve Hava Kuvvetlerini
Güçlendirme Vakıflarının birleştirilmesi ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme
Vakfı kurulmuştur. Vakıf, Milli Savunma Bakanı, Genel Kurmay ikinci Başkanı,
Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarı ve Milli Savunma Bakanlığı Savunma
Sanayi Müsteşarı'ndan oluşan Mütevelli Heyeti tarafından yönetilmektedir
Vakfın amaçlarına ulaşmak için haiz olduğu yetkilerin arasında ticari işletmeler
kurmak, ticari işletmelere ortak olmak ve bu işletmeler nezdinde vakıf
temsilcilerini seçmek bulunmaktadır. Bu çerçevede Vakıf doğrudan ve dolaylı
olarak toplam 18 şirkete iştirak etmektedir.
Bu iştiraklerden Vakıf payı yüzde 50’nin üzerinde olanlar
♦
♦
♦
♦
♦
TAI (Tusaş-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ),
Aselsan,
Havelsan,
İşbir ve
Aspilsan’dır.
Özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren bu şirketlerde pay sahibi olan
Vakfın yönetim kontrolü devlet görevlilerinde olduğundan, bu şirketler kamu
işletmesi olarak bu Rapora eklenmiştir.
210
TAİ (TUSAŞ): Türkiye’de insanlı ve insansız hava platformlarının tasarımı,
geliştirilmesi, imalatı, entegrasyonu, modernizasyonu ve satış sonrası
hizmetleri alanlarında teknoloji merkezi konumunda olan TUSAŞ, 15 Mayıs
1984 tarihinde kurulmuştur. TAI’nin hissedarları Türk Silahlı Kuvvetleri’ni
Güçlendirme Vakfı, Savunma Sanayii Müsteşarlığı ve Türk Hava Kurumu’dur.
ASELSAN: Elektronik ürünler ve sistemler tasarlayan, geliştiren, üreten ve
ürünlerinin satış sonrası servis hizmetlerini karşılayan; yüksek teknolojili ve
çeşitli ürün yelpazesine sahip bir elektronik sanayi kuruluşudur. ASELSAN
çalışmalarını haberleşme cihazları, savunma sistem teknolojileri, radar,
elektronik harp ve istihbarat sistemleri, mikroelektronik güdüm ve elektro-optik
alanlarında sürdürmektedir. ASELSAN’ın çoğunluk hissesi TSKGV’ye ait olup,
yüzde 15’i İMKB’de işlem görmektedir.
HAVELSAN: Vakfın yüzde 99 katkı payının olduğu HAVELSAN, bir yazılım
şirketi olarak, komuta kontrol bilgi sistemleri, e-Devlet uygulamaları, simülasyon
ve eğitim sistemleri, hava ve savunma sistemleri ve anayurt güvenliği
alanlarında faaliyet göstermektedir.
İŞBİR ELEKTRİK SANAYİİ AŞ: 1977 yılında Balıkesir’de kurulan İşbir Elektrik
San.A.Ş. 1981 yılında Senkron Alternatör ve Dizel Elektrojen Grubu üretimine
başlamıştır. Ülkemizin başta dizel elektrojen grupları olmak üzere, senkron
alternatörler, statik ve dinamik frekans konvertörleri, askeri ve sivil maksatlı
mobil dual setleri, sahil güvenlik botları ve römorkörlerde kullanılan gemi tipi
dizel jeneratör setleri ile TCDD tarafından kullanılan vagon jeneratörleri üreten
en büyük kuruluşudur. Şirketin yüzde 99,8’i Vakfa aittir.
ASPİLSAN: 1981 yılında Kayseri halkının bağışlarıyla kurulmuş olup, halen
hisselerinin yüzde 98,7’sine Vakfa aittir. Başlıca ürün çeşitleri haberleşme,
silah, optronik, meditronik cihazları ile uçak / helikopterler için her türlü pil
/batarya blokları ve akü sistemleridir. Bunlara ilave olarak askeri ve sivil piyasa
ihtiyaçları için şarj cihazları ile laboratuar test sistemlerinin tasarım ve üretimi
de yapılmaktadır. Ürün kalitesi ve çeşitliliği bakımından ASPİLSAN A.Ş. bugün
Türk Silahlı Kuvvetlerinin pil ve batarya ihtiyaçlarının tamamını karşılayacak
durumdadır.
211
Tablo 30: TSKGV’nin Pay Sahibi Olduğu Şirketler
Şirket Adı
TSKGV Payı (%)
İşbir Elektrik Sanayii A.Ş.
99,76
Havelsan Hava Elektronik Sanayii ve Ticaret A.Ş.
98,90
Aspilsan Askeri Pil Sanayii ve Ticaret A.Ş.
97,70
Aselsan Elektronik Sanayii ve Ticaret A.Ş
84,58
TAI Tusaş Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.
54,49
Roketsan Roket Sanayii ve Ticaret A.Ş.
35,50
TAPASAN Hassas Mekanik ve Elektronik San. ve Tic. A.Ş
25,00
Turktıpsan Sağlık Turizm Eğitim ve Ticaret A.Ş.
20,00
DİTAŞ Deniz İşletmeciliği ve Tankerciliği A.Ş.
20,00
Netaş Nortel Networks Netaş Telekomünikasyon A.Ş
15,00
Mercedes-Benz Türk A.Ş
5,00
TEI Tusaş Motor Sanayii AŞ
3,02
HEAŞ Havaalanı İşletme ve Havacılık Endüstrileri A.Ş.
1,18
HTR Havelsan Teknoloji Radar Sanayii ve Ticaret A.Ş.
0,01
Kaynak: www.tskgv.org.tr
212
9.11. Döner Sermaye İşletmeleri
Döner sermaye işletmeleri; genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin
kamu hizmeti üretiminde ortaya çıkan atıl kapasitelerinin değerlendirilmesi
amacıyla kurulmuştur. Ayrıca, söz konusu kamu idarelerinin esas faaliyetlerinin
bir parçası olarak ortaya çıkmakla birlikte genel idare esaslarına göre üretilmesi
mümkün olmayan özel mal ya da hizmetlerin üretiminin gerçekleştirilmesini
temin etmek üzere kendilerine tahsis edilen sermaye ile faaliyet gösteren
işletmelerdir.
Döner sermaye işletmeleri eliyle merkezi yönetim bütçesine ilişkin
sınırlamaların ve prosedürlerin dışında kalınarak daha fazla idari ve malî
özerkliğe sahip olunmakta ve yapılacak harcamaların daha rahat ve kolay
olarak gerçekleştirilmesi sağlanmaktadır. Bununla birlikte, döner sermaye
işletmelerinden elde edilen gelirlerden personele pay ayrılması suretiyle
personelin gelir imkanları artırılmaktadır.
Ülkemizde ilk döner sermeye uygulaması, Tarım Bakanlığına bağlı okulların ve
zirai müesseselerin iyileştirilmesi ve bunların ürün satış gelirlerinin etkili biçimde
değerlendirilmesi amacıyla çıkarılan 1925 yılında 549 sayılı “Ziraat
Müesseselerine Sabit Sermaye Vaz’ına Dair Kanun” ile gerçekleştirilmiştir.
1927 yılında yürürlüğe giren 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu’nun 49
uncu maddesi ile ilk kez döner sermaye işletmelerine yönelik genel bir
düzenlemeye yer verilmiş ancak söz konusu madde hükümlerine göre kurulan
döner sermaye işletmesi sayısı sınırlı sayıda kalmıştır. İzleyen yıllarda, 3046
sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanun’un 40 ve geçici
2 inci maddeleri, 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu’nun 58. maddesi ve ilgili
kamu idarelerinin teşkilat kanunlarında yer alan çeşitli maddelerle çok sayıda
döner sermaye işletmesi kurulmuştur.
Farklı tarihlerde, farklı amaçlarla ve farklı hukuki düzenlemelerle faaliyete giren
döner sermaye işletmeleri uygulamada standart bir malî ve idari yapıdan
uzaklaşmıştır. Örneğin bazı döner sermeye işletmeleri kurumlar vergisi ya da
katma değer vergisi mükellefi iken bazıları istisna tutulmaktadır. Yine bazı
döner sermeye işletmeleri kârlarını Hazineye yatırmakla yükümlü iken
bazılarının kârları sermayelerine ya da bir sonraki yılın gelirlerine ilave
edilmektedir. Bazı döner sermaye işletmelerinde karar ve yönetim fonksiyonu
Yönetim Kurulu tarafından yerine getirilirken, bazılarında Merkez Müdürlüğü
213
veya İşletme Müdürlüğü gibi farklı organlar tarafından yerine getirilmekte;
bazılarında ise böyle bir organ bulunmamaktadır.
5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun geçici 11 inci maddesi
ile döner sermaye işletmelerinin 31.12.2007 tarihi itibarıyla tasfiye edilmesi ve
tasfiyeye ilişkin esas ve usullerin Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir
yönetmelikle belirlenmesi öngörülmüş ise de 22.12.2005 tarih ve 5436 sayılı
Kanun’un 10 uncu maddesi ile söz konusu maddede değişikliğe gidilerek döner
sermaye işletmelerinin 31.12.2007 tarihine kadar yeniden yapılandırılacağına
hükmolunmuştur. 14.12.2007 tarihli ve 5724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim
Bütçe Kanunu’nun 28 inci maddesiyle "anılan tarih "31.12.2008” olarak
değiştirilmiştir.30
Ülkemizde 2007 yılı sonu itibarıyla genel bütçeli kuruluşlara bağlı olarak 1.119,
özel bütçeli kuruluşlara bağlı olarak ise 307 olmak üzere toplam 1.426 döner
sermaye işletmesi faaliyet göstermektedir. Söz konusu işletmelerin 492’si Milli
Eğitim Bakanlığına, 331’i Çevre ve Orman Bakanlığına (Orman Genel
Müdürlüğü dahil), 214’ü Sağlık Bakanlığına, 187’si ise Tarım ve Köyişleri
Bakanlığına bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.
Döner sermaye işletmelerinin, 2007 yılı brüt satışları yüzde 8,6 artarak yaklaşık
17 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu işletmelerin faaliyet
kârlılığında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 21 oranında bir artış olmasına
rağmen diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararların 2006 yılı tutarının
yaklaşık 4 katı düzeyinde gerçekleşmesi dolayısıyla işletmeler dönem sonunda
570 milyon YTL zarar etmişlerdir. Diğer faaliyetlerden olağan gider ve
zararlardaki artış ise büyük ölçüde Sağlık Bakanlığına bağlı döner sermaye
işletmelerinin 28.03.2007 tarih ve 5615 sayılı Kanun uyarınca alacak terkin
işlemlerinden kaynaklanmıştır.
Döner sermaye işletmeleri, bağlı bulundukları kurumların bütçelerinden ayrı
olarak yıllık işletme bütçelerini hazırlamakta, söz konusu bütçe bağlı bulunulan
kurumların yetkili organlarınca onaylanmakta ve uygulamaya konulmaktadır.
Döner sermaye işletmelerinde uygulanacak muhasebe ve bütçeleme esasları,
5018 sayılı Kamu Malî Yönetim ve Kontrol Kanunu ve 178 sayılı Maliye
Bakanlığının Teşkilat ve Görevler Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
uyarınca Maliye Bakanlığınca hazırlanan ve 01.05.2007 tarih ve 26509 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanan “Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe
Yönetmeliği” ile belirlenmiştir.
30
24.07.2008 tarih ve 5793 sayılı Kanun ile bu tarih 31.12.2010’a uzatılmıştır.
214
Tablo 31: Döner Sermaye İşletme Sayıları
2006
2007
42
45
Genel Bütçeli İdarelere Bağlı Döner Sermaye İşletmeleri
1- Başbakanlık
2- Maliye Bakanlığı
3- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
1
196
187
59
59
5- Sağlık Bakanlığı
215
214
6- Adalet Bakanlığı
2
2
7- Dışişleri Bakanlığı
1
1
8- İçişleri Bakanlığı
1
1
483
492
29-Kültür ve Turizm Bakanlığı
4
4
11-Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
2
2
12-Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
27
27
13-Çevre ve Orman Bakanlığı
84
84
1
1
1.118
1.119
3
3
53
57
247
247
303
1.421
307
1426
4- Milli Savunma Bakanlığı
9- Milli Eğitim Bakanlığı
14-Ulaştırma Bakanlığı
TOPLAM
Özel Bütçeli İdarelere Bağlı Döner Sermaye İşletmeleri
1- Başbakanlık ( Vakıflar Genel Müdürlüğü )
2- Üniversiteler
3- Çevre ve Orman Bakanlığı (Orman Genel Müdürlüğü)r
TOPLAM
GENEL VE ÖZEL BÜTÇELİ İŞLETME TOPLAMI
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü
Söz konusu işletmelerin bütçe, bilanço, gelir tablosu gibi temel malî tablolarının
kontrolü ve takibi işlemleri ise Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü
tarafından yerine getirilmektedir. Ayrıca söz konusu birim tarafından genel
bütçeli idarelere bağlı döner sermaye işletmelerinin sermayelerinde meydana
gelen yıllık değişimler, bir çizelge halinde Hazine Müsteşarlığına iletilmekte, söz
konusu işletmelerin sermaye tutarlarının Devlet hesaplarına kaydı Merkezi
Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde Hazine Müsteşarlığı İç
Ödemeler Saymanlığınca gerçekleştirilmektedir. Anılan kuruluşların sermaye
tutarları 242 no’lu “Döner sermayeli kuruluşlara yatırılan sermayeler” hesabında
izlenmekte olup söz konusu hesapta 2007 yılı sonu itibarıyla yer alan tutarlar
aşağıdaki şekildedir:
215
Tablo 32: Döner Sermaye İşletmeleri Gelir
Tablosu (milyon YTL)
2006
2007
% Artış
15.676
17.028
8,6
393
425
8,2
15.283
16.603
8,6
A-
Brüt Satışlar
B-
Satış İndirimleri (-)
C-
Net Satışlar
D-
Satışların Maliyeti (-)
5.783
6.784
17,3
Brüt Satış Kârı veya Zararı
9.500
9.820
3,4
Faaliyet Giderleri
7.703
7.642
-0,8
Faaliyet Kârı veya Zararı
1.797
2.177
21,1
295
379
28,5
779
3.047
291,4
1.314
-491
-
79
171
116,4
129
153
18,5
1.264
-472
-
73
98
33,3
1.191
-570
-
EFG-
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve
Zararlar (-)
Olağan Kâr veya Zarar
H-
I-
Olağandışı Gider ve Zararlar (-)
J-
Dönem Kârı veya Zararı
Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal
Yükümlülük karşılıkları (-)
Dönem Net Kârı veya Zararı
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü
216
Tablo 33: Döner Sermaye İşletmeleri 2007 Sermaye Tutarları (Bin YTL)
Başbakanlık DSİ
15.000
Darphane ve Damga Matbaası DSİ
Dini Yayınlar DSİ
98
12.000
Türkiye İstatistik Kurumu DSİ
785
Devlet Personel Başkanlığı DSİ
500
SHÇEK Genel Müdürlüğü DSİ
963
Yargıtay Yayınları DSİ
Adli Tıp Kurumu DSİ
50
12.093
Ana Depo, Tamirhane ve Fabrikalar DSİ
3.925
Gülhane Askeri Tıp Akademisi DSİ
0
Askeri Hastaneler DSİ
1.077
Özel Bakım Merkezi DSİ
0
Nüfus ve Vatandaşlık İşleri DSİ
82
Devlet Konukevi DSİ
329
Tasfiye İşleri DSİ
6.366
Muhtelif Döner Sermaye İşletmeleri I
7.664
Yapı İşleri Genel Müdürlüğü DSİ
963
Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü DSİ
402
Sağlık Kurumları DSİ
4.180.798
Denizcilik Müsteşarlığı DSİ
Teknik Ziraat DSİ
6.080
68.397
Zirai Mücadele ve Karantina Müdürlüğü DSİ
0
867 ve 170 Sayılı Kanunlarla Kurulmuş DSİ
0
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi DSİ
330
Yakın ve Ortadoğu Çalışma Merkezi DSİ
204
Muhtelif Döner Sermaye İşletmeleri II
60.092
Çevre ve Orman Bakanlığı DSİ
41.500
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü DSİ
21.358
Orman Genel Müdürlüğü DSİ
82.440
Özel Bütçeli İdarelere Ait Diğer Döner Sermeye İşletmeleri
TOPLAM
1.728
4.525.222
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü, Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler Muhasebe Birimi
Döner sermaye işletmelerinin denetimi bağlı bulundukları kurumların denetim
elemanlarınca gerçekleştirilebildiği gibi, Muhasebat Kontrolörleri ve Maliye
Müfettişlerince de denetime tabi tutulmaktadır. Ayrıca 21.02.1967 tarih ve 832
sayılı Sayıştay Kanunu’nun 28 inci maddesi uyarınca döner sermaye işletmeleri
Sayıştay tarafından denetlenmekte ve gerekli görüldüğü takdirde denetim
sonuçları TBMM’ye raporlanmaktadır.
217
9.12. Mahalli İdare İşletmeleri
Mahalli idareler, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetim ve Kontrol Kanunu’nun 3 üncü
maddesinde, yetkileri belirli bir coğrafi alan ve hizmetlerle sınırlı olarak kamusal
faaliyet gösteren belediyeler, il özel idareleri ile bunlara bağlı veya bunların
kurdukları veya üye oldukları birlik ve idareler olarak tanımlanmıştır.
Mahalli idarelere kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında şirket kurma
yetkisi verilmiştir.
5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanunu’nun 52 ve 53 üncü maddelerinde; idarelerin
kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere
göre sermaye şirketleri kurabileceği ve, özel gelir ve gideri bulunan hizmetlerini
İçişleri Bakanlığının izniyle bütçe içi işletme kurarak yapabileceği hüküm altına
alınmıştır.
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 70 inci maddesinde; belediyelerin kendilerine
verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usûllere göre
şirket kurabilecekleri belirtilmiştir.
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 26 ncı maddesinde ise,
“Büyükşehir belediyesi kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili
mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilir. Genel sekreter ile
belediye ve bağlı kuruluşlarında yöneticilik sıfatını haiz personel bu şirketlerin
yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler. Büyükşehir belediyesi,
kendine ait büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin
belediye veya bağlı kuruluşlarının yüzde 50’sinden fazlasına ortak olduğu
şirketler ile bu şirketlerin yüzde 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere,
2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye
meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir.” hükmü
bulunmaktadır.
Mahalli idarelerin iştirak ettiği veya kurduğu şirketler31, yönetim kontrolü kamu
idarelerinin uhdesinde olduğundan kamu işletmesi olarak tasnif edilmektedir.
Mahalli idarelerin faaliyetleri ve malî durumu, merkezi yönetim tarafından
izlenilmekte olup, söz konusu idarelere ait şirketlerin faaliyetlerinin izlenmesi ve
raporlanmasına yönelik çalışmalar ise devam etmektedir. Halihazırda mahalli
31
Bu işletmeler zaman zaman Belediye İktisadi Teşebbüsleri (BİT) olarak da adlandırılmaktadır.
Ancak, il özel idareleri de şirket sahibi olabilmektedir.
218
idarelere ait işletmelerin konsolide verilerine ulaşmak imkanı bulunmamaktadır.
Ancak, Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı verilerine göre, vergi mükellefi
olan ve belediye iktisadi teşebbüsü adı altında tasnif edilen işletme sayısı
yaklaşık 700’dür.
Mahalli idare işletmeleri, doğrudan kamu denetimine tabi olmayıp bağlı
oldukları belediyeler ve idareler üzerinden dolaylı olarak denetlenmektedir. İl
özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve diğer belediyelerin denetimi; kamu
kurumlarına ilişkin genel denetim yetkisini elinde bulunduran Sayıştay
tarafından yürütülmektedir. Ancak, Sayıştay’ın mahalli idare işletmeleri
üzerindeki denetim yetkisine ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.
Diğer taraftan, Anayasa’nın 165 inci maddesinde yer alan, “Sermayesinin
yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu
kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi esasları
kanunla düzenlenir.” hükmüne istinaden istihsal edilen 3346 sayılı Kamu
İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük Millet Meclisince
Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, mahalli idarelerin
sermayedarı olduğu işletmeleri kapsamamaktadır.
5393 sayılı Belediye Kanunu’nda, belediyelerin malî işlemler dışında kalan
diğer idarî işlemleri, hukuka uygunluk ve idarenin bütünlüğü açısından İçişleri
Bakanlığı tarafından denetleneceği hükme bağlanmıştır. Bu çerçevede
yürütülen denetimler belediye şirketlerini doğrudan değil, belediyenin üzerinden
dolaylı olarak ilgilendirmektedir.
Mahalli idareler, değişen paylarda ve çeşitli işletmelere doğrudan veya iştirak
edilen diğer işletmeler vasıtasıyla dolaylı olarak iştirak etmektedir. Bu işletmeler
çoğunlukla anonim şirket veya limited şirket olarak kurulmakta; ulaştırma ve
toplu taşımacılık, doğalgaz dağıtım, inşaat, turizm, peyzaj, danışmanlık gibi
alanlarda faaliyet göstermektedir.
Mahalli idareler ile işletmeleri arasındaki malî ilişkilerin şeffaf bir şekilde takip
edilmesi ve raporlanması, yönetim kurullarının teşkili ve üyelerinin seçim ve
kriterleri dahil kurumsal yönetim ilkelerine uygun faaliyette bulunmaları ve söz
konusu işletmelerin daha sağlıklı bir kamu denetimine tabi tutulması, rekabetin
tesisi açısından büyük önem taşımaktadır.
Ülkemizde belediyelerin kamu kurum ve kuruluşlarından olan alacaklarının
diğer kamu kurum ve kuruluşlarına olan borçlarına karşılık olmak üzere takas
ve mahsubuna ilişkin uygulamalardan, belediyelerin yüzde 50’den fazla
hisseyle iştirak ettiği işletmelerde yararlanmaktadır. Borç faizlerinin tekrar
219
hesaplanarak borçların yeniden yapılandırılmasına da imkan tanıyan bu tür
uygulamalar, merkezi yönetim malî dengesi üzerinde etkili olmaktadır.
Diğer taraftan, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin
Düzenlenmesi Hakkında Kanun çerçevesinde belediyelerin yüzde 50’den fazla
hisseyle iştirak ettiği işletmelere geri ödeme garantili ve ikrazlı borç imkanı
tanınabilmekte, belediyeler vasıtasıyla söz konusu işletmelere yatırım garantisi
sağlanabilmektedir. Bu kapsamda, merkezi yönetimin bu idareleri ve şirketlerini
izlemesi büyük önem taşımaktadır.
Belediye iştiraklerine ilişkin bilgi alınabilecek bazı internet adresleri aşağıdadır:
http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalari/Kurumsal/Sirketler.aspx
http://www.antalya.bel.tr/tr/bel_kurumsal/sirketler.cfm
http://www.eskisehir-bld.gov.tr/belediye/link4.php
http://www.gaziantep-bld.gov.tr/belediyesirketleri.php
http://www.ibb.gov.tr/tr-tr/kurumsal/sirketler/Pages/IBBSirketler.aspx
http://www.izmir.bel.tr/Firms.asp?menuID=33&MenuName=İbb%20şirketleri
220
Bölüm 10: Ekler
221
222
EK 1: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT MALİ
TABLOLARI
223
224
Ek – 1 Tablo 1: Özet Gelir Tablosu (Toplulaştırılmış)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Brüt Satışlar
24.057
25.314
27.443
33.084
42.099
45.211
Yurt İçi
21.981
23.466
25.410
30.095
38.030
38.746
1.224
1.122
1.123
1.382
1.552
1.453
687
542
692
1.364
1.403
699
112
164
192
218
529
1.083
19.428
21.610
23.558
29.362
38.126
38.602
Faaliyet Giderleri
1.767
1.451
1.608
1.755
2.037
2.862
2.750
2.088
2.085
1.749
1.407
2.665
1.528
1.498
3.340
1.108
3.735
4.401
303
538
2.040
522
2.235
2.997
141
148
71
264
217
83
1.760
794
663
421
991
909
592
471
372
272
437
734
1.152
318
288
146
552
171
372
400
362
1.151
631
906
902
1.365
1.422
1.601
1.314
2.236
1.685
1.289
1.663
1.463
1.233
1.829
989
815
1.171
990
866
1.237
Dönem Net Kâr-Zararı / GSYH
0,28
0,18
0,21
0,15
0,11
0,14
Yurt Dışı
Görev Zararları
Karşılık Gideri
Finansman Giderleri
Faiz Giderleri
Kur Farkları
Dönem Kâr-Zararı
225
Ek – 1 Tablo 2: Özet Bilanço (Toplulaştırılmış)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
34.685
41.736
52.424
58.547
69.875
82.764
14.922
17.159
22.412
27.577
36.686
44.180
2.591
1.886
1.921
2.619
2.882
4.211
9.665
11.774
15.247
18.390
26.285
31.921
Stoklar
2.177
2.441
2.824
3.505
3.771
4.088
19.763
24.577
30.012
30.971
33.188
38.584
858
1.112
1.012
1.912
1.737
1.472
Mali Duran Varlıklar
207
705
1.058
1.186
1.219
1.125
18.397
22.359
27.313
26.978
28.780
33.870
11.448
13.036
16.386
19.115
25.397
30.549
Mali Borçlar
3.035
2.656
2.654
2.242
3.835
4.633
6.056
6.964
9.143
11.670
15.739
18.055
607
657
921
990
1.191
2.768
5.953
5.541
5.740
7.052
8.471
9.389
5.630
5.085
5.045
5.548
6.175
6.303
30
17
59
48
554
763
17.284
23.160
30.298
32.381
36.006
42.825
Nominal Sermaye
9.617
11.947
15.120
17.091
21.302
31.611
Ödenmiş Sermaye
8.457
10.971
12.407
14.847
17.254
24.580
9,9
9,2
9,4
9,0
9,2
9,7
AKTİF TOPLAMI
Dönen Varlıklar
Duran Varlıklar
Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler
Mali Borçlar
Öz Kaynaklar
226
Ek – 1 Tablo 3: Malî Rasyolar
LİKİDİTE RASYOLARI
Cari Oran
Asit Test Oranı
Nakit Çevirme Süresi (gün)
SERMAYE YAPISI VE UZUN VADELİ FİNANSMAN DURUMU
Finansal Kaldıraç
YATIRIM GETİRİ ORANLARI
Aktif Getiri Oranı (%)
Özsermaye Getiri Oranı (%)
FAALİYET RASYOLARI
AKTİF KULLANIM ORANLARI
2002
2003
2004
2005
2006
2007
1,30
0,88
0,15
2,39
113
66
1,32
0,86
0,11
2,34
134
84
1,37
0,84
0,08
2,24
157
89
1,44
0,95
0,13
2,32
171
87
1,44
0,99
0,10
2,62
194
88
1,45
1,05
0,13
2,46
227
103
0,50
0,34
0,50
1,96
0,45
0,24
0,55
2,62
0,42
0,19
0,58
3,51
0,45
0,22
0,55
4,47
0,48
0,24
0,52
2,24
0,48
0,22
0,52
3,01
7,83
7,84
3,59
4,03
3,47
4,38
2,31
3,16
2,43
2,53
2,46
3,14
0,19
0,11
0,07
0,04
0,14
0,08
0,05
0,03
0,14
0,08
0,06
0,04
0,11
0,05
0,04
0,03
0,08
0,03
0,03
0,02
0,13
0,06
0,04
0,03
13,57
3,18
0,69
17,25
2,69
0,60
20,22
2,30
0,52
13,07
2,11
0,56
16,00
1,86
0,59
11,51
1,59
0,53
227
Ek – 1 Tablo 4: Vergi Dışı Gelirler
GELİRLER
2006
2007
Yüzde Artış
TEMETTÜ ÖDEMELERİ
3.428
1.597
-53,4
32
116
262,5
3.140
990
-68,5
DMO
20
30
50,0
DHMİ
200
344
72,0
KIYEM
10
10
0,0
TPAO
26
38
46,2
ETİMADEN
TELEKOM (1)
PTT
70
191
230
20,4
DMO
22
17
-22,7
DHMİ
73
103
41,1
KIYEM
14
13
-7,1
TPAO
82
96
17,1
1.385
2.615
88,8
1.080
1.507
39,5
HASILAT PAYI ÖDEMELERİ (2)
KAMU BANKALARI TEMETTÜ ÖDEMELERİ
ZİRAAT BANKASI
HALK BANKASI
KALKINMA BANKASI
297
8
EXIMBANK
103
1187,5
84
MERKEZ BANKASI
KAMU BANKALARI DİĞER ÖDEMELER
-100,0
921
671
193
-71,2
26
7
-73,1
3
0,5
-83,3
EXIMBANK (4)
433
60
-86,1
T. EMLAKBANKASI (3)
231
125
-45,9
0
2
5.696
4.637
ZİRAAT BANKASI(3)
HALK BANKASI (3)
İŞTİRAKLERDEN ELDE EDİLEN GELİRLER
TOPLAM VERGİ DIŞI GELİRLER
AÇIKLAMALAR
(1) Nakit Temettü, Alacağın Temliki ve Nakit Aktarımları
(2) 5018 sayılı Kanun uyarınca KİT'lerden yapılan tahsilat
(3) 4603 ve 2004 sayılı Kanunlar uyarınca yapılan tahsilatlar
(4) Politik Risk ödemesi
228
-18,6
EK 2: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT İSTİHDAM
BİLGİLERİ
229
230
Ek – 2 Tablo 1: Personel Sayıları ve Maliyetleri
Personel Sayıları
2000
2001
2002
2003
2004
95.205
112.066
207.271
92.701
109.720
202.421
89.547
102.419
191.966
85.900
91.006
176.906
80.455
85.644
166.099
İstihdam Giderleri (milyon YTL)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
İşçi
Toplam
549
1.214
1.763
811
1.651
2.463
1.203
2.019
3.222
1.446
2.436
3.882
1.582
2.467
4.049
1.673
2.795
4.469
1.832
2.872
4.705
2.055
3.272
5.327
Personel Maliyeti (YTL / Ay)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
480
903
709
729
1.254
1.014
1.120
1.643
1.399
1.403
2.231
1.829
1.638
2.400
2.031
1.827
2.800
2.334
2.015
2.945
2.497
2.247
3.413
2.844
İstihdam Giderleri / (Satış + Faaliyet) (%)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
İşçi
Toplam
9,9
18,7
28,6
7,1
12,2
19,2
5,3
7,8
13,0
6,1
9,7
15,8
6,5
9,5
16,0
5,9
9,0
14,9
5,0
7,3
12,4
5,4
8,2
13,7
İşçi
Toplam
İşçi
Toplam
2005
2006
2007
76.313 75.755
83.201 81.285
159.514 157.040
76.195
79.880
156.075
Açıklama: Tablo, 31.12.2007 tarihi itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin geçmişe yönelik verileridir. Dolayısıyla, geçmiş yıllarda
portföyde olup, daha sonra çıkmış işletmeleri kapsamamaktadır. Tüm istihdam verileri için, http://www.hazine.gov.tr/stat/kit_ist.htm adresinde yer alan “Tablo
8.1: İstihdam Verileri”ne bkz
231
Ek – 1 Tablo 2: Personel Profili32
Hizmet Süresi
0-4 Yıllık
5-9 Yıllık
10-14 Yıllık
15-19 Yıllık
20-24 Yıllık
25 ve Üzeri
GENEL TOPLAM
Sayı
Yüzde
17.148
24.005
21.114
28.395
40.233
32.110
163.005
10,5
14,7
13,0
17,4
24,7
19,7
100,0
Sayı
Yüzde
78
13.942
46.625
76.454
24.666
1.240
163.005
0,0
8,6
28,6
46,9
15,1
0,8
100,0
Sayı
Yüzde
662
54.725
32.561
34.606
18.179
20.923
1.262
87
163.005
0,4
33,6
20,0
21,2
11,2
12,8
0,8
0,1
Yaş Grupları
0-19
20-29
30-39
40-49
50-59
60 ve Üzeri
GENEL TOPLAM
Eğitim Durumu
Okur – Yazar
İlköğretim
Lise
Meslek Lisesi
Yüksekokul
Lisans
Yüksek Lisans
Doktora
GENEL TOPLAM
32
100,0
Bu tablolardaki toplam personel sayısı 2007 yıl sonu itibarıyla kişi sayısıdır. Rapor içi tablolarda ve
bir önceki sayfada yer alan personel sayıları ise 2007 yılı için hesaplanan ortalama kişi sayı
olduğundan farklılık göstermektedir. Rakamlardaki büyük farklılığın sebebi ise geçici işçilerdir.
Tüm profil tabloları için Kaynak: KİT’ler
232
Cinsiyet
Sayı
Yüzde
149.521
13.484
163.005
91,7
8,3
100,0
Sayı
Yüzde
973
14
162.018
163.005
0,6
0,0
99,4
100,0
Çalıştığı Kurum
Sayı
Yüzde
TBMM
63
3
48
7
169
0
11
301
20,9
1,0
15,9
2,3
56,1
0,0
3,7
100,0
Erkek
Kadın
GENEL TOPLAM
Yabancı Dil Bilgisi
Tek Dil Bilen
İki ve Daha Fazla Dil Bilen
Bilmiyor
GENEL TOPLAM
Kurum Dışı Çalışan
Cumhurbaşkanlığı
Başbakanlık
ÖİB
Bakanlıklar
Diğer KİT'ler
Diğer Kamu
GENEL TOPLAM
Yasal Nedenlerle Çalışan
Statüsü
Özürlü
Eski Hükümlü
Gazi – Şehit Aile Yakını
Çocuk Esirgeme Kurumu
Koruma ve Güvenlik Görevlisi
Diğer
GENEL TOPLAM
Sayı
Yüzde
3.791
2.069
296
621
7.342
6.538
20.657
18,4
10,0
1,4
3,0
35,5
31,7
100,0
233
234
EK 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİTLERİ
DİĞER SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER
235
236
Göstergeler / Büyüklükler
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Katma Değer (milyon YTL)
Dönem Kar/Zararı
Faiz Gideri
Karşılık Gid.+ Kur Farkları
Cari Yıl Amortisman Gideri
İstihdam Giderleri
Toplam
1.685
592
1.294
1.796
3.222
8.589
1.289
471
466
1.682
3.882
7.791
1.663
372
359
1.946
4.049
8.389
1.463
272
410
1.870
4.469
8.483
1.233
437
769
1.856
4.705
8.999
1.829
734
254
2.736
5.327
10.879
2.410
3.490
1.944
1.759
992
1.549
1.472
1.889
1.266
2.204
675
1.422
2.718
1.741
2.602
2.547
1.772
2.223
0,0
0,1
0,1
0,1
1,1
1,4
0,4
0,1
0,3
0,2
1,0
2,1
0,5
0,2
0,4
0,5
0,9
2,5
0,3
0,1
0,1
0,4
0,9
1,7
0,3
0,1
0,1
0,3
0,7
1,5
0,2
0,0
0,1
0,3
0,7
1,3
0,40
-0,02
0,39
0,37
0,12
0,31
0,69
1,00
0,55
0,39
0,22
0,34
0,26
0,34
0,23
0,34
0,10
0,22
Diğer Göstergeler (milyon YTL)
Faiz Dışı Fazla
* Sermaye, görev zararları ve yardım
Katma Değer (GSYH'ya Oran - %)
Dönem Kar/Zararı
Faiz Gideri
Karşılıklar (Karşılık Gid.+ Kur Farkları)
İstihdam Giderleri
Toplam
Diğer Göstergeler (GSYH'ya Oran - %)
Faiz Dışı Fazla
237
238
EK 4: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ MALÎ
TABLOLAR33
33
Tablolarda ÖİB Portföyü, TEDAŞ, SÜMER HOLDİNG, TEKEL, PETKİM, SÜMER HALI, TŞFAŞ ve
TDİ’den oluşmaktadır.
239
240
Ek – 4 Tablo 1: Özet Gelir Tablosu
2002
2003
2004
2005
2006
2007
39.736
43.810
46.063
51.661
64.520
68.031
36.926
41.429
43.537
48.223
59.629
60.943
1.593
1.558
1.587
1.826
2.357
2.073
696
542
692
1.364
1.408
701
3.196
3.849
3.647
3.744
4.592
3.975
29.967
34.105
36.638
42.456
54.843
57.557
Faaliyet Giderleri
3.271
3.332
3.590
3.878
4.573
5.673
3.302
2.524
2.189
1.583
513
826
2.387
2.275
4.364
2.626
4.336
6.133
572
895
2.658
776
2.685
3.486
212
219
190
414
476
450
1.971
904
768
456
1.029
951
659
560
453
305
456
768
1.297
340
311
149
570
178
502
603
588
1.437
6.068
2.110
1.370
1.951
2.488
2.586
5.233
3.599
Dönem Kâr-Zararı
2.279
1.653
1.227
1.827
1.970
1.034
1.264
890
346
966
1.435
421
0,36
0,20
0,06
0,15
0,19
0,05
(Cari Fiyatlarla - milyon YTL)
Brüt Satışlar
Yurt İçi
Yurt Dışı
Görev Zararları
Karşılık Gideri
Finansman Giderleri
Faiz Giderleri
Kur Farkları
Dönem Net Kâr-Zararı / GSYH
Kaynak: KİT’ler, Kuruluşlar ve Hazine Müsteşarlığı
241
Ek – 4 Tablo 2: Özet Bilanço
AKTİF TOPLAMI
Dönen Varlıklar
Stoklar
Duran Varlıklar
Malî Duran Varlıklar
Malî Borçlar
Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler
Malî Borçlar
Öz Kaynaklar
Nominal Sermaye
Ödenmiş Sermaye
Kaynak: KİT’ler, Kuruluşlar ve Hazine Müsteşarlığı
242
2002
2003
2004
2005
2006
2007
48.042
22.725
3.412
13.711
4.905
25.317
1.413
236
23.358
18.050
3.066
10.004
1.895
6.956
6.101
258
23.036
12.955
11.497
13,7
58.276
25.389
2.465
16.404
5.237
32.886
1.716
1.354
29.397
19.170
2.923
11.648
1.524
6.958
5.567
513
32.147
15.782
14.340
12,8
73.143
34.558
2.592
23.365
5.896
38.586
1.479
1.856
34.595
26.351
3.015
17.650
1.770
7.659
5.550
469
39.133
19.751
16.491
13,1
82.879
43.499
3.114
29.935
7.014
39.380
2.035
1.853
34.576
33.593
3.465
23.276
2.436
8.800
5.858
445
40.486
22.423
19.572
12,8
109.091
65.339
3.590
50.319
6.961
43.751
1.845
1.665
36.407
51.410
4.161
40.140
2.141
10.830
7.563
1.066
46.851
31.479
27.027
14,4
127.067
74.898
4.766
58.158
7.360
52.170
1.502
4.329
41.623
62.575
4.724
48.812
3.623
10.476
6.413
1.388
54.017
47.187
36.900
14,8
Ek – 4 Tablo 3: Malî Rasyolar
Likidite Rasyoları
Cari Oran
Asit Test Oranı
Nakit Çevirme Süresi (gün)
Sermaye Yapısı ve Uzun Vadeli Finansman
Finansal Kaldıraç
Yatırım Getiri Oranları
Aktif Getiri Oranı
Özsermaye Getiri Oranı
Faaliyet Rasyoları
Aktif Kullanım Oranları
2002
2003
2004
2005
2006
2007
1,26
0,77
0,13
104
1,75
60
1,32
0,82
0,10
119
1,68
70
1,31
0,81
0,07
160
1,65
72
1,29
0,83
0,08
187
1,64
73
1,27
0,72
0,06
200
1,96
72
1,20
0,67
0,07
209
2,01
77
0,52
0,30
0,48
2,16
0,45
0,22
0,55
2,83
0,46
0,20
0,54
2,60
0,51
0,22
0,49
5,00
0,57
0,23
0,43
2,91
0,57
0,19
0,43
2,09
5,50
5,49
2,61
2,77
1,21
0,88
1,55
2,39
1,98
3,06
0,86
0,78
0,18
0,09
0,06
0,03
0,15
0,06
0,04
0,02
0,14
0,05
0,03
0,01
0,11
0,03
0,04
0,02
0,08
0,01
0,03
0,02
0,10
0,01
0,02
0,01
15,12
3,47
0,76
20,37
3,03
0,69
21,61
2,25
0,58
16,98
1,93
0,58
19,35
1,80
0,55
14,89
1,72
0,50
243
244
EK 5: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ
İSTİHDAM BİLGİLERİ
245
246
Ek – 5 Tablo 1: Personel Sayıları ve Maliyetleri
Personel Sayıları
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
106.194
166.145
272.339
118.222
194.320
312.542
114.491
177.893
292.384
108.662
160.423
269.085
99.289
148.799
248.088
93.666
140.401
234.067
91.758
134.582
226.340
91.369
131.647
223.016
İstihdam Giderleri (milyon YTL)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
İşçi
Toplam
614
1.777
2.391
1.039
2.995
4.034
1.547
3.663
5.210
1.844
4.454
6.298
1.970
4.312
6.281
2.052
4.787
6.838
2.245
4.846
7.091
2.484
5.334
7.818
Personel Maliyeti (YTL / Ay)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
482
891
732
732
1.284
1.076
1.126
1.716
1.485
1.414
2.314
1.950
1.653
2.415
2.110
1.825
2.841
2.435
2.039
3.001
2.611
2.266
3.376
2.921
İstihdam Giderleri / (Satış + Faaliyet) (%)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
İşçi
Toplam
6,5
18,8
25,3
5,6
16,3
21,9
4,7
11,0
15,7
4,9
11,9
16,8
4,9
10,7
15,6
4,4
10,3
14,8
3,8
8,2
11,9
3,9
8,4
12,4
İşçi
Toplam
İşçi
Toplam
Açıklama: Tablo, 31.12.2007 tarihi itibarıyla Hazine Müsteşarlığı ve ÖİB portföyünde bulunan KİT’lerin ve Kuruluşların geçmişe yönelik verileridir. Dolayısıyla,
geçmiş yıllarda portföyde olup, daha sonra çıkmış işletmeleri kapsamamaktadır. Tüm istihdam verileri için, http://www.hazine.gov.tr/stat/kit_ist.htm adresinde
yer alan “Tablo 8.1: İstihdam Verileri”ne bkz
247
Ek – 5 Tablo 2: Personel Profili34
Hizmet Süresi
0-4 Yıllık
5-9 Yıllık
10-14 Yıllık
15-19 Yıllık
20-24 Yıllık
25 ve Üzeri
GENEL TOPLAM
Sayı
Yüzde
26.196
39.436
35.032
39.921
55.329
37.807
233.721
11,2
16,9
15,0
17,1
23,7
16,2
100,0
Sayı
Yüzde
123
21.349
71.982
106.599
32.227
1.441
233.721
0,1
9,1
30,8
45,6
13,8
0,6
100,0
Sayı
Yüzde
1.265
81.224
49.626
48.666
23.692
27.594
1.540
114
233.721
0,5
34,8
21,2
20,8
10,1
11,8
0,7
0,0
100,0
Yaş Grupları
0-19
20-29
30-39
40-49
50-59
60 ve Üzeri
GENEL TOPLAM
Eğitim Durumu
Okur – Yazar
İlköğretim
Lise
Meslek Lisesi
Yüksekokul
Lisans
Yüksek Lisans
Doktora
GENEL TOPLAM
34
Bu tablolardaki toplam personel sayısı 2007 yıl sonu itibarıyla kişi sayısıdır. Rapor içi tablolarda ve
bir önceki sayfada yer alan personel sayıları ise 2007 yılı için hesaplanan ortalama kişi sayı
olduğundan farklılık göstermektedir. Rakamlardaki büyük farklılığın sebebi ise geçici işçilerdir.
Tüm profil tabloları için Kaynak: KİT’ler
248
Cinsiyet
Erkek
Kadın
GENEL TOPLAM
Sayı
Yüzde
213.183
20.538
233.721
91,2
8,8
100,0
Yabancı Dil Bilgisi
Sayı
Yüzde
1.277
20
232.424
233.721
0,5
0,0
99,5
100,0
Çalıştığı Kurum
Sayı
Yüzde
TBMM
71
4
62
46
192
2
12
389
18,3
1,0
15,9
11,8
49,4
0,5
3,1
100,0
Tek Dil Bilen
İki ve Daha Fazla Dil Bilen
Bilmiyor
GENEL TOPLAM
Kurum Dışı Çalışan
CUMHURBAŞKANLIĞI
BAŞBAKANLIK
ÖİB
Bakanlıklar
Diğer KİT'ler
Diğer Kamu
GENEL TOPLAM
Yasal Nedenlerle Çalışan
Statüsü
Sayı
Yüzde
Diğer
5.714
3.242
519
1.066
10.450
6.555
20,7
11,8
1,9
3,9
37,9
23,8
GENEL TOPLAM
27.546
100,0
Özürlü
Eski Hükümlü
Gazi – Şehit Aile Yakını
Çocuk Esirgeme Kurumu
Koruma ve Güvenlik Görevlisi
249
250
EK 6: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI ve ÖİB PORTFÖYÜ DİĞER
251
252
Göstergeler / Büyüklükler
Katma Değer (milyon YTL)
Dönem Kar/Zararı
Faiz Gideri
Karşılık Gid.+ Kur Farkları
İstihdam Giderleri
Toplam
Diğer Göstergeler (milyon YTL)
Faiz Dışı Fazla
* Sermaye, görev zararları ve yardım
Katma Değer (GSYH'ya Oran - %)
Dönem Kar/Zararı
Faiz Gideri
Karşılıklar (Karşılık Gid.+ Kur Farkları)
İstihdam Giderleri
Toplam
Diğer Göstergeler (GSYH'ya Oran - %)
Faiz Dışı Fazla
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2.279
659
1.509
2.200
5.210
11.856
1.653
560
559
2.178
6.298
11.247
1.227
453
502
2.521
6.281
10.984
1.827
305
562
2.455
6.838
11.987
1.970
456
1.045
2.513
7.091
13.076
1.034
768
627
3.318
7.818
13.565
3.057
2.573
2.312
2.354
1.371
2.153
1.973
1.998
1.569
3.153
1.418
1.940
3.597
4.109
5.244
3.518
1.160
2.459
0,7
0,2
0,4
0,6
1,5
3,4
0,4
0,1
0,1
0,5
1,4
2,5
0,2
0,1
0,1
0,5
1,1
2,0
0,3
0,0
0,1
0,4
1,1
1,8
0,3
0,1
0,1
0,3
0,9
1,7
0,1
0,1
0,1
0,4
1,0
1,8
0,87
0,73
0,66
0,52
0,30
0,47
0,35
0,36
0,28
0,49
0,22
0,30
0,47
0,54
0,69
0,46
0,15
0,32
253
254
EK 7: YILLAR İTİBARIYLA MAHSUP TUTARLARI
255
256
KİT’lerde Yıllar İtibariyle Mahsup Edilen Tutarlar (milyon YTL)
MAHSUP EDİLEN
BORÇLAR
DEVİRLİ
GARANTİLİ
TEMETTÜ
KAMU ORTAKLIĞI
FONU
HASILATTAN PAY
DFİF
İKRAZ
SSK BORCU
DİĞER
TOPLAM
1998
1999
2001
2002
50,4
12,3
48,7
55,6
15,8
80,3
506,2
459,3
276,7
4,4
4,4
4,4
252,9
33,4
9,2
2003
2004
738,5
775,3
339,9
809,9
829,5
145,6
20,8
2005
2006
2007
1.368,5
402,0
257,5
511,9
402,0
0,0
830,7
402,0
1.626,1
511,9
402,0
2,0
2,0
125,0
156,0
1.533,0
43,0
6,4
2.878,1
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
GÖREV ZARARI
10,8
ÖDENMEMİŞ
114,2
SERMAYE
DİĞER
TOPLAM
125,0
67,6
510,9
708,3
0,7
3,3
972,3
88,4
1.022,0
2.169,8
830,0
398,8
346,3
511,9
0,4
402,0
307,4
1.626,1
511,9
402,0
MAHSUP EDİLEN
ALACAKLAR
156,0
1.533,0
2.878,1
830,7
10,5
257
258
EK 8: BAĞLI ORTAKLIK ve İŞTİRAKLER
259
260
2007 Sonu İtibarıyla Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler Listesi
KİT Adı
Bağlı Ortaklık Adı
%
%
Sermaye
Payı
Sermaye
Payı
İştirak Adı
Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu
Mercedes-Benz Türk A.Ş.
Tapasan A.Ş.
Roketsan - Roket Sanayi ve Ticaret A.Ş.
2,96
27,00
15,00
ETİ Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Hidrojen Per San. Tic.A.Ş.
Eti Soda A.Ş.
Etimine S.A
AB. Etiproducts O.Y.
T.M.Metek Metal A.Ş.
T.Krom A.Ş.
T.Civa A.Ş.
28,20
26,00
75,00
50,00
20,00
5,00
40,00
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu
Kömür İşletmeleri A.Ş.
Yeni Çeltek Kömür ve Madencilik A.Ş.
48,00
16,00
Elektrik Üretim Anonim Şirketi
Soma Elektrik Üretim A.Ş.
100,00
Hamitabat Elektrik Üretim A.Ş.
Yeniköy Elektrik Üretim A.Ş.
100,00
100,00
Kemerköy Elektrik Üretim A.Ş.
100,00
Birecik Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Tesis ve İşletme A.Ş.
NUR-TEK Elektrik Santralleri Tesis
İşletmeleri A.Ş.
SOYTEK Elektrik Tesis İşletme A.Ş.
TGT Elektrik Santrali Tesis İşletme ve
Ticaret A.Ş.
30,00
30,00
15,00
0,30
Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi
ETİTAŞ - Elektrik Techizatı İmalat
Tesisatı A.Ş.
ELTEM-TEK Elektrik Tesisleri
Mühendislik Hizmetleri ve Ticaret A.Ş.
MİTAŞ
47,00
0,00
Türkiye Elektrik Taahhüt ve Ticaret
Anonim Şirketi
Aktaş Elektrik Ticaret A.Ş.
Kayseri ve Civarı Elektrik Ticaret A.Ş
15,00
20,00
48,00
261
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
TPIC – Turkish Petroleum İnternational
Company Ltd.
TPBTC - Turkish Petroleum Baku Tbilisi
Ceyhan Ltd.
TPSCP - Turkish Petroleum SCP Ltd
TPOC - Turkish Petroleum Overseas
Company
100,00
BIL - Botaş International Ltd.
100,00
100,00
100,00
100,00
Kazak-Türk-Munay Ltd. Şti.
AIOC - Azerbaijan International
Operating Company
49,00
6,75
Turusgaz Taahhüt Pazarlama ve Ticaret
A.Ş.
Nabucco International Holding Company
35,00
20,00
Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Çaysan Sanayii A.Ş.
28,28
Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Vasfi Diren Tarım İşletmesi Müdürlüğü
Türkiye - Libya Ortak Tarım ve
Hayvancılık A.Ş.
25,00
Boru Hatlarıyla Petrol Taşıma Anonim
Şirketi
TÜLOMSAŞ – Türkiye Lokomotif ve
Motor Sanayi A.Ş.
TÜDEMSAŞ - Türkiye Demiryolu
Makinaları Sanayii A.Ş
TÜVASAŞ – Türkiye Vagon Sanayii A.Ş:
99,00
Milli Reasürans TAŞ.
1,00
99,00
99,00
TC.Merkez Bankası AO.
İzmir Banliyö TAŞ(İZBAN)
EUROTEM - Demiryolu Araçları Sanayi
ve Ticaret A.Ş.
Eurofıma
Intercontainer Enterfrigo
BCC - Buresu Central de Compansation
Bağdat Demiryolu Şirketi
0,00
1,00
15,00
0,00
1,00
1,00
0,00
Kıbrıs Türk Kıyı Emniyeti ve Gemi
Kurtarma Ltd. Şti.
48,89
ICO – International Communcation
Organisation
Eutelsat – Hizmet Konsorsiyomu
0,04
0,04
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü
TÜRKSAT Anonim Şirketi
Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
262
Eurasiasat
49,70
75,00
Anten A.Ş.
20,90
Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi
Akdeniz Elektrik A.Ş.
Aras Elektrik A.Ş.
Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş.
Dicle Elektrik Dağıtım A.Ş.
Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş.
Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş.
Göksu Elektrik Dağıtım A.Ş.
Menderes Elektrik Dağıtım A.Ş.
Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş.
Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş.
Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş.
Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş.
Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş
Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş.
Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş.
Boğaziçi Elektrik Dağıtım A.Ş
İstanbulAnadolu Yakası Elektrik Dağıtım A.Ş.
Meram Elektrik Dağıtım A.Ş.
Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş.
Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş.
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Tümaş Türk Mühendislik, Müşavirlik ve
Müteahhitlik A.Ş.
Beslen Makarna Gıda Sanayi ve Ticaret
A.Ş.
Türk Suudi Yatırım Holding A.Ş.
Mannesman Boru Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Beydağı Kireç Sanayi Ticaret A.Ş.
SÜMER HOLDİNG
Türkiye Denizcilik İşletmeleri Anonim
Şirketi
Kıbrıs Türk Denizcilik Ktd.Şti
51,00
Tasfiye Halinde Marmara Inc.
100,00
TEKEL Anonim Şirketi
Kıbrıs Türk Tütün Endüstrisi Ltd. Şti.
Sigara San.A.Ş.
51,00
100,00
49,00
23,84
15,00
1,35
12,00
MESBAŞ - Mersin Serbest Bölge
İşleticisi A.Ş.
21,00
JTİ Central Asia (Kazakistan Tengesi)
Tenge
Reytek Tütün San. Ve Tic. A.Ş.
20,00
48,00
263
264
EK 9: 2007 YILINDA İSO 500’DE YER ALAN KAMU
İŞLETMELERİ
265
266
TÜRKİYE'NİN 500 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞU İÇİNDE KAMU İŞLETMELERİ
2007 yılı 500
Büyük Firma
Sıra No
Firma ve Müessese Adı
Üretimden Satışlar
Net (milyon YTL)
3
EÜAŞ - ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
4.624.293
14
PETKİM - PETROKİMYA HOLDİNG A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
2.181.756
18
TKİ - TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
1.672.860
20
TŞFAŞ - TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş.
1.478.408
35
TPAO - TÜRKİYE PETROLLERİ ANONİM ORTAKLIĞI
925.506
40
ÇAYKUR - ÇAY İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
815.963
45
TEKEL - TÜTÜN,TÜTÜN MAMULLERİ,TUZ VE ALKOL İŞLETMELERİ A.Ş.
742.609
78
ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
516.131
86
SEAŞ SOMA ELEKTRİK ÜRETİM VE TİCARET A.Ş.
492.346
93
MKEK - MAKİNA VE KİMYA ENDÜSTRİSİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
455.211
206
İSTANBUL ASFALT FABRİKALARI SAN. VE TİC. A.Ş.
229.353
295
İSTON İSTANBUL BETON ELEMANLARI VE HAZIR BETON FABRİKALARI SAN. VE TİC. A.Ş.
166.483
313
TÜLOMSAŞ TÜRKİYE LOKOMOTİF VE MOTOR SANAYİİ A.Ş.
152.355
453
TÜVASAŞ-TÜRKİYE VAGON SANAYİİ A.Ş.
105.812
473
TÜDEMSAŞ - TÜRKİYE DEMİRYOLU MAKİNALARI SANAYİ A.Ş.GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
101.561
267