Kamu İşletmeleri Raporu

Transkript

T.C.
BAŞBAKANLIK
Hazine Müsteşarlığı
Kamu İktisadi Teşebbüsleri
Genel Müdürlüğü
2009
Ekim 2010
i
ii
2009 Kamu İşletmeleri Raporu
2009
İletişim Bilgileri
Rapora yönelik görüş ve önerilerinizi
Hazine Müsteşarlığı
Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Müdürlüğü
Yıllık Programlar ve Koordinasyon Dairesine
(312) 204 6211 - 6225 - 6190 numaralı telefonlardan
veya
[email protected] adresinden
iletebilirsiniz.
iii
Müsteşar Sunuşu
Kurumsal yönetim ilkelerini kendisi için bir çalışma prensibi olarak gören Hazine
Müsteşarlığı, kamu işletmelerinde şeffaflığın artırılması amacıyla, bu
işletmelerin mali raporlama süreçlerinin geliştirilmesine katkı sağlamakta ve
kamu işletmeleri hakkında düzenli olarak veri ve raporlar yayımlamaktadır.
Kamuoyunu aydınlatma görevine yönelik olarak Hazine Müsteşarlığı, ilki 2007
yılında yayımlanan “2006 KİT Hazine Pay Sahipliği Raporu” ile devlet adına pay
sahipliği görevini üstlendiği kamu işletmelerinin faaliyetleri, mali durumları,
yönetim kadroları, performansları ve bulundukları sektördeki konumları
hakkında çeşitli bilgileri kamuoyu ile paylaşmıştır. Daha sonra her yıl
yayımlanan raporlar, Özelleştirme İdaresi Başkanlığının, Toplu Konut İdaresi
Başkanlığının, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun sahibi bulunduğu işletme ve
iştirakler ile döner sermaye işletmeleri, bütçe dışı fonlar ve uluslararası tanımlar
çerçevesinde kamu işletmesi olarak nitelendirilen şirketleri de kapsayacak
şekilde genişletilmiştir.
Haziran 2009’da istihsal edilen Kamu İşletmelerinin Faaliyetlerinin İzlenmesi ve
Raporlanması Hakkında Tebliğ ile KİT’lerin ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
portföyünde yer alan kamu şirketlerinin yanı sıra, Hazinenin pay sahibi olduğu
diğer işletmelerden ve mahalli idare işletmelerinden de düzenli olarak mali ve
mali olmayan bilgiler alınmaya başlanmış; bu doğrultuda, bu yıl hazırlanan
raporda mahalli idare şirketlerine ilişkin detaylı bilgilere yer verilerek her yıl
kapsamı artırılan raporumuzda uluslararası tanım ve standartlara en uygun
kapsam ve içeriğe ulaşılmak hedeflenmiştir.
Bu kapsam çerçevesinde hazırlanan 2009 yılı Kamu İşletmeleri Raporu; kamu
işletmesi tanımına yönelik değerlendirmeleri, Hazine Müsteşarlığının
konumunu, kamu işletmelerinin toplu rakamlarını ve bu işletmelere yönelik
genel ve kuruluş bazlı analizleri içermekte olup, Müsteşarlığımız pay
sahipliğinde yer almayan diğer kamu işletmelerinin bilgileri ise Raporda tanıtım
amaçlı olarak sunulmaktadır.
2009/15514 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 2009-2013 dönemini kapsayan
Stratejik Planımız doğrultusunda hazırlanan 2009 yılı Kamu İşletmeleri
Raporunun tüm paydaşlar için faydalı olmasını diler, bu Raporda emeği
geçenlere teşekkür ederim.
İbrahim H. ÇANAKCI
Müsteşar
iv
v
İçindekiler
MÜSTEŞAR SUNUŞU
İV
İÇİNDEKİLER
Vİ
TABLOLAR LİSTESİ
İX
GRAFİKLER LİSTESİ
X
KUTULAR LİSTESİ
X
KISALTMALAR
Xİ
BÖLÜM 1: GİRİŞ
1
BÖLÜM 2: KAMU İŞLETMELERİ
4
BÖLÜM 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ
3.1. Hazine Portföyü ve Sermaye Durumu
3.2. Hazine Müsteşarlığı Görev Tanımı
3.3. Amaç ve Hedeflerimiz
3.4. KİT - Merkezi Yönetim Bütçesi İlişkisi
3.4.1. KİT’lere Yapılan Sermaye Ödemeleri
3.4.1.1. Bütçeden KİT’lere Ödemeler
3.4.1.2. KİT Sermaye Mahsubu
3.4.1.3. Kamu Sermayeli Bankalarda Sermaye Mahsubu
3.4.2. KİT’lere Yapılan Görev Zararı ve Kamu Sermayeli Bankalara Yapılan Gelir Kaybı
Ödemeleri
3.4.3. KİT’lerden Bütçeye Ödemeler
BÖLÜM 4: 2009 KİT SİSTEMİ PERFORMANSI
4.1. Mali Durum
4.1.1. Gelir Tablosu
4.1.2. Bilanço
4.1.3. Rasyo Analizi
4.1.4. Katma Değer
4.2. İstihdam
4.2.1. Personel Sayıları
4.2.2. İstihdam Giderleri
4.2.3. Ortalama Personel Maliyeti
4.2.4. Personel Profili
4.3. Diğer Göstergeler
4.4. KİT’lerin Temel Sorunları
BÖLÜM 5: KİT PERFORMANSLARI
5.1. Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş.
5.2. Elektrik Üretim A.Ş.
5.3. Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
vi
11
11
11
13
13
14
14
14
15
16
16
18
18
18
19
20
22
23
24
25
25
26
27
27
30
32
36
40
5.4. Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.
5.5. Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü
5.6. Türkiye Taşkömürü Kurumu
5.7. Türkiye Petrolleri A.O.
5.8. Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü
5.9. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü
5.10. Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü
5.11. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü
5.12. Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü
5.13. Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü
5.14. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
5.15. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü
5.16. Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
5.17. Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü
5.18. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü
5.19. Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş.
BÖLÜM 6: ÖZELLEŞTİRME PORTFÖYÜ
6.1. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş
6.2. Sümer Holding A.Ş.
6.3. Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.
6.4. Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.
6.5. Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş. (TTA)
6.6. Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.
BÖLÜM 7: KAMU SERMAYELİ BANKALAR
7.1. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş.
7.2. Türkiye Halk Bankası A.Ş.
7.3. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
7.4. Tasfiye Halinde Türkiye Emlak Bankası A.Ş.
7.5. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.
7.6. Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.
7.7. İller Bankası
7.8. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş.
BÖLÜM 8: DİĞER KAMU İŞLETMELERİ
44
48
51
54
58
61
66
70
73
77
81
85
90
95
100
103
106
107
113
116
120
124
127
129
130
135
140
143
146
149
153
156
160
8.1. Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme A.Ş.
8.2. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
8.3. Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü
8.4. Türk Hava Yolları A.O.
8.5. Anadolu Ajansı
8.6. T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
8.7. Milli Piyango İdaresi
8.8. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı
8.9. Bütçe Dışı Fonlar
161
165
169
172
175
178
184
189
191
8.9.1. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
8.9.2. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu
8.9.3. Özelleştirme Fonu
8.9.4. Savunma Sanayii Destekleme Fonu
8.9.5. Tanıtma Fonu
192
196
199
202
204
8.10. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı
8.11. Döner Sermaye İşletmeleri
205
208
vii
8.12. Mahalli İdare İşletmeleri
BÖLÜM 9: EKLER
EK 1: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT MALİ TABLOLARI
Ek - 1 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu (Toplulaştırılmış)
Ek - 1 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Bilanço (Toplulaştırılmış)
Ek - 1 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Mali Rasyolar
Ek - 1 Tablo 4: Vergi Dışı Gelirler
EK 2: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT İSTİHDAM BİLGİLERİ
Ek - 2 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetleri
Ek - 2 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Profili (31/12/2009 itibarıyla)
EK 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİTLERİ DİĞER SEÇİLMİŞ
GÖSTERGELER
EK 4: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ MALİ TABLOLAR
214
218
219
220
221
222
223
225
226
227
229
231
Ek - 4 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Gelir
Tablosu
232
Ek - 4 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet
Bilanço
233
Ek - 4 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Mali
Rasyolar
234
EK 5: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ İSTİHDAM BİLGİLERİ
235
Ek - 5 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Personel
Sayıları ve Maliyetleri
236
Profili
237
EK 6: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI ve ÖİB PORTFÖYÜ DİĞER SEÇİLMİŞ
GÖSTERGELER
EK 7: YILLAR İTİBARIYLA MAHSUP TUTARLARI
EK 8: BAĞLI ORTAKLIK ve İŞTİRAKLER
EK 9: 2009 YILINDA İSO 500’DE YER ALAN KAMU İŞLETMELERİ
EK 10: KULLANILAN MALİ RASYOLARA İLİŞKİN BİLGİLER
viii
239
241
243
249
251
Tablolar Listesi
No
Tablo Adı
Sayfa
Tablo 1
Hazine Müsteşarlığı Portföyü Sermaye Durumu
12
Tablo 2
KİT - Bütçe İlişkisi
17
Tablo 3
KİT Özet Gelir Tablosu
19
Tablo 4
KİT Özet Bilanço
20
Tablo 5
KİT Mali Rasyolar
21
Tablo 6
KİT Personel Sayıları
25
Tablo 7
KİT İstihdam Giderleri
25
Tablo 8
KİT İstihdam Giderleri / (Satış + Faaliyet Giderleri)
25
Tablo 9
KİT Ortalama Personel Maliyeti
26
Tablo 10
KİT Diğer Göstergeler
27
Tablo 11
KİT Diğer Göstergeler (GSYH’ye Oran - %)
27
Tablo 12
TPAO Yurt İçi Yatırım Harcamaları Dağılımı
55
Tablo 13
TMO Buğday Alım Fiyatları ve Primleri
86
Tablo 14
TMO Ürün Alım Miktarları
86
Tablo 15
TMO Yurt İçi Satış Bilgileri
87
Tablo 16
T.C. Ziraat Bankasına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri
131
Tablo 17
Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden T.C. Ziraat
Bankası Tarafından Aktarılan Tutarlar
132
Tablo 18
Halk Bankasına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri
136
Tablo 19
Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden Halk
Bankası Tarafından Aktarılan Tutar
137
Tablo 20
Vakıfbank Sermaye Durumu
141
Tablo 21
Eximbank’ın İhracat Sektörüne Sağladığı Destek
150
Tablo 22
Eximbank Tarafından Tahsil Edilen Politik Risk
Alacakları
152
Tablo 23
TCMB Sermaye Yapısı
157
Tablo 24
TCMB Mevduatının Dağılımı
159
ix
Tablo 25
TÜRKSAT Uydularına Yönelik Bilgiler
163
Tablo 26
TMSF Bünyesindeki Bağlı Ortaklık ve İştirakler
194
Tablo 27
2009 Yılında SYDTF’ye Yapılan Bütçe Transferleri
198
Tablo 28
2003-2009 Özelleştirme Fonu Gelir ve Giderleri
200
Tablo 29
TSKGV’nin Pay Sahibi Olduğu Şirketler
207
Tablo 30
Döner Sermaye İşletme Sayıları
210
Tablo 31
Döner Sermaye İşletmeleri Gelir Tablosu
211
Tablo 32
Döner Sermaye İşletmeleri 2009 Sermaye Tutarları
212
Grafikler Listesi
No
Grafik Adı
Sayfa
Grafik 1
IMF Kamu Sektörü Şeması
5
Grafik 2
KİT Katma Değer Hesabı
23
Grafik 3
Bor İhracatının Bölgesel Dağılımı
59
Grafik 4
ÇAYKUR Yaş Çay Alım Bilgileri
91
Grafik 5
ÇAYKUR Destekleme Primi
92
Grafik 6
TŞFAŞ Pancar Alım Fiyatları
109
Grafik 7
TŞFAŞ Alınan Pancar ve Üretilen Şeker Bilgileri
110
Grafik 8
AOÇ Hasılatının Yüzde Dağılımı
170
Kutular Listesi
x
No
Kutu Adı
Sayfa
Kutu 1
Ülkemiz Mevzuatında KİT Nedir?
1
Kutu 2
AB’ye Göre KİT Nedir?
2
Kutu 3
Görev Zararı Nedir?
15
Kutu 4
Gelir Kaybı Nedir?
16
Kısaltmalar
AB
Avrupa Birliği
PMUM
AOÇ
Atatürk Orman Çiftliği
PTT
BKK
Bakanlar Kurulu Kararı
SÜMER HALI
BOTAŞ
ÇAYKUR
DHMİ
DMO
DPT
EBK
EPDK
ETİ MADEN
EÜAŞ
Boru Hatları ile Petrol
Taşıma A.Ş
Çay İşletmeleri Genel
Müdürlüğü
Devlet Hava Meydanları
İşletmesi
Devlet Malzeme Ofisi
Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlığı
Et ve Balık Kurumu
Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu
ETİ Maden İşletmeleri
Elektrik Üretim Anonim
Şirketi
TCDD
TEDAŞ
TEİAŞ
TTA
TEMSAN
TETAŞ
TİGEM
TKİ
TMO
FDF
Faiz Dışı Fazla
TPAO
IMF
Uluslararası Para Fonu
TRT
Piyasa Mali Uzlaştırma
Merkezi
Posta ve Telgraf Teşkilatı
Sümer Halıcılık ve El
Sanatları Sanayii A.Ş.
T.C. Devlet Demiryolları
İşletmesi
Türkiye Elektrik Dağıtım
A.Ş.
Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz
ve Alkol İşletmeleri
Türkiye Elektromekanik
Sanayii A.Ş.
Türkiye Elektrik Ticaret ve
Taahhüt A.Ş.
Tarım İşletmeleri Genel
Müdürlüğü
Türkiye Kömür İşletmeleri
Kurumu
Toprak Mahsulleri Ofisi
Türkiye Petrolleri Anonim
Ortaklığı
Türkiye Radyo Televizyon
Kurumu
xi
KBİ
KHK
KIYEM
KİT
MKEK
OECD
ÖİB
ÖYK
xii
Karadeniz Bakır İşletmeleri
A.Ş.
Kanun Hükmünde
Kararname
Kıyı Emniyeti Genel
Müdürlüğü
Kamu İktisadi Teşebbüsü
Makina ve Kimya Endüstrisi
Kurumu
İktisadi İşbirliği ve Kalkınma
Teşkilatı
Özelleştirme İdaresi
Başkanlığı
Özelleştirme Yüksek Kurulu
TŞFAŞ
TTK
TÜDEMSAŞ
TÜLOMSAŞ
Türkiye Şeker Fabrikaları
A.Ş.
Türkiye Taşkömürü Kurumu
Türkiye Demiryolu
Makinaları Sanayii A.Ş.
Türkiye Lokomotif ve Motor
Sanayii A.Ş.
TÜVASAŞ
Türkiye Vagon Sanayii A.Ş.
YDK
Yüksek Denetleme Kurulu
YPK
Yüksek Planlama Kurulu
Bölüm 1: Giriş
Kamu işletmesi kavramının içeriği ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte,
genellikle bir kamu idaresinin çoğunluk hissesine sahip olduğu ya da bir kamu
idaresi tarafından yönetimi kontrol edilen işletmeler kamu işletmesi olarak
adlandırılmaktadır. Bu kapsamda, kamu işletmesi kavramı bir yandan pay
sahipliği, diğer yandan yönetimde kontrol kavramı ile ilişkilendirilmektedir.
Ülkemiz açısından bakıldığında ise mevzuatımızda uluslararası yaklaşımlara
paralel bir “kamu işletmesi” tanımı bulunmamaktadır. Ülkemizdeki kamu
işletmelerinin bir kısmı “kamu iktisadi teşebbüsleri” kavramı içerisinde
değerlendirilirken, merkezi yönetimin ve yerel idarelerin pay sahipliği
fonksiyonunu üstlendiği pek çok işletme ve iştirak ise bu kavram dışında farklı
hukuki düzenlemelere tabi tutulmaktadır.
Kuruluş kanunları dışında kamu işletmelerinin belli bir kısmını düzenlemeye
yönelik ilk geniş kapsamlı kanun olarak nitelendirilebilecek olan 1938 tarihli ve
3460 sayılı “Sermayesinin Tamamı Devlet Tarafından Verilmek Suretiyle
Kurulan İktisadi Teşekküllerin Teşkilatiyle İdare ve Murakabeleri Hakkında
Kanun” sermayesinin tamamı devlete ait olan işletmeleri “iktisadi devlet
teşekkülü”
olarak
tanımlamışken, 1983 tarihli ve Kutu 1: Ülkemiz Mevzuatında KİT Nedir?
2929 sayılı “İktisadi Devlet
Kamu iktisadi teşebbüsleri veya bilinen adıyla
Teşekkülleri ve Kamu İktisadi
KİT’ler, 233 sayılı KHK’ya tabi ve sermayesinin
Kuruluşları Hakkında Kanun”,
tamamı devlete ait olan İDT ve KİK’lerin ortak adıdır.
bu
tanımı
genişleterek
sermayesinin tamamı devlete
İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT): İktisadi alanda
ait olan işletmeleri kamu
ticari esaslara göre, kâr amacı güderek faaliyet
iktisadi teşebbüsleri olarak
gösteren teşebbüslerdir (MKEK, EÜAŞ, ÇAYKUR,
tanımlamış ve bu teşebbüsleri
BOTAŞ, TPAO ve TKİ gibi).
Kamu İktisadi Kuruluşları ve
İktisadi Devlet Teşekkülleri Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK): İktisadi alanda
şeklinde
ikiye
ayırmıştır. tekel niteliğini haiz mal ve hizmetleri kamu yararı
Halen yürürlükte olan 1984 gözeterek üreten ve pazarlayan teşebbüslerdir
tarihli ve 233 sayılı Kamu (TCDD, KIYEM, PTT ve DHMİ).
İktisadi
Teşebbüsleri
Hakkında Kanun Hükmünde Bu kapsamda, her ne kadar pay sahibi kamu olsa
Kararname de aynı kurguyu da; kamu bankaları, özelleştirme portföyündeki
kabul etmiştir (Kutu 1).
kuruluşlar, mahalli idare işletmeleri, bütçe dışı
fonlar, TMSF iştirakleri ve döner sermaye işletmeleri
233 sayılı KHK kapsamında olmayıp, bu KHK’da yer
alan KİT tanımına girmemektedirler.
1
Diğer taraftan, Anayasa’nın “Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi” başlıklı
165 inci maddesinde KİT’ler “sermayesinin yarıdan fazlası doğrudan doğruya
veya dolaylı olarak devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıkları” şeklinde
tanımlanmaktadır.
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu da; devlete, il özel idarelerine,
belediyelere, diğer kamu idarelerine ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup,
faaliyetleri devamlı bulunan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeleri “iktisadî kamu
kuruluşları” olarak tanımlayarak mevzuattaki en geniş tanımı yapmaktadır.
Üyelik
müzakerelerini
sürdürdüğümüz
Avrupa
Birliğinin
düzenlemeleri,
merkezi veya mahalli idare
farkı gözetmeksizin kamu
işletmelerini
sermaye
ve
yönetim kontrolü açısından
ele almaktadır. AB, üye
ülkelerdeki kamu pay sahipleri
ile işletmeleri arasındaki idari
ve mali ilişkilerin şeffaf bir
şekilde
yürütülmesini
sağlayacak
çerçeve
bir
düzenlemenin ve bu ilişkileri
yansıtacak
bir
raporlama
sisteminin
gerekliliğini
vurgulamaktadır (Kutu 2).
Ülkemizde ise tüm kamu
işletmeleri üzerinde ilkeler
belirleyen bir düzenleme veya
birim
olmadığı
gibi,
bu
işletmelerin
faaliyetlerini
konsolide bir şekilde takip
eden ve raporlayan bir kurum
da bulunmamaktadır1. Hazine
Müsteşarlığı ve diğer kamu
1
Kutu 2: AB’ye Göre KİT Nedir?
2006/111 / EC Sayılı Şeffaflık Direktifine Göre
♦ Kayıtlı sermayesinin çoğu kamuya (merkezi veya
mahalli) ait olan, veya
♦ Oy hakkının çoğu kamu kontrolünde olan, veya
♦ Yönetim veya denetim biriminin yarısından
fazlasının atama hakkı kamu kuruluşlarında olan
işletmeler kamu işletmesi (public undertakings) olarak
tanımlanmaktadır.
Bu tanıma göre; sermayesinin yarısından fazlası
Hazineye veya ÖİB’ye ait olan kamu işletmeleri
dışında, mahalli idarelere (il özel idarelerine,
büyükşehir belediyelerine ve belediyelere) ait şirketler
ile sermayesinin çoğu devlete ait olmadığı halde
imtiyazlı hisseler veya düzenlemeler yoluyla oy
hakkının çoğu kamu kontrolünde olan ya da yönetim
veya denetim kontrolü devlette olan işletmeler de
kamu işletmesi sayılmaktadır.
Bu sorunların aşılmasını teminen, tüm kamu işletmelerin izlenmesi ve raporlanması faydalı
olacaktır. 2008/14201 sayılı “Kamu iktisadi teşebbüslerinin ve bağlı ortaklıklarının 2009 yılına ait
genel yatırım ve finansman programı” Kararnamesinin “Kurumsal Yönetim” başlıklı 27. maddesi
ile Hazine Müsteşarlığı geniş tanımlı bir Kamu İşletmeleri Raporu hazırlamakla görevlendirilerek
bu amaca yönelik bir adım atılmıştır.
2
pay sahipleri (ÖİB, TMSF, Mahalli İdareler vb.) sadece kendi portföyünde
bulunan işletmeleri izlemekte, ancak bunların büyük çoğunluğu şirketlere
yönelik herhangi bir rapor yayımlamamaktadır.
Bu raporda Kamu İşletmeleri tanımı ayrıntılı ele alınacak, Hazine Müsteşarlığı
portföyündeki işletmelerin genel ve kuruluş bazlı analizleri yapılacak ve diğer
kamu işletmeleri tanıtılmaya çalışılacaktır.2
Rapor içindeki veriler, KİT’lerin düzenli olarak Hazine Müsteşarlığına gönderdiği
tablo ve bilgilerden, TBMM adına denetim yapan Yüksek Denetleme Kurulunun
işletme bazında hazırladığı denetim Raporlarından, işletmelerin faaliyet
raporlarından ve internet sayfalarında sundukları bilgilerden oluşmaktadır. 2006
yılından bu yana sürdürülen faaliyetler çerçevesinde KİT’lerin büyük çoğunluğu
faaliyet raporlarını kamuoyuyla paylaşmaktadır3. Ayrıca, KİT’lerin internet
sitelerinin de içerik açısından belirli bir düzeye getirilmesi sağlanmıştır. Diğer
taraftan, bu işletmelere ilişkin Yüksek Denetleme Kurulu denetim raporları
mevzuattan dolayı gecikmeli olarak yayımlanabilmektedir.
2
KİT sisteminde yaşanan zorlukların giderilebilmesi için başlatılmış olan yeniden yapılandırma
süreci 2010 yılı Hükümet Programında da yerini almış ve 17/10/2009 tarihli ve 27379 (Mükerrer)
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “2010 Yılı Programı”nda KİT’lerde hesap verebilirlik,
şeffaflık, karar alma süreçlerinde esneklik ve stratejik yönetim anlayışının esas alınacağı
hususu kayıt altına alınmıştır.
3
2008/14201 sayılı BKK kamu işletmelerinin faaliyet raporlarını takip eden yılın Mayıs ayı
sonuna kadar hazırlayarak internet sitelerinde yayımlamalarını hükme bağlamıştır.
3
Bölüm 2: Kamu İşletmeleri
Ekonomik etkinliğin ve kalkınmanın sağlanması, doğal tekellerin işletilmesi,
piyasa başarısızlıklarının önüne geçilmesi, ekonomiyi yönlendirerek gelir
dağılımının düzenlenmesi ve özel sektöre öncülük edilmesi gibi çeşitli amaçlarla
kurulan kamu işletmeleri, önemli mali politika araçlarından biri olarak varlıklarını
sürdürmüşlerdir. Bu işletmelerin mali politikalar içerisinde ifade ettiği anlam ve
icra ettikleri fonksiyonlar yıllar itibarıyla değişmiştir. Günümüzde, kamu işletmesi
kavramının içeriği ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte, genellikle bir
kamu idaresinin çoğunluk hissesine sahip olduğu ya da bir kamu idaresi
tarafından yönetimi kontrol edilen işletmeler kamu işletmesi olarak
adlandırılmaktadır. Bu kapsamda, kamu işletmesi kavramı bir yandan pay
sahipliği, diğer yandan yönetimde kontrol kavramı ile ilişkilendirilmektedir.
Uluslararası Sınıflandırmalar Çerçevesinde Kamu İşletmesi Kavramı
a) Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA 93): Birleşmiş Milletler tarafından geliştirilen
SNA 93’e göre kamu işletmeleri kamu birimlerinin kontrolü altındaki şirketler
olarak tanımlanmaktadır. Anılan sistemde kontrol, genel kurum politikasının
atanan yöneticiler vasıtasıyla belirlenebilme yetkisi olarak ifade edilmektedir. Bu
çerçevede kamunun, bir şirkette oy hakkı veren hisselerin yarıdan fazlasına
sahip olması, hissedarların oy verme yetkisinin yarıdan fazlasını kontrol
edebilmesi, özel bir kanun, karar ya da düzenlemeyle şirket politikasını
belirleme veya şirket yöneticilerini atayabilme yetkisiyle donatılmış olması
kontrol kavramının varlığına işaret etmektedir. Doğrudan bir kamu idaresinin
kontrolü altında bulunmamakla birlikte, bir kamu idaresince kontrol edilen
işletmelerin kontrol ettiği diğer işletmeler de kamu işletmesi olarak
sınıflandırılmaktadır.
b) Avrupa Hesaplar Sistemi (ESA 95): AB tarafından geliştirilen ESA 95 kamu
işletmelerinin sınıflandırılmasına yönelik olarak SNA 93 ile aynı yaklaşımı
benimsemektedir.
c) Devlet Mali İstatistikleri Kılavuzu (GFSM 2001): IMF tarafından geliştirilen
Devlet Mali İstatistikleri Kılavuzunda da (GFSM 2001) benzer şekilde kamu
işletmeleri genel yönetim birimleri tarafından kontrol edilen şirketler olarak
tanımlanmaktadır.
4
Grafik 1: IMF Kamu Sektörü Şeması 4
Kamu Sektörü
Genel Yönetim
Merkezi Yönetim
Kamu İşletmeleri
Mali Kamu İşletmeleri
Mali Olmayan
Kamu İşletmeleri
Eyalet Yönetimi
Parasal Kamu işletmeleri
(Merkez Bankası Dahil)
Yerel Yönetim
Parasal Olmayan
Mali Kamu İşletmeleri
Yukarıdaki şemada da gösterildiği üzere IMF, kamu sektörünü genel yönetim ve
kamu işletmeleri olarak ikiye ayırmaktadır. Kamu işletmeleri ise mali ve mali
olmayan kamu işletmeleri olarak tasnif edilmektedir.
d) Avrupa Kamu İşverenleri ve İşletmeleri Merkezi (CEEP): Mali olanaklarının
yarıdan fazlası merkezi veya yerel kamu idareleri tarafından sağlanan veya
işletme sonuçlarından bu idarelerin sorumlu bulunduğu ve bunlar tarafından
denetlenen
girişimler
CEEP
tarafından
kamu
işletmesi
olarak
adlandırılmaktadır.
Kamu işletmeleri konusunda değinilmesi gereken bir başka husus, söz konusu
işletmeler ile genel yönetim birimleri arasındaki ayrımdır. Zira, bazı ülkelerde
halihazırda genel yönetimin bir parçası olarak sınıflandırılan kimi kamu birimleri
kamu işletmesi özelliği gösterebilmekte, kamu işletmesi olarak yapılandırılan
kimi kuruluşlar ise aslında genel yönetim sektörü birimi niteliği taşıyabilmektedir.
Diğer taraftan, kamu sektörü - özel sektör ayrımına yönelik uluslararası
sınıflama standartları küçük farklılıklar dışında birbirine paralel bir yaklaşım
sergilemektedir. Bu yaklaşıma göre;
♦
Genel yönetim birimlerinin kontrolünde bulunan,
♦
Tam bir defter tutma sistemine sahip ve kendi adına borç alıp verebilen,
♦
Ürünlerinin çoğunu ekonomik olarak anlamlı bir fiyattan satan,
4
Kaynak: IMF, Manual on Fiscal Transparency 2007, Sf 11
5
♦
Piyasa faaliyeti gösteren ve bir şirket gibi yönetilen
kuruluşlar genel yönetim sektörünün dışında tutulmakta ve kamu işletmesi
olarak değerlendirilmektedir. Genellikle, satış hasılatının işletme giderlerinin
yarısından çoğunu karşılaması halinde söz konusu birimin piyasa faaliyeti
gösterdiği ve ürünlerini ekonomik açıdan anlamlı fiyattan sattığı kabul
edilmektedir.
Türkiye Mevzuatına Göre Kamu İşletmeleri
Giriş bölümünde de ifade edildiği üzere, ülkemiz mevzuatında uluslararası
yaklaşımlara paralel bir “kamu işletmesi” tanımı bulunmamaktadır. 5018 sayılı
Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile genel yönetim sektörü merkezi
yönetim (genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, özel bütçeli idareler,
düzenleyici ve denetleyici kurumlar), sosyal güvenlik kurumları ve mahalli
idareleri kapsayacak şekilde uluslararası sınıflandırmalara paralel şekilde
tanımlanmakla
birlikte,
ülkemizde
kamu
işletmelerinin
uluslararası
sınıflandırmalar çerçevesinde tanımlanmasına yönelik net bir düzenleme
bulunmamaktadır.
Anayasada doğrudan bir kamu iktisadi teşebbüsü tanımı yapılmamakla birlikte
“Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi” başlıklı 165. maddede “Sermayesinin
yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu
kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi esasları
kanunla düzenlenir.” denilerek dolaylı bir kamu iktisadi teşebbüsü tanımına yer
verilmiştir.
Halihazırda kamu iktisadi teşebbüslerine ilişkin temel düzenleme olan
08/06/1984 tarih ve 233 sayılı KHK’da kamu iktisadi teşebbüsleri, “iktisadi devlet
teşekkülleri” ve “kamu iktisadi kuruluşları”nın ortak adı olarak tanımlanmış ve
söz konusu teşebbüsler Kararname ekinde yer alan cetvelde tek tek belirtilerek
kapsam net bir şekilde ortaya konmuştur. Anılan KHK’nın kapsamı Anayasadaki
tanımlamadan daha dar olarak belirlenmiş ve kamu iktisadi teşebbüsü kavramı
Devletin %100 pay sahipliği dikkate alınarak düzenlenmiştir.
Görüldüğü üzere ülkemiz KİT mevzuatında kamu işletmeleri en geniş şekilde
Devletin çoğunluk pay sahipliği üzerinden tanımlanmış, “Devlet kontrolü”
kavramı üzerinden tanımlanan bir kamu işletmesi yaklaşımı benimsenmemiştir.
Dolayısıyla uluslararası tanımlama ve sınıflandırmalara göre kamu işletmesi
özelliği gösteren pek çok kuruluş anılan çerçeve mevzuatın dışında kalmış ve
farklı hukuki düzenlemelere tabi tutulmuştur. Bu çerçevede, ülkemizde tüm
kamu işletmeleri için yeknesak bir düzenlemeler bütününden söz
6
edilememektedir. Bu durum, kamu işletmelerine ait pay sahipliği fonksiyonunun
da farklı kamu idareleri tarafından yerine getirilmesine yol açmış ve tüm kamu
işletmelerinin koordinasyonunu sağlayan ve verilerini toplayan bir yapıdan
yoksun kalınmıştır.
Yoğun olarak kuruldukları 1930’lu yıllardan beri devlet ihale mevzuatı, Sayıştay
denetimi ve devlet muhasebesi dışında tutulan ve özel hukuk hükümlerine tabi
tacir sıfatıyla piyasada rekabet eden şirketler olan kamu iktisadi teşebbüsleri
zamanla uygulamada bir nevi genel yönetime tabi idareler haline dönüştürülmüş
ve genel yönetim idarelerinin tabi olduğu hemen hemen tüm mevzuata
(Harcırah Kanunu, Taşıt Kanunu, Kamu İhale Kanunu vb.) tabi kılınarak rekabet
edebilirlikleri azaltılmıştır. Dolayısıyla kamu maliyesi alanında KİT’ler, bütçeleme
sürecinden istihdam politikalarına kadar pek çok alanda genel yönetime tabi bir
idare gibi muamele görmeye başlamışlardır. Oysa uluslararası gelişmeler,
KİT’lerin genel yönetimden ayrışmasını, özerkleşmesini ve ticarileşmesini
öngörmektedir.
Bu bağlamda, ülkemizde farklı kanunlar uyarınca faaliyet gösteren kamu
işletmeleri ve iştirakleri aşağıdaki başlıklar altında sıralanabilir:
Merkezi Yönetimle İlgili Olanlar
♦
Sermayesi Hazine Müsteşarlığına ait olan ve 233 sayılı KHK’ya tabi
KİT’ler ve bağlı ortaklıkları,
♦
Çoğunluk sermayesi devlete ait olan kamu sermayeli bankalar (Ziraat
Bankası, Halk Bankası, Eximbank, Tasfiye Halinde Emlak Bankası ve
Kalkınma Bankası),
♦
Sermayesinin tamamı veya bir kısmı Hazine Müsteşarlığına ait olan,
ancak 233 sayılı KHK’ya tabi olmayan işletmeler (TÜRKSAT, AOÇ ve
TRT gibi),
♦
Özelleştirme kapsam ve programında olan ve pay sahipliğini ÖİB’nin
yürüttüğü kuruluşlar (TTA, TEDAŞ, TŞFAŞ gibi),
♦
Çoğunluk sermayesi devlete ait olmamakla birlikte, yönetim biriminin
yarısından fazlasının atama hakkı kamu kuruluşlarında olan şirketler
(THY, Vakıfbank gibi),
♦
Şirket statüsünde olmayıp yaptığı faaliyet itibarıyla kamu işletmesi
niteliğini haiz, özel statülü işletmeler (Milli Piyango İdaresi, Spor Toto
Teşkilatı gibi),
7
♦
Savunma Sanayii Müsteşarlığı iştirakleri,
♦
Toplu Konut İdaresi ve iştirakleri,
♦
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu iştirakleri,
♦
Döner sermaye işletmeleri,
♦
Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı iştirakleri,
♦
Bütçe dışı fonlar,
♦
Sosyal Güvenlik Kurumu iştirakleri,
♦
Türk Hava Kurumu iştirakleri.
Mahalli İdarelerle İlgili Olanlar:
♦
İl özel idarelerine ait şirketler (ÖZİDAŞ gibi),
♦
Büyükşehir belediyelerine ait şirketler (BELBETON A.Ş. gibi),
♦
Belediyelere ait şirketler (BELTAŞ gibi).
Yukarıda da görüldüğü üzere, merkezi yönetimin ve yerel idarelerin pay
sahipliği fonksiyonunu üstlendiği pek çok işletme ve iştirak bulunmaktadır.
Kamu Sektörü Hesapları
Kamu sektörü hesapları, genel yönetim kapsamındaki kamu kurum ve
kuruluşları ile kamu işletmelerinin hesaplarından oluşur. Mali saydamlığın ve
hesap verilebilirliğin geliştirilmesi kapsamında 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi
ve Kontrol Kanunu genel yönetim kapsamındaki idarelerinin (merkezi yönetim,
sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareler) hesaplarının düzenli izlenerek
raporlanmasını öngörmüş ve sorumlulukları belirli kamu idareleri arasında
paylaştırmıştır.
Benzer şekilde, kamu hesaplarının diğer ayağı olan kamu işletmelerinin
hesaplarının da izlenerek derlenmesi, ilgili yerlere raporlanması ve
yayımlanması mali saydamlığın geliştirilmesi bakımından önem arz etmektedir.
Hazine Müsteşarlığı kendisine verilen yetkiler çerçevesinde, konsolide kamu
sektörü hesaplarını yaparken kendi portföyünde bulunan KİT’ler ile ÖİB
8
portföyünde bulunan Kuruluşların hesaplarını izlemekte ve ilgili yerlere
raporlamaktadır.5
Kamu İşletmeleri
İşletmeleri
Raporunun
Kapsamında
Yer
Alan
Kamu
Kamu İşletmeleri Raporunun kapsamının belirlenmesinde uluslararası
sınıflandırmalar göz önünde bulundurulmaktadır. Bu çerçevede, rapor
kapsamında ülkemiz mevzuatı uyarınca kamu iktisadi teşebbüsü olarak
nitelendirilen işletmelerle birlikte, özelleştirme programında yer alan kuruluşlara,
kamu sermayeli bankalara, farklı mevzuata tabi olmakla birlikte uluslararası
sınıflandırmalar uyarınca kamu işletmesi niteliği gösteren TÜRKSAT, TRT, AOÇ
vb. kuruluşlara, bütçe dışı fonlara, TSKGV iştiraklerine ve döner sermaye
işletmelerine yer verilmektedir. Mahalli idare işletmeleri hakkında ise söz
konusu işletmelerin kuruluş ve işleyiş esasları ve bağlı oldukları mevzuata
yönelik genel bir bilgi verilmektedir.
Kamu İşletmelerinin Faaliyetlerinin İzlenmesi ve Raporlanmasına
Dair Tebliğ6
Hazine Müsteşarlığı, kamu sektöründe şeffaflığın ve hesap verilebilirliğin
artırılmasını teminen, genel yönetim kapsamı dışında kalan kamu işletmelerinin
faaliyetlerini etkin bir şekilde izleyerek mali ve mali olmayan verilerinin
toplanmasına, derlenmesine ve raporlanmasına ilişkin usul ve esasları
belirlemektedir. Bu kapsamda izlenecek olan kamu işletmeleri 17/06/2009 tarih
ve 27261 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Kamu İşletmelerinin Faaliyetlerinin
İzlenmesi ve Raporlanmasına Dair Tebliğ’de belirtilmiştir.
Tebliğ’de kamu işletmeleri, sermayesinin yarısından fazlası kamu kurum ve
kuruluşlarına ait olan veya faaliyet alanı itibarıyla ticari nitelik taşıyıp Yüksek
Denetleme Kurulunca denetlenen işletmeler olarak tanımlanmıştır.
Tebliğ’de ayrıca herhangi bir şekilde toplam kamu payı %50 ve altına düşen
işletmelerin takip kapsamından çıkarılması, toplam kamu payı %50’nin üzerine
çıkan işletmelerin ise kapsama dahil edilmesi öngörülmüştür. Anılan oran
hesaplanırken işletmelerde birden fazla kamu kurum veya kuruluşu pay sahibi
ise toplam oran dikkate alınmaktadır.
5
Hazine Müsteşarlığı http://www.hazine.gov.tr internet sayfasında periyodik olarak KİT’lere ve
özelleştirme programındaki kuruluşlara ait istatistiki veriler yayımlamaktadır.
6
17/06/2009 tarihli ve 27261 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır.
9
İzleme kapsamında, kamu işletmelerinden bazı tabloları doldurarak belirli
periyotlarla Hazine Müsteşarlığına göndermesi istenilmektedir. Hazine
Müsteşarlığı da bu bilgileri konsolide ederek belirli dönemlerde kamuoyuyla
paylaşmaktadır. Bu kapsamda kamu işletmelerinden istenen başlıca tablolar
şunlardır: Bilanço, gelir tablosu, nakit akış tablosu, kâr dağıtım tablosu, borç
alacak tablosu, sermaye bilgileri tablosu, mahsup tablosu, personel tablosu,
personel profili tablosu, yönetici profili tablosu, istihdam maliyetleri tablosu,
sözleşmeli personel tablosu, ihale yoluyla hizmet alımı tablosu, iştirak bilgileri
tablosu, taşıt tablosu ve gayri menkul tablosu.
Tebliğ doğrultusunda mahalli idare şirketlerinden de bilgi alınmaya başlanmış
ve bu işletmelerden alınan bilgiler toplulaştırılarak bu raporun ilgili bölümlerinde
kamuoyuna sunulmuştur.
Ayrıca Tebliğ ile Hazine Müsteşarlığınca her yıl Kamu İşletmeleri Raporu
yayımlanması öngörülerek ülkemizdeki tüm kamu işletmelerinin detaylı
bilgilerinin bir arada bulunduğu bir kaynak oluşturulması hedeflenmiştir.
10
Bölüm 3: Hazine Müsteşarlığı Portföyü
2009 yılı sonu itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde 19 KİT, 4 Kamu
Sermayeli Banka ve 4 diğer kuruluş olmak üzere 27 şirket bulunmaktadır.7
Hazine Müsteşarlığı, 4059 Sayılı Teşkilat Kanunu’nun yüklemiş olduğu “Hazine
adına pay sahipliği” görevini Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Müdürlüğü
aracılığı ile yürütmektedir.
Ayrıca Hazine Müsteşarlığı, Hazine Kontrolörleri Kurulu vasıtasıyla görev zararı
incelemeleri yapmakta, uygulanmakta olan ekonomik programda önemli bir yer
tutan KİT’lerin üçer aylık performans incelemelerini gerçekleştirerek
raporlamaktadır.
3.1. Hazine Portföyü ve Sermaye Durumu
2009 yılı sonu itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan şirketlerin
listesi ile sermaye durumları Tablo 1’de sunulmaktadır. 31 Aralık 2009 itibarıyla,
Hazine Müsteşarlığı Portföyünde bulunan 27 şirketin toplam 48,6 milyar TL olan
nominal sermaye tutarının 43,3 milyar TL’si ödenmiştir (Tablo 1).
3.2. Hazine Müsteşarlığı Görev Tanımı
Hazine Müsteşarlığının kamu iktisadi teşebbüsleri ile ilgili görev ve yetkileri
4059 sayılı Teşkilat Kanunu’nda şu şekilde belirlenmiştir:
♦
Hazine pay sahipliğinin gerektirdiği her türlü işlemi yapmak,
♦
Hazine ile kamu iktisadi teşebbüsleri ilişkisini kurmak,
♦
Kuruluşların yıllık genel yatırım ve finansman programlarını DPT ile
birlikte hazırlamak ve Bakanlar Kurulunun onayına sunmak,
uygulamasını izlemek ve yıl içinde ortaya çıkacak gelişmelere göre
programda gerekli değişiklikleri yapmak,
♦
Kamu iktisadi teşebbüslerinin faaliyetlerinin mevzuata uygun olarak
yürütülmesini takip etmek,
7
Hazine Müsteşarlığı portföyünde ayrıca kamu hesaplarında da yer alan bazı devlet iştirakleri
bulunmaktadır. Terekeden Hazineye devredilmiş hisse senetlerini de kapsayan bu iştiraklerdeki
paylar tutar olarak göz ardı edilecek kadar düşük seviyelerde oldukları için bu Rapora dahil
edilmemiştir.
11
♦
Kamu iktisadi teşebbüslerinin etkin ve verimli çalışmasını sağlamak veya
özelleştirilmelerine hazırlık amacıyla yeniden yapılandırılmalarına yönelik
olarak Yüksek Planlama Kurulu, Özelleştirme Yüksek Kurulu ve diğer
yetkili organlarca verilen görevlere ilişkin her türlü işlemi yapmak.
Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Sermaye Durumu
(31/12/2009 - milyon TL)
Nominal
Sermaye
1.830
594
1.700
131
510
100
5.600
51
400
1.050
17.000
330
35
179
600
1.000
1.460
1.500
4.500
Ödenmiş
Sermaye
1.830
590
1.472
50
478
89
5.600
51
368
956
13.016
326
32
103
599
600
1.460
1411
4.253
38.570
33.284
T.C. ZİRAAT BANKASI
T.H.T. EMLAK BANKASI
T. KALKINMA BANKASI
EXIMBANK
2.500
750
160
2.000
2.500
749
160
2.000
KAMU SERMAYELİ BANKALAR TOPLAMI
5.410
5.409
898
3.500
182
0,0005
898
3.500
182
0,0005
4.580
4.580
48.560
43.273
Kamu İşletmeleri
BOTAŞ
ÇAYKUR
DHMİ
DMO
EBK
ETİ MADEN
EÜAŞ
KIYEM
MKEK
PTT
TCDD
TEİAŞ
TEMSAN
TETAŞ
TİGEM
TKİ
TMO
TPAO
TTK
KİT TOPLAMI
TÜRKSAT
TÜRK TELEKOM
TRT
AOÇ
DİĞER KURULUŞ TOPLAMI
GENEL TOPLAM
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı ve ilgili kuruluşlar.
12
Hazine Payı
(%)
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
99,99
100,00
100,00
100,00
100,00
94,52
100,00
100,00
99,99
99,08
100,00
100,00
31,68
100,00
100,00
3.3. Amaç ve Hedeflerimiz
Hazine Müsteşarlığının Stratejik Planı 24/07/2008 tarihinde yayımlanmış8 olup,
kamu işletmelerine yönelik amaç ve hedefler şu şekilde belirlenmiştir:
Stratejik Amaç: Kamu mali varlık ve yükümlülük yönetiminin
etkinliğinin artırması.
Hedef: Kamu işletmelerinde kurumsal yönetişim ilkelerinin
uygulanması
ve
bu
kapsamda
kamu
işletmelerinin
verimliliklerinin artırılması.
Stratejik Adımlar:
• İlgili kurumlarla işbirliği içerisinde, kamu işletmelerinde
kurumsal yönetişim ilkelerinin uygulanmasını sağlayacak
yasal düzenlemenin yapılması ve ikincil mevzuatın
çıkarılması.
• Kamu işletmelerinin kurumsal yönetişim ilkelerine uyum
düzeylerini ölçmek ve geliştirmek amacıyla bir endeks
oluşturulması.
• Kamu işletmeleri için mevcut durum analizi çalışmaları
yapılması ve bu işletmelerin yeniden yapılandırılmalarına
ilişkin raporlar hazırlanması.
• Sektörlerinde ağırlık sahibi kamu işletmelerinin faaliyet
gösterdiği piyasaların işleyişine ilişkin önerileri de içeren
sektör raporlarının hazırlanması.
• Kamu işletmelerini izleme altyapısının elektronik ortama
aktarılması.
3.4. KİT - Merkezi Yönetim Bütçesi İlişkisi
Kamu iktisadi teşebbüsleri ile merkezi idare arasındaki mali ilişkiler, Hazine
Müsteşarlığı bütçesinden KİT’lere yapılan ödemeler ile sermayeye yönelik bazı
kaynakların KİT bünyesinde bırakılması ve KİT’lerden bütçeye yapılan
ödemelerden oluşmaktadır.
8
http://www.hazine.gov.tr/irj/portal/anonymous/strpln
13
Bunlardan Hazine Müsteşarlığı bütçesinden aktarılan ödemeler ile KİT’lerden
bütçeye yapılan ödemeler merkezi yönetim bütçe hesaplarında yer alırken, KİT
bünyesinde bırakılan ve KİT’lerin ödenmemiş sermayesine mahsup edilen
tutarlar ilgili mevzuat çerçevesinde merkezi yönetim bütçesi ile
ilişkilendirilmemektedir.
3.4.1. KİT’lere Yapılan Sermaye Ödemeleri
KİT’lerin ödenmiş sermayeleri iki şekilde artırılmaktadır. Bunlar; merkezi
yönetim bütçesinden KİT’lere nakit sermaye transferi yapılması ve Hazine - KİT
borç alacak ilişkileri çerçevesinde KİT’lerin Hazineye olan borçlarının
ödenmemiş sermaye alacaklarına mahsup edilmesi suretiyle gerçekleşmektedir.
3.4.1.1. Bütçeden KİT’lere Ödemeler
Her yıl bütçe kanunlarında KİT’lere yapılacak olan sermaye transferi tutarı
belirlenmekte ve bu tutar Hazine Müsteşarlığı bütçesinden ödenmektedir.
Yapılan sermaye transferlerinin büyük bir bölümü özellikle personel masraflarını
karşılayabilmeleri amacıyla TCDD ile TTK’ya aktarılmaktadır. Sermaye transferi
yapılan diğer KİT’ler yıllar bazında değişiklik gösterebilmekle birlikte, genellikle
TİGEM, MKEK, TEMSAN ve EBK bu listede yer almaktadır.
3.4.1.2. KİT Sermaye Mahsubu
Mahsup, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu bakanın teklifi üzerine KİT’lerin
Hazine Müsteşarlığından ve fonlardan olan alacaklarının, KİT’lerin Hazine
Müsteşarlığına olan borçlarından düşülmesi olarak tanımlanabilir.9 Mahsubun
yasal dayanağı 233 sayılı KHK olup, 36 ncı madde ile, kuruluşların bir önceki
yıla ilişkin kârlarından Hazineye isabet eden tutarın, kuruluşların ödenmemiş
sermayelerine veya tahakkuk etmiş görev zararları alacaklarına mahsup
edilebileceği hususu hükme bağlanmıştır.
Mahsupta öncelikli olarak KİT’lerin görev zararı alacakları değerlendirilir. KİT’in
Hazine Müsteşarlığına hala borcu kalmışsa bu tutar ödenmiş sermayenin
artırılması için kullanılır.
9
Yıllar itibarıyla mahsup tutarları Ek 7’de yer almaktadır.
14
3.4.1.3. Kamu Sermayeli Bankalarda Sermaye Mahsubu
Her ne kadar KİT statüsünde olmasalar da, Hazine Müsteşarlığı pay sahibi
sıfatıyla kamu sermayeli bankaların temettü borçlarını ödenmemiş
sermayelerine mahsup edebilmektedir. Mahsup edilecek tutar, kamu sermayeli
bankaların Genel Kurullarında belirlenmektedir.
Kutu 3: Görev Zararı Nedir?
Görev zararı, dar ve geniş anlamda olmak üzere iki şekilde değerlendirilebilir. Dar
anlamda görev zararı, KİT’ler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının, Bakanlar
Kurulu tarafından maliyetlerin altında belirlenmesi sonucu oluşan maliyet ile fiyat
arasındaki fark ve kuruluşun söz konusu mal ve hizmetleri piyasa koşullarında
satamamasından dolayı mahrum kaldığı kâr toplamından oluşan tutar ile KİT’e özel
görev verilmesi dolayısıyla bir zarar doğarsa bu zararın toplamı olarak tanımlanmaktadır.
Geniş anlamda görev zararı ise; dar anlamda görev zararının iktisadi ve mali etkilerini de
içermekte ve KİT ürün fiyatlarına müdahale edilmesi ya da KİT’lere görev verilmesi
sonucu ortaya çıkan zararlar ile bu zararların finansmanı için katlanılan maliyetler,
gerçekleştirilen harcamaların fırsat maliyetleri ve uygulamadan elde edilen toplumsal
fayda arasındaki olumsuz fark olarak tanımlanmaktadır.
233 sayılı KHK’nın 35 inci maddesinde görev zararının iki şekilde ortaya çıkabileceği
belirtilmektedir.
1) KİT’ler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının Bakanlar Kurulunca
belirlenmesi ve belirlenen bu fiyatların, maliyetin altında olması,
2) KİT’lere Bakanlar Kurulu tarafından faaliyet konularıyla ilgili görev verilmesi ve bu
görevden dolayı ortaya bir zarar çıkması ya da kârdan mahrum kalınması.
Görev zararı ödemesi iki şekilde yapılmaktadır:
1) Bütçe kanunlarında yer alan hükümler uyarınca, KİT’lerin ödenmemiş sermayelerine
ve temettü paylarına karşılık mahsup yapılarak ödeme yapılması,
2) Nakden ödeme yapılması.
KİT’lere ilişkin görev zararı tutarları ve mekanizmasının
http://www.hazine.gov.tr sitesinin “İstatistik” sayfasına bakılabilir.
ayrıntıları
için
15
3.4.2. KİT’lere Yapılan Görev Zararı ve Kamu Sermayeli Bankalara
Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri
Bu ödemeler, KİT’lere 233 sayılı KHK, kamu sermayeli bankalara ise 4603
sayılı Kanun uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından verilen görevler dolayısıyla
anılan mevzuatta belirtilen usullere göre tahakkuk eden görev zararı ve/veya
gelir kaybı alacakları çerçevesinde yapılmaktadır.
KİT’lere 2006 ve 2007 yıllarında yaklaşık 700’er milyon TL, 2008 yılında 1,25
milyar TL, 2009 yılında ise 2,2 milyar TL’lik görev zararı ödemesi yapılmış olup,
bu tutardan en yüksek payı TMO almıştır.
Mevcut durumda T. Halk Bankasına, T.C. Ziraat Bankasına ve T.C. Ziraat
Bankası kanalıyla Tarım Kredi Kooperatifleri Birliğine gelir kaybı ödemeleri
yapılmaktadır. 2008 yılında 623 Kutu 4: Gelir Kaybı Nedir?
milyon TL’lik gelir kaybı ödemesi
yapılmışken, bu tutar 2009 Her yıl yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararları
yılında
983
milyon
TL’ye uyarınca, Ziraat Bankası ve Tarım Kredi
yükselmiştir.
Kooperatiflerince
tarımsal
üreticilere,
Halk
Görev zararı ve gelir kaybı
ödemeleri ile ilgili olarak her yıl
bütçe kanununda düzenlemeler
yer almaktadır.
3.4.3. KİT’lerden
Ödemeler
Bütçeye
Bankasınca esnaf ve sanatkarlara düşük faizli
kredi kullandırılmaktadır. Bankalar ve Tarım Kredi
Kooperatiflerinin kullandırdıkları düşük faizli
krediler nedeniyle uğradıkları zarar (bankaların
cari faiz oranları ile indirimli faiz oranları
arasındaki fark) ise gelir kaybı olarak Hazinece
aylık bazda Bankalara ve Tarım Kredi
Kooperatiflerine ödenmektedir.
KİT’lerden
bütçeye
yapılan
aktarımların en büyük bölümünü vergi ve diğer kanuni yükümlülükler
oluşturmaktadır. Söz konusu yükümlülükler, kuruluşların doğrudan mükellef
oldukları ödemelerle birlikte üçüncü şahısların ya da kuruluş personelinin
mükellef olduğu kanuni yükümlülüklerden ödenmesi hususunda kuruluşların
sorumlu oldukları ödemeleri kapsamaktadır.
Diğer taraftan, KİT’ler, vergi ve diğer kanuni yükümlülüklerin dışında bütçeye iki
şekilde ödeme yapmaktadır.
Temettü Ödemeleri: Pay sahibi konumunda olan Hazinenin hakkı olan temettü,
ilgili mevzuata göre vergiler ödendikten ve yedekler ayrıldıktan sonra
ödenmektedir.
16
Hasılat Payı Ödemeleri: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol
Kanunu’nun 78 inci maddesi uyarınca gayri safi satış hasılatlarının en çok
%15’ine kadar olmak üzere yapılan ödemelerdir. Bu ödemeleri yapacak KİT’ler
ve ödeme oranları 30/12/2005 tarihli ve 2005/9916 sayılı ve 29/12/2006 tarihli
ve 2006/11442 sayılı Bakanlar Kurulu Kararlarıyla ile belirlenmiş olup, bu KİT’ler
TPAO (%10), DHMİ (%14), KIYEM (%10) ve DMO’dur (%10’a kadar).
Tablo 2: KİT - Bütçe İlişkisi (milyon TL)
Bütçeden KİT’lere Transferler
Sermaye Ödemeleri
Görev Zararı Transferleri
Toplam
KİT’lerden Bütçeye Ödemeler
Temettü Ödemeleri (Telekom dahil)
Hasılat Payı Ödemeleri
Toplam
KİT - Hazine Mahsup Tutarları
Görev Zararlarına
Ödenmemiş Sermaye
Toplam
2008
2009*
2008 - 2009
Fark
% Değişim
2.042
1.234
3.276
2.816
2.647
5.463
774
1.413
2.187
38
115
67
1.927
279
2.206
1.666
281
1.948
-261
2
-258
-14
1
-12
10
1.188
1.198
-
-10
-1.188
-1.198
-
*2009 yılında mahsup yapılmamıştır.
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
2009 yılında, vergi ve diğer kanuni yükümlülükler hariç, bütçeye 1,9 milyar TL
katkı sağlayan KİT’lere, bütçeden 5,5 milyar TL ödenek aktarılmıştır10.
10
Ayrıntılar için, http://www.hazine.gov.tr adresinde istatistik sayfasında KİT Genel Müdürlüğü
bölümünde yer alan Tablo 7: Vergi Dışı Normal Gelirler Tablosu’na veya Ek 1’de yer alan Vergi
Dışı Gelirler Tablosuna bakınız.
17
Bölüm 4: 2009 KİT Sistemi Performansı
Bu bölümde Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin toplulaştırılmış
verileri sunulacak ve bu veriler belli başlıklar altında analiz edilecektir. 11
4.1. Mali Durum
4.1.1. Gelir Tablosu
2009 yılında, Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan 19 KİT ve 3 bağlı
ortaklığın12 brüt satışları %3,6 artışla 63 milyar TL’ye, faaliyet kârı ise %239
artışla 8,7 milyar TL’ye yükselmiştir. Faaliyet kârındaki artış dönem net
kâr/zararına da yansımış ve Hazine portföyündeki KİT’ler yılı 6,2 milyar TL net
kârla kapatmıştır.
Hasılat kalemleri içinde yer alan görev zararı tahakkuklarında ise 2009 yılında
2008 yılına göre %53,7 artış gerçekleşmiştir. Bunda en önemli etken 2008
yılında 494 milyon TL görev zararı tahakkuk ettiren TMO’nun 2009 yılı görev
zararı tahakkuk tutarının yaklaşık 1 milyar TL’ ye ulaşmasıdır.
2008 yılında döviz piyasasında yaşanan dalgalanmalar çerçevesinde döviz
kurunda meydana gelen hızlı yükselişe bağlı olarak 1,9 milyar TL’ye ulaşan kur
farkları, 2009 yılında %67 azalışla 632 milyon TL olmuştur.
Olağandışı gelir ve kârlar 2009 yılında %151 artışla 2,5 milyar TL’ye ulaşırken,
olağandışı gider ve zararlar ise %46 artışla 2,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
Olağandışı gelir ve kâr ile olağandışı gider ve zarar kalemlerinde meydana
gelen değişim büyük ölçüde BOTAŞ’tan kaynaklanmaktadır. Kuruluşun 2008
yılında 124 milyon TL olan olağandışı gelir ve kârları 2009 yılında 1,5 milyar
TL’ye yükselirken, olağandışı gider ve zararları ise 304 milyon TL’den 982
milyon TL’ye çıkmıştır.
11
Rapor içinde yer alan tablolar son 3 yıllık veriler olup, son 6 yıla ait veriler Raporun sonuna
eklenmiştir. İlgili tablolar yalnız halihazırda Hazine Müsteşarlığı portföyünde yer alan
teşebbüslerin geçmişe yönelik verilerini içermektedir. Başka bir ifade ile, 2007 öncesinde
Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunmakta iken (TTA, TŞFAŞ, Sümer Halı, PETKİM, TDİ ve
TEDAŞ gibi), özelleştirme programına alınma, tasfiye, devir gibi nedenlerle Hazine
portföyünden çıkan teşebbüsleri kapsamamaktadır.
12
Sözü edilen 19 KİT Tablo 1’de yer alan KİT’ler olup, TCDD’nin bağlı ortaklıkları olan
TÜVASAŞ, TÜLOMSAŞ ve TÜDEMSAŞ’ın hesapları ayrı olarak izlenmekte ve Rapordaki
tablolarda yer almaktadır.
18
Tablo 3: KİT Özet Gelir Tablosu
(Cari Fiyatlar - milyon TL)
Değişim
(%)
2007
2008
2009
(1)
(2)
(3)
45.211
60.812
62.993
34,5
3,6
38.746
48.992
57.382
26,4
17,1
1.453
1.757
1.995
20,9
13,5
699
1.245
1.914
78,2
53,7
1.083
1.411
1.996
30,3
41,5
Satışların Maliyeti
38.602
54.568
49.555
41,4
-9,2
Faaliyet Giderleri
2.862
2.254
2.700
-21,2
19,8
Faaliyet Kâr - Zararı
2.665
2.580
8.741
-3,2
238,8
D. Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
4.401
5.723
4.626
30,0
-19,2
D. Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar
2.997
3.846
4.061
28,3
5,6
83
137
245
65,1
78,5
909
2.823
1.191
210,5
-57,8
Faiz Giderleri
734
925
553
26,1
-40,2
Kur Farkları
171
1.897
-66,7
906
1.010
632 1.012,5
2.541
11,5
Olağandışı Gider ve Zararlar
2.236
1.980
2.899
-11,4
Dönem Kâr-Zararı
1.829
664
7.757
-63,7 1.068,0
Dönem Net Kâr-Zararı
1.237
-15
6.199
0,14
-0,00
0,65
Brüt Satışlar
Yurt İçi
Yurt Dışı
Görev Zararları
Satış İndirimleri
Karşılık Gideri
Finansman Giderleri
Olağandışı Gelir ve Kârlar
Dönem Net Kâr-Zararı / GSYH (%)
(2)/(1)
(3)/(2)
151,4
46,4
4.1.2. Bilanço
19 KİT ve 3 bağlı ortaklığın toplam aktif büyüklüğü 2009 yılında %7 artışla 111
milyar TL’ye ulaşmıştır. Bu dönemde bilanço büyüklüğünün GSYH’ye oranı
%10,94’ten %11,68’e çıkmıştır (Tablo 4).
KİT sisteminin 2009 yılı kârlılığına paralel olarak toplam özkaynak büyüklüğü
%21,6 artışla 44 milyar TL’den 53 milyar TL’ye ulaşmıştır. Bununla birlikte, kısa
ve uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 60 milyar TL’den 58 milyar TL’ye
gerilemiştir. Yabancı kaynak tutarlarındaki azalış büyük ölçüde kısa vadeli mali
borçların %42 oranında gerileyerek 5,6 milyar TL’den 3,2 milyar TL’ye
düşmesinden kaynaklanmaktadır. Özellikle BOTAŞ’ın kısa vadeli mali
borçlarının 2009 yılı kârlılığının sonucu olarak 1,6 milyar TL azalması bu
durumun temel sebebini oluşturmuştur.
Diğer taraftan, genel olarak değerlendirildiğinde enerji KİT’lerince uygulanan
Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizması bu kuruluşların birbirlerine olan
19
borçlarındaki artışları sınırlayıcı etki yapmış ve buna bağlı olarak 2008 yılında
2007 yılına göre yaklaşık 20 milyar TL artış gösteren toplam yabancı kaynaklar
2009 yılında 2 milyar TL azalmıştır.
Tablo 4: KİT Özet Bilanço
2007
2008
2009
(1)
(2)
(3)
AKTİF TOPLAMI
82.764
103.993
25,7
7,1
Dönen Varlıklar
44.180
64.045
111.379
68.991
45,0
7,7
4.211
5.760
7.144
36,8
24,0
31.921
46.844
48.211
46,7
2,9
4.088
6.722
9.324
64,4
38,7
38.584
39.948
42.387
3,5
6,1
Ticari ve Diğer Alacaklar
1.472
1.828
1.582
24,2
-13,5
Mali Duran Varlıklar
1.125
1.314
1.338
16,8
1,8
Maddi Duran Varlıklar
33.870
34.316
37.442
1,3
9,1
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
30.549
49.714
46.684
62,7
-6,1
4.633
5.571
3.217
20,2
-42,3
18.055
34.594
34.825
91,6
0,7
Ödenecek Vergi ve Diğer
Yükümlülükler
2.768
4.425
3.074
59,9
-30,5
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
9.389
10.444
11.376
11,2
8,9
Mali Borçlar
6.303
6.951
7.936
10,3
14,2
763
770
44
0,9
-94,3
YABANCI KAYNAKLAR
39.938
60.158
50,6
-3,5
Öz Kaynaklar
42.825
43.835
58.060
53.319
2,4
21,6
Nominal Sermaye
31.611
32.544
39.130
3,0
20,2
Ödenmiş Sermaye
24.580
28.347
33.789
15,3
19,2
9,66
10,94
11,68
13,4
6,8
Hazır Değerler ve Menkul Kıymetler
Stoklar
Duran Varlıklar
Mali Borçlar
Ticari ve Diğer Borçlar
AKTİF TOPLAMI / GSYH (%)
Değişim (%)
(2)/(1) (3)/(2)
4.1.3. Rasyo Analizi
Cari Oran: Bir işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyebilme gücünü ve net
işletme sermayesinin yeterli olup olmadığını ve dönen varlıkların kısa vadeli
yabancı kaynaklara oranını gösteren cari oran 2007 yılında 1,45 iken, 2008
yılında 1,29 ve 2009 yılında 1,48 olarak gerçekleşmiştir.
Asit Test Oranı: Dönen Varlıklar içindeki Hazır Değerler, Menkul Kıymetler ve
Ticari Alacakların kısa vadeli borçlara oranını gösteren asit test oranı 2007
20
yılında 1,05 iken 2008 yılında 0,96’ya gerilemiş, 2009 yılında ise tekrar
yükselerek 1,06 seviyesinde gerçekleşmiştir.
Stok Dönüş Hızı: Stokların bir yıl içerisinde kaç defa devrettiğini gösteren bu
oran, 2007 yılında 2,46 ve 2008 yılında 2,52 olarak gerçekleşmiş, 2009 yılında
ise 1,54’e gerilemiştir.
Alacak Tahsil Süresi 2007 yılında 227 gün olan alacak tahsil süresi, 2008
yılında 254 gün ve 2009 yılında 249 gün olarak gerçekleşmiştir.
Nakit Çevirme Süresi: İşletmelerin kasasından çıkan nakdin net olarak ne
kadar sürede geri döndüğünü ölçen bu mali oran 2007 yılında 103 gün, 2008
yılında 98 gün, 2009 yılında ise tekrar 103 gün olmuştur.
Finansal Kaldıraç Oranı: Toplam aktiflerin ne kadarlık kısmının yabancı
kaynaklardan fonlandığını gösteren bu oran 2007 yıllında 0,48, 2008 yılında
0,58 ve 2009 yılında 0,52 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Faizleri Karşılama Oranı: Şirketlerin, ödedikleri finansman giderinin kaç katı
kazanç sağladığını gösteren faiz karşılama oranı 2007 yılında 3,01 ve 2008
yılında 1,24 iken 2009 yılında dönem kârındaki artış ve finansman giderlerindeki
azalış sonucu 7,51’e yükselmiştir.
Aktif Getiri Oranı: Şirketlerdeki varlıkların ne ölçüde verimli kullanıldığını
gösteren bu oran 2007 yılında %2,57 iken 2008’de %2,46’ya düşmüş ve 2009
yılında %6,64’e yükselmiştir.
Özsermaye Getiri Oranı: Ortakların şirkete aktardığı fonların bir birimine düşen
kârlılığı ölçen bu oran 2007 yılında %3,14, 2008 yılında -%0,04 ve 2009 yılında
%12,76 olmuştur.
Faaliyet Rasyoları: 2008 yılında KİT sisteminin kârlılığının azalması
sonucunda düşme eğilimine giren söz konusu rasyolar 2009 yılında sistemdeki
kârlılığın artmasıyla birlikte yükselme eğilimi göstermiştir. Örneğin, faaliyet
kârının satışlara oranı 2007 yılında %6 iken 2008 yılında %4’e düşmüş, 2009
yılında ise %14’e yükselmiştir.
2007
2008
2009
Cari Oran
1,45
1,29
1,48
Asit Test Oranı
1,05
0,96
1,06
Nakit Oranı (Disponibilite Oranı)
0,13
0,10
0,11
Tablo 5: KİT Mali Rasyolar
Likidite Rasyoları
21
Stok Dönüş Hızı
2,46
2,52
1,54
226,7
254,2
248,7
103
98
103
Finansal Kaldıraç Oranı
0,48
0,58
0,52
UV Borçlar / Özkaynaklar
0,22
0,24
0,21
Özkaynaklar / Aktifler
0,52
0,42
0,48
Faizleri Karşılama Oranı
3,01
1,24
7,51
Aktif Getiri Oranı (%)
2,57
2,40
6,64
Özsermaye Getiri Oranı (%)
3,14
-0,04
12,76
Brüt Satış Kârı Oranı
0,13
0,08
0,19
Faaliyet Kârı / Satışlar
0,06
0,04
0,14
Vergi Öncesi Kâr / Satışlar
0,04
0,01
0,13
Dönem Net Kârı / Satışlar
0,03
0,00
0,10
11,51
11,79
11,72
Satışlar / Alacaklar
1,59
1,42
1,45
Satışlar / Aktifler
0,53
0,57
0,55
Alacakların Tahsil Süresi (Gün)
Nakit Çevirme Süresi (Gün)
Sermaye Yapısı ve Uzun Vadeli Finansman Durumu
Yatırım Getiri Oranları
Faaliyet Rasyoları
Aktif Kullanım Oranları
Satışlar / Hazır Kıymetler
Aktif Kullanım Rasyoları: Aktif kullanım rasyoları 2007-2009 yıllları arasındaki
üç yıllık dönemde görece yatay bir seyir izlemiştir. Bu çerçevede, KİT sisteminin
yılar itibarıyla toplam satış rakamlarında meydana gelen oransal değişimin,
toplam aktif, toplam alacaklar ve hazır kıymet büyüklüklerindeki oransal
değişime paralel gerçekleştiği ifade edilebilir.
4.1.4. Katma Değer
Dönem kâr/zararından, faiz, karşılık, amortisman ve istihdam giderlerinin
ayıklanması ile bulunan katma değer tutarı, halihazırda Hazine Müsteşarlığı
portföyünde bulunan KİT’ler için 2008 yılında GSYH’nin %1,3’ü iken 2009
yılında %1,9’una ulaşmıştır. Bu değişimin temel sebebi 2008 yılında 664 milyon
TL olan dönem kârının 2009 yılında 7,8 milyar TL’ye yükselmesidir.
22
Grafik 2: KİT Katma Değer Hesabı (233’e tabi KİT’ler)
18.000
2,0
1,9
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1,0
16.000
m ilyon T L
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
2003
2004
2005
Cari Fiyatlar
2006
2007
2008
yüz d e G S Y H
Grafik: Yaratılan Katma Değer (233)
2009
GSYH'ye Oran (Sağ Eksen)
4.2. İstihdam
KİT’lerde personel rejimi 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile
düzenlenmiştir. Bu kapsamda, KİT’lerde üç farklı statüde personel istihdam
edilmektedir.13
Memurlar
657 sayılı Kanun’a tabi ve 399 sayılı KHK’nın I sayılı cetvelinde bulunan, asli ve
sürekli hizmetleri gören ve büyük çoğunlukla yönetim kadrosundaki personeldir.
Sözleşmeli Personel
399 sayılı KHK’nın II sayılı cetvelinde unvanları belirtilen, yönetim kadrosu
dışında yer alan ve işçi sayılmayan diğer personeldir.
13
Hazine Müsteşarlığı ve ÖİB Portföyü Kuruluşların personel sayılarına ve maliyetlerine ilişkin
tarihi ve güncel istatistiki veriler http://www.hazine.gov.tr adresinde istatistik sayfasında yer
almaktadır.
23
İşçiler
4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde istihdam edilen personeldir. İşçiler üç farklı
statüde çalışmaktadır
Kapsam İçi İşçi: 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olup, toplu iş sözleşmesi yapma
hakkı bulunan personeldir.
Kapsam Dışı İşçi: 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olup, toplu iş sözleşmesi
kapsamı dışında tutulan personeldir.
Geçici İşçi: 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olup azami 6 ay çalışan personeldir.
2007 yılı içinde yayımlanan 5620 sayılı Kanunla 2006 yılında KİT’lerde 6 aydan
fazla çalışan Geçici İşçiler daimi işçi kadrolarına alınmıştır.
KİT’lerde memur ve sözleşmeli maaşları, ilgili yıl bütçe kanunu, YPK Kararı ve
Bakanlar Kurulu Kararları ile belirlenirken, işçi ücretleri Toplu İş Sözleşmeleri ile
belirlenmektedir.
4.2.1. Personel Sayıları
Kamu iktisadi teşebbüslerinde istihdamın rasyonelleştirilmesi, atıl iş gücünün
yerine kalifiye eleman alınarak personel profilinin iyileştirilmesi ve kuruluşların
daha rekabet edebilir hale getirilebilmesi için personel azaltımı politikası
izlenmektedir. Her yıl yayımlanan Yatırım ve Finansman Kararnameleri ile
KİT’ler, belirli istisnalar hariç, bir önceki sene ayrılan personelin %10’u kadar
yeni personel alabilmektedirler. Diğer taraftan, Hazine Müsteşarlığı 2008 yılı
Kararnamesine eklenen yeni bir hüküm kapsamında faaliyet hacmi artan veya
yeni işletme ve tesisleri devreye giren kuruluşlara bir önceki yıl ayrılan personel
sayısının %80’i kadar ilave istihdam izni verebilmektedir. Alınacak yeni
personelin eğitimli ve nitelikli olmasına özen gösterilerek ortalama personel
kalitesinin artırılmasına çalışılmaktadır.
Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerde 2000 yılında ortalama 207
bin kişi istihdam edilmekte iken, bu rakam giderek azalmakta olup, 2009 yılında
istihdam edilen kişi sayısı 152 bine inmiştir (detaylı bilgiler EK-2 Tablo 1’de yer
almaktadır). Bununla birlikte, 2009 yılında istihdam edilen kişi sayısı bir önceki
yıla göre %1,16 artış göstermiştir (Tablo 6).
24
Tablo 6: KİT Personel Sayıları
(Ortalama Kişi)
2007
2008
2009
(1)
(2)
(3)
(2)/(1)
(3)/(2)
Memur + Sözleşmeli
76.195
75.080
75. 368
-1,46
0,38
İşçi
79.880
75.683
77.150
-5,25
1,93
156.075
150.763
152.518
-3,40
1,16
Toplam
Değişim (%)
Kaynak: KİT’ler ve Hazine Müsteşarlığı
4.2.2. İstihdam Giderleri
2009 yılında Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin toplam istihdam
giderleri %6,5 artışla 5,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 7).
Tablo 7: KİT İstihdam Giderleri
(milyon TL)
2007
2008
2009
Değişim (%)
(1)
(2)
(3)
(2)/(1)
(3)/(2)
2.055
2.267
2.397
10,3
5,7
İşçi
3.272
3.245
3.472
-0,8
7,0
Toplam
5.327
5.512
5.869
3,5
6,5
2007 yılında gelir tablosuna yansıtılan toplam KİT satış ve faaliyet giderlerinin
%12,9’u istihdam giderinden oluşmakta iken, bu oran 2008’de %9,7’ye düşmüş,
2009’da ise %11,2’ye yükselmiştir (Tablo 8).
Tablo 8: KİT İstihdam Giderleri /
(Satış + Faaliyet Giderleri) (%)
2007
2008
2009
5,0
4,0
4,6
İşçi
7,9
5,7
6,6
12,9
9,7
11,2
Toplam
4.2.3. Ortalama Personel Maliyeti
Kamu iktisadi teşebbüslerinde personel maliyetleri özel sektöre ve diğer kamu
kuruluşlarına göre oldukça yüksektir. KİT’lerde 2009 yılında çalışanın işverene
maliyeti memur ve sözleşmeli için aylık ortalama 2.650 TL, işçiler için ise aylık
ortalama 3.750 TL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 9).
25
Tablo 9: KİT Ortalama Personel
Maliyeti (TL/Ay)
2007
2008
2009
Değişim (%)
(1)
(2)
(3)
(2)/(1)
(3)/(2)
2.247
2.516
2.650
11,9
5,3
İşçi
3.413
3.574
3.750
4,7
4,9
Toplam
2.844
3.047
3.207
7,1
5,3
4.2.4. Personel Profili
İstihdam konusunda uygulanmakta olan “sayının azaltılması ancak niteliğin
artırılması” çabalarına rağmen, kamu iktisadi teşebbüslerinde istihdam edilen
personelin profili istenilen düzeye henüz ulaşmamıştır. Personel profiline yönelik
ayrıntılı istatistiksel veriler Rapor sonunda yer almaktadır (EK 2). KİT’lerden
elde edilen verilere göre 31/12/2009 tarihi itibarıyla personel profili aşağıdaki
şekilde özetlenebilir:
KİT’lerde istihdam edilen personelin,
♦
Ortalama çalışma süresi 15,5 yıl,
♦
%60’ı 40 yaş üstü,
♦
%70’i lise ve altı eğitime sahip,
♦
%9,6’sı kadın,
♦
%1,1’i yabancı dil bilmekte,
♦
Sosyal sorumluluk politikaları ve yasal nedenlerden dolayı toplam
personelin
9
%2,8’i özürlü,
9
%1,7’si eski hükümlü,
9
%0,3’ü gazi veya şehit yakını,
9
%0,5’i reşit olana kadar Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme
Kurumu tarafından bakılan kişilerden
istihdam edilmektedir (Toplam personelin %6’sı).
26
4.3. Diğer Göstergeler
KİT’lerin yatırım harcaması 2007 ve 2008 yıllarında sırasıyla GSYH’nin yaklaşık
%0,30 ve %0,32’si olarak gerçekleşmekle birlikte 2009 yılında artarak
%0,39’una ulaşmıştır (Tablo 10 ve Tablo 11).
Tablo 10: KİT Diğer Göstergeler
(milyon TL)
Yatırım Harcaması
Faiz Dışı Fazla
Bütçeden Transferler *
2007
2008
(1)
(2)
2.547
1.772
2.223
3.002
1.060
3.578
2009 Değişim (%)
(3) (2)/(1)
3.700
4.359
4.827
17,9
-40,2
60,9
(3)/(2)
23,2
311,1
34,8
* Sermaye ve görev zararları
Faiz dışı fazla tutarı 2007 yılında 1,7 milyar TL iken, 2008 yılında 1,1 milyar
TL’ye gerilemiş, 2009 yılında ise kârlılık artışının bir sonucu olarak 4,4 milyar TL
olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 11: KİT Diğer Göstergeler
(GSYH'ye Oran - %)
2007
2008
2009
0,30
0,32
0,39
Faiz Dışı Fazla
0,21
0,11
0,46
Bütçeden Transferler*
0,26
0,38
0,51
* Sermaye ve görev zararları
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı ve DPT
4.4. KİT’lerin Temel Sorunları
KİT’ler, iktisadi alanda ve çoğu zaman rekabet halinde faaliyet göstermelerine
karşın kamu işletmeleri olmalarından kaynaklanan sorumlulukları nedeniyle
çeşitli sorunlar yaşamaktadırlar.
KİT’lerin rakip özel sektör şirketlerinden farklı olarak temel sorunları özetle şu
şekilde sıralanabilir:
♦
14
Fiyatlama politikası: 233 sayılı KHK gereğince KİT yöneticileri müdebbir
bir tüccar gibi davranarak fiyatları serbest bir şekilde belirleme yetkisini
haizdirler. Ayrıca, Yıllık Genel Yatırım ve Finansman Programı
Kararnamesinde14, Kuruluşların maliyet azaltıcı önlemleri göz önüne
12/10/2009 tarihli ve 2009/15514 sayılı BKK
27
alarak, uygulanan ekonomik programda yer alan ilke ve politikalara
paralel olacak şekilde, ürettikleri mal ve hizmetlerin fiyat ve tarifelerini
saptamakta serbest oldukları hükme bağlanmıştır. Ancak, söz konusu
hükümlerin uygulanmasında zaman zaman sorunlar yaşanabilmektedir.
Bu sorunların kısmen aşılabilmesini teminen, 2008 yılında bir YPK Kararı
istihsal edilmiş ve enerji KİT’lerinde maliyet bazlı fiyatlama sistemine
geçilmiştir.15
♦
Görev zararları: KİT’ler görev zararı uygulamasında tahakkuk bazında
mali bir kayba uğramamakla beraber, nakit bazında alacaklarını
zamanında tahsil edememenin mali sıkıntılarını çekmektedir.
♦
Esnek olmayan istihdam politikası: KİT’lerde memur, sözleşmeli,
daimi işçi (kapsam içi, kapsam dışı) ve geçici işçi gibi pek çok farklı
statüde personel bulunması ve bu personel ücretlerinin farklı mevzuat ve
uygulamalarla belirlenmesi etkin ve dinamik bir insan kaynakları
yönetimini zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla, insan kaynakları yönetiminin en
temel unsurları olan personel alımı, işten çıkarmalar, ücret politikaları ve
görevde yükselme konularında KİT’ler özel sektördeki rakipleri kadar
esnek hareket edememektedir. Ayrıca, pek çok kamu kurumu da
istihdam sürecine dahil olmaktadır.
♦
Yatırım: İşletmeler açısından en önemli kararlar olan yatırım konusunda
KİT yönetim kurulları serbest değildir.
♦
İhale mevzuatı: Yaptıkları işin özelliği gereği 1938 tarihli ve 3460 sayılı
ilk KİT Kanunu’ndan bu yana Devlet ihale mevzuatından muaf olan ve bu
muafiyetleri istihsal edilen her KİT kanununda korunan KİT’ler, 2003
yılında çıkarılan 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na tabi kılınmışlardır. AB
mevzuatında sadece belirli sektörlerde (kamu hizmeti niteliği taşıyan)
faaliyet gösteren kamu işletmeleri için bu tür bir kısıtlama mevcut iken,
tüm KİT’lerin özel sektördeki rakiplerinden farklı olarak Kamu İhale
Kanunu’na tabi olması rekabet ortamını özel sektör lehine bozucu bir
nitelik taşımaktadır. Bu sorunu gidermek amacıyla, 10/07/2009 tarih ve
27284 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5917 sayılı Kanun’un 31 inci
maddesi ile elektrik üretimi, iletimi, ticareti ve dağıtımı alanında faaliyet
gösteren kamu iktisadi teşebbüslerinin, bu faaliyetlerinin yürütülmesine
yönelik olarak diğer kamu kurum ve kuruluşlarından yapacakları enerji ve
yakıt alımları, ceza ve ihalelerden yasaklama hükümleri hariç, 4734 sayılı
Kamu İhale Kanunu’ndan muaf tutulmuştur.
15
14/02/2008 tarihli ve 2008/T5 sayılı YPK Kararı ile, BOTAŞ, TKİ, TETAŞ, EÜAŞ ve TEDAŞ’ın
maliyet bazlı fiyatlama sistemine geçişi düzenlenmiştir.
28
♦
Yönetim Kurulları: Mevcut yasal alt yapı kurumsal yönetim ilkelerinin
uygulanması için uygun ortamı sağlayamamaktadır. 233 sayılı KHK’ya
göre Genel Müdür aynı zamanda yönetim kurulu başkanlığını da
yürütmektedir.
KHK’da
açıkça
tanımlanmış
üyelik
kriterleri
bulunmamakta, belirlenen az sayıda kriter de tüm üyelerde
aranmamaktadır.
♦
Denetim: KİT’lerin faaliyetlerinin yasalara uygunluğu ve yerindeliği
gecikmeli olarak denetlenmekte ve değerlendirilmektedir. Ayrıca, ilgili
bakanlık, Devlet Denetleme Kurulu, YDK, Başbakanlık Teftiş Kurulu ve
Hazine Kontrolörleri Kurulu gibi çok sayıda kurum teftiş ve denetim
yapabilmektedir. Zorunlu tutulmamış olması nedeniyle bağımsız dış
denetim yoluna başvuran KİT’lerin sayısı da oldukça sınırlıdır.
29
Bölüm 5: KİT Performansları
Bu bölümde, Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan 19 KİT hakkında genel
bilgiler verilerek 2009 yılı performansları özetlenmiştir.
Her bir KİT’in 2009 performansı ortaya konurken, faaliyet alanları ve 2009
yılındaki önemli gelişmeler özetlenmiş, seçilmiş bazı göstergeler verilerek ilgili
yıla yönelik mali durumları ortaya konulmuştur. Benzer şekilde esas ve ödenmiş
sermaye tutarları 31 Aralık 2009 tarihi itibarıyla Hazine hesaplarında yer alan
büyüklüğü göstermektedir.
Kuruluşlar sektörleri itibarıyla “Enerji ve Maden”, “Ulaştırma ve Haberleşme”,
“Tarım” ve “Diğer” olarak sıralanmıştır.
Daha ayrıntılı veriler, ilgili kuruluşun internet sitesinden veya faaliyet
raporlarından elde edilebilir.
30
31
5.1. Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş.
Yönetim Kurulu Üyeleri
Sermaye Yapısı
♦ Boş (YK Başkanı ve Genel Müdür)
Hazine Sermaye Payı: %100
♦ Mehmet KONUK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye: 1,83 milyar TL
♦ İbrahim TAN (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Ödenmiş Sermaye: 1,83 milyar TL
♦ Selahattin ÇİMEN (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Osman Zühtü GÖKSEL (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Metin AKDAMAR (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
http://www.botas.gov.tr
Önemli Gelişmeler
Doğal gaz kullanımının ülke sathında yaygınlaştırılması ve alım
anlaşmalarındaki yükümlülüklerin yerine getirilebilmesi amacıyla iletim hatlarının
inşasına hızla devam edilmiştir. 2009 yılı sonu itibarıyla 11.332 km uzunluğunda
doğal gaz boru hattı inşa edilmiş, 66 ile doğal gaz arzı sağlanmıştır. Bununla
birlikte 2008 yılının son çeyreğinden itibaren etkisini gösteren küresel ekonomik
krizin tetiklediği ekonomik durgunluğun etkisiyle 2009 yılı içerisinde tüketilen
doğal gaz miktarı bir önceki yıla göre yaklaşık %4,8 düşerek 35,1 milyar m3
düzeyinde gerçekleşmiştir.
Ortadoğu ve Hazar Bölgesi doğal gaz rezervlerini Avrupa pazarlarına bağlamayı
öngören Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı Projesine ilişkin Hükümetlerarası
Anlaşma 13/07/2009 tarihinde imzalanmış olup, hattın 2011 yılında inşaatına
başlanması, 2014 yılında ise devreye alınması planlanmaktadır.
BOTAŞ 2009 yılında yaklaşık 33 milyar metreküp doğal gaz ve LNG ithal
etmiştir.
Mali Durum
BOTAŞ’ın 31/12/2009 itibarıyla vadesi geçmiş alacakları 8,6 milyar TL’yi
aşmaktadır. Aynı tarih itibarıyla, BOTAŞ’ın çoğunluğu vergi borcu olmak üzere
vadesi geçmiş borçları 8,7 milyar TL’dir.
32
SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Faaliyet Kâr Zararı
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
KV Yabancı Kaynaklar
UV Yabancı Kaynaklar
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
Özsermaye Getiri Oranı %
İstihdam
Toplam Personel Sayısı (Ort.)
Toplam İstihdam Gideri
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: BOTAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
21.085,0
19.823,1
41,7
1.217,4
500,9
256,0
18.330,6
14.784,9
49,6
3.491,9
169,2
4.257,6
-13,1
-25,4
18,8
186,8
-66,2
1.563,1
14.659,9
234,5
3.642,2
18.302,1
12.516,3
1.138,7
4.647,1
17.536,2
946,6
2.877,3
20.413,6
12.226,5
305,4
7.881,6
19,6
303,6
-21,0
11,5
-2,3
-73,2
69,6
1,17
0,85
176
124
3,52
1,43
1,00
208
178
51,63
22,5
18,7
18,1
43,2
1.365,0
2.832
182,6
2.848
208,3
0,6
14,0
1.128,3
137,5
292,9
4.864,8
75,7
2.439,9
331,2
-44,9
733,1
Kuruluşun EGO’dan olan alacaklarının tahsil edilebilmesi amacıyla 25/05/2007
tarih ve 5669 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu’nda Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun TBMM’de kabul edilmiş, söz konusu Kanun’da Ankara
Büyükşehir Belediyesine doğal gaz dağıtımına ilişkin yeni bir şirket kurma
yetkisi verilmiş ve anılan şirketin 2 yıl içinde asgari %80’inin özelleştirilmesi ve
elde edilecek gelirden öncelikle EGO’nun BOTAŞ’a olan doğal gaz alım
borcunun karşılanması şartı konulmuştur. Ancak Büyükşehir Belediyesi
özelleştirme sürecini Kanun’da öngörülen sürede tamamlayamadığından şirket
02/07/2009 tarih ve 2009/43 sayılı Özelleştirme Yüksek Kurulu kararıyla
özelleştirme kapsam ve programına alınmış olup özelleştirmeye ilişkin işlemler
33
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir.
özelleştirilmesinin 2010 yılı içinde tamamlanması öngörülmektedir16.
Şirketin
Kuruluşun 2008 yılında toplam bilanço büyüklüğü 18,3 milyar TL iken, 2009
yılında %11,5 artışla 20,4 milyar TL’ye ulaşmıştır. 2009 yılında Kuruluşun
dönen varlıkları 17,5 milyar TL olup, aktifler içindeki payı %86’dır. Duran
varlıkları ise 2,8 milyar TL olup varlıklar içindeki payı %14’tür. Kuruluşun
kullandığı yüksek tutarlı ticari krediler nedeniyle, kaynaklar içinde kısa vadeli
yabancı kaynaklar %59,9, uzun vadeli yabancı kaynaklar %1,5, özkaynaklar ise
%38,6 oranında pay almıştır.
2009 yılında doğal gaz ve LNG satışı, ham petrolün taşınması ve verilen liman
hizmetleri sonucunda 18,3 milyar TL satış hasılatı elde edilmiştir. Kuruluşun
2009 yılı faaliyet kârı bir önceki seneye göre %187’lik artışla 3,5 milyar TL,
dönem kârı ise %1.563’lük artışla 4,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Dönem
kârında gözlemlenen artışta petrol fiyatlarındaki düşüşün gaz alım maliyetlerine
yansıması ve bu durumun satışların maliyetini azaltması, diğer faaliyetlerden
olağan gider ve zararlardaki düşüş yanında olağandışı gelir ve kârlardaki artış
ile alacakların tahsilatında gözlemlenen iyileşmenin etkisiyle yabancı
kaynaklara olan ihtiyacın azalması ve böylece finansman giderlerinde yaşanan
düşüşün etkisi büyüktür. Kârdaki artış etkisini faiz dışı fazla ve katma değer
kalemlerinde de göstermiş olup 2008 yılına oranla faiz dışı fazla %733’lük
artışla 2,4 milyar TL, katma değer ise %331’lik artışla 4,9 milyar TL düzeyinde
gerçekleşmiştir.
4.000
3.500
milyon TL
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
-500
2001
2002
Faiz Dışı Fazla
16
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Dönem Kar / Zararı
Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş.’nin ihalesi 16/08/2010 tarihinde gerçekleştirilmiş olup, ihale
tutarı 1,2 milyar ABD doları düzeyindedir. (Kaynak: http://www.oib.gov.tr)
34
Kuruluşun likidite oranlarında 2008 yılına oranla görece bir iyileşme
gözlemlenmekte olup, 2009 yılı cari oranı, 2008 yılına oranla yaklaşık %22,5’lik
artışla 1,43 düzeyinde gerçekleşmiştir. Asit test oranı ise 1’dir. Cari yılda, bir
önceki yıla göre Kuruluşun alacaklarını tahsil süresi ve dolayısıyla nakit çevirme
süresinde kötüleşme söz konusu olup alacakların tahsil süresi 176 günden 208
güne yükselmiştir.
35
5.2. Elektrik Üretim A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦
Nurettin KULALI (YK Başkanı ve Genel Müdür V.)
♦
Raşit İŞ (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦
Doç.Dr. Mahmut Faruk AKŞİT (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Mustafa HATİPOĞLU (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Boş (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.euas.gov.tr
EÜAŞ 233 ve 399 sayılı KHK’lar, 2001/2026 sayılı BKK ve 4628 sayılı Elektrik
Piyasası Kanunu çerçevesinde faaliyette bulunmak üzere kurulmuş bir kamu
iktisadi teşebbüsüdür. Ana Statüsü, 27/07/2006 tarih ve 26241 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
EÜAŞ, devletin genel ekonomi ve politikasına uygun olarak, verimlilik ve kârlılık
ilkelerine göre elektrik üretim faaliyetlerini yürütmektedir. Diğer görevleri
arasında;
♦
Elektrik enerjisi satış anlaşmaları yapmak,
♦
İlgili mevzuat gereği devir alınması gereken tesisleri devir almak ve özel
sektöre devri yapılmamış üretim tesislerini kendisi ve/veya ortakları
vasıtasıyla işletmek,
♦
Faaliyet alanıyla ilgili olarak EPDK’dan lisansları almak ve lisans
bedellerini söz konusu Kuruma ödemek ve alacağı lisansların hükümleri
uyarınca faaliyet göstermek,
♦
Elektrik üretimi için gereken her türlü etüt ve projeler ile inşaat ve tesisleri
yapmak, yaptırmak, üretim tesislerinin yapılması, bakımı ve onarımı,
rehabilitasyonu, işletilmesi ve genişletilmesi ile ilgili her türlü mal ve
hizmetleri yurt içinden ve/veya yurt dışından tedarik etmek,
♦
Gerektiğinde mevcut ve/veya kurulacak olan termik santrallarda, elektrik
üretiminde kullanılacak madenleri ve diğer hammadde kaynaklarını
işletmek veya hizmet alımı yoluyla ürettirmek
36
sayılabilir.
Önemli Gelişmeler
EÜAŞ, sahip olduğu kurulu gücü ve üretimi ile Türkiye elektrik enerjisi
sektöründe büyük bir öneme sahiptir. 2009 yılı itibarıyla kuruluş Türkiye elektrik
enerjisi üretiminin %46’sını gerçekleştirmiş olup, kurulu güç olarak ise Türkiye
toplam kurulu gücünün %54’üne sahiptir.
EÜAŞ Kurulu Gücünün Santral Tiplerine Göre Dağılımı (2009 Yılı İtibarıyla)
Santral Tipi
Hidrolik
Linyit & Taş Kömürü
Doğal Gaz
Sıvı Yakıt
EÜAŞ Kurulu Gücü İçerisindeki Payı
%48
%32
%17
%3
2009 yılında EÜAŞ tarafından üretilen elektrik enerjisinin %68’i termik; %32’i ise
hidrolik santrallerden sağlanmıştır. 2008 yılında EÜAŞ tarafından üretilen
elektrik enerjisinin %29’unun hidrolik santrallerinden karşılandığı göz önüne
alındığında, 2009 yılı üretiminde hidrolik santrallerden sağlanan üretimin toplam
üretim içerisindeki payının arttığı görülmektedir. Bu durumun oluşmasında 2009
yılında 1. kademe barajlara gelen su miktarının 2008 yılına göre %52 artması
önemli rol oynamıştır.
EÜAŞ 2009 yılı içerisinde yatırım tavan ödeneğinin %40’ını kullanmak suretiyle
277 milyon TL yatırım harcaması yapmıştır.
06/08/1998 tarihinde sözleşmesi imzalanan Afşin-Elbistan B termik santralinin
1., 2. ve 3. ünitelerinin kesin kabulleri, sırasıyla, 5 Haziran, 18 Aralık, ve 31
Temmuz 2009 tarihlerinde yapılmıştır.
Ambarlı Fuel-oil Santrali 4. ve 5. Üniteler Doğal Gaza Dönüşüm ve Güç Artırım
Projesi kapsamında yıkım ve söküm işleri 31/07/2009 tarihinde tamamlanmıştır.
Projenin 2011 yılında tamamlanması planlanmaktadır.
Kangal Termik Santrali 1. ve 2. Ünite Kazanlarının Rehabilitasyonu Sözleşmesi
kapsamında 1. Ünite Nisan 2009 tarihinde devreye alınmış, 22 Aralık 2009
tarihinde de ünitenin geçici kabulü yapılmıştır.
Yeniköy Termik Santrali Buhar Kazanları Rehabilitasyonu Projesi kapsamında
2. Ünitede demontaj-montaj çalışmaları 2009 yılında tamamlanarak ünite
devreye alınmıştır.
37
Çöllolar Kömür Sahası İşletme Projesi kapsamında 3 Ağustos 2009 tarihinde
kömür üretimine başlanmıştır.
EÜAŞ’a ait elektrik üretim tesislerinin özelleştirilmesi faaliyetlerine Mayıs 2009
itibarıyla ÖİB tarafından başlanmıştır.
ÖYK’nın 19/10/2009 tarih ve 2009/56 sayılı kararıyla EÜAŞ’a ait 56 adet küçük
hidroelektrik santralının özelleştirme programına alınmasına karar verilmiştir.
Ancak; Botan, Ceyhan, Dereiçi ve Durucasu HES’lerinin sair nedenlerle kapsam
dışında kalmasından sonra özelleştirilecek küçük akarsu HES’lerinin sayısı
52’ye düşmüştür.
Mali Durum
EÜAŞ’ın toplam bilanço büyüklüğü 2008 yılında 29,2 milyar TL iken 2009
yılında 29,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Diğer
38
2008
2009
% Artış
9.904,8
7.757,1
166,3
878,5
1.485,1
-576,4
10.584,7
6.214,9
151,9
2.524,7
647,0
1.712,3
6,9
-19,9
-8,6
187,4
-56,4
----
14.574,4
545,5
14.578,5
29.152,9
11.596,6
3.300,2
14.256,0
15.469,2
608,1
13.984,4
29.453,6
10.783,5
2.983,3
15.686,7
6,1
11,5
-4,1
1,0
-7,0
-9,6
10,0
1,26
1,05
498
74
-3,94
1,43
1,22
528
-3
10,04
14,1
16,2
6,1
-------
12.916
500,4
12.376
522,8
-4,2
4,5
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: EÜAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2.316,3
365,5
1.368,8
3.747,6
273,7
2.741,2
61,8
-25,1
100,3
Aktiflerde “ticari ve diğer alacaklar” kalemindeki, pasif kısmında ise “ticari ve
diğer borçlar” kalemindeki yüksek artışlar dikkat çekmektedir. Alacak ve borç
kalemlerindeki artışların temel sebebi, Enerji KİT’leri arasında meydana gelen
kronik tahsilat sorunudur. 2009 yılında brüt satışlar %7 artışla 10,6 Milyar TL’ye
ulaşmış, toplam enerji üretimi ise 89,45 milyar KWh olarak gerçekleşmiştir.
2008 yılına kıyasla 2009 yılında elektrik üretiminde yaşanan düşüşe rağmen
kuruluşun kârı artmış ve 2008 yılında 576 milyon TL zarar eden EÜAŞ’ın 2009
yılı kârı 1,7 milyar TL olmuştur. Bu durumun oluşmasında satış fiyatlarındaki
artış ile maliyetlerdeki azalış rol oynamıştır.
Cari oran, 2009 yılında EÜAŞ için 1,43 olarak gerçekleşmiş ve 2008 yılına göre
%14,1 oranında gelişim göstermiştir. Aynı paralelde, asit test oranı da 2008
yılına göre gelişim göstererek 1,05’ten 1,22 seviyesine ulaşmıştır.
milyon TL
EÜAŞ, 2009 yılında 3,7 milyar TL katma değer yaratmış, 2,7 milyar TL faiz dışı
fazla vermiştir. Faiz dışı fazla kaleminde 2008 yılına göre %100 oranında artış
kaydedilmiştir.
2.600
2.200
1.800
1.400
1.000
600
200
-200
-600
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Faiz Dışı Fazla
39
5.3. Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Halil ALIŞ (YK Başkanı ve Genel Müdür V.)
Hazine Sermaye Payı
♦ Kemal YILDIR (Üye - Genel Müdür Yrd.)
Esas Sermaye : 330 milyon TL
♦ Bahri MANCAR (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
Ödenmiş Sermaye: 326 milyon TL
: %100
♦ Mehmet Kamil ŞANİ (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Feridun BİLGİN (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.teias.gov.tr
TEİAŞ, 2001/2026 sayılı BKK ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu
çerçevesinde, Devletin genel enerji politikasına uygun olarak, ülkedeki tüm
iletim tesislerini devralmak, elektrik iletimi, yük tevzi ve işletme planlaması
hizmetlerini yürütmek üzere 01/10/2001 tarihinde faaliyete geçmiştir. Ana
statüsü, YPK’nın 11/06/2001 tarih ve 2001/T-19 sayılı Kararı ile onaylanmış,
29/06/2001 tarih ve 24447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
Kuruluş, 233 sayılı KHK’ya tabi bir iktisadi devlet teşekkülü olarak ve mevcut
mevzuat ve ana statüsü hükümleri çerçevesinde, Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumundan (EPDK) 13/03/2003 tarihinde aldığı iletim lisansı çerçevesinde,
yeni piyasa yapısına uygun olarak faaliyetlerini yürütmektedir.
Tek iletim lisansı sahibi olan TEİAŞ’ın ana faaliyet konuları; Türkiye elektrik
sistemini yönetmek, Türkiye iletim sistemini işletme ve bakımını yapmak,
Türkiye iletim sistemi genişleme ve yenilenme yatırımlarını yapmak, üretim
kapasitesi projeksiyonunu hazırlamak, piyasa mali uzlaştırma sistemini
çalıştırmak ve uluslararası enterkonneksiyon çalışmalarını yapmaktır.
40
Önemli Gelişmeler17
2009 yılında Türkiye toplam elektrik enerjisi üretimi 194,1 milyar kWh olarak;
yurtiçi toplam elektrik enerjisi talebi ise 193,3 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir.
2009 yılında toplam 44.766 MW olan Türkiye kurulu gücünün kaynaklara göre
dağılımı incelendiğinde; söz konusu toplamın %32,5’i hidrolikten, %32,5’i doğal
gaza dayalı üretim tesislerinden, %18,3’ü linyite dayalı üretim tesislerinden,
%5,4’ü çok yakıtlı üretim tesislerinden, %5,3’ü ithal kömür, taş kömürü ve
asfaltite dayalı üretim tesislerinden, %3,8’i sıvı yakıtlara dayalı üretim
tesislerinden , %1,8’i rüzgar santrallerinden, %0,2’si jeotermal kaynaklardan ve
%0,2’si diğer yenilenebilir kaynaklardan oluşmaktadır.
2009 yılında toplam 194,1 milyar kWh olan elektrik üretiminin kuruluşlara göre
dağılımı ele alındığında; EÜAŞ’ın payı %46,1, Yap-İşlet santrallerinin payı
%22,6, serbest üretim şirketleri ile İşletme Hakkı Devri yöntemi ile üretim yapan
tesislerin payı %17,0, Yap-İşlet-Devret santrallerinin payı %7,2 ve
otoprodüktörlerin payı %7,2’dir.
Diğer taraftan söz konusu üretimin %48,6’sı doğal gazdan, %20’si linyitten,
%18,5’i hidrolikten, %8,3’ü ithal kömür, taş kömürü ve asfaltitten, %3,1’i sıvı
yakıtlardan, %0,8’i rüzgardan, %0,2’si jeotermalden ve geri kalanı diğer
yenilenebilir kaynaklardan oluşmuştur.
2009 yılında Irak ve Suriye’ye elektrik enerjisi ihraç edilmiş ve Nahçıvan, İran
(Türkmenistan) ve Gürcistan’dan elektrik enerjisi ithal edilmiştir.
2004 yılında yayımlanan Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma
Yönetmeliğinin (G-DUY) yerini alan Nihai DUY (N-DUY) 14/04/2009 tarihinde
yayımlanmış, sanal uygulama dönemini müteakiben 01/12/2009 tarihi itibarıyla
mali uygulamasına geçilmiştir.
Elektrik Piyasası Kanunu, dengeleme ve uzlaştırma sistemi ile bütünlenen ikili
anlaşmalar piyasası modelini öngörmektedir. Bu tür modellerde, elektrik
talebinin uzun (yıllık ve aylık) ve kısa (günlük) dönemli ikili anlaşmalar ile
karşılanacağı ve elektrik piyasalarında işlem gören hacmin büyük oranda ikili
anlaşmalar ile gerçekleşeceği öngörülmüştür.
17
Bu başlık altında yer alan bilgiler, esas olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından
yayımlanan 2009 yılı Faaliyet Raporundan alınmıştır.
41
Mali Durum
TEİAŞ’ın maliyetleri, temel olarak elektriğin iletim sistemi üzerinden güvenilir bir
şekilde naklini teminen iletim sisteminde yapılan yatırımlar ve iletim sisteminin
işletme, bakım ve yan hizmetler ile ilgili maliyetlerdir. Bu maliyetler 4628 sayılı
Kanun uyarınca düzenlemeye tabidir.
İletim sistem kullanım bedeli ile iletim sistem işletim bedeli EPDK tarafından
belirlenen gelir tavanı ile düzenlenmektedir.18 TEİAŞ üretici ve tüketicilere iki
ayrı fiyat sistemi uygulamaktadır ve bu fiyatlar iletim kapasite sınırlarını yansıtır
biçimde bölgeler arası farklılıklar göstermektedir.
Kuruluşun iletim gelirleri esas olarak, iletilen elektriğin miktarı üzerinden değil,
müşterilere tahsis edilen ve iletim hatlarına bağlanan üretim/tüketim gücü
üzerinden belirlenmektedir.
Şirketin 2009 yılı faaliyet döneminde; 8,5 milyar TL net satış hasılatından 8,2
milyar TL hizmet satış maliyeti ile 51,5 milyon TL faaliyet gideri düşüldükten
sonra 234 milyon TL işletme faaliyet kârı oluşmuştur. Buna olağan ve olağan
dışı gelirler toplamı 126,3 milyon TL ilave edilip, olağan ve olağan dışı giderler
toplamı olan 322,3 milyon TL ile 92,5 milyon TL’lik finansman giderleri tenzili
sonucunda 54,5 milyon TL dönem zararı oluşmuştur. Diğer taraftan kuruluşun
borçları 2008 yılına kıyasla yaklaşık %22 artarak 2,7 milyar TL’ye, alacakları ise
yaklaşık %10 artarak 3,5 milyar TL’ye yükselmiştir.
Ayrıca 2009 yılı faaliyet döneminde nakdi yatırım harcama tutarı 618,9 milyon
TL olmuştur.
18
Gelir tavanları, enerji fiyatı endeksi, önceden belirlenmiş bir verimlilik faktörü ve bir önceki yıl
oluşmuş olan gelir açık veya fazlasında göre her yıl ayarlanmaktadır.
42
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Toplam Personel Sayısı (ort.)
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TEİAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
7.478,0
7.405,1
47,4
20,9
169,1
-78,7
8.504,9
8.213,3
51,5
234,0
92,5
-54,5
13,7
10,9
8,7
1.017,5
-45,3
30,7
5.969,6
69,5
5.865,7
11.835,3
5.112,8
789,8
5.932,7
4.645,9
67,6
6.235,8
10.881,7
3.939,4
1.064,1
5.878,2
-22,2
-2,7
6,3
-8,1
-22,9
34,7
-0,9
1,17
1,14
280
42
-1,32
1,18
1,13
185
28
-0,92
1,0
-1,2
-34,1
-34,8
30,0
8.075
326,3
8.142
343,0
0,8
5,1
775,7
463,6
-170,3
763,2
618,9
-423,7
-1,6
33,5
-148,7
milyon TL
600
400
200
0
-200
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Faiz Dışı Fazla
43
5.4. Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Hacı Duran GÖKKAYA (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Mehmet AYERDEN (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye: 179 milyon TL
♦ Yaşar ÇAKMAK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Hüseyin KARAKAYA (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Nilgün Ş. AÇIKALIN (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Boş (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tetas.gov.tr
TETAŞ 2001/2026 sayılı BKK ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu
çerçevesinde faaliyette bulunmak üzere kurulmuş ve Ana Statüsü, 29/06/2001
tarih ve 24447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
TETAŞ, devletin genel ekonomi ve politikasına uygun olarak elektrik enerjisinin
alımı ve satışına ilişkin ticaret faaliyetlerini sürdürmektedir. Diğer görevleri
arasında; ilgili mevzuat kapsamında imzalanmış olan enerji alım ve satış
anlaşmalarını mülga TEAŞ'tan ve TEDAŞ'tan devralmak ve yürütmek, 4628
sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun getirdiği koşullarla sınırlı kalmak üzere,
gerektiğinde enerji satış anlaşmaları ve süresi bir yılı aşmayan enerji alım
anlaşmaları yapmak ve yürütmek, enterkoneksiyon şartları oluşmuş ülkelerden
ve ülkelere, bakanlık politikalarına uygun olarak elektrik ithalat ve ihracatı
yapmak, toptan satış tarifesini hazırlamak ve onaylanmış tarifeyi uygulamak,
EÜAŞ uhdesinde kalacak hidroelektrik santrallarından enerji almak,
yükümlülüklerini yerine getirmek üzere yeterli, sürekli ve düşük maliyetli elektrik
enerjisi temini için gerekli tedbirleri almak, teşekkülün taraf olacağı enerji alım
ve satış anlaşmalarını değişen sektör şartlarına göre ve yasal düzenlemelere
uygun olarak Hazine Müsteşarlığının uygun görüşünü almak kaydıyla tadil
etmek yer almaktadır.
Önemli Gelişmeler
4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda değişiklik yapan 5496 sayılı Kanun ile
TETAŞ ile perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri arasında, süresi beş
yılı aşmamak kaydıyla enerji alım-satımına ilişkin geçiş dönemi anlaşmaları
44
imzalanması hükme bağlanmış ve 2006 yılı Haziran ayında söz konusu
sözleşmeler imzalanmıştır.
Bu sözleşmeler kapsamında EÜAŞ, uhdesinde yer alan büyük hidroelektrik
santrallarından üreteceği yıllık yaklaşık 25 milyar KWh elektriği TETAŞ’a
satacaktır. TETAŞ ise, alım garantili sözleşmeler çerçevesinde alacağı enerjiyi
EÜAŞ’tan alacağı enerji ile paçallayacak ve EPDK’ca da onaylanacak bir
fiyattan 20 dağıtım şirketine satacaktır.
15-20 yıl gibi uzun süreleri kapsayan Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve
İşletme Hakkı Devri (İHD) sözleşmelerinin rekabet ortamında yapılmamış
olması, büyük bölümü yüksek maliyetli doğal gaza dayalı olan Yİ tesisleri
üretiminin %85’inin ve YİD tesisleri üretiminin tamamının yapılan sözleşmeler
çerçevesinde satın alınması zorunluluğu TETAŞ’ın maliyetlerini artırmaktadır.
Diğer taraftan, 5710 sayılı Kanun uyarınca 24/03/2008 tarihinde, Nükleer
Santral ihalesine ilişkin yarışma süreci başlatılmış, 24/09/2008 tarihinde alınan
teklif ile ilgili değerlendirmeler sonucunda yarışma, Kasım 2009’da iptal
edilmiştir19.
2009 yılı içerisinde Kuruluş, altı ayrı kaynaktan, yaklaşık 84 milyar KWh elektrik
satın almış olup bu alımların 20 milyar KWh’si EÜAŞ’tan, 60 milyar KWh’lik
bölümü Yİ, YİD ve İHD kapsamındaki santrallardan, 3,6 milyar KWh’lik bölümü
PMUM’dan; geri kalan kısmı ise ithalat alımları ile otoprodüktörlerden
gerçekleşmiştir. Alınan enerjinin TETAŞ’a toplam maliyeti yaklaşık 9,3 Milyar TL
olmuştur.
TETAŞ 2009 yılında, 5 ayrı müşteri grubuna 83 Milyar KWh elektrik enerjisi
satmıştır. 2009 yılı satışlarının yaklaşık %74’ü kamu dağıtım şirketlerine, %18’i
özel dağıtım şirketlerine %5,5’i serbest müşterilere, %1,8’i TEİAŞ (PMUM) ’a ve
%0,4’ü ise ihracat kapsamında yurtdışına yapılmıştır. Anılan dönemde TETAŞ
elektrik enerjisi satışlarından yaklaşık 11,1 Milyar TL hasılat elde etmiştir. 2009
yılı TETAŞ elektrik satış birim fiyatı yaklaşık 13,3 kr/KWh mertebesinde
oluşmuştur.
19
Rusya ile imzalanan ve 15/07/2010 tarihinde TBMM Genel Kurulunca uygun görülen Türkiye
Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyetinde
Akkuyu Sahasında Bir Nükleer Güç Santralinin Tesisime ve İşletimine Dair İşbirliğine İlişkin
Anlaşma uyarınca, Akkuyu sahasında toplam 4.800 MW gücünde 4 üniteden oluşan bir santral
inşa edilecek ve bunlara 15 yıl boyunca alım garantisi verilecektir. 2.400 MW gücündeki ilk 2
ünitenin %70 üretimi, diğer 2 ünitenin ise %30 üretimi TETAŞ tarafından 15 yıl boyunca
ortalama 12,35 USD-cent/KWh’den satın alınacaktır.
45
Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği 14 Nisan 2009 tarihli
Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Mali Durum
TETAŞ’ın toplam bilanço büyüklüğü 2008 yılında 12,2 milyar TL iken 2009
yılında 12,1 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Aktif büyüklüğünün önemli
bir kısmını “Ticari ve Diğer Alacaklar” kalemi oluşturmakta olup, bu kalemde
2008 yılının aksine 2009 yılında önemli bir artış gözlemlenmemiştir. Buna
ilaveten, TETAŞ bilançosunun pasif tarafının önemli bir oranını oluşturan “Kısa
Vadeli Yabancı Kaynaklar” kalemi de 2009 yılı içerisinde %3,8 mertebesinde
gerilemiştir.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TETAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
46
2008
2009
% Artış
9.448,0
10.014,7
19,8
-587,8
1,3
-983,1
11.052,4
9.287,6
22,0
1.742,9
24,6
372,1
17,0
-7,3
11,2
---1.818,4
----
12.183,5
0,0
4,6
12.188,1
12.957,1
35,9
-804,9
12.081,6
0,0
5,5
12.087,1
12.460,5
59,3
-432,8
-0,8
-100,0
20,0
-0,8
-3,8
65,1
46,2
0,94
0,92
452
73
313,68
0,97
0,95
379
-43
-60,13
3,1
3,7
-16,1
-------
209
7,0
213
7,5
1,9
6,8
-973,4
0,3
-983,0
432,2
1,8
420,1
---511,9
----
Kuruluş, alacaklarını yeterli ölçüde tahsil edemediğinden özel sektör
statüsündeki Yap İşlet, Yap İşlet Devret ve İşleme Hakkı Devri santrallarına olan
borçlarını gecikmeli olarak ödeyebilmekte, bu durum zaman zaman faiz ödemek
durumunda kalan Kuruluşun finansman maliyetini artırıcı bir etki de
yaratmaktadır. TETAŞ’ın brüt satışları 2009 yılında %17 artarak 11,1 milyar
TL’ye yükselmiştir. 2008 yılında 588 milyon TL faaliyet zararı açıklayan Kuruluş,
2009 yılında 1.743 milyon TL faaliyet kârı açıklamıştır.
400
milyon TL
200
0
-200
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-400
-600
-800
-1.000
Faiz Dışı Fazla
47
5.5. Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦
Dr. Selahaddin ANAÇ (YK Başkanı ve Genel
Müdür)
♦
Boş (Üye - Genel Müdür Yrd.)
♦
Boş (Üye - Genel Müdür Yrd.)
♦
Yusuf Ziya COŞAR (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Mehmet TOMBUL (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦
Nurşen DEMİRBİLEK (Üye - Hazine Temsilcisi)
Esas Sermaye: 1 milyar TL
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tki.gov.tr
Önemli Gelişmeler
Kuruluş 2003 yılından bu yana görev zararı kararnameleri çerçevesinde, Sosyal
Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca tespit ederek Valiliklere bildirilen fakir
ailelere, 500 kilodan az olmamak üzere kömür teslimatı yapmaktadır. Bu
uygulama gereğince TKİ tarafından gerçekleştirilen harcamalar görev zararı
olarak Hazine’ce ödenmektedir. Ancak gerek görev zararı ödeneklerinin bütçe
kısıtları ve Hazine nakit programı çerçevesinde belirlenmesi, gerek görev zararı
tutarının kesinleştirilmesine ilişkin sürecin uzaması TKİ’yi zaman zaman kısa
vadeli yabancı kaynak kullanımına zorlamıştır. Kuruluşun 2009 sonu itibarıyla
ticari banka kredi borcu 396 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
Mali Durum
TKİ’nin aktif büyüklüğü 2008 yılında 1,73 milyar TL iken, 2009 yılında %13,8
artışla 1,97 milyar TL’ye ulaşmıştır. Banka kredileri bir önceki yıla göre
%28,4‘lük bir azalışla 396 milyon TL’ye gerilemiştir.
Brüt satışlar 2009 yılında %6,6 artışla 2,26 milyar TL olarak gerçekleşmiş, cari
yıl dönem kârı ise 424 milyon TL olmuştur.
48
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı)
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TKİ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
2.122,4
1.549,5
249,2
323,8
107,8
196,0
2.261,6
1.552,6
274,8
434,2
65,4
424,0
6,6
0,2
10,3
34,1
-39,3
116,3
823,6
177,4
911,2
1.734,8
927,1
99,3
708,4
1.072,6
233,3
897,8
1.970,5
765,9
132,8
1.071,8
30,2
31,5
-1,5
13,6
-17,4
33,7
51,3
0,89
0,68
106
98
25,23
1,40
1,04
125
118
39,22
57,7
51,3
17,7
20,7
55,5
8.506
390,0
8.832
397,6
3,8
1,9
332
252
-24,0
1.536,0
34,3
301,0
1.625,4
46,3
68,0
5,8
35,1
-77,4
2008 yılında 301 milyon TL faiz dışı fazla veren TKİ, 2009 yılında 68 milyon TL
faiz dışı fazla vermiştir.
49
milyon TL
500
400
300
200
100
0
-100
-200
-300
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Faiz Dışı Fazla
50
5.6. Türkiye Taşkömürü Kurumu
Sermaye Yapısı
♦ Burhan İNAN (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Çetin ONUR (Üye - Genel Müdür Yrd.)
♦ Mustafa ŞİMŞEK (Üye - Genel Müdür Yrd.)
♦ Mahmut YILMAZ (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Boş (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Mehmet AÇIKEL (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.taskomuru.gov.tr
Önemli Gelişmeler
TTK düşük verimlilik, yüksek üretim maliyetleri ve bunların beraberinde getirdiği
sorunlarla karşı karşıyadır. İç talebin mümkün olduğu ölçüde yerli kaynaklardan
karşılanması ve arz güvenliğinin kısmen de olsa sağlanabilmesi için, yüksek
işçilik maliyetleri nedeniyle mali sıkıntıda bulunan TTK’ya maaş, ücret, ikramiye
ve SSK ödemelerinde kullanılmak üzere Hazine Müsteşarlığınca bütçeden
kaynak aktarılmaktadır.
TTK’nın üretim maliyetlerinin yüksekliği ve bu sorunun mevcut yapı içinde
çözülememesi hususu dikkate alındığında, etkin ve verimli işletmecilik
koşullarının sağlanması için kurumun öncelikle rödövans üretimini
yaygınlaştırmasının gerekli olduğu düşünülmektedir.
TTK, halihazırda rödövanslı sahalardan aldığı kömürün ticaretinden kâr elde
etmekte birlikte, uygulamanın önümüzdeki yıllarda devam edip etmeyeceği
belirsizliğini korumaktadır.
9. Kalkınma Planı 2009 yılı programında TTK’nın yeniden yapılandırılmasına
yönelik olarak eylem planı hazırlanması öngörülmüş olup, çalışmalara
başlanılmıştır. Söz konusu tedbirden sorumlu kuruluş Hazine Müsteşarlığı olup,
işbirliği yapılacak kuruluşlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, DPT, TTK ve
ilgili diğer kurum ve kuruluşlardır.
51
Mali Durum
TTK yapısal sorunlar nedeniyle sürekli zarar eden ve finansman desteğine
ihtiyaç duyan bir Kuruluştur.
TTK’nın brüt satışları 2009 yılında 2008 yılına oranla %2,6’lık düşüşle 300
milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
2008 yılında 382 milyon TL olan dönem zararı, 2009 yılında %1’lik artışla 386
milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Dönem zararındaki artışın önemli kısmı Kozlu
Taşkömürü İşletme Müessesesinde gerçekleşmiştir.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TTK, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
52
2008
2009
% Artış
307,6
532,5
103,0
-327,9
0,0
-381,7
299,6
544,4
113,6
-358,5
0,0
-386,1
-2,6
2,2
10,3
-9,3
0,0
-1,2
248,4
44,7
227,8
476,2
67,0
0,5
408,7
264,4
68,2
257,9
522,3
88,7
0,9
432,7
6,5
52,8
13,2
9,7
32,4
90,2
5,9
3,71
2,83
165
147
-111,95
2,98
1,87
73
157
-91,77
-19,6
-33,9
-55,9
6,7
18,0
11.627
455,4
12.866
533,8
10,7
17,2
523
410
-21,6
92,0
31,6
107,5
168,1
34,2
-46,6
82,7
8,2
----
Sürekli zarar eden ve bu nedenle finansman desteğine ihtiyaç duyan kuruma
bütçeden sermaye ve görev zararı ödemesi adı altında, 2008 yılında 523 milyon
TL, 2009 yılında ise 410 milyon TL kaynak aktarılmıştır.
milyon TL
2008 yılında bütçeden yapılan aktarımın bir önceki yıla göre yüksek olmasının
ve dönem zararının %9,4 azalış göstermesinin de etkisiyle 2008 yılını, faiz dışı
fazla vererek kapatan Kuruluş 2009 yılında faiz dışı açık vermiştir.
200
100
0
-100
-200
-300
-400
-500
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Faiz Dışı Fazla
53
5.7. Türkiye Petrolleri A.O.
Sermaye Yapısı
♦ Mehmet UYSAL (YK Başkanı ve Genel Müdür)
Hazine Sermaye Payı
♦ Yurdal ÖZTAŞ ( Üye - Genel Müdür Yrd.)
Esas Sermaye : 1.500 milyon TL
♦ Boş ( Üye - Genel Müdür Yrd.)
Ödenmiş Sermaye: 1.411 milyon TL
: %94,53
♦ Cumali KINACI (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Yusuf YAZAR (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ İsmet SALİHOĞLU (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tpao.gov.tr
TPAO petrol sektöründe, 6326 sayılı Petrol Kanunu, 4646 sayılı Doğal Gaz
Piyasası Kanunu ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu çerçevesinde;
upstream faaliyetleri (arama, sondaj, kuyu tamamlama ve üretim), doğal gaz
depolama, ham petrol ve doğal gaz boru hattı projelerine katılım ve bağlı
kuruluşu TPIC kanalıyla petrol ticareti ve taşımacılığı olmak üzere 4 alanda
faaliyet göstermektedir.
Önemli Gelişmeler
Ülkemiz hidrokarbon potansiyelinin araştırılması, keşfi, tespiti ve üretilmesi
faaliyetleri kapsamında çalışmalarını sürdüren Kuruluş 2009 yılında yurtiçi ham
petrol üretimini bir önceki seneye göre %28 oranında arttırarak günlük 37.000
varil düzeyine çıkarmıştır.
Ham petrol ve doğal gaz fiyatlarındaki istikrarsız seyir, Türkiye’nin de içinde
bulunduğu net enerji ithalatçısı ülkeler için uzun dönemli arz güvenliği hususunu
ön plana çıkarmaktadır. Bu ortamda, TPAO’nun üretim payının artırılması büyük
bir önem kazanmıştır. Bu çerçevede arama, üretim, sondaj ve diğer
kalemlerden oluşan TPAO yatırım ödeneği, 2009 yılında 522 milyon TL olarak
gerçekleşmiştir. TPAO’nun 2000 yılından 2009 yılına kadar yurtiçi ve yurtdışı
kümülatif yatırım gerçekleşmesi ise 4,7 milyar Dolar’a ulaşmıştır.
54
2009 yılında yapılan yurt içi yatırım harcamalarının %40,9’u sondaj, %24,9’u
arama, %20,3’ü üretim ve %13,9’u diğer faaliyet alanlarına aittir. (Tablo 12)
Kuruluş özellikle Karadeniz’in derin sularının altında tespit edilen yapıların
muhtemel hidrokarbon potansiyelinin araştırılması, keşfi tespiti ve üretilmesine
ilişkin yatırımlarına hız kazandırmış ve son yıllarda büyük bir yatırım hamlesi
gerçekleştirmiştir. Bu yatırım hamlesinin sonuçlarına bağlı olarak ilk derin deniz
sondajına başlanmasını teminen yurtdışından kiralanan derin deniz sondaj
gemisi Karadeniz’de çalışmalarına başlamıştır.
TPAO halihazırda ülkemiz toplam ham petrol üretiminin %76’sını, doğal gaz
üretiminin ise %38’ini karşılamaktadır.
Tablo 12: TPAO - Yurt İçi Yatırım Harcamaları Dağılımı (2007-2009)
2007
Milyon Milyon
TL
Dolar
2008
Milyon Milyon
TL
Dolar
%
2009
Milyon Milyon
TL
Dolar
%
%
Arama
135,4
104
29,9
42,8
33,1
10,3
130,3
84,2
24,9
Üretim
39,9
31
8,9
61,4
47,5
15
106,2
68,6
20,3
Sondaj
220,7
170
48,9
167
129,4
40,4
213,9
138,3
40,9
Diğer
56,3
43
12,3
141,3
109,4
34,1
72,9
47,1
13,9
TOPLAM
452
348
100,0
413
319,6
100,0
522,6
338,1
100,0
Kaynak: TPAO
Mali Durum
TPAO’nun 2008 yılında 2,07 milyar TL olan dönen varlıklar toplamı 2009 yılında
%27,5 artışla 2,64 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiş, bu artış cari oranda da
ciddi bir artışa neden olmuştur. Dönen varlıklar ve diğer kalemlerdeki bu artışın
nedeni ham petrol üretimindeki artıştan dolayı yurtiçi satış gelirlerinin artmasıdır.
Brüt satış hacmi ise 2008 yılına göre %15,4 oranında düşerek 1,29 milyar TL
düzeyinde gerçekleşmiş, faaliyet kârı %79,8 ve dönem kârı ise %76,1 oranında
düşerek sırasıyla 89,2 milyon TL ve 423,5 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
55
Kuruluşun 2008 yılında 286 milyon TL olan uzun vadeli yabancı kaynakları 2009
yılında 361 milyon TL’ye yükselmiş olup, bu durum borç ve gider
karşılıklarındaki artıştan kaynaklanmaktadır.
2009 yılında ortaklığın aktiflerinin %85’i öz kaynaklarla, %15’i ise yabancı
kaynaklarla finanse edilmiş olup, 2009 yılında 2008 yılına kıyasla kaynak
kullanımına ilişkin önemli bir değişiklik olmamıştır.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat payı)
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TPAO, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
56
2008
2009
% Artış
1.528,2
480,1
477,3
441,2
0,0
1.772,4
1.292,7
436,3
661,5
89,2
0,0
423,5
-15,4
-9,1
38,6
-79,8
29,7
-76,1
2.075,0
249,8
2.479,1
4.554,1
344,1
285,9
3.924,1
2.645,5
322,5
2.392,0
5.037,5
376,5
360,6
4.300,4
27,5
29,1
-3,5
10,6
9,4
26,1
9,6
6,03
5,25
26
181
47,87
7,03
6,03
27
172
9,15
16,5
14,8
5,8
-5,4
-80,9
4.668
259,4
4.577
299,4
-1,9
15,4
355,9
105,9
-70,2
2.101,9
412,5
1.025,6
795,7
522,7
84,7
-62,1
26,7
-91,7
Kuruluşun cari oranı 2008’de 6,03 iken 2009’da 7,03’e; asit test oranı ise
5,25’den 6,03’e yükselmiştir. Her iki oran da istenen düzeyin de üzerinde
gerçekleşmiş olup bu durum kuruluşun kısa vadede herhangi bir nakit sıkıntısı
yaşamayacağını göstermektedir.
TPAO’nun alacak tahsil süresi, 2008 yılında 26 gün iken 2009 yılında 27 güne
çıkmış, 2008 yılında 181 gün olan nakit çevirme süresi ise, cari yılda 172 güne
gerilemiştir.
2009 yılında bütçeye 105,9 milyon TL hasılat payı ödemesi yapan Kuruluş,
dönem kârındaki düşüşün de etkisiyle 2009 yılında bir önceki yıla göre %62’lik
düşüşle 795,7 milyon TL katma değer yaratmış, faiz dışı fazlası ise bir önceki
yıla göre %91,7’lik düşüşle 84,7 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca
Kuruluşun özsermaye getiri oranı 2009 için %9,15’tir.
1.800
milyon TL
1.400
1.000
600
200
-200
2001
2002
Faiz Dışı Fazla
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
57
5.8. Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Orhan YILMAZ (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Muhsin GANİOĞLU (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Boş (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Yücel YALÇINOĞLU (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ M.Emin ZARARSIZ (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.etimaden.gov.tr
Önemli Gelişmeler
Eti Maden, 2009 yılında 594 bin tonluk üretimle, 1,5 milyon tonluk dünya Bor
Oksit (B203) üretiminin %39’unu gerçekleştirmiştir. Kuruluş ayrıca, 507.000 ton
B203 ürün satışı ile dünya bor talebinin %36’sını karşılamıştır.
Fiili bor üretiminde, bor oksit bazında, yaklaşık olarak Avrupa (Türkiye) %41 pay
ile birinci sırada yer alırken, onu Kuzey Amerika (ABD) %29, Güney Amerika
(Şili, Arjantin, Peru ve Bolivya) %18 ve Asya (Rusya, Çin ve Hindistan) %12
payla takip etmiştir.
Kuruluş için ihracat önemli paya sahip olup, 2009 yılında miktar bazında
ihracatın payı %96,4 olmuştur. Kuruluş cari yılda 1,5 milyon ton bor ihraç etmiş
olup, ihracat satış gelirleri bir önceki yıla göre %35 artarak 518 milyon ABD
Doları’na ulaşmıştır.
Kuruluş son dönemde Uzak Doğu ve Rusya’ya olan bor ihracatını önemli bir
miktarda artırmıştır. Bor ihracatının bölgesel dağılımı aşağıdaki grafikte
gösterilmektedir.
58
Grafik 3: Bor İhracatının Bölgesel Dağılımı (2009)
Avrupa
33%
Kuzey&Güney
Afrika
Amerika
1%
8% Orta Doğu
2%
Uzak Doğu
56%
Sektör bazında Kuruluşun bor satışları incelendiğinde, satışların %41’i cam,
%38’i frit-seramik, %3’ü temizlik-deterjan ve %18’i diğer sektörlere olmuştur.
2840 sayılı Kanun, bor sahalarının kamu tarafından işletilmesi, yönetilmesi ve
pazarlanmasını öngörmektedir. Ancak, kurulu kapasitenin dış talebi
karşılamasının mümkün olmadığı durumlarda, ülkemizin bor pazarından daha
fazla pay alabilmesini teminen, Kuruluş hizmet alımı yoluyla destek almaktadır.
Mali Durum
2009 yılında Kuruluşun brüt satışları %4,2 azalarak 695 milyon TL olmuş,
dönem kârı ise %7,8 artarak 315,7 milyon TL’ye ulaşmıştır.
Kuruluş, Hazineye 2008 yılında 178 milyon TL ve 2009 yılında ise 193 milyon
TL temettü ödemesi yapmıştır.
Kısa Vadeli Yabancı Kaynak kullanımı, 2008 yılında 69 milyon TL iken, 2009
yılında %43 artışla 98,9 milyon TL’ye çıkmıştır. 2008 yılında, 149,2 milyon TL
faiz dışı fazla veren Kuruluş, 2009 yılında 134,9 milyon TL faiz dışı açık
vermiştir.
59
milyon TL
340
240
140
40
-60
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-160
Faiz Dışı Fazla
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat Payı)
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: ETİ MADEN, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
60
2008
2009
% Artış
725,0
327,5
138,2
259,3
0,0
292,9
694,9
264,2
127,9
302,8
0,0
315,7
-4,2
-19,3
-7,5
16,8
0,0
7,8
525,4
155,0
667,3
1.192,6
69,1
25,2
1.098,3
376,3
146,6
899,0
1.275,3
98,9
36,0
1.140,4
-28,4
-5,4
34,7
6,9
43,1
43,1
3,8
7,60
4,23
47
168
20,25
3,81
1,45
56
228
22,56
-49,9
-65,7
18,9
35,9
11,4
3.414
123,5
3.431
130,5
0,5
5,7
178
193
8,4
522,6
110,9
149,2
535,5
173,0
-134,9
2,5
56,1
----
5.9. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
İşletmesi Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Süleyman KARAMAN (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Veysi KURT (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye : 17,0 milyar TL
♦ İsa APAYDIN (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Talat AYDIN (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Şükrü KUTLU (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Ümit Ulvi CANİK (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Ulaştırma Bakanlığı
http://www.tcdd.gov.tr
İlk demiryolu hattı olan 130 km'lik İzmir - Aydın hattının yapımına 1856 yılında
başlanmıştır. 1856 - 1922 yılları arasında tüm Osmanlı topraklarında toplam
8.619 km ve 1923 - 1950 arası dönemde ise 3.578 km demiryolu yapılmıştır.
1950 yılından sonra ülkemizde demiryolu taşımacılığı yerine karayolu
taşımacılığına ağırlık verilmiştir. Ülkemiz yolcu taşıma paylarına bakıldığında,
karayolu yolcu taşıma payı %96, demiryolu yolcu taşıma payı ise yalnızca
%2'dir. Demiryollarının, mevcut altyapı ve işletme koşullarının iyileştirilmemesi
ve yeni koridorlar açılamaması nedeniyle yolcu taşımacılığındaki payı son 50
yılda %38 oranında gerilemiştir.
Ülkemiz ulaşım sistemi içerisinde karayolu-demiryolu yük taşıma paylarına
bakıldığında, karayolu yük taşıma payı %94, demiryolu yük taşıma payı ise
%4'dür. Demiryollarının yük taşımacılığındaki payı son 50 yılda %60 oranında
gerilemiştir.
TCDD, ülkemizdeki demiryolu taşımacılığını düzenleyen, işleten ve kontrol eden
resmî kurum olup, aynı zamanda sektörde faaliyet gösteren tek şirket olma
özelliği taşımaktadır.
1953 yılına kadar katma bütçeli bir devlet idaresi iken, 29 Temmuz 1953
tarihinden itibaren 6186 sayılı Kanunla "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
61
İşletmesi" adı altında kamu iktisadi devlet teşekkülü haline getirilmiştir. 233
sayılı KHK ile de "kamu iktisadi kuruluşu (KİK)" olmuştur.
TCDD 18 ihtisas Daire Başkanlığı ile Hukuk, Savunma ve Basın Halkla İlişkiler
birimlerinden oluşmakta, demiryolu taşımacılığı ile ilgili hizmetler 7 Bölge
Müdürlüğünce yürütülmektedir.
TCDD bir KİK olarak yapılandırılması sebebiyle bulunduğu sektörde tekel
konumundadır.
Önemli Gelişmeler

Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesi
Proje, ilk olarak mevcut hattın yanına ilave bir yol yapımını içeren rehabilitasyon
çalışması olarak planlanmış, sonradan mevcut hat korunarak bunun dışında
yeni çift hatlı hızlı tren projesine dönüştürülmüştür.
Ankara-İstanbul Hızlı Tren güzergâhının tamamlanması ile bu güzergâh
üzerinde çalıştırılacak hızlı tren setlerinin temini sonucu Ankara-İstanbul
arasının yaklaşık 3 saate inmesi öngörülmektedir.

Ankara-Konya Hızlı Tren Projesi
Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesinin yanı sıra Ankara-Konya Hızlı Tren
Projesi'nin inşaatı devam etmektedir.
Projenin tamamlanması ile Polatlı'dan başlayarak Güneye doğru inen 250 Km
/saat hıza uygun çift hatlı, elektrikli, sinyalli yeni demiryolu inşa edilmiş olacaktır.

Marmaray Projesi
Marmaray Projesi ile her iki yakadaki demiryolu hatları İstanbul Boğazı'nın
altından geçen bir demiryolu tüneli ile birbirine bağlanacaktır. Boğaz demiryolu
tüp tünel geçişi, Yedikule'de yeraltına girmekte, Yenikapı ve Sirkeci yer altı
istasyonları ile devam etmekte, Boğaz'ın altından geçerek Üsküdar yer altı
istasyonuna bağlanmakta ve Söğütlüçeşme'de yüzeye çıkmaktadır.
Marmaray Projesi'nin ikinci etabı olarak adlandırılan Gebze - Haydarpaşa,
Sirkeci -Halkalı banliyö hatlarının iyileştirilmesi çalışmaları kapsamında, Asya
yakasında 43,4 km, Avrupa yakasında 19,6 km'lik banliyö hatları yüzeysel
metroya dönüşecek, 36 istasyon yenilenecek, hat sayısı üçe çıkarılacak, bu
hatların birinde TCDD yük ve ana hat yolcu taşımacılığı yapacaktır. Marmaray'ın
62
hizmete girmesiyle birlikte Gebze - Halkalı arasında 2-10 dakikada bir sefer
yapılarak her iki yakada bir saatte tek yönde 75.000 yolcu taşınabilecektir.

TCDD’nin Yeniden Yapılanma Çalışmaları
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) Genel Müdürlüğünün yeniden
yapılanma çalışmalarının dayanağını, AB Mevzuatına uyum sağlamak üzere
hazırlanan 2003 - 2008 yılları demiryolu taşımacılığı eylem planı oluşturmakta
olup, söz konusu eylem planı doğrultusunda “Türk Demiryolu Sektörünün
Yeniden Yapılandırılması ve Güçlendirilmesi” projesi hazırlanmıştır. Projenin
amacı, AB Mevzuatına uygun olarak demiryolu sektörünün yasal ve yapısal
çerçevesinin oluşturulmasıdır.
Proje kapsamında yer alan Eşleştirme Projesi ülkemiz demiryolu sektörü için AB
müktesebatına uyumlu yasal düzenlemelerin yapılmasını içermektedir. Proje ile
Demiryolu sektörünü düzenleyen bir “Demiryolu Çerçeve Kanunu” ve “TCDD
Kanunu” ve bu kanunları tamamlayıcı nitelikte “Trafik Emniyeti, Karşılıklı
İşletilebilirlik ve Lisansların verilmesi” ile “Altyapı Tahsisi ve Altyapı
Ücretlendirmesi” Yönetmelik taslakları 2006 sonu itibarıyla hazırlanarak,
Ulaştırma Bakanlığına iletilmiştir. Ancak, Ulaştırma Bakanlığı tarafından
taslaklar nihai şekline getirilemediği için kanunlaşma sürecine başlanamamıştır.
Taslak Kanunlara ek olarak tamamlayıcı nitelikte hazırlanan Taslak
Yönetmeliklerle, AB müktesebatında öngörülen gerekli organların (Düzenleyici
Organ, Emniyet Otoritesi ve Kaza Araştırma Kurulu) kurulması ve bunların rolü,
sorumlulukları belirlenecektir. Diğer yandan, TCDD Kanunu ile TCDD
Organizasyonun ana çerçevesi belirlenecektir.
Yeniden yapılanma kanun taslaklarının yasalaşmasından sonra TCDD’nin
demiryolu taşımacılığındaki tekeli sona erecek, demiryolu yük ve yolcu
taşımacılığı pazarı rekabete açılacaktır. Hem kamu hem de özel sektör
demiryolu tren işletmecilerinden demiryolu altyapısını kullanmalarına karşılık
makul bir ücret alınacaktır. TCDD, altyapı yönetimi ve taşımacılık hizmeti veren
demiryolu işletmesi olarak yeniden organize edilecektir.

Özelleştirme
TCDD Genel Müdürlüğü tarafından işletilen limanlardan İskenderun, İzmir ve
Derince Limanlarının özelleştirme işlemleri devam etmektedir.
63
Mali Durum
2008 yılında 1,5 milyar TL olan brüt satış gelirleri 2009 yılında %6,5 oranında
artarak 1,6 milyar TL’ye çıkmıştır.
Kuruluş yıllar itibarıyla zarar etmekte olduğundan cari giderlerinin finansmanı
amacıyla düzenli olarak Hazine Müsteşarlığı bütçesinden kaynak transferi
yapılmaktadır. Bu anlamda toplam KİT sistemi içerisinde en çok transfer yapılan
kuruluş olma özelliğini taşımaktadır. Kuruluşun en önemli sorunu, gelirleri ile
giderlerini karşılayamamasıdır. 2009 Mali Yılı Bütçe Kanunu çerçevesinde
personel maaşlarının ve sosyal sigorta primlerinin ödenebilmesini teminen 1,5
milyar TL sermaye olarak, 318 milyon TL görev zararı olarak Hazine
Müsteşarlığınca toplam 1,8 milyar TL ödenek aktarılmıştır. 2009 yılında
bütçeden yapılmış olan ödemeler 2008 yılına göre yaklaşık 684 milyon TL daha
yüksektir.
Diğer taraftan yapılan sermaye transferleri kuruluşun yatırım harcamalarını
karşılamaya yetmemektedir. Bu sebeple yatırım harcamalarının finansmanı
amacıyla uzun vadeli dış finansman kullanımı yoluna başvurulmakta, ancak
vadesi geldiğinde bu kredilerin geri ödenmesi hususunda da sıkıntı
çekilmektedir.
Alacakların tahsil süresi artan ve nakit çevirme süresi azalan kuruluşun
özsermaye getiri oranı negatiftir.
milyon TL
Kuruluşun personel sayısı %2 oranında düşüş göstermekle birlikte hala
personel fazlası sorunu yaşamaktadır. Diğer taraftan, kuruluşun nitelikli
personel ihtiyacı devam etmektedir.
400
200
0
-200
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-400
-600
-800
-1.000
Faiz Dışı Fazla
64
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TCDD, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
1.508,0
2.031,8
230,8
-754,6
169,5
-812,2
1.605,7
2.129,7
251,8
-775,9
88,7
-515,9
6,5
4,8
9,1
-2,8
-47,6
36,5
1.317,2
202,2
6.457,5
7.774,7
991,2
1.041,0
5.742,5
1.976,6
204,9
7.532,5
9.509,1
1.504,4
1.060,9
6.943,7
50,1
1,3
16,6
22,3
51,8
1,9
20,9
1,33
0,41
75
181
-15,28
1,31
0,59
177
99
-8,13
-1,1
44,5
134,8
-45,2
46,8
31.029
1.116,7
30.366
1.163,4
-2,1
4,2
1.163
1.847
58,8
717,5
1.057,9
311,2
1.039,2
1.313,2
126,0
44,8
24,1
-59,5
65
5.10. Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel
Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Orhan BİRDAL (YK Başkanı ve Genel Müdür)
Hazine Sermaye Payı : %100
♦ Funda Makbule OCAK (Üye - Genel Müdür Yrd)
♦ Mehmet ATEŞ (Üye - Genel Müdür Yrd)
♦ Ahmet ARSLAN (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Doç.Dr. Ender Ethem ATAY (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Sadettin PARMAKSIZ (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.dhmi.gov.tr
Türkiye havaalanlarının işletilmesi ile Türkiye hava sahasındaki hava trafiğinin
düzenlenmesi ve kontrolü görevi, Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ)
Genel Müdürlüğünce yerine getirilmektedir.
Türk Sivil Havacılık sektörünün altyapısını oluşturan tesis ve donanımıyla, 1933
yılından bu yana değişik isim ve statülerle hizmetlerini yürütmekte olan Kuruluş,
233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve Ana Statüsü çerçevesinde 1984
yılından itibaren faaliyetlerini kamu iktisadi teşebbüsü olarak sürdürmektedir.
Kuruluşun Ana Statüsü ile belirlenen amaç ve faaliyet konuları, sivil havacılık
faaliyetlerinin gereği olan hava taşımacılığı, havaalanlarının işletilmesi, meydan
yer hizmetlerinin yapılması, hava trafik kontrol hizmetlerinin ifası, seyrüsefer
sistem ve kolaylıklarının kurulması ve işletilmesi, bu faaliyetler ile ilgili diğer
tesis ve sistemlerin kurulması, işletilmesi ve modern havacılık düzeyine
çıkarılmasını sağlamaktır.
Hava seyrüsefer ve havaalanı işletme hizmetleri çerçevesinde, hizmet verilen
uçak ve yolcu trafiklerinde son yıllarda önemli artışlar meydana gelmiştir.
Özellikle, uluslararası hava limanlarımızın dış hat uçak ve yolcu trafiklerinde
önemli gelişmeler olmuş, İstanbul Atatürk Hava Limanı ile Antalya Hava Limanı,
uluslararası trafik artışı nedeniyle, Avrupa’nın da önde gelen hava limanları
arasında yer almıştır.
66
DHMİ’nin kamu iktisadi kuruluşu olması sebebiyle seyrüsefer hizmetlerinde
pazar payı %100’dür. Diğer hizmetlerde (havaalanları / terminal işletmeciliği
gibi) özel sektör firmaları da faaliyet gösterebilmektedir.
Önemli Gelişmeler
Bölgesel hava alanlarına aktivite kazandırmak, iç hat uçuşlarını cazip hale
getirmek amacıyla başlatılan teşvik politikaları çerçevesinde Kasım 2003
tarihinden itibaren DHMİ tarifelerinde yapılan indirimin yanı sıra, bilet
fiyatlarındaki özel iletişim vergisi ve eğitime katkı payı kaldırılmıştır.
Bu uygulama ile, pazara birçok yeni özel hava yolu taşıyıcısı firma girmiş ve bu
sektörde gerçek anlamda bir rekabet ortamı yaratılmıştır.
Bölgesel taşımacılık uygulamasının başladığı 2003 yılından itibaren iç ve dış
hat yolcu taşımacılığında sürekli artış yaşanmakta olup, artış hızı özellikle dış
hatlarda 2009 yılında yaşanan küresel finans krizinin etkisi ile yavaşlamıştır.
2009 yılında;
-
İç hat yolcu sayısında %11, dış hat yolcu sayısında %0,4
Dış hat yük miktarında %7,6,
İç hat uçak trafiğinde %5,3, dış hat uçak trafiğinde ise %2,6 oranında artış
gerçekleşirken, iç hat yük miktarında %3,2 düşüş meydana gelmiştir.
Ayrıca 2009 yılında;
-
İki adet uçak alımı gerçekleştirilmiş,
Adana, Malatya, Samsun-Çarşamba, Uşak ve Siirt Havaalanları PAT
sahaları onarım ve genişletme işleri tamamlanmış,
SMART sistemi, Sivas havaalanı yeni iç ve dış hatlar terminal binası,
Batman havaalanı terminal binası, Kayseri, Hatay, Erzincan ve Kars
havaalanları iç hatlar terminal binası yapım işleri devam etmiş, DHMİ
tarafından çeşitli idame ve yenileme yatırımları ile birlikte toplam 345 milyon
TL yatırım harcaması yapılmıştır.
Mali Durum
Kârlı bir Kuruluş olan DHMİ bütçeye önemli miktarlarda hasılat payı ve temettü
ödemektedir. 2006 yılı sonuna kadar gayri safi satış hasılatı tutarı üzerinden
%10 olarak uygulanan hasılat payı oranı 2007 Ocak ayından geçerli olmak
üzere %14’e yükseltilmiştir. Kuruluş 2009 yılında 860 milyon TL temettü,
138 milyon TL hasılat payı ödemiştir. Önceki yıla göre temettü tutarındaki artış,
kuruluşun 2009 yılı içinde 2008 kârından doğan temettü tutarıyla birlikte 2009
67
kâr beklentisine ilişkin temettü tutarını da peşin olarak ödemesinden
kaynaklanmaktadır.
Kuruluşun seyrüsefer gelirleri, terminal gelirleri ve işletme gelirlerinden oluşan
brüt satış rakamları 2000 yılından 2009 yılına kadar aralıksız her yıl büyüyerek
229 milyon TL’den 1,4 milyar TL’ye yükselmiştir. 2009 yılında kuruluşun faaliyet
kârı 2008 yılına göre %18,5 artarak 626 milyon TL’ye, dönem kârı %6 artarak
757 milyon TL’ye yükselmiştir.
Kuruluşun 2008 ve 2009 yıllarında asit test oranı sırasıyla 3,26 ve 1,43 olarak
gerçekleşmiştir. Kuruluşun borç, alacak ve stoklarının nakite çevrilmesinde
geçen ortalama süreleri karşılaştırmak için kullanılan nakit çevirme süresinin
negatif değerler alması, kuruluşun ortalama borçlanma süresinin, ortalama stok
ve alacak tahsilatı süresine göre 15 gün uzun olduğunu göstermektedir.
Kuruluşun 2009 yılı özsermaye getiri oranı %26,93 olarak gerçekleşirken
yarattığı katma değer 1.154 milyon TL olmuştur.
milyon TL
900
400
-100
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-600
Faiz Dışı Fazla
68
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Bütçeye Ödemeler (Temettü+Hasılat Payı)
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: DHMİ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
1.193,2
492,7
51,6
528,6
0,0
714,2
1.397,8
561,1
70,6
626,4
0,0
756,9
17,1
13,9
36,7
18,5
0,0
6,0
1.925,4
21,9
2.335,2
4.260,6
568,1
934,8
2.757,7
1.661,6
26,6
2.627,9
4.289,5
745,2
681,1
2.863,2
-13,7
21,6
12,5
0,7
31,2
-27,1
3,8
3,39
3,26
48
-78
21,34
2,23
1,43
37
-15
26,93
-34,2
-56,0
-22,4
81,3
26,2
7.464
237,4
7.569
264,1
1,4
11,3
452,4
997,8
120,5
1.087,5
230,5
249,3
1.153,5
344,7
-599,7
6,1
49,6
----
69
5.11. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Salih ORAKCI (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ H. Gani AYGÜN (Üye - Genel Müdür Yrd.)
Esas Sermaye: 51,1 milyon TL
♦ Mehmet Acar DOĞAN (Üye - Genel Müdür Yrd.)
Ödenmiş Sermaye:51,1 milyon TL
♦ Orhan ÖĞE (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Münir KARALOĞLU (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.kiyiemniyeti.gov.tr
Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’nin bünyesinde Kıyı Emniyeti ve Gemi
Kurtarma İşletmesi olarak yer almakta iken Özelleştirme Yüksek Kurulunun
07/04/1997 tarih ve 97/12 sayılı Kararı ile Denizcilik Müsteşarlığına devredilmiş,
bilahare 12/05/1997 tarih, 97/9466 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Kıyı
Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü adı altında bir kamu
iktisadi kuruluşuna (KİK) dönüştürülmüştür.
Kıyı emniyetini arttırma adına verilebilecek her türlü hizmeti vermek üzere
hizmet alanının genişlemesiyle ismi Şubat 2007’de Kıyı Emniyeti Genel
Müdürlüğü olarak değiştirilen Kuruluşun ana statüsünde faaliyetleri,
denizlerimizde ve kara sularımızda seyreden Türk ve yabancı bayraklı gemilerin
seyir güvenliğine yardımcı olmak, kıyı emniyeti ve gemi kurtarma hizmetleri
yapmak ve bunlarla ilgili cihaz ve tesislerini kurmak, işletmek, can, mal ve gemi
kurtarmak, yardım, çeki, batık çıkarmak ve bunlarla ilgili römorkaj ve dalgıçlık
hizmetlerini yürütmek, güvenli seyre yönelik kurulmuş ve kurulacak olan sahil
telsiz istasyonları, Otomatik Tanımlama Sistemi, DGPS ve benzeri sistemlerle
ilgili her türlü yatırımı yapmak ve tekel şeklinde işleterek seyir emniyetini
artırmak olarak tanımlanmaktadır.
KİK statüsünde olan KIYEM tekel konumu dolayısıyla %100’lük bir pazar payına
sahiptir.
70
Önemli Gelişmeler
Kuruluş 2009 yılında, 5 adet Türk ve 10 adet Yabancı bayraklı gemi olmak
üzere toplam 15 Adet gemiye kurtarma yardım hizmeti, 1.477 adet gemiye
refakat hizmeti, 483 gemiye römorkaj ve diğer hizmetleri vermiştir.
2009 yılı içerisinde Bilgi İşlem Ağının Kurulması projesi bitirilmiş, Kurtarma 5 ve
6 isimli 2 adet Römorkör temin edilmiş, VHF Deniz Haberleşme Sistemi, Yeni
İnşaat Fener ve Tahlisiye İstasyonları Modernizasyonu, Makine Teçhizat, Yakıt
Toplama Gemisi, Seyir Yardımcılarının Uzaktan izlenmesi projeleri kapsamında
23,6 milyon TL olarak belirlenen 2009 yılı revize yatırım ödeneğinin 20,2 milyon
TL’si harcanarak, yatırımlarda %85’lik bir gerçekleşme sağlanmıştır.
Mali Durum
Hasılatı büyük oranda dövize endeksli olan Kuruluşun 2006 yılında 37 milyon
TL’ye yükselen dönem kârı 2007 yılında 29 milyon TL’ye düşmüş, 2008 yılında
ise %61,2 artarak 46,3 milyon TL’ye yükselmiştir. 2009 yılında brüt satışlardaki
yükselmeye paralel olarak dönem kârı da yükselme trendini sürdürmüş ve %60
artarak 73,9 milyon TL’ye ulaşmıştır.
Kuruluş satışlarının büyük oranda peşin olarak yapılması, dönen varlıklar
içerisinde likit varlıkların payının yüksek olmasını sağlamaktadır. Bu çerçevede,
nakit çevirme süresi negatif değerler alan Kuruluşun 2009 asit test oranı 4,50
olmuştur. Özsermaye getiri oranı ise %29,07’den %39,31’e çıkmıştır.
KIYEM, 2009 yılında 27,5 milyon TL temettü ve 18,4 milyon TL hasılat payı
ödemiştir. 2008 yılında 3,3 milyon TL faiz dışı fazla veren Kuruluş, dönem
kârındaki artışa rağmen 2009 yılında ödediği temettü miktarındaki ve duran
varlıklarındaki artış nedeniyle 7,3 milyon TL faiz dışı fazla vermiştir.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
2008
2009
% Artış
145,8
61,6
39,8
29,7
0,0
46,3
186,0
68,9
43,9
54,7
0,0
73,9
27,6
11,8
10,1
84,4
0,0
59,7
71
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: KIYEM, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
64,0
1,9
88,3
152,3
15,3
0,0
137,0
78,3
1,5
101,9
180,1
16,4
0,0
163,7
22,2
-23,4
15,4
18,2
7,0
0,0
19,5
4,18
3,85
5
-2
29,07
4,77
4,50
7
-4
39,31
14,2
17,1
37,5
-107,5
35,2
1.401
79,2
1.390
85,7
-0,8
8,2
28,9
45,9
58,7
131,4
16,3
3,3
166,6
20,2
7,3
26,8
23,4
121,7
90
milyon TL
70
50
30
10
-10
-30
2001 2002
2003 2004
2005
2006 2007
2008 2009
-50
Faiz Dışı Fazla
72
5.12. Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Osman TURAL (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Yusuf TOPRAK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Esas Sermaye:1.050 milyon TL
♦ Özay ATBAŞ (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Erol ÇITAK (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Münir Kaya AMANVERMEZ (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Ahmet Fethi TOPTAŞ (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.ptt.gov.tr
En eski KİT’lerimizden birisi olan PTT’nin tarihi, Tanzimat Fermanı uyarınca
posta hizmetlerinin halkın da ihtiyaçlarını karşılayacak duruma gelmesi
amacıyla 1840 yılında kurulan Posta Nazırlığı’na kadar gitmektedir. İlk
kurulduğu yıllarda yalnızca posta hizmeti verilirken, 1855 yılında Telgraf ve
1910 yılında para havalesi hizmetleri verilmeye başlanmıştır.
Cumhuriyetin kuruluş yıllarında 376 sayılı Posta Kanunu ve 406 sayılı Telgraf
ve Telefon Kanunu ile kamu haberleşmesine yönelik yasal düzenlemeler hayata
geçirilmiştir. Kuruluş önce 13/07/1953 tarih ve 6145 sayılı Kanunla kamu iktisadi
teşebbüsü statüsüne kavuşmuş ve 233 sayılı KHK’nın 1984 yılında
yayımlanmasıyla kamu iktisadi kuruluşu olarak yapılandırılmıştır.
Kuruluş posta ve telefon işletmeciliğinden sorumlu iken, 10/06/1994 tarih ve
4000 sayılı Kanun uyarınca telekomünikasyon hizmetlerinin kuruluş
bünyesinden ayrılmasıyla T.C. Posta İşletmesi Genel Müdürlüğü ismini almıştır.
Kamu iktisadi kuruluşu olan PTT, kârlı olmayan beldelerde şube açmakta, bu
şekilde kamu hizmeti yerine getirmektedir. Kuruluşun ana statüsüyle belirlenen
temel amaç ve faaliyet konuları tekel niteliğindeki posta, telgraf hizmetleri ile
posta kolilerinin taşınması ve posta havale işlemleri yapmaktır.
73
PTT bir kamu iktisadi kuruluşu olması sebebiyle yurt içi posta iletiminde tekel
konumdadır. Ancak kargo şirketlerinin de piyasada rekabet eder hale gelmeleri
nedeniyle pazar payı %96 civarına düşmüştür.
Önemli Gelişmeler
Kuruluş geçmiş senelerde faaliyetlerinden zarar ederken, son yıllarda
hizmetlerini çeşitlendirerek önemli ölçüde kâr etmeye başlamıştır.
Yurt içinde yaygınlığı belli bir düzeyin altında kalan bankaların kredi kartlarının
tahsilatı ile elektrik, su, GSM şirketleri ile kurum ve kuruluşlar adına yapılan
emekli yardım ve benzeri ödemeler ve Türk Telekom fatura tahsilatından elde
edilen komisyon gelirleri, kuruluş gelirlerinin önemli bir bölümünü
oluşturmaktadır. Kuruluş gelirlerinde önemli bir payı olan Türk Telekom fatura
tahsilatından alınan komisyon oranının kademeli olarak düşürülmesi için Türk
Telekom A.Ş. ile protokol yapılmış olup, yapılan protokol uyarınca alınan
komisyon oranı 2008 yılından itibaren sabitlenmiştir.
PTT tarafından koli-kargo piyasasına girmek için çalışmalara 2007 yılında
başlanmıştır. Hızla gelişmekte olan lojistik sektöründe önemli bir pay elde
edebilmek, mevcut alt yapı teknolojilerini ve erişim ağlarını daha etkin
kullanabilmek, bu hizmetleri müşterilere kaliteli ve uygun ücret politikalarıyla
yansıtabilmek amacıyla, PTT Kargo hizmeti 02/06/2008 tarihinde tüm
işyerlerinde faaliyete geçirilmiştir. PTT Kargo hizmeti hayata geçirilirken, posta
gönderilerinin sevk ve taşıma işlemlerinin daha süratli bir şekilde yapılabilmesi
için, 5.000’in üzerinde araç filosu ile 1.000’in üzerinde posta hattı yeniden
organize edilmiş ve 8 adet PTT Kargo İşleme Merkezi kurulmuştur.
Kapıdan Kapıya Teslim Hizmeti, Ankara, İstanbul, İzmir, başta olmak üzere 32 il
ve 18 ilçede dağıtım sınırları içerisinde ve karşılıklı olarak birbirleri arasında
verilmekte iken 02/06/2008 tarihi itibari ile kendi şehir dağıtım sınırları dahilinde
olmak üzere tüm illere yaygınlaştırılmıştır.
2009 yıl sonu itibarı ile otomasyona açık işyeri sayısı 1.022 Merkez, 2230 Şube
ve 516 Acente olmak üzere toplam 3.768 adede ulaşmıştır.
Avrupa Parlamentosu, üye ülkelerde posta hizmeti tekelinin 2013’te tamamen
sonlandırılmasına karar vermiş bulunmaktadır. Bu çerçevede posta sektörünün
rekabete açılması, aynı zamanda evrensel hizmetin sürdürülmesi
hedeflenmektedir. Bu durum, üyelik müzakereleri devam eden ülkemizde posta
tekelini sürdüren PTT’nin, mali durumunu korumak için verimliliğini ve rekabet
gücünü artırmasını gerektirmektedir.
74
Mali Durum
PTT’nin 2009 yılı brüt satış hasılatı %7,6 artarak 1.3 milyar TL olarak
gerçekleşmiştir. Kuruluşun 2009 yılı faaliyet kârı 2008 yılına göre azalma
göstererek 49 milyon TL, dönem kârı ise 230 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak:PTT, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
1.200,5
848,6
237,0
113,5
0,0
377,3
1.291,6
852,2
384,0
49,2
0,0
230,1
7,6
0,4
62,1
-56,7
0,0
-39,0
1.085,3
15,4
833,2
1.918,6
495,7
5,9
1.417,0
1.661,6
26,6
2.627,9
4.289,5
745,2
681,1
2.863,2
53,1
73,2
215,4
123,6
50,3
11.469,8
102,1
2,19
2,07
2
-45
19,47
2,23
1,43
36
-19
6,54
1,8
-30,8
1.390,6
58,1
-66,4
29.600
834,2
30.088
914,9
1,6
9,7
140
157
12,1
1.236,3
76,1
34,4
1.177,1
119,6
-295,4
-4,8
57,2
----
Bir hizmet kuruluşu olarak PTT’nin en büyük maliyet unsuru istihdam
giderleridir. Kuruluşun 2009 yılı istihdam gideri %9,7’lik bir artış göstererek 915
milyon TL’ye ulaşmıştır.
75
milyon TL
PTT’nin hasılatı büyük oranda nakit bazda gerçekleştiğinden ticari alacaklar
kalemi tutarı önemli bir büyüklüğe ulaşmamaktadır. Bu itibarla kuruluşun 2008
ve 2009 yıllarında asit test oranı sırasıyla 2,07 ve 1,43 olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluşun oldukça likit çalıştığı, nakit çevirme süresinin negatif değerler
almasından da görülmektedir.
400
300
200
100
0
-100
-200
-300
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Faiz Dışı Fazla
76
5.13. Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Bekir ULUBAŞ (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Ahmet UÇAR (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Muhammet KAYA (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Kerem AKGÜNDÜZ (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Dr. Mustafa İMİR (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
http://www.ebk.gov.tr
Et ve Balık Kurumu 3780 sayılı Milli Koruma Kanununun 6 ncı maddesi
uyarınca, 28/08/1952 tarih ve 3/15597 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
onaylanan, K/871 sayılı Koordinasyon Kurulu Kararı üzerine, 01/10/1952
tarihinde “Et ve Balık Kurumu” unvanı ile kurularak 01/01/1953 tarihinde
faaliyete geçmiş bir iktisadi devlet teşekkülüdür.
İlk et kombinası 1953 yılında Erzurum da hizmete açılmış, bunu 1955 yılında
Ankara takip etmiştir. İlerleyen yıllarda açılan 25 et kombinası, 2 tavuk
kombinası, 2 et işleme ünitesi, 1 balık mamulleri fabrikası ve 1 soğuk hava
deposu ile üretime ve muhafazaya yönelik iş yeri sayısı 35’e ulaşmıştır.
20 Mayıs 1992 tarih ve 92/3088 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile özelleştirme
kapsamına alınan kurumun kombinalarının bir kısmı satılmış, bir kısmı
kapatılmış, bir kısmı da çeşitli Kurumlara devredilmiştir. Halen 8 kombinası ile
faaliyetlerini devam ettirmektedir.
EBK, Özelleştirme Yüksek Kurulunun 26 Ağustos 2005 tarih, 2005/104 sayılı
Kararı ile özelleştirme kapsam ve programından çıkarılarak Hazine Müsteşarlığı
portföyüne devredilmiş ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile ilişkilendirilmiştir.
Özelleştirme kapsamından çıkarılan Kurumun hazırlanan yeni ana statüsü ile
amaç ve faaliyetlerinde önemli değişiklikler yapılmıştır. Ticari esaslara göre
faaliyet göstermesi gereken Kuruma, yeni ana statüsü ile “Kurumun yeniden
yapılandırılarak hayvancılık sektöründe düzenleyici ve destekleyici bir rol
77
üstlenmesi” ve “Ülke hayvancılığını teşvik ederek istikrarlı bir şekilde
geliştirilmesine yardımcı olması” gibi kamu hizmeti ağırlıklı görevler verilmiştir.
EBK’nın 2009 yılı pazar payı yaklaşık %1-2 seviyelerindedir.
Önemli Gelişmeler
5812 sayılı Kamu İhale Kanunu ile Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nda
yapılan değişiklik ile EBK istisnai kuruluşlar arasına alınmıştır. Söz konusu
değişiklik ile Kuruluş Milli Savunma Bakanlığı ve diğer kamu kurum ve
kuruluşların beyaz ve kırmızı et tedarikçisi konumuna gelmiştir.
2006 yılında başlanılan TAR-ET Projesinde, hedeflenen rakamlara
ulaşılamamış olup, söz konusu Projede hayvancılık sektörünün ilgisini
çekebilecek değişiklikler yapılması planlanmaktadır.
Kurumun kombinalarının şehir içerisinde kalması nedeniyle endüstriyel ve
sanayi tesislerinin çevre kirliliği ve çevreye verdikleri (koku vs. gibi) zararlardan
dolayı söz konusu kombinaların şehir dışına taşınması yönünde günümüz (ISO
9001 Kalite Yönetim Sistemi ve HACCP) şartlarına uygun işletme maliyetini
asgariye indirecek teknik donanıma sahip yeni kombina yapımları devam
etmektedir.
Kurumun ortalama işçi maliyeti hayvancılık sektöründe faaliyet gösteren özel
işyerleri ortalamasının çok üstünde olup, bu durum Kuruluşun rekabet gücünü
zayıflatmaktadır.
Mali Durum
Kuruluş devamlı zarar eden kamu iktisadi teşebbüslerindendir. 2009 yılında,
Kamu İhale Kanunu’nda yapılan değişikliği müteakip, kamu kurumlarına yapılan
et satışlarına bağlı olarak brüt satışlar önceki yıla göre %173,2 artmasına karşın
faaliyet zararı 2008 yılına yakın gerçekleşmiştir.
Kurumun kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü gösteren cari oran, Milli
Savunma Bakanlığı ile yapılan protokol neticesinde artan satışlara bağlı olarak,
2008 yılına göre %33 artarak 2009 yılında 1,38 olarak gerçekleşmiştir.
Ancak, Kurumun alacaklarını tahsil süresi 2008 yılında 25 gün iken, 2009
yılında ticari alacaklarının artması nedeniyle 38 güne yükselmiştir.
2009 yılında Kuruluşun finansman ihtiyacı Hazine Müsteşarlığından yapılan
73,3 milyon TL sermaye ödemesi ile karşılanmıştır. Finansman ihtiyacının
78
tümüyle sermaye ödemesi yoluyla giderilmesi dolayısıyla uzun vadeli borçların
özkaynaklara oranı sıfır düzeyindedir.
Kuruluşun kombina yatırımları önceki yıla göre yaklaşık 25 milyon TL artarken
sermaye transferinin 36 milyon TL artması neticesinde, faiz dışı fazla rakamı
önceki yıla göre artmıştır.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: EBK, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
80,3
102,9
13,4
-35,9
0,0
-40,2
219,4
232,3
19,4
-32,4
0,2
-28,7
173,2
125,9
45,0
9,9
0,0
28,7
31,0
21,6
45,1
76,2
30,0
0,0
46,2
70,2
23,3
68,1
138,3
51,0
0,0
87,3
126,2
8,1
50,8
81,6
70,0
200,0
89,1
1,03
0,26
25
56
-84,16
1,38
0,83
38
46
-42,94
33,1
221,3
50,7
-17,7
49,0
1.011
36,5
1.014
38,0
0,3
4,1
37,0
73,3
97,9
-1,8
1,7
-3,9
11,9
26,2
20,3
---1.440,8
----
79
milyon TL
30
10
-10
-30
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-50
-70
Faiz Dışı Fazla
80
Dönem Kar /
5.14. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Mehmet Halis BİLDEN (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Dr. H.İbrahim ÖZBAYAT(Üye - Genel Müdür Yrd.)
♦ Mustafa ERDOĞAN (Üye - Genel Müdür Yrd.)
♦ Doç. Dr. Masum BURAK (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Ali ÇAKIR (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Yalçın YÜKSEL (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tigem.gov.tr
1983 yılında Devlet Üretim Çiftlikleri ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı bünyesinde
bulunan hara ve inekhaneler, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü adı altında
birleştirilmiştir.
TİGEM, bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak, çeşitlendirmek, ürün kalitesini
iyileştirmek amacıyla yetiştirmiş olduğu damızlık hayvan, tohumluk, fidan, fide
gibi girdileri yetiştiricilere intikal ettirmek, tarım teknolojisi, girdi kullanımı ve
ıslah konularında öncülük ve öğreticilik yapmak amacıyla kurulmuş olan bir
iktisadi devlet teşekkülüdür.
Kurulduğu ilk yıllarda tohumluk, fidan, fide üretiminde önemli hizmetler görmüş,
damızlık üretiminde ise sığırcılık, koyunculuk ve civciv üretiminde elde edilen
gelişmeler küçük ve büyükbaş hayvancılığının gelişmesine katkı sağlamıştır.
Son yıllarda özel sektör kuruluşları bitkisel üretim ve tavukçulukta TİGEM’in
önüne geçerek önemli ilerlemeler kaydetmişlerdir. Ancak, hububat tohumluğu,
büyük ve küçükbaş damızlık üretiminde ve dağıtımında TİGEM işlevini ve
önemini halen korumaktadır.
YPK’nın 24 Aralık 1999 tarih ve 99/T-46 sayılı Kararı ile, TİGEM’in amaç ve
faaliyet konularında üretim yapmak üzere iştirakler kurması hususu
düzenlenmiştir. 4 Temmuz 2003 tarih 2003/T-13 sayılı YPK Kararı ile de yapısal
sorunlardan dolayı verimli çalıştırılamayan 22 adet tarım işletmesinin tasfiye
81
edilerek TİGEM'in amaç ve faaliyet konuları doğrultusunda özel sektöre
kiralanması hüküm altına alınmıştır.
TİGEM buğday ve arpa tohumluğu piyasasında yaklaşık üçte iki paya sahiptir.
Önemli Gelişmeler
YPK Kararları doğrultusunda başlatılan kiralama ve iştirak faaliyetlerine devam
edilmektedir. 2009 yılı sonu itibarıyla 12 işletme özel sektöre kiralanmış, 2
işletme iştirak suretiyle özel sektöre açılmış, ancak Kuruluşun üretim miktarında
önemli bir azalma yaşanmamıştır. Bununla birlikte, 2007 yılında yapılan TBMM
KİT Üst Komisyon Toplantısı’nda TİGEM tarafından kiraya verilen işletmelerin
ülke ekonomisine olan katkısı ile, kiralamadan kaynaklı sorunların tespit ve
çözümüne yönelik bilgi birikimi oluşana kadar kiralama sürecinin
durdurulmasına yönelik bir tavsiye kararı alınmıştır.
Toplam arazilerinin yaklaşık %8’i sulanabilir durumda olan TİGEM, 2007 yılında
ülkemiz genelinde yaşanan kuraklıktan olumsuz yönde etkilenmiş, özellikle
Kuruluşun yıllık satış hasılatının yaklaşık %40’ını karşılayan Ceylanpınar Tarım
İşletmesinde kuraklığın devam etmesi nedeniyle TİGEM’in 2008 ve 2009
yıllarında önemli miktarda ilave finansman ihtiyacı doğmuştur.
Kuruluşun 2006 yılında 185.161 ton olan hububat tohumu üretimi 2007 yılında
131.686 ton, 2008 yılında 96.593 ton seviyesine gerilemiştir. 2009 yılında üretim
bir miktar artarak 120.672 tona ulaşmıştır.
Ülkemizde buğday üretiminde kullanılması gereken sertifikalı tohumluk miktarı
566.000 ton seviyesinde olmasına rağmen kullanım 150-200 bin ton civarında
seyretmektedir. TİGEM’in mevcut hububat tohumu üretim kapasitesi 200 bin ton
civarındadır.
Kuruluşa ait arazilerin, kamu kurum ve kuruluşlarına tahsis edilmesine yönelik
uygulamalar, zaman zaman TİGEM’in arazi ve işletme bütünlüğünün
bozulmasına yol açabilmektedir.
Mali Durum
Kuruluş 2007 yılına kadar başa baş noktasında faaliyet göstermekte ise de
2007 yılında yaşanan kuraklık sonucu satış gelirleri düşmüş, söz konusu
kuraklığın etkisi 2008 ve 2009 yıllarında da devam etmiştir. 2009 yılında brüt
satışlar 2008 yılı ile yaklaşık aynı seviyede gerçekleşirken, öngörülen satış
miktarına ulaşılamaması ve hammadde alım giderlerindeki artışa bağlı olarak,
faaliyet ve dönem zararları sırasıyla 66,6 milyon TL ve 88,8 milyon TL olmuştur.
82
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TİGEM, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
202,5
169,9
79,0
-46,5
0,5
-80,2
203,0
181,2
88,4
-66,6
2,3
-88,8
0,3
6,7
11,9
-43,1
375,8
-10,8
247,8
176,2
166,4
414,2
47,4
1,5
365,2
263,3
159,5
214,8
478,1
77,9
1,5
398,7
6,3
-9,4
29,1
15,4
64,3
0,3
9,2
5,22
0,56
28
347
-22,61
3,38
0,73
25
315
-23,25
-35,3
31,5
-10,0
-9,1
-2,8
4.096
135,4
3.844
140,8
-6,2
4,0
105,9
129,5
22,1
73,1
12,4
-8,3
75,7
47,0
14,3
3,5
278,3
----
Yıl içinde meydana gelebilecek gelir gider dengesizliğinin önlenmesi ve
finansman maliyetinin karşılanması amacıyla Kuruluşa her yıl Hazine
Müsteşarlığı bütçesinden sermaye ödemesi yapılmaktadır. Söz konusu
ödemeler dolayısıyla Kuruluş varlıklarının finansmanı içerisinde öz kaynakların
payı yıldan yıla artmaktadır. Bu itibarla, öz kaynakların pasif toplamı içindeki
payı önceki yıllarda olduğu gibi yaklaşık %90 düzeyinde gerçekleşmiştir.
2008 yılında 0,56 olan asit test oranı 2009 yılında bir miktar düzelme
kaydederek 0,73’e ulaşmıştır.
83
2009 yılında bütçe transferindeki artışa bağlı olarak, dönem zararı artmasına
karşın Kuruluş 14,3 milyon TL faiz dışı fazla vermiştir.
milyon TL
100
50
0
-50
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-100
Faiz Dışı Fazla
84
5.15. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Mesut KÖSE (YK Başkanı ve Genel Müdür V.)
♦ Ayhan KARAYAMA (Üye - Genel Müdür Yrd.)
Esas Sermaye: 1.460 milyon TL
♦ Yavuz KOCA (Üye - Genel Müdür Yrd.)
♦ Doç.Dr. Osman KARAMUSTAFA (Üye - Bakanlık
Temsilcisi)
♦ Davut HANER (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.tmo.gov.tr
1984 yılında 233 sayılı KHK’nın yayımıyla birlikte bugünkü hukuki statüsüne
kavuşmuş olan Toprak Mahsulleri Ofisi, faaliyetlerini 11/12/1984 tarih ve 18602
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ana Statüsü çerçevesinde
yürütmektedir.
TMO’nun faaliyet konusu yurtta hububat fiyatlarının üreticiler yönünden
normalin altına düşmesini ve tüketiciler aleyhine anormal derecede
yükselmesini önlemek, bu ürünlerin piyasasını düzenleyici tedbirler almak ve
gerektiğinde BKK ile hububat dışındaki diğer tarım ürünleri ile ilgili verilecek
görevi yürütmek, afyon ve uyuşturucu maddelere konulan devlet tekelini
işletmek olarak belirtilmiştir.
TMO'nun hububat piyasasındaki faaliyetleri 2002 yılından itibaren önemli ölçüde
değişmiştir. 2002 yılından önce Bakanlar Kurulunca belirlenen fiyatlar üzerinden
hububat destekleme alımı yapan Kuruluş, 2002 yılından itibaren Yönetim
Kurulunun belirlediği alım fiyatları ile piyasada regülasyon görevi yürütmeye
başlamıştır.
2006 yılında Ana Statüde yapılan değişiklikle, Kuruluşun hububat dışındaki
diğer tarım ürünleri ile ilgili olarak Bakanlar Kurulu tarafından
görevlendirilebilmesine imkan tanınmıştır. Kuruluş, istihsal edilen 2006/10865
sayılı BKK ile fındık alımı ile görevlendirilmiştir.
85
TMO hububat piyasasında regülasyon görevi gördüğü için pazar payı yıldan yıla
değişebilmektedir. 2009 yılı buğday ve arpa alımlarının yaklaşık %18’i TMO
tarafından gerçekleştirilmiştir.
Önemli Gelişmeler
TMO, 2009 yılında buğday müdahale alım fiyatını 500 TL/Ton olarak
açıklamıştır.
2005 yılından itibaren hububat üretiminin artırılması amacıyla prim uygulaması
başlatılmış olup, buğday primi 2009 yılında 50 TL/Ton olarak açıklanmıştır.
Tablo 13: TMO Buğday Alım Fiyatları ve Primleri (TL/Ton)
2006
2007
2008
2009
Fiyat
Prim
375
425
500
500
35
45
45
50
Kaynak:TMO
2009 yılında TMO 3,8 milyon ton buğday, 1,3 milyon ton arpa alımı yapmıştır.
TMO yurt içi satışlarda kârlılık esasına göre faaliyet göstermektedir. Ancak atıl
stokların değerlendirilmesi amacıyla yapılan ihracat ile unlu mamul
ihracatçılarına yapılan hububat satışlarından görev zararı oluşmaktadır.
Tablo 14: TMO Ürün Alım Miktarları
Alım Miktarları (Ton)
Buğday
Arpa
Çavdar
Yulaf
Mısır
Çeltik
Hububat Toplamı
Haşhaş
Fındık
Genel Toplam
86
2007
2008
121.984
8.010
2.781
2
46
0
0
0
0 823.346
33.440
501
158.251 831.859
8.776
10.013
92.319 271.224
259.346 1.113.096
2009
3.819.154
1.260.916
48.386
4.127
191.028
13.160
5.336.771
31.838
102.267
5.470.876
Alım Tutarları (Brüt/Bin TL)
Buğday
Arpa
Çavdar
Yulaf
Mısır
Çeltik
Hububat Toplamı
Haşhaş
Fındık
Genel Toplam
2007
2008
48.946
3.715
860
1
13
0
0
0
0 336.687
22.074
416
71.893 340.819
17.732
21.840
462.189 1.162.505
551.814 1.525.164
2009
1.751.821
465.597
17.360
1.528
82.526
9.724
2.328.556
75.092
468.760
2.872.408
Birim Alım Fiyatları (TL/Ton)
Buğday
Arpa
Çavdar
Yulaf
Mısır
Çeltik
Hububat Toplamı
Haşhaş
Fındık
Genel Toplam
2007
401
309
283
660
454
2.021
5.006
2.128
2008
464
500
409
830
410
2.181
4.286
1.370
2009
459
369
359
370
432
739
436
2.359
4.584
525
Tablo 15: TMO Yurt İçi Satış Bilgileri (Seçilmiş Ürünler)
Miktar (Bin Ton)
Buğday Hasılat (milyon TL)
Ort. Satış Fiyatı (TL/Ton)
Miktar (Bin Ton)
Hasılat (milyon TL)
Arpa
Miktar (Bin Ton)
Hasılat (milyon TL)
Mısır
2007
1.004.678
378.068
376
384.039
120.248
313
290.109
107.927
372
2008
535.022
281.348
526
2.739
1.244
454
350.864
161.310
460
2009
731.692
277.236
379
12.061
3.945
327
528.900
249.685
472
Kuruluşun programın üstünde alım yapması finansman yükünün artması
sonucunu doğurmakta, hububat alımlarının finansmanı dış borç kullanılarak
gerçekleştirilmektedir. Hububatta alım miktarı programın üzerine çıktığı zaman
87
oluşan atıl stoklar, ihracat ve/veya un ve unlu mamul ihracatçılarına yapılan
hububat satışlarıyla eritilmeye çalışılmaktadır.
Mali Durum
2009 yılında alım miktarındaki artışa paralel olarak Kuruluşun satışları da 2008
yılına göre %89 oranında artış göstermiştir.
Diğer taraftan, Kuruluşun alım miktarındaki artış ve satılabilir varlıklarının
artması, cari oranın bir önceki yıla göre %76 artış ile 3.76 olarak gerçekleşmesi
sonucunu yaratmıştır.
Kuruluşun alımlarını dış kaynaklar ile finanse etmesi neticesinde, asit test oranı
2008 yılında olduğu üzere 2009 yılında da düşük gerçekleşmiştir.
2009 yılında Kuruluşun alım miktarında önceki yıllara göre önemli düzeyde artış
olmasına rağmen, brüt satış miktarındaki artışa bağlı olarak stok miktarı azalmış
bulunmaktadır. Bu çerçevede, 2009 yılı FDF rakamının önceki yıla göre önemli
ölçüde iyileştiği görülmektedir.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
88
2008
2009
% Artış
1.186,6
820,3
62,1
302,8
324,8
-105,4
2.239,5
1.944,4
66,7
228,3
73,5
160,6
88,7
137,0
7,4
-24,6
-77,4
----
6.435,7
3.754,7
838,7
7.274,4
3.004,4
2.446,8
1.823,2
7.249,2
5.415,8
802,7
8.051,9
1.926,4
3.677,7
2.447,8
12,6
44,2
-4,3
10,7
-35,9
50,3
34,3
2,14
0,06
20
1.076
-5,62
3,76
0,10
9
821
6,83
75,7
89,1
-54,6
-23,7
----
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TMO, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
3.407
106,9
3.444
115,7
1,1
8,2
560
1.917,4
242,4
369,8
15,1
-1.496,7
465,2
24,5
-199,2
25,8
62,6
86,7
milyon TL
1.000
500
0
-500
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-1.000
-1.500
Faiz Dışı Fazla
89
5.16. Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Ekrem YÜCE (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Yunus KALDIRIM (Üye - Genel Müdür Yrd.)
♦ Süleyman PINARBAŞ (Üye - Genel Müdür Yrd.)
♦ Nizamettin EKİNCİ (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Nizamettin KÖSE (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Maksut METE (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.caykur.gov.tr
06/12/1971 tarih ve 1497 Sayılı “Çay Kurumu Kanunu” ile iktisadi devlet
teşekkülü olarak Çay Kurumu kurulmuş ve daha önce TEKEL Genel
Müdürlüğüne verilmiş olan yaş çay yaprağının işlenmesi, kurutulması,
pazarlanması ve bu maksatla yaş çay yaprağının satın alınması hususundaki
tekel yetkisi bu Kuruma devredilmiştir. 10/10/1983 tarih ve 112 sayılı KHK ile
Kurumun statüsü kamu iktisadi kuruluşu olarak değiştirilmiştir. Kuruluş 4046
sayılı Kanun’la 1994 yılında iktisadi devlet teşekkülüne dönüştürülmüştür.
ÇAYKUR'un kuruluş amacı, çay ziraatını geliştirmek, çay kalitesini ıslah etmek
ve kuru çay üretip pazarlamaktır. 46 yaş çay işleme fabrikasında yaklaşık
16.500 personel ile faaliyetlerini sürdüren ÇAYKUR, ülkemiz çay sektöründe
%60 pazar payına sahiptir. Doğu Karadeniz bölgesinde 758 bin dekar çaylık
alanda 200 bin üretici çay tarım ile uğraşmaktadır.
Yaş çay alımlarının yaklaşık üçte ikisini Rize'den yapan Kuruluş, Trabzon,
Artvin, Giresun ve Ordu illerinde de yaş çay alımı yapmaktadır.
ÇAYKUR yaş çay alım ve çay üretim faaliyetlerinin yanı sıra, çay bahçelerinin
ıslahı ve kaliteli çay üretiminin temini amacıyla budamaya tabi tutulan çaylıklar
nedeniyle üreticilerin uğradığı gelir kaybının tazminine ilişkin uygulamaları
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile birlikte yürütmektedir. Bu çerçevede, her yıl
budama tazminatı olarak bütçeden üreticilere ödeme yapılmaktadır.
90
Önemli Gelişmeler
ÇAYKUR, 2009 yılı yaş çay alım fiyatını, önceki yıla göre %7.2 artış ile 790
TL/Ton olarak açıklamış olup, yaş çay alımları bir önceki yıla göre yaklaşık %10
azalışla 593 bin ton olarak gerçekleşmiştir.
Diğer taraftan yaş çay üretiminin desteklenmesi amacıyla 2003 yılında
destekleme prim ödemesine başlanmış olup 2009 yılında yaş çay üretimi
destekleme primi 115 TL/Ton olarak açıklanmıştır.
Grafik 4: ÇAYKUR Yaş Çay Alım Bilgileri
700.000
900
800
600.000
700
600
400.000
500
300.000
400
TL/Ton
Ton
500.000
300
200.000
200
100.000
100
0
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Yaş Çay Alımı
Fiyatı
Kaynak: Çaykur
91
140
140
120
120
100
100
80
80
60
60
40
40
20
20
0
0
2004
2005
2006
2007
Prim Ödemesi (Milyon TL)
2008
Milyon TL
TL/Ton
Grafik 5: ÇAYKUR Destekleme Primi
2009
Prim Miktarı (TL/Ton)
Kaynak: Çaykur
ÇAYKUR’un 2009 yılı çay satış miktarı 2008 yılına göre %2 artarak yaklaşık
110 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılındaki satış hasılatı geçen yıla göre
%10 artarak 950 milyon TL olmuştur.
Satış hasılat gerçekleşmelerinin yılın geneline yayılması, buna karşın yaş çay
alımlarının yılın belli bir döneminde yoğunlaşması nedeniyle Kuruluş zaman
zaman finansman sorunları yaşayabilmektedir.
ÇAYKUR, Doğu Karadeniz Bölgesinde organik çay üretimi yapmak üzere
faaliyetlere başlamış olup, üreticilerin organik tarım konusunda eğitim ve
bilgilendirme çalışmalarına devam etmektedir. Bu çerçevede, Kuruluş 2008
yılında Rize’nin Hemşin ilçesinde 100 ton/gün kapasiteli organik çay fabrikasını
faaliyete geçirmiştir. Ayrıca Kuruluş yeşil çay üretimine de devam etmektedir.
Yaşlanarak verimden düşen çaylıkların uygun bir yenileme programı
kapsamında sökülerek yenilenmesi gerekmektedir. Bu çerçevede ÇAYKUR ile
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, ekonomik ömrünü tamamlayan çaylıkların
yenilenmesi için proje başlatmıştır.
Mali Durum
Kuruluşun brüt satış hasılatı önceki yıla göre %10,2 artışla 950,3 milyon TL
olarak gerçekleşmiştir. Yaş çay alım fiyatının yüksek olması ve geçici işçilerin
92
daimi statüye geçirilmelerinin de etkisiyle ÇAYKUR 2009 yılını da 2008 yılında
olduğu üzere zararla kapatmıştır.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: ÇAYKUR, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
862,5
729,4
95,5
29,1
8,6
-8,8
950,3
809,7
109,5
31,1
15,6
-23,2
10,2
11,0
14,6
6,6
81,9
-162,8
709,8
548,4
122,1
831,9
324,1
33,1
474,8
799,9
605,1
119,2
919,1
307,5
35,0
576,6
12,7
10,3
-2,4
10,5
-5,1
5,9
21,4
2,19
0,47
54
250
-1,84
2,60
0,60
67
258
-4,42
18,8
26,1
25,4
3,1
-139,6
9.082
282,2
8.769
303,9
-3,4
7,7
0
125
----
294,8
11,0
-147,4
309,5
6,9
65,9
5,0
-37,3
----
Satışlardaki artışa bağlı olarak, Kuruluşun kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü
gösteren cari oran 2009 yılında bir önceki yıla göre %19 artarak 2,60 olarak
gerçekleşmiştir.
93
Kuruluşun özsermayesinin kârlılığını gösteren özsermaye getiri oranı 2009
yılında kuruluşun zarar etmesi nedeniyle 2008 yılına göre azalarak %-4,4 olarak
gerçekleşmiştir. Bayilere uygulanan peşin alım iskontolarındaki azalış, 2009
yılında alacak tahsil süresini bir miktar artırmıştır.
Kuruluş 2009 yılını dönem zararı ile kapatmasına karşın, stoklardaki artış ve
bütçe transferi nedeniyle FDF’si bir önceki yıla göre yaklaşık 200 milyon TL artış
göstererek 59 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
100
milyon TL
50
0
-50
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-100
-150
Faiz Dışı Fazla
94
5.17. Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Gazi KAPLAN (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Murat ŞENAL (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Mustafa UYANIK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Mehmet KİLCİ (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet Adresi
Maliye Bakanlığı
http://www.dmo.gov.tr
Devletin kağıt, karton, kırtasiye, büro makineleri ve benzeri malzeme ihtiyacının
tek elden, topluca ve uygun fiyatlara karşılanmasının sağladığı tasarruflar,
Devlet Kağıt ve Basım Genel Müdürlüğünün daha bağımsız bir kuruluş şeklinde
örgütlendirilmesini gerektirmiş ve 11/03/1954 tarih ve 6400 sayılı "Devlet
Malzeme Ofisi Kurulması Hakkında Kanun" ile DMO Maliye Bakanlığına bağlı,
tüzel kişiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk ve sorumluluğu ile sınırlı, Genel
Muhasebe Kanunu ile Devlet İhale Kanunu hükümlerine ve Sayıştay denetimine
tabi olmayan 100 milyon TL sermayeli bir iktisadi devlet teşekkülü olarak
kurulmuştur.
Kamu iktisadi teşebbüsleriyle ilgili olarak 1983 yılında yürürlüğe konulan 2929
sayılı Kanun çerçevesinde, 28/10/1983 tarih ve 18205 mükerrer sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 121 sayılı "Devlet Malzeme Ofisi
Kuruluşu Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" ile 6400 sayılı kuruluş
Kanunu’nun yürürlükten kaldırılması ve 08/06/1984 tarihinde 233 sayılı KHK'nin
yürürlüğe girmesi ile KİT'lerin yasal çerçevesi yeniden düzenlenmiştir. 233 sayılı
KHK'ye uygun olarak hazırlanan "Devlet Malzeme Ofisi Ana Statüsü"
28/10/1984 tarih ve 18559 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Ancak 2007 yılında, DMO ile ilgili olarak yeni bir Ana Statü
hazırlanmış, 04/05/2007 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
95
Kuruluş, Devletin merkezi satın alma birimi olarak basım işletme müdürlüğü, 7
bölge müdürlüğü, 4 irtibat bürosu ile faaliyetlerini yürüten, 233 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’ye tabi bir iktisadi devlet teşekkülüdür.
Kuruluşun faaliyet amacı,
♦
Genel ve özel bütçeli idarelerin,
♦
Belediyelerin,
♦
KİT’lerin,
♦
Özel kanunla kurulmuş tüzel kişiliği haiz banka, ofis, kurum, sandık ve
kuruluşlar ile sermayesinin yarısından fazlası bunlara ait ortaklıkların,
kamu yararına çalışan derneklerin,
♦
Tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının,
♦
Vakıfların,
♦
Özel kanunlara istinaden kurulmuş tarım satış ve tarım kredi kooperatif
birliklerinin
kağıt, mukavva, kırtasiye ve büro malzemesi, büro makineleri, motorlu taşıtlar
vb. ihtiyaçlarının teminini sağlamaktır.
Önemli Gelişmeler
2009 yılında gerçekleştirilen 66.224.836.000 TL’lik toplam kamu alımının
22.962.173.000 TL’si mal alımı, 22.717.606.000 TL’si hizmet alımı ve
20.545.057.000 TL’si ise yapım işidir. 2009 yılında yapılan 22.962.173.000 TL
tutarındaki kamu mal alımının 823.994.767 TL’si DMO tarafından istisna
kapsamında gerçekleştirilmiştir.
Ofis’in, satın alma, üretim, pazarlama ve kalite kontrol olmak üzere genel olarak
4 faaliyet alanı bulunmaktadır.
2009 yılında DMO tarafından toplam 719.185.204 TL alım yapılmış olup,
bunların dağılımı şöyledir:
Stok Amaçlı Alımlar
Katalog Alımlar
Protokol Alımlar
Müteferrik Alım
Toplam
96
2009
52.625.111
313.752.795
258.687.777
94.119.521
719.185.204
Oran %
7,32
43,62
35,96
13,09
100,00
DMO, 2009 yılında 186 firma ile katalog sözleşmesi, 38 firma ile de protokol
anlaşması yapmıştır.
2009 yılı satışları bir önceki yıla oranla %1,23 artış göstererek 823.380.617 TL
Satışların niteliklerine göre dağılımı aşağıdaki gibidir:
Stok Satışları
Katalog Satışları
Taşıt ve İş Makinaları
Müteferrik Alım
Toplam
2009
89.468.716
352.610.470
275.252.503
106.048.926
719.185.204
Oran %
10,87
42,82
33,43
12,88
100,00
Kalite kontrol faaliyetleri sonucu düzenlenen rapor sayıları aşağıda tablo halinde
gösterilmiştir.
2008
Nakil Vasıtaları
Büro Mefruşatı
Büro Makineleri
Laboratuar Müdürlüğü
Bölge ve İrtibat Müdürlükleri
2009
895
188
172
913
-
1012
512
212
1501
95
Katalog sözleşmeleri kapsamında veya müteferrik alım yolu ile satışı yapılan
ürünlere yönelik muayeneler 2008 yılı ilk yarısı itibarıyla başlatılmıştır. 2008 yılı
ilk yarısı için yapılan muayenelerde yaklaşık %34 oranında uygunsuzlukla
karşılaşılmıştır. Bu denetimlerin artırılarak devam edilmesi sonucu 2008 yılı
ikinci yarısında bu uygunsuzluk oranı %21’e düşmüştür.
2009 yılı katalog kapsamında veya müteferrik alım yolu ile satışı yapılan
ürünlere yönelik muayeneler daha da sıklaştırılmış, bunun sonucunda 2009 yılı
sonu itibarıyla uygunsuzluk oranı %14’e düşmüştür.
97
Mali Durum
31/12/2008 itibarıyla Kuruluşun 50 milyon TL olan nominal sermayesi; Yüksek
Planlama Kurulunun 05/06/2009 tarihli ve 2009/T-16 sayılı Kararıyla, geçmiş yıl
kârları hesabında bulunan 32.946.213,63 TL’nin sermayeye eklenmesi suretiyle
82.946.213,63 TL’ye ve Yüksek Planlama Kurulunun 25/11/2009 tarihli ve
2009/T-27 sayılı Kararıyla da mülkiyeti Ofis’e ait olup, çeşitli illerde bulunan
taşınmazların başa baş trampası sonucu Kuruluş lehine oluşan 47.635.370,82
TL’nin sermayeye mahsup edilmesi suretiyle 130.581.584,45 TL’ye
yükseltilmiştir.
Kuruluş 2009 yılında 54 milyon TL temettü, 19 milyon TL hasılat payı ödemiştir.
Kuruluşun 2009 yılı faaliyet kârı, önceki yıla göre binde 9 oranında artarak 28,2
milyon TL, dönem kârı ise %38,1 artarak 99,2 milyon TL olmuştur. Kuruluş
hasılatı yıllar itibarıyla satışların maliyetine paralel olarak değişim
gösterdiğinden kâr marjında önemli bir değişiklik gözlenmemektedir.
Kuruluş satışları daha ziyade nakit bazda gerçekleştiğinden, aktifleri büyük
oranda hazır değerler ve menkul kıymetler gibi likit varlıklardan oluşmaktadır.
2008 ve 2009 yıllarında cari oran 2 ve 1,85, asit test oranı ise 1,64 ve 1,48
2008 yılında 17,1 milyon TL faiz dışı açık veren Kuruluş 2009 yılında da 55,8
milyon TL faiz dışı açık vermiştir.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
98
2008
2009
% Artış
813,9
717,6
48,8
28,0
0,0
71,8
824,0
727,7
48,7
28,2
0,0
99,2
1,2
1,4
-0,1
0,9
0,0
38,1
363,4
46,8
72,8
436,1
181,9
10,0
244,2
329,4
52,3
119,5
448,9
178,3
10,5
260,1
-9,3
11,8
64,2
2,9
-2,0
4,8
6,5
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: DMO, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2,00
1,64
6
-29
23,70
1,85
1,48
4
-31
31,41
-7,5
-9,6
-20,7
-6,4
32,6
896
28,7
952
30,5
6,3
6,1
62,1
73,0
17,7
103,8
2,9
-17,1
132,0
2,5
-55,8
27,2
-13,5
-225,5
milyon TL
150
100
50
0
-50
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Faiz Dışı Fazla
99
5.18. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel
Müdürlüğü
Sermaye Yapısı
♦ Ünal ÖNSİPAHİOĞLU (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ M.Sait DEMİRCİ (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ M.Kadri UYANIK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Dr.Yük.Müh.Alb. Erdal TORUN (Üye - Bakanlık
Temsilcisi)
♦ Tümgi Orhan AKBAŞ (Üye - Bakanlık Temsilcisi )
♦ Berrin BİNGÖL (Üye - Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet Adresi
Milli Savunma Bakanlığı
http://www.mkek.gov.tr
İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan yeni dünya düzenine uyum sağlamak ve
Türkiye’nin NATO’ya üyeliğinin söz konusu olması nedeniyle, mevcut kapasiteyi
askeri ve sivil alanda daha etkin ve verimli kullanabilmek amacıyla; Askeri
Fabrikalar Umum Müdürlüğü, 1950 yılında 5591 sayılı Kanunla sermayesinin
tamamı devlet tarafından karşılanan tüzel kişiliğe sahip "Makina ve Kimya
Endüstrisi Kurumu" (MKEK) olarak yeniden yapılandırılmıştır. Günümüzde 233
sayılı KHK kapsamında bir iktisadi devlet teşekkülü olarak varlığını
sürdürmektedir.
Kurumun ana görevi Türk Silahlı Kuvvetlerinin her çeşit silah, mühimmat, roket,
harp araç ve gereç ihtiyacını karşılamaktır.
Türkiye endüstrisi ve ekonomisindeki gelişmeler paralelinde MKEK’de
organizasyon değişiklikleri yapılmıştır. Kurum, faaliyetlerini 10 Fabrika ve 2
İşletme Müdürlüğü ile yürütmektedir.
Önemli Gelişmeler
Kurumun en önemli sorunu pazar - talep yetersizliğidir. Kurumun iç piyasadaki
siparişleri dönemler itibarıyla dalgalanmakta, istikrarlı ve artan yönde bir
gelişme göstermemektedir. İhracat imkanlarının kısıtlılığı nedeniyle Kurum dış
100
piyasa talebinden de yeterince faydalanamamaktadır. Sonuç olarak mevcut
kapasite etkin olarak kullanılamamakta, ancak stratejik üretim hatlarının da
faaliyetleri durdurulmamaktadır. Bu durum dengeli bir mali yapıya ulaşmayı
engellemektedir.
Kurum 2002 yılına kadar yaşadığı finansman sıkıntısını kısa vadeli olarak ticari
bankalardan borçlanarak karşılamaktayken Savunma Sanayii Destekleme Fonu
(SSDF) kaynaklarından 2006 yılı öncesinde toplam 140 milyon dolar kredi
kullanmıştır. Faiz ödeme yükümlülüğü bulunmayan Kurum, söz konusu krediyi
2007 yılından itibaren ödemeye başlamıştır. Kurumun SSDF’ye olan borcundan
başka herhangi bir ticari banka kredi borcu bulunmamaktadır.
Mali Durum
2009 yılında Kuruluşun faaliyet kârı %4,5 oranında azalarak 106 milyon TL’ye
düşmüştür. Buna karşın Kuruluş 2009 yılını 21 milyon TL kâr ile kapatmıştır.
Uzun vadeli borçların büyük bölümünün Savunma Sanayii Müsteşarlığına olan
borçlarından oluştuğu ve yabancı para cinsinden alınan bu borçlar için faiz
ödenmediği için, faiz giderleri, yüksek yabancı kaynak kullanımına rağmen
düşüktür. Diğer taraftan kurdaki olumsuz dalgalanmalar finansman maliyetlerini
artırabilmektedir.
Finansman ihtiyacının karşılanmasını teminen Hazine Müsteşarlığınca Kuruma,
2009 yılında 50 milyon TL, 2008 yılında 48 milyon TL, 2007 yılında ise 40
milyon TL sermaye transferi yapılmıştır.
Kârlılıktaki artışla birlikte, Kurumun 2009 yılında yarattığı katma değer %0,5
oranında azalmış, faiz dışı fazla 51 milyon TL’den 43 milyon TL’ye düşmüştür.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
2008
2009
% Artış
563,8
331,8
117,1
111,1
46,7
-24,0
573,6
335,8
128,5
106,1
0,2
20,8
1,7
1,2
9,8
-4,5
-99,6
----
494,6
242,4
481,4
546,3
259,0
482,5
10,5
6,8
0,2
101
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: MKEK, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
976,0
221,2
284,0
470,8
1.028,8
222,2
265,0
541,6
5,4
0,4
-6,7
15,0
2,24
1,05
38
224
-5,22
2,46
1,21
44
259
4,11
10,0
15,5
15,6
15,4
----
5.598
213,3
5.587
234,9
-0,2
10,1
48
50
4,2
267,2
8,8
50,5
265,7
32,5
42,8
-0,5
269,4
-15,3
150
milyon TL
100
50
0
-50
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
-100
-150
-200
Faiz Dışı Fazla
102
2008
2009
5.19. Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ A. Fevzi KARAMUSTAFAOĞLU (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Halil TOKEL (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
Hazine Sermaye Payı: %99,99
♦ Boş (Üye - Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Sefer BAKIR (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Şems Gökhan AÇIKKOL (Üye - Bakanlık Temsilcisi)
♦ Boş (Üye – Hazine Temsilcisi)
İlgili Bakanlık
İnternet Adresi
http://www.temsan.gov.tr
Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş (TEMSAN), 12/03/1964 tarih ve 440 sayılı
Kanun’un 4 üncü ve 5 inci maddelerine göre 13/11/1975 tarih ve 7/10907 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuş, şirket ana statüsünün 16/01/1977 tarih ve
160 sayılı Ticaret Sicili Gazetesi’nde tescil edilmesi ile tüzel kişilik kazanmıştır.
Kuruluş, önce 11/04/1983 tarih ve 60 sayılı KHK uyarınca Türkiye Elektrik
Kurumunun (TEK) bağlı ortaklığı haline getirilmiş, bu Kurumun 1993 yılında
Türkiye Elektrik Üretim - İletim A.Ş (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.
(TEDAŞ) olarak iki ayrı kamu iktisadi teşebbüsü olarak yeniden yapılandırılması
üzerine 18/05/1994 tarih ve 94/T-36 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı’yla
TEAŞ’ın bağlı ortaklığı statüsüne kavuşmuştur.
TEAŞ’ın 05/01/2001 tarih ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye
Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ), Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve Türkiye
Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) unvanlı üç ayrı iktisadi devlet
teşekkülü şeklinde yeniden teşkilatlandırılması sonucunda, 26/10/2001 tarih ve
2001/T-35 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı’yla TEMSAN, EÜAŞ’ın bağlı
ortaklığına dönüştürülmüştür.
Kuruluş, 14/05/2007 tarih ve 2007/12106 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
EÜAŞ’ın bağlı ortaklığı statüsünden çıkarılarak kamu iktisadi teşebbüsü olarak
yeniden yapılandırılmıştır.
103
TEMSAN’ın amaç ve faaliyet konuları, elektrik enerjisi üretim ve dağıtımında
kullanılan su türbinleri, turbo ve hidro-jeneratörler, güç transformatörleri, şalt
teçhizatları (kesici, ayırıcı, pano, metal clad hücreler, kumanda ve röle panoları)
ile ilgili yatırımlar, imalat, montaj işleri yaparak, hidroelektrik santrallar kurmak,
rehabilitasyonunu yapmak ve işletmeye almak üzere ticari faaliyette
bulunmaktır. Kuruluş Türkiye’de anahtar teslimi hidroelektrik santralı imalatı
yapan tek kuruluştur. İmalat faaliyetlerini Diyarbakır ve Ankara fabrikalarında
sürdürmektedir.
Önemli Gelişmeler
2008 yılında 12,9 milyon TL tutarında brüt satışa sahip olan Kuruluşun 2009 yılı
brüt satışları 23,7 milyon TL’ye yükselmiştir.
2009 yılı içerisinde 1 milyon TL yatırım bütçesi bulunan Kuruluş, bu bütçenin
%44’ü olan 440 bin TL’lik yatırım gerçekleştirmiştir.
Kuruluş halihazırda, Muş - Alparslan I, Aydın - Çine, K. Maraş - Kılavuzlu,
Balıkesir - Manyas, ve Ordu -Topçam hidroelektrik santrallerinde imalat ve
montaj faaliyetlerini sürdürmekte olup, söz konusu santraller 354 MW kurulu
güce sahiptir.
Mali Durum
Kuruluş 2008 yılını 10,2 milyon TL dönem zararı ile kapatmışken, 2009 yılında
bu rakam 11,9 milyon TL’ye ulaşmıştır. Zararın büyümesinde etken olan
faktörler satışların düşmesi, faaliyet giderlerinden özellikle “Genel Yönetim
Giderleri”nde artış yaşanması ve finansman giderlerinin yükselmesi olarak göze
çarpmaktadır.
Söz konusu zararlardan ötürü, Kuruluş mali sıkıntı yaşamakla birlikte, Kuruluşun
mali yapısının güçlendirilmesini teminen 2008 yılında nominal sermayesi 10
milyon TL’den 20 milyon TL’ye yükseltilmiş olup, 2009 yılında Kuruluşa Hazine
Müsteşarlığı tarafından 22 milyon TL sermaye aktarımı yapılmıştır.
Kuruluş içinde bulunduğu nakit sıkıntısı sebebiyle ticari banka kredisi
kullanımına başvurmuş olup 2009 yılı Aralık ayı itibarıyla kredi stoku 21 milyon
TL düzeyine ulaşmıştır.
104
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TEMSAN, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
12,9
7,8
8,3
-3,1
4,1
-10,2
23,7
18,5
8,9
-3,7
4,4
-11,9
83,8
138,3
7,3
-17,0
7,0
16,9
29,9
21,3
19,0
48,9
40,6
6,3
2,0
43,6
28,2
20,9
64,5
46,9
5,4
12,2
46,0
32,7
9,7
31,9
15,7
-14,0
494,8
0,74
0,07
76
660
-110,93
0,93
0,15
92
477
-167,23
26,2
101,2
20,0
-27,7
-50,8
369
14,7
399
17,4
8,1
18,1
0
22
----
9,0
0,5
-11,2
10,3
0,4
7,6
13,9
-12,0
----
10
milyon TL
5
0
-5
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-10
-15
Faiz Dışı Fazla
105
Bölüm 6: Özelleştirme Portföyü
1984 yılında başlatılan kamuya ait yarım kalmış tesislerin tamamlanması veya
yerine yeni bir tesis kurulması amacı ile özel sektöre devri uygulamaları 1994
yılında çıkarılan 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanunla
birlikte ivme kazanmıştır.
Özelleştirilmesi öngörülen KİT’ler ÖYK kararları ile Hazine Müsteşarlığı
portföyünden Özelleştirme İdaresi Başkanlığının portföyüne aktarılmakta, bu
kuruluşlarda pay sahipliği görevini ÖİB yapmakta ve ilgili bakan/bakanlık
ÖİB’nin bağlı olduğu bakan/bakanlık olmaktadır. Burada özelleştirilmelerine
yönelik birleşme veya bölünme işlemleri ve gerektiğinde sermaye transferi
yapılarak kuruluşların özelleştirme prosedürü tamamlanmaktadır. Portföy
değişikliğinde tüm pay sahipliği hakkı ÖİB’ye geçmekle birlikte, Hazine
Müsteşarlığı söz konusu kuruluşların mali verilerini kendi portföyündeki KİT’ler
de olduğu gibi takip etmekte, yatırım ve finansman programı kapsamında
hesaplamalara dahil etmekte ve raporlamaktadır.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığının portföyünde denizcilik sektöründen tarım
sektörüne, ulaştırma sektöründen enerji sektörüne kadar bir çok sektörde
faaliyet gösteren kuruluşlar bulunmaktadır.
2009 yılı sonu itibarıyla ÖİB’nin portföyünde kamu payı %50’nin üzerinde olan
6 kuruluş yer almakta olup, bu bölümde, söz konusu kuruluşlar hakkında genel
bilgiler verilerek 2009 yılı performansları özetlenmiştir.
Bu kuruluşların performansları ortaya konulurken, kuruluşların faaliyet alanları
ve önemli gelişmeler özetlenmiş, seçilmiş bazı göstergeler verilerek ilgili yıla
yönelik mali durumları ortaya konmuştur.
Kuruluşlara yönelik detaylı bilgilere ilgili kuruluşun internet sitesinden veya
faaliyet raporlarından ulaşmak mümkündür.
106
6.1. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş
Sermaye Yapısı
♦ Mehmet Azmi AKSU (YK Başkanı ve Genel Müdür)
ÖİB Sermaye Payı: %100
♦ Dr. Abbas SUERİ (Genel Müdür Yardımcısı)
♦ Muammer Yaşar ÖZGÜL (Üye)
♦ Veysel TEKELİOĞLU (Üye)
♦ Celalettin OKCU (Üye)
♦ Arif Atilla OSMANÇELEBİOĞLU (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
ÖİB’nin Bağlı Olduğu Bakan
http://www.turkseker.gov.tr
TŞFAŞ 2850 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na istinaden 6 Temmuz 1935
tarihinde şeker pancarından şeker üretmek ve pazarlamak amacıyla
kurulmuştur. O tarihten itibaren yoğun bir şekilde yeni şeker fabrikaları kurularak
kuruluş bünyesine katılmış, 233 sayılı KHK’nın yayımı ile birlikte kuruluş kamu
iktisadi teşebbüsü niteliğini kazanmıştır.
Halen ülkemizde pancardan şeker üreten 33 fabrikanın 25’i TŞFAŞ’ye ait olup,
kuruluşun amacı ve faaliyet konuları temel olarak başta her nevi şeker üretmek
ve satmak olmak üzere tüm faaliyetlerini kârlılık ve verimlilik ilkesi çerçevesinde,
iç ve dış pazar isteklerini karşılayabilecek nicelik ve nitelikte, ticari, ekonomik ve
sosyal gereklere uygun biçimde yürütmek ve Şirketin bağlı bulunduğu sanayinin
gelişmesi için çalışmalarda bulunmaktır.
2002 yılından önce Bakanlar Kurulunca belirlenen fiyatlar üzerinden şeker
pancarı destekleme alımı yapan teşebbüs, 2001 yılında yürürlüğe giren 4634
sayılı Şeker Kanunu ile birlikte yönetim kurulunun belirlediği alım ve satış
fiyatlarını uygulamaya başlamıştır.
Şeker Kanunu çerçevesinde, destekleme alımı uygulamasına son verilerek,
şeker üretiminin yurt içi talebe göre gerçekleştirilmesi amaçlanmış, talep fazlası
olarak üretilen şeker pancarının düşük fiyat ile alınması suretiyle, şeker ihracı
sonucu oluşan TŞFAŞ görev zararlarının minimum seviyede gerçekleşmesi
öngörülmüştür.
107
Şeker Kanunu’nu müteakip 24/04/2003 tarih ve 2003/T-8 sayılı YPK Kararı ile
TŞFAŞ’nin mevcut şeker stoklarının azaltılabilmesini teminen doğabilecek
zararın TŞFAŞ’ce karşılanması kaydıyla ihracat dahil her türlü tedbirin alınması
için şirket yönetim kurulu yetkili kılınmış; bilahare istihsal edilen 2005/8705
sayılı BKK ile, şeker ihracı ve şeker fiyatları tespiti hakkında 91/2518 sayılı ve
93/4196 sayılı BKK ile bünyesinde şeker ihtiva eden ihraca konu mamul üretimi
yapan imalatçı-ihracatçılara dünya borsa fiyatları baz alınmak suretiyle şeker
satışı yapılması konusundaki 92/3114 sayılı BKK yürürlükten kaldırılmıştır.
Dolayısıyla, şeker satışları nedeniyle Kuruluşa görev zararı ödenmesine imkan
sağlayan tüm mevzuat yürürlükten kaldırılmış bulunmaktadır.
Kuruluş, ÖYK’nın 08/10/2007 tarih ve 2007/57 sayılı Kararı ile özelleştirme
programına alınmış; ancak söz konusu ÖYK Kararı hakkında Şeker-İş
Sendikası’nın itirazı üzerine Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından
12/06/2008 tarihinde yürütmeyi durdurma kararı çıkarılmıştır. ÖYK’nın
12/08/2008 tarih, 2008/50 sayılı kararı ile TŞFAŞ yeniden özelleştirme
programına alınmış ve coğrafi bazlı portföy grupları halinde özelleştirilmesine
karar verilmiştir. Portföy A grubunda yer alan şeker fabrikaları (Kars, Erciş, Ağrı,
Muş ve Erzurum) için 24/08/2008 - 27/11/2008 tarihleri arasında çıkılan ihale,
teklif gelmemesi nedeniyle 28/11/2008 tarihi itibarıyla iptal edilmiştir.
Kuruluşun pazar payı %55-60 seviyesindedir.
Önemli Gelişmeler
2009 yılı ürünü %16 polar şeker ihtiva eden, firesi düşülmüş net bir ton A kotası
şeker pancarı alım fiyatı bir önceki yıla göre %6 artışla 115 TL olarak
belirlenmiş, ortalama alım fiyatı 124,5 TL olarak gerçekleşmiştir. Son dört yılın
pancar alım fiyatları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
108
Grafik 6: TŞFAŞ Pancar Alım Fiyatları
140
120
TL/Ton
100
108
89
115
95
80
60
40
20
2006
2007
2008
2009
Yıl
Kaynak: TŞFAŞ
2007 yılında yaşanan aşırı kuraklık sonucu, diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi
şeker pancarı veriminde de önemli oranlarda düşmeler meydana gelmiş ve ülke
genelinde rekolte önceki yıla göre %10 azalışla 12,4 milyon ton civarında
gerçekleşmiştir. 2008 yılında ise pancar tarımı açısından verimli bir yıl yaşanmış
rekolte 2007 yılına göre %25 artışla 15,5 milyon tona yaklaşmıştır. Söz konusu
artış 2009 yılında da devam etmiş, pancar üretimi yaklaşık 17,3 milyon ton
TŞFAŞ 2009 yılında 9,5 milyon ton pancar işleyerek 1,37 milyon ton şeker
üretimi gerçekleştirmiştir. Son dört yılın pancar alım ve üretilen şeker miktarları
aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
Kuruluşun, 2009 yılı toplam satış miktarı 1,12 milyon ton olarak gerçekleşmiş
olup, söz konusu tutarın 176.000 tonu imalatçı ihracatçılara yapılan satışlardan
oluşmaktadır.
TŞFAŞ, sektörde uzun yıllar, toplam talebin üzerinde üretim yapılmasından
kaynaklanan stok sorunu ile karşı karşıya kalmıştır. Bu sorun gerek dönemsel
olarak görev zararı ve/veya kurum zararı doğuracak uygulamalar yoluyla,
ihracat ya da dahilde işleme rejimi sistemine göre yapılan satışlarla, gerekse
yurtiçi satışları artırıcı önlemler alınarak çözülmeye çalışılmıştır.
109
Grafik 7: TŞFAŞ Alınan Pancar ve Üretilen Şeker Bilgileri
10.000
9.000
8.000
7.000
Ton
6.000
Alım
5.000
Üretim
4.000
3.000
2.000
1.000
0
2005
2006
2007
2008
2009
Yıl
Kaynak: TŞFAŞ
Şeker Kanunu ile yurt içi talebi karşılayacak kadar üretim yapılmasına yönelik
düzenlemeler yapılmış olmasına rağmen, geçmiş dönemlerden taşınan stok
sorunu uzun yıllar devam etmiştir. Ancak 2006-2007 pazarlama yılından
itibaren, 2009 yılındaki nispi artışa rağmen, stok miktarının asgari seviyede
gerçekleştiği görülmektedir.
Türkiye’deki kurulu şeker üretim kapasitesi Türkiye’nin yıllık şeker tüketimi olan
2 milyon tonu fazlasıyla karşılamasına rağmen, yakın zamanda kurulan özel
şeker fabrikaları ile üretim kapasitesi yaklaşık 3,2 milyon ton seviyesine
çıkmıştır. Bu itibarla, sektörün atıl kapasite sorunu daha da artmıştır.
Mali Durum
2009 yılında gerek şeker satışları, gerekse satışların maliyeti açısından önceki
yıla göre çok önemli değişiklikler olmadığı görülmekle birlikte, kısa vadeli banka
kredi kullanımlarında önemli bir artış olduğu ve stoklardaki artışa bağlı olarak
faiz dışı açık rakamında ciddi bir yükseliş olduğu görülmektedir.
110
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar*
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TŞFAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
1.956,6
1.872,2
135,4
-51,0
5,0
3,2
2.015,6
1.888,7
141,2
-14,7
0,0
-8,8
3,0
0,9
4,3
71,3
-100,0
----
2.382,1
1.655,4
695,2
3.077,3
483,4
17,7
2.576,2
2.648,6
2.052,3
671,3
3.319,9
739,3
17,5
2.563,0
11,2
24,0
-3,4
7,9
52,9
-0,9
-0,5
4,93
1,40
41
321
0,12
3,58
0,76
59
308
-0,34
-27,3
-46,2
43,3
-4,0
----
15.751
656,4
14.539
677,2
-7,7
3,2
23,0
1,6
-92,7
717,5
42,4
-176,3
622,2
25,6
-417,6
-13,3
-39,5
-136,9
2008 yılında 4,93 olan cari oran, Kuruluşun spot kredi kullanımlarına bağlı
olarak 2009 yılında 3,58’e düşmüştür. Kuruluşun asit test oranı da bir önceki
yıla göre azalarak 0,76’ya gerilemiştir.
2009 yılında, satışlardaki nispi artış nedeniyle faaliyet zararı bir miktar azalmış,
ancak artan stok miktarına bağlı olarak faiz dışı açık önemli miktarda artmıştır.
111
600
milyon TL
400
200
0
-200
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-400
Faiz Dışı Fazla
112
6.2. Sümer Holding A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Sami ÖLMEZTOPRAK (YK Başkanı)
♦ Sezai A. ENSARİ (Genel Müdür ve YK Başkan V.)
♦ Filiz İpek YIKILMAZ (Üye)
♦ Y. Emre KARAOSMANOĞLU (Üye)
♦ M. Fatih LEBLEBİCİ (Üye)
♦ Kemal CİRİT (Üye)
♦ Mustafa ÖZEL (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.sumerholding.gov.tr
Önemli Gelişmeler
Özelleştirme İdaresi Başkanlığının 01/06/2009 tarihli ve 448 sayılı Özelleştirme
İdaresi Başkanlığı Olur’u ile, Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayii ve Ticaret
A.Ş. ile Holding birleştirilmiştir. Birleşme kararı 28/07/2009 tarihli Ticaret Sicili
Gazetesinde yayımlanarak, Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayii ve Ticaret
A.Ş.’nin tüzel kişiliği sona erdirilmiştir.
Sümer Holding A.Ş.’nin 2009 sonu itibarıyla; 3 İşletme, 3 maden sahası, 1
Bölge Müdürlüğü, 2 mağaza, 30 bayi ve 16 İştirakinin özelleştirme işlemleri
devam etmektedir.
Mali Durum
Özelleştirme İdaresi Başkanlığının 01/06/2009 tarihli ve 448 sayılı Özelleştirme
İdaresi Başkanlığı Olur’u ile, 4046 sayılı “Özelleştirme Uygulamaları Hakkında
Kanun”un ilgili hükümleri çerçevesinde, çıkarılacak devir bilançosu üzerinden,
tüm hak ve yükümlülükleri ile Holding ile birleştirilerek 28/07/2009 tarihi itibarıyla
tüzel kişiliği sona erdirilen Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayii ve Ticaret
A.Ş.’nin 56 milyon TL tutarındaki sermayesinin Holding sermayesine eklenmesi
neticesinde, Holding sermayesi 2.543.080.000 TL’den, 2.599.080.000 TL’ye
yükseltilmiştir.
113
Kuruluşun brüt satışları 2009 yılında %84,8 artışla 4,3 milyon TL olmuştur. 2008
yılında 26,3 milyon TL zarar eden Holding 2009 yılını da 26,1 milyon TL zararla
kapatmıştır.
Sümer Holdingin asit test oranı 2009 yılında 0,23’den 1,41’e yükselmiştir. 2008
ve 2009 yıllarında cari oran 0,34 ve 5,57 olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluş 2009 yılında 6,6 milyon TL faiz dışı açık vermiştir.
2008
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
2,3
1,6
Faaliyet Giderleri
19,4
-18,7
Finansman Giderleri
23,7
Dönem Kâr Zararı
-26,3
Bilanço
Dönen Varlıklar
10,7
Stok
1,8
Duran Varlıklar
213,4
Aktif Toplamı
224,1
31,3
105,6
Özkaynaklar
87,3
Rasyolar
Cari Oran
0,34
Asit Test Oranı
0,23
738
14.209
-13,18
İstihdam
407
22,8
Diğer
Katma Değer
25,9
0,2
Faiz Dışı Fazla
39,6
Kaynak: SÜMER HOLDİNG, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
114
2009
% Artış
4,3
2,7
19,5
-18,1
0,5
-26,1
84,8
72,7
0,7
3,4
-98,0
0,8
33,8
24,2
215,0
248,8
6,1
102,7
140,0
215,2
1.227,5
0,7
11,0
-80,6
-2,7
60,5
5,57
1,41
400
2.086
-22,94
1.525,8
510,8
-45,8
-85,3
-74,0
485
24,6
26,0
7,9
-2,9
0,2
-6,6
---1,7
----
milyon TL
550
350
150
-50
-250
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
-450
Faiz Dışı Fazla
115
6.3. Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Yaşar Duran AYTAŞ (YK Başkanı)
ÖİB Sermaye payı: %100
♦ Burhan KÜLÜNK (YK Bşk V. ve Genel Müdür)
♦ Hayrettin DEMİRCAN (Üye)
♦ Halil ERGEN (Üye)
♦ Prof Dr. Turkay BERKSOY (Üye)
♦ İsmail İlhan HATİPOĞLU (Üye)
♦ Seyit Ahmet BAŞ (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.tdi.gov.tr
Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’nin özünü 1843 yılında kurulan Fevaid-i
Osmaniye teşkil eder. Şirket bu tarihten günümüze çeşitli isim ve statüler
altında faaliyetlerini sürdürmüş, 233 sayılı KHK ile “Türkiye Denizcilik
İşletmeleri” (TDİ) olarak yeniden değişikliğe uğramış ve faaliyetleri arasında yer
alan tersanecilik hizmetleri 1985 yılından itibaren Türkiye Gemi Sanayii A.Ş.’ye
devredilmiştir.
TDİ, Ulaştırma Bakanlığına bağlı olarak faaliyetlerine devam ederken Bakanlar
Kurulunun 10/08/1993 tarih ve 93/4693 sayılı Kararı ile özelleştirme programına
alınarak Özelleştirme İdaresi Başkanlığına devredilmiş ve 1995 yılında anonim
şirket haline gelmiştir.
TDİ bünyesinde işletme müdürlüğü olarak yer alan Kıyı Emniyeti ve Gemi
Kurtarma Müdürlüğü, 1997 yılında Özelleştirme Yüksek Kurulunun 97/12 sayılı
Kararı’yla bila bedel T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığına devredilmiş,
bilahare Bakanlar Kurulunun 12/05/1997 tarih ve 97/9466 sayılı Kararı’yla Kıyı
Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü adıyla bir kamu
iktisadi kuruluşuna dönüştürülmüştür.
Son olarak, 14/5/2002 tarihi itibarıyla Türkiye Gemi Sanayii A.Ş.’nin tüzel kişiliği
sona erdirilmiş ve TDİ bünyesine dahil edilmiştir.
116
Önemli Gelişmeler
Türk Boğazlarının; taşıdığı hukuki, siyasi önem ve stratejik konumu ile seyir,
mal ve çevre güvenliği açısından Türk Boğazlarında ve İzmir Limanı’nda verilen
kılavuzluk ve römorkaj hizmetleri TDİ tarafından yerine getirilmektedir.
Bununla birlikte, ülkemizin en önemli giriş-çıkış kapılarından biri olan ve
UNESCO tarafından dünya kültür mirasına alınan dünya kenti İstanbul’da
bulunan TDİ’ye ait Salıpazarı Kruvaziyer Limanının, hem deniz yoluyla gelen
yolcu gemilerine hizmet edecek çağdaş bir liman olması, hem de ülkeye ilk giriş
kapısı niteliğindeki bu alanın gümrük hizmetlerinden ayrı olarak ülke tanıtımını
ve imajını üst düzeye çıkaracak liman dışında kamuya açık kültür ve turizm gibi
fonksiyonlardan oluşturularak, ülkemize ve İstanbul’a kazandırılmasını teminen
“işletme hakkının verilmesi” yöntemiyle özelleştirilmesi planlanmaktadır.
Ayrıca, TDİ bünyesinde, kılavuzluk ve römorkaj hizmetleri ile İstanbul Liman
İşletmesi içinde yer alan Salıpazarı Kruvaziyer Limanında verilen hizmetlerin
dışında, Güllük Limanı ve Camialtı Tersanesi’nde de hizmet verilmektedir.
Bugüne kadar gerçekleştirilen özelleştirme çalışmaları çerçevesinde, 19972003 yılları arasında TDİ’ye ait 13 adet liman 30 yıl süre ile “işletme hakkının
verilmesi” yöntemi ile özelleştirilmiştir.
TDİ Denizyolları İşletmesi bünyesinde yer alan son 3 geminin “satış” yöntemiyle
2004 yılında özelleştirilmesi sonrasında, Denizyolları İşletmesinin faaliyeti
kalmamıştır.
TDİ’nin Şehir Hatları İşletmesi ve Denizyolları İşletmesine ait İstanbul İli ve
Marmara Denizindeki bazı hatlarda faaliyet gösterdiği yolcu ve araç taşıma
hizmetlerinin 31/05/2005 tarihinde, Haliç Tersanesi’nin (3 yıl TDİ tarafından
işletildikten sonra) 31/03/2008 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediye
Başkanlığına devredilmesi ve Çanakkale İli ve çevresinde yer alan şehir hatları
hizmetlerinin de 15/08/2006 tarihinde Çanakkale İl Özel İdaresine devredilmesi
neticesinde TDİ Şehir Hatları İşletmesinin faaliyeti kalmamıştır.
Kuruluşun en büyük gelir kalemi İstanbul Liman İşletmesi Müdürlüğünün
faaliyetleri olup, İşletmenin 2009 yılı faaliyet gelirleri bir önceki yıla göre %22
artarak 122 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluşun en önemli faaliyeti pilotaj hizmet satışları olup, bu hizmetten 2009 yılı
içerisinde toplam 101,5 milyon TL gelir sağlamıştır.
117
Mali Durum
TDİ’nin brüt satışları 2009 yılında %14,7 artışla 123,2 milyon TL’den 141,4
milyon TL’ye çıkmıştır. Kuruluşun yarattığı katma değer ise 126,8 milyon TL’dir.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TDİ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
2008
2009
% Artış
123,2
93,7
29,8
-6,1
0,3
-1,1
141,4
91,9
29,7
12,3
0,0
20,7
14,8
-1,9
-0,6
----95,8
----
57,5
1,6
111,7
169,2
12,9
20,8
135,5
69,0
2,1
122,0
191,1
12,6
21,6
156,9
20,1
31,5
9,2
12,9
-2,8
3,7
15,8
4,45
4,07
21
13
-0,80
5,49
4,94
16
4
14,17
23,5
21,3
-25,9
-67,0
----
1.499
96,1
1.432
88,8
-4,5
-7,6
102,4
0,8
-3,0
126,8
17,4
8,4
23,9
2.052,5
----
2008 yılında 1,1 milyon TL dönem zararı olan Kuruluş 2009 yılını 20,7 milyon
TL dönem kârı ile kapatmıştır. Dönem kârında yüksek artışın temel nedeni
hasılat artışına rağmen satışların maliyetinde yüksek oranlı bir değişiklik
olmamasıdır.
118
2008 yılında asit test oranı 4,07 olan Şirket 2009 yılında bu oranı %4,94’e
yükseltmiştir.
2008 yılında 3 milyon TL faiz dışı açık veren Kuruluş 2009 yılında ise 8,4
milyon TL faiz dışı fazla vermiştir. Dönem kârında yüksek artış olmasına
rağmen faiz dışı fazladaki artışın sınırlı kalmasının temel sebebi Kuruluşun
yatırımlarında meydana gelen yüksek artıştır.
100
milyon TL
50
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
-50
-100
Faiz Dışı Fazla
119
6.4. Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Haşim KEKLİK (YK Bşk. ve Genel Müdür)
♦ Mehmet ÜZER (Üye)
♦ Nilüfer YÜCEL (Üye)
♦ Fatih HASDEMİR (Üye)
♦ Hasan ŞAHİN (Üye)
♦ İsa ALTINTAŞ (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.tedas.gov.tr
TEDAŞ, Bakanlar Kurulunun 12/08/1993 tarih ve 93/4789 tarihli Kararı’yla
Türkiye Elektrik Kurumunun (TEK) Türkiye Elektik Üretim İletim A.Ş ve Türkiye
Elektrik Dağıtım A.Ş. unvanlı iki ayrı iktisadi devlet teşekkülü halinde yeniden
teşkilatlandırılmasıyla kurulmuştur.
Bu yeni yapılanmada, TEK’in elektrik dağıtım müesseseleri TEDAŞ bünyesinde
kalmış ve müesseselerin mevcut faaliyetleri ve ticaret unvanları yeni duruma
göre tescil edilmek suretiyle TEDAŞ bünyesinde kalmaya devam etmiştir.
Yüksek Planlama Kurulunun 17/03/2004 tarih ve 2004/3 sayılı Kararı ile
“Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi” kabul
edilmiş olup, söz konusu belge çerçevesinde Özelleştirme Yüksek Kurulunun
02/04/2004 tarih ve 2004/22 sayılı Kararı ile TEDAŞ özelleştirme kapsam ve
programına alınmış, ülke genelinde 21 adet dağıtım bölgesi oluşturulmuş ve
Kayseri ili dışında kalan 20 bölgede TEDAŞ’ın mevcut 64 müessese ve 8 bağlı
ortaklığı yeniden yapılandırılarak, Kuruluş 20 dağıtım şirketi olarak
teşkilatlandırılmıştır.
Dağıtım şirketlerinin ana faaliyet alanları; şebeke yatırımlarını yapmak, abonelik
işlemlerini yürütmek, şebeke işletmeciliği yapmak, enerji satışı yapmak, endeks
okumak ve tahsilat yapmaktır.
24/07/2006 tarihinde TEDAŞ ile bağlı elektrik dağıtım şirketleri arasında İşletme
Hakkı Devir Sözleşmeleri imzalanmıştır.
120
01/09/2006 tarihinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından elektrik
dağıtım şirketlerine dağıtım ve perakende satış lisansları verilmiş ve maliyet
esaslı tarifeler oluşturulmuştur.
31/12/2007 tarihinde elektrik dağıtım şirketlerinin bilançoları, kamu alacakları ve
enerji borçları TEDAŞ’a aktarılmak üzere yeniden düzenlenmiştir ve
özelleştirme aşamasında aynı işlemler yapılmaktadır.
Önemli Gelişmeler
2009 yılı özelleştirmeler açısından önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönem
olmuştur. Buna göre Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş. 1.225 milyon ABD doları
karşılığında, Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş. 600 milyon ABD doları karşılında,
Meram Elektrik A.Ş. ise 440 milyon ABD doları karşılığında blok satış yöntemi
ile özelleştirilmiştir. Diğer taraftan, 2009 yılı içinde Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş.,
Osman Gazi Elektrik Dağıtım A.Ş., Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş., Uludağ
Elektrik Dağıtım A.Ş., Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş., Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş.
ve Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin %100 hissesinin blok satış yöntemi ile
özelleştirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmış olup, bu şirketlerin yakın
dönem içinde özel sektöre devredilmesi öngörülmektedir.
Diğer taraftan, daha önce 31/10/2010 olarak belirlenen geçiş dönemi sonu,
4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununda 2008 yılında yapılan değişiklik ile 2 yıl
daha uzatılmıştır. Söz konusu tarihe kadar, dağıtım bölgeleri arası maliyet
farklılıkları nedeniyle var olan fiyat farklılıklarından kısmen veya tamamen
koruyacak şekilde tesis edilen fiyat eşitleme mekanizması ve bu kapsamda
çapraz sübvansiyon uygulanmaya devam edilecektir.
TEDAŞ, alacaklarını tahsil etmede sıkıntılar yaşamaktadır. Bu bağlamda,
belediyeler ile İl Özel İdareleri tarafından tam olarak ödenmeyen genel
aydınlatma bedelleri, zaman içinde kuruluş için ciddi bir nakit sorunu
oluşturmaya başlamıştır. Ancak, 2008 yılında 4628 sayılı Elektrik Piyasası
Kanununda yapılan bir düzenleme ile 2009-2015 döneminde, kamunun genel
kullanımına yönelik meydan, bulvar, cadde ve sokakların aydınlatılması ile trafik
sinyalizasyonlarına ait tüketim giderlerinin Hazine Müsteşarlığı bütçesinden
karşılanması hükme bağlanmıştır. Söz konusu düzenlemenin TEDAŞ’ın
tahsilat/tahakkuk sorununu iyileştireceği düşünülmektedir.
Enerji alanında faaliyet gösteren bazı kamu kurum ve kuruluşlarının bir kısım
borç ve alacaklarının takas, mahsup ve terkin yoluyla tasfiye edilmesine ilişkin
olarak hazırlanan Kanun tasarısı taslağı 2009 yılında Başbakanlığa iletilmiştir
ve halen TBMM Genel Kurulu gündemindedir. Söz konusu Kanunun
121
yasalaşmasına bağlı olarak, başta TEDAŞ olmak üzere enerji KİT’lerinin
birbirlerine olan borç ve alacak tutarlarında bir sadeleşme söz konusu olacaktır.
Başta TEDAŞ olmak üzere elektrik tedariği zinciri içinde yer alan enerji
KİT’lerinin mali açıdan sağlıklı ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulması
amacıyla, “Enerji KİT’lerinin Uygulayacağı Maliyet Bazlı Fiyatlandırma
Mekanizmasının Usul ve Esasları” (MBF) Yüksek Planlama Kurulunun
14.02.2008 tarih ve 2008/T-5 sayılı Kararı ile kabul edilmiş bulunmaktadır.
Mali Durum
Kuruluşun 2009 yılı sonu itibarıyla 24 milyon adet abonesi bulunmaktadır.
Bunların içinde mesken abonelerinin payı %83 ile ilk sırada gelmektedir.
Tüketim dağılımı incelendiğinde ise sanayi abonelerinin payı %38, mesken
abonelerinin payı %29 ve ticarethane abonelerinin payı %17'dir. Şirketin diğer
abone gurupları tarımsal sulama ve aydınlatmadır. Her iki abone gurubunun
tüketim miktarları diğer abonelere kıyasla düşüktür. 2009 yılı içinde, Meram
Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin 9 aylık değerleri de dahil olmak üzere 129,8 milyar
kWh enerji satın alınmış, buna karşılık 106 milyar kWh enerji satılmıştır. Söz
konusu farkın nedeni, %17,7’lik kayıp kaçak oranıdır.
Alınan enerji karşılığında KDV dahil 18,5 milyar TL ödeme yapılmış, satılan
enerji bedeli karşılığında ise KDV dahil 19,5 milyar TL tahakkuk ettirilmiştir.
Ancak tahsilat oranı yaklaşık %93 düzeyinde gerçekleşmiştir. Şirketin 2009 yılı
zararı 894 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluş, halihazırda yüksek miktarlara ulaşan yatırım harcamaları
gerçekleştirmektedir. 2010 yılına kadar olan geçiş döneminde yıllık yatırım
tutarı 550 milyon TL olarak belirlenmiş olmasına rağmen, kuruluş söz konusu
tutarın oldukça üzerinde yatırım harcaması yapmaktadır. Nitekim, 2009 yılında
yatırım amacıyla 721 milyon TL tutarında harcama yapılmıştır.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
122
2008
2009
% Artış
20.652,8
19.469,3
2.608,1
-1.424,6
0,1
-1.086,3
19.542,6
18.473,6
2.382,9
-1.313,9
34,4
-894,0
-5,4
-5,1
-8,6
7,8
38.117,8
17,7
milyon TL
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TEDAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
1.600
1.200
800
400
0
-400
-800
-1.200
28.278,2
202,3
11.921,4
40.199,5
35.562,6
2.364,8
2.272,1
31.423,0
182,4
10.978,0
42.401,0
38.024,7
2.654,1
1.722,2
11,1
-9,8
-7,9
5,5
6,9
12,2
-24,2
0,80
0,31
185
-65
-33,82
0,83
0,31
210
-78
-46,30
3,9
0,1
13,0
-19,8
-36,9
26.574
1.103,9
21.869
1.007,0
-17,7
-8,8
943,0
1.119,4
-381,5
1.135,6
720,6
-35,1
20,4
-35,6
90,8
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Faiz Dışı Fazla
123
6.5. Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri
A.Ş. (TTA)
Sermaye Yapısı
♦ Fahri ARIKAN (YK Başkanı ve Genel Müdür)
ÖİB Sermaye Payı : %100
♦ Ayhan SARISU (Üye)
♦ Şinasi CANDAN (Üye)
Ödenmiş Sermaye : 2,56 milyar TL
♦ Abdullah ÇELİK (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.tta.gov.tr/
Tütün, alkollü içkiler, tuz, barut ve patlayıcı maddelerle ilgili "inhisar"
hizmetlerini yürütme görevi 1932 yılında kurulan İnhisarlar Umum Müdürlüğüne
verilmiştir.
Söz konusu Müdürlük 1941 yılından 1983 yılına kadar faaliyetlerini TEKEL
Genel Müdürlüğü olarak yürütmüş, bu tarihte kamu iktisadi kuruluşu haline
getirilmiş, 11 Mart 1987 tarihinde Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol
İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TEKEL) adını almış, Özelleştirme Yüksek
Kurulunun 05/01/2001 tarih ve 2001/06 sayılı Kararı ile özelleştirme kapsam ve
programına alınmış ve 03/01/2002 tarih ve 4733 sayılı Kanun ile iktisadi devlet
teşekkülü haline getirilmiştir.
ÖYK’nın 31/03/2003 tarihli ve 2003/12 sayılı kararı ile özelleştirme işlemlerinin
kolaylaştırılmasını teminen TEKEL’in yeniden yapılandırılmasına karar
verilmiştir.
TEKEL’e ait Alkollü İçkiler Sanayii ve Ticareti A.Ş. ve Alkollü İçkiler Pazarlama
ve Dağıtım A.Ş ile 3 tuz işletmesi özelleştirilmiş, kuruluşa ait muhtelif gayri
menkuller özelleştirilme/satış/devir gibi usullerle elden çıkarılmıştır.
Önemli Gelişmeler
TEKEL ve TEKEL’in bağlı ortaklığı Sigara Sanayii İşletmeleri ve Ticareti A.Ş.’ye
ait sigara üretim işi ile ilgili varlıkların 4046 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde
“satış” ve “mülkiyetin gayri ayni hak (intifa) tesisi” yöntemi ile bir bütün halinde
124
özelleştirilmesi amacıyla ÖİB tarafından, 22/01/2008 tarihinde yapılan nihai
pazarlık görüşmeleri neticesinde; ÖYK’nın 22/04/2008 tarih ve 2008/23 sayılı
Kararı çerçevesinde, 1.720 milyon ABD Doları peşin bedelle British American
Tobacco Tütün Mamulleri Sanayii ve Ticaret A.Ş.’ye satılmasına karar
verilmiştir. Satışa ilişkin sözleşme 24/06/2008 tarihinde imzalanarak aynı tarihte
devir ve teslim işlemleri tamamlanmıştır.
British American Tobacco ile yapılan sözleşme gereğince, Kuruluş’un TEKEL
logosunu satış sözleşmesinden itibaren 6 aylık kullanım hakkı sona ermiş olup,
01/12/2008 tarih ve 1090 sayılı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Onayı ile
Kuruluşun yeni logosu “TTA” olarak belirlenmiştir.
TTA özelleştirme süreci devam etmekte olan Çamaltı ve Ayvalık Tuz
İşletmelerinde tuz üretimi ve satışına devam etmektedir. Bununla birlikte
Kuruluş stoklarında bulunan tütünlerin satışı faaliyetlerini sürdürmektedir.
Kuruluş daha önceki yıllarda sorun teşkil eden tütün stoklarını 2007-2009
döneminde eritmiştir. 2008 yılında yayımlanan 5752 sayılı Kanun kapsamında
tütün alımı yapmış olmakla birlikte, 31/12/2009 tarihi itibarıyla Kuruluşun
stoklarında yalnızca 195 ton tütün bulunmaktadır.
Devlet tarafından 2001 ve önceki yıllarda yapılan müdahale alımları sonucunda
TTA tarafından alınan ve mülkiyeti kamuya ait olan destekleme tütün stoklarının
muhafazası sonucunda oluşan destekleme alacağı yaklaşık 1,1 milyar TL
tutarındadır.
Mali Durum
Kuruluşun 2008 yılında özelleştirme işlemleri sonucunda ana faaliyet konusu
olan sigara üretimi ve pazarlaması faaliyetlerinden çekilmeye başlaması
nedeniyle Kuruluşun brüt satışları bir önceki yıla göre %97,5 oranında
azalmıştır.
2004 yılında alkollü içkiler biriminin özelleştirilmesi ve 2008 yılında yapılan
sigara üretimi ve pazarlaması konusundaki özelleştirme işleminin ardından,
Kuruluş mali büyüklükler açısından eski önemini yitirmiş bulunmaktadır.
125
milyon TL
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Bütçe İlişkisi
Diğer
Katma Değer
Faiz Dışı Fazla
Kaynak: TTA, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
1.500
1.200
900
600
300
0
-300
-600
-900
-1.200
2001
2002
Faiz Dışı Fazla
126
2003
2004
2005
2008
2009
% Artış
2.863,4
1.699,9
114,5
-314,6
0,0
-1.091,9
72,3
243,7
176,9
-348,5
0,0
-535,0
-97,5
-85,7
54,6
-10,8
0,0
51,0
1.839,2
714,8
520,2
2.359,4
80,8
83,6
2.195,0
1.741,6
634,7
113,1
1.854,7
95,2
86,3
1.673,2
-5,3
-11,2
-78,3
-21,4
17,8
3,3
-23,8
22,76
0,35
1
250
-43,32
18,29
0,13
13
1.021
-27,66
-19,6
-62,7
1.675,4
307,8
36,2
14.662
503,1
12.761
432,4
-13,0
-14,0
0,0
150,0
----
-566,9
0,0
63,9
-89,4
0,0
122,2
84,2
0,0
91,3
2006
2007
2008
2009
6.6. Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Yavuz Sultan KANSIZ (YK Bşk. ve Genel Müdür)
♦ Sibel TOKGÖZ (Üye)
♦ Ömer ERGENÇ (Üye)
Ödenmiş Sermaye: 1,0 milyon TL
♦ Cengiz YAVİLİOĞLU (Üye)
♦ Muammer Yaşar ÖZGÜL (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.aduas.gov.tr
Özelleştirme Yüksek Kurulunun 27/12/2006 tarihli ve 2006/100 sayılı Kararı ile,
Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. (EÜAŞ) Genel Müdürlüğüne bağlı; Tercan,
Kuzgun, Mercan, İkizdere, Çıldır, Ataköy, Beyköy Hidroelektrik Santralları ve
Engil Gaz Türbinleri Santralı ile Denizli Jeotermal Santralinin özelleştirme
program ve kapsamına alınmasına karar verilmiştir.
ÖİB’nin 19/04/2007 tarihli ve 415 sayılı Olur’u ile Ankara Doğal Elektrik Üretim
ve Ticaret A.Ş.’nin (ADÜAŞ) kurulması ve söz konusu Şirketin ana
sözleşmesinin 4046 sayılı Kanun’un 20. maddesinin (A) bendine istinaden
düzenlenmesi, ilgili santrallerde çalışan personelinin mevcut kadroları ve özlük
haklarıyla birlikte Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’nin bünyesine
aktarılması kararlaştırılmıştır.
Maliye Bakanlığının 25/05/2007 tarihli ve 139 sayılı Olur’u ile Şirket yönetim
kurulu atanmıştır. Şirket ana sözleşmesi 1 Haziran 2007 günü Türkiye Ticaret
Sicili Gazetesi’nde yayımlanmış ve Şirket tüzel kişilik kazanmıştır.
ÖİB Şirkete sermaye olarak 1 milyon TL ödeme yapmıştır.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun Kararı ile Çıldır HES, Kuzgun HES,
Tercan HES, Engil Termik Santralı, Mercan HES, Ataköy HES, İkizdere HES,
127
Beyköy HES ve Denizli HES için, 30/06/2007 tarihinden itibaren 10 yıl süreyle
geçerli olmak üzere Şirkete üretim lisansı verilmiştir.20
Önemli Gelişmeler
Şirket 01/07/2007 tarihi itibarıyla faaliyete geçmiştir. Halihazırda, şirketin elinde
bulunan 9 adet santral 510 milyon ABD Doları bedelle 01/09/2008 tarihinde
devredilmiştir. Elinde üretime yönelik herhangi bir varlık kalmayan Şirkete,
işletme hakkı devredilen santrallerin denetlenmesi, yeni yatırımların
onaylanması ve santrallerin her zaman üretime hazır bir şekilde tutulmasının
sağlanmasına yönelik görevler verilmiştir. Bu kapsamda ADÜAŞ’ta bir denetim
komisyonu oluşturulmuş ve işletme hakkı devir sözleşmesi kapsamında
belirlenen esaslar çerçevesinde ilk denetim çalışması Eylül 2009’da
gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışma ile, denetim komisyonunca tüm santraller bir
program kapsamında ziyaret edilmiş, teknik ve idari yönden detaylı bir
incelemeye tabi tutulmuştur. Denetim çalışması neticesinde hazırlanan rapor
ilgili kurumlara gönderilmiştir.
Mali Durum
2009 yılında satış geliri bulunmayan Kuruluşun başlıca gelirleri faiz
gelirlerinden, başlıca giderleri ise genel yönetim giderlerinden oluşmaktadır ve
dönem zararı 0,7 milyon TL’dir.
Şirketin 2009 yılı aktif büyüklüğü 102 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Aktif
toplamın %49,8’ini dönen varlıklar ve %50,2’sini duran varlıklar oluşturmaktadır.
Pasif toplamının %0,5’ini kısa vadeli yabancı kaynaklar, geri kalanını ise öz
kaynaklar oluşturmaktadır.
20
ADÜAŞ’a ait Tercan, Kuzgun, Mercan, İkizdere, Çıldır, Beyköy, Ataköy Hidroelektrik
Santralleri ile Denizli Jeotermal Santrali’nin “işletme hakkı verilmesi” yöntemi, Engil Gaz
Türbinleri Santrali’nin ise “Satış” yöntemi olmak üzere iki yöntem birlikte uygulanmak suretiyle
tamamının özelleştirilmesi amacıyla 10 Ekim 2007 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale
açılmıştır. 5 Mart 2008 tarihinde yapılan nihai pazarlık görüşmeleri neticesinde en yüksek teklif,
510 milyon ABD Doları bedelle Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş. tarafından verilmiştir. Satış,
ÖYK’nın 7 Mayıs 2008 tarihli Kararı ile onaylanmıştır.
128
Bölüm 7: Kamu Sermayeli Bankalar
Bu bölümde, Hazinenin pay sahibi olduğu bankalara yönelik bilgilere yer
verilmekte, bu bankaların 2009 yılı faaliyetlerine yönelik değerlendirmeler
yapılmaktadır.
2000 yılına kadar 233 sayılı KHK’ya tabi birer şirket olarak faaliyet göstermekte
olan kamunun pay sahibi olduğu bankalardan T.C. Ziraat Bankası, T.C. Halk
Bankası A.Ş ve T.C. Emlak Bankası A.Ş, bu yılda istihsal edilen 4603 sayılı
Kanunla birlikte KİT statüsünden çıkartılmışlardır. Böylece söz konusu
bankaların çağdaş bankacılığın ve uluslararası rekabetin gereklerine göre
çalışmaları, özelleştirmeye hazırlanmalarını sağlayacak şekilde yeniden
yapılandırılmaları amaçlanmıştır.
Bu bölümde ayrıca, kendi kanunları doğrultusunda faaliyet gösteren Kalkınma
Bankası, Vakıflar Bankası, İhracat ve Kredi Bankası ile İller Bankasına yönelik
bilgilere de yer verilmiştir.
Tüm bankalarla ilgili daha ayrıntılı veriler, söz konusu bankaların internet
sitesinden veya faaliyet raporlarından elde edilebilir.
129
7.1. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Muharrem KARSLI (YK Başkanı)
♦ Mehmet MUMCUOĞLU (YK Bşk. Vekili)
♦ Can Akın ÇAĞLAR (Genel Müdür)
♦ Dr. Ümran DEMİRÖRS (Üye)
♦ Halil ÇELİK (Üye)
♦ Burhanettin AKTAŞ (Üye)
♦ Oğuz KAYHAN (Üye)
♦ Hikmet Aydın SİMİT (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı
http://www.ziraat.com.tr
20 Kasım 1863’de, çiftçilerin oluşturduğu kaynakla, Mithat Paşa öncülüğünde,
devlet eliyle ve devlet himayesinde Ziraat Bankasının temelini oluşturan
"Memleket Sandıkları" kurulmuştur. İzleyen yıllarda sandıkların işleyişinde
gözlenen bozulmalar sonucu 1883'te aynı amaçlar doğrultusunda "Menafi
Sandıkları" oluşturulmuştur.
28 Ağustos 1888'de Ziraat Bankası Nizamnamesi yürürlüğe girmiş, o tarihte
faaliyette bulunan Menafi Sandıkları da Banka şubelerine dönüştürülmüştür.
Ziraat Bankasının ilk kuruluşundaki görevleri; satılması mümkün olan
gayrimenkul rehini ve kuvvetli kefalet karşılığında çiftçiye kredi kullandırmak,
faiz karşılığında tevdiat kabul etmek, ziraate ilişkin sarraflık ve aracılık işleri
yapmak olarak belirlenmiştir.
T.C. Ziraat Bankası, 25 Kasım 2000 tarihinde kabul edilen 4603 sayılı Kanunla
233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamından çıkarılarak bir Anonim
Şirket haline getirilmiştir. Ayrıca, çeşitli kanun ve kararnamelerle verilmiş
görevler nedeniyle doğan ve bütçe ödenekleri ile karşılanamamış olan geçmiş
yıllara ilişkin birikmiş görev zararı alacaklarının tasfiye edilmesi ve bankaya
bedeli önceden ödenmeden görev verilememesi hususları 4603 sayılı Kanunla
hükme bağlanmıştır. 2001 yılından itibaren yoğun olarak yürütülen finansal ve
organizasyonel yapılandırma faaliyetlerinin olumlu sonuçları alınmaya devam
etmektedir. Banka özel hukuk kapsamında bir mevduat bankası olarak faaliyet
130
göstermekle birlikte halen
denetimine de tabidir.
Başbakanlık
Yüksek
Denetleme
Kurulu’nun
2004 yılından bu yana Banka; tarımsal üretimin geliştirilmesi ve üreticilerin
finansman ihtiyaçlarının uygun koşullarda karşılanması, verimlilik ve kalitenin
artırılması amacıyla her yıl yürürlüğe giren kararnameler kapsamında,
konularına göre cari faiz oranından %25 ile %100 arasında değişen oranlarda
indirimli krediler kullandırmakta ve yapılan faiz indirimlerinin maliyeti (gelir
kayıpları) Hazinece bütçe ödenekleri ile karşılanmaktadır. 2009 yılında da
2008/14489 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında tarımsal üreticilere
düşük faizli kredi kullandırılmıştır.
Diğer taraftan, 2008/13381 ve 2008/14074 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları ile,
2008 yılı ilkbahar döneminde çeşitli illerde meydana gelen kuraklıktan zarar
gören çiftçilerin Ziraat Bankasına ve Tarım Kredi Kooperatifleri’ne olan tarımsal
kredi borçlarının 1 yıl süre ile ertelenmesi ve bu kapsamda oluşan Banka ve
Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK) gelir kayıplarının Hazinece ödenmesi hükme
bağlanmıştır.
Söz konusu kararnameler kapsamında, 2009 yılında Ziraat Bankası ve TKK
gelir kayıpları için 475 milyon TL ödenek tahsis edilmiş olup, yıl içinde Ziraat
Bankası gelir kayıpları için 415,8 milyon TL ödeme yapılmıştır. Bu tutarın 50,3
milyon TL’si 2008/13381 ve 2008/14074 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları
kapsamında ödenmiştir.
2004-2009 yıllarında Hazinece yapılan ödemelere ilişkin tablo aşağıda yer
almaktadır.
Tablo 16: T.C. Ziraat Bankasına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri (milyon TL)
Yıllar
Ziraat Bankası
TKK
TOPLAM
2004
1,0
0,7
1,8
2005
24,9
11,2
36,1
2006
109,2
38,0
147,2
2007
168,9
53,8
222,6
2008
272,4
100,1
372,5
2009
415,8
90,9
506,7
Öte yandan, 30/04/2001 tarih ve 2001/2312 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
kapsamında Ziraat Bankası ve TKK’ye verilen görevler kapsamında
131
kullandırılmış krediler Hazinece üstlenilerek Ziraat Bankasına 136,9 milyon TL,
TKK’ya 53 milyon TL ödeme yapılmıştır. Hazine kaynağına dönüşen söz
konusu kredilere ilişkin Banka ve TKK’ce yapılan tahsilatlar, tahsilatın yapıldığı
ayı izleyen ayın ilk haftası içinde Hazine Müsteşarlığının ilgili hesabına
aktarılmaktadır. Bu kapsamda, Ziraat Bankasınca 2009 yılında 5 milyon TL
ödeme yapılmış olup, 2001 yılından bu yana Hazineye yapılan ödemeler
aşağıda yer almaktadır.
Tablo 17: Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden
TCZB Tarafından Aktarılan Tutarlar (milyon TL)
Yıllar
Tutar21
2001
26,6
2002
36,1
2003
32,5
2004
26,4
2005
17,0
2006
14,9
2007
6,8
2008
7,1
2009
5,0
TOPLAM
172,4
Önemli Gelişmeler
20/03/2009 tarih ve 2009/14804 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile, Ziraat
Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerince 2009 yılında kullandırılacak düşük
faizli tarımsal kredilere ilişkin olarak yayımlanan 2008/14489 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararının ekinde değişiklik yapılarak, düşük faizli kredilerin vadesinin
işletme kredilerinde 24 ayı, yatırım kredilerinde ise 7 yılı aşmayacak şekilde
yeniden düzenlenebileceği hükme bağlanmıştır.
Diğer taraftan, Banka küresel krizin tarımsal, ticari ve bireysel müşterilerin
üzerindeki olumsuz etkisini azaltmak amacıyla, kredilerde toplam tutarı 2,7
milyar TL’ye ulaşan alacağını yeniden yapılandırmıştır.
21
Tutarların 2008 Kamu İşletmeleri Raporundaki verilerden farklılık göstermesinin sebebi, bu
tutarların, Hazine hesaplarına aktarım tarihleri dikkate alınarak yeniden sınıflandırılmasıdır.
132
Ticari bankacılık alanında sunulan hizmetlerin iyileştirilmesi kapsamında, kredi
değerlendirme sürecinin kısaltılması ve müşterilerin kredi değerliliğinin sağlıklı
bir şekilde tespit edilmesi amacıyla tasarlanan yeni skoring yöntemi
uygulamaya alınmıştır. Türk Eximbank tarafından kullandırılan Sevk Öncesi
Reeskont Kredisi uygulamaya alınmıştır. Trakya ve Marmara başta olmak
üzere yurdun çeşitli bölgelerinde meydana gelen sel baskınlarından etkilenen
müşterilere borçlarını erteleme kolaylığı getirilmiş ve geçici likidite sıkıntısına
giren müşterilere vade uzatımı imkanı tanınmıştır.
Öte yandan, hayat, hayat dışı ve bireysel emeklilik branşlarında faaliyet
gösterecek Ziraat Sigorta A.Ş. ve Ziraat Hayat ve Emeklilik A.Ş. unvanlı iki
sigorta şirketinin kuruluşları tamamlanmış ve şirketler, faaliyet alanlarına ilişkin
ruhsatları Hazine Müsteşarlığından alarak faaliyete geçmişlerdir.
Mali Durum
2009 yıl sonu itibarıyla Ziraat Bankası aktif büyüklüğü bir önceki yıla göre %19
oranında artarak 124,5 milyar TL’ye ulaşmıştır.
2009 yılında sektördeki kredi artışı %6 olarak gerçekleşirken, Banka’nın
kredileri %19 oranında artmıştır. Kredilerin toplam aktifler içerisindeki payı aynı
kalırken, Banka kredilerinin sektör payı 2009 yılında %9’a yükselmiştir.
Toplam krediler içerisinde bireysel krediler %46’lık payla ağırlığını korumakta
olup, 2008 yılına göre bireysel kredilerde %26’lık bir artış sağlanmıştır.
Tarımsal kredilerde de bir önceki yıla nazaran %20’lik bir artış sağlanmakla
birlikte, tarımsal kredilerin toplam krediler içindeki %22’lik payı aynı kalmıştır.
Ticari kredilerde 2009 yılında yaşanan artış ise %9 seviyesinde kalmış ve ticari
kredilerin 2008 yılında %25 olan toplam krediler içerisindeki payı 2009 yılında
%23’e düşmüştür.
2009 yılında Banka’nın takipteki krediler oranı sektör ortalamasının altında
seyretmeye devam etmiştir. Bankacılık sektöründe 2008 yıl sonunda %3,7 olan
kredilerin takibe dönüşüm oranı, 2009 yıl sonu itibarıyla %5,2’ye yükselmiştir.
Buna karşılık, Banka’nın 2008 yılında %1,9 olan takipteki krediler oranı 2009
yılında %2,3 olarak gerçekleşmiştir.
Banka net kârı %65 oranında artış göstermiş ve bu doğrultuda Banka’nın aktif
ve özkaynak kârlılık oranları artmıştır. 2009 yılı dağıtılabilir net dönem kârı 3
milyar TL olmuş ve bu tutarın 1,9 milyar TL’si Banka bünyesinde bırakılmıştır.
Hazine lehine tahakkuk eden net 800 milyon TL temettü tutarından, Mülga T.
Emlak Bankası A.Ş.’nin devrinden kaynaklanan ve Murakıp Raporu ile
133
kesinleşen 5,5 milyon TL tutarındaki Banka alacağı mahsup edilmiş, kalan
794,5 milyon TL 2010 yılında Hazineye aktarılmıştır.
2008
2009
% Değişim
Finansal Büyüklükler (milyon TL)
Toplam Aktifler
104.412
124.529
19
Toplam Krediler
30.836
36.725
19
Toplam Mevduat
83.883
98.529
17
Özkaynaklar
7.361
10.354
41
Net Faaliyet Kârı
2.716
4.417
63
Net Kâr
2.134
3.511
65
Krediler / Aktifler
29,5
29,5
0
Sektördeki Aktif Payı
14,3
14,9
4
Sektördeki Kredi Payı
7,9
9,0
14
Özel Tertip Devlet Tahvilleri / Aktifler
7,1
2,3
-68
Takipteki Krediler / Krediler (brüt)
1,9
2,3
21
Vadesiz Mevduat / Toplam Mevduat
14,4
15,7
9
Mevduatın Krediye Dönüşüm Oranı
36,8
37,3
1
Sektördeki Mevduat Payı
17,8
18,4
3
Faiz Gelirleri İçinde Kredilerin Payı
33,8
39,7
17
Faiz Gelirleri İçinde Menkul Değerlerin Payı
61,3
57,9
-6
Faiz Dışı Gelir / Faiz Dışı Gider
41,1
36,9
-10
2,4
3,1
29
31,7
40,4
27
4,5
5,5
22
20,1
23,2
15
Rasyolar (%)
Aktif Kârlılığı
Özkaynak Kârlılığı
Net Faiz Marjı
Sermaye Yeterlilik Oranı
Kaynak: T.C. Ziraat Bankası AŞ
134
7.2. Türkiye Halk Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Hasan CEBECİ (YK Başkanı)
♦ Mehmet Emin ÖZCAN (YK Bşk. Vekili)
♦ Hüseyin AYDIN (Genel Müdür)
♦ Emin Süha ÇAYKÖYLÜ (Üye)
♦ Dr. Nurzahit KESKİN (Üye)
♦ İbrahim Hakkı TUNCAY (Üye)
♦ Ahmet YARIZ (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.halkbank.com.tr.
Türkiye Halk Bankası 1933 tarihli ve 2284 sayılı Halk Bankası ve Halk
Sandıkları Kanunu kapsamında kurulmuş ve 1938 yılında faaliyete geçmiştir.
1992 yılında Türkiye Öğretmenler Bankası (TÖBANK), 1993 yılında Sümerbank
ve 1998 yılında ise Etibank, Halk Bankasına devredilmiştir.
Halk Bankası 4603 sayılı Kanun ile 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname
kapsamından ve KİT statüsünden çıkarılarak bir Anonim Şirket haline
getirilmiştir. Ayrıca, çeşitli kanun ve kararnamelerle verilmiş görevler nedeniyle
doğan ve bütçe ödenekleri ile karşılanamamış olan geçmiş yıllara ilişkin birikmiş
görev zararı alacaklarının tasfiye edilmesi ve Banka’ya bedeli önceden
ödenmeden görev verilememesi hususları 4603 sayılı Kanunla hükme
bağlanmıştır. Banka özel hukuk kapsamında bir mevduat bankası olarak faaliyet
göstermekle birlikte halen Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu’nun
denetimine de tabidir.
2001 yılında Mülga Türkiye Emlak Bankasının 96 şubesi, 2004 yılının ikinci
yarısında ise Pamukbank Halk Bankasına devredilmiştir.
Bireysel, ticari ve kurumsal bankacılığın yanı sıra esas olarak KOBİ Bankacılığı
faaliyetleri sürdüren Banka, bu kapsamda, esnaf ve sanatkarlara, kendi
kaynaklarından kullandırdığı kredilerin yanı sıra, 2002 yılından bu yana her yıl
yürürlüğe giren kararnameler çerçevesinde, sübvansiyonlu krediler de
135
kullandırmaktadır. Cari faiz oranı ile düşük faizli kredilere uygulanan faiz oranı
arasındaki fark nedeniyle oluşan gelir kaybı, Hazinece aylık bazda Banka’ya
ödenmektedir.
2009 yılı düşük faizli kredi uygulamasına ilişkin yayımlanan 29/12/2008 tarihli,
2008/14564 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve
Kefalet Kooperatifleri kefaleti ile esnaf ve sanatkarlara kullandırılacak
sübvansiyonlu kredilere ilişkin faiz indirim oranı %35’ten %50’ye çıkarılmıştır.
2009 yılı içinde Banka cari faiz oranı da kademeli olarak %24’ten %16’ya kadar
düşürülmüştür.
2009 yılında Halk Bankasına 308,9 milyon TL gelir kaybı ödemesi yapılmıştır.
Tablo 18: Halk Bankasına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri
(milyon TL)
Yıllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
TOPLAM
Tutar
16,3
38,0
79,4
76,8
111,0
175,8
204,4
308,9
1.010,6
Diğer taraftan, 30/04/2001 tarih ve 2001/2312 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
kapsamında Banka’ya verilmiş görevler nedeniyle kullandırılan krediler
Hazinece üstlenilmiş ve Banka’ya 5,7 milyon TL ödeme yapılmıştır. Hazine
kaynağına dönüşen kredilere ilişkin Bankaca yapılan tahsilatlar, tahsilatın
yapıldığı ayı izleyen ayın ilk haftası içinde Hazine Müsteşarlığı’nın ilgili
hesabına aktarılmaktadır. Bu kapsamda, Halk Bankasınca 2009 yılında 81.189
TL ödeme yapılmış olup, 2001 yılından bu yana, Hazineye yapılan ödemeler
aşağıda yer almaktadır.
136
Tablo 19: Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden Halk
Bankası Tarafından Aktarılan Tutarlar (milyon TL)
Yıllar
Tutar22
2001
5,5
2002
7,3
2003
2,2
2004
1,9
2005
0,9
2006
0,9
2007
0,4
2008
0,4
2009
TOPLAM
0,1
19,6
Önemli Gelişmeler
Türkiye’de yaşanan doğal afetler ile halk hareketleri ve terör gibi durumlardan
etkilenen ve bu durumunu ilgili resmi makamlardan belgeleyen KOBİ’ler için
Banka 2009 yılında, KOSGEB ile işbirliği içerisinde KOSGEB Acil Destek
Kredisi geliştirmiştir. Bu program kapsamında, faizin tamamı müşteri adına
KOSGEB tarafından peşin olarak karşılanmaktadır.
İstanbul’daki turizm işletmelerinin orta-uzun vadeli finansman ihtiyaçları için
Halk Bankası ile T. Kalkınma Bankası arasında 40 milyon TL tutarında kredi
anlaşması imzalanmıştır.
Diğer taraftan, Banka 2009 yılında Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Ticaret ve
Kalkınma Bankası (Ecobank) ile 15 milyon Dolar, Dünya Bankası ile 250 milyon
Dolar, Avrupa Yatırım Bankası (AYB) ile 300 milyon Euro tutarlı AYB Küçük
İşletmeler Global Kredisi’nin ilk kısmı kapsamında 150 milyon Euro tutarlı yeni
finansman anlaşmaları imzalamıştır.
Mali Durum
2009 yıl sonu itibarıyla Halk Bankası sektördeki aktif payını korumuş ve Banka
aktif büyüklüğü bir önceki yıla göre %18,7 oranında artarak yaklaşık 61 milyar
TL’ye ulaşmıştır.
22
Tutarların 2008 Kamu İşletmeleri Raporundaki verilerden farklılık göstermesinin sebebi, bu
tutarların, Hazine hesaplarına aktarım tarihleri dikkate alınarak yeniden sınıflandırılmasıdır.
137
2009 yılında Banka kredilerindeki artış sektör ortalamasının üzerinde
gerçekleşmiş ve Banka’nın sektör kredilerinden aldığı pay %8,1’e ulaşmıştır.
Banka kredilerinin toplam aktifler içerisindeki payı ve mevduatın krediye
dönüşüm oranı da 2009 yılında artış göstermiştir.
Toplam Aktifler
Toplam Krediler
Toplam Mevduat
Özkaynaklar
Net Faaliyet Kârı
Net Kâr
Rasyolar (%)
Krediler / Aktifler
Özel Tertip Devlet Tahvilleri / Aktifler
Faiz Dışı Gelir / Faiz Dışı Gider
Net Faiz Marjı
Kaynak: T. Halk Bankası A.Ş.
2008
2009
% Artış
51.096
60.650
19
25.836
32.458
26
40.271
43.950
9
4.289
5.760
34
1.266
2.017
59
1.018
1.631
60
50,6
53,5
6
7
7,3
4
6,8
8,1
19
11
8,2
-25
4,7
4,9
4
10
13,4
34
64,2
73,9
15
8,8
8,5
-3
55,5
62
12
40,9
35,8
-12
87
90,8
4
2,2
2,9
32
23,5
32,5
38
5,1
6
18
14,5
16
10
2008 yılına göre 2009 yılında Banka’nın kullandırdığı ticari kredi tutarı %55,8
artmış, ancak ticari kredilerin toplam kredilerden aldığı pay %8,6 olarak
gerçekleşmiştir. Toplam krediler içinde en yüksek payı alan (%29,6) kurumsal
krediler ise bir önceki yıla göre %26,8’lik bir artış göstermiştir. Toplam krediler
içinde en yüksek paylardan bir diğerini ise %28,4 ile KOBİ kredileri almış, söz
konusu krediler 2008 yılına göre %22,4 artmıştır. Bireysel krediler ise %33,6
artarak toplam kredilerden %23,1 oranında pay almıştır. Sübvansiyonlu esnaf
138
kredileri 2009 yılında %6 oranında artış göstermiş, toplam krediler içerisindeki
payı ise %12’den %10,4’e düşmüştür.
Banka’nın net kârı, aktif ve özkaynak kârlılık oranları da 2009 yılında bir önceki
yıla göre artış göstermiştir. 2008 yılında %14,5 olan Banka’nın sermaye
yeterlilik rasyosu ise 2009 yılında %16’ya çıkmış ancak yine de %21 olan sektör
ortalamasının altında kalmıştır.
139
7.3. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
Sermaye Yapısı
♦ Hasan SEZER (YK Başkanı)
Kamu Payı: %43
♦ Ahmet Candan (YK Başkan V.)
♦ Süleyman KALKAN (Genel Müdür)
Esas Sermaye: 2,5 Milyar TL
♦ Halim KANATÇI
Ödenmiş Sermaye: 2,5 Milyar TL
♦ İsmail ALPTEKİN
♦ Sabahattin BİRDAL
♦ Ramazan GÜNDÜZ
♦ Selahattin TORAMAN
♦ Serdar TUNÇBİLEK
İlgili Bakan
İnternet Adresi
http://www.vakifbank.com.tr
Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı, 11 Ocak 1954 tarihinde 6219
sayılı “Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı Kanunu” ile özel hukuk
hükümlerine tabi olmak üzere T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğüne
(“Vakıflar Genel Müdürlüğü”) verilen yetki çerçevesinde kurulmuş olup,
Banka’nın statüsünde kuruluşundan bu yana bir değişiklik olmamıştır.
Banka’nın sermayesinde doğrudan veya dolaylı hakimiyeti söz konusu olan
sermaye grubu Vakıflar Genel Müdürlüğüdür. Banka’nın 31/12/2009 itibarıyla
ortaklık yapısı ise aşağıdaki gibidir.
140
Tablo 20: Vakıfbank Sermaye Durumu
Ortaklar
Nominal Değeri (TL)
Pay Oranı (%)
1.075.058.639,56
43,00
402.552.666,42
16,10
387.726.105,89
15,51
Diğer mülhak vakıflar (B Grubu)
3.179.731,29
0,13
Diğer gerçek ve tüzel kişiler (C Grubu)
1.862.041,98
0,07
629.620.814,86
25,19
2.500.000.000,00
100,00
Vakıflar Genel Müdürlüğünün idare ve
temsil ettiği mazbut vakıflar (A Grubu)
Vakıfbank Memur ve Hizmetlileri Emekli
ve Sağlık Yardım Sandığı Vakfı (C Grubu)
Mülhak vakıflar (B Grubu)
Halka açık (D Grubu)
Toplam
Kaynak: Vakıfbank
Önemli Gelişmeler
2009 yılı içinde Banka kaynaklı kredilerin yanı sıra; Avrupa Yatırım
KOBİ Kredileri, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası Kredisi, Union
Switzerland (UBS AG), Dresdner Bank, Credit Suisse, Commerzbank,
Bank gibi yabancı banka kaynaklı krediler ile Eximbank
kullandırılmıştır.
Bankası
Bank of
Deutche
kredileri
Banka, büyük kamu ihaleleri ve özelleştirmeler kapsamında baraj, otoyol,
demiryolu, enerji ve havaalanı gibi yatırımların proje finansmanına yönelik
sendikasyon kredilerine katılmakta olup, 2009 yılı içinde bu kapsamda beş
firmanın toplam 1,8 milyar ABD doları tutarında sendikasyon kredisine iştirak
edilmiş; Banka tarafından 190 milyon ABD doları tutarında sendikasyon
anlaşması yapılmıştır.
Banka, KOBİ’lere sağlanan devlet desteği uygulamalarına da aracılık etmiş,
KOSGEB işbirliğiyle KOBİ’lere uygun koşullarla kredi kullandırımını 2009
yılında da sürdürmüştür. Bu çerçevede müşterilere KOSGEB Cansuyu KOBİ
İhracat Finansman Destek, KOSGEB 100.000 KOBİ Destek, KOSGEB
Diyarbakır İli İşletme Sermayesi Destek, GAP KOBİ Makine Teçhizat Yatırım
Destek ve KOSGEB Acil Destek kredi paketleri sunulmuştur.
Mali Durum
Banka’nın toplam aktifleri 2009 yılında %24 oranında artış göstererek
64,8 milyar TL’ye ulaşmıştır.
141
Krediler 2009 yılında %13,3 oranında artarak 34,6 milyar TL’ye ulaşmış ve
Banka’nın sektörden aldığı kredi payı yükselmiştir. Banka kredilerinin toplam
aktiflerdeki payı %53,4 ile sektör ortalamasının üzerinde gerçekleşmekle
birlikte, kredilerin toplam aktifler içindeki payı 2008 yılına göre düşüş
göstermiştir. Takipteki kredilerin toplam kredilere oranı ise 1,2 puan artış
göstererek %5,8’e yükselmiştir. Diğer taraftan, kredilerdeki artışın mevduattaki
artışın gerisinde kalması nedeniyle, mevduatın krediye dönüşüm oranı da 2009
yılında azalarak %77,4 olarak gerçekleşmiştir.
2009 yılında Banka net kârı %66 oranında artarak 1,25 milyar TL’ye ulaşmıştır.
Artan net kâr rakamı ile birlikte Banka’nın aktif kârlılık oranı ve özkaynak kârlılık
oranı da yükselmiş ve sırasıyla %1,9 ve %16,9 olarak gerçekleşmiştir.
Toplam Aktifler
Toplam Krediler
Toplam Mevduat
Özkaynaklar
Brüt Kâr
Net Kâr
Rasyolar (%)
Krediler / Aktifler
Takipteki Krediler / Krediler
Kaynak: Vakıfbank
142
2008
2009 % Değişim
52.193
30.502
37.120
5.671
925
753
64.798
34.573
44.652
7.381
1.542
1.251
24
13
20
30
67
66
58,4
7,1
8,3
4,6
14,3
82,1
8,2
67,8
26,4
1,4
13,3
14,3
53,4
7,8
8,8
5,8
13,3
77,4
8,7
69,9
26,4
1,9
16,9
15,4
-9
10
6
26
-7
-6
6
3
0
36
27
8
7.4. Tasfiye Halinde Türkiye Emlak Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ M.Zeki SAYIN
♦ Mehmet Emin ÖZCAN
♦ Dr. Hüseyin ÇIRPAN
♦ Mehmet ERSOY
Tasfiye Kurulu Üyeleri
♦ Beşir BAYMAZ
♦ M.Zeki SAYIN
♦ Mustafa AKMAZ
♦ Duray ŞİMŞEK
♦ Abdullah SOYDAŞ
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.tasfiyeemlak.com
4603 sayılı yasa kapsamında istihsal edilen 2001/2202 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı ile Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin bankacılık dışında kalan mal varlıkları
ve iştiraklerinin tüm hak ve yükümlülükleriyle Başbakanlık Toplu Konut İdaresi
Başkanlığına devri düzenlenmiştir.
Bilahare, 2001 yılında 4603 sayılı Kanunda yapılan değişiklikle; Banka’nın
2001/2202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında devri öngörülen varlıkları ile kanuni
takibe intikal etmiş alacakları ve yuva kredileri hariç, tüm aktiflerinin bankaların
yönetim kurullarının kendi aralarında düzenleyecekleri protokol doğrultusunda,
protokole konu bütün hak, alacak ve borçlar, alacaklıların rızası veya sair
herhangi bir işleme gerek kalmaksızın T.C. Ziraat Bankası A.Ş. veya T. Halk
Bankası A.Ş.’ye devredilmesine karar verilmiş, devir işleminin tamamlanmasını
takiben Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin bankacılık yapma ve mevduat kabul
etme yetkisi sona ererek tasfiye haline girer denilmek suretiyle de tasfiye süreci
yasal olarak başlatılmıştır. 14/09/2001 tarihindeki olağanüstü genel kurul ile
Banka’nın yetkili organları belirlenerek tasfiye süreci fiili olarak başlamış olup,
halen devam etmektedir.
143
Önemli Gelişmeler
Emlak Bankasınca Ziraat Bankasına devredilen aktif-pasif hesaplar sonucunda
oluşan menfi farklar, ilgili mevzuat çerçevesinde Ziraat Bankasının talepleri
üzerine Hazinece Ziraat Bankasına avans olarak ödenmiş, daha sonra
Bankalar Yeminli Murakıplarınca yapılan inceleme-tespitler sonucunda alınan
Devlet Bakanlığı Onayları ile, raporlar uyarınca yapılacak ilave işlemler
belirlenmiş ve devir işlemleri kesinleştirilmiştir.
Diğer taraftan, 4603 sayılı Kanunun ilgili hükmü nedeniyle T.H.T. Emlak
Bankası A.Ş. kesinleştirilmiş olan menfi fark hesaplarını Hazineye borçlu
olmasını sağlayacak şekilde izlemekte ve Hazineye olan söz konusu borcuna
karşılık ödemelerini tasfiye sürecinde nakde dönüştürdüğü aktifleri ile orantılı
olarak gerçekleştirmektedir.
Banka’nın Hazineye olan borçlarına mahsuben yapılan ödemelerin toplamı 1
milyar TL olup; 31/12/2009 tarihi itibarıyla Banka bilançosunda Hazineye borç
olarak görünen tutar yaklaşık 1,78 milyar TL’dir.
5664 sayılı Konut Edindirme Hak Sahiplerine Ödeme Yapılmasına Dair Kanun
uyarınca ilgili kurum ve kuruluşlar hak sahiplerine ilişkin listeleri Banka’ya
göndermekle; Banka da, konut edindirme yardımı hak sahiplerinin isim, konut
edindirme yardımı ve nemalarını içeren listeleri Emlak Gayrimenkul Yatırım
Ortaklığı A.Ş.’ye bildirmekle yükümlüdür.
Mali Durum
2009 yılında Banka’nın toplam aktifleri %4 oranında azalarak 2,2 milyar TL
olmuştur.
Banka aktiflerinin %59’unu oluşturan vadeye kadar elde tutulacak menkul
kıymetler,
♦
♦
Banka’nın 2001/2202 sayılı BKK gereğince TOKİ’ye devrettiği
gayrimenkullerin karşılığı olarak TOKİ’den alınan DİBS’ler ve
YPK Kararı ile Konut Edindirme Yardımı hesapları karşılığı olarak alınan
tahvillerden oluşmaktadır.
Kamu kurum ve kuruluşlarına olan borçlar kalemi, 2009 yılında Hazineye
aktarılan 100 milyon TL sonrası 1.873 milyon TL’den 1.781 milyon TL’ye
düşmüştür. Hazine haricinde, Banka’nın 31/12/2009 itibarıyla sıra cetvelinde
toplam 254 alacaklıya 7,1 milyon TL borcu bulunmaktadır.
144
2008 yılında 130 milyon TL olan net dönem kârı ise 2009 yılı sonu itibarıyla 2
milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Banka, tasfiye halinde olduğundan;
anasözleşmesi gereği kârın %5’i kanuni yedek akçe olarak, kalan kısmı ise
ihtiyari yedek akçe olarak ayrılmakta, kâr payı dağıtımı yapılmamaktadır.
2008
2009
% Artış
2.319
2.230
-4
692
645
-7
Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menk. Kıy.
1.309
1.309
0
Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Borçlar
1.873
1.781
-5
Özkaynaklar
423
425
0
Brüt Kâr
130
2
-98
Net Kâr
130
2
-98
74,3
76,8
3
Faiz Gelirleri İçinde Menkul D. Payı
9,7
10,6
9
Faiz Dışı Gelirler / Faiz Dışı Giderler
942
14
-99
Toplam Aktifler
Tasfiye Olunacak Alacaklar
Rasyolar (%)
Kaynak: T.H.T. Emlak Bankası
145
7.5. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Abdullah ÇELİK (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Ahmet YAMAN
♦ Mehmet AYDIN
♦ Hakan TOKAÇ
♦ İrfan TOKGÖZ
♦ Özcan TENGİLİMOĞLU
♦ Şerif ÇELENK
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.tkb.com.tr
Türkiye Kalkınma Bankası özel hukuk hükümlerine tâbi, anonim şirket
statüsünde bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. 1975 yılında 13 Sayılı Kanun
Hükmünde Kararname ile Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası A.Ş.
(DESİYAB) adı altında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının ilgili kuruluşu olarak
kurulmuş, kuruluş işlem ve faaliyetleri 04/11/1983 tarih ve 165 Sayılı KHK ile
yeniden düzenlenmiştir. 22/06/1988 tarih ve 329 sayılı KHK ile unvanı Türkiye
Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiş ve Bankaya sanayii sektörünün
yanında diğer sektörlere de finansman desteği sağlama imkanı yaratılmıştır.
Yüksek Planlama Kurulu'nun 20/01/1989 tarih ve 89-T-2 Sayılı kararı ile T.C.
Turizm Bankası A.Ş.’nin tüm aktif ve pasifleriyle Kalkınma Bankasına
devredilmesi ile Banka’nın hizmet alanlarına turizm sektörü de eklenmiştir. 10
Ekim 1999 tarihinde Banka'nın kuruluşuna ilişkin KHK, Türkiye Büyük Millet
Meclisi tarafından yeniden düzenlenerek 4456 sayılı yasa istihsal edilmiştir.
Türkiye Kalkınma Bankası, bireysel kredi kullandırmayan, yatırımların projeye
dayalı finansmanı ağırlıklı olmak üzere, finansal kiralama ve iştirak yoluyla
finansman desteği sağlayan bir kalkınma ve yatırım bankasıdır.
Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine de tabi olan Banka’nın ödenmiş
sermayesinin %99,08'i Hazine Müsteşarlığı'na ait olup, bakiyesi İMKB'de işlem
görmektedir.
146
Önemli Gelişmeler
2009 yılında Banka Hazine Müsteşarlığı garantisiyle, Avrupa Yatırım Bankası
(AYB) ile eğitim, sağlık, bilgi teknolojileri ve enerji verimliliği gibi sektörlerde
KOBİ’lerin yatırım ve işletme kredisi ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 100
milyon Euro; yenilenebilir enerji, enerji verimliliği ve çevre yatırımlarında
kullanılmak üzere de 150 milyon Euro tutarında kredi anlaşmaları imzalamıştır.
2009 yılı içinde AYB’den toplam 60 milyon Euro kaynak girişi gerçekleştirilerek
toplam 49,3 milyon Euro çeşitli firmalara kullandırılmıştır.
Yine Hazine Müsteşarlığı garantisiyle, Bankaca Dünya Bankası ve Temiz
Teknoloji Fonu’ndan (CTF) yenilenebilir enerji üreten tesislere ve enerji
verimliliği yatırımlarına kullandırılmak üzere toplam 180 milyon ABD Doları
tutarında kaynak sağlanmıştır.
2008 yılında yapılmış olan sözleşme ile Fransız Kalkınma Ajansı’ndan (AFD) 20
milyon Euro tutarında KOBİ finansmanı sağlanmış olup, bu tutarın tamamı 2009
yılında Doğu, Güney Doğu ve kalkınmada öncelikli yörelerdeki 32 işletmenin
finansmanında kullandırılmıştır.
İslam Kalkınma Bankası ile KOBİ yatırımlarının finansmanında kullandırılmak
üzere 40 milyon ABD doları tutarında kredi anlaşması imzalanmıştır.
Mali Durum
Banka aktifleri 2009 yılında bir önceki yıl sonuna göre %26 oranında artış
göstererek 1,3 milyar TL’ye yükselmiştir.
2009 yılında krediler %36 oranında artarak 802 milyon TL’ye ulaşmış ve 2008
yılında %57,6 olan kredilerin toplam aktifler içindeki payı %62,3’e yükselmiştir.
Banka kredilerinin dağılımında enerji kredileri önemli bir yer tutmaktadır. 2009
yıl sonu itibarıyla, kredi portföyünün %35’i enerji sektörüne, %30’u turizm
sektörüne, %17’si imalat sektörüne kullandırılan kredilerdir. Banka’nın takipteki
kredileri ise 2008 yılında %9,9 seviyesinde iken, 2009 yılında bu oran %10,8
Bankaca alınan krediler ise 2009 yılında %72 oranında artarak 635 milyon
TL’ye çıkmış ve 2008 yıl sonunda %36 olan alınan kredilerin toplam pasifler
içindeki payı 2009 yıl sonu itibarıyla %49’a yükselmiştir.
2009 yılında Banka’nın faiz gelirleri ve giderleri azalmış, Banka net dönem kârı
37 milyon TL’den 26 milyon TL’ye gerilemiş ve bu doğrultuda Banka’nın aktif ve
özkaynak kârlılık oranları da 2009 yılında düşüş göstererek sırasıyla %2 ve
147
%5,1 olarak gerçekleşmiştir. Kredilerin artması sonucu faiz gelirleri içindeki
kredilerin payı %50,2’den 2009 yılında %54,7’ye yükselmiş; menkul değerlerin
faiz gelirleri içindeki payı da 2009 yılında artış göstererek %28,8 olarak
gerçekleşmiştir.
2009 yılı kârından Hazineye 2010 yılında 4,3 milyon TL temettü ödemesi
yapılmıştır.
2008
2009
% Değişim
1.024
1.287
26
Toplam Krediler
589
802
36
Özkaynaklar
484
499
3
Net Faaliyet Kârı
46
31
-33
Net Kâr
37
26
-30
57,6
62,3
8
4,5
4,8
7
5
5
0
9,9
10,8
9
50,2
54,7
9
20,2
28,8
43
56,1
55,2
-2
3,6
2
-44
7,6
5,1
-33
8
4,8
-40
79,2
70,1
-11
Toplam Aktifler
Rasyolar (%)
Krediler / Aktifler
Sektördeki Aktif Payı (*)
Sektördeki Kredi Payı (*)
Net Faiz Marjı
Kaynak: T. Kalkınma Bankası A.Ş.
(*) Kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktif ve toplam kredileri içerisindeki pay
alınmıştır.
148
7.6. Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Cavit DAĞDAŞ (YK Başkan Vekili)
♦ Necati YENİARAS (Genel Müdür V.)
♦ Oğuz SATICI (Üye)
♦ Mehmet BÜYÜKEKŞİ (Üye)
♦ Adnan Ersoy ULUBAŞ (Üye)
♦ A.Doğan ARIKAN (Üye)
♦ Ziya ALTUNYALDIZ (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.eximbank.gov.tr.
Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank), 31 Mart 1987 tarihli Resmi
Gazete’de yayımlanan 3332 sayılı Kanun’un verdiği yetkiye istinaden 21
Ağustos 1987 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 87/11914 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı ile kurulmuştur.
Banka ihracatçıları, ihracata yönelik üretim yapan imalatçıları ve yurt dışında
faaliyet gösteren müteahhit ve girişimcileri kısa, orta ve uzun vadeli nakdi ve
gayrinakdi kredi, sigorta ve garanti programları ile desteklemektedir. Ülkemizin
resmi ihracat destek kuruluşu olup, kredi, garanti ve sigorta hizmetlerini tek çatı
altında vermektedir.
3332 sayılı Kanun ile 4749 sayılı Kanunlar uyarınca Hazine Müsteşarlığı,
Eximbank’ın, 3332 sayılı Kanun ve 87/11914 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
uyarınca kendisine verilen görevler çerçevesinde yürüttüğü kredi, garanti ve
sigorta faaliyetleri nedeniyle yüklendiği politik risklerden doğan zararlarını
karşılamaktadır.
Önemli Gelişmeler
Banka 2009 yılında 4,8 milyar ABD Doları tutarında nakdi kredi desteği ve 4,5
milyar ABD Doları tutarında sigorta/garanti imkanı sağlayarak ihracata toplam
9,3 milyar ABD Doları seviyesinde bir destek vermiştir. Banka 2008 yılında
149
nakdi ve gayri nakdi destekleri ile Türkiye ihracatının %7’sine destek sağlamış
iken, 2009 yılında Türkiye ihracatının %9’una finansman desteği sağlamıştır.
Tablo 21: Eximbank’ın İhracat Sektörüne Sağladığı Destek
Toplam Kredi/Garanti/Sigorta Desteği (milyon ABD Doları)
Toplam İhracat (milyon ABD Doları)*
Toplam Destek / Toplam İhracat (%)
2007
2008
2009
8.421
9.360
9.339
107.272 132.027 102.135
%8
%7
%9
Kaynak: Eximbank, TÜİK
* 2009 yılı toplam ihracat tutarı geçicidir.
Türk Eximbank'ın nominal sermayesi Eylül 2009’da 2 milyar TL'ye yükseltilmiş
olup, 2009 yıl sonu itibarıyla Banka sermayesinin tamamı ödenmiştir.
Diğer taraftan, 2009/15198 sayılı Türkiye İhracat Kredi Bankası Anonim Şirketi
Tarafından Sağlanan Kredi, Garanti ve Sigorta Destekleri Hakkında Bakanlar
Kurulu Kararı 15/07/2009 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Bu Karar ile yabancı ülkelere ve bu ülkelerdeki bankalar ve diğer
kuruluşlara sağlayacağı iki yıl ve daha uzun vadeli kredi, garanti ve sigorta
desteğinin esaslarının ve finansal hükümlerinin düzenlenmesine; ülkemiz
açısından özel önem arz eden ülkelerdeki kuruluşlara tavizli kredi açılmasına;
yabancı ülkelere ve bu ülkelerdeki bankalar ve diğer kuruluşlara verdiği tavizli
ve/veya tavizsiz krediler ile yaptığı iki yıl ve daha uzun vadeli sigorta işlemlerine
ilişkin alacakların yeniden yapılandırılmasına; Banka’nın yürüttüğü kredi,
garanti ve sigorta faaliyetleri nedeniyle yüklendiği politik risklerden kaynaklanan
zararlar ile kullandırdığı tavizli kredilerden doğan gelir kayıplarının
karşılanmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.
Mali Durum
2009 yılında Banka aktifleri yüzde 31,2 oranında artarak 6,5 milyar TL’ye
ulaşmış, Banka’nın kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktifleri içerisindeki
payı ise yüzde 21,5’ten yüzde 23,7’ye yükselmiştir.
Bankaca kullandırılan krediler 2009 yılında yüzde 2,3 oranında azalmış ve
kredilerin toplam aktifler içindeki payı yüzde 81’den yüzde 60,2’ye düşmüştür.
Banka net dönem kârı ise yüzde 7,8 oranında azalarak 342 milyon TL olarak
gerçekleşmiştir. 2009 yılında kalkınma ve yatırım bankacılığı sektöründe aktif
kârlılığı ve özkaynak kârlılığı rasyoları sırasıyla yüzde 3,7 ve yüzde 7,8 olarak
150
gerçekleşmiş, Eximbank’ta ise bu rasyolar sırasıyla yüzde 5,3 ve 9,4 olarak
sektör ortalamalarının üzerinde gerçekleşmiştir. Banka sermaye yeterliliği
rasyosu da yüzde 60,3 olan sektör ortalamasının oldukça üzerinde
gerçekleşmiş ve 2009 sonunda yüzde 125,8’e ulaşmıştır.
2008
2009
% Artış
Toplam Aktifler
4.943
6.488
31
Toplam Krediler
4.005
3.909
-2
Özkaynaklar
2.939
3.657
24
Brüt Kâr
371
342
-8
Net Kâr
371
342
-8
81
60,2
-26
21,5
23,7
10
26,7
23,7
-11
1,4
2,6
86
76,1
73,7
-3
9,2
8,4
-9
90,2
87,7
-3
7,5
5,3
-29
12,6
9,4
-25
8,5
6,6
-22
104,9
125,8
20
Rasyolar (%)
Krediler / Aktifler
Net Faiz Marjı
Kaynak: T. Eximbank
(*) Kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktif ve toplam kredileri içerisindeki pay alınmıştır.
Hazinece politik risk kapsamında ödenmiş tutarlara ilişkin olarak, ilgili
ülkelerden yapılan tahsilatlar 12/07/2006 tarih ve 823 sayılı Devlet Bakanlığı
Onayı uyarınca Hazine Müsteşarlığı’na aktarılmaya başlanılmış ve bu
kapsamda 2009 yılında ilgili ülkelerden Bankaca 29,9 milyon ABD Doları
tutarında tahsilat yapılarak Hazineye aktarılmıştır. 2006 yılından bu yana
Hazineye aktarılan tutar ise 2009 yıl sonu itibarıyla 393 milyon ABD Dolarına
ulaşmıştır.
151
Tablo 22: Hazinece Politik Risk Kapsamında Üstlenilen
Tutarlardan Eximbank Tarafından Tahsil Edilerek
Hazineye Aktarılan Tutarlar (milyon ABD Doları)
Yıllar
Tutar
2006
274,7
2007
50,3
2008
38,1
2009
29,9
TOPLAM
152
393,0
7.7. İller Bankası
Sermaye Yapısı
♦ Hidayet ATASOY (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ Şeref KOCABACAK (Üye)
♦ Salih YILMAZ (Üye)
♦ Fahrettin DONAT (Üye)
♦ Feramuz ÜSTÜN (Üye)
İlgili Bakanlık:
İnternet adresi
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
http://www.ilbank.gov.tr
İller Bankası 11 Haziran 1933 tarih ve 2301 sayılı Kanunla “Belediyeler
Bankası” olarak kurulmuş, ancak daha sonra, 13 Haziran 1945 tarih ve 4759
sayılı “İller Bankası Kanunu” ile hem Banka’nın adı hem de görev, yetki ve
sorumlulukları değiştirilerek bugünkü halini almıştır.
Diğer taraftan Banka, özel hukuk hükümlerine tabi, tüzel kişiliği haiz, mevduat
toplama yetkisi bulunmayan bir kalkınma ve yatırım bankası statüsünde olması
nedeniyle 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’na tabi bulunmaktadır.
4759 sayılı İller Bankası Kanunu’nun 3 üncü maddesi uyarınca, Bankanın
sermayesi Belediye ve Özel İdarelerin yıllık gelirlerinin %5’i nispetindeki
paylardan oluşmaktadır. Bu nedenle Bankanın sermayesinde doğrudan veya
dolaylı hakimiyeti söz konusu olan sermaye grubu yoktur. Bankanın sermayesi
son olarak 01/10/2007 tarih ve 2007/12827 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
9 milyar TL’ye çıkartılmış olup, 31/12/2009 tarihi itibarıyla sermayenin
4,7 milyar TL’si ödenmiştir.
Bir yatırım bankası olan Bankanın faaliyet alanı; “İl özel idareleriyle, belediye ve
köy idarelerinin ve bu idarelerin kuracakları birliklerle adı geçen idarelere bağlı,
tüzel kişiliği haiz olan veya olmayan ve katma bütçeli idare ve kurumların imar
işleriyle ilgili konularla uğraşmak” şeklinde belirlenmiştir.
Kanun’un 1 inci maddesine göre merkezi Ankara olan İller Bankası; merkezde
21 daire başkanlığı, taşrada 18 bölge müdürlüğünde toplam 3042 personel ile
hizmet vermektedir.
153
Önemli Gelişmeler
•
•
•
•
•
•
Bankanın, 2009 yılı yatırım ve finansman programı 1,3 milyar TL olarak
belirlenmiş olup, planlanan yatırım ve finansman miktarının %85’i
oranında gerçekleşme sağlanmıştır.
2009 yılında 5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe
Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun’un Geçici 1. maddesi
gereğince denkleştirme ödeneğinden Bankaya toplam 46 milyon TL
ödenek aktarılmıştır.
2009 yılında yapılan etüt ve proje çalışmaları ile 37 adet içme suyu
proje, 12 adet içme suyu arıtma, 405 adet kanalizasyon şebeke, 20 adet
atık su-arıtma deşarj, 47 adet deniz deşarjı (katı atık) olmak üzere
toplam 521 adet işin etüdü; 30 adet içme suyu proje, 6 adet içme suyu
arıtma, 77 adet kanalizasyon şebeke, 22 adet atık su arıtma - deşarj, 4
adet deniz deşarjı (katı atık) olmak üzere toplam 139 adet işin proje
çalışmaları tamamlanmıştır.
Hazine Müsteşarlığı, İller Bankası ve Dünya Bankası arasında 2006
yılında imzalanan su, atık su ve katı atık projelerinin yapımına yönelik
212,9 milyon Euro tutarındaki krediden 31/12/2009 tarihi itibarıyla
kullandırım tutarı 96,4 milyon Euro olmuştur.
Bankaca hazırlanarak Hollanda Hükümeti’nin G2G.NL-Çevre 2008
Programına sunulmuş olan “Küçük ve Orta Ölçekli Belediyelerde Atık Su
Arıtımı için Uygun Yöntemlerin Geliştirilmesi” konulu proje Mayıs 2009
ayında onaylanan başlangıç raporu ile faaliyete başlamıştır.
Belediyelerin Altyapısının Desteklenmesi (BELDES) Projesi nüfusu
10.000’in altında bulunan, şebekeli içme suyu olmayan veya yetersiz
olan Belediyelerin içme suyu tesisleri Bankaca projelendirilmekte olup,
2009 yılı sonunda 22 adet belediyenin içme suyu inşaatının yapımı
tamamlanmıştır.
Mali Durum
2009 yılında Banka aktifleri %15,9 oranında artış göstererek 8 milyar TL’ye
ulaşmıştır. Toplam krediler %15,4 oranında artmakla birlikte kredilerin toplam
aktifler içerisindeki payı %77 ile aynı seviyede kalmıştır.
2009 yılında 239 milyon TL’si Banka yatırım programında, 843 milyon TL’si
belediyelerin kendi yatırım programlarında yer alan ya da program dışı işleri için
Banka özkaynaklarından 1,1 milyar TL’lik kredi kullandırılmıştır.
154
2009 yılında net kâr %14,2 oranında artarak 302 milyon TL’den 345 milyon
TL’ye; Banka özkaynakları %17,8 oranında artarak 5,3 milyar TL’den 6,2 milyar
TL’ye ulaşmıştır.
2008
2009
% Artış
Toplam Aktifler
6.910
8.009
16
Toplam Krediler
5.351
6.175
15
Özkaynaklar
5.282
6.224
18
Brüt Kâr
413
475
15
Net Kâr
302
345
14
Krediler / Aktifler
77,4
77,1
0
31,2
29,6
-5
36,4
37,5
3
73
86,6
19
22,2
42,9
93
4,3
4,3
0
5,7
5,5
-4
Net Faiz Marjı
7,8
7,3
-6
70,8
66,4
-6
Rasyolar (%)
Kaynak: İller Bankası
(*) Kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktif ve toplam kredileri içerisindeki pay
alınmıştır.
155
7.8. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş.
♦ Durmuş YILMAZ (Başkan)
Sermaye Yapısı
♦ M.Vehbi ÇITAK (Üye)
Kamu Payı: %54,74
♦ Doç. Dr. Lokman GÜNDÜZ (Üye)
♦ Prof. Dr. Turalay KENÇ (Üye)
Bankaların Sermaye Payı: %25,76
♦ Prof. Dr. M.İlker PARASIZ (Üye)
Tüzel/Gerçek Kişilerin Sermaye Payı: %19,50
♦ Necati ŞAHİN (Üye)
Esas Sermaye: 25.000 TL
♦ Prof. Dr. Necdet ŞENSOY (Üye)
Ödenmiş Sermaye: 25.000 TL
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı
http://www.tcmb.gov.tr
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı
Kanun ile bir anonim şirket olarak kurulmuştur. 1960’lı yıllarda planlı dönemin
başlaması ile 1715 sayılı Kanununun dengeli kalkınma için gerekli bir para
programının uygulanmasına uygun olmadığı gerekçesiyle yasada değişiklikler
yapılarak, 26 Ocak 1970 tarih ve 1211 sayılı Kanun yürürlüğe girmiştir.
1211 sayılı Kanuna göre Banka hisse senetleri (A), (B), (C) ve (D) sınıflarına
ayrılmıştır. (A) sınıfı hisse senetlerinin her biri en az 100 hisseliktir. Bu sınıf
hisse senetleri münhasıran Hazineye ait olup, Hazine payı sermayenin
%51’inden aşağı düşemez. (B) sınıfı hisse senetleri Türkiye’de faaliyette
bulunan milli bankalara tahsis edilmiştir. Hisse senetlerinden en çok 15.000
adedi, (C) sınıfı hisse senedi olarak, milli bankalar dışında kalan diğer
bankalarla imtiyazlı şirketlere tahsis edilmiştir. (D) sınıfı hisse senetleri Türk
ticaret müesseselerine ve Türk vatandaşlığını haiz tüzel ve gerçek kişilere
tahsis edilmiştir.
(A) sınıfı hisse senetlerinin tümü (%54,72) Hazineye ait olup, Medeni Kanun
uyarınca Hazineye intikal eden (D) sınıfında yer alan 53 adet hisse ile birlikte
Hazineye ait hisselerin sermaye içindeki payı %54,74’tür.
(B) sınıfı hisse senetleri, T.C. Ziraat Bankası A.Ş. (%19,23), T. Garanti Bankası
A.Ş. (%2,48), T. İş Bankası A.Ş. (%2,33), T. Halk Bankası A.Ş. (%1,11), Yapı
ve Kredi Bankası A.Ş. (%0,55), Akbank T.A.Ş. (%0,03) ve Türk Ekonomi
156
Bankası A.Ş.’ye (%0,01) aittir. (C) sınıfı hisse senetlerinin tamamı ise ING
Bank’a aittir.
Tablo 23: TCMB Sermaye Yapısı
Sınıfı
A
B
C
D
TOPLAM
Kaynak: TCMB
Adedi
136.800
64.340
54
48.806
250.000
Toplam İçindeki Yüzdesi
54,72
25,74
0,02
19,52
100,00
Nominal Değeri (TL)
13.680
6.434
5
4.881
25.000
Önemli Gelişmeler23
2008 yılının Kasım ayından itibaren politika faiz oranlarında başlatılan indirim
süreci, 2009 yılında da devam etmiştir. İktisadi faaliyette Mayıs ayından itibaren
kısmi toparlanma işaretleri görülmesine karşın, faiz indirimlerine devam edilmiş,
yılın sonlarına doğru faiz indirimleri kademeli olarak yavaşlatılmış ve Aralık
ayında politika faizleri sabit tutulmuştur. 2009 yılında politika faiz oranları
toplam 850 baz puan indirilmiştir. Böylelikle, 2008 yıl sonu itibarıyla TCMB
gecelik borçlanma faiz oranı %15 iken 2009 yıl sonu itibarıyla %6,50 olarak
gerçekleşmiştir.
Dalgalı döviz kuru politikası uygulamasına 2009 yılında da devam edilmiştir.
TCMB, 16 Ekim 2008 tarihinde ara verdiği döviz alım ihalelerine, 4 Ağustos
2009 tarihinde tekrar başlamış olup, 2009 yılında döviz alım-satım ihaleleri
yoluyla net 3,4 milyar ABD doları alınmıştır.
23
Kaynak: TCMB 2009 Yılı Faaliyet Raporu
157
Mali Durum
Toplam Aktifler
Altın Mevcudu
Döviz Alacakları
Menkul Kıymetler
Açık Piyasa İşlemleri - Alacaklar
Açık Piyasa İşlemleri - Borçlar
Mevduat
Net Faiz Geliri *
Net Kâr *
Kaynak:TCMB
2008
167.298
5.017
107.385
33.654
20.061
29.935
90.436
1.017
1.991
2009
192.158
6.375
106.477
39.692
35.265
47.332
89.360
2.118
2.738
% Değişim
14,9
27,1
-0,8
17,9
75,8
58,1
-1,2
108,3
37,5
* 2009 yılında faiz ve faiz dışı gelirlerin yeniden sınıflandırılması nedeniyle 2008
yılı kâr/zarar tablosu kalemleri yeniden düzenlenmiştir.
2009 yılında Banka’nın toplam aktifleri %14,9 oranında artış göstererek 192
milyar TL’ye ulaşmıştır.
Banka’nın yurtdışındaki muhabirleri nezdinde açılan hesapları, IMF nezdinde
bulunan kotamızın altın ve yabancı para olarak ödenen kısmını ve efektif
mevcudunu içeren döviz alacakları 2009 yılında %0,8 oranında azalarak 106,5
milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Döviz alacaklarının Banka’nın toplam aktifleri
içerisindeki payı ise 2008 yılında %64 iken, 2009 yılında %55 olarak
gerçekleşmiştir.
2001 yılında kamu ve fon bankalarından kesin alımı yapılan ve Ekim 2001’de
uzun vadeli menkul kıymetlerle değişimi yapılan DİBS’ler ile ikincil piyasadan
repo işlemi ile alınan DİBS’lerden oluşan menkul kıymetler 2009 yılında %18
oranında artmakla birlikte, Banka’nın toplam aktifleri içerisindeki payı hemen
hemen aynı seviyede kalmıştır.
2009 yılında Banka mevduatı %1,2 oranında azalmış ve 2008 yıl sonu itibarıyla
%54 olan toplam pasifler içerisindeki payı 2009 sonu itibarıyla %46 olarak
gerçekleşmiştir. Mevduatın dağılımına ilişkin detaylar aşağıda yer alan Tabloda
sunulmaktadır (Tablo 24). 2009 yıl sonu itibarıyla Banka mevduatının %52’sini
bankacılık sektörü mevduatı, %23’ünü ise kamu sektörü mevduatı
oluşturmaktadır.
158
Tablo 24: TCMB Mevduatının Dağılımı (milyon TL)
Kamu Sektörü
Bankacılık Sektörü
Muhtelif
Uluslararası Kuruluşlar
Fonlar
TOPLAM
Kaynak:TCMB
Türk Parası
4.985
26.179
3
7
135
31.309
Yabancı Para
15.486
20.473
19.469
2.622
58.050
Toplam
20.471
46.652
19.472
7
2.757
89.359
Banka net kârı 2009 yılında %37,5 oranında artarak 2,7 milyar TL’ye ulaşmıştır.
Banka 2009 yılında, TL mevduat zorunlu karşılıklarına ödenen faiz ve
Bankalararası Para Piyasası İşlemleri net zararı nedeniyle TL işlemlerden 778
milyon TL zarar etmiştir. Banka’nın toplam yabancı para işlemleri net kârı ise
yaklaşık 3,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı kârından Hazine
Müsteşarlığına ise 1,8 milyar TL temettü ödemesi yapılmıştır.
159
Bölüm 8: Diğer Kamu İşletmeleri
Birinci Bölümde de ifade edildiği üzere, kamu işletmeleri, kamusal kaynakları
kullanarak ekonomik alanda faaliyet gösteren merkezi veya mahalli idarelere ait
işletmeleri ifade etmektedir. Dolayısıyla, merkezi veya mahalli idarelerin hakim
ortak oldukları şirketler ile yaptıkları işler ticari nitelik taşıyan ancak şirket
şeklinde örgütlenmemiş kuruluşlar kamu işletmesi olarak adlandırılabilir.
KİT’ler, özelleştirme programındaki kuruluşlar ve kamu sermayeli bankalar
dışında kalan ve ülkemizde faaliyet gösteren ve uluslararası tanımlamalar
çerçevesinde kamu işletmesi olarak değerlendirilebilecek diğer kurum ve
kuruluşlara yönelik bilgilere bu bölümde yer verilmiştir.
Bu bölümün temel amacı;
♦
♦
♦
♦
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu dışında kalan ancak
mevzuatımızda KİT olarak da tanımlanmadığı için kamu sektörü içinde de
raporlanmayan işletmeleri genel olarak tanıtmak,
Özellikle Avrupa Birliği Rekabet Politikası faslı olmak üzere AB müzakere
sürecine yönelik hazırlık yapmak,
Kamu idareleri ile bu kurum ve kuruluşlar arasındaki mali ilişkilere dikkat
çekmek ve
Tüm kamu işletmelerine yönelik bir farkındalık yaratmaktır.
Bu bölümde yer verilen kurumlara ve şirketlere yönelik daha ayrıntılı verilere
internet sitelerinden veya faaliyet raporlarından ulaşılabilir.
Bu bölümde yer verilen işletme ve fonlardan Türksat, TRT, AOÇ, TOKİ, Milli
Piyango İdaresi, Özelleştirme Fonu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı
Teşvik Fonu, Yüksek Denetleme Kurulunun denetimine tabidir.
160
8.1. Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve
İşletme A.Ş.
Sermaye Yapısı
♦ Dr. Özkan DALBAY (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦ M. Habib SOLUK
♦ Metin ARSLAN
♦ Özkan POYRAZ
♦ Süleyman KARAMAN
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
http://www.turksat.com.tr.
Türksat A.Ş., 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu uyarınca ulusal egemenlik
kapsamındaki uydu yörünge pozisyonlarının hakları, yönetimi ve işletme
yetkisine sahip olmak ve bununla ilgili yükümlülükleri yerine getirmek, adına
kayıtlı ve diğer operatörlere ait uyduları işletmeye vermek ya da verilmesini
sağlamak, bu uyduları işletmek, ulusal ve yabancı operatörlere ait uydular
üzerinden haberleşme ve iletişim alt yapısını kurmak, işletmek ve ticari
faaliyette bulunmak üzere, Türk Ticaret Kanunu ve özel hukuk hükümlerine tabi
olarak kurulmuş ve 22 Temmuz 2004 tarihinde faaliyete geçmiştir.
08 Ekim 2005 tarih ve 25960 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar
Kurulu kararıyla ulusal uydu programı ve insan kaynağı yetiştirme konularında
Türksat A.Ş. yetkilendirilmiştir.
21 Nisan 2005 tarih ve 5335 sayılı Kanun ile “Türk Telekom’un, ortak yerleşim
alanları ve kablo TV şebekesinin içinden geçtiği ortak altyapı tesisleri hariç
olmak üzere, kablo TV hizmet ve altyapısıyla ilgili tüm taşınır ve taşınmazları,
her türlü teçhizat, araç, gereç, malzeme, yazılım ve donanımları, her türlü fikrî
ve sınaî hakları ile sair hak, alacak ve borçları, her türlü sözleşmeleri ve kredi
anlaşmaları ile leh ve aleyhe açılmış ve açılacak olan davaları, icra takipleri ve
halen yürütülen veya sonuçlandırılan tüm idarî inceleme ve soruşturmaları,
bütün hak, borç, alacak, yetki ve yükümlülükleri ile birlikte Türksat A.Ş.’ye
devredilir.” hükmü getirilerek, kablo altyapısı ve bu altyapı üzerinden yürütülen
hizmetler Türksat A.Ş.’ye devredilmiştir. Böylece, Türksat A.Ş. uydu
operatörlüğü yanında kablo TV operatörlüğü görevini de üstlenmiştir
Ülkemizdeki e-Devlet hizmetlerinin kurulması, yaygınlaştırılması ve vatandaşa
sunulan hizmetlerde hizmet erişimi ve kalitesinin artırılması amacı ile 20 Nisan
161
2006 tarihli ve 26145 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
2006/10316 sayılı BKK ile kamu hizmetlerinin ortak platformda, tek kapıdan
sunumu ve vatandaşın devlet hizmetlerine elektronik ortamdan güvenli ve hızlı
bir şekilde erişimini sağlamak amacıyla hazırlanan e-Devlet kapısının
kurulması, işletilmesi ve yönetilmesi görevi Ulaştırma Bakanlığı koordinasyonu
ile Türksat A.Ş.’ye verilmiştir.
Bu çalışmaları desteklemek amacı ile 10 Ağustos 2006 tarihinde Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Başbakanlık Genelgesi gereği proje
kapsamında, kamu hizmetlerinin elektronik ortamda, ortak bir platformda ve
vatandaş odaklı sunumu için, iş süreçlerinin gözden geçirilmesi, içerik yönetimi,
entegrasyon ile ilgili standartlar ve gerekli hukuki düzenlemeler konusundaki
çalışmalar, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının etkin katılımıyla Türksat A.Ş.
tarafından yapılacaktır.
Önemli Gelişmeler
2008 yılı sonundan itibaren Türksat A.Ş., analog Kablo TV yayınının yanı sıra
“Teledünya” markasıyla sayısal yayıncılık hizmeti vermektedir. Diğer taraftan
Şirket “Uydunet” markasıyla da 2009 yılı ortasından itibaren geniş bant internet
erişim hizmeti sunmaya başlamıştır. Hizmet kalitesinde ve çeşitliliğinde yaşanan
artış neticesinde 2009 sonu itibarıyla Kablo TV abone sayısı 1,1 milyon olmuş,
Teledünya abone sayısı 80 bin olarak gerçekleşmiş ve uydu net abone sayısı
145 bine ulaşmıştır.
Türksat A.Ş. Yönetim Kurulunun 14/05/2009 tarihli ve 91 no’lu kararı gereği,
uydu ve uzay yol haritası kapsamında 2015 yılında Türksat’ın özgün tasarımı
olan haberleşme uydusunun Türkiye’de üretilmesine yönelik ayrıntılı proje planı
onaylanmıştır. Ayrıca, Türkiye’nin uydu ve uzay teknolojilerinde kabiliyetlerini
geliştirmek ve yetişmiş insan gücünü artırmak amacıyla DKP (Doğrudan Katılım
Programı) yukarıda bahsi geçen yönetim kurulu kararıyla T4A-T4B uydu
ihalelerine dahil edilmiştir. Doğrudan Katılım Programı, T3A çerçevesinde
gerçekleştirilen teknoloji transfer programını (TTTP) daha ileri aşamaya
taşıması amacıyla hazırlanmıştır.
Kuruluş Bakanlar Kurulu Kararı ile kendisine verilmiş bulunan E-devlet kapısı
hizmetlerini sağlama görevini yürütmektedir. Bu çerçevede http://turkiye.gov.tr
alan adının tahsisi yapılmış, sistem bağlantısı sağlanmıştır. E-Devlet Kapısı ile
Adres Bilgi Sistemi bağlantısı kurulmuş, veri paylaşımı başlatılmıştır. E-Devlet
Kapısına e-imza ve mobil e-imza yazılımları tamamlanmıştır. 18/12/2008
tarihinde E-Devlet kapısı 12 pilot hizmetle açılmıştır.
162
Kuruluşun mevcut uydularına ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda yer almakta olup,
Türksat 2012 yılında Türksat 4A uydusunu uzaya fırlatmaya hazırlanmaktadır.
Diğer taraftan uydu ve uzay yol haritası hazırlanarak 2014 yılında yerli tasarım
olan uydunun Türkiye’de entegrasyonu hedeflenmektedir. Söz konusu uydunun
uydu entegrasyon ve test merkezinin TUSAŞ - Türk Havacılık ve Uzay Sanayii
A.Ş. (TAI) tesislerinde kurulmasına karar verilmiştir.
Tablo 25: TÜRKSAT Uydularına Yönelik Bilgiler
Yörünge
Hizmet Süresi
Trans.
Sayısı
Toplam
Kapasite
Turksat 1B
31E
1994-2006
16
792 MHZ
Turksat 1C
42E
1996-2008
16
792 MHZ
Turksat 2A
42E
2001-2015
32
1092 MHz
Turksat 3A
42E
2008-2023+
24
1296 MHz
Uydu
Kaynak: TÜRKSAT
Mali Durum
Türksat’ın 2009 yılı brüt satış hasılatı %58 artarak 244 milyon TL’ye çıkmış, bu
çerçevede 2008 yılında faaliyetlerinden 6 milyon zarar eden Türksat, 2009
yılında 27 milyon TL faaliyet kârı elde etmiştir. Buna karşın diğer faaliyetlerin
olumsuz etkisi sonucu dönem kârı bir önceki yıla kıyasla %38 azalarak 88
milyon TL olmuştur.
Kuruluşun 2008 ve 2009 yıllarında asit test oranı sırasıyla 4,7 ve 5,8 olarak
gerçekleşmiştir. Ayrıca özsermaye getiri oranı bir önceki yıla oranla %41
azalarak %6,06’ya düşmüştür.
163
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
2008
2009
% Artış
154
157
3
-6
0
141
244
212
3
27
0
88
58,4
35,0
0,0
--0,0
-37,6
561
13
642
1.203
113
0
1.090
538
13
714
1.252
91
0
1.161
-4,1
0,0
11,2
4,1
-19,5
0,0
6,5
4,96
4,7
10,32
5,9
5,8
6,06
19,0
22,6
-41,3
521
33,1
494
37,4
-5,2
13,0
1.156
-----
1.141
80
145
-1
-----
Diğer
Kablo TV Abone Sayısı (Bin Kişi)
Teledünya Abone Sayısı (Bin Kişi)
Uydu Net Abone Sayısı (Bin Kişi)
Kaynak: TÜRKSAT, Hazine Müsteşarlığı ve DPT
164
8.2. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
Sermaye Yapısı
♦ İbrahim ŞAHİN (YK Başkanı ve Genel Müdür)
Hazine Sermaye payı: %100
♦ İhsan Cafer ELHAN
♦ Dr. Zeynel KOÇ
♦ Ahmet KOYUNCU
♦ Prof. Dr. Coşkun ÇAKIR
♦ Yrd. Doç. Dr. İrfan ÇİFTÇİ
♦ Recep ŞAHİN
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Devlet Bakanı
http://www.trt.gov.tr
TRT, Radyo yayıncılığı olarak Radyo 1, Radyo 2 (TRT FM), Radyo 3 ve Radyo
4 ile kesintisiz ulusal yayın; Antalya, Erzurum, Trabzon, Çukurova ve GAP
Diyarbakır Radyoları ile günde üçer saat bölgesel yayın yapmaktadır. Antalya,
Erzurum, Trabzon, Çukurova ve GAP Diyarbakır Radyoları ayrıca her gün birer
saat Radyo 4 kanalında “Anadolu Kuşağı” adı altında ulusal yayına
katılmaktadır. 6 Mayıs 2009’da açılan yeni kanal “Ankara Radyosu” FM
bandından Ankara’ya yayınlarını ulaştırmakta, yine bu tarihte yayına başlayan
TRT Nağme 24 saat kesintisiz Türk Sanat Müziği, 1 Temmuz 2009’da yayına
başlayan TRT Türkü 24 saat kesintisiz Türk Halk Müziği yayını yapmaktadır.
Ayrıca Dış Yayınlar Dairesi Başkanlığınca, kısa dalga üzerinden 19 saat, uydu
ve internet üzerinden 24 saat Türkçe yayın yapılırken, kısa dalga, uydu, internet
ve FM bandı üzerinden 30 yabancı dilde hizmet sunulmaktadır. TRT Avrupa FM
Radyosu, 01 Eylül 2009 tarihinden itibaren canlı programlarla hizmete girerken,
Radyo 6 da 1 Nisan 2009’da tarihinden itibaren, Türkiye’nin Sesi Radyosu
stüdyolarını kullanarak Kürtçe yayına başlamıştır.
Televizyon yayıncılığında ise, ilk yayın Ocak 1968’de Ankara’da başlatılmış,
1970 yılında İzmir, 1971 yılında ise İstanbul Televizyonu faaliyete geçmiştir.
İkinci televizyon kanalı 1986 yılında hizmete açılmıştır. 1989 yılında TRT-3 ve
GAP Televizyonu yayına girmiş ve TRT’nin kanal sayısı 4’e çıkmıştır. 1990’da
ise eğitim ağırlıklı TRT-4 ile Avrupa’da yaşayan Türklere yönelik TRT-INT
yayınları başlamıştır. 1993’te Kafkasya ve Orta Asya’ya yönelik programların
yer aldığı TRT-AVRASYA kanalı açılmış, daha sonra adı TRT-TÜRK olarak
değişmiştir. 1995’te ise TBMM TV yayına girmiştir. 01 Kasım 2008’de
Türkiye’nin ilk ve tek yerli çocuk kanalı olma özelliği ile TRT Çocuk yayın
165
hayatına başlamıştır. Halihazırda TRT-1, TRT-2, TRT-3, TRT-4, TRT-TÜRK,
TRT AVAZ, TRT ÇOCUK, TRT 6, TRT TURİZM ve BELGESEL ve GAP-TV
yayınlarıyla izleyiciye ulaşılmaktadır.
Anayasa’nın 133 üncü maddesinde, radyo ve televizyon istasyonlarının ancak
Devlet eliyle kurulabileceği ve idarenin tarafsız bir kamu tüzel kişiliği halinde
kanunla düzenleneceği öngörülmüştür. Bu madde uyarınca düzenlenen
11/11/1983 tarih ve 2954 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ile
TRT’nin ve Radyo Televizyon Üst Kurulunun görev ve yetkileri düzenlenmiştir.
1993 yılında Anayasa’nın 133 üncü maddesi değiştirilerek, radyo ve televizyon
istasyonları kurmanın ve işletmenin kanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde
serbest olduğu belirtilmiş, devletçe kamu tüzel kişiliği olarak kurulan tek radyo
ve televizyon kurumu ile kamu tüzel kişilerinden yardım gören haber
ajanslarının özerkliği ve yayınlarının tarafsızlığı hükme bağlanmıştır. Yapılan
düzenleme ile TRT anayasal bir kurum olmaktan çıkarılmış, kuruluş kaynağını
Anayasa’dan alan bir kurum haline dönüştürülmüştür. Tekel konumu sona eren
Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun, Devlet radyo ve televizyon
yayıncılığından kamu hizmeti yayıncılığına geçmesi söz konusu olmuştur.
Kamu hizmeti yayıncılığı kavramı, İngiliz yayın kurumu BBC’nin (British
Broadcasting Corporation) kuruluş yıllarına dayanmaktadır. Bu kavram, halk için
yapılan, halk tarafından finanse edilen ve halk tarafından kontrol edilen
yayıncılık olarak kabul edilmektedir. İdari ve mali özerkliğin ön plana çıktığı
uygulama, ülkemizde TRT tarafından toplumun tüm katmanlarının gereksinimini
karşılamaya yönelik olarak sürdürülmektedir.
TRT’nin gelirleri, 3093 sayılı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Gelirleri
Kanunu’nda ve 2954 sayılı TRT Kanunu’nun 25. ve 36. maddeleri ile
belirlenmiştir. Bu gelirler, ilan ve reklam gelirleri, konser, temsil ve benzeri
programlara giriş ücreti, radyo, televizyon ve video cihazlarına ilişkin bandrol
gelirleri, elektrik enerjisi hasılatından alınan paylar ve film, bant, nota, plak, kitap
ve benzeri ürünlerin yapım, yayın ve satışından elde edilecek gelirlerdir.
Ülkemizde ticari ve kamu yayıncılığının ayrımını ortaya koyan bir düzenleme
bulunmadığı için ticari yayıncılıkta özel sektör ile rekabet eden TRT, bandrol
gelirleri ve elektrik payı ile devletten destek alarak yapmış olduğu hizmetleri
yasal ve pratik olarak kamu ve ticari olarak ayırmamakta ve bu kapsamda
hesaplarını ayrı tutmamaktadır.
166
Önemli Gelişmeler
Balkanlar’dan Orta Asya’ya, Ortadoğu’dan Kafkaslara 27 ülke ve 13 muhtar
cumhuriyette yaklaşık 250 milyon nüfuslu bir coğrafyaya hitap eden ve Türkçe,
Azerbaycan Türkçesi, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe ve Türkmence yayın yapan
TRT Avaz, 21/03/2009’da yayın hayatına başlamıştır.
TRT Türk, 08/05/2009 tarihinde uluslararası Türkçe haber ve kültür kanalı
kimliğiyle yayınlarına başlamış, aynı yıl test yayınlarına başlayan TRT
ANADOLU’nun ise TRT ile Yerel ve Bölgesel Televizyonlar Birliği'nin ortaklaşa
yayın yapacağı kanal olması öngörülmüştür. 16 Kasım 2009'da yayına başlayan
TRT Müzik, Türk Müziği ağırlıklı olmakla birlikte geçmişten günümüze yerli ve
yabancı müzik yayınları yapmaktadır.
"Tanık Olmaya Hazır mısınız?" sloganıyla 17 Ekim 2009'da yayına başlayan
TRT Belgesel Kanalı, Türkiye'yi İngilizce, Almanca, Fransızca, Rusça ve Türkçe
ile beş farklı dilde dünyaya tanıtmaktadır.
2009'da ayrıca Radyo 6, TRT Nağme, TRT Ankara Kent Radyosu, TRT Türkü
ile TRT Avrupa FM radyoları yayına başlamıştır.
Mali Durum
17/10/2009 tarih ve 27379 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu
Kararı ile 4/12/1984 tarihli ve 3093 sayılı Radyo ve Televizyon Kurumu Gelirleri
Kanunun 4 üncü maddesinde değişiklik yapılmış ve böylece kara taşıtlarından
alınan TRT bandrol ücreti araçların fabrika satış bedelleri üzerinden alınmaya
başlanmıştır.
TRT’nin en önemli gelir kaynağı olan elektrik enerjisi payı 2003 yılında Bakanlar
Kurulu Kararı ile %3,5’ten %2’ye indirilmiştir. Elektrik enerji payı geliri 2007
yılında 335 milyon TL iken 2008 yılında 454 milyon TL, 2009 yılında ise 448
milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
Elektrik enerjisi payını satış hasılatının içinde gösteren TRT, faaliyetlerini kârlı
bir şekilde sürdürmekte olup, kurumun vergi öncesi kârı 2007 yılında 150 milyon
TL, 2008 yılında 186 milyon TL, 2009 yılında ise 47 milyon TL düzeyinde
gerçekleşmiştir.
167
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Finansman Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
İstihdam
Kaynak TRT
168
2008
2009
% Artış
752
507
106
135
0
186
780
687
118
-27
0
47
4%
35%
-75%
625
40
575
1.201
50
24
1.127
561
40
705
1.266
65
28
1.173
-10%
1%
23%
5%
29%
16%
4%
12,50
8,22
3,97
22
18,01
8,68
4,79
5,84
13
4,06
-31%
-42%
47%
-44%
-77%
6.770
7.198
6%
308
330
7%
11%
---
8.3. Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü
Yönetim
Sermaye Yapısı
Ömer Bülent ARSLAN (Müdür)
Hazine Sermaye payı: %100
Esas Sermaye: 500 TL
Ödenmiş Sermaye: 500 TL
İlgili Bakanlık
İnternet adresi
Tarım ve Köyişleri Bakanı
http://www.aoc.gov.tr
1925 yılında, ıslah için son derece elverişsiz olarak değerlendirilen bir arazide
Atatürk’ün kişisel mülkü olarak Ankara ve çevresini yeşillendirmek, modern
tarım ve işletmecilik tekniklerini uygulayarak çevre çiftçilerine önderlik ve
öğreticilik yapmak amaçları ile kurulan Atatürk Orman Çiftliği, 1937 yılında
Atatürk tarafından Hazineye bağışlanmıştır. Daha sonra, sırasıyla 1938 yılında
Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumuna bağlı olarak, 1950 yılında ise Devlet Üretme
Çiftlikleri bünyesinde faaliyetine devam etmiştir. 24/03/1950 tarih ve 5659 sayılı
Kuruluş Kanunu ile AOÇ bugünkü statüsü olan Tarım ve Köyişleri Bakanlığının
bağlı kuruluşu olarak yapılandırılmıştır.
AOÇ Müdürlüğü, halihazırda tarla, bağ ve bahçe ziraati, sığırcılık başta olmak
üzere olmak üzere hayvancılık, süt, süt ürünleri, şarap, bal, meyve suyu vb.
ürünlerin üretim ve pazarlaması ve hayvanat bahçesi işletmeciliği gibi alanlarda
5659 sayılı Kanun’da sırasıyla umumi ziraat işleri, bağ bahçe kültürleri ve
ağaçlandırma işleri, hayvancılık ve hayvanat bahçesi işleri, ziraat sanatları
işleri, ticaret, idare ve levazım işleri ve hesap işlerinden sorumlu 6 şeflik ve
hukuk işleri servisinden teşekkül etmesi öngörülen kuruluşta, izleyen yıllarda
çıkarılan çeşitli Bakanlar Kurulu Kararlarıyla şeflikler müdürlüklere
dönüştürülmüştür. Kuruluş bugün 7 teknik müdürlük, 3 idari müdürlük ve hukuk
müşavirliği birimi ve yaklaşık 400 personeliyle faaliyetlerini sürdürmektedir.
Kuruluş 233 sayılı KHK’nın “İstisnalar” başlıklı 58 inci maddesi ile anılan KHK
hükümlerinden muaf tutularak genel KİT sisteminin dışında bırakılmakla birlikte,
5659 ve 3346 sayılı Kanunlar uyarınca YDK ve TBMM’nin denetimine tabiidir.
169
14/01/1982 tarih ve 2580 sayılı Kanunla kuruluş sermayesi 500 milyon lira (500
TL) olarak belirlenmiş ve anılan tutarı bir kat artırmaya Bakanlar Kurulu yetkili
kılınmıştır. Söz konusu tutarda bugüne kadar herhangi bir artırıma
gidilmemiştir. Kuruluş dönem kârının her yıl %25’lik bölümü yasal yedek olarak
ayrılmaktadır.
Kuruluş yılda yaklaşık 27 milyon TL düzeyinde satış hasılatı elde etmektedir.
Bunun %70’lik bölümünün ziraat sanatları olarak sınıflandırılan pastörize süt,
yoğurt, dondurma vb. süt mamulleri satışlarından sağlandığı görülmektedir. Söz
konusu ürünlere ilişkin pazar payı %8 ila %10 arasında değişmektedir.
Satışların %17’lik bölümü ise mayalandırma sanatları olarak tabir edilen şarap,
turşu, sirke, meyve suyu ve bal satışlarından sağlanmaktadır. Söz konusu iki
kalemi %7’lik oranla hayvanat bahçesi gelirlerinin takip edildiği hizmet satışları
izlemektedir. Tarla ve bağ bahçe ürünleri (buğday arpa, pancar vb.),
hayvancılık ürünleri (et, çiğ süt vb.) ile diğer ticari mal ve hizmet satışları ise
kuruluş hasılatı içerisinde nispeten daha az bir paya sahip bulunmaktadır.
Grafik 8: AOÇ Hasılatının Yüzde Dağılımı
Ziraat Sanatları
70%
Hizmet Satışı
7%
Bitkisel Üretim
4%
Hayvancılık
Üretimi
1%
Mayalandırma Ticari Mallar
1%
Sanatları
17%
AOÇ satışlarının büyük bölümünü bayiler ve marketler aracılığı ile
gerçekleştirmekle birlikte, kuruluşun kirada bulunan işyerlerine fabrikalardan
doğrudan satış da gerçekleştirilebilmektedir. Diğer taraftan, kuruluş Ankara’da
bulunan 3 adet satış ve tanıtım mağazasından da tüketiciye doğrudan
ulaşmaktadır.
Bununla birlikte, kuruluş söz konusu faaliyetlerden zarar etmektedir. Bu
çerçevede kuruluşun faaliyet zararı 2007 yılında 2,4 milyon TL, 2008 yılında
ise 4,2 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Ancak büyük oranda arazi ve bina
170
kira gelirleri sayesinde kuruluş 2007 yılında 8 milyon TL, 2008 yılında ise 7
milyon TL dönem kârı elde etmiştir.
2007
2008
% Artış
Brüt Satışlar
25
27
8,0
Dönem Kâr Zararı
-2
8
-4
7
-100,0
-12,5
Aktif Toplamı
54
66
22,2
394
373
-5,3
10
11
10,0
Kaynak: 2008 Yılı YDK Raporu, AOÇ
0,3
0,7
133,3
(milyon TL)
171
8.4. Türk Hava Yolları A.O.
Sermaye Yapısı
♦ Hamdi TOPÇU (Başkan)
ÖİB Sermaye Payı: %49,12
♦ Doç. Dr. Temel KOTİL (Genel Müdür ve Üye)
♦ Prof. Dr. Cemal ŞANLI (Başkan V.)
♦ Orhan BİRDAL (Üye)
♦ Doç. Dr. Turan EROL (Üye)
♦ Muzaffer AKPINAR (Üye)
♦ Mehmet BÜYÜKEKŞİ (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
http://www.thy.com.tr
Türk Hava Yolları A.O. 20/05/1933 tarihinde 2186 sayılı Kanunla “Hava Yolları
Devlet İşletmesi” adı altında kurulmuştur. 1935 yılında Bayındırlık Bakanlığına,
1938 yılında ise “Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü”ne dönüştürülerek
Ulaştırma Bakanlığına bağlanmıştır. 1955 yılında Türk Hava Yolları Anonim
Ortaklığı Kanunu’nun istihsal edilmesiyle birlikte ana sözleşmesi kabul edilmiş
ve Türk Hava Yolları A.O. adı altında faaliyetlerini sürdürmeye başlamıştır.
1983 yılında “Devlet Havacılık ve Hava Meydanları İşletmesi Genel
Müdürlüğü”nün bağlı ortaklığı haline getirilmiş olan THY, 1984 yılında yürürlüğe
giren 233 sayılı KHK ile kamu iktisadi kuruluşu haline getirilmiştir. 1994 yılında
istihsal edilen 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun ile birlikte
THY iktisadi devlet teşekkülü statüsüne dönüştürülmüş ve özelleştirme kapsam
ve programına alınarak ÖİB portföyüne aktarılmıştır.
Kuruluşu sırasında 60 milyon lira olan sermayesi 2009 sonu itibarıyla
875 milyon TL’ye ulaşmıştır.
Kuruluşun, 2004 yılı Aralık ayı içinde Özelleştirme İdaresi Başkanlığına ait
hisselerinin %23’ü halka arz edilerek, THY’deki kamu payı %75,18’e düşmüştür.
172
Daha sonra, 2006 yılı Mayıs ayındaki halka arz neticesinde kamunun hisse
oranı %49,12, halka açıklık oranı ise %50,8824 olmuştur.
31/12/2009 tarihi itibarıyla THY’nin THY Teknik A.Ş. (%100), Güneş Ekspres
Havacılık A.Ş. (%50), THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. (%50), TGS Yer
Hizmetleri A.Ş. (%50), THY Opet Havacılık Yakıtları A.Ş. (%50), P&W T.T.
Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. (%49) ve Bosna Hersek Havayolları (%49) olmak
üzere 6 adet iştiraki bulunmaktadır.
Önemli Gelişmeler
THY’nin ana faaliyet konusu yurt içi ve yurt dışı yolcu ve kargo taşımacılığıdır.
THY, 2009 yılında dış hatlarda %53, iç hatlarda %47’lik pazar payına sahiptir.
2008 yılı sonunda 127 olan uçak sayısı 2009 sonu itibarıyla 132’ye ulaşmıştır.
THY uçuş ağını dünya çapında genişletmiş, 2009 yılında 119 yurtdışı ve 37 iç
hat noktasına sefer düzenlemiştir.
2009 yılında THY 25 milyon yolcu taşımış olup, bunun %47’si iç hat
yolcularından oluşmaktadır. 2008 yılında devreye giren Anadolu Jet’in sefer
noktaları da 2009 yılında genişlemiştir.
2009 yılında kargo gelirleri 2008 yılına göre %20 artmış ve 304 milyon USD
gelir elde edilmiştir.
2008 yılında 22.238 olan toplam koltuk sayısı 2009’da 23.549’a yükselmiştir.
Filo ortalama yaşı 6,19 yıldır.
THY teknik projelerinin büyük bölümünü çatısı altında toplayan HABOM
(Havacılık Bakım Onarım ve Modifikasyon Merkezi) projesi için tüm hazırlıklar
tamamlanmıştır. 3.000 personele istihdam sağlaması öngörülen merkezin 2010
yılından itibaren gelir getirmesi beklenmektedir.
Mali Durum
THY’nin brüt satış hasılatı 2008 yılında önceki yıla göre %26’lık bir artış
göstererek 6,1 milyar TL’ye ulaşmıştır. 2009 yılında ise bu rakam %15 artışla 7
milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
24
Türk Hava Yolları A.O.’da kamu payı %50’nin altında olduğundan ülkemiz mevzuatına göre
kamu şirketi sayılmamaktadır. Ancak, uluslararası tanımlar çerçevesinde, “yönetim kontrolü”
itibariyle bakıldığında Türk Havayolları A.O kamu işletmesi olarak nitelendirilebilir.
173
THY’nin 2008 yılında 1.134 milyon TL olan dönem kârı, 2009 yılında %51
azalışla 559 milyon TL olmuştur.
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Stok
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
Nakit Oranı
İstihdam
Toplam Personel Sayısı (Dönem Sonu)
Personel Başına Düşen Yolcu Sayısı
Uçak Sayısı
Yolcu Uçağı
Kargo Uçağı
Yolcu Sayısı (Bin Kişi)
Dış Hatlar Yolcu Sayısı
İç Hatlar Yolcu Sayısı
Toplam Yolcu Sayısı
Kaynak: THY 2009 yılı Faaliyet Raporu
2008
2009
% Artış
6.123
4.543
993
587
1.134
7.036
5.136
1.176
724
559
14,9
13,1
18,4
23,3
-50,7
2.620
98
5.291
7.911
1.654
3.271
2.987
2.800
149
5.772
8.572
1.949
3.178
3.445
6,9
52,0
9,1
8,4
17,8
-2,8
15,3
1,58
1,52
1,17
46,92
1,44
1,36
1,35
16,1
-8,9
-10,5
15,4
-65,7
11.520
1.962
12.750
1.969
10,7
0,4
123
4
128
4
4,1
0,0
11.534
11.063
22.597
13.410
11.692
25.102
16,3
5,7
11,1
Şirketin 2009 yılı bilanço büyüklüklerine bakıldığında, dönen varlıklarında %7,
aktif toplamında %8 ve öz kaynaklarında %15 artış görülmektedir.
Kuruluşun özsermaye getiri oranı da 2009 yılında %47’den %16’ya düşmüştür.
İşletmelerin likidite gücünü gösteren cari oran ve asit test oranı THY için 2009
yılında 1’in üzerinde gerçekleşmiştir.
174
8.5. Anadolu Ajansı
Sermaye Yapısı
♦ Dr. S. Hilmi BENGİ (Başkan)
♦ Tahsin AKTI (Başkan Yardımcısı)
Esas Sermaye: 20.000 TL
♦ Salih MELEK (Üye)
Ödenmiş Sermaye: 20.000 TL
♦ Dr. Hadi ADANALI (Üye)
♦ Reşat YAZAK (Üye)
İlgili Bakan
İnternet adresi
Devlet Bakanı
http://www.aa.com.tr
Anadolu Ajansı iç ve dış kamuoyunun en doğru haber ile aydınlatılması
ihtiyacından hareketle 6 Nisan 1920‘de Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından
yayımlanan bir Genelge ile kurulmuştur. Kuruluşla ilgili ilk yasal düzenleme,
kuruluşundan iki ay sonra, 7 Haziran 1920’de çıkarılan “Matbuat ve İstihbarat,
Neşriyat Müdüriyeti Umumiyesi Teşkiline Dair Kanun” ile yapılmıştır. Kuruluş,
Kurtuluş Savaşında milli mücadeleye ilişkin olarak kamuoyunun aydınlatılması
hususunda oldukça önemli görevler üstlenmiştir.
1925 yılında kuruluş yapısal değişikliğe uğrayarak 20.000 TL sermayeli ve 44
ortaklı Anonim Şirket statüsüne kavuşmuştur. Söz konusu ortaklardan 41’i ajans
çalışanı, diğerleri ise İstanbul Milletvekili Tevfik Kâmil Koperler, Belgrat
Ortaelçisi Yusuf Hikmet Bayur ile şirketin kurulmasına öncülük eden, hisse
sayısının yarısını almakla birlikte Ajans’ta görev üstlenmeyen Dışişleri Bakanı
ve İzmir Milletvekili Tevfik Rüştü Aras’tır. Zaman içerisindeki devirlerle kuruluş
hisselerinin 955’i Hazineye geçmiş ve kuruluşta %47,75 oranında kamu payı
tesis edilmiştir. Hissedarların vefat etmeleri ve mirasçıların takip etmemeleri
sebebiyle Özel hisselerin çoğunun sahipleri ortada değildir.
Kuruluş, 576 personeli ve 839 yurt muhabiri ile yurtiçinde 14 bölge müdürlüğü
ve 30 büro, yurtdışında ise 20'si temsilcilik olmak üzere 30 merkezde
faaliyetlerini sürdürmektedir.
Önemli Gelişmeler
Genel bülten ve il bültenleri haberlerinin 2009 yılı toplamı 552.502 olup, günlük
ortalama haber sayısı 1.513’tür. 2009 yılında bir önceki yıla göre haber
175
sayısında %7,6’lık bir artış olmuştur. 2009 yılında yabancı dilde yayımlanan
haber sayısı 11.523’ü İngilizce, 1.505’i Fransızca olmak üzere toplam 13.028
olarak gerçekleşmiştir. Fransızca bülten uygulamasına 1 Temmuz 2009
tarihinde son verilmiştir.
Ajans tarafından yaptırılan görüntü yönetim sistemi yazılımı ile MPEG-II ve DVAVI formatlarındaki görüntü dosyalarının sayısal ortamda oluşturulması,
işlenmesi, abonelere iletilmesi ve arşivlenmesi mümkün hale gelmiştir.
2009 yılında arşivden kullanılanlarla birlikte yayımlanan fotoğraf sayısı toplam
155.864’dür. Ajans arşivinde bulunan fotoğrafların sayısı 2009 yılı sonu
itibarıyla 1 milyonu geçmiştir. Kuruluş tarafından yaptırılan fotoğraf arşivi
yazılımı ile Ajans fotoğraf arşiv sisteminde yer alan fotoğraflara internet
sayfasından ulaşılabilmektedir.
Mali Durum
2009 yılında kuruluş satış hasılatı 74 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Kuruluş
faaliyet gelirleri büyük oranda abonelerden tahsil edilen ücretlerden
oluşmaktadır. Söz konusu gelirlerin önemli ölçüde dolara endeksli olması
sebebiyle kuruluş gelirleri döviz kurundaki değişimlerden önemli ölçüde
etkilenmektedir.
Kuruluşun önemli gider kalemlerinin başında personel giderleri gelmekte olup,
yurt muhabirlerine yapılan ödemeler ve yurtdışı büroların harcamaları da diğer
önemli gider kalemlerindendir.
2008 yılını 2,7 milyon TL zarar ile kapatan kuruluş, 2009 yılında 1,1 milyon TL
kâr elde etmiştir. 2009 yılı aktif büyüklüğü ise, 2008 yılına göre %27 artarak
10,3 milyon TL’ye yükselmiştir.
176
(milyon TL)
Gelir Tablosu
Brüt Satışlar
Faaliyet Giderleri
Dönem Kâr Zararı
Bilanço
Dönen Varlıklar
Duran Varlıklar
Aktif Toplamı
Özkaynaklar
Rasyolar
Cari Oran
Asit Test Oranı
Nakit Oranı
İstihdam
Toplam Personel Sayısı (yıl sonu)
Personel Maliyetleri
Diğer Veriler
Abone Sayısı
Toplam Haber Sayısı (günlük ort.)
Özel Bülten Servisi (günlük ort.)
İletilen Fotoğraf Sayısı (günlük ort.)
2008
2009
% Artış
63,5
61,6
4,1
-2,3
-2,7
74,1
67,8
4,8
0,5
1,1
16,7
10,1
17,2
-----
4,3
3,8
8,1
9,0
0,4
-1,2
6,3
4,0
10,3
10,2
0,2
-0,1
45,6
5,3
26,7
12,9
-46,5
-90,5
0,5
0,3
0,04
2,1
0,6
0,3
0,04
-1,7
29,3
-2,0
4,8
---
568
48,8
640
58,2
12,7
19,2
957
1.451
168
420
921
1.513
178
427
-3,8
4,3
5,9
1,7
177
8.6. T.C. Başbakanlık
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
Yönetim
İnternet adresi
♦ Erdoğan BAYRAKTAR (Başkan)
http://www.toki.gov.tr
♦ Ahmet Haluk KARABEL (Başkan Yardımcısı)
♦ Ercan TIRAŞ (Başkan Yardımcısı)
♦ Mehmet Memduh DİZDAR (Başkan Yardımcısı)
♦ Ayşe ÇALKAN (Başkan Yardımcısı)
İlgili Bakan
Başbakan
Hızlı nüfus artışı ve hızlı kentleşme sebebiyle oluşan konut ve kentleşme
sorunlarının çözülmesi ve üretimin artırılarak işsizliğin azaltılması amacıyla,
1984 yılında genel idare dışında Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi
Başkanlığı kurulmuştur. Bu tarihte yürürlüğe giren 2985 sayılı Toplu Konut
Kanunu ile özerk Toplu Konut Fonu oluşturulmuştur.
Toplu Konut İdaresi Başkanlığının (TOKİ) işlevi Türkiye'de konut üretim
sektörünün teşvik edilerek hızla artan konut talebinin planlı bir şekilde
karşılanmasını sağlamak olarak belirlenmiştir. 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu,
TOKİ’ye özerk ve esnek hareket etme imkanı sağlamıştır. TOKİ, 2001 yılına
kadar, Genel Bütçe dışındaki Toplu Konut Fonu sayesinde, konut uygulamaları
için sürekli ve yeterli kaynağa sahip olmuştur.
TOKİ, 1990 yılında 412 ve 414 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler ile Toplu
Konut İdaresi Başkanlığı ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı şeklinde iki ayrı
idare olarak örgütlenmiştir. 1993 yılından itibaren Toplu Konut Fonu Genel
Bütçe kapsamına alınmıştır.
TOKİ, kuruluşundan 2002 yılına kadar yaklaşık 950 bin konuta kredi yoluyla
finansman desteği sağlamış, aynı zamanda kendi arsaları üzerinde 43.145
konutun inşaatını da tamamlamıştır.
TOKİ’nin temel görevleri 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu ile aşağıdaki şekilde
belirlenmiştir:
178
♦
Devlet garantili ve garantisiz iç ve dış tahviller ile her türlü menkul
kıymetler çıkarmak,
♦
Yurt içi ve yurt dışından, Toplu Konut İdaresince kullanma alanlarında
yararlanmak üzere kredi almaya karar vermek,
♦
Konutların finansmanı için bankaların iştirakini sağlayacak tedbirleri
almak, bu amaçla gerektiğinde bankalara kredi vermek, bu hükmün
uygulanmasına ilişkin usulleri tespit etmek,
♦
Konut inşaatı ile ilgili sanayi veya bu alanlarda çalışanları desteklemek,
♦
Kalkınmada öncelikli yörelerdeki konut inşaatı şirketlerine iştirak etmek,
♦
Araştırma, proje, taahhüt işlemlerinin sözleşmeyle yaptırılmasını temin
etmek.
Ancak, konut ve kentleşme sorunlarının çözümüne yönelik önceliklerde
zamanla değişiklikler olmuş ve TOKİ’nin konut ve kentleşme sürecinin
tamamında faaliyette bulunmasına ihtiyaç duyulmuştur. Nitekim, Acil Eylem
Planı’nda yer verilen konut seferberliği kapsamında konut üretimi ve planlı
kentleşme birlikte ele alınmıştır.
Bu çerçevede, 06/08/2003 tarih ve 4966 sayılı Kanun’la yapılan değişikliklerle,
TOKİ’nin 2985 sayılı Kanun’la tanımlanan görevleri arasına yeni görevler ilave
edilmiştir. Bu görevler şunlardır:
♦
Konut sektörüyle ilgili şirketler kurmak veya kurulmuş şirketlere iştirak
etmek,
♦
Ferdi ve toplu konut kredisi vermek,
♦
Köy mimarisinin geliştirilmesine, gecekondu alanlarının dönüşümüne,
tarihi doku ve yöresel mimarinin korunup yenilenmesine yönelik projeleri
kredilendirmek ve gerektiğinde tüm bu kredilerde faiz sübvansiyonu
yapmak,
♦
Yurt içi ve yurt dışında doğrudan veya iştirakleri aracılığıyla proje
geliştirmek; konut, altyapı ve sosyal donatı uygulamaları yapmak veya
yaptırmak,
♦
İdareye kaynak sağlanmasını teminen kâr amaçlı projelerle uygulamalar
yapmak veya yaptırmak,
♦
Doğal afet meydana gelen bölgelerde gerek görüldüğü taktirde konut ve
sosyal donatıları, altyapıları ile birlikte inşa etmek, teşvik etmek ve
desteklemek.
179
Bununla birlikte TOKİ, uygulama yaptığı bölgelerde birim kurabilme ve
gerektiğinde bu birimlerde diğer kamu kurumları personelinden geçici görevli
istihdam etme yetkisine sahip olmuştur. Bu itibarla Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı Makam onayı ile İstanbul, Bingöl, Erzurum, Diyarbakır ve Van'da birim
kurma kararı alınmıştır.
Ayrıca yine yapılan yasal düzenlemelerle TOKİ, Hazineye ait arazileri bağlı
olduğu Bakan ve Maliye Bakanı teklifi ve Başbakan onayıyla bedelsiz olarak
devralma yetkisine sahip olmuştur.
İştirakler25
03/04/2001 tarih ve 2001/2202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca, Emlak
Bankası A.Ş.’nin bankacılık faaliyetleri dışında kalan mal varlıkları ile bu konuda
faaliyet gösteren şirketlerdeki hisseleri ve ticari gayrimenkuller ile ihtiyaç fazlası
gayrimenkullerinin TOKİ’ye devredilmesi hükme bağlanmış olup, bu konuda
uygulanacak esaslara ilişkin protokol 14/12/2001 tarihinde imzalanmıştır. Bu
kapsamda, Emlak Bankası’nın bankacılık faaliyetleri dışında faaliyet gösteren
üç şirketinin Emlak Bankası’na ait hisseleri de TOKİ tarafından devralınmıştır.
TOKİ’nin 7 iştiraki bulunmaktadır:
1. Emlak Konut Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (Emlak Konut) A.Ş.
Türkiye Emlak Bankasının kapatılmasıyla Emlak Konut A.Ş. olarak devralınan
Şirket, GYO statüsüne dönüştürülerek Emlak Konut Gayrimenkul Yatırım
Ortaklığı A.Ş. unvanıyla İdare’nin iştiraki haline gelmiştir.
Bu süreçte, Konut Edindirme Yardımı (KEY) hesaplarına yönelik mali kaynak
olarak 395 milyon TL değerindeki gayrimenkul, şirkete ayni sermaye olarak
devredilmiştir.
Şirketin başlıca amaç ve faaliyet konuları; yurtiçinde ve dışında her türlü inşaat,
inşaatlar için taşeronluk, müteahhitlik ve mühendislik hizmetlerini yürütmek, her
türlü yapı ve yapı malzemesi ile ilgili sanayi ve tesislerini kurmak, inşaat
malzemelerini alıp satmak ve ticaretini yapmak şeklinde belirlenmiştir.
2009 yılı sonu itibarıyla toplam sermayesi 253,4 milyon TL olan Emlak Konut
GYO, özellikle Trakya bölgesinde ve İstanbul, İzmir gibi metropollerde özel
sektörle gelir paylaşımlı projeler geliştirmektedir.
25
Bu bölüm 27/07/2010 tarihinde TOKİ’nin resmi internet sayfasından alınmıştır.
180
2. Emlak Pazarlama, İnşaat, Proje Yönetimi ve Ticaret A.Ş.
Türkiye Emlak Bankasının kapatılmasıyla TOKİ tarafından devralınan şirketin
unvanı Emlak Pazarlama, İnşaat, Proje Yönetimi ve Ticaret A.Ş. olarak, faaliyet
konusu da proje yönetimi, kontrolörlük-müşavirlik, gayrimenkul pazarlaması,
mühendislik, müteahhitlik, işletmecilik, ticari hizmetler olarak değiştirilmiştir.
65 milyon TL tutarında sermayeye sahip Şirket, İstanbul-Bahçeşehir Projesi’nin
proje yönetimi, kontrollük, pazarlama ve servis ile konutların yönetimi ve satış
öncesi ve sonrası bakım faaliyetlerini yürütmenin yanı sıra Ankara, İzmir ve
İstanbul gibi metropollerde önemli konut projelerini de üstlenmektedir.
3. Gayrimenkul Değerleme A.Ş. (GEDAŞ)
Türkiye Emlak Bankasından %49 oranındaki hisse payı ile TOKİ’ye devredilen
Şirket, her türlü gayrimenkul (arsa, bina, tesis değerleri ve kira değerleri) ve
menkul (makina, teçhizat, gemi vb. taşınır hareketli malların değerleri) malların
yerinde tetkiki ile değerleme ve ekspertizini gerçekleştirmektedir.
Şirket, 1998 yılında Sermaye Piyasası Kurulunun (SPK) lisanslı değerleme ve
ekspertiz şirketleri listesine dahil olmuştur.
Toplam sermayesi 500 bin TL olan Şirketin unvanı 2008 yılında GEDAŞ
Gayrimenkul Değerleme A.Ş. olarak değiştirilmiştir.
4. Toplu Konut - Büyükşehir Belediyesi İnşaat Emlak Mimarlık ve Proje
A.Ş. (TOBAŞ)
Şirket, 5104 sayılı Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu ile
projenin müşavirlik ve kontrollük hizmetlerinin yerine getirilmesi amacıyla,
Ankara Büyükşehir Belediyesi ile TOKİ tarafından, TOBAŞ Toplu Konut Büyükşehir Belediyesi İnşaat Emlak Mimarlık ve Proje A.Ş. unvanıyla, Mart
2004’te kurulmuştur.
Şirket aynı zamanda bölgede yapımı gerçekleştirilecek konutların ada içi ve
genel altyapı ile çevre düzenleme inşaat işleri, inşaat aşaması ve inşaat sonrası
her türlü danışmanlık hizmetleri ile görevlendirilmiştir.
Sermayesi 10 milyon TL olan Şirket’te TOKİ’nin hisse oranı %49,9’dur.
181
5. Vakıf Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş. (Vakıf GYO)
Vakıf Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş., Sermaye Piyasası Kurulunun
gayrimenkul yatırım ortaklıklarına ilişkin düzenlemelerinde yazılı amaç ve
konularla iştigal etmek üzere gayrimenkule dayalı sermaye piyasası
araçlarından oluşan bir portföy oluşturmak suretiyle faaliyet göstermektedir.
5273 sayılı Arsa Ofisi Kanunu ve Toplu Konut Kanunu’nda Değişiklik Yapılması
ile Arsa Ofisi Genel Müdürlüğünün Kaldırılması Hakkında Kanun uyarınca, Arsa
Ofisinin Şirket’teki payı 2004 yılında TOKİ’ye devredilmiştir.
%14’üne TOKİ’nin sahip olduğu Şirket’in toplam sermayesi 19,3 milyon TL’dir.
Yüksek getiri-düşük risk hedefine göre çeşitlendirilmiş portföyüyle gayrimenkul
pazarında faaliyet gösteren Şirket, gayrimenkul yatırım işlemlerini sürdürürken,
küçük yatırımcıları kârlı büyük projelere çekmek için çalışmaktadır.
6. Vakıf İnşaat Restorasyon ve Ticaret A.Ş.
Türkiye’nin mimari mirasının restorasyonu için finansman ve uzmanlık sağlamak
üzere Haziran 2005’te kurulan Vakıf Restorasyon A.Ş., tarihi değere sahip
binaların restorasyonunda bina sahiplerine uzman desteği sağlamaktadır. Bu
alanda müşavirlik, projelendirme ve finansman hizmeti veren Vakıf
Restorasyon, Ar-Ge çalışmaları da yürütmektedir. TOKİ, Vakıf Restorasyon’un
%50 hissesine sahiptir. Şirket’in 2009 sonu itibarıyla toplam sermayesi 10
milyon TL’dir.
7. Boğaziçi Konut Hizmet Yönetim İşletmeciliği ve Tic. A.Ş.
TOKİ, 2008 yılında, İstanbul Büyükşehir Belediyesine bağlı bir kuruluş olan
KİPTAŞ tarafından kurulan Boğaziçi Konut A.Ş.’nin %1’lik hissesini bedelsiz
olarak devralarak hissedarları arasına katılmıştır. Bir yönetim danışmanlığı
şirketi olan Boğaziçi Konut, uydu kentlerin ve büyük iş merkezlerinin yönetim
işlerini yapmaktadır. Şirket, yönetim danışmanlığı, mali danışmanlık, hukuki
danışmanlık, tedarik danışmanlığı ve konut satış-kiralama danışmanlığı
alanlarında hizmet vermektedir.
Mali Durum
TOKİ’nin 2009 yılı faaliyetleri 2008 yılı ile karşılaştırıldığında İdare’nin toplam
varlıklarının %12,4 büyüyerek 20 milyar TL’ye ulaştığı görülmektedir. Bunun
yanı sıra net gelir bir önceki yıla göre %22 büyüyerek 2 milyar TL’ye, yıllık kârın
182
toplam gelire oranı %38’e ulaşmıştır. Öte yandan İdare’nin toplam borcunun
toplam varlıklarına oranı 2008 yılında %24 iken 2009 yılında %26 olmuştur.
2008
2009
% Artış
Toplam Varlıklar
Özsermaye
17.801
7.368
20.008
9.520
12,4
29,2
Net Gelir
%
Operasyon Marjı
1.768
2.152
21,7
29,7
39,4
32,5
Yıllık Kâr (Zarar)/Toplam Gelir
30,1
38,1
26,8
Toplam Borç/Toplam Varlıklar
24,2
25,9
7,3
Toplam Borç/Toplam Özsermaye
58,3
54,5
-6,6
2,2
1,9
-12,2
3,0
2,7
-11,3
(milyon TL)
Nakit ve Birikimler/Toplam Borç
Cari Varlıklar/Cari Borçlar
Kaynak: TOKİ
183
8.7. Milli Piyango İdaresi
♦
Recep BİÇER (YK Başkanı ve Genel Müdür)
♦
İsmail YILDIRIM (Genel Müdür Yrd.)
♦
Muammer ÇOLAK (Genel Müdür Yrd.)
♦
Günaydın ÇALIŞKAN
♦
İsmail KOŞ
İnternet adresi
http://www.millipiyango.gov.tr/
İlgili Bakan
Maliye Bakanı
Osmanlı Devleti'nin son yıllarında resmi olmayan ilk piyango "Donanma
Cemiyeti" tarafından düzenlenmiştir. Savaş gemisi tedariki amacıyla
düzenlenen bu piyangonun ikramiyelerini halkın verdiği hediyeler oluşturmuştur.
Bu düzenlemenin ilgi görmesi üzerine, Şark Şimendiferleri ve Ergani Bakır
İşletmeleri tahvillerinin satışını özendirmek amacıyla, Cumhuriyetten önce,
kazananları kura ile belirlenen ilk resmi piyango uygulaması başlatılmıştır.
Cumhuriyetin ilanından sonra, 710 sayılı Kanun’la, 9 Ocak 1926 tarihinden
itibaren karşılığı nakit olarak ödenmek üzere piyango tertip ve keşide etme
hakkı "Türk Tayyare Cemiyeti"ne verilmiştir. 14 yıl süreyle "Tayyare Piyangosu"
adı altında, Türk Hava Gücü’ne katkı sağlamak amacıyla, anılan Cemiyet
tarafından düzenlenen çekilişler 05/07/1939 tarih ve 3670 sayılı Kanun’la Milli
Piyango İdaresi (MPİ) kurulana kadar devam etmiştir.
Milli Piyango Teşkiline Dair 3670 sayılı Kanun, 06/06/1988 tarihinde yürürlüğe
giren 320 sayılı KHK ile mülga kılınmış, MPİ'nin kuruluş ve görevleri hakkındaki
söz konusu KHK, İdare'ye piyango dışında, Hemen-Kazan ve Sayısal Loto
oyunları ile eşya piyangoları tertip edebilme yetkisini de tanımıştır. Bu
oyunlardan Hemen-Kazan 1989 yılı Temmuz ayında, Sayısal Loto ise 1996 yılı
Kasım ayında oynatılmaya başlatılmıştır.
Daha sonra, karşılığı nakit olmayan çekilişlere izin vermek ve izlemek ve talih
oyunları işletmelerini denetlemek de MPİ'nin görev ve hizmet alanına dahil
edilmiştir.
184
Kısacası MPİ, kanunlarla belirlenen faaliyetlere kaynak sağlamak, Piyango,
Hemen-Kazan, Sayısal Loto ve benzeri oyunları tertip etmek ve çekiliş
düzenlemek, talih oyunları ve işletmelerini denetlemek, karşılığı nakit olmayan
her türlü piyangonun tertip ve çekilişine izin vermek ve denetlemek üzere
kurulmuştur.
Milli Piyango İdaresi tarafından sürekli olarak düzenlenen piyango
çekilişlerinden sağlanan gelirler, başlangıçta Türk Hava Kuvvetlerine tahsis
edilirken, daha sonraları kanunda yapılan çeşitli değişikliklerle Savunma Sanayii
Destekleme Fonuna aktarılmaya başlanılmıştır.
Ayrıca, daha sonraki tarihlerde çıkarılan özel kanunlar gereği, piyango gayrisafi
hasılatının %10’u Tanıtma Fonu’na, aylık hasılatın %1’i Sosyal Hizmetler ve
Çocuk Esirgeme Kurumuna, net kârın %5’i Olimpiyat Oyunları Hazırlık ve
Düzenleme Kuruluna, %95’i de Savunma Sanayii Destekleme Fonuna
aktarılmıştır.
01/04/2007 tarihinde yürürlüğe giren Şans Oyunları Hasılatından Alınan Vergi,
Fon ve Payların Düzenlenmesi Hakkında Kanuna göre Milli Piyango İdaresi
üçer aylık dönemler itibarıyla oluşan kârını Maliye Bakanlığına, çeşitli kurum ve
kuruluşlara dağıtılmak üzere aktarmaktadır.
MPİ, Maliye Bakanlığına bağlı, her türlü tasarrufa ehil, tüzel kişiliği haiz, özel
bütçeli bir kamu kuruluşudur. 320 sayılı KHK ile saklı tutulan hükümler dışında
özel hukuk hükümlerine tabi olan İdare, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve
Kontrol Kanunu ile Sayıştay denetimine tabi olmamakla birlikte, Yüksek
Denetleme Kurulunun ve TBMM’nin denetimine tabidir.
Özelleştirme
01/08/2003 tarihli ve 4971 sayılı Kanun ile 320 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’de yapılan düzenlemeler ile şans oyunları lisansının verilebilmesine
imkân tanınmıştır.
320 sayılı KHK’nın lisans verilmesine ilişkin esas ve usulleri düzenleyen Ek 2
nci maddesi ile;
♦
Lisansın Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecek usul ve esaslar
çerçevesinde yeni kurulacak bir iktisadi devlet teşekkülüne veya Türk
Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş anonim şirketlere ayrı ayrı
veya topluca verilebileceği,
185
♦
Lisans verilmesine yönelik işlemlerin başlatılmasına ilişkin kararın
Özelleştirme Yüksek Kurulunca verileceği,
♦
Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş anonim şirketlere en
fazla on yıla kadar süre ile lisans verilebileceği,
♦
Lisansın verilmesine ilişkin değerleme ve ihale işlemlerinin, İdare
temsilcisinin başkanlığında biri Maliye Bakanlığı, biri Hazine Müsteşarlığı
ve ikisi MPİ temsilcilerinden olmak üzere beş üyeden oluşan komisyon
tarafından yürütüleceği,
♦
İhalede 4046 sayılı Kanun’da yer alan pazarlık usulünün uygulanacağı,
♦
İhale sonucunun Özelleştirme Yüksek Kurulu tarafından onaylanacağı,
onayı müteakip, ihale üzerinde kalan şirket ile İdare ve MPİ tarafından
lisans sözleşmesinin imzalanacağı,
♦
Lisans sahibinin bu izni başkasına devredemeyeceği,
♦
Lisans süresince MPİ'nin lisansa konu
edemeyeceği, çekiliş düzenleyemeyeceği,
♦
Lisansın verilmesinden elde edilecek bedelden Özelleştirme Fonundan
karşılanan harcamalar düşüldükten sonra kalan tutarın Hazineye
aktarılacağı
şans
oyunlarını
tertip
hususları hükme bağlanmış ve MPİ lisansın verilmesine ilişkin yapılacak
sözleşmelerin kamu yararını ve tüketici haklarını koruyacak şekilde
uygulanmasının sağlanması için gereken tedbirleri almaya, şans oyunları
faaliyetlerinin ilgili mevzuat ve sözleşme hükümlerine uygun yürütülmesini
izlemeye ve denetlemeye, ilgili mevzuat ve sözleşme hükümlerine aykırılık
hâlinde idari para cezası uygulamaya ve lisansı iptal etmeye yetkili kılınmıştır.
Özelleştirme Yüksek Kurulunun 12/09/2003 tarihli ve 2003/62 sayılı Kararı ile
şans oyunlarının lisansının verilmesine yönelik işlemlere başlanmış olup,
lisansın verilmesine ilişkin değerleme ve ihale işlemlerini yürütmek üzere
14/10/2003 tarihinde komisyon teşkil edilmiştir. Şans oyunlarının lisans
verilmesi suretiyle özelleştirilmesine ilişkin ihale 07/05/2009 tarihinde yapılmış,
ancak teklif sahiplerinin açık artırmada tekliflerini ihale komisyonunun
öngördüğü tutara yükseltmemeleri sonucunda ihale iptal edilmiştir.
01/04/2007 tarihinde yürürlüğe giren 14/03/2007 tarihli ve 5602 sayılı Şans
Oyunları Hasılatından Alınan Vergi, Fon ve Payların Düzenlenmesi Hakkında
Kanun ile şans oyunları hasılatından alınacak vergi, fon ve paylar ile kamu payı
olarak Hazineye aktarılacak tutarlara ilişkin usul ve esaslar yeniden
düzenlenmiştir. Buna göre, ilgili kurum ve kuruluşların bir takvim yılının üçer
186
aylık dönemler itibarıyla elde ettiği kamu payları (hâsılat ile her ne ad altında
olursa olsun elde edilen diğer gelirler toplamından; ödenecek ikramiyeler, şans
oyunları vergisi, her türlü yatırım ve işletme giderleri düşüldükten sonra kalan
tutar) kamu payı olarak Maliye Bakanlığı merkez muhasebe birimi hesabına
yatırılarak genel bütçeye gelir kaydedilmekte ve yıllık kamu payı tahmini dikkate
alınmak suretiyle Savunma Sanayii Destekleme Fonu, Tanıtma Fonu, Olimpiyat
Oyunları Hazırlık ve Düzenleme Kurulu ile Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar
Kurumuna aktarılmak üzere Bakanlık bütçesine ödenek konulmakta, ayrıca
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumunun yılı bütçesine ödenek
ayrılırken bu paylar dikkate alınmaktadır.
Mali Durum
MPİ’nin brüt satışları 2009 yılında %12,5 artış göstererek 1,65 milyar TL’ye
ulaşmış, bu satışlardan yaklaşık 840 milyon TL ikramiye dağıtılmıştır. Brüt satış
hasılatının %50’sinden daha fazlasını oluşturan dağıtılan ikramiyeler, 2009
yılında %9,2 artış göstermiştir.
Kuruluş faaliyet giderlerinin büyük bir bölümü pazarlama ve satış giderlerinden
oluşmaktadır. Hasılattaki artışın maliyetteki artıştan daha yüksek gerçekleşmesi
sonucunda, MPİ 2009 yılında faaliyet kârını %26,9 artırarak 420 milyon TL’ye
yükseltmiştir. Herhangi bir finansman gideri de bulunmayan MPİ, 2009 yılını 486
milyon TL kârla kapatmıştır. MPİ elde ettiği dönem kârını kamuya kaynak olarak
aktarmaktadır.
187
Gelir ve Giderler
2008
2009
%
Değişim
(milyon TL)
Brüt Satışlar
1.471
1.655
12,5
Yurt İçi
1.461
1.641
12,3
10
14
40,0
Yurt Dışı
916
1005
9,7
Ödenen İkramiyeler
769
840
9,2
Diğer İndirimler
147
165
12,2
555
649
16,9
28
27
-3,6
Brüt Satış Kârı
527
622
18,0
Faaliyet Giderleri
197
202
2,5
169
172
1,8
27
30
11,1
331
420
26,9
34
28
-17,6
Net Satışlar
Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
Genel Yönetim Giderleri
Faaliyet Kâr-Zararı
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
Faiz Gelirleri
22
18
-18,2
Konusu Kalmayan Karşılıklar
0,602
0,048
-92,0
Diğer Olağan Gelir ve Kârlar
12
10
-16,7
0,153
0,405
164,7
0
0
0
34
41
20,6
1
3
200,0
398
486
22,1
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar
Finansman Giderleri
Dönem Kâr-Zararı
Kaynak: MPİ
188
8.8. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı
Yönetim
♦
Bekir Yunus UÇAR (Teşkilat Başkanı)
♦
Bülent SARAL (Teşkilat Başkan Yardımcısı)
♦
Muammer DEMİRCAN (Teşkilat Müdürü)
İnternet adresi
http://www.sportoto.gov.tr
İlgili Bakan
Devlet Bakanı
Türkiye'de Spor Toto’nun kuruluş hazırlıkları 1949 yılında başlamıştır. Futbol
Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkındaki 7258 sayılı Kanun 29
Nisan 1959 tarihinde kabul edilmiş ve Spor Toto resmen kurulmuştur.26
7258 sayılı Kanun’un Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğüne vermiş olduğu
yetkiye dayanarak gerekli hazırlıklara başlanmıştır. Bu dönemde ülkemizin
koşullarına uygun sistem arayışına girilmiş ve en uygun sistemin Alman
KOBLENZ Sistemi olduğu görülmüştür.
7258 sayılı Yasa’nın 3 üncü ve 6 ncı maddelerine dayanılarak hazırlanan
Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tüzüğü, 9 Şubat 1960 tarihli
Bakanlar Kurulunun 4/12702 sayılı Kararı ile yürürlüğe girmiştir.
Spor Toto’nun çok geniş topluluklara yayılmasının sağlanması baş bayi ve
bayilikler aracılığı ile gerçekleşmiştir. Gerek daha fazla sayıda iştirakçiye
ulaşmak ve gerekse baş bayilik hizmetlerinin bir düzen içerisinde
yürütülebilmesi amacı ile bankalarla hizmet sözleşmeleri imzalanmıştır.
Spor Toto, yurdun farklı yerlerinde spor tesislerinin yapımına hız kazandırmıştır.
Spor Toto kurulmadan önce çeşitli illerde tel örgü veya basit duvarla çevrilmiş
52 stat, 8'i seyircili 20 salon, 5 havuz, 2 otel, 10 kayak evi, 6 poligon, 12 lokal
bulunurken, 1981 yılından sonra elde edilen gelirlerle bu rakamlar, 10 yıl içinde
20'si inşaat halinde 103 stad, 93 antrenman sahası, 74 çeşitli büyüklükte salon,
34 tenis kortu, 48 açık basketbol ve voleybol sahası, 10 poligon, 13 açık havuz,
1 eskrim salonu, 1 konkurhipik sahası, kapalı manej, 1'i inşaat halinde 3
veledrom, 16 kayak evi ve 2 buz hokeyi sahasına ulaşmıştır.
Spor Toto 1959 - 1960 futbol sezonunda, 26 - 27 Mart 1960 tarihlerinde
oynanan futbol maçları ile ülkemiz gündemine girmiştir.
26
Bu bölümdeki bilgiler http://www.sportoto.gov.tr adresinden derlenmiştir.
189
Spor Toto Teşkilat Müdürlüğü, 28/02/2007 tarihinde yürürlüğe giren 5583 sayılı
"Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkında Kanun ile Bazı
Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" ile Teşkilat Başkanlığına
dönüşmüştür.
Mali Durum
Spor Toto Teşkilatının 2009 yılında elde ettiği toplam hasılat tutarı 2.8 milyar
TL’ye ulaşmıştır. Toplam hasılattan Hazineye vergi yoluyla 544 milyon TL
kazandırılmıştır. Spor kulüplerimizin en büyük iki gelir kaynağından biri olan
Spor Toto, isim hakkı bedeli ödemek suretiyle futbol kulüplerimize 192 milyon
TL aktarmıştır. Öte yandan federasyonlara 136 milyon TL, amatör spor
kulüplerine ise 5 milyon TL tutarında maddi destek sağlamıştır. Ayrıca bahis ve
şans oyunlarında 1,3 milyar TL ikramiye dağıtılmıştır.
190
8.9. Bütçe Dışı Fonlar
Ülkemizde faaliyet gösteren bir çok bütçe dışı fon mali şeffaflık ve hesap
verilebilirliğin artırılmasını teminen 2000 ve 2001 yıllarında fonların tasfiyesine
ilişkin istihsal edilen kanunlar ile kaldırılmıştır.
Bu çerçevede sadece aşağıda sayılan 5 tane bütçe dışı fon kalmıştır. Bu fonlar,
5018 sayılı Kanun dışında tutulmakta ve şirket statüsünde faaliyet
göstermemektedir. Ancak kendilerine ait gelir ve giderleri olması nedeniyle
kamu işletmesi olarak bu Rapora tanıtım amaçlı eklenmiştir.
9.9.1
9.9.2
9.9.3
9.9.4
9.9.5
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu,
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu,
Özelleştirme Fonu,
Savunma Sanayii Destekleme Fonu,
Tanıtma Fonu
191
8.9.1. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
♦
Şakir Ercan GÜL (Başkan)
♦
Abdullah DEMİRÖZ (İkinci Başkan)
♦
Rasih Muhammed DANIŞ (Üye)
♦
Ali HIDIROĞLU (Üye)
♦
M.Fatih KARACA (Üye)
♦
Nevzat MAZI
♦
Mukim ÖZTEKİN
İnternet adresi
http://www.tmsf.org.tr
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF), Bankalar Hakkında 22/07/1983 tarihli
70 sayılı KHK ile bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta etmek amacıyla tüzel
kişiliği haiz olarak kurulmuştur. Kuruluşunda Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasına verilmiş olan idare ve temsil görevi, 4389 sayılı BKK ile 31/08/2000
tarihinden itibaren Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumuna intikal
etmiştir.
26/12/2003 tarihli 5020 sayılı Kanun ile Fon, özerk bir yapıya kavuşturulmuş,
karar organının Fon Kurulu olduğu ve genel yönetimin ve temsilin Fon Kurulu
Başkanına ait olduğu hükme bağlanmıştır.
Fon’un görevleri arasında;
♦
♦
♦
♦
Bankacılık Kanunu ve ilgili diğer mevzuat ile verilen yetkiler
çerçevesinde tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması
amacıyla, mevduatın ve katılım fonlarının sigorta edilmesi,
Fon bankalarının yönetilmesi, mali bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden
yapılandırılması, devri, birleştirilmesi, satışı, tasfiyesi,
Fon alacaklarının takip ve tahsili işlemlerinin yürütülmesi ve
sonuçlandırılması,
Fon varlık ve kaynaklarının idare edilmesi,
sayılabilir.
TMSF, mevduat sigortacılığı kapsamında, mevduat sigortacılığına ilişkin
politikaların belirlenmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması, mevduat
192
sigortacılığından kaynaklanan risklerin ölçülmesi ve yönetilmesi, sektör ve
bankaların riskinin izlenmesi ve sigorta primlerinin tahsil edilmesine yönelik
faaliyetler yapmaktadır.
Çözümleme faaliyetleri kapsamında, Fona devredilme veya faaliyet izni
kaldırılma ihtimali beliren bankalar ile ilgili erken uyarı sisteminin optimum
maliyet ve zamanlama ilkelerine göre uygulanması ve söz konusu bankalar
nedeniyle aktarılan kaynakların geri kazanımına ilişkin işlemler yürütülmektedir.
Şirketler ve İştirakler
Fonun ana faaliyetleri, mevduat sigortacılığı ve çözümleme faaliyetleri olmakla
birlikte, Fon bünyesinde bulunan iştirakler ve bağlı ortaklıklara yönelik
faaliyetler de önem arz etmektedir.
Fon bünyesinde bulunan iştirakler ve bağlı ortaklıklar, TMSF birimlerinden
İştirakler Dairesi Başkanlığı tarafından öncelikli olarak satışa hazırlanmaktadır.
Şirketlerin satışa hazır hale getirilmesi, birleştirilmesi, tasfiye / iflas kararlarının
alınması, şirket yönetim ve denetimine üye atanması, kontrolü ve faaliyetlerinin
takip edilmesi işlemleri de TMSF tarafından yürütülmektedir.
Fonun portföyünde 31/12/2009 itibarıyla 22 adet bağlı ortaklık ve 17 adet iştirak
bulunmaktadır. Fona intikal etme tarihi ve sahip olunan hisse oranları ile birlikte
TMSF portföyünde bulunan iştirakler ve bağlı ortaklıklar Tablo 26’da ayrıntılı bir
şekilde yer almaktadır. Hisse oranı %50’nin üzerinde olan şirketler bağlı ortaklık
olarak adlandırılmakta olup, söz konusu şirketlerde yönetim ve denetim
organları üyelerinin yarısından fazlası TMSF tarafından atanmaktadır.
Fon bünyesinde bulunan bağlı ortaklıklar, kayıtlı sermayelerinin çoğu devletin
olduğu ve yönetim ve denetim birimlerinin yarısından fazlası kamu tarafından
atandığı, dolayısıyla yönetim kontrolü kamuda olduğu için kamu işletmesi
olarak görülmektedir.
Mali Durum
16/07/2008 tarih ve 5787 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin
Düzenlenmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’da
TMSF’nin Hazine’ye 31/12/2007 tarihine kadar olan borçlarının silinmesi
öngörülmüştür. 23/07/2008 tarihi itibarıyla toplam 93 milyar TL tutarındaki
Hazine Alacağı terkin edilmiştir. Bu itibarla 2008 yılında Fon’un faiz giderlerinde
büyük oranda azalış olurken, faiz dışı gelirlerden olağanüstü gelirler kaleminde
büyük oranda artış olmuştur.
193
2008
2009
% Artış
90.673
1.749
-98
702
763
9
22.375
1.197
-95
7.307
0
-100
61.683
1.315
-98
8.291
10.419
26
411
411
0
27
30
8
(milyon TL)
Faiz Dışı Gelirler
Faiz Gelirleri
Faiz Dışı Giderler
Faiz Giderleri
Dönem Net Gelir Gider Farkı
Aktif Toplamı
Toplam Personel Sayısı (Kişi)
Kaynak: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
2009 yılında fon gelirlerinin önemli bir kısmını faiz dışı gelirler oluşturmuştur.
Söz konusu gelirler içerisinde en büyük pay 940 milyon TL ile sigorta primi
gelirlerine ait olup, anılan kalemi sırasıyla 276 milyon TL ile evalüasyon kârları
ve 221 milyon TL ile takipli alacaklardan gelirler takip etmektedir.
Tablo 26: TMSF Bünyesindeki Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler
Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler
Portföye
Alınma
Tarihi
K Finansal Kiralama A.Ş.
30/10/2001
100,00
Eti Finansal Kiralama A.Ş.
31/12/2001
100,00
Nergis İnşaat ve Ticaret A.Ş.
15/12/2004
100,00
Demir Kart Hizmetleri A.Ş.
25/10/2001
100,00
D Factoring A.Ş.
25/10/2001
100,00
İnteraktif Telekomünikasyon San. Ve Tic. A.Ş.
25/12/2001
100,00
Merkez Yayın Holding A.Ş.
07/09/2007
100,00
Yaz Bilgi Sistemleri A.Ş.
26/05/2003
100,00
The Park Avenue Bank
03/06/2009
25,08
Multinet Satış Pazarlama ve Müşteri Hizmetleri A.Ş.
03/12/2008
96,00
Sakarya İpekyolu Vadisi Serbest Bölge Kurucu ve
İşleticisi A.Ş.
29/09/2006
95,70
Bulgary AD
17/09/2008
95,00
ES-FACTO Factoring Hizmetleri A.Ş.
31/12/2001
95,00
ES-YEM Eskişehir Yem Sanayii A.Ş.
31/12/2001
94,47
Tasfiye Halinde ES-ÇİM Eskişehir Çimento A.Ş.
11/07/2008
89,03
25/12/2001
9,95
06/05/2008
88,70
Atlas Finansal Kiralama A.Ş.
194
TMSF
Hisse
Oranı (%)
Jamak Jant ve Makine Sanayii ve Ticaret A.Ş.
11/07/2008
85,66
Tank İnternet Hizmetleri ve Pazarlama Ticaret A.Ş.
13/03/2006
80,00
Yasemin Turizm ve Ticaret A.Ş.
23/06/2008
75,00
Kablonet İletişim Sistemleri A.Ş.
25/12/2001
67,92
As Yapı Endüstrisi A.Ş.
30/10/2001
51,00
A-Tel Pazarlama ve Servis Hizmetleri A.Ş.
18/10/2004
50,00
Bis Enerji Elektrik Üretim A.Ş.
10/03/2009
50,00
Ege Factoring Hizmetleri A.Ş.
30/10/2001
40,88
Gazete ve Matbaacılık A.Ş.
31/12/2001
39,00
İktisat Finansal Kiralama A.Ş.
25/12/2001
25,60
Seçkin Destek Hizmetleri Oto Kiralama A.Ş.
31/12/2001
21,86
Nergis Tekstil Sanayii ve Ticaret A.Ş.
31/12/2001
20,00
Yeşim Tekstil Sanayii ve Ticaret A.Ş.
31/12/2001
20,00
Aks Televizyon Reklamcılık ve Filmcilik San. ve Tic.
18/04/2008
17,07
Bayındır Finansal Kiralama A.Ş.
22/07/2002
15,00
Birleşik Basın Dağıtım A.Ş.
31/12/2001
13,86
Medya Holding A.Ş.
13/02/2006
7,16
İzmir Enternasyonel Otelcilik A.Ş.
31/12/2001
5,00
Bilgin Yayıncılık A.Ş.
31/12/2001
4,05
İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.
25/12/2001
İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.
28/12/2001
Nergis Holding A.Ş.
31/12/2001
1,73
RCT Varlık Yönetim A.Ş.
06/06/2007
0,10
3,14
Kaynak: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
195
8.9.2. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu
Fon Kurulu Üyeleri
♦
Hayati YAZICI (Fon Kurulu Başkanı)
♦
Efkan ALA (Üye)
♦
Osman GÜNEŞ (Üye)
♦
Prof. Dr. Nihat TOSUN (Üye)
♦
Aziz YILDIRIM (Üye)
♦
Yusuf BEYAZIT (Üye)
İnternet adresi
http://www.sydgm.gov.tr
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu 14/06/1986 tarihinde
yürürlüğe giren 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik
Kanunu ile kurulmuştur.
Kurulduğu tarihten 09/12/2004 tarihine kadar Fonun idari işleri Başbakanlığa
bağlı bir birim olarak faaliyet gösteren Fon Genel Sekreterliği eliyle yürütülmüş;
09/12/2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5263 sayılı
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri
Hakkında Kanunla Fon Genel Sekreterliği, Başbakanlığa bağlı bir Genel
Müdürlük olarak teşkilatlandırılmıştır.
Fonun kuruluşunu teşkil eden 3294 Sayılı Kanun’un amacı; fakr-u zaruret içinde
ve muhtaç durumda bulunan vatandaşlar ile her ne suretle olursa olsun
Türkiye’ye kabul edilmiş veya gelmiş kişilere yardım etmek, sosyal adaleti
pekiştirici tedbirler alarak gelir dağılımının adilane bir şekilde tevzi edilmesini
sağlamak ve sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik etmektir.
Fonun gelirleri,
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
196
Kanun ve Kararnamelerle kurulu bulunan veya kurulacak olan fonlardan
Bakanlar Kurulu kararıyla %10’a kadar aktarılacak miktarlardan,
Gelir ve kurumlar vergisi tahsilat toplamının %2,8’inden,
Trafik para cezalarının %50’sinden,
RTÜK gelirlerinin %15’inden,
Bütçeye konulacak ödeneklerden,
Her nevi bağış ve yardımlardan,
Diğer gelirlerden
oluşmaktadır.
Fonda toplanan kaynak, Fon kurulunda alınan kararlar doğrultusunda ve Sosyal
Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü eliyle Sosyal Yardımlaşma ve
Dayanışma Vakıflarına aktarılmakta ve yardımlar Vakıflar tarafından
vatandaşlara ulaştırılmaktadır.
Mali Durum
2009 yılında Fonun gelirleri 2,4 milyar TL olarak gerçekleşmiş, giderler ise
2,3 milyar TL olmuştur. 2008 yılında bu rakamlar sırasıyla 2 milyar TL ve
1,8 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
GELİRLER
GİDERLER
(milyon TL)
GELİRLER
GİDERLER
2003
827
652
2004
1.261
1.348
2005
1.358
1.305
2006
1.380
1.390
2007
1.598
1.414
2008
2.037
1.797
2009
2.410
2.365
Kaynak: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü
2009 yılında Fona Genel Bütçe ödeneklerinden 1,7 milyar TL aktarılmış olup bu
tutarın 1,7 milyar TL’si gelir ve kurumlar vergisinden ayrılan paylardan,
61 milyon TL’si trafik cezalarından ayrılan paylardan, 78 milyon TL’si ise diğer
bütçe transferlerinden oluşmuştur. Diğer Bütçe Transferi kalemi içinde; diğer
fonlardan aktarmalar (8,75 milyon TL), faiz gelirleri (1,74 milyon TL) ve geçmiş
yıl gelirleri (67,82 milyon TL) yer almaktadır.
Fona 2009 yılında ayrıca RTÜK gelirlerinden ayrılan paylar dolayısıyla
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Bütçesinden 10,1 milyon TL’lik bir aktarım
yapılmıştır. Böylece, 2008 yılı gelirlerinden Fona devredilen 567 milyon TL ile
birlikte, Fona Merkezi Yönetim bütçesinden aktarılan kaynakların toplamı 2009
yılında 2,4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
197
Tablo 27: 2009 Yılında SYDTF’ye Yapılan Bütçe Transferleri (milyon TL)
Gelir ve Kurumlar Vergisinden Ayrılan Pay
1.693
Trafik Cezalarından Ayrılan Pay
61
Diğer Bütçe Transferi
78
Toplam Genel Bütçe
1.832
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Gelirlerinden Yapılan Aktarmalar
Toplam M.Y. Bütçesi
Kaynak: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü
198
10
1.842
8.9.3. Özelleştirme Fonu
Özelleştirme Fonu, 24/11/1994 tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme
Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’la özelleştirme
uygulamalarının yerine getirilebilmesi için gereken maddi kaynakları sağlamak
ve anılan Kanun’da belirtilen çeşitli alanların finansmanı amacıyla T.C. Ziraat
Bankası nezdinde kurulmuştur. Fonun yönetimi Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
tarafından gerçekleştirilmektedir.
Fonun gelir kaynakları, özelleştirme uygulamaları sonucu sağlanan gelirler ile
idareye devredilen kuruluşlardan temettüler ve özelleştirme uygulamaları
çerçevesinde ihraç edilecek menkul kıymetlerin satışından sağlanan gelirler,
idareye devredilen kuruluşlara sağlanan finansmandan elde edilen gelirler ve
sair gelirlerdir. Söz konusu gelirler, Fon tarafından iş kaybı tazminatı ödenmesi
ve çeşitli hizmetlerin sağlanmasında, özelleştirmeye hazırlık çalışmalarında,
Özelleştirme İdaresine devredilen kuruluşlarda idari, mali ve hukuki
düzenlemelerin gerektirdiği giderlerde, pay sahibi olunan şirketlerin sermaye
artırımlarında, özelleştirme uygulamaları için gereken mal ve hizmet alımında,
idareye devredilen kuruluşlara borç olarak finansman sağlanmasında, İdarenin
bütçesinde, özelleştirilen kuruluşların kalan borçlarının tasfiyesinde ve diğer
çeşitli alanlarda kullanılmaktadır.
Yıllar itibarıyla özelleştirme Fonunun gelirleri incelendiğinde, gelirlerin çok
önemli bir bölümünün özelleştirme uygulamaları sonucu yapılan tahsilatlardan
kaynaklandığı görülmektedir. Bu kapsamdaki gelirler büyük oranda 2007 yılında
Halkbank’taki %23 oranındaki ÖİB hissesinin halka arzı ve İstanbul Levent’teki
Karayolları Genel Müdürlüğü arazisinin satışından kaynaklanmaktadır. 2007
yılında önceki yıllardan farklı olarak işletme ve tesis satışları ile halka arzdan
elde edilen özelleştirme gelirleri ön plana çıkmış, blok hisse satışlarından elde
edilen gelirler oldukça düşük gerçekleşmiştir. 2008 yılında Türk Telekom’un
halka arzı, PETKİM’in blok hisse satışı yoluyla özelleştirilmesi, TEKEL’e ait 6
sigara fabrikasının varlık satışı yoluyla satılması ve ADÜAŞ’a ait 9 adet
jeotermal ve doğal gaz santralinin satışı en önemli faaliyetlerdendir. 2009 yılı
için özelleştirme uygulamalarından tahsilat önceki yıllara göre düşük seviyede
gerçekleşmiştir. Bu dönemde elektrik dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi, bu
kapsamdaki gelirlerin önemli bir bölümü oluşturmuştur.
199
Fonun ikinci önemli gelir kalemini ise özelleştirme kapsam ve programındaki
kuruluşlardan elde edilen temettü gelirleri oluşturmaktadır. Bu gelirlerde 2006
öncesinde TÜPRAŞ’tan elde edilen temettü gelirleri önemli bir yere sahipken,
2007 ve 2008 yılında temettü gelirlerinin önemli bir bölümü Halk Bankasından
elde edilmiştir. 2009 yılında ise Halk Bankası ile THY’nin temettü ödemeleri
önemli bir paya sahip olmuştur.
Fonun giderleri gelirlerinin oldukça altında olmakla birlikte, 2009 yılında söz
konusu giderler içindeki en önemli kalemler faiz giderleri ile idari bütçeye
yapılan aktarımlardır.
Tablo 28: 2003-2009 Özelleştirme Fonu Gelir ve Giderleri
milyon Dolar
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
281
1.309
3.090
8.307
4.949
6.443
1.677
155
949
2.657
7.911
4.163
5.679
1.363
8
631
1.754
7.178
1
1,679
1.353
82
54
28
109
1.307
2.230
0
0
162
265
187
1.831
1.678
0
IMKB'de Satışlar
40
0
466
5
1
Varlık Satışları
18
33
138
353
929
5
6
Bedelli Devirler
7
69
6
79
95
86
4
63
223
343
197
468
432
133
7
25
44
66
243
220
24
Diğer Gelirler
56
112
47
133
75
110
17
Giderler
71
204
266
216
56
67
65
İdari Bütçeye Aktarımlar
5
8
7
10
14
13
11
İlan-Reklam harcamaları
2
7
6
2
7
6
1
Danışmanlık Ödemeleri
3
1
10
29
2
5
10
İstihdama İlişkin Harcamalar
13
54
76
43
21
30
11
Faiz Giderleri
41
117
161
127
8
12
28
7
18
7
5
5
3
4
209
1.105
2.825
8.091
4.893
6.376
1.613
Gelirler
Özelleştirme Uygulamalarından
Tahsilat
Blok Hisse Satışları
İşletme ve Tesis Satışları
Halka Arz
Temettü Gelirleri
Faiz
Diğer
Gelir-Gider Dengesi
0
Kaynak: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
Fonda oluşan nakit fazlası, 4046 sayılı Kanun uyarınca Hazinenin iç ve dış borç
ödemelerinde kullanılmak üzere Hazine hesaplarına intikal ettirilmektedir.27 Söz
konusu aktarımlar merkezi yönetim bütçesine gelir olarak kaydedilmemekte,
27
15/05/2008 tarih ve 5763 Sayılı Kanun’un Geçici 23 üncü maddesiyle birlikte Özelleştirme
Fonunun 2008 - 2012 döneminde oluşacak nakit fazlasının bir bölümünün Güneydoğu Anadolu
Projesi (GAP), ulaştırma ve enerji yatırımları için ayrılması hüküm altına alınmıştır.
200
çizgi altı finansman kalemi olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda,
özelleştirme gelirlerinden elde edilen nakit fazlası özellikle merkezi yönetim
bütçesinin finansmanında önemli bir paya sahip olmuştur.
Özelleştirme Fonunun kullanımına ilişkin denetim, 10/12/003 tarih ve 5018
sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde Sayıştay tarafından yerine getirilmektedir.
201
8.9.4. Savunma Sanayii Destekleme Fonu
3238 Sayılı Kanun'un 12 nci maddesi ile, Türk Silahlı Kuvvetlerinin
modernizasyonunun sağlanması ve ülkemizde modern savunma sanayiinin
kurulması için gerekli kaynağın, genel bütçe dışında devamlı ve istikrarlı bir
şekilde temini amacıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde ve
Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) emrinde Savunma Sanayii Destekleme
Fonu (SSDF) kurulmuştur.
Fon’dan yapılan harcamalar, Savunma Sanayii İcra Komitesi kararları
doğrultusunda; kredi, sermaye iştiraki ve proje bedellerinden oluşmaktadır. Her
ne kadar SSM sorumluluğunda yürütülen projelerin finansmanının esas
itibarıyla SSDF’den karşılanması amaçlanmışsa da 3238 sayılı Kanunla, büyük
ölçüde finansman gerektiren projeler için yurt dışından devlet destekli kredi
temini imkanı da getirilmiştir.
Fon kaynakları;
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
202
Her yıl bütçeye konulacak ödeneklerden,
Türk Silahlı Kuvvetlerini güçlendirmek amacıyla kurulmuş bulunan
vakıflardan Fona yapılacak transferlerden,
3670 sayılı Millî Piyango Teşkiline Dair Kanun’un 1 inci maddesinde
zikredilen gelirlerden,
25/08/1971 gün ve 1473 sayılı Kanun’a göre ayrılan payın tamamı ile
mevcut veya ihdas edilecek her nevi müşterek bahislerden elde edilecek
safi hasılatın tamamı yahut bu hâsılattan Bakanlar Kurulunca tespit
edilecek orana göre hesaplanarak ayrılacak miktardan,
Kanunla (vergi kanunları hariç) kurulan fonlardan Bakanlar Kurulunca
belirlenecek miktarda yapılacak aktarmalardan,
Millî Savunma Bakanlığı bütçesinden modern silah, araç ve gereçler için
ayrılan ödeneklerden,
12/03/1982 gün ve 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nun 19 uncu
maddesine göre oynatılmasına izin verilen talih oyunlarının işletildiği
yerlerden elde edilecek gayrisafi hâsılattan Bakanlar Kurulunca tespit
edilecek azami %50 oranında alınacak ve Bakanlar Kurulunca Toplu
Konut Fonu ile Savunma Sanayii Destekleme Fonuna dağıtımı yapılacak
miktardan,
Fonun mal varlığından elde edilecek gelirlerden,
1111 sayılı Askerlik Kanunu’nun 10 uncu maddesi gereğince bedelli
askerlikten elde edilecek gelirlerden,
♦
♦
Bağış ve yardımlardan,
Diğer gelirlerden
oluşmaktadır.
Ayrıca, Genel Bütçeye dahil daire ve kuruluşlarca tahsil edilerek Savunma
Sanayii Destekleme Fonuna ödenecek gelirlerden 2380 sayılı Kanun’a göre
belediyelere ve il özel idarelerine pay ayrılmamaktadır.
Mali Durum
2009 yılı faaliyet raporu verilerine göre SSDF gelirleri 2008 yılında 1,89 milyar
TL iken 2009 yılında 981 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Giderler ise 1,67
milyar TL’den 2,24 milyar TL’ye yükselmiştir.
203
8.9.5. Tanıtma Fonu
Ülkemizi yurt içinde ve dışında çeşitli yönleriyle tanıtmakla görevli kuruluşların
kaynaklarını artırmak, Türk kültür varlığının yayılmasını sağlamak, Devlet arşiv
hizmetlerini müessir hale getirmek, milletlerarası kamuoyunu memleketimizin
menfaatleri istikametinde yönlendirmeye çalışmak amaçlarına yönelik olarak
10/06/1985 tarihli ve 3230 sayılı Kanun’un 4. maddesine bir bent eklenmesi ile
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde Başbakanın emrinde bir
“Tanıtma Fonu” kurulmuştur.
Tanıtma Fonunun kaynakları:
♦
♦
♦
Başbakanlık bütçesine bu maksatla konulacak ödenek,
Kanunla kurulan fonlardan Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenecek
miktarda yapılacak aktarmalar,
Bağış, yardım ve diğer gelirlerdir.
Fonun kaynakları arasında başlangıçta, Milli Piyango gayri safi hasılatının
%10’u ile her nevi müşterek bahis tertibi sonucu sağlanacak hasılattan ikramiye
olarak ayrılacak kısmın dağıtımından önceki toplamı üzerinden kesilecek %5
paylar da yer almakta iken, 14/03/2007 tarih ve 5602 sayılı Kanun’un 11 inci
maddesi ile söz konusu kalemler Fonun gelir kaynakları arasından çıkarılmıştır.
Tanıtma fonundan harcamalar, kanunun amacına uygun olarak kullanılmak
üzere, Başbakanın onayı ile yapılır.
Fonda toplanacak paradan %20’si bir yandan bütçeye gelir öte yandan da
Başbakanlık bütçesinin ilgili tertibine Maliye Bakanlığınca ödenek kaydolunur.
204
8.10. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı
Mütevelli Heyeti Üyeleri
♦
Milli Savunma Bakanı M. Vecdi GÖNÜL (Başkan)
♦
Genelkurmay 2. Başkanı Org. Aslan GÜNER (Üye)
♦
Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarı Korg. Ahmet TURMUŞ (Üye)
♦
Milli Savunma Bakanlığı Savunma Sanayii Müsteşarı Murad BAYAR (Üye)
İnternet adresi
http://www.tskgv.org.tr
Silahlı Kuvvetlerimizin güçlendirilmesi ve ihtiyaç duyulan silah, araç ve gereçleri
yurt içinde üretecek seviyede bir savunma sanayii kurularak dışa bağımlılığın
asgariye indirilmesi amacıyla, 25/06/1987 tarihli ve 3388 sayılı Kanun uyarınca,
daha önce muhtelif tarihlerde kurulmuş olan Kara, Deniz ve Hava Kuvvetlerini
Güçlendirme Vakıflarının birleştirilmesi ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme
Vakfı kurulmuştur. Vakıf, Milli Savunma Bakanı, Genel Kurmay İkinci Başkanı,
Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarı ve Milli Savunma Bakanlığı Savunma
Sanayii Müsteşarı'ndan oluşan Mütevelli Heyeti tarafından yönetilmektedir
Vakfın amaçlarına ulaşmak için haiz olduğu yetkilerin arasında ticari işletmeler
kurmak, ticari işletmelere ortak olmak ve bu işletmeler nezdinde vakıf
temsilcilerini seçmek bulunmaktadır. Bu çerçevede Vakıf doğrudan ve dolaylı
olarak toplam 18 şirkete iştirak etmektedir.
Bu iştiraklerden Vakıf payı doğrudan %50’nin üzerinde olanlar
♦
♦
♦
♦
♦
TAI (TUSAŞ -Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.),
ASELSAN,
HAVELSAN,
İşbir Elektrik Sanayii A.Ş. ve
ASPİLSAN’dır.
Özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren bu şirketlerde pay sahibi olan
Vakfın yönetim kontrolü devlet görevlilerinde olduğundan, bu şirketler kamu
işletmesi olarak bu Rapora eklenmiştir.
Diğer taraftan Vakıf payı dolaylı olarak %50’nin üzerinde olanlar
♦
Savunma Teknolojileri Mühendislik A.Ş. (STM)
205
♦
♦
Elektronik Harp Sistemleri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. (EHSİM) ve
Mikrodalga Elektronik Sistemleri A.Ş.’dir (MİKES).
TAI (TUSAŞ): Türkiye’de uçak, helikopter, insanlı ve insansız hava
platformlarının tasarımı, geliştirilmesi, imalatı, entegrasyonu, modernizasyonu
ve satış sonrası hizmetleri alanlarında teknoloji merkezi konumunda olan
TUSAŞ, 15 Mayıs 1984 tarihinde kurulmuştur. TAI’nin hissedarları Türk Silahlı
Kuvvetleri’ni Güçlendirme Vakfı, Savunma Sanayii Müsteşarlığı ve Türk Hava
Kurumu’dur.
ASELSAN: Elektronik ürünler ve sistemler tasarlayan, geliştiren, üreten ve
ürünlerinin satış sonrası servis hizmetlerini karşılayan; yüksek teknolojili ve
çeşitli ürün yelpazesine sahip bir elektronik sanayi kuruluşudur. ASELSAN
çalışmalarını haberleşme cihazları, savunma sistem teknolojileri, radar,
elektronik harp ve istihbarat sistemleri, mikroelektronik güdüm ve elektro-optik
alanlarında sürdürmektedir. ASELSAN’ın çoğunluk hissesi TSKGV’ye ait olup,
%15’i İMKB’de işlem görmektedir.
HAVELSAN: Vakfın %98 katkı payının olduğu HAVELSAN, bir yazılım şirketi
olarak, komuta kontrol bilgi sistemleri, e-Devlet uygulamaları, simülasyon ve
eğitim sistemleri, hava ve savunma sistemleri ve anayurt güvenliği alanlarında
İŞBİR ELEKTRİK SANAYİİ A.Ş.: 1977 yılında Balıkesir’de kurulan İşbir
Elektrik San. A.Ş. 1981 yılında Senkron Alternatör ve Dizel Elektrojen Grubu
üretimine başlamıştır. Ülkemizin başta dizel elektrojen grupları olmak üzere,
senkron alternatörler, statik ve dinamik frekans konvertörleri, askeri ve sivil
maksatlı mobil dual setleri, sahil güvenlik botları ve römorkörlerde kullanılan
gemi tipi dizel jeneratör setleri ile TCDD tarafından kullanılan vagon
jeneratörleri üreten en büyük kuruluşudur. Şirketin %99,8’i Vakfa aittir.
ASPİLSAN: 1981 yılında Kayseri halkının bağışlarıyla kurulmuş olup, halen
hisselerinin %98’i Vakfa aittir. Başlıca ürün çeşitleri haberleşme, silah, optronik,
meditronik cihazları ile uçak / helikopterler için her türlü pil /batarya blokları ve
akü sistemleridir. Bunlara ilave olarak askeri ve sivil piyasa ihtiyaçları için şarj
cihazları ile laboratuar test sistemlerinin tasarım ve üretimi de yapılmaktadır.
Ürün kalitesi ve çeşitliliği bakımından ASPİLSAN A.Ş. bugün Türk Silahlı
Kuvvetlerinin pil ve batarya ihtiyaçlarının tamamını karşılayacak durumdadır.
206
Tablo 29: TSKGV’nin Pay Sahibi Olduğu Şirketler
Şirket Adı
1. İŞBİR Elektrik Sanayii A.Ş.
2. HAVELSAN Hava Elektronik Sanayii ve Ticaret A.Ş.
3. ASPİLSAN Askeri Pil Sanayii ve Ticaret A.Ş.
4. ASELSAN Elektronik Sanayii ve Ticaret A.Ş
5. TAI Tusaş Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.
6. ROKETSAN Roket Sanayii ve Ticaret A.Ş.
7. TAPASAN Hassas Mekanik ve Elektronik San. ve Tic. A.Ş
8. TURKTIPSAN Sağlık Turizm Eğitim ve Ticaret A.Ş.
9. DİTAŞ Deniz İşletmeciliği ve Tankerciliği A.Ş.
10. NETAŞ Nortel Networks Netaş Telekomünikasyon A.Ş.
11. Mercedes-Benz Türk A.Ş.
12. TEI Tusaş Motor Sanayii A.Ş.
13. HEAŞ Havaalanı İşletme ve Havacılık Endüstrileri A.Ş.
14. HTR Havelsan Teknoloji Radar Sanayii ve Ticaret A.Ş.
Dolaylı İştirakler
1. MİKES Mikrodalga Elektronik Sistemleri A.Ş.
2. EHSİM Elektronik Harp Sistemleri Mühendislik ve Ticaret A.Ş.
3. STM Savunma Teknolojileri Mühendislik A.Ş.
4. ESDAŞ Elektronik Sistemler Destek Sanayii ve Ticaret A.Ş.
TSKGV Payı (%)
99,76
98
98
84,58
54,50
35,47
25
20
20
15
5
3,02
1,18
0,01
82,01
50,43
50,07
48,01
Kaynak: http://www.tskgv.org.tr
207
8.11. Döner Sermaye İşletmeleri
Döner sermaye işletmeleri, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin
kamu hizmeti üretiminde ortaya çıkan atıl kapasitelerinin değerlendirilmesi
amacıyla kurulmuştur. Bu işletmeler, söz konusu kamu idarelerinin esas
faaliyetlerinin bir parçası olarak ortaya çıkmakla birlikte genel idare esaslarına
göre üretilmesi mümkün olmayan özel mal ya da hizmetlerin üretiminin
gerçekleştirilmesini temin etmek üzere bu idarelere tahsis edilen sermaye ile
faaliyet gösteren işletmelerdir.
Döner sermaye işletmeleri eliyle merkezi yönetim bütçesine ilişkin sınırlamaların
ve prosedürlerin dışında kalınarak daha fazla idari ve mali özerkliğe sahip
olunmakta ve yapılacak harcamaların daha hızlı ve kolay olarak
gerçekleştirilmesi sağlanmaktadır. Bununla birlikte, döner sermaye
işletmelerinden elde edilen gelirlerden personele pay ayrılması suretiyle
personelin gelir imkanları artırılmaktadır.
Ülkemizde ilk döner sermeye uygulaması, Tarım Bakanlığına bağlı okulların ve
zirai müesseselerin iyileştirilmesi ve bunların ürün satış gelirlerinin etkili biçimde
değerlendirilmesi amacıyla çıkarılan 1925 yılında 549 sayılı “Ziraat
Müesseselerine Sabit Sermaye Vaz’ına Dair Kanun” ile gerçekleştirilmiştir.
1927 yılında yürürlüğe giren 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu’nun 49
uncu maddesi ile ilk kez döner sermaye işletmelerine yönelik genel bir
düzenlemeye yer verilmiş, ancak söz konusu madde hükümlerine göre kurulan
döner sermaye işletmesi sayısı sınırlı kalmıştır. İzleyen yıllarda, 3046 sayılı
Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanun’un 40 ve geçici 2 nci
maddeleri, 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu’nun 58. maddesi ve ilgili kamu
idarelerinin teşkilat kanunlarında yer alan çeşitli maddelerle çok sayıda döner
sermaye işletmesi kurulmuştur.
Farklı tarihlerde, farklı amaçlarla ve farklı hukuki düzenlemelerle faaliyete giren
döner sermaye işletmeleri uygulamada standart bir mali ve idari yapıdan
uzaklaşmıştır. Örneğin, bazı döner sermeye işletmeleri kurumlar vergisi ya da
katma değer vergisi mükellefi iken bazıları istisna tutulmaktadır. Yine bazı döner
sermaye işletmeleri kârlarını Hazineye yatırmakla yükümlü iken, bazılarının
kârları sermayelerine ya da bir sonraki yılın gelirlerine ilave edilmektedir. Bazı
döner sermaye işletmelerinde karar ve yönetim fonksiyonu Yönetim Kurulu
tarafından yerine getirilirken, bazılarında bu işlevler Merkez Müdürlüğü veya
208
İşletme Müdürlüğü gibi farklı organlar tarafından yerine getirilmekte; bazılarında
ise bu tür organlar bulunmamaktadır.
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun geçici 11 inci maddesi
ile döner sermaye işletmelerinin 31/12/2007 tarihi itibarıyla tasfiye edilmesi ve
tasfiyeye ilişkin esas ve usullerin Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir
yönetmelikle belirlenmesi öngörülmüş ise de 22/12/2005 tarih ve 5436 sayılı
Kanun’un 10 uncu maddesi ile söz konusu maddede değişikliğe gidilerek döner
sermaye işletmelerinin 31/12/2007 tarihine kadar yeniden yapılandırılacağına
hükmolunmuştur. 14/12/2007 tarihli ve 5724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim
Bütçe Kanunu’nun 28 inci maddesiyle anılan tarih "31/12/2008” olarak
değiştirilmiş, 24/07/2008 tarih ve 5793 sayılı Kanun ile de bu tarih 31/10/2010’a
uzatılmıştır.
Ülkemizde 2009 yılı sonu itibarıyla genel bütçeli kuruluşlara bağlı olarak 1.106,
özel bütçeli kuruluşlara bağlı olarak ise 304 olmak üzere toplam 1.410 döner
sermaye işletmesi faaliyet göstermektedir. Söz konusu işletmelerin 480’i Milli
Eğitim Bakanlığına, 331’i Çevre ve Orman Bakanlığına (Orman Genel
Müdürlüğü dahil), 213’ü Sağlık Bakanlığına, 186’sı ise Tarım ve Köyişleri
Bakanlığına bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.
209
Tablo 30: Döner Sermaye İşletme Sayıları
2008
2009
45
46
186
186
59
59
5- Sağlık Bakanlığı
213
213
6- Adalet Bakanlığı
2
2
7- Dışişleri Bakanlığı
1
1
8- İçişleri Bakanlığı
1
1
491
480
10- Kültür ve Turizm Bakanlığı
4
4
11- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
2
2
12- Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
27
27
13- Çevre ve Orman Bakanlığı
84
1
84
1.116
1.106
3
3
54
54
3- Çevre ve Orman Bakanlığı (Orman Genel Müdürlüğü)
247
247
TOPLAM
304
304
1.420
1.410
Genel Bütçeli İdarelere Bağlı Döner Sermaye İşletmeleri
1- Başbakanlık
2- Maliye Bakanlığı
3- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
4- Milli Savunma Bakanlığı
9- Milli Eğitim Bakanlığı
14- Ulaştırma Bakanlığı
TOPLAM
1
Özel Bütçeli İdarelere Bağlı Döner Sermaye İşletmeleri
1- Başbakanlık (Vakıflar Genel Müdürlüğü)
2- Üniversiteler
GENEL VE ÖZEL BÜTÇELİ İŞLETME TOPLAMI
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü
Döner sermaye işletmelerinin, 2009 yılı brüt satışları %11,9 artarak yaklaşık
21,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, satış maliyetleri %18,2,
faaliyet giderleri ise %12,2 oranında artmış ve buna bağlı olarak faaliyet kârı
toplamı %22,2 oranında azalarak 1,2 milyar TL düzeyinde kalmıştır. Ek olarak,
diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar 2009 yılında %86,1 oranında
artmış olup, döner sermaye işletmeleri toplamda 2008 yılında 616 milyon TL
kâr etmişken 2009 yılını 770 milyon TL dönem zararıyla kapatmıştır.
210
Tablo 31: Döner Sermaye
Gelir Tablosu (milyon TL)
İşletmeleri
Brüt Satışlar
2008
2009 % Artış
19.556
21.884
11,9
414
402
-3,0
19.142
21.482
12,2
Satışların Maliyeti (-)
9.147
10.811
18,2
Brüt Satış Kârı veya Zararı
9.995
10.671
6,8
Faaliyet Giderleri
8.417
9.443
12,2
Faaliyet Kârı veya Zararı
1.579
1.228
-22,2
419
360
-14,1
1.183
2.202
86,1
Olağan Kâr veya Zarar
815
-614
-----
207
240
15,7
Olağandışı Gider ve Zararlar (-)
330
350
6,0
Dönem Kârı veya Zararı
692
-724
-----
76
46
-39,9
616
-770
-----
Satış İndirimleri (-)
Net Satışlar
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-)
Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük
Karşılıkları (-)
Dönem Net Kârı veya Zararı
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü
Döner sermaye işletmeleri, bağlı bulundukları kurumların bütçelerinden ayrı
olarak yıllık işletme bütçelerini hazırlamakta, söz konusu bütçe, bağlı bulunulan
kurumun yetkili organlarınca onaylanmakta ve uygulamaya konulmaktadır.
Döner sermaye işletmelerinde uygulanacak muhasebe ve bütçeleme esasları,
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve 178 sayılı Maliye
Bakanlığının Teşkilat ve Görevler Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
uyarınca Maliye Bakanlığınca hazırlanan ve 01/05/2007 tarih ve 26509 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanan “Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe
Yönetmeliği” ile belirlenmiştir.
Söz konusu işletmelerin bütçe, bilanço, gelir tablosu gibi temel mali tablolarının
kontrolü ve takibi işlemleri ise Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü
tarafından yerine getirilmektedir. Ayrıca, söz konusu birim tarafından genel
bütçeli idarelere bağlı döner sermaye işletmelerinin sermayelerinde meydana
gelen yıllık değişimler, bir çizelge halinde Hazine Müsteşarlığına iletilmekte, söz
konusu işletmelerin sermaye tutarlarının Devlet hesaplarına kaydı Merkezi
Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde Hazine Müsteşarlığı İç
Ödemeler Saymanlığınca gerçekleştirilmektedir. Anılan kuruluşların sermaye
tutarları 242 no’lu “Döner sermayeli kuruluşlara yatırılan sermayeler” hesabında
211
izlenmekte olup, söz konusu hesapta 2009 yılı sonu itibarıyla yer alan tutarlar
aşağıdaki şekildedir:
Tablo 32: Döner Sermaye İşletmeleri 2009 Sermaye Tutarları (Bin TL)
Başbakanlık Basımevi DSİ
Darphane ve Damga Matbaası DSİ
Dini Yayınlar DSİ
15.000
98
15.000
Türkiye İstatistik Kurumu DSİ
785
Devlet Personel Başkanlığı DSİ
500
SHÇEK Genel Müdürlüğü DSİ
999
Dış Ticaret Müsteşarlığı DSİ
53
Yargıtay Yayınları DSİ
50
Adli Tıp Kurumu DSİ
20.000
Ana Depo, Tamirhane ve Fabrikalar DSİ
3.925
Gülhane Askeri Tıp Akademisi DSİ
0,202
Askeri Hastaneler DSİ
1.077
Özel Bakım Merkezi DSİ
82
Nüfus ve Vatandaşlık İşleri DSİ
100
Devlet Konukevi DSİ
342
Tasfiye İşleri DSİ
12.366
Milli Eğitim Bakanlığı D.S.İ.
21.108
Yapı İşleri Genel Müdürlüğü DSİ
Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü DSİ
Sağlık Kurumları DSİ
Denizcilik Müsteşarlığı DSİ
Teknik Ziraat DSİ
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi DSİ
Yakın ve Ortadoğu Çalışma Merkezi DSİ
1.021
519
4.606.450
9.658
90.747
330
210
Kültür ve Turizm Bakanlığı DSİ (Muhtelif DSİ)
78.909
Çevre ve Orman Bakanlığı DSİ
41.500
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü DSİ
21.873
Orman Genel Müdürlüğü DSİ
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü DSİ
Özel Bütçeli İdarelere Ait Diğer Döner Sermeye İşletmeleri
82.440
553
1.728
TOPLAM
5.027.422
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü, Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler Muhasebe Birimi
212
Döner sermaye işletmelerinin denetimi bağlı bulundukları kurumların denetim
elemanlarınca gerçekleştirilebildiği gibi, Muhasebat Kontrolörleri ve Maliye
Müfettişlerince de denetime tabi tutulmaktadır. Ayrıca 21/01/1967 tarih ve 832
sayılı Sayıştay Kanunu’nun 28 inci maddesi uyarınca döner sermaye işletmeleri
Sayıştay tarafından denetlenmekte ve gerekli görüldüğü takdirde denetim
sonuçları TBMM’ye raporlanmaktadır.
213
8.12. Mahalli İdare İşletmeleri
Mahalli idareler, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 3 üncü
maddesinde, yetkileri belirli bir coğrafi alan ve hizmetlerle sınırlı olarak kamusal
faaliyet gösteren belediyeler, il özel idareleri ile bunlara bağlı veya bunların
kurdukları veya üye oldukları birlik ve idareler olarak tanımlanmıştır.
Mahalli idarelere kendilerine verilen görev ve hizmet alanlarında şirket kurma
yetkisi verilmiştir.
5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanunu’nun 52 ve 53 üncü maddelerinde; idarelerin
kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere
göre sermaye şirketleri kurabileceği ve özel gelir ve gideri bulunan hizmetlerini
İçişleri Bakanlığının izniyle bütçe içi işletme kurarak yapabileceği hüküm altına
alınmıştır.
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 70 inci maddesinde ise belediyelerin
kendilerine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen
usûllere göre şirket kurabilecekleri belirtilmiştir.
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 26 ncı maddesinde de,
“Büyükşehir belediyesi kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili
mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilir. Genel sekreter ile
belediye ve bağlı kuruluşlarında yöneticilik sıfatını haiz personel bu şirketlerin
yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler. Büyükşehir belediyesi,
kendine ait büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin
belediye veya bağlı kuruluşlarının %50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler
ile bu şirketlerin %50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 2886 sayılı
Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince
belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir.” hükmü bulunmaktadır.
Mahalli idarelerin iştirak ettiği veya kurduğu şirketler28, yönetim kontrolü kamu
idarelerinin uhdesinde olduğundan kamu işletmesi olarak tasnif edilmektedir.
Mahalli idarelerin faaliyetleri ve mali durumu merkezi yönetim tarafından
izlenilmekte olup, söz konusu idarelere ait şirketlerin faaliyetlerinin izlenmesi ve
raporlanmasına yönelik olarak “Kamu İşletmelerinin Faaliyetlerinin İzlenmesi ve
28
Bu işletmeler zaman zaman “Belediye İktisadi Teşebbüsleri” (BİT) olarak da
adlandırılmaktadır. Ancak, il özel idareleri de şirket sahibi olabileceğinden raporda “Mahalli
İdare İşletmeleri” ifadesi benimsenmiştir.
214
Raporlanmasına Dair Tebliğ” 17 Haziran 2009 tarihli ve 27261 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanmış, bu çerçevede 07 Aralık 2009 tarih ve 51864 sayılı
Kamu İşletmelerinin İzlenmesi Genelgesi’nde raporlanacak tablolar belirtilmiştir.
Böylelikle 2008 ve takip eden yıllar için mahalli idarelere ait işletmelerin
konsolide verilerine ulaşılabilmesi için hukuki zemin oluşturulması sağlanmıştır.
2009 yılında, mahalli idare işletmelerine ait finansal veriler bir önceki döneme
göre büyük bir değişim göstermemiştir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi
bünyesinde faaliyet gösteren şirketlerden İstanbul Gaz Dağıtım Sanayii ve
Ticaret A.Ş. (İGDAŞ) 2.945 milyon ile bu dönemde en büyük aktif hacmine
sahip olurken, İstanbul Konut İmar Plan Sanayii ve Ticaret A.Ş (KİPTAŞ) 1.219
milyon TL, İstanbul Asfalt Fabrikaları Sanayii ve Ticaret A.Ş. (İSFALT) ise 619
milyon TL’lik aktif büyüklüğe sahip olmuşlardır. Brüt satışlarda ise İGDAŞ 2.856
milyon TL ile ilk sırayı alırken, ardından 490 milyon TL ile İSFALT ve 425
milyon TL ile İstanbul Deniz Otobüsleri Sanayii ve Ticaret A.Ş. (İDO)
gelmektedir.
ÖZET BİLANÇO
2008
2009
% Artış
8.323,6
8.284,2
-0,5
Dönen Varlıklar
4.617,9
4.338,4
-6,1
Duran Varlıklar
3.705,7
3.945,9
6,5
3.030,4
2.621,0
-13,5
2.133,7
2.329,3
9,2
Öz Kaynaklar
3.159,6
3.334,0
5,5
Nominal Sermaye
3.004,1
3.064,2
2,0
Ödenmiş Sermaye
2.923,3
3.025,7
3,5
8.323,6
8.284,2
0,5
2008
2009
% Artış
6.851,6
7.336,5
7,1
6.748,9
7.189,5
6,5
6,6
13,0
96,7
5.944,6
6.290,9
5,8
752,1
836,7
11,3
96,2
146,7
52,6
Dönem Kâr-Zararı
137,0
226,5
65,4
106,6
166,6
56,3
(milyon TL)
Aktif Toplamı
Pasif Toplamı
ÖZET GELİR TABLOSU
(milyon TL)
Brüt Satışlar
Yurt İçi
Yurt Dışı
Faaliyet Giderleri
215
Mahalli idare işletmeleri 2009 yılında 31.073 kişiye istihdam sağlamıştır. Bu
dönemde, Ankara Büyükşehir Belediyesine bağlı Başkent Ulaşım ve Doğal Gaz
Hizmetleri Proje Taahhüt Sanayii ve Ticaret A.Ş. (BUGSAŞ) 4.348 personel
sayısıyla en yüksek istihdam oranına sahip olurken, onu İstanbul Büyükşehir
Belediyesi bünyesindeki Boğaziçi İnşaat Müşavirlik A.Ş. (BİMTAŞ) 2.596 ve
İGDAŞ 2.277 kişiyle takip etmiştir.
TOPLU PERSONEL BİLGİLERİ
2008
2009
% Artış
27.782
31.073
11,8
Toplam İstihdam Gideri (milyon TL)
944
1.113
17,9
Ortalama Personel Maliyeti (TL/Ay)
2.831
2.985
5,4
14,1
16,0
28.013
20.980
Kadın (%)
16,8
15,9
Erkek (%)
83,2
84,1
Okur Yazar - İlköğretim Mezunu (%)
34,2
35,9
Lise - Yüksekokul Mezunu (%)
46,4
44,2
Lisans ve Üstü (%)
19,3
19,9
0-30 Yaş (%)
35,1
31,8
30-40 Yaş (%)
37,2
38,3
40-50 Yaş (%)
24,6
26,7
50 ve Üzeri (%)
3,1
3,2
Toplam Personel Sayısı (Ortalama Kişi)
İstihdam Giderleri / (MHSM + Dönem Giderleri) (%)
Yıl Sonu Personel Sayısı
DİĞER ÖZET BİLGİLER
-25,1
2008
749
2009
759
% Artış
1,3
17.774
16.052
-9,7
Taşıt Sayısı
1.811
2.037
12,5
Bina ve Arazilerin Toplam Defter Değeri (milyon TL)
3.451
3.809
10,4
Bina ve Arazilerin Toplam Piyasa Değeri (milyon TL)
5.893
6.624
12,4
İhale Yoluyla Hizmet Alımı Harcaması (milyon TL)
Hizmet Alımı Kapsamında Çalıştırılan Kişi Sayısı
Mahalli idare işletmeleri, doğrudan kamu denetimine tabi olmayıp bağlı
oldukları belediyeler ve idareler üzerinden dolaylı olarak denetlenmektedir. İl
özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve diğer belediyelerin denetimi ise kamu
kurumlarına ilişkin genel denetim yetkisini elinde bulunduran Sayıştay
216
tarafından yürütülmektedir. Ancak, Sayıştay’ın mahalli idare işletmeleri
üzerindeki denetim yetkisine ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.
Diğer taraftan, Anayasa’nın 165 inci maddesinde yer alan, “Sermayesinin
yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu
kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi esasları
kanunla düzenlenir.” hükmüne istinaden istihsal edilen 3346 sayılı Kamu
İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük Millet Meclisince
Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, mahalli idarelerin
sermayedarı olduğu işletmeleri kapsamamaktadır.
5393 sayılı Belediye Kanunu’nda, belediyelerin mali işlemler dışında kalan
diğer idarî işlemlerinin, hukuka uygunluk ve idarenin bütünlüğü açısından
İçişleri Bakanlığı tarafından denetleneceği hükme bağlanmıştır. Bu çerçevede
yürütülen denetimler belediye şirketlerini doğrudan değil, belediyenin üzerinden
dolaylı olarak ilgilendirmektedir.
Mahalli idareler, çeşitli işletmelere doğrudan veya iştirak edilen diğer işletmeler
vasıtasıyla dolaylı olarak ve değişen paylarda iştirak etmektedir. Bu işletmeler
çoğunlukla anonim şirket veya limited şirket olarak kurulmakta; ulaştırma ve
toplu taşımacılık, doğal gaz dağıtım, inşaat, turizm, peyzaj, danışmanlık gibi
alanlarda faaliyet göstermektedir.
Mahalli idareler ile işletmeleri arasındaki mali ilişkilerin şeffaf bir şekilde takip
edilmesi ve raporlanması, yönetim kurullarının teşkili ve üyelerinin seçim
kriterleri dahil kurumsal yönetim ilkelerine uygun faaliyette bulunmaları ve söz
konusu işletmelerin daha sağlıklı bir kamu denetimine tabi tutulması, rekabetin
tesisi açısından büyük önem taşımaktadır.
Ülkemizde belediyelerin kamu kurum ve kuruluşlarından olan alacaklarının
diğer kamu kurum ve kuruluşlarına olan borçlarına karşılık olmak üzere takas
ve mahsubuna ilişkin uygulamalardan, belediyelerin %50’den fazla hisseyle
iştirak ettiği işletmeler de yararlanmaktadır. Borç faizlerinin tekrar hesaplanarak
borçların yeniden yapılandırılmasına da imkan tanıyan bu tür uygulamalar,
merkezi yönetim mali dengesi üzerinde etkili olmaktadır.
Diğer taraftan, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin
Düzenlenmesi Hakkında Kanun çerçevesinde belediyelerin %50’den fazla
hisseyle iştirak ettiği işletmelere geri ödeme garantili ve ikrazlı borç imkanı
tanınabilmekte, belediyeler vasıtasıyla söz konusu işletmelere yatırım garantisi
sağlanabilmektedir. Bu kapsamda, merkezi yönetimin bu idareleri ve şirketlerini
izlemesi büyük önem taşımaktadır.
217
Bölüm 9: Ekler
EK 1: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT MALİ TABLOLARI
Ek - 1 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu
Ek - 1 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Bilanço
EK 2: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT İSTİHDAM BİLGİLERİ
Ek - 2 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetler
Ek - 2 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Profili
EK 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİTLERİ DİĞER SEÇİLMİŞ
GÖSTERGELER
EK 4: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ MALİ TABLOLAR
Ek - 4 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Gelir
Tablosu
Ek - 4 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet
Bilanço
Ek - 4 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Mali
Rasyolar
EK 5: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ İSTİHDAM BİLGİLERİ
Sayıları ve Maliyetleri
Profili
EK 6: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI ve ÖİB PORTFÖYÜ DİĞER SEÇİLMİŞ
GÖSTERGELER
EK 9: 2009 YILINDA İSO 500’DE YER ALAN KAMU İŞLETMELERİ
EK 10: KULLANILAN MALİ RASYOLARA İLİŞKİN BİLGİLER
218
EK 1: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT MALİ
TABLOLARI
219
Ek - 1 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu (Toplulaştırılmış)
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Brüt Satışlar
27.443
33.084
42.099
45.211
60.812
62.993
Yurt İçi
25.410
30.095
38.030
38.746
48.992
57.382
1.123
1.382
1.552
1.453
1.757
1.995
692
1.364
1.403
699
1.245
1.914
192
218
529
1.083
1.411
1.996
23.558
29.362
38.126
38.602
54.568
49.555
Faaliyet Giderleri
1.608
1.755
2.037
2.862
2.254
2.700
2.085
1.749
1.407
2.665
2.580
8.741
3.340
1.108
3.735
4.401
5.723
4.626
2.040
522
2.235
2.997
3.846
4.061
Karşılık Giderleri
71
264
217
83
137
245
Finansman Giderleri
663
421
991
909
2.823
1.191
Faiz Giderleri
372
272
437
734
925
553
Kur Farkları
288
146
552
171
1.897
632
362
1.151
631
906
1.010
2.541
1.422
1.601
1.314
2.236
1.980
2.899
Dönem Kâr-Zararı
1.663
1.463
1.233
1.829
664
7.757
1.171
990
866
1.237
-15
6.199
0,21
0,15
0,11
0,14
-0,00
0,65
Yurt Dışı
Görev Zararları
220
Ek - 1 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Bilanço (Toplulaştırılmış)
2004
2005
2006
2007
2008
2009
52.424
58.547
69.875
82.764
103.993
111.379
22.412
27.577
36.686
44.180
64.045
68.991
1.921
2.619
2.882
4.211
5.760
7.144
15.247
18.390
26.285
31.921
46.844
48.211
2.824
3.505
3.771
4.088
6.722
9.324
30.012
30.971
33.188
38.584
39.948
42.387
1.012
1.912
1.737
1.472
1.828
1.582
1.058
1.186
1.219
1.125
1.314
1.338
27.313
26.978
28.780
33.870
34.316
37.442
16.386
19.115
25.397
30.549
49.714
46.684
Mali Borçlar
2.654
2.242
3.835
4.633
5.571
3.217
9.143
11.670
15.739
18.055
34.594
34.825
921
990
1.191
2.768
4.425
3.074
5.740
7.052
8.471
9.389
10.444
11.376
5.045
5.548
6.175
6.303
6.951
7.936
59
48
554
763
770
44
30.298
32.381
36.006
42.825
43.835
53.319
Nominal Sermaye
15.120
17.091
21.302
31.611
32.545
39.130
Ödenmiş Sermaye
12.407
14.847
17.254
24.580
28.347
33.789
9,4
9,0
9,2
9,7
10,9
11,7
AKTİF TOPLAMI
Dönen Varlıklar
Stoklar
Duran Varlıklar
Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler
Mali Borçlar
Öz Kaynaklar
221
LİKİDİTE RASYOLARI
Cari Oran
Asit Test Oranı
SERMAYE YAPISI VE UZUN VADELİ FİNANSMAN DURUMU
YATIRIM GETİRİ ORANLARI
FAALİYET RASYOLARI
AKTİF KULLANIM ORANLARI
222
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1,37
0,84
0,08
2,24
157
89
1,44
0,95
0,13
2,32
171
87
1,44
0,99
0,10
2,62
194
88
1,45
1,05
0,13
2,46
227
103
1,29
0,96
0,10
2,52
254
98
1,48
1,06
0,11
1,54
249
103
0,42
0,19
0,58
3,51
0,45
0,22
0,55
4,47
0,48
0,24
0,52
2,24
0,48
0,22
0,52
3,01
0,58
0,24
0,42
1,24
0,52
0,21
0,48
7,51
3,47
4,38
2,31
3,16
2,58
2,53
2,57
3,14
2,40
-0,04
6,64
12,76
0,14
0,08
0,06
0,04
0,11
0,05
0,04
0,03
0,08
0,03
0,03
0,02
0,13
0,06
0,04
0,03
0,08
0,04
0,01
0,00
0,19
0,14
0,13
0,10
20,22
2,30
0,52
13,07
2,11
0,56
16,00
1,86
0,59
11,51
1,59
0,53
11,79
1,42
0,57
11,72
1,45
0,55
GELİRLER
2008
2009 % Artış
TEMETTÜ ÖDEMELERİ
1.927
131
1.666
167
-13,5
27,0
1.035
401
-61,2
DMO
45
54
19,7
DHMİ
336
860
155,6
KIYEM
15
28
83,5
TPAO
224
0
-100,0
PTT
140
157
12,1
279
0,9
12,3
ETİMADEN
TELEKOM (1)
HASILAT PAYI ÖDEMELERİ (2)
DMO
17
281
19
DHMİ
116
138
18,9
KIYEM
14
18
32,1
TPAO
132
106
-19,7
1.660
2.092
751
162
26,0
-54,6
-2,3
-----
KAMU SERMAYELİ BANKALAR TEMETTÜ ÖDEMELERİ
ZİRAAT BANKASI
HALK BANKASI
29
KALKINMA BANKASI
1.653
541
6,9
-70,1
EXIMBANK
0
6,7
0
MERKEZ BANKASI
0
1.335
-----
233
6
139
5
-40,2
-10,0
HALK BANKASI (3)
0,4
0
-80,4
EXIMBANK (4)
51
34
-33,4
176
100
-43,1
1
1
40,3
4.100
4.180
2,0
KAMU SERMAYELİ BANKALAR DİĞER ÖDEMELER
ZİRAAT BANKASI (3)
T. EMLAK BANKASI (3)
İŞTİRAKLERDEN ELDE EDİLEN GELİRLER30
TOPLAM VERGİ DIŞI GELİRLER
AÇIKLAMALAR
(1) Nakit Temettü, Alacağın Temliki ve Nakit Aktarımları
(2) 5018 sayılı Kanun uyarınca KİT'lerden yapılan tahsilat
(3) 4603 ve 2004 sayılı Kanunlar uyarınca yapılan tahsilatlar
(4) Politik Risk ödemesi
29
Halk Bankasının özelleştirme kapsam ve programında olması nedeniyle temettü tutarları
Özelleştirme İdaresi Başkanlığına ödenmektedir.
30
Hazinenin pay sahibi olduğu şirketlerden elde edilen temettü gelirleridir.
223
224
EK 2: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT
İSTİHDAM BİLGİLERİ
225
Ek - 2 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetleri
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
95.205
92.701
89.547
85.900
80.455
76.313
75.755
76.195
75.080
75.368
İşçi
112.066 109.720 102.419
91.006
85.644
83.201
81.285
79.880
75.683
77.150
Toplam
207.271 202.421 191.966 176.906 166.099 159.514 157.040 156.075 150.763 152.518
Personel Sayıları
İstihdam Giderleri (milyon TL)
549
811
1.203
1.446
1.582
1.673
1.832
2.055
2.267
2.397
İşçi
1.214
1.651
2.019
2.436
2.467
2.795
2.872
3.272
3.245
3.472
Toplam
1.763
2.463
3.222
3.882
4.049
4.469
4.705
5.327
5.512
5.869
480
729
1.120
1.403
1.638
1.827
2.015
2.247
2.516
2.650
İşçi
903
1.254
1.643
2.231
2.400
2.800
2.945
3.413
3.574
3.750
Ortalama
709
1.014
1.399
1.829
2.031
2.334
2.497
2.844
3.047
3.207
11,4
7,9
5,7
6,3
6,3
5,4
4,6
5,0
4,0
4,6
İşçi
25,1
16,0
9,5
10,6
9,8
9,0
7,2
7,9
5,7
6.6
Ortalama
36,5
23,9
15,2
16,8
16,1
14,4
11,7
12,9
9,7
11.2
Personel Maliyeti (TL / Ay)
İstihdam Giderleri / (Satış Maliyeti +
Faaliyet Giderleri) (%)
Açıklama: Tablo, sadece 31/12/2009 tarihi itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin geçmişe yönelik verilerini göstermektedir. Dolayısıyla,
geçmiş yıllarda portföyde olup daha sonra çıkmış işletmeleri kapsamamaktadır. Tüm istihdam verileri için, http://www.hazine.gov.tr/stat/kit_ist.htm adresinde
yer alan “Tablo 8.1: İstihdam Verileri”ne bakılabilir.
226
Ek - 2 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Profili31
(31/12/2009 itibarıyla)
Hizmet Süresi
0-5 Yıllık
5-10 Yıllık
10-15 Yıllık
15-20 Yıllık
20-25 Yıllık
25 ve Üzeri
GENEL TOPLAM
Sayı
Yüzde
24.638
18.524
22.426
20.574
35.591
34.300
156.053
15,8%
15,2%
14,4%
13,2%
22,8%
22,0%
100,0%
Sayı
Yüzde
167
16.250
44.192
68.184
25.769
1.491
156.053
0,1%
10,4%
28,3%
43,7%
16,5%
1,0%
100,0%
Sayı
Yüzde
928
46.873
32.321
29.431
19.313
25.347
1.752
88
156.053
0,6%
30,0%
20,7%
18,9%
12,4%
16,2%
1,1%
0,1%
100,0%
Yaş Grupları
0-20
20-30
30-40
40-50
50-60
60 ve Üzeri
GENEL TOPLAM
Eğitim Durumu
Okur - Yazar
İlköğretim
Lise
Meslek Lisesi
Yüksekokul
Lisans
Yüksek Lisans
Doktora
GENEL TOPLAM
Tüm profil tabloları için kaynak: KİT’ler
31
Bu tablolardaki toplam personel sayısı 2009 yıl sonu itibarıyla kişi sayısıdır. Rapor içi tablolarda ve
bir önceki sayfada yer alan personel sayıları ise 2009 yılı için hesaplanan ortalama kişi sayıları
olduğundan farklılık göstermektedir. Rakamlardaki büyük farklılığın sebebi ise geçici işçilerdir.
227
Cinsiyet
Sayı
Yüzde
141.081
14.972
156.053
90,4%
9,6%
100,0%
Sayı
Yüzde
1.768
72
154.213
156.053
1,1%
0,0%
98,8%
100,0%
Çalıştığı Kurum
Sayı
Yüzde
TBMM
70
5
50
203
2
10
340
20,6%
1,5%
14,7%
59,7%
0,6%
2,9%
100,0%
Erkek
Kadın
GENEL TOPLAM
Yabancı Dil Bilgisi
Tek Yabancı Dil Bilen
İki veya Daha Fazla Yabancı Dil Bilen
Yabancı Dil Bilmiyor
GENEL TOPLAM
Kurum Dışı Çalışan
Cumhurbaşkanlığı
Başbakanlık
Bakanlıklar
Diğer KİT'ler
Diğer Kamu
GENEL TOPLAM
Yasal Nedenlerle Çalışan
Statüsü
SHÇEK
Şehit / Gazi Yakınları
Özürlü
Eski hükümlü
Diğer
GENEL TOPLAM
228
Sayı
Yüzde
774
503
4.297
2.578
1.115
9.267
8,4%
5,4%
46,4%
27,8%
12,0%
100,0%
EK 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİTLERİ DİĞER
229
Göstergeler / Büyüklükler
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Katma Değer (milyon TL)
Dönem Kâr / Zararı
Faiz Gideri
Karşılık Giderleri + Kur Farkları
Cari Yıl Amortisman Gideri
İstihdam Giderleri
Toplam Katma Değer
1.663
372
359
1.946
4.049
8.389
1.463
272
410
1.870
4.469
8.483
1.233
437
769
1.856
4.705
8.999
1.829
734
254
2.736
5.327
10.879
664
925
2.034
2.886
5.517
12.027
7.757
553
877
2.848
5.958
17.993
1.472
1.889
1.266
2.204
675
1.422
2.718
1.741
2.602
2.547
1.772
2.223
3.002
1.060
3.578
3.700
5.024
4.827
0,5
0,2
0,4
0,5
0,9
2,5
0,3
0,1
0,1
0,4
0,9
1,7
0,3
0,1
0,1
0,3
0,7
1,5
0,2
0,0
0,1
0,3
0,7
1,3
0,1
0,1
0,2
0,3
0,6
1,3
0,8
0,1
0,1
0,3
0,6
1,9
0,69
1,00
0,55
0,39
0,22
0,34
0,26
0,34
0,23
0,34
0,10
0,22
0,32
0,11
0,38
0,39
0,53
0,51
Diğer Göstergeler (milyon TL)
Faiz Dışı Fazla
* Sermaye, görev zararları ve yardım
Katma Değer (GSYH'ya Oran - %)
Faiz Gideri
Karşılıklar (Karşılık Giderleri + Kur Farkları)
İstihdam Giderleri
Toplam Katma Değer
Diğer Göstergeler (GSYH'ya Oran - %)
Faiz Dışı Fazla
Açıklama: Tablo, sadece 31/12/2009 tarihi itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin geçmişe yönelik verilerini göstermektedir. Dolayısıyla,
geçmiş yıllarda portföyde olup daha sonra çıkmış işletmeleri kapsamamaktadır.
230
EK 4: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB32 PORTFÖYÜ MALİ
TABLOLAR
32
2008 yılında tablolardaki ÖİB Portföyü; TEDAŞ, SÜMER HOLDİNG, TTA, SÜMER HALI, TŞFAŞ ve
TDİ’den oluşmaktadır. 2009 yılında SÜMER HALI, SÜMER HOLDİNG bünyesinde yer almaktadır.
231
Ek - 4 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Brüt Satışlar
44.570
50.311
62.280
65.828
86.413
84.770
Yurt İçi
42.311
47.170
57.996
59.204
74.427
78.986
1.321
1.531
1.761
1.609
1.922
2.167
Görev Zararları
692
1.364
1.408
701
1.246
1.914
3.644
3.738
4.579
3.953
2.780
2.004
35.294
41.029
52.790
55.614
77.707
70.256
Faaliyet Giderleri
3.501
3.791
4.485
5.574
5.165
5.451
2.132
1.752
425
686
761
7.059
4.287
2.578
4.252
6.079
7.040
5.894
2.612
744
2.618
3.448
4.447
4.719
Karşılık Giderleri
190
414
475
450
607
792
Finansman Giderleri
753
441
996
928
2.852
1.226
Faiz Giderleri
439
292
439
753
951
554
Kur Farkları
310
146
554
171
1.900
666
580
1.435
6.066
2.100
2.574
4.409
2.444
2.532
5.165
3.557
4.619
5.102
Dönem Kâr-Zararı
1.191
2.049
1.964
931
-1.545
6.314
310
1.188
1.429
319
-2.228
4.725
0,06
0,18
0,19
0,04
-0,23
0,50
(Cari Fiyatlarla - milyon TL)
Yurt Dışı
Kaynak: KİT’ler, Kuruluşlar ve Hazine Müsteşarlığı
232
Ek - 4 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Bilanço
AKTİF TOPLAMI
Dönen Varlıklar
Stoklar
Duran Varlıklar
Mali Borçlar
Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler
Mali Borçlar
Öz Kaynaklar
Nominal Sermaye
Ödenmiş Sermaye
2004
2005
2006
2007
2008
2009
71.632
33.977
2.427
23.197
5.659
37.655
1.479
1.856
33.665
26.198
3.004
17.562
1.750
7.545
5.550
468
37.889
19.546
16.286
12,8
81.460
42.970
3.040
29.790
6.717
38.490
2.035
1.853
33.687
33.321
3.373
23.140
2.426
8.675
5.858
445
39.464
22.218
19.367
12,6
107.679
64.780
3.484
50.084
6.756
42.899
1.845
1.665
35.556
51.156
4.144
39.962
2.129
10.701
7.563
1.066
45.823
31.274
26.823
14,2
125.525
74.215
4.670
57.877
7.071
51.310
1.502
4.329
40.764
62.292
4.696
48.619
3.611
10.346
6.413
1.388
52.887
46.982
36.696
14,7
150.053
96.633
6.586
75.108
9.316
53.420
1.954
4.519
41.428
85.886
5.600
68.832
4.996
13.037
8.533
1.559
51.129
48.672
41.826
15,8
159.394
104.908
7.767
79.478
12.219
54.487
1.674
3.527
44.212
85.562
3.221
71.759
3.682
14.258
9.693
945
59.574
54.876
47.344
16,7
Kaynak: KİT’ler, Kuruluşlar ve Hazine Müsteşarlığı
233
Ek - 4 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Mali Rasyolar
Likidite Rasyoları
Cari Oran
Asit Test Oranı
Nakit Çevirme Süresi (gün)
Sermaye Yapısı ve Uzun Vadeli Finansman
Faaliyet Rasyoları
234
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1,30
0,81
0,07
164
1,64
73
1,29
0,83
0,08
191
1,66
72
1,27
0,71
0,06
206
1,96
73
1,19
0,67
0,07
215
2,01
78
1,13
0,69
0,07
227
2,33
68
1,23
0,72
0,07
234
1,63
66
0,47
0,20
0,53
2,58
0,52
0,22
0,48
5,65
0,57
0,23
0,43
2,97
0,58
0,20
0,42
2,00
0,66
0,25
0,34
0,46
0,63
0,24
0,37
6,15
1,30
0,90
1,95
3,07
2,35
3,35
0,91
0,65
0,04
-4,24
3,69
8,54
0,14
0,05
0,03
0,01
0,12
0,04
0,04
0,03
0,09
0,01
0,03
0,02
0,10
0,01
0,02
0,01
0,07
0,01
-0,02
-0,03
0,15
0,09
0,08
0,06
22,76
2,19
0,57
16,94
1,89
0,57
19,29
1,75
0,54
14,72
1,68
0,49
14,56
1,58
0,56
14,52
1,54
0,52
EK 5: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ
İSTİHDAM BİLGİLERİ
235
Ek - 5 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetleri
Personel Sayıları
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
106.194
118.222
114.491
108.662
99.289
93.666
91.758
91.369
88.956
86.995
İşçi
166.145
194.320
177.893
160.423
148.799
140.401
134.582
131.647
120.822
116.972
Toplam
272.339
312.542
292.384
269.085
248.088
234.067
226.340
223.016
209.778
204.168
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
614
1.039
1.547
1.844
1.970
2.052
2.245
2.484
2.681
2.781
İşçi
1.777
2.995
3.663
4.454
4.312
4.787
4.846
5.334
5.220
5.192
Toplam
2.391
4.034
5.210
6.298
6.281
6.838
7.091
7.818
7.901
7.974
Personel Maliyeti (TL/Ay)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
482
732
1.126
1.414
1.653
1.825
2.039
2.266
2.512
2.664
İşçi
891
1.284
1.716
2.314
2.415
2.841
3.001
3.376
3.600
3.699
Ortalama
732
1.076
1.485
1.950
2.110
2.435
2.611
2.921
3.139
3.255
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
6,5
18,8
25,3
5,6
16,3
21,9
4,7
11,0
15,7
4,9
11,9
16,8
4,9
10,7
15,6
4,4
10,3
14,8
3,8
8,2
11,9
3,9
8,4
12,4
3,3
6,3
9,6
5.3
9.9
15.2
İstihdam Giderleri (milyon TL)
İstihdam Giderleri / (Satış Maliyeti +
Faaliyet Giderleri) (%)
İşçi
Ortalama
Açıklama: Tablo, 31/12/2009 tarihi itibarıyla Hazine Müsteşarlığı ve ÖİB portföyünde bulunan KİT’lerin ve Kuruluşların geçmişe yönelik verileridir. Dolayısıyla,
geçmiş yıllarda portföyde olup, daha sonra çıkmış işletmeleri kapsamamaktadır. Tüm istihdam verileri için, http://www.hazine.gov.tr/stat/kit_ist.htm adresinde
yer alan “Tablo 8.1: İstihdam Verileri”ne bakılabilir.
236
Ek - 5 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü
Personel Profili33
Hizmet Süresi
0-5 Yıllık
5-10 Yıllık
10-15 Yıllık
15-20 Yıllık
20-25 Yıllık
25 ve Üzeri
GENEL TOPLAM
Sayı
Yüzde
30.559
28.943
34.028
30.412
43.112
42.388
208.442
14,7%
13,9%
16,3%
14,6%
20,7%
19,9%
100,0%
Sayı
Yüzde
202
20.070
61.016
92.778
32.558
1.818
208.442
0,1%
9,6%
29,3%
44,5%
15,6%
0,9%
100,0%
Sayı
Yüzde
1119
66.337
44.557
39.565
24.206
30.608
1.950
103
208.442
0,5%
31,8%
21,4%
19,0%
11,6%
14,7%
0,9%
0,0%
100,0%
Yaş Grupları
0-20
20-30
30-40
40-50
50-60
60 ve Üzeri
GENEL TOPLAM
Eğitim Durumu
Okur - Yazar
İlköğretim
Lise
Meslek Lisesi
Yüksekokul
Lisans
Yüksek Lisans
Doktora
GENEL TOPLAM
33
Bu tablolardaki toplam personel sayısı 2009 yıl sonu itibarıyla kişi sayısıdır. Rapor içi tablolarda ve
bir önceki sayfada yer alan personel sayıları ise 2009 yılı için hesaplanan ortalama kişi sayıları
olduğundan farklılık göstermektedir. Rakamlardaki büyük farklılığın sebebi ise geçici işçilerdir.
(Tüm profil tabloları için kaynak: KİT’ler)
237
Cinsiyet
Erkek
Kadın
GENEL TOPLAM
Sayı
Yüzde
188.015
20.427
208.442
90,2%
9,8%
100,0%
Yabancı Dil Bilgisi
Sayı
Yüzde
3.154
99
205.189
208.442
1,5%
0,0%
98,5%
100,0%
Çalıştığı Kurum
Sayı
Yüzde
TBMM
78
6
91
220
2
32
429
18,2%
1,4%
21,2%
51,3%
0,5%
7,5%
100,0%
Tek Yabancı Dil Bilen
İki veya Daha Fazla Yabancı Dil Bilen
Yabancı Dil Bilmiyor
GENEL TOPLAM
Kurum Dışı Çalışan
Cumhurbaşkanlığı
Başbakanlık
Bakanlıklar
Diğer KİT'ler
Diğer Kamu
GENEL TOPLAM
Yasal Nedenlerle Çalışan
Statüsü
Sayı
Yüzde
SHÇEK
1.077
731
6.230
3.631
1.117
8,4%
5,7%
48,7%
28,4%
8,7%
12.786
100,0%
Gazi - Şehit Yakını
Özürlü
Eski Hükümlü
Diğer
GENEL TOPLAM
238
EK 6: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI ve ÖİB PORTFÖYÜ DİĞER
239
Göstergeler / Büyüklükler
Katma Değer (milyon TL)
Faiz Gideri
Karşılık Giderleri + Kur Farkları
İstihdam Giderleri
Toplam Katma Değer
Diğer Göstergeler (milyon TL)
Faiz Dışı Fazla
Katma Değer (GSYH'ya Oran - %)
Faiz Gideri
Karşılıklar (Karşılık Giderleri + Kur Farkları)
İstihdam Giderleri
Toplam Katma Değer
Diğer Göstergeler (GSYH'ya Oran - %)
Faiz Dışı Fazla
240
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1.191
439
501
2.301
6.117
10.548
2.049
292
560
2.207
6.661
11.768
1.964
439
1.029
2.378
6.907
12.717
931
753
620
3.249
7.610
13.163
-1.545
951
2.508
3.429
7.906
13.249
6.314
554
1.458
3.362
8.182
19.870
1.860
1.952
1.569
2.945
1.652
1.940
3.575
3.567
5.244
3.446
1.136
2.459
4.165
593
5.085
4.464
4.362
5.684
0,2
0,1
0,1
0,4
1,1
1,9
0,3
0,0
0,1
0,3
1,0
1,8
0,3
0,1
0,1
0,3
0,9
1,7
0,1
0,1
0,1
0,4
0,9
1,5
-0,2
0,1
0,3
0,4
0,8
1,4
0,7
0,1
0,2
0,4
0,9
2,1
0,33
0,35
0,28
0,45
0,25
0,30
0,47
0,47
0,69
0,40
0,13
0,29
0,44
0,06
0,54
0,47
0,46
0,60
241
KİT’lerde Yıllar İtibariyle Mahsup Edilen Tutarlar (milyon TL)
MAHSUP EDİLEN
BORÇLAR
DEVİRLİ
GARANTİLİ
TEMETTÜ
KAMU ORTAKLIĞI FONU
HASILATTAN PAY
DFİF
İKRAZ
SSK BORCU
DİĞER34
TOPLAM
MAHSUP EDİLEN
ALACAKLAR
GÖREV ZARARI
2001
506,2
459,3
276,7
4,4
2002
2003
738,5
775,3
339,9
809,9
829,5
145,6
20,8
1.533,0
43,0
6,4
2.878,1
0,0
830,7
2001
2002
252,9
33,4
2004
2005
2007
2008
2009
1.368,5
2003
402,0
402,0
2004
257,5
1.626,1
2005
510,9
708,3
0,7
3,3
972,3
ÖDENMEMİŞ SERMAYE
1.022,0
2.169,8
830,0
398,8
653,7
TOPLAM
1.533,0
2.878,1
830,7
402,0
1.626,1
34
2006
511,9
511,9
2006
402,0
745,1
402,0
452,9
1.198,0
2007
2008
10,5
10,1
511,9
391,5
1188,0
511,9
402,0
1.198,0
0,0
2009
0,0
2008 yılında PTT ve DHMİ'nin geçmiş yıl karları hesaplarında yer alan enflasyon muhasebesi sonucu oluşan aktif pasif farkları kuruluşların ödenmemiş
sermayelerine mahsup edilmiştir.
242
243
2009 Sonu İtibarıyla Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler Listesi
KİT Adı
Sermaye
Payı (%)
İştirak Adı
Sermaye
Payı (%)
Makina ve Kimya Endüstrisi
Kurumu
Mercedes-Benz Türk A.Ş.
Tapasan A.Ş.
Roketsan Roket Sanayii ve Ticaret A.Ş.
ETİ Maden İşletmeleri Genel
Müdürlüğü
Hidrojen Per. San. Tic. A.Ş.
Eti Soda A.Ş.
Etimine S.A
AB. Etiproducts O.Y.
28,2
26,0
75,01
50,02
Türkiye Kömür İşletmeleri
Kurumu
Kömür İşletmeleri A.Ş.
Yeni Çeltek Kömür ve Madencilik A.Ş.
48,0
16,0
Elektrik Üretim Anonim Şirketi
Türkiye Elektrik İletim Anonim
Şirketi
Türkiye Elektrik Taahhüt ve
Ticaret Anonim Şirketi
244
Bağlı Ortaklık Adı
Soma Elektrik Üretim A.Ş.
100
Hamitabat Elektrik Üretim A.Ş.
100
Yeniköy Elektrik Üretim A.Ş.
100
Kemerköy Elektrik Üretim A.Ş.
100
Birecik Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Tesis ve İşletme A.Ş.
NUR-TEK Elektrik Santralleri Tesis
İşletmeleri A.Ş.
SOYTEK Elektrik Tesis İşletme A.Ş.
TGT Elektrik Santrali Tesis İşletme ve
Ticaret A.Ş.
2,96
27,0
15,0
30,0
30,0
15,0
0,30
ETİTAŞ - Elektrik Techizatı İmalat
Tesisatı A.Ş.
ELTEM-TEK Elektrik Tesisleri
Mühendislik Hizmetleri ve Ticaret A.Ş.
MİTAŞ
0,066
Aktaş Elektrik Ticaret A.Ş.
Kayseri ve Civarı Elektrik Ticaret A.Ş
15,0
20,0
48,1
47,0
KİT Adı
Türkiye Petrolleri Anonim
Ortaklığı
TPIC - Turkish Petroleum
İnternational Company Ltd.
TPBTC - Turkish Petroleum Baku
Tbilisi Ceyhan Ltd.
TPSCP - Turkish Petroleum SCP
Ltd.
TPOC - Turkish Petroleum
Overseas Company
Sermaye
Payı (%)
100
İştirak Adı
Kazak-Türk-Munay Ltd. Şti.
Sermaye
Payı (%)
49,0
100
100
100
Turusgaz Taahhüt Pazarlama ve Ticaret
A.Ş.
Nabucco International Holding Company
16,67
Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Çaysan Sanayii A.Ş.
28,3
Tarım İşletmeleri Genel
Müdürlüğü
Vasfi Diren Tarım İşletmesi Müdürlüğü
25,0
Bala Can A.Ş.
20,0
99
Milli Reasürans TAŞ.
0,880
99
TC. Merkez Bankası AO.
0,382
99
İzmir Banliyö TAŞ(İZBAN)
EUROTEM - Demiryolu Araçları Sanayii
ve Ticaret A.Ş.
Eurofima
Intercontainer Enterfrigo
50,0
Boru Hatlarıyla Petrol Taşıma
Anonim Şirketi
Türkiye Cumhuriyeti Devlet
Demiryolları
BIL - BOTAŞ International Ltd.
TÜLOMSAŞ - Türkiye Lokomotif
ve Motor Sanayii A.Ş.
TÜDEMSAŞ - Türkiye Demiryolu
Makinaları Sanayii A.Ş
TÜVASAŞ - Türkiye Vagon
Sanayii A.Ş:
100
35,0
15,0
0,001
0,012
245
KİT Adı
Sermaye
Payı (%)
Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü
TÜRKSAT Anonim Şirketi
Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim
Şirketi
246
Eurasiasat
100
Akdeniz Elektrik A.Ş.
100
Aras Elektrik A.Ş.
100
Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
Dicle Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş.
Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
100
Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş
100
Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
Boğaziçi Elektrik Dağıtım A.Ş
100
İstanbul Anadolu Yakası Elektrik
Dağıtım A.Ş.
100
Göksu Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş.
100
İştirak Adı
Sermaye
Payı (%)
BCC - Buresu Central de Compansation
Bağdat Demiryolu Şirketi
0,007
0,020
Kıbrıs Türk Kıyı Emniyeti ve Gemi
Kurtarma Ltd. Şti.
49,0
ICO - International Communication
Organization
Eutelsat - Hizmet Konsorsiyomu
0,04
0,04
KİT Adı
SÜMER HOLDİNG
Sermaye
Payı (%)
İştirak Adı
Güney Sanayii Tic. İşl. A.Ş.
GÜBRETAŞ Gübre Fab. T.A.Ş.
T. Petrolleri A.O.
Türkiye Şeker Fab. A.Ş.
ŞIHSAN Şıhbarak Halı İplik A.Ş. (1)35
Oralgim San. A.Ş. (1)
YİFAŞ Yeşilyurt Tekstil San. A.Ş. (1)
TÜMAŞ Türk Müh. Müş. Müt. A.Ş.
BESLEN Makarna Gıda San. Tic. A.Ş.
NITROMAK Mak. Kim. Nobel Kimya
San. A.Ş.
SUTİ Sümer Tekstil İşletmeleri A.Ş.
BEYTAŞ Beydağı Kireç San. Tic. A.Ş.
(2)36
Türk-Suudi Yatırım Holding A.Ş.
YERTEKS Tekstil San. Tic. A.Ş. (2)
DOYASAN Doğu Yağ san. Tic. A.Ş.
METAŞ İzmir Metalurji Fab. T.A.Ş. (3)37
Borusan Mannesman Boru San. ve Tic.
A.Ş.
TAGAŞ Türk Arap Gübre A.Ş. (2).
T. Kalkınma Bankası A.Ş.
Security Papers Ltd.
T. Vakıflar Bankası T.A.O.
Sermaye
Payı (%)
0,240
0,140
0,001
0,001
45,0
40,0
4,19
49,0
23,8
33,5
40,0
12,1
15,0
10,0
2,97
2,86
1,35
20,0
0,001
10,0
0,000
35
(1) olarak yazılan kuruluşlar tasfiye halinde olan kuruluşlardır.
(2) olarak yazılan kuruluşlar faaliyette olmayan kuruluşlardır.
37
(3) olarak yazılan kuruluşlar TMSF tarafından el konulan kuruluşlardır.
36
247
KİT Adı
Türkiye Denizcilik İşletmeleri
Anonim Şirketi
TTA Anonim Şirketi
38
Marmara Inc. (1)38
100
Kıbrıs Türk Denizcilik Ktd. Şti.
51,0
Kıbrıs Türk Tütün Endüstrisi Ltd.
Şti.
51,0
(1) olarak yazılan kuruluşlar tasfiye halinde olan kuruluşlardır.
248
Sermaye
Payı (%)
İştirak Adı
Sermaye
Payı (%)
MESBAŞ - Mersin Serbest Bölge
İşleticisi A.Ş.
21,0
Reytek Tütün San. Ve Tic. A.Ş.
48,0
JTİ Central Asia (Kazakistan Tengesi)
Tenge
20,0
EK 9: 2009 YILINDA İSO 500’DE YER ALAN KAMU
İŞLETMELERİ
249
TÜRKİYE'NİN 500 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞU İÇİNDE KAMU İŞLETMELERİ
2009 Yılı
500 Büyük Firma
Sıra No
250
Firma ve Müessese Adı
Üretimden Satışlar
Net (milyon TL)
2
EÜAŞ - ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
6.547
14
TŞFAŞ - TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş.
2.007
18
TKİ - TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
1.605
30
TPAO - TÜRKİYE PETROLLERİ ANONİM ORTAKLIĞI
1.009
32
ÇAYKUR - ÇAY İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
950
56
ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
695
68
SEAŞ - SOMA ELEKTRİK ÜRETİM VE TİCARET A.Ş.
619
87
MKEK - MAKİNA VE KİMYA ENDÜSTRİSİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
508
189
TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU
264
239
ET VE BALIK KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
205
271
TÜDEMSAŞ - TÜRKİYE DEMİRYOLU MAKİNALARI SANAYİ A.Ş.GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
180
343
TÜLOMSAŞ - TÜRKİYE LOKOMOTİF VE MOTOR SANAYİ A.Ş
145
370
TÜVASAŞ - TÜRKİYE VAGON SANAYİ A.Ş.GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
133
420
İSTANBUL HALK EKMEK UN VE UNLU MADDELER GIDA SAN. VE TİC. A.Ş.
118
EK 10: KULLANILAN MALİ RASYOLARA İLİŞKİN
BİLGİLER
251
Likidite Rasyoları
a. Cari Oran
Dönen Varlıklar / K.V. Yabancı Kaynaklar
b. Asit-Test Oran
(Dönen Varlık. - Stoklar) / K.V. Yabancı Kaynaklar
c. Nakit Oranı (Disponibilite Oranı)
Hazır Değerler (Kasa + Banka + Serb. Menk. Değer.) /
K.V. Yabancı Kaynaklar
ç. Stok Devir Hızı
Satılan Mal ve Hizmet Maliyeti / Ortalama Stok
d. Alacak Tahsilat Süresi
Alacaklar / Net Satışlar
e. Stok Devir Süresi
Stoklar / Satılan Mal ve Hizmet Maliyeti
f. Borç Ödeme Süresi
Borçlar / Satılan Mal ve Hizmet Maliyeti
g. Nakit Çevirme Süresi
(d + e - f) / 365
Sermaye Yapısı ve Uzun Vadeli Finansman Durumu
a. Finansal Kaldıraç Oranı
Yabancı Kaynaklar / Aktif Toplamı
b. Özkaynakların Aktif Toplamına Oranı
Özkaynaklar / Aktif Toplamı
c. Finansman Oranı
Özkaynaklar / Yabancı Kaynaklar Toplamı
ç. K.V. Yabancı Kaynaklar / Toplam Kaynaklar Oranı
K.V. Yabancı Kaynaklar / Pasif Toplamı
d. Faizleri Karşılama Oranı
(Vergi Öncesi Kâr + Faiz Giderleri) / Faiz Giderleri
a. Aktif Getiri Oranı %
Vergi Sonrası Net Kâr + Finansman Giderleri * (1Kurumlar Vergisi) / Net Aktif Toplamı
b. Özsermaye Getiri Oranı %
Vergi Sonrası Net Kâr / Özkaynaklar Toplamı
Faaliyet Rasyoları
a. Brüt Satış Kârı Oranı
Brüt Satış Kârı / Net Satışlar
b. Faaliyet Kârı / Satışlar
Faaliyet Kârı / Net Satışlar
c. Vergi Öncesi Kâr / Satışlar
ç. Dönem Net Kârı / Satışlar
a. Satışlar / Hazır Kıymetler
Net Satışlar / Hazır Kıymetler
b. Satışlar / Alacaklar
Net Satışlar / Ticari Alacaklar
c. Satışlar / Aktifler
Net Satışlar / Aktif Toplamı
252