T. C. ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü

T. C.
ADALET BAKANLIĞI
Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü
Denetimli Serbestlik ve Yardım Hizmetlerinden Sorumlu
Daire Başkanlığı
ÇOCUK ADALET SİSTEMİ VE SUÇ MAĞDURLARINA YÖNELİK
HİZMETLER 11-15 MAYIS 2009 KUZEY İRLANDA ÇALIŞMA
ZİYARETİ RAPORU
HAZİRAN, 2009
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
KUZEY İRLANDA ÇOCUK ADALET SİSTEMİ
I- Giriş………………………………………………………………………………………
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
KUZEY İRLANDA ÇOCUK ADALET SİSTEMİ
I- Giriş…………………………………………………………………………………………......... 4
II- Kuzey İrlanda Gençlik AdaletSistemi………………………………………………………….... 5
A- Polis Teşkilatı ve Genç…………………………………………………………………….. 8
B- Savcılık Birimi…………………………………………………………………................... 8
C- Gençlik Mahkemeleri……………………………………………………………………..... 9
D- Gençlik Konferans Hizmetleri…………………………………………………................... 10
E- Öncelikli Suç Ekibi Projesi……………………………………………………………….... 10
F- Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurumu…………………………………………….... 11
G- Kuzey İrlanda Genç Gözetim Kurumu…………………………………………………….. 12
H- Gençlere Yönelik Kurumlar Arası İşbirliği………………………………………………... 12
1- Çocuk Hizmetleri Birimi………………………………………………………………... 12
2- Madde Bağımlılığı Tedavisi…………………………………………………………….. 13
3- Genç Yönlendirme Birimi……………………………………………………………...... 14
4- Radar Projesi…………………………………………………………………………...... 14
5- STK’ların Önemi ve Gençlerin İstihdamı………………………………………………. 15
III- Elektronik İzleme………………………………………………………………………………... 16
IV- Sonuç ve Değerlendirme………………………………………………………………………... 16
V- Ek: Çalışma Ziyaretinden Fotoğraflar ………………………………………………………….. 17
İKİNCİ BÖLÜM
KUZEY İRLANDA SUÇ MAĞDURLARINA YÖNELİK HİZMETLER
I- Giriş………………………………………………………………………………………………. 20
II-Genel Bilgiler……………………………………………………………………………………..
A- Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Sisteminin Geçmişi…………………………………..
B- Kuzey İrlanda’da Suç…………………………………………………………………….....
C- Kuzey İrlanda Ceza Adalet Sistemi………………………………………………………..
1- Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu……………………………………………...
2- Gençlik Adalet Kurumu…………………………………………………………………..
3- Kuzey İrlanda Mahkeme Servisi……………………………………………………….....
4- Kuzey İrlanda Savcılık Servisi……………………………………………………………
5- Kuzey İrlanda Polis Servisi…………………………………………………………….....
6- Kuzey İrlanda Gözetim ve Denetim Birimi/Heyeti……………………………………....
III-
Kuzey İrlanda Mağdur ve Tanık Stratejileri…………………………………………………...
IV-
Kuzey İrlanda Mağdur Müdahaleleri………………………………………………………….
2
V-
Mağdur / Ceza Adalet Kurumu………………………………………………………………...
VI-
Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu’nda Mağdur……………………………………..
VII- Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu’nda Mağdur Hizmetleri……………………….....
VIII- Kuzey İrlanda Mağdur Destek Kurumu………………………………………………………..
IX-
Kuzey İrlanda Tazminat Kurumu……………………………………………………………...
X-
Kuzey İrlanda Ceza Adalet Sistemi Gözetim ve İzleme Kurumu……………………………..
XI-
Sonuç ve Değerlendirme……………………………………………………………………....
3
BİRİNCİ BÖLÜM
KUZEY İRLANDA ÇOCUK ADALET SİSTEMİ
Giriş
Çalışma grubunda Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Destek Hizmetlerinden
Sorumlu Daire Başkanı Burhanettin ESER, Ceza İşleri Genel Müdürlüğü Tetkik Hâkimi
Muzaffer BAYRAM, Denetimli Serbestlik ve Yardım Hizmetlerinden Sorumlu Daire
Başkanlığı Uzmanları Psikolog Nalan PEKER ve Sosyal Çalışmacı Işıl KILIÇ KOÇ, Amasya
Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Şube Müdürü Hüseyin GÜNGÖR ve Erzurum
Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Uzmanı Sosyolog Metin TÜRKMEN yer almıştır.
Çalışma ziyareti programının birinci günü saat 10:00’da Kuzey İrlanda Denetimli
Serbestlik Hizmetleri Genel Müdürlük binasında Gençlik Adalet Kurumu Genel Müdürü Bill
LOCKHART, Denetimli Serbestlik Hizmetleri Genel Müdürü Brian McCAUGHEY ve Ceza
Adalet Kurulu Başkanı Carol MOORE’nin karşılamaları ve açılış konuşmaları ile başlamıştır.
Kendileri tarafından Kuzey İrlanda ceza adalet sistemi, çocuk adalet sistemi ve denetimli
serbestlik hizmetleri hakkında genel bilgiler aktarılmıştır. Denetimli serbestlik görevlisi Lisa
MAGINNIS tarafından Kuzey İrlanda ve Belfast şehri hakkında önemli bilgiler verildikten
sonra Gençlik Adalet Kurumuna ziyarete gidilmiştir.
Gençlik Adalet Kurumunda Kurumun Eski Başkanı David WEIR tarafından Kuzey
İrlanda Gençlik Adalet Sistemi açıklanmıştır. Gençlere Yönelik Konferans Hizmetleri
Görevlisi Linda SAYERS konferans hizmetleri, Yvonne ADAIR Öncelikli Suç ekibi Projesi,
John BOURKE hüküm öncesi raporlar hakkında bilgiler vermiştir. Birinci gün Konferans
Hizmeti Birimi ziyareti ile sonlandırılmıştır.
İkinci gün; Çocuk Adalet Merkezi, başka bir deyişle çocuk ceza infaz kurumu ziyaret
edilmiştir. Kurum Müdürü Jim BEGLEY eşliğinde ceza infaz kurumunun tamamı görülmüş,
kendisi tarafından kurumda verilen hizmetler hakkında bilgi aktarılmıştır. Daha sonra
gençlere yönelik uyuşturucu ve alkol programları ile projeleri hakkında bilgi almak üzere
Gençlik Toplum Hizmetleri Birimi ziyaret edilmiş, Birim Sorumlusu Michelle JANES’ten
konu ile ilgili bilgi edinilmiştir.
Üçüncü gün; gençlere yönelik hizmetlerde kurumlar arası işbirliği çalışmaları
konusunda bilgi almak üzere Çocuk Hizmetleri Kurulu Birimi ziyaret edilmiştir. Konu ile
ilgili bilgi Çocuk Hizmetleri Kurulu Başkanı Ann HARDY ve Kurulun Adalet Hizmetleri
Görevlisi Michael HEANEY tarafından aktarılmıştır. Daha sonra Genç Adalet Kurumunun
Gençleri Yönlendirme Birimine ziyarete gidilmiştir. Birim sorumlusu Anita McCLURG ve
4
sivil polis memuru Christine TOTTEN tarafından çeşitli kurumlar tarafından hakkında bilgi
gönderilen çocukların hangi kurumlara ne şekilde yönlendirildiği hakkında bilgi alınmıştır.
Dördüncü gün; gençlere yönelik çalışmalar yürüten bir sivil toplum kuruluşuna ziyaret
düzenlenmiştir. Burada sivil toplum kuruluşunun personeli Paul McKINSTREY ve Drew
DOHERTY tarafından gençliğe müdahale konuları ve uygulamalardan örnekler aktarılmıştır.
Daha sonra sivil toplum kuruluşlarının adalet sistemindeki rolü, özellikle eski hükümlülerin
istihdamı ve yeniden topluma kazandırılmaları konusunda başka bir sivil toplum kuruluşu
ziyaret edilmiştir. Bu ziyarette Kuruluş Başkanı Olwen LYNER ve personel Billy CLARKE
tarafından bilgi aktarılmıştır.
Beşinci gün ise; gençlik mahkemelerinin adalet sistemindeki rolü ve gençlerin
yargılanması hakkında bilgi almak üzere Gençlik Mahkemesine ve Kraliyet Adalet
Mahkemelerine ziyaret düzenlenmiştir. Bu ziyaretlerde Hâkimler Jim McMANNUS ve
Traver LONG bilgi aktarmış ve çalışma grubuna eşlik etmişlerdir. Daha sonra elektronik
izleme konusunda da bilgi alınmıştır.
Çalışma ziyareti, David WEIR ve çalışma grubunun genel değerlendirme toplantısı ile
sonlandırılmıştır.
II. Kuzey İrlanda Gençlik Adalet Sistemi
Kuzey İrlanda’da gençlik adalet sisteminin şu anki hali 2003 yılında kurulmuştur. Bu
sistemde; gençler, aileler ve mağdurlar ile çalışılmaktadır. Sistem genç insanların yeniden suç
işleme olasılıklarını azaltmayı ve toplumda güveni sağlamayı amaçlamaktadır.
Kuzey İrlanda’da cezai sorumluluk yaşı 10’dur. Ciddi suç işleyen ve topluma ciddi
zarar veren çocuklar gözetim altında tutulmakla birlikte bir genç için hapis cezası en son çare
olarak kullanılmaktadır.
Kuzey İrlanda nüfusu 1.7 milyondur ve 18 yaşın altındaki birey sayısı 450 bindir. Bu
çocuklardan 12-17 yaş aralığında olanların sayısı 200 bindir. Kuzey İrlanda’da bir yılda
ortalama 12 bin çocuk suç işlemektedir ve bu olayların 1400’ü mahkemeye intikal
etmektedir. Sonuç olarak 50-60 çocuk Kuzey İrlanda’da gözetim altında/ tutuklu/ kapalı bir
kurumda tutulmaktadır.
Kuzey İrlanda Gençlik Adalet Kurumu, infaz öncesi süreçte (suçu önleme), infaz
sürecinde ve suçluları ıslah edip topluma kazandırma aşamalarında çeşitli kurum ve kuruluşlar
ile işbirliği içinde çalışmakla birlikte, bu kurumların temel amaç ve hedeflerinin aynı olduğu
görülmektedir.
Gençlik Adalet Kurumu, bünyesinde pek çok birim barındırarak verdiği hizmetlerin
kalitesini artırmaktadır. Temel amaçlar, adalet sistemine olan güvenin artmasını sağlamak,
5
toplumda suça karşı korkuyu engellemek, suç oranlarının en aza indirgenmesini sağlamak,
suçun topluma verdiği zararları azaltmak, sistemi modernleştirmek ve bu modernleşmeyi
sağlayıcı reformları yapmaktır.
Gençlik Adalet Kurumu aşağıdaki kurumlarla işbirliği içinde çalışmaktadır:

Kuzey İrlanda Mahkeme Hizmeti (Northern Ireland Court Service)

Kuzey İrlanda Polis Teşkilatı (Police Service of Northern Ireland)

Savcılık Hizmetleri (Public Prosecution Service)

Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurumu (Northern Ireland Probation Board)

Kuzey İrlanda Ceza İnfaz Kurumları Birimi (Northern Ireland Prison Service)
Kuzey İrlanda Çocuk Adalet Sistemi ve Çocuk Şeması aşağıda yer almaktadır:
SUÇA SÜRÜRKLENEN ÇOCUK
POLİS
SAVCI
YARGILANSIN
YARGILANMASIN
HÜKÜM ÖNCESİ
RAPOR
ÖNLEYİCİ HİZMETLERE
YÖNLENDİRME
SİVİL TOPLUM
ÖRGÜTLERİ
MAHKEME
TUTUKLAMA
RİSK
DEĞERLENDİRMESİ
PLAN
TOPLUM İÇİNDE
GÖZETİM VE
DENETİM
RİSK
DEĞERLENDİRMESİ
PLAN
ÇOCUKLARA
YÖNELİK
HİZMETLER
ÇOCUK AİLE OKUL
İŞ SOSYAL ÇEVRE
HİZMETLERİ
CEZA İNFAZ
KURUMU
PERSONELİ
SİVİL TOPLUM
6
KURULUŞLARI
GENÇ
KONFERANS
SİSTEMİ
SUÇ
RAPORU
PLAN
ÇOCUK AİLE OKUL
İŞ SOSYAL ÇEVRE
HİZMETLERİ
SİVİL TOPLUM
KURULUŞLARI
Organizasyon şeması aşağıda yer almaktadır:
Kuzey İrlanda Mahkeme Hizmeti
(Court Service)
Kuzey İrlanda Polis Teşkilatı
(Police Service of Northern Ireland)
Kuzey İrlanda Gençlik Adalet Kurumu
(Youth Justice Agency)
Savcılık Hizmetleri
(Public Prosecution Service)
Toplum Hizmetleri
Başkanlığı
(Community Services)
Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurumu
(Northern Ireland Probation Board)
Gözetim/İnfaz Hizmetleri
(Custodil Services)
Kuzey İrlanda Ceza İnfaz Kurumları Birimi
(Northern Ireland Prison Service)
Gençlik Konferans
Hizmeti
(Youth Conference
Service)
Proje Koordinatörlüğü
Yardımcı Hizmetler
İstatistik
İnsan
Kaynakları
7
Finans
Planlama &
İletişim
A. Polis Teşkilatı ve Genç
Bugün 50-60 olan gözetim altında bulunan genç sayısı, 20 yıl öncesinde 500 olmakla
birlikte son mevzuat değişikliği sayesinde gençleri mahkemeler ve gözetim kurumlarından
uzaklaştırmak için büyük çaba harcanmaktadır. Yeni mevzuat ile birlikte en etkili sistemde
polise önemli görevler verilmiştir. Şöyle ki, polis teşkilatı “uyarı” ve“ihtar” gibi iki önemli
yetkiye sahiptirler.
Polis teşkilatında genç vazgeçirme görevlisi diye adlandırılan özel bir birim
bulunmaktadır. Suç işlenmesi hâlinde genç ile görüşülmekte, yapılan sorgu sonucunda suçun
ciddiyetine ve sıklığına göre genç yargılanacak mı, uyarılacak mı ya da ihtar mı verilecek
karar verilmektedir. İlk suçta ve genelde hafif suçlarda gence uyarı yapılır ama bu uyarı suç
kayıtlarına geçmemektedir. İkinci defa yaptığı taktirde verilen ihtar kayıtlara yansımaktadır.
Yapılan uyarı ve ihtarlar sayesinde çok az sayıda genç yeniden suç işlemektedir. Polis
sadece uyarı ve ihtar tavsiyesinde bulunmakla birlikte kararı veren savcıdır.
B. Savcılık Birimi
Son yıllarda gençlerin antisosyal davranışları ile ilgili endişeler yer almaktadır. Bu
davranışların suç niteliği taşıyıp taşımadığı değerlendirilerek savcılık tarafından mahkemeye
gönderilmektedir. Başka bir deyişle, savcılık birimi suç olarak gördükleri dosyaları Gençlik
Mahkemesine iletmektedir.
C. Gençlik Mahkemeleri
Gençlik
mahkemeleri
çocuğun
davranışına
en
uygun
cezayı
vermeyi
hedeflemektedir. Mahkemelerin bir çocuk hakkında verebilecekleri 3 çeşit karar seçeneği
vardır:
1. Tutuklama (6 aydan 2 yıla kadar)
2. Denetim
3. Gençlik Konferansı (Bu mağdurla bir araya gelmek için ikinci şanstır.)
Gençlik mahkemeleri bir hâkim, 2 yardımcı olmak üzere 3 kişilik heyetten
oluşmaktadır. Heyet oy çokluğu ile karar almaktadır. Hakimin dışındaki diğer iki üyenin
hukukçu olma zorunluluğu olamamakla birlikte, üyelerden biri bayan olmak zorundadır.
Adam öldürme suçu dışındaki birçok davaya gençlik mahkemeleri bakmaktadır. Bu suçlar
kişiye karşı işlenen ağır bir saldırı, cinsel saldırı, mala zarar verme, hırsızlık, kavga gibi
suçlardan oluşmaktadır.
8
Yargılamanın temelinde, çocuğun öncelikle suçunu kabul etmiş olması
gerekmektedir. Çocuğun suçunu kabul etmemesi mahkemenin bitim sürecini etkilemektedir.
Suçun niteliğine göre ceza miktarı değişmekle birlikte çocuğun 1 yıl içinde olumlu gelişme
göstermesi koşuluyla yükümlülüğü ortadan kaldırabilir.
Mahkemede görülmekte olan davaların yarısı gençlik konferans sistemine katılma
yükümlülüğü ile ilgilidir. Gençlik konferans sistemince düzenlenen bir plana uymayan kişi
tekrar mahkemeye iade edilebilmektedir. Mahkeme böyle bir durumda 4 hafta içinde karar
vermek zorundadır. Mahkeme; verdiği karara uygun davranmayan çocuğa tekrar kural koyar,
kurala uymayan çocuk ceza infaz kurumuna gönderilir. Mahkeme heyeti verdiği kararlarda
%20 oranında inisiyatif kullanabilir.
Mahkeme çocuğu, gençlik konferans sistemi dışında genç adalet sistemine de
verebilmektedir. Bu durumda çocuk 3 yıl süreyle gözetim ve denetim altında bulunur. Genç
adalet sistemi içindeki memur tarafından 3 yıl süreyle gözetim ve denetim altında tutulan
çocukla ilgili bir plan doğrultusunda sivil toplum örgütleri ile birlikte bir takım programlara
tabi tutulur. Çocuğun kendisine verilen yükümlülüklere uyarıya rağmen uymaması ya da
sürekli suç işlemesi durumunda çocuk, ceza infaz kurumuna gönderilebilmektedir. Hapis
cezası en son çare olarak düşünülmektedir.
Çocuklara; mahkeme tarafından yüklenen yükümlülüklerin temel amacı; çocuğun
davranışlarında değişiklik yaratarak çocuğu topluma kazandırmaktır.
Kuzey İrlanda adalet sisteminde bir çocuğun hapis cezası
ile cezalandırılması
için ya ağır bir suç işlemiş olması ya da bu suçu birkaç kere işlemiş olması gerekmektedir.
Mahkemede yargılanan çocuklar suçlarını %60 oranında kabul ederler ve suçun kabul edildiği
durumlarda mahkeme tanık dinlemez.
3. Gençlik Konferans Hizmetleri
Gençlik konferans hizmetleri Kuzey İrlanda’da yeni geliştirilmiş bir sistem olup
henüz 1 aylık bir geçmişi bulunmaktadır. 2 yıllık deneme süresi sonucunda hizmetlerin
sonuçları yeniden değerlendirilerek çalışmalara devam edilmesi düşünülmektedir.
Konferans hizmeti süreci, hafif suç işleyen bir gencin gençlik mahkemesi
tarafından konferans hizmeti birimine sevk edilmesi ile başlamaktadır.
Genç, konferans sistemine geldiğinde gencin suçunu kabul etmesi sağlanmaktadır.
Eğer rıza gösterirse mağdurla iletişime geçilmekte ve mağdurlarla karşılaşmaktadırlar. Genç
ve mağdur suçun nedenleri ile ilgili tartışabilmekte, mağdurun ihtiyaçları tespit edilmektedir.
Genç ve mağduru buluşturmanın temel nedeni, gencin neyi yanlış yaptığını anlaması içindir.
9
Konferans hizmetlerinde mağdurun görüşmeye dahil olması zorunlu değildir. Mağdur
görüşmeye biri ile gelebilir veya aynalı camın arkasında gence görünmeden de konferansı
takip edebilir.
Konferans sürecinde; genç, konferans hizmetleri birimi görevlisi, polis memuru ve
18 yaşın üstünde bir yetişkin yer almaktadır. Genç hikayesini anlatır. Mağdur eğer katılır ise,
nasıl zarar gördüğünü anlatır. Genç ile ilgili hazırlanan plan ve program savcılık birimine
gönderilir.
Genç verdiği sözleri yerine getirmek ve hazırlanılan plan ve programa uymakla
yükümlüdür,
aksi
hâlde
görüştürülebilmektedir.
Daha
tekrar
konferansa
sonra
mahkemeye
davet
sevk
edilebilmekte,
edilen
gencin
mağdur
ile
çalışmaları
yoğunlaştırılabilir. Daha fazla müdahale veya eğitim programı altına alınabilir. Ücretsiz
çalıştırma, tedavi olma yükümlülüğü de bu birimin yönlendirici hizmetleri arasında yer
almaktadır.
Gençlerle görüşme haftada 1-2 defa olmaktadır. Amaç bu genç insanın çevresi,
ailesi, okulu ile işbirliği içinde çalışmaktır. Ailede bir problem söz konusu olduğunda aile ile
görüşme
yapılabilmektedir.
Konferanslar 6 ay ile 1 yıl arasında değişen sürelerde
olabilmektedir.
4. Öncelikli Suç Ekibi Projesi
Kuzey İrlanda Genç Adalet Kurumunda ciddi suçlu ve mükerrir suçlu gençler ile
çalışmalar yürütülmesini sağlayan bir proje geliştirilmiştir. Proje kapsamında örneğin; araba
hırsızlığı, aşırı şiddet, cinsel suç işleyen gençler ile yoğun müdahale çalışmaları
yürütülmektedir. Eğer gençlerin yeniden suç işleme olasılıkları düşük ise cezaları toplum
içinde çektirilmeye devam edilmekte ve denetim altında müdahaleler uygulanmaktadır.
Proje ile amaçlanan genci sosyal destek döngüsü içerisine almaktır. Gencin ailesi
ve diğer sosyal ağları ile birlikte çalışarak yaptıkları davranışların telafisini öğretmek ve genci
tedavi etmektir. Bu aşamada değerlendirme çalışmaları müdahaleden de önemlidir. Denetimli
serbestlik görevlilerinin ve genç adalet kurumu görevlilerinin değerlendirmelerini birleştirerek
yüksek riskliler ile çalışmak hedeflenmektedir.
Projenin sonunda bu çalışmaların sonuçları değerlendirilecektir.
5. Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurumu
Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik sisteminde;
10

14 üst düzey müdür,

28 bölge müdürü,

172 denetimli serbestlik görevlisi,

32 denetimli serbestlik saha çalışanı,

28 denetimli serbestlik yardımcı personeli,

56 operasyonel idari destek personeli,

47 özel hizmetler personeli olmak üzere toplam 377 personele sahiptir.
Ayrıca
bu sistemde; her yıl ortalama 150 bin saat ücretsiz çalışma cezası infaz
edilmekte, 5.750 hüküm öncesi rapor hazırlanmakta ve 4.040 kişiye danışmanlık/rehberlik
hizmeti verilmektedir.
Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Sisteminin görevleri,

Mahkemelerin karar verme sürecini kolaylaştırmak için ön değerlendirmeler ve risk
değerlendirmeleri yaparak çeşitli raporlar hazırlamak,

Toplum içerisinde suçluları denetlemek ve gözetlemek bu sayede toplumdaki yeniden
suç işleme olasılığı oranlarını düşürmek,

Çeşitli hizmetler sağlayarak ceza infaz kurumlarına destek sağlamaktır.
Kuzey İrlanda denetimli serbestlik hizmetlerinde hüküm öncesi raporlar büyük önem
taşımaktadır. Hüküm öncesi raporlar 5 bölümden oluşmakta ve birey hakkında her türlü
konuyu içermektedir.
Raporun giriş kısmında; isim, adres, polis kayıtları ve her türlü bilgi kaynakları yer
almaktadır.
Sosyal durum bölümünde; aile koşulları, eğitim durumu, ailenin maddi durumu, okul
hayatı, akıl sağlığı ve çocuğun hayatındaki önemli olan bütün sosyal faktörler bulunmaktadır.
Suçun analizi bölümünde; suç olayını tanımlanmakta, daha önceki suçlar,
mahkemenin ya da hâkimin bu konuya nasıl yaklaşması düşünüldüğü aktarılmaktadır.
Mağdur bölümünde; mağdurlara karşı olan zarar verme riski değerlendirilmektedir.
Mağdur ve diğer insanlar için güvenlik alanı nasıl oluşturulur konusuna değinilmektedir.
Özet bölümününde; diğer bölümler özetlenmekte ve mahkemeye tavsiyelerde
bulunulmaktadır. Hüküm öncesi rapor sayesinde; gencin yeniden suç işleme olasılığının nasıl
önüne geçilebileceği ortaya çıkmaktadır.
6. Kuzey İrlanda Genç Gözetim Kurumu
Kuzey İrlanda’da son çare olarak kapalı kurumda barındırılmasına karar verilen
çocuklar mahkeme kararı ile gözetim kurumuna alınmaktadırlar. Gençler kuruma ilk
geldiklerinde risk değerlendirmeleri yapılmaktadır.
11
Kurumda kalan gençler hiçbir suretle kurumda kalmalarından ötürü dezavantajlı
duruma düşmemektedirler. Dışarıdaki çocukların her türlü imkanlarından kurum içinde
yararlanabilmektedirler. Örneğin kurumda bir okul bulunmaktadır ve bu okulda gençler
Kuzey İrlanda eğitim programına göre eğitim görmektedirler. Gencin mahkemeden
tutuklanarak
kuruma
gelmesi
ile
birlikte
çocukla
ilgili
iyileştirme
programları
başlatılmaktadır. Çocuğa eğitim sistemi içinde eğiticiler tarafından çeşitli eğitimler
verilmektedir. Haftalık 25 saatlik ders programının 20 saati okul ortamında geçirilir 5 saati
ise çocuğun faaliyetlerini arttırmaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
Ayrıca gençlerin özel problemine göre müdahale programları ve meslek edindirme
çalışmaları uygulanmaktadır.
Seramik çalışmaları, mutfak işleri becerilerini geliştirme
çalışmaları, müzik çalışmaları, spor faaliyetlerinin yanı sıra eğitim dışındaki saatlerde
çocukların ulaşabileceği kapalı yüzme havuzu, halı saha, müzik odası, tamir odası, mutfak
gibi bölümler de kurumda yer almaktadır.
7. Gençlere Yönelik Kurumlar Arası İşbirliği
1. Çocuk Hizmetleri Birimi
Kuzey İrlanda’da çocuk ve gençlere verilen hizmetlerin planlanması, uygulanması,
izlenmesi ve denetlenmesi birçok kurum ile birlikte bir eylem planı çerçevesinde yerine
getirilmektedir.
Bu eylem planında yer alan hedeflerden bir bölümü de çocuk adalet sistemini
içermektedir. Eylem planının uygulanması ve izlenmesini denetleme görevi Çocuk Hizmetleri
Birimine verilmiştir.
Çocuk Hizmetleri Birimi 1998 yılında Çocuk Kanunu ile kurulmuştur. Çocuk
Hizmetleri Birimi 68 Sivil toplum örgütünden oluşmaktadır.
Eylem planı çerçevesinde birçok sivil toplum ve kamu kuruluşları çocuğun yüksek
yararı etrafında birleşerek hizmetleri yerine getirirler. Her sivil toplum kuruluşunun ortak
görev paylaşımları bulunmaktadır.
Çocukla ilgili verilecek hizmetlerin planlamasını yapan kişi aynı zamanda
hükumete karşıda sorumludur. Planda yer alan sivil toplum ve kamu kuruluşlarının amaç ve
hedefleri tanımlı ve yazılıdır. Her sivil toplum kuruluşu bu amaç ve hedefler doğrultusunda
korunmaya, desteklenmeye muhtaç ve suça sürüklenen çocukların topluma yeniden
dönüşümünü amaçlamaktadırlar.
2. Madde Bağımlılığı Tedavisi
12
Genç adalet sistemi içerisinde olan bir kişiye mahkeme tarafından alkol ve madde
bağımlılığı tedavisi yükümlülüğü verilmesi durumunda bu hizmet sivil toplum kuruluşları
tarafından yerine getirilmektedir.
Alkol ve madde bağımlılığı tedavisi hem gence hem de aileye rehberlik hizmeti
olarak verilmektedir. Kişi 6 ay ile 9 ay arasında bu programa dahil edilir. Bu programda
kişinin uyumlu olması halinde süre yönünden uzatılabilir.
Kişi bu programlara uymuyorsa mahkemeye iade edilir. Mahkeme kişiyi sert bir
şekilde uyararak programa devam etme zorunluluğu getirir. Eğer çocuk bağımlılığa devam
eder ve tekrar suç işlerse cezasını ceza infaz kurumunda çeker.
3. Genç Yönlendirme Birimi
İlk kez bir suça karışan gençlere Genç Yönlendirme Birimi hizmet vermektedir.
Genç yönlendirme birimine gelen bir gencin bilgisi çeşitli kurum temsilcileri ile birlikte
değerlendirilerek
çocuğun ailesi ile temasa geçilmektedir. Başka bir deyişle, üniformalı
polislerden veya sivil toplum kuruluşlarından bu birime yönlendirilen risk altındaki gencin
durumu
ailesinin
rızası
da
alınarak
birimde
gerçekleştirilen
aylık
toplantılarda
değerlendirilmektedir. Eğer gencin ailesi rıza göstermezse genç, toplantı gündemine
alınamamaktadır.
Birime konu olan genç ile ilgili bir risk değerlendirmesi yapılmaktadır. Risk
değerlendirmesi
sonucu
çocuğa
15
servis
tarafından
erken
müdahale
hizmetleri
sunulmaktadır. Ayrıca suç işleyen çocuğun mahkeme tarafından yargılanıp yargılanmamasına
ilişkin bu kuruldan mutlaka bir tavsiye raporu istenir ancak bununla ilgili son kararı savcılık
verir. Çocuğa sunulan programların temel amacı, çocuğun suç işleme riskini azaltarak daha
büyük bir suç işlemesini önlemektir. Çocukla ilgili olarak suçun niteliğine bağlı olarak polis
tarafından önce ihtar yapılır. İhtar, 1 yıl polis kayıtlarında kalır. Çocuk suç işlemeye devam
ederse yazılı olarak polis tarafından uyarı yapılır ve uyarı polis kayıtlarında 2 yıl kalır. Genç
konferans sistemine dahil olan bir çocuğun bu suçu iki buçuk yıl sicil kayıtlarında kalır.
Önleyici müdahalenin bir şekli olan ve polis tarafından yapılan ihtar ve uyarı sonucu suç
işleme oranı son yıllarda azalmaktadır.
4. Kamu Hizmeti Projesi (Radar Projesi)
Proje, II. Dünya Savaşında hizmet veren radar üssünün bakım ve temizliği ile
ilgili olarak ortaya çıkmış ve bugün kamuya yaralı hizmet cezası verilen kişilerin burada
çalıştırılmasıdır. Bu çalıştırma yaptırımı sivil toplum örgütünce yaptırılmaktadır. Kamuya
yaralı çalıştırma cezasını alan bir kişiye grup terapisi uygulanarak bir yandan verilen ceza
13
infaz edilirken diğer yandan grup çalışması ile birlikte kişinin pozitif düşünmesi sağlanmakta,
kişi üzerinde davranışsal değişiklik yaratılmaktadır. Kamuya yararlı çalıştırmada uygulanan
programın temel amacı; samimi ilişki, yüz yüze görüşme, rehberlik ve bunun sonucu olarak
da olumlu davranış değişikliği ve tekrar topluma dönüşümün sağlanmasıdır.
5. Gençliğe Müdahale/ Gençleri Yönlendirme Birimi
Gençleri Yönlendirme Birimi, 1990 yılında suç işleme riski olan ya da suç işlemiş
çocukların sosyal aktivitelerini güçlendirmek amacı ile kurulmuş bir sivil toplum örgütü olup
hâlen 8 asil ve 12 gönüllü çalışanı bulunmaktadır. Bu kuruluş; suç işleme riski olan, toplumda
dışlanmış ve sokakta kalan gençler ile çalışmaktadır. Toplumdaki kurum ve kuruluşlar
aracılığı ile ya da aileler aracılığı ile geçlere ulaşmaktadırlar. Ayrıca kendi rızası ile başvuran
gençler çalışmalarda önceliklidirler çünkü bu gençlerin gençleri yönlendirme biriminden
başka hiçbir destekleri bulunmamaktadır. Kendi rızası ile başvuran gençlerle çalışmalara
başlamadan önce bir aile formu doldurularak ailelerinden izin almaktalar.
Gençleri Yönlendirme Biriminde; dağcılık, müzik, tiyatro, disk jokeylik gibi
sosyal aktivitelere yönelik eğitimler verilmekte olup bu sayede gençlerle olan iletişimler
güçlendirilmektedir.
Gençleri Yönlendirme Biriminin çalışmalarında önem verdiği durum, gencin
sergilediği
suç
davranışından
ziyade
çocuğun
bu
kuruluşla
kurduğu
iletişimdir.
Çalışmalarında çocuk ne kadar kötü bir davranış sergilemiş olursa olsun çocuğa saygı ile
yaklaşmak ilkesini benimsenmektedir.
6. STK’ların Önemi ve Gençlerin İstihdamı
Kuzey İrlanda’da ceza adalet sistemine giren gençlere eğitim ve iş sağlama
konusunda çalışan bir kuruluş (NIACRO) yer almaktadır. Bu kuruluş 1969 yılında hizmet
vermeye başlamıştır. Bu kuruluşta toplam 90 kişi görev yapmaktadır. Genç adalet sisteminde
bulunan ortalama 15-17 yaşlarındaki gençler bu kuruluşa sevk edilirler. Bu gençler ya
mahkeme ya da ceza infaz kurumu ortamında bulunmuş olmaktadırlar. Gençlerin çoğu okulu
bırakmış, okuma-yazma becerisinden yoksun, suç işleme geçmişine sahip, alkol-madde
kullanımı, barınma sorunu olmalarından dolayı iş bulmada ve eğitime devam etmede sorunlar
yaşamaktadırlar. Bu kuruluş sayesinde gençler müdahale programına alınarak, ilk önce
ayrıntılı bir değerlendirmeden geçirilmektedirler. Okuma-yazma yeteneklerine, sayısal
becerilerine, çalışma geçmişlerine ve eğitim durumlarına bakılarak eğitim ve iş ihtiyaçları
çıkartılmaktadır. Birebir görüşmelerin sonucunda sosyal destek ağları kurularak gence en
14
uygun müdahale belirlenmektedir. Aile desteği, konaklama yardımı, alkol madde
danışmanlığı, bireysel görüşmelerle birlikte işe yerleştirme gerçekleştirilmektedir.
Genç işe alındığında gizli bir anlaşma yapılmaktadır. İş yerinde gencin suçlu
olduğu bilinmemektedir. Genç, işe yerleştiren kuruluş ve işveren sözleşme imzalamaktadır.
Ceza infaz kurumlarında bu kuruluştan personel görev yapmaktadır. Bu görevliler
tarafından gençler, ceza infaz kurumlarından salıverilmeden önce haklarında salıverilme
öncesi raporlar hazırlanır. Genç hakkında yazılan bu rapor doğrultusunda bir eylem planı
oluşturulmaktadır. Ceza infaz kurumundan çıktığı andan itibaren bu planın uygulamasına
geçilmektedir.
Ceza infaz kurumundan tahliye olan bir kişinin iş bulma oranı %18 iken, yardım
kuruluşunun programlarına dahil olan bir kişinin iş bulma oranı %30 dur. Suç işleyen bir
gencin ikinci kez suç işleme riski %48 iken, genç adalet sisteminden gelerek programa dahil
olan bir kişinin ikinci kez suç işleme riski %31 oranındadır. Genç adalet sisteminden gelerek
sivil toplum örgütünün sistemine dahil olan bir kişiye uygulanan programların temel amacı,
kişinin ikinci defa suç işleme riskini azaltmaktır.
2008 Nisan-2009 Mart arasında; genç istihdamı kuruluşu 180 gençle çalışmıştır.
%63’üne eğitim ve işe yerleştirme yardımı yapılmış, %8’i ceza infaz kurumuna geri dönmüş,
%4’ü örgün eğitimine geri dönmüş, %14’ü ise bu kuruluşla bağlantı kurmamıştır.
III.
Elektronik İzleme
2008 Tarihli Kuzey İrlanda Ceza Yargılaması Kanunu’nda sokağa çıkma yasakları ve
elektronik izleme tedbiri/yaptırımı yer almaktadır. Buna göre; mahkemeler tarafından

kefaletle bırakılanlar,

ceza infaz kurumlarından şartlı tahliye olanlar,

haklarında gençlik konferansı kararı verilenler,

çocuk adalet sistemine denetim altına alınma kararı ile gönderilenler bu tedbir altına
alınabilmektedirler.
Sokağa çıkma ve elektronik izleme tedbiri altındaki gence mahkeme tarafından
koyulan ve yerine getirilmesi gereken yükümlülükleri ve uymak zorunda olduğu diğer
koşulları açıkça belirtilir.
Sokağa çıkma yasağı; bir kişinin açıkça belirtilen bir zaman aralığı içinde -ki bu
zaman 2 saatten az veya 12 saatten fazla olamaz- , açıkça belirtilen bir yerde bulunma
gerekliliğini ifade etmektedir.
15
Elektronik izleme ise; sokağa çıkma yasağına tabi olan bir şahıs için ayrıca bu
sistemin kişiye uygulanmasını içerebilir. 14 günlük veya daha fazla bir dönemde kişiler
elektronik olarak izlenebilmektedirler.
IV.
Sonuç ve Değerlendirme
Kuzey İrlanda çocuk adalet sisteminde, kamuya yararlı çalıştırma, uyuşturucu ve alkol
tedavisi, toplum içinde denetim gibi pek çok yükümlülüğün sivil toplum kuruluşları
tarafından yerine getirildiği gözlenmiştir. Her sivil toplum kuruluşunun amaç ve hedefleri
yazılı olarak belirlenmiştir. Hazırlanan bir plan ile birlikte belirlenen ihtiyaçlar doğrultusunda
sivil toplum kuruluşlarınca hizmetler yerine getirilmektedir. Sivil toplum kuruluşlarının fazla
olması; hizmet kalitesinde rekabeti getirmekte ve hizmetlerin daha etkin yürütülmesini
sağlamaktadır. Ayrıca maddi kaynaklar açısından sivil toplum kuruluşları desteklenmekte ve
kuruluşların çalışmaları titizlikle denetlenmektedir. Bizim Ülkemizde ise; sivil toplum
kuruluşlarının bu görev ve misyonunu çeşitli kurum ve kuruluşlar üstlenmektedir. Fakat bu
paydaş bu kurumlar arasında ortak bir işbirliği ve koordinasyon henüz yeterli ve istenilen
seviyede değildir.
Kuzey İrlanda çocuk adalet sisteminde, denetimli serbestlik sitemine dahil olan bir kişi
ile ilgili olarak öncelikle suç riski değerlendirilmesi yapılmakta ihtiyaç ve hizmet verecek
sivil toplum örgütleri belirlenmekte belirlenen ortak amaç ve hedefler doğrultusunda sivil
toplum kuruluşlarınca kişiye bir takım programlar uygulanmaktadır. Uygulanan bu
programlar sonucunda kişide davranışsal değişiklikler yaratılarak suç işleme riskleri
azaltılmaktadır.
Kuzey İrlanda’da çocuk adalet sisteminde erken müdahale ve önleyici hizmetlerin
önemi gözlenmiştir. Ülkemizde il ve ilçe çocuk koordinasyon kurullarının etkinliğinin
artırılması, daha verimli ve planlı çalışmalar yürütülmesinin sağlanması sayesinde erken
müdahale, önleme ve müdahale hizmetlerinin kalitesinin artırılacağı düşünülmektedir.
Sonuç olarak, ülkemizdeki denetimli serbestlik sisteminde bulunan paydaş
kurumlar ile ortak protokollerin yapılması, bu ortak protokoller doğrultusunda ortak amaç ve
hedeflerin belirlenmesi ile toplumun korunmasına ve çocukların yeniden suç işleme ve
başkalarına zarar verme risklerinin önüne geçilebileceği düşünülmektedir.
İKİNCİ BÖLÜM
16
KUZEY İRLANDA SUÇ MAĞDURLARINA YÖNELİK HİZMETLER
I. Giriş
“Türk Denetimli Serbestlik Hizmetlerinde Çocuklar ve Mağdurlarla İlgili Çalışmaların
Geliştirilmesi Eşleştirme Projesi” kapsamında “suç mağdurlarına yönelik hizmetlerin ve
uygulama örneklerinin yerinde incelenmesi” amacıyla, 11-15 Mayıs 2009 tarihleri arasında
Kuzey İrlanda’nın Belfast şehrine düzenlenen çalışma ziyareti, Ceza ve Tevkifevleri Genel
Müdürlüğü Dış İlişkiler Daire Başkanlığı Tetkik Hâkimi Abdullah MURAT, Kanunlar Genel
Müdürlüğü
Tetkik
Hâkimi
Mehmet
ÖKMEN,
Denetimli
Serbestlik
ve
Yardım
Hizmetlerinden Sorumlu Daire Başkanlığı Koruma Kurulları Şube Müdürü Nilgün ESKİ
ÖZDEMİR, Iğdır Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Şube Müdürü Resul Emrah
BİLGİN, Ankara Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Uzmanı Sosyolog Fuat LÜLE ile
Hatay Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Uzmanı Öğretmen Yusuf KILBOZ’un içinde
bulunduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir.
Çalışma ziyareti programının birinci günü saat 10:00’da, Kuzey İrlanda Denetimli
Serbestlik Kurulu Merkezi’nde (PBNI/ Probation Board For Northern Ireland) Gençlik Adalet
Kurumu Müdürü Bill LOCKHART, Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurumu Müdürü
Brian McCAUGHEY ve Kuzey İrlanda Ceza Adalet Kurulu Müdürü Carol MOORE’un
karşılamaları ve açılış konuşmaları ile başlamış; daha sonra
Kuzey İrlanda ceza adalet
sistemi, çocuk adalet sistemi ve denetimli serbestlik hizmetleri hakkında genel bilgiler
aktarılmıştır. Denetimli serbestlik görevlisi Lisa MAGINNIS tarafından ise Kuzey İrlanda ve
Belfast şehrinin tanıtımına ilişkin bir sunum yapılmıştır.
Günün diğer yarısında ise, Brendan FULTON tarafından Kuzey İrlanda Denetimli
Serbestlik Kurulu’nun geçmişi, Ceza Adalet Kurulu görevlisi Brendan O’MAHONY
tarafından mağdur-tanık stratejisi, Bölge Hâkimi Fiona BAGNALL tarafından ise Kuzey
İrlanda mahkemeleri hakkında genel bilgiler ile mağdur ve tanıklar için mahkeme
hizmetlerine ilişkin bilgiler verilerek, ziyaretin birinci günü sonlandırılmıştır.
İkinci günün sabah oturumu yine Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu
Merkezi’nde 9:30’da başlamıştır. Bu oturumda, Hükümlü Salıverme - Mağdur Bilgilendirme
Programı sorumlusu Jackie HAMİLTON tarafından cezaevi hizmetleri kasamında
mağdurlarla yapılan çalışmalar ve Mağdur Bilgilendirme Planı, Mağdur Birimi Müdürü
Christine HUNTER ile Mağdur İrtibat Görevlileri Carol DOUGAN ve Linda LAMB
tarafından Kuzey İrlanda’da suç, suç mağdurlarının ihtiyaçları, mağdur ve Kuzey İrlanda
Ceza Adalet Kurumları’nın rolü, Kuzey İrlanda’da mağdur konuları, Mağdur Bilgilendirme
Programı, mağdur müdahaleleri, mağdur bilgileri ve destek becerileri konularında ayrıntılı
bilgiler verilmiştir.
17
İkinci gün öğleden sonraki oturumda ise Kuzey İrlanda Ceza Adalet Müfettişi Tony
McGONIGLE tarafından Kriminal Adalet Sistemi’nde mağdur-suçlu ilişkisi, adalet
sisteminin izlenmesi ve gözetimi hakkında bilgiler verilmiştir. Bu bilgilerin sunulmasının
ardından Bölge Savcılık Binası’ na gidilerek Kıdemli Savcı Una Mc CLEAN’den tanık ve
mağdur hizmetlerinde savcılığın rolü ve görevleri ile suçlu cezalandırma süreçleri hakkında
bilgi alınmıştır. Daha sonra, Kuzey İrlanda Mahkeme Hizmetleri Birimi’nin işleyişi,
mağdurlara mahkeme sürecinde verilen hizmetler için yapılan uygulamaları ve fiziksel
düzenlemeleri
görmek ve bu konularda bilgi almak üzere Laganside Mahkemesi ziyaret
edilmiştir. Müşteri Hizmetleri Müdürü Joan HYNES ile mahkeme görevlisi Alan DUNN
eşliğinde mahkeme binası gezilerek, mağdur hizmetleri konusunda bilgi alınmıştır.
Üçüncü gün, kamu hizmeti cezası infazının uygulamasını görmek üzere, Coleraine
Bmlgesi’nde bulunan bir at çiftliği ve binicilik kurumu (Riding For The Disabled) ziyaret
edilmiştir. 5 yıldır gönüllü olarak faliyet gösteren ve yirmisi öğrenci olmak üzere toplam elli
gönüllü çalışanı ile birlikte kamu hizmeti cezası alan hükümlülerin de çalıştırıldığı bu
kurumda, özürlülere yönelik binicilik eğitiminin verildiği ve özellikle suç nedeniyle özürlü
duruma gelen mağdurların durumuna ilişkin farkındalığın yaratılması amacıyla kamu hizmeti
cezası alan hükümlülerin burada çalıştırıldığı bilgisi alınmıştır.
Dördüncü gün, Kuzey İrlanda Mağdur Destek Kurumu (Victim Support) ziyaret
edilmiş; Mağdur Destek Kurumu Başkanı Susan REİD tarafından, mağdurlarla ilk temasın
kurulması, mağdur ihtiyaçlarının tespit edilmesi, mağdurların ihtiyaçlarının karşılanması ve
hizmetlerin tamamlanmasını içeren mağdur hizmetlerine ilişkin tüm süreç hakkında bilgi
verilmiştir. Öğleden sonra ise, kısa bir süre önce kapatılan ve müze olarak düzenlenen
Crumlin Rd. Cezaevi bir rehber eşliğinde gezilmiştir.
Ziyaretin beşinci ve son gününde, suçtan zarar gören mağdurların maddi zararlarına
yönelik tazmin hizmetlerini yürüten Kuzey İrlanda Tazminat Kurumu’na gidilmiş; kurumun
hizmetlerine ilişkin
bilgiler Tazminat Kurumu Müdürü Robert CRAWFORD tarafından
aktarılmıştır. Bu bilgilendirmenin ardından, Kuzey İrlanda Polis Servisi Başmüfettişi Dedektif
Gary MULLAN ve Alison CONROY tarafından, polis birimlerince mağdur ve tanıkların
nasıl değerlendirildiğine, suça ve suçluya ilişkin delillerin toplanmasında ve bu süreçte
mağdur ve tanık haklarının gözetilmesinde neler yapıldığına yönelik bilgiler alınmıştır. Kuzey
İrlanda Denetimli serbestlik Kurulu Personel Dergisi Muhabiri Maureen HEANEY tarafından
ise
çalışma
grubunun
ziyaret
ile
ilgili
görüşleri,
mağdur
hizmetlerine
değerlendirmeleri, edindikleri izlenimler vb. konulara ilişkin röportaj yapılmıştır.
18
ilişkin
Ziyaret, Mağdur Birimi Müdürü Christine HUNTER ile çalışma grubu tarafından
Gençlik Adalet Kurumu (Youth Justice Agency) binasında yapılan kapanış ve genel
değerlendirme toplantısı ile tamamlanmıştır.
II- Genel Bilgiler
A- Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Sisteminin Geçmişi
Kuzey İrlanda’da denetimli serbestliğin ilk uygulamaları, Ortaçağdan 17. yy kadar
suçlu, mağdur ve halkın temsilcilerinden oluşturulan bir kurulla başlamış, mağdurun içinde
bulunduğu bu sistem, ilerleyen dönemlerde yerini İngilizlerin etkisiyle mağduru dışlayan bir
adalet sistemine bırakmıştır. Yaşanan bazı gelişmelerle 20.yy başlarında denetimli serbestlik
sistemi işlerlik kazanmaya ve Birleşik Krallık’ta uygulanmaya başlamıştır. Yüz yılın ikinci
yarısından sonra, suçluğun (özellikle cinsel suçlar, uyuşturucu kullanımı ve öldürme
suçlarının) artması kilise tarafından büyük tepki toplanmıştır. Bu gelişmeler üzerine, bu
suçlarla ilgili kilise tarafından ciddi çalışmalar yapılmaya başlanmış; kilise bu çalışmalarla
mahkemelere girmişlerdir (bu çalışmalar özellikle Protestanlar arasında yaygınlaşmış ve bu
çalışmaları yürütenlere “mahkeme misyonerleri” denilmiştir). Bu çalışmaların gittikçe güç
kazanması sonucu, çalışmaları yürüten din adamları hâkimler tarafından tanınmaya ve kabul
görmeye başlamıştır. Bu nedenlerle kilise görevlileri yıllarca denetimli serbestlik görevlileri
gibi görülmüşlerdir.
Tüm bu gelişmeler sonucu, 1914 yılından sonra hükümet bu çalışmalar için parasal
kaynak aktarma kararı almış ve hükümet desteği alan kilise, mağdurların haklarını savunan
sistemi kurmuşlar ve çeşitli merkezler (aşevi, sığınma evi…) açmışlardır. Protestanların
başlattığı bu çalışmalara Katoliklerin katılması uzun zaman almış, süreç içinde Saint Paul
(Katolik) Kilisesi bu işi üstlenerek insanları cesaretlendirmiştir. 1921 yılında İrlanda ikiye
bölündüğünde her iki kilise de bu sıkıntılı dönemde ciddi çalışmalar yapmışlardır.
Denetimli serbestlik ile ilgili asıl çalışmalar ise II. Dünya Savaşı’ndan sonra başlamış;
bu dönemden sonra denetimli serbestlik sistemi hükümetten alınıp bağımsız bir denetimli
serbestlik birimi kurulmuştur. Daha sonraki dönemlerde sistemin içerisine birçok kurum
girerek, hızlı bir değişim gerçekleşmiştir. Bu yeni birim her türlü ayrımcılıkla (cinsiyet, din,
mezhep…) mücadele etmiş, çalışanlarının çoğu kısa sürede eğitimlerini tamamlayarak
sisteme değişim ve yeni fikirler getirmişlerdir.
1960’lı yıllardan itibaren denetimli serbestlik görevlileri cezaevlerinde çalışmaya ve
hükümlülerin topluma uyumunu kolaylaştırmaya başlamışlardır. Devam eden yıllarda ise
yetişkinlerle ilgili çalışmalar gündeme girmiştir. Ancak, sistemin güçlendiği dönemde
Protestan ve Katolikler arasındaki yaklaşık 25-30 yıl süren çatışmalar başlamış;
19
mahkemelerdeki davaların neredeyse tamamı Protestan ve Katolikler arasındaki çatışma, polis
ve askerlerle ilgili davalara dönüşmüştür. Durum öyle bir hal almıştır ki; çalışanların
kesinlikle taraf tutmaması gereken bir döneme girilmiş, yaşanan olaylar nedeni ile çalışanlar
kendileri ile çalışmak istemeyen ve yardımlarını kabul etmeyen mağdurlarla çalışmamayı
tercih etmişlerdir. Çatışmaların bitmesinin ardından Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik
Sistemi kendini bu durumdan kurtarmış ve gönüllü kuruluşlarla iletişim kurarak çalışmalarını
yoğunlaştırmıştır.
B-Kuzey İrlanda’da Suç
Kuzey İrlanda Suç Araştırması 2006–2007 verilerine göre nüfusu 1,7 milyon olan
Kuzey İrlanda’da suç mağduru olmuş kişilerin oranı % 14’tür. 16–24 yaşındaki erkekler, suç
mağduriyeti konusunda daha fazla risk altındadır ve bu yaş aralığındaki kişilerin tüm
mağdurlar içindeki oranı % 15’tir.18–30 yaş arasındaki kişilerin büyük bir bölümü ya suçlu
ya da mağdur konumundadır. Bununla birlikte mağdur kişiler belli bir süre sonra suça
karışabilmekte ve suçlu olarak ceza adalet sistemine dâhil olmaktadırlar.
Kuzey
İrlanda’da
cezaevi
nüfusu
günlük
ortalama
1535’tir.
Cezaevinden
salıverildikten sonra denetim altına alınanların oranı % 70’tir. Kuzey İrlanda halkının % 73’ü
suç oranının arttığını düşünmekte, % 44’ü Ceza Adalet Sistemine güvendiğini belirtmektedir.
C- Kuzey İrlanda Ceza Adalet Sistemi:
Kuzey İrlanda Ceza Adalet Sistemi’nde temel amaç ceza ve adalet sistemine güveni
artırmak, suçu engellemek ve azaltmaktır. Bu kasamda ceza adalet sisteminin herkese acık
(tüm gruplara) olması sağlanmaya çalışılmaktadır.
Kuzey İrlanda Ceza Adalet Sistemi’ni yedi birim oluşturmaktadır:
1- Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu (PBNI)
2- Gençlik Adalet Kurumu (YJA)
3- Kuzey İrlanda Cezaevi Servisi (NIPS)
4- Kuzey İrlanda Mahkeme ve Savcılık Servisi (NICtS/ PPS)
5- Kuzey İrlanda Polis Servisi (PSNI)
6- Kuzey İrlanda Ofisi (NIO)
7- Gözetim ve Denetim Heyeti
Gençlik Adalet Kurumu ile Gözetim ve Denetim Heyeti Kuzey İrlanda Adalet
Sistemi’nin en kritik iki ayağını oluşturmaktadır.
Bununla birlikte, halkın (gönüllü çalışanların) oluşturduğu temsilciler Kuzey
İrlanda’da Adalet Sistemi’nin yönetilmesi ve strateji geliştirilmesine yardımcı olmaktadırlar.
20
Hazırlanan bir bildirge ile saldırganlık suçlarının azaltılması, suç sonucu oluşan
mağduriyetin (mağdur) ve anti - sosyal davranışlarla mücadele edilmesi, suçun önlenmesi ve
toplumun korunması amaçlanmıştır. Bu bildirge, suçun azaltılmasında önemli etkiler
sağlamış, insan hakları konusunda kaliteyi artırmış ve birçok farklı kurumun ortaya çıkmasını
sağlamıştır.
1- Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu (Probation Board For Northern
Ireland): Kuzey İrlanda’ da denetimli serbestlik hizmetleri Denetimli Serbestlik Kurulu
tarafından yürütülmektedir ve kurulun 350 personeli bulunmaktadır. 2007–2008 yılı verilerine
göre, kurul tarafından 6000 hüküm öncesi mahkeme raporu düzenlenmiş, 4000 kişi denetim
altına alınmıştır. Denetim altına alınanların % 91’i erkek ve % 83’ ü 18–44 yaş arasındadır.
Denetimli Serbestlik Kurulu personelinden küçük bir grup mağdurlara hizmet
vermektedir. Kuzey İrlanda’da mağdur hizmetlerinin temelini “Onarıcı Müdahale Sistemi”
oluşturmaktadır.
2- Gençlik Adalet Kurumu (Youth Justice Agency): Kurum, 2003 yılında Kuzey
İrlanda Adalet Sistemi’nin yeniden gözden geçirilmesi sonucunda, ceza adalet sistemine
güven sağlama amacına yönelik olarak çocuklara, ailelere ve mağdurlara hizmet vermek için
kurulmuştur.
10-18 yaş arasındaki çocuklarla (Kuzey İrlanda da kanuni sorumluluk 10 yaşında
başlamaktadır) çalışan kurum, suçu önleyici çalışmalar yürütmektedir.
Kuzey İrlanda’da, 10-13 yaş arasında suçluluk oranı çok düşük olup; suçluluk daha
çok 14-18 arası ve üstü yaşlarda yoğunlaşmaktadır.
Gençlik Adalet Kurumu üç servis aracılığıyla hizmet vermektedir:
(1) Toplum Servisi: Gençleri suçtan uzak tutmak amacıyla gözetim altında tutarak,
mahkeme kararlarını uygulamakta; onlara mahkeme süreçleri hakkında bilgi vererek,
tavsiyelerde bulunmaktadırlar.
Toplum servisi hizmetleri, gençlerin evlerinde ve toplum
içinde verilmekte; söz konusu hizmetler bu servislerde görev yapan sosyal hizmet uzmanları
ve toplum hizmeti görevlileri tarafından yürütülmektedir. K. İrlanda’da toplam 17 toplum
servisi bulunmaktadır.
(2) Gençlik Konferans Servisi: Servis, gençlik adalet sisteminin yeniden
yapaılandırılması amacıyl, gençleri bilinçlendirmeye yönelik olarak 2003 yılında kurulmuştur.
Bu servis tarafından, gençlere suçları hatırlatılmakta, mağdur, aile, polis ve toplumun diger
ilgili kuruluşları ile yüzleştirilmekte, gençlerle neden suç işlendiğini, bunun nasıl önleneceği,
suçun sonuçları, nasıl bir ceza verileceği ve davranış değişikliğinin nasıl sağlanabileceği,
mağdurun ihtiyaçlarının neler olabileceği tartışılmakta ve bu konferans belli bir plan içinde,
uzlaşma yoluyla savcılığa gönderilmektedir. Aile bu plana dahil edilmekte ve gencin suçu
21
telafi etmesi için aile desteği sağlanarak plan uygulanmaktadır. Planın takip ve denetimi
Gençlik Adalet Kurumu tarafından yapılmaktadır.
(3) Çocuk Adalet Merkezi: Tutuklanan veya mahkeme sürecinde bulunan çocuk ve
gençlerle çalışılmaktadır. Bu gençlere 2 veya 3 ay gözaltı uygulandıktan sonra 6 ay-1 yıl
arasında değişen sürelerde toplum içerisinde denetimli serbestlik uygulanmaktadır. K.
İrlanda’da toplam 48 yerde çocuk adalet merkezi bulunmaktadır.
3- Kuzey İrlanda Mahkeme Servisi: Kuzey İrlanda’da yargılama iki tür mahkeme
aracılığıyla yürütülmektedir:
- Bölgesel mahkeme /Sulh Mahkemeleri (Bu mahkemelerde jüriler yer almaktadır. 18
tane bölgesel mahkeme bulunmaktadır.)
-Yüksek mahkeme/Üst mahkeme (Jüriler yer almamaktadır. 6 tane yüksek mahkeme
vardır )
Davalar genellikle bir jürinin önünde görülmekte ve hâkimler kararlarını jürinin
kararına göre vermektedirler.
Suç işleyenler; hafif suçlar (hırsızlık…), orta dereceli suçlar ve ağır suçlar (tecavüz,
öldürme…) olmak üzere üç kategoride değerlendirilmektedir. Verilen cezalar, suçun nitelik
ve niceliğine göre değişmekte, suçluya en uygun ceza verilmeye çalışılmaktadır.
Mahkeme denetimli serbestlik kararı verecekse, suçlu hakkında denetimli serbestlik
biriminden rapor istenmekte; Mahkeme Öncesi Rapor ve Mahkeme Sürecine İlişkin Rapor
olmak üzere iki tür rapor hazırlanmaktadır. Mahkeme öncesi raporlar, suçlunun yaşam
geçmişi, suç anındaki durumu, suç işleme riskinin bulunup bulunmadığı, suçlunun
yönlendirilmesi gereken alanlar (öfke, alkol, uyuşturucu vb. problemlere yönelik programlar)
vb. bilgileri içermektedir. Bu raporlar 4 hafta içinde düzenlenmekte, duruşmadan bir gün önce
hâkimlere ulaştırılmaktadır.
Mahkemelerde mağdurla ilgili her türlü (mahkemelere gelmelerini kolaylaştırmak,
korunmalarını sağlamak…) önlem alınmakta; her mahkemede mağdurlar için özel odalar
bulunmaktadır. Duruşma öncesinde mağdurlar, her mahkemede bulunan Mağdur Destek
Birimi görevlileri tarafından bu odalarda bilgilendirmekte, görevliler yanlarında bulunarak
onları cesaretlendirmekte, mağdurun stresinin ve sıkıntısının azaltılması sağlanmaktadır.
Mağdurla suçluyu duruşma salonunda karşı karşıya getirmemek için veya mağdurun
tanınmasını önlemek için araya paravan konulmakta veya video odalarından duruşmaya
katılmaları sağlanmaktadır (mahkemeye katılma konusunda sıkıntı/risk taşıyan veya katılmak
istemeyen mağdur veya tanıklar için, mahkeme salonlarında duruşmaya video aracılığıyla
katılmasını sağlayacak odalar bulunmaktadır. Bu amaçla, duruşma salonları kamera ve
bilgisayar sistemi ile donatılmıştır. Ayrıca, duruşma salonunda hâkimler ve jürinin önünde
22
ekranlar yer almakta, bu ekranlar hâkimin inisiyatifinde kullanılan kontrol paneli aracılığıyla
istenilen yerler ve gerekli görülen kişiler için aktif hale getirilmektedir).
4- Kuzey İrlanda Savcılık Servisi:
Kuzey İrlanda’da Savcılığın görevi, polis tarafından incelenen, mahkemeye taşınıp
taşınmayacağına karar vermesiyle başlamaktadır. Bu süreç içerisinde suçla ilgili veriler
toplanmakta, veriler daha sonra iki uçlu test edilmektedir: (1) Suçun mahkemeye taşınması
için yeterli sebep var mıdır? (2) Suçun mahkemeye taşınması kamunun yararına mıdır?. Bu
değerlendirme sonucu olayın mahkemeye taşınıp taşınmayacağına karar verilmektedir.
Savcılık, mağpdur tarafında değildir; halkın yararına olup olmadığına bakarak
mağdurla ilgilenmektedir. Bu kapsamda mağdur ve yakınlarına 3 şekilde yardımcı
olunmaktadır:
1. Bilgi aktarımı
2. Yönlendirme (hangi hizmetlerden ve kurumlardan yararlanacağına ilişkin)
3. Güvenli ortam sağlama (mağdur ve tanıklara yönelik mahkeme salonu, tanıklığın
alınması, video ve paravan ihtiyacı vb.)
Savcılıklarda mağdur ve tanıklara yönelik odalar bulunmakta, mağdur ve tanıkların
suçlu ile karşılaşmamalarına özen gösterilmekte, risk olması durumunda ayrı odalardan video
bağlantısı aracılığıyla ifadeleri alınmaktadır.
Mağdurlar savcılık tarafından suçlunun nasıl cezalandırılacağı ve mahkeme süreci ile
ilgili bilgilendirilmekte; mahkeme gününe birlikte karar verilmektedir. Ayrıca tanıklar
mahkemeye geldiğinde tüm masrafları karşılanmaktadır.
Savcılık tarafından, ilgili kurum ve kuruluşlarla sistemin işlerliği ve gelişiminin
değerlendirilmesi amacıyla haftalık toplantılar düzenlenmektedir.
Kuzey İrlanda halkının verilen cezaların azlığına yönelik kızgın olması ve tepki
göstermesi sebebiyle mevzuatta ceza sürelerine ilişkin bazı düzenlemeler yapılmış; bazı
suçlarda cezalar ağırlaştırılmıştır.
5- Kuzey İrlanda Polis Servisi (PSNI): Kuzey İrlanda Polis Servisi’nin mağdurlar ve
tanıklar için verdikleri hizmetin temelini, delil toplama ve onların ihtiyaçlarına uygun
yardımın belirlenmesi oluşturmaktadır.
Bir olay bildirildiğinde, olayın durumuna ve niteliğine bakılmaktadır ve olay bölgesine
ilk gelenler üniformalı görevliler olmaktadır.
Mağdur ve tanıklarla irtibatta, olayların farklılıkları ve kişisel özellikler dikkate
alınmaktadır. Suç incelemeleri sırasında mağdurlar tüm süreç hakkında bilgilendirilmektedir.
Bu aşamada mağdurdan ve tanıktan alınan bilgiler, objektif olarak toplanmakta ve
23
değerlendirilmektedir. Polise gelen vakalarda ilk işlemlerden sonra mağdur, denetimli
serbestlik mağdur destek birimine yönlendirilmektedir.
2000 yılında adli sistem, verilen hizmetin kalitesinin artırılması ve mağdurun sisteme
olan güveninin sağlanması amacıyla gözden geçirilmiş, mağdurlara yönelik daha kapsamlı
çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda, ilgili kurum ve kuruluşlarla düzenli
toplantılar yapılmakta, projeler geliştirilmektedir.
6- Kuzey İrlanda Gözetim ve Denetim Birimi/Heyeti : Toplumu daha güvenli ve
yaşanır bir hale sokmak, suçu ve verdiği zararı azaltmak ve toplumda davranış değişikliği
yaratmak amacıyla kurulan Kuzey İrlanda Gözetim ve Denetim Heyeti, 18 kişiden oluşan
bağımsız bir heyettir ve farklı meslek (avukatlar, kamu hizmeti çalışanları, ticaret odası...)
kuruluşu üyelerinden oluşmaktadır.
Bu heyet tarafından her yıl mahkemelere yaklaşık 6.000 rapor hazırlanmakta, yaklaşık
4.000 suçlu üzerinde (büyük bir çoğunluğu toplum içinde, bir kısmı cezaevinde) gözetim
yapılmaktadır.
Bütçeleri (2008 yılında) 18.4 milyon Pound’dur. Bunun 1.5 milyon Pound’u birlikte
çalıştıkları küçük gruplara (sivil toplum kuruluşlarına veya gönüllülere) dağıtılmıştır.
Birimin 377 çalışanı bulunmaktadır ve bunların 172 tanesi gözetim memurluğu
yapmaktadır. Birim tarafından düzenli olarak raporlar yazılmakta, gözetim yapılmakta, risk
analizleri yapılmakta ve tavsiye kararları çıkartılmaktadır.. Alınan bu kararlar daha sonra
parlementoya sunulmaktadır. Ayrıca, suçla ilgili çalışan diğer organizasyonlar, STK’lar
maddi olarak desteklenmekte, cezaevlerindeki tutukluların topluma kazandırılması için
çalışmalar yapılmaktadır. Bu birim, kısa ve uzun vadeli suçlularla çalışmakta; suçluya toplum
içinde denetim ve destek sağlamaktadır.
III- Kuzey İrlanda Mağdur ve Tanık Stratejisi
Kuzey İrlanda mağdur hizmetlerinde temel amaç, mağdurların durumunun nasıl
geliştirilebileceğidir.
Kuzey İrlanda’da iki farklı mağdur çalışması bulunmaktadır:
1- Protestan ve Katolikler arasındaki çatışmalar sonucu zarar gören mağdurlara
yönelik (Ülkenin temel sorun alanı olan Protestan ve Katolikler arasındaki
ilişkilerin düzeltilmesine çalışılmaktadır. Bu amaçla iki grubun çatışmalarından
ölenlerin yakınlarına yardımcı olmak için, Birleşik Krallık’ın desteklediği bir fon
oluşturulmuştur)
2- Normal suçlardan zarar gören mağdurlara yönelik
Şu an daha çok suçtan zarar gören mağdurlarla ilgili çalışılmaktadır.
24
Adalet sisteminin mağdur ve tanıkla birlikte çalışmasının oldukça önemli olduğu
düşünülmekte, mağdur veya tanık mal veya hizmet değil sistemin önemli parçaları olarak
algılanmaktadır.
Bu konudaki çalışmalar, 2005 yılında adalet sistemi ve polis teşkilatı ile birlikte,
güveni artırmaya yönelik çalışmalar olarak başlamış ve bunlara bağımsız organizasyonların
da çok ciddi destekleri olmuştur. Bu kapsamda, Adalet Bakanlığı’nca Mağdur ve Tanık
Birimi kurularak, mağdur ve suçluyu bir araya getirmeye çalışan bir strateji üzerinde
yoğunlaşılmış ve bu tüm sistemde uygulanmıştır. Bu çalışmalara, iki temel organizasyon da
(Mağdur Destek Birimi/ Victim Support - Çocuklara Yönelik Zulmü Önleme Ulusal Derneği/
NSPPC National Society for the Prevention of Cruelty to Children) destek olmuştur.
Söz konusu organizasyonlar tarafından ihtiyaç analizleri (mağdurlar ve tanıklar için)
yapılmış ve mağdurların onurunu kırmadan en iyi hizmeti vermeyi (mağdurların, gerektiğinde
ve zamanında desteklenmelerini sağlamayı ve zararlarını “tazmin” etmeyi) amaçlayan bir
strateji belirlenmiştir.
2006 yılında Mağdur ve Tanık Birimi’nin görevlendirmesi yapılmış; devlet
görevlilerinden, kamu hizmetlerinden ve gönüllülerden oluşan bir toplantı (Mağdur- Tanık
Stratejisi Semineri- Nisan, 2006) yapılmış ve bir eylem planı hazırlanmış. Bu plan
(2007-2012 yılları arasında uygulanması için) Adalet Bakanlığı tarafından kabul edilmiştir.
Normal suçlarla ilgili yapılan bu çalışmalar ile adalete güveni artırmak, yapılan işten tatmin
sağlamak amaçlanmıştır.
Bu plan içerisinde beş önemli noktanın altı çizilmiştir:
1. Bilgiye erişimi kolaylaştırmak,
2. Mağdur ve tanıkları bilgilendirmek,
3. Hizmet kalitesini artırmak,
4. İhtiyaçları gidermek,
5. Mağdur ve tanıkları dinlemek.
Bu çerçevede 18 aylık süre içerisinde meteryaller hazırlanmış, bir web sitesi kurulmuş
(Mağdur ve Tanıklara önemli bilgiler veren), bir tanıtım kitapçığı hazırlanmış (pratik bilgiler
içerecek şekilde), tanıklarla ilgili olarak tüm mahkemelerde kullanılacak düzenlemeler
yapılmış, tanıkların mahkemelere güven içerisinde gidebilmelerini ve mahkeme sürecinde
neler yapılacağını ve nasıl davranacağını içeren bir çalışma yapılmıştır. Benzer bir çalışma
çocuklarla ilgili kısımda da yapılmaktadır. Bu çalışmaların 2010 yılında tüm mahkemelerde
uygulanması amaçlanmaktadır.
25
Yeni hazırlanacak programla mağdurların kendi durumları ile ilgili detaylı şekilde
bilgilendirilmesi (bunun için de mağdurlarla yapılacak bu çalışmalarda ilgili olan birçok kişi
ve kurum bilgilendirilmektedir: polis, mahkeme, savcılık, gönüllü kuruluşlar...) ve hizmet
kalitesinin artırılması planlanmaktadır.
Ayrıca, mağdur ve tanıkların mahkemelerde kanıt sunabilmeleri kolaylaştırmaya
çalışılmaktadır. Bunun için danışmanlık hizmetleri ve reklamlar verilmekte, bilgilendirici
broşürler ve kitaplar hazırlanmakta, çeşitli etkinlikler, paneller ve tanıtım faaliyetleri
düzenlenmektedir. Bununla birlikte, sistem içinde çalışan personelin niteliklerinin
belirlenmesine ilişkin paket bir program oluşturulmaya çalışılmaktadır. Aksaklıklara ve
ihtiyaçlara göre uygulama birliği sağlamak ve ortak hareket etmek için, ilgili kişi, kurum ve
kuruluşlara eğitim verilmektedir.
Verilen hizmetin kalitesini ve elde edilen memnuniyeti ölçmek için telefonla anketler
yapılmaktadır. Şimdiye kadar hizmetten yararlanan mağdur ve tanıkların %65’nin verilen
hizmetlerden memnun olduğu tespit edilmiştir.
Yetkililer tarafından yapılan çalışmalar genel olarak değerlendirildiğinde, son iki yılda
çok iyi şeyler yapıldığı, ancak yapılan yanlışların ve mevcut eksikliklerin ilerleyen süreçlerde
giderilmesi ile daha iyi hizmet verebileceği düşünülmektedir.
2008 yılında Kuzey İrlanda’da 100.000 olayın polise intikal ettiği (birçok olay bizde
olduğu gibi adli mercilere yansımadan olay yerinde anlaştırılarak çözülmekte), ancak çok az
sayıda mağdur tespit edilebildiği, yaklaşık 27.000 kişinin bu birime ulaşabildiği belirtilmiştir.
IV- Kuzey İrlanda Mağdur Müdahaleleri
1- Bilgi:
Mağdurlar
dava
süreci
ve
sonuçları
hakkında
bilgilendirilmektedir.
Bilgilendirme çalışmaları Ceza Adalet Sistemi içinde hizmet veren kurumlar ile diğer
mağdur kurumları tarafından yürütülmektedir.
2- Dahil Olma: Mağdurlar dava sürecine ve kararlara dahil edilmektedir.
3- Uygulamalı Destek/Koruma: Mağdurlara ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından güven
ilişkisine dayalı olarak, tüm müdahalelere ulaşma konusunda yardım edilmekte ve
kişisel koruma sağlanmaktadır.
4- Mali Tazminat: Mevzuat tarafından desteklenen açık bir sistem yoluyla mağdurların
mali zararları giderilmektedir.
5- Danışmanlık: Mağdurların, ihtiyaç ve beklentilerine uygun danışmanlık hizmetlerine
kolay ve hızlı erişimleri sağlanmaktadır.
6- Onarım Seçenekleri: Mağdurlar, hükümlü ile dolaylı yollardan bilgi alışverişinde
bulunabilmekte ya da hükümlü ile toplantı (uzlaşma toplantısı) yoluyla biraraya
26
gelerek doğrudan bilgi alabilmektedir. Uzlaştırma toplantılarında, mağdurların destek
alacağı kişiler de bulunabilmektedir.
Mağdurlarla çalışan tüm kurum ve kuruluşlar, Veri Koruma Yasası hükümleri
çerçevesinde bilgi paylaşımında bulunabilmektedir. Bu yasa, diğer kurumlardan alınan
bilgilerin gizliğinin sağlanması ve başka şekilde kullanılmasını ve paylaşılmasını önlemeye
yönelik bir yasadır.
V- Mağdur/Ceza Adalet Kurumu
Kuzey İrlanda’da çeşitli ceza adalet ve mağdur kurumları, suç mağdurlarına
müdahaleler ve hizmetler sunmakta; mağdurlara yönelik hizmetlerde koordinasyon hükümet
tarafından sağlanmaktadır. Hükümet mağdurlara yönelik hizmetleri, çeşitli rolleri ve
sorumlulukları ana hatlarıyla belirleyen “Uygulamaya Yönelik Mağdur Yasası”, “Mağdur ve
Tanık Polis Birliği” ve “5 Yıllık Mağdur ve Tanık Stratejisi” ile düzenlemektedir.
Mağdurlarla çalışan her kurumun bir ‘mağdur politikası’ bulunmakla birlikte, tüm
kurumların katıldığı düzenli toplantılarla mağdura yönelik ortak yaklaşım da korunmaktadır.
Mağdur / Ceza Adalet Kurumu içinde mağdurlarla ilk irtibat suç tahkikatı sırasında
polis tarafından kurulmaktadır. Bu süreçte mağdurlar polis tarafından, mağdurlara yönelik
hazırlanan broşürler aracılığıyla bilgilendirilmekte, broşürde her mağdur grubu için farklı
düzenlenmiş bulunan formdan uygun olanı doldurularak, form denetimli serbestlik kuruluna
gönderilmektedir. Dava sürecinde, kovuşturma ve hüküm verilme aşamasında ise mağdur,
savcılık ve mahkeme tarafından bu süreç ve aşamalar hakkında bilgilendirilmektedir.
Mahkeme sürecinde mağdurlara, hükümet destekli iki kurum olan Kuzey İrlanda
Mağdur Destek Kurumu (Victim Support) ile Çocuklara Yönelik Zulmü Önleme Ulusal
Derneği (NSPPC- National Society fort he Prevention of Cruelty to Children) tarafından
Mağdur ve Tanıklar İçin Özel Tedbirler hakkında bilgiler verilmekte, mağdurlara mahkeme
yoluyla destek sağlanmaktadır. Ayrıca Kuzey İrlanda Mağdur Destek Kurumu tarafından her
mağdura suç zamanında Duygusal ve Uygulamalı Destek, Tazminat Tavsiyesi, Mahkeme
Tanık Desteği hizmetlerine ilişkin bilgi verilmektedir.
Suçlunun cezaevinde bulunduğu süreçte ise, cezaevinde hizmet veren mağdur servisi
tarafından mağdurlara Tutuklu Salıverme Mağdur Bilgilendirme Programı uygulanmakta, bu
kapsamda mağdurlar salıverilme süreci hakkında bilgilendirilmektedir.
Ayrıca,
denetimli
serbestlik
hizmetleri
kapsamında
mağdurlara
“Mağdur
Bilgilendirme Programı”, ciddi suçlarda destek vermek üzere Tazmin Kurumu tarafından mali
tazminat, hükümet destekli Kadın Yardım Kuruluşu (NEXUS) tarafından aile içi şiddet ve
cinsel suç mağdurlarına danışmanlık ve uygulamalı destek verilmekte, Mağdur ve Tanık Polis
27
Birliği ile Cinsel Şiddet ve Aile İçi Şiddet Strateji Grupları tarafından mağdurlara verilen
hizmetleri geliştirmek ve koordine etmeye yönelik stratejiler ile uygulama kuralları vs. ilişkin
çalışmalar yürütülmektedir.
VI- Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu’nda Mağdur
Mağdurlara yönelik hizmetlerinin temel amacı, suçu ve suçtan kaynaklanan zararı
azaltmaya yardımcı olmaktır.
Mağdurlara, Hüküm Öncesi Raporlar, Hükümlü Çalışma Programları(Mağdur
Farkındalığı), grup programları,
İnfaz / Çok Kurumlu Risk Yönetimi, personel eğitimi,
mağdurlar ve onarıcı adalet politikaları, mağdur araştırmaları, Mağdur Bilgilendirme
Programları başlıkları çerçevesinde hizmet verilmektedir.
Hüküm Öncesi Rapor’da, hükümlünün mağdura verdiği zararın farkına varmasını
sağlama amacına yönelik bir bölüm bulunmaktadır. Ayrıca, Hükümlü Çalışma Programları
hükümlüyle yürütülen bireysel çalışmalarda veya grup çalışmalarında mağdur farkındalığı
üzerinde mutlaka durulmakta; işlenen suç ile birlikte mağdurun uğradığı zarar hakkında
hükümlüye bilgi verilmektedir. Hükümlü, toplum içersisinde tutuluyorsa, mağdurun çok
kurumlu bilgilendirilmesi yapılmaktadır.
VII- Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu’nda Mağdur Hizmetleri
Suç Mağdurlarının İhtiyaçları: Mağdurlara yönelik hizmetlerde suç mağdurlarının
iki temel ihtiyacı üzerinde durulmaktadır. Bunlardan birincisi, güvende olduğunu hissetme
ihtiyacı, ikincisi kendi hayatını kontrol etme ihtiyacıdır. Bu kapsamda suç mağdurları iki
temel ihtiyaç çerçevesinde, ceza adalet sistemini anlamak konusunda yardım, suçlu hakkında
bilgi ve sorularına yanıt alma, kişisel koruma, hukuki yardım, mahkeme ve sistem kararlarına
katılım konusunda bilgi, zararın tazmini ve çalınan malların iadesi, hükümlünün hesap
vermesi, durumdan bazı olumlu gelişmelerin ortaya çıkması, diğer kurumlar hakkında bilgi,
psikolojik danışmanlık ve destek, özür, onarıcı müdahale seçeneğinin bulunması gibi
konularda desteğe ihtiyaç duymaktadır.
Mağdurlara yönelik hizmetlerde, mağdurların ağırbaşlı, adil ve saygılı muamele
görme, zamanında ve doğru bilgilendirme, pratik hayata yönelik yardım, başka bir
mağduriyetten korunma, tazminat vb. ile bazı vakalarda suçun yarattığı duygusal etkiyi ele
almak amacıyla danışmanlık ve destek veya ceza adalet sistemi konusunda yardım büyük
önem taşımaktadır. Bu nedenle mağdurlara yönelik çalışmalar, mahremiyete uyan bir hizmet,
kültürlerine saygı, herkes için fırsat eşitliği, ücretsiz / erişilebilir hizmetler, profesyonel/
kaliteli hizmet ilkeleri çerçevesinde yürütülmektedir.
28
Mağdur Bilgilendirme Planı: Plan, 2002 tarihli Kuzey İrlanda Adalet Kanunu’nun
mağdurun bilgilendirilmesine ilişkin hükümleri içeren 68 ve 70’inci maddeleri gereğince
oluşturulmuş ve 1 Temmuz 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Planın amacı kayıtlı mağdurlara; cezaevinden geçici salıverme veya kesin
salıvermeyle ilgili bilgileri alma fırsatı, salıvermeyle ilgili yazılı bilgi alma fırsatı vermektir.
Bu plandan; suç mağduru, suç mağdurunun anne ve babası ve yakın akrabası, vasisi,
bakımını üstlenmiş kişiler faydalanabilmektedir.
Bu plan tüm hükümlüleri kapsamaz, yalnızca yetişkin hükümlüleri, hakkındaki hüküm
Kuzey İrlanda’da verilmiş veya cezasını Kuzey İrlanda’da çekmek üzere kalıcı olarak
nakledilmiş hükümlüleri ve 6 ay veya daha uzun süreyle cezaya çarptırılmış hükümlüleri
kapsamaktadır.
Mağdur Bilgilendirme Planı kapsamında; hükümlü hakkında geçici salıvermenin
ayrıntıları, cezaevinden kesin salıverme zamanı (ay veya yıl olarak verilir, tam tarih
verilmez), salıverme anında belirlenecek salıverme koşulları (hükümlüye ilişkin detaylı
bilgiler salıvermeye yakın bir zamanda verilir), söz konusu salıverme koşullarına dair
hükümlülerin cezaevine geri dönmesiyle sonuçlanacak ihlalleri (hükümlü salıverme
şartlarından birini yerine getirmezse tekrar tutuklanır, hükümlü kaçarsa mağdura bilgi
verilmesi zorunludur) hakkında bilgi verilmektedir. Bununla birlikte, hükümlü de mağdura
kendisi ile ilgili bilgi verildiği konusunda bilgilendirilmektedir. Ancak, her iki tarafa da risk
oluşturacak kadar ayrıntılı bilgi verilmez.
Bir mağdurun, “Mağdur Bilgilendirme Planı”na kayıt yaptırması için Kuzey İrlanda
Denetimli Serbestlik Hizmetleri mağdura (kurumun irtibat bilgilerini de içeren) başvuru davet
yazısı göndermekte, 8-10 hafta içerisinde mağdurdan başvuru gelmezse hatırlatma amaçlı bir
yazı daha gönderilmektedir.
Plana katılmak gönüllüğe bağlıdır. Bir mağdur bu plandan yararlanmak üzere
başvurduğunda o mağdura dair ayrıntılar, mağdurun kayıt yapma hakkının meşruluğunun
teyit edilmesi amacıyla Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu Ceza Adalet Birimi
tarafından doğrulanmaktadır. Plana katılan mağdur için polise bilgi verilir ve plan işleme
konulur.
Mağdur Bilgilendirme Planı’nın tanıtımı, gönüllü ve kamu kuruluşlarına (hastane,
kütüphane, diş klinikleri vb. yerler) gönderilen yazılar,
afişler, gönderilen yazılar, ilgili
kurumlara yapılan konferanslar, mağdurlar tarafından doldurulan değerlendirme formları
aracılığıyla yapılmaktadır.
Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Mağdur Planı, bir hükümlü salıverildiğinde ve
hakkında bir cezaevi denetimli serbestlik kararı olduğunda, mağdurla temasa geçer ve
29
kendileri ile ilgili ayrıntıları Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Merkezine vermeyi isteyip
istemediklerini sorarlar ve böyle bir durumda ayrıntıların paylaşılmasına yetki veren bir
salıverme formunun imzalanması gerekmektedir.
Şiddet ve cinsel suç mağdurları, plandan daha çok yararlanmaktadır. Müebbet hapis
cezası verilen hükümlülerin mağdurların katılım oranı % 38’dir. Plana dahil olup daha sonra
bundan vazgeçen mağdurların, telefon yoluyla bunu beyan etmeleri yeterlidir.
Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu Mağdur Bilgilendirme Programı:
Mağdur Bilgilendirme Programı, Ceza Adaletini Gözden Geçirme Tavsiyeleri (2000),
diğer denetimli serbestlik hizmetleri ile 2004 Yılı Denetimli Serbestlik Araştırması’ndan
alınan (araştırma sonuçları, ceza adalet sisteminin mağdurlar açısından destekleyici olmadığı,
mağdurların Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu’nun rolü hakkında hiç bilgi sahibi
olmadıkları ya da çok az bilgileri olduğunu göstermiştir) bilgilerden yola çıkarak, Mağdur
Destek Kurumları ile diğer ceza adalet ve mağdur kurumlarıyla ortak geliştirilmiş; 25 Ekim
2005 yılında Kuzey İrlanda Ceza Adalet Kararı (2005) ile uygulanmaya başlanmıştır.
Program, çeşitli ceza adalet ve mağdur organizasyonları yoluyla tanıtılmıştır.
Programın amaçları:
-
Ulaşılabilir, anlayışlı, saygılı ve destekleyici bir biçimde ilgili bilgileri vermek yoluyla
mağdurları güçlendirmek,
-
Denetimli serbestlik hükmü verildiğinde, mağdurlara entegte bir hizmet sunabilmek
amacıyla diğer ceza adalet kurumları ve mağdurlara yönelik organizasyonlarla ortak
çalışmalar yapmaktır.
Program kapsamında mağdurlara verilen bilgi destekleyici bir biçimde sunulmalı,
mağdura tercih hakkı sunmalı, program bilgi ve destek verme konusunda kurumlar arası
yaklaşımla hareket etmelidir.
Programın Temel Değerleri:
1- Suç mağdurlarının ihtiyaçları ve hakları Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik
Kurulu’nun çalışmaları açısından son derece önemlidir.
2- Mağdurlara kibar ve saygılı davranılacaktır.
3- Suç mağdurlarıyla yapılan çalışmalar onların bilgisi ve rızası dâhilinde yapılacaktır.
4- Mağdurların gizlilik ve güvenlik hakları onlarla yapılan çalışmalarda dikkate
alınacaktır.
5- Eşitlik, insan hakları ve iyi ilişkiler ilkelerine bağlılık tamdır.
30
6- Mesleki kurumlar arası ortaklıklar mağdurun yüksek yararınadır.
7- Hem mağdurların hem de hükümlülerin ihtiyaç ve haklarını dengede tutmaya çaba
gösterilecektir.
8- Uygulamalarda yapılan araştırma ve değerlendirmelerin etkili olması sağlanacaktır.
Programda Mağdurun Tanımı:
Mağdur;
-
Bireysel olarak mağdurun kendisi,
-
Mağdur adına hareket eden kişi,
-
Ölen suç mağdurunun ailesinin bir üyesi (adam öldürme suçlarında ),
-
Bu sınıflara giren tanıklardır
Mağdurla Bağlantının Kurulması:
Mağdurlarla bağlantı; broşür (Denetimli Serbestlik Kurulu tarafından geniş çaplı
dolaşım ve iş birliği/ koordinasyon yapılan ortaklar) vasıtasıyla, mağdurun tercihine göre
telefonla, yazılı olarak ya da yüz yüze Mağdur İrtibat Görevlileri
(MİG) tarafından
kurulmaktadır. MİG’ler mağdur çalışmaları eğitimini tamamlamış sosyal hizmet uzmanlarıdır.
Mağdurlara Verilen Bilgi:
Mağdurlara; program kapsamında genel bilgiler ve denetim gereklilikleri, ihlal
prosedürü/ tekrar mahkeme hükmü, Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu denetiminin
neler içerdiği, Kurumlararası Risk Değerlendirmesi/ Yönetiminin nasıl çalıştığı, diğer mağdur
ve destek kurumlarıyla nasıl irtibata geçildiği vb. konularda bilgi verilmektedir.
Hapis cezalarının % 65’ten fazlası, haklarında denetimli serbestlik kararı verilen
tutuklulardır.
Cezaevi Mağdur Bilgilendirme Programı, hükümlü halen cezaevindeyken
mağdura bilgi sağlarken, Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu Mağdur Bilgilendirme
Programı’nda ise hükümlü toplum içinde denetim altında tutulurken mağdura bilgi
verilmektedir.
Mağdurları
bilgilendirme
sürecinde,
hükümlülere
mağdurla
ilgili
bilgi
verilmemektedir.
Programda Mevcut Durum:
Program kapsamında bugüne kadar, 424 mağdurla yaklaşık 1424 görüşme yapılmıştır.
Bunların % 88’i telefonla veya yüz yüze görüşme biçimde gerçekleşmiştir. Mağdurların %
76’sı hükümlü risk değerlendirmesi/ yönetimi konusunda bilgilendirilmiştir. Bazıları medya
ve parlamenterlerin ilgi gösterdiği yüksek profilli vakalardır. Cinsel istismar ve şiddet
31
mağdurlarının hizmet kullanımı yüksektir (% 64). Mağdurların % 96’sı Kuzey İrlanda
Denetimli Serbestlik Kurulu Mağdur Bilgilendirme Programı’ndan aldıkları bilgilerden
memnun olduklarını ifade etmiştir. Mağdurların % 87’si Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik
Kurulu’nun çalışmaları konusunda program vasıtasıyla bilgi sahibi olmuşlardır.
VIII- Kuzey İrlanda Mağdur Destek Kurumu (Victim Support)
Kuzey İrlanda Mağdur Destek Kurumu, suçtan zarar gören mağdurları bilgilendirme
ve onlara psiko-sosyal destek vermek amacıyla, gönüllülük esasına göre kurulmuş, hükümet
destekli bir sivil toplum kuruluşudur. Kuzey İrlanda’da yedi merkezi bulunmaktadır.
İdari Yapı: Mağdur Destek Kurumu hizmetlerini, bir başkan ve Kamu Hizmetleri,
Tanık Hizmetleri, Tazminat İşleri, Gönüllüler ve Personel İşleri ile Hukuk Müşavirliği
bölümlerinden sorumlu bir müdür aracılığıyla yürütülmektedir. Ayrıca her bir bölümün de
ayrı müdürü bulunmaktadır ve bu müdürler tüm bölümlerin müdürüne karşı sorumludurlar.
Bölge merkezlerinde ise yedi birimi bulunan kurumun, her biriminde 4 çalışanı
bulunmaktadır. Bunların her biri kendi bölgelerinde; kayıt işlemlerine bakmakta, merkez
birimle iletişime geçmekte, gönüllü çalışanları kabul etmektedir. Ayrıca, tazminat kısmı ile
ilgilenmekte ve polisle bağlantı kurmaktadırlar.
Finansman: Yaklaşık 30 yıldır faaliyet gösteren Mağdur Destek Kurumu’nun
finansmanı hükümet ve kuruma yapılan bağışlar aracılığıyla sağlanmaktadır. Kurum, mağdur
hizmetlerini yürütmek üzere hükümetten her yıl iki milyon Pound almakta; buna karşılık
hükümete, yapılan hizmetlere ve hükümet tarafından sağlanan parasal kaynağın nasıl
kullanıldığına ilişkin düzenli olarak rapor sunmaktadır (Raporlar, aylık, üç aylık ve yıllık
olara hazırlanmakta ve hükümetin ilgili kısımlarına sunulmaktadır).
Personel Durumu: Kurumun altmış ücretli çalışanı, yaklaşık yüz gönüllü çalışanı
bulunmaktadır. Kurum çalışanları için özel uzmanlık şartı bulunmamaktadır. Çalışanlar,
hizmet vermeye başlamadan önce üç günlük özel bir eğitime tabi tutulmaktadır, bununla
birlikte tanıklarla çalışacak personele iki günlük bir ek eğitim verilmektedir.Gönüllü
çalışanlar ise kurum çalışanları tarafından sürekli takip edilmektedir.
Diğer
Kurumlarla
İşbirliği:
Suç
mağdurlarına
destek
konusunda,
devlet
kurumlarıyla konut, sağlık, tazminat vb. konular için irtibata geçilmekte; polis ve mahkemeler
ile koordinasyon içinde çalışılmaktadır.
Kuzey İrlanda’da, Mağdur Destek Kurumu dışında özel konularda (şiddet, taciz...)
çalışan çok sayıda mağdur kurumu bulunmaktadır ve tüm kurumlar kendine özel alanlarda
uzmanlaşmıştır. Mağdur Destek Kurumu, mağdurların ihtiyaçları doğrultusunda mağdurlarla
çalışan diğer sivil toplum kuruluşlarıyla irtibat kurmaktadır. Ayrıca aynı işin iki kez
yapılmasını önlemek ve kaynakların etkili kullanılmasını sağlamak amacıyla bu kurumlarla
32
işbirliği ve koordinasyon içinde çalışmakta; mağdurlarla çalışan tüm sivil toplum
kuruluşlarının hizmetlerini hükümet adına koordine etmektedir.
Mağdurlarla İrtibat:
Mağdurlar kuruma, polis, mahkeme ve ilgili kurumlar
aracılığıyla başvurmakta, mağdurlarla ilk irtibat söz konusu yönlendirmeler sonucunda
yapılmaktadır. Bununla birlikte mağdurlar, broşür, afiş vb. tanıtım araçları vasıtasıyla
edindikleri bilgiler doğrultusunda da kuruma direkt başvurabilmekte; Mağdur Destek
Kurumu’nun internet sayfasından da (telefon veya mektupla başvurmak istemeyenler)
iletişime geçebilmektedirler.
Mağdurlara Verilen Hizmetler: Mağdurların tanık olarak mahkemeye çıkmaları
durumunda, onlara destek olmak amacıyla kurum tarafından “Tanık Hizmetleri”
verilmektedir. Tanık hizmetleri kapsamında, mağdurlar mahkeme süreçleri ve usullerine
ilişkin bilgilendirilmektedir.
Her mahkemede Mağdur Destek Kurumu’na ait bir oda ve 2 ücretli çalışanı ile o
bölgede bulunan gönüllü çalışanları bulunmaktadır. Mağdurlara bu çalışanlar tarafından
tanıklık öncesi bekleme sürecinde, tanıklık sırasında duruşma salonunda ve tanıklık
sonrasında mağdurlara destek verilmektedir. Ancak bu desteğin, tanıklık yapılacak konunun
içeriğini tartışmaya, mağdura tanıklık konusunda taktik vererek akıl hocası olma vb.
durumlara yol açmayacak şekilde, yalnızca kaygının giderilmesi ve rahatlatmaya yönelik
olmasına dikkat edilmektedir. Bu süreçte mağdura, duruşma öncesi mahkeme salonunun
gezdirilmesi, mahkeme süreci hakkında bilgi verilmesi, mahkeme sonrasında verilen kararın
anlaşılmasının sağlanmasına yardımcı olunması gibi konularda destek sağlanmaktadır.
Bazı durumlarda hükümden sonra (iyileştirici adalet çercevesinde) mağdura suçlu ile
ilgili küçük bilgiler verilmekte, bazı durumlarda da her iki taraf bir araya getirilerek
anlaştırmaya çalışılmaktadır.
Mağdurların bilgilendirilmesi için (polis ve mahkeme sürecinde) çok sayıda broşür ve
kitapcık hazırlanmıştır. Eğer suçlu cezaevinden serbest kalacaksa ya da denetim altında
tutulacaksa bu durumla ilgili olarak mağdura bilgi verilmektedir. Mağdurun suç ve suçlu
hakkında ne düşündüğüne bakılmakta ve ona göre görüşmeler yapılmaktadır. Aşırı derecede
suçun etkisinde kalan mağdurlara psikolojik destek verilmektedir. Bu süreçte, başka bir sorun
tesbit edilirse konuyla ilgili çalışan kurumlara yönlendirme yapılmaktadır.
Mağdurun dava ile ilgili bilgilendirmesi ile birlikte, maddi zararlarının karşılanması
için gerekli girişimlerde bulunulmakta, mağdurlar bu konuda yönlendirilmektedir.
Mağdurun dinlenmesi, tüm hizmetlerde temel teşkil ettiğinden, öncelikle mağdur özel
odalarda ve iki uzman tarafından dinlenmekte ve mağdurun hissettikleri anlaşılmaya
çalışılmaktadır. Bu görüşmeler sırasında ihtiyacın ve zararın belirlenebilmesi amacıyla çeşitli
33
formlar doldurulmakta, mağdurlara verilebilecek tazminat konusu belirlenmektedir. Bu
süreçte mağdurun avukat ihtiyacı var ise, mağdura avukat sağlanmaktadır.
Kurum verilerine göre, 2008 yılında Kuzey İrlanda’da 108.000 suçtan zarar gören
mağdur bulunmaktadır. Bununla birlikte yaklaşık aynı sayıda polis kayıtlarına girmeyen (polis
bazı olayları savcılığa gitmeden anlaşma yoluyla çözmektedir) mağdur mevcuttur. 2008
yılında kuruma 30.000 civarında mağdur başvurmuştur.
Mağdurlar, dava kapandıktan yıllar sonra da kurumdan yardım alabilmektedir.
Mağdurlar, kurumun hizmetlerinden memnun kalmamaları halinde bunu kurumun Şikayet
Birimi’ne bildirmektedirler.
Kurumun, polis ve savcılıklarla protokolleri bulunmakta, bu kurumlarla bu protokol
çerçevesinde çalışmaktadır.
IX- Kuzey İrlanda Tazminat Kurumu
Kuzey İrlanda Tazminat Kurumu 1977 yılında kurulan, Adalet Bakanlığı’nın
görevlendirdiği, ancak bağımsız yönetilen bir kamu kurumudur. Mağdurların suç nedeniyle
karşılaştıkları fiziksel ve psikolojik zararlar ile mala yönelik zararların (mal tazmini, Protestan
ve Katolikler arasında yaşanan çatışmalardan dolayı Birleşik Krallık’ta yalnızca Kuzey
İrlanda’da mevcuttur) giderilmesine yönelik tazminat işlemlerini yürütmektedir. Finansmanı
Kuzey İrlanda Ofisi tarafından sağlanmakta; gözetim ve denetimi Adalet Bakanlığı ile
bağımsız çalışan kurumlar (Kuzey İrlanda Ceza Adalet Sistemi Gözetim ve İzleme Kurumu)
tarafından yapılmaktadır.
Kurum tarafından, bütün yaralanmalara tazminat ödenmektedir, fakat trafik
yaralanmaları, herkesin trafik sigortasını yaptırması zorunlu olduğundan buna dâhil değildir.
Tazminat ödemesi en düşük 1000 Pound’dur (Yönetmelikle belirlenen miktar). Bu
nedenle küçük yaralanmalar bu kurum tarafından değerlendirilmeye alınmamaktadır.
Tazminat ödemelerinde üst sınır yoktur (İngiltere’de 500.000 Pound); ancak üst sınır
belirlemeye yönelik bir çalışma yapılmaktadır.
Mağdurun tazminat alabilmesi için 48 saat içerisinde suçu polise bildirmesi ve 28 gün
içerisinde Tazminat Kurumu’na başvurması, üç ay içinde de başvurunun tamamlanması
gerekmektedir. Ancak mağdur suç sonrasında başvuruyu yapamayacak (ağır yaralı, yoğun
bakıma alınma, koma vb.) durumda ise başvuruda süre şartı iki yıla kadar uzatılmaktadır.
Söz konusu tazminatlarda zamanaşımı süresi iki yıldır, fakat cinsel suç mağduru
çocuklar için zamanaşımı süresi 21 yaş olarak belirlenmiştir. Bir kişi, birden fazla suçun
mağduru olmuşsa, her bir suç için ayrı tazminat değerlendirmesi yapılmaktadır.
Mağdurlar başvurularını direk kuruma yapmaktadırlar. Suç sonucunda mağdur
ölmüşse, gelir kaybına uğrayan eşi, çocukları, bakmakla yükümlü olduğu annesi, babası ya da
34
akrabaları da başvurabilmektedir. Bu durumlarda daha çok mağdurun yoksunluk durumuna
(gerçek ve maddi) bakılarak tazminat ödenmektedir. Eğer eşler ayrı yaşıyorsa, gelir kaybının
olmadığından hareketle, tazminat miktarı az tutulmakta veya tazminat ödenmemektedir.
Ayrıca polisler de görevleri başında iken uğradıkları zararlar için Tazminat Kurumu’na
başvuru yapabilmekte; ülke içerisinde herhangi bir şekilde (turist veya görevli olarak) belli bir
süre bulunanlara da tazminat ödemesi yapılmaktadır.
Mağdurların kuruma başvurularında hiçbir şekilde ücret talep edilmez. Bununla
birlikte, suçun tazmini için suçlunun da herhangi bir yükümlülüğü bulunmamaktadır, yani
tazminat miktarı suçu işleyenden alınarak mağdura aktarılmaz ve suçludan herhangi bir para
talep edilmez.
Mağdur kuruma başvurduktan sonra, Tazminat Kurumu söz konusu başvuru ile ilgili
değerlendirmeyi yapmakta, polis ve mağdur destek kurumları ile gerekli yazışmaları
tamamlamaktadır. Başvuru geldikten hemen sonra Tazminat Kurumu tarafından, suçun işlenip
işlenmediğine dair düzenlenen polis raporu istenmekte ve bu rapor geldikten sonra mağdurun
suçtan etkilenme düzeyini belirlemek amacıyla doktor raporuna başvurulmaktadır. Suçla ilgili
doktor raporu için ilk başvurulan kişi mağdurun kendi doktoru olmaktadır. Fakat bu rapor
inandırıcı bulunmaz ya da detaylı bir doktor raporuna ihtiyaç duyulursa, bu raporun alınması
için Tazminat Kurumu tarafından başka bir doktor muayenesi yaptırılabilmektedir. Bunun
ödemesi Tazminat Kurumu’na aittir. Bu raporlar sonucunda kurum değerlendirmesini
yapmakta ve mağduriyet kabul edilirse, savcının takipsizlik kararına bakılmaksızın tazminat
verilmektedir. Mağdura ödenecek tazminat miktarı, değerlendirme ve karar verme
niteliklerine sahip personel tarafından belirlenmektedir.
Mağdur suçun aydınlatılması ile ilgili savcı ve polisle işbirliği içinde değilse ve
mahkeme bitene kadar ilgili kurumlarla işbirliği yapmıyorsa tazminat hakkını kaybetmektedir.
Bununla birlikte, mağdur bir suç işlemiş ya da bir suça yardım ettiyse ve bir terör grubuna
üyeyse bu mağdurun tazminat hakkı bulunmamaktadır. Yapılan incelemeler sonucunda
mağdura yanlış bir ödeme yapıldığı fark edilirse, tazminat ödemesi mahkeme yoluyla geri
alınmaktadır.
Mağdurun karakteri ve yaşama biçimi tazminatlarda önemlidir. Bu nedenle, yapılan
değerlendirmelerde mağduru adli kayıtlarına ve rehabilitasyon ihtiyacının olup olmadığına
bakılmaktadır. Mağdur daha önceki dönemlerde bir suç işlemişse puanlama sistemine tabi
tutulmakta; mağdurun suç/suçlarına, suç derecesine, suçun işlendiği zamana bakılarak 10
üzerinden puanlama yapılmaktadır. Eger puanlama (her suç bir ceza puanıdır) yüksek çıkarsa
ödenecek tazminat miktarı da düşmektedir. Sabıkalı mağdurların çoğu trafik suçu nedeniyle
35
sabıka almıştır. Bu durumda olan mağdurların (2002 'den beri) % 10'unun ya tazminat miktarı
düşürülmüş ya da bu mağdurlara hiç ödeme yapılmamıştır.
Mağdur, belirlenen tazminat miktarını kabul etmezse Tazminat Kurumu’nun Şikâyet
Birimi’nden (2002'deki yeniden yapılanma süreci öncesinde şikâyet direk mahkemeye
yapılmaktaydı) değerlendirme sürecinin yeniden gözden geçirilmesini isteyebilmekte; bunun
sonucunda tazminat miktarı yeniden değerlendirilmektedir.(Tazminat Kurumu bu tür
başvurular sonucu şimdiye kadar % 20-30 oranında tazminat miktarında değişiklik yapmıştır).
Ancak, mağdur yeni kararı da kabul etmezse bağımsız başka bir kuruma ya da mahkemeye
başvurabilmektedir.
Böyle
durumlarda
mahkemeler
sürecin
yeniden
incelenmesini
isteyebilmektedir (ki bu durumda süreç yeniden başlatılmaktadır). Bunun sonucunda
mahkeme, Tazminat Kurumu tarafından verilen kararı kabul edebilmekte ya da tazminatın
fazla verilmiş olabileceğine bile hükmedebilmektedir.
Tazminata ilişkin başvuruların % 40’ı Mağdur Destek Birimi aracılığı ile alınmaktadır.
Mağdurların %60’ı ise (broşür, afiş vb. yollardan edindiği bilgilerle) direk ya da avukatları
aracılığı ile başvurmaktadır.
2008 yılı içerisinde 523 yaralama, 725 mala zarar verme olayı sonucunda 34,5 milyon
Pound ödeme yapılmıştır. Başvuruların % 50’ sine tazminat verilmiştir.
X- Kuzey İrlanda Ceza Adalet Sistemi Gözetim ve İzleme Kurumu
Politik bir anlaşma sonucu kurulmuş, hükümetten bağımsız, kendi kendine
oluşturulmuş bir kurumdur. Tüm adalet sistemi bu kurum tarafından incelenmekte ve
değerlendirilmektedir. Yirmi kurum, bu kurumun inceleme alanı içindedir, fakat kurumun asıl
odağını altı kurum oluşturmaktadır. Bunlar; polis birimi, savcılık, cezaevi birimleri, denetimli
serbestlik birimleri, mahkemeler, gençlik adalet sistemi ve halkın (gönüllü çalışanların)
oluşturduğu organizasyonlardır.
Kurum; başkan, başkan yardımcısı, 7 gözetimci ve yardımcı gruplar olmak üzere
toplam on altı kişiden oluşmaktadır.
Kurumun gözetim felsefesini, gelişmeye açıklık, bahane bulmama, tarafsız olma,
başka organizasyonlar ile birlikte inceleme ve iyi motive etme oluşturmaktadır.
Gözetim
yöntemi,
kurumların
kendini
değerlendirmesi,
diğer
kurumların
değerlendirmesi ve incelemesi, veri analizidir. Sistemin iyi işleyip işlemediğine karar
vermeden önce, kurumlara kendilerine ilişkin değerlendirmeler sorulmakta, daha sonra bu
kurumlarla irtibat halinde olan diğer kurumlarla iletişime geçilerek bilgi toplanmakta ve elde
edilen bilgiler değerlendirilerek kalite incelenmesi tamamlanmaktadır. Bu incelemeler
36
raporlaştırılmakta ve bu çerçevede kurumların yapması gerekenler belirlenmektedir.
Hazırlanan raporlar parlamentoya sunulmakta; yapılması gerekenler ilgili kuruma
bildirilmektedir. İki yıl sonra, kuruma yapılması tavsiye edilenlerin yerine getirilip
getirilmediği incelenerek, sistem takip edilmektedir. (Gözetim Yöntemi: Kurumlarla görüşme,
bilgi analizi, gözetim yapılan kurumun işbirliği içinde çalıştığı kurumlardan bilgi alma,
bulguların tamamlanması, eksiklik ve aksaklıkların tespit edilmesi ve raporlama, rapor
sonuçlarının incelenen kuruma bildirilmesi ve bu kurumdan eksikliklerin giderilmesi için
eylem planının istenmesi, izlemeye yönelik eylem planının oluşturulması, eylem planı
doğrultusunda iki yıl sonra tekrar kontrol yapılması.)
Çalışmalarını beş yıldır sürdüren kurum, şimdiye kadar 40 inceleme yapmış, bu
incelemeler sonucu farklı kademelerde başarı sağlamıştır. Bu süreçteki en önemli üç ana
incelemeyi, 2005 yılında kurulan Mağdur-Tanık Bilgilendirme Birimi, Tazminat Kurumu ve
Gençlik Konferansı incelemeleri oluşturmaktadır. Bu incelemelerin raporlarında, mağdurların
avukata üst düzeyde ihtiyaç duyduğu, suçlu haklarının mağdur haklarından daha önemli
görüldüğü, mağdurların adalet sistemi tarafından iyi korunmadığı,
mağdurlarla çalışan
kurumların kendi aralarında çok verimli çalışmamalarına karşılık, gönüllü kurumların bu
alanda daha aktif çalıştıkları, mağdurların ihtiyaçlarına yönelik hizmetlerin iyi yönetilmediği
kurumlar arası çalışmada koordinasyonun tam olarak sağlanmadığı sonuçları yer almıştır. Bu
sonuçlardan yola çıkılarak tespit edilen eksiklikler konusunda incelenen kurumlara yapılması
gerekenlere ilişkin otuz yedi maddelik bir tavsiye listesi sunulmuştur. İki yıl sonra kurumlar
tekrar incelendiğinde otuz yedi maddelik tavsiye listesinin yirmi beşi (Mağdur-Tanık
Stratejisi’nin
oluşturulması,
tüm
kurumların
Mağdur
Politikası’nın
geliştirilmesi,
mahkemelerde tanıklara hizmet veren servis alanlarının ve sayılarının artırılması vb. )
tamamlanmıştır.
Kurum, hükümete önerilerde bulunma, kamuoyunu ceza adalet sisteminin işleyişi
hakkında haberdar etme ve kamuoyuna bilgi verme vb. görevleri yerine getirmektedir.
Kurumun incelemelerinin büyük çoğunluğu hükümet tarafından desteklenmiştir. Kurum
tarafından yapılan inceleme sonuçları, kurumun denetlenmesini sağlama amacına yönelik
değildir ve kurum tarafından verilen tavsiye listeleri zorlama içermez. Amaç, açık ve net bir
adalet sisteminin kurulmasıdır. Bu çalışmalar, kamusal düzenin oluşturulması ve
değerlendirilmesi için etkili olmaktadır.
XI- Sonuç ve Değerlendirme
Kuzey İrlanda’da mağdur hizmetleri, ceza adalet sistemi içinde yer alan tüm birimlerle
bağlantılı olarak sürdürülmekte ve bu hizmetlerin yürütülmesinde her birim sorumluluk
taşımaktadır. Kuzey İrlanda’da mağdurlar için ayrı bir mevzuatın bulunması ve hizmetlerin bu
37
mevzuat doğrultusunda yerine getirilmektedir. Bu durumun, mağdur hizmetlerinin etkili ve
verimli yürütülmesinde önemli bir etken olduğu düşünülmektedir. Ülkemizde de mağdurlara
yönelik hizmetlerin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi için, mağdurların haklarını belirten,
mağdur hizmetlerinin çerçevesini belirleyen, kurumların görev ve sorumluklarını tanımlayan
ayrı bir yasal düzenlemeye ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.
Kuzey İrlanda’da mağdur hizmetlerinin büyük bir bölümü, Adalet Bakanlığı’ndan
bağımsız kurumlar tarafından verilmekte; Kuzey İrlanda Denetimli Serbestlik Kurulu ise daha
çok mağdurlarla çalışan kurumları koordine etme ve bu kurumları izleme görevini
üstlenmektedir. Mağdurlarla çalışan her kurumun bir mağdur stratejisi ve politikası
bulunmakta; bu strateji ve politikalar ilgili kurumlarla düzenli aralıklarla gözden
geçirilmektedir.
Mağdurlarla çalışan ve devletten bağımsız olarak yapılanan kurumların finansmanının
hükümet tarafından sağlanması ve bu kurumların buna karşılık hükümete sorumlu olması,
hizmetlerin kaliteli ve gelişmeye açık bir şekilde yürütülmesini güçlendirmekte, ayrıca
hizmetlerin denetimini de kolaylaştırmaktadır.
Mağdurlarla çalışan kurumlar arasında güçlü bir işbirliği ve koordinasyon sağlandığı,
her kurumun mağdurların farklı ihtiyaçlarına hizmet vermek üzere yapılandırıldığı
gözlenmiştir. Bu yapılanma, kaynakların doğru kişiye, doğru zamanda ve doğru kişiler
tarafından yönlendirilmesinde ve etkin kullanılmasında önemli olmaktadır. Ülkemizde de
mağdur hizmetlerinin etkili ve verimli yürütülebilmesi için, mağdurlarla ilgili çalışma yürüten
tüm kurumlarla ortak hareket edilmesi, her bir kurumun çalışmasından diğer kurumların
haberdar olmasının önemli olduğu düşünülmektedir.
Kuzey İrlanda’da da maddi ve insan kaynağının güçlü olduğu görülmüştür. Bu da
mağdur hizmetlerinin planlanmasında ve uygulanmasında büyük esneklik sağlamaktadır.
Özellikle, gönüllülük anlayışının gelişmiş olması insan kaynağı sorununu ortadan
kaldırmaktadır. Böylece, mağdurların tüm ihtiyaçlarının giderilebilmesi için uygun ortam
yaratılabilmektedir.
Çalışma ziyareti sonucunda, ülkemizdeki denetimli serbestlik ve mağdur
hizmetlerinin geliştirilmesi ve güçlendirilmesine yönelik öne çıkan başlıklar aşağıda
belirtilmiştir:
1. Ülke genelinde çalışan sivil toplum kuruluşları ve yardım kuruluşları belirlenmeli
suçlu ve mağdurlarla ilgili çalışma yapmaları konusunda cesaretlendirilmeli,
38
2. Suç alanında çalışan sivil toplum kuruluşları ile iletişime geçilmeli, desteklenmeli
(bütçeden pay ayrılmalı) ve bu alanda çalışacak yeni kuruluşların kurulması
özendirilmeli,
3. Mağdurlarla- suçluların aynı birimlerde karşılaşmalarını önlemek için fiziksel
düzenlemeler yapılmalı, ayrı birimler kurulmalı ya da var olan birimlerin olanakları
artırılmalı,
4. Proje bitimine kadar mağdur biriminde çalıştırılmak üzere personel (uzman ve memur)
alımı yapılmalı ve personel ayrıca eğitime (mağdurla çalışma) alınmalı,
5. Tazminler konusunda yasal düzenlemeler yapılmalı ve ödemelerde alt-üst sınırı
belirlenmelidir.
6. Polis teşkilatı, sağlık kurumları... gibi ilgili kurumlar mağdur hizmetleri konusunda
bilgilendirilmeli ve gerekli yasal düzenlemeler yapılmalı,
7. Adliyelerde mağdur ve tanıklar için gerekli düzenlemeler yapılmalı,
8. Mağdurları bilgilendirmek için gerekli teknik alt yapının (web sitesi...) kurulmalı,
9. Mağdurlarla ilgili çalışacak bir üst birimin kurulmalıdır. (Danışma Kurulu benzeri)
39