tıklayınız - THBMER

Transkript

tıklayınız - THBMER

Gazi Üniversitesi
Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (THBMER) Yayınları: 18
© Bu kitabın bütün hakları Gazi Üniversitesi THBMER’ne aittir.
Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
Ankara 2013
ISBN: 978-975-507-264-7
.DSDNYH6D\ID7DVDU×P×
%DVN×YH&LOW
*UDILN2IVHW0DWEDDF×O×N5HNODPF×O×N
6DQD\LYH7LFDUHW/WGûWL
1. Cadde 1396. Sokak No: 6
2ùX]ODU0DKDOOHVL
%DOJDW$1.$5$
7HO
3E[
)DNV (PDLO JUDILNHU#JUDILNHUFRPWU
:HE JUDILNHUFRPWU
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .................................................................................................................................................................................. 5
GİRİŞ ........................................................................................................................................................................................ 9
1. AHŞAPTAN YAPILAN OYUNCAKLAR ............................................................................................. 11
1.1. ÇİVİLİ FUTBOL .......................................................................................................................................... 11
1.2. TORNET ............................................................................................................................................................ 15
1.3. KIZAK ................................................................................................................................................................. 18
1.4. KAŞIKTAN BEBEK .................................................................................................................................... 20
1.5. TAHTA AT ........................................................................................................................................................ 22
1.6. HEDEF TAHTASI ....................................................................................................................................... 25
1.7. KILIÇ KALKAN ........................................................................................................................................... 27
1.8. DÖRT TEKERLEKLİ ÇEK ÇEK......................................................................................................... 29
1.9. DÖRT TEKERLEKLİ DİNGİLLİ ÇEK ÇEK .............................................................................. 31
1.10. TAHTA BACAKLAR .............................................................................................................................. 36
1.11. UZUN TAHTA BACAKLAR .......................................................................................................... 38
1.12. TOPAÇ ............................................................................................................................................................ 40
2. İP VE LASTİKTEN YAPILAN OYUNCAKLAR .............................................................................. 43
2.1. İPLİ PERVANE.............................................................................................................................................. 43
2.2. YAYLANAN DÜĞME ............................................................................................................................ 46
2.3. LASTİKLİ TOP .............................................................................................................................................. 48
2.4. PARMAK SAPANI .................................................................................................................................... 51
3. KÂĞITTAN YAPILAN OYUNCAKLAR .............................................................................................. 53
3.1. KÂĞIT KAYIK ............................................................................................................................................... 53
3.2. KARTON MASKE ..................................................................................................................................... 56
3.3. KÂĞIT FIRILDAK ...................................................................................................................................... 58
EL YAPIMI GELENEKSEL OYUNCAKLAR
3
3.4. KÂĞIT UÇAK ............................................................................................................................................... 60
3.5. KÂĞIT UÇURTMA (ŞEYTAN UÇURTMASI) ................................................................... 62
3.6. KÂĞIT TUZLUK......................................................................................................................................... 65
3.7. ÇITALI UÇURTMA.................................................................................................................................. 68
4. METALDEN YAPILAN OYUNCAKLAR............................................................................................. 71
4.1. BURGULU PERVANE .......................................................................................................................... 71
4.2. ÇEMBER ........................................................................................................................................................... 74
4.3. TEL ARABA..................................................................................................................................................... 76
4.4. MAKARALI TEL ARABA...................................................................................................................... 79
4.5. İKİ MAKARALI TEL ARABA ............................................................................................................. 81
5. AĞAÇ DALINDAN YAPILAN OYUNCAKLAR .......................................................................... 83
5.1. SAPAN ............................................................................................................................................................... 83
5.2. OK VE YAY...................................................................................................................................................... 86
6. KİBRİTTEN YAPILAN OYUNCAKLAR .............................................................................................. 89
6.1. KİBRİT KUTUSUNDAN KAMYON ......................................................................................... 89
6.2. KİBRİT KUTUSUNDAN TREN ..................................................................................................... 91
6.3. KİBRİT KUTUSUNDAN TERAZİ................................................................................................. 93
6.4. KİBRİT KUTUSUNDAN MASA ................................................................................................... 95
6.5. KİBRİT KUTUSUNDAN TELEFON ........................................................................................... 97
6.6. KİBRİT ÇÖPÜNDEN SANDALYE .............................................................................................. 99
7. ÇEŞİTLİ OYUNCAKLAR ............................................................................................................................ 101
7.1. BEZ TOP ....................................................................................................................................................... 101
7.2. İPLİ DAVUL (PATA PATA).............................................................................................................. 102
7.3. PATATES BASKISI.................................................................................................................................. 105
7.4. RENKLİ BALONCUKLAR.............................................................................................................. 107
7.5. HULA HOP ............................................................................................................................................... 109
7.6. BEZ BEBEK ................................................................................................................................................. 111
7.7. KİLDEN KAYIK........................................................................................................................................ 113
FOTOĞRAFLAR....................................................................................................................................................... 115
ÖZGEÇMİŞLER ........................................................................................................................................................ 127
4
ÖNSÖZ
“El Yapımı Geleneksel Oyuncaklar” adlı bu yayın, oyuncak ustası
Orhan Karaalioğlu’nun el yapımı oyuncaklar üzerine yaptığı araştırmalarla başlamış, Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi birikimiyle ortaya çıkmıştır. Orhan Karaalioğlu’nun teknik çizimleri eşliğinde
oyuncakların yapılışını öğreten bu kitap 1960’lı yılların oyuncaklarını,
oyun alanlarını ve kullanılan malzemelerini içerdiğinden, o dönemin
oyun ve oyuncak tarihini göstermesi bakımından kaynak niteliğinde bir
çalışmadır.
“El Yapımı Geleneksel Oyuncaklar” 2003 yılında UNESCO tarafından kabul edilen “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması
Sözleşmesi”nde korunması, tanıtılması ve gelecek kuşaklara aktarılması
gereğine işaret edilen kültür mirasları arasındadır. Bu çalışma geleneksel
oyuncak yapımına yoğunlaşmakla birlikte, oyuncakların oynandığı oyun
ve oynanma biçimlerine yönelik bilgi de içermektedir. Bu çalışmayla
SOKÜM Sözleşmesi’nde de vurgulanan koruma, yaşatma ve gelecek
kuşaklara aktarma süreçlerine katkı sağlanması amaçlanmaktadır. El yapımı geleneksel çocuk oyuncakları, kültürel animasyon tasarımları için
bir malzeme ve esin kaynağı olarak değerlendirilebilir. Bu amaç doğrultusunda çağın teknolojisini de kullanarak daha profesyonel ve daha
çağdaş sunumlarla geleneksel oyuncakların yaşatılabilirliğini artırmak
asıl hedeftir.
Kitapta oyuncakların yapım aşamasından önce her oyuncak anlatımının başında oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler, oyuncağın
oynandığı yer, oyuncakla oynanan oyunlar, oyuncakla oynayanların cinsiyetleri hakkında bilgiler verilmiştir. Oyuncaklar yapıldığı malzemelere
göre sınıflandırılarak sunulmuştur. Ayrıca her oyuncağın yapılışı profes-
5
yonel çizimlerle görsel açıdan desteklenerek anlatılmaktadır. Kitabın ekler kısmına ise kitapta yer alan oyuncakların fotoğrafları konulmuştur.
Oyun oynama vaktini sanal ortamda bilgisayar karşısında geçiren, el
becerisi kullanmadan alınan oyuncakları oynayan günümüz çocuklarının birçoğu geleneksel oyuncaklardan bilgi düzeyinde bile haberdar
değillerdir. El yapımı geleneksel oyuncaklar konulu bu kitap günümüz
çocuklarının geleneksel oyuncaklar ve oyunlar hakkında bilgilenmelerini sağlamaktadır. Diğer yandan çağdaş kent yöneticilerinin kentsel
oyun alanlarını, çocuk park ve bahçelerini oluştururken, geleneksel çocuk oyuncak ve oyunlarının oynanmasına imkân tanıyacak mekânlar
yapmamaları geleneksel oyuncakların ve oyunların yok olmasına neden
olmaktadır. Oyun alanlarında geleneksel oyuncakların kullanılması bağlamında kent yöneticilerine esin kaynağı olmak da bu çalışmanın hedeflerindendir.
Elinizdeki kitap sadece çocuklara geleneksel oyuncakları öğretmek
için değil aynı zamanda toplumun kültür değişimini doğrudan etkileyen
alanlarda çalışan yetişkinlerin de bu konuda bilgilenmesini sağlayacak
bir kaynaktır. Özellikle medyanın bu kitaptaki oyuncak ve oyunlardan
yararlanmalarını bekliyoruz. Sinemada, dizilerde, reklamlarda bu oyuncakların kullanılması kültürel aktarımın medyayla desteklenmesini dolayısıyla kültürel mirasın geniş kitlelere yayılmasını sağlayacaktır. Bu gibi
yaygın eğitim alanlarının yanında örgün eğitim de kültürün kuşaktan
kuşağa aktarılması açısından önemlidir. Öğretmenler geleneksel oyuncaklar alanında eğitilmeli ve kültür aktarımı okul yoluyla da devam ettirilmelidir. Geleneksel oyuncakların yapımıyla ilgili ciddi çalışmaların
çok az olduğunu düşündüğümüzde bu kitap örgün ve yaygın eğitimde
geleneksel oyuncakların kullanımı bağlamında kaynak olarak önemli bir
yerdedir.
Geleneksel çocuk oyun ve oyuncaklarının kültür turizminde kullanılması yönünde konuya bakıldığında turizm bölgelerinde ve otellerdeki
oyun animasyonlarında genellikle kültür turizminde ilerlemiş ülkelerin
ürettiği tasarımlara yer verilmekte, geleneksel Türk oyuncakları ve oyunları kullanılmamaktadır. Böylelikle ülkeye gelen turistlere Türk kültürü
tanıtılamamaktadır. Oysaki turistler geldikleri yerin kültürünü öğrenmek
ister fakat bunun karşısında yine onların kendi kültürlerinin tekrar onlara
gösterilmesi kültürün tanıtımında özgünlüğe tamamen zıt düşmektedir.
6
Bunun yerine turizm bölgelerinde geleneksel oyun ve oyuncaklara göre
alanlar tasarlanarak kendi ürünlerini sunmaları şüphesiz turistlere daha
dikkat çekici ve daha orijinal gelecektir.
“Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi” sorunu, çocuk
oyun ve oyuncaklarının nasıl müzelenmesi gerektiğini de içermektedir.
Türkiye’de oyuncak müzelerinin gelecekte çoğalacağı ve bu alanın genişleyeceği açıktır. Bu kitaptaki bilgiler bu alandaki gereksinimlere de cevap
vermeyi amaçlamaktadır. Çalışmada yapımı gösterilen bütün oyuncaklar, Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi
Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi “Çocuk Oyun ve Oyuncakları”
bölümünde sergilenmektedir. Bu şekilde okul gibi televizyon gibi kültür
aktarım alanları yanında geleneksel oyuncakların yaşama alanı genişletilerek müzeler de devreye sokulmuş olmaktadır.
Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri kapsamında desteklenen bu çalışma Orhan Karaalioğlu’nun geleneksel oyuncaklar konusundaki özverili birikiminin bilimsel bir yayının parçası olabilmesi için
emek harcayan Türk Halk Bilimi Bölümü Yüksek Lisans öğrencisi Emine
Genç’in katkısıyla ortaya çıkmıştır.
Prof. Dr. Öcal Oğuz
Gazi Üniversitesi
Türk Halk Bilimi Araştırma ve
Uygulama Merkezi Müdürü
7
GİRİŞ
El yapımı oyuncaklar çocuğun yaratıcılığını, el becerisini geliştirirken aynı zamanda da kendi kendine karar verebilme ve belirli alanlarda
beceriler kazanmalarına imkân hazırlamaktadır. Çocuğun el becerisiyle
oyuncaklarını yapması çevresini tanımasına olanak sağlamakta ve arkadaşlarıyla iş birliği içinde sosyalleşmesinde de etkili rol oynamaktadır.
Bunun yanında anne, baba, dede gibi büyüklerden öğrenilerek yapılan
oyuncaklar geleneksel bilgi birikimi ve kültürün kuşaklar arasında aktarımına da aracılık etmektedir.
Geleneksel oyuncaklar, daha çok atık veya doğal malzeme kullanılarak yapılmaktadır. Kumaş parçaları, ahşap malzeme, metal malzeme, ip,
lastik veya taş geleneksel oyuncakların temel malzemeleridir. Çocukların
kendi yaratıcılığıyla yaptığı oyuncaklar vardır. Bazı oyuncaklar da anne
ve babanın bildiği oyuncakları çocuklarına öğretmesiyle yapılır. Çocuğun
oyuncağını kendi yapması el becerisini geliştirirken çocuk, çaba göstererek elde ettiği oyuncakla duygusal bir bağ da kurar. Bazı ahşap oyuncakların yapımı ise ustalık istediği için marangozda ya da oyuncak yapımında usta olan kişiler tarafından yapılmaktadır.
Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak oyuncakların sanayide üretilmesi el yapımı geleneksel oyuncakların yok olma tehlikesiyle karşı karşıya
kalmasına sebep olmuştur. Çocuk hazır alınan oyuncağı hiç emek harcamadan elde eder. Yapı malzemelerinden ve nasıl yapıldığından da habersizdir. Emek harcamadan, kendisi üretmeden sahip olduğu oyuncak
çocuğun sadece tüketen bir kişiliğe sahip olmasına neden olmaktadır.
Zamana bağlı olarak kültür kendini yenilemekte ve değişmektedir. Bu
değişim oyuncaklara da yansımaktadır. Geleneksel el yapımı oyuncak-
9
lar içerisinde kültürel bilgiyi taşırken, küreselleşmenin etkisiyle sanayide
üretilen ürünlerde tek tipleşme meydana gelmektedir. Buna bağlı olarak
oyuncaklar da yerel, kültürel kimliklerden uzaklaşarak, modaya bağlı gelişmektedir.
Oyuncak firmaları üretimlerini görsel medyanın güncelliğine paralel
olarak gerçekleştirmektedirler. Televizyon bu değişimin en büyük etkenlerinden sayılabilir. Televizyon dizilerinde ve çizgi filmlerde oynayan
popüler karakterler oyuncaklara yansımaktadır. Burada oyuncak firmalarının popüler medyayı iyi takip edip üretimlerini bu doğrultuda tasarlamaları da oyuncak modasını yaratan bir etkendir.
Geleneksel oyuncakların hayatın içine girmesi ve nesilden nesle aktarılması için televizyon gibi yaygın eğitim alanları da kullanılmalıdır.
Geleneksel oyuncaklar konusunda bilinçlendirilen yönetmenlerin dizilerde, sinemalarda ve reklamlarda geleneksel oyuncaklara ve oyunlara
yer vermeleri ile kültürün aktarımı bağlamında eğitime katkı sağlanabilir.
Bunun yanında çeşitli çocuk dergilerinde geleneksel oyuncakların yapılışları resimlerle anlatılarak çocuklara öğretilebilir.
Çocuklar, mağazadan alıp oynadıkları oyuncakla becerilerini geliştirme ve bilgi edinme gibi süreçler yaşayamazlar. Geleneksel el yapımı
oyuncakların el becerisini ve çocuklar arasında sosyalleşmeyi arttırdığı
göz önünde bulundurularak, bu oyuncakların yapımı ve oyun dünyası
ile ilgili geleneksel bilginin de yeni kuşaklara aktarılarak sürdürülmesi
önemlidir. Bu sebeple eğitim kurumları bu konuda bilinçlendirilmelidir.
Okul öncesi eğitimde el yapımı oyuncaklar çocuklara öğretilerek eğitim
verilebilir. Bunun yanında eğitim kurumlarında beden eğitimi derslerinde
geleneksel oyuncaklar ve oyunlar da öğretilebilir. Beden eğitimi derslerinde futbol turnuvaları yapılmaktadır. Bunun yanında çember çevirme,
tornet sürme gibi oyuncaklarla oynanan oyunlar yarışmaya dönüştürülerek oynatılabilir.
Oyuncak çocuğun gelişmesi ve gelecekteki kimliğinin oluşmasında
büyük öneme sahiptir. Buna bağlı olarak oyuncak seçimi ciddiye alınmalı, tüm eğitim kurumlarının bu konuda duyarlılıkları artırılmalıdır.
Unutulmamalıdır ki oyuncak ve oyun çocuk için bir süreç değil gelişiminin ta kendisidir.
10
1. AHŞAPTAN YAPILAN OYUNCAKLAR
1.1. ÇİVİLİ FUTBOL
Oyuncak yapımında kullanılan malzeme: Eni otuz boyu kırk santimetre
ölçülerinde dikdörtgen ahşap, çivi, vernik, sulu boya, pergel, para.
Oyuncağın oynandığı yer: Masa üstüne veya düz bir yere koyularak oynanır.
Oyuncuların cinsiyeti: Erkeklerin oynadığı bir oyuncaktır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Çivili sahada futbol oyunu, Tik tak oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Çevreden bulunabilecek eni otuz, boyu kırk santimetre ölçülerinde bir ahşap malzeme ile yapım işlemlerine başlanır.
Ahşap malzeme, sulu boya veya yağlı boya ile yeşil renge boyanır.
Tabla, tamamen kuruduktan sonra bir kat şeffaf mat vernikle verniklenir.
(Çizim: 1) Tabla verniklendikten sonra saha çizgilerinin çizimine başlanır. Tablanın uzun ve kısa kenarlarından içeriye doğru üç santimetre
işaretlenerek sahanın sınırlarını belirleyen beyaz çizgiler ince uçlu fırça
yardımıyla çizilir. (Çizim: 2)
Sahanın iki uzun kenarının karşılıklı olarak orta noktaları bulunur ve
bir çizgi ile birleştirilir. (Çizim: 3) Çizilen bu santra çizgisinin orta noktası
bulunup bu nokta merkez alınır ve buraya pergel yardımıyla beş santimetre çapında bir çember çizilir. (Çizim: 4) Bu çember sahanın santra
yuvarlağı olacaktır.
Sahanın karşılıklı iki dar kenarının orta noktaları bulunur. Bu noktaların sağına ve soluna doğru iki santimetre işaretlenerek dört santimetre genişliğindeki kale direklerinin dikileceği yerler belirlenir. (Çizim: 5). Daha
sonra ceza sahası çizgilerinin çizimine geçilir. Ceza sahasının uzun çiz-
11
gilerinin her ikisinin de orta noktaları bulunur. Burası merkez alınarak
iki buçuk santimetre yarıçaplı yarım daireler pergel yardımıyla çizilir.
(Çizim: 6-7)
Kale direklerinin arka hizaları işaretlenerek her kaledeki işaretli noktalara dörder çivi çakılır. (Çizim: 8) Marketlerden alınabilecek limon
fileleri ölçülüp gerilerek çivilere iple bağlanır. Bu şekilde kale yapımı
sonlandırılır.
Sahada oynayacak oyuncular için küçük toparlak başlı çiviler kullanılır. Çiviler bir çekiç yardımıyla dik olarak, tahtaya yaklaşık bir santimetre
girecek şekilde çakılır. (Çizim: 9) Çiviler arasından para geçecek kadar
mesafe bırakılmalıdır. İstenilirse çivileri yerlerine çakmadan önce on bir
adet çivi tutulan takımların renklerine boyanabilir. Oyun oynanırken topun dışarıya kaçmaması için sahanın tüm çevresine iki santimetre aralıklarla çiviler çakılır.
Oyuncağın oynanışı: Oyuncak iki kişiyle oynanır. Çiviler oyuncu para ise
top işlevi görür.
Oyuncular parayı parmaklarıyla iterek çivilerin arasından kaleye sokmaya çalışır. Kaleye daha fazla sayıda gol atan oyuncu oyunu kazanır.
Samsun’da oynanan “tik tak” oyunu da Çivili futbol oyuncağı ile oynanır. Her oyuncunun paraya birer defa vurma hakkı vardır ve vurma işlemi oyuncunun parmaklarıyla gerçekleşir. Tik tak oyununda amaç parayı karşı tarafın kalesine sokmaktır. Oyun sırasında para tahtadan düşerse,
diğer oyuncu parayı düştüğü yerin hizasından alır ve sahanın kenarından
parayı tekrar sahaya sokar. Gol olduğunda para, golü yiyen oyuncu tarafından oyuna orta sahadan yeniden sokulur. (Oğuz ve Ersoy: 2007, s.
122)
12
13
14
1.2. TORNET
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Ahşap malzeme, topuk lastiği, metal, vida, çivi.
Oyuncağın oynandığı yer: Düz zeminlerde, mahallenin sokak aralarında
oynanır.
Oyuncuların cinsiyeti: Kızlar ve erkekler oynar.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Tornetle hız yarışı oyunu oynanır.
Oyuncağın yapılışı: Öncelikle çizimdeki (2) numaralı ahşap parçaya (4)
numaralı metal parça monte edilir. (2) numaralı ahşabın dar kenarının
yukarıdan ve aşağıdan ortası bulunur ve bir çizgi ile belirtilir. Metalin
düz olan yüzeyindeki delikleri bu çizgi üzerine getirilir. Üst ve alt kısımdan beş santimetre boşluk bırakılarak uygun iki ağaç vidası ile her iki
delikten vidalanır. Aynı şekilde (1) numaralı ahşabın her iki dar kenarı
ortalanarak bir çizgi ile belirtilir. Alt tekerlek boşluğundan sonra yukarıya
doğru beş santimetre işaretlenir. (5) numaralı metalin alt kenarı buradan
başlamak üzere her iki deliği ortadaki çizgi üzerine getirilerek iki ağaç
vidası ile vidalanır.
Bir sonraki aşama (2) ve (3) numaralı parçaların birleştirilmesidir. (2)
numaralı ahşabın alt kenarı biraz törpülenerek eğim verilir. (2) numaralı ahşabın alt kenarı (3) numaralı parçanın ön kısmına eğime uygun
şekilde dayandırılır ve dıştan yeterli çivi ile çakılır. (2) numaralı ahşabın
geriye doğru biraz yatık olması gereklidir. (Çizim: 3) de görüldüğü gibi,
bu eğimi sağlamlaştırmak için üçgen bir takoz çakılır. Verilen bu eğimle
direksiyon vücuda daha yakın olacak, böylece daha rahat kullanılacaktır.
(Çizim: 1). (6) numaralı parça (1) numaralı ahşabın üst kenarına yatay
olarak, ortalanıp sağdan ve soldan on santimetre dışarıya çıkacak şekilde
üstten çivi ile çakılır. Böylece direksiyon yapımı bitirilir. Daha sonra tekerleklerin yapım aşamasına geçilir.
(7) numara ile gösterilen iki dingilin birisine (9) numaralı rulmandan
biri geçirilir ve tam ortada tutularak rulman boşluğu ile dingil arasındaki
boşluğa bir alttan bir üstten kama çakılır. Bu dingil ön tekerlek boşluğuna yerleştirilir ve alttan çivi ile çakılır. (Çizim: 1) Diğer (7) numaralı
dingile (9) numaralı ikinci rulman aynı şekilde monte edilir. (Çizim: 1)
(10) numarada gösterilen bir adet topuk lastiği tekerin üst kısmına çakılır.
(Çizim: 2)
15
Montajın son kısmında (1) ve (2) numaralı ahşaplara monte edilen
(4) ve (5) numaralı taşıyıcı metallerin üstten ve alttan bükülmüş olan yüzeylerindeki delikler üst üste bindirilir. (Çizim: 4). (2) numaralı metalin
deliği üstte kalmak ve delikler alt alta gelmek üzere, yerleştirilen metalin
deliklerinden (8) numaralı yuvarlak metal demiri, en üstteki delikten başlayıp her delikten geçirerek aşağıya kadar itip bırakılır. Oyuncak istenilen
renge boyanabilir.
Oyuncağın oynanışı: Oyuncak, direksiyonundan tutularak kontrol edilir.
Tek ayakla tornete basılırken diğer ayak yere sürülerek oyuncak ittirilir
ve bu şekilde hareket sağlanır. Tornet düz ve sert zeminlerde sürülür.
Mahallenin sokak aralarında çocuklar arasında tornet yarışları yapılır.
Yarışa başlamadan önce bir başlama ve bir bitiş çizgisi çizilir. Başlangıç
çizgisinden aynı anda yarışa başlanır. Bitiş çizgisine ilk gelen çocuk oyunu kazanır.
16
17
1.3. KIZAK
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Ahşap, vernik, çivi, çekiç.
Oyuncağın oynandığı yer: Karlı ve yokuş aşağı yerlerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Kızak kayma oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Kızak yapımında kullanılacak ahşap malzemeler çevreden bulunabilir veya marangozdan alınabilir. Öncelikle oyuncağın yapımı sırasında ele kıymık batmaması için ahşap malzemeye zımpara yapılmalıdır. Kayarken takılmamak için çizimde (A) ile gösterilen iki ana parçanın önde kalan kısımları yarım yuvarlak dönüş vererek kestirilmelidir.
Çizimde (A) ile gösterilen iki parça, aralarında dıştan dışa otuz iki
santimetrelik boşluk bırakılarak yan yana koyulur. (Çizim: 1) Arkadan
başlamak üzere (B) ile gösterilen beş parçanın birincisi alınıp (Çizim:
2) de görüldüğü gibi bu iki parçanın üstüne kenarlardan taşmayacak şekilde yerleştirilir ve her iki tarafına birer çivi çakılır. Daha sonra sıra ile
öne doğru diğer parçalar yan yana yerleştirilerek çivi ile diğer parçalara birleştirilir. (Çizim: 3)Bu şekilde oturulacak yer ortaya çıkarılır. Daha
sonra kızak ters çevrilir. (C) ile gösterilen üçgen parçalardan birincisi, dik
kenarları kızak ayaklarının kenarlarına tam değecek şekilde yerleştirilir.
(Çizim: 4) Bu şekilde üç yerinden çivi ile çakılır. Diğer tarafa da aynı şekilde diğer üçgen parça monte edilir. Böylece kızağın sağlamlığı arttırılır.
Son aşamada kızağın ayak dayama yeri yapılır. Çizimde (D) ile gösterilen iki üçgen parça, ayak dayanacak olan eğimli yüzeyleri geriye bakacak
şekilde yerleştirilerek her ikisine de ikişer çivi çakılır. (Çizim: 5) Kızağın
ayak dayama yerinin hemen altına sağa ve sola birer çivi çakılır ve buraya
ip bağlanıp çiviler bükülür. Bu şekilde kızağın yapım aşaması sonlandırılır.
Oyuncağın oynanışı: Kızağın üstüne oturularak karlı ve eğimli yerlerden
kayılır. Düz yerlerde kayılırken de kızağın ipinden bir çocuk tutar ve kızağı sürükleyerek kaydırır.
Yozgat ili Tulum köyünde 8-10 kişi ile kızak yarışı oyunu oynanır.
Oyun başlamadan önce başlangıç ve bitiş yeri belirlenir. Oyuncular başlangıç yerinden kızaklarıyla dizilir. İşaret verilmesiyle yokuş aşağı kayan oyunculardan bitiş yerine ilk gelen kişi oyunu kazanmış olur. (Oğuz,
Ersoy: 2007, s.132)
18
19
1.4. KAŞIKTAN BEBEK
Oyuncağın yapımımda kullanılan malzemeler: Tahta kaşık, otuz santimetre tel, kumaş parçaları, sulu boya, fırça, pense, ip, iğne.
Oyuncağın oynandığı yer: Evde, bahçede ve bunun gibi yerlerde oynanır.
Oyuncuların cinsiyeti: Kızların oynadığı bir oyuncaktır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Evcilik oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Bebeğin kollarını yapmak için paslanmaz ince tel
tahta kaşığın en ince yerine yani bebeğin boynunu oluşturacak kısmına
bir iki tur sıkıca sarılır. Sarılan tel aşağıya doğru eğilir ve eğik şekilde bırakılır. (Çizim: 1) Bebeğin kolları ve gövdesi için kumaştan yapılacak giysi
kaşığa uygun bir şekilde dikilir ve giydirilir. (Çizim: 2) Bebeğin alt kısmı
için kumaştan etek dikilir ve bebeğe giydirilir. (Çizim: 3)
Bebeğin yüzü kaşığın ters yüzü olacaktır. Öncelikle bebeğin yüz
hatları çizilir. Sonra sulu boya ile gözleri, dudakları boyanır. (Çizim: 4)
Kaşığın kafa bölümüne kalın ipliklerle saç yapılır. İplik kaşığın boyuna
uygun olacak şekilde kesilerek kaşığa yapıştırılır. (Fot: 1)
Oyuncağın oynanışı: Kaşıktan bebekle kız çocukları arasında evcilik
oyunu oynanır. Kız çocukları kaşıktan bebeği uyutur, onlara yemek yedirir. Bu şekilde anne gibi davranılarak evcilik oyunu oynanır.
20
21
1.5. TAHTA AT
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Mukavva, bir metre uzunluğunda sopa, makas, pergel.
Oyuncağın oynandığı yer: Mahallenin sokaklarında, bahçede, boş arazilerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Kız kaçırma oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Malzemeleri çevreden kolaylıkla bulunabilen, el
emeğiyle yapılabilecek bir oyuncaktır. Öncelikle, atın gövdesi yani üzerine binilen yeri yapılır. Bunun için yaklaşık bir metre uzunluğunda ikiiki buçuk santimetre kalınlığında ahşap bir sopa kullanılır.
Oyuncak yapımı için alınan bir dosya kâğıdı büyüklüğünde mukavva
üzerine at başının resmi çizilir. İstenilirse at başının önden görünüşü istenilirse yandan görünüşü çizilebilir.
(Çizim: 1.2) Atın yan görünüşü çizilirken yüzün bir yanına bir göz,
bir burun deliği bir kulak, diğer yüzeye aynı şekilde bir göz, burun deliği
ve kulak çizilir. Daha sonra yapılan çizimler makas ya da maket bıçağı
yardımıyla kesilir.
Atın yüzü ortaya çıktıktan sonra arka yüzeye sopanın monte edileceği
bir yuva yapılır. (Çizim: 1,5). 10 x 10 cm ölçülerinde karton parçası atın
gövdesi olan sopaya sarılır ve sarımın bittiği yer kuvvetli bir yapışkanla
yapıştırılır. (Çizim: 1.1) Sonra sopa çıkarılır ve kartonun bir ucu makasla kesilir. (Çizim: 1.2) Kartonlar kesilirken dört-beş santimetre parçalar
halinde dört eşit parçaya bölünür. Daha sonra dört parçaya ayrılan uçlar
geriye doğru doksan derece bükülür. (Çizim: 1.3) Bu açılan uçların görüntüsünü kapatmak için bir kartona sekiz santimetre çapında bir daire
çizilir. Ayrıca sopanın girebileceği kadar dairenin içine daire çizilir ve
makasla bu daire kesilerek sopanın gireceği yer boşaltılır. Bu dairelerin
biri (Çizim: 1) de gösterilen ön görünüşlü at başının arka yüzünden geçirilir. Diğer yuvarlak kartonun bir yüzüne yapışkan sürülür oda diğer
dairenin üzerine yapıştırılır. (Çizim: 1.4) Bu şekilde hem sağlamlaştırılır
hem de alttaki dört parçalı yapışan bölümün çirkin görüntüsü kapatılır.
Yapıştırılan taşıyıcı kartonlar kuruduktan sonra gövde olacak sopanın
ucundan dört-beş santimetrelik bölüme yapışkan sürülerek yapıştırılan
22
karton yuvasına dikkatle ve döndürerek sokulur ve kuruması beklenir.
Önden görünüşlü atın yapımı bitirilir.
Yan görünüşlü atın yüzü kartona çizilip boyanır ve kesilir. Sonra gövdesi olan sopaya montaj yapılır. Önce sopanın ucuna dört-beş santimetre
uzunluğunda bir yarık açılır. (Çizim: 2.1) Atın çene kısmı sopaya açılan
yatağa yerleştirilir ve kontrol edilir. Eğer tam oturuyorsa buraya hem yapışkan sürülür hem de sağdan ve soldan ince çivi çakılır. Yandan görünüşlü atın yapımı da bu şekilde sonlandırılır.
“Bez Atın” yapımında iki kumaş at başı şeklinde kesilir ve birbirine
dikilir. Daha sonra ters çevrilir. Siyah renkli kumaştan iki göz ve iki burun
kesilip yerlerine dikilir.
Atın kulakları kendi renginden kesilip yerlerine dikilebilir. Atın üç
boyutlu gözükmesi için ters çevrilen başın içine küçük sünger kırpıntılar veya bez kırpıntılar doldurulur. Biraz sıkı doldurulması atın başını
daha iyi gösterir. Daha sonra uzun sopa, at başının arkasında bırakılacak
uygun bir açıklıktan içeri sokulur. Bir iple bez ve sopa sıkıca bağlanır.
Böylece üç boyutlu bez atın yapımı da bitirilir.
Oyuncağın oynanışı: Tahta atın gövdesi sopasıdır. Çocuklar sopaya oturur gibi yapıp koşarak ata binme oyunu oynar.
Tahta at ayrıca kız kaçırma oyununda oynanan bir oyuncaktır. On
civarında çocuk iki guruba ayrılır. Ata binen oyuncu arkasındaki kızların babası olur. Diğer bir gurupta da bir cadı ve onun arkasında kızları
kaçıracak çocuklar vardır. Cadının arkasındakiler kızları kaçırır. Tahta at
üstündeki baba ise cadının üstüne yürüyerek kızlarını kurtarmaya çalışır.
Cadı bütün kızları ve babalarını yakaladığında onları bir yerde alı koyar.
Cadı ve oğulları bir köşede uyuyakalırlar. Bu sırada oğlanlardan biri kızlardan birine yardım eder. Kurtulan kız diğer kardeşlerini kurtarır. Daha
sonra bütün kızlar plan yaparak babalarını kurtarırlar. Babanın kızlarını
arkasına alıp kaçmasıyla oyun biter. (Oğuz, Ersoy: 2007:97)
23
24
1.6. HEDEF TAHTASI
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Ahşap, ahşap eğesi, zımpara kağıdı, ince fırça, siyah yağlıboya, testere, çıta.
Oyuncağın oynandığı yer: Yüksek bir yere koyulup oynanır.
Oyuncuların cinsiyeti: Genelde erkeklerin oynadığı bir oyuncaktır.
Kızların oynadığı da görülür.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Hedefi vurma oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Oyuncağın yapımında ahşap malzeme kullanılacağı
gibi, pazarlarda bulunan portakal kasalarının parçalarıyla da bu oyuncak yapılabilir. Çizimde ( A ) ile gösterilen tahtadan ikisi bir tahta boyu
aralıkla birbirine paralel şekilde yan yana koyulur. Bir diğeri de her iki
tahtanın üstüne koyulup her iki taraftan birer çivi ile çakılarak diğerlerine
birleştirilir. (Çizim: 2)
Monte edilen bu tahtanın yanına kısa kenarları birbirini takip edecek
şekilde ikinci bir tahta daha yerleştirilir ve her iki tarafından çivilenir.
Yalnız tahtalar yan yana yerleştirilirken arada boşluk kalmayacak şekilde
iyice yanaştırılmalıdır. Kalan tahtalar da aynı şekilde yan yana getirilip
çivi ile çakılır ve hedef tahtasının montaj aşaması bitirilir. (Çizim: 4)
Yapılan hedef tahtasının üzerine merkezden dışarı doğru aralarında
beş parmak boşluk olacak şekilde iç içe sekiz daire çizilir. (Çizim: 5)
Çizim işi bittiğinde ince bir fırça yardımıyla daire çizgileri siyaha boyanır. (Çizim: 6) Boyanın kuruması beklenir.
Çizimde ( B ) ile gösterilen ahşap çıtanın keskin kenarları bir ahşap
eğesiyle eğelenir ve testere ile kesilerek altı eşit parçaya bölünür. Kesilen
her bir parçanın uç kısmına yarısı içeri girecek şekilde birer çivi çakılır
ve demir eğesiyle tepeli uçlar eğelenerek sivriltilir. Zımpara kâğıdıyla kesilen ve eğelenen yerler zımparalanır. Bu çubuklar istenilen renge boyanabilir.
Oyuncağın oynanışı: Hedef tahtası yüksek bir yere koyulur. Çocuklar ellerinde bulunan çıtaları hedefe atmaya çalışırlar. Çocuklar arasında hedefe atma yarışları yapılır. Oyuncağın merkez noktasına çıtayı atabilen
oyuncu oyunu kazanır.
25
26
1.7. KILIÇ KALKAN
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Kılıç için bir santimetre kalınlığında, 4-5 cm genişliğinde ve 80 cm uzunluğunda bir çıta. Kalkan
için 6 cm kalınlığında, 30 cm eninde ve 40 cm boyunda ahşap veya
sunta.
Oyuncağın oynandığı yer: Bahçede, boş arazilerde oynanır.
Oyuncuların cinsiyeti: Erkekler oynar.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Kılıç kalkan oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Kılıç, kenarları ince, ortası bombeli, ucuna doğru
sivrilen bir alettir. Kılıç yapımı için alınan çıta bir çakı veya maket bıçağı yardımıyla yontulur ve kılıç şekli verilir. Ayrıca kılıcın elle tutulan
yerinde eli koruyan bir parçası vardır. Çizim: 1’de ölçüleri verilen çıtanın
öncelikle 20 cm’lik bir kısmı testere ile kesilerek ayrılır. Geriye kalan 60
cm’lik kısmı maket bıçağı yardımı ile küçük parçalar halinde yontularak
bir kılıç formu oluşturulur. (Çizim: 2-3)
Çıtadan kesilen 20 cm’lik parçanın kenarları maket bıçağı yardımıyla
yontularak yarım yuvarlak hale getirilir. (Çizim: 4) Bu parça takılırken
kılıcın alt ucundan yukarıya doğru elin tutacağı yer kadar bir boşluk bırakılır. (Çizim: 5) İki küçük çivi ile kılıca çakılır. Çiviler ele batmaması
için kısa boylularından seçilir. Yapım aşaması biten kılıcın pürüzlerini
temizlemek için kâğıt zımpara kullanılır.
Kalkan yapmak için kullanılacak ahşap veya suntanın köşeleri ağaç
eğesi ile yuvarlanır ve zımpara ile her iki yüzeyi ve kenarları pürüzlerinden temizlenir. (Çizim: 6-7) Kalkanın bir yüzeyi arka kabul edilir. Bu
yüzeyin ortasına çevreden bulunabilecek burulmuş çamaşır ipi veya ince
uzun bir deri parçası yerleştirilir. İp veya deri, elin tutabileceği kadar bir
boşluk bırakılarak iki çivi ile çakılır. (Çizim: 8-9) Bu parça kalkanın tutma
yeri olacaktır.
Oyuncağın oynanışı: Hangi el daha iyi kullanılıyorsa o ele kılıç alınır.
Diğer ele de kalkan alınır. Kalkan iple veya deri ile yapılan arkasındaki
tutma yerinden tutulur. Kılıç savaşmak, kalkan ise karşıdan gelecek olan
kılıç darbelerini karşılamak ve korunmak içindir. Kılıç kalkan oyuncağı
iki kişiyle oynanır.
27
28
1.8. DÖRT TEKERLEKLİ ÇEK ÇEK
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Ahşap, dört adet rulman,
çivi, ip, kanca.
Oyuncağın oynandığı yer: Düz zeminlerde, sokak kaldırımlarında, boş
arazilerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Çek çek sürme oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Öncelikle arabanın yan yüzeyleri bir araya getirilir.
Çizim: 1’de gösterilen iki uzun yan ahşap arada boşluk bırakılarak yan
yana koyulur. Bu boşluğa da Çizim: 2’de gösterilen iki kısa ahşap, dar
kenarları üzerine dikey olarak yerleştirilir. (Çizim: 5) Bu şekilde uzun
kenarların dışından çivi ile çakılarak parçalar birleştirilir ve bir çerçeve
meydana gelir. (Çizim: 6). Çizim: 3’te görülen tabla, meydana gelen çerçevenin üzerine yerleştirilir. (Çizim: 6) Tabla ahşaba kısa aralıklarla çivi
ile çakılarak birleştirilir. Arabanın kasası bu şekilde ortaya çıkarılır.
Arabanın dingilleri yapılırken Çizim: 4’te gösterilen dingillerden birinin sağına ve soluna Çizim: 8’de gösterilen iki tekerlek geçirilir. Dingilin
uçlarından 1 cm kalacak şekilde kamalar yardımıyla rulmanlar dingile
alttan ve üstten çakılarak sıkıştırılır. Diğer dingilin tekerlekleri de aynı
şekilde takılır. Tekerleklerin oyuncak sürülürken çıkmaması için çok sağlam monte edilmesi gerekir.
Tekerleklerin dingillere montajı bitirildiğinde arabanın kasası altı üste
gelecek şekilde ters çevrilip düz bir yere koyulur. Arabanın dar kenarlarının
ön ve arkasından olmak üzere dıştan içeriye doğru on santimetre işaretlenir. İşaretlemeler her iki taraftan yapılır ve bir kalem ile çizilerek belirtilir.
Dingilin biri bu çizgilerden birinin üzerine koyulur, sağdan ve soldan tam
ortalanıp yerleştirilir ve yeterli sayıda çivi ile çakılır. Çiviler diğer taraftan
çıkmamalıdır. Diğer dingil de aynı şekilde diğer tarafa monte edilir.
Arabanın kısa kenarlarından biri ön taraf olarak kabul edilir ve bu
kısmın ortası bulunarak küçük bir kanca vidalanır. Kancaya da arabayı
çekmek için sağlam bir ip bağlanır. İstenilirse arabayı kolay çekmek için
ipin boşta kalan ucuna geniş çaplı bir metal halka bağlanabilir. Oyuncak
istenilen renge boyanabilir.
Oyuncağın oynanışı: Oyuncak iki kişiyle oynanır. Bir çocuk dört tekerlekli çek çek arabaya oturur. Diğer çocuk oturanı oyuncağın ipinden tutarak çekerek sürer. Bir süre sonra yer değiştirilerek oyuna devam edilir.
29
30
1.9. DÖRT TEKERLEKLİ DİNGİLLİ ÇEK ÇEK
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Ahşap, çivi, dört adet rulman, ip, kanca.
Oyuncağın oynandığı yer: Düz zeminlerde, sokak kaldırımlarında, boş
arazilerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Çek çek binme oyunu.
Oyuncağın yapımı: Çizim: 1’de görülen iki uzun ahşap parça arasına
Çizim: 2’de gösterilen iki kısa yan parçalar, arada kalacak şekilde yerleştirilir. Uzun parçaların dışından çivilenerek parçalar birleştirilir. (Çizim: 9)
Bu şekilde bir çerçeve ortaya çıkar. Düz bir zemine koyulan çerçevenin
üzerine Çizim 3’te gösterilen kontra tabla veya ahşap tabla yerleştirilerek
çivi ile sabitlenir. (Çizim: 10) Arabanın kasası bu şekilde ortaya çıkarılır.
Çizim: 4’te gösterilen arka dingilin her iki ucundan Çizim: 8’de gösterilen rulman tekerlekler kamalarla sıkıştırılarak takılır. Arabanın ön tarafına monte edilecek olan Çizim: 5’te gösterilen ön dingile de Çizim: 7’de
gösterilen rulmanlar takılır.
Arabanın altı üste gelecek şekilde, yani kontra tabla üstte kalacak şekilde çevrilip düz bir yere koyulur. Dar kenarlarından biri arka olarak
kabul edilip, uzun kenarların her ikisinden, yukardan aşağıya doğru on
santimetre ölçülerek işaretlenir. Bu iki işaret bir çizgi ile birleştirilir ve
Çizim: 4’te gösterilen dingil uzunlamasına, kenarı bu çizgi ile çakışacak
şekilde yerleştirilir. Bu parça ortalanarak uygun çivilerle oyuncağa çakılır.
Sıra hareketli ön dingili taşıyan parçanın yapımındadır. Çizim: 6’da
gösterilen bu parça arabaya uzunlamasına monte edilir. Arabanın arka
dingilinin tam ortası bulunup işaretlenir. Bu parçanın kısa kenarının da
ortası bulunur. Bulunan orta nokta arka dingildeki işaretle çakıştırılarak
yerleştirilir. Uygun çivilerle ve belirli aralıklarla içten çıkmayacak şekilde
oyuncağa çakılır.
Ön dingilin Çizim: 5’te tekerlekleri takılmıştı. Bu dingilin orta noktasından altı veya sekiz numara matkap ucuyla delik açılır. Ön dingili taşıyacak ahşap aynı numara matkapla baştan beş santimetre ölçülüp ortası
bulunarak delinir. (Çizim: 11)
31
Dingil bu parçaya altı milimetre çapında altı-yedi santimetre uzunluğunda, mercimek başlı cıvata ve somun ile monte edilebildiği gibi uzun
bir çivi ile de monte edilebilir. Eğer cıvata takılacaksa önce, cıvataya bir
pul geçirilip öndeki taşıyıcıya açılan delikten ve yine bir pul takıp dingile
açılan delikten geçirilir. Böylece iki tahta arasında kalan pul, sürtünmeyi
azaltıp dönmeyi kolaylaştırır. Cıvatanın, dingilin altından çıkan ucuna
yine bir pul takıp sonra somun yerleştirilir ve bir anahtar yardımıyla sıkılır. Yalnız dingilin hareketini engellememek için biraz boşluk bırakılmalıdır. (Çizim: 11) Öndeki hareketli dingilin tekerleklerinin sağına ve soluna
içten bir ip bağlanır. Dingil elle de yönlendirilebilir.
Oyuncağın oynanışı: Oyuncak iki kişiyle veya tek kişiyle oynanabilir.
Bir çocuk çek çek üzerine oturur diğer çocuk oyuncağın ipinden tutar
ve çeker. Bir kişi oynadığında ise eğimli, yokuş aşağı yerlerde sürülerek
oynanır. Oyuncağın üzerine oturan çocuk yokuş aşağı ayaklarını yere
sürükleyerek kendine hız verir ve araba aşağı doğru sürülür. Ön dingil
ayakla ya da iple sağa sola döndürülerek oyuncağa yön verilir.
32
33
34
35
1.10. TAHTA BACAKLAR
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Tahta, çivi, ayakkabı derisi,
Oyuncağın oynandığı yer: Düz ve sert zeminlerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Tahta bacaklarla yarış oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Taşıyıcı bacaklar için Çizim: 1’de gösterilen ölçülerde köşeli veya yuvarlak, iki tahta sopa gereklidir. Basamak için Çizim:
2’de gösterilen ölçülerde iki adet yine tahta veya sunta gerekir. Bütün
malzemeler bulunup çizimde verilen ölçülerdeki gibi kesilerek hazırlandıktan sonra, oyuncağın montajına başlanır.
Öncelikle Çizim: 2’de gösterilen basamak olacak ahşap parçanın orta
noktası yani merkezi bulunur. Daha sonra Çizim: 1 ile gösterilen köşeli
veya silindirik ahşap malzeme istenen ölçüde kesilip, dikey olarak yere
koyulur. Basamak olarak kesip hazırlanan parçanın merkezi dikey duran
parçanın merkezine çakışacak şekilde birleştirilip üstten iki çivi ile çakılır. (Çizim: 4.5.6)
Ayakların basamaktan çıkmaması için Çizim: 3 ile gösterilen deri parçasının her iki ucundan basamağın sağ ve sol uzun kenarın ortaya yakın
bir yerinden çivi ile çakılır (Çizim: 7. 8). Aynı işlem diğer basamağa da uygulandıktan sonra kısa tahta bacakların yapım aşaması bitirilir. (Çizim: 9)
Oyuncağın oynanışı: Tahta bacaklarla oynamak için yüksek bir yere oturulur. Oyuncak tahta bacaklar aşağıda kalmak üzere önce bir ayakkabı,
sonra diğer ayakkabı taşıyıcı kemerlerin içinden geçirilerek tam ortaya
gelecek şekilde yerleştirilir. Dikkatli bir şekilde önce bir yere tutunarak ya
da yanımızdaki bir insandan yardım alarak ayağa kalkılır ve ilk adımlar
atılır. Alışıldığında ve denge sağlandığında tek başına yürünür.
Tahta bacaklarla hızlı yürüme yarışları yapılır. Birkaç çocuk toplanır.
Bir başlama ve bir bitiş çizgisi çizilir. Başlama çizgisinden çocuklar aynı
anda tahta bacaklarla yürümeye başlar. Bitiş çizgisine ilk gelen çocuk
oyunu kazanır.
36
37
1.11. UZUN TAHTA BACAKLAR
Oyuncağın yapımında kullanılan araç gereçler: Tahta, çivi, çekiç, zımpara.
Oyuncağın oynandığı yer: Mahallenin sokaklarında, düz ve sert zeminlerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Uzun tahta bacaklarla hızlı yürüme yarışı
yapılır.
Oyuncağın yapılışı: Ayak basamağı olarak kullanılacak parçanın iki uzun
kenarının ortası bulunup işaretlenir. (Çizim: 2). Çizim: 3 ile gösterilen
üçgen tahta parçanın kısa kenarı yere paralel konuma getirilerek basamak parçasının tam ortası bu kenar üzerine oturtulur. İki çivi çakılarak
parçalar birleştirilir. (Çizim: 5. 6)
Üçgen kesilmiş iki tahta parçası bulunur. Çizim: 7’de görüldüğü gibi
basılacak yerin sağına ve soluna yerleştirilerek çivi ile çakılır. Böylece
basılacak yer sağlamlaştırılmış olur. Daha sonra ayakkabı geçirilecek deri
veya kösele parçanın yapılışına geçilir. Deri parçaları basamağın uzun kenarlarının ortaya yakın yerine sağa ve sola birer çivi ile çakılır. (Çizim: 8)
Son olarak taşıyıcı uzun bacakların montajına geçilir. Taşıyıcı dikey
bacak dik olarak tutulur. Ayak basamağı olarak kullanılacak parça taşıyıcı bacaklara sol ve sağ taraftan olmak üzere ikişer çivi ile çakılır. (Çizim:
9) Biraz daha sağlam olması için uzun iki çivi ile ayağın arkasından da
çakılabilir. Taşıyıcı bacağın elle tutma yerinin sağı ve solu bir çakı ile elin
rahat tutulacağı şekilde oyulur. (Çizim: 10). Oyuncağın pürüzlü yerleri
zımparalanarak temizlenir. Diğer tahta bacağın montajı da aynı şekilde
yapılarak oyuncağın yapımı bitirilir.
Oyuncağın oynanışı: Yüksek bir yere çıkılır. Bir arkadaş yardımıyla taşıyıcı ayağın basma yerindeki deri kemere bir ayak geçirilir. Daha sonra
diğer ayak aynı şekilde diğer kemere geçirilir. Her iki taşıyıcının tutma
yerinden tutularak yavaş yavaş adım atılır. Alışıldığında adımlar hızlandırılır.
Çocuklar arasında uzun tahta bacaklarla yarışlar yapılır. Bir başlangıç
bir bitiş çizgisi çizilir. Bütün çocuklar başlangıç çizgisinden aynı anda
yürümeye başlar. Bitiş çizgisine ilk gelen çocuk oyunu kazanır.
38
39
1.12. TOPAÇ
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Ahşap, kalın ip, çivi.
Oyuncağın oynandığı yer: Düz zeminlerde, beton ve toprak zeminlerde
oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Topaç çevirme oyunu, topaçla çukur kazma oyunu.
Oyuncağın Yapılışı: Topaç oyuncağı ahşap malzemeden yapılır ve tornada üretilir. Basit el becerisi ile yapılabilecek bir oyuncak değildir. Konik
biçimde olan topacı döndürebilmek için kaytan denen beyaz ve oldukça
kalın bir metre uzunluğunda ip kullanılır. Topacın sivri ucuna kabara denen, bir çeşit kalın başlı çivi çakılır. Topacın süzülmesi ve güzel dönmesinde bu çivi önemlidir. Eğer kabara, topacın sivri ucuna tam merkezden
ve düzgün çakılmayıp, biraz yamuk çakılırsa topaç, istenilen hızda ve
uzun sürede dönmez.
Topaçların ters koniye benzeyen gövde çevresine birkaç sıra ince kanallar açılır. Bu kanalların özelliği kaytanın sarımı sırasında birbirinin
üzerine iyice oturmasını ve kaymamasını sağlamaktır. (Çizim: 1)
Topaçlar çeşitli özellikteki ağaçlardan birkaç formda yapılabilir. Bu
formlardan birisi şimşir ağacından yapılan topaçlardır. Sert yapıya sahip
olan şimşir ağacından yapılan topaçlar ağacın yapısından dolayı sarımtırak renge sahiptir. (Çizim: 2) Ayrıca diğerlerine göre daha ağırlardır.
Bu nedenle yerde daha uzun süre döndürülebilirler. Bu gibi birçok çeşit
ağaçtan yapılan topaçlar da vardır.
Topaçların çeşitli renklerde olanları vardır. Bazıları boyasızdır ama
çevresi renkli çizgilerle süslüdür. (Çizim: 3)
Oyuncağın oynanışı: Kaytanın püskül gibi olan ucu topacın en aşağı yerinden kabaraya doğru yatırılır ve baş parmakla üzerine bastırılır. Diğer
elle kaytan kabaranın etrafından başlayarak sıkı sıkıya yukarıya doğru
bitene kadar sarılır. (Çizim: 5.6) Hangi el daha iyi kullanılıyorsa topaç o
elle tutulur. Küçük parmak ile yüzük parmağı arasına kaytanın en sonunda kalan düğümlü kısmı yerleştirilir. Topaç avucun içinden kol gücüyle
ileriye doğru fırlatılır ve kaytan geriye doğru çekilir. Atış ve kaytanı ken-
40
dinize doğru çekiş ne kadar iyi ve hızlı yapılırsa topaç o kadar güzel ve
uzun süre dönecektir.
Topaç farklı şekillerde yere atılabilir. Topacın tutulduğu kol yukarıya
kaldırılıp başın üzerinden aşağıya doğru topaç sert bir şekilde atılabilir.
Diğer bir atma şeklinde de, topacı tutan kol yere paralel tutulur, ileriye
doğru itilerek topaç yumuşak bir şekilde fırlatılır.
Çocukların arasında topacı en uzun süre döndürme yarışları yapılır.
Toprak yerde oynandığında topacın kabara kısmı dönerken yerde küçük
çukur oluşturur. Toprağa en derin çukuru açan topacın sahibi oyunu kazanır.
41
42
2. İP VE LASTİKTEN YAPILAN OYUNCAKLAR
2.1. İPLİ PERVANE
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Çıta, ip, zımpara.
Oyuncağın oynandığı yer: Her yerde oynanabilir.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Pervane çevirme oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Oyuncağın yapımı için sekiz santimetre uzunluğunda, iki santimetre eninde bir santimetre kalınlığında küçük bir çıta
kullanılır. Malzeme bulunduktan sonra bir çakı veya maket bıçağı yardımıyla ahşap istenen pervane formuna getirmek için yontulur. (Çizim:
1) Öncelikle pervanenin birinci kanadı ortaya çıkarılır. (Çizim: 2) Daha
sonra diğer kanat eğimi ters yöne verilir. (Çizim: 3) Böylece kanadın aynı
yöne dönmesi için gerekli eğim verilmiş olacaktır. Bu işlemler bitince
pervane zımparalanıp pürüzlerinden temizlenir. Pervanenin merkezi olarak kabul edilen orta bölgeye ince bir matkap yardımıyla yan yana iki
delik açılır. (Çizim: 3) İki delik arasında en fazla üç milimetre mesafe
olmalıdır.
Son aşamada yaklaşık 70 cm uzunluğunda bir yorgan ipi bulunur. İpin
bir ucu pervanenin bir deliğinden sokulup arkasından çıkartılır ve bu ip
diğer deliğin arkasından sokulup önden çıkartılarak düğüm atılır. (Çizim:
4.5). Bu şekilde oyuncağın yapım aşaması bitirilir. (Fot: 2)
Oyuncağın oynanışı: Pervane ortada kalmak üzere ip, her iki elle gerilir.
Çevirme hareketine başlamadan önce ip biraz bollaştırılır ve her iki elin
yardımıyla pervane aynı yöne olmak üzere kendi etrafında otuz-otuz beş
kez döndürülür. Bu döndürmeyle ip aynı yöne doğru burulmuş olacaktır.
43
Daha sonra her iki el aynı anda çekilerek ip gerilir. Pervanenin, ipin burulduğu yönün tersi yönünde dönerek tekrar burulduğu görülür. Böylece
ellerin hareketiyle pervane bir ileri bir geri döndükçe eller birbirine yaklaşıp uzaklaşacak ve bu arada da pervaneden güzel bir ses çıkacaktır.
Pervaneye verilen ilk burulma sayısının çokluğuyla, dönme hızı ve
bir sonraki burulma sayısı gittikçe artacak ve eller birbirine biraz daha
yakınlaşıp yaylanma daha da çoğalacaktır. Buna bağlı olarak da vınlama
şeklinde çıkan pervanenin dönüş sesi daha da uzayacaktır.
44
45
2.2. YAYLANAN DÜĞME
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Ortasında delikleri olan bir
düğme, 70 cm uzunluğunda sağlam bir yorgan ipi.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Düğme çevirme oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Oyuncak yapımında kullanılacak olan düğme eğer
iki delikli ise önce ipliğin bir ucu düğmenin bir deliğinin arkasından geçirilip önden çıkarılır. (Çizim: 1) Daha sonra ip diğer delikten geçirilip
arkadan çıkarılır ve ipin iki ucu düğümlenir. (Çizim: 2.3) Düğme eğer
dört delikli ise ip karşılıklı deliklerden birinin arka tarafından geçirilir.
Önden çıkan uç karşısındaki delikten geçirilip arkadan çıkarılır ve ipin
iki ucu düğümlenir. (Çizim: 4.5) (Fot: 3)
Oyuncağın oynanışı: Sol elin dört parmağını birleştirerek solda kalan
ip, sağ elin dört parmağını birleştirerek sağ tarafta kalan ip parmakların
içinden geçirmek üzere tutulur. (Çizim: 6) İki el birbirine yaklaştırılarak
düğme ortada ve aşağıya sarkık olarak tutulur. Her iki elin yardımıyla
düğme ileriye veya geriye olmak üzere kendi ekseni etrafında aynı yöne
otuz - otuz beş kez döndürülür. Böylece ip aynı yönde burulmuş olur.
Daha sonra her iki el aynı anda hızla çekilerek ip gerilir.
Düğmenin, sarıldığı yönün tersine doğru hızla döndüğü, yaylanarak
burulduğu görülecektir. (Çizim: 7) Böylece ellerin germe hareketiyle
düğme, bir yöndeki burulma hareketi bitince büyük bir hızla diğer yöne
doğru dönmeye ve ipi burmaya başlayacaktır. Bir ileri bir geri dönerek
burulan ipin hareketiyle eller birbirine yaklaşıp uzaklaşacak, aynı anda
da çok değişik bir hız sesi çıkacaktır.
46
47
2.3. LASTİKLİ TOP
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: 20 cm eninde ve 20 cm boyunda bez parçası, tülbent, yorgan ipi, 50 cm uzunluğunda ince ambalaj
lastiği, hızar talaşı.
Oyuncağın oynandığı yer: Sokakta, bahçede ve bunun gibi yerlerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Lastik top fırlatma oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Oyuncağın yapımında kullanılacak olan bez, masa
üzerine yüzü alta gelmek üzere yayılır. (Çizim: 1) Çapı on beş santimetre bir yuvarlak tabak kumaş üzerine ters koyularak kumaşa bir daire
çizilir (Çizim: 2). Bezin çizilen yeri kesilir. Bu şekilde bez daire şeklini
alır. (Çizim: 3) Daha sonra bir tülbent düz bir yere yayılır. (Çizim: 4)
Marangoz atölyesinden alınan hızar talaşı tülbendin ortasına dökülür.
Tülbent köşelerinden ortaya doğru katlanır. (Çizim: 5) Top haline gelen
tülbendin açılmaması için ince bir iple etrafı döndürülerek sarılır ve düğümlenir. (Çizim: 6) Tülbendin sarılmasının nedeni dış bezin delinmesi
durumunda talaşın dışarıya akmasını önlemesidir.
Oyuncağın dış yüzeyinde kullanmak için daire şeklinde kesilen bez,
yüzü alta gelmek üzere bir düzlem üzerine yayılır. İçi talaş dolu top
halindeki tülbent bu kumaşın ortasına koyulur. (Çizim: 7) Daha sonra
alttaki bezin kenarlarından tutulur ve merkeze doğru top halindeki tülbendin üzeri eşit dağıtımla örtülür. (Çizim: 8) Yuvarlak hale gelen oyuncağın üzerine sıkı olması için ip dolanır. Bu ipler zemindeki kumaşla
farklı renkte seçilirse daha renkli ve güzel bir görüntü elde edilebilir.
İp, bir noktadan başlayarak kumaş üzerinde boğumlar meydana gelecek
şekilde gerilir, eşit aralıklarla bütün top sarılarak bitirilir. (Çizim:10-11)
Sonunda ipe düğüm atılır.
Son olarak ince lastiğin bir ucu bir anahtarlığın halkasına, lastiğin diğer ucu da topun tam merkezine düğümlenir ve oyuncağın yapım aşaması sonlandırılır. (Çizim: 12)
Oyuncağın oynanışı: Uzun lastiğin ucundaki halka bir elin orta parmağına geçirilir. Top da aynı elin avuç içine alınıp aşağıya doğru hızla itilerek
bırakılır. Bu şekilde top, hızla aşağıya doğru inip belli bir noktaya kadar
48
gidecek, lastiğin gerilmesi ve elin yukarıya doğru hareketiyle daha büyük
bir hız kazanarak tekrar yukarıya, yani avuç içine doğru gelecektir. Top
hemen yakalanır ve atışı tekrarlanır.
Lastik top ile çocuklar arasında şakalaşmalar olur. Çocuklar bir arkadaşlarının sırtına topu fırlatıp çekerler. Top atılan kişi arkasına döndüğünde kimin topu fırlattığını anlayamaz. Çünkü atıldıktan hemen sonra
top atan kişinin avuç içine gelir. Bu şekilde lastikli top çocuklar arasında
eğlenceli bir oyuncak olarak oynanır.
49
50
2.4. PARMAK SAPANI
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Enli bir lastik parçası.
Oyuncağın oynandığı yer: Bahçede, evde, sokakta oynanabilir.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Portakal kabuğu fırlatma.
Oyuncağın yapılışı: Çapı büyük olanlardan seçilen bir lastiğin bir parçası
makasla kesilir. Lastiğin bir ucu başparmağın, diğer ucu işaret parmağının ilk boğum yerlerine bağlanıp düğüm atılır.
Oyuncağın oynanışı: Sapanla atılacak nesneler portakal veya mandalina kabukları, vişne çekirdekleridir. Kabuklardan fındık büyüklüğünde
bir parça koparılır. Bu parça iki parmağa bağlı “U” gibi aşağıya sarkan
lastiğin tam ortasına gelecek şekilde yerleştirilir. Diğer elin işaret ve başparmağıyla atılacak nesne lastikle birlikte sıkarak tutulur. Lastik geriye
doğru gerilir ve atılacak yere doğru nişan alınır. Parmaklar açılıp kabuk
bırakılır. Bu oyun çocukların beraberce oynadığı bir oyundur. Çocuklar
arasında birbirlerine portakal kabuğu, vişne çekirdeği gibi nesneler fırlatılarak oyun oynanır.
51
52
3. KÂĞITTAN YAPILAN OYUNCAKLAR
3.1. KÂĞIT KAYIK
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Dosya kâğıdı, makas.
Oyuncağın oynandığı yer: Evde, bahçede ve bunun gibi yerlerde leğenin
içine su koyularak oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Kayık yüzdürme oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Bir dosya kâğıdının kısa kenarı bir köşesinden tutularak uzun kenarının üzerine getirilir ve bu kenarla çakıştırılır. Çakıştırılıp
katlanan yer makasla kesilir. (Çizim: 1.2) Bu şekilde kağıt üçgen şeklini
alır. Üçgenin uzun kenarının sağ köşesi tutulur ve üçgenin tepe noktasına
götürülüp birleştirilir. Katlanan yere parmakla iz yapılır. (Çizim: 3.4) Daha
sonra da sol köşeden tutulup tepe noktasına götürülerek kat yerine parmakla iz yapılır. Böylece üst üste katlanmış bir kare elde edilir. (Çizim: 5)
Kare arkasına doğru bir üçgen meydana getirecek şekilde katlanır.
(Çizim: 6) Karenin geriye kalan kısmı da öne doğru bir üçgen meydana getirecek şekilde katlanır ve parmakla iz bırakılır. (Çizim: 7) Böylece
bir üçgen şekli oluşur. (Çizim: 8) Üçgenin uzun kenarı ve iki köşesi iki
parmakla bastırılır, Bu arada da diğer elin parmakları iki katın arasına sokularak iki köşe birleştirilir. (Çizim: 9) Bu son katlamayla bir kare oluşur.
(Çizim: 10)
Bu karenin, iki parmakla bastırılıp karşılıklı getirilen iki köşesinin altında kalan köşesi yukarıya gelecek şekilde ters çevrilir ve bu köşede görülen iki kat, elin baş ve işaret parmakları ile karşılıklı olarak tutup sağa
ve sola doğru açılır. Kat yerlerine el ile bastırılıp iz yapılır. (Çizim: 11)
53
Kayığı üç boyutlu yani su üstünde durmaya uygun hale getirmek gerekir. Bir elle kayık alttan tutulur, diğer elin iki parmağıyla kayığın içindeki
üçgen bölümün dibine doğru baskı yapılarak, suyun içinde düzgün yüzmesini sağlayacak olan gövdesi biraz genişletilir. Böylece kayık yapımı
tamamlanır. (Çizim: 12) (Fot: 4)
Oyuncağın oynanışı: Büyükçe bir leğene su doldurulur ve kâğıttan yapılan oyuncak kayık su yüzeyinde yüzdürülerek oynanır. Yüzdürülen kâğıt
kayık bir süre sonra suya batar.
Çocuklar arasında kâğıt kayık yüzdürme yarışları yapılır. Çocuklar gemilerini suyun üzerine koyup yüzdürür. Kimin gemisi daha önce suya
batarsa o oyundan çıkar. Suya en son batan kayığın sahibi olan çocuk
oyunu kazanır.
54
55
3.2. KARTON MASKE
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Karton, makas, lastik.
Oyuncağın oynandığı yer: Belli bir oynama alanı yoktur. Her yerde oynanabilir.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Ebe beni kurda verme, kız kaçırma oyunu.
Oyuncağın yapılış: Kartona istenilen şekilde bir yüz çizilir. Genel hatları
çıkarılan yüzün görülen bütün öğeleri yani gözleri, kaşları, burnu, ağzı
çizilmelidir. (Çizim: 1.2) Bu çizim yapılırken yüze gülen, ağlayan ve bunun gibi yüz ifadeleri verilebilir. Çizimi biten yüz bir makas yardımıyla
kesilip kartondan ayrılır. Gözleri, ağzı ve burnu yine makasla kesilerek
çıkarılır. (Çizim: 3.4) Maske istenilen renge boyanabilir.
Maskeyi başa takmak için ince bir lastik gerekir. Bunun için bir paket
lastiği kullanılır. Maskenin sağ ve sol kulak hizalarından ve kenara yakın
yerlerinden çok ince çivi ile birer delik açılır. (Çizim: 5) Lastiğin bir ucu
bu deliklerin birinden geçirilir. Daha sonra lastiğin diğer ucu diğer delikten geçirilir ve düğüm atılır. (Çizim: 7) Oyuncağın yapım aşaması bu
şekilde sonlandırılır. (Fot: 5)
Oyuncağın oynanışı: Maskelere korkunç insan, gülen insan, korkunç
hayvan gibi modeller çizilir. Çocuklar maskelerle birbirlerini korkutur ve
güldürürler.
Bazı oyunlarda maske bir şeyin kılığına girmek için kullanılır. Buna
örnek olarak kız kaçırma ve ebe beni kurda verme oyunları gösterilebilir. Kız kaçırma oyunundan cadı olan çocuğa cadı suratı olan bir maske
takılır. Ebe beni kurda verme oyununda ise kurt olan çocuğa kartondan
yapılan kurt kafası şeklinde bir maske takılır. (Oğuz: 2007, s: 96)
56
57
3.3. KÂĞIT FIRILDAK
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Karton kâğıt, makas, çıta, çivi.
Oyuncağın oynandığı yer: Sokaklarda, arazilerde, hafif rüzgârlı alanlarda oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Rüzgârgülü oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Kare şeklinde kartonun bir köşesinden başlanıp yatay kenardan yirmi santimetre işaretlenir. Daha sonra yine aynı köşeden
başlayıp yukarıya çıkan kenardan yirmi santimetre işaretlenir. (Çizim: 1)
Bu noktalardan kâğıt üçgen şeklinde katlanır. Katlanan yere parmak ile iz
yapılır. (Çizim: 2) Bu şekilde bir üçgen meydana gelir. Kâğıt kat yerinden
tekrar açılır. (Çizim: 3)
Daha sonra katlanmayan diğer iki kenarlar birbirine tam çakışacak
şekilde katlanır ve parmakla iz yapılır. (Çizim: 4) Kâğıt katlandığı yerden tekrar açılır. (Çizim: 5) Katlanan yerlerin kesiştiği nokta fırıldağın
merkezini oluşturacaktır. Kat çizgileri üzerinden ve merkezden başlanıp
köşelere doğru giden katlanmış hatların üzerinden beş santimetre işaretlenir. Her kat yeri, köşesinden başlanarak işaretlenen bu noktalara kadar
makasla kesilir. (Çizim: 6) Kâğıt parçalarından birinin köşesi çividen geçirilerek merkeze kadar getirilir. (Çizim: 7) Daha sonra kâğıdın diğer parçalarının köşelerinden tutularak aynı yönde merkeze getirilip hepsi aynı
çividen geçirilir. (Çizim: 8.9.10) Çivi fırıldağın merkez yerinden geçirilir.
Kesilen pipet parçası da çiviye bir ucundan takılır.
Son olarak pipetten çıkan çivi bir çekiç yardımıyla çıtaya çakılır. Pipet
fırıldakla çıtanın arasına fırıldağın kanatlarının daha rahat dönmesi için
koyulmaktadır. Bu şekilde oyuncağın yapımı bitirilir. (Fot: 6)
Oyuncağın Oynanışı: Rüzgâra karşı çıtadan tutularak el hareket ettirilir
kâğıt fırıldak döndürülür. Eğlenceli, hoş bir ses çıkarır.
Kâğıt fırıldakla oynanan rüzgârgülü oyununda iki gurup oluşturulur.
Bir başlama çizgisi bir bitiş çizgisi çizilir. Aynı gurupta olanlar başlama
çizgisinde yan yana durur. İki kâğıt fırıldağı iki guruptaki iki kişi alarak
başlama çizgisinden bitiş çizgisine kadar koşar. Geri dönüp gurubundaki
diğer arkadaşına verir. Oyunda amaç kâğıt fırıldakla hızlı koşarak fırıldağı arkadaşına hızlı devretmektir. Guruptaki son kişi de kâğıt fırıldağı
başlama çizgisine getirdiğinde oyun biter. Hangi gurup daha hızlı oyuncularını bitirdiyse oyunu o gurup kazanır.
58
59
3.4. KAĞIT UÇAK
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Kâğıt.
Oyuncağın oynandığı yer: Arazilerde, bahçede, sokakta oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Uçağı en uzağa uçurma yarışı.
Oyuncağın yapılışı: Dikdörtgen kâğıdın iki uzun kenarı yan yana getirilir. Köşeler birbirine tam değdiğinde katlanan yere parmakla ezilerek iz
yapılır. (Çizim: 1) Kat yeri tekrar açılır. (Çizim: 2) Kâğıdın kısa kenarının
iki köşesinden tutulur tepe noktası sivri kalmak üzere aşağı doğru katlanarak iki üçgen oluşturulur. (Çizim: 3-4) Kâğıt ilk katladığı yerden tekrar
katlanır. (Çizim: 5) Daha sonra çizimde eğik olarak görülen katlanmış
kenarlardan biri sola yani geriye doğru yatırılarak ilk kat yeriyle çakıştırılır. (Çizim: 6) Aynı şekilde diğer kısa eğik kenar da sağa ve geriye doğru
katlanıp ilk kat yeriyle çakıştırılır ve parmakla ezerek iz yapılır. (Çizim:
7) Her kat yapımında tepe noktasının sivri olarak kalmasına dikkat edilmelidir.
Son olarak katlanan eğik kenarların soldaki sola sağdaki ise sağa katlanarak parmakla iz yapılır. En son yapılacak katlamaların sağ ve sol görünüşleri Çizim: 9’da görülmektedir.
Katlama işleri bittiğinde uçağın kanatları tamamen açılır. Uçağın son
görüntüsü ortaya çıkar. (Çizim: 10) (Fot: 7)
Oyuncağın oynanışı: Uçağın altında, her iki kanadın ortasında ve aşağıya doğru dik olarak duran bölüm elle tutma ve uçağı ileriye doğru fırlatma yeridir. Buradan uçak iki parmakla tutularak yükseğe doğru fırlatılır.
Çocuklar arasında uçağı en yükseğe uçurma yarışı yapılır.
60
61
3.5. KÂĞIT UÇURTMA (ŞEYTAN UÇURTMASI)
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Kâğıt, ip ve makas.
Oyuncağın oynandığı yer: Boş arazilerde, rüzgârlı havalarda uçurulur.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Uçurtma uçurma oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Dikdörtgen kâğıdın kısa kenarı uzun kenarının üzerine yatırılarak çakıştırılır ve katlanan kısma parmakla ezilerek iz yapılır.
(Çizim: 1) böylece ortaya bir üçgen çıkar. Geri kalan kısım işaretli yerden
makasla kesilir. (Çizim: 2) Kâğıt katlı yerden açıldığında bir kare olduğu
görülür. Kâğıt tekrar katlanır. Bu katlama, uçurtmanın ilk katı ve aynı zamanda merkezidir. Üçgenin dik kenarlarından birinin ucu alınıp geriye
doğru katlanıp katlanan yere parmakla iz yapılır. (Çizim: 3) Daha sonra
kâğıt ters çevrilir ve üçgenin diğer dik ucu alınıp yine ilk kat yeri üzerine
getirilip çakıştırılarak parmakla iz yapılır. (Çizim: 4)
Uçurtmaya ön yüzünden bakıldığında tepe noktasından itibaren açılarak aşağıya doğru inen üç kat yeri olduğu görülür. (Çizim: 5. 6) Bu
katlanan kanatlardan birinin ucundan tutup geriye sağa ikinci kat yeri
üzerine, sonra diğer ucundan tutup geriye sola yine kat yeri üzerine getirilip dikkatle çakıştırılır. (Çizim: 7.8) Her iki kat yeri parmakla ezilerek
iz yapılır. (Çizim: 9.10)
Uçurtmanın tepesindeki noktadan çıkarak yelpaze gibi açılan katlamalarla meydana gelen altı üçgen yüzeyden oluşan uçurtma görünümü
elde edilir. (Çizim: 11) Uçurtmanın ipi dışa katlanmış kat yerlerinin orta
yerlerinden iğne ile delinerek dikkatli bir şekilde geçirilir. Orantısının
doğru olmasına dikkat edilmelidir.
Uçurtmanın kuyruğu da kâğıttan yapılmaktadır. Kâğıdın kısa kenarı
yaklaşık iki santimetre eninde ve on iki santimetre uzunluğunda şeritler
halinde kesilir. (Çizim: 13) Kâğıt kenarlarından kesilmeye başlanır diğer kenara doğru gidilir ve iki santimetre boşluk bırakılıp kâğıdı ters çevirerek diğer kenardan aynı şekilde kesmeye devam edilir. Böylece hiç
koparmadan eşit ölçülerde kâğıt sonuna kadar kesilip bitirilerek kuyruk
yapımı sonlandırılır. (Çizim: 14) (Fot: 8)
62
Uçurtmanın alt sivri ucunun hemen bir-iki santimetre üstündeki kat
yerinden makasla bir santim kesilerek küçük bir delik açılır. Yapılan kuyruğun ucu bu delikten geçirilerek tel büker gibi bükülür.
Oyuncağın oynanışı: Rüzgârlı havada uçurulan kâğıt uçurtma ipinden
çekilerek kontrol edilir. Uçurtma ipinden tutan çocuk rüzgârın geldiği yönün tersine koşar ve uçurtmayı havalandırmaya çalışır. Uçurtma
havalandığında biraz daha ip bırakılarak uçurtmanın yükseğe uçması
sağlanır.
63
64
3.6. KÂĞIT TUZLUK
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Kâğıt.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Üçgen seçme oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Dosya kâğıdının bir köşesinden tutularak, kısa kenarı
uzun kenarın üzerine tam çakışacak ve köşe sivri kalacak şekilde yatırılıp
katlanan bölüme parmakla ezilerek iz yapılır. (Çizim: 1) Altta kalan parça
makasla kesilir. (Çizim: 2) Meydana gelen üçgenin uzun kenarının tam
ortasından, kenarlar çakışıp, köşeler tam birleşecek şekilde ikiye katlanır
ve parmakla ezilerek iz yapılır. (Çizim: 3) Bu şekilde ikizkenar bir üçgen
meydana gelir. (Çizim: 4)
Katlanan kâğıt tamamen açılır. (Çizim: 5) Bütün kat yerlerinin belli
olduğu görülür. Kâğıdın bir köşesinden tutulup sivri ucu merkeze kadar
götürülür ve çakıştırılıp parmakla kat yeri ezilir. (Çizim: 6) Daha sonra
karşısındaki köşe aynı şekilde merkezle birleştirilir ve kat yerine parmakla ezilerek iz yapılır. (Çizim: 7) Diğer iki karşılıklı köşeler de aynı şekilde
merkezde birleştirilir ve parmakla iz yapılır. (Çizim: 8)
Kâğıt ters çevrilir ve yine bir köşesinden tutulup merkeze kadar getirilip katlanan yere parmakla iz yapılır. (Çizim: 9) Hemen karşı köşesini
de aynı şekilde katladıktan sonra diğer iki karşılıklı köşeler de merkezle
birleştirip aynı şekilde katlanır. (Çizim: 10.11) Katlanan kâğıt yine bir
kare şekline gelmiştir. Daha sonra kâğıdın diğer yüzeyi çevrilir. (Çizim:
11) Bu konumda kâğıt ortadan ikiye katlanıp tekrar açılır. Diğer kenarı da
ortadan ikiye katlanır ve parmakla iz yapılarak tekrar açılır. (Çizim: 12)
Son olarak elde uçları açık, dört adet kareden oluşan bir katlama
olduğu görülür. (Çizim: 13) Ucu açık olan bir köşeden başlanıp işaret
parmağıyla kâğıt kaldırılıp parmağın ucu içeriye doğru sokulur ve kâğıt
iyice kaldırılıp parmak içeriye tam yerleştirilir. Bu işlem yapılırken aynı
elin başparmağıyla da hemen yanındaki açık uçtan parmak iyice içeriye
yerleştirilir. Bu parmaklar çıkarılmadan diğer elin işaret ve başparmakları
aynı şekilde açık kalan uçlardan içeriye yerleştirilir. Dört parmağın ucu
tam olarak iç kısma değmelidir. Bu şekilde oyuncak oynamaya hazır hale
gelmiştir. (Fot: 9)
65
Oyuncağın oynanışı: Kâğıt tuzluk oyuncağının her dört üçgen boşluğuna
parmaklar, başparmak ve işaret parmağı yan yana olacak şekilde sokulur.
Bu konumdayken iki işaret parmağıyla iki başparmak birbirine yapıştırılır. Daha sonra sol elin işaret ve başparmağı sola, sağ elin işaret ve başparmağı sağa doğru açılır. Bu hareketler sağa sola ileri geri olarak devam
ettirilir. Parmaklar ileri ve geri doğru her açılışta oyuncağın içinde dört
üçgen yüzey görünür. Bu üçgenlerin içine arkadaşları kızdıran eşek, köpek, aptal, âşık, sevmiyor, seviyor gibi kelimeler yazılır. Oyuncağı tutan
kişi diğer oyuncuya üçgenlerden birini seçtirir. Ve bir sayı söylemesini
ister. Oyuncunun söylediği sayı kadar oyuncağı sağa, sola, ileri, geri açıp
kapatır. Söylenen sayı geldiğinde durulur. Bu esnada seçilen üçgenin
üzerinde yazan kelime seçen arkadaşa söylenerek oyun oynanır.
66
67
3.7. ÇITALI UÇURTMA
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: Üç adet çıta, istenilen renk
ve desende kağıt ve en az 40-50 metre uzunluğunda kalın naylon ip.
Oyuncağın oynandığı yer: Boş ve rüzgârlı araziler.
Oyuncuların cinsiyeti: Genellikle erkeklerin oynadığı bir oyuncaktır.
Kızların oynadığı da görülür.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Çıtalı uçurtma uçurma.
Oyuncağın yapılışı: Uçurtma yapımında kullanılacak olan üç çıtanın her
iki ucuna küçük kertikler açılır. Üç çıta üst üste koyulur ve tam merkeze
ince bir çivi çakılır. (Çizim: 1) Alınan ip bir çıtanın kertiğine sıkıca bağlanır. Buradan diğer çıtanın kertiğine gidip iki tur sarılır. (Çizim: 2) Sonra
diğer çıtalar aynı şekilde dolanır her çıta ucundaki kertiğe iki tur dolanır
sonunda başlanan çıtaya gelinip sıkıca düğüm atılır. Böylece bütün çıtalar gerilir ve oynamaları önlemiş olur. Altıgen şeklinde olan uçurtmanın
iskeleti böylece tamamlanır.
Uçurtma yapımı için alınan kâğıt düz bir yere yayılır. Altıgen iskelet
kâğıdın üzerine yatırılır. (Çizim: 2) İplerin dışından yapıştırmak için üç–
dört santimetre pay bırakılır ve ipler makasla kesilir. (Çizim: 3) Bırakılan
paylara yapışkan yayılarak sürülür. (Çizim: 4) Yapışkan kurumadan bu
paylar ipler içerde kalmak üzere kâğıda yapıştırılır. (Çizim: 5)
Uçurtmanın ön yüzü çevrilir ve dingili yapılır. Bunun için üst iki çıtadan birinin ucundaki kertiğe ip sıkıca bağlanır. Sonra ip merkeze kadar
getirilir parmakla merkezde tutulur ve tekrar üstteki diğer çıtanın kertiğine gidilip burada düğüm atılır. İp merkeze doğru gerilirse bir “V” harfi
oluştuğu görülür. (Çizim: 6)
İnce bir kartona dört–beş santimetre çapında iki daire çizilip kesilir.
Bu yuvarlak kartonların biri uçurtmanın ön merkezine, diğeri arka merkezine yapıştırılır. (Çizim: 5.6) İnce bir çivi ile merkeze sabitlenen karton
tam ortasından delinir. İp buradan geçirilip merkezde çıtaya düğüm atılır.
Bu düğüm uçurtmanın dengesinin bozulmaması için iyice sıkılmalıdır.
(Çizim: 7)
Uçurtmanın alt iki çıta başlarındaki kertiklerden önce birine ip sıkıca
bağlanır. Sonra merkeze kadar gidilip ipi merkezde parmakla bastırıp
tekrar aşağıya diğer çıta ucundaki kertiğe ip götürülür ve o hizada dü-
68
ğümlenir. (Çizim: 8) Böylece yine ‘’V‘’ şekli yapılmış olur. Bu “V” şeklinin alt sivri ucuna yapılan uçurtma boyunun üç katı uzunluğunda ip
bağlanır.
Uçurtmanın kuyruğunun yapımı: Uçurtma yapılan kâğıttan yaklaşık
yirmi santimetre uzunluğunda iki santimetre eninde şeritler kesilir bunlar
püskül haline getirilip ince iplerle birbirlerine bağlanır. Kuyruk ipi boyunca her püskülün tepe düğüm yerleri yukardan başlamak üzere belirli
aralıklarla kuyruk ipine bağlanır. Her bağlanan düğümden sonra bırakan
boşluk sekiz-on santimetre olmalıdır. Böylece kuyruk ipinin sonuna kadar gidilir. (Çizim: 9)
Son olarak yaklaşık yirmi santimetre uzunluğunda kalın bir çıta bulunur ortasına uçurtma ipinin ucu düğümlenir. Geriye kalan ipin tamamı
çıtaya sarılır. (Çizim: 10) İpin sarım işi bittiğinde yumağın sonundaki uç
dingilin tam merkezine sıkıca düğümlenir. Bu şekilde uçurtmanın yapım
aşaması bitirilir.
Oyuncağın oynanışı: Bir kişi tarafından uçurtma iki elle rüzgâra doğru tutulur. Uçurtma ipini tutan kişi uçurtmadan biraz uzaklaşır. Uçurtmayı tutan çocuk rüzgârın uçurmanın uçması için uygun olduğunu anladığında
uçurtmayı tutan kişiye bırakmasını söyler ve ipi çekerek koşup uçurtmayı
havalandırır. Uçurtma yükseldikçe ip bırakılır.
69
70
4. METALDEN YAPILAN OYUNCAKLAR
4.1. BURGULU PERVANE
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: İki santimetre eninde sekiz
santimetre boyunda ince bir sac veya teneke parçası, 60-70 cm uzunluğunda ince tel.
Oyuncağın oynandığı yer: Mahallenin sokaklarında, boş arazilerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Pervaneyi en yükseğe uçurma oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Öncelikle sac parçası üzerine pervane uygun ölçülerde çizilir ve teneke makası ile çizilen yerlerden kesilir. (Çizim: 1)
Pervane kesilip ortaya çıkarıldıktan sonra, kanatların rüzgârı alabilmesi
ve kolay dönmesi için kanatlara parmak yardımıyla içe ve dışa doğru
eğim verilir. (Çizim: 2) Pervanenin elleri kesmemesi için kenarlarının demir eğesi ile eğenmesi gereklidir.
Oyuncak yapımı için kullanılacak tel orta yerinden ikiye katlanır. Bir
kalem telin katlandığı yere yerleştirilir. Bu şekildeyken tel iyice sarılır ve
kalem sıkıştırılır. (Çizim: 3-4-5) Bu işlem sırasında bir kişi kalemi tutmalıdır. Diğer kişi bir kerpeten veya pense ile telin ucundan sıkıca tutup çekerek eşit dönüşle ve hep aynı yöne doğru büker. (Çizim: 6) Telin sonuna
kadar bükme işine devam edilir. Bükme işlemi kaleme kadar geldiğinde
kalem telden çıkarılır. (Çizim: 7)
Son olarak yapılan pervane bir ağaç takozun üzerine düz şekilde koyulur. Telin ucuna uygun çapta bir çivi ile pervanenin orta yeri delinir.
Telin ucu açılan delikten geçirilerek oyuncağın yapımı bitirilir.
71
Oyuncağın oynanışı: Telin ucu pervanenin ortasındaki delikten geçirildikten sonra tel dik tutularak pervane kendi haline bırakılır. O yavaş yavaş dönerek elle tutulan halkaya kadar inecektir.
Bir elle halkadan tutulurken diğer elin baş ve işaret parmaklarıyla,
pervanenin altından tel sıkmadan tutulur. Alışmak için parmaklar yukarı
aşağı hareket ettirilir ve seri bir hareketle pervane yukarıya doğru itilir.
Pervane itiş hızıyla dönerek yukarıya doğru çıkar. Giderek aldığı hızla
telden kurtulup dönüş hızını gittikçe arttırarak havaya yükselir. Belli bir
yüksekliğe eriştikten sonra hızı azalmaya başlayınca aşağıya doğru iner.
Çocuklar arasında pervaneyi en yükseğe uçurabilme yarışları yapılır.
Pervanesi en yükseğe çıkan ve pervanesi havada en uzun süre kalan çocuk oyunu kazanır.
72
73
4.2. ÇEMBER
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: 2 metre boyunda, 2 cm çapında demir, 70 cm uzunluğunda tel.
Oyuncağın oynandığı yer: Boş arsalarda, sokaklarda, sert zeminlerde oynanır.
Oyuncuların cinsiyeti: Erkekler ve kızlar oynar.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Çember çevirme oyunu.
Oyuncağın yapılışı: 2 cm çapında ve 2 metre boyunda paslanmaz bir
demir parçası demircilerde bükülerek çember haline getirilir. (Çizim: 1)
Çemberin açık kalan uçları kaynakla birleştirilir. (Çizim: 2.3). Bu şekilde
bir çember oluşturulur. (Çizim: 4)
Çemberi döndürmek için dört-beş milimetre kalınlığında ve yaklaşık
altmış-yetmiş santimetre uzunluğunda bir telden faydalanılır. (Çizim: 5)
Öncelikle telin bir ucu ele alınır. Bu uçta geniş “U” harfi meydana getirilir. ‘’U’’ şeklinin bütün kıvrımlarının uzunlukları beş santimetre olacaktır. (Çizim: 6) “U” şeklinin ilk kademesi doksan dereceden biraz daha
geniş açılı olmalıdır. Ortada kalacak bölümün köşeleri de parmakla yuvarlatılarak bükülür. (Çizim: 7.8) Telin son kısmı da bükülerek “U” şekli
verilmiş olur. (Çizim: 9) Kıvrımı yapılan son kısmın uzunluğu eğer beş
santimetreden fazla ise bir fazlalık tel makasıyla kesilir.
Çemberi daha rahat çevirebilmek için telin elle tutulan kısmı on santimetre aşağıya bükülerek bir elips oluşturulur. Bu formda tel daha kolay
tutulacaktır. (Çizim: 10)
Oyuncağın oynanışı: Hangi el daha iyi kullanılıyorsa tutma teli o elle tutulur. Çember diğer elle yerde dik tutulur ve ileriye doğru elle itilerek bırakılır. Bu sırada diğer elle tutulan telin “U” şeklinde kıvrılan yerinin içiyle
çember itilir. Çember telin itişiyle dönmeye devam edecektir. Çemberin
dönmesi durdurulmak istendiğinde tutma telinin “U” şeklindeki yeriyle
çember tutularak havaya kaldırılır ve çember diğer elle tutulur.
74
75
4.3. TEL ARABA
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Alüminyum tel, 10 cm
eninde şişe, pense.
Oyuncağın oynandığı yer: Mahallenin sokak aralarında, arazilerde, kaldırımlarda oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Tel araba sürme.
Oyuncağın yapılışı: Öncelikle tekerleklerin yapımıyla başlanır. Telin bir
ucu el ile 8-10 cm çapında bir çember şekline getirilir. Bu işlemi daha
kolay yapmak için on santimetre çapına sahip bir şişe veya benzeri bir
silindirik malzemeden yararlanılabilir. Bu malzemenin çevresine, tel
ucundan sıkıca bastırılarak sarılır. (Çizim: 1) Tel tam yuvarlak şekil aldığı
zaman şişeden çıkarılır. (Çizim: 2) Telin ucu yapılan çemberin bittiği yerden doksan derece bükülerek çemberin merkezine kadar gidilir ve buradan tekrar doksan derecelik bir açıyla bükülür. (Çizim: 3-4) Daha sonra
telden 20 cm uzunlukta bir dingil mesafesi bırakılır. (Çizim: 5)
Diğer tekerlek ilk tekerlek gibi aynı şekilde yapılır ve ilk tekerleğe
paralel duruma getirilir. (Çizim: 6-7) Telin kalanı tekerleğin bittiği yerden kerpetenle kesilir. Her iki tekerlekteki çemberin tamamlandığı yerde
açıkta kalan uçlar çok ince bir telle sarılarak birleştirilir ve çemberin tam
olması sağlanır.
Tel arabanın direksiyon yapımında tele yine bir çember şekli verilmelidir. Bu işlem yapılırken yukarıda tekerlek yapımında yararlanılan şişeden aynı yöntemle yararlanılabilir.
Tel şişeye sıkıca sarılır tam bir çember şeklini aldığında şişeden çıkarılır. (Çizim: 8. 9) Çemberin bittiği yerden tel merkeze doğru bükülür.
(Çizim: 10) Merkeze gelindiğinde tekrar doksan derece bükülerek direksiyonun mili için belirli bir uzunluk bırakılır. (Çizim: 11) Bu uzunluk
ayarlandıktan sonra direksiyon telinin alt ucu, dingil telinin ortasına bir
tur sarılır. (Çizim: 12) Tel kalın olduğundan bu işlem bir kerpeten veya
pense yardımıyla yapılabilir. Fakat direksiyon mili, arabayı sürerken dingil üzerinde sağa sola kaçarak sürüşün dengesini bozabilir. Bunu önlemek için mil dingilin tam ortasından sarılmalıdır. Milin bir santimetre
sağına, bir santimetre soluna daha ince tel bir iki tur sıkıca, yerinden
76
oynamayacak şekilde sarılır. Böylece direksiyon milinin ucu sağa veya
sola kaymayacaktır. (Fot: 10)
Oyuncağın oynanışı: Tel araba direksiyonundan tutularak kontrol edilir.
Yerde sürülerek oynanan bir oyuncaktır.
Tel arabalar çocuklar tarafından çeşitli süslemelerle süslenir. Arabanın
mil yerine bayraklar takılır. Çevreden bulunabilecek ayna parçaları arkayı görmek için mile telle bağlanır.
77
78
4.4. MAKARALI TEL ARABA
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Alüminyum tel, 10 cm
eninde şişe, iki tane makara, pense.
Oyuncağın oynandığı yer: Mahallenin sokaklarında, arazilerde, kaldırımlarda oynanır.
Oyuncağın yapılışı: Oyuncağın yapımında kullanılacak olan tel düzgün
olmalıdır. Biraz eğik kısımları varsa düz, sert bir yere koyulup çekiç ile
düzeltilebilir.
Oyuncağın yapımına ilk olarak direksiyon bölümü ile başlanır. Telin
ucu şişenin etrafından daire şeklinde olacak biçimde bir tur sarılır. (Çizim:
1) Daire şekli oluştuğunda tel şişeden çıkarılır. (Çizim: 2-3) Tel çemberi
ortadan ikiye bölecek şekilde çemberin ortasına kadar bükülür. (Çizim:
4) Bu noktadan tel doksan derecelik bir açı oluşturulacak şekilde tekrar
bükülür. (Çizim: 5) Daha sonra direksiyon milinin uzunluğu belirlenir.
Bu uzunluk her kullanıcının boyuna göre değişeceğinden rahat kullanılacak bir uzunluk seçilmelidir. Bırakılan uzunluk işaretlenir. Yaklaşık yüz
yirmi derecelik bir açı ile aşağıya doğru bükülür. (Çizim: 6) Buradan yaklaşık beş santimetrelik bir uzunluk bırakılarak tekrar sağa veya sola hangi
yöne daha rahat kullanılıyorsa o yöne bükülür. (Çizim: 7)
Makara telin ucundan geçirilir ve telin bükülen yerine kadar yanaştırılır. (Çizim: 8) Makaranın kolay dönebileceği kadar boşluk bırakılır ve
telin ucu tekrar yukarıya doğru bükülür. Takılan makaranın rahat dönüp
dönmediği kontrol edilir. Çok sıkı olursa rahat dönmeyebilir çok bol
olursa da giderken sağa sola gidebilir.
Makaranın çıkmaması için yukarıya doğru bükülen tele, makaranın
tekerlek çapını geçmeyecek kadar bir uzunluk bırakılır. Kalan tel pense
ile kesilir. (Çizim: 9) Makara istenilen renge boyanabilir. (Fot: 11)
Oyuncağın oynanışı: Düz arazide direksiyonundan tutularak sürülen bir
oyuncaktır.
79
80
4.5. İKİ MAKARALI TEL ARABA
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: İki tane makara, iki metre
alüminyum tel, on santimetre eninde şişe veya bir silindirik malzeme.
Oyuncağın oynandığı yer: Düz arazilerde, sokak kaldırımlarında oynanır.
Oyuncağın yapılışı: Oyuncağın yapımı için kullanılacak telin ucu on
santimetre çapında bir silindirik malzemenin çevresine bir tur sarılır. Bu
silindirik malzeme bir şişe olabilir. Oluşan çemberin içinden silindirik
malzeme çıkarılır. (Çizim: 1-2) Çemberin bittiği yerden çemberin merkezine kadar tel doksan derece bükülür. Çemberin merkezinden tekrar
doksan derece bükülür. (Çizim: 3-4). Direksiyon milinin uzunluğu oyuncağı oynayacak çocuğun boyuna göre belirlenir. Milin boyuna uygun bir
uzunluk bırakıldıktan sonra tel tekrar doksan derece bükülür. (Çizim: 5)
Bu bükülen yerden beş-altı santimetre uzunluk bırakılarak yine doksan
derecelik bir açıyla tam sola veya sağa doğru hangi yöne istenirse o yönde bükülür. (Çizim: 6)
Bükülen yerin ucundan büyük makara, deliğinden geçirilerek takılır. Bu işlemden sonra tel makarayı tam sıkıştırmayacak şekilde yukarıya
doğru bükülür. (Çizim: 7) Yukarıya doğru uzanan telin ucundan diğer
makara, deliğinden geçirilerek takılır. (Çizim: 8) Tel bu takılan makaranın ucundan iki santimetre çıkacak şekilde bırakılır ve geri kalan kısmı
tel makası ile kesilir. Bu şekilde iki makaralı tel arabanın yapım aşaması
bitirilir. (Çizim: 9)
Oyuncağın oynanışı: İki makaralı tel araba oyuncağı yürüyerek sürülen
bir oyuncaktır. İki makaralı tel araba direksiyonundan tutularak kontrol
edilir. Oyuncağın makara tekerleği dönerken tekerleğin üst kısmındaki
makarada tekere bağlı olarak dönecektir.
81
82
5. AĞAÇ DALINDAN OYUNCAKLAR
5.1. SAPAN
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: “Y” harfi şeklinde ağaç
dalı, 30 cm yassı bir lastik, çakı 4 cm deri, taş.
Oyuncağın oynandığı yer: Bahçelerde, arazilerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Sapan kaya oyunu.
Oyuncağın yapılışı: “Y” harfine benzeyen çatallı dalın sap kısmı, el ile
rahatça tutulacak ölçüde işaretlenip kesilir. Kesilen yer ile dalın üzerinde
bulunan çıkıntılar, pürüzler bıçak veya benzeri aletlerle törpülenip temizlenir ve pürüzler ele takılmayacak hale getirilir. (Çizim: 1)
Üstteki “V” harfine benzeyen dalların her ikisi de beş santimetre ölçüp kesilir ve uçları bıçak yardımı ile temizlenir. “V” harfinin uçlarına
lastik bağlanmalıdır. Bunun için her iki ucun yakın yerlerine lastiklerin
kaymaması için birer kertik açılır. (Çizim: 2) “V” şeklindeki çatalın her iki
ucunda açılan kertiklere lastikler bağlanarak düğüm atılır. (Çizim: 3-4)
Oyuncağın yapımı için alınan deri parçası makas yardımıyla oval şekilde kesilir. Ovalin uçlarından makasla lastiğin geçeceği kadar iki delik
açılır. Sıra “V” harfinin iki ucuna bağlanan lastiklerin uçlarını birleştirmeye gelmiştir. Lastiklerden birinin ucu derinin deliğinden geçirilip iple
bağlanır sıkı düğüm atılır. Lastiğin diğer ucu da aynı şekilde derinin diğer
deliğinden geçirilip iple düğüm atılır. Derinin parlak, renkli yüzeyi dışa,
“U” halini alan içi ise sapana doğru bakmalıdır. (Çizim: 5)
Oyuncağın oynanışı: Küçük bir taş sapanın deri kısmının ortasına koyulur. Bir elle sapanın sapı tutulur diğer elin parmaklarıyla derinin dışı
83
taşla birlikte sıkılarak tutulur. Gözle taşın atılacağı yere nişan alınır. Deri
geriye doğru gerilir ve taş bırakılır. Gerilmenin hızıyla bırakılan taş nişan
alınan hedefe doğru yol alır.
Sapanla fındık, fıstık kabukları da atılır. Bolu Düzce’de oynanan “sapan kaya” oyununda sapan oyuncak olarak kullanılır. Grup halinde oynanan Sapan kaya oyununda oyuncular bir tepe bularak buranın her iki
tarafına eşit sayıda dağılırlar. Oyunda amaç karşı taraftaki oyuncuların
kendi taraflarına geçmelerine engel olmak ve bunun için de sapanla atış
yapmaktır. Her oyuncu sapanıyla karşı tarafa fındıkkabuğu gibi atıldığında fazla etki yapmayacak objeler atar. (Oğuz, 2007:120)
84
85
5.2. OK VE YAY
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: 80 cm uzunluğunda bir
ağaç dalı, 50 cm bir ağaç dalı, ip veya lastik.
Oyuncağın oynandığı yer: Boş arazilerde, bahçelerde oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Ok atma oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Öncelikle dalın üzerinde bulunan küçük dal parçacıkları çakı veya maket bıçağı yardımıyla temizlenir. (Çizim: 1-2) Dalın
her iki ucundan 1-1,5 cm içeriye, yayı germeye kullanılacak lastik veya
yorgan ipini takmak için kertik açılır. (Çizim: 3) Yayı germek için kullanılacak ip dalın uçlarına açılan kertiklerden birine bir tur dolanır ve sıkıca bir düğüm atılır. (Çizim: 4) Sonra dal biraz bükülür.(Çizim: 5). Dalın
diğer ucundan biraz bastırarak dal açılmış bir “U” harfi şekline getirilip
ipin diğer ucu diğer kertiğe bir iki tur sarılır. Sıkıca düğüm atılır. Böylece
ip oldukça gerilmiş olacaktır. (Çizim: 6)
Ok yapmak için küçük parmak kalınlığında elli santimetre uzunluğunda düzgün bir dal parçası veya çıta kullanılır. (Çizim: 7-8) Dal parçası
kullanılacaksa tamamen düz olmalıdır. Üzerindeki küçük dal parçacıkları çakı ile temizlenmelidir. İpin okun içine iyice oturması için okun
ucuna “V” şeklinde kertik açılır. (Çizim: 9-10)
Oyuncağın oynanışı: Bir elle ok diğer elle yay tutulur. Ok yayın gergin
ipine kertik yerinden geçirilerek geriye doğru çekilir. Okun atılacağı yer
nişan alınır ve ok bırakılır.
Ok ve yay oyuncağı ile ok atma oyunu oynanır. İki kişi ile oynanan
bu oyunda yüksek bir yere, şişe, elma, portakal gibi nesneler koyulur.
Oyuncular bu nesneleri ok atarak vurmaya çalışır. En çok objeyi vuran
çocuk oyunu kazanır.
86
87
6. KİBRİT KUTUSUNDAN YAPILAN OYUNCAKLAR
6.1. KİBRİT KUTUSUNDAN KAMYON
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Üç tane kibrit kutusu, üç
tane küçük lastik conta, sulu boya, ip, makas, zamk, fırça, iki tane düğme.
Oyuncağın oynandığı yer: Düz zeminde sürülerek oynanır.
Oyuncuların cinsiyeti: Erkelerin oynadığı bir oyuncaktır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Oyuncağın yapılışı: Öncelikle kibrit kutusunun dışı Çizim: 1’de görüldüğü gibi diğer kibrit kutusunun dar kenarı üzerine koyulup işaretlenir ve
makasla kesilir. Bu kesilen parça, şoförün oturduğu bölümün önündeki
camı oluşturacaktır. İşaretli yerlerden kesilerek camlı bölüm ortaya çıkarılır. (Çizim: 2). Çizim: 3’te görüldüğü gibi yerine yapıştırılır.
Şoförün oturduğu yan kapıları yapmak için kibrit kutusunun dış yüzeyleri kullanılır. Her iki tarafın kalıbı çıkarılarak cam yerleri kesilir. (Çizim:
4) Her iki parçaya asetattan cam kesilir ve Çizim: 5’te görüldüğü gibi
yerlerine yapıştırılır. Böylece kamyonun ön bölümünün yapımı bitirilir.
Kamyonun arka bölümü yani kasası için kibritin iç kutusu Çizim: 6’da
görülen şekilde yapıştırılır.
Tekerlekleri yapmak için öncelikle dingil hazırlanmalıdır. Bunun için
takılacak tekerlerin ebadına uygun kibrit çöpü veya benzeri bir çubuk
kullanılabilir. İki çubuk Çizim: 7’de görüldüğü gibi kamyonun altına yapıştırılır. Her iki dingil iyice kuruduktan sonra tekerlekler takılır.
İki adet küçük, renkli düğmeyle kamyonete far yapılır. Kamyonetin ön
tarafına takılır. Oyuncak istenilen renge sulu boya ile boyanabilir. (Fot: 12)
Oyuncağın oynanışı: Kibrit kutusundan yapılan kamyonet düz zeminde
elle sürülerek oynanır.
89
90
6.2. KİBRİT KUTUSUNDAN TREN
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: İki tane kibrit kutusu (Dış),
dört tane kibrit kutusu (İç), bir tane silindir karton parçası, on iki tane lastik conta, sulu boya, zamk, ip, makas, altı tane kibrit çöpü,
Oyuncağın oynandığı yer: Düz zeminde oynanır.
Oyuncuların cinsiyeti: Genellikle erkeklerin oynadığı bir oyuncaktır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Oyuncağın yapılışı: Kibrit kutularının dış ve iç kutuları iç içe geçirilip
Çizim: 1’de görüldüğü gibi birbirlerine yapıştırılır. Lokomotifin bacasını
yapmak için yatay şekilde olan kibritin ortasına 3 cm uzunluğundaki silindirik karton dik olarak yapıştırılır. (Çizim: 2) Kibrit çöplerinin İki adedi
lokomotifin altına ara mesafe ayarlanarak yapıştırılır. Bunlar lokomotif
tekerleklerinin dingilleri olacaktır. Dingiller iyice kuruduktan sonra dört
tekerlek yerlerine takılır. (Çizim: 4) Böylece bir lokomotif ortaya çıkmış
olur. Diğer üç lokomotif de yukarda anlatıldığı gibi aynı şekilde yapılır.
Son işlem vagonların birbirine bağlanmasıdır. 8-9 cm uzunluğunda
iki parça ip kesilir. Vagonlar ters çevrilip altlarına ipin bir ucu yapıştırılır. Vagondaki ipin bir ucu lokomotife, diğer ipin ucu diğer vagona aynı
şekilde bantla yapıştırılır. Yalnız rahat dönebilmeleri için vagonlar ve lokomotif arasında bir santimetre ara bırakılmalıdır. Böylece tren yapımı
bitirilmiş olur. (Fot: 13)
Oyuncağın oynanışı: Genellikle erkeklerin oynadığı bu oyuncak sert ve
düz zeminlerde sürülerek oynanır.
91
92
6.3. KİBRİT KUTUSUNDAN TERAZİ
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: İki tane kibrit kutusu, çıta,
ip, çivi, makas, cetvel.
Oyuncağın yapılışı: Her iki kibrit kutusu içinin dört köşesinden ince bir
çivi ile küçük birer delik açılır. (Çizim: 1) İplikten yaklaşık yirmi beş santimetrelik boylarda dört parça kesilir. (Çizim: 2) Her biri kibrit kutusuna
açılan deliklerden geçirilir. (Çizim: 3) Bütün iplerin içte kalan uçlarına
düğüm atılır. (Çizim: 4) Düğüm ve bağlama işleri bittiğinde dört ipliğin
uçları yukarıda bir arada toplanır. Terazi kefesi dengede ise ipler birbirine
bağlanıp düğüm atılır. (Çizim: 5) Terazinin diğer kefesini yapmak için de
aynı uygulama yapılır. Her iki kibrit kutusunun yani terazinin kefelerinin
iplerinin yüksekliği aynı uzunlukta olmalıdır.
Çıtanın her iki ucuna terazinin kefeleri iplerinden sıkıca bağlanır.
Terazinin tam dengede durması için çıtanın tam ortası bir cetvel yardımıyla bulunur. Bu orta noktaya terazinin tutulma yeri olacak ip bağlanır.
(Fot: 14)
Oyuncağın oynanışı: Oyuncak terazi ile çocuklar küçük eşyaları kefelere
koyup tartarlar. İpten tutup kaldırıldığında her iki terazi kefesi aşağı ve
yukarı doğru inip çıkar. Eğer ip tam ortasından bağlandıysa kefeler bir
süre sonra dengede yani yan yana durur. Kız çocuklar evcilik oynarken
pazardan bir eşya almış gibi yapıp o küçük eşyaları oyuncak terazide
tartarlar.
93
94
6.4. KİBRİT KUTUSUNDAN MASA
Oyuncağın yapımında kullanacağımız malzemeler: Kibrit kutusu, dört
kibrit çöpü, tutkal, sulu boya ve fırça.
Oyuncuların cinsiyeti: Genellikle kızlar oynar.
Oyuncağın yapımı: Kibrit kutusunun içi çıkarılıp masanın üzerine ters
şekilde koyulur. Kutunun iç kısmının bir köşesine yapıştırıcı sürülür.
Kibrit çöpünün kahverengi olmayan kısmı dik olarak bu köşeye yapıştırılır. (Çizim: 1-2) Diğer üç köşeye de aynı şekilde kibrit çöpleri yapıştırılarak kuruması beklenir. (Çizim: 3-4-5)Yapıştırılan yerler kuruduktan
sonra oyuncak tersine çevrilir. Bu şekilde bir masa görüntüsü elde edilir.
Oyuncak masa sulu boya ile istenilen renge boyanabilir. (Fot: 15)
Oyuncağın oynanışı: Kız çocukları evcilik oynarken kibrit kutusundan
masa yaparak kendilerine küçük bir ev ortamı yaratır.
95
96
6.5. KİBRİT KUTUSUNDAN TELEFON
Oyuncak yapımında kullanılan malzemeler: İki adet kibrit kutusu, 3 metre uzunluğunda yorgan ipliği, kibrit çöpü.
Oyuncağın oynandığı yer: Üç metre ipin uzunluğunu geçen her yerde
oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Telefonda konuşma oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Öncelikle iki kutu kibritin sürgülü kapakları çıkarılıp içindeki kibritler boşaltılır. (Çizim: 1) Kibritleri boşaltılan iç kutuların
her ikisinin de tam ortasından ince bir çivi ile birer delik açılır. (Çizim:
2) İpliğin bir ucu birinci kutunun arkasından geçirilir, diğer ucu ikinci
kutunun arka tarafından geçirilir. (Çizim: 3-4) bu şekilde her iki kutunun
içinden iplerin iki ucu da çıkmış olur.
Kibrit kutusundan çıkarılan kibritlerden birinin kahverengi, kimyasal
madde kaplı ucu koparılır. (Çizim: 5) Kalan kibrit çöpü ortadan ikiye
bölünür. İpliğin uçlarından biri yarım kibritlerden birinin ortasına, diğer
ucu da diğer kibritin ortasına bağlanır. Düğümlenen kibritler ip gerildiği
zaman kutuların iç kısmında kalmalıdır. Bu kibrit çöpleri, konuşma sırasında telefon ipinin gerilmesinde kolaylık sağlayacak ve iplerin kutudan
çıkmasını önleyecektir. (Fot: 16)
Oyuncağın oynanışı: Kibrit kutlularının birini bir kişi diğerini başka bir
kişi alır. Konuşacak kişi kibrit kutusunu ağzına yaklaştırarak konuşur.
Dinleyen kişi ise diğer kibrit kutusunu kulağına yaklaştırır. Bu konuşma
esnasında ip gergin tutulmalıdır.
97
98
6.6. KİBRİT ÇÖPÜNDEN SANDALYE
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Bir kutu kibrit çöpü, tutkal, maket bıçağı, sulu boya.
Oyuncuların cinsiyeti: Genellikle kızların oynadığı bir oyuncaktır.
Oyuncağın yapılışı: Öncelikle sandalyenin oturma yeri yapılır. On üç
tane kibrit çöpünün kahverengi yerleri maket bıçağıyla kesilip çıkarılır. Çöpler aynı boyda olacak şekilde yan yana birbirlerine yapıştırılır.
(Çizim: 1) Bütün kibritler yapıştırıldığında Çizim: 2’de görüldüğü gibi bütün çevreye, ölçülerek bir çerçeve şeklinde kibrit çöpleri yapıştırılır. Bu
şekilde sandalyenin oturulacak yeri yapılmış olur.
Oturulacak yer yapıldıktan sonra sandalyenin ayaklarının yapımına
geçilir. 4 adet kibrit çöpünün kahverengi uçları aynı hizalarda kesilir.
(Çizim: 3) Çizim: 4’te görüldüğü gibi ayakları meydana getirecek olan
her iki kahverengi uçlu çöpün arasına uçları kesilen kibrit çöplerinden
biri yapıştırılır. Her dört ayak tamamen kuruduğunda oturma yeri ters
çevrilerek köşelerine tutkal sürülür. Sandalyenin ayakları kahverengi olmayan kısımlarından buraya yapıştırılır. (Çizim: 5)
Ayaklar kuruduğunda Çizim: 6’da görüldüğü gibi karşılıklı olarak her
iki ayak birbirine bağlanır. İki ayak arasındaki ölçüye göre kibrit çöpü
kesilir ve ayakların ara kısmına yapıştırılır.
Son olarak sandalyenin arka kısmı yapılır. 6 adet kibrit çöpünün kahverengi uçları kesilir. (Çizim: 7) İki kibrit çöpü arasına ara bağlantı olarak
ikişer kibrit aralıklı olarak yapıştırılır. Yapılan sandalye arkası sandalyenin
oturulacak yerine yapıştırılarak parçalar birleştirilir. Bu şekilde oyuncak
sandalyenin yapımı bitirilir. (Fot: 17)
Oyuncağın oynanışı: Kız çocukları evcilik oynarken kibrit kutusundan
sandalye yaparak kendilerine küçük bir ev ortamı yaratır.
99
100
7. ÇEŞİTLİ OYUNCAKLAR
7.1. BEZ TOP
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Bez parçaları, ip.
Oyuncağın oynandığı yer: Boş arazilerde, bahçede oynanır.
Oyuncuların cinsiyeti: kızlar ve erkekler oynar.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Futbol oyunu, yakan top oyunu oynanır.
Oyuncağın yapılışı: Evde bulunabilecek eskimiş kumaş parçaları, kırpıntı
bezler iç içe ilave edilerek iyice sıkıştırılır. Sıkıştırılan bez parçaları daha
büyük bir kumaşın içine koyulur ve kırpıntılar dağılmayacak şekilde bez
sarılır. Sarılan bezin çevresinden sıkı bir şekilde birkaç tur ip dolanır.
Bezler sıkı bir yuvarlak haline geldiğinde ip bağlanır ve düğüm atılır.
Oyuncağın oynanışı: Bez topla yakan top oyunu oynanır. Oyununda çocuklar iki guruba ayrılır. Bir çocuk taşın bir yüzüne tükürür. Yaş mı? Kuru
mu? Diyerek iki guruba sorar. Taş havaya atılır. Yaş gelirse yaşı seçenler oyuna ilk ortaya geçer. Kuru gelirse kuruyu seçenler ortaya ilk geçer.
Diğer takım sınırları çizilen yerlerden bez topu atarak ortadaki oyuncuları vurmaya çalışır. Ortadaki oyuncuların hepsi vurulduğunda diğer gurup
ortaya geçer.
Bez topla erkek çocuklar arasında futbol oyunu oynanır. Bez top her iki
oyunda da yere düştüğü, ayakla vurulduğu için dağılabilir. Dağıldığında
çocuklar etraftan ip bulur ve top tekrar sarılarak oyuna devam edilir.
101
7.2. İPLİ DAVUL (PATA PATA)
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Eni boyu 20 cm ölçülerinde ince natürel deri, 1 cm çapında ve 30 cm boyunda sap, oklava, delikli
boncuk, mukavva, yapıştırıcı.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Oyuncağın yapılışı: İlk olarak ana gövdeyi oluşturacak altı santimetre
eninde ve otuz santimetre uzunluğunda mukavva kesilir. Yuvarlak sapın
kolay yerleşmesi için mukavvanın kısa kenarının orta kısımları biri bir
santimetre diğerini üç santimetre olmak üzere makasla veya maket bıçağı ile oyulur. (Çizim: 1-1) Daha sonra 8cm çapında silindirik bir şişenin
etrafına mukavva sarılır. (Çizim: 1.2-1.3)
Altı santimetre eninde ve altı santimetre boyunda bir parça karton
kesilir. (Çizim: 5.1) Kesilen karton yuvarlak ağaç sapa sarılır ve açık kalan kenarı tamamen bantla yapıştırılır. (Çizim: 5.2) Sonra sap çıkarılır.
(Çizim: 5.3) Karton makasla üç santimetre uzunluğunda belirli aralıklarla
“sekiz” yerden kesilir. (Çizim: 5.4) Kesilen kısımlar geriye doğru doksan derece açılarak parmaklarla (Çizim: 5.5) de görülen şekil verilir. Bu
parçadan iki adet yapılmalıdır. Daha sonra malzeme bükülen kartondan
çıkarılır. (Çizim: 1.4) Hazırlanılan parça bükülen mukavvanın orta yerine
yapıştırılır ve kuruması beklenir. (Çizim: 1.5)
Çıtanın uç kısmında iki – üç santimetrelik bölüme zamk sürülür ve
yapıştırılan yuvaya yerleştirilir. (Çizim: 5) Tam olarak kuruduğunda hazırlanan parçanın diğeri sapa ters olarak geçirilir. (Çizim: 1.7) de görüldüğü
gibi ana gövdenin daha derin oyulan kısmı altta, diğeri üstte bırakılarak
üzerine zamk sürülür ve sap içerde kalmak üzere yapıştırılır.
Sapa ikinci olarak geçirilen içerde bırakılan parçanın dört parçalı yapıştırma yerlerinden mukavvaya yapıştırılmalıdır. (Çizim: 5) Böylece gövdenin içindeki sap, yukarıdan ve aşağıdan yapıştırılıp sağlamlaştırılmış olur.
Deriler yapıştırılmadan önce (Çizim: 1.8) gövdeyi dik tutarak sol ve sağ
yanların tam ortalarına ince çivi ile birer delik açılır ve on santimetre uzunluğunda iki ip parçasının birer uçlarına düğüm atılarak ipin uçları gövdenin içinden geçirilip dışarıya çıkarılır. Düğümler gövdenin içinde kalır.
102
Malzemeler sudan çıkarılıp bir bezle kurutulur. Deri tek parça halinde
alındıysa iki yüzeyi tam kapatacak ve kenarlardan pay kalacak şekilde
ikiye bölünür ve derinin birisi düz bir yere koyulup üzerine ve tam ortasına gövde yerleştirilir. (Çizim: 3) Gövdenin dışında kalan yere zamk
iyice yayarak sürülür ve deri mukavvanın yanlarına doğru yapıştırılır.
Kuruyuncaya kadar elle iyice bastırılır. Eğer hava kaldıysa havası alınmalıdır. Aynı şekilde ikinci deri düz bir yere yayılır ve gövde ters çevrilip
derinin tam ortasına koyulur. (Çizim: 3.2) Aynı şekilde yapıştırılır. İkinci
deri zamk kurumadan ve iyice gererek yapıştırılır. Her iki deri tamamen
kuruduktan sonra gövdenin yan yüzeyine derilerin kötü görümünü önlemek için ölçüsüne göre kesilerek renkli bir ambalaj kâğıdı yapıştırılabilir.
Gövdenin iki yanından sarkan iplerin ucuna (Çizim: 4) de görülen ortası
delikli ahşap boncuklar geçirilip düğümlenir. (Çizim: 3.2) Oyuncağın yapım aşaması sonlandırılır.
Oyuncağın oynanışı: Oyuncağın tutma yerinden tutularak sallanır. Bu
şekilde ipler deriye çarparak pat pat sesleri çıkarır.
103
104
7.3. PATATES BASKISI
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Patates, bıçak, kurşun kalem, sulu boya, kâğıt.
Oyuncağın oynandığı yer: Masa üzerine koyularak oynanır.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Patates baskısı oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Patatesin büyüklüğü yapılan desene göre seçilir.
Patatesin kabuğu soyulmadan bıçakla ortadan ikiye bölünür. İstenilen
desen kurşun kalemle patatesin bölünmüş orta yüzeyine çizilir. (Çizim:
4) Çizgilerin üzerinden bıçağın sivri ucuyla patates derinlemesine iz yapılarak oyulur. (Çizim: 5) Patatesin yüzeyinden yaklaşık bir santimetre
aşağıya doğru, üst yüzeye paralel ve kabuğa dik olarak kesilmeye başlanır. (Çizim: 6) Motif bozulmadan kesilerek şekle üçüncü bir boyut kazandırılır. Motifin yalnız üst yüzeyi istenilen renge boyanır. (Çizim: 7)
Oyuncağın oynanışı: Baskı yapılacak olan kâğıt düz bir zemine koyulur. Patates yanlarından tutulur. Ters çevrilerek kâğıda bastırılır. (Çizim:
9) Sağa veya sola kıpırdatmadan kaldırılır. Bu şekilde kâğıda patatesteki
motif çıkacaktır.
105
106
7.4. RENKLİ BALONCUKLAR
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Alüminyum tel, şişe, sabun, kalem.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Baloncuk üfleme, baloncuk yakalama.
Oyuncağın Yapılışı: Alüminyum telin bir ucu kaleme birkaç tur sarılır.
Sarım bittikten sonra kalem çıkarılır. (Çizim: 1-2-3) Baloncukları oluşturacak büyük halkayı yapmak için bir şişenin dış çapı kullanılır. Alüminyum
tel şişenin ağzına iki tur sarılır. (Çizim: 4). Daha sonra tel şişeden çıkarılır.
Böylece baloncuk oluşturacak telin yapımı bitirilir. (Çizim: 5) Telin girebileceği boyutta bir şişe veya kabın içine sabunlu su koyulur.
Oyuncağın oynanışı: Bir kabın veya şişenin içine su koyulur. İçine bir
miktar sabun parçası veya sıvı sabun koyulup çalkalanır. Köpük oluştuğunda baloncuk oluşturacak telin halkası suyun içine daldırılır ve çıkarılır. Çıkarıldığında halkaya yavaşça üflenir ve baloncuklar havaya uçuşur.
Çocuklar arasında uçan balonları yakalama oyunu oynanır.
107
108
7.5. HULA HOP
Oyuncağın yapımında kullanılacak malzemeler: Üç metre uzunluğunda
plastik boru, sekiz santimetre uzunluğunda küçük metal boru.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Hula hop çevirme oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Oyuncak yapımı için alınan borunun iç çapına uygun yani içine sıkıca girecek şekilde sekiz santimetre uzunluğunda metal
bir boru parçası temin edilir. Plastik boru iki ucundan tutulup uç uca
getirildiğinde kolayca bir çember halini alacaktır. (Çizim: 1) Küçük boru
parçasının yarısına kadar plastik borunun bir ucu geçirilir. Borunun diğer ucu da küçük metal borunun diğer yarısına geçirilir. (Çizim: 2-3) Bu
şekilde bir çember oluşturulur ve içeride bulunan küçük boru görülmez.
Oyuncağın daha sıkı olması için küçük boruya yapıştırıcı sürülebilir.
(Çizim: 4)
Oyuncağın oynanışı: Hula hop oyuncağı kızların belinde çevirerek oynadığı bir oyuncaktır. İki elin yardımı ile çevirip yol verilir ve bel hareketleriyle kendi etrafında dönmesi sağlanır. Hula hop boyunda, kolda,
bileklerde ve dizlerde de çevrilebilir.
109
110
7.6. BEZ BEBEK
Oyuncağın yapımımda kullanılan malzemeler: Düz renk kumaş, desenli
kumaş, pamuk, sünger, iplik, düğme, iğne, makas.
Oyuncağın oynandığı yer: Evde, bahçede ve bun un gibi yerlerde oynanır.
Oyuncağın yapılışı: Düz renk bir bezin üzerine bir bebek figürü çizilir. (Çizim: 1) Bez aynı ebatlarda diğer bir bezin üzerine koyulur. Bebek
figürü çizgisinin bir santimetre dışından iki bez de makasla kesilir.
Kaydırmadan kesmek için iki bez toplu iğne ile birkaç yerinden tutturulabilir. (Çizim: 2) Daha sonra bebek figürü çizgiler üzerinden el dikişi ile
dikilir. (Çizim: 3)
Bebeğin bir bölgesinde dört santimetre boşluk bırakılır. (Çizim: 4). Bu
boşluktan kumaşın içine pamuk, sünger, kumaş parçası doldurulur. Bu
işlem bitince boşluk bırakılan yer tekrar dikilir. Bu şekilde bebeğin başı,
gövdesi, kolları ve bacakları tamamen ortaya çıkar. (Çizim: 5) Boynun
ince yerinden iplik geçirilerek çevresi üç tur sarılır ve düğüm atılır. Bu
şekilde boyun yapılmış olur. Daha sonra bebeğin yüz hatları yapılır.
Kırmızı iplikle dudak şekli kumaşa dikilir. Burnu yapmak için kumaşa
siyah iplikle burun şekli verilir. (Çizim: 6)
Bebeğe saç yapmak için siyah veya sarı renkte yün iplikler kaşığa
uygun bir boyutta kesilir. İplikler birbirlerine bağlanır ve düğüm atılır.
Bu düğüm yerinden iplikler bebeğin başına yapıştırılır. Saç iplikler sağa
sola dağıtılır. (Çizim: 7) Bebek için desenli kumaşlarla elbiseler dikilir.
Elbiseler bebeğe giydirilir. (Çizim: 8-9) (Fot: 18)
Oyuncağın oynanışı: Kız çocukları bez bebekle evcilik oynar. Bebeklere
kıyafetler dikilir ve giydirilir.
111
112
7.7. KİLDEN KAYIK
Oyuncağın yapımında kullanılan malzemeler: Kil, su.
Oyuncağın oynandığı yer: Bir leğenin içindeki suda kilden kayık yüzdürülür.
Oyuncakla oynanan oyunlar: Kayık yüzdürme oyunu.
Oyuncağın yapılışı: Bir toprak çeşidi olan kil yeşilimsi bir renkte biraz
yapışkan bir topraktır. Bu yapışkanlık özelliği kullanılarak kilden birçok
çeşit oyuncak yapılabilir. Bunlardan biri de kilden kayıktır. Kayığın uç tarafları dar, orta kısmına doğru açılarak genişleyen bir formu vardır. Kilden
kayık yaparken bu forma göre şekil verilir.
Kil bir süre yoğrularak kıvama getirilir. (Çizim: 1-2) Şekil verilecek
kıvama gelen kil dikdörtgen bir hale getirilir. (Çizim: 3-4) Bıçak gibi ucu
ince bir aletle kilden uzunlamasına bir santimetre kalınlığında iki uzun
parça kesilir. (Çizim: 5) Her iki parçanın kısa kenarlarından ikisi parmakla ezilerek birleştirilir. (Çizim: 6) Ortalarındaki boşluk biraz açılarak
(Çizim: 7) kil genişletilir ve tekrar diğer iki kısa kenar parmakla ezilerek
birleştirilir. (Çizim: 8) Kilin yapışkanlık özelliğinden dolayı kolay birleşecektir. İkinci aşamada altta bulunan iki uzun kenar birbirine yapıştırılarak
birleştirilir. İki elle iç kısmına oval şekilde çukur bir form verilir. (Çizim:
9) Sandalın şekli parmak hareketleriyle iyice belirginleştirilir. Sandalın
oturma yerini yapmak için sandalın orta genişliği kadar uzunlukta ince
bir plaka hazırlanıp ara kısma monte edilir. (Çizim: 10).
Son olarak kayığın kürekleri yapılır. Kile parmaklarla kürek şekli verilerek kayığın yanlarına monte edilir. (Çizim: 11) Sandalın daha güzel
görünmesi için küçük bir kaba biraz su koyulur ve parmaklar ıslatılarak
sandalın dış ve iç yüzeyleri parmakla sıvanır. Bu şekilde kilden kayık
oyuncağının yapımı bitirilir. Kilden ev, araba, bebek, masa gibi birçok
oyuncak yapılabilir.
Oyuncağın oynanışı: Bir leğenin ya da kovanın içine su doldurulur. Elle
yapılan kilden kayık oyuncağı suyun üzerinde yüzdürülür.
113
114
FOTOĞRAFLAR
Fotoğraf 1: Kaşıktan bebek
Fotoğraf 2: İpli pervane
117
Fotoğraf 3: Yaylanan düğme
Fotoğraf 4: Kâğıt kayık
118
Fotoğraf 5: Karton maske
Fotoğraf 6: Kâğıt fırıldak
119
Fotoğraf 7: Kâğıt uçak
Fotoğraf 8: Kâğıt uçurtma (Şeytan uçurtması)
120
Fotoğraf 9: Kâğıt tuzluk
Fotoğraf 10: Tel araba
121
Fotoğraf 11: Makaralı tel araba
Fotoğraf 12: Kibrit kutusundan kamyon
122
Fotoğraf 13: Kibrit kutusundan tren
Fotoğraf 14: Kibrit kutusundan terazi
123
Fotoğraf 15: Kibrit kutusundan masa
Fotoğraf 16: Kibrit kutusundan telefon
124
Fotoğraf 17: Kibrit çöpünden sandalye
Fotoğraf 18: Bez bebek
125
ÖZGEÇMİŞLER
Orhan KARAALİOĞLU
1975 yılında Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Uygulamalı Endüstri Sanatları Yüksek Okulu (bugünkü Mimar Sinan Üniversitesi) İç Mimarlık ve
Endüstri Tasarımı bölümlerinden mezun oldu.
İç Mimar olarak görev yaptığı Tekel Gn. Müd. den 1997 yılında emekli
oldu. 1981 yılından bu güne kadar geçen 32 yıl içinde fotograf çalışmalarıyla çeşitli sergiler açtı, gösteriler yaptı ve ödüller aldı. Çocukluğunda
kullanılmış, basit malzemelerden kendi becerisiyle yaparak oynadığı eski
çocuk oyuncaklarını 2000 yılından başlayarak araştırdı. O eski oyuncakları hayata geçirmek üzere 2002 yılından başlayarak beş yıl içinde teknik
çizimlerini ve nasıl yapıldıklarını detaylı olarak yazarak kitap haline getirdi.Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı ve Türk
Halk Bilimi Bölümleri öğrencilerine Eski Çocuk Oyuncakları konusunda
seminerler verdi.
Kitapta yazılı oyuncaklardan bazılarını Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi’nin Somut Olmayan Kültürel Miras
Müzesi’ne bağışlamış ve kendisi için ayrılan bir vitrinde devamlı olarak
sergilenmesine olanak sağlamıştır.
Emine GENÇ
2010 yılında Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halkbilimi Bölümünden mezun olmuştur. Gazi Üniversitesi Somut Olmayan Kültürel
Miras Müzesi’nde müze araştırmacısı olarak görev yapmış ve müzenin
çocuk oyuncakları ile ilgili bölümünde sergileme konusunda çalışmaları
olmuştur. Halen, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans öğrencisidir.
127

tıklayınız - THBMER

Transkript

Benzer belgeler

PDF olarak İNDİR.

Güvenli çocuklar - Konsumentverket

çizgilere tutturulmuş söz öbekleri maidis

BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM (Teknik Resim-II)

benim eşsiz yuvam teması değerlendirme etkinlikleri

moda portfolyosu hazırlık

Bilgisayar Destekli Teknik Resim

FlexyLIFT - KLEEMANN