Yeni başlayanlar için BIOS

Yeni başlayanlar için BIOS
Temel Giriş-Çıkış Sistemi (Basic Input-Output System, BIOS) bilgisayarınızın yaşamsal
önemdeki bir iç yazılımıdır ve anakart üzerindeki bir silinmez yongada kayıtlıdır. İşletim sistemi ile
bilgisayar donanımının haberleşmesini sağlayan temel yönergelerden oluşur. BIOS olmazsa işletim
sistemi bilgisayar donanımı ile haberleşemez ve elbette denetimi de sağlayamaz.
Diğer bir deyişle BIOS bilgisayarın olmazsa olmaz bir bileşenidir. Eğer BIOS ayarları yanlış
yapılırsa bilgisayarınız %40 oranında yavaşlayabilir. Diğer yandan yeni yongasetleri (chipset) ve
işlemciler çıktıkça BIOS ayarları da git gide daha karmaşık duruma geliyor. Sonuç olarak
günümüzdeki bir çok teknik insanın bile modern BIOS'larda bulunan meslek argosu ve açık
olmayan ayarlar nedeniyle kafası karışmış durumda.
Ancak her şey yolunda, THG yardım için yanınızda! Her anakart ve/veya bilgisayar üreticisi
farklı BIOS'lar kullandığından bir örnek seçmek zorundayız ve bizde bu iş için A7N8X-E Deluxe
anakartı seçtik. Bu anakartı özel olarak seçmemizin nedeni günümüz anakartlarının bu temel
tasarımı sıklıkla kullanıyor olması. Dahası A7N8X-E ASUS'un en çok satan modelleri arasında, iki
yıldır da pazarda bulunuyor ve günümüzde de AMD tabanlı sistemler için hala satılıyor. Başka
anakartların biraz farklı olacakları kesin olsa da, bu yazımızdan elde edeceğiniz "alışkanlıkla" kendi
ayarlarınızı başarıyla yapabileceğinize eminiz.
BIOS'ta yanlış değişiklikler yapmanın bilgisayarınızı çalışmaz duruma getirebileceğini
anımsatalım. Böyle bir durumla karşılaşırsanız yardımınıza BIOS sıfırlama (reset) koşuyor ve tüm
ayarları varsayılan "fabrika ayarlarına" getirebiliyorsunuz, ancak bu ayarlar yalnızca "varsayılan"
oluyor, "iyileştirilmiş" değil. Bu işlem genellikle anakart üzerindeki bir atlatıcıyla (jumper)
yapılıyor ve hatta dizüstü bilgisayarlarda bunun için gömülü bir düğmecik yerleştirilerek işiniz daha
da kolaylaştırılabiliyor! Burada anlatacağımız hiçbir işlemin bilgisayarınıza herhangi bir zararı
yoktur, ancak adımları sıkı sıkıya izlemeniz gerekiyor.
Dell, HP, Gateway ve Micron gibi büyük bilgisayar üreticileri genellikle BIOS ayarlarını
oldukça kısıtlıyorlar, çünkü son kullanıcının sürekli bu ayarları "kurcalayıp" yardım masalarının
telefonlarını kilitlemesini istemiyorlar, o yüzden bilgisayar meraklıları bu tür markaları çok tercih
etmiyorlar. Sonuç olarak burada sözünü ettiğimiz bazı geliştirmelerden bazı model bilgisayarları
kullananların yararlanamayacaklarını üzülerek belirtelim.
Çoğunluk bilgisayarın açılışında BIOS ayarlarına nasıl giriş yapılacağını gösteren kısa bir
uyarı iletisi görüntüleniyor. Bilgisayar işletim sistemi yüklenmeye başlamadan önce BIOS
ayarlarına girmek için kullanılacak tuşa basmanız için sizi bir iki saniye kadar bekliyor. BIOS'a
girmek için genellikle kullanılan yöntem bilgisayar hemen açıldığı anda gerekli tuşa basılı tutmak
veya ayar ekranı gelene kadar art arda defalarca basmak oluyor, çünkü iletinin görüntülendiği an
kaçırılırsa bilgisayarı yeniden başlatmak gerekiyor. Çoğunluk bilgisayarda bu tuş DEL, F1 veya F2
oluyor. Eğer açılış sırasında bu tuşlardan herhangi birisi sizi BIOS ayarların sokmuyorsa, kullanım
kılavuzuna bakmanızı ve hatta gerekirse üreticinizi aramanızı öneriyoruz.
Her ayrı BIOS ayarı için bilgisayarınızı yeniden başlatmanızı öneririz, çünkü bazı işlevler
çalışmayı bozabiliyor. Böyle yaparak hatanın hangi BIOS ayarı değişikliğinden kaynaklandığını
anlayabilirsiniz ve bu elbette en son yaptığınız değişiklik olur. Daha deneyimli kullanıcılar ne
yaptıklarını biliyorlarsa bu önerimize uymayabilirler.
BIOS'un Ana Seçenekler (Main Options) Menüsüyle başlayalım, bu sayfaya sol üst köşedeki
Ana "Main" sekmesine yön tuşlarıyla gittiğinizde ulaşıyorsunuz, aslında ilk açılan sayfa da zaten
bu.
Hemen altta bilgisayarın tarih ve saatini ayarlayabileceğiniz, bilgisayara takılı olan sabit
diskleri ve veri depolama aygıtlarını tanımlayabileceğiniz seçenekler bulunuyor. Eğer bu ayarlar
kendiliğinden algıla (auto-detect veya auto) seçeneğindeyse bilgisayarı her başladığında takılı olan
disk ve depolama aygıtları taranıyor ve tanımlanıyor. Bu işlem genellikle birkaç saniye sürüyor, bu
nedenle ayarı "Auto" da bırakmayıp, aygıtları BIOS içinden özellikle tanımlarsanız, bilgisayarın
açılış süresi birkaç saniye daha kısalıyor.
Bunu yapabilmek için basitçe seçeneğin üstüne yön tuşlarıyla gidin ve GİRİŞ (enter) tuşuna
basın. Daha sonra gösterilen Silindir (Cylinders), Kafa (Heads), Bölüm (Sectors) ve LBA
değerlerini bir yere not edin. Bazı BIOS'larda Block Mode ve 32-Bit Transfer Mode (aktarım kipi)
ayarları da bulunur. Sürücü biçimini AUTO'dan USER'a (kullanıcı) getirin. Daha sonra önceden not
aldığınız değerleri hiç değiştirmeden yerlerine yazın. Eskiden pek görmediğimiz ancak çoğu
günümüz bilgisayarında bulunan LBA, Block ve 32-bit Transfer Mode'larının tümünü
etkinleştirmeniz (ENABLE veya ON) başarımı artıracaktır.
Eğer aygıt takılı bulunmayan bir kanal varsa, o kanalın ayarını da NONE (boş) konumuna
getirmelisiniz. Örneğin bir sabit disk Birincil Ana (primary master) ve bir CD-RW İkincil Ana
(secondary master) olarak takılmışsa, Birincil ve İkincil Bağımlı (Primary ve Secondary Slave)
seçeneklerini NONE ayarına getirmelisiniz. Eğer aygıt takılı bulunmayan kanallar için AUTO
ayarını etkin bırakırsanız, bilgisayar her açılışta bu olmayan aygıtı bulmaya çalışarak çok zaman
kaybedecektir ve elbette açılış yavaşlayacaktır. Bu boş kanalların ayarlarının NONE yapılması
açılışı hızlandıracaktır.
Gelişmiş seçenekleri görüntülemek için alt menülere bölünmüş, bir sonraki "Advanced"
(gelişmiş) sekmesine gidin. İlk açılan sayfanın adı "Advanced BIOS Features" (gelişmiş BIOS
işlevleri) olarak görüntülenecektir.
Her açılışta belleğin ve disket sürücünün tepeden tırnağa sınanması sizce de gereksiz değil
mi? Eğer bu iki bileşenden herhangi birinde bir sorun bulunmuyorsa bu işlem için zaman
kaybetmenin hiçbir anlamı yoktur. BIOS'un bu bölümünde bazı işlevleri devre dışı bırakarak
bilgisayarın açılışını hızlandıracağız İşte önerdiğimiz ayarlar:
Açılış Virüs Algılama (Boot Virus Detection): Etkin (Enabled). Bazı BIOS'larda bu ayarlar
Standart veya Ana (Main) bölümünde bulunabilir. Artık açılış virüsleri eskiden olduğu kadar önemli
bir tehdit oluşturmasalar da, yine de virüs bulaşmış bir disket veya CD ile karşılaşılabilir.
İşlemci Düzey 1 Önbellek (CPU Level 1 Cache): Etkin (Enabled).
İşlemci Düzey 2 Önbellek (CPU Level 2 Cache): Etkin (Enabled).
Hızlı Açılış Kendini Sınaması (Quick Power On Self Test): Etkin (Enabled). Bu ayar her açılışta
belleğin tümünün defalarca sınanmasını engeller; eğer bozuk bir bellek biriminiz yoksa ki bu
durumda zaten bilgisayarınız sürekli kilitleniyor demektir; bu sınamanın pek bir yararı yoktur.
Birinci, İkinci, Üçüncü Başlatma Aygıtı (First, Second, Third Boot Device): Başlatma (boot)
sıranızı belirleyin ve hiçbir zaman ilk başlatma yapmayacağınız aygıtları devre dışı (disabled)
bırakın.
Diğer Aygıttan Başlat (Boot Other Device): Devre dışı (disabled), eğer bir ağ kartından veya ayrı
bir SCSI karttan başlatma yapmıyorsanız.
Başlatma Disket Araması (Boot Up Floppy Seek): Devre dışı (disabled). Bu kesinlikle bir zaman
kaybı ve gürültü nedeni.
Başlatma NumLock Durumu (Boot Up NumLock Status): Seçim size kalmış. Bazıları Windows
açıldığında klavyelerindeki NumLock'un etkin olmasını isterler, bazıları da devre dışı olmasını
tercih ederler.
A20 Kapısı Seçeneği (Gate A20 Option): Hızlı (Fast). Her ne kadar Windows XP ile bu ayar biraz
gereksizleştiyse de, yine de etkin bırakmanızı öneririm. OS/2 ve eski Windows sürümleri bu ayar
FAST iken daha hızlı çalışıyorlar. Bunu NORMAL ayara getirmeniz için tek neden yalnızca DOS
kullanıyorsanız olabilir.
Klavye Hızı Ayarı (Typematic Rate Setting): Devre dışı (Disabled). Aslında bu ayar da keyfinize
kalmış çünkü bu ayar tuşa basılı tuttuğunuzda ne kadar süre sonra tekrara geçileceğini ve saniyede
tekrarlanan harf miktarını belirliyor.
APIC Mode (kipi): Etkin (Enabled). Bu çoklu işlemci desteği, daha fazla kesme (interrupt sayısı ve
daha hızlı kesme isteği denetimi için kullanılan Gelişmiş Programlanabilir Kesme Denetleyici'nin
(Advanced Programmable Interrupt Controller) ayarı.
OS/2 Tümleşik Bellek (Onboard Memory) > 64M: Devre dışı (Disabled). Bu ayar yalnızca
tarihin tozlu sayfalarında kaybolmuş IBM OS/2 işletim sistemini kullanıyorsanız geçerli.
Tam Ekran Logo Gösterimi (Full Screen LOGO Show): Size kalmış. Etkinken (enabled) Açılış
Kendini Sınaması (Power-On Self-Test, POST) ekranının verileri üreticinin logosu bulunan bir
"perde" arkasına gizleniyor. Örneğin eğer bir Gateway marka bilgisayar kullanıyorsanız açılış
sırasında üreticinin kocaman GATEWAY yazısını görüyorsunuz. Devre dışıyken (disabled)
"normal" başlatma yordamı ekranda görüntüleniyor - bu çoğunluk bilgisayarın açılışı sırasında
karşılaşılan olaydır. Bazıları POST ekranını izleyip bilgilenmek isterken, bazıları da daha şık bir
açılışı tercih ediyorlar.
POST Complete Report (tüm rapor): Size kalmış. Bu ayar etkinken POST'un en ayrıntılı raporu
görüntülenir.
Konuşmalı POST Raporlayıcı (Speech POST Reporter): Size kalmış. Bu ayar etkinken
bilgisayarınız açılışta size POST raporunu "konuşarak" bildirir. Her ne kadar ses niteliği
"gacırtıdan" öte olmasa da, bazı insanlar bunun havalı durduğunu düşünüyorlar.