FATIH SULTAN MEHMED`IN FERMANLARI

vtsixaLAR:
BURSA 5En'ivn siciLLERlNDE
FATIH SULTAN MEHMED'IN FERMANLARI
Dr. HAL)L iruarCtr
*-
Osmanh arqivierinde Fatih devrine ait vesikalar, bilindifi
frzere, azCtr. Ancak, bu vesikalartn, bu devri tanrmak igin tamamiyle yetersiz olduSu da iddia olunamaz. Bagvekilet Argiv Dairesi'nde bulunan bu devre ait defterler 1, bilhassa mfresseseler tarihi
baktmrndan, zengin bir koleksiyon tegkil etmektedir. Fakat bilvasrta hadiselere de dokunmakla beraber, bu defterler, bize yfrriyen
hayatr, cemiyet ve devletin hareketlerini dofrudan doiruya g6stermekten uzaktrr" Bu bakrmdan eqsiz krymette bir hazine, q e r'iye sicil def terleri'dir. Bu defterierde, payitahttan gelen her
turlii emirlerle birlikte, memuriann faaliyet ve teEebbfisleri, iqtimai
ve iktisadi hayat hakkrnda bir Eok vesikayr bir drada buimak
miimkrlndfrr 2. lEt" U,rgfrn Fatih devrine ait boyle bir defter elimiidedir , q:_ burada neErettiiimiz fermanlat bY _deft3lden grkanl3,
ryr5lr._Ll"q-frr_ baqkl bir .eEine raslamadrfrmrz bu biricik deftgr
-_---+.8osna,- Sofya, SelAnik, !.lovaberdi, Aydrn, Sivas, Tokat, Teke gibi impa--- ratorlnlua gegitli-E6lgelerine aif-istatistit-malfimatr
-Maliye ve trmar kayrtlannr- intiva
Nezareti arqivioden geten
eden bu yirmi kadar dcf terin yanrua, mElga
vesikalarrn tasnifi neticesinde yenileriniu katrlaeifr alSlcaltlar tarafrndao. sdyleniyor (bu defterlcrcien bazrlarr A. Refik taraftndan T. O. E. M. de neqredilmigLir). Bagvekilet Argivi'nde tasnif olonmug milyoolarca miteferrik vesika araarnda, gimdilik, Fatih devrine ait yeui vesikalar grktrgror bilmivoruz- Topkapr
Sarayr Miizesi Argivi'nde ise bazr fermenlar ve n6,meler bulunmugtur (bak.
Arsfv ktlaztuzu, I. fasik[], istanbul 1938, s. V).
2 Bciyle bir sicil defterinia ma'oive'.i hakkrsda bak: Osmaalr Tarihi hakkrnda m[him bir Kaynak, D. T. C. Fakr]ltesi Dergisi, cilt I sayr 2, sahife 89.
3 Bursa Mffzesi, geriye sicil deftericri; No. A 3/3. Yine Bursa Mfizeri'ode
Fetih dcvrine ait iki defter daha vardrr. Fakrt bunlar tereke defterleridir. Ol"ulerin adlarrur, mahallelerini, brraktrklan egyalan, tahmini deferleriri, elrnan
resimleri g6steriyor. No. A lll de 89 varaktan ibaret olaq en eskici, U7 Cemaziyilihir- 868 Rebiyilihir (1463 Mart- 1463 Arahi<) tarihleri aralndadrr, 157
tcrckcyi ihtiva etmektedir. No. Azt? de ikiucisi, 872 Muharrcm - Rebiyilevvel
694
HALIL iNalctr
devletin eski payitahh ve mfrhim bir ticaret Eehri olan Bursa'ya ait
olduiundan hususi bir 6nem tagrmaktadrr. Bursa kadrsr Mevldna
Muhiddin'in zamanlna ait olan defter, 883 saferinden (L478 Mdyrs)
886 muharremine (1481 Mart) kadar gelmektedir. Bagrndan ve
sonundan kopuk olmakia beraber noksantn gok olmadrir anlagrhyor; Eimdi 420 varak elimizdedir. Her sahifede ortalama ddrt
vesika oldu!'una gore 8.40 sahifede takriben 3300 vesika vardrr
ve bunlarrn yartdan fazlasr arapqadir. Kullanrlan rik'a yazlsr Eok
yerde noktasrzdrr ve okunmasr kolay deiiidir (fotoirafa bak.)Defterin ihtiva ettigi vesikalar $u kategorilere aynlabilir. I. Padigahrn gdnderdi$ fermanlann suretleri ; II. Memurlann teslimahnr,
her tfrrlfr mukavele ve senetleri tasdik ve tescii iEleri: III. Hukuk
ve cinayet davalan; IV. Evlenme, boEanma, 6l0m ve veraset muameleierine dair kayrtlar, vasiyetname suretleri.
:'
B6ylece bu 3300 vesika, bizim iqin, her tfrrlfr konuyla ilgili
Fttih devrinin bir "e,rrab hazinesi;,'ni -,biagkasr olmadrlTn:a,gdre teEkil etmektedir. Vesikalann, daha qok maliyeye ve, iktisadi hayata ait oldugu g6ze qarpryor. MeselA bunlardan, Tfrrk tacirlerinin
Mrsrr'a Bursa ipeklisi ihrat' ettiklerini, Bursa'da o zamanki ticaret
merkezlerini, buraya gelen lran ve Hint tacirleri ve e$yalarrnr,
Bursa gfrmrfigri hasrldtrnt, bu gelirin nerelere havale ve sarf olund,uiunu direniyo ruza. Defterde suretlerini bulduf'umuz F a t i h'in
f ermanlarr bilhassa aldkaya defer. Bunlardan bir krsmr, dofrudan dogruya <;LttLJl a(lt.:;r,.>..bagligt ile aynen kapye edilmigtir. Bir krsmr ise .(y-Jrl :;le;r;-b f ;r>t- o(s, > diyerek htkmfin
hilisasrnr vermekte ve kadrhkca yaprlan muameleyi alirna ildve
etmektetir. Biz defteri bagrndan sonuna kadar taradrktan sonra
(1467 Agustos-Ekim) tarihleri arasrndaki tcrekcleri igine almaktadrr
ve 204 va-
raktrr. Bu tereke defterleri o zamanki Bursa'uru mahallelerini, halk tabakalarrrrr lerv€tlerini, kullanrian egyalart, deferlerini ve bunun gibi bir gok nbkta-
len aydrnlatmaktadrr. Bu defterlere dayanaral eeki Mdze Mfidfirfi Ne;'et
KSseoglu'Dun ( Torihte Burta Mahallelerf, edile deferli bir eacr vficudc getirdigioi brr vesile ile igaret cdelim (Bors^ Halkevi yayrnlarr, sayr 17, Bursa 1947).
Mfize'de bu defterler dzerinde galtgmama mfisaade buyuran ve kolaylrk g6rteren qimdiki Mdze Mfrdfiril Vecdi Kalyoncuoglu'ua burade tegelckfirfi bir borg
bilirim.
'
' Bunlara dayanarak yakrnda Fatih devrinin mali ve iktisadi hayatina
dair bazr uotlar yayrrlamak imidindeyiz.
FATIH SULTAN MEHMED'IN FERMANLARI
on
6e5
bet kadar tam ,ferman sureti bulduk. Bunlart, burada, imli
hususiyetleriyle aynen negrediyoruz. Ikinci neviden, hfrlAsa olanlan
baEka bir vesile ile yayrnlayaca{vBurada negrettiiimiz fermanlardan iki tanesi, Anadolu eyaleti
kadrlanna (No. 1, 8 fermanlar), bir tanesi mfrgtereken kadrlara
ve sancak beylerine (No.9), bir tanesi Bey sancafr (Bursa) kadrlarrna (No. L4), beg tanesi Bursa kadrstna (No, 6,7, 11, 13, 15)' bir
tanesi mfrgtereken Tokat ve Bursa kadrlanna (No. 5), diferleri
muhtelif Eahrslara gdnderilmigtir. 10 numarah vesika, kadtnln ve
maiyetindeki naip ve kdtibin alabilecekleri resim miktarlannr
tesbit eden bir kanundur 6. BuradE kanunun mucip sebebi olarak
kadrlann yaptrklan suiistimaller 6ne sfrrtldektedir. 2 numaralt
gfimfrE ve eski akge yasaknamesi, piyasaya yeni gdmfrE paranrn
nasrl grkanldr$rna dair dikkate defer bir vesikadrr. Burada,
memleket dahilinde hususi qahrslar elindeki grlmfrgri paraya Eevirrnek igin yasakcrya ne gibi selihiyetler verildigini ve. bu tarihte
bir dirhem gfrmfrqten iki akqe basrldr$rnr 6ireniyoruz14 no. h ferman, Fatih devrinin umumi karakteriie ilgili mfrhim
bir hareketi vesikalandrrmak itibarile bflyfrk bir deieri haizdir:
Futthat iEin gok askere ihtiyacr olan Fatih Mehmed'in, bir Eok
vakrflan "mensuho sayarak trmara gevirdi!'ini ve bunlann, oflu
Bayezit Veli devrinde tekrar vakfa verildi!'ini, veyahut bir qok
vakrflann Srft vergilerinin trmara hasredildiiini Bayezit devri vesikalanndan biliyorduk 6. Dofrudan doiruya Fatih devrine ait olan
bu ferman ise,-'boouo aErk bir vesikasrdrr.-Fatih'in Anadolu toprdklannr- nasrl mfimkfrn ' mertebe hmara kalbetmeie qahgtrfr ve
r:.t
qo-k , as\ere- ihtiyag' gdsteren 'fut0lat ,.devirlerlnin m.emlgkgtteki
jh,tt,tiunda
Liuoi reiiminin ' a-oro.rl, ve hmarttirttrninin" yuytLurt
nasrl mfrhim bir 6mil olduiu aqrkca mfrgahede olunuyor. Burada,
Osmanh devletinde askeri srnrflarla ulema srnrfi arastndaki rekabet, Fatih ve Bayezit devirlerine aksetmiq g6rtnriyor. Bayezit
Veli devri, gfrphesiz, Fatih devrinin fut0hatcrhfrna bir tepkidir.
Nasrl ki, Selim devri, Bayezii devrine kargr bir tepki olarak
gelecektir.
s Muahhar kanunnimelerde bu resimlerin arttrrrlmrq oldu$uau g5r[yoruz.
Bu kaoun, Fatih KanunnAmesinden de farklrdrr; bak. TOEM zeyillerinde, s.29.
6 O*et L. Barkan; Kolonizatdr Tfr.rk dervislei, Vesikalar; No. L6, 17,
20, 21, 22, 27, 28, 39, 40, 42, 70, 87, 108, 128, 130 ; Vakrflar Dergisi Il.
695
HALIL iNaI.cIr
12 numarah vesika, devletin lskenderiye ile Anadolu arasrnda igleyen ticaret gemileri oldufunu ve bunlan kira ile iglettifini
g6steriyor. Mrsrr'ia olan bu ticaretin bu devirde qok aktif oldufunu, bu memlekete Bursa ipeklisi gibi mamulAtla beraber kereste,
zift v. s. mallar ihraq olundufunu difer vesikalardan 6freniyoruz 7. Vesikalardan 5 numaraltst gehzade Bayezit'ten, L3 numarahsr Cem'den bahsediyor. Defterde di!'er gehzadelerden ve sultanlardan bahseden baEka vesikalar da vardtr: -:i--Fatih devri tarih aragtrrmalarrna esas olmak ilzei'e eiimizdeki
mahdut kaynaklan bir Corpus'da toplamak yapifmasr lizrm gelen
ilk iglerden biri oldufu gibi, bu sicil defterinden sistematik bir
gekilde taranarak segilen vesikalann da bdyle bir eserde mfihim
bir yer tutacafrna Eilphe yoktur.
7 Bu ticaretle ufraqan bir girlcetin azalarrndaa birine ait dikkate defer
bir vssiyetnimeyi yakruda yayrnlayacafrz.
FERMANLAR
1
'Jls, .;-orll ;le ;.{l c:-i-rl;J; rV "
:!, C; r+ui flr JIUT
l*.-F .j' !-Ft.;s {ss:sr- <!-; '-iLf-r-: d74;p1=r-'l J-lr /k'[:
q+ ;$ u!21 (K; -t))l ,/'l toL
tado y;: r-l ;l-e
ia i{t{l
"if
:e. t''it:lrl csirl:F-, ,i\.r t S+l* --!;--'Jl {-f -*o-L-l inl "Jl
"ftt"
1ti-l
6)r a--!e, )-Vs-:Zs "r,bYrl JU ;-'-r"-l ;;' "'Jl !t-l F- :r.l.-l<--:\s
j;t
;f
€l
7.
*l
'{
c^-t--,.t;-F-l
'&.d
G'
'r.!'-T;l
f* o*-t
j*>t- {---j cgJrl JL)l (-e
:G'l
'-h-;';-){;)E
";;11
nUlr,llSl:-/
\1 (,*!l,i
ti i' J-rt)l)
r.kr. itr't , trt': :J' c- flt;f
\V:
; {$-r,
t Burra geriye ricil defterleri A3ie s. 44 b - Vesikanru tarihi z 27 Qaban
M. 24 kastn 7478.
883
-
HALIL INEICTT
.59E
:-):l ilr J it ,.r( u^ t-jK -r-l *-. "r,.! ;. Y;l
,s-';-Jte rUtr;Jlj s-- )fi :\i'l ";j1l *;,-;;.1' J)1. {tJ: .-r,-l ;L- *y
1 ( ftrtr r .+trr ..r1
- =!t.t; -F v
(tr'l )V:fi
.r-rU J ,-Fr
4
.,rblj-l CJrjlJ ,rtlj-ll ,-cl-t is5,a >
CJ;)l4;iLa fUtt ., .-ct' <:ut7. sti- out
,;--,JlC--". *!-:l 6l o!-:: ilb i,*t-t; ?6t;br r J;U-t .,
;.r"r.t*r- r,'L-i ;q- r.-rt el:,-l ,.fi fc-X. .r+rl J-l:-LkLr €) Ci
{.so- j#l +J1o-S-t *. iZ "f )r& .r:l 'ds)rl r9-'^' .l-f,Yl;1
dF.r;* {Gstsl, dst:ss1.:;ifdlr -!l frb Jq. JL^ :i.rl:':':l
'nr'-ll"r'
uovV itr; .'){ ri'* :f :. )-d J. t{, t
JS
"-,".! i ,-+-l -$
c!l; ir--/' 61 :\.'l 's1) -;-; s'!o c-X. t-tr rV-zf ;1; Y;.'l
s <;Vr{\'rtl; i)r.
Jtttt, -tt^r ii r:- *^tt;t+ sr- Lr i--^.llr c;:tll
s:sls
;Y, 4;;ke +-J.Jl ;L:i .g;Lil - ;Lttl*Il .Gl js-'a >
^a)r r-g-;Jl
-lri.1i1 (-):. Jd)l Pl: LkV- C, Ci g+LJ rl: dJ:;b;br'-r
,)rt f;,*Jrl d_l .g1l -Jrl d-'' "'UL- iilf .f"it o-"1;. JtL r-i-! fFll
r Ayur defter, s. 53 b - Vesikaurn tarihi : 27 zilbicce 8E2= M. laisao 1478.
u Aynr defter, s. 59a - Vesikanrn tarihi : 2 zilhicce 883:M.Z4lubat 1479.
! Aynr defter, s.62 a - Vesikanrn tarihi: 2t gaban 883: M. 17 kalm 1478'
Bu vesikanrn altroda ityas',o, Mualihiddin'in vekili Ali ve emio Bedreddir
eliuden mezkir yrllar krgtrudau, i30 bin akqe aldrgr tasdik ve kayd oluuuyor,
FATIH SULTAN MEHMED'IN FERMANLARI
699
Jif ;r. r)l cL-"J.dl;i iUG r .Cd: c,t'i -,3r1 qf :{ J-r,. <.tfL
;-\ {t-}-j --Us.>s-t ,s( | ?tlt t-.'L-lL- .*K &-;V t. dlstssa. v::l p
itrtrJ ,,yts; {;l c- tf Jij .rt.!lr )lait-t
;*}' -:\.'l ,;j1l v,-r-t c..}o
rc<-!-Uatir.
6
#b ,urJ-./.r-y'I ;Y1 ;t-:;l O--l-tl ;Ut JUJ| - 3tll-ll,..('Il r)-f >
i4rlJplr Cf.l €i "A al: o+:br- 4{it;l2.l,..Yl,;; .L;i fl: i--lle 1.,Yt'
.stt .r"L t.t !{s\. .r)t"rl 5 F- .;r--FT {-L dYll osL2J-.lJ[J-r-- t dr->t'.
.-r{L € Ct.',,z: --l2if "r.lt. yV- y;G ,s}7 dps:-tr.
.p-. .:i
"r--l
J' ;* ,f qlt.g3 rlslOi*l ;-){r :L-l ':j;l \r'-F c-}o -.-"t*. 1st.
2 < r-:L!;
.
,lis. ;k'tr, .+[.r
7
qr-tl+. ;L;dl;Lil - "lbtll Ctl, dtLr !l .Cll j):- >
J-t-:- €) d; d;i,.lr .r-rJl.ra tYr.,r*;b LJr qnJll ,,lJjls-r-. ,,--b/lg;-d
<,!,r..o ;_"r
rl-r eL. ;,--* g* clJ.(,I ,1,.,.Y1;; J:l i-,"2 fVrt 6:l- ilrl
.*T.s*3-,U
J-, *-,a r. "*\.,' Lrr. dit'l-:11 i,; rrrb' iL}rl
-li trt:1
'
cr- f :f e)y Jr! 'rllJ-^; ft-t "-5 dtr- o+{-K. J*vi
.sf L ,f ,--l ,-)Tu ;-uLL-1 +rl Ct cL-'.bJel ,rJrl r14, cs"ltl -rri.
-..It.9;-U-l'rtgir-y -*){; >L'l ,Jjrl *+; *io ;^-t d--; -,-.ll .,,r:l
'(_ -:,:
;YrJl-rF;l
.
E
6Pv Jlu T aKIt, ;L;;ll;L- - Jtrt **. .J:Y "1tLr rt r(Il j).t* >
J;l f,6r:; r.\rt "-rll*J-,.; d?>t. its]rl .-bl: /ltt'+: CJ Ci
pl:
j-il1 f,-t,-r-.,,,o 'i-L;i
, ,1J,n..,ltll ;+. C; ;l --.:f u;-Jl. fj
":rb-Ye.
=,ie
*!.
t
cyt;ji
i.a-.Jj
irt
,{.
;rt
JYrl
..r{
url
r
:
F+-l
;-$-!
":!1
r Aynr defter, s. 70 b - Tarihi : 5 muharrem 884 : M. 29 mart 1479.
t Ayur dcfter. s. 73 b - Tarihi: 883 Zilhiccc soolan : M- 1479 mart.
Bnnuu altrnda rckiz g.trn 2796 akgeye satrldrfr, buudaa 545 akga dellAl harcr
verildigi lcayd olonmaktadrr.
3 Aynr defter. s.
70
b - Tarihi : 883 zilhicce ortatan - M.
1479 oart"
HALIL lxnlctr
loa
yr-r! u:-).i--i;;-rl: yif:l Jtll'-v 6; fl e --or-l \; ;*-l dlK LJJ}
"s;- }-b'-r. yr:l .V t Cf
"rtt-t Sl;dt^ {J-,;- ::l-.1 ;-u-. lr-rre J4t.t
.'t;!r;l*;'
J2t, )2t:f4
i-l: "-fo l;;t "rrI;T ;-":1 al-j:
.--Li *y
")-{-L.:\ ,Lf ,- Jtrl-*. : --.;-l -) , JL^l ;->t t; Crt'-Jt -'r'i'r J':l
Ji-J;i F-\,t/.-tu g-, JLb f,--!;st ,i.
.s)21 -;-;:-*
--!-21 ;
.ltr't r .-yL.. r:J; 3J i.
i ;t ,-.-)l) jbll 6!l.t )r -*$ -:i"'l
=:!i;i
1
c<
c-'!'l- i
-l
,^',ic
9
J-&uT rlFl 'Iu.')lrtt^ u
.Gl : i|;; ;V : f ;; .l: ,s'K. *
s ,slsl rkl , 6)1"*Ss :->s .t-) e-El\-- V)l ;U-: ,"<!e rl: a;,l--;b
.-9 "-ilL-f*;.f--)t $-;: -=+r[ J-lt {61*" C, 1;a*fi ill.* n-)s-:
*J:l tl ,.r:;--. +!r, .!,- i rl +-;a';-sl #rl iil Jur. '!b' !i;l: eivlV f;-.rl jL-r- 'r ',t(io{- '} ;r(t. ,> d Ss>)::. s Ss:Sif Zf-t* r-:l
+--:Jsl !;l;-r.3;: ;r{ I d,L u:}l 1;' ;fl JU et'r.L i)tr iJtr:l
i;r",.,. L-r-L.-r;-(r ti "{.:-JT 1){.--J;GL ";lrir fl )VV ";l-rf
J*t J3Jl tl 'JT;';L ?..---t *f t Ll ,'l:.r;.L;l-r.ir dl'Yrl J-b Jrl
us]sl (r ebyz ) G'
-,9s1;es g:r ,.l[ !r. , ?;iL- !-*. ,-L'o J-r'-:
JfL- +:-. J!t-l--,f :- d t-rlrl C-":l ci>{; ext.
=i* .lr. i-s.)),1- G* Jvrr ) g s'r:iz { Sf {e
dt-J-u't";Jl
;r'r:ll itl*
s1.L-. Jl,/
JrL
.t--* ;F-l .I"L-. r .-l!'l -*-:1
{ Sf "1!{ -,*o-:l C -)*l ';\:tl
it-f
JrYIC;:l- -n:5,,r---:^ll .' jl-il .!l;
-*X :\j'l ";;-el J-; -')t ;-1
2<
1'L!-; ,b. ;tttt : rrt'e ,^r;l r;-l
10
rl:6-J-;'i JiUi .1-:*2Il;\s 1.( l.-l-l--tt ;Li rV'
,rr,!;L' 2 't(i €F r r-i '-'U '-rlL-f-r; [Vr' S;*^ dtl ,L-ll Cl.r
s s*i "rtl;l :r|r ,J,t'Xa.*L l]/] ":11 O-L-i o:t.i2 f) q6 i; t
,j,',:t"\, jt- ( Sst:,=- yJ*-l ,rl ii't.l*l: t Jr:l- i:A:l €,,2 .I.-b>V;l
4i :;tl*l
4T.+. i;l ?b ; "':{. d-1" ir.,UiL"; *1.:t- *( t
C;
fal-.=i
"u
r Aynr defter, s. 76 b - Tarihi : 883 zilhicce 22 M. 15 mart 7479.
2 Aynr defter, s. 14O b - Tarihi : 24 cemaziyfilevvel
884 : M. 14 temmuz
7479.
-
11
err. l{Ll , ;L.dl -,Ltil
;btil CjF'l i LrlLr--ll r(ll i)y >
-r-- "-rlLJt-; d;*{ ;4]..1 ,Pl: aLt+ 6*; q*n .i-:; ,.l-: -.-rll.r.+ U)r^
,{)) ^':ffu,}
,rala :j:l it i;,re s. fV b! (t),ti-:l ,-!rl ji::-{uX^.
giL *i :tT d_-. -,;-t -'rlLtl.+. o-sl t. -'r--K;i. e-rlb
r. fU rt
"!-rl
JUt.*. oj t. ;,71 "iF ,.uT yrK -!- + L;-i '\^F . {- c:-r,-l ;T
.r-1.;b
f''i ,-.,r*- ;r$J fG c-r';b ,-;;. i++- -'2:l up; 'r d-f,L, "F :jT-,{t"ff Utt q.l .srtrl ,} tSs;-: "::i Jrl -}1 cgJT .)"ll ,st\ J:l-.)Yrl
.l*.r.b :-F ,s,f c sf :, d*, J* :*.-t-)l t! *- s-{u ,f ,srt Jrl
tr-,;-t+-l ,!F-{.ib sjf:^ 6l:-r. yrrl 1G"l f Sfor!,.. o-r,l -Jl ..
"-r.lls; -Fcr.=.:_ Hl : CUr rtt i| ; -*X :\pl .;j.ll -i,--J c-)b j-\
- -, :
- --2<tl^L-t rk 'itt'tr ' t:*lt.1CJl {12
*l:- J j*. ?lr .'1\,1: r.lrf6j!-.L i+t.--;r.-Cl ,hfl 16,
.r--lJl-= .;L glt-: ,1-rJl;'" +l; : ;|'-- 6;l ,*tl;-, L! 51. glru b!
"f'
J lg )2- gf'o, f*lr.t .fL :1>-; ,._;llc.L-, .-l-'- o:1-r: s .f .-cL gl4
,-r-r:,'j:U Jcrt uL s-{i ,f,;*>{,. J)rl ,pl: LL ;l*:
€) Gt 6+. ?lr
'*(.-l
:i;1,
ji
q
,r;(:.i
;:;l1.rSs*
.S-:" ii\,I-l.-(l
F;t
_1.
'lL-
:t-l iL -t :L {
jttsl-, dc:)sr. :;i-{ llr
-'u ,t-r-t.-
,.-ru JlT.
r Ayn, defter, s. 166 b - Tarihi : 884 receb ortalan
- M. 1479 eLim baglan2 Ayur defter, s. 237 b - Tarihi: 24 zilka'dc 884 _
M. 6 gobat 1480.
HAI
7o2
rr iNelctr
r!-J':i sls's'' * :'{- s..,.J' ;-;} tfl
J-lr :tt -n'siful^' 'o(s'
t4 :r-lrt
,sitl ,slf lt -.i'-'- '->{' ,4'\ Gt ');'-r' "''!rl : -1 tttJ):
it--/
,.l-11 ^'']13
i::fl
.k itrk : +t', C.)l ':- Jlc;: a: i";13
.CLl i)'t' >
ak[: C; €; -']tti t;t -' -ii'u-'lt
;U--2r{rJrr'"it-r-:;l''-l'+lJ'''!^':'-i'!-'ft':[f,tp-l*'
t
J-:1 it'r( t 'Sk \o ti'
;
-,rsifcf, -t1- iio.L- J\,l -r "*.f
iYl
c--)::t
)t*u-i:- "f ii i'/ \F
,r-t ;lr ,i*t s.,.u ;rJl* ;V
YrU!;5lr-i-uJtt-it -il6;l-rle-tY'-'J.{';"''/'liP""?f
Yr:l :;:-i {'L.''* ilut+::r i
.r'&,
,fi^";a .l[l -]r-i *t-tri *rL
'
JU Prl'4rr1i,;4t .ril-,'t iI
+. 5l ;rt ?r u-,,/u-,tl;
..i*JJl J-\:
!:{'S',Jt
i:*..rY:l 1i9*1;{ ''r'1'-;gT +'-J-:
u;r:
+-r >l .!;
r1;-l E:tr .-r-'ir- v\ :sfu" '{t1"ti'
F
*'r
jr'J1'bf
-
-
t''i-t^ Yr:l
*')-t- *3$ crtJr/ il-tlr
iy*,
-F;
,!i
ss,sf.ru;.:l
'
U"l'1, ?f +f ll'i' d
,(t)
.;-\r.:+1
sx:(ei- Gti:l "-'ai 4" =-"t 6tl''tt.
r} r -)+: r"s.)|
.}:| ,r| ,-) n>t. $.F ?.s$. Yj! Jj4Jr-L-'!
Jl.:^t *-'J rl
vAl
nr'S
+.3T :,sft & ,-;rt-'rt)t
F':
-')-t' 'i't'' \'irufu g*1
,fi.::11 ;:Y;-bb 'rfu d::r
J,,.S'',t JL';l -,f^filo,,:rTtrt
)-,>.s.Jrl
,.- ,,Fa .'P
r trt*
s)
!-
i
14
;L;"
ift.',;Lidl rii r-r"'
fl, d,J:;B P ct 6f'Jt .l il-'' "U-'.jCrl
g- d ps')):. d-F '-'JtJ-'': illt P'l"blr dr lttJ*tfib:l
;'irl
{s;.:r**
oju,i_*. s s:uf, s *.s g.rr
;!)K
-L('s )i
5 t:'N'' ;'.)''
.t ,ij.,l,l srs-P il-;l "J-;Y'b f\ r"sf
S 3u 1 ,C "-c' t*-i'r-F n'e'
. dro)sf ,-sle
-;')jiu* :'{
, J'.tf .,'l-roL !''Lv' J'if I
.fqiJel aut ; "t^J {'it s'L* lfr 'r'l'r ?slt '
;;i-[',
-.i
'ril''b
1Aynrdefter,c.282b.Tarihiz24zilhiccc884:M.8mart1480"
baglarr_ lYI. 1480
1 Ayn. defter, g.289 b . Tarihi:885 }ebiy6l-rvcl
mayrs.
FATiH SULTAN MEHMED'IN
FERMANLARI
7O3
,1-! .3-tb .I--+- 'iJt l)e*S ;.". .r r' i il;b' t J)-I'f '''!:l f3
ibrl ;l-rr <' ,5 .1'sr;1, C; ,€ ,{ydf s;'1 P:l: )-r- J: ,Jirt
.));-r =o-rb- orJ- t .snf : L!.".. i itii-. +lf; i--^-f, s t>Gl, r u"! usls
i 6f(J o;ull ; ;;sK) u ;'Jrl s-p "i-ll .S-J=-L :AZs.rk', st2K> i
..t-b ai: i: s. s 1s)*tf ,:*'KtK. JIU-| -i.s s.:,,:i! ,2*f ;:dr-!
+ tl]l ff J'-l;l; it-t;-$ -:L'l .$el -A-.- ;-Io;-X .l; -'"sif
1 < <-:liL-i
.h. itrtt J qf t 'f
t5
.rbtll drJl , .)ttt - u ,.(|l r)F >
;Y.e 1t3 d4-l-tl ;t; ;b;il
j-JlA [Yr o-:..'i Ls:- *;l r U'il f1!' .i-;le r-ni^]l r ,tJl L-*-.l-J--y'l
J:l isr .':rKrt ,-r-:il d:-\. JJrl Fl: ekt{- €) G; ..tlU; -'l'r
.r1:l ,:4. ;*- uSl9..f; i-.Ul ; ;-uJl-r-l .:-y'-.1 ":4 ,s;l ft'T Jdl *
uJrl et< -;*j et-Kr; .-lri -I-ur-s .j .( ! ;(t ,-l'rl qL -'. ,1,--r;l 4L;
.s4 J2l ,{ i:"s1, dr{f ss>;if tFl t..sf*^ \t-P r;L .l'.1- 5rt-t
j:i:l os,7. Jel u)ls..i.,, d-L!-l : ;-r:tlr-l , a*(9:-:JjK,U .l:il .-l)-rl
;r: :}:l cl^rL ,lr .-,-rJ9. .-} "*
;*.2f
^--,-1 ,-,JT {,,, "f;"f;l
Jq'L u,rio airl ;r,.b et! L ;s{3i* Jjl 6: !p" 2"5 --o)l L* '-"2J2.
s:.,1-r,,3' ;-i:l + ,f Sf'*lf t, ;-',;-vf u* y*1 (t) C-1ISL .\l:
c-.1' -r)1 {t-ri Ub F "rc--f--)T Yrt cV ( L-rlr o .{e i;;,= s
+rn J{rrr^ r df,lr'; u-; i.sr*r -J ev Jir-t ;-)ls >L-l- .s)sl.-/:-"2q
,.1.
'
r-S.gj
-l-
-:
1480.
r Aynr defter, r. 3O3 b - Tarihi : 885 m harrem ortalarr
1480 mart'
1 Aynr defter, r- 363 a - Tarihi : 5 cemrziyfilAhir 885 -M' 72 Agustor
-
Lea. CX LV
H. i nalctk
T;,'!',,
"
iitr ;: ivf, {:ff,frHffifi
#
ffi W y;H rPi,
*: * Wr
ii, I,
t,
4 ;r15e
i.
A -t
j,N,tdt,;.jft
-ifri"/,ifr {*r,t:i!tt2&
{g,rulp*l,,
'
{, ;'
>,
+
; + ;;y,,{7;
t
A
; si,I**M Uii { */j;i
1; 1t7;'
i,4u{j6j,!
Res. 1'- Fatih devrine ait Bursa kadr defterindes
bir
sayfa.
Bellaten C' Xl
UNVEROT.PENTilCHTT ERLASSE VON SULTAN
rAriH MEHMED II.
(Zusa-menf assung)
Die hier .rorgelegten Erlasse fanden sich unter den Akten
des Kadi von Bursa aus der Zeit zwischen Mai 1478 und Nld.rz
1481. Diese Akten, die einzigen aus der Zeit Sultan Mehmed Il.,
befinden sicb heute im Museum von Bursa ( "$eriye sicil defterleri, A 3i3), und wir untersuchten die darin befindiichen rund
3300 Aktenstficke nach Erlassen von Sultan Mehmed II. Der lnhalt
dieser Erliasse, der-en hirkischen Text wir den vorhergehenden
$eiten ver6ffggllicht haben, _i_st kurz wig foJSt:
1
An die Kadi's von Anatolien.
Datum
:
24.X.L487.
Befebl, dass man das Saatgut ffrr den mit Reis bebauten Boden, der in Staatsregie frbergegangen ist, den Bauern frlerlassen
oSancak
solle und nicht erlauben golle, dass das Saatgut von den
beyio, 'Subaqi,, oder "Timar erleri,, g'enommen werde2
Verbot (yasak) des Gebrauchs von Silber und altem Geld;
Datum: 1. IV. 1478.
Das alte Geld (eski akge) wird abgeschafft, es wird ein Beamter mit grossen Vollmachten geschickt, der das alte Silbergeld
und im Besitz von Privatpersonen befindliches Siiber sammelt.
Dieser Beamte hat die Vollmacht, das Gepdck von Reisenden, die
Kassen, sogar die Zimmer der Karavanseray's zu durchsuchen
und etwa angefundenes Silber an die Mflnze zu schicken. Aus 1
Dirhem Silber werden 2 akEe gepr6,gt. Jeder Goidschmied und
Silbersticker darf hdchstens 200 Dirhem Silber behalten.
3
II. 1479.
Es wird verlangt, dass man an die Staatskasse die 20000
Datum z 24.
7A3
FATIH SULTAN MEHUEP'iN FERMANLARI
Akge des Mehmed, der die Einkassierung der''Yuva' und "Beyt{.I-mal, - Einkommen tbernommen hatte, abfrihre'
t7. XI. 1478.
Es wird verlangt, dass man an die Staatskasse 'die
Datum z
1926000
AkEe abffihre, die der Muslihiddin besass, der die Mizan- Einkfinfte von Bursa, Istanbul, Tokat, Amasya un{ Kptamonu einkassiert
hatte.
An die Kadi's von Bursa und Tokat; Datum;29, lll.
1479-
. Man solle dem Prinzen Bayezit sein iihrlictres Einkommen aus
de, Mizan von Bursa nicht mehr geben, sondern ihm daffir Timar'S
verleihen.
6
An den Kadi von Bursa ; Datum : M6rz
1479 '
Befehl, 8_kra_nke Pferde und ein krankes Ftllen des Sultans
zu verkaufen und den Erl6s abzuffihren.
7
An den Kadi von
Bursa
; Datum: Mdrz
1479-
Befehl, ein TiPar, das der _Anadqfu BeylerbeYl" versehenlti9U
-l"in"- anderen gegeben hatte; dem'rechtmessigen-Be:iJ.4er zurfickerstatt€n;
- '
tlt
'-'-t-
I -
-
An die Kadi's von Anatolien; Datum:
-
15.
III. l47g'
Anweisung fiber die Behandlung von Erbschaften, bei denen
die Erben nicht auffindbar sind9
An die Sancak beyi und Kadi's von Anatolien; Datum: 14. VII. t479Das Monopol frlr Seifenherstellung und -Verkauf sei fiir 3
das Sttck
Jahre an ais.rl i.-lu gegeben und es sei verboten,
verkaufen'
zu
Seife unter 200 Dirhem Gewicht
Bdletan C. XI, F. 45
HALIL iNnTCIx
'to6
10
An die Kadi's von Anatolien ; Datum: Oktober
1479.
Gesetz fiber die Auflag'en, die die Kadi's und die unter ihnen
'Weise werden
arbeitenden Beamten nehmen dfrrfen. Auf diese
Amts-Missbrduche verhinderL
.
11
An den Kadi von Bursa; Datum:
6. II. 1480.
Ueber eine Schuldforderung'
t2
An gewisse Kaufleute; Datum :
,Pt"
-Scniite
8. III. 1480.
Kaufleute, die die nach Alexandria fahrenden staatlichen
gemietef haben, haben noch an rfickstdndigen Schulden
, . - ,2500 < .s:rb &l+ > (flori)l io zahlen. _'
' ..'.
:
.An ;den Kddi von Bursa (?);' Datum: M{ fqSO.
- Ueber eine Schuldforderyng des Prinzen Cem-
. :
:
14
An die Kadi's des Sancak Bursa; Datum :
Md.rz 1480.
Anweisung, dass die religidsen Stiftungen, die Felder betreffen
und nicbt staatlich eingetragen sind, dieses Mal eingetragen werden sollen, und zwar mit ihren Immobilien und ihren sonstigen
Besonderheiten.
15
An den Kadi von Bursa;
Datum z 12. VIII.
14t10"
Ueber eine Erbschaftsklage eins gewissen < .-:lrl
t
(Andon)
INDEKS
( Rekaular vccike No. sror g6rtermektedir )
Abadanl tk,2.
AbdurrBhman,
13.
ALCa, 2, 3, 4, 10, 11, 13,
Alrm,
Qelebi sultau,13.
Qeltik topralr, 1314.
Darphaae,2.
Dclter, 13, 14' 15Dcfirmeu, 14.
Dergihr mualla,
D ir h e m, 2, 9.
DEkk3nlar,14.
10.
Amarya,4.
Amelder,9.
Amil,2,8,
Auadol u
Anadolu
Anadolu
Anadolu
Anadolu
9.
beylerbe yi, 7, 14.
kadrlarr, S, 9,10.
kethfi delarr, 9.
mollalarr, 1.
sancaf r beyleri,
Emio,13.
Eski akqa' 2"
Evkaf -r roeusfihe'
9.
Anadolu subrgrlarr,9.
Anadolu vil6yeti,2.
Audon (J:Jl), 15.
Antob (Jrr'l), 15.
A nto u Ob e rt r y o (5)s.st lFl), 9Askeri (srorflar), 10. ' : - ':
cA t"-to m e,-,fO.,1
__ __.
, BcB, bafqc' 14:
- Bakrr, 2:
B a y e'z i t, (gcbzade), 5.
Berat ehli, 10.
B"y saueaf r,3, 14.
Bcylerbeyt, 10.
Beylik,1,2, 15.
Beytfflmal,3,8.
BeytiImalci, ll.
Bezzazistea,2.
Bilecik.3.
Bursar 4,6.
Bursa kadt sr, 6, 7, \1, 15Burra 3ubaglsr,6.
.'
Cc
m, (gehzade)
13.
11'-
14.-
Filori,12.
GumEg,
Z.
Gfimi9 evadanlrL'
2'
Il y a+ (Padigab kulu), 4- ln cug'e2 1;le'141), 4t-
' IuonEr J. ::
- t -I i
a'b u o, 9.
"-Fi-s
12.
.-itk.eoileriy-J,
'l s t i'a b.u l, 4.-,',::. - -. . ., ,
i z-o i-k; u d, (;!:;;t); 3:
-
Hanza (Padigah kulo)' 9.
Hacsa tay,6.
H a r s a, 4.
12.
Hassa mavnalarr,
Havalat.4.
Hrrrr (Padigah kulu), 3'
6mire, 3, 4, I3'Hizrnc-i
HIccet,12.
Kadr, tr 2' 5, 10.
Kadr muhzrrlarr,
10'
-7AE
Kalay,
HALIL lnALCrr
Kalhaue,
Reaya, t.
Resim, 10,
2.
K'anuu, 10.
KanunBame,10.
K" p u, 1, 8, 11, 14.
2,14.
KirbgnsaraJr
Kastamoni, 1, 4.
Ka!rm (Silahdar), 12.
Kitip,10.
13.
Kirmasti,
Krgmet,13.
.
-Krsmet resmi. 10.
13.
Koqhisart,
'Kostantaniyfe,_
1,315,6,?,
' g, 9, 10, 11, 12, 14,
15-
K6y,1{
Sabun, !abunhane,9.
Saliyane,5.
Sanca'k bgy!r 1.-10__
SeyitAIi,11.
Sicillat,13.
Sikke-i
ef rengi, 12.
Silahdar,12.
l0.
Sipehiler,
S t r m a,c t. 2.
Subagr, 1,2, lO.
.
Kur;un.L
,Kuyumcu,2.
Mcbmed(birgahrs), 11,
Mehmed (birinci oglu),3.
Mizau,4,5.
(Bursa Lrdrsr). 6,7,
Mubiddin
11, 15.
10.
Muhtcsip'ler,
Mulcetaa, 9.
Musskkaf et, 14.
M u sl i h Ad d i o, (Ahioflu) {.
'Mdbagir,13.
N a i p,
10.
Nasuh(Padigahkolu) 15.
Navlun,12.
'
Nikah resmi, 10.
Nur-cihan, 13.
Paga, Il,
Paga Bula,13,':pul,2.
(is4t>str,7,
Odaucuk
2.
Kalbazan,2.
'..:
--: $cyLHrsr'ilbcy,7.
$cr),13.
Tccdid-i
hffkm, 14..
Tcf tig,8.
14.
Temesrikit,
Tereke,8.
Tim8r. 5, 7, 14.
Timer erleri, 1,9.
Tokat, {.
Ticcs.r,12.
Vasi,15.
Vildaa Muhiddin
drsr),
Vildeti
( Burrr ka-
13.
gaip tereke,g.
Yehya (Cem'in adamr)'
Yarak,2,9.
Yuva' 3'
Zuanira.
9.
13'