ler birk

376
İSTATİSTİKLER VE RAPORLAR
Kütüphanelerin tuttukları istatistik türleri çok değişiktir. Bazı kütüphaneler birkaç önemli istatistiği tutarken, diğerleri akla gelebilecek her teknik hizmet
faaliyetinin kaydını yaparlar. Kütüphaneciler, gerekli istatistikleri belirleyen
politikayı saptarlar; kütüphanenin bir yönünde gözetim yapan KY da, bu
istatistikleri toplamak için yöntemler geliştirir.
En basit düzeyde, istatistikler iki şeyi gösterirler: 1) Bir bölümde yapılmış
olan işin miktarmı ve 2) Kütüphanenin koleksiyon büyüklüğünü. Sadece yararlı
İstatistikler toplanmalıdır. Birçok kütüphane, aşağıdakilerin istatistik kaydını
tutar:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
Koleksiyona eklenen eser ve/veya cilt veya materyel sayısı
Koleksiyondan çıkarılan eser, cilt veya diğer materyellerin sayısı
Geien eser veya materyellerin sayısı.
Ciltlenen dergi sayısı
Değişik konu alanlarında sınıflandırılmış eser ve/veya cilt sayısı
Tamir edilen veya onarılan şeylerin sayısı
GÖZDEN GEÇİRME SORULARI VE ALIŞTIRMALAR
1. Dört kataloglama rutin işini sayınız. Bunların her biri neden önemlidir?
2. "Yerdizin" terimini tanımlayınız. Bu gerecin Önemli fonksiyonlarından
birkaçını sayınız.
3. Yerdizin genelde okuyucunun kullanımına açık mıdır? Neden?
4. Birçok kataloglama bölümünde bulunan üç otorite dizinini sayınız. Her
dizinin fonksiyonu nedir?
5. Kütüphanenin kendi katalog kartlarını üretmesinde kullanılan iki yaygın
yöntemi söyleyiniz. Son yıllarda kütüphanelerin kendi katalog kartlarını
üretmesi neden azalmıştır?
6. Kütüphane malzemesini ödünç verme ve okuyucu kullanımı İçin hazırlamada
ne tür materyeller kullanılır?
7. Kütüphane gereçleri sağlayan dört büyük firmanın adını veriniz.
8- Kataloglama bölümünde tutulması mümkün olan beş istatistiği sayınız.
TEKNİK HİZMETLERDE KULLANILAN
TERİM VE KISALTMALARIN SÖZLÜĞÜ
AACR2. Anglo-American Cataloguing Rules, 2. basım. AACRI, 1. basım.
Açık fiş. (Open entry). Henüz tamamlanmamış bir süreli yayın, seri veya takım
için yapılan giriş. Eserin henüz tamamlanmadığını belirtmek üzere, katalog
fişinde veya bibliyografik kayıtta sayı/tarih belirteci ve yayının miktarı eksik
bırakılır.
Açıklama yöneltmesi. (Explanatory reference). Katalog kullanıcısını, katalogdaki bilgiye ulaştırmada yol göstermek üzere hazırlanmış ayrıntılı bir
bakınız veya ayrıca bakınız yöneltmesi.
Ad-eseradı yöneltmesi. (Name-title reference). Yalnız bir ad veya eseradı
yerine, hem adı, hem de eseradını içeren bir yöneltme.
Ad otorite dizini. (Name authority file). Katalogdaki adiann doğru biçimi için
tutulan dizin. Adın diğer biçimlerinden yapılan bakınız veya ayrıca bakınız
yöneltmelerinin de kaydı yer alır. Adın saptanmasında kullanılmış olan
kaynağı da belirtebilir.
Aksesyon numarası. (Accession number). Kütüphane tarafından teslim alınan
her kitap veya materyele, geldiğinde verilen numara. Aksesyon numaralan
birbirini İzleyen numaralar şeklinde veya bir kod sistemiyle veriiebilir.
Alacak. (Credit). Bir hesabın sağ tarafını (Borç ve sermaye) anlatmak için
kullanılan terim.
Alan. (Area). Bir bibliyografik tanımlamanın önemli bir kısmı. Örnekler
arasında fiziksel tanımlama alanı ve yayınlama, dağıtım, vb. alanı sayılabilir.
Alan (Bilgisayarda). (Field). Makinaca okunabilir bir kayıttaki belirli bir bilgi
kategorisinin kaydı için kullanılan kısım.
Alan, değişken. (Field, variable). Bakınız: Değişken alan.
Anahtar sistemler. (Turnkey systems). Ön denemeleri yapılarak, hatalı olmadıkları saptanmış ve derhal kullanılabilecek durumda olan bilgisayar
sistemleri.
Analitik giriş. (Analytical entry). Bir eserin bir parçasına veya tamamına giriş
yapılmış bir dizideki tek bir esere yapılan giriş.
Anonim eser. (Anonymous work). Yazarı bilinmeyen eser.
Ara kapak sayfası. (Half-title page). İç kapağın Önünde bulunan ve üzerinde
kısa veya kısaltılmış eseradı olan yaprak.
377
378
Artifakt. (Artifact). İnsan eliyle yapılmış veya geliştirilmiş bir cisim.
Ayrıca bakınız yöneltmesi. (See also reference). Katalogda bulunan yol gösterici
bir fiş olup kullanıcıyı bir ad veya konudan ilgili diğer ad ve konulara
gönderir.
BALLOTS. Bibliographic Automation of Large Lİbrary Operations Using a
Time-Sharing System.
BIP. Books in Print.
BPR. American Book Publishing Record.
Bakınız yöneltmesi. (See reference). Katalogda bulunan yol gösterici bir fiş olup,
kullanıcıyı bir ad veya konunun katalogda kullanılmayan biçiminden,
kullanılan biçimine gönderir.
Basıcı. (Printer). Bilgisayardan gelen elektronik vuruşları basılı forma çeviren
bir çıktı âleti. Aynı zamanda kitap basan kişi veya firma anlamına da
gelmektedir.
Basım. (Edition). Hurufatın bir kez dizilmesi sonucu, herhangi bir zamanda
basılan bir kitabın bütün baskıları (Kopyalan). Kitap-dışı materyelde, bir
firma veya acentanın bir ana kopyadan yaptığı bütün baskılardır.
Basımda, {in print). Henüz yayıncıdan sağlanabilecek bir eser; bu terim
özellikle kitap ticaretiyle bağlantılı olarak kullanılmaktadır.
Baskı. (Impression). Bir basımdan bir defada çıkan bütün kopyalar.
Baskısı tükenmiş. (Out-of-print). Kitabın artık yayıncıda bulunmadığını belirten
bir terim.
Başlıca bilgi kanağı. (Chief source of information). Bir eserin tanımlanmasında
ilk tercihinin yapıldığı bibliyografik biigi kaynağı. Ayrıca bakınız: Önerilen
bilgi kaynağı.
Bellek. (Memory). Bilgisayarın, bilgi ve programları depoladığı birimi. Ana
bellek, bilgisayarın içindedir; diğer bellek birimleri, bilgisayarın çevresindeki birimlerde olabilir.
Besteci. (Composer). Müzik yazan.
Bibliyografya. (Bibliography). Genellikle belirli bir konudaki kitap ve makalelerin listesi. Ulusal bibliyografyalar belirli bir coğrafik alanda veya belirli bir
dilde yayınlanmış bütün eserleri içerebilirler.
Bilanço. (Balance sheet). Herhangi bir andaki malî durumu gösteren hesap
raporu.
Bileşik soyadı. (Compound surname). Genellikle bir çizgi, bağlaç veya
prepozisyonla birleştirilmiş iki veya daha çok Özel addan oluşan bir soyadı.
(Ör.: LidellI Hart, Scott-Moncrieff).
Birim fiş. (Unit card). Temel giriş biçiminde, tam kataloglama bilgisi içeren
temel katalog girişi. Bu fişler, tepelerine uygun başlıklar yazılarak bütün
girişler için kullanılabilir.
379
Bit. (Bit). Bir bilgi parçası. Bilgisayar belleğindeki en küçük bilgi birimi. Binary
digir'in kısaltması.
Borç. (Debit). Bir hesabın sol tarafını (Varlıklar) anlatmak için kullanılan
terim.
Bölünmüş katalog. (Divided catalog). İki veya daha fazla kısımdan oluşan
katalog. Genellikle, yazar/cscradı/ek girişlerinden ve ayrı bir konu katalogundan oluşur.
Büyük bilgisayar. (Mainframe). içinde geniş bellek birimi olan büyük bir
bilgisayar.
Byte. (Byte). Genellikle 8 bitten meydana gelen bir harf veya sözcük olup,
bilgisayarda erişilebilinen en küçük bilgi birimini oluşturur.
CBI. Cumulative Book Index.
CİP. (Cataloging in Publication). Kongre Kütüphanesi tarafından yürütülen
yayın-sırasında-kataloglama programı. Programa katılan yayıncılar, her
yayınladıkları kitap için kısmî bir bibliyografik tanımlama verirler.
CONSER. Conservation of Serial Records.
CPU. Bakınız: Merkez İşlem Birimi.
CRT. Bakınız: Cathode Ray Tube görüntüleme birimi.
Cilt. (Volume). Bibliyografik anlamda, kendi içkapağı ve bağımsız sayfalaması,
numaralanması veya diziniyle diğer kitaplardan ayrılan eser.
Cilt adı. (Binder's title). Bir kitabın cildi üzerine basılmış olan eseradı. Bu ad,
kitap yeniden ciltlenmişse içkapaktakinden. ya da özgün ciltteki eseradından farklı olabilir.
Cutter numarası. (Cutter number). Cutter veya Cutter-Sanborn tablolarından
bir kitap numarası yapmak üzere alınan numara. Aynca bakınız: Kitap
numarası.
Çevirmen. (Translator). Bir eseri bir dilden diğerine çeviren kişi.
Çift-girişli muhasebe sistemi. (Double-entry accountmg system). Bütün işlemlerin hem yevmiye defterine hem de defteri kebire, yani iki kez işlendiği
hesap sistemi.
Çok-kopyalı sipariş formu. (Multiple order form). Bir sipariş yapılırken birçok
kopyanın çıkarılmasını sağlayan bir form. Bazıları karbon kâğıdı kullanırken, bazıları karbon gerektirmeyen bir kâğıt kullanır. Yelpaze sipariş formu
oiarak da adlandırılmaktadır.
DDC. Dewey Decimal Classification.
Defteri kebir. (Ledger). Yevmiye defterinden alınma bilgileri İçeren bir grup
hesap.
Değişken alan. (Field, variabie). Büyüklüğü, içeriği veya yeri önceden belirlenmemiş makinaca okunabilir bir kaydın sınırlı olmayan alanı.
Depo, (Storage). Bakınız: Bellek
380
Dergi. (Periodical). Her sayısı aynı adı fakat farklı numarayı taşıyan, birbirini
izieyen kısımlar halinde çıkan bir yayın. Dergilerin çoğu düzenli aralıklarla
ve kâğıt kapaklarla çıkarlar. Kütüphaneler genellikle dergileri abone olma
yoluyla sağlarlar.
Derleyen. (Compiler). Çeşitli kişi veya tüzel kişilerin, yada bir kişi veya bir tüzel
kişinin eserlerini bir araya getirerek bir koleksiyon oluşturan kişi.
Diorama. (Diorama). Bir sahnenin üç boyutlu olarak temsili.
Dizi adı. (Series title). Bir dizide yayınlanan ciltlere veya kısımlara verilen ortak
eseradı.
Dizi otorite dizini. (Series authority file). Koleksiyondaki eserlerin oluşturduğu
diziye ait dizin. Dizilerin doğru adını, bir diziye ek giriş yapılıp yapılmayacağı hakkındaki talimatı, bakınız ve ayrıca bakınız yöneltmelerinin nasıl
yapılacağını ve dizideki eserlerin nasıl sınıflandırılacağı konusundaki özel
talimatı içerir.
Dizin. (Index). Bir kitapta geçen ad ve konuların listesi; her birinin yanında
gözüktüğü sayfanın numarası yer almaktadır. İçindekilere rehber niteliğindedir.
Donanını. (Hardware). Bir. bilgisayarın fiziksel birimleri.
Durdurulana kadar (Til forbidden). Firmalar tarafından kullanılan bu terim,
bir süreli yayına abone yaptıran bir kütüphanenin, kendisinden iptal isteği
gelene kadar, o süreli yayına otomatik olarak yenilemenin yapılması
anlamında kullanılır.
Editör. (Editor). Kendine ait olmayan bir eseri veya bir grup eseri yayına
hazırlayan veya yayınını gözleyen kişi. Sorumlulukları içinde eseri gözden
geçirme, açıklamalar hazırlama, önsöz yazma vb. bulunabilir.
Eğilim fişi. (Flash card). Öğretim metodunun bir parçası olarak kısa süreyle
gösterilen, üzeri bilgi ile donanmış karton.
Ek giriş. (Added entry). Temel girişe ek olarak yapılan herhangi bir giriş. Ek
girişler ortak yazarlara, resimleyenlere, editörlere, derleyenlere, çevirenlere, dizilere, eseradına ve konulara çıkarılır.
Erişim noktası. (Access point). Belirli bir eserin yerini bulmak için okuyucuya
yardımcı olan bir katalog girişi. Temel giriş, ek girişler ve konu girişlerini
İçermektedir. Ayrıca bakınız: Giriş.
Esas ad. (Title proper). Eseradının önemli kısmı. (Örneğin, Cataloging with
Copy: A Decision-Maker's Handbook adlı kitabın esas adı Cataloging with
Copy'dir).
Eseradı. (Title). Bir eserin taşıdığı ad.
Eseradı girişi. (Title entry). Eserin katalogda eseradı altındaki kaydı.
Etiket, (Label). Bir ses plâğının içindekilerini tanıtan altı yapışkan kâğıt veya
plâstik.
381
Fatura sembolleri. (Invoice symbols). NE, NEP
NOP
OP
OS
NYP
TOP
TOS
- Yeni basımı çıkacak
- Yayınımız değil
- Baskısı tükenmiş
- Stoğu tükenmiş
- Henüz yayınlanmamış
- Geçici olarak baskısı
tükenmiş
- Geçici olarak stoğu '
tükenmiş
Film şeridi. (Filmstrip). Hareketsiz resimlerden oluşan ve sırayla seyredilen bir
film parçası; genellikle sesli veya sessiz, 16 mm. veya 35 mm.'lik filmlerden
oluşur.
Firma. (Jobber). Çok değişik türde materyeli stokiayan, genellikle toptancılık
yapan satıcı. Firma kullanmak, sağlama bölümünün iş yükünü azaltmaktadır;
çünkü bu şekilde birçok değişik yayıncının çıkardığı eserleri tek bir kaynaktan
sağlamak mümkün olmaktadır.
Fiziksel tanımlama alam. (Physical deseription area). Bir eserin fiziksel
tanımlamasının yapıldığı bibliyografik tanımlamadaki alan. (Örneğin, kitap için
bu alanda, sayfa sayısı, resimleme durumu ve boyut verilir).
Fon ayırma. (Encumbering). Bir siparişin ödenmesi için belirli bir miktar parayı
ayıran muhasebe işlemi. Her sipariş yapıldığında, siparişteki bütün eserlerin
toplam fiyatına eşit miktarda para, mevcut ödenekten çıkarılır.
Geniş çaplı sipariş. (Blanket order). Onay plânına çok benzeyen bir sağlama
yöntemi. İki sistem arasındaki fark, geniş çaplı sipariş sisteminde, kütüphanenin
firmanın gönderdiği herşeyden bir kopya satın almayı kabul etmesidir.
Giriş. (Entry). Bir eserin katalogda bulunan kaydı. Temel girişten başka,
eseradı, dizi ve diğer türlerde ek girişler ve konu girişleri vardır. Ayrıca bakınız:
Erişim noktası.
Giriş. (Introduction). Kitapta, kitabın konusu hakkında bilgi veren ve yazarınkonuyu nasıl ele aldığını açıklayan ön bölüm. Ayrıca bakınız: Önsöz.
Gömlek notu. (Blurb). Yayıncı tarafından hazırlanan ve çoğunlukla gömlek
üzerinde bulunan, kitabın içeriğini tanıtan not. Bu notta aynı zamanda yazar
hakkında da bilgi verilebilinir.
Günlük defter. (Daybook). Bir günde yapılan ekonomik faaliyetlerin gelişigüzel
not edildiği defter.
Harita. (Map). Coğrafik bir bölgenin, genellikle düz bir yüzeyde temsili.
Coğrafik bölge, yeryüzünde bir yer veya bir gökyüzü cismi olabilir. Kabartma
harita, yeryüzü yükseltilerini belirtmek üzere yüzeyi kabartılmış bir haritadır.
Hesap. (Account). Varlıklar, borçlar ve mallarla ilgili İşlerin işlemlerine ait
kayıt.
ISBD. International Standard Bibliographic Deseription. Bilgisayar girdisi
uygun standartlaştırılmış tanımlayıcı bibliyografik bilgi formu.
382
ISBN. Uluslararası Standart Kİîap Numarası 'na bakınız.
ISSN. Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası'na bakınız.
İçkapak. (Tîtle page). Kitabın başlangıcında, eserin adını, yazarın adını ve yayın
bilgisini taşıyan sayfa,
İşlemde kaydı. (Process record). Sağlama bölümünde, siparişte olan, gelen veya
teknik hizmetlerde işlemleri yapılmakta olan bütün eserler için (genellikle
7,5x12,5 cm.'lik kartlarda) tutulan kayıtlara ait dizin.
İzleme. (Tracings). Katalogdaki bir eser için çıkmış bütün ek girişleri, genellikle
temel girişte veya yerdizininde gösteren kayıt.
Kap. (Container). Kitap-dışı materyelin konması için kullanılan bir kap (Kutu,
dosya, vb.).
Kapak adı. (Cover title). Bir kitap veya kitapçığın kapağı üzerine basılmış olan
eseradı.
Kardeş. Süreli yayınların izleme kartlarının saklandığı, dar çekmeceli çelik
dolap.
Karışık notasyon. (Mixed notation). Bakınız: Notasyon.
Karma sorumluluk. (Mixed rcsponsibility). Bir eserin yaratılmasında, birden
çok kişi veya kuruluşun değişik faaliyetler göstermesi durumu. (Ör.: Biri eseri
yazarken, ikinci bir kişinin resimlemesi).
Katalog. (Catalog). Belirli bir kütüphane veya kütüphaneler grubunun koleksiyonlarındaki mevcutlarının listesi.
Kataloglama. (Cataloging). Bir eseri bibliyografik olarak tanımlama ve bir yer
numarası verme işlemi. Temel girişi, eserin tanımlamasını; ek girişleri, konu
girişlerini ve bir yer numarasının verilmesini içerir. Ayrıca bakınız. Tanımlayıcı
kataloglama ve Konu kataloglaması.
Katod Işınlı Tüp görüntüleme birimi. (Cathode Ray Tube display unit).
Televizyona benzer görsel bir görüntü meydana getirebilen elektronik tüp.
Daktilo klavyesi ile birlikte, bilgisayara bilgi girilmesinde ve çıkan bilginin
görülmesinde kullanılır. VDT (Visual display terminal) olarak da adlandırılır.
Kaynaklar. (Resources). Kütüphanede bulunan bilgi materyelleri. Bunlar
kitaplar, dergiler, kitapçıklar, raporlar, yazmalar, mikroformlar, sinema filmleri, video ve ses bandları, ses plâkları vb. olabilir. Aslında, bilgi, düşünce veya
duygu taşıyan hemen her cisim kütüphane koleksiyonuna girebilir.
Kişi yazarı. (Pcrsonal author). Bakınız: Yazar.
Kitabın sırlı. (Spine). Kitap cildinin ön ve arka kapaklarını birbirine bağlayan
kısmı.
Kitap gömleği. {Book jacket). Cildi korumak üzere kitabın üstünü kaplayan
kâğıt. Bazen toz ceketi, toz kılıfı veya toz kabı olarak da adlandırılır.
Kitap numarası. (Book number). Aynı sınıflandırma numarasına sahip eserler
arasında (alfabetik) düzeni sağlamak amacıyla yer numarasına eklenen harf ve
sayı karışımı. Kitap numarası bazen yazar numarası veya cutter numarası olarak
383
da adlandırılır. "Cutter numarası" deyimi, sayıları oluşturmak üzere kullanılan
Cutter Tables'dan gelmektedir.
Kitapçık. (Pamphlet). Halen kullanılan şekliyle kitapçık, kâğıt kapak ciltli, 49
veya daha az sayfalı bağımsız bir yayındır. Birçok kütüphane, çabuk değişen
konularda güncel bir bilgi dizini tutmak için kitapçıkları kullanır.
Koleksiyon geliştirme. (Collection development). Okuyucu ihtiyaçlarını ve
toplumdaki kaynakları dikkate alarak, bir kütüphanedeki bilgi kaynaklarının
zayıf ve kuvvetli yanlarını saptamak ve zayıf yönlerini düzeltmek üzere çaba
sarfetmek. Bundan başka, bu işlem, okuyucu ihtiyaçlarını ve kütüphanenin
hizmet verdiği toplumdaki değişiklikleri sürekli olarak izlemeyi gerektirir.
Kolofon. (Colophon). Bazen kitabın sonunda bulunan bir ithaf veya belirleyici
unsur; genellikle, kullanılan punto türü veya matbaa gibi yayınla ilgili bilgiyi
içerir.
Konu. (Subject). Bir eserin konusu veya konuları.
Konu att bölümü. (Subject subdivision). Daha belirgin bir anlam kazandırmak
amacıyla konu başlığına eklenen kelime, kelime grubu, tarih veya coğrafik ad.
Konu başlığı. (Subject heading). Bir eserin konusunu tanımlayan bir keiime,
cümlecik veya kısaltma.
Konu girişi. (Subject entry). Katalogda, bir konu başlığı altındaki erişim.
Konu kataloglanması. (Subject cataloging). Kataloglamanın bir eserin konusunu
saptamak ve konu girişleri ile sınıflandırma numarasını seçmekle ilgili kısmı.
Konu katalogu. (Subject catalog). Konu girişlerinden oluşan katalog. Genellikle
bölünmüş katalogun iki kısmından biridir.
Konu otorite dizini. (Subject authority file). Katalogda kullanılan konu
başlıklarının kaydı. Bu dizin, aynı zamanda, her konu başlığı için yapılmış olan
Bakınız, Ayrıca bakınız ve "Açıklama" yöneltmelerin kaydı da olmaktadır.
Küre. (Globc). Yeryüzü, gökyüzü veya bir uzay cisminin (Ay gibi) küre
şeklinde temsili. Kabartma bir kürede, yükseltileri belirtmek için kabartılmış
yüzeyler vardır.
Kütüphane ciltlemesi. (Library binding). Kütüphanedeki fazla kullanıma
dayanması amacıyla hazırlanmış güçlü bir özel ciltleme.
Kütüphane memuru. (Library clerk). Lise eğitimine denk eğitimi olan ve daktilo
yazma, dosya tutma, steno gibi büro yetenekleri bulunan kişi. Kütüphane
hizmetleri hakkındaki bilgisi, sadece hizmet-içi eğitim sayesinde de olabilir.
Kütüphane teknisyeni. (Library technician). Bakınız: Kütüphane yardımcısı.
Kütüphane yardımcısı. (Library Media Technical Assistant). Bir miktar lise üstü
akademik Öğrenimi ve kütüphane hizmetlerinde eğitimi olan kişi. Kütüphane teknisyeni olarak da adlandırılmaktadır.
Kütüphaneci. (Librarian). American Library Association tarafından onaylanmış
bîr kütüphanecilik okulunda beşinci yıl yüksek lisans derecesini almış kişi.
LC. Library of Congress.
384
LCC. Library of Congress Classification.
LCCN. Kongre Kütüphanesi Kart Numarası.
LCSH. Library of Congress Subjecl Headings.
Linedex. Bir miktar düz metal yapraktan oluşan bir çelik dolap. Süreli yayın
adlarını ve mevcutlarını gösteren kartondan tek tek şeritler (satırlar)
içermektedir.
Makbuz. (Voucher). İşlemin doğruluğunu gösteren bir form olup, kitabın
alımını onaylar ve ödenmesini tasdik eder.
Makinaca okunabilir veri kütüğü. (Machine-readable data file). Ancak bir
makinanın bilgi geri getirebilmesine imkân verecek şekilde kodlanmış ve
depolanmış bilgi. Manyetik band, manyetik disk, delikli kart, delikli şerit
gibi ortamları içerir.
Merkez İşlem Birimi. (Central Processing Unit: CPU). Bir sayısal bilgisayarın
ana kısmı veya sinir merkezi. Bilgisayarın bütün fonksiyonlarını ve
faaliyetlerini düzenler ve denetler. CPU üç öğeden oluşur: İç bellek,
aritmetik birimi ve kontrol birimi.
Mikrofonu. (Microform), Okunabilmesi için özel makinalarda büyütülmesi
gereken, film üzerine fotoğrafik yolla çekilmiş minyatür reprodüksüyon.
Bir başka adı da "Mikroreprodüksüyon"dur. Mikroform biçimleri arasında
apertür fişleri, mikrofiş, mikrofilm ve ultra-mikrofiş bulunur.
Mikroskop lamı. (Microscope slide). Mikroskop altında incelenmesi için
üzerinde bir cisim bulunan saydam parça.
Mizan. (Trial balance). Defteri kebirdeki borç ve alacak dengesini gösteren
hesapların listesi.
Model. (Model). Bir cismin orijinal büyüklüğünde veya küçültülerek yapılmış
üç boyutlu reprodüksüyonu.
Monograf. (Monograph). Genellikle belirli bir konuyu sistematik olarak ve
bütünüyle inceleyen bir kitap. Çoğunlukla kütüphanelerde "Kitap" veya
"Eser" karşılığı olarak kullanılır.
Monograf dizisi. (Monograph series). Genellikle bir üniversite matbaası veya
kurum tarafından ortak bir adla yayınlanan bir dizi monograf.
Müsvedde fiş. (Work slip). Kataloglama ve diğer hazırlık işlemleri sırasında
kitapla birlikte dolaşan kart veya başka bir form. Katalogcu ve yardımcıları,
bu fiş üzerine talimatlarını ve katalog girişleri, yöneltmeler, vb. hazırlamak
için gerekli olan bilgiyi not ederler.
NUC. National Union Catalog.
Nakil. (Posting). Borç ve alacak bilgisinin yevmiye defterinden deften kebirdeki
uygun hesaba geçirilmesi.
Notasyon. (Notation). Numara ve/veya harf sisteminin sınıflandırma şemasını
temsil etmesi. "Karışık notasyon" iki veya daha çok sembol kullanır (Yani:
Harfler ve Sayılar). "Saf notasyon" sadece tek tür sembol, ya harf, ya da
385
sayı kullanır. Sadece sayı kullanan Dewey Onlu Sınıflandırması bir saf
notasyondur; harf ve sayı kullanan Kongre Kütüphanesi Sınıflandırması ise
bir karışık notasyondur.
OCLC kontrol numarası. (OCLC control number). OCLC veri tabanına
eklenen her esere verilen tek ardışık sayı.
Okuyucu hizmetleri. (Public services). Kütüphanenin okuyucularla ve kütüphane koleksiyonunun kulanımıyla ilgili işleri.
Onaylı satın plânı. (Approval plan). Kütüphane ite satıcı firma arasında,
firmanın belirli bir konuda veya formda kendisinde bulunan her materyelden bir kopyayı otomatik olarak kütüphaneye göndermesini sağlayan
anlaşma. Bundan sonra kütüphaneye, materyeli İnceleme, satın alacaklarını
seçme ve istemediklerini geri göndermesi için belirli bir süre tanınır.
Ortak eseradı. (Collective title). Birkaç eseri içeren bir esere verilen uygun
eseradı.
Ortak sorumluluk. (Shared responsibility). Bir eserin yaratılmasında iki veya
daha çok kişi veya kuruluşun aynı çabayı göstermesi. Katkılar belirgin veya
ayırdedilemez olabilir.
Ortak yazar. (Joint author). Bir eseri ortaya çıkarırken bir veya daha fazla
ortakla işbirliği yapan kişi. Genellikle, değişik ortak yazarların katkıları
ayıredilemez.
Otorite dizini. (Authority file). Katalogda kullanılan adlar, konular veya
dizilerin doğru biçimleri için tutulan kayıt. Otorite dizininin amacı, girişleri
tek biçim sürdürebilmektir.
Oyun. (Game). Yarışma, eğitim veya eğlence amacıyla oynanmak Üzere
hazırlanmış kurallı bir materyel takımı,
Öge. (Element). Bir bibliyografik tanımda, bir alanın bir kısmı veya alt alanı.
(Ör.: Eseradı, eseradı ve sorumluluk kaydı alanının bir Ögesidir.).
Ölçüş türüm. (Collation). Bibliyografik tanımlamada, sayfalan, ciltleri veya
resimleri, eserin boyutunu ve beraberindeki materyelleri veren öge. Ayrıca
bakınız: Fiziksel tanımlama alanı.
Ön sayfalar. (Preliminaries). Bu terimin kitap için anlamı, ara sayfası, ek
içkapak, içkapağın arkası, kapaktaki ve sırttaki eseradı gibi esas metnin
önünde yer alan sayfalardır.
Önerilen bilgi kaynağı. (Prescribed source of information). Değişik alanların
tanıtımı için önerilen kaynak. Bu kaynak, değişik alanlara ve çeşitli
materyellere göre farklılık göstermektedir. Ayrıca bakınız: Başlıca bilgi
kaynağı.
Önsöz. (Preface). Eserin kökeninden, amacından ve kapsamından bahsedilen
ve esas metinden önce gelen kısım. Ayrıca bakınız: Giriş.
Özgün sanat. (Art origmal). Reprodüksüyona karşıt olarak özgün bir sanat
eseri.
PTLA. Publishers Trade List Annual.
386
PW. Publishers Weekly
Paralel eseradı. (Parallel title). Esas adın, bir başka dildeki veya bir başka yazı
biçimindeki basılı şekli.
Program. Bilgisayara neyi, nasıl yapacağını bildiren komutlar dizisi.
RLG. Research Libraries Group.
RLIN. Research Libraries Information Nctwork.
RLIN kimlik numarası. (RLIN identification number). RLIN veri tabanına
eklenen her esere verilen tek numara.
Realia. (Realia). Gerçek cisimler, örnekler, artifaktlar.
Recto. Recto. Açık bir kitabın sağ tarafı. Genellikle tek sayı verilmiştir. Ayrıca
bakınız: Verso.
Resim. (Picture). Çoğunlukla kâğıt gibi şeffaf olmayan bir madde üzerindeki iki
boyutlu tasvir. Fotoğraf, resim, çizim vb. olabilir.
Resimleme. (Illustrative matter). Bir eserdeki görsel materyel. Resimler,
portreler, çizelgeler, grafikler, haritalar ve tıpkı basımları içerir.
Sabit alan. (Field, fixed). Büyüklüğü, içeriği ve yeri önceden belirlenmiş olan
makirıaca okunabilir bir kaydın sınırlı alanı.
Saf notasyon. (Pure notation). Bakınız: Notasyon.
Sağlama işi. (Acquisition work). Kütüphanenin koleksiyonuna materyel sağlama işi. Materyeller satın alma, bağış veya değişim programlarıyla sağlanır.
Sanat baskısı. (Art print). Ressam tarafından bir levhadan yapılan aşındırma
klişe, taş oyma veya oyma klişe baskı. .
Sanat reprodüksüyonu. (Art reproduetion). Bir sanat eserinin mekanik olarak
çoğaltılmış kopyası.
Saydam. (Transparency). Saydam bir materyele kaydedilmiş hareketsiz görüntü; tepegöz veya benzer bir gereçle görülebilir.
Sayfalama. (Pagination). Sayı veya harf kullanarak bir kitaptaki sayfa düzenini
belirten sistem. Fiziksel tanımlama alanında, kitabın sayfa sayısını gösteren
kısım.
Ses kaydı. (Sound recording). Sesin kaydı. Biçimleri, silindir, disk ve manyetik
band (Başka deyişlerle: Fotosilindir, ses plâğı, ses bandı ve ses teli) şeklinde
olabilir.
Sınıflandırma numarası. (Classification number). Bir esere konusunu ve
koleksiyon içindeki yerini belli etmek amacıyla verilmiş olan numara.
Sınıflandırma şeması. (Classification schedule). Bir sınıflandırma sisteminin
basılı şeması.
Sırttaki eseradı. (Spine title). Sırtta gözüken eseradı; arka ad olarak da
adlandırılır. Ayrıca bakınîz: Cilt adı.
Sinema filmi. (Motion picture). Uygun hızla gösterildiğinde hareket görüntüsü
veren bir dizi resimden oluşan film. Sesli veya sessiz olabilir.
387
Slayt. (Slide). Genellikle 5X5 cm. büyüklüğünde bir çerçeveye oturtulmuş tek
bir film karesi veya başka bir saydam materyel. Bir slayt projektörü veya
göstericisi ile birlikte kullanılmaktadır.
Sözlük katalog. (Dictionary catalog). Bütün girişlerin - yazar, eseradı, ek giriş
ve konu girişleri - tek bir alfabetik düzende tutulduğu katalog.
Sürekli sipariş. (Standing order). Geniş çaplı sipariş sisteminin bir türü. Firma,
kütüphaneye satın alınmak üzere çok az sayıda eser gönderir. Sürekli
siparişler genellikle, uzun bir süre içinde yayınlanan birbiriyle bağlantılı dizi
eserleri için kullanılır. Kitap yayıncıları, bir dizinin yeni çıkan kısımları veya
basımları için yapılan bu tür siparişleri memnunlukla karşılarlar.
Süreli yayın. (Serial). Düzenli veya düzeniiz aralıklarla, birbirini izleyen
kısımlar halinde çıkan bir yayın. Çoğunlukla sonsuza kadar sürmesi
amaçlanır. Dergiler, gazeteler, toplantı bildirileri, raporlar, yıllıklar ve
numaralı monograf serileri içerir.
Şema. (Chart). Bilginin bir kâğıt üzerinde tablo, anahat veya grafik biçiminde
düzenlenmesi. (İngilizce dilinde) Deniz haritası gibi özel haritalar da
olabilir.
Takım. (Kit). Bir ünite olarak kullanılmak amacıyla, genellikle belirli bir
konuda ve çeşitli materyelden hazırlanmış bilgiler. Takımdaki nıateryel
birbirine bağlı veya tamamen bağımsız olarak kullanılabilir.
Takım. (Set). İki veya daha fazla ciltten oluşan eser.
Tanımlayıcı kataloglama. (Descriptive cataloging). Kataloglama işleminin eseri
tanımlama, temel girişi belirleme ve ek girişleri seçmeyle ilgili kısmı.
Tekbiçim eseradı. (Uniform title). Değişik eseradları altında yayınlanmış bir
esere kataloglama amacıyla seçilmiş eseradı.
Teknik hizmetler. (Technical services). Materyellerin okuyucu kullanımına
sunulmasını sağlamak üzere bir kütüphanede yapılan veya kütüphane İçin
yapılan işler.
Temel giriş. (Main entry). Bir eserin tanımlanabilmesi için gerekli bütün bilgiyi
veren tam fiş. Temel girişte, diğer girişlere ait izleme kayıtları veya esere
katalogda erişim noktalan bulunur. Genellikle temel giriş, yazar girişidir.
.Terminal. (Terminal). Bilgisayarla iletişimi sağlayan âlet. Bilgi girilebilir veya
alınabilir. CRT/klâvyeli terminal, bilgisayarla iletişimde kullanılan bir
âlettir.
Tıpkı baskı. (Reprint). Daha önce basılmış olan bir materyelin yeniden basılışı
(baskı). Yeni baskıda, İlk baskıdaki matbaa hatalarının düzeltmelerinden
başka metin üzerinde herhangi bir değişiklik olmaz. İlk baskıyla yeniden
baskı arasındaki süre bir gün. birkaç hafta veya yüzlerce yıl olabilir.
Ticari kitap. (Trade book). Geniş bir okuyucu kitlesine sesleneceği düşünülen
kitap. Ticari kitaplar, bir kitapçının stoğunun % 95'ini oluşturur.
Toz ceketi. (Dust jacket). Bakınız: Kitap gömleği.
388
Tüzel kişi. (Corporate body). Bir eserden sorumlu varlık olarak hareket eden,
belirli bir adla tanınan bir kuruluş veya grup. Tüzel kişiler arasında
dernekler, konferanslar, kuruluşlar, firmalar ve kamu kuruluşları bulunur.
Uluslararası Standart Kitap Numarası (ISBN). (International Standard Book
Number). Birleşik Amerika veya diğer ülkelerde yayınlanan her kitaba
verilen 10 haneli tek numara. Bu usulün, gelecekte dünya yayıneılarınca
benimseneceği umulmaktadır.
Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası (ISSN). (International Standard
Serial Number). Yayınlanan her süreli yayına verilen 8 hanelik tek numara.
VDT. Bakınız: Katod Işınlı Tüp görüntüleme birimi.
Veri tabanı. (Data base). Bilgisayarda tutulan ve geri çağnlabilen bir bilgi
kütüğü.
Verso. Açık bîr kitabın sol tarafı. Genellikle çift sayılı sayfa numarası taşır.
Ayrıca bakınız: Recto.
Video kayıt. Televizyonda gösterilmek üzere yapılmış bir elektromanyetik kayıt.
Çeşitli biçimleri arasında elektronik video kaydı, video kaset, video disk ve
video band vardır. Video band halen en yaygın biçimidir. Hemen her
zaman bir ses kanalı da bulunur.
WLN. Washington Library Network.
Yaprak. (Leaf). Ciltli bir kitapta tek bir yaprak; yani iki sayfa.
Yayın hakkı. (Copyright) Devlet tarafından tek bir kişiye, belirli bir süre için bir
eseri yayınlama hakkının verilmesi. Yayın hakkı, yazarı veya yayınlayanı,
eserinin bütününün veya bir kısmının izinsiz olarak başkaları tarafından
kopya edilmekten korur.
Yayın hakkı tarihi. {Copyright date). Yayın hakkının verildiği tarih. Genellikle
bu tarih, içkapağın arkasında bulunur.
Yayın kaydı. (Imprint). Bir kitabın yayın yerini, yayıncının adını ve yayın
tarihini gösterir.
Yayıncı dizisi. (Publisher series). Yayıncının verdiği ortak ad dışında aralannda
bir bağlantı olmayan bir dizi kitap.
Yayınlama, dağıtım, vb. alanı. (Publication, distribution, etc). Bibliyografik
tanımlamanın yayın yeri, yayınlayan ve yayın, dağıtım, gösterim hakkı ve
baskı faaliyetleriyle ilgili tarihin kaydının yapıldığı alan. (Örneğin bir
sinema filmi için bu alanda yayınlama veya dağıtım yeri, yapımcı, dağıtıcı ve
gösterim hakkı sahibi firmanın adı ve yayın veya dağıtım tarihi olacaktır.).
Yayınlayan, yayıncı. (Publisher). Eseri basan ve dağıtan kişi veya firma.
Yazar. (Author). Bir eserin düşünsel ve sanatsal içeriğinden başlıca sorumlu
kişi. Ki$i yazan, eserden sorumlu olan şahıstır ki, bir yazar, ressam,
kartograf veya oyuncu olabilir. Ayrıca bakınız: Tüzel kişi.
Yazar girişi. (Author entry). Katalogda giriş olarak kullanılan eser yazarının
adı. Bu giriş çoğunlukla temel giriştir.
389
Yazılım. (Software). Bilgisayara neyi, nasıl yapacağını anlatmakta kullanılan
programlar ve diğer dokümanlar. Ayrıca bakınız: Program.
Yelpaze sipariş formu. (Fanfold order form). Bakınız: Çok-kopyalı sipariş
formu.
Yer numarası. (Call number). Belirli bir eseri tanımlamak ve yerini bulmak İçin
kullanılan notasyon. Notasyon, sınıflandırma numarası, kitap numarası ve
bazen de başka tanıtıcı sembollerden oluşur.
Yer dizin. (Shelflist). Bîr kütüphanede bulunan materyelierin, genellikle yer
numarasına göre sıralanmış kayıtları.
Yevmiye defteri. (Journal). Bir hesap işleminin ilk girişinin yapıldığı defter;
yevmiye defteri tarih sırasında tutulur.
Yevmiye defteri kaydı. (Journalizing). Yevmiye defterine girişleri kaydetmek.
Yıllık. (Annual). Yılda bir kez yayınlanan bir süreli yayın.
Zaman paylaşımlı. (Time sharing). Bir veri tabanına aynı anda birçok
kullanıcının erişimine imkân veren kullanım yöntemi.