27. Sosyo-Kültürel Altyapı

SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
1.
2.
3.
4.
5.
Bölge illerinde -Yozgat başta olmak üzere- kültürel altyapının yetersiz olduğu dile getirilmektedir.
Üniversitelerin illere kültürel altyapı açısından olumlu bir katkı sağladığı yaygın bir görüştür.
Bölgede yer alan üç ilde de üniversite bulunmasına rağmen kültürel faaliyetler yetersiz olarak
değerlendirilmektedir. Bu durum kırsal kesimde daha da çarpıcıdır.
Bölge illerinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ait faal olan birer kültür merkezi bulunmaktadır.
Bunların dışında bazı belediyelerin de kültür ve kongre merkezleri bulunmaktadır. Kayseri Kültür
Merkezi’nde iki adet salonda toplamda 762 kişilik kapasite bulunmaktadır. Sivas Atatürk Kültür
Merkezi ise 620 kişi kapasiteli bir salona sahiptir. Ayrıca Sivas’ta yapımı devam eden bir kültür
merkezi daha bulunmaktadır. Yozgat Kültür Merkezi’nde ise iki salonda 362 kişilik kapasite ile
hizmet verilmektedir. Yozgat Yerköy’de yer alan kültür merkezi belediyeye devredilmiştir .
Gençlik ve Spor Bakanlığı’na bağlı Kayseri’de 63, Sivas’ta 36, Yozgat’ta 48 tane tesis
bulunmaktadır. Bu tesisler büyük oranda futbol sahalarından oluşmaktadır. Kayseri’de
uluslararası standartlara sahip olarak kurulan Kadir Has Kongre ve Spor Merkezi ile Kadir Has
Stadyumu önemli organizasyonlara ev sahipliği yapmaktadır. Bu nedenle Kayseri’de spor
organizasyonları sıklıkla gerçekleşmektedir. Ayrıca yamaç paraşütü (Ali Dağı), kayak (Erciyes
Dağı), rafting (Zamantı Irmağı) gibi doğa sporları da ilde yaygın olarak yapılmaktadır. İl
merkezinde ayrıca belediyeye ait çeşitli spor merkezleri, havuz ve tenis kortlarından halk yaygın
olarak faydalanmaktadır.
Gazete ve dergi tirajı bakımından Türkiye’de doğal olarak batıdan doğuya doğru azalma eğilimi
vardır. İlk üç sırada ise üç büyük il -İstanbul, Ankara, İzmir- yer almaktadır. TR72 Bölgesi’nde
toplam 90 gazete ve 47 dergi yayınlanmaktadır. Bu gazete ve dergilerin toplam tirajı Türkiye
içinde %2 civarında bir orana sahiptir ve bu oran ile düzey 2 bölgeleri arasında 16. sırada yer
almaktadır. Yayımcı sayısı açısından da resim değişmemekte, üç büyük il önde yer almaktadır.
Türkiye’deki yayımcıların yaklaşık %2,5’inin yer aldığı TR72 Bölgesinde ise Kayseri önemli bir
farkla öndedir. Yayınlanan kitap sayısında ise bölgenin oranı %1’i bile bulamamaktadır. Bunun en
önemli nedeni Türkiye’de yayınlanan kitapların %86’sının İstanbul ve Ankara’da yayınlanmasıdır.
Kayseri, bölgede yine önde yer aldığı gibi Türkiye’de de yayınlanan kitap sayısı bakımından 9.
sıradadır. Sivas, bölgede en fazla halk kütüphanesinin bulunduğu ildir. Bölge de oran olarak diğer
değişkenlere nispeten oldukça iyi durumdadır ve Türkiye’deki halk kütüphanelerinin yaklaşık
%6’sına sahiptir .
Tablo 1 incelendiğinde sinema salon sayısı açısından Yozgat’ın ne kadar geride kaldığı
görülmektedir. Yüz bin kişiye düşen sinema salon sayısı bakımındansa bölgedeki tüm iller Türkiye
ortalamasının altındadır. Bu değişken açısından diğer iller arasında Sivas ön sıralarda yer
almakta; Kayseri ve Yozgat ise gerilerde kalmaktadır. Tiyatro salonu sayısına bakıldığında ise
Kayseri’nin biraz farkla önde olduğu görülmektedir. Ancak bölgenin tek devlet tiyatrosu
Sivas’tadır. Kayseri’de zaman zaman özel tiyatrolar turne kapsamında oyun sergilemektedir.
Ancak bölge illerinde sergilenen oyun sayısı sınırlıdır. Bölgede gerçekleştirilen konser
organizasyonları da son derece yetersizdir. Konserler çoğunlukla üniversite şenliklerindeki
konserler ile bazı festival benzeri yerel organizasyonlarda sahne alan sanatçıların konserleriyle
sınırlıdır. Düzenli olarak (haftada bir, ayda bir gibi) konser organizasyonları gerçekleştirilen bir
mekân yoktur. Orkestra, koro ve müzik topluluklarının konser istatistiklerine (Tablo 1) göre
bölgedeki organizasyonlar Türkiye toplamının ancak %1,85’ini oluşturmaktadır ve bunlar ağırlıkla
Sivas’ta gerçekleşmektedir. Bu açıdan Kayseri ve Yozgat çok geri kalmaktadır.
6.
7.
8.
Bölge illerinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ait faal olan birer kültür merkezi bulunmaktadır.
Bunların dışında bazı belediyelerin de kültür ve kongre merkezleri bulunmaktadır. Kayseri Kültür
Merkezi’nde iki adet salonda toplamda 762 kişilik kapasite bulunmaktadır. Sivas Atatürk Kültür
Merkezi ise 620 kişi kapasiteli bir salona sahiptir. Ayrıca Sivas’ta yapımı devam eden bir kültür
merkezi daha bulunmaktadır. Yozgat Kültür Merkezi’nde ise iki salonda 362 kişilik kapasite ile
hizmet verilmektedir. Yozgat Yerköy’de yer alan kültür merkezi belediyeye devredilmiştir (KTB,
2013).
Gençlik ve Spor Bakanlığı’na bağlı Kayseri’de 63, Sivas’ta 36, Yozgat’ta 48 tane tesis
bulunmaktadır. Bu tesisler büyük oranda futbol sahalarından oluşmaktadır. Kayseri’de
uluslararası standartlara sahip olarak kurulan Kadir Has Kongre ve Spor Merkezi ile Kadir Has
Stadyumu önemli organizasyonlara ev sahipliği yapmaktadır. Bu nedenle Kayseri’de spor
organizasyonları sıklıkla gerçekleşmektedir. Ayrıca yamaç paraşütü (Ali Dağı), kayak (Erciyes
Dağı), rafting (Zamantı Irmağı) gibi doğa sporları da ilde yaygın olarak yapılmaktadır. İl
merkezinde ayrıca belediyeye ait çeşitli spor merkezleri, havuz ve tenis kortlarından halk yaygın
olarak faydalanmaktadır.
Gazete ve dergi tirajı bakımından Türkiye’de doğal olarak batıdan doğuya doğru azalma eğilimi
vardır. İlk üç sırada ise üç büyük il -İstanbul, Ankara, İzmir- yer almaktadır. TR72 Bölgesi’nde
toplam 90 gazete ve 47 dergi yayınlanmaktadır. Bu gazete ve dergilerin toplam tirajı Türkiye
içinde %2 civarında bir orana sahiptir ve bu oran ile düzey 2 bölgeleri arasında 16. sırada yer
almaktadır. Yayımcı sayısı açısından da resim değişmemekte, üç büyük il önde yer almaktadır.
Türkiye’deki yayımcıların yaklaşık %2,5’inin yer aldığı TR72 Bölgesinde ise Kayseri önemli bir
farkla öndedir. Yayınlanan kitap sayısında ise bölgenin oranı %1’i bile bulamamaktadır. Bunun en
önemli nedeni Türkiye’de yayınlanan kitapların %86’sının İstanbul ve Ankara’da yayınlanmasıdır.
Kayseri, bölgede yine önde yer aldığı gibi Türkiye’de de yayınlanan kitap sayısı bakımından 9.
sıradadır. Sivas, bölgede en fazla halk kütüphanesinin bulunduğu ildir. Bölge de oran olarak diğer
değişkenlere nispeten oldukça iyi durumdadır ve Türkiye’deki halk kütüphanelerinin yaklaşık
%6’sına sahiptir (TÜİK, 2011).
Tablo 1: Kültür ve kültürel altyapı göstergeleri
Yıl
Sinema salonu sayısı
Yüz bin kişiye düşen sinema
salonu sayısı/sıralama
Yüz bin kişiye düşen sinema
salonu-il sıralaması
Tiyatro salonu sayısı
Orkestra, koro ve müzik
topluluğu konser sayısı
Gazete ve dergi tiraj
yüzdesi (%)1
Yayımcı sayısı
1
Kayseri
Sivas
Yozgat
Türkiye
Bölge/Türkiye (%)
2011
22
21
3
1.917
2,40
2011
1,75
3,35
0,64
2,57
-
2011
44
7
65
-
-
2011
8
5
5
511
3,52
2011
3
24
5
1.729
1,85
2011
-
-
-
100
2,04
2011
24
7
10
1.683
2,44
Tiraj yüzdesi bölgelerin Türkiye toplamı içindeki oranını vermektedir. Veri bölge bazlı olduğu için, il temelinde
değer bulunmamaktadır.
Yayınlanan kitap sayısı
2011
159
77
22
39.247
0,66
Halk kütüphanesi sayısı
2011
21
28
19
1.118
6,08
Müze ve örenyeri ziyaretçi
sayısı
2012
95.240
85.357
9.891 28.781.308
0,66
KAYNAK: (TÜİK, 2011) (KTB, 2013)
9.
Kayseri’de Arkeoloji Müzesi, Etnoğrafya ve Güpgüp Konağı Müzesi ve Atatürk Müzesi olmak
üzere üç tane müze vardır. Ayrıca ilde Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Müzesi ve
Selçuklu Müzesi adlarıyla iki adet özel müze bulunmaktadır. Sivas’ta da üç adet müze
bulunmaktadır. Bunlar Atatürk Kongre ve Etnoğrafya Müzesi, Arkeoloji Müzesi ile Şarkışla Âşık
Veysel Müzesi’dir. Yozgat’ta ise sadece Arkeoloji Müzesi bulunmaktadır. Bölgede, Kayseri’deki
Yeşilhisar Soğanlı Örenyeri ve Kültepe Örenyeri olmak üzere iki adet örenyeri bulunmaktadır
(KTB, 2013). Tablo 1’de verilen müze ve örenyeri ziyaretçi sayılarında da anlaşılacağı üzere bu
konuda zaten Türkiye’de çok önemli bir paya sahip olmayan bölgede Yozgat daha da geri
kalmaktadır.
10. Kültürel etkinlikler bölgede sınırlı sayıdadır. Üniversite şenliklerinde çoğunlukla konserler yer
almakta, tiyatro gibi etkinliklere yer verilmemektedir. Buna ek olarak yukarıda da bahsedildiği
gibi belediyeler zaman zaman konser, festival gibi etkinlikler organize etmektedirler. Özel
tiyatroların turneleri kapsamında yine seyrek olarak -çoğunlukla il merkezlerinde olmak üzereoyun sergilenmektedir. Kayseri’de ayrıca yaz aylarında eskiden beri halkın eğlenmeye
gidebileceği fuar kurulmaktadır. Fuarda konserlerin yanı sıra lunapark da yer almaktadır. Ayrıca
yakın zamanda tamamlanması planlanan Anadolu Harikalar Diyarı da Kayseri’deki önemli
projelerden biridir. Proje kapsamında eğlence ve oyun parkı, hayvanat bahçesi, akvaryum, buz
pisti, piknik alanı, binicilik tesisi gibi çeşitli alanların Kocasinan ilçesindeki bu merkezde 2013 yılı
içerisinde tamamlanması planlanmaktadır. Kayseri’de yer alan bir başka proje de Erciyes Dağı
için hazırlanan Master Plan’dır. Büyük yatırımların yapıldığı plan kapsamında Erciyes Dağı’nın
önemli bir kış turizmi merkezi olması beklenmektedir. Bu nedenle, projenin Kayseri’deki sosyal
hayatı canlandıracağı da tahmin edilmektedir.
11. Kayseri’de her sene Mimar Sinan Günleri düzenlenmekte, bu kapsamda konser, panel gibi
etkinliklere yer verilmektedir. Ünlü halk ozanı Âşık Veysel ise Şarkışlalı’dır; ancak, benzer bir
organizasyon ozan için düzenlenmemektedir. Mevlana’nın hocası Seyyid Burhaneddin’in türbesi
başta olmak üzere Kayseri’de pek çok türbe bulunmaktadır. Bütün bu türbeler ve tarihi yapılar
şehirle bütünleşmiş durumdadır. Hatta bazı tarihi yapıları şehrin karmaşıklığı arasında fark etmek
bile zordur. Sivas’ta merkezde yer alan tarihi yapılar (Buruciye Medresesi, Çifte Minareli
Medrese, Kongre Binası, vd.) bir meydan düzeni içinde kültürel ortam sunmaktadır. Burada çay
bahçeleri, dükkânlar yer almakta ve özellikle üniversite öğrencileri için ortam sunmaktadır. Sivas
Kongresi’nin yıldönümü vesilesiyle 4 Eylül haftasında Sivas’ta çeşitli etkinlikler
düzenlenmektedir. Yozgat’ta ise bu tip ortamlar ve etkinlikler yaygın değildir.
12. Kayseri’de halk boş vakitlerinde çoğunlukla alışveriş merkezlerini tercih etmektedir. Bunun yanı
sıra bağ kültürü çok yaygındır. Maddi imkânı yeterli olanlar kışı şehirdeki evlerinde, yazı ise serin
olması nedeniyle aslında şehir merkezine uzak olmayan bağlarda geçirmektedir. İldeki sosyal
yaşamda “oturma” adı verilen akşam sohbetleri önemli yer tutmaktadır. Bu oturmalar ağırlıklı
olarak dini konular üzerine sohbetlerden oluşur ve kadınlar ile erkekler ayrı gruplar olarak bir
araya gelir. Bunun dışında kişilerin işleri, günlük hayatları gibi konularda konuştukları oturmalar
da mevcuttur ve bu oturmalar sonuçta iş ortaklıkları ile ilgili kararlarda belirleyici bir ortam
oluşturabilmektedir. Kayseri’de yeme-içme son derece önemlidir. Pastırma, sucuk, mantı,
yağlama gibi ile özgü pek çok yemek çeşidi hatırı sayılır üne sahiptir. İlde son zamanlarda sekteye
uğramış olsa da PASUMA (Pastırma-Sucuk-Mantı) festivali her yıl geleneksel olarak
düzenlenmektedir. Ancak özellikle hamur işi yiyeceklerin yoğun olarak tüketildiği ilde başta
kadınlar olmak üzere kilo problemi olduğu gözlemlenmektedir. Sivas’ta sosyal hayat diğer bölge
illerine göre bazı açılardan daha hareketlidir. Havaların ısınmaya başlaması ile halk il
merkezindeki meydanda ve bu meydana çıkan caddede gezintiye çıkmakta ve şehri
hareketlendirmektedir. İlde yer alan devlet tiyatrosu da ilin sosyalliğinin önemli bir göstergesidir.
Nitekim daha önceden Kayseri’de de devlet tiyatrosu bulunurken sonrasında kapatılmıştır.
Yozgat ise sosyal açıdan hem bölgede hem de ülke genelinde zayıf bir konumdadır. Hatta evde
sıkılan kadınların vakit geçirmek için hastaneye muayeneye gittiği dile getirilmektedir.
13. Kayseri’deki yemek kültürü ile ait coğrafi işaretlerde de kendini göstermektedir. Kayseri mantısı,
sucuğu, pastırması ve Develi Cıvıklısı coğrafi işarete sahip Kayseri’ye özgü yiyeceklerdir. İlde
coğrafi işarete sahip diğer ürünler Yamula patlıcanı, Yahyalı el halısı, Bünyan el halısı, Soğanlı
(Yeşilhisar) bebeğidir. İlin el halıları ünlü olsa da günümüz rekabet koşullarında halıcılığın artık
eski önemi kalmamıştır. Tomarza kabak çekirdeği ve taşı için de coğrafi işaret başvurusu
bulunmaktadır. Sivas’a ait coğrafi işaretlerse Kangal Balıklı Kaplıcası, Kangal koyunu, Sivas el
halısı ve Sivas köftesidir. Yozgat’a ait mevcutta coğrafi işaret bulunmamaktadır; ancak Yozgat’a
özgü arabaşı, çanak peyniri ve parmak çöreği için başvuru bulunmaktadır.
14. Türkiye’nin Şehirleri Sürdürülebilirlik Araştırması’na göre Yozgat sosyal performansına göre 60.
sırada yer alırken Kayseri ve Sivas sırasıyla 13. ve 16. sıradadırlar. Sosyal performans kapsamında
kültür/sanat kategorisi detayında inceleme yapılırsa Kayseri ve Sivas’ın gerilere düşerek sırasıyla
37. ve 36. sırada yer aldıkları görülebilir. Yozgat ise 72. sırada kalmaktadır (MasterCard, 2011).
Bu sıralama genel durumu gösterebilmektedir. Zira Kayseri ve Sivas sosyal ve kültürel altyapı
bakımından birbirine benzer şekilde vasat durumdayken, Yozgat çok geri kalmaktadır. Ancak,
bölgenin genel olarak sosyo-kültürel açıdan zayıf olduğu yadsınamaz bir gerçektir.