türk itfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için bir model önerisi

İSTANBUL TEKNİK
ÜNİVERSİTESİ
AFET YÖNETİM
MERKEZİ
TÜRK İTFAİYE TEŞKİLATININ
YENİDEN YAPILANDIRILMASI
İÇİN BİR MODEL ÖNERİSİ
Prof. Dr. Nurhan YENTÜRK
Prof. Dr. Alper ÜNLÜ
Doç. Dr. Ergin TARI
Yrd. Doç. Dr. Alper İLKİ
TEMMUZ 2002
TÜRK İTFAİYE TEŞKİLATININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI
İÇİN BİR MODEL ÖNERİSİ
GİRİŞ
İçişleri Bakanlığı Strateji Merkezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Afet Yönetim Merkezi ve
Tüm İtfaiye Teşkilleri Birliği tarafından, 2001 yılı Mayıs ayında imzalanan bir protokolle
TÜRK İTFAİYE TEŞKİLATININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI projesi başlatılmıştır.
Projenin amacı itfaiye hizmetlerinin koordinasyonunun ve etkinliğinin arttırılması, acil
yardım, kurtarma ve afet yönetim hizmetleri ile entegrasyonunun sağlanması için
Türkiye’ye uygun bir idari yapılanma modelinin ortaya konulmasıdır. Bu nedenle proje
kapsamında itfaiye teşkilatının idari açıdan yeniden yapılanması, acil durum yönetimi,
acil yardım ve kurtarma hizmetleri ile itfaiyenin yeterli düzeyde entegrasyonunun
oluşturulması konuları incelenmektedir.
Bu konuların uluslararası düzeyde ele alınması ve özellikle AB ile uyum sağlanabilmesi
açısından itfaiye hizmetlerinin Avrupa Birliği (AB)’ndeki örneklerinin incelenmesi
amacıyla, 25-27 Eylül 2001 tarihlerinde İstanbul’da “ULUSLARARASI DENEYİMLER
IŞIĞINDA TÜRK İTFAİYE TEŞKİLATININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI” başlıklı bir
uluslararası toplantı düzenlenmiştir. Bu toplantıya AB İtfaiye Teşkilatları Federasyonu
(FEU), Fransa İtfaiyeciler Federasyonu, Bulgaristan Ulusal İtfaiye Servisi, Köln
(Almanya), Brüksel (Belçika), Lahey (Hollanda), St. Galen (İsviçre) ve Atina (Yunanistan)
itfaiyelerinin yetkilileri katılmıştır.
Toplantı süresince
•
Avrupa Birliği’nin afet yönetimi, yangın güvenliği, itfaiye hizmet ve yönetimi, yangına
müdahale ve arama kurtarma operasyonlarının sürdürülmesine ilişkin yasa,
yönetmelik ve kuralların tartışılması;
•
İtfaiye hizmetlerinin merkezi hükümet ve yerel yönetimlerle ilişkisinin ve idari
yapısının ele alınması;
•
Çeşitli ülkelerin “Afet Yönetim Modeli” ve “Olay Komuta Sistemi” içinde itfaiyenin
rollerinin incelenmesi;
•
İtfaiyede var olması gereken görev gruplarının (örneğin yangın müdahale, arama
kurtarma, ilkyardım) tanımı; bu grupların görevlerinin kapsamı ve aldıkları eğitimin
değerlendirilmesi;
•
Eğitim ve rütbe yükselme sistemlerinin incelenmesi;
1
•
Gönüllü itfaiyecilik sisteminin yapısı ve çalışma esaslarının tartışılması mümkün
olmuştur.
AB ülkeleri itfaiyelerinin temsilcilerinin, TC. İçişleri Bakanlığı yetkililerinin, Tüm İtfaiye
Teşkilleri Birliği temsilcilerinin, İstanbul Teknik Üniversitesi Afet Yönetim Merkezi
temsilcilerinin yukarıda belirtilen konularda sundukları bildiriler, yapılan öneriler ve
tartışmalar sonucunda ortaya çıkan görüşler, Türk itfaiye teşkilatının yeniden
yapılandırılması için bu çalışmada ortaya atılan modele ışık tutmuşlardır. AB itfaiyeleri
yetkililerinin, TC İçişleri Bakanlığı yetkililerinin, Tüm İtfaiye Teşkilleri Birliğinin ve İTÜ Afet
Yönetim Merkezi üyelerinin katıldığı bir tartışma ortamının oluşturulmuş olması ve konu
ile ilgili kesimlerin görüşünün alınmış olması, çalışmanın en güçlü yanını
oluşturmaktadır.
Türkiye’de itfaiye hizmetlerinin etkinliğinin arttırılması ve koordinasyonunun sağlanması
henüz çözülmemiş birçok sorunu barındırmaktadır. Bu sorunların tespitine ve
tartışılmasına geçilmeden önce, I. Bölümde,
itfaiye hizmetlerinin etkinliğinin
ölçülmesinde başvurulan uluslararası istatistiklerle ilgili birkaç karşılaştırmaya yer
verilecektir.
Çalışmanın II. Bölümü itfaiye hizmetlerinin sorunlarının
tespitine ayrılmıştır. III.
Bölümde Türk itfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için bir model oluşturmakta
yararlanılacak temel ilkeler ele alınmıştır. IV. Bölümde, merkezi bir itfaiye idaresinin
ihtiyaç duyulan işlevleri tartışılmaktadır. Çalışmanın V. Bölümü merkezi bir itfaiye idaresi
için model önerilerini içermektedir. Çalışmanın sonunda özet ve sonuçlar yer almakta,
ayrıca AB ve 9 ülkenin itfaiye sistemlerinin aktarıldığı 10 adet eke yer verilmektedir.
I. ULUSLARARASI GÖSTERGELER :
Türkiye şehir itfaiye kuruluşlarında, 2000 yılı rakamları ile 420 yangın istasyonu, 2.100
araç, 26.500 itfaiyeci görev yapmakta olup bir yılda ortalama 71.600 yangına ve 15.200
teknik kurtarma olayına müdahale edilmektedir. İtfaiye araçlarının yaş ortalamaları
yirminin üzerindedir (Yalın, 2002). Bu oran toplam nüfusta (65.000.000) 1000 kişi başına
0,4 itfaiyeci, kent nüfusunda (40.800.000 kişi) 1000 kişi başına 0,6 itfaiyeci ve 100
kilometrekareye 3,4 itfaiyeci anlamına gelmektedir. Bu sayılar Tablo 1’deki sayılarla
karşılaştırıldığında Türkiye’de itfaiye hizmetlerinin karşı karşıya olduğu sayısal personel
sorunu net bir biçimde ortaya çıkmaktadır.
Diğer yandan, dünya ülkelerinde itfaiye harcamalarının kişi başına yıllık tutarı Tablo 2’de
verilmektedir. Türkiye için net bir istatistik olmamakla beraber, bu konuda da ülkemizin
çok gerilerde olacağını tahmin etmek zor değildir.
Kişi başına itfaiye hizmetleri harcamasında Japonya ve ABD en yüksek harcamaları
yapan iki ülke olarak görülmektedir. Avrupa ülkeleri arasında Yunanistan, İspanya ve
İtalya en düşük harcamayı yapan ülkelerdir.
2
Tablo 1
Birleşik Krallık
Finlandiya
Norveç
İsveç
İrlanda
İtfaiyeci Sayısı/ İtfaiyeci Sayısı/
100 km2
1000 kişi
1,14
27
5,1
25
6,6
24
3,3
22
0,9
15
İsviçre
Almanya
Avusturya
Lüksemburg
Hollanda
Belçika
İzlanda
31,7
15,3
18,7
15,7
2,8
2,1
5,2
512
339
39
239
105
70
65
Fransa
Portekiz
İtalya
Yunanistan
İspanya
4,2
3,5
1
0,6
0,3
44
37
18
4,8
2,4
Japonya
9,2
301
Kaynak: Schmauch, 2000
Tablo 2
Birleşik Krallık
Finlandiya
Norveç
İsveç
İrlanda
İtfaiye Hizmetleri Harcamaları
(Kişi başına, Fransız Frankı/yıllık)
210-368
420
350
290
200
İsviçre
Almanya
Avusturya
Belçika
370
550
600
300
Fransa
İtalya
Yunanistan
İspanya
250
120
120
115
Danimarka
ABD
Japonya (Tokyo)
550
800
1100
Kaynak: Schmauch, 2000, yazarın hesaplamaları
3
Kişi başına itfaiye hizmetleri harcamasında Japonya ve ABD en yüksek harcamaları
yapan iki ülke olarak görülmektedir. Avrupa ülkeleri arasında Yunanistan, İspanya ve
İtalya en düşük harcamayı yapan ülkelerdir.
İtfaiye hizmetleri için yapılan harcamaların yüksekliği, hizmetlerin etkinliğini de
arttırmakta mıdır? Bu soruya cevap verebilmek için uluslararası istatistiklerde rastlanan
en yaygın veri doğrudan yangın kayıplarıdır. Her ne kadar yangın kayıpları ülkelerin
sanayileşme ve yangın risk gruplarına göre farklılık göstermekteyse de itfaiye
harcamaları ile doğrudan yangın kayıplarının karşılaştırılması iyi bir fikir verebilir. Tablo 3
söz konusu iki veri grubunu çeşitli ülkeler için vermektedir. Ayrıca Şekil 1’den de
izlenebileceği gibi, itfaiye harcamalarının düşük olduğu ülkelerde yangın kayıpları
yüksek olmakta, itfaiye harcamalarının yüksek olduğu ülkelerde ise düşük olmaktadır.
Tablo 3
İtfaiye Teşkilatının Yangın Kayıplarının
Maliyeti/ GSMH
Maliyeti/GSMH
Singapur
0,03
0,09
Danimarka
0,09
0,23
Norveç
0,10
0,26
Avusturya
0,11
0,18
Yeni Zelanda
0,13
0,17
Hollanda
0,15
0,18
Polonya
0,18
0,13
İsveç
0,21
0,23
Birleşik Krallık
0,23
0,13
ABD
0,23
0,12
Çek Cumhuriyeti
0,24
0,10
Finlandiya
0,29
0,15
Japonya
0,30
0,09
Kaynak: World Fire Statistics, no 16, Ekim, 2000
0,35
İtfaiye Teşkilatının
Maliyeti/ GSMH
Yangın Kayıplarının
Maliyeti/GSMH
0,3
0,25
0,2
0,15
0,1
0,05
Japonya
Finlandiya
ABD
Çek Cumhuriyeti
Kaynak: World Fire Statistics, no16, Ekim 2000
Birleşik Krallık
İsveç
Polonya
Hollanda
Yeni Zelanda
Avusturya
Norveç
Danimarka
Singapur
0
Şekil 1. İtfaiyelerde Teşkilat Maliyeti ve Yangın Maliyeti Karşılaştırılması
4
Doğal olarak, Türkiye’de itfaiye hizmetlerinin etkin olmamasının tek nedeni olarak maddi
ve personel kaynaklarının yetersizliği öne sürülemez. İleride tartışılacak diğer sorunların
yanısıra, gönüllü kaynakların kullanılmaması en önemli etkenlerdendir. Tablo 1’de
görülen itfaiyeci sayıları, söz konusu ülkelerde profesyonel itfaiyeciler kadar gönüllü
itfaiyecileri de kapsamaktadır. İtfaiyecilerin gönüllü ve profesyonel itfaiyeci sayıları
arasında dağılımı, her ülkede profesyonel itfaiyeci sayısının çok üzerinde gönüllü
itfaiyeci sayısının bulunduğunu göstermektedir ( Tablo 4).
Tablo 4
Birleşik Krallık
Finlandiya
Norveç
İsveç
İrlanda
İsviçre
Almanya
Avusturya
Lüksemburg
Hollanda
Belçika
İzlanda
ABD
Yeni Zellanda
Fransa
Portekiz
İtalya
Yunanistan
İspanya
Gönüllü İtfaiyeci Toplam İtfaiyeci
Sayısı
Sayısı
1.400
65.920
10.380
25.360
0
27.900
4.000
29.500
0
3.090
195.000
1.139.400
273.670
6.000
22.550
11.430
1.150
804.200
8.000
210.000
1.210.270
285.000
6.215
43.270
21.460
1.350
1.082.500
9.600
206.900
12.680
23.500
0
10.420
243.660
34.480
55.210
6.300
12.980
Kaynak: Schmauch, 2000; ABD için NVFC (Bkz. Ek 7).
Toplam İtfaiyeci sayısı içinde ülkelerine göre tam
ve yarı zamanlı profesyoneller, firmalarda çalışan
itfaiyeciler ve gönüllüler yer almaktadır.
Gelişmiş ülkelerin bu konudaki en temel sorunlarından birisi şehirleşmenin artması, iş ve
şehir değiştirme sıklığının yükselmesi, vb. nedenlerle gönüllü itfaiyeciliğe ilginin
azalması ve insanların bu tür sosyal sorumluluklarının giderek azalması olarak
gösterilmektedir. Türkiye ise sahip olduğu gönüllü potansiyelini kullanamamaktadır.
Ayrıca gelişmiş ülkelerde genellikle kırsal bölgelerdeki itfaiye hizmetleri tümüyle gönüllü
itfaiye istasyonları tarafından verilmektedir. Türkiye’de ise köylere yönelik hiçbir itfaiye
hizmeti bulunmamaktadır. Gönüllü katılım buradaki yangın risklerini azaltmakta çok
büyük katkıda bulunabilir.
Çalışmanın bundan sonraki bölümlerinde önce itfaiyenin sorunları temel başlıklar altında
sınıflandırılacak, daha sonra da önerilecek olan model için temel ilke ve yaklaşımlara yer
verilecektir.
5
II. GENEL SORUNLAR1:
1. MERKEZİ İDARE VE YEREL YÖNETİMLER İLİŞKİSİ
Bu başlık altında sorunlar;
• Ulusal seviyede itfaiye teşkilatlarını temsil edecek bir kamu kurumunun
olmaması ve itfaiye hizmetlerinin koordinasyonu açısından yerel yönetimlerle
merkezi idare arasında sağlıklı bir ilişki kurulamamış olması;
• İtfaiye hizmetlerinin geliştirilmesi, standartlarının belirlenmesi, denetimi ve
eğitimi ile doğrudan sorumlu olan merkezi bir birimin bulunmaması nedeniyle
itfaiye teşkilatları arasında standardizasyon ve kalite farklılıklarının bulunması
ve denetimlerinin etkin bir şekilde yapılamaması;
• İtfaiye hizmetlerinin etkinliği için teşkilatların gerekli ve yeterli donanıma sahip
olmaması; itfaiyelerin belediyelerin içinde bulunduğu ekonomik zorluklardan en
çok etkilenen bölümlerin başında olması;
• Kaynakların belediyelerden itfaiyelere aktarılamamış, çeşitlendirilememiş, özel
sigortaların işleyişe gerekli şekilde katılamamış, belediyelerin kaynak
kullanımları ve itfaiye bütçelerinin denetlenememiş olması;
• Konut ve işyerlerinin yangın için sigortalanması zorunluluğunun getirilmemiş
olması şeklinde özetlenebilir.
2. AFET YÖNETİMİ İLE İŞBİRLİĞİ
Bu başlık altında sorunlar;
• Yangınlarla mücadele ve afetlerden korunma ile ilgili yasal durumun ortaya
konulamamış olması, Türk itfaiyeciliğinin özel bir kanununun bulunmaması,
hizmetlerin, yönetmeliklerle yürütülmeye çalışılması, yasa eksiklikleri nedeniyle
çağdaş afet ve yangın ile mücadele felsefesine uygun bir hizmet yapısının
oluşturulamamış olması;
• İtfaiyelerin işbirliği yapması gereken acil müdahale grupları (polis, ilkyardım
vb.) ile aynı çatı altında müdahalede bulunmasının sağlanamamış olması;
1
Sorunların tespitinde Kavaklıoğlu, 2002; Yalın, 2002; TİB yönetim kurulu üyeleri ile yapılan derinlemesine
görüşmelerden ve yerinde yapılan gözlemlerden yararlanılmıştır.
6
• 24 saat nöbet sistemine göre çalışan itfaiye kuruluşlarının yangın
görevlerindeki yetkilerinde hapsolmuş olması, önleme, arama-kurtarma ve
ilkyardım hizmetlerinin ise tali görevler olarak kabul edilmesi;
• İtfaiye teşkilatlarının ülke genelinde acil yardım; arama-kurtarma hizmetleri ve
afet yönetimi ile yeterli düzeyde koordinasyon ve işbirliği ortamının
bulunmaması ve bu konudaki görev ve sorumluluk alanlarının açık ve net bir
şekilde belirlenmemiş olması,
• İl Afet Kriz masalarında itfaiyenin doğrudan temsil edilememesi olarak
belirtilebilir.
3. ÖNLEM VE HALKIN BİLGİLENDİRİLMESİ
Bu başlık altında sorunlar;
• Yangın öncesi önlem bölümlerinin birkaç büyükşehir belediyesi dışında
yaygınlaştırılamamış olması;
• İl ve ilçelerin yangın ve afet risk haritalarının yapılamamış olması;
• Yangın önleme ve afetlere hazırlık için standartlaşma ve denetimin
sağlanamamış olması;
• Lise ve dengi okullarda yangınla mücadele, afetlerden korunma ve ilkyardım
derslerinin programa alınamamış olması şeklinde özetlenebilir.
4. KOORDİNASYON VE STANDARDİZASYON
Bu başlık altında sorunlar;
• İtfaiyeler arasında koordinasyonun sağlanamamış olması;
• Orman, hava, deniz işletmeleri ve diğer kuruluşların yangın ekipleri arasında
koordinasyon, işbölümü ve teknik standartlaşmanın sağlanamamış olması;
• İtfaiye istasyonlarının binalarında ve kullanılan teknik donanımda standart
birliğinin sağlanamamış olması;
• Afet durumunda itfaiye ve diğer müdahale birimleri arasında koordinasyonun,
olay komuta sisteminin işleyiş standartlarının belirlenmemiş olması;
7
• Kimyevi vb. teknik yangınlarda gerekli teknik müdahale yöntemlerinin
standartlarının belirlenememiş olması;
• İtfaiye hizmetlerinin kırsal alanda örgütlenememiş olması, il ve ilçe bazında
koordinasyon, işbirliği, yetki, görev ve sorumlulukların tam olarak
tanımlanmamış olması şeklinde özetlenebilir.
5. GÖNÜLLÜLÜK SİSTEMİ
Bu başlık altında sorunlar;
• Mevcut yapı itibariyle gönüllü katılımlardan çok az yararlanılması;
• Gönüllü itfaiyecilik sisteminin kurulamamış olması, eğitim, görev ve sorumluluk
alanlarının belirlenememiş olması;
• Lojistik destekli, küçük bölgelere hizmet veren gönüllü itfaiye sistemine
geçilememiş olması;
• Belediyelerin yetki alanı dışında kalan kırsal kesimin yangın ve afetlerinde
gönüllülerin kullanılamaması olarak belirtilebilir.
6. İTFAİYECİ EĞİTİMİ
Bu başlık altında sorunlar;
• Endüstri Meslek Liselerinde yangınla ilgili bölümlerin bulunmaması;
• İtfaiye önlisans programlarının yetersiz sayıda olması;
• Üniversitelerde yangın ve itfaiyecilik ile ilgili bölümlerinin ya da mühendislik
bölümlerinde yangın uzmanlık alanlarının bulunmaması;
• Yangın Araştırma Enstitüsü’nün kurulmamış olması;
• İtfaiye personelinin devletin yaptığı genel memur sınavlarına tabii tutulmuş
olması ve itfaiyeye personel alımında daha uygun ve etkin bir sınav sisteminin
oluşturulamamış olması;
• Rütbe, yükselme ve uzmanlaşmayı esas alacak kademeli eğitim sisteminin
kurulamamış olması;
8
• Uzmanlık eğitimi ve sürekli mesleki eğitimi verecek bir ulusal itfaiye
akademisinin bulunmaması şeklinde sıralanabilir.
7. PERSONEL YÖNETİMİ
Bu başlık altında sorunlar;
• İtfaiyeciliğin meslek sınıfı haline getirilememiş olması ve itfaiye personeline
öğretmen ve polis gibi kapsam dışı özel statü sağlanamamış olması;
• İtfaiye personelinin statüsünün net olarak ortaya konulamamış olması, mali ve
sosyal sorunlarının çözümlenememiş olması;
• Personel sayısının yeterli olmaması;
• Özlük haklarından ve eğitim yetersizliğinden kaynaklanan yetişmiş ve kaliteli
personel istihdamının sağlanamaması olarak özetlenebilir.
Yukarıda yedi başlık altında özetlenen sorunlar Türk itfaiye sisteminin yaşamakta olduğu
genel sorunların önemini gözler önüne sermektedir.
9
III. İLKELER
Bu bölümde, itfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için yeni bir model
oluşturulurken dikkate alınması gereken temel ilkeler ortaya konulmaktadır. Bu temel
ilkelerin belirlenmesinde itfaiye teşkilatı açısından dünyadaki tüm önemli ülkelerin
deneyimlerinden yararlanılmıştır.
1. İlke: İtfaiye genel olarak yerel yönetimin bir hizmet birimidir. Çeşitli ülkelerde
merkezi idare bu hizmetlerin sürdürülmesinde değişik görevler yüklenmektedirler.
Türkiye’de itfaiye hizmetleri yerel yönetimlerin sorumluluğu altındadır. Bu model
çalışması, bu sistemde bir değişikliği amaçlamamakta, hizmetlerin daha etkin hale
getirilebilmesi için merkezi idare-yerel yönetim ilişkisini tartışmayı amaçlamaktadır.
Dünya örnekleri incelendiğinde, Almanya, Hollanda, Fransa, İngiltere, İsviçre, Belçika
gibi Avrupa ülkeleri, ABD, Japonya, Avusturalya ve Yeni Zellanda gibi ülkelerin tümünde
itfaiye hizmetleri yerel yönetimler tarafından yerine getirilmektedir. Bu konuda rastlanılan
en önemli istisna tüm itfaiye hizmetlerinin merkezi idare tarafından sürdürüldüğü İtalya
ve Yunanistan’dır.
İtfaiye hizmetlerinin sürdürülmesinde merkezi idare ve yerel yönetimler arasındaki
işbölümü ve koordinasyon üç temel model çerçevesinde ele alınabilir (Jonkman, 2002;
Ünlü, 2002; İlki, 2002; Schnüriger, 2002):
!"Merkezi olmayan model: Hollanda, İspanya, Birleşik Krallık. Bu ülkelerde
yerel yönetimler bölgelerinde tek sorumludurlar, bölgeler veya eyaletler
özerktirler, merkezi hükümetin operasyonel hiç bir görevi bulunmamaktadır.
!"Merkezi idarenin bazı özel işlevlerinin olduğu merkezi olmayan model:
Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, İsveç, İsviçre, ABD, Japonya,
Avusturalya, Yeni Zellanda.
Bu ülkelerde yerel yönetimler itfaiye
hizmetlerinden sorumludurlar. Merkezi idare, bölgeler veya eyaletlerde
belirlenmiş bazı hizmetleri ve koordinasyon görevlerini yerine getirirler.
!"Merkezi model: İtalya, Yunanistan. Bu ülkelerde merkezi ulusal itfaiye servisi
tüm itfaiye hizmetlerini ve koordinasyonu yerine getirmektedir.
2. İlke: İtfaiye hizmetlerinin yerel yönetim ve merkezi idare arasındaki dağılımı her
ülkenin siyasi ve kültürel özelliklerine bağlıdır.
Her ülkede izlenen itfaiye idare modeli o ülkenin kültürel, siyasi, coğrafi yapılarının
üzerine kurulmuş, onların etkileri ile ortaya çıkmış modellerdir (Jonkman, 2002; Coleman
10
ve Granito, 1988). Bu temellerden koparılarak her hangi bir ülkenin modelinin transferi
ya da kopyalanması düşünülemez. Burada amaç itfaiye teşkilatının etkin çalışmasını
sağlayabilecek ve Türk idari sistemine uygun bir modelin ortaya konulmasıdır.
Uluslararası deneyimlerin incelenmesinin amacı, ülkelerin kültürel ve siyasi yapıları ile
itfaiye sistemleri arasındaki ilişkiyi değerlendirebilmek ve bu deneyimlerden
yararlanabilmektir.
İncelenen ülkelerin gösterdiği en önemli olgu, federal sistemin geçerli olduğu ülkelerde,
yerel yönetimlerin itfaiye hizmetlerinin sürdürülmesinde daha etkili olduklarıdır (örneğin
Hollanda, Almanya, Belçika, İsviçre). Diğer yandan, federal sistemin olmadığı ülkelerde
merkezi hükümetlerin koordinasyon ve denetim işlevleri daha ağır basmakta ya da bu
görevler tümüyle merkezi hükümet tarafından yürütülmektedir (Fransa, İtalya).
Federal sistemin var olmasına rağmen, merkez idarenin etkin olduğu ülkelerde (örneğin
ABD, Japonya, Avusturalya) tüm itfaiye hizmetleri federal devletler ya da eyaletler
tarafından sürdürülmekle beraber, merkezi hükümete bağlı itfaiye (ve afet yönetim)
ajansları ve kurumları önemli görevler sürdürmektedirler.
Türkiye, geleneksel olarak merkezi idarenin tüm idari sistemin omurgasını oluşturduğu
bir sisteme sahiptir (Gözübüyük, 2001 ; İçişleri Bakanlığı, 2001). Buna rağmen merkezi
idarenin içinde itfaiye hizmetleri ile ilgili bir birim bulunmamaktadır. Yerel yönetimler
(mahalli idareler) ile ilgili yeni kanun tasarısına göre (Mahalli İdareler, 2001) mahalli
idarelerce yürütülen hizmetlerin mevzuata, belirlenen genel politikalara ve standartlara
uygunluğunu denetlemek, mahalli idarelere rehberlik etmek, teknik ve mali yardımlarda
bulunmak, eğitim desteği vermek görevleri merkezi idareye aittir. Bakanlıklar, mahalli
idarelerin kendi sorumluluk alanlarına giren hizmetlerinin ulusal ve bölgesel düzeyde
koordinasyonunu sağlar. İl ve ilçelerde koordinasyon ise vali ve kaymakamlar vasıtasıyla
sağlanır.
Mahalli idareler tarafından yerine getirilecek hizmetler ve görevler:
a) Mahalli idareler kanununda ve ilgili kanunlarda belirtilen esas ve sınırlamalar
çerçevesinde; eğitim, sağlık, sosyal yardım, gençlik ve spor, kültür, sanat, turizm, tarım,
orman, ağaçlandırma, çevre, bayındırlık, imar, ulaştırma, zabıta hizmetleri, itfaiye
hizmetleri, sanayi ve ticaret alanlarında mahalli ve müşterek nitelikli hizmetler ve
b) Asli görev ve hizmetlerinin yanı sıra, kanunların yasaklamadığı veya özel olarak
başka idarelere vermediği mahalli ve müşterek nitelikli ihtiyaçları karşılamak üzere genel
karar organlarının uygun göreceği her türlü faaliyet ve hizmetlerdir.
Diğer yandan,
a) Mahalli idarelerin iş ve işlemlerinin idarenin bütünlüğü ilkesine, mevzuata,
kalkınma planlarının ilke ve hedeflerine ve merkezi idarece belirlenecek politika ve
standartlara uygunluğu, ilgili kanunlara göre merkezi idarece denetlenir,
11
b) Mahalli idarelere, hizmet kapasitelerini artırmak ve bölgeler arasında dengeli
kalkınmaya yardımcı olmak üzere, merkezi idare gelirlerinden, ilgili kanunlarında
belirtilen esas ve usuller çerçevesinde merkezi idare tarafından mali yardımda bulunulur,
c) Mahalli idareler, kendi görev ve sorumluluk alanlarına giren hizmetleri idarenin
bütünlüğü ilkesine, mevzuata, kalkınma planlarının ilke ve hedeflerine ve merkezi idare
tarafından belirlenecek politika ve standartlara uygun olarak yürütür.
Özetle, ilgili kanunlarda yerel yönetimlerin görevlerini belirlemek, bunları denetlemek,
politika ve standartlar geliştirmek, eğitim ve mali destek sağlamak merkezi idarelerin
görevleri arasındadır. Türkiye’de yerel yönetimlerle ilgili reformlar öngörülmekle beraber
henüz sistem merkezi idarenin yukarıda sayılan işlevleri yüklendiği ve vesayet yetkisinin
olduğu bir sisteme göre işlemektedir. Bu nedenlerle, itfaiye hizmetlerinin sürdürülmesi
için ortaya konulacak model çalışmasında Türk idari sisteminin sahip olduğu bu
özellikler dikkate alınacaktır.
3. İlke: Avrupa’da merkezi itfaiye idaresi sivil savunmanın içinden alınıp afet
yönetimine taşınmaktadır.
Kıta Avrupası’nda afetlere ve yangınlara müdahalenin merkezi idare içindeki yeri
geleneksel olarak sivil savunma örgütlenmesi içinde bulunmaktadır. Türkiye’de de
durum böyledir. Esas olarak İkinci Dünya Savaşı sonrası soğuk savaş döneminin
gerekleri üzerine kurulmuş olan bu çatı, 1990’lardan sonra Avrupa ülkelerinde
tartışmaya açılmıştır. Bugün bir çok Avrupa ülkesinde en temel tehlikelerin ekolojiknükleer enerjiye dayalı afetlerden, bireysel ve örgütlü terörizm faaliyetlerinden ve doğal
afetlerden kaynaklanması, bu tartışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Bu
uluslararası gelişmeler afet durumu ya da acil durumlara yönelik afet yönetim
modellerinin savaşa göre örgütlenmiş sivil savunma örgütlerinin dışına taşınmasını
beraberinde getirmektedir (Conseil Federal, 2001; FNSPF, 2001).
En önemli tehlikelerin afet ve diğer acil durumlardan kaynaklanması, bu olayların ortaya
çıkma olasılıklarının çok yüksek ve ön uyarı sürelerinin oldukça kısa olması, savaş
durumu için öngörülmüş bazı geleneksel müdahale araçlarının etkinliğini azaltmaktadır.
Buna karşılık, yerel-bölgesel boyutta işbirliklerinin güçlendirildiği ve afet yönetimi
sistemine dahil tüm müdahale birimlerinin işbirliğine dayalı olarak geliştirildiği
örgütlenme modelleri ağırlık kazanmıştır (Jonkman, 2002). Bu şekilde, acil durum
yönetimi ve müdahale sistemine bir sinerji ve hız kazandırılması amaçlanmaktadır.
Kıta Avrupası dışında kalan ülkelerde sivil savunma olgusuna rastlanmamaktadır ve
esas olarak itfaiye idaresi, afet yönetim sistemi içinde yer almaktadır. Örneğin ABD’de
Başkana bağlı çalışan Federal Acil Durum Yönetim Kurumu (FEMA) içinde yer alan
İtfaiye İdaresi; Japonya’da İçişleri Bakanlığında yer alan Yangın ve Afet Yönetim
Kurumu; Avusturalya’da (Batı) Acil Durum Hizmetleri Bakanlığı’na bağlı Yangın ve Acil
Durum Hizmetleri Kurulu; Yeni Zellanda’da İçişleri Bakanlığı’na bağlı Yangın Hizmetleri
Komisyonu bulunmaktadır (Ekler 7-10).
12
Avrupa ülkelerinden Hollanda, sivil savunma olgusu dışında, itfaiye ve kriz yönetimi
temelinde bir örgütlenmeyi tamamlamış bir ülkedir. Bu ülkede de İçişleri Bakanlığı’na
bağlı, esas olarak politika üretmeye yönelik bir İtfaiye ve Kriz Yönetimi bulunmaktadır
(Ek-4 ve Lieben, 2002). İsviçre bu dönüşüm projesini tamamlamış olan bir ülkedir ve
2003 yılında afet yönetimi modelini sivil savunma sisteminden ayırmış olacaktır (Ek-2 ve
Schnüriger, 2002). Fransa’da Fransız İtfaiyeleri Federasyonu üç yıl önce sivil savunma
ve sivil güvenlik ünitelerinin (itfaiye) birleştirilerek oluşturulan genel müdürlüğün
başbakanlığa bağlanarak koordinasyonun etkinleştirilmesini önermektedir (Ek-5).
Belçika’da ise İçişleri Bakanlığı itfaiye sistemini sivil savunma sistemi dışına taşımak
için çalışmalar başlatmışlardır (Hayez, 2002).
Türkiye için yapılacak model çalışması, Kıta Avrupası ülkelerinde ortaya çıkan bu güncel
gelişmeleri dikkate alarak, itfaiyenin afet yönetim modeli içinde yer alan bir yeniden
yapılanma süreci geçirmesini ön planda tutmaktadır.
4. İlke: İtfaiye, afet kriz masalarında doğrudan temsil edilmektedir.
İncelenen ülkelerin hiç birinde itfaiye, afet ya da acil durum kriz merkezlerinin dışında
değildir. Tam aksine, afet kriz merkezleri ve itfaiyeler ayrı idari yapılar içinde hizmetlerini
sürdürseler bile, itfaiye afet kriz masasının doğal bir üyesidir (Ekler 1-10).
İncelenen ülkelerde polis, ilkyardım, itfaiye, altyapı hizmetleri, teknik arama-kurtarma ve
barınma hizmetlerinin bir arada koordineli olarak yerine getirilmesi acil duruma
müdahalenin temel ilkesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü afet kriz merkezleri ya da
masaları, özellikle afet anında doğrudan acil duruma müdahale için gerekli olan tüm
birimlerin temsilcilerinden oluşmaktadır. Bu birim temsilcileri arasında olay yerinde
işbölümü, koordinasyon, emir komuta sistemi vb. gibi konular daha önceden belirlenmiş
ve tatbikatlar ile güçlendirilmiş olmaktadır. Afet yönetimi ile ilgili kurumun en önemli
görevi bu tür hazırlıkları yapmaktır.
Türkiye’de il kriz masaları en temel acil durum müdahale birimleri olarak organize
edilmişlerdir. Bu kriz masalarında itfaiye hizmetlerinin bir temsilcisi bulunmamakta, bu
hizmet birimi ile kurulacak ilişkinin, kriz masasında yer alan belediye başkanı aracılığıyla
dolaylı olarak sürdürülmesi düşünülmektedir. Halbuki ülke deneyimleri ve konu ile ilgili
literatürden görüleceği gibi kriz masasının temel özelliği doğrudan temsil ile ara
aşamaları ortadan kaldırmak, müdahalede hız ve koordinasyonu arttırmaktır (Laura,
1996; Gigliotti, 1991; Limmer, 2000; Wilder, 1997; Erickson, 1999; Levitt, 1997; Cook,
1998).
Kriz masaları, idari yapıda farklı birimlerde yer alan ilkyardım, polis, itfaiye gibi müdahale
hizmetlerinin bağlı oldukları birimler devre dışı bırakılarak tümüyle ilgili ilin valisinin
emrine girmelerini gerektiren bir organizasyondur. Burada belediyenin ilgili hizmetleri de,
belediye başkanının yanısıra, hizmeti doğrudan yerine getiren daire başkanlığı ya da
13
müdürlük tarafından temsil edilmeli ve il kriz masasının başkanı olan valinin yönetiminde
afete müdahaleye doğrudan katılmalıdırlar.
5. İlke: İtfaiye hizmetleri yangın söndürmekle sınırlandırılmamakta ve itfaiye en
genel anlamda ilk acil müdahale birimini oluşturmaktadır.
Türkiye’deki itfaye hizmetlerinin tanımının yer aldığı bir yönetmelik ve bir de standart
bulunmaktadır (Sivil Savunma G.M. 23 Ağustos 1985 gün ve 18851 sayılı yönetmelikle
ve 22327 değişiklik ve T.S.E. 12206 sayı ve Nisan 1997 tarihli TSE standardı). Bu
çalışmalara göre itfaiyenin görevi yangınlara, su baskınlarına müdahale etmek, afetler
sonrasında enkaz kaldırma, can ve mal kurtarma çalışmalarına katılmak, yangın
önlemlerini aldırmak, tehlikeli maddelere müdahale etmek, ilk yardım hizmetlerini
yürütmek olarak belirtilmektedir.
İncelenen ülkelerde itfaiye teşkilatları farklı coğrafi özeliklere sahip olan şehirlerde farklı
türde işlevler yüklenmektedirler. Örneğin deniz kıyısında bulunan şehirlerde denizarama kurtama ve dalgıçlık (Lieben, 2002); kimyasal tehlikelerin bulunduğu bölgelerde
tehlikeli madde müdahale ekipleri (Hayez, 2002), dağlık bölgelerde dağ arama-kurtarma
ekipleri ve tırmanma grupları (Schnüriger, 2002) itfaiye içinde uzmanlık alanları olarak
bulunmakta ve eğitimleri ilgili yönde uzmanlık kazanılacak şekilde yapılmaktadır.
Türkiye’de deniz, orman, vd. yangınlara farklı organizasyonlar tarafından müdahale
edilmektedir. Diğer yandan itfaiyenin verdiği hizmetlerin değişik uzmanlık alanlarına
yayılabilmesi için gerekli eğitim ve mevzuat koşulları oluşturulmamıştır. Özellikle, diğer
ülke örneklerinden görüldüğü gibi, arama-kurtarma ve ilkyardım konuları yangına
müdahale kadar iftaiye için gerekli olan uzmanlaşma alanlarıdır. İtfaiyenin aramakurtarma ve ilkyardım fonksiyonları ile donanmış olması, bu fonksiyonların başkaca
müdahale birimleri tarafından yerine getirilmemesi anlamına gelmez. Tümüyle aktif
deprem bölgesinde bulunan Türkiye’nin arama kurtarma ve ilkyardım fonksiyonlarını
yerine getirecek bir çok birime ihtiyacı olduğu açıktır (Ordu, sivil savunma, özel kurumlar,
gönüllü kuruluşlar, mahalle acil durum müdahale ekipleri vb). Ancak, diğer birimlerin
yanısıra, 24 saat acil müdahaleye hazır bulunan itfaiye hizmetlerinin arama- kurtarma
ve ilkyardım hizmetlerini karşılayabilecek şekilde donatılmış ve eğitilmiş olması da
kaçınılmazdır.
Uluslararası çalışmalara göre, 24 saat çalışan bir müdahale birimi olan itfaiyenin yangın
söndürme dışında kalan hizmetlerde etkin olarak kullanılmaması müdahale süresinin
uzaması, maliyetlerin yükselmesi ve kayıpların artması gibi sonuçlar yaratmaktadır
(Wallace, 1998; Limmer, 2000; Goodson ve Marsha, 1998; Dickinson, 1999; Hogan,
2000; Edwards, 2000; Coleman ve Granito, 1988; Carter ve Rausch, 1999; Sachs,
1999).
Eylül 2001 tarihinde, Marmara ve Boğazlar Belediyeler Birliği ile Hollanda Belediyeler
Birliği tarafından düzenlenen uluslararası toplantıda “Etkin Afet Yönetimi” için yapılması
gerekenlerin özetlendiği sonuç bildirgesinde, afetle ilgili tüm kurumların tek çatı altında
14
birleştirilmesi, il afet yönetimi sistemine belediye, sivil örgütler, gönüllü kuruluşlar ve
üniversitelerin de dahil edilmesi, afet yönetiminde etkinliğin arttırılabilmesi için itfaiye
teşkilatlarının sorumlu kurumlar haline getirilerek bu kurumların personel, bilgi, araç
gereç ve yetki ile donatılmasının gereği vurgulanmıştır (MBBB, 2001).
6. İlke: Gönüllü itfaiyeciler dünyanın hemen hemen tüm ülkelerinde itfaiye
hizmetlerinin en temel insan kaynağını teşkil etmektedir.
İtfaiyenin hizmetleri yerine getirmesinde ve bu hizmetleri şehir ve kırsal bölgelerde
gerçekleştirmesinde en çok başvurulan insan kaynağı gönüllülerdir. Türkiye’de gönüllü
itfaiyecilik sistemi bulunmamaktadır. Özellikle kırsal yerlerde mutlak olarak başvurulan
gönüllü kaynaklarının geliştirilmesi ve sisteme entegre edilmesi kaçınılmazdır (Perkins
ve Benoit, 1996; Coleman ve Granito, 1988; Chatterton ve Chatterton, 1994).
Avrupa ülkeleri gönüllülük sisteminin uygulanması açısından 3 temel grup altında
incelenebilir (Schmauch, 2000)2:
!"Hizmetin profesyonel olarak sürdürüldüğü ülkeler;
!"Hizmetin sürdürülmesinde çok sıkı kurallara dayalı gönüllülük sisteminden
yararlanılan ülkeler;
!"Hizmetlerin sürdürülmesinde serbest gönüllülük sisteminin uygulandığı ülkeler.
Birinci grupta Birleşik Krallık, Norveç, İsveç, İrlanda gibi Kıta Avrupası dışı ülkeler ve
kuzey ülkeleri bulunmaktadır. Bu ülkelerde itfaiye hizmetleri esas olarak profesyonel
gruplarca sürdürülmekte ve çok düşük sayıda gönüllü itfaiyeciye rastlanmaktadır (Tablo
4).
İkinci grupta çok sıkı kurallara dayalı gönüllü sistemi hakimdir. Bu ülkelerin arasında
İsviçre, Almanya, Avusturya, Lüksemburg, Hollanda, Belçika ve İzlanda bulunmaktadır.
Uygulanan kurallar arasında gönüllülerin özellikleri, seçilmesi, müdahale süreleri,
kullandıkları ekipmanlar, müdahale yöntemleri ve eğitimlerinin belirlenmiş ve sıkı
kurallara bağlanmış olması sayılabilir. Buradaki temel prensip gönüllü ya da profesyonel
gruplar tarafından verilen hizmetlerin arasında bir kalite farkı olmamasıdır. Sadece
gönüllülerden oluşan bir istasyonda müdahale sayısı belirli bir sayının üzerine
çıktığında, söz konusu istasyonun karma (profesyonel ve gönüllü) istasyon haline
getirilmesi de izlenen kurallardan en önemlisidir.
Bu sisteme Avrupa dışı ülkelerden olan ABD, Japonya, Avusturalya ve Yeni Zellanda
katılabilir. Örneğin ABD’de Ulusal Gönüllü İtfaiyeciler Konseyi (National Volunteer
Firebrigades Council) gönüllü itfaiyeci standartlarının oluşturulmasında İftaiye İdaresi
(US Fire Administration) ile birlikte hareket eder. Avusturalya’da profesyonel itfaiye
2
Schmauch, 2000 çalışmasında Avrupa’daki gönüllük sistemlerini dörde ayırmaktadır. Dördüncü sistem
bir tek Danimarka’da görülen özel itfaiye hizmetleridir ki bunların içinde gönüllüler yer almamaktadır.
15
hizmetlerini düzenleyen 50 yasa maddesi varken, gönüllü itfaiye sistemini düzenleyen
60 yasa maddesi vardır (Ekler 7-10).
Hizmetlerin sürdürülmesinde serbest gönüllük sisteminin uygulandığı ülkelerin arasında
Fransa, Portekiz, İtalya, Yunanistan ve İspanya gelmektedir. Tümüyle Akdeniz
ülkelerinden oluşan bu grupta gönüllük sisteminin uygulanmasında kurallar esnek ,
belediyelere göre değişken ve isteğe bağlı bir durum göstermekte ve bu nedenle
müdahale süresi ve hizmet kalitesi anlamında bir bütünlük sağlanamamaktadır
(Schmauch, 2000).
Uygulanan kurallara ve mevzuata göre yapılan sınıflandırmanın yanısıra, dünya
örneklerinden yola çıkılarak profesyonel ve gönüllü itfaiyecilerin bir arada
çalışmalarından doğan çeşitli bileşimlere göre bir sınıflandırma yapılması da
mümkündür (Perkins ve Benoit, 1996; AFEM, 1995) : Bu sınıflandırma tümüyle
profesyonel, karma ve tümüyle gönüllü istasyonlar olarak üç başlıkta yapılmaktadır:
1) Tümüyle profesyonellerden oluşan istasyonlar: Bunlar genellikle büyük şehirlerde ve
risklerin yüksek olduğu bölgelerde kurulmuşlardır.
2) Karma istasyonlar:
!"Profesyonel ağırlıklı istasyonlar: Bu istasyonlarda hizmetler genellikle
profesyoneller tarafından sürdürülmektedir. Bazı çok özel işler için gönüllüler
kullanılmaktadır. Örneğin sosyal faaliyetlerin düzenlenmesi, maddi kaynak temini,
şöförlük, güvenlik gibi.
!"Profesyonel/profesyonellerce yetiştirilmiş gönüllülerin bulunduğu karma
istasyonlar: Bu istasyonlarda genellikle gönüllüler profesyonellerce eğitilir ve
müdahaleye katılırlar. Bu istasyonlarda, genellikle, profesyonel iftaiyeci kadrosu
boşaldığı zaman yeni itfaiyeciler yetiştirilmiş gönüllülerden seçilir.
!"Eşit ağırlıklı profesyonel /gönüllü itfaiyeci bileşiminin olduğu istasyonlar:
♦ Çalışma saatlerine göre bileşimin yapıldığı: Bu istasyonlarda esas olarak
görev dağılımı aynı işlevlerin gece-gündüz; hafta sonu-hafta içi olarak
paylaşımı söz konusu olmaktadır.
♦ İşlevlere göre bileşimin yapıldığı: Bu istasyonlarda aynı saatlerde çalışılır.
Profesyoneller sürekli nöbettedir. Gönüllüler çağrı üzerine müdahaleye dahil
olurlar ve hidrant olmayan bölgelere su tankı taşıyan araçları sürme, yangın
alanı güvenliğini sağlama gibi görevlerden profesyonel itfaiyecilerin yaptıkları
tüm işlere kadar uzanan bir yelpaze içinde çalışırlar. Bu istasyonlarda olay
komuta sistemi profesyoneller tarafından yürütülür.
!"Gönüllülerin ağırlıklı olduğu istasyonlar: Gönüllü sayısı profesyonel sayısından
daha fazladır. Daha çok şehirleri çevreleyen şehir dışı alanlarda bulunan itfaiye
istasyonlarıdır. Belirli sayıda profesyonel itfaiyeci vardır. Bunlar ilk müdahaleyi
yaparlar, gönüllü itfaiyeciler çağrı üzerine bulundukları yerlerden gelerek müdahaleye
16
katılırlar. Bu istasyonlar genellikle yerel yönetimlerden profesyonel kadro tahsisi için
katkı almaktadırlar. Olay komuta sisteminin başında olabilecek kadar eğitimli ve
tecrübeli gönüllülerin olduğu istasyonlardır.
!"Profesyonel itfaiye müdürünün olduğu gönüllü istasyonlar: Bu istasyonlar
genellikle ilgili yerel birimlerden profesyonel kadro tahsisi için kaynak kullanırlar. Olay
komuta sistemi profesyonel itfaiyeciler tarafından sürdürülür.
3) Tümüyle gönüllülerden oluşan istasyonlar: Bunlar genellikle kırsal alanlarda kurulmuş
olan istasyonlardır. Tüm yangın, arama-kurtarma ve ilkyardım hizmetleri gönüllüler
tarafından sürdürülür. Genellikle kendi fonlarını kendileri yaratırlar. Bu fonlar gerekli
giysilerin, teknik donanımın alınması ve istasyon inşaatının yapılması gibi konularda
kullanılmaktadırlar.
Türkiye’de gönüllü itfaiyecilik çok yeni olarak uygulanmaya başlanmıştır. Esas olarak
1999 Kocaeli depreminden sonra gündeme gelmiştir. Bugün sadece bir kaç ilde gönüllü
itfaiyecilik uygulaması bulunmaktadır ve depremde etkin olarak çalışan bazı gönüllülerin
önderliğinde Gönüllü İtfaiyeciler Birliği kurulmuştur. Ancak gönüllü itfaiye teşkilatlarının
çalışmaları ile ilgili henüz bir yönetmelik ya da standart mevcut değildir. Bu sistemin
sağlıklı olarak uygulamaya geçirilebilmesi için eğitim, sağlık ve donanım gibi konularda
ortak standartlar gereklidir. Bu standartların dışında istasyonun profesyonel gönüllü
arasındaki bileşiminin nasıl olacağı gibi konular bölgelerin özelliklerine göre itfaiye ve
yerel yönetimler tarafından kararlaştırılabilir.
7. İlke: İtfaiyecilik eğitimi tüm dünyada salt meslek içi eğitim olmaktan çıkmakta,
profesyonel itfaiyecilik eğitimi, diğer mesleğe yönelik eğitimler gibi, ilgili okul ve
yüksek okullarda verilmektedir.
İtfaiyecilik mesleği, yangın söndürmek amacıyla kullanmaya başlanan basit bir su
tulumbasından, bugün önemli teknolojilerin kullanıldığı bir meslek haline gelmiştir. Bu
gelişmede teknolojik gelişmeler kadar nüfusun şehirlerde yoğunlaşması, yoğun nüfusun
yaşadığı şehirlerde aynı zamanda sanayileşmenin gelişmesi, kimyasal patlamalar,
çevresel sorunlar ve diğer tehlikeli maddelerden kaynaklanan yangınların artmaya
başlaması rol oynamaktadır.
Bu gelişmeler itfaiyecilik mesleğinin gerektirdiği resmi eğitim düzeyini yükseltmiştir.
İtfaiyecilik eğitimi salt hizmet içi eğitim olmaktan çıkmış, itfaiyeler giderek yüksek
öğretim derecesi almış kişileri istihdam etmeye yönelmiştir. Ayrıca, müdahale süresinin
kısaltılması ve müdahalenin etkinleştirilmesi, yönetim bilişim sistemlerinin, toplam kalite
yönetimi uygulamalarının kullanıldığı, risk ve belirsizlik altında karar verme, liderlik ve
kamu yönetimine kadar varan ve bugün modern işletme-yönetim biliminin kapsamında
bulunan bütün eğitim konularından da yararlanılması gereği duyulmaya başlanmıştır.
Yaparak öğrenilen ve tecrübeye dayalı bir nitelik artırma süreci önemli ise de,
günümüzde itfaiye hizmetleri için gerekli olan mühendislik ve yönetim formasyonlarının
17
bu şekilde kazanılamayacağı açıktır. Bu dönüşüm, lonca sistemine dayalı eğitimden okul
eğitimine dayalı meslek kazanma sürecinin yaşandığı her alanda olduğu gibi, itfaiye için
de geçerlidir. İtfaiyecilik, meslek içi eğitim ve yaparak öğrenme yöntemi ile
etkinleştirilemeyecek kadar bilgi-teknoloji yoğun haline gelmiştir. Yukarıda sayılan çok
amaçlı itfaiye ekiplerinin kurulması da (arama-kurtarma-ilkyardım vb.) ancak resmi okul
eğitiminin arttırılması ile mümkün olabilir.
Günümüzde, sanayileşmiş ülkeler arasında sadece yaparak öğrenmeye dayalı ve
meslek içi eğitimin ön planda olduğu itfaiye eğitimi terk edilmiştir. Ancak itfaiyeci eğitimi
bir çok ülkede çeşitli açılardan farklılıklar göstermektedir:
ABD’de her kademede itfaiyeci eğitimi, itfaiyecilik eğitimi veren üniversite ve kolejlerde
yapılmaktadır. Resmi eğitim sistemi içinde bulunan itfaiyecilik eğitimi ABD’de diğer
meslek alanlarında yaygın olduğu şekilde, bağımsız meslek örgütleri tarafından akredite
edilmektedir (NFPA, 1992). İtfaiyelerde sadece ilgili okullardan mezun olanlar
çalışmaktadır. 2001 yılında gerçekleştirilen ‘İtfaiye ve Acil Hizmetler Yüksek Eğitim
Konferansı’ sonucunda itfaiye yöneticisi için itfaiyecilik eğitimi üzerine kamu yönetimi
yüksek lisans derecesi istenmesine karar verilmiştir (NFA, 2001; Ek-7). ABD İtfaiye
İdaresi’ (USFA) ne bağlı İtfaiye Adakemisi (NFA) de meslek içi ilerleme ve sürekli
gelişmeye yönelik programlar düzenlemekte, yayın ve araştırmaları teşvik etmekte,
itfaiyecilik okullarının programlarının gelişmesi için gerekli koordinasyon ve iletişim
altyapısını geliştirmektedir.
Avrupa ülkelerinin önemli bir kısmında teknik eğitim ve yüksek eğitim derecelerinden
itfaiyeye giriş açıktır. Mesleğin çeşitli kademelerine giriş için gerekli okul-yüksek okul
eğitim derecesi farklılık göstermektedir. Örneğin Hollanda’da itfaiye şefi olabilmek için
acil durum ve kriz yönetimi yüksek lisans derecesi sahibi olma koşulu getirilmiştir ve bu
derece ilgili üniversitelerden alınmaktadır (Şekil 2). Dolayısıyla Hollanda ve ABD itfaiye
şefliğinin sadece itfaiyecilik eğitimine değil aynı zamanda; kriz yönetimi, kamu yönetimi,
liderlik, karar verme bilgilerinin verildiği bir yüksek lisans derecesine gereksinim
gösterdiğini kabul etmişlerdir.
Bunun dışındaki ülkelerde doğrudan giriş, amir kademeleri için 4 yıllık üniversite
derecesidir. Hollanda’da üniversite derecesi herhangi bir daldan alınmış olabilirken,
diğer ülkelerde mühendislik diploması gerekli görülmekte, Almanya ve Avusturya’da
paramedikal (4 yıllık sağlık uzmanlığı) eğitimler de kabul edilmektedir. Bu derecelere
sahip olanlar amir kademelerine giriş için başvurabilmektedirler.
18
İtfaiye Şefi
Acil Durum ve Kriz Yönetim
Yüksek Lisans Programı
Amir
4 Yıllık Yüksek Eğitim Derecesi
İtfaiye Eri
Teknik Okul Diploması
Kaynak: Lieben, 2002; FEU, 2001.
Şekil 2 . Hollanda’da İtfaiyeye Doğrudan Giriş İçin Gerekli Eğitim Düzeyi
Ancak hemen her ülkede bu 4 yıllık derecenin üzerine, genellikle merkezi ya da bölgesel
itfaiye akademileri tarafından verilen 1 yıla kadar çıkan denklik ve uyum eğitimi verildiği
görülmektedir (Ekler 3-5 ve Ionnidis, 2002). Bu tür doğrudan giriş ile denklik ve uyum
eğitimleri orta kademe itfaiye amirleri için de bulunmaktadır.
İtfaiye akademilerinde verilen eğitimler, özel ve uzmanlık derslerini gerektirdiğinden
merkezi bir eğitim biriminde verilmektedirler. İtfaiye eri eğitimi esas itibariyle uygulamaya
yönelik ve kitle eğitimi niteliği gösterdiği için genel olarak istasyonlarda ya da bölgesel
eğitim merkezlerinde verilmektedir (Jonkman, 2002).
Japonya’da ulusal ve eyaletler düzeyinde kurulmuş yangın okulları vardır. Ulusal Yangın
Okulu’nda ulusal ve eyalet bazında itfaiye yetkililerine, resmi ve gönüllü itfaiye
görevlilerine üst düzeyde eğitim sağlanır, resmi eğitim sistemi içindeki yangın okullarına
ve bu konularda eğitim veren diğer okullara teknik destek sağlanır. Eyalet düzeyindeki
yangın okulları ise tüm itfaiye personeline verilen temel eğitim, tüm resmi ve gönüllülere
özel alanlarda verilen ileri eğitim, üst düzey itfaiyecilere verilen sürekli eğitimler
konularında yoğunlaşmaktadırlar. Japonya’da itfaiye eğitimi veren çok sayıda üniversite
ve yüksek okul bulunmaktadır (Ek-8).
Türkiye’de itfaiye eğitim sistemi bir kaç sene öncesine kadar tümüyle meslek içi eğitim
ve yaparak öğrenme sistemine dayanmaktaydı. Bugün her ne kadar 3 adet ön lisans
eğitimi veren İtfaiyecilik Meslek Yüksek Okulu varsa da, bu okullardan mezun olanların
itfaiye istasyonlarında istihdamı ve mesleğe doğrudan giriş kademesi belirlenmemiştir.
8. İlke: Türkiye’nin idari sistemi merkezi yapılanma esasına dayalıdır. Merkezi
idari yapı içinde itfaiye hizmetlerinin güçlendirileceği bir organa gerek vardır.
İtfaiyenin yeniden yapılanması konusunda ilgili kurumlar ve bilimsel kuruluşlar tarafından
yapılmış bir çok değerli çalışma mevcuttur. Ancak bu çalışmalarda ortaya konulan
çözüm önerileri, birçok nedenin yanısıra, önerilen değişiklikleri gerçekleştirecek ve yeni
19
çözümler üretecek merkezi bir itfaiye idaresinin bulunmamasından dolayı hayata
geçirilememiştir. Bu nedenle, bu çalışmada nelerin ve nasıl yapılması gerektiğinin
tartışılmasından çok, bu değişiklikleri yapabilecek bir idari yapılanma modelinin nasıl
olması gerektiği konusu ön planda tutulmuştur.
Bu bölümde incelendiği gibi, federal sisteme göre örgütlenmiş ülkelerin bir çoğunda ve
merkezi idarenin güçlü olduğu ülkelerin hemen tümünde merkezde çeşitli görevler
yüklenen bir itfaiye idaresi bulunmaktadır. Türkiye’nin idari sisteminin tümüyle merkezi
bir idarenin omurgası üzerine kurulmuş olmasına rağmen böyle bir merkezi itfaiye
idaresinin olmaması bugün itfaiye hizmetlerinde ortaya çıkan sorunların en temel
nedenidir.
Bu çalışmada ortaya konulacak model Türk itfaiye teşkilatının tüm sorunlarını çözmek
amacında değildir. Esas olarak dünya örnekleri, 25-27 Eylül 2001 tarihinde proje
çerçevesinde İstanbul’da yapılan “Uluslararası Deneyimler Işığında Türk İtfaiye
Teşkilatının Yeniden Yapılandırılması” (Yentürk, vd. 2002) toplantısı çerçevesinde
sunulan bildiriler ve yapılan tartışmalar ile gerçekleştirilen derinlemesine görüşmeler
dikkate alınarak, yukarıda sayılan ilkeler çerçevesinde bir model önerisi yapılması
amaçlanmaktadır. Bu nedenle çalışmaya, yukarıda sayılan sorunlar ve uluslararası
deneyimlere dayandırılan prensipler çerçevesinde merkezi idare içinde yer alacak bir
itfaiye idaresinin işlevlerinin neler olması gerektiği tartışılarak devam edilmektedir.
20
IV. İŞLEVLER
Türk itfaiye sisteminin sorunları ve diğer ülkelerin deneyimlerinden yola çıkarak itfaiye
hizmetlerinde ortaya çıkan gelişmeler dikkate alındığında, Türk itfaiye sisteminin ihtiyaç
duyduğu bir merkezi itfaiye idaresinin yerine getirmesi gereken işlevler şunlardır:
1. KOORDİNASYON
Koordinasyon işlevi merkezi bir itfaiye idaresinin en temel işlevidir. Farklı siyasi,
demografik ve kültürel yapıdaki belediyelerin verdikleri itfaiye hizmetinin gerektiğinde
koordine edilebilmesi ve özellikle bu itfaiye hizmetlerinin afet yönetim modeli içinde
temsil edilerek diğer afet müdahale birimleri ile koordineli hale getirilmesi çok zor
görünmektedir. Koordinasyon işlevi aşağıda belirtilen başlık ve alt başlıklar şeklinde
özetlenebilir3:
A. İTFAİYELER ARASI KOORDİNASYON
•
Herbiri ayrı merkezlerden yönetilen şehir, orman, hava, deniz ve kara
yangınlarına müdahale eden farklı birimlerin koordinasyonu için gerekli
çalışmaların yapılması;
•
Büyük yangınlar ve afetlerde şehir müdahale güçlerinin yetersizliğinde diğer
şehirlerdeki itfaiyelerin kendi aralarındaki koordinasyon için gerekli
çalışmaların yapılması.
B. AFET YÖNETİM BİRİMLERİ İLE KORDİNASYON
•
İtfaiye hizmetleri ile afet yönetiminin diğer unsurları arasında olması gereken
koordinasyonun sağlanması için afet yönetim birimlerinde itfaiye
hizmetlerinin temsil edilmesi;
•
Afet planlamasında ve afetlere hazırlıkta itfaiye ile diğer afet birimleri
arasındaki koordinasyonun sağlanması;
•
Tüm acil durum müdahale birimlerine, ortak müdahale amacıyla tek numara
ile ulaşılmasını sağlamak için ambulans, polis, jandarma telefonlarının itfaiye
telefonu ile birleştirilmesi konusundaki koordinasyonun yerine getirilmesi.
C. HUKUKİ KOORDİNASYON
3
Eğitimin koordinasyonu ve standardizasyonu gibi konular ayrı olarak bu bölümün 5. (Eğitim ve Özlük
Hakları) başlığında ve V. Bölümde ele alınmaktadır.
21
•
İtfaiye’nin yasal altyapısını oluşturacak kanun, yönetmelik, tüzük ve
yönergelerin birleştirilmesi ve tüm hizmetlerin tek kanun altında toplanması;
•
İtfaiye hizmetlerinin yürütülmesinde devlet ve yerel yönetimler arasında yetki
ve sorumlulukların belirlenmesi;
•
Gönüllü itfaiyeciliğin yaygınlaşabilmesi için gerekli
yönergelerin çıkarılarak çalışmaların koordine edilmesi.
yönetmelik
ve
2. STANDARDİZASYON
Gelişmiş ülkelerin etkin itfaiye sisteminde en önemli rolü, standartların belirlenmiş olması
oynamaktadır. Bu standartlar yangın ya da acil durumun önlem, müdahale, iyileştirme,
hazırlık evrelerinin tümünü kapsamaktadır (Coleman ve Granito, 1988; Carter ve
Rausch, 1999; Cook, 1998). Standardizasyon işlevi aşağıda belirtilen başlık ve alt
başlıklar şeklinde özetlenebilir:
A. TEKNİK STANDARDİZASYON
•
Şehir itfaiyelerinin yanısıra, orman, hava, deniz ve kara yangınlarına
müdahale eden farklı itfaiye kuruluşlarındaki araç, gereç, teknik donanım ve
istasyonlarda standardizasyon sağlanması;
•
Kıyafetlerde, logo, işaret, terminoloji ve sembollerde standardizasyon
sağlanması.
B. ÖNLEMLERİN STANDARDİZASYONU
•
Yangın öncesi önlem çalışmalarında standardizasyona gidilmesi;
•
Yangın önlem çalışmalarının güçlendirilmesi için inşaat öncesi planlama ve
izin aşamalarında standardizasyon oluşturulması;
•
İnşaat yönetmeliklerinin yangın ile ilgili standartlarının belirlenmesi ve
kontrolünde standardizasyonun sağlanması;
•
Halkın bilgilendirilmesi ve eğitimi konularında standardizasyon sağlanması;
•
Yangın risk bölgelerinin belirlenmesi ve bu bölgelere göre itfaiyeci görev
grupları ve ilgili eğitimlerde standardizasyona gidilmesi;
•
Kimyasal ve diğer tehlikeli malların üretilmesi ve taşınmasında önlem ve
müdahaleye yönelik sembol ve işaretlerin standardizasyonunun sağlanması.
22
C. MÜDAHALE HİZMETLERİNİN STANDARDİZASYONU
•
Her müdahale süresi için gerekli minimum teknik donanım ve insan
kaynağına standartlar getirilmesi;
•
Yangın alanı komuta sistemi (fireground command system) ve olay komuta
sistemi (incident command system) konularında tüm yazılı standartların
uluslararası gelişmelere uygun olarak oluşturulması;
•
Standart operasyon süreçlerinin oluşturulması ve tüm itfaiye birimlerinde
kullanılmasının yaygınlaştırılması;
•
Yangın raporlama ve istatistik sisteminde standardizasyon getirilmesi;
•
Tüm itfaiye hizmetlerine kalite standartlarının getirilmesi.
D. İTFAİYECİ EĞİTİMİNDE STANDARDİZASYON
•
Her düzeyde itfaiyeci eğitimi,
standardizasyon sağlanması.
bağlantılı
rütbe
ve
yükselmelerde
3. DENETİM
Türk idari sistemine göre, yerel yönetimlerce yürütülen hizmetlerin mevzuata, belirlenen
genel politikalara ve standartlara uygunluğunu denetlemek, yerel yönetimlere rehberlik
etmek, teknik ve mali yardımda bulunmak, eğitim desteği vermek görevleri merkezi
idareye aittir. Bu nedenle merkezi idare içinde yer alması önerilen itfaiye idaresinin en
temel işlevi denetim olmaktadır. Denetim işlevi aşağıda belirtilen başlık ve alt başlıklar
şeklinde özetlenebilir:
A. BÜTÇE VE HARCAMALARIN DENETİMİ
•
Belediyelerin itfaiyeye ayırdıkları payın denetimi;
•
Diğer mali kaynakların geliştirilmesi ve denetimi.
B. HİZMETLERİN DENETİMİ
•
Koyulmuş olan tüm teknik, önlem, müdahale, eğitim konularında
standartlara uyulup uyulmadığı konusunda belediye ve itfaiye istasyonlarının
denetimi;
•
Yangın söndürme cihazı ve teknolojisi üreten firmaların denetimi;
23
•
Risk unsuru oluşturan kimyasal ve diğer tehlikeli maddeleri üreten firmaların
denetimi;
•
İtfaiye personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin fiziksel ve ruhsal sağlığı ile ilgili
denetim.
4. VERİ ANALİZİ
Her türlü yangının oluşumu, kontrolü, sonuçları ile alınan önlemlere ilişkin verilerin
toplanması, ayıklanması, analizi ve yayınlanması çok önemlidir. Bu işlev ile önemli
problem alanlarını tanımlamak, öncelikli ve ikincil önlemlerin alınması için yol göstermek,
mümkün çözümleri belirlemek ve dolayısıyla yangın kayıplarını azaltmak mümkün
olmaktadır (Grant ve Hoover, 1994; USFA, 2001). Veri toplama ve analizi işlevleri
aşağıda belirtilen başlıklar altında özetlenebilir:
•
Yangın veri toplama standartlarının oluşturulması ve geliştirilmesi;
•
Verilerin istatistiki analizinin yapılması;
•
Uluslararası yangın istatistik bilgilerine ve değerlendirme yöntemlerine uyum
sağlanması;
•
Türkiye’de yangın çıkış nedenlerinin saptanması;
•
Yangınla mücadele sırasındaki ölümlerin nedenlerinin araştırılması;
•
İtfaiyelerin minimum müdahale sürelerinin saptaması;
•
İtfaiye’nin modern yönetim esaslarına uyabilmesi için gerekli bilgi sisteminin
altyapısının oluşturulması,
•
Verilerden yola çıkarak risk bölgelerinin oluşturulması.
5. EĞİTİM VE ÖZLÜK HAKLARI
Türkiye’de itfaiyenin çeşitli kademelerindeki rütbelerin sahip olması gereken dereceler,
nitelikler, denklik ve uyum eğitimleri belirli standartlara kavuşturulmalıdır. Resmi eğitim
kurumlarında itfaiyecilik bölümlerinin açılması ve yaygınlaştırılması itfaiye hizmetlerinin
etkinliğinin artırılmasında ve itfaiyeciliğin bir meslek sınıfı haline getirilmesinde en önemli
adımdır. Halihazırdaki itfaiyecilik eğitiminin uygun olmaması nedeniyle çeşitli acil
müdahale işleri için yeni birimler yaratılması yerine uzun soluklu bir eğitim programı ile
itfaiyecilik eğitiminin (hizmet içi ve resmi) bilimsel bir sisteme kavuşturularak
geliştirilmesi, daha doğru ve uluslararası gelişmelere daha uygun bir perspektiftir.
24
Eğitim ve özlük haklarının geliştirilmesi işlevleri aşağıda belirtilen başlık ve alt başlıklar
şeklinde özetlenebilir:
A. MESLEK İÇİ EĞİTİM
•
İtfaiye kuruluşlarında itfaiye eri ve gönüllülerin eğitimi için ders programının
oluşturulması ve güncelleştirilmesi,
•
İtfaiye teşkilatı içinde mesleğe ilk giriş, rütbelendirme ve üst yönetime
yükselme için uluslararası standartlarda eğitim programlarının ve sınavların
hazırlanması,
•
Hizmet içi eğitimleri verebilecek eğitimci standartlarınının oluşturulması,
•
İtfaiyeye belirli bir kademede doğrudan girişler için gerekli denklik ve uyum
eğitimlerinin; rütbelendirme ve uzmanlık eğitimlerinin yapılabilmesi için Ulusal
İtfaiye Akademisi’nin kurulması,
B. OKUL EĞİTİMİ
•
Resmi eğitim almış insan kaynağını artırmak için Endüstri Meslek Liselerinde
itfaiye bölümlerinin açılmasına katkıda bulunulması,
•
Yüksek Okulların bünyesinde İtfaiye Meslek Yüksek Okulu kurulmasına
katkıda bulunulması ve bunlara teknik destek sağlanması,
•
4 yıllık üniversite programlarında (inşaat, kimya) yangın uzmanlık alanlarının
oluşturulmasına katkıda bulunulması ve bunlara teknik destek sağlanması,
•
Türkiye’de yangınların çıkış nedenleri, bunlarla mücadele yöntemleri ve
yangın ile ilgili araştırmaların yapılabilmesi için Yangın Enstitüsü’nün
kurulması.
25
V. İTFAİYE İDARESİ İÇİN MODEL ÖNERİLERİ
1923 yılında tulumbacılık teşkilatının Türk itfaiye teşkilatlarına dönüştürülerek
belediyelere bağlanması ve merkezi idare içindeki temsil yetkisi sivil savunmaya
verilmesinden bu yana dünyada ve Türkiye’de çok önemli gelişmeler ve değişimler
yaşanmıştır.
Bu gelişmeler ve dünya ülkelerinde itfaiye sistemlerinin geçirmekte olduğu evreler ve
nedenleri çalışmanın III. Bölümünde incelenmiş ve düzenlenmiş olan “Türk İtfaiye
Teşkilatının Yeniden Yapılandırılması” başlıklı uluslararası toplantıda derinlemesine ele
alınmıştır.
Diğer yandan uzun yıllardır hizmet veren itfaiye teşkilatında ortaya çıkmış olan sorunlar,
özellikle 1999 depremleri ile birlikte daha yüksek sesle tartışılır olmuş ve Türk itfaiye
sisteminin idari yapısında önemli bir reform yapılması gündemde yerini bulmuştur.
Çeşitli ülkelerin itfaiye teşkilatlarındaki gelişmelerin incelenmesi ve Türk itfaiye
teşkilatlarının yaşamakta olduğu sorunlar dikkate alınarak, Türk itfaiye teşkilatının etkin
hizmet verebilmesi için ihtiyaç duyduğu konular çalışmanın IV. Bölümünde sıralanmıştır.
Sayılan bu işlevleri yerine getirebilecek olan bir itfaiye idaresi modeli nasıl olabilir?
Bu bölümde yukarıdaki soruya cevap bulabilmek için iki alternatif model önerisinde
bulunulacaktır:
1. Birincisi, sayılan tüm işlevleri yerine getirebilecek, özellikle böyle bir
modelin sahip olması kaçınılmaz olan dinamizm ve esneklik
özelliklerine sahip uzun dönem için bir model önerisidir.
2. İkincisi ise, acil olan sorunların hızla çözüme kavuşturulabilmesi için
yukarıda sayılan işlevlerin önemli bir kısmını yerine getirebilecek ve
özellikle uzun dönemli modele geçişin koşullarını yaratacak olan kısa
dönem için bir model önerisidir.
1. İTFAİYE İDARESİ İÇİN UZUN DÖNEMLİ MODEL ÖNERİSİ
İtfaiye idaresi için uzun dönemli bir modelin özellikleri şunlardır:
!"İtfaiye idaresi modelinin uzun dönemde yukarıda sayılan tüm işlevleri
yerine getirebilecek şekilde Türk idari yapısı içinde yerini alması
gerekmektedir;
!"Tüm bu işlevlerin yerine getirilmesinin yanısıra itfaiye idaresinin
dinamik ve esnek bir modele sahip olması gerekmektedir. Bu özellikler
bakanlık idari şeması içinde yer alan bir birimden çok, bağlı bir uzman
kuruluşa yüklenebilir;
26
!"İtfaiye idaresi, günümüzde ve gelecekte yerine getirmesi beklenen
hizmetler dikkate alındığında, uluslararası örneklerde görüldüğü gibi
sivil savunmanın değil afet yönetim modelinin doğrudan bir bileşeni
olmalıdır.
Türkiye’de bugün afet yönetim modeli bir sisteme oturmamıştır. Afet yönetiminin
unsurları, çok başlı olarak çeşitli bakanlıklar ve başbakanlık içinde dağılmış durumdadır.
Afet yönetiminin bir model olarak sistemleştirilmesi ve bütünselleştirilmesi çalışmaları
çeşitli kurumlar tarafından sürdürülmektedir. Afet yönetimi modelinin reorganizasyon
çalışmalarının yapılmakta olması, itfaiye idaresinin yapılanması ile afet yönetim
modelinin yapılanmasının bir arada sürdürülebilmesi olanağını tanımaktadır.
Bu çalışmada önerilen itfaiye idaresi model önerisi tartışmaları, İçişleri Bakanlığı Strateji
Merkezi ve İTÜ- Afet Yönetim Merkezi tarafından sürdürülmekte olan “Ulusal Acil Durum
Yönetimi Modeli Geliştirilmesi” başlıklı proje ile paralellik içinde sürdürülmüştür. Bu
nedenle aşağıda sunulacak olan afet yönetimi ile ilgili model alternatifleri, daha detaylı
olarak Türkiye Acil Durum Yönetimi Modeli çerçevesinde, değişik alternatifler ve görüşler
dikkate alınarak tartışılmış ve ilgili projenin raporunda yer almıştır (Şener, vd. (2002), 5.
Bölüm, Şekil 5.1, 5.2 ve 5.3).
Avrupa dışındaki gelişmiş ülkelerde tamamlanmış, Avrupa ülkelerinin önemli bir
kısmında sonuçlanmış, diğerlerinde ise büyük ölçüde projelendirilmiş olan sistemlerin
ışığında bakıldığında Türk itfaiye idaresi oluşturulacak olan Afet Yönetimi ile birlikte bir
arada düşünülmelidir.
İtfaiye idaresinin bağlanacağı AFET YÖNETİM KURUMU (ya da İTFAİYE VE AFET
YÖNETİM KURUMU) katma bütçeli bir uzman teşkilat olarak, “bağlı kuruluş”
kapsamında örgütlenebilir (Şekil 3).
KURUMUN YÖNETİMİ : Bu kuruluş Başbakana bağlı olmalı, Başbakan bu kurumun
yönetimini gerekli gördüğü takdirde bir Bakan vasıtasıyla kullanabilmelidir.
TEŞKİLAT: Teşkilatın başı müsteşar olmalı, afet yönetiminin diğer unsurları ve itfaiye
idaresi “Ana Hizmet Birimleri” olarak genel müdürlük düzeyinde temsil edilmelidir.
Teşkilatta yangın vb. “Danışma Birimleri” bulunmalıdır. Müsteşar, afet durumunda
merkez ve taşranın etkin ve hızlı koordinasyonunun sağlanabilmesi amacıyla vali nitelik
ve deneyimlerine sahip olmalıdır.
PERSONEL: Bu uzman teşkilatta, itfaiye idaresi dahil olmak üzere, sözleşmeli personel
istihdamı, uzman istihdamı, yurt içi ve yurt dışında uzman yetiştirilmesi, üniversite,
kamu
kuruluşlarından
personel
görevlendirilmesi
ve
yabancı
uzmanların
görevlendirilebilmesi için personel, kadro ve atama yöntemleri 657 sayılı kanundaki
kısıtlamalara tabi olmaksızın özel hükümlerce düzenlenebilmelidir.
27
AFET YÖNETİM KURUMU
(Ana Hizmet Birimleri)
……. GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
……. GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
İTFAİYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
KOORDİNASYON
YANGIN
DANIŞMA
BİRİMİ
MERKEZİ
STARDART GELİŞTİRME
DENETİM
VERİ ANALİZİ
EĞİTİM
İTFAİYE
AKADEMİSİ
1
3
YEREL
2
5
BÜYÜK ŞEHİR, İL, İLÇE
VE BELDE İTFAİYELERİ
4
BÜYÜK ŞEHİR, İL, İLÇE
VE BELDE BELEDİYELERİ
6
7
İTFAİYE TEKNİK LİSELERİ VE
MESLEK YÜKSEK OKULLARI
8
9
Şekil 3. İtfaiye İdaresi İçin Uzun Dönemli Model Önerisi
28
Uzman kurumun önerilen organizasyon şeması fonksiyonel organizasyon yaklaşımıyla
oluşturulmuştur. Şemada görülen “İtfaiye Genel Müdürlüğü”nün koordinasyon,
standardizasyon, denetim, veri analizi ve eğitim gibi IV. Bölümde görevleri detaylı olarak
tanımlanmış beş adet daire başkanlığı bulunmaktadır. Organizasyon şemasında görülen
“Yangın Danışma Birimi”nde Üniversiteler, Gönüllü İtfaiyeciler Birliği, Tüm İtfaiye
Teşkilleri Birliği ve ilgili sivil toplum örgütlerinden atanacak müşavirlerden oluşabilir.
Şemada görülen “İtfaiye Genel Müdürlüğü” belediyeler, itfaiyeler ve itfaiye teknik okulları
ve meslek yüksek okulları ile karşılıklı ilişkiler sürdürmektedir. Bu ilişkiler aşağıda
tanımlanmıştır:
1. İtfaiye Genel Müdürlüğü il, ilçe ve belde itfaiyelerine uyacakları tüm
standartları belirler ve denetler. Eğitim hizmeti, teknik bilgi ve rehberlik
hizmeti sağlar.
2. Büyükşehir, il, ilçe ve belde itfaiyeleri istenilen standartlarda veriler ve
raporlar sağlar.
3. İtfaiye Genel Müdürlüğü itfaiyelerin gerekli teknik donanım ve etkin hizmet
için ihtiyaç duyulan bütçelerini belirler. Belediyeleri itfaiyeye ayırdıkları
bütçeler, personel yönetimi ve hizmet içi eğitim standardları vb. açılarından
denetler.
4. Belediyeler istenilen veri ve raporları sağlar.
5. Büyük şehir, il, ilçe ve belde itfaiyeleri tanımlanan tüm hizmetleri yerine
getirmek üzere belediye başkanına karşı sorumludur.
6. Belediye atama, personel, bütçe açısından belirlenen yasa, yönetmelik ve
standartları dikkate alarak itfaiyeleri yönetir.
7. İtfaiye Genel Müdürlüğü ve İtfaiye Akademisi itfaiye teknik liseleri ve
üniversitelerde itfaiye meslek yüksek okullarının açılması için teknik yardım
ve kaynak desteği sağlar. Ortak müfredat için çalışmalar yapar.
8. Meslek yüksek okulları itfaiyelere yetişmiş insan kaynağı sağlar.
9. İtfaiye teşkilatları meslek yüksek okulu programlarına eğitmen desteği sağlar.
Uzun dönemli afet yönetimi modeli bir bakanlık altında genel müdürlük olarak
örgütlenebilir. Ancak temel işlevinin bir çok bakanlık ve değişik birim tarafından yerine
getirilen hizmetlerin koordinasyonu (emniyet, sağlık, bayındırlık, itfaiye) olduğu için
uluslararası deneyimler afet yönetiminin özerk kurumlar olarak örgütlenmesini işaret
etmektedir. Afet yönetimi bir bakanlık altında örgütlenecekse, Türkiye’nin idari yapısında
taşra yönetimi İçişleri Bakanlığı eliyle sürmesi nedeniyle, en uygun bakanlık İçişleri
Bakanlığı olarak belirmektedir. Diğer yandan uluslararası yönetim ilkeleri ve özellikle
AB’nin yönetim ilkeleri ile uyum gereği iki temel nokta ön plana çıkmaktadır. Bu iki temel
ilkeden birincisi işlerin varolan en yerel birimde örgütlenmesidir (subsidiarity). Türkiye’nin
idari yapısındaki görev dağılımı dikkate alındığında, bu görevleri sürdüren en yerel birim
İçişleri Bakanlığı’nın taşra teşkilatlarıdır. Nitekim il afet merkezleri vilayetlerde
örgütlenmiş durumdadır. İkinci temel ilke ise AB’nin yönetim esasının temeli olan yeni
kurulacak bir yönetim organının benzeri görevleri yerine getiren en yakın organ içinde
bulunmasıdır (closeness). İçişleri Bakanlığı içinde barındırdığı sivil savunma ve emniyet
teşkilatı ile bu özelliği taşımaktadır.
29
2. İTFAİYE İDARESİ İÇİN KISA DÖNEMLİ MODEL ÖNERİSİ
İtfaiye idaresi için kısa dönemde ve hızla oluşturulabilecek olan model İçişleri
Bakanlığı’na bağlı İtfaiye Genel Müdürlüğü’nün kurulmasıdır (Şekil 4). Türkiye’nin “Afet
Yönetim Modeli” oluşturulana kadar, özellikle uzun dönemde itfaiye teşkilatlarının
afetlerde ve acil durumlarda istenilen tüm işlevleri yerine getirebilmesi için gerekli olan
insan kaynağını geliştirmek, kısa dönemde uygulanması gereken bir aşamadır. Bu
sağlanamadığı takdirde çok önemli işlevler yüklenmiş ancak bu işlevleri yerine getirecek
nitelikli insan kaynağının yetersiz olduğu bir durum yaratılmış olur.
Kısa dönemli modelin en temel görevi “İtfaiye Akademisi”nin (ya da “İtfaiye Eğitim
Merkezi’nin”) kurulması, üniversitelerde “İtfaiye Meslek Yüksek Okulları”nın kurulmasının
teşvik edilmesi, yurt dışında uzman yetiştirilmesi ve yetişmiş insan kaynaklarının
itfaiyelerde istihdamını sağlayacak tüzük ve yönetmeliklerin hazırlanmasıdır. Diğer
yandan, yönetmelik, tüzük vb. hazırlıkları yaparak standartları oluşturmak, denetlemek
ve veri toplamak gibi görevleri yerine getirebilir. Kısa dönemli itfaiye idaresi modelinin en
büyük zayıflığı diğer afet yönetimi unsurları ile koordinasyon konusunda olacaktır.
Türk itfaiye teşkilatı için gerekli olan çağdaş eğitim ve rütbelendirme konuları bir çok
gelişmiş ülkede daha önce anlatıldığı biçimde çözüme kavuşturulmuştur. Bu deneyimler
ve Türkiye’nin koşulları dikkate alınarak, yukarıda önerilen kısa dönemli idari yapılanma
modelinin tamamlayıcı bir unsuru olarak örnek bir eğitim ve rütbelendirme modeli
geliştirilmiştir (Şekil 5). Her kademe için itfaiye personelinin eğitimi, uzun dönemde
çağdaş ve etkin itfaiye hizmetleri üretilebilmesi için gerekli olacak insan kaynağının
yetiştirilmeye başlanması açısından çok önemlidir.
Örnek eğitim modelinin şu gibi aşamaları bulunmaktadır 4:
!"Açılması gerek kurumlar
1. İtfaiye Teknik Liseleri: Türkiye’de itfaiye teknik liseleri bulunmamaktadır.
Bunların Marmara bölgesi için en az 2, diğer bölgeler için en az 1er adet
olmak üzere kurulması yetişmiş ve mesleğe yatkın itfaiye eri kaynağı
yaratılması açısından önemlidir.
2. İtfaiye Meslek Yüksek Okulları: İtfaiyeye orta ve üst düzeyde amir
yetiştirmek için gereklidir. Bu okullar yüksek okulların bünyesinde
kurulmalıdır. Şu anda Tükiye’de İstanbul, İzmit ve Antalya’da olmak üzere üç
adet itfaiye meslek yüksek okulu bulunmaktadır. Örneğin Bursa, Ankara,
Gaziantep, Erzurum ve İzmir bu tür okulların açılması açısından önemli aday
şehirlerdir. Bu okullardan toplam 7 adet olması yeterli olarak kabul edilebilir.
4
Eğitim modelinin oluşturulması bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Bu konu ile ilgili daha kapsamlı bir
çalışma yapılmasında yarar vardır. Bu çalışmadaki eğitim modeli, kısa dönemli bir itfaiye idaresi modelinin
önemli bir unsuru olduğu için örnek olarak geliştirilmiştir.
30
İÇİŞLERİ BAKANLIĞI
(Ana Hizmet Birimleri)
……. GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
……. GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
İTFAİYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
KOORDİNASYON
YANGIN
DANIŞMA
BİRİMİ
MERKEZİ
STARDART GELİŞTİRME
DENETİM
VERİ ANALİZİ
EĞİTİM
İTFAİYE
AKADEMİSİ
1
3
YEREL
2
5
BÜYÜK ŞEHİR, İL, İLÇE
VE BELDE İTFAİYELERİ
4
BÜYÜK ŞEHİR, İL, İLÇE
VE BELDE BELEDİYELERİ
6
7
İTFAİYE TEKNİK LİSELERİ VE
MESLEK YÜKSEK OKULLARI
8
9
Şekil 4. İtfaiye İdaresi İçin Kısa Dönemli Model Önerisi
31
3. İtfaiye Akademisi: İtfaiye Genel Müdürlüğüne bağlı Eğitim Daire
Başkanlığının yönetiminde kurulacak olan İtfaiye Akademisi’nin üç temel
görevi olacaktır. Bunlardan birincisi Bölgesel Eğitim Merkezleri’nin
oluşturularak lise mezunlarının erliğe girişinde gerekli uyum eğitimi ile er,
onbaşı ve çavuş rütbelerine yükselme eğitimlerinin yapılmasıdır. İkinci temel
görevi, itfaiyede göreve başlayacak olan yüksek okul mezunlarının (örneğin
mühendislik, mimarlık, sağlık bilimleri, insan ve toplum bilimleri, yönetim
bilimleri gibi ) temel itfaiyecilik ve denklik eğitimlerinin yapılması, rütbe
yükseltmelerinde ise gerekli uzmanlık eğitimlerinin gerçekleştirilmesi için
Uzmanlık Eğitim Merkezi’nin kurulmasıdır. Üçüncüsü, İtfaiye Akademisinin
Eğitim Daire Başkanlığı ile birlikte, her rütbe ile ilgili giriş ve yükselmelerde
gerekli sınavları yaparak, itfaiyede çalışan insan kaynağında meslek için
gerekli nitelikleri oluşturma görevini yerine getirmesidir.
4. Uzun dönemde İtfaiye Akademisi, ilgili yüksek okullar ile işbirliği içinde
İtfaiyecilik Lisans Programı’nı geliştirerek itfaiyecilik lisans derecesinin
verilmesi ve iki yıllık itfaiyecilik yüksek okulu mezunlarının buradan lisans
derecesi almaları ile üst düzey itfaiyeci ihtiyacının doğrudan buradan
karşılanmasını hedefleyebilir.
RÜTBELER
RÜTBELERE GİRİŞ EĞİTİMİ VE ERİŞİLECEK MAKSİMUM RÜTBE
DAİRE
BAŞKANI
TEMEL, DENKLİK, İHTİSAS VE YÜKSELME
EĞİTİMLERİ
BELDE
İTFAİYESİ
MÜDÜR
BŞ, İL, İLÇE
İTFAİYELERİ
MÜDÜR
YARDIMCISI
UZMANLIK EĞİTİM
MERKEZİ
YÜKSEK RÜTBE DENKLİK,
İHTİSAS VE YÜKSELME
EĞİTİMLERİ
GRUP AMİRİ
GRUP AMİR
YARDIMCISI
İ
T
F
A
İ
Y
E
ÜNİVERSİTE VE
YÜKSEK OKULLAR
(4 yıllık)
BAŞÇAVUŞ
ÇAVUŞ
ONBAŞI
İTFAİYE MESLEK
YÜKSEK OKULLARI
(2 yıllık)
ER
İTFAİYE TEKNİK
LİSELERİ
LİSELER
Şekil 5. Örnek Eğitim Modeli
32
BÖLGESEL EĞİTİM
MERKEZLERİ
DENKLİK VE YÜKSELME
EĞİTİMLERİ
A
K
A
D
E
M
İ
S
İ
!"İtfaiyeye doğrudan giriş ve yükselinebilecek rütbeler
1. İtfaiyeye doğrudan giriş iki rütbede mümkün olmaktadır. Bunlardan birincisi
er rütbesi ikincisi ise başçavuş rütbesidir.
2. Lise, itfaiyecilik teknik lisesi ve itfaiye meslek yüksek okulu mezunları er
düzeyinde çalışmaya başlarlar. Lise mezunları Bölgesel Eğitim
Merkezleri’nde belediyelerin mali katkısı ile en az 6 ay temel itfaiyecilik
eğitimi aldıktan sonra erliğe başlarlar. İtfaiye teknik liseleri ve meslek yüksek
okulu mezunları için bu eğitime gerek yoktur. Er olarak itfaiyeye girmiş olan
lise mezunları en çok çavuş rütbesine kadar yükselebilirler. Er olarak
itfaiyeye girmiş olan meslek yüksek okulu mezunları ise belde
belediyelerinde müdürlüğe, büyük şehir, il ve ilçelerde ise müdür
yardımcılığına kadar yükselebilirler. Meslek yüksek okulu mezunlarının
onbaşı ve çavuşluğa yükselmeleri lise mezunlarının aynı rütbelere
yükselmelerinden daha hızlı gerçekleştirilir.
3. İtfaiye’ye diğer doğrudan giriş başçavuşluk rütbesinden başlar. Yüksek okul
mezunları bu rütbeden başlayabilmek için Uzmanlık Eğitim Merkezi’nde
temel itfaiyecilik ve lisans formasyonlarına göre denklik ve uyum eğitimi
alırlar. Yüksek okul mezunları başçavuşluktan daire başkanlığına kadar
yükselebilirler. Her yükselme İtfaiye Akademisi’nde alınacak olan ilgili denklik
ve uzmanlık eğitimi ve sınavlar ile gerçekleşebilir.
33
ÖZET VE SONUÇLAR
GENEL SORUNLAR:
Türk itfaiye sisteminin yaşamakta olduğu sorunları yedi başlık altında toplamak
mümkündür:
1. MERKEZİ İDARE VE YEREL YÖNETİMLER ARASINDAKİ İLİŞKİ ZAYIF VE
TANIMSIZDIR.
2. AFET YÖNETİMİ İLE İTFAİYE HİZMETLERİ ARASINDA İLETİŞİM VE İŞBİRLİĞİ
SAĞLANAMAMIŞTIR.
3. YANGIN
ÖNLEME
VE
HALKIN
BİLGİLENDİRİLMESİ
KONULARINDA
YETERSİZLİKLER VE BÜYÜK FARKLILIKLAR GÖRÜLMEKTEDİR.
4. BİR ÇOK KONUDA KOORDİNASYON VE STANDARDİZASYON EKSİKLİĞİ
HİZMETLERİN ETKİNLİĞİNİ ENGELLEMEKTEDİR.
5. GÖNÜLLÜLÜK SİSTEMİ UYGULANMAMAKTADIR.
6. İTFAİYECİ EĞİTİMİ
BULUNMAKTADIR.
ULUSLARARASI
GELİŞMELERİN
ÇOK
UZAĞINDA
7. PERSONEL YÖNETİMİ, SÜREKLİLİĞİ VE İTFAİYECİLİĞİN BİR MESLEK SINIFI
OLARAK TANIMLANMASI KONUSUNDA SORUNLAR VARDIR.
İLKELER
İtfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için yeni bir model oluşturulurken dünyadaki
tüm önemli ülkelerin deneyimlerinden yararlanılarak çıkarılan ilkeler şunlardır:
1. İlke: İtfaiye genel olarak yerel yönetimin bir hizmet birimidir. Çeşitli ülkelerde merkezi
idare bu hizmetlerin sürdürülmesinde değişik görevler yüklenmektedirler.
2. İlke: İtfaiye hizmetlerinin yerel yönetim ve merkezi idare arasındaki
ülkenin siyasi ve kültürel özelliklerine bağlıdır.
dağılımı her
3. İlke: Avrupa’da merkezi itfaiye idaresi sivil savunmanın içinden alınıp afet
yönetimine taşınmaktadır.
4. İlke: İtfaiye, afet kriz masalarında doğrudan temsil edilmektedir.
5. İlke: İtfaiye hizmetleri yangın söndürmekle sınırlandırılmamakta ve itfaiye en genel
anlamda ilk acil müdahale birimini oluşturmaktadır.
34
6. İlke: Gönüllü itfaiyeciler dünyanın hemen hemen tüm ülkelerinde itfaiye hizmetlerinin
en temel insan kaynağını teşkil etmektedir.
7. İlke: İtfaiyecilik eğitimi tüm dünyada salt meslek içi eğitim olmaktan çıkmakta,
profesyonel itfaiyecilik eğitimi, diğer mesleğe yönelik eğitimler gibi, ilgili okul ve yüksek
okullarda verilmektedir.
8. İlke: Türkiye’nin idari sistemi merkezi yapılanma esasına dayalıdır. Merkezi idari yapı
içinde itfaiye hizmetlerinin güçlendirileceği bir organa gerek vardır.
İŞLEVLER
Sayılan sorunlar ve uluslararası deneyimlere dayandırılan ilkeler çerçevesinde merkezi
idare içinde yer alacak bir itfaiye idaresinin yerine getirmesi beklenen işlevler şunlar
olmalıdır:
1. KOORDİNASYON
2. STANDARDİZASYON
3. DENETİM
4. VERİ ANALİZİ
5. EĞİTİM
İTFAİYE İDARESİ İÇİN MODEL ÖNERİLERİ
Avrupa dışındaki gelişmiş ülkelerde tamamlanmış, Avrupa ülkelerinin önemli bir
kısmında sonuçlanmış, diğerlerinde ise büyük ölçüde projelendirilmiş olan sistemlerin
ışığında bakıldığında Türk itfaiye idaresi oluşturulacak olan Afet Yönetim ile birlikte bir
arada düşünülmelidir. İtfaiye idaresinin bağlanacağı AFET YÖNETİM KURUMU (ya da
İTFAİYE VE AFET YÖNETİM KURUMU) katma bütçeli bir uzman teşkilat olarak, “bağlı
kuruluş” kapsamında örgütlenebilir (Şekil 3).
Bu kuruluş Başbakana bağlı olmalı, Başbakan bu kurumun yönetimini gerekli gördüğü
takdirde bir Bakan vasıtasıyla kullanabilmelidir. Kurmun başı müsteşar olmalı, afet
yönetiminin diğer unsurları ve itfaiye idaresi “Ana Hizmet Birimleri” olarak genel
müdürlük düzeyinde temsil edilmelidir. Teşkilatta yangın vb. “Danışma Birimleri”
bulunmalıdır.
Müsteşar, afet durumunda merkez ve taşranın etkin ve hızlı
koordinasyonunun sağlanabilmesi amacıyla vali nitelik ve deneyimlerine sahip olmalıdır.
Bu uzman teşkilatta, itfaiye idaresi dahil olmak üzere, sözleşmeli personel istihdamı,
uzman istihdamı, yurt içi ve yurt dışında uzman yetiştirilmesi, üniversite, kamu
kuruluşlarından personel görevlendirilmesi ve yabancı uzmanların görevlendirilebilmesi
35
için personel, kadro ve atama yöntemleri 657 sayılı kanundaki kısıtlamalara tabi
olmaksızın özel hükümlerce düzenlenebilmelidir.
Diğer yandan, uzun dönemli afet yönetimi modeli bir bakanlık altında genel müdürlük
olarak örgütlenebilir. Gerek Türk idari sisteminin özellikleri, gerek uluslararası ve AB
yönetim ilkelerine uyum nedeniyle İçişleri Bakanlığı en uygun Bakanlık olarak
belirmektedir. Bu durumda itfaiye idaresi bu yapı içinde yerini almalıdır.
“Türk Afet Yönetim Modeli” bir işlerliğe kavuşana kadar, İtfaiye Genel Müdürlüğü İçişleri
Bakanlığı bünyesinde kurulmalıdır (Şekil 4).
Türkiye’nin Afet Yönetim Modeli oluşturulana kadar özellikle itfaiye teşkilatlarının
afetlerde ve acil durumlarda tüm istenilen fonksiyonları yerine getirebilmesi için gerekli
olan insan kaynağının geliştirmesi önde gelen kısa dönemli hedef olmalıdır.
36
Kaynaklar
AFEM (1995) Volunteer fire department organization and operation, Ashland, AFEM
(Alliance for Fire and Emergency Management).
Aysan, Y. ve I.Davis (1992) Disasters and the small dwelling : perspectives for the UN
IDNDR, London : James & James.
Carter, H.R ve E. Rausch, (1999) Management in the fire service, Quincy, MA : National
Fire Protection Association.
Chatterton H. ve M. Chatterton (1994) Making & managing money : a financial planning
workbook for volunteer departments, Saddle Brook, NJ : Fire Engineering Books.
Coleman, R.J. ve J. A. Granito. (1988) Managing fire services, Washington, DC : ICMA
(International City Management Association).
Cook, J.L. (1998) Standard operating procedures and guidelines, Saddle Brook, NJ: Fire
Engineering.
Conseil Federal (2001) Rapport du Conseil Federal sur le plan directeur de la protection
de la population, Assemble Federale, Geneva.
Couvillon, A. R. (1993) Fire engineer written practice exams, Hermosa Beach, CA :
Information Guides.
Dickinson, E. (1999) Fire service emergency care, Upper Saddle River, NJ:Brady/
Prentice Hall.
Edwards, S. T. (2000) Fire service personnel management, Upper Saddle River, NJ :
Brady / Prentice Hall Health.
Erickson, P. A. (1999) Emergency response planning for corporate and municipal
managers, San Diego : Academic Press.
FEU (2001) www.f-e-u.org
Feyrer, J. (2002) Fire service in Germany, a flashlight on the current situation,
Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the
Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
FNSPF (2001) Pour un projet politique global, FNSPF (Federation National des SapeurPommiers Français), Paris.
Gigliotti, R. (1991) Emergency planning, Boston, Butterworth-Heinemann
37
Grant, N.K. ve D. Hoover (1994) Fire service administration, Quincy, Mass. : National
Fire Protection Association.
Goodson, C. ve S. Marsha, (1998) Fire department company officer, Fire Protection
Publications, Oklahoma State.
Gözübüyük, Ş. (2001) Yönetim Hukuku, 15. Basım, Turhan Kitabevi, Ankara.
Hayez, J-P, (2002), Fire and emergency services in Belgium, Proceedings of the
Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International
Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
Hogan, L. J. (2000) Legal aspects of the fire service, Frederick, Md. : Amlex.
İçişleri Bakanlığı, (2001) Local authorities in Turkey, www.icisleri.gov.tr
İlki, A. (2002) An overview of fire and emergency services in Japan, Australia and New
Zealand, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades
under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
Ionnidis, S. (2002) Fire service in Greece, Proceedings of the Workshop on the
Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences
içinde, İTÜ, İstanbul.
İstanbul Teknik Üniversitesi (1989) İstanbul yangın güvenliği ve yangından korunma
araştırma projesi sonuçları, cilt 1-10, İTÜ, İstanbul.
Jonkman, R. (2002) Situation and role of the emergency services in Europe,
Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the
Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
Laura G. K., (1996) Emergency and disaster planning, New York , McGraw-Hill.
Levitt, A. M. (1997) Disaster planning and recovery : a guide for facility professionals,
New York : Wiley.
Lieben, E. (2002) National fire service of Netherlands, Proceedings of the Workshop
on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International
Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
Limmer, D. (2000) Fire service first responder, Upper Saddle River, N.J./Prentice Hall.
Kavaklıoğlu, A. (2002) Structure of administration on fire defense and disaster
management in Turkey, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish
Fire Brigades under the Light of International Experiences, İTÜ-Press, İstanbul.
38
MBBB, (2001) Sonuç bildirgesi, “Etkin Afet Yönetimi için İyi Yönetişim” uluslararası
toplantı, 24-25 Eylül 2001, MBBB (Marmara ve Boğazlar Belediyeler Birliği), Ankara.
Mahalli İdareler, (2001) www.mahalli-idareler.gov.tr
NFA (2001) Fire and emergency services higher education conference, 2-4 June, 2001.
Emmitsburg.
NFPA (1992) Standard for fire officer professional qualification, National Fire Protection
Association pub: no 1021.
Perkins, K. B. ve J. Benoit (1996) The future of volunteer fire and rescue services :
taming the dragons of change, Stillwater, OK : Fire Protection Publications, Oklahoma
State University.
Sachs, G.M. (1999) Officer's guide to fire service EMS, Saddle Brook, NJ : Fire
Engineering Books.
Schneid, T. D. (1995) Fire law : the liabilities and rights of the fire service, New York:
Van Nostrand Reinhold.
Scmauch, J-F. (2000) Sur les Services de secours et de lutte contre l’incendie de 19
Pays d’Europe, EDI, Paris.
Scmauch, J-F. (2002) Brief approach of the European emergency and fire services
organization, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire
Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
Snook, J.W. ve Olsen, D.C. (1983) Recruiting, Training and Maintaining Volunteer
Firefighters, Management Development Institute, Oregon.
Schnüriger, H.P. (2002) Preparedness in the city of ST. Gallen, Proceedings of the
Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International
Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
Şener, S. Tezer A., vd. (2002) Ulusal Acil Durum Yönetimi Modeli Geliştirilmesi Projesi
Raporu, Temmuz 2002, İTÜ - AYM.
Toigo, J. W., (1959) Disaster recovery planning : strategies for protecting critical
information, Upper Saddle River, N.J. : Prentice Hall.
USFA (2001) www.usfa.fema. gov (United State Fire Administration)
Ünlü, A. (2002) An overview of fire and emergency services in United States of America,
Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the
Light of International Experiences, içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
39
Voynov, K.M. (2002) The role of fire services within the model of crises management at
regional and state level, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish
Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
Wallace, M. (1998) Fire department strategic planning : creating future excellence,
Saddle Brook, NJ : Fire Engineering, 1998.
Wilder, S.S.(1997) Risk management in the fire service, Saddle Brook, NJ : Fire
Engineering Books & Videos.
Yalın, S. (2002) Restructuring of Turkish Fire Brigades, Proceedings of the Workshop
on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International
Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
Yentürk, N. Ünlü, A. Tarı, ve E. İlki, A. (2002) A model proposal for the Turkish fire
administration, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire
Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul.
Yentürk, N. Ünlü, A. Tarı, E. ve İlki, A. (Eds) (2002) Proceedings of the Workshop on the
Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences, İTÜPress, İstanbul.
40
EK-1
AVRUPA TOPLULUĞUNDA SİVİL KORUMA OLGUSU ve İTFAİYE
TEŞKİLATLARININ ULUSAL AFET YÖNETİMİNDEKİ YERİ
Tarihsel Gelişim
Avrupa Topluluğunda sivil koruma (civil protection) alanında ortakların iş birliği 1985
yılında Roma’da yapılan bakanlar arası toplantı ile başlamıştır. Bu toplantının ışığında
1985 ile 1994 arasında altı önemli konu ortaklar tarafından benimsenmiştir. Bu konuların
uygulaması hem bir afete müdahele, hem de sivil korumaya hazırlıkta pekçok
operasyonel olgunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. 1997 yılının sonunda Avrupa
Konseyi bu işbirliğinin temellerini daha ileriye götürerek, sivil koruma alanında
topluluğun eylem programı kararını benimsemiştir. Eylem programının uygulanması bu
tarihten sonra sivil koruma alanındaki komisyonun birinci ve ana önceliğidir.
Amaçlar
Sivil koruma alanında topluluğun amaçları insanların, çevrenin ve malların doğal ve
teknolojik afetlerde daha iyi korunmasına yardım etmektir.
Özellikle, topluluk aşağıdaki amaçları kapsar;
•
•
•
•
Afetten koruma olgusunda, afet eylemine katılan ve sivil korumadan sorumlu
olanların hazırlanmasında ulusal, bölgesel ve yerel düzeydeki çabaları
desteklemek,
Avrupa vatandaşlarının kendilerini koruma düzeyini arttırmada kamunun ile bilgi
alış verişine katkıda bulunmak,
Karşılıklı yardımlaşma gerektiğinde, ulusal sivil koruma servisleri arasında hızlı
yardımlaşma ve koruma için bir çerçeve oluşturmak,
Akdeniz bölgesindeki ortaklar ile genişleme durumunda aday orta ve doğu
Avrupa ülkeleri ile özellikle
işbirliği bağlamında sivil koruma alanında,
uluslararası düzeyde alınan eylemlerde dayanışma olgusunu kuvvetlendirmektir.
Büyük Projeler
Bu işbirliğinde topluluğun bir veya birkaç üyesi tarafından finansman sağlanan diğer
üyeleri tarafından küçük uzman grupları ile nüvesinin oluşturulduğu büyük projeler söz
konusudur. Bu topluluk, aşağıdaki alanlarda beş projeyi sürdürmektedir. Bunlar;
•
•
Uzmanların Karşılıklı Değişimi,
Afetlerden Korunma
41
•
•
•
Kriz Yönetimi
Afet Tıbbı
Kamuyu Bilgilendirmedir.
Bu büyük projelere ek olarak, diğer birçok proje de desteklenmiş olacaktır. Bu projelerde
elde edilen sonuçlar ise büyük projelere geri besleme sağlayacaktır. Bu projelerin
konuları ;
•
•
•
•
•
Kazalar sonucu oluşan su kirliliği
Sel afeti için erken uyarı
Kentsel alanlarda sivil koruma
Yolcu taşıyan feribotlarda kazalar
Psikolojik destek şeklindedir.
Diğer Eylemler
Topluluğun diğer eylemleri arasında uluslararası işbirliği açısından önemli olan diğer bir
pilot proje de Euro-Med projesidir. Bu proje MEDA programı tarafından finanse
edilmektedir. Bu projenin geniş anlamda amacı Akdeniz’de politik ve güvenliğin inşa
edilmesine katkıda bulunmaktır. Bu pilot proje, Euro-Med sisteminin afetten korunma,
zarar azaltma ve doğal ve insanın yol açtığı afetlerin yönetimi konularını kapsamaktadır.
Bu proje, İtalya ve Mısır sivil koruma teşkilatlarının işbirliği ile kurulmuştur. Eğitimde
işbirliği, uzmanların karşılıklı değişimi ve sivil koruma okulları arasında bilgi ağının
kurulması bu iki ülke ve diğer Akdeniz ülkelerinde planlanmaktadır.
Çok Taraflı Anlaşmalar
Üye ülkeler çok taraflı birçok anlaşmada da saf oluşturmaktadırlar. Bu anlaşmaların
birçoğunda olaylarda işbirliği, kara sularındaki kirlilik,uçak kazaları ile ilgili anlaşmalardır.
NATO’daki üye ülkeler de afet olaylarındaki destek ile ilgili bu tarz bir anlaşmaya
sahiptirler.
AB Ülkelerindeki Sivil Koruma Olgusu İle İlgili Ulusal Organizasyon Profilleri
Avrupa Birliğindeki üye ülkelerin sivil koruma ile ilgili ulusal organizasyonları birbirinden
farklı profiller çizmektedir. Bunda ülkelerin politik yapısı, coğrafyası ve sosyo-demografik
yapısının önemi büyüktür. Dolayısıyla, ulusal organizasyonda sivil savunmanın merkezi
hükümet ya da ayrışmış yerel yönetimlerde mi yer aldığı, sivil koruma sisteminin önemli
bir yanını oluşturan itfaiye teşkillerinin organizasyon içindeki yeri,statüsü ve kaynaklarını
kullanma biçimini de etkilemektedir. Alfabetik sıra ile üye ülkelerin ulusal
organizasyonlarını ele aldığımızda şu tablo ortaya çıkmaktadır.
Almanya
Bu ülkede merkezi hükümet bünyesinde İçişleri Bakanlığı’nda bakanlıklararası eşgüdüm
grubu vardır.Bu grup yerel hükümet ile sürekli bilgi alış verişindedir. Yerel hükümetin
42
başında tüm sorumluluğa sahip başkan vardır. Ayrıca başkanlıkta tüm sorumluluğa
sahip acil durum ekibi de vardır. Başkanlığa federal ordu ve polis yardım etmekle
birlikte, başkanlık acil durumlarda yangın ve diğer kurtarma organizasyonlarını da
yönetmektedir.
Avusturya
Bu ülkede “federal alarm merkezi” İçişleri Bakanlığı’nın bünyesindedir. Bu merkez
ülkede sivil koruma sisteminin beynidir. Bu merkezi sisteme bağlı iller düzeyinde
odaklanmış alarm merkezleri mevcuttur. Federal alarm merkezi, il alarm merkezleri ile
koordineli olarak çalışmaktadır. İl alarm merkezleri, aynı zamanda da itfaiye, ambulans,
Alpin kurtarma, polis ve jandarma servisleri ile ilişikte afetlere karşı sivil koruma sistemi
oluşturmaktadır.
Belçika
Kriz yönetimi koordinasyon merkezi İçişleri Bakanlığı’nın bünyesinde kurulmuştur. Bu
merkeze bağlı bir sivil koruma genel müdürlüğü vardır. Bu müdürlük aynı zamanda sivil
savunma bakanlığı ile de ilişkilidir. İl valiliği bu müdürlüğe bilgi verir, bu müdürlükten
yardım ister. Valilik jandarma, kızıl haç ve sivil koruma birliklerini ve itfaiyeyi acil
durumlarda yönetir. Gerekirse yardımı yerel yönetimlerden, belediye başkanlıklarından
alır. Belçika’da itfaiye yerel yönetimlerin bünyesindedir. Diğer bir deyişle itfaiyelerin
kaynak yönetimi yerel yönetimlerdedir.
Danimarka
Bu ülkede İçişleri Bakanlığı bünyesinde acil durum yönetim merkezi vardır. Bu merkez,
aynı zamanda ulusal kurtarma ekiplerine yardım etmektedir. İl düzeyinde acil durum
hazırlığı ve eşgüdüm valiliğin sorumluluğundadır. Valilik, aynı zamanda yerel
yönetimlerin afetlere hazırlık ve kurtarma olgularından da sorumludur. Valilik, acil
durumlar ile ilgili yardımı “özel kurtarma organizasyonlarından” isteyebilir. Bu ülkede
itfaiye teşkilleri “özel organizasyonlardır” ama afetlerde tamamen valilik emri ile hareket
etmek zorunluğundadır.
Finlandiya
Bu ülkede İçişleri Bakanlığı bünyesinde kurtarma bölümüne bağlı genel kurtarma
servisleri müdürlüğü vardır. Bu müdürlük, illerdeki devlet ofisleri ile ilişkidedir. Bu devlet
ofisleri, yerel yetki alanlarında acil durum kontrol merkezleri ile ilişkideş bunlar da
belediyelerle ilişkidedir. Tüm yerel kaynaklar, kurtarma organizasyonları ve itfaiye
teşkilleri belediyelerin bünyesinde yer alarak, acil durm planının nüvesini oluştururlar.
Fransa
Bu ülkede, İçişleri Bakanlığı bünyesinde sivil emniyet müdürlüğü vardır. Bu müdürlük
sivil koruma açısından organizasyonun tepe noktası ve beynidir. Bu beyin aynı zamanda
da valiliklerin sivil emniyetine de yardım etmektedir. Valiliğin savunma merkezi
43
CIRCOSC aynı zamanda sivil emniyet müdürlüğünde operasyonel merkeze bilgi vermek
yükümlülüğündedir. Valilikteki kriz yönetimi itfaiye, jandarma, polis kuvvetleri, sağlık ve
ekipman kaynaklarını yönetmektedir.
Hollanda
Merkezi hükümette acil durum yönetiminin beyni İçişleri Bakanlığı’dır. Burada da
sorumlu merkez ulusal eşgüdüm merkezidir. Bu merkez, iller bünyesinde il eşgüdüm
merkezi ile ilişkidedir. Bu iki farklı düzeyde merkez arasında karşılıklı bilgi alışverişi
vardır ve yardım istemi aşağıdan yukarı olup, yardım desteği ise yukarıdan aşağıya
doğrudur. İl eşgüdüm merkezi altında yerel ve bölgesel eşgüdüm merkezleri vardır. Bu
merkezlerde afet yönetim planları mevcuttur. Bu yerel yönetim merkezlerindeki
operasyonel ekip bir emir komuta zincirini yönetmektedir. Bu zincirde çeşitli birimler
mevcuttur. Bu birimler, yerel birimler olup, itfaiye, polis kuvvetleri, tıbbi yardım servisleri
ve ordu şeklinde sıralanabilir. Bu zincir içerisinde itfaiye teşkilleri yerel yönetim
düzeyinde acil durum birlikleri şeklindedir.
İngiltere
Acil durum merkezi yönetiminde baş yönetim, merkezi hükümettir. Bu hükümete
bölgesel düzeyde acil durum komiteleri bağlıdır. Ülkedeki acil durum yönetimi yerel
anlamda üç ana düzey çerçevesinde yapılanmıştır. Bu başlıklar, stratejik,taktik ve
operasyonel düzeydedir. Her düzeydeki örgütlenmede itfaiye, polis, yerel yönetimler,
ambulans ve diğer kurumlardan oluşan birimlerarası eşgüdüm söz konusudur. Burada
diğer kurumlardan kasıt ordu, endüstriyel ve gönüllü birlik ve birimleridir.
İrlanda
Merkezi hükümetin bünyesinde oluşturulan bölümlerarası tavsiye komitesi acil durum
yönetiminin tepe noktasıdır. Bu komitede hemen tüm bakanlıklar yer almakta olup, bu
merkez tavsiye ve desteği yerel birimlere üç kaynak noktasında iletmektedir. Bunların ilk
yörüngesi itfaiye,sağlık, su, yollar, konutlar, yiyecek ve dinlenme tesisleridir. Buradan da
anlaşılacağı üzere ülkede itfaiye teşkilleri yerel yönetime bağlıdır ve acil durum anında
sisteme dahil olabilecek düzeydedir. İkinci yörünge ise ambulans servisleri, ilk yardım
tedavisi, hastane bakımı ve topluluk bakım sistemi doğrultusundadır. Üçüncü yörünge
ise, hukuk ve düzen sistemi, araştırma ve kurtarma ve yerleşme güvenliği
doğrultusundadır.
İspanya
Merkezi hükümet genel sivil koruma müdürlüğünü yönetmektedir. Bu müdürlük aynı
zamanda adalet ve imar bakanlığı bünyesinde yer almakta, ülkedeki acil durum
planlarını eyalet düzeyinde valiler aracılığıyla yönetmektedir. Bununla birlikte, valilerin
yanısıra bağımsız toplumlar da acil durum planlarını yönetmektedirler. Yerel planlar
bağımsız toplumların planlarının altında oluşturulan planlardır. İtfaiye teşkilleri, yerel
polis teşkilleri ile birlikte bu organizasyonda yerel kaynağı oluştururlar.
44
İsveç
Hükümet, kurtarma servislerinde yerel idari kurulu sorumlu tutmaktadır. Eğer bu kurul o
bölgede yoksa, bunun yerine bir idari yönetim sorumluluk taşımaktadır. Kurtarma
servisleri bu bağlamda iki yörüngede yer almaktadır. Bunlar, belediye kurtarma servisleri
ile çevresel düzeyde koruma amaçlı araştırma ağırlıklı
kurtarma servisleridir.
Belediyeler düzeyinde kurtarma komutanı ordu kuvvetleri dahil tüm ulusal ve yerel
idarelerden kaynak ve personel temin eden yetkinliğe sahip bir komutandır. Eğer afetin
etkinlik alanı daha geniş düzeyde ise, bu yönetim yerel idare kurulunun yetkinliği
kapsamındadır. Bu tanımlama çerçevesinde, itfaiye birimleri belediye kurtarma servisleri
kapsamında kalan yerel oluşumlardır.
İtalya
İtalya’da acil durum yönetimi iki düzeyde organize olmaktadır. Bunlar merkezi düzeyde
ve merkez dışındaki organizasyonlardır. Merkezde bakanlıkların oluşturduğu konsülün
başkanlığında sivil koruma bölümü vardır. Bu bölüm, ulusal programlar üreterek
korunma ve korumayı ulusal çapta oluşturmak ve acil durum planları ile yardım
eşgüdümü yapmaktadır. Merkez dışındaki organizasyonlarda ise belediye başkanlığı
beyin görevi görmektedir. Merkezi hükümet ile yerel yönetimler arasındaki bağ tepeden,
alt organizasyonlara doğru operasyonel düzeyde işlemekte, bu işlerliğin temelini de
kanuni yükümlülükler oluşturmaktadır. Bunun dışında organizasyonel düzeyde bir bağ
tam anlamıyla bulunmamaktadır. Belediye başkanı, yerel yönetim alanı , il ve bölge
düzeyinde sivil koruma komitelerinin başıdır. Belediye başkanı bu anlamda, acil durum
anında belediye idaresini, belediye polisini, teknisyenleri ve itfaiye teşkillerini yönetir.
Başkan tüm bu birimlerin başı ve sorumlusudur.
Lüksemburg
Bu ülkede ulusal sivil koruma servisi merkezi yapıdadır. Bu servis acil durum yönetiminin
merkezi ve beynidir. Bu servis aynı zamnda da içişleri bakanlığının da bünyesindedir. Bu
servis bazı birimlere bilgi verirken, örneğin bunlar arasında başbakanlık, kamu servisi
bakanlığı, imar bakanlığı, sağlık bakanlığı ve yerel yönetimleri sayabiliriz. Ülkedeki
itfaiye teşkilleri yerel yönetimlere bağlıdır, kaynak yardımı ve bu teşkillere tahsisatı yerel
yönetimler yapmaktadır.
Portekiz
Acil durum anında sivil koruma ulusal organizasyonunda başbakanlık tepe noktasıdır.
Kaynak yardımı başbakanlıktan başlar. Bu başlığın altında İçişleri Bakanlığı vardır. Bu
bakanlığın bünyesinde ulusal acil durum operasyonları merkezi vardır. Bu merkez
bünyesinde sivil koruma ulusal merkezi acil durum yönetiminin beynidir. Bölge acil
durum operasyon merkezleri sınırlı sayıda ülke genelinde dağılmıştır. Bu merkezlerin
başında bölgesel yönetimin başı olan vali vardır. Valilik ile beraber bölgesel yönetimin
diğer bir alt otoritesi de belediye başkanıdır. Bu sistemin merkezi de belediye acil durum
operasyonlar merkezi şeklinde anılmaktadır. Valilik ve belediye tarafından yönetilen acil
durum operasyonlarında, belediye yerel birimlerle operasyonel eşgüdümü sağlar ve
45
onları kaynakları ile destekler. Bu birimler emniyet kuvvetleri, itfaiye hizmetleri, tıbbi
servisler, sivil toplum örgütleri ve diğer kamu kuruluşlarıdır. Acil durum planında belediye
daha çok operasyonel planda yer alırken, valilik ise acil durum planların hazırlanması ve
acil durumun etkisine bağlı olarak merkezi hükümetten yardım istenmesi sırasında
doğabilecek eşgüdümü sağlar.
Yunanistan
Ülkedeki acil durum planları, üç ölçeğe ayrılarak yapılmıştır. Bunlar merkezi hükümet
bünyesinde, İçişleri Bakanlığına bağlı sivil koruma genel sekreterliği bünyesinde, ülke
bünyesinde yer alan acil durum planlarıdır. Bu planlar dolaysız olarak sağlık,ordu ve
itfaiye ünitelerini etkilemektedir. Bu merkezi planların altında, özel bölge planları vardır.
Bu planlarda yerel ordu birlikleri ile yerel itfaiye teşkillerini dolaysız olarak etkilemekte,
diğer bir deyişle bu üniteleri ulusal organizasyon bünyesine çekmektedir. Bu yerel
üniteler aynı zamanda iller düzeyinde yapılan özel planların da nüvesini oluştururlar.
Kısaca, itfaiye teşkilleri merkezi komuta sisteminin yani merkezi planın bir parçasıdır,
işlevleri iller ve bölgeler düzeyinde iki ölçekte yer almakta ve illerdeki eşgüdüm
merkezleri tarafından yönetilmektedir.
Sonuç
Avrupa Birliği ülkelerinin acil durum yönetimi ve sivil koruma olgusu geniş bir yönetim
yelpazesi ortaya koymaktadır. Bu tipolojik açılımda tüm organizasyonlarda acil durumun
farklı oluşumlarına karşı oluşturulan farklı düzeyde koruma ekipleri de yer alabilecek
düzeydedir. Diğer bir deyişle ortaya koyulan organizasyonlarda esnek bir genişleme
kavramı vardır. Bu gelişebilecek modeller içerisinde itfaiye teşkilleri daha çok yerel
yönetimlerle işbirliği içerisindedir. Bu organizasyonlar aynı zamanda da acil durum yanıt
sisteminin önemli bir nüvesini oluştururlar. AB ülkelerindeki sivil koruma modellerinin
çalışma ilkesini ülkenin yüzölçümü ve coğrafyası önemli ölçüde belirler. Bu anlamda
nüfusu göreli olarak az ülkelerde, merkezi hükümetin emir ve komuta sistemi ve
hiyerarşik yapısı son derece belirgindir. Buna karşın, farklı coğrafya ve budunsal
özellikler ortaya koyan ülkelerde itfaiye teşkilleri diğer bir deyişle genel sivil koruma
sistemi yerel nitelikler gösterir.
Kaynaklar
European Commission (1999) Vade-mecum of Civil Protection in the European Union,
Brüksel, Belçika.
46
EK-2
İSVİÇRE İTFAİYE HİZMETLERİ VE GELECEKTEKİ GELİŞİMİ
İdari Yapı ve İtfaiyenin Yeri
İsviçre 26 Kantondan oluşan bir konfederasyondur. Her Kontonda değişik sayılarda
Belediye Meclisi ve bunun bağlı olduğu Belediye Başkanlığı mevcuttur. İtfaiye teşkilatı
belediyeye bağlı olarak faaliyet göstermektedir (Şekil 1).
KONFEDERASYON
KANTON
BELEDİYE MECLİSİ
BELEDİYE
YANGIN
KOMİSYONU
İTFAİYE
Şekil 1.İtfaiyenin İdari Yapı İçinde Yeri
İsviçre Federal Yönetiminde Federal Başkan (Chancellerie) dışında 7 bakanlık mevcut
bulunmaktadır. Bunlar:
Dışişleri,
İçişleri,
Adalet ve Polis,
Savunma- Toplumun Korunması ve Spor,
Finans,
Ekonomi,
Çevre, Ulaştırma, Enerji ve Haberleşme bakanlıklarıdır.
Federal yönetim içinde itfaiye, Savunma- Toplumun Korunması ve Spor bakanlığı
altında yer almaktadır. Ayrıca bu konuda Conception de la Confederation
Gouvernmentale pour la Coordination du Service du Feu (CCGCSF) adı altında
toplanan bir yapı mevcut. Bu komisyon itfaiye hizmetlerinin etkinleştirilmesi, görev
47
alanlarının tanımı, ülkedeki gelişmeler ışığında itfaiyenin yapısı, organizasyonu, insan
kaynağı, eğitim ve teknolojik standartlar hakkında prensip ve kuralları oluşturmaktadır.
Diğer yandan bu kurum afet durumlarında kaynakların kullanımı açısından Savunma
Bakanlığı ve Savunma-Toplumun Korunması ve Spor Bakanlığı ile koordinasyonu
sağlar.
İsviçre idari yapısı içinde Konfederasyon esas olarak denetleme görevi yapmaktadır.
Tüm Kantonlar Federal kuralları uygulamakla yükümlüdürler. Belediyeler sivil savunma
ve itfaiye hizmetlerinin en temel sorumluları durumundadırlar. İsviçre’de “subsidiarity”
sistemi işlemektedir. Yani olayı mümkün olan en küçük birim çözer. Bu nedenle itfaiye
belediyelere bağlıdır. Kural olarak her belediyenin kendi itfaiyesi vardır. Her belediye
itfaiyelerinin organizasyonu kendi yapar ve satın alınacak ekipmana kendisi karar verir.
Konton ise bu faaliyetleri denetler.
Afete Hazırlık ve İtfaiyenin Rolü
COMCAT (Commission de L’etat Major de la Defense pour la Cordination de la
Preparation de l’aide en Cas de Catastrophe) isimli bir afete hazırlık çalışmalarının
koordine eden bir komisyonları mevcuttur. Bu komisyon bir icra organı olmayıp planlama
ve hazırlık organıdır. Bu komisyonda ;
Savunma Genel Müdürlüğü (Başkanlık ve daimi sekreterya)
Federal Başkan ve Bakanlıklar
Federal Teknik Üniversite
Sivil Savunma
Ordu
İsviçre Belediyeler Birliği
Kızıl Haç
İtfaiyeciler Birliği
İsviçre Sigortacılar Birliği yer almaktadır.
İsviçre’deki sisteme göre acil durum yönetimi esas olarak kanton ve belediyelerin
sorumluluğunda bulunmaktadır. Konfederasyon afet yönetimine yedek ve ek yardım
gücü olarak katılıyor. Belediyelerin olanakları, alarm servisi, kurtarma, itfaiye, sihhi
hizmetler, altyapı hizmetleri ve polis iken, kantonların olanakları, kimyasal destek
merkezleri, laboratuarlar, polis, sivil savunma ve afet yönetim merkezi olarak
belirtilmektedir.
Şekil 2’den de izlenebileceği gibi İtfaiye afet kriz masasında yer almaktadır. Gerek
Belediye, gerek kantonal ve diğer bölgesel afetlerin yönetiminde temsil edilmektedir.
Diğer yandan acil durumlara müdahaleyi hemen yapan üç ekip içinde yer almakta takip
eden diğer iki aşamada en temel rolü oynamaktadır.
48
Afet Yönetim Yapısı
CIVIL PROTECTION
Belediye icra
Afet Yönetim Merkezi
Yerel Yönetim
Operasyon şefi
Operasyon güçleri
Merkez Şef
Basın ve Halkla
ilişkiler
Servisler :
• Polis
• İtfaiye
• Belediye
l
• Sağlık
• Sivil Savunma
• Diğer
l
Bilgi Servisi Şefi
Haberleşme servisi
Şefi
Not: Operasyon güçleri afetin türüne bağlı olarak değişiklik
CIVIL PROTECTION
Sivil Savunma - Belediye, Konton ya da Bölgesel
Afet Yönetimindeki Rolü (1)
Yerel Otorite
Yerel Otorite Yöneticileri
İtfaiye
Belediye altyapı
Sivil Savunma
Polis
Yardım Kurumları
49
Diğer
CIVIL PROTECTION
Sivil Savunma - Belediye, Konton ya da Bölgesel
Afet Yönetimindeki Rolü (2)
Kantonal ya da Bölgesel
Otorite
Kantonal ya da Bölgesel
Otorite Yöneticileri
Polis
Belediyelere ait
Sivil Savunma
Bölgenin güçlü
itfaiyeleri
Diğer
Hastaneler ve Sağlık ilk
yardım organizasyonları
CIVIL PROTECTION
Afet ve Acil Durum Müdahalenin Aşamaları
Olay
Hemen:
• Polis
• Ambulans / İlk Yardım
• İtfaiye
1. Hareket
• İtfaiye (Destek birimleri)
• Sivil Savunma (İlk birlikler)
2. Hareket
• İtfaiye, Sivil Savunma (diğer birlikler)
• Bölgesel Destek
- Hastaneler, Yardım Kurumları
- Komşu belediyelerin itfaiye ve sivil
savunma birlikleri
3. Hareket
Ordu
Şekil 2. Afet Yönetim Merkezinde İtfaiyenin Rolü
50
Halkın Korunmasına Yönelik Yönlendirici Plan
İsviçre’de 1 Ocak 2003 tarihinde, 1999 yılından beri çeşitli kesimler tarafından üzerinde
çalışılan “Halkın Korunmasına Yönelik Plan” yürürlüğe girecektir. Bu plana göre, 31
Aralık 2002’ye kadar sivil savunma bir federal örgütlenme olarak kalacaktır. Bu federal
örgütlenmenin temelinde savaşa karşı sivil savunma vardır. Ocak 2003 yılından itibaren
yeni sivil savunma Federal Hükümet’in denetiminde kantonların bir örgütlenmesi haline
gelecektir. Bu yeni örgütlenmenin temelinde ise esas olarak afet ve acil durumlara karşı
halkı koruma vardır.
Halkın korunması (protection of the population) afet durumunda, acil durumlarda ve
savaş durumlarında yönetim, korunma, kurtarma ve yardım faaliyetlerinin bütünleşik
olarak çalışmasını öngören bir sistemdir. Polis, itfaiye, halk sağlığı, teknik hizmetler ve
sivil savunma gibi 5 paralel çalışan organizasyonu koordine etmeyi ve aralarında
işbirliği yapmalarını sağlamayı amaçlamaktadır.
Halkın korunması tek bir yürütme erkine bağlı ve kantonal, bölgesel ve yerel düzeyde
tanımlanan sivil bir yapı olarak tanımlanmaktadır. İşbirliğine dayalı güvenlik yaklaşımına
bağlı olarak, halkın korunması ile ilgili tüm birimlerin aynı çatı altında birleştirerek
paralel çalışmak yerine işbirliği içinde çalışmalarını sağlamak amaçlanmaktadır.
Bunun yanısıra, bu işbirliğinin kantonal ve yerel birimlere yüklediği görev ve
sorumlulukların tümünün tek bir kanun ile belirlenmesi amaçlanmaktadır.
Böylece gelecekte sivil savunma diğer organlara paralele olarak tek başına
müdahalelerde bulunmayacak, ancak sivil bir organa bağlı olarak yeniden tanımlanmış
ve gruplandırılmış işbirliğine dayalı olarak müdahale edecektir. Yeni kanunda sivil
savunma halkın korunması sisteminin integre bir ögesi olacaktır.
Proje çerçevesinde yetki ve sorumlulukların ve maliyetlerin konfederasyon ve kantonlar
arasındaki bölüşümü de belirlenmektedir. Ayrıca ordu yine bir ek yardım örgütü olarak
varlığını sürdürmektedir. Proje mecburi hizmet ve eğitim sistemini yeniden ele
almaktadır.
•
Görev ve Yükümlülüklerin Federal ve Kanton Düzeyinde Bölüştürülmesi
Kanunlara göre, konfederasyon halkın korunması ile ilgili genel prensipleri oluşturur ve
uygular. Sistemin koordineli olarak işlemesini sağlar. Radyoaktivitenin yükselmesi,
hidrolik santrallerle ilgili kazalar, insanlarda ve hayvanlarda salgın hastalık durumlarında
ve savaş durumlarında konfederasyon yönetimin başındadır.
Konfederasyon, kantonlar ile anlaşmalı olarak olayın bir çok kantonu ya da sınırları
kapsaması durumunda yönetimi ele alabilir. Stratejik bilgilendirme, tehlikenin
öngörülmesi ve hızlı alarm gibi konular da konfederasyonun görevleri arasındadır.
51
Sivil savunma konusunda, konfederasyon
mecburi hizmet yapanların hak ve
yükümlülüklerinin belirlenmesi, eğitim, materyel, alarmların ve teknik aletlerin
yerleştirilmesi ve finansman gibi yükümlülükler altındadır. Kantonlar arası işbirliğini de
yürütürler.
Kantonlardan beklenen afet durumunda ve acil bir durumda gerekli önlemleri almalarıdır.
Kontonlar organizasyon, eğitim, hazırlık, teknik hizmetler dışında 5 ortak çalışan
organizasyonların yüklendikleri görevlerin belirlenmesi konusunda yetkilidir. Korunma
için gerekli hazırlık ve idarenin yerine getirilmesinden yükümlüdürler. Kantonlar,
konfederasyonun sivil savunma konusundaki kurallarını uygulamak zorundadırlar.
•
Neden Bir Reform ?
Hazırlanmış olan “Yönlendirici Plana” göre reform gerektiren koşullar şunlardır:
Uluslararası gelişmeler nedeniyle, öncelikli korunmanın afet durumu ya da acil
durumlara yönelik olarak değişmesi, savaş durumunda korunma ise ikinci plana düşmesi
söz konusu olmaktadır. İsviçre’nin güvenlik konusundaki durumu soğuk savaşın sona
ermesinden sonra değişmiştir. Savaş olasılığı bugün bütün Avrupa ülkelerinin önemli bir
kısmı için kalmamıştır.
En önemli tehlikeler afet ve diğer acil durumlardan kaynaklanmaktadır. Bu olayların
ortaya çıkma olasılıkları çok yüksek ve önuyarı süreleri çok düşüktür. Bu nedenle savaş
durumu için öngörülmüş bazı geleneksel müdahale araçları tasviye edilecektir. Buna
karşılık, ortak çalışan organizasyonların bölgesel boyutta isbirlikleri güçlendirilecek ve
sinerji yaratma koşulları artırılacaktır.
Diğer yandan, özellikle koordinasyon, ekipman ve eğitim İsviçre hariç, bir çok Avrupa
ülkesinde merkezi ve profesyoneldir. Bu yeni proje ile İsviçre Kantonların bu konudaki
sorumluluklarını artırmayı da amaçlamaktadır.
Ortak Çalışan Beş Organizasyon
Ortak calışan organizasyonlar kendi alanlarında yetkin olmaktan ve görevlerini yerine
getirirken sürekli karşılıklı yardımdan sorumludurlar.
• Polis düzen ve güvenliği korumakla görevlidir. İlk müdahale örgütüdür. Polisin
çalışma kuralları ve finasmanı kanton düzeyinde yapılmaktadır. Sahip olduğu kaynaklar
kanton ve belediye polisleridir.
• İtfaiye tüm afet durumlarında (yangın dahil) kurtarma ve mücadelede uzman birimdir.
Bir kaç dakika içinde müdahale kabiliyetleri vardır. Müdahaleleri birkaç saatten birkaç
güne kadar sürebilir. İtfaiye hizmeti yapma yükümlülüğü kanton düzeyinde kurallara
bağlanmıştır.
52
• Halk sağlığı hizmetleri tüm topluma ve müdahale ekiplerine en iyi sağlık hizmetlerini
sunmak yükümlülüğündedir. Bunlara önleme-korunma ve psikolojik destek te dahildir.
Acil sağlık hizmetleri ilk müdahale birimlerindendir. Hizmetlerin finasmanı ve bağlı
oldukları kurallar kantonlar düzeyinde belirlenmektedir.
• Teknik hizmetler normal koşullara geri dönme ile ilgilidir. Su, faz, elektrik, verilmesi,
iletişim ağının çalışır hale gelmesi, molozların kaldırılması, yolların açılması konusunda
görevlidir. Gerekli ekipman, personel ve diğer malzemelerin edinilmesi ve maliyetinin
belirlenmesi konusunda yükümlüdür.
• Sivil savunma, afet durumunda acil durumlarda halkın ve kültürel varlıkların
korunması ve barınmaya ve yardıma muhtaç kalan insanların belirlenmesi ile görevlidir.
Uzun süreli müdahalelerde ortak çalışan organizasyonlara destek birimi görevini
sürdürür. Sivil savunma normal duruma dönme ve lojistik çalışmalara da yardım eder.
İnsan kaynağı ulusal düzeyde mecburi hizmete dayalıdır. Kantonlar federal yasalar
çerçevesinde sivil savunma ile diğer ortak organizasyonların birlikte çalışma ilkelerini
belirler.
Büyük ve müdahale süresi uzun acil durumlarda yukarıda sayılan 5 birimin
temsilcilerinin bulunduğu bir yönetim organı koordinasyonu ve olay komuta sistemini
sürdürür (Şekil 3) .
Projenin Takvimi
Proje 1999 yılı başında başlamıştır ve 2003 yılında bitmiş olacaktır. Ordunun reformu
ve İsviçre’nin güvenliği ile ilgili çalışmalarla paralel olarak yürütülmektedir. Projenin
kantonlarda ikinci kez görüşülmesinden sonra parlamentoda 2001 baharında
görüşülerek kanunlaştırılmıştır.
Zorunlu Hizmet ve Eğitim
İsviçre’de zorunlu hizmet uygulaması yapılmaktadır. Sivil savunmada görev yapacak
olanlar orduda görev yapacak olanlar gibi konfederasyon düzeyinde göreve alınarak
mecburi hizmet yaparlar. İtfaiye ise Konton düzeyinde bir zorunlu hizmettir.
Polis eğitimi, kanton ve belediyelerde bulunan “Polis Eğitim Merkezlerinde” ya da İsviçre
Polis Enstitüsü’nde yapılır. İtfaiye eğitimi kanton düzeyinde organize edilir. Eğitimin
koordinasyonu yukarıda söz edilen CGCSF isimli kurum tarafından sağlanır.
53
ACİL DURUM YÖNETİMİ
Ortak yönetim organı
Düzen ve
Güvenlik
POLİS
Afet ile
Mücadele/A
rama
Kurtarma
İTFAİYE
Sağlık/İlk
Yardım
Teknik altyapı
Koruma/
Yardım/
Destek
SAĞLIK
HİZMETLERİ
TEKNİK
HİZMETLER
SİVİL
SAVUNMA
Şekil 3. Acil Yönetim Komuta Sistemi
Gönüllü İtfaiyecilik
İsviçre’de yarı askeri bir sistem ile itfaiye ve sivil savunma hizmetleri sürdürülmektedir.
Bu sisteme göre insanlar normal işlerini sürdürürken akşamları ya da hafta sonları
itfaiyeci olarak eğitilmektedirler. Bir alarm durumunda bu insanlar işlerinde iken alarm
almakta ve hemen olay yerine gitmektedirler. İsviçre’de 110.000 gönüllü bay ve bayan
itfaiyeci mevcut. Ayrıca 8 büyük şehirde 1.000 kadar profesyonel itfaiyeci vardır.
Kaynaklar
CGGCSF, (1999) Sapeurs-Pompiers 2000 plus, CGGCSF, Herisau, İsviçre.
Conseil Federal ,(2001) Rapport du Conseil Federal sur le Plan Direteur de la Protection
de la Population, Assemble Federale.
www.vbs.admin.ch, Mayıs (2001).
54
EK-3
ALMANYA’DA İTFAİYENİN YAPISI, GÖREVLERİ ve EĞİTİMİ
Giriş
Almanya Avrupa Topluluğu içindeki tek büyük federal devlettir. Federal düzeyde karar
alma yetkisindeki organlar Federal Meclis (Bundestag), şansölye olarak adlandırılan
Başbakan ile bakanlardan oluşan Fedaral Hükümettir. Büyük ölçüde yetkileri açısından
temsili bir şekil olan Cumhurbaşkanı ise devletin başı olarak görev yapmaktadır.Her bir
eyalet okulları, çevre, güvenlik ve diğer yerel sorunlar için kendi yasalarını oluştururlar.
16 eyaletten oluşan Almanya’da her bir eyaletin kendi meclisi ve halkoyuyla seçilmiş bir
başbakanı vardır.
Eyalet yapılanmasının altında ilçeler (county) alt birimleri oluşturmaktadır. 16 eyalette
toplam 323 ilçe ve ilçelerde 14.277 tane belediye yer almaktadır. İlçeler daha küçük
belediyelerin koordinasyonundan sorumludurlar ve genellikle kontrol merkezleri ilçeler
de bulunur.
Acil Durum Kurumları
Yapıların inşaası için minimum yangın standartlarının ve yangın güvenliğinin
oluşturulması için her eyalette bir kurum vardır. Yangın güvenliği düzenlemelerinin
oluşturulması ve yayınlanmasından eyalet meclisleri, sigorta firmaları ve standart
hazırlama kuruluşları sorumludur. Yangın güvenliği yasa ve yönetmeliklerinin
uygulanmasından eyalet meclisi ve bina inşaatı ile ilgili yetkili memurlar sorumludur. Her
eyalet kendi itfaiye ve kurtarma servisini oluşturmakla yükümlüdür. Her eyaletin İçişleri
Bakanı aynı zamanda itfaiye ve kurtarma servisinin en yetkili kişisidir. Federal
Hükümetin itfaiye ve kurtarma hizmetlerinin yürütülmesi konusunda standartların
sağlanması ve kamu güvenliğinin sağlanması için yasaların hazırlanması dışında
doğrudan bir etkisi yoktur. Ancak yasa ve yönetmeliklerin hazırlanması sırasında
hükümet dışı sivil kuruluşlar ile gerekli görüşme ve danışmalarda bulunarak ilgili görevler
yerine getirilmektedir.
Eyalet meclisleri yangın, kurtarma ve ambulans servisleri ile afet yönetimi konusundaki
yasaları ve yönetmelikleri hazırlamaktan sorumludurlar. Eyaletler ayrıca özel ekipmanlar
için gerekli finansın itfaiye ve diğer ilgili servislere aktarılmasını ve özel eğitim tesislerinin
sağlanmasını da gerçekleştirirler.
Alman anayasasının federasyon ve eyaeletlerle ilgili bölümündeki 35. maddesinde bir
afet veya acil durumun birden fazla eyaleti etkilemesi veya bir eyaletin olanakları ile
eyalet içindeki durumun aşılamayacağının anlaşılması durumunda federal veya diğer
eyaletlerin kurumlarından yardım istenebileceği belirtilmektedir.
55
İtfaiye ve Kurtarma Hizmetleri
Almanya’da itfaiye ve kurtarma hizmetleri kent/belediye seviyesinde yürütülmektedir.
Her kent/belediye etkin bir itfaiye ve kurtarma servisinin kurulmasından ve
yürütülmesinden sorumludur. İtfaiye ve kurtarma servisinin kapasitesi yaşayan nüfusa
ve yerleşimin içinde bulunduğu özel risk türlerine bağlı olarak değişmektedir.
Almanya’daki itfaiye ve kurtarma servisleri genel olarak 5 grupta incelenmektedir.
1. Profesyonel İtfaiyeler
100.000’den fazla nüfusun yaşadığı kentlerde kurulan bu tür itfaiyelerde kalıcı olarak
ücretli personel bulunur. Bir çok kaza türüne müdahale edebilecek yetenekteki
profesyonel itfaiyelere afet durumlarında ve kırsal alanda gönüllü itafiyeciler de
katılmaktadır. Almanya’da toplam 96 profesyonel itfaiye istasyonu vardır. Bu
istasyonlarda yaklaşık 25.000 profesyonel itfaiyeci çalışmaktadır.
2. Profesyonel Destekli Gönüllü İtfaiyeler
Bu tür itfaiye istasyonları 40000’den fazla nüfusa sahip olan kentlerde kurulmaktadır.
İstasyonlarda personel özellikle ambulans servisleri başta olmak üzere küçük kazalar
için sürekli olarak bulunmaktadır. Gönüllü olarak hizmet veren itfaiyecilere
profesyonellerden farklı olarak sürekli çalışmadıkları halde katıldıkları operasyonlar ve
giderleri için ödeme yapılır.
3. Gönüllü İtfaiyeler
İtfaiye istasyonlarında personel sürekli olarak bulunmamaktadır ve gönüllüler sadece
zorunlu giderleri için ödeme almaktadırlar.
4. Zorunlu İtfaiye
Şu an için Almanya’da uygulamaya geçmemiş olan zorunlu itfaiyeler, yeterince gönüllü
itfaiyenin bulunmadığı durumlarda yasa gereği kişilerin itfaiyeye katılmasını
öngörmektedir.
5. Özel İtfaiyeler
Özel risk taşıyan alanlar ve fabrikalar için eyalet tarafından kurulması öngörülen veya
sigorta indirimi ve daha iyi güvenlik sağlamak gibi özel nedenlerle kurulan itfaiyelerdir.
Özel itfaiyeler, profesyoneller veya gönüllüler tarafından tam zamanlı veya yarı zamanlı
olarak işletilmektedir.
İtfaiyenin Görevleri
Almanya’daki İtfaiye ve kurtarma servislerinin temel görevleri şunlardır:
56
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Yangınla mücadele
Teknik kurtarma ve yardım
Radyasyondan ve tehlikeli maddelerden korunma
Çevrenin korunması
Afet kontrolü
İnsanların kurtarılması
Hayvanların kurtarılması
Deniz, göl ve akarsularda kurtarma
İlk yardım
Bu temel görevlere ek olarak bazı itfaiye servisleri tarafından yürütülmekte olan ikincil
görevler aşağıda verilmektedir:
•
•
•
Tıbbi kurtarma
Ambulans hizmeti
Yangın önleme
Bu görevlerin organizasyonu eyalet yasa ve yönetmelikleri ile belirlenmektedir. Ekipman
ve araçların sağlanması ise bölgedeki binaların yapısına ve kentin/belediyenin
büyüklüğüne bağlı olarak değişmektedir.
Eyaletler yangın ve kurtarma hizmetleri ile ilgili yasa ve yönetmelikleri hazırlarken itfaiye
ile ilgili sivil toplum kuruluşları ve organizasyonları ile işbirliği yaparlar.
İtfaiyeci Eğitimi ve Rütbe Yükselmesi
Almanya’da her eyaletin yangın personelinin farklı özellikleri ve eğitimi olmasından
dolayı 16 eyaletin İçişleri Bakanı’ndan oluşan bir çalışma grubu bir araya gelerek izleyen
yıllarda uygulanmak üzere itfaiyecilerin eğitimi ile ilgili bir dizi öneri geliştirmişlerdir. Bu
önerilere göre itfaiyeciler 3 temel grupta incelenmektedir. Bunlar:
•
•
•
İtfaiyeci ve lider itfaiyeci
Kıdemsiz itfaiye amiri
Kıdemli itfaiye amiri
İtfaiyecilerin sahip olması gereken eğitim ve deneyim için öngörülen özellikler aşağıdaki
şekilde verilmektedir.
İtfaiyeci ve Lider İtfaiyeci
İtfaiyeye katılması için lise eğitimini tamamlamış ve itfaiye için uygun teknik okullarda
eğitim almış olması gerekmektedir. Ayrıca teorik, pratik, sportif, tıbbi ve psikolojik
testlerden geçmesi gerekmektedir.
Ayrıca, 3 aylık orta dereceli okul seviyesinde genel bilgi eğitimi bazı eyaletlerde
yapılmaktadır. İtfaiyenin yerel eğitim bölümlerinde itfaiyecinin tüm temel görevlerini
57
kapsayan 6 aylık temel acemi eğitimi ile 160 saatlik tıbbi kurtarma eğitiminin ilk
bölümünü öğrenerek eğitilirler. Bu eğitimlerin yanında itfaiye ve kurtarma istasyonlarında
11.5 aylık pratik eğitimden geçerler. Bu eğitimde bir istasyondaki kazalar, tüm günlük
eğitimler, sporlar, ekipmanların ve araçların bakımı, itafiye atölyelerinde çalışma, büyük
kamu olayları ve yangın tehlikesi olan işler de bulunur. Bu eğitim sürücü ehliyeti, pompa
makinistliği, açılır merdivenler, kurtarma yastıkları ve botları, kontrol merkezi bilgileri,
dalgıçlık gibi özel itfaiye gereksinimleri, ambulans veye hastanede 2 aylık uygulamalı
eğitimi içeren tıbbi kurtarma gibi bazı özel kursları da içermektedir. Eğitim sonunda 1
aylık son ve tekrar eğitimi ve resmi itfaiyeci sınavı yapılır.
6 veya en fazla 9 itfaiyecili bir aracın komutanı olabilen lider itfaiyeciler (veya alt
memurlar) eyalet itfaiye akademisinde, eyaletine bağlı olarak 1 aylık veya 2.5 aylık bir
eğitim alırlar.
Kıdemsiz İtfaiye Amiri
Kıdemsiz itfaiye amiri olarak itfaiyeye katılabilmek için üniversite seviyesinde bir
mühendislik veya teknik eşdeğerli bir eğitim almış olmak, teorik ve uygulamalı spor,
sağlık ve psikolojik testlerden geçmek gerekmektedir. Kıdemsiz itfaiye amirliğine
yükselmek için ise itfaiyeci olarak 5 yıl çalışmak, lider itfaiyeci kursunu almak ve bu
görevde deneyim ile değerlendirme yeteneği ve seçme sınavını geçmek gerekmektedir.
Kıdemsiz itfaiye amiri 6 aylık temel eğitim ile birlikte istasyonlarda itfaiyeci seviyesindeki
3 aylık uygulamalı eğitimi alır. Ayrıca eyalet itfaiye akademisinde 2.5 aylık lider itfaiyeci
uygulamalı eğitimini ve istasyonlarda 2 aylık lider itfaiyeci eğitimini alır. Yükseltilen
itfaiyeciler ise itfaiye akademisindeki 3 aylık genel bilgi kursunu da kapsayan 13.5 aylık
uygulamalı eğitimi alırlar.
Kıdemli İtfaiye Amiri
Kıdemli itfaiye amirlerine ilişkin eğitimin yönetim ve işletme bilgilerini ve deneyimlerini
içerecek şekilde değiştirilmesi düşünülmektedir. Kıdemli itfaiye memurunun itfaiyeye
katılması için üniversitede bir mühendislik veya teknik eşdeğeri bir eğitim ile sağlık ve
genel testler ile mülakat gerekmektedir. Kıdemli itfaiye amirliğine yükselme için kıdemsiz
itfaiye amiri olarak 12 yıl çalışma, iyi bir değerlendirme ve seçme sınavını geçmek
gerekmektedir.
Yeni bir kıdemli itfaiye amirinin temel itfaiyeci eğitimleri ile uygulama deneyimi olması
gerekmektedir. Ayrıca itfaiye ve kurtarma istasyonları ile teknik, personel, organizasyon
bölümleri ile itfaiye akademisinde itfaiye memuru kursundan oluşan 5 aylık uygulamalı
eğitim almaları gerekmektedir. Lider itfaiyeci olarak 5 ay süreli itfaiye ve kurtarma
servislerinde ve yangın önleme bölümünde uygulamalı eğitim ile taktiksel alıştırmalarda
eğitici olarak deneyim kıdemli itfaiye amirinde aranmaktadır. Ek olarak 5 aylık kıdemsiz
itfaiye amiri olarak yangın önleme ve yönetimi bölümlerinde uygulamalı eğitim ile
yönetim kursunu alması gerekir. Bu eğitimlerin 4 değişik boyuttaki itfaiyelerde
tamamlanması gerekmektedir.
58
Kıdemli itfaiye amirliğine yükselmek için 2 ayrı itfaiyenin bölümlerinde 5 aylık ve 4 aylık
uygulamalı eğitim alınması gerekmektedir. İçişleri Bakanlığı’nda 3 ay ve sınav için de 2
aylık süreler öngörülmektedir.
Bir Örnek : Hamburg İtfaiyesi
Hamburg 1 milyon 700 bin nüfusa sahip 755 km2’lik bir alan üzerine kurulmuştur. Limanı,
dünyanın en önemli ticaret merkezlernden biri olarak kabul edilmektedir. 112 acil
numarası her 78 saniyede bir aranmakta ve yılda toplam 400.000 çağrı almaktadır. 125
yıllık Hamburg itfaiyesi sağlık, yangın, teknik destek, çevre koruma ve afet kontrolü
konusunda müdahalelerde bulunmaktadır.
Önlemlerin nasıl ve ne zaman alınacağını bilmek, en güç durumlara birlikte müdahalede
bulunarak diğer –polis, çevre görevlileri- yetkililerle koordineli çalışmak en zor durumlar
içinde dahi uyulması gerekli konular olarak algılanmaktadır. Acil bir durumda sadece iyi
çalışan bir ekibin güvenli ve hızlı bir müdahalede bulunabileceği kabul edilerek ekip
anlayışı çok önemli bir kavram olarak algılanmaktadır. Yangınla mücadelede tüm
yeteneklere gereksinim duyulduğu, bunun birbirini tamamlayan işlerin bütününü
oluşturan bir profesyonel çalışma olduğu kabul edilerek itfaiyeci olmanın ekiple çalışma
arzusu ve hergün birçok insanla karşılaşma konusunda istekli bir kişilik gerektirdiği
belirtilmektedir. Dostluk, arkadaşlık duygularının her ekip elemanı için gerekli bir özellik
olduğu vurgulanmaktadır.
Hamburg itfaiyesi yılda 6700 kez aranmaktadır ve bunların 50 tanesi büyük yangınlar
olmaktadır. 1996 yılında 260 kişinin hayatı kurtarılmıştır. Şehire mantıklı bir dağılımla
yerleştirilmiş herbirinde bir itfaiye istasyonu bulunan 17 itfaiye ve kurtarma istasyonu
vardır. 24 saat boyunca saniyeler içinde müdahelede bulunmak üzere donanımlı ekipler
hazır olarak bu istasyonlarda beklemektedir. 88 gönüllü istendiğine maaşlı itfaiyecilere
yardımcı olmak üzere çağrılmak üzere hazır durumdadırlar. Her bir itfaiye istasyonu iki
pompa (tulumba) ve bir tane merdivenli kamyon içermektedir. Her bir kamyon
taşınabilen bir jeneratör ve 4 tonluk bir vinç ile donatılmıştır. Hamburg makine
mühendisliği alanlarının yanında kimya endüstrisi ve tersaneleri ile mükemmel bir
itfaiyeye gereksinim duyan bir kenttir. Şehir bir liman olmasının yanında iki havaalanına
ve gemi havuzlarında da sahiptir. Potansiyel tehlikelere müdahale edebilmek için köpük
ve toz kullanabilen özel pompalara sahiptirler. İtfaiye botları limanda gemilerin, depoların
ve ambarların güvenliği için konuşlandırılmıştır.
Yangın önleme Hamburg İtfaiyesinin bir başka görevidir. Yangın önleme, yangınları
mürekkep ve kağıt kullanarak “söndürmektedir”. Önleyici yapısal ve operasyonel
önlemler yangınları önlemeye ya da hasarı en aza indirmeye yardımcı olabilir. Örneğin,
endüstriyel yapılar, depolar, ambarlar ve otellerin projeleri üzerinde inşaasından önce
yangın incelemesi yapılarak öneriler sağlanmaktadır. Halkın, hayvanların ve özel mülkün
korunması ve güvenliği Yangın Önleme Bölümü’nün temel görevidir.
Kurtarma ekibinin bir acil durum yerine varış için maksimum süresi 300 saniye yani 5
dakikadır. Acil sağlık hizmeti Hamburg itfaiyesinin temel görevidir. Her profesyonel
itfaiyeci aynı zamanda acil sağlık teknisyeni olarak eğitilmiştir ve çoğu aynı zamanda
59
sağlık teknisyenidir. Birçok temel acil sağlık görevlerini yerine getirebildikleri gibi
ambulanslarda sağlıklı birçok doğum da meydana gelmektedir. Acil sağlık hizmetlerinin
yanında hastalar veya afetzedeler ile yakınları için psikolojik müdahale ve bakım da çok
önemlidir ve kurtarma ekipleri aynı zamanda insanları rahatlatma ve sakinleştirme
yeteneklerine de sahiptirler. Kurtarma ekibi gerektiğinde karada, denizde ve havada
insanlara yardım edebilmektedirler.
Ambulans en küçük fakat önemli bir birimdir. 46 adeti sağlık teknisyeni ve acil sağlık
teknisyeni olan 63 adet kurtarma ekibi görevdedir. Ambulans kurtarma hizmeti deneyimli
acil doktoru ve sağlıkçılardan oluşan 7 adet acil durum birimi ile desteklenmektedir. Bu
araçlar ciddi hastalık veya yaralı hastalar için kullanılmaktadırlar. Büyük boyutlu
operasyonlar için 12 sedyeli otobüs boyutunda bir ambulans da vardır. 1993’den beri
prematüre bebekler için özel bir yeni doğan ünitesi de hizmet vermektedir.
Genellikle gökyüzünden müdahale için Alman Ordusu ve Alman Otomobil Klübü
tarafından çalıştırılan iki kurtarma helikopteri itfaiyenin kurtarma programına
katılmaktadırlar. İtfaiye botları özellikle de ambulans botu su üzerindeki kazalarda görev
yapmak üzere hazır durumdadır.
Teknik yardım gerektiren birçok acil durum arasında zorla giriş, devrilmiş kamyonlar, arı
sürüleri, çürüyen iskeleleri sağlamlaştırma, su basmış bodrum katlarından suyun
boşaltılması, tren veya otolarda sıkışmış insanların hasta yaklaşımı ile çıkarılması yer
almaktadır. Standart Hamburg itfaiye araçları elektrik üretici setin yanında aydınlatma
seti, lastik bot ve ilk yardım malzemeleri gibi özel kurtarma cihazları taşımaktadır. Büyük
kazalarda kullanmak üzere bir kurtarma kamyonu ve 45 tona kadar kaldırma
kapasitesine sahip vinç birimi de vardır.
Hamburg itfaiyesinde çevre koruma da önemsenmektedir. Yanıcı ve su kirletici
maddelerin insanlara ve çevreye verebilecekleri zararları önlemek için ilk müdahale
sorumluluğu da her zaman itfaiyenindir. Kazalardan sonra hasarın giderilmesinden
başka toprağın ve suyun kirlenmesinin incelenmesi ve sınırlandırılması gerekir. Aktif
çevre koruma programından bazı örnekler şu şekilde sayılabilir: hemen hemen hergün
endüstri ve liman kenti Hamburg’da olan olaylar; yırtılmış sızdıran kasalar ve boru
hatları; her türlü asit, alkali ve kimyasal ürünlerin toplanması, çekilmesi ve kapatılması;
bilinmeyen maddelerin izlenmesi, önlenmesi ve tanımlanması; su kirletici sıvıların
kanalizasyon sisteminden yere ve suya bulaşmasını önlemek. Bu eylemleri yürütebilmek
için Hamburg itfaiyesi çağdaş ve son derece özel cihaz ve ekipmanları deposunda
tutmaktadır. Bu ekipman ve birkaç özel araç teknik yardım ve çevre koruma
istasyonunda durmaktadır. Çağdaş araç sistemi, taşıma araçları ve açılabilen kapları
vardır ve Avrupa’da eşsizdir. Buradaki personel özel olarak eğitilmiş ve deneyimlidir.
Hamburg itfaiyesi her türlü çevresel tehlikeye hızla ve etkili bir şekilde hatta Hamurg
sınırları dışında da müdahale etmektedir.
1996’da Bomba ve Cephane Yönetim Birimi Hamburg itfaiyesinin bir parçası olmuştur.
İkinci Dünya Savaşı’nın patlayıcı kalıntıları 50 yıl eski olmalarına rağman hala son
derece tehlikelidir. Patlayıcıların neden olunabileceği her türlü potansiyel tehlike Bomba
ve Cephane Yönetim Biriminin sorumluluğundadır. Bu sorumluluk, savaşta kullanılan
60
patlamamış bombaların, el bombalarının, silahların saptanması, korunması, patlatılması
ve geçici olarak saklanmasını içermektedir.
Kaynaklar
Die Dundesregierung, www.eng.bundesregierung.de/, Eylül (2001).
Feyrer, J. (2002) Fire service in Germany, a flashlight on the current situation,
Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the
Light of International Experiences içinde, İTÜ, İstanbul.
Feyrer, J. ile Kişisel Görüşme (2001).
Fire and Rescue Service in Germany, www.f-e-u/feucare/index.html, Eylül (2001).
61
EK-4
HOLLANDA’DA İTFAİYENİN YASAL DURUMU, GÖREVLERİ ve EĞİTİMİ
Giriş
Hollanda üniter devlet yapısında parlementer demokrasiye sahip monarşik
merkezileşmemiş bir devlettir. Dokunulmaz bir kralın varlığına rağmen hükümet ve diğer
yönetim işleri, Başbakan’ın başkanlığındaki hükümet ile parlamento tarafından
yürütülmektedir. Hollanda hükümeti 13 Bakanlıktan oluşmaktadır:
•
Genel İşler Bakanlığı (Ministry of General Affairs)
•
Dişleri ve Ortaklaşa Gelişim Bakanlığı (Ministry of Foreign Affairs and Development
Co-operation)
•
İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığı (Ministry of the Interior and Kingdom Relations)
•
Adalet Bakanlığı (Ministry of Justice)
•
Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı (Ministry of Education, Culture and Science)
•
Maliye Bakanlığı (Ministry of Finance)
•
Sağlık, Sosyal ve Spor Bakanlığı (Ministry of Health, Welfare and Sport)
•
Savunma Bakanlığı (Ministry of Defence)
•
Ekonomik İşler Bakanlığı (Ministry of Economic Affairs)
•
Konut, İmar ve Çevre Bakanlığı (Ministry of Housing, Spatial Planning and the
Environment)
•
Sosyal İşler ve Çalışma Bakanlığı / Ministry of Social Affairs and Employment)
•
Ulaştırma, Kamu Hizmetleri ve Su Yönetimi Bakanlığı (Ministry of Transport, Public
Works and Water Management)
•
Tarım, Doğa Yönetimi ve Balıkçılık Bakanlığı (Ministry of Agriculture, Nature
Management and Fisheries)
62
Bu bakanlıklardan aşağıda temel görevleri verilmekte olan İçişleri ve Krallık İlişkileri
Bakanlığı kamu düzeni ve güvenliğini sağlamakla görevli olduğu için itfaiye hizmetleri ile
ilgili bakanlık durumundadır.
İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığı (Ministry of the Interior and Kingdom
Relations)
Bakanlığın üç bakan yardımcısı ve yaklaşık 3000 memuru ilgili politikaları oluşturmak,
yasaları ve yönetmelikleri hazırlamak ve ayrıca koordinasyon, yönetim ve politika
iyileştirmekle sorumludur. Bakanlığın görevi:
•
Anayasayı korumak
•
Yasanın demokratik kurallarını sağlamak
•
Etkin ve etkili bir kamu yönetimi sağlamak
•
Şehir politikalarını koordine etmek ve etnik azınlıkların bütünleşmesini sağlamak
•
Kamu düzenini ve güvenliğini sağlamak ve ülkenin polis güçlerinin merkezi
yönetimini sağlamak
•
Kamu hizmetinin kalitesini yükseltmek ve bütün kamu memurları için personel ve
yönetimini koordine etmek
•
Aruba ve Hollanda Antilleri ile işbirliğini koordine etmektir.
Tanımlanan görevler bağlamında Bakanlıktaki genel yapılanma şu şekildedir:
•
Anayasal İşler ve Krallık İlişkileri Genel Müdürlüğü
•
Kamu Yönetimi Genel Müdürlüğü
•
Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
•
Yönetim ve Peronel Politikaları Genel Müdürlüğü
•
Ulusal Güvenlik Servisi
•
Kamu Hizmetlerinin Geliştirme Ofisi
Bakanlık ayrıca Merkezi Destek Servisleri Bölümünü de içermektedir. İçişleri Bakanlığı,
merkezi hükümette afet ve kriz yönetimi ile ilgili olarak sorumlu olan kurumdur. Bu
sorumluluk, yasa ve yönetmeliklerin hazırlanması ve il, bölge ve belediye düzeylerinde
gerekli kurumsallaşmaların sağlamasını içermektedir. Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel
Müdürlüğü bakanlıktaki itfaiye ile ilişkili birimi oluşturmaktadır.
63
Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
Hollanda’da polis ile yargı organizasyonu ve itfaiye, devlet, iller ve belediyeler, kamu
düzeninin ve güvenliğinin sağlanmasında anahtar rol oynar. İçişleri ve Krallık İlişkileri
Bakanlığında bu görevler Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir.
Afet İle İlgili Organizasyonlar
Hollanda’da yangınları söndürmek, yaralılarla ilgilenmek ve kamu düzenini sağlamak
itfaiye, sağlık kuruluşları ve polisin sıradan görevlerindendir. Bu organizasyonlar aynı
zamanda afet yönetiminde de oldukça önemli bir rol oynarlar ve afet yönetiminin
merkezinde yer alırlar. Ayrıca gerekli olduğunda diğer kurumlardan da afet sırasında
yararlanılabilir, örneğin ordu gerektiğinde malzeme ve personel ile lojistik destek
sağlamak üzere göreve çağrılabilir. Hatta sınır bölgelerinde diğer ülkelerden –örneğin
Almanya ve Belçika- anlaşmalar çerçevesinde yardım talebinde de bulunulabilir. Her
türlü durumda yardımın resmi olarak istenmesi esastır ve bunun için gerekli resmi
protokoller ve işlemler vardır.
Polis ve İtfaiyenin Organizasyonu
Hollanda 25 polis bölgesine bölünmüştür. Her bölge, kuvvetin sivil başkanı (bölgedeki en
büyük belediyenin belediye başkanı), polis şefi (kuvvetin yöneticisi) ve savcıdan oluşan
bir ekip tarafından yönlendirilmektedir. Polisin organizasyonu Polis Yasasına
dayanmaktadır.
İtfaiye belediye düzeyinde organize edilmektedir. Her bir itfaiye belediye başkanı ve
itfaiye şefi tarafından yönlendirilmektedir.
Güvenlik
Önleme, sınırlandırma ve kamu güvenliğini tehdit eden tehlikelerle uğraşmak,
belediyeler, iller ve bakanlıklar kamu düzenini ve güvenliğini politikalarına dahil
ettiklerinde başarının en önemli faktörüdür. İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığı böyle bir
bütüncül yaklaşımı öngörmektedir.
Polis Hizmeti
Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, polis hizmetinin kalitesi ve politikalarının
merkezi sorumluluğunu taşır ve polisin çalışanlarının sözleşmeleri ve yönetimsel/yasal
önlemleri gibi gerekli parametreleri yaratarak yeterince çalışma yeteneğinde olduğunu
garantiye almaktan da sorumludur. Polis kuvvetinin biçimsel başkanlığı polis müdürleri
ve savcılarının elindedir.
İtfaiye ve Kriz Yönetimi
Kriz yönetimi ve afet önleme sanayileşmenin arttığı ve herşeyin daha büyük boyutlarda
yer aldığı yoğun nüfuslu bir toplumda önemli görevlerdendir. Kaza riskleri artmaktadır ve
nüfus yoğunluğunun yüksek oluşu nedeniyle insan hayatı ve taşınır ve taşınmaz mallar
üzerindeki tehditler de dolayısıyla önemli olmaktadır. Risklerin ve kontrol edilmesini
64
anlamak hükümet düzeyinde ve akıllıca yaklaşımlar gerektirir. Kamu Düzeni ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü, kriz yönetimi ve afet kontrolü için politika geliştirir ve takip
eder. Afet önlenmesinde anahtar görev yüklenmiş olan itfaiye merkezi bir rol oynar.
Afet Koordinasyonu
Ulusal Koordinasyon Merkezi, İçişleri Bakanlığı’na kriz yönetimi durumlarında yardımcı
olur. Uçak kazası, sel veya demiryolu kazaları ile devlet gezileri gibi afet ve olağanüstü
durumlarda merkez çeşitli yetkililerin eylemlerini ve aralarındaki bilgi akışını koordine
eder.
İtfaiye İle İlgili Yasalar
Kamu güvenliğinin sağlanmasında üç temel yasa yönetimsel ve operasyonel çerçeveyi
oluşturmaktadır. Bu yasalar:
•
İtfaiye Yasası, 1985
•
Afetler ve Ciddi Kazalar Yasası
•
Afet Zamanlarında Tıbbi Yardım Yasasıdır.
Her üç yasa hükümet sorumluluğunun yerel (belediye) düzeyde olması durumuna
dayandırılmaktadır.
Belediye,
•
İtfaiye hizmeti
•
İtfaiyenin organizasyonu, yönetimi ve görevleri
•
Bölgesel itafiyelerin oluşturulması ve bakımı
•
Afetlerin ve önemli kazaların yönetimi ve böyle kazalar için hazırlık
•
Afet yönetim ve afet kriz planlarının hazırlanması
•
Afet zamanlarından tıbbi yardımın sağlanmasından
sorumludur.
Afet Yönetimi
Afet ve ciddi kazalar yasası, afeti veya ciddi kazayı bir çok insanın sağlığına ve/veya
önemli finansal çıkarlara ciddi olarak zarar verecek veya tehdit edecek durumda ve farklı
disiplinlerden organizasyonların ve servislerin koordineli kullanımını gerektiren kamu
güvenliğini ciddi olarak etkileyen olay olarak tanımlanır. Bu tanım ayrıca itfaiye, polis ve
65
tıbbi kurtarma ekipleri gibi çeşitli acil durum hizmetinin kullanımını gerektiren büyük
kazaları da içerir.
Afet yönetiminde temel yaklaşım; normal koşullarda yardım sağlayan servis ve
organizasyonların bu görevlerini büyük kaza ve afetler oluştuğunda da yapmakla
yükümlü oldukları şeklindedir. İtfaiye afet yönetiminde organizasyonel yapının
çekirdeğini oluşturur. İtfaiye afet yönetimi için hazırlık ile ilgili koordinasyon görevine ve
bunları uygulamaya koyma sorumluluğu ve görevine sahiptir.
Yeterli hazırlığı sağlamak için, Afet ve Ciddi Kazalar yasası üç tip plana dayanır:
•
Afet yönetim planları
•
Afet olasılıkları planı
•
İl koordinasyon planları
Afet yönetim planı bir afet veya büyük olay durumunda izlenecek genel prosedürleri ve
düzenlemeleri içerir.
Afet olasılıkları planı belediye başkanı tarafından yerleri, doğası ve sonuçlarıyla
önceden görülebilecek afetler için uyarlanır. Bu tür bir plan afetin veya kazanın yönetimi
için farklı servislerin ve organizasyonların çalışmasını koordine edilmesine öncelik
vererek somut önlemleri içerir. Bu plan potansiyel olarak tehlikeli yerlerle (örneğin,
tehlikeli maddelerin kullanıldığı bir kimyasal fabrikası veya havaalanı) ilgili olabileceği
gibi, olası diğer kaza tiplerini de (örneğin sel ve orman yangınları) öngörebilir.
İl koordinasyon planı, her olayda il düzeyindeki servislerin ve organizasyonların
kullanılması için koordinasyon ve komuta yapısını ve yardım istenmesi, sağlanması ile
ilgili bilgileri gösteren bir plan içermek zorundadır.
Belediye başkanı, her afet ve büyük olay olduğunda veya bu tür bir olayın oluşması
tehlikesinin varlığı durumunda en önde gelen komutandır. Bunun anlamı, belediye
başkanı afet yönetimi için hükümet sorumluluğuna sahiptir. Afet yönetimi ile ilgili herkes
belediye başkanının emrindedir.
Büyük kazalar ve afetler ve/veya sonuçları birden fazla belediyeyi etkileyebilir. Böyle
durumlarda, ilgili belediyelerin aktiviteleri koordine edilecektir. Yönetimsel düzeyde,
belediye başkanı afet önetimini koordine eder. Belediye başkanlarından birini
koordinatör olarak atayabilir. Bununla birlikte koordinatör belediye başkanı tüm yetkiye
sahip değildir. Her belediye başkanı kendi belediyesinde en üst düzeyde komutan olarak
kalır.
Günlük durumlarda, itfaiye şefi itfaiyeye komuta edecektir. Eğer, büyük bir kaza veya
afet varsa, operasyonel yönetim ilke olarak bölge itfaiye şefinin sorumluluğudur. İtfaiye
şefi belediye başkanı tarafından veriler sınırlar içinde sorumluluklarını yerine getirir ve
işbirliği içindeki hizmetler hakkında başkana bilgiler vermek durumundadır. Bu
operasyonel şef politik kararlarının operasyonel komutlara çevrildiğini görmekle
66
sorumludur. Dahası, çeşitli servislerin görevlerini yerine getirmesini
zorundadır. Bununla beraber servisler kendi sorumlulukları içindedir.
sağlamak
İtfaiye
Hollanda itfaiyesinin çoğunluğu gönüllü itfaiyecilerden oluşmaktadır ve profesyonel
itfaiyeciler azınlıktadır. Gönüllüler, profesyonellerle aynı eğitimi görürler, sadece farkları
hemen hemen tüm gönüllüler itfaiye dışında başka bir işe de sahiptirler.
Hollanda’da itfaiyenin üç temel görevi vardır:
•
yangınları önleme, en aza indirme ve söndürme, yangın riskini azaltma, yangınla
ilgili kazaları önleme ve azaltma ve bu işlerle ilgili herşey
•
yangın dışındaki kaza durumlarında insanların ve hayvanların güvenliğini tehdit
eden risklerle savaşmak ve en aza indirmek
•
Afet ve ciddi kazalar yasasında değinildiği gibi afetleri ve ciddi kazaları yönetmek
ve en aza indirmek
Prensip olarak her belediye, itfaiye şefi tarafından yönetilen kendi itfaiyesine sahip
olmaktadır. Belediye düzeyindeki personel ve kaynakların yeterli olmadığı durumlarda
büyük ölçekli kazalarda bölgesel yardım genellikle sağlanır.
İtfaiyenin Afet Yönetimindeki Rolü
Yardımın koordinasyonu ve itfaiyenin etkin organizasyonu açısından, belediyeler
bölgesel düzeyde işbirliği yapmak zorundadırlar. Bölge itfaiyeleri karşılıklı yardım
sağlamalarının yanında, büyük kazalar veya afetlerde yardımın organize ve koordine
edilmesinden sorumludurlar. Bölgesel itfaiyenin yönetimi katılan belediyelerin belediye
başkanlarının elindedir. Operasyonel komuta bölgesel itfaiye şefindedir. Şu anda ülkede
39 bölgesel itfaiye vardır.
İlk andaki yardım aynı bölgedeki belediye itfaiyesi tarafından sağlanandır. Bu yardım
yeterli olabilir veya olamayabilir. Böyle durumlarda, belediye başkanı Kraliyet
Memurundan il içindeki diğer bölgelerden yardım isteğinde bulunabilir. Bunun da
yetersiz olacağı kanıtlanırsa, diğer illerden de yardım istenebilir. Bu durumda, Kraliyet
Memuru İçişleri Bakanı’ndan gerekli önlemleri almasını ister. Ayrıca yukarıda belirtildiği
gibi gerekli durumlarda başka kurumlardan –örneğin ordudan, hatta sınır bölgelerinde
komşu ülkelerden- yardım isteğinde bulunulabilir.
Bir afet durumu için itfaiyenin görevi sadece afet anı ve sonrası ile sınırlı değildir. Güncel
görevlerinden olan risklerin azaltılması, önlenmesi ve ortadan kaldırılması işleri afet ile
ilgili tüm çalışmalar için de diğer kuruluşlar ile işbirliği içinde yürütülmek zorundadır ve
afet için gerekli hazırlıkların yapılması itfaiyenin temel görevlerindendir. Bunun için ön
hazırlıklar içinde büyük binaların, endüstriyel alanların, yolların ve tünellerin tasarımı için
gerekli güvenlik önlemlerinin alınması, bir afeti önleyebilecek veya etkilerini
azaltabilecek malzemelerinin kullanımının sağlanması yer alır. Afete hazırlık
67
aşamasında yerine getirilecek faaliyetlerin planlanması, önceden tatbikatlarının
yapılması ve gerekli olabilecek malzemlerin satın alınması gerekir. Sonraki aşamada
kurtarma, söndürme, kurtarma, tehlikeli maddelerin belirlenmesi ve çevrenin korunması
gelir. Afet anında ise afetten etkilenenlerin ve çalışanların bakımı ile normal hayata
dönüş ve iyileştirme çalışmaları ile ileriye dönük olarak deneyimlerden faydalanarak
gerekli gözden geçirmelerin yapılması gerekir.
Hollanda’daki
itfaiyecilerin
%80’ininden
fazlasının
gönüllülerden
oluştuğu
düşünüldüğünde kağıt üzerinde mükemmel durumda olan itfaiyenin organizasyonunun
gönüllüler üzerindeki fazla çalışma yükün nedeniyle optimal bir yapıda olmadığı görüşü
ağırlık kazanmaktadır. Ayrıca, belediyelerin afet yönetimine gerekli ağırlığı vermediği ve
yeterince tatbikatı yapılmadığı görülmektedir. İçişleri Bakanlığı ve Hollanda İtfaiyeleri
Birliği tarafından başlatılan itfaiyelerin güçlendirilmesi projesi bu durumu iyileştirmek için
bir girişimdir.
Eğitim
30 Ocak 1985 tarih 87 sayılı yasanın 14. maddesine göre itfaiye pesonelinin atama,
yükseltme, rütbelendirme ile fiziksel ve psikolojik uygunluklarının test edilmesi izlenmesi ve giysi ile ekipmanları için kurallar genel yönetim düzeninde belirlenebilir.
Aynı yasanın 15. maddesi eğitim ve antrenman kurslarının da genel yönetim düzeninde
belirlenmesini gerektirmektedir. Aynı maddeye göre İçişleri Bakanlığı sınav
düzenlemelerini ve sertifikaların verilmesini önceden belirleyecektir.
Genel yönetim düzeninde itfaiyelerin sağlaması gereken güvenlik seviyeleri, performans
seviyeleri, normları ve standartları ile ülkede kullanılacak olan pazarlanmakta olan,
üretilecek veya ülke dışından alınacak kurtarma teçhizatının da önceden tanımlanması
gerekir.
Hollanda İtfaiye ve Afet Yönetim Enstitüsü
Adı geçen yasanın 18a maddesine göre Hollanda İtfaiye ve Afet Yönetim Enstitüsünün
kurulması yasa gereğidir. Enstitünün sorumlulukları şu şekildedir:
•
Ulusal bir sınavdan geçilerek tamamlanacak olan itfaiye personeli için kursların
düzenlenmesi,
•
Ulusal bir sınavdan geçilerek tamamlanacak olan İçişleri Bakanlığı tarafından
tanımlanan kursların düzenlenmesi,
•
Tanımlanan kurslar için yeni personelin ve adayların seçimi,
•
Tanımlanan kurslar için çalışma malzemeleri, eğitim yöntemleri ve teçhizatları
geliştirme.
Yasada belirtilen bu sorumluluklarının yanında enstitüye aşağıdaki görevleri de yerine
getirme yetkisi verilmektedir:
68
•
İtfaiye ve afet yönetimi için önceki paragrafta sayılanlara ek kurslar düzenlemek ve
bu alanlarda tatbikatlar yapmak,
•
Bu kurslar ve tatbikatlar için adayların seçimi,
•
Bu kurslar için çalışma malzemeleri, eğitim yöntemleri ve teçhizatları geliştirme,
•
Sınavdan geçilerek tamamlanacak olan kurslar için sınav yönetmeliklerini
hazırlama,
•
İtfaiye ve afet yönetimi faaliyetleri için uzmanlık sağlama, geliştirme ve yönetme,
•
İtfaiye ve diğer kurumların çalışanları için kişilerin uzmanlıklarını gelişirmek için
diğer faaliyetlerin gerçekleştirilmesi
Aynı yasada Hollanda İtfaiye ve Afet Yönetim Enstitüsü’nün diğer görevleri, gelirleri,
yönetim kurulu ile yönetim kurulunun görevleri ve enstitüde görev alacak personelin
yapısı ile sahip olması gereken özellikler ve alt kuruluşları da tanımlanmaktadır.
Bir Örnek : Amsterdam İtfaiyesi
Yangın söndürmek eylemi itfaiyenin görevlerinden yalnızca birisi olarak algılanmakta ve
tehlikeli maddelerle ilgili olanlar gibi her türlü kazanın ve olayın görevleri içinde kaldığı
belirtilmektedir. İnsanların ve hayvanların asansörlerden kurtarılmasından bir kaza
sırasında sıkışanların çıkarımasına kadar görevleri içinde yer almaktadır. Su altında
kalan alanların boşaltılması veya tünelde kalan araçların çekilmesi eylemlerini de yerine
getirmektedir. Dalgıç ekibi de suya düşmüş insanların ve hayvanların çıkarılmasına
yardım eder. Ayrıca tehlikeli maddelerle ilgili kazalarla ilgilenen ayrı bir ekip de görev
yapmaktadır.
Amsterdam itfaiyesinin temel görevleri üç başlık altında toplanmaktadır:
•
Önleme: Yangınlar sırasındaki kazaların ve ikincil yangınların önlenmesi
•
Söndürme: İnsanlara ve hayvanlara zarar verebilecek yangınları söndürmek ve
yayılmasını önlemek
•
Hazırlık: Önleme ve söndürme amaçları için hazırlık ve destek çalışmaları
Amsterdam İtfaiyesinin Organizasyonu
İtfaiye Şefi
Yardımcısı ve itfaiye personel şefi ile birlikte Amsterdam İtfaiyesinin yönetim ekibini
oluşturur.
69
Acil Durum ve Koordinasyon Merkezi
Acil durum merkezi Amsterdam itfaiyesinin ve bölge itfaiyesinin temel merkezidir. Bu
merkez iletişimin ve bilgilenmenin sağlanmasında çok önemli bir rol oynar. IJ tüneli
itfaiye merkezinde bulunan acil durum merkezindeki personel işbirliği halinde bulunulan
belediyelerin alarmlarını koordine eder.
Operasyonlar Bölümü
Amsterdam itfaiyesinin temel hizmeti operasyonlar bölümüdür. Burası gerçekte
yangınlarla ve diğer olaylarla ilgilenen kişilerin bulunduğu yerdir. 600’den fazla
profesyonel erkek itfaiyeci ve bir bayan 14 itfaiye istasyonunda A ve B olarak iki gruba
bölünmüş olarak çalışmaktadırlar. 24 saatlik nöbetleri vardır.
Çağrı olmadığı zaman sporla ve ustalıklarının uygulamakla günlerini geçirirler. Ayrıca
istasyondaki araçların ve cihazların bakım çalışmalarını da yürütürler. Bir haftalık
ortalama çalışma süresi 57 saattir.
Landelijk Noord ve Driemond istasyonları 56 gönüllü itfayeci çalıştırmaktadır.
Profesyonel itfaiyecilerle aynı standartlar gönüllülere de uygulanmaktadır. Landelijk
Noord ve Driemond istasyonları ile toplam istasyon sayısı 16 olmaktadır.
Personel ve Destek Hizmetleri
Personel ve destek hizmetleri servisinde yaklaşık 97 bay ve bayan çalışmaktadır.
Eğitim ve Antrenman
Eğitim ve antrenman bölümü Amsterdam itfaiyesinin eğitiminden sorumludur. Bölüm
Spaklerweg İtfaiye Eğitim Merkezi’nde bulunmaktadır. Bölüm ayrıca yönetici personel
için sürekli kurslar düzenlediği gibi gazlarla mücadele edenler, itfaiye aracı sürücüleri ve
itfaiye dalgıçları için özel eğitimler de vermektedir. Üst kademe personel, eğiticilerin
gözetiminde yeteneklerini standartlara uygun tutmak üzere eğitim alırlar. Uzay
giysilerine benzer gaz giysilerini giyen tehlikeli maddelerle ilişkili olaylarla ilgili personel
burada hemen hemen hergün antrenman yapar. Tüm bunlara ek olarak, eğiticiler çeşitli
firmaların personeline yangın durumunda yeterli önlemi alabilmesi için kurslar
vermektedir.
Önleme ve Hazırlık
Yangın önleme Amsterdam itfaiyesinin önemli görevlerinden birisidir. Özel olarak
eğitilmiş itfaiye personeli büroların, fabrikaların, tiyatroların ve evlerin inşaatı için
mimarlara öneride bulunmaktadır. Yangın güvenliği için tüm yönergeler Amserdam
Belediyesi’nin bina yönetmeliklerinde kayıtlıdır. Önleme bölümünün personeli düzenli
olarak kamu binalarını ve şirketleri yangın güvenliği açısında kontrol ederler.
Hazırlık yangın söndürmek için hazırlanmayı içerdiği kadar özel felaketler için
hazırlanmayı da içermektedir. Bu, müdahalenin düzenlenmesini, planların yerine
70
getirilmesini ve şehirde yeterli suyun olup olmadığından emin olmayı içerir. Dahası,
hazırlık itfaiye araçlarının çeşitli binalara, yaşam ve çalışma alanlarına ulaşım durumunu
görmeyi de içermektedir.
Personel ve Organizasyon
Personel ve organizasyon ekibi tüm operasyonların nöbetini planlamakla sorumludur.
Ayrıca maaş hesapları da onların görevidir. Ayrıca yasal durumlar üzerinde de
uzmandırlar. Ve ayrıca yeni personelin alınması ve iyileştirmelerinden de sorumludurlar.
Bilgilenme / İletişim
Bu bölüm itfaiye içinde ve itfaiye ile işbirliği yapan kurumlar ve eylemlerle ilgili diğer
kurumlar arasındaki iletişimden sorumludur. Bu ilgililer Amsterdam vatandaşlarını,
konseyini ve diğer ulusal ve yabancı itfaiyeleri ve medyayı içerir.
Bölüm iki haftalık bültenlerle ilgilileri haberdar eder. Her ay personele organizasyon
hakkındaki her türlü yayının küpürleri ulaştırılır.
Bölüm ayrıca iletişim sorunları üzerine yönetime önerilerde bulunur.
Diğer görevleri ise iş ziyaretlerinin koordinasyonu, broşürlerin hazırlaması, yangın
önleme alanında bilgilendirme kampanyalarının organizasyonu, iş hediyelerinin
ayarlanması ve basınla ilişkilerdir.
Teknik Hizmetler Bölümü
Teknik hizmetler tüm cihazların ve malzemenin hazır olmasını sağlar. Bu iş solunum
cihazları gibi hava ve pompa cihazlarının bakımı ve tamirini içerir. İstasyonların ve diğer
hizmet alanlarının bakımı da teknik hizmetlerin sorumluluğundadır.
Hizmet Alanı
Amsterdam itfaiyesinin hizmet alanında kanallardan oluşan şehir merkezi, kırsal alan ve
rıhtım ve endüstriyel alanlar bulunmaktadır.
Kaynaklar
The Amsterdam Fire Brigade, www.dds.nl/~nbdc/asd/brwasd_e.htm, Ağustos (2001).
A brief outline of the system of government in the
www.minbzk.nl/international/documents/documents.htm, Eylül (2001).
Netherlands,
Disaster
Control
and
Crisis
Management
in
www.minbzk.nl/international/documents/documents.htm, Eylül (2001).
Netherlands,
Lieben, E., Kişisel Görüşme, (2001).
71
National Coordination Centre of Ministry of Interior and Kingdom Relations, (1998) “The
Netherlands' National Manual on Decision-Making in Crises”, Lahey.
The Web Page of Ministry of the
www.minbzk.nl/international, Ağustos (2001).
72
Interior
and
Kingdom
Relations,
EK-5
FRANSA’DA SİVİL GÜVENLİK MODELİ ve İTFAİYE TEŞKİLATI **
Giriş
Türk idari yapısının Fransız idari yapısı model alınarak oluşturulduğu düşünüldüğünde,
bu idari yapı içinde Fransa itfaiye modeli, Türkiye için yakından incelenmesi gereken
önemli bir model olmaktadır. Bunun yanısıra Fransa’da yaklaşık 20 yıl önce başlatılan
ve devam etmekte olan, yerinden yönetim tecrübesi de, konunun Türkiye’de zaman
zaman gündeme gelmesi ve itfaiye teşkilatının bu yönetim modeli içindeki konumunu
görme açısından önemli olan bir diğer husustur.
Fransa’da sivil korunma ve güvenlik sisteminin operasyonel yapısının çok büyük kısmı
itfaiye teşkilatı oluşturur. Görevleri de yangınla mücedele ile sınırlı bırakılmamış, sivil
güvenlik kavramıyla beraber tanımlanmıştır.
Her ülke modelinde olduğu gibi Fransa sivil korunma ve güvenlik modeli tarihsel bir
gelişimin bir sonucu olarak oluşmuş ve bu modelin içinde yer alan kurumların görev
alanları, işleyiş şekilleri günün şartlarına, yaşanılan afet tecrübelerine, risklerin sayıları
ve çeşitlerinin artmasına göre şekillenmiş ve şekillenmeye de devam etmektedir.
İtfaiyenin Görev Alanı Olarak Sivil Güvenlik Konusu- İtfaiye Ilişkisi
Bugün fransız sivil güvenlik sistemi üç temel talebe cevap vermektedir.
•
•
•
insanların olağan risklerden afetlere kadar korunması
orman yangınlarından, kirlilikle mücadeleye kadar çevrenin korunması
malların, yangınlardan ,sel baskınlarından korunması.
Fransa’da itfaiye sivil korunma faaliyetlerinin en başında yer alan operasyonel birimdir.
Her ne kadar yangınla mücadele itfaiyecinin temel işi gibi görünse de yangınlar
itfaiyecinin müdehale ettiği olaylar arasında sadece %10 luk bir orana sahiptir. Bugün
Fransa’da itfaiyecinin müdehale ettiği alanların başında, halka bakım ve yardım hizmeti
sunması gelmektedir (%64). Acil müdehale ile ilgili çok yönlü bilgi donanımının yanısıra,
kurtarmacılarının güvenliği itfaiyecinin tam anlamıyla bir risk teknisyeni olmasını
gerektirmektedir. Itfaiyecinin sportif ve antremanlı olması yetmemekte, beklenmedik
durumda iyi refleks sahibi olması şartı aranmaktadır.
Fransa’da çeşitli statülere sahip 244.400 itfaiyeci çalışmaktadır. Bunun;
7500 Paris itfaiyesi (askeri)
1500 Marsilya (denizci askeri)
*
Bu makale Sn. Nazan Cömert tarafından yazılmıştır.
73
1500 UISC sivil güvenlik eğitim ve müdahale ünitesi 1
28 000 profesyonel itfaiyeci, geri kalan ise 205,900 itfaiyeci de gönüllü itfaiyecidir. Bunun
7,500 tanesi gönüllü doktor, eczacı, veterinerdir.
Fransa itfaiyesindeki, bu karmaşık ve kısmi askeri yapı, tamamen sivil karakterde olup,
diğer batı ülkelerinde fransız istisnası olarak değerlendirilmektedir.Mevcut askeri itfaiye
teşkilatı, bugün tarihsel nedenlerden ötürü Paris merkez ve civarındaki üç belediye Haut
Seine, Seine St Deniz, Val de Marne ve Marsilya şehir itfaiyesi olup belediye
başkanlarına bağlı olarak faaliyette bulunmaktadırlar. Paris İtfaiye Birliği Napolyon’un
emriyle 1811 yılında Avusturya prensesinin öldüğü yangının ardından kurulurken,
Marsilya Birliği Nouvelles Galeries’de çıkan yangının ardından kurulmuştur.
Diğer büyük illerde, Lyon, Toulouse, Bordeaux, Nantes, Brest, Lille, Strasbourg v.s
itfaiyeciler tamamen sivil statüdedirler. Daha küçük şehirlerde profesyonel itfaiyecilerin
sayısı az olup, gönüllü ve profesyonel itfaiyeciler bir arada, kırsal kesimde ise gönüllü
itfaiyeciler çalışmaktadır.
Merkezi İdarenin Sorumluluğu, Yerel Yönetimler ve İtfaiye
Fransa’da sivil güvenlik tarihsel olarak yerel bir sorumluk olmasının yanında bugün aynı
zamanda hem devletin, hem vilayetlerin hem de belediyelerin sorumluluğundadır.
Belediye ve vilayetler tarafından maaşı sağlanan tüm itfaiye teşkilatları yapıları ister
askeri, ister sivil olsun belediye başkanının emri altında çalışırlar.Müdahale edilen olay
belediye sınırları ve imkanlarını aştığında, müdahalenin
ve koordinasyonun
sorumluluğu devleti vilayette temsil eden valiye geçer.
Itfaiye teşkilatları, insan ve mal güvenliğinin sağlanması, onların yangınlara ve kamu
güvenliğini tehdit eden her türlü tehlikeye karşı korunmasının sağlanmasında belediye
başkanın elindeki en temel güçtür. Bununla beraber her belediyenin itfaiye birliğine
sahip olması zorunlu değildir. Fransa’da 36.000 belediye teşkilatından yanlızca
25.000’inin itfaiye teşkilatı vardır.Kaza veya afet anında itfaiye teşkilatına sahip olmayan
belediyeler komşu belediyelerden yardım isterler.İtfaiye teşkilatına sahip olmayan bu
11.000 ilçe belediyesinde acil müdehale organizasyonu ya belediye içinde ya da
belediyeler arası şekillenir. Ikinci durumda birliklerin finansmanı ve yönetimi kazalar
tarafından, kazaların biraraya gelerek oluşturdukları yapılar tarafından sağlanır (SIVU,
SIVOM v.b)2.
Acil müdehale organizasyonunda bir vilayetteki tüm acil yardım ve müdehale servislerini
içeren ve idari işlerden sorumlu, SDIS
yangın ve acil yardım vilayet servisi
bulunmaktadır. Bu vilayet kamu birimi, acil müdehale organizasyon ve oluşumunda
temel bir role sahiptir. 6 şubat 1992 sayılı ilgili kanuna göre SDIS yerel yönetimlerin
yangın ve afetlere karşı ayırdıkları imkanların yönetimini sağlayan tek yetkili organdır.
1
Bu ünite İçişleri Bakanlığı’na bağlı olup kriz ve afet anlarında ulusal destek kuvveti olarak veya uluslararası afetlerde
faaliyet gösteren bir ünitedir.Buna ek olarak belediyelerin de askeri üniteden ayrı olarak sivil itfaiye teşkilatı
oluşturdukları ulusal ve uluslararası bir afet durumunda müdahalede bulunabilecek sivil destek birlikleri vardır.
2
SIVU; belediyelerinbir hizmetin (burada itfaiye) görülebilmesi için oluşturdukları belediyelerarası sendika,SIVOM ise
belediyelerin birden fazla (itfaiye hizmeti dahil) hizmetin görülebilmesi için belediyelerarası sendikadır.
74
Yangın ve acil müdehale birimlerinin genel organizasyonunu açıklayan hukuki yapı,
risklerin çesitlenmesi, sivil güvenlik taleplerinin artması yerel idareler ile merkezi idareler
aarsındaki politik, idari ve hukuki dengenin değişiklere uğraması ve yerel idarelerinin
kendi aralarında bu gelişimin henüz bitmemiş olmasıyla her geçen gün değişmektedir.
Vilayet düzeyinde operasyonel faaliyetler ise CODIS yangın ve ilk yardım merkezleri
tarafından gerçekleştirilir.Yangın ve ilk yardım merkezleri 3 kategoride sınıflandırılabilir.
•
•
•
Büyük şehirlerde bulunan ve çalışanlarını daha çok profesyonel itfaiyecilerin
oluşturduğu temel merkez teşkilatlar.
Her birinin yaklaşık 15 belediyeyi kapsadığı personelinin çoğunluğunun gönüllü
itfaiyecilerin oluşturduğu acil yardım merkezleri
Özellikle belediye alanında çalışan personelinin sadece gönüllü itfaiyecilerden
oluşan ilk müdehale merkezleri.
Ulusal Seviyede Organizasyon
İçişleri Bakanlığı sivil güvenlikten sorumlu bakanlık olarak, koruma önlemlerini hazırlar,
devletin, yerel yönetimlerin ve kamu kuruluşlarının imkanlarını tüm ülke düzeyinde
koordine eder.
Çeşitli statü ve sayıdaki personelin görev dağılımını iyi yapmak ve bir yeni bir düzen
getirmek amacıyla sivil savunma ve sivil güvenlik üniteleri 3 yıl önce bir araya getirilerek,
İçişleri Bakanlığı içinde, aynı genel müdürlük “DDSC” isimli sivil savunma ve güvenlik
genel müdürlüğü altında toplanmıştır. 24 Ağustos 2000 tarihli bir kararla DDSC’nin
organizasyonu ve görevleri belirlenmiştir. Bir devlet idari birimi olan DDSC, İçişleri
Bakanlığının bakanlıklararası organizasyonun sağlanması ve ülke seviyesinde acil
müdehale koordinasyonunun gerçekleştirmesini sağlar (Şekil 1 ).
DDSC, aşağıda belirtilen görevlerin yapılmasını teşvik ve koordine eder.
•
•
•
•
•
•
•
Sivil korunma ile ilgili hazırlıkların yapılması,
Sivil karakterdeki her türlü riski önleme ve sivil güvenlik ve savunma ile ilgili
önlemlerin planlanması,
Kriz zamanında olduğu kadar, normal zamanda da halkın can ve mal güvenliği ile
ilgili acil yardım faaliyetlerinin planlanması,
Sivil güvenlik müdehale imkanlarının planlanması,
Acil yardım ve yangınla mücadele servislerine yardımcı olmak,
Itfaiye teşkillatı ile ilgili düzenlemelerin geliştirilmesi,
Sivil güvenlik ve itfaiye subayları eğitiminin tanıtımının yapılmasıdır.
Bunun yanısıra, “Acil Yardım ve Askeri-Sivil Kooperasyon Organizasyonuna” bağlı
bakanlıklararası “Kriz Yönetim Operasyon Merkezi (COGIC)” vardır. Bu merkezin görevi,
halkın canına, malına veya çevrenin aleyhine sonuçlar doğuran önemli olaylarla ilgili
bütün bilgileri toplamaktır. Sürekli bir denetim ve hükümet düzeyinde karar almaya
75
SİVİL SAVUNMA VE SİVİL
GÜVENLİK GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ (DDSC)
DDSC
Kabinesi
Sivil Savunma
ve Güvenlik
Denetim
Uluslararası
İlişkiler
Askeri
Yardımcı
Savunma
Güvenliği/
Bilgi
Modernleşme ve
İdari Hizmetler
Daire Başkanlığı
Sivil Savunma ve
Riskten Korunma
Daire Başkanlığı
İtfaiye Daire
Başkanlığı
Acil Müdehale
ve Askeri-Sivil
Koordinasyon
Daire Başkanlığı
Sivil Savunmadan
Sorumlu Daire
Başkan
Yardımcısı
Sivil Savunmadan
Sorumlu Daire
Başkanı
Yardımcısı
Sivil Savunmadan
Sorumlu Daire
Başkan
Yardımcısı
Sivil Savunma
İşleri Sorumlusu
-Statü ve Yönetim
-Bakanıiklararaıi Sivil
-Eğitim ve Sivil Güvenlik
Dernekleri
-Yangın ve Acil Müdahale
Servisleri
-Sanayi ile Ilişkiler
Savunma ve Güvenlik
Koordinasyon
-Hava Araçları Birliği
-Mayından Arındırma
-Sivil Güvenlik Askeri
Eğitim Komutası
-Insan kaynakları
-Mali Işler
-Operasyonel ve
Lojistik Destek
Bilgi Sistemleri
-Sivil Savunma Genel
Işleri
-Nukleer Risk
Yönetimi Destek Hizmeti
-Kamu Için Yangın ve
Risk Düzenlenmeleri
-Krize Hazırlık ve Kriz
Analizi
Sivil Güvenlik
Etütleri Ulusal
Institüsü
Şekil 1. Sivil Savunma ve Sivil Güvenlik Organizasyon Şeması
76
yardımcı bir araç olarak, alınacak acil önlemlerle ilgili tüm durumlardan “İçişleri
Bakanlğını” bilgilendirir. Aynı zamanda merkezi idarenin il temsilcilerinden gelen tüm
teknik talepleri cevaplandırmak ve gerektiğinde bu organlara ek imkanları sağlamak
zorundadır. Ayrıca ülke çapında veya uluslararası bazda tüm imkanların kullanılması ve
koordinasyonu sağlar ve teşvik eder.
DDSC tarafından yönetilen ulusal devlet kaynakları belediyelere ve vilayetlere ek
destek amacıyla kullanılır. Uçaklar, operasyonel ve lojistik destek kurumları, personeli,
mayından arındırma merkezleri de acil müdehalede ihtiyaç anında kullanılmak üzere
hizmete hazırdır. Devlet ağır ekipmanlara, yerel yönetimler de ihtiyaçlarına göre daha
hafif donanıma sahiptir. Merkez ve yerel idareler arasındaki bu işbirliğinin yanısıra,
itfaiye çalışmalarına gerektiğinde, kızılhaç, katolik yardım, sivil korunma federasyonu,
sivil güvenlik, radyo amatörleri federasyonu, speologlar milli federasyonu gibi gönüllü
sivil toplum örgütleri de katkı sağlamaktadır.
• Sivil güvenlik konusu herşeyden önce bir bakanlıklararası işbirliğinin bir
sonucudur.
İçişleri Bakanlığı ülke çapında acil müdehale ile ilgili temel imkanları tanzim ederken,
diğer bakanlıklardan sivil güvenlikle ilgili kendi sorumluluklarına düşen konularda destek
istemektedir. Sivil Savunma Bakanlığı özellikle orman yangınlarıyla mücadelede
devreye girer (1300 personel, Puma tipi 3 helikopter). Çevre ve Düzenleme Bakanlığı
devletin doğal ve teknolojik risklerle ilgili politikasını denetleyip, çevre koruması için
sınıflandırılmış tesisleri kontrol eder. Sanayi ile ilgili Devlet Bakanlığı, nükleer riskler ve
hidrokarbüre bağlı riskler gibi teknoljik risklerin önlenmesi çerçevesinde doğrudan
müdehale eder. Bütçe ile ilgili Devlet Bakanlığı ev kazalarının önlenmesi ve tüketicilere
yönelik ürünlerin güvenliğini sağlar. Sağlıkla ilgili Devlet Bakanlığı acil tıbbi servis
(SAMU), reanimasyon ve acil servisleri sağlar. Bayındırlık, Konut ve Taşıma Bakanlığı
Konutlarda yangın güvenliği ile ilgili hukuki düzenlemeleri yapar. İstihdam ve Dayanışma
Bakanlığı işletmelerde kaza ve afet önlemeden doğrudan sorumludur. Tarım Bakanlığı
orman yangınlarını önleme ve orman alanlarının güvenliğinin idaresinden sorumludur
(otların yakılması, orman yangınına karşı ormanlarda muhafaza pistlerinin yapılması
v.s).
• Yerel ile merkezi yönetimler arasında ara pozisyonda organizasyon: Bölgeler
arası sivil güvenlik alanları
Bir alandaki bölge valisinin otoritesi altında, CIRSOSC (bölgelerarası sivil güvenlik
koordinasyon merkezleri) şeflerinin oluşturduğu sivil güvenlik konseyleri EMZSC,
bölgenin tüm riskleri analiz etmek, itfaiyecilerin eğitimi ile ilgili bir yönetim şemasını ve
bölgesel acil müdehale organizasyonu planını geliştirmekle yükümlüdür (ORSEC).
EMZSC’in şefinin otoritesi altında, bölgelerarası sivil güvenlik koordinasyon merkezleri
(CIRCOSC) birden fazla vilayeti ilgilendiren acil müdehale operasyonlarını koordine eder
veya ülke destek birimlerini ister. Fransa’da Bordeaux, Lyon, Metz, Rennes ve Valabre
olmak üzere 5 tane CIRSOSC bulunmaktadır.
77
Yerel organizasyon
Yerel anlamda risklerin önlenmesinde ve acil müdehalenin organizasyonunda, sorumlu
organlar; belediye başkanı, polis, vilayet valisidir.
Vali büyük bir kaza veya afet anında, diğer planlarla birlikte ORSEC planını da hazırlar
ve harekete geçirir. Ayrıca diğer öngörülebilir doğal riskleri (sel gibi) önleme planlarını
geliştirir.
Her vilayetin acil yardım organizyonun belirttiği ORSEC planı herhangi bir afete rağmen
halkın zorunlu hizmetlerinin sağlanmasını öngörür. Burada risk çeşitine göre bazen
iyice tanımlanmıştır. Büyük sanayi tesisi, baraj veya otoban v.s gibi. Büyük bir kaza veya
afet anında nasıl davranılması gerektiği “acil plan” adı altında sıralanır. Bir afet
sırasında çok sayıda afetzedenin güvenli bir şekilde taşınması, bunlara yardım ve bakım
hizmetlerinin ulaştırılması, afet yerinden bazen çok uzakta olan hastanelere gelişlerinin
organizasyonunu gerektireceğinden devreye sokulan “kırmızı plan” bu tıbbi acil yardım
zincirinin devreye girmesini sağlar.
Bir tek belediyenin müdehale imkanlarını aşan bütün afetlerde vali, itfayecilerin katıldığı
acil müdahale operasyonlarının yönetiminden yasal olarak sorumlu olan mercidir.
Gerekli olan durumlarda özel imkanları da isteyebilir. Bakanlıklar arası savunma ve sivil
korunma servisini de tanzim eder.
Belediye başkanları ise itfaiye teşkilatı ile beraber belediyelerin sınırları içinde
vatandaşların
güvenliğini
sağlamakla
yükümlüdürler.
İtfaiyeciler
belediye,
belediyelerarası veya vilayete ait birlikler olup yaklaşık 11.000 ünitedir. Her vilayette
yangın ve acil müdahale servisleri SDIS’in başında, seçilen bir kişinin başkanlık ettiği
idari bir komisyon bulunur.
SDIS vilayet valisinin ve ilgili belediye başkanlarının otoritesi altında vilayetteki itfaiye
servisleri birliklerinin SDIS operasyonel imkanlarının devreye sokulmasıyla yükümlüdür.
İtfaiyeci Eğitimi
Fransa’da itfaiyeciliğin halk tarafından benimsenmesi ve prestijli bir meslek olarak
görülmesinin en büyük nedeni, itfaiyecinin aldığı çok yönlü ve ülke genelinde standart
eğitimin onu bir risk teknisyeni yapmasıdır.
İtfaiyeci olmak için ön koşullar
•
•
Gönüllü itfaiyeci olmak için;
#"Vatandaşlık haklarına haiz olup 18 yaşından küçük olmamak,
#"Tibbi muayene sonucu sağlam raporu almak ve fiziksel bir engeli olmamak
#"5 yıllık bir yükümlülük altına girmek
#"Sportif ve zaman açısından uygun olmak.
Profesyonel itfaiyeci olmak için;
#"Askeri hizmetini yapmış olmak
78
•
#"Spor, fransızca, matematik konularıyla ilgili merkezi bir sınavdan geçip
başarılı olmak
Subay rütbesi için;
#"Yazılı bir sınavdan ve
#"Teğmenler için D.U.T hijen ve güvenlik okulundan mezun olmak,
#"Yüzbaşılar ise 4 yıllik bir yüksek okul mezunu olmak, mühendis, mimar,
kamu hukuku veya teknik bilimlerde yüksek lisans sahibi veya tıpta doktora
sahibi v.s olmak şartları aranmaktadır.
Bu ön koşullardan sonra seçilen kişiler vilayet düzeyinde teknik ve idari eğitimin verildiği
2 yıllık bir temel eğitimden geçmektedirler. Bu temel eğitim kurtarma, yangın, trafik
kazaları, tıbbi acil yardım konuları kapsayan değişik seviyeleri bulunan bir eğitimdir.
Bu eğitimlerin yanısıra orman yangınları, kimyasal riskler ve arama kurtarma gibi
konularda ayrıca özel uzmanlık eğitimi de verilmektedir.
Gönüllü itfaiyeciler de aynı eğitimden geçmekte, profesyonel itfaiyeci eğitimi arasındaki
fark, gönüllü itfaiyecinin eğitimi vilayet içindeki eğitim merkezlerinde yapılmaktadır.
Subay rütbesindeki itfaiyecinin eğitimi ise, INESC (Sivil Güvenlik Etüdleri Enstitüsü)’ne
bağlı, ENSOSP’ta (İtfaiyeci Subay Yüksekokulu) toplamı 2 yıllık bir süreye denk gelen
olan değişik seviyelerdeki bir eğitim programı ile gerçekleşmektedir.
Gönüllü İtfaiyeciler
Fransa’da itfaiyecilerin %80 si gönüllü itfaiyeci olup büyük çoğunluğu kendi meslekleri ile
itfaiyeciliği birarada götürmektedir. Profesyonel itfaiyeciler daha çok nüfusu 30 000 den
fazla şehirlerde çalışırken, gönüllü itfaiyeciler küçük şehirlerde profesyonel itfaiyecilerle
karışık itfaiye birliklerinde ve sadece gönüllü itfaiyecilerin oluşturduğu birliklerle kırsal
alanlarda çalışmaktadırlar.
%60’nın özel sektör, %20’sinin de kamu sektörü çalışanlarınIn oluşturduğu gönüllü
itfaiyecilerden, erler 55, subaylar ise 60 yaşına kadar çalışmaktadır. Bir belediye için,
gönüllü itfaiye biriminin maliyeti, binaların ve alet ve araçların dışında, gönüllü itfaiye
personelinin, saat başına aldığı ücret ve eğitim masrafları olmaktadır.
Profesyonel itfaiyeci kamu hizmeti gören bölge memuru gibi maaş alırken, gönüllü
itfaiyeciler, katıldıkları operasyon dışında rütbelerine göre, ayırdıkları zamana karşılık
olarak saat başına ücret almaktadır. Bunun yanısıra 20 yıl gönüllü itfaiyecilik yapmış
kişilere yıllık kıdem yardımı yapılmaktadır. Ancak bu yardım, bir vilayetten diğer bir
vilayete değişiklik göstermektedir. Ayrıca gönüllü itfaiyeciliği özendirmek için
vergilendirmede birtakım kolaylık ve muafiyetler de tanınmıştır.
79
Ulusal Seviyede Yeni Bir Sivil Savunma ve Güvenlik Politikası Projesi
Her ülkenin tarihsel bir süreç içinde şekillendirdiği yönetim modelleri, kağıt üzerinde
gelişimini tamamlamış ideal modeller olmaktan çok, dinamik bir yapı arzetmektedir.
Özellikle yaşanan acı afet deneyimleri, artan ve çeşitlenen riskler, sivil korunma yönetim
modellerinin yeniden ele alınarak, daha etkin çalışmasını sağlamayı zorunlu tutmaktadır.
Bu yüzden Fransa modelini sunarken, şu anda sivil korunma sisteminin yeniden
yapılandırılmasına ilişkin
Fransiz Itfayiciler Federasyonunun hazırlayıp, İçişleri
Bakanlığına sunduğu bir projeden kısaca bahsetmek faydalı olacaktır.
Bu projenin ana hatları, sivil güvenlikle ilgili çalışan çok sayıdaki organizasyonun
rolerinin netleştirilmesi, her bir organizasyonun etkin olduğu alanlarda güçlendirilmesi,
sahip olunan imkanların kaynak ve tiplerin yeniden tanımlanarak insan ve mali
kaynakların yönetiminin iyileştirilmesi olarak özetlenebilir.
Proje sivil güvenlikle ile çalışan farklı yapıdaki 26 üniteyi (polis, jandarma, kızılhaç,
SAMU v.b) biraya getirip tek bir çatı altına altında etkin çalışmasını hedeflemektedir. Bu
amaçla, gönüllü itfaiyecilerin daha uzun süre itfaiye teşkilatında kalmaları için yeni bir
insan kaynakları yönetiminin benimsenmesi, yeni bir teknik donanım yönetimin
belirlenmesi, özellikle afet anları için donanım rezervlerinin çok kısa zamanda
yaratılması, itfaiyeci personel eğitimin 3 seviyeli olarak yeniden düzenlenmesi ve
iyileştirilmesi (itfaiyeci temel eğitimi için vilayet eğitim okulları, uzmanlık eğitimi için 8 –15
vilayette oluşan bölge okulları, subay ve idari kadro eğitimi için ulusal okul), riskler
karşısında eşitlik ilkesinden hareketle, vergi ve sigorta şirketlerinin daha çok katılımına
ilişkin yeni bir finasman modelinin benimsenmesini içermektedir.
Kaynaklar
DDSC (1998) La situation de Sapeurs Pompiers Volontaires en France.
FNSPF (2001) Défense et Sécurité Civiles: Appel Pour Un projet Politique Global Au
niveau National.
Ministère de l'Intérieure (2001) www.interieur.gouv.fr
Ministère de l'Intérieure de France (2000) La Défense et La Sécurité Civiles, L'affaire de
Tous.
80
EK-6
İNGİLTERE’DE İTFAİYE ORGANİZASYONLARININ YAPISI
İngiltere’de İtfaiye Organizasyonlarının Yapısı ve Çalışma Modeli
İngiltere’de itfaiyelerin en tepedeki kurumu, hükümetin Savunma Bakanlığına bağlı
müdürlüklerinden birisi olan Güvenlik ,Çevre ve Yangın Politikaları adlı müdürlüktür. Bu
müdürlüğün asıl amacı çevre fiziği, çevre bilimleri ve çevrede risk faktörleri ile ilgili
kanun, yönetmelik ve politikaları belirlemektir. Bu tanımlama içerisinde risk faktörleri ile
ilgili çalışma alanı son derece geniştir ve şu alanları kapsar. Bunlar;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Hava Kirliliği
Tehlikeli Madde Güvenliği
Korunma
Çevrenin Savunulması ve Emniyet Yönetim Sistemi
Çevresel Güvenlik
Yangın
Toprak ve Kontrol Altında Su Kalitesi
Çevresel Uluslararası İlkeler
Mekansal Sağlık ve Emniyet
Kirlilikten Korunma
Radyolojik Korunma
Radyoaktif Çöp
Kalıcı Gelişim Stratejisi ve Yeşillendirmede Hükümetin Girişimleri
Su Kirliliği şeklindedir.
İngiltere’de itfaiye birimleri belediyelere bağlı olarak çalışan ve kamusal nitelikte
kuruluşlardır. Bu kuruluşlar büyüklüklerine göre hizmet etmektedirler ve bu hizmetlerinin
iki temel amacı vardır. Bunlardan ilki profesyonel itfaiye hizmeti ve diğeri ise 1999
yılındaki yerel yönetim kanunun belirlediği acil durum planlama işlevidir.
Bu amaçlar doğrultusunda itfaiye birimleri
•
•
İnsanların yaşamını, çalışmasını etkileyecek düzeyde olan yangının tanımlanması
ve zararının azaltılmasını,
Yangın ve yangın ile ilişkisi olmayan acil durumlara yanıt olgusunu, operasyonel
düzeyde hedeflemektedir.
Büyük iller ya da metropoliten alanlarda yangın ile ilgili büyük bir otorite vardır. Bu bir
bakıma itfaiye ile ilgili kentin üst kuruludur. Örneğin Londra İtfaiyesi, Büyük Londra
Kurulunun (Greater London Authority) altında çalışır. Bu otorite,
•
•
Yangın emniyet kurallarını uygular,
Yangın emniyeti hakkında tavsiyede bulunur,
81
•
•
Çeşitli acil durum eylemlerini yürürlüğe koyar,
Kentin çevresindeki acil durum planlanmasına yardım eder.
Bu kurulun başkanı belediye başkanı tarafından görevlendirilir. Kurulun 17 üyesi vardır.
Bu 17 üyenin tayini belediye başkanı tarafından yapılır. Bununla birlikte üyelerin 9’u
Londra Büyükşehir Meclisi’nden 8’i ise diğer ilçe meclislerinden oluşturulmuştur.
İngiltere’de üç tip itfaiye organizasyonundan bahsedilebilir;
1.Yangın ve Sivil Savunma Yönetimleri,
İngiltere’de yedi tane Yangın ve Sivil Savunma Yönetimi vardır, FCDAS özellikle geniş
çapta Metopoliten İtfaiye Teşkillerinden sorumludur. FCDA kuruluşları metropoliten
ölçekli yerleşmeler şekillendirmesine yardımcı olan Bölge Konsüllerindeki seçilmiş
üyelerden oluşan bir kurul tarafından yönetilmektedirler.
FCDA kuruluşlarının parasal desteği Merkezi Hükümet tarafından ve yerel görev
yapan Bölge konsülleri tarafından sağlanmaktadır.
2. Küçük Yerleşme Yangın Yönetimleri
İtfaiye yalnız bir “Küçük Yerleşme Konsülü” tarafından sağlanmakta ve bir komite
tarafından yönetilmektedir, bu bir bakıma yangın ve kamusal korunma komitesidir.
İtfaiyelerin parasal desteklenmesi kaza, belde veya köy tarafından sağlanmaktadir.
Böylece, itfaiye diğer servisler olan eğitim, sosyal servisler, yollar gibi kırsal alan
servislerinin finansal desteği ile yarışmak zorunda kalmaktadır.
3.Birleşik İtfaiye Yönetimleri
İtfaiye, bu kategoride “Bütünleşik Organizasyonlar” veya kendi alanlarına belli başlı
servisleri bütünleşik olarak sağlayan Konsüller tarafından kontrol edilmekte ve finasman
desteği almaktadır. Finansal destek Merkezi Hükümet tarafından sağlanmakta ve
İtfaiye, hizmeti veren Bütünleşmiş Yönetimden gelen finans desteği talep etmek
zorundadır.
İngiltere’de İtfaiye Birimlerinin Olay Komuta Sisteminde (OKS) Rolü
İngiltere’de itfaiye birimlerini OKS’deki rollerini üç bölümde incelemekte yarar vardır. Bu
roller genelde ;
•
•
•
Yangın ve Toplum Güvenliği,
Kaynaklar,
Bütünleşik Hizmetler doğrultusunda odaklanmaktadır.
82
Bu alanlar içerisinde yangın ve toplum güvenliği konusunda roller de beş kısımda
yoğunlaşmaktadır.
Bunlar;
•
•
•
•
•
Hizmet Teslimi,
Operasyonlar,
Operasyonun Planlanması,
Yangın Güvenliği,
Toplum Yangın Güvenliği şeklindedir.
Yukarıda anılan hizmetler bir bakıma itfaiye birimlerinin OKS doğrultusunda direkt rolleri
olarak da tanımlanır. Oysa itfaiyelerin genel anlamda rolleri daha geniş bir alana
yayılmaktadır. Diğer iki önemli rol olan kaynaklar ve bütünleşik hizmetler daha geniş bir
alanda karşımıza çıkarlar.
Kaynaklardaki roller beş grupta toplanır. Bunlar;
•
•
•
•
•
Finans,
İnsan Kaynakları,
Eğitim ve Gelişim,
Gayrimenkul,
Satın Almadır.
Bütünleşik Hizmetlerdeki roller de beş grupta toplanır.Bunlar;
•
•
•
•
•
Strateji Planlama ve Performans,
İletişim,
Vatandaşlık Hizmetleri,
IT- Bilgi Teknolojisi,
Hukuk Hizmetleri şeklindedir.
Olay Komuta Sisteminde Görev Grupları
İtfaiye birimlerinde personel beş ana grup içerisinde çalışmaktadır. Bunlardan bir bölümü
OKS’de dolaysız görev alırken diğerleri daha geri planda çalışmaktadır. Gelişmiş bir
İngiliz itfaiye biriminde oniki tip personel bir arada çalışmaktadır. Bunlar, itfaiyeciler
başta olmak üzere, kontrol memurları, büro işiyle uğraşan memurlar, idari memurlar,
muhasebeciler, hukukçular, maliyet hesaplaması yapanlar diğer bir deyişle keşifçiler,
mühendisler, personel ile ilgilenen memurlar, bilgi teknolojisi uzmanları, araç operatörleri
ve teknisyenleridir.
Özetle bu açılım beş ana grupta odaklanmaktadır. Bunlar;
83
•
•
•
•
•
Toplum Yangın Emniyeti,
Acil Durum Planlaması,
Teknik Servisler,
Finans,
Personel şeklindedir.
Bu açılım çerçevesinde ilk üç grup OKS içinde görev alabilirken kalan iki grup ise geri
planda yer almaktadır. Bugün İngiltere’de 39.500 tam zamanlı profesyonel
itfaiyeci,19.200 yarı-zamanlı profesyonel itfaiyeci vardır. Bu itfaiyecilerin dışında ülkede
1.400 gönüllü itfaiyeci vardır. İngiltere’de gönüllü itfaiyecilik ABD gibi bağımsız
organizasyonlar halinde değildir. Gönüllülük olgusu, yine yerel düzeyde örgütlenmiş,
finansal desteğini bölge ve metropol konsüllerinden alan, yerel yönetimlerle bütünleşik
yapıda olan itfaiye organizasyonlarının içindedir. Ayrıca İngiltere’de 6.000 itfaiyeci ise
yüksek düzeyde riskli endüstri tesislerinde profesyonel olarak görev yapmaktadır.
İngiltere’de operasyon dışında hizmet sektöründe çalışan profesyoneller de vardır.İtfaiye
kontrol odaları ve yönetimde 1.600 kişi, ayrıca teknik ve finansal servislerde 4.200 kişi
çalışmaktadır.
Kaynaklar
Scmauch, J-F. (2002) Brief approach of the European emergency and fire services
organization, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire
Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ, İstanbul.
84
EK-7
A.B.D.’DE MERKEZİ ve GÖNÜLLÜ İTFAİYE ORGANİZASYONLARININ
YAPISI ve İTFAİYECİ EĞİTİMİ
Giriş
A.B.D.’nin tarihi ve kültürel açıdan kıta Avrupası ile benzerliklerine rağmen, bulunduğu
coğrafya, sosyal ve kültürel etkenler, itfaiye organizasyonlarında da benzerlikler ve
aykırılıklar sergilemektedir.
Söz konusu ülkenin diğer ülkelerle
incelemekte yarar vardır;
karşılaştırılmasını şu ana başlıklar altında
1) Bu ülkelerde itfaiye organizasyonlarının çalışma ve organizasyon modeli nedir ?Bu
organizasyonun merkezi ve yerel yönetimlerle bağı nedir?
2)Söz konusu itfaiye birimlerinin özellikle Acil Komuta Sistemleri ve Operasyonlarındaki
temel rolleri ve bu rollerin etkinliği ne düzeydedir?
3)Buna bağlı olarak itfaiye birimlerinin acil operasyonlarda ne çeşit görev grupları
vardır?
4)Söz konusu ülkelerde gönüllü itfaiye birimlerinin yapısı ve çalışma ilkeleri nasıldır?
ABD’de Merkezi İtfaiye Kurumunun Yapısı ve Çalışma Modeli
ABD’deki merkezi itfaiye organizasyonunun bugünkü şeklini alması 1973 yıllarına kadar
gider. 1973 yılında Yangından Korunma ve Kontrol Ulusal Komisyonu tarafından
hazırlanan bir rapor,1974 yılında kongreden kanun olarak geçmiş ve merkezi
kurumlaşma bugünkü halini almıştır. Bugünkü adıyla, USFA (United States Fire
Administration- Birleşik Devletler Yangın İdaresi) ABD’nin bu konuda gelişmiş ve en üst
düzeyde merkezi kurumudur. USFA bugün merkezi hükümetin bünyesinde kurulmuş
bulunan FEMA (Federal Emergency Management Agency- Merkezi Acil Durum Yönetim
Kurumu)’nın da en önemli bölümlerindendir.
USFA’nın FEMA çatısı altında bütünleşmesi ile USFA’nın ülkedeki işlevleri de daha
netlik kazanmıştır. USFA ağırlıklı olarak merkezileştikten sonra özellikle veri toplama,
toplumun eğitilmesinde çaba göstermiş, USFA pek çok yangının etkisinin azaltılmasına
ve yangın ile gelen ölümlerin azaltılmasına yardım etmiş, en azından toplumların ve
kişilerin daha emin yaşamalarını sağlamıştır. USFA yukarıda belirtilen işlevler
doğrultusunda yangın güvenliği, yangından korunma, yerel topluluklardaki yangınların
sayısını ve yangın ile oluşan ölümleri azaltmaya yönelik çabaları destekleyen ulusal
düzeyde önder ve merkezi bir kuruluştur.
85
USFA Şekil 1’de belirtilen FEMA organizasyonunda FEMA’ya müdürlük düzeyinde bağlı
bölümlerden birisidir. USFA ile birlikte FEMA bünyesinde yedi müdürlük daha vardır.
Bunlar sırasıyla;
•
•
•
•
•
•
•
Birleşik Devletler Yangın İdaresi (USFA)
Bölgesel Operasyonlar
Afete Hazırlık
Müdahale ve İyileştirme
Merkezi Sigorta İdaresi ve Önlemler
Dış İlişkiler
Bilgi Teknolojisi Hizmetleri ve Yönetimi & Kaynak Planlaması şeklindedir.
Şekil 1’den de anlaşılacağı üzere, USFA üç alt bölümden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla,
Ulusal Yangın Akademisi (NFA- National Fire Academy),
Ulusal Yangın Veri Merkezi ve
Ulusal Yangın Programları bölümüdür.
Doğal olarak USFA merkez hükümet bünyesinde “yangın ödeneklerinin” (fire grants)
yönetildiği de bir kurumdur.
USFA’nın görevi açıkça şu şekilde belirlenmektedir. USFA topluma yangından korunma
ve kontrol, eğitim ve öğrenim için destek, koordinasyon ve bu konularda liderlik
yapmaktadır. Bu eylemler çerçevesinde, USFA yangından oluşan gayrimenkul hasarı ve
yaralıları azaltmak ve insanların hayatlarını kurtarmak amacını da taşımaktadır.
USFA konutlarda yangınlardan korunmak için pekçok program yürütmekle sorumludur.
Bu bazı ekipmanların kullanımını, örneğin duman alarmı ve konutlarda yangın söndürme
sistemlerini de (özellikle korumasız durumlarda geceleyin ailelere yangın uyarısı yapan)
kapsamaktadır. Bunlara ek olarak, USFA yangın ile gelen ölüm ve yaralıların sayısını
azaltmak için çalışmaktadır. USFA bu konuda şu amaçları hedeflemektedir;
•
•
•
Yangın tehlikesi ile ilgili kamu bilgilendirilmesinin arttırılması,
Yangını haberdar eden ve kontrol eden aletler hakkında araştırma ve kamu
bilgilendirilmesinin arttırılması,
İşyerlerinde ve konutlarda yaşam güvenliğinin arttırılmasına yardımcı
olunmasıdır.
USFA etkinliklerini ortaklıklarla, özel girişimlerle, medya ile, diğer merkezi hükümet
grupları ve emniyetle ilgilenen gruplarla geliştirmektedir. USFA’nın üç temel işlevini şu
şekilde özetlemek olanaklıdır;
•
•
•
Eğitim,
Teknoloji,
Veri Toplama.
86
Eğitim, USFA’nın Ulusal Yangın Akademisi (NFA) yangın hizmetleri personelinin
profesyonel gelişimi ile yangından korunma ve kontrol eylemleri ile ilgilenen diğer
kişilerin profesyonel gelişimini arttırmak için yaratılmıştır. Bu akademi Emmitsburg,
Maryland’da bulunmakta, NFA, konusunda kariyer yapan kişilere ve gönüllü yangın
hizmetleri profesyonellerine ileri eğitim kursları ve yangından korunma ve söndürme
teknolojilerinde programlar, yangın hizmetlerinde yönetim ve tehlikeli maddelere yanıtta
ve acil durumlarda tıbbi hizmetlerin verilmesinde ileri yönetim kurgularını sağlamaktadır.
Akademi, aynı zamanda diğer meslek adamlarını kanun koyucu görevlileri, mimarları,
kent yönetiminde görev alanları, idarecileri ve plancıları da eğitmektedir. 10.000 yangın
hizmeti ile uğraşan meslek adamından daha fazla kişi NFA tarafından hazırlanan ve
eyaletler tarafından desteklenen kurslara her yıl katılmaktadır. Bunun yanında 100.000
öğrenci de eğitimcinin eğitilmesi kurslarına eyalet ve yerel acil durum hizmetlerinin
eğitim kurumlarında devam edebilmektedir. Yedi kolej ve üniversitenin ortaklığının
oluşturduğu bir bilgi ağı içerisinde, NFA “uzaktan derece” programı ile bağımsız çalışma
yörüngesinde kalabilen akademik bir derece alma fırsatını yangın hizmet personeline
sağlayan bir kurumdur. Ek olarak, yeni uzaktan öğrenme teknolojileri, örneğin internet
temelli kurslar da yürürlüğe girmektedir.
USFA’nın yüksek eğitim modelinde mesleki gelişmenin temel girdileri eğitim, uygulamalı
eğitim, danışmanlık, aile ve toplumun desteği, kişisel gelişme, sertifikalı aşamalar, kişisel
gelişme ve deneyimdir. Mesleki ilerlemede eğitim ve uygulama ön planda düşünülmesi
gereken olgulardır (Şekil 2). Yüksek Eğitim Modeli bireyi, yangın kurumlarını, toplum
kamu güvenliğini, yüksek eğitim kurumlarını hedef alır. Bu olgulara göre mesleki
gelşmeyi aşamalandırır (Şekil 3). Eğitimin piramit modelinde ortaya koyduğu çizgisel
sınırın altındaki eğitim uygulama tabanlı ve temel eğitim ağırlıklıdır. Aynı zamanda bu
bölüm acil durumlarda tıbbi servislerin (ATS) temel aşamalarını da içerir (Şekil 4).
Piramitin üst tarafı memurun stratejik karar verme aşamalarına doğru yöneltirken ve bu
gelişmeye uygun dereceleri içeririken, piramitin alt tarafı uygulama ağırlıklı eğitimde
odaklanmaktadır. Bu üçlü modelin ilk aşamasında yangın ile mücadelenin temel ve ileri
aşamaları vardır. İlk aşama sertifika ağırlıklı derecelerle uygulamalı eğitime hazırlık
bağlamında yoğunlaşırken, ikinci aşama olan lisans derecesinde uygulamalı eğitim
ağırlığı ön plandadır. Son aşama ise, yüksek lisans derecesini stratejik karar verme
konusunda yoğunlaştırmaktadır (Şekil 5).
87
FEMA-MERKEZİ ACİL DURUM YÖNETİM KURUMUİşlevsel Diziliş
Genel
GenelKonsül
KonsülOfisi
Ofisi
Müdür
MüdürOfisi
Ofisi
Politik Koordinasyon
SavunmaÜretimEylemi
Müdür
Müdür
Eşit
EşitHaklar
HaklarOfisi
Ofisi
Müdür
MüdürYrd.
Yrd.
Genel
GenelHazırlık
HazırlıkOfisi
Ofisi
Baş
BaşMemur
Memur
Ulusal Güvenlik
Enformasyon
Güvenliği
Bölgesel
Bölgesel
Operasyonlar
Operasyonlar
Hazırlık,
Hazırlık,
Yanıt
Yanıt&
&
İyileştirme
İyileştirme
Planlama,
Planlama,Tatbikat
Tatbikat
&
&Değerlendirme
Değerlendirme
Bölümü
Bölümü
Değerlendirme & Analiz
FRP/Devlet Planlama
EMPG
CAR
Topluluk Koordinasyon
Terrorizm Planlama
Operasyonlar
OperasyonlarBöl.
Böl.
MERS/FOC/ICU
Afet Lojistiği
EST/ERT/ERT-N
Askeri İrtibat
Tehlikeli
Madde
Destek
DestekServisleri
Servisleri
Bölümü
Bölümü
İyileştirme
İyileştirmeBöl.
Böl.
Kamu Hizmet.
Altyapı Hizmet.
Genel
GenelMüfettiş
MüfettişOfisi
Ofisi
Merkezi
MerkeziSigorta
Sigorta
İdaresi
İdaresi
&
&Önlem
Önlem
ABD
ABDYangın
Yangın
Yönetimi
Yönetimi
Finans
Finans&
&
İdari
İdari
Bölüm
Bölüm
Ulusal
UlusalYangın
Yangın
Akademisi
Akademisi
Operasyonlar&
Operasyonlar&
Tekn.
Tekn.Servisler
Servisler
Bölümü
Bölümü
Ulusal
UlusalYangın
Yangın
Veri
VeriMerkezi
Merkezi
İtiraz
İtiraz&
&
Poliçeler
Poliçeler
Bölümü
Bölümü
Ulusal
UlusalYangın
Yangın
Programları
ProgramlarıBölümü
Bölümü
Program
ProgramDestek
Destek
&
&Değerlendirme
Değerlendirme
Bölümü
Bölümü
Yangın
Ödenekleri
Genişleme
Genişleme&
&
Pazarlama
Pazarlama
Bölümü
Bölümü
Stratejik
StratejikPlanlama
Planlama&
&Değerlendirme
Değerlendirme
Dış
Dış
İlişkiler
İlişkiler
Toplumİlişkileri
Kongre
Kongre&
&
Hükümetlerarası
Hükümetlerarası
İlişkiler
İlişkilerBölümü
Bölümü
Kamu
Kamuİlişkileri
İlişkileri
Bölümü
Bölümü
Uluslararası
Uluslararası
İlişkiler
İlişkilerBölümü
Bölümü
NATO Koord.
Latin Amerika
Uluslar.İlişki.Böl.
Tehlikeler
Tehlikeler
Bölümü
Bölümü
Enformasyon
Enformasyon
Teknolojisi
Teknolojisi
Servisleri
Servisleri
Yönetim
Yönetim
&
&Kaynak
Kaynak
Planlama
Planlama
Yönetim
Yönetim
Bölümü
Bölümü
İşgücü
İşgücü
Bölümü
Bölümü
Operasyonlar
Operasyonlar
Bölümü
Bölümü
İnsan
İnsanKaynakları
Kaynakları
Bölümü
Bölümü
Mühendislik
Mühendislik
Bölümü
Bölümü
Finansal
Finansal&
&
Kazanç
KazançYön.
Yön.
Bölümü
Bölümü
GirişimSistem
GirişimSistem
Geliştirme
Geliştirme
Bölümü
Bölümü
Performans Planı
Tesisler
TesislerYön.
Yön.
Bölümü
Bölümü
Tüm Tesis Yön.
YöneticiServisleri
Sağlık& Güvenlik
Fiziksel Güvenlik
Personel Güvenliği
Uyg.Eğitim
Uyg.EğitimBöl.
Böl.
Kimyasal
Kimyasal&
&
Radyolojik
RadyolojikBöl.
Böl.
Şekil 1. FEMA Organizasyon Şeması
88
Uygulama
Eğitim
Aile &
Toplum
Desteği
Mesleki
Gelişme
Önlem Alma
Kişisel
Gelişim
Belgeleme
Deneyim
Şekil 2.Mesleki Gelişim Girdileri
Birey
İtfaiye
Yüksek
Eğitim
Modelinin
Amacı
Yüksek
E ğitim
Kurumları
Toplum
Kamu
Güvenliği
Şekil 3. Yüksek Eğitim Modelinin Amacı
89
S tra te j i k
Y ö n e tic i
Y .L is a n s
D e re c e s i
İtfa iy e
E ğ itim
M e rk e z li
e
Ha
zır
lık
İtfa iy e A m iri
U y g .E ğ itim i
a
m
İtfa iy e A m iri
G e liş tirm e
Ç a lış m a
A ğ ır lık lı
lış
ti m
K u ru m la ra ra s ı
T ü m R is k
U z m a n lığ ı
a
/.Ç
la
Eğ
i
gu
İlg ili
D e re c e le r
L is a n s
D e re c e s i
Uy
• D iğ e r D is p lin le r
Y ö n e tim
• Y a n g ın B ilim i
İtfa iy e Ş e fi
U y g u la m a
E ğ itim i
M e r k e z li
Ö z e l E ğ itim
İle r i Y a n g ın M ü c a d e le s i & A T S
T e m e l Y a n g ın M ü c a d e le s i & A T S
R ic h a r d L . J a e h n e , Illin o is F ir e S e r vic e In s titu t e
Şekil 4. Eğitimin Piramit Modeli
Y ü k s e k E ğ i tim M o d e li
li
Temel Y M &
A T S B ec e ris i
İl eri
Y M& A T S
Ö z el
B e ce ril er
U y g u lam a lı E ğ it im i
M e rk e ze A lan E ğ it im e
H a zırlık D ip lo m a s ı
İl işk il i D e re ce le r
M em u r & A m i r
G e li şt irm e
T ü m R is k
U z m a n lı ğ ı
R e sm i E ğ it im i M e rk e ze
A la n U y g u lam a lı
E ğ itim D ip lo m a s ı
L is an s D e re ce si
Y ö n et ic i
G e li şt irm e
S t ra te j i k
K a ra r V e rm e
M e rk e zli
M as t er D er
e r ec es i
Y ar d ı m c ı M es le kl er , D o k to ra P r o g r am la rı, D es tek D isi p lin l e r
Z am an
Şekil 5. Yüksek Eğitim Modelinin Zamana Bağlı Gelişimi
90
Teknoloji, USFA liderliğinde, ulusal bir “Yangın Araştırma Gündemi” merkezi, eyalet ve
yerel ortaklardan uygun girdilerin elde edilmesi için geliştirilmiştir. Araştırma ve teknoloji
çabalarının desteklenmesinin temeli olarak bu gündemin kullanılması ile, USFA
yaşayanların güvenliğini, etkin yangın koruma sistemlerinin operasyonu ve tasarımı,
yangın ile mücadelenin sürekliliği ve emniyetini işaret eder.
ABD vatandaşının emniyeti emin bir yapısal çevre ve buna bağlı davranışlara
bağlıdır.Bu şekilde geliştirilen davranış ve teknolojilerin etkisi ile yangınların azalması,
küçülmesi, insanları az zarara uğratması ve daha emin ve bir kişisel çevrenin
oluşmasına sebep olur. USFA’nın araştırma ve teknoloji programı programlarla
tanımlanan yangın problemlerinin istenmeyen yangının elenmesi ya da yangınların
etkisinin azaltılmasına neden olabileceğini de ortaya koymaktadır. Yangınların sayısının
azaltılması ve yangınların acı etkisi yangınlarla savaşan çalışma birimini ve çevresini de
etkiler. Yangın ile mücadelenin güvenli geçmesinde, USFA iki hedef alana odaklanır;
bunlar binadan oluşan tehlikeler ve yangın hizmet yönetimi ve operasyonlarıdır.
Araştırma ve özel çalışmalar, yangın ihbarı, söndürme, ikaz sistemleri olduğu kadar
yapısal çevrenin yangın ile sürdürülebilme kabiliyetinin arttırılmasına ilişkin düzeyde ele
alınmaktadır. Araştırma ve teknoloji girişimlerinin sonuçları olarak yangından korunmuş
toplum, ulusal standartlarla oluşturulan kurumlar, yangın ve yaşamsal güvenliği olan
alanlar ortaya koyulmaktadır.
Veri Toplama, USFAnın Ulusal Yangın Veri Merkezi (NFDC) tüm türlerdeki yangınların
sonuçları,kontrolü, oluşumu ve korumaya ilişkin verinin ayıklanması, yayınlanması,
analiz ve toplanmasından sorumludur. Program önemli problem alanlarını tanımlama,
önceliklerin oluşturulmasında yardımcı olma, mümkün çözümleri belirleme ve yangın
kayıplarını azaltmak için Birleşik Devletlerde yangının kesin analizini sağlamak için
tasarlanmıştır. Bu durum aynı zamanda yangınla mücadeledeki ölümlerin nedenlerini de
araştırmakta, böylece gelecek yıllarda ölümlerin sayısı azaltılmaktadır. İlk amaçlanan
olgu NFDC’nin yangın problemi üzerine bilgi toplayarak Ulusal Yangın Olay Raporlama
Sisteminin (NFIRS) oluşmasıdır. Dünyada yangın verisinin en geniş yıllık birikimi, NFIRS
eyalet yangın merkezlerinin katılmasıyla yerel yangın bölümlerinde olay-temelli yangın
verisinin oluşmasıdır. NFIRS olmaz ise, Birleşik Devletlerde yaygın ve merkezileştirilmiş
bir yangın verisi biriktirebilen bir merkez de olmayacaktır.
Yangın bölümlerine yardım etmek için NFDC Yangın Veri Analizi El Kitabını çıkarmıştır.
Bu el kitabı eğitim ihtiyaçlarını tanımlama ve yangınlarla mücadele için kaynak
kullanımını geliştirmek, yangın problemlerini çözümlemede yangın bölümlerinin
kullanabildiği bilgi alışverişine dönüştürülebilen istatistiksel teknikleri de içerir ve
tanımlar.
ABD’de İtfaiye Birimlerinin Olay Komuta Sisteminde Rolü
Haziran 2000’de hazırlanan komisyon raporuna göre yangın birliklerinin olay komuta
sisteminde ele aldığı konular aşağıda özetlenmektedir.
91
•
•
•
•
•
•
•
Tehlike ve zarar azaltma konuları olay komuta sisteminde önemli olgulardan
birisidir.
İtfaiyecinin rolü kent ve kırsal alanda bu iki yerleşme biçiminin arayüzünde de
devam etmektedir.
İtfaiyecinin rolünde etkinlik, insan kaybı ve özellikle gayrimenkul kaybının
önlenmesinde odaklaşır.
Bunun dışında olaya karşı müdahele ve güvenli yangın söndürme tekniği de ön
planda ele alınması gereken bir konudur.
Varolan etkin yangın tehlikesini azaltma ve etkin önlem teknikleriyle yeni yangın
risklerinden kaçınma, olay komuta sisteminin temel olgularından birisidir.
İtfaiyeci bir yandan da olayın geçtiği yerdeki suç olgusu kundaklama ve ateşli
materyel ve silah kullanma konularıyla da ilgilenmek zorundadır.
İtfaiyecilerin sağlığı ve acil durumlarda uygun tıbbi müdahelelerin ve hizmetlerin
kullanılması olay komuta sisteminin itfaiyeci bağlamında sorumluluk alanıdır.
USFA, FEMA bünyesinde yangın hizmetlerinde ilerleme yapması gereken öncelikli
bir kuruluştur. Bu öncelikli oluşumda kritik bir bileşen olarak detseklenmesi gereken
bir kuruluştur. Bununla birlikte yangın hizmetleri ve acil durum yönetim kurumları
arasında biribirini destekleme ve görev bütünleşmesi özellikle OKS çerçevesinde son
derece önemli bir konudur.
Olay Komuta Sisteminde Görev Grupları
Yangınlardan oluşan acil durum operasyonlarında görev grupları dört ana başlıkta
toplanmaktadır. Bunlar ;
1) Yangın Operasyon Ekipleri , bunların amacı yangının söndürülmesi, kurbanların
kurtarılması ve araştırılması ve yangın yerinde teknik önlemlerin alınmasından
ibarettir.
2) Yangın Arama ve Kurtarma Ekibi; bu ekiplerin görev alanı oldukça geniş olmakla
birlikte bu ekipler diğer afetlere karşı da eğitim almaktadırlar. Bu ekipler USFA
bünyesi dışında yine FEMA çerçevesinde 25 kentte odaklanan arama ve kurtarma
görev grupları adı altında da çalışmaktadırlar. Görev alanlarında yangınların yanında
depremler, fırtınalar, sel baskınları, hortumlar, uçak kazaları, tehlikeli madde
sızıntıları, felaket düzeyinde yapı çökmeleri de vardır.
3) Yangın Emniyet Mühendisliği ise yangın yerinde teknik önlemlerle ilgili bir görev
grubudur.
4) Bunun dışında Acil Tıb Servisleri (ATS) yangında acil tıbbi müdahale ile ilgili bir
görev grubudur.
Özetle görev grupları Operasyon, Arama ve Kurtarma, Teknik, Tıbbi Müdahale
konularında odaklanmaktadır.
92
ABD’de Gönüllü İtfaiye Kuruluşlarının Yapısı
ABD’de son derece yaygın olan gönüllü itfaiye kuruluşları da NVFC (National
Volunteer Firebrigades Council) adında bir kuruluşun şemsiyesi altında
bütünleşmektedir. Bu kuruluş 1976 yılında oluşturulmuştur. Bugün bu kuruluş 49
itfaiyeyi bünyesinde barındırmaktdaır. Bu kuruluş kar gütmeyen bünyesinde gönüllü
yangın, ATS (Acil Tıbbi Servis) ve kurtarma ile ilgilenen kişileri barındırmaktadır.
NVFC bilgi kaynakları ile topluma hizmete eder. Bunlar ise yönetmelik ve kanunlar,
standartlar ve düzenlemelerdir.
Gönüllü itfaiye kuruluşlarının yaptıkları işler beş ana grupta toplanabilmektedir.
Bunlar;
•
•
•
•
•
Yaşam ve mülkü kurtarmak için yangın ile mücadele etmek
Hastane öncesi acil tıbbi hizmeti olay yerine sağlamak
Yangınların nedeni ve çıktığı yeri araştırmak
Kamunun yararına güvenlik kodlarını düzenlemek
Yangın güvenliği ile ilgili sunuş ve olayları düzenlemektir.
Gönüllü bir vatandaş “gönüllü itfaiyeci” olmak isterse şu süreçlerden geçmektedir;
-
Bu kişi öncelikle toplantı ve eğitimlere gözlemci olarak katılır
Başvuru formu doldurur
Kabul edilir
Kalıcı üye testinden geçer
Kalıcı üye olur
Yeni üye emirlerine uyar ve protokolleri uygular, alet, ekipman yerlerini
bilir, çevreyi tanır,
Aktif üye olur
Bölümlere ayrılır
Testlere girer. Bu testler itfaiyeci testi, acil durum tıbbi servisler testi,
yangın polisi testidir.
Bundan sonra aktif itfaiyeci, aktif ATS teknisyeni veya aktif yangın polisi
olur. İtfaiyeciler bina içi itfaiyeci, araç operatörü olarak ikiye ayrılır. Ayrıca
araç operatörleri ATS grubuna da hizmet ederler.
Değerlendirme
ABD modeli ile Avrupa modelleri arasında amaçlarda birliktelik söz konusu iken
organizasyon ve çalışma biçiminde önemli farklılıklar göze çarpmaktadır.
ABD’deki ltfaiye birimleri yönetim alanlarından eyaletlere, eyaletlerden merkezi
hükümete bir ağacın dalları gibi daha hiyerarşik bir yapı oluştururken, bir bakıma üstte
bu etkinlikleri kontrol eden ve acil durum yönetim merkezi içerisinde temsil edilirken, bu
durum Avrupa ülkelerinde genelde yerel yönetim birimlerine bağlanmış daha bağımsız
bir nitelik kazandırılmıştır.
93
Olay Komuta Sistemindeki roller konusunda da farklı eğilimler söz konusudur. ABD
birimleri yangında uzmanlaşmanın yanında önemli ölçüde acil tıp servislerini de
güncelleştirip onları da itfaiye bünyesine yoğun biçimde sokmaktdır. Bu durum gönüllü
itfaiye birimlerinde bile son derece açık ve belirgin düzeydedir. Oysa kıta Avrupasında
örneğin İngiltere’de ise daha geleneksel konumda operasyon alanı ve operasyon geri
alanı düzeyinde roller tanımlanmaktadır.
Görev gruplarında ABD daha geniş bir alan tanımlaması yapmakta, örneğin çeşitli
alanları kırsal, ormanlık düzeyinde farklı itfaiye tür ve uzmanlıklarını bünyesine
olgusunu da kapsamaktadır. Oysa bu durum Avrupa’da daha sınırlı, sınırlı olduğu kadar
daha derinlemesinedir.
Asıl önemli farklılık gönüllü kuruluşlarda ortaya çıkmış, ABD’de gönüllü kuruluşlar
gerek sayı, gerekse örgütlenme biçimi açısından gelişmiş bir tablo çizerken , bu durum
genelde Avrupa’da yerel yönetim çerçevesinde itfaiye birimlerine yardım eden gönüllüler
desteği şeklinde topluluklar niteliğindedir.
Kaynaklar
Lucht, D. (1977), Before A Seminar For International Fire Protection Week, Caracas,
Venezuela.
National Fire Academy (2001) Fire and Emergency Higher Education Conference, July
2-4, Emmitsburg, Maryland ,USA.
US Fire Administration (2000), America Burning, Emmitsburg, Maryland, USA.
US Fire Administration (2000) FEMA Blue Ribbon Report ,Challenges from Wingspread
I & II, America Burning, America-Burning Revisited, America at Risk, Emmitsburg,
Maryland, USA.
www.fema.gov/usr/nusrs.htm, Temmuz (2001).
www.nvfc.org National Volunteer Fire Council, Temmuz (2001).
www.usfa.fema.gov/about/history.htm, Temmuz (2001).
www.vvfc/Tests/Sequence.htm, Temmuz (2001).
94
EK-8
JAPONYA YANGIN ve AFET YÖNETİMİ
Giriş
Japonya hızla gelişerek dünyanın en önemli ekonomik ve politik merkezlerinden biri
olmuştur. Yüzölçümü 377.835 km2 olan Japonya’da 2000 yılı nüfus sayımına göre
126.549.976 kişi yaşamaktadır. Topraklarının sadece %25’i yerleşim için uygun olan
Japonya, bulunduğu coğrafya nedeni ile başta deprem olmak üzere farklı doğal afetlerle,
ulaşmış olduğu teknolojik ve ekonomik düzeyin bir sonucu olarak da farklı teknolojik
afetlerle karşı karşıyadır. Tarihte de çok büyük yangın ve afetler yaşamış olan
Japonya’nın tecrübelerinin ve bu tecrübeler ışığında yangın ve afetlere karşı mücadele
için geliştirdiği modelin incelenmesi son derece önemlidir.
Japonya’da yangın ve afetlere karşı mücadele amacı ile 1947 yılında çıkarılan Yangınla
Mücadele Yasası (Yasa No.226, 23 Aralık 1947) ile ilgili tüm birimlerin bağlı bulunduğu
Yangın ve Afet Yönetim Kurumu kurulmuştur. Bu yazıda, Ev İşleri Bakanlığına (Ministry
of Home Affairs, Türkiye’deki kullanımıyla İçişleri Bakanlığı) bağlı olarak kurulmuş olan
Yangın ve Afet Yönetim Kurumu’nun idari ve fonksiyonel yapısı, yetki ve sorumlulukları,
diğer alt birimlerin yangına karşı mücadelede yetki, sorumluluk ve görevleri, afet ya da
yangınlar sırasında farklı birimlerin etkileşimi, gönüllü itfaiye birlikleri ve itfaiyecilerin
eğitimi konuları özetlenmiştir. Bu yazının bütününde genel olarak Japonya Yangına karşı
Mücadele Yasası’ndan (IFSIC,1998) yararlanılmıştır. Japonya için yangına karşı
mücadele konusundaki detaylı istatistiksel bilgi farklı kaynaklarda bulunabilir, (FDMA ,
1996; FDMA ,1998).
İtfaiye Teşkilatının Görevi
İtfaiye teşkilatının görevi, halkın canını ve malını yangından korumak, yangın, sel,
deprem ve diğer afetler karşısında hasar ve kayıpları önlemek, en aza indirmektir.
Afet ve Yangınlara Karşı Mücadelede İdari Organizasyon
Afet ve yangınlara karşı mücadelede genel idari organizasyon Şekil 1’de sunulmuştur.
Yerel ölçekte afet ve yangına karşı mücadelede yetki ve sorumluluk belediyelerdedir.
Belediyenin altında oluşturulan itfaiye birimlerinin organizasyonu Şekil 2’de, Yangın ve
Afet Yönetim Kurumu’nun iç organizasyonu Şekil 3’de verilmiştir.
Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu
Yangın ve Afet Yönetim Kurumu, merkezi hükümetin yangın ve afetlere karşı mücadele
ile ilgili kurumudur. Ev İşleri Bakanlığı’nın bir harici organı olan Yangın ve Afet Yönetimi
Kurumu’nun yetki ve sorumluluklarının bir bölümü aşağıda verilmiştir, (IFSIC, Madde 4);
95
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
İtfaiye teşkilatının tüm planlaması ve organizasyonu,
İtfaiye teşkilatı hizmetler sistemi ve yangınla mücadele konusunda gerekli
çalışmaların yapılması, kuralların geliştirilmesi,
Yerleşim birimlerinin yangın güvenliği açısından değerlendirilmesi,
sınıflandırılması,
Eyalet ve belediye itfaiye servislerine öneri ve rehberlik,
Afet önlemleri konusunda yerel yönetimler arası planlama, organizasyon ve
koordinasyon,
Yangın önleme, yangından korunma ve yangın yeri inceleme sistemlerinin
kurulması,
İtfaiye personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin eğitimi,
Yangın istatistiklerinin ve itfaiye hizmetleri ile ilgili bilgilerin oluşturulması,
Yangın önleme tesis, cihaz ve malzemelerinin deneye tabi tutulması,
İtfaiye birimlerinin güçlendirilmesi için rehberlik ve destek,
Halkla ilişkiler faaliyetleri,
Tehlikeli maddeler ile ilgili deneysel değerlendirme yöntemleri üzerine çalışma
ve planlamalar,
Yangınla mücadele ve önleme teknolojileri konusunda araştırmalar,
Uluslarası kurtarma çalışmalarının düzenlenmesi.
Ev İşleri Bakanlığı
1
Yangın ve Afet Yönetim
Kurumu
1
3
Eyaletler
2
1
3
Belediyeler
1 : Tavsiye, rehberlik, yönetmelik, yardım önlemleri için istekler
2 : Raporlar, yardım istekleri
3 : Raporlar
Şekil 1. Afet ve Yangınlara Karşı Mücadelede Genel İdari Organizasyon
96
Belediye Başkanı
Yangın departmanı
Gönüllü itfaiyeci
Belediyenin yangın savunma konularından
sorumludur, (yangın savunma planları,
personel idaresi, bütçe, diğer idari konular,
vb.).
Devriye, yangın söndürme ve afet
kontrolü gibi yangın savunma
operasyonlarını düzenler.
İtfaiye merkezleri
Yangın ve afet önleme
operayonlarının ilk adımını oluşturur.
(yangın önleme, devriye, yangın
söndüme, ambulans, kurtarma ve
afet kontrolünü kapsar).
Gerek afetler sırasında, gerek
diğer zamanlarda yangın ve afet
önleme aktivitleri düzenlerler.
Gönüllü kıta
İtfaiye istasyonları
Yardımlaşma
Resmi itfaiye
Gönüllü itfaiye
Şekil 2. Belediye Yönetimi Altında İtfaiye Birimlerinin Organizasyonu
Ev İşleri Bakanlığı
Yangın ve Afet Yönetim Kurumu
Yangın ve Afet Yönetim Konseyi
Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Başkanı
Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Başkan Vekili
Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Başkan Yardımcısı
Ulusal Yangın ve Afet Araştırma Enstitüsü
Genel İşler Bölümü
Yangın ve Afet Yönetimi Koleji
Yangınla Mücadele Bölümü
Yangın Önleme Bölümü
Tehlikeli Madde Bölümü
Depremde Afet Yönetimi Bölümü
Afet Yönetimi Bölümü
Olağanüstü Afet Yönetimi Bölümü
Ambulans ve Kurtarma Servisi Bölümü
Şekil 3. Yangın ve Afet Yönetim Kurumunun organizasyonu
97
Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Başkanı, gerekli olduğunda, yangına karşı mücadele
konularında, eyalet ve belediyelere tavsiyede bulunur ve rehberlik sağlar. Yangın ve Afet
Yönetim Kurumu Başkanı, deprem, tayfun, sel ve büyük yangınlar sonucu oluşan acil
durumlarda, afete maruz kalmamış olan eyaletlerin valilerinin, afete maruz kalan
belediyelere yardım etmesini isteyebilir.
Eyalet Yönetiminde Yangına Karşı Mücadele
Japonya’da eyaletler, şehirleri, ilçeleri ve beldeleri içeren, geniş alanlardan oluşan yerel
idarelerdir. Eyalet yönetimleri genelde büyük alanları ilgilendiren veya şehirlerdeki
hizmetlerin eş düzeyde olmasını gerektiren konularda yetki ve sorumluluk sahibidir. Özel
şartlar dışında, yangına karşı mücadelede asıl görev ve sorumluluk belediyelerde
olduğu için eyaletler direk olarak yangına karşı mücadelede rol almazlar (FDMA,1996).
Eyalet idareleri, belediyelerin arasındaki işbirliği, koordinasyon ve iyi ilişkilerin
sağlanması ve korunmasını sağlamakla sorumludur. Eyalet yönetiminin yetki ve
sorumluluklarının bir bölümü aşağıda verilmiştir, (IFSIC,1998);
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Belediye itfaiye teşkilatları arası iletişim ve koordinasyon,
Belediyeler arası itfaiye personeli değişimine yardımcı olmak,
İtfaiye personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin eğitimi,
Yangına karşı mücadele istatistik ve bilgilerinin oluşturulması,
Belediye itfaiye teşkilatlarının güçlendirilmesi için rehberlik ve destek,
Yangına karşı mücadele ruhunun yayılması,
Yangın önleme tesis, cihaz ve malzemelerinin deneye tabi tutulması,
Yangına karşı mücadele planlaması konusunda belediyelere rehberlik,
Belediye itfaiye teşkilatlarının sorumluluğunda olan kurtarma çalışmalarına
rehberlik,
Ambulans hizmetlerinin geliştirilmesi için belediyelere rehberlik,
Şehirlerin yangın güvenliği açısından değerlendirilmesi ve sınıflandırılması.
Eyalet valileri, gerekli olduğunda, yangına karşı mücadele konusunda belediyelere
tavsiyelerde bulunmaya yetkilidir. Ayrıca, belediye başkanlarının ve itfaiye şeflerinin
istekte bulunması durumunda, eyalet valilerinin rehberlik sağlama ve tavsiyede bulunma
yetkisi vardır. Deprem, tayfun, sel, büyük yangın ve benzeri afetlerin neden olduğu acil
durumlarda eyalet valilerinin, belediye başkanları ve itfaiye şeflerini önceden yapılmış
anlaşmaların uygulanması ve afete karşı alınması gerekli diğer önlemler konusunda
yönlendirme yetkisi vardır.
Eyaletlerin büyük bölümünde yangına karşı mücadele ve afet zararlarını önleme
konularında çalışan ve itfaiye personeli ile gönüllülerin eğitimini sağlayan yangına karşı
mücadele okullarındaki eğitimi yürüten bir bölüm mevcuttur.
98
Belediyelerde Yangına Karşı Mücadele
Yangınla Mücadele Yasası’na göre, yangına karşı mücadelede sorumluluk şehir, ilçe ve
beldelerdeki belediyelerdedir. Buna göre, temel yerel kamu bünyesi olan şehir, ilçe ve
beldelerdeki belediyeler yangına karşı mücadele konusunda gerekli tüm yerel
faaliyetlerden sorumludur (IFSIC,1998; Madde 6), (FDMA,1996). Belediyeler yangın
departmanları, itfaiye merkezleri ve gönüllü itfaiyeci kıtalarının tümünü ya da bunların bir
bölümünü kurmakla yükümlüdür (IFSIC,1998;Madde 9), (FDMA,1996). Genellikle büyük
yerleşim alanlarının bulunduğu şehirlerde, tam zamanlı resmi itfaiye personelinin görev
yaptığı yangın departmanları ve itfaiye merkezleri yangına karşı mücadelede rol alır.
Buna karşılık, yarım zamanlı üyelerden oluşan gönüllü itfaiye kıtaları yangın veya afet
durumlarında göreve çağırılırlar. Kırsal yörelerde ise genellikle yangın departmanları ve
itfaiye merkezlerine ilave olarak gönüllü itfaiye kıtaları yangına karşı mücadelede birlikte
görev yaparken, bazı belediyelerde sadece gönüllü itfaiye kıtaları görev yapmaktadır
(FDMA,1996). Belediyelerin yangına karşı mücadelede yetki ve sorumluluklarının bir
kısmı aşağıda verilmiştir;
•
•
•
•
•
•
İtfaiye birimleri arası iletişim ve koordinasyonun sağlanması,
İtfaiye teşkilatları için rehberlik ve destek,
Afet önlemleri konusunda ve acil durum sırasında yardım isteklerinin
yapılması,
Gönüllü itfaiyecilerin eğitimi,
Eyalet afet önleme planları için gerekli düzenlenmelerin yapılması ve
önlemlerin uygulamaya konması.
Acil Durumlarda Yönetim
İtfaiye ve Emniyet Teşkilatları–Yardımlaşma ve Afet Önleme Anlaşmaları
İtfaiye ve emniyet teşkilatları, halkın canını ve malını korumak için yardımlaşarak
çalışacaklardır (IFSIC,1998;Madde 24). Deprem, tayfun, sel ve yangın gibi acil
durumlara karşı Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu, Ulusal Polis, Eyalet Polisi, Eyalet
Valileri, Belediye Başkanları ve Selden Korunma Yasasında tanımlanan Selden
Korunma Uzmanları, aralarında afetten korunma önlemleri konusunda anlaşmalar
yapabilirler. İtfaiye şefi ve diğer yetkililer bu anlaşmalara uygun olarak hareket etmek
durumundadır. Bu gibi acil durumlarda emniyet teşkilatı personeli operasyonel kontrole
karışmayacak, itfaiye teşkilatı personeli polis gibi görev yapmayacaktır. Emniyet teşkilatı
personeli bu tür afetlerde itfaiye teşkilatına yardımcı olduğunda, afet bölgesindeki yangın
çalışmaları ile ilgili olarak, itfaiye polisi yönlendirecektir. Deprem, tayfun, sel ve büyük
yangın gibi acil durumlarda, acil ihtiyaç olduğunda, Eyalet Valileri gerekli direktifleri
belediye yetkililerine verebilir. Bu durumda, bu direktifler, Yangın ve Afet Yönetimi
Kurumu tarafından verilen yönetmelik, rehberlik ve tavsiyelerin içeriğine uymalıdır.
Deprem, tayfun, sel, yangın veya başka bir afet bir belediyeyi etkilediğinde, ilgili eyalet
valisinin isteği üzerine, Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu Başkanı, diğer eyalet valilerinin
99
sözkonusu belediyeye ihtiyaç duyulan yardımı sağlamasını isteyebilir. Afetin boyutunun
çok büyük olduğunun açık olması ve fazla beklenecek zaman bulunmaması durumunda,
Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu Başkanı, ilgili eyalet valisinin isteğini beklemeden diğer
eyalet valilerinin ihtiyaç duyulan yardımı sağlamasını isteyebilir.
Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu Başkanı’nın talebi üzerine, afete maruz kalan
eyaletteki belediyeye gerekli yardımın yapılabilmesi için, diğer eyalet valileri, yardım
sağlamak veya diğer gerekenleri yapmak üzere, belediye başkanlarından itfaiye
departmanlarının afete uğrayan belediyeye ekip göndermesini isteyebilir. Afetin
boyutunun çok büyük olduğunun açık olması ve fazla beklenecek zaman bulunmaması
durumunda, Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu Başkanı, doğrudan herhangi bir belediye
başkanından itfaiye departmanlarının afete uğrayan belediyeye ekip göndermesini
isteyebilir.
Bağlı bulundukları belediye dışında afete müdahale çalışması yapan itfaiye personelinin
idaresi görev yaptıkları bölgedeki belediye başkanında olacaktır.
Gönüllü İtfaiye Kıtaları
Gönüllü itfaiye kıtaları yangın ve afetlere karşı mücadelede önemli görevler üstlenirler.
Japonya’da gönüllü itfaiyecilik oldukça eskiye dayanan bir geleneğin devamıdır.
Günümüzde gönüllü itfaiye kıtaları, belediyelerin içinde bir sivil toplum organizasyonu
durumundadır. Yangın departmanı veya İtfaiye merkezlerinin resmi personeli tam
zamanlı olarak çalışırlar. Buna karşılık, gönüllü itfaiye kıtalarının üyeleri yarı zamanlı
olarak çalışırlar (tam zamanlı çalışan gönüllü itfaiyeciler de vardır, ancak bunların sayısı
fazla değildir). Bu kişiler normal zamanlarda kendi işlerini yaparlar, ancak ihtiyaç
olduğunda, göreve çağrılırlar. Japonya’da 1987-1998 yılları arasında gönüllü itfaiye
kıtaları üyelerinin sayısı 1.017.807’den, 962.625’e düşmüştür. Aynı dönemde resmi
itfaiye personeli sayısı 130.463’den, 151.703’e çıkmıştır,(FDMA,1998). Yerel belediyeler
gönüllü itfaiye kıtası üyelerinin harcadıkları zamanı, kasabalarını ve komşularını
afetlerden korumak için sarf ettikleri çabaları gözönünde bulundurarak, genel ve çağrı
başına yapılan ödemelerin iyileştirilmesi, kaza tazminatları ve emeklilik ikramiyelerinin
arttırılması konularında önlemler almaktadır. Ancak bu şartların daha da iyileştirilmesi
gerekmektedir (FDMA,1998).
Gönüllü itfaiye kıtalarının kurulması, isimleri, gönüllü itfaiyeci sayısı ve kıtaların sorumlu
olacakları bölgeler tüzüklerle tanımlanmaktadır (IFSIC,1998, Madde 15). Gönüllü itfaiye
kıtalarının organizasyonu belediye yönetmeliklerine göre yapılmaktadır. Resmi yangın
departmanlarının bulunduğu belediyelerde, gönüllü itfaiye kıtaları, itfaiye merkezi şefi, ya
da itfaiye istasyonu şefinin direktifleri altında hareket etmekle sorumludur. Bu itfaiye
şeflerinin görevlendirmesi üzerine, gönüllü itfaiye kıtaları ilgili yerleşim biriminin dışında
da görev yapabilir. Gönüllü itfaiye kıtaları, gönüllü itfaiye şefinin idaresindedir. Gönüllü
itfaiye şefi, gönüllü itfaiye kıtasının üyelerinin önerisi ile belediye başkanı tarafından
atanmaktadır. Gönüllü itfaiyeciler ise, belediye başkanının onayı ile, gönüllü itfaiye şefi
tarafından atanmaktadır.
100
Tam zamanlı çalışan gönüllü itfaiyeciler için atama, cezalandırma, tazminat, görev
performansları ve diğer işemler Yerel Kamu Hizmetleri Yasası’na göre yapılır. Tam
zamanlı çalışmayan gönüllü itfaiyeciler için ise bunlar tüzüklerle tanımlanmıştır. Eğitim,
rütbe ve üniformalar gibi konular Yangın ve Afet Yönetim Kurumu standartlarına uyumlu
olarak belediye yönetmeliklerince tanımlanmıştır. Tam zamanlı çalışmayan gönüllü
itfaiyecilerin resmi görev sırasında ölmesi veya yaralanması durumunda, ilgili belediye,
bu kişilere veya geride kalan ailelerine Yangın ve Afet Yönetim Kurumu standartlarına
uyumlu olarak hazırlanmış tüzüklerle belirlenen tazminatı ödemekle sorumludur. Tam
zamanlı çalışmayan gönüllü itfaiyeciler emekli olduğunda, emekli ikramiyesini
belediyeler ödeyecektir.
Yarı zamanlı gönüllü itfaiyeciler, özel görevli belediye çalışanları olarak kabul edilirler ve
ödeme ile avansları konusunda belediyeler sorumludur. Ödeme miktarı ve yöntemi tüm
Japonya’da aynı değildir. Bunlar ilgili belediyenin ekonomik ve yerel şartlarına göre
değişkenlik göstermektedir. 1998 yılında, hükümet yerel vergi gelirlerinin kullanışının
dağılımında itfaiye birlikleri için ayrılan dilimi arttırmıştır.
Eğitim ve Araştırma
Yangın ve afetlere karşı mücadele yöntem ve teknikleri, gelişen teknoloji ve artan bilgi
düzeyi ile birlikte, her geçen gün değişmekte ve gelişmektedir. Bunun bilinci ile
Japonya’da bu konularda eğitim ve araştırmaya büyük önem verilmektedir. Yangın ve
Afet Yönetim Kurumu, itfaiye personeline ve gönüllü itfaiyecilere (ve diğer resmi
görevlilere) standart bir eğitim verilmesi için gerekli çalışmaları yapmakla sorumludur
(IFSIC,1998; Madde 4/5). Eyaletler bağımsız olarak, ya da diğer eyaletlerle birlikte
itfaiye departmanı personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin eğitimi için Yangın Mücadele
Okulları açmakla sorumludur. Benzer şekilde, Belediyeler de bağımsız olarak, ya da
eyaletlerle birlikte itfaiye departmanı personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin eğitimi için
yangın okulları açabilmektedir. Tüm Yangın Mücadele Okulları’nda, eğitimin Yangın ve
Afet Yönetimi Kurumu tarafından tanımlanmış olan standartlara ulaştırmak için gereken
çaba sarfedilecek, resmi ve gönüllü itfaiye personelinin, görevleri konusundaki bilgi ve
becerilerini arttırabilmeleri için, yangın okullarındaki eğitimlere katılabilmeleri
sağlanacaktır (IFSIC,1998, Madde 26).
Bu konudaki eğitimin büyük bölümü yangın departmanlarında, itfaiye merkezlerinde ve
gönüllü itfaiye kıtalarında verilmektedir. Bunlara ilave olarak, ulusal düzeyde Yangın ve
Afet Yönetimi Koleji ve eyalet düzeyinde Yangın Mücadele Okulları kurulmuştur. 1998
yılı itibarı ile Japonya’daki Yangın Mücadele Okulları’nın sayısı 55’dir. Ayrıca ilk yardım
gibi diğer özel konuların eğitimini veren okullar da mevcuttur. Yangın ve Afet Yönetimi
Koleji, merkezi hükümetin, eyaletlerin ve belediyelerin üst düzey itfaiye personeline, ileri
düzeyde eğitim verir. Ayrıca, Yangın Mücadele Okulları’na ve özel konularda eğitim
veren diğer okullara destek sağlar. Ulusal Yangın ve Afet Araştırma Enstitüsü, yangına
karşı mücadele teknikleri ve uygulamada karşılaşılan sorunların çözümleri konularında
araştırma ve incelemeler yapar. Gerek Yangın ve Afet Yönetimi Koleji, gerekse Ulusal
Yangın ve Afet Araştırma Enstitüsü, Yangın ve Afet Yönetim Kurumu tarafından
yönlendirilir, (FDMA,1996).
101
Yangın Mücadele Okullarında da farklı tür ve düzeyde eğitimler verilmektedir,
bunlar;
• Temel eğitim : Tüm itfaiye personeline verilir, en az 6 ay sürelidir.
• Genel eğitim : Gönüllüler için temel eğitimdir, en az 4 gün sürelidir.
• İleri eğitim : Resmi itfaiyeciler ve genel eğitimi tamamlamış gönüllü itfaiyeciler
için özel alanlarda verilen eğitimdir.
• Üst düzey eleman eğitimi : Tecrübeli ve üst düzey itfaiye görevlilerine, ya da
üst düzey göreve atanacak personele verilen eğitimdir.
• Özel eğitim : Yukarıda tanımlananlardan farklı olan özel konularda eğitimdir.
Kaynaklar
IFSIC, (1998), Fire Defence Organization Law, Published by International Fire Service
Information Center ,Tokyo, Japan,
FDMA, (1996), Fire Defence in Japan, Published by Fire Defence Division, Fire and
Disaster Management Agency,Tokyo, Japan,
FDMA, (1998), White Book on Fire Service in Japan-Summary, Published by Fire and
Disaster Management Agency, Japan.
102
EK-9
BATI AVUSTURALYA YANGIN ve ACİL DURUM HİZMETLERİ
Giriş
Batı Avustralya Eyaleti, 2.529.875 km2 lik yüzölçümü ile Avustralya’nın toplam alanının
1/3’ünü kaplayan en büyük eyalettir. Batı Avustralya Eyaleti’nin büyük bölümü çöllerden
oluşmakta olup, topraklarının önemli bir bölümünde yerleşim mevcut değildir. 1998 yılı
nüfus sayımına göre Batı Avustralya Eyaleti’nin nüfusu 1.850.000 dir. Bu yazıda genel
olarak 1942 yılında yürürlüğe giren İtfaiye Teşkilatı Yasası (FBA,1942), 1943 yılında
yürürlüğe giren İtfaiye Teşkilatı Düzenlemeleri (FBR) ve 1998 yılında yürürlüğe giren
Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Yasası’ndan (WAA,1998)
yararlanılmıştır. Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri ile ilgili detaylar ve
istatistiksel bilgiler oldukça geniş kapsamlı şekilde farklı kaynaklarda bulunabilir.
Günümüzde, Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurumu, Batı Avustralya
toplumuna son derece kapsamlı şekilde acil durum hizmetlerini sağlamaktadır. Bir
merkezi hükümet organı olan ve Acil Durum Hizmetleri Bakanı’na bağlı olan Batı
Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurumu, resmi olarak 1 Ocak 1999’da
kurulmuştur. İtfaiye ve Kurtarma Hizmetleri, Eyalet Acil Durum Hizmetleri, Orman
Yangını İtfaiye Hizmetleri, Acil Durum Yönetim Hizmetleri, Deniz Arama Kurtarma
Hizmetleri gibi pek çok acil durum hizmeti Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum
Hizmetleri Kurulu ve Uzman Şefi’nin yetki ve sorumluluğu altına girmiştir. Bu yazıda, Batı
Avustralya Eyaleti’nde yangın ve acil durumlarda en üst düzeyde yetki sahibi olan Batı
Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu ve bu kurulun altındaki acil durum
hizmet birimleri incelenmiştir.
İtfaiye Teşkilatının Görevi
1942 İtfaiye Teşkilatı Yasası, yangınların önlenmesi, söndürülmesi, tehlikeli madde ile
ilgili kazaların sona erdirilmesi, bu tür olay ve kazalarda can ve mal kaybının önlenmesi
ile ilgili yasa olarak tanımlanmıştır (FBA,1942). Bu yasaya 1998 yılında yapılan
eklemeye göre (FBA,1942, Madde 25), Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri
Kurulunun görevleri şu şekile tanımlanmıştır;
•
•
•
•
•
Yangınların önlemesi, söndürülmesi, yangınlarda can ve malların kurtarılması
ve korunması için gerekli her adımın atılması, gereken yönlendirme ve
kontrollerin yapılması,
Tehlikeli madde kazalarında, can ve malların kurtarılması, korunması, bu tür
kazaların neden olabileceği tehlikelerin sonlandırılması ve sözkonusu
bölgenin güvenli hale getirilmesi ile ilgili her türlü önlemin alınması,
Kurtarma operasyonları ile ilgili gerekli her türlü adımı atmak ve gerekli
yönlendirmeleri yürütmek,
Tüm itfaiye birliklerinin kontrolünü yapmak,
Bakan tarafından verilebilecek diğer görevleri yapmak.
103
Günümüzde Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından yapılan
görev tanımlaması ise; toplumla birlikte, daha güvenli bir Batı Avustralya için hızlı, kaliteli
ve etkili acil durum hizmetleri sağlamak şeklindedir. Bunun için gerekli olduğu öngörülen
temel değerler; toplumun herşeyden önemli olduğu, bireylerin karşılıklı olarak birbirlerine
saygı göstermesi ve değer vermesi, acil durum hizmetlerinin sürekli olarak geliştirilmesi,
daima birlikte ve dürüst hareket etmek ve karşılıklı iletişimi sağlamaktır.
Yangın ve Acil Durum Hizmetleri için İdari Organizasyon
Yangın ve acil durum hizmetleri için genel idari organizasyon Şekil 1’de sunulmuştur.
Acil durum hizmetleri bakanı
Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu (10 üye)
(gönüllüler, halk, yerel yöneticiler ve ayrıca teknik danışmanlar)
Medya ve halkla ilişkiler
bölümü
İş hizmetleri
Toplum
güvenliği
Politika ve stratejik
planlama bölümü
Uzman şef
İnsan
hizmetleri
Gönüllü deniz
kurtarma
hizmetleri
Acil durum
yönetimi
hizmetleri
Gönüllü deniz
kurtarma ve
patlamamış savaş
gereçleri
hizmetleri
Patlamamış savaş
gereçleri
hizmetleri
Eyalet acil
durum
hizmetleri
Yangın ve
kurtarma
hizmetleri
İtfaiye
Orman yangını
hizmetleri
Şekil 1. Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Genel İdari Organizasyonu
Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu
Yangın ve acil durum hizmetleri kurulu;
1 kişi; başkan,
3 kişi; danışman komiteleri başkanları,
3 kişi; bakanın seçtiği acil durum hizmetleri için gönüllüleri temsil eden kişiler,
1 kişi; bakanın seçtiği yerel yönetimleri temsil eden kişi,
1 kişi; uzman şef,
1 kişi; diğer,
olmak üzere toplam 10 kişiden oluşmaktadır (WAA,1998, Madde 6-1). Kurul, Acil Durum
Hizmetleri Yasası uyarınca Yangın ve Acil Durum Hizmetleri görevlerinin
uygulanmasından sorumludur. Bakan bu kurula atadığı kişilerin uzmanlık ve
tecrübesinden emin olmalıdır, (WAA,1998, Madde 7-2). Kurul üyeleri, kurula bir başkan
vekili atamakla sorumludur. Kurul üyelerine ödemeler, yolluklar ve diğer avanslar, Kamu
104
Sektörü Yönetimi Bakanı’nın tavsiyesi esas alınarak, Acil Durum Bakanı tarafından
belirlenmektedir.
Kurulun görevleri arasında;
•
•
•
•
Acil durumlar ile ilgili politika konusunda bakana her türlü bilgiyi vermek,
Acil durum hizmetlerinin yönetimi ve kullanımı ile ilgili planlar geliştirmek ve
öneriler sağlamak,
Acil durum hizmetleri ile ilgili faaliyet ve projeleri yürütmek, koordine etmek ve
bunlara uygulama açısından ve mali yönden destek sağlamak,
sayılabilir.
Kurul, görevleri ile bağlantılı olarak, ya da görevlerini yerine getirebilmek üzere, gerekli
veya uygun olan her şeyi yapabilir (WAA,1998, Madde 12-1). Ancak gayrimenkul alış ve
satışlarında bakanın onayını almalıdır. Bakan, kurulun görevleri konusunda, genel
olarak, ya da özel bir konuda, kurula direktif verebilir. Kurul bu tür direktiflerin gereğini
yapmak durumundadır. Kurul çeşitli anlaşmalar yaparak, gerekli olduğunda, diğer kamu
kuruluşlarının personelini yarım zamanlı veya tam zamanlı olarak kullanabilir. Benzer
anlaşmalar ile, ihtiyaç olduğunda, kamuya ait herhangi bir kurumun tesis ya da araçları
kullanılabilir.
Teknik Danışman Komiteleri
Bakan, Orman Yangınları Danışma Komitesi, Yangın ve Kurtarma Hizmetleri Danışma
Komitesi ve Eyalet Acil Durum Danışma Komitesini kuracaktır. Bu danışma komitelerinin
üye sayısı bakan tarafından belirlenecek olmakla birlikte, en az 8 kişiden
oluşabilmektedir. Bu komitelere atanan kişiler yeterli tecrübe, yetenek ve özelliklere
sahip olmalıdır. Bakan, danışma komitelerine birer başkan atayacak, komite üyeleri ise,
komite başkan vekilini atayacaklardır. Danışma komiteleri, çalışma alanları ile ilgili
konularda kurula ve uzman şefe tavsiyeler sağlamak durumundadırlar. Danışma
komiteleri görevlerini yerine getirmek üzere gerekli veya uygun olan her şeyi yapabilir
(WAA,1998, Madde 26-2).
Uzman Şef
Liderlikten, politikadan, performans raporlarından, yasal konulardan, stratejik
planlamadan, Bakanlık ile Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu desteğinden, medya
ve halkla ilişkilerden sorumludur. Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından
kontrol edilebilir ve yangın ve acil durum hizmetlerinin her türlü günlük operasyonlarının
kayıtlarından sorumludur.
Yangın ve Acil Durum Hizmet Birimleri
Yangın ve acil durum hizmetlerini yürüten ve Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu ile
Uzman Şefe bağlı olarak görev yapan dört anahtar operasyonel bölüm bulunmaktadır.
Bunlar;
105
1) İtfaiye Teşkilatı : Yangın ve Kurtarma Hizmetleri ve Orman Yangın Hizmetleri
olarak iki ana bölümden oluşur. Yangın ve Kurtarma Hizmetleri Bölümünde 850
resmi, 2500 gönüllü itfaiyeci, 130 yerleşimde, yangın, tehlikeli maddeler, yol kazaları
ve diğer tür kurtarmalar üzerine görev yaparlar. Orman Yangın Hizmetleri Bölümünde
ise 700 resmi, 16000 gönüllü itfaiyeci görev yapmaktadır.
2) Eyalet Acil Durum Hizmetleri : Öncelikle fırtına, hortum, sel, deprem ve tsunami
gibi doğal afetlerde rol alır. Uçurum, mağara ve trafik kurtarma çalışmaları yapar.
Eyalet acil durum hizmetlerinde görev yapan 2500 gönüllü aynı zamanda acil
durumlarda polise ve diğer acil durum organizasyonlarına destek sağlar. Bunlar telsiz
iletişimini, ulaştırma ve yiyecek içecek desteğini içerir.
3) Acil Durum Yönetimi Hizmetleri : Batı Avustralya için afet yönetimi yapısını
oluşturmakla sorumludur. Bu grubun işi politika, plan ve prosedürler geliştirmek ve
bunların verimliliğini izlemektir.
4) Gönüllü Deniz Kurtarma ve Patlamamış Savaş Gereçleri Bölümleri : Gönüllü Deniz
Kurtarma Bölümü toplam 2500 gönüllüden oluşan 36 ayrı gruptur. Patlamamış Savaş
Gereçleri Bölümü ise patlamamış savaş gereçlerinin yerlerinin tespiti ve bunların
güvenli hale getirilmesi konusunda çalışır.
Bu dört anahtar operasyonel bölüme ek olarak, üç ayrı destek bölümü de, Yangın ve
Acil Durum Hizmetleri Kurulu ve Uzman Şefe bağlı olarak görev yapmaktadır. Bunlar;
•
•
•
İnsan hizmetleri,
Toplum güvenliği,
İş hizmetleri bölümleridir.
Acil Durumlarda Yönetim
İtfaiye – Acil Durum İlişkisi
Dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi, acil durum hizmetlerinin koordinasyon ve
planlamasını geliştirme çalışmaları Batı Avustralya için de bir hayli yenidir, 1997-1998.
Acil durumlar ile ilgili kurumların bir çatı altında toplanarak (Batı Avustralya Yangın ve
Acil Durum Hizmetleri – FESA), acil durum yönetim modelinin yeniden yapılandırılması
çalışmaları 2000 yılında tamamlanmıştır. Bu yeniden yapılanma sırasında hem ilave bir
bütçe gerekli olmamış, hem de geçiş döneminde gerçekleşen acil durumlar karşısında
herhangi bir olumsuzluk ya da yetersizlik yaşanmamıştır. Bazı ortak faaliyetlerin bir çatı
altında toplanması nedeni ile 2001 yılı için maaş giderlerinde 750.000 Avustralya doları
kadar tasarruf beklenmektedir. Buradan yapılan tasarruf topluma sunulan hizmetlerin ve
gönüllülere sağlanan imkanların iyileştirilmesine olanak sağlayabilecektir. Yeni
yapılanma sonrasında, afete hazırlık, zarar azaltma, afet önleme, toplum bilinçlendirme
ve afet planı çalışmaları, acil durum hizmetlerinin koordinasyon ve planlaması, Batı
Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu’nun görevleri olmuştur. Acil Durum
106
Yönetim sistemini yeniden yapılandıran Batı Avustralya’da vergi sisteminde de bu
yeniden yapılanmayı dikkate alan yeni düzenlemelere gidilmektedir. Tüm acil durum
hizmet birimlerinin bir çatı altında toplandığı yeni yapılanma sonucunda sağlanan daha
iyi koordinasyon ve daha iyi yönetim sayesinde, Batı Avustralya toplumuna çok daha
kaliteli ve daha standart acil durum hizmeti sağlanması öngörülmektedir.
Acil durumlarda yangına karşı mücadele, tehlikeli madde kazaları ve kurtarmalarda ana
müdahale ve operasyonel sorumluluk İtfaiye Teşkilatındadır. İtfaiye Teşkilatı’ndaki
görevlilerin sorumlulukları, ihtiyaç durumuna göre, Yangın ve Acil Durum Hizmetleri
Kurulu tarafından zaman zaman farklı şekillerde tanımlanabilmektedir (FBR,1943,
Madde 123).
Çoğunluğu gönüllülerden oluşan Eyalet Acil Durum Hizmetleri Bölümü de acil
durumlarda operasyonel görevlerde rol almaktadır. Bunlara ek olarak, Yangın ve Acil
Durum Hizmetleri kapsamında, sabit ve hareketli çok bölümlü müdahale takımları
kurulmuş durumdadır.
Gönüllü İtfaiye Birlikleri
1943 yılında yürürlüğe giren İtfaiye Teşkilatı Düzenlemeleri’nde, Gönüllü İtfaiye Birlikleri
ile ilgili çok sayıda madde bulunmaktadır (yaklaşık 60 madde) (FBR,1943, Bölüm 7,
Madde 158-214).
Buna göre, Gönüllü İtfaiye Birlikleri en fazla 40 kayıtlı üyeden oluşacaktır. Bu 40 üyenin
dağılımı;
•
•
•
10 yeni üye (deneme süresi),
25 aktif üye,
5 yedek üye şeklindedir.
Yeni üyeler ilk 3 ay deneme süresi olarak görev yaparlar. Başarılı bir deneme süresi
sonunda gönüllü itfaiye birliğinin şefi sözkonusu elemanın aktif gönüllü üye olmasını
Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu’na önerebilir. Eğer kurul onay verirse, aktif
gönüllü kadrosunda boşluk olduğunda, sözkonusu eleman bu göreve getirilir. Aktif veya
yedek üye kadrolarında boşluk olursa, birlikte yapılan bir genel toplantıda alınan karar
ve Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu’nun onayı ile bir gruptan, diğer bir gruba üye
transferi olabilir.
Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu, gerektiğinde 40 kayıtlı asıl elemana ilave, ikincil
üyeleri de gönüllü birliğe kaydedebilir ve özel durumlarda geçici olarak, gerektiği sürece
yedek eleman sayısını arttırabilir. Gönüllü itfaiye birlikleri çeşitli sebeplerle belli bir
kapasitenin altına düşerse, bu birliğin görevi Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu
tarafından iptal edilebilir.
Gönüllü itfaiye birlikleri belli bölgelerde görev yapmakla sorumlu ve yetkili olup, bu
bölgenin adı ile tanımlanırlar. İstek üzerine ve o anda görevde olan kıdemli görevlinin
107
insiyatifinde, gönüllü itfaiye birlikleri kendi mıntıkaları dışındaki olaylara müdahale
edebilirler. Ancak kendi bölgelerinin yeterli şekilde korunmasını sağlayacak personel ve
araç gerecin kendi bölgelerinde kalması kesinlikle sağlanmış olmalıdır.
Gönüllü itfaiye birlikleri kendi iç ve genel çalışma kurallarını oluştururlar. Ancak her
durumda bu kuralların Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından onaylanması
gereklidir, (Her türlü ilave kural veya kural değişikliği kurul onayından geçer).
Gönüllü itfaiye birliği’nin şefi, üyelerin bir aydan az olan izin isteklerini kabul edebilir veya
geri çevirebilir. İzin isteğinin bir aydan fazla olması durumunda, bu istek gönüllü itfaiye
birliği şefi tarafından (kendi tavsiyesi ile birlikte) Yangın ve Acil Durum Hizmetleri
Kurulu’na yönlendirilecektir.
Gönüllü itfaiye birliklerinin üyeleri, üniformalı oldukları tüm zamanlarda ve üniformasız
da olsa, tüm yangın, yangın alarmı, tatbikat, gösteri ve görevleri ile ilgili toplantılar
sırasında görevli olarak düşünüleceklerdir.
Yeni ve aktif üyelerin görevleri arasında;
•
•
•
•
•
•
Herhangi bir alarm durumunda, derhal itfaiye aracı ile olay yerine gelmek ve
orada bulunan kıdemli itfaiye yetkilisine kendini tanıtmak,
Olay yerinde verilecek görevleri yerine getirmek,
Olay yerindeki yetkili itfaiye görevlisinin izni olmadan görev yerini terk
etmemek,
Gönüllü İtfaiye Birliğinin hizmetlisinin mevcut olmaması durumunda,
istasyonun ve araçların temizliğini ve düzenini sağlamak,
Her 6 aylık dönemde, ayda bir kez düzenlenen tatbikatların en az 2/3’üne
katılarak, kendini formda tutmak,
Kabul edilebilir bir mazereti olmadıkça, Gönüllü İtfaiye Birliği’nin tüm
toplantılarına katılmak sayılabilir.
Yedek üyelerin görevleri arasında;
•
•
Olası görev çağrıları için hazır durumda bulunmak,
Periyodik ders ve tatbikatlara katılarak, kendisinin itfaiye aracı ve diğer
aletlerin kullanımı konusunda yeterli konumda olmasını sağlamak sayılabilir.
Yedek üyeler gönüllü itfaiye birliği’nin toplantılarına katılabilir ancak sürekli olarak birliğe
ait istasyonda bulunamaz.Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından, bir vaka
için, adam başı 100 Avustralya Dolarının altında olmak üzere, gönüllü itfaiye birliği
üyelerine ödeme yapılabilir.
Eğitim ve Araştırma
Batı Avustralya’da gerek resmi, gerekse gönüllü itfaiyecilerin eğitimine ve bu eğitim
sonucunda itfaiye ve acil durum hizmetlerinin olabildiğince standartlaştırılabilmesinin
108
sağlanmasına büyük önem verilmektedir. Bu amaçla eyalet çapında farklı özelliklerde ve
farklı itfaiyeci gruplarına hitap eden eğitim programları düzenlenmektedir. Yangından
korunma programı, bu programlardan biridir ve burada temel amaç gönüllü itfaiyecilerin
gerekli yeteneği, kaynakları ve desteği elde etmesidir.
İtfaiye teşkilatının Orman Yangını Hizmetleri Bölümü, ihtiyaç analizine ve orman yangını
birlikleri ile yapılan görüşme sonuçlarına göre çeşitli eğitimler düzenler ve geliştirir. Bu
eğitim programları Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Eğitim Bölümü ve yerel personel
tarafından hazırlanır. Bazen gönüllüler de bu eğitim programlarına destek sağlar. Bu
eğitim programları İtfaiye Teşkilatının Orman Yangın Hizmetleri Bölümü bulunan tüm
yerel hükümetlerce uygulanır. Bu eğitimler iki ayrı anahtar modülden oluşmaktadır, İleri
İtfaiyeci Eğitim Modulü ve Yangın Kontrol Yetkilisi Eğitim Modulüdür.
İleri İtfaiyeci Eğitim Programı : Belli süre itfaiye birliğinde görev yapmış olanlar bu eğitimi
almaya aday gösterilebilir. Programın amacı; ekiplerde liderlik yapabilmek için gerekli
ileri yetenek ve bilgilerin kazandırılmasıdır. Bu sayede Orman Yangın İtfaiye
Birlikleri’nde çalışan gönüllüler oldukça kapsamlı ve ulusal düzeyde tanımlanmış bilgi ve
beceriye ulaştırılırlar. 1997, 1998, 1999 ve 2000 yıllarında sırası ile 155, 72, 94 ve 177
kişi bu eğitimde başarılı olarak İleri İtfaiyeci Sertifikası almıştır.
Yangın Kontrol Yetkilisi Eğitim Programı : İtfaiye Teşkilatının Orman Yangın Hizmetleri
Bölümünde yetkili olan veya olma olasılığı bulunanlar için geliştirilmiştir. Eğitim bu görevi
yapacak kişilerin etkili olması için gerekli kapsamlı bilgileri içerir, (liderlik, yasal konular,
vb.). 1997, 1998, 1999 ve 2000 yıllarında sırası ile 274, 281, 232 ve 161 kişi bu eğitimi
başarılı şekilde tamamlamıştır.
Bu eğitim programlarının dışında, Gönüllü İtfaiye Birliği’nin acemi ve aktif elemanları en
az ayda bir şeflerinin yönetiminde
tatbikat yapacaklardır. Birlik şefi tarafından
istendiğinde yedek üyeler de tatbikatlara katılacaklardır. Bu şekilde gerçekleştirilen
tanımlı bir tatbikat; yangın söndürme, tehlikeli maddelere karşı mücadele, kurtarma ve
diğer çalışmaları içermeli, en azından 45 dakika sürmelidir.
Kaynaklar
Western Australia (1942), Fire Brigades Act, (FBA),
Western Australia (1943) ,Fire Brigades Regulations, (FBR),
Western Australia (1998), Fire and Emergency Services Authority of Western Australia
Act,(WAA),
www.fesa.wa.gov.au/ ,Temmuz (2001) ,Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri
Kurulu.
109
EK-10
YENİ ZELANDA İTFAİYE TEŞKİLATI HİZMETLERİ
Giriş
Yeni Zelanda Okyanusya Kıtasının gerek yüzölçüm, gerekse nüfus olarak küçük
ülkelerinden biridir. Yüzölçümü 166.940 km2, 1996 nüfus sayımına göre, nüfusu 3.8
milyon kişidir. Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri, itfaiye teşkilatının organizasyonel yapısı,
itfaiye teşkilatının acil durum ve afetlerdeki rolü, gönüllü itfaiyecilik ve itfaiye teşkilatının
eğitim sistemi konularına odaklı olarak özetlenecektir. Bu yazıda büyük ölçüde Yeni
Zelanda İtfaiye Hizmetleri Yasası’nın – 1975 (FSA,1975) maddeleri incelenmiştir. Genel
ve güncel bazı bilgiler Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatı’nın sanal doku yöresinden
alınmıştır. Yeni Zelanda’da 20’si bayan olmak üzere 1641 resmi itfaiyeci, şehir
merkezlerinde 440’ı bayan olmak üzere, 8.000 gönüllü itfaiyeci ve kırsal kesimde yarı
zamanlı olarak çalışan 3.000 gönüllü itfaiyeci bulunmaktadır. İtfaiye teşkilatına yapılan
tüm çağrıların %32’sine gönüllü itfaiyeciler tarafından müdahale edilmektedir. Ayrıca
itfaiye teşkilatında idari görevlerde 352 kişi görev yapmaktadır.
İtfaiye Teşkilatının Görevi
1975 İtfaiye Teşkilatı Yasası, Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatının kurulması, yangın ve
diğer acil durumlarda insanların can ve mallarının korunması ile ilgili yasa olarak
tanımlanmıştır (FSA,1975). Buna göre itfaiye teşkilatının görevleri, yangınları ve
yangınların etkilerini azaltmak, ve diğer acil durumlara profesyonel şekilde müdahale
etmek şeklinde özetlenebilir.
Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatı, 2006 yılı Haziran ayı sonuna kadar aşağıdaki hedeflere
ulaşmayı öngörmüştür, (yıllık bazda);
•
•
•
•
Toplam yangın sayısını %20 azaltmak,
Konut yangınları sonucu oluşan ölüm sayısını 10’un altına indirmek,
Yangın sonucu oluşan yaralanmaları %50 azaltmak,
Harcamalarda %80 tasarruf yapmak üzere, bina yangınlarının sayısında %5
bir artışa izin vermek,
• Orman yangınlarının %95’ini, yangının bildirilmesinden sonra 2 saat içinde
kontrol altına almak.
110
İtfaiye Teşkilatının Genel İdari Organizasyonu
İtfaiye teşkilatının genel idari organizasyon yapısı Şekil 1’de sunulmuştur.
İçişleri Bakanlığı
(Rapor verir)
Yeni Zelanda Yangın
Hizmetleri Komisyonu
İtfaiye Teşkilatı
Şekil 1. İtfaiye Teşkilatının Genel İdari Organizasyonu
Şekil 1’den de görüldüğü gibi, İtfaiye Teşkilatı, Yeni Zelanda Yangın Hizmetleri
Komisyonu’nun kontrolü altında görev yapmaktadır. Bu komisyon da, İçişleri Bakanı’na
rapor vermekle sorumludur. Yeni Zelanda Yangın Hizmetleri Komisyonu, aynı zamanda,
Ulusal Kırsal İtfaiye Teşkilatı’nın çalışmalarından da sorumludur. İtfaiye teşkilatının
2000/2001 mali dönemi bütçesi yaklaşık olarak 240 milyon Yeni Zelanda dolarıdır.
İtfaiye Teşkilatı’nın en önemli gelir kaynağı, ev sahipleri ve ticari organizasyonların
ödedikleri sigorta primlerinden alınan itfaiye hizmetleri fonudur. İtfaiye teşkilatının
başında, Uzman Şef (Ulusal Kumandan) bulunur.
Yangın Hizmetleri Komisyonu
Yangın Hizmetleri Komisyonu belli zamanlarda Bakan’ın tavsiyesi ile Genel Vali
tarafından atanan 5 üyeden oluşmaktadır. Atama en fazla 5 yıllık bir dönem için olmakla
birlikte, görev süresi biten komisyon üyeleri tekrar atanabilirler. Bu üyelerden;
•
1 üye; komisyonun başkanı olacaktır. Bu üyenin çok özel yönetim bilgisine sahip
olması gerekmektedir,
• 2 üye; itfaiye sorumlusu olarak atanacaktır. Bu üyelerin itfaiye teşkilatı
operasyonlarında kıdemli eleman olarak görev yapmış olmaları gereklidir.
Yangın Hizmetleri Komisyonu, danışman komiteleri atama ve bunlara başkan seçme
hakkına sahiptir. Komisyon üyeleri, aynı zamanda danışma komitelerinin üyesi
olamazlar. Komisyon gerekli gördüğünde, danışma komitelerinin görevlerine son
verebilir, herhangi bir üyeyi görevden alabilir ve/veya danışma komitesine yeni üye
eklenmesine karar verebilir.
111
Komisyon, bakandan gelebilecek tüm direktiflere uymak zorundadır. Komisyonun bazı
yetki ve sorumlulukları aşağıda verilmiştir;
•
•
•
•
•
•
•
İtfaiye hizmetlerinin genel kontrolünden ve Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri
Yasası’nın maddelerinin tam olarak uygulanmasından sorumludur.
Tüm yerleşimlerde, yangınların önlenmesi, söndürülmesi, yangına karşı can ve
mal güvenliğinin sağlanmasından sorumludur.
İtfaiye hizmetlerinin verimli şekilde yürüyor olmasından sorumludur.
İtfaiye birimleri arasında ve yerel yönetimler ile işbirliğinin sağlanmış olmasından
sorumludur.
Bakana karşı sorumludur ancak Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri Yasası’na göre
hareket etmek üzere bağımsızdır. Örneğin, itfaiye teşkilatının personeli ile ilgili
kararlarda (atama, uzaklaştırma, vb.) bakandan tamamen bağımsızdır.
Yılda en az 2 kez İtfaiyeciler Birliği ile itfaiye teşkilatının problemleri ile ilgili
toplantı yapmakla sorumludur.
İtfaiye hizmetlerinin verimliliğini, yılda en az bir kez Yeni Zelanda Sigorta Konseyi
temsilcilerine de danışarak, takip etmekten sorumludur.
Komisyon, yerel yönetimler, hükümetin ilgili birimleri, mimarlar, mühendisler,
müteahhitler, Yeni Zelanda Standart Belirleme Kurumu ve Yapı Araştırma Enstitüsü
arasında koordinasyon oluşturulmasının yollarını aramakla sorumludur. İtfaiye
sorumlusu olan komisyon üyelerinin sorumlulukları aşağıda verilmiştir;
•
•
•
Eğitim de dahil olmak üzere, tüm teknik konular,
Savaş durumunda, acil yangın durumunda veya gerekli gördüğü diğer
durumlarda itfaiye teşkilatının operasyonel komutası,
Komisyon tarafından verilebilecek diğer görevler.
Yangın Hizmetleri Komisyonu üyeleri, daha önce çalıştıkları ve/veya üyesi oldukları her
türlü şirket, kurum ve kuruluş ile ilgilerini kesmek zorundadır. Komisyon üyesi olduktan
sonra, herhangi bir şirket, kurum veya kuruluşta çalışmaya başlayan ve/veya bunların
üyesi olanlar, komisyondaki görevini bırakmak zorundadır. Her ne isim altında olursa
olsun (maaş, avans, ödeme, ücret, komisyon, vb.), herhangi bir şirket, kurum veya
kuruluştan para alınması durumunda, sözkonusu kişinin o şirket, kurum veya kuruluşta
çalıştığı ve / veya üyesi olduğu şeklinde kabul edilmektedir (FSA,1975, Madde 6).
Herhangi bir komisyon üyesi için, verimsiz çalışma, yolsuzluk, görevi ihmal, yanlış
davranış gibi bir durum kanıtları ile belirlenirse, Genel Vali tarafından herhangi bir
zaman görevden alınabilir.
İtfaiye Teşkilatı – Uzman Şef
İtfaiye teşkilatının tüm yönetiminden ve atamalarından sorumludur. Bunlar arasında;
•
•
Bölgesel itfaiye şefleri tarafından yönetilen 8 itfaiye bölgesi,
Ulusal kırsal itfaiye yetkilisi,
112
•
•
•
Wellington da bir ortak büro,
Auckland, Wellington ve Christhchurch’de bulunan 3 acil durum iletişim merkezi,
İdari destek sağlamak üzere Wellington’da kurulu ulusal hizmet servisini kapsar.
Uzman Şef aynı zamanda Ulusal Kumandan olarak da kabul edilir. Ulusal Kumandan,
yangın önleme ve söndürme, yangınlar karşısında insanların canını ve malını korumak
konularında en üst düzeyde operasyonel yetkiye sahiptir. İtfaiye teşkilatının 1600 tam
zamanlı resmi itfaiyecisi, 19 merkezde Yeni Zelanda nüfusunun %80’ine, yangın
önleme, acil durum müdahalesi ve güvenli yaşam eğitimi sağlar. (Bazı yerleşimlerde
gönüllüler de resmi itfaiyecilere destek sağlar).
Bölgesel İtfaiye Şefleri
Uzman Şefin (Ulusal Kumandan) altında görev yapan, bölgesel itfaiye şeflerinin
atanması da Yangın Hizmetleri Komisyonu tarafından gerçekleştirilir. Bölgesel itfaiye
şefleri, kendi bölgelerindeki teknik ve operasyonel uygulamaların Komisyonun politikası
ile uyumlu olmasından sorumludur. Bölgesel itfaiye şeflerinin görevleri ve yetkileri
aşağıda verilmiştir;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Yangın veya diğer acil durumlarda, tüm itfaiye birliklerini kontrol eder ve yönetir,
Görevini yapmak için gerekli ise, tehlike durumunda, herhangi bir araziye, binaya
veya yapıya girebilir,
Görevini yapmak için gerekli ise, herhangi bir arazi, bina veya yapıda bulunan
ekipmanları kullanabilir,
Tehlike durumunda, herhangi bir bina ya da yapıda bulunan yanıcı, patlayıcı ve
tehlikeli maddeleri bina dışına çıkarabilir,
Yangının yayılmasını önlemek veya yangının söndürülmesini sağlamak için
gerekli olduğunda, yanmakta olan herhangi bir binayı, ya da tehlikeye neden
olabilecek komşu binaları yıkabilir,
Gerekli olduğunda, her türlü otoban, yol, cadde, servis yolu ve özel yolları
kapatabilir,
Gerekli olduğunda, daha yüksek su basıncı elde etmek üzere, bazı hatların
suyunu kesebilir,
Gerekli olduğunda, herhangi bir taşıt aracını bulunduğu yerden çektirebilir,
Gerekli gördüğünde tehlikede olan veya itfaiye hizmetinin aksamasına neden
olan insanları, bulundukları yerden başka bir yere naklettirebilir,
Gerekli gördüğünde, tehlikede bulunan binaların gaz ve elektrik bağlantılarını
kesebilir,
Yangın veya diğer bir acil durum sırasında veya sonrasında, belli derece hasar
görmüş herhangi bir binanın tehlikeli olduğu görüşündeyse, bu binanın
yıkılmasını sağlayabilir,
Ayrıca, genel olarak, yangın veya diğer herhangi bir acil durumda, can ve mal
korumak amacı ile gerekli gördüğü diğer şeyleri yapabilir,
Yangın ve olası yangın riski içermeyen acil durumlarda, itfaiye şefi, acil durum yerindeki
operasyonel sorumludan yetki almadıkça yukarıda verilen yetkileri kullanmayacaktır.
113
Ancak, itfaiye şefi, can ve mal açısından hayati risk olduğu düşüncesinde ise, yukarıda
verilen tüm yetkileri, herhangi bir sorumludan yetki almadan kullanabilir.
Acil Durumlarda Yönetim
İtfaiye – Acil Durum İlişkisi
Yukarıdaki paragrafta da belirtildiği gibi, itfaiye teşkilatı gerek yangın içeren, gerekse
yangın içermeyen her türlü acil durumunda çok önemli operasyonel yetkilere sahiptir.
İtfaiye teşkilatı, toplam risk yönetimi konusunda farklı kurum ve oyuncularla ortaklıklar
yapmaktadır. Bunlardan en önemlileri arasında;
•
•
•
•
•
•
•
Sivil savunma bakanlığı,
Emniyet Kuvvetleri,
Ambulans hizmetleri,
Yerel hükümetler,
Orman sahipleri,
Bina sahipleri,
Sigorta konseyi sayılabilir.
Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri Yasası’na göre;
•
•
Tüm yerleşimlerde emniyet kuvvetleri, itfaiye birliğinin yetkilisine yardımcı
olacaktır,
İtfaiye teşkilatının tüm üyelerinin otoritesi tüm polis, trafik ekipleri ve yangın ya da
diğer acil durumlarda bulunan diğer kişilerce tanınacaktır.
Tüm polisler, yangın, yangın şüphesi ve diğer acil durumların sözkonusu olduğu
yerlerde, yangın veya acil duruma müdahale eden itfaiye ekibinin sorumlusunun
komutasında, gerekli yardımı sağlayacaktır (FSA,1975, Madde 42).
Yangın içermeyen diğer acil durumlarda da, bölgesel itfaiye şefi tehlikede olan can ve
malların korunması ve kurtarılması için, gereken her türlü girişimde bulunma yetkisine
sahiptir (FSA,1975, Madde 28).
Gönüllü İtfaiye Birlikleri
Yeni Zelanda’da gönüllüler itfaiye teşkilatının bütünleyici bir parçasıdır, (yaklaşık 11000
kişi). Gerek kentsel, gerek kırsal alanlarda, Yeni Zelanda coğrafyasının %80’ine yangın
önleme ve acil durum müdahale hizmetleri sağlarlar. Hali hazırda tüm olayların %32’si
ile gönüllüler ilgilenmektedir. Gönüllüler aynı zamanda, itfaiye hizmeti gereken trafik
kazalarının %55’ine müdahale etmektedir. Sivil savunma, acil durum, polise yardım,
tehlikeli maddelere karşı müdahalelerde görev alırlar ve halka yönelik yangın güvenliği
bilinçlendirme çalışmaları yaparlar. Gönüllülere düzenli şekilde herhangi bir ödeme
yapılmaz, ancak ölüm veya emeklilik durumunda 500 Yeni Zelanda dolarını aşmayacak
şekilde küçük bir ödeme yapılabilir.
114
Yangın Hizmetleri Komisyonunun politikası uyarınca, ilgili bölgedeki polis şefinin de
onayı ile, itfaiye şefi gerektiğinde gönüllüler arasından itfaiye polisi oluşturabilir. Bu
gönüllü itfaiye polisleri, itfaiye birliğinin çağrıldığı tüm yangın ve olaylarda, itfaiye
yetkilisinin emrinde görev yapmaktadır (FSA,1975, Madde 33).
Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri Yasası’na göre; Gönüllü İtfaiye Birliği, Yangın Hizmetleri
Komisyonu ile bağlayıcı bir anlaşma yapan gönüllü grupların oluşturduğu itfaiye
birlikleridir (FSA,1975, Madde 34). Herhangi bir bölgedeki itfaiye yetkilisi, komisyona bu
bölgede gönüllü itfaiye birliği kurulmasını önerebilir. Çeşitli gruplar, gönüllü itfaiye birliği
oluşturmak amacı ile komisyonla anlaşma yapmak istediğinde, komisyon, sözkonusu
grubun gerçekten itfaiye teşkilatına faydalı olup olmayacağına, kadro, ekipman, disiplin
ve eğitim konularında yeterli olup, olmadıklarına, korumaya talip oldukları bölge için
gerekli şartları sağlayıp, sağlamamalarına göre, bu grubu gönüllü itfaiye birliği olarak
görevlendirebilir veya görevlendirmeyebilir. Gönüllü itfaiye birliklerinin görevlerini yerine
getirmede aksaklıklar yaşanması, ardarda iki yıl çeşitli olaylara karşı yeterli derecede
başarılı olunmaması durumlarında komisyon gönüllü itfaiye birliğini feshedebilir.
Komisyon veya bir komisyon üyesi ile gönüllü itfaiye birliği veya bir gönüllü itfaiyeci
arasında bir anlaşmazlık olması durumunda; Komisyon Yeni Zelanda Tüm İtfaiye
Teşkilatları Birliğine yazılı uyarı verir. Bu birlikten belli süre anlaşmazlığın çözümü
konusunda bir cevap gelmesini bekler. Hiç bir şekilde, anlaşmazlık iki tarafın da kabul
edebileceği şekilde çözülmezse, taraflardan herhangi biri olayı bakana getirebilir. Konu
ile ilgili nihai kararı bakan verir.
Fabrika sahipleri (veya kiracılar), fabrikadaki malların güvenliği için özel bir itfaiye grubu
oluşturabilir ve bu özel itfaiye grubunun başına bir yetkili atayabilir. Bu tür itfaiye birlikleri,
sanayi itfaiye birliği olarak isimlendirilmektedir. Fabrika sahibi veya (kiracı) sanayi itfaiye
birliğinin uyması gereken tüm kuralları belirlemiş ve bunları kağıda dökmüş olmalıdır.
Ayrıca, olası olaylarda müdahalenin koordinasyonu için Yangın Hizmeleri Komisyonu ile
de bir anlaşma yapılmalıdır (yerel itfaiye birlikleri ile sanayi itfaiye birlikleri arasında
koordinasyonun sağlanması amacı ile).
Eğitim ve Araştırma
Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatı en iyi müdahale hedefine ulaşmak üzere en fazla faydayı
sağlayacak şekilde strateji ve taktikler geliştirmek üzere çalışmaktadır. Bu amaçla
belirlenmiş olan stratejik elemanlar arasında;
•
•
•
•
•
önceden planlama,
erken uyarı, erken müdahale,
daha iyi şehir planlama, daha iyi adresleme sistemleri,
itfaiye görevlilerin karar verme ve komuta yeteneklerinin geliştirilmesi,
diğer kuruluşlarla koordinasyonun geliştirilmesi sayılabilir.
115
Bu stratejik elemanlar için hem itfaiye teşkilatı personelinin iyi bir eğitim alması, hem de
yangına karşı mücadele konusunda araştırma yapılmasının son derece gerekli olduğu
açıktır.
Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatının geleceğe yönelik diğer hedeflerinin bazıları olarak;
•
•
•
•
Müdahale yerine önleme çabalarının arttırılması,
Gönüllülerden yararlanmanın daha da genişletilmesi,
Bilimsel çalışmalara dayalı karar alma mekanizmasının geliştirlmesi,
Tüm sorumluların başarılarının değerlendirilmesi için standart ve açık kriterler
sayılabilir.
Kaynaklar
New Zealand,(1975), Fire Service Act (FSA),1975 – 042.
Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatı www.fire.org.nz , Temmuz (2001).
116