pdf versiyonu

Transkript

pdf versiyonu

Çevrim İçi Bilim Haberciliği Kursu - Ders 1
Çevrim İçi Bilim Haberciliği Kursu
WFSJ ve SciDev.Net tarafından oluşturulmuştur.
Ders 1
Çalışmayı planlamak ve yapılandırmak
(Jan Lublinski)
1
Dünya Bilim Muhabirleri Federasyonu (WFSJ) tarafından, Bilim ve Gelişim Ağı (Science and
Development Network SciDev.Net) ile yakın işbirliği içinde geliştirilen dünyanın ilk çevrim içi bilim
haberciliği kursuna hoşgeldiniz. .
1.1 Giriş........................................................................................................................................................3
1.2 Kimsiniz?..............................................................................................................................................4
1.3 Haber kuruluşunu tanımak...............................................................................................................5
1.4 Bir editörle çalışmak..........................................................................................................................6
1.5 Okuyucuları tanımak.........................................................................................................................7
1.6 Konuyu araştırmak.............................................................................................................................8
1.7 Hangi noktada duruyorsunuz?
1.7.1 Habercinin kamerası......................................................................................................................9
1.7.2 “Araştırma cümlesi” üzerinde çalışmak................................................................................. 10
1.8 İçeriği yapılandırmak........................................................................................................................ 11
1.9 Anlatı yazarlığı.................................................................................................................................. 12
1.10Yapılmaması gerekenler................................................................................................................. 13
1.11 Yapılması gerekenler....................................................................................................................... 14
1.12Gözden geçirme soruları (1-3)...................................................................................................... 15
1.13Gözden geçirme sorularının (1-3) yanıtları................................................................................ 16
1.14Gözden geçirme soruları (4-6)..................................................................................................... 17
1.15Gözden geçirme sorularının (4-6) yanıtları............................................................................... 18
1.16Ödevler (1-2)..................................................................................................................................... 19
1.17Ödev (3): Görünmezlikle başa çıkmak....................................................................................... 20
1.18Yanıtlar (Ödev 3) ve Ödev (4)...................................................................................................... 21
Bu projeye fon sağlayan kurumlar:
International Development Research Centre (Kanada) [ http://www.idrc.ca/ ]
Department of International Development (İngiltere) [ http://www.dfid.gov.uk/ ]
Swedish International Development Agency (İsveç) [ http://www.sida.se/ ]
2
1.1
Giriş
Bilim muhabirleri, hatta en tecrübeli olanları bile, ilk görüşte aşık olma eğilimindedir: Yeni bir tüberküloz
ilacı, bunu mutlaka yazmalıyım! Karanlık madde, ne kadar heyecan verici bir gizem! Her çocuğa bir
dizüstü bilgisayar, bunu mutlaka tartışmalıyız!
Ancak, başarılı bilim yazarlığı sadece heyecan verici konuları bulmak demek değildir. Bilim insanları
her zaman anlaşılması kolay röportajlar vermeyebilir. Karmaşık konuların en azından kısmen anlaşılmış
olması ve bağlama yerleştirilmesi gerekir.
Bilim yazarlığının temeli şu sorulardır: Çalışmamı nasıl odaklarım? Bir hikâyeyi nasıl planlar, satar ve
sunarım?
Bu dersi tamamladığınızda haber kuruluşlarına, okuyuculara ve gazete hikâyelerinin habercilik boyutuna
yepyeni bir gözle bakacaksınız. Aynı zamanda, araştırmanızı yapılandırmanıza ve hikâyenizi yazmanıza
yardımcı olabilecek “araştırma cümlesi” kavramına daha aşina olacaksınız. Bunun yanı sıra, anlatı
yazarlığı ve hikâye aktarma cümlesi kavramlarına da kısa bir giriş yapmış olacaksınız.
3
1.2 Kimsiniz?
Gazetecilik önemli bir meslektir, toplumda hayati bir rol oynar. Bu nedenle, işiniz en az bir çiftçinin,
politikacının, doktorun veya bilim insanınınki kadar önemlidir.
Ama işiniz ve dolayısıyla öncelikleriniz de oldukça farklıdır.
Bilim insanı değil, haberci olduğunuzu unutmayın. Okuyucularınıza pek çok şey açıklamak zorunda
olsanız bile, öğretmen olmadığınızı da unutmayın. İnsanların yazdıklarınızı okumaktan zevk alacakları bir
şekilde yazmak zorunda olsanız bile, edebiyatçı da değilsiniz.
İşiniz, okuyucularınızı etkin ve zevk alacakları bir bilgilendirmek ve denetleyici habercilik yapmak, yani
tartışmalı konuları analiz etmektir. Serbest ya da bir gazetede tam zamanlı eleman olarak çalışıyor
olmanızın bir önemi olmadığı gibi, baş editör veya muhabir olmanızın da önemi yoktur; siz profesyonel
bir habercisiniz ve topluma önemli bir hizmet sağlıyorsunuz.
Meslek
Topluma sağladığı hizmet:
Çiftçi
yiyecek, enerji
Politikacı
demokrasi, kanun koyma
Tıp doktoru
hastaları tedavi etme, halk sağlığı
Bilim insanı
bilgi, teknoloji, gerçek arayışı
Öğretmen
eğitim
Edebiyat yazarı
sanat, kurgu, eğlence
Haberci
bilgi aktarma, kamuya açık münazara, denetçilik
4
1.3 Haber kuruluşunu tanımak
Eğer haber kuruluşunuza uygun değilse, mükemmel bir hikâye bile işe yaramaz. Pek çok acemi
bilim yazarı, editörlere o haber kuruluşuna uygun olmayan konular önerir. Çoğu durumda, dikkatli bir
incelemeyle, o haber kuruluşunun daha önce neler basmış veya yayınlamış olduğu öğrenilebilir.
Bu nedenle, başvuracağınız haber kuruluşunun daha önce o konuyla ve benzeri başka konularla
ilgili neler basmış olduğunu öğrenin. O konuyu nasıl ele almışlar? Hangi bakış açısını benimsemişler?
Konuları sadece haber olarak mı sunuyorlar yoksa tartışmaya da açıyorlar mı?
Ne tür bir makale yazmanız gerektiğini veya ne tür bir yayın sunmanız gerektiğini de düşünmelisiniz.
Eğer sadece haber sunmak ya da bir hikâyeyi bağlama yerleştirmek istiyorsanız, genellikle en iyi
format kısa bir haber hikâyesidir. Eğer daha fazla bilgi ve arka plan gerektiren daha uzun bir hikâyeniz
varsa, bir uzun bir inceleme yazısı daha iyi olur. Öznel bir görüşü ele alıyorsanız, bunu haber yorumu
olarak sunun. Radyoda ve televizyonda pek çok farklı format kullanılır: Röportajlar, röportaj klipleri
içeren haberler, belgeseller. Taslağınızın haber kuruluşuna uygun olmasını sağlamak için, o kuruluşun
daha önce sizin seçtiğiniz formatta yayınladığı bir hikâye bulun ve okuyun/izleyin/dinleyin. Mümkün
olduğunca çok formata aşina olmaya çalışın.
5
1.4 Bir editörle çalışmak
Editörün kim olduğunu öğrenin. Eğer bir editörün İigi alanlarını, daha önce neler yayınlamış olduğunu
bilirseniz, büyük ihtimalle sizinle çalışmak konusunda daha istekli olacaktır.
Elinizde belli bir hikâye olduğunda, editörünüze hikâyenin ana hatlarını açıklayın. Hikâyenizin
neden uygun ve güncel olduğunu, bu hikâyeye nasıl yaklaşmayı planladığınızı telefonda açıklamak
e-posta yoluyla açıklamaktan daha etkili olabilir. Kısa bir taslak sunun, önerilere açık olun ve ne şekilde
ilerleyeceğiniz konusunda aynı fikirde olup olmadığınızı netleştirin. Eğer telefon etmeden önce e-posta
yollamaya karar verdiyseniz, neyi nasıl yazdığınıza dikkat edin; tam bu aşamada fazladan biraz çaba her
şeyi değiştirebilir.
Editörünüzle düzgün bir çalışma ilişkisi kurun. Araştırmanıza başladığınızda, editörünüzle temas
halinde kalın. Editörünüzü bilgilendirin ve çalışmaya dahil edin, özellikle de hikâyeniz veya hikâyeyi
ele alış biçiminiz değişirse. Ancak editörlerin daima meşgul olduklarını ve muhabirlerin fazladan iş
çıkarmamasını tercih ettiklerini de unutmayın. İletişiminizi en düşük seviyede tutun. İşi teslim tarihine
yetiştiremeyeceğinizde, editörü mutlaka haberdar edin. Editörünüzle anlaştığınız uzunlukta yazın. Eğer
elinizde fazladan bilgi varsa, bunu elinizdeki haberi takip eden bir hikâye yazma fırsatı olarak düşünün.
Editörünüz gördükten sonra, hikâyenizi gözden geçirip düzeltmeye hazırlıklı olun. Editörlerin
hikâyeleri kendi ele alma biçimleri vardır, bazıları bazen sizden ek çalışma yapmanızı isteyerek
hikâyenizi şekillendirmede aktif rol oynamak isteyebilir. Ancak sonunda hikâyenizin hâlâ sizin istediğiniz
mesajı iletip iletmediğini kontrol edin.
Elbette editörler iyiden hatta mükemmelden kötüye kadar değişir. Farklı farklı editörlerle çalışmak
size çok şey öğretecektir. Düzeltmeler ve tartışmalar hevesinizi kırmasın. Bunlar standart editöryel
uygulamalardır. İyi bir editörün yaptığı değişikliklere dikkat edin, bu usta bir haberci olmanın en iyi
yoludur.
6
1.5 Okuyucuları tanımak
Belirli bir yayın kuruluşunun hedef okuyucu/dinleyici/izleyici kitlesi kimlerdir? Bilimle ilgili konuları
düzenli olarak okuyorlar mı? Yoksa bilim diğer pek çok konu içinde sadece birisi mi? Yoksa (radyoda
çoğunlukla olduğu gibi) sadece yarı ilgililer ve hikâyelerinizi takip etmek için ikna edilmeleri mi
gerekiyor?
Haberinizi röportaj yaptığınız bilim insanları için hazırladığınızı düşünmeyin. Sizin asıl okuyucularınız/
dinleyicileriniz/izleyicileriniz bilim insanları değildir.
Bilimi açıklamak önemlidir, ama bu bir habercinin tek görevi de değildir. Haberciler, okuyucuların
ilgisini çekmek için bilimi halkın anlayacağı hale getirmek zorundadır. Ama bilim haberciliği aynı
zamanda, insanlara bilgimizin sınırlarının nerede olduğunu da göstermek demektir. Bunu yapabilmek
için de iyi bir habercilik araştırmasının yanı sıra bilimi politika, ekonomi ve sağlık gibi diğer toplumsal
konularla ilişkilendirmek gerekir. Yeri geldiğinde bilim insanlarını ve diğer uzmanları eleştirmek gerekir.
Okuyucunun öğretmeni değil arkadaşı ve yandaşı olduğunuzu düşünmeye çalışın. Okuyucuyu nasıl
bilgilendirebilir, eğlendirebilir ve ona nasıl yardım edebilirsiniz? Bu sorulara verdiğiniz cevaptan sonra
konunun hangi yönlerini incelemeniz gerektiğine, hangi yönlerinin daha az önemli olduğuna karar verin.
Haberin bilimsel yönünü ve kullanılan yöntemleri ne derinlikte araştırmanız gerektiğini düşünün.
Bazen bilimin kendisi konuyu açıklamakta gerekli olsa da, önemli olan genellikle sonuçlardır. Eğer emin
değilseniz, aynı konuyu ele alan başka yayınları da okuyun, editörünüze ve meslektaşlarınıza danışın ve
okuyucularınızın kimler olduğunu asla unutmayın.
ÖRNEK 1:
Aşağıdaki bağlantıya tıklayın, haberin kendisini bağlama yerleştirebilmek için bilimsel bir yöntemi
açıklaması gereken bir haber göreceksiniz:
Çalışma Ebola ve Marburg’un hastalığa nasıl yol açtığını gösteriyor:
[ http://www.scidev.net/content/news/eng/study-shows-how-ebola-and-marburg-cause-diseasecfm ]
ÖRNEK 2:
Aşağıdaki bağlantıya tıklayın ve yeni bir teknolojinin kullanımıyla ilgili olan ama bu teknolojiyi ayrıntılı
olarak anlatmayan haberi okuyun. Tersine, hikâye bu teknolojinin muhtemelen okuyuculara daha ilginç
gelecek olan potansiyel uygulamalarını ele alıyor:
“Hastalıkları izlemek için” mobil telefon:
[ http://www.news.bbc.co.uk/1/hi/technology/6058162.stm ]
7
1.6 Konuyu araştırmak
Haber araştırmanızı dikkatlice planlamaya zaman ayırın. Kimlerle konuşmanız gerektiğini ve onlarla
hangi sıralamayla buluşacağınızı veya telefonda görüşeceğinizi yazın.
Haberciliğin birden fazla kaynak kullanmak demek olduğunu aklınızdan çıkarmayın.
Çok sayıda insanla röportaj yapmak kadar, doğru kişilerle konuşmanın da kesinlikle önemli olduğunu
unutmayın. Hikâyeyi bütün açılardan dinlediğinize emin olun. Genellikle, sadece bilim insanlarıyla
konuşmak yeterli olmaz. Sivil toplum kuruluşu üyeleriyle, politikacılarla, şirketlerle ve belirli bir
problemle uğraşan kişilerle veya hastalarla da konuşabilirsiniz. Mümkün olduğunca çok kişiyle görüşün.
Ama bir habercinin etkin bir biçimde çalışması gerektiğini de unutmayın. Zamanınızı, hikâyenize faydası
olmayacak kaynaklara ve konunun haberiniz açısından önemli olmayan yönlerine harcamayın.
Farklı bilim haberi kaynaklarının nasıl tanındığını değerlendirmeye çalışın. Elinizdeki önemli bilgileri
farklı uzmanlara kontrol ettirin. Ayrıca kullandığınız kaynaklar hakkındaki fikirlerini de sorun. Uzmanlara
başka uzmanlar ve uzmanlık alanları hakkında soru sormaktan çekinmeyin. Böylece, üzerinde çalıştığınız
konuyu daha etralı kavrarsınız.
Varsayımlar geliştirmeye çalışın ve bunları sorgulayın. Gerekli olduğunu anladığınız anda hareket
planınızı değiştirmeye hazırlıklı olun.
ÖRNEK:
Aşağıdaki bağlantıda yer alan ve muhabirlerin bir hikâyenin pek çok yönünü nasıl ele alabileceğinin
mükemmel bir örneği olan inceleme yazısını okuyun.
Fakirler için bilgisayarlar:
[ http://www.scidev.net/content/features/eng/pcs-for-the-poor-as-good-as-their-hype.cfm ]
8
1.7 Hangi noktada duruyorsunuz?
1.7.1 Habercinin kamerası
Bir muhabir olarak, olayları belirli bir bakış açısından gördüğünüzün farkında olmak zorundasınız.
Olayları ve konuları sunuyorsunuz ve onlara belli bir konumdan bakıyorsunuz. Kendi masanızda veya
bir bilim insanının laboratuvarında oturuyor olabilirsiniz. Bir basın toplantısından haber aktarıyor da
olabilirsiniz veya birisinin mutfağında neler gördüğünüz hakkında yazıyor da olabilirsiniz.
Her hikâyenin bir “haber açısına” yani bakış açısına ihtiyacı vardır. Haberinizin konusu bilim olsa bile,
tamamen “objektif” bir habercilik bakış açısı yoktur. Bir genel eğilime dikkat çekmeyi, bir araştırma
bulgusunu bağlamına yerleştirmeyi ya da bilimsel bir tartışma üzerine yorum yapmayı seçebilirsiniz.
Belki de belli bir kişinin portresini bir çalışma gününü onunla beraber geçirerek çizebilirsiniz.
Demek ki bir hikâyeyi anlatmanın pek çok yolu olabilir. Bakış açınızı dikkatle seçin.
Yazılı basında, internette veya radyoda çalışıyor olsanız bile, kendinizi elinde kamera tutan bir haberci
olarak düşünün. Kendinize soracağınız soru şu: Hayali “kameranızı” nereye yerleştireceksiniz?
“Kameranız” şu konumlarda olabilir:
• tek bir kişiye yakın, örneğin bir hastaya veya bir kurbana yakın,
• bir olayın geçtiği yerden yukarıda, uzakta, bağımsız, çok yakın ilişki içinde olmayan bir konumda,
• bilgi veren bir örgüte, örneğin bir sivil toplum kuruluşuna veya bir şirkete yakın,
• bir bilim çevresine yakın
• günlük hayatlarındaki problemleri incelediği için okuyuculara/dinleyicilere yakın olabilir.
• Başka seçenekler olduğu da kesin.
“Kameranızı” yerleştirdikten sonra yerini değiştirmeyin. İyi bir neden olmadan oradan oraya atlamayın.
Başka bir deyişle, haberinizi oluşturduğunuz süre boyunca belli bir bakış açısına sadık kalın; tabii eğer
“kamera” pozisyonunuzu değiştirmenizi gerektirebilecek kadar uzun bir haber hazırlamıyorsanız. Eğer
kamera pozisyonunuzu değiştirmeniz gerekirse, ne zaman ve neden böyle yaptığınızı okuyucuya açık
bir şekilde anlatın.
ÖRNEK:
Batı Afrika’da yeni bir jeoterrmal fabrikanın inşaatını ele almak istediğinizi düşünün. Editörünüz
daha uzun bir hikâye yazmanıza izin veriyor. Kısa bir haberde olası üç “kamera” açısından biri
benimsenebilirdi; ama daha uzun bir inceleme yazısında üçü de bölümler halinde kullanılarak
birleştirilebilir:
a. Yenilenebilir enerji kaynağından yararlanacak olan kişiler
b. Fabrikayı inşa eden mühendisler ve şirket; bunların çalışmaları ve sondaj yaparken açılan her
deliğin getirdiği finansal risk
c. Jeotermal fabrikanın yapımını destekleyen hükümet yetkilileri ve sivil toplum kuruluşları. Bu
kişilerin gelecekte enerji temini konusundaki görüşleri nedir?
Aşağıdaki bağlantıya tıklayın ve bunun nasıl yapılabileceğini gösteren inceleme yazısını okuyun.
Kenya enerjiyi yeraltında arıyor
[ http://www.news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/4473111.stm ]
9
1.7.2“Araştırma cümlesi” üzerinde çalışmak
Bir hikâyenin ana hatlarını açıklığa kavuşturmak için, tek bir cümle yazmak yararlı olabilir. Bu
araştırmanızı planlamakta olduğu kadar, metninizi yapılandırmakta ve yazma stilinizi bulmakta da size
yardımcı olacaktır.
Şu örneğin çok yararlı bir başlangıç noktası olduğu kanıtlanmıştır:
“Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şu şekilde bakıyorum: ...”
Yapmanız gereken, bu “araştırma cümlesini” yüksek sesle veya yazarak tamamlamaktır.
ÖRNEKLER:
1. “Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şu şekilde bakıyorum: Kenya jeotermal enerji
kaynaklarına yatırım yaparak, daha iyi bir geleceğe doğru çalışıyor.”
2. “Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şu şekilde bakıyorum: Jeotermal fabrikalar dünyanın
bazı bölgelerinde enerji problemlerinin çözülmesine yardımcı olabilir, ama sondaj işleminin
finansal riski hâlâ aşılamamış büyük bir engeldir.”
3. “Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şu şekilde bakıyorum: Kenya’da jeotermal enerji kullanan
bir çiçek tarlası, bu enerji formunun yaratıcı ve başarılı bir biçimde kullanımına örnektir.”
Yukardaki örneklerde olduğu gibi, araştırma cümlesinin tamamlanması her zaman bir bakış açısı, hatta
bir yargı içermelidir. Bu, kendi kişisel görüşünüzü ve yorumunuzu katacağınız anlamına gelmez. Sadece
haber araştırmanızı odaklandırmanıza ve “kameranızın” konumunu iyi seçmenize yardımcı olur.
Araştırma cümlesini kullanmak:
• Bir hikâyeyi ne şekilde anlatmak istediğinizi açıklığa kavuşturmanıza, konunun hangi yönlerinin
ve hangi olguların önemli, hangilerinin önemsiz olduğuna karar vermenize yardımcı olur. Bu
araştırma cümlesini araştırmanıza başlamadan önce bile kullanabilirsiniz.
• Yazınızdaki her paragrafın hikâyeyle nasıl uyum sağlayacağınızı anlamanza yardımcı olur.
Yazdığınız her cümle, bir şekilde araştırma cümlenizin yönünü takip etmeli veya araştırma
cümlenizi bir açıdan ele almalıdır.
Fakat elbette habercilikte kendi varsayımlarınızı da sorgulamanız gerekir. Bu nedenle, araştırma
sırasında gerekirse araştırma cümlenizde değişiklik yapmaya hazırlıklı olun. Eski cümlenin yanlış
olduğunu veya yenisi kadar iyi olmadığını fark edebilirsiniz.
10
1.8 İçeriği yapılandırmak
Haberinize başlamadan önce, planlamaya zaman ayırın. Hikâyede mutlaka olması gerekenleri ve hangi
sırada olacaklarını bir kâğıda yazın. Yarı ilgili bir okuyucuyu cezbedecek bir giriş bulun. Okuyucular
haberin neyle ilgili olduğunu ve makalede ne dendiğini hemen anlamak istediklerinden, çoğu
durumda doğrudan konuya girmek en iyisidir. İyi yazılmış bir hikâye, birbiriyle az çok ilgili olguları
bir araya getirmekl değildir; yazıda tekrar, belli bir tema olmalıdır. Okuyucu bir paragrafın neden
önceki paragraftan sonra geldiğini kolayca anlayabilmelidir. Yazmaya başladıktan sonra, makalenin
başlangıçtaki yapısını değiştirmek isteyebilirsiniz. Yine de işe bir planla başlamış olmak size fayda
sağlayacaktır. Makalenin ne şekilde bitebileceğiyle ilgili önceden bir plan yapmak da yararlı olacaktır.
İyi bir bilim muhabiri, okuyucuyu bilgiye boğmaktan kaçınır. Bilim muhabirlerinin bildikleri her şeyi
göstermeye çalışmamaları, okuyucuya sunacakları şeyin son hali konusunda iyi bir seçim yapmaları
gerekir. Planlarken ve yazarken, aralara anlaşılması nispeten daha kolay ve eğlendirici paragraflar
koyarak hikâyenin dikkat gerektiren kısımlarını bölmeye çalışın. Editörünüzle kararlaştırdığınız sözcük
sınırına uymayı da unutmayın.
Bilim yazarlığında yapılan seçimlere dikkat etmek çok önemlidir. Ele aldığınız konular karmaşıktır. Bu
nedenle konunun hangi yönlerini basit bir dille anlatacağınıza, hangilerini daha detaylı açıklayacağınıza
karar vermeniz gerekir. En az bunun kadar önemli olan diğer noktalar da hangi unsurlara kısaca
değineceğiniz, konunun hangi yönlerini tamamıyla çıkaracağınızdır. Haber açınızı, “kamera”nızın bakış
açısını ve araştırma cümlenizi ne kadar net tanımlayabilirseniz, bu kararları vermek de o kadar kolay
olacaktır.
11
1.9 Anlatı yazarlığı
Makalenize bir insan veya insanlarla ilgili kısa bir hikâyeyle başlamak okuyucunun ilgisini çeker, özellikle
de makaleniz bir inceleme yazısıysa. Ancak bu okuyucuyu doğrudan haber temanızın özüne götürmesi
durumunda işe yarar. Eğer baştaki kısa hikâye okuyucuyu gerçekten çekerse, bu hikâyeyi tüm makaleye
yaymayı bile düşünebilirsiniz.
ÖRNEK:
Aşağıdaki bağlantıya tıklayın ve hikâyenin ilk üç paragrafıyla son paragrafına bakın. Haber sadece bir
değil, okuyucuyu ana noktaya götüren birbirine benzer iki hikâyeyle başlıyor.
Hindistan’da gelişim ve iklim değişimi karşı karşıya:
[ http://www.scidev.net/dossiers/index.
cfm?fuseaction=dossierReadItem&type=2&itemid=546&language=1&dossier=4 ]
“Anlatı yazarlığı” tiyatronun klasik kurallarına uyar. Bir ana karakterin yanı sıra ya ana karaktere bir rakip
ya da ana karakterin karşı karşıya olduğu bir zorluk gerektirir. Sonda, çatışmanın çözülüp çözülmediğini,
eğer çözüldüyse nasıl çözüldüğünü, ana karakterin zorluğun üstesinden gelip gelemediğini anlatmak
zorundasınızdır. “Kameranız” bu karaktere odaklanacak, okuyucu neler olup bittiğini bilmek isteyecektir.
(Bu yöntem televizyon ve radyoda da işe yarar.) Hikâyedeki bütün genel olgular ve bilimsel detaylar
genel dramaturjiye dahil edilir.
Bu nedenle, şöyle bir “hikâye aktarma” cümlesini tamamlamak faydalı olacaktır: Bugün size ismi ...
olan ana karakterimin hikâyesini anlatacağım
Bu karakter ... zorlukla/mücadele/çatışma ile karşı karşıya.
En sonunda, bu zorluk/mücadele/çatışma çözümleniyormiştir ya da hiçbir şey değişmiyor.
Örneğin, sadece grip aşılarıyla ilgili en son bilgileri belirtmek yerine, bir yazar şu cümle üzerinde
çalışmayı tercih edebilir:
“Bugün size, grip virüslerine karşı yeni aşılar bulmaya çalışan bilim insanı Jo Smith’in hikâyesini
anlatacağım. Anlaşılan her yıl bir savaş veriyor.”
12
1.10 Yapılmaması gerekenler
Aşağıda makalenizi planlama, araştırma ve yazma sürecinde size yardımcı olacak bazı kuralların özetini
bulacaksınız.
Bilim haberciliğinde fazlaca “yapma” kuralı vardır.
• Bir hikâyeyi, aynen bir basın açıklamasında sunulduğu şekilde sunmayın.
• Haberlerinizle daima bilim insanlarını ve tıp doktorlarını tatmin etmek zorunda olduğunuzu
düşünmeyin. Siz onların sözcüsü değilsiniz. Onlar da sizin okuyucunuz değil. Röportaj yaptığınız
bilim insanlarına halkla ilişkiler ve habercilik arasında fark olduğunu açıklamanız gerekebilir.
• Konuyla ilgili olarak birden fazla bilim insanına başvurmaktan çekinmeyin; böylece hikâyenin iki
veya daha fazla yönünü sunabilirsiniz.
• Konuyla ilgili olarak birden fazla üniversiteye veya araştırma enstitüsüne başvurmaktan
çekinmeyin.
• Hikâyenizin değerini arttırmak için yeni bir bulgunun önemini abartmayın. Bu bulguyu bağlamına
yerleştirmeye çalışın.
• Makalelerinizde gereksiz bilgilere yer vermeyin. Habercilik, doğru parçaları yerine yerleştirmek
olduğu kadar, gereksiz şeyleri dışarda bırakmak da demektir.
• Aptalca gibi görünen sorular sormaktan korkmayın. Bu, işinizin bir parçasıdır ve okuyucularınızın
arasında daima bu soruların cevaplarını isteyen birileri olacaktır.
• Bilim insanlarına “Ne dediğinizi anlamıyorum” demekten korkmayın.
13
1.11 Yapılması gerekenler
Aşağıdakileri yapmaya çalışın:
• Hikâyenin yönetimi sizde olsun. Şöyle düşünmeyi deneyin: Bu benim hikâyem! Ben bir muhabirim
ve okuyucularım için bu hikâyenin hangi yönlerinin ilginç ve önemli olduğu da dahil olmak üzere,
nasıl olacağına ben karar verebilirim.
• Mümkün olduğunca hatasız bir iş çıkarmaya çalışın. Herkesin anlayabileceği açık ve net bir dil
kullanın. Verdiğiniz bilgilerin doğru olup olmadığını kontrol edin.
• “Kim? Ne? Ne zaman? Nerede? Neden? Nasıl?” sorularını cevaplayın. Aynı zamanda,
okuyucularınızın sorabileceği diğer tüm soruları da cevapladırın.
• Elinizdeki bilgileri, özellikle de internet üzerinden bulduklarınızı kontrol edin; bazıları geçerliliğini
yitirmiş olabilir.
• Hikâyenin önemini tahmin etmeye çalışın. Hikâye ne kadar büyük, ne kadar önemli? Bu konu kimleri
etkiliyor? Daha fazla bilgi almak ve hikâyenin bütün yönlerine hâkim olmak için başka kimlerle
konuşmalıyım?
• Hikâyenin arka planını öğrenmeye ve açıklamaya çalışın. Sizin işiniz, bilim insanları ve politikacıların
bile görmemiş olabileceği bağlantıları ve sonuçları görmektir.
• Çalışmanızı şeffaf hale getirin. Okuyucularınız en önemli bilgilerin kaynaklarını bilmsin. Böylece
araştırmanızı nasıl yaptığınızı ve kimlerle görüştüğünüzü bilirler.
• Redaksiyon işlemini işin bir parçası olarak görün. Meslektaşlarının eleştirilerini dinlemek istemeyen
bir muhabir işini profesyonelce yapmıyor demektir.
14
1.12 Gözden geçirme soruları (1-3)
Aşağıdaki 6 soru ve 4 ödev Ders 1’de ele alınan konuları gözden geçirmenize yardımcı olacaktır. Bu
sorulara verilebilecek bazı olası cevaplar bir sonraki sayfada veriliyor. Kendi cevaplarınızı bir kâğıda
yazmadan önce bu cevaplara bakmayın.
Lütfen aşağıdaki web sitesine bir göz atın:
[ http://www.scidev.net/en/science-communication/practical-guides/ ]
Bir haber hikâyesinin SciDev.Net’te yayımlanabilmesi için hangi kriterlere sahip olması gerektiğini
öğrenin. Sonra aşağıdaki 3 soruyu yanıtlamaya çalışın:
SORU 1:
Bir SciDev.Net makalesi okuyucusunun, o makalenin ana tartışma konusunun ne olduğunu anlayabilmesi
için kaç paragraf okuması gerekir?
a. 1 paragraf
b. 3 paragraf
c. 5 paragraf
SORU 2:
SciDev.Net için ilk habernizi yazmaya başladığınızı, ama hikâyenizin daha bitmeden 600 kelimeye
ulaştığını düşünün. Bu durumda ne yaparsınız?
a. 500 kelimeye düşürürüm.
b. 650 kelime yazmak için editörden izin isterim.
c. 1200 kelime yazar, editöre yollar ve haberin neden bir inceleme yazısı haline geldiğini açıklarım.
SORU 3:
Aşağıdaki konulardan hangisinin SciDev.Net tarafından kabul edilme olasılığı daha yüksektir?
a. Hamilelikte Sıtma için “Güvenli Alternatif” Tedavi
Gana’da yapılan denemeler, sıtmalı hamile kadınları sulphadoxine-pyrimethamine (SP) ile kombine
olarak veya tek başına amodiaquine vererek tedavi etmenin, herhangi bir ciddi yan etkiye yol
açmaksızın sıtma parazitlerini neredeyse bütünüyle yok ettiğini gösterdi.
b. Batı ve Kuzey Afrika’da Çekirge İstilası Uyarısı
Birleşmiş Milletler, Batı ve Kuzey Afrika’yı bölgedeki ekinler üzerinde yıkıcı bir etki yaratabilecek
olası bir çekirge istilasına karşı alarmda olmaları için uyardı. 2004 yazında, bir çekirge patlaması
ekinleri, meyve ağaçlarını ve Batı Afrika’nın pek çok bölgesindeki bitki örtüsünü mahvetmiş, 400
milyon ABD Dolarıyla ölçülen bir zarara yol açmıştı.
c. Tunus bilimsel gelişmeyi hızlandırma planlarını açıkladı
Tunus, bilimin ve teknolojinin ulusal gelişmeye katkısını artıracak üç girişim duyurdu. Bu girişimlerin
bir rolü de politikacılara potansiyel sosyoekonomik önemi olan araştırma trendleriyle ilgili bilgi
sağlamak olacak.
15
1.13 Gözden geçirme sorularının (1-3) yanıtları
SORU 1:
Bir SciDev.Net makalesi okuyucusunun, o makalenin ana tartışma konusunun ne olduğunu anlayabilmesi
için kaç paragraf okuması gerekir?
a. 1 paragraf
b. 3 paragraf
c. 5 paragraf
Yanıt: a. 1 paragraf
SORU 2:
SciDev.Net için ilk habernizi yazmaya başladığınızı, ama hikâyenizin daha bitmeden 600 kelimeye
ulaştığını düşünün. Bu durumda ne yaparsınız?
a. 500 kelimeye düşürürüm.
b. 650 kelime yazmak için editörden izin isterim.
c. 1200 kelime yazar, editöre yollar ve haberin neden bir inceleme yazısı haline geldiğini açıklarım.
Yanıt: a. 500 kelimeye düşürürüm.
SORU 3:
Aşağıdaki konulardan hangisinin SciDev.Net tarafından kabul edilme olasılığı daha yüksektir?
a. Hamilelikte Sıtma için “Güvenli Alternatif” Tedavi
Gana’da yapılan denemeler, sıtmalı hamile kadınları sulphadoxine-pyrimethamine (SP) ile kombine
olarak veya tek başına amodiaquine vererek tedavi etmenin, herhangi bir ciddi yan etkiye yol
açmaksızın sıtma parazitlerini neredeyse bütünüyle yok ettiğini gösterdi.
b. Batı ve Kuzey Afrika’da Çekirge İstilası Uyarısı
Birleşmiş Milletler, Batı ve Kuzey Afrika’yı bölgedeki ekinler üzerinde yıkıcı bir etki yaratabilecek
olası bir çekirge istilasına karşı alarmda olmaları için uyardı. 2004 yazında, bir çekirge patlaması
ekinleri, meyve ağaçlarını ve Batı Afrika’nın pek çok bölgesindeki bitki örtüsünü mahvetmiş, 400
milyon ABD Dolarıyla ölçülen bir zarara yol açmıştı.
c. Tunus bilimsel gelişmeyi hızlandırma planlarını açıkladı
Tunus, bilimin ve teknolojinin ulusal gelişmeye katkısını artıracak üç girişim duyurdu. Bu girişimlerin
bir rolü de politikacılara potansiyel sosyoekonomik önemi olan araştırma trendleriyle ilgili bilgi
sağlamak olacak..
Yanıt: Üç yanıt da (a, b ve c) doğru. Bu haberlerin üçü de SciDev.Net’de yayımlandı. Bu alıştırma sadece
sizi kriterler üzerinde düşündürmek içindi.
16
1.14 Gözden Geçirme Soruları (4-6)
SORU 4:
Aşağıdaki bağlantıya tıklayınca bir inceleme yazısına ulaşacaksınız. Bu yazının araştırma cümlesi nedir?
Milyonları öldürebilecek ilaçlar
[ http://www.newscientist.com/channel/health/mg19125683.900-the-medicines-that-could-killmillions.html ]
SORU 5:
Aşağıdaki inceleme yazısına bakın. Bu yazının araştırma cümlesi nedir?
Düşükler: Bu Kabustan Nasıl Sağ Çıkılır
[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=ArticleC&cid=1159951553865&pagename=ZoneEnglish-HealthScience%2FHSELayout ]
SORU 6:
Araştırma motorlarıyla, örneğin Google [ http://www.google.com ] veya Yahoo! [ http://www.yahoo.
com ] ile ilgili bir haber yapmanız istendi. En az iki tane olası araştırma cümlesi yazın.
17
1.15 Gözden geçirme sorularının (4-6) yanıtları
Siz yanıtlarınız da farklı ifadeler kullanmış olabilirsiniz; aşağıdaki yanıtlar sadece öneri niteliğindedir.
SORU 4:
Aşağıdaki bağlantıya tıklayınca bir inceleme yazısına ulaşacaksınız. Bu yazının araştırma cümlesi nedir?
Milyonları öldürebilecek ilaçlar
[ http://www.newscientist.com/channel/health/mg19125683.900-the-medicines-that-could-killmillions.html ]
Yanıt: Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Sahte ilaçlar özellikle gelişmekte olan
ülkelerde yaşayan insanları tehdit ettiğinden, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) yeni bir özel görev birimi
oluşturarak harekete geçti.
SORU 5:
Aşağıdaki inceleme yazısına bakın. Bu yazının araştırma cümlesi nedir?
Düşükler: Bu Kâbus Nasıl Atlatılır
[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=ArticleC&cid=1159951553865&pagename=ZoneEnglish-HealthScience%2FHSELayout ]
Yanıt: Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Düşük yapan kadınların buna doğru
bildikleri şekilde üzülmeye hakları var ve doğru desteğe ihtiyaç duyuyorlar.
SORU 6:
Araştırma motorlarıyla, örneğin Google [ http://www.google.com ] veya Yahoo! [ http://www.yahoo.
com ] ile ilgili bir haber yapmanız istendi. En az iki tane olası araştırma cümlesi yazın.
Yanıtlar:
Aşağıdaki olası araştırma cümlelerinin dışında başka pek çok alternatif cevap olabilir.
i) Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Küresel pazarda araştırma motoru olarak
sadece bir kaç ana oyuncu kaldı.
ii) Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Uzmanlar birden fazla arama motorunun ve
gelişmiş arama özelliklerinin kullanılmasını tavsiye etse de, pek çok kişi sadece bir arama motoru ve
temel arama özelliğini kullanıyor.
iii) Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Google Çin’in yasalarına uyarak ve arama
sonuçlarını sansürleyerek Çin’deki rejimi destekliyor.
18
1.16 Ödevler (1-2)
ÖDEV 1: Okuyucuyu tanımak
Bu ödev Ders 1 ile bağlantılıdır. Bu ödevi kendiniz yapıp daha sonra üzerinde tartışmak üzere bir
öğretmene veya bir danışmana gönderebilirsiniz.
a. Çoğu SciDev.Net haberinin uluslararası bir bakış açısı vardır. SciDev.Net web sitesinden yaşadığınız
ülkeyle ilgili herhangi bir haber seçin. Bu haberi 200 kelimeyi aşmadan, bir yerel gazetenin
okuyucularına hitap edecek şekilde,tekrar yazmaya çalışın.
b. Bu hikâye için yaşadığınız yere yakın olan başka kimlerle ilişkiye geçebilir veya röportaj
yapabilirsiniz?
c. Gazetenizde çocuklar için bir köşe başlattığınızı düşünün. Web’de (SciDev.Net’ten olması gerekmez)
11-16 yaş arası çocuklara uygun bir bilim haberi bulun. Haberi 100 kelimeyi aşmadan, bu okuyucular
için tekrar yazın.
ÖDEV 2: Araştırma cümlesi
a. Daha önce yazdığınız bir haber seçin. Bu habere uygun araştırma cümlesini veya haber aktarma
cümlesini seçebilir misiniz? Şimdi alternatifler, yani uygun olabilecek başka araştırma cümleleri veya
haber aktarma cümleleri düşünün.
b. Bildiğiniz bir haber kuruluşu seçin. Bir kaç yıl önce yaptıkları bir haber bulun. Bu haberin araştırma
cümlesi neymiş? Bu eski konuyla ilgili şimdi nasıl bir hikâye yazardınız? Yeni bir araştırma cümlesi
veya hikâye aktarma cümlesi geliştirin.
19
1.17 ÖDEV (3): Görünmezlikle başa çıkmak
İngiliz magazin gazetesi The Sun’da 19 Ekim 2006’da yayımlanmış şu habere göz atın.
Bilim insanı görünmezlik pelerini icat etti (The Sun, 19 Ekim 2006)
Bir İngiliz bilim insanı görünmezlik “pelerini” icat etti. Bu cihaz, nesneleri çevrelerindeki mikrodalgaları
uzaklaştırarak radar tarafından algılanamaz hale getiriyor. Uzmanlar bu cihazın ışık ışınlarında da aynı
sonucu alacak şekilde geliştirilebileceğinden emin. Yani tıpkı Harry Potter’ın pelerini gibi bu cihaz da
nesneleri çıplak göze görünmez hale getirebilecek. Sir John Pendry yönetimindeki bir grup bilim insanı,
North Carolina’daki Duke Üniversitesi’nde bir prototip yaptı. Prototip, dalgaların yönünü değiştiren
bakırla kaplı 10 adet fiberglas halkadan oluşuyor. Profesör David R. Smith cihazın çalışma prensibini
anlatırken “Bütün elektromanyetik dalgalar bölgeden uzaklaştırılıyor (.....) ve sanki boş uzaydan geçmiş
gibi diğer tarafta beliriyorlar.” dedi. Londara’daki Imperial College’dan Profesör Pendry, bu yılın
başlarında cihazın detaylı planını açıklamıştı. Projeye Amerikan Savunma Bakanlığı da kısmi mali destek
veriyor.
Bu klasik bir haber. En önemli bilgiler en başta yer alıyor ve bütün habercilik soruları cevaplanıyor:
Kim? Ne? Ne zaman? Nerede? Neden? Nasıl? Dili basit ve açık. Yine de yanlış bir şeyler var.
ÖNEMLİ: Fizik uzman olmaya çalışmayın! Buradaki her şeyi detaylı olarak anlamak zorunda değilsiniz.
Sadece temel fikirleri anlamaya ve haber değerlerini tahmin etmeye çalışın.
SORU 1:
Makalede neyin yanlış olduğunu bulmaya çalışın. Yanıtı aşağıdaki materyale bakarak öğrenebilirsiniz.
(EurekAlert’in orijinal basın açıklaması)
[ http://www.wfsj.org/course/en/L1/micro.html ]
(“Science”da yayımlanan orijinal yazı)
[ http://www.wfsj.org/course/docs/Cloack Schurig-10-20-06.pdf ]
Aynı dergiden konuyla ilgili bir haber
[ http://www.wfsj.org/course/docs/Cloack cho.pdf ]
BBC’de çıkan bu konuyla ilgili bir başka iyi haber)
[ http://www.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6064620.stm ]
SORU 2: “The Sun”daki makalenin araştırma cümlesi neydi?
SORU 3: Daha iyi bir araştırma cümlesi ne olabilirdi?
SORU 4: Bu konuyu ele alan bir hikâye aktarma cümlesi bulabilir misiniz?
20
1.18 Yanıtlar (Ödev 3) ve Ödev (4)
SORU 1:
Makalede neyin yanlış olduğunu bulmaya çalışın. Yanıtı aşağıdaki materyale bakarak öğrenebilirsiniz.
(EurekAlert’in orijinal basın açıklaması)
[ http://www.wfsj.org/course/en/L1/micro.html ]
(“Science”da yayımlana orijinal yazı)
[ http://www.wfsj.org/course/docs/Cloack Schurig-10-20-06.pdf ]
Aynı dergiden konuyla ilgili bir haber
[ http://www.wfsj.org/course/docs/Cloack cho.pdf ]
(BBC’de çıkan bu konuyla ilgili bir başka iyi haber)
[ http://www.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6064620.stm ]
Yanıt:
Haberde çok ciddi yanlışlar var:
•
Pelerini icat eden John Pendry değil Amerikalı meslektaşlarıydı; Pendry sadece gereken
matematiksel kuramı geliştirmişti.
•
Pelerin tarafından gizlenen nesneler görünmez değiller, radar tarafından algılanıyorlar.
•
Aslında, pelerin o kadar da işe yaramıyor. Sadece sınırlı bir mikrodalga frekans bandında (bu,
görünür tayfta belirli bir renge benzetilebilir) ve sadece 2 boyutta işe yarıyor . O durumda bile,
ışınların ancak bir kısmı perdelenen nesnenin etrafına yönlendiriliyor. Yani kanıtlanan tek şey,
Pendry’nin matematiksel kuramlarının doğru olduğu ve gelecekteki araştırma projeleri için yararlı
olduğu.
•
Bu gizleme yöntemini görünür tayfı kapsayacak şekilde genişletmek o kadar da kolay değil.
•
Bu pelerin nesneleri tamamıyla gizlemese de, aynı teknoloji bir gün ordu için yararlı olabilir. Bu
nedenle ordu bu projeye fon sağlıyor.
SORU 2: “The Sun”daki makalenin araştırma cümlesi neydi?
Yanıt: Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Bir İngiliz bilim insanı, nesneleri
mikrodalgalardan ve radardan gizleyebilen bir pelerin yapmayı başardı.
SORU 3: Daha iyi bir araştırma cümlesi ne olabilirdi?
Yanıt: Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Amerikan ve İngiliz bilim insanları bir
gizleme cihazı geliştirdi, bu cihaz henüz kusursuz değil ama bir ilkeyi kanıtlamalarını sağladı.
SORU 4: Bu konuyu ele alan bir hikâye aktarma cümlesi bulabilir misiniz?
21
Yanıt:
Olası yanıtlar:
i) Bugün size, nesneleri büyü yaparak görünmez hale getiremeyen ve doğanın kurallarına uymak
zorunda olan fizikçilerin hikâyesini anlatacağım. Nesnelerin görünmez hale getirilmesinin nasıl
başarılabileceği konusunda yeni bir fikirleri var, ama pek çok zorlukla karşı karşıyalar. En sonunda,
oldukça mütevazı bir cihaz ürettiler.
ii) Bugün size hayali bir karakterin hikâyesini anlatacağım: Yeni bir savunma teknolojisi olan gizleme
yöntemini duymuş gizli bir ajan. Araştırmasına başladıktan sonra magazin gazetesinde okuduklarından
büyülenir, bilim insanını gözler ve sonra hükümetinin bu teknolojiyi gözlem altına alması gerekeceğini
fark eder. (Bu fikir muhtemelen sadece televizyon ve radyoda işe yarar ve tıpkı bir tiyatro oyununda
olduğu gibi gerçekten drama sahneleri oluşturulmasını gerektirir. Ama gizleme bilimi üzerine haber
yapmanın yaratıcı bir yolu olduğu da kesin.)
Bu soruları cevaplamayı başardığınıza göre, aşağıdaki ödevi yapmaya çalışın ve sonra danışmanınızla
tartışın.
ÖDEV 4:
Şimdi The Sun’ın hikâyesini 140 kelimeyle (orijinal hikâyenin uzunluğuyla aynı) tekrar yazmayı
deneyin. Bazı cümlelerin aynı kalmasında bir sakınca yok. Bu kadar sınırlı bir alanda çok fazla şey
açıklayamayacağınızı unutmayın. Konunun hangi yönlerini dışarda bırakmanız gerektiğine karar verin.
Yanlış bilgi vermeksizin hikâyeyi ilginç kılmaya çalışın.
22

pdf versiyonu

Transkript

Benzer belgeler

sayfa 2

pdf versiyonu

1 PROF. DR. DİLHAN ERYURT Filmlerin ortak girişi Kız çocuğu

Prof Dr. ORHAN ALTAN

MELİKE İLGÜN Kanal E, Kanal 6, Radikal, Kanal D ve Show TV`de

Türkiye`den Yükselen Bir Bilim Yıldızı: Prof. Dr. Işıl Barlan`ın

pdf versiyonu