Bölüm3 Pdf dosyası olarak yüklenmiştir.

Bölüm3 Pdf dosyası olarak yüklenmiştir.

BASK DİLİ ÜZERİNE....
Fransızların Basq İspanyolların Vasco olarak tanımladıkları halk, vatanlarına “Euskal Herria” ve
dillerini “Euskara” olarak tanımlar. Bir dilin onu tanımlamaya tek başına yetmesi, dili konuşan
kavmin coğrafi tecritinden kaynaklanır.
Bask dili Bask halkının kendini bildiğinden bu yana kullandıkları özgün bir dil durumdadır. Dil
bilimciler ise ne Bask halkının kökeni ne de dilleri hakkında tam bir fikir birliği sağlayabilmişlerdir.
Orta Çağ’da Bask Dili, İspanya’daki Vizcaya, Guipúzcoa, Alava ve Navarra; Fransa’daki Labourd,
Basse-Navarre, ve Soule bölgelerinde ( bugun bu bölge Pyrénées-Atlantique olarak tanımlanmaktadır)
ana dil konumundaydı; ki bu bölge yaklaşık olarak Bask halkının etnik, linguistik ve kültürel tarihi
bölgesiyle örtüşmektedir. Orta Çağ’da Baskça’ya Burgos ve ona komşu olan Rioja bölgesinin bir
bölümünde; Pirenelerin doğusundaki Arran Vadisinde,ki bugun burada Katalan Dili hakimdir, de
konuşulmaktaydı.
Roma döneminde Garonne ilinin kuzeyindeki Güneybatı Galya (Frenasa)’da konuşulduğu
bilinmektedir.
Resim1: Arabalı Bask
Resim 2: Biskia’lı Çift
Bugün Bu dili konuşan 600.000 kişiye karşılık, dili sonradan öğrenmiş 400.000 kişi, 15000 kadar
Fransa Bask Toprakları (Iparralde), Latin ve Kuzey Amerika’da birkaç bin konuşanıyla, ki bunlara
“Yeni Basklar” da denilmektedir Dünyada Bir milyonun biraz üzerinde Baskça Konuşulmaktadır.
Baskçanın başka dillerle akrabalığı bugün de araştırma konusu olmak beraber, şahıs ve yer adlarından
ulaşabildiğimiz kadarıyla Baskça’nın antik bir versiyonu olan Akitanya dili dışında bir çok dil ve
lehçelerle kıyaslanmasına rağmen dilsel bir akrabalık bağına rastlanamamıştır.
Berberi, Mısır ve diğer Afrika dilleri, Iberce, Piktce (Eski Irlanda ve Iskocya’da yasayan Kelt öncesi
halk. Kelime anlamı ‘vücudu boyalılar’ Ç.N.), Etrüskçe, Minoa, Sümerce, Fin-Ugor Dilleri, Kafkas
Dilleri ( Kuzey batı ve Gürcü dilleriyle kıyaslanma yapılmıştır. ), Semitik diller, Buruşka dili
(Himalayalarda konuşulan ve başka dillerle akrabalık bağı bulunmayan bir dil)...Kuzey Amerika ve
Pasifik dilleriyle kıyaslandı ortaklık bulunamadı. Baskça kendine özgü kuralları olan, özel bir dildir.
Bununla birlikte Orta Çağdan günümüze çok az da olsa komşu dillerden ve Roma Fetihlerinden bazı
kelimeler geçmiş; bir çok kelime değişikliğe uğramıştır.
Baskça ana dili Baskça olanların dışında Anadili İspanyolca, Fransızca, İngilizce, Felemenkçe,
Almanca, Japonca ve diğer dillerden olanların ikinci dili durumdadır. Baskça, telaffuzu kolay,
hecelemeye müsait, gramer açısından cins ayrımı yapmayan, isim ve fiil durumları olmayan, İngilizce
gibi düzensiz fiil çekimi bulunmayan bir dildir.
Bask dili diğer tüm diller gibi ihtiyaçları ölçüsünde kelimelere sahiptir. Ayrıca Bask halkı, teknik
terimleri kullanmadıklarından ihtiyaçları doğrultusunda kelime türetme ihtiyacı duymamışlardır.
1979 yılında İspanya’ya bağlı 3 Bask Bölgesi Vizcaya, Guipúzcoa, ve Alava Bask Otonomisi adı
altında birleştirelerek Baskça İspanyolca ile beraber bölgede kullanılan resmi bir dil halini almıştır.
Resmi yazışmalarda dil kullanılmaktadır. Baskça Fransız Bask bölgesinde ise Resmi dil statüsünde
değildir.
Baskça’ya en yakın dillerden biri olan Akitanya Dili ile karşılaştırmalı bir tabloda her iki dilin
birbirine olan yakınlığını görmek mümkündür.
Akitanya Dili
Nescato
Cison
Andere
Sembe
Ombe/vmme
Oxso
Heraus
Bihos
Beles/Belex
Sahar
Corri
-co
-tar
Baskça
Neskato
Gizon
Andere
Seme
Ume
Otso
Herauts
bihotz
beltz
zahar
gorri
-ko
-tar
Türkçe
Genç Kız
Erkek
Bayan
Oğul
Çocuk
Kurt
Yaban Domuzu
kalp
siyah
yaşlı
kırmızı
(akrabalık son eki)
(etnonim son eki)
İspanyollar ile Basklar arasındaki komşuluk işkileri neticeyile İspanyolca’ya Baskça’dan geçen Bazı
kelimeler ise;
Zorra : Tilki
Zapato: Ayakkabı
Perro: Köpek
Bahia: Körfez
Calabaza: Bal kabağı
Boina: Bere (Latince: Abonnis: kep)
Cama:Yatak
Conejo: Tavşan ( Latince: Cuniculus; Baskça : Untxi // Kuntxi
Marrano: Domuz
Gordo: Şişman
Bizkaia’da Geleneksel Bir Bask köyü
BASK ALFABESI
B.harf
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ll
M
N
Ñ
O
P
Q
R
Rr
K.harf
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
ll
m
n
ñ
o
p
q
r
rr
S
T
Ts
Tx
Tz
U
V
W
X
Y
Z
s
t
ts
tx
tz
u
v
w
x
y
z
Telaffuzu / değeri
a
b
c
d
e
f
g
h
i
h/y
k
l
ispanyolcadaki çift l ünsüzü
m
n
ny
o
p
k
r
ispanyolcadaki çift r ünsüzü gibi telaffuz edilebilir. Teddy gibi telaffuzu daha
doğrudur.
s
t
ts
ç
peltek s
uzun u
b
v
ş
i
yumuşak s, z
BASKÇA TEMEL KELİMELER
Bai = Evet
Ez = Hayır
Kaixo! (ispanya’da), Agur! (fransa’da))= Merhaba
Agur! (ispanya’da), Adio! (fransa’da)= Hoşçakal
Ikusi arte = Görüşürüz
Eskerrik asko! = Teşekkür ederim
Egun on = Günaydın
Arratsalde on = iyi akşamlar
Gabon = iyi gecelerMesedez = Lütfen
Barkatu = Affedersiniz
Eup!= Yolda giden birini selamlamak için kullanılır. (Telaffuzu apa veya aupa)
Kaixo aspaldiko! = Kaixo, ,ile aynı olmakla beraber uzun yıllar boyunca anlamını katar. Ez
horregatik = Bir şey değil.
Ez dut ulertzen = Anlamıyorum.
Ez dakit euskaraz= Baskça Konuşamam.
Ba al dakizu ingelesez?= İngilizce biliyor musun?
Neska polita = Sen güzel bir kızsın.
Zein da zure izena? = İsminiz?
Pozten nau zu ezagutzeak = Seni tanıdığıma memnun oldum.
Ongi etorri! = Hoşgeldin.
Egun on denoi = Herkese günaydın!
Berdin / Hala zuri ere = senin için de dilerim. (Kaixo veya Egun on dendikten sonra)
Jakina! Noski! = Kesinlikle! Tamam!
Nongoa zara? = Nerelisin?
Non dago...? = Neresi...?
Badakizu euskaraz? = Baskça biliyor musun?
Bai ote? = Gerçekten mi? Olabilir mi?
Bizi gara!! =Yaşıyoruz!
Bagarela!! = biz de! (Bizi Gara’nın cevabı)
Topa! = Şerefe!
Geldi!= Dur!
Lasai= sakin ol
Ez dut nahi= İstemiyorum.
BASK BAYRAĞI
BASK EDEBİYATI
Bask Edebiyatını bir kaç ana başlık altında toplamak mümkündür.Bununla beraber Bask edebiyatı,
Dini eserlerin, hikaye ve masalların;Bask diline ait çalışmaların gerçekçi, taşlamalarla dolu, Bask
halkının ve Coğrafyasının bir profilini çizer. Bask diliyle ilgili ilk yazılı kayıtlar 11. yüzyldan kalma
Latin dini Tekstlerinden ulaşılıyor.
İlk basılmış kitap ise 1545 yılında Bernard Detchepere’ye ait şiirlerdir.
1) Destanlar Dönemi: Bu dönem 14 ve 15.yüzyılda toplu halde yaşanan olaylardan, savaşlardan,
kanlı düşmanlardan sözedilmektedir. Bunlar arasında “Pedro De abendano’nun bozgunu
“ (1443) ve “Mondragon yangını” (1448) sayılabilir.
2) 16.yüzyıl Dönemi :Bu dönemde Rahip Bernard Dechepare dinsel ve dindışı, ki gerçekçiliği ile
dikkat çeker, şiirlerden olluşan şiir delemeleriyle Baskın gururunu ifade eder. Bir diğer din
adamı olan Liçarrague 1571 yılında “Yeni Ahit”i tecüme etti.
1533 yılında ise Esteban De Garibay Y Zarnalloa, Viscaya atasözlerinden oluşan iki derleme
yayınladı.
3) 17 yüzyıl Dönemi : Bu dönem yazarlarının hepsi Pirene Berisi kökenlidir ve yazıları
tamamyıle dinle ilgilidir. Döneminin en önemlisi Sare Rahibi Axular olup, 1643’te tek eseri,
zayıflakları nedeniyle ahlaka aykırı davrananları eleştiren Gero (daha sonra) adlı eseridir.
Bourgos’lu Sivian Pouvreu ise; Bask dilini öğrenerek önemli bir Baskça Fransızça sözlük
bıraktı.
4) 18.yüzyıl Dönemi : Pirene ötesi Basklarının dönemidir. Ancak bu dönemde verilen eserler,
dini eserlerdir. Ancak döneminde “Aydın” Bask Tiyatrosunun kurucusu, P.Pedro Ignacio de
Barrutia’dır.
5) 19.yüzyıl Dönemi : Çağdaş Bask Tiyatrosunun temellerinin atıldığı dönemdir. Marcelino
Soroa ve Toribio Algaza , Iriyarena (1878) ve Anten Kaiku (1882) adlı tiyatro eserlerini
vermiştir. Gregorio de Arrue (1811-1890) 1858 yılında Temel Bask Fiileri adlı eseri
kanzandırmıştır. Şiirde ise doğduğu bölgeyi anltatan Labourd’lu papaz Jean Martin Hiribarren
ve Gernikako Arbola (Guernica Ağacaı) adlı marşın şairi,jose Maria Iparraguirre (1820-1881)
saıylabilir.
6) 20 yüzyıl Dönemi: Saint Jean Port’lu rahip Barbier’in eserleri; Ülke efsanaleri (1931) tek
romanı “Piarres” (1926-1929) ve diğer bir yazar Enrique Zubari’nin “ Masallar”(1967-1942)
yapıtı her iki yazara da Masalcılar olarak ün kazandırır.
Dönemin ünlü yazarlarından Evaristo de bustinzo “Abarrak” (Dallar) adlı yapıtı, Gariel
Aresti’nin “Euskaldun Berri” (Yeni Bask) olarak “ Maldan Behera” (sahilin aşağısında),
Herrietta Heri’nin “Taş ve ülke” isimli şiirleri ve “Justisia Txistulari “ (Txistularinin adaleti)
adlı tiyatro eseri damgasını vurmuştur.
Baskça Yazılmış bir Mezar Taşı
Bask Atasözleri
Nagusi eroa baino, gogorra hobe
"Huysuz patron, deli patrondan iyidir."
Nahi bada jan, egin behar da lan
"Aş istiyorsan çalışmalısın."
Nahi dukana hiretzat, besterentzat
"Kendin için ne istiyorsan başkaları içinde iste."
Nahiago dut behin _to_, eta ez hamabi _emango_
"Bir kere al demek 12 defa ver demekten iyidir."
Nahigabeko ezkontzea, neke eta kaltea
"İstenmeyen evlilik problem getirir."
Odolak, su gabe diraki
"Kanın kaynaması için ateşe gerek yoktur."
Ogi gogorrari, hortzak zorrotz
"Sert ekmek, dişinin keskinleştirir."
[Her türlü kötü durumda, en iyisini yapmak gerekir. Zorluklara ayak uydurmalıdır.]
Ohakoan dena ikasten, ez da jagoiti ahazten
"Beşikte öğrenlien unutulmaz."
Ohitura gaiztoa, berandu ahaztua
"kötü alışkanlıklar kolay terkedilmez.”
Ohoin handiak urkarazten txikiak
"Büyük hırsızlar küçükleri çalıştırır."
[Büyük suçlular, adaletten kaçabilecek kadar güçlü ve’dirler. Çoğunlukla gerçek suçluların yerine
maşaları cezalandırılır.]
Oilo ibiltari, azerien janari
"Tilki yiyeceği tavuğu ayrı bulur."
[sürüden ayrılanı kurt kapar.]
Oiloari, oloa; astoari, lastoa
"yulafı tavuğa, samanı eşeğe verirler. "
[herkese ihtiyacı olanı vermek gerekir.]
BASKÇA KELİMELER
Aşağıda alfabetik sırada verilmiş Baskça kelimeleri bulacaksınız.
Afari
Gosari
Bazkari
hamaiketako
Agur
Andere (andre)
ardo
Ardandegi
Arrantzale
arrain
–zale son eki
Arto
Artatxiki
Artzain
ardi
zain
Azeri
baso
jaun
Basandere
Balea
Baserri
Baso
Berri
Baserritarrak
Kaletarrak
buelta
buru
Handi
eguzki
Eliza
Mai buru
otso
Otsolizar
Otsoporru
sorgin
sorgin-haize
Sorginorratz
sorgin-oilo
Suge
sukalde “
su
trikitixa
txakoli
txalaparta
ödünç
ur
“Akşam Yemeği” (bölgesel kulanımlar: abari , apari)
“kahvaltı”
“öğle yemeği'”
“ saat 11 civarında yapılan bir tür ara öğün”
“evrensel Bask selamı”
“Bayan'”
“Şarap”
“Şarap Evi”
“Balıkçı”
“balık”
“profesyonellik eki, meslek son eki”
“mısır”
“akdarı”
“Koyun çobanı”
“koyun”
“bekçi”
“Tilki”
“Orman, vahşi doğa”
“efendi”
“tabiat ana”
“Balina”
“Taşraya özgü çiftlik evi”
“tahta,ağaç”
“yerleşim”
“taşralı”
“şehirli”
“sohbet ortamı”
“Kafa”
“büyük”
“Güneş”
“kilise”
“Masa başı”
“Kurt”
“dağ dişbudağı”
“yabani pırasa “
“Cadı “
“kasırga”
“yusufçuk”
“Kelebek”(Cadı Tavuğu)
“yılan”
`Mutfak”
“ateş”
(trikiti) “Geleneksel Bask Akordiyonu. “
“Bir çeşit yeşil şarap olup keskin bir tada sahip geleneksel Bask içkisidir.”
“Uzun sopalarla vurularak çalınan tek parça tahtadan müzik aleti. Txalaparta kelimesi
alınmış bir kelime olup, orjinali bilinmemektedir.”
“Su”. Yer adları ve soyadlarında çok sık rastlanmaktadır.
ARAŞTIRMA-DERLEME: ÇETAW Nart
[email protected]
Haftaya “Bask Müziği, Dans ve Enstrümanları”