Bölüm2 Pdf dosyası olarak yüklenmiştir.

Her Hakkı Çetaw Nart'a aittir .Çalışmanın tüm bölümlerini www.nartajans.net adresinde bulabilirsiniz..
II. Bölüm
“ Bask Tarihine kısa bir bakış
ve
Ünlü Basklar”
Bask’lar uzun zamandan beridir bu topraklarda yaşamaktadırlar. İ.Ö. 1 yüzyıllarda Roma
fetihleriyle Basklarla ilk temaslar sağlanmış oldu.
Diğer Keltik ve Germen dilleri gibi Roma dilinide içeren Latin dilleri, kökleri doğu’ya kadar
uzanan Hint-Avrupa dillerine mensuptur. Bu diller Batı Avrupa’da konuşulan pek çok dilin
yok olmasıyla sonuçlanacak şekilde yayıldı. Roma döneminde Akitanya dili olarak
tanımladığımız antik Baskça olarak tabir ettiğimiz dil, Batı Avrupa’da konuşulan Hint-Avrupa
öncesi kurtulan tek dildi. İspanya’nın konumundan dolayı pek çok orijinal dil Iberya
yarımadasında Latin dilinin yerlerini alıncaya kadar kullanılmıştı. Batı Avrupa’da bu yok
oluşa dilsel coğrafyalarının daralamasına rağmen direnebilmiş tek Hin-Avrupa öncesi dil
Baskça’dır. Bundan binlerce yıl önce bu dilin konuşulduğu düşünülmektedir.
Baskça bu halkın varoluşunun en temel mihenk taşıdır.
İngilizce Basque / Bask kelimesi, Fransızca “GASCON / Basco” kelimesinden ve İspanyolca
“Vasco” kelimelerinden gelir. Her iki kelimenin de telaffuzu “Basko” dur.
Arkeolojik ve etnografik buluntulara göre Bask’lar, 40000 yıl önce bölgenin sakinleri olan
Cro-Magnon insanlarının uzantısı olup, tarihlerinin ancak 7000 yılı aydınlığa kavuşmuştur.
Proto-Basklar, ilk Homo Sapiensler ve bölgenin diğer sakinleri olan Neandertal insanlarıyla
yanyana yaşamışlardır.
Keltlerin tüm Avrupa’da hakim olduğu dönemlerde proto-basklar ile etnik ve sosyo-ekonomik
alışverişler az olmuş bununla beraber Roma’lıların İspanya yarımadasına duydukları ilgiden
nasibini almaktan kurtulamamışlardır.
Barscunes Sikkeleri I.O. 1 ve 2. yüzyıllar
Her Hakkı Çetaw Nart'a aittir .Çalışmanın tüm bölümlerini www.nartajans.net adresinde bulabilirsiniz..
Jose Miguel De Barandiaran’a göre Baskların yerleştiği ve geleneksel Bask bölgesi olan
Pireneler ve Akitanya, Bask halkının tarihini aydınlatacak arkeolojik ve dilsel buluntuları
barındırmaktadır.
Luis Michelena ise Baskça’nın yaklaşık İ.Ö. 6000’lerden beri bu insanların dili olduğuna
dikkat çekmektedir. Baskça, bugünkünden daha geniş bir alanda Güney ve Akitanya’da,
Katalanya’nın iç kesimlerinde yaygın olarak kullanılmaktaydı.
İ.Ö. 6. yüzyıldan itibaren Hint-Avrupa kültürü bütün Proto-Avrupa Kültür bölgelerine nüfus
ettiği gibi Baskların ülkesine ve diline de girdi.
Bask’lardan ilk bahsedenler Plinius, Ptolemius ve Strabon olmuştur. Strabon’un Bask kimliği
üzerine ifadesi ise dikkat çekicidir.
“ (Basklar) içtikten sonra yalnız ve gruplar halinde kimin en yükseğe ve dizlerinin
üzerine zarifçe inecekleri üzerine yarışırcasına dans etttiler.”
P.Villasante Basklar hakkında “Basklar kendilerini Euskaldunak ( Bask dilini konuşanlar)
olarak adlandırır. Bu dil, dili kullananlar arasında birlik ve ulus olma duygularını canlı tutar;
kültürlerine sahip çıkmalarını sağlar.” Şeklinde bilgi verir.
Basklar Romalılara karşı sefer düzenleyen Hannibal’in ordusunda askerlik yapmıştır.
3. ve 5. yüzyıllarda Basklar kendilerini yarımadanın güneyine doğru inen Barbar saldırılarıyla
karşı karşıya buldular. Germen kabilerine karşı savaşlarının ardından Visigot saldırılarıyla
karşılaştılar.
Coğrafik durumları nedeniyle Got ve Müslüman akınlarına karşı direnmeyi başardılar.
Basklar, Hristiyanlık ile 3. ve 4. yüzyıllarda büyük bir ihtimalle hem güney hem de Kuzeyden
tanıştılar. Hristiyanlık merkezi Pamplona’daki Calahorra idi. Ama paganizm 11.yüzyıla kadar
varlığını sürdürdü.
Baskların devletleşme ve merkezileşmesi Vaskon Dükalığı döneminde başladı. Saragossa’dan
başlayarak tüm Ebro Nehri havzasını kapsayan dükalık, kurulduğu 7. yüzyılda Garrone
kıyılarına kadar uzanıyordu.
Dönemin Fransız kronolisti Fredegaire ilk dük Genial’in (602) Franklarca önerilmişti.
Basklar, 9.yüzyılda Kral Inıgo de Aritza tarfından kurulan Pamplona Krallığı ile
bağımsızlıklarının ve varlıklarının doruğuna çıktılar. Bu dönemde, Kuzeyde Franklara ve
Güneyde Araplara karşı savaşlar devam ediyordu. Pamplona Krallığı, daha sonra tarihi
Navarre Krallığına dönüştü.
Her Hakkı Çetaw Nart'a aittir .Çalışmanın tüm bölümlerini www.nartajans.net adresinde bulabilirsiniz..
Navarre Krallığının yükselme dönemi
Bask Tarihine kronolojik bir bakışta fayda var.
İ.S. 400
İlk Hristiyanlar, Pamplona’nın ilk Başpiskoposu St. Fermin önderliğinde
Pirenelere yerleşmeye başlıyor.
İ.S. 589
Vizigotların ağırlığı tüm yarımadada hissediliyor.
İ.S. 635
Bask’lar, Kral Dagobert’in ordularıyla Xubero Vadilerinde repelled.
İ.S. 670
Bask’lar Otsoa’yı Akitanya Dükü olarak seçiyor. Akitanya Dukalığı, Loire
Irmağından Vascon Düklüğüne kadar uzanıyor.
711
Müslümanlar İber yarımadasını işgal etti.
723
Otsoa’nın oğlu Dük Odon Charles Martel’e Poitiers’de Sarazenlere karşı
destek veriyor.
760
Charles Martel Akitanya Dukalığına saldırıyor.
778
Charlemagne’nin orduları Pamplona duvarlarını imha eder. Basklar’da
Pirene Geçitlerinde Charlemagne’nin ordularını tuzağa geçireerek yok ederler.
824
Basklar, Müslümanlarla işbirliği yaparak Charlemagne’nin oğluna ait
orduyu tuzağa düşürerek yok ederler.
824
Eneka Arista, Pamplona Kralı olarak taç giyer
10. yüzyıl
Krallık Güneyde Araplar ve Kuzeyde Vikinglere rağmen
gelişimini sürdürdü.
925
Navarre Kralı Garcia Sanchez I Aragon Prensesi ile evlenir.
970
Navarre ve Aragon birleşir.
998-999
Cordoba Emiri Almanzor, Pamplona’yı yok eder.
1004-1076
Navarre Krallığının altın Çağı
1076-1425
Navarre Krallığının çöküşü
1521
Navarre Krallığının sonu
1975
Franco Öldü.
1979
Alava, Bizkaia ve Guipuzcoa birleştirilerek İspanya Bask Otonomisi
kuruldu.
Her Hakkı Çetaw Nart'a aittir .Çalışmanın tüm bölümlerini www.nartajans.net adresinde bulabilirsiniz..
Geleneksel Kıyafetlerden. (Bizkaia bölgesi)
Atasözleri
-----------------
Gutxika gutxika, asko egiten da
"Azar azar göl olur."
Guztia gura izatea, guztia galtzea
"Herşeyi istersen herşeyi kaybedersin"
Guztien gogora egitea, da gauza nekea
"Herkesi sevindiremezsin"
Haria meheenean eten ohi da
"İplik inceldiği yerden kopar."
Haurrak hazi, nekeak hasi
"Çocuk yetiştirmek zordur”
Hauxe da lorra! Goian zerua eta behean lurra
gökyüzü"
"Ne hayat! Aşağıda yeryüzü yukarı da
Hobe da txori bat eskuan, eta ez bost ezkurrean "Eldeki bir kuş ağaçtaki beş kuşa
yeğdir.”
Gutxiegia eta larregia, beti kaltegarria
"Çok az da ,çok fazla da zararlıdır"
Bask Mutfağından.....
-------------------------------
Patxaran “erik likörü”
Bu içki, Navarre bölgesinin yerel içkisidir ve İspanyada Erik Cin’i olarak bilinir. Bu yerel tat,
Bir kaç Kahve çekirdeği ve vanilya çubuklarının bir kaç ayda fermante olmasıyla elde
edilmektedir. Alkol oranı %25-30 olup, kızılımsı – kahverengi tatlı bir içecek olarak soğuk
ve/veya buzla servis edilir.
Her Hakkı Çetaw Nart'a aittir .Çalışmanın tüm bölümlerini www.nartajans.net adresinde bulabilirsiniz..
BASKCA – TURKCE – ADIGECE – ABHAZCA
KARSILASTIRMALI TABLOSU
Baskça
NI MIREN NAIZ
KAIXO;ZER MODUZ?
NI OSO ONDO ETA ZU?
Türkçe
AdımMary’dir.
Merhaba,
nasılsın?
İyiyim , ya siz?
OSO ONDO,
ESKERRIKASKO
AGUR
ZER DA HAU?
ZENBAT DA?
BAI
EZ
ASTELEHENA
ASTEARTEA
ASTEAZKENA
OSTEGUNA
OSTIRALA
LARUNBATA
IGANDEA
Teşekkürler,
iyiyim.
Allahısmarladık
Bu nedir?
Ne kadar?
Evet
Hayır
Pazartesi
Salı
Çarşamba
Perşembe
Cuma
Cumartesi
Pazar
Adıgece
Se Sits’er Mary
Fesapş, Sıdew
wuşta?
Wepsew, değu.
Wori?
Wepsew, seri sdeğu.
Abhazca
Sara Mary sikhdzup.
Mşibzia,
wuşpako(bışpako)?
Sibziyop, wara(bara)
wuşpako(bışpako) ?
İtabuop, sibziyop.
Wuzinş’e Wuşıt
Mır Sıd?
Sıd Fediz?
Arı
Hau’
Blıpe
Ğubc
Bereskhjiy
Mefeku
Bereskheşxu
Mefezakhu
Thawumaf
Abziyarazı Haybabayt
Ari zakuiy / zakuziy?
Zakozi?
Aay
Mamow
Aşökhe
Ayöaşa
Akhaşa
Apşaşa
Akhoaşa
Asabşa
Amçışa
* Adıgece / Abzah lehçesi
* Abhazcada 2. ve 3.tekil şahısta cins ayrımı vardır. Parantes içindekiler Dişil’dir.
* Abhazca ve Adigece yaklaşık okuyuşlarıyla verilmiştir.
Her Hakkı Çetaw Nart'a aittir .Çalışmanın tüm bölümlerini www.nartajans.net adresinde bulabilirsiniz..
Ünlü Basklar
------------------------------------
Armand David, / misyoner, zoolog, botanikçi “Dev Panda’yı bulan kişi”
Frank Bidart, USA / Amerikalı şair
Earl W. Bascom, / Kanadalı aktör
Paco Rabanne/ Moda Dizayneri
Paco Ibáñez / İspanyol Şarkıcı (annesi Bask)
Maria Asuncion- Aramburuzabala / Meksika’nın en zengin bayanı
Juan de Garay/ 1528 Orduña-1583 Rio de la Palta/ İspanyol İmparatorluk Donanmasında
hizmet etmiş Peru’nun ilk İspanyol İmparatorluk Naibi olmuştur. Arjantin’de birçok şehir
kurmuş ve yeniden inşa etmiştir. Bunlardan en önemlilerinden birisi Buenos Aires’tir. (1580)
Yerlilerce öldürülmüştür.
Eva Peron / Tam adı “Maira Eva Duarte de Peron (1919 – 1952)
Arjantin Başkanı Juan Domingo
Peron’un ikici eşidir. Kocasının diktatörlüğü sırasında
kadın hakları için aktif olarak çalıştı, 1947 ‘de ülkesinde Kadınların oy verme hakkını elde
etmesini sağladı. Fakir halka yiyecek, para ve ilaç yardımlarında bulundu.
Her Hakkı Çetaw Nart'a aittir .Çalışmanın tüm bölümlerini www.nartajans.net adresinde bulabilirsiniz..
Pablo Martín Melitón de Sarasate y Navascués (1844 - 1908, teleaffuz “Sah-ra-SAH-the”)
Romantik döneme damgasını vurmuş ispanyol keman virtüyözü ve besteci.Çalışmaları
arasında Carmen Fantasy (1883) vardır.
ARAŞTIRMA-DERLEME: ÇETAW Nart
[email protected]
Abhazca için değerli yardımlarını esirgemeyen SUKHTAR Hayri Ersoy’a teşekkür ederim.
http://www.youtube.com/watch?v=Swd-WWwd1Xw
GELENEKSEL BASK DANSI
Haftaya “Bask Dili.”