iLMi DERGiSi

Transkript

iLMi DERGiSi
Kb1Prbl3 PECnY6nltlKACbl
OW MAMnEKETTVlK YHV1BEPCV1TETV1
'
ApawaH ryMaHLI1TapAblK "
•
Ll1 HCTV1TYTYHYH
il1/ll1Mil1~ >KYPHA/Ibl
Ara~an
Sosyal Bilimler
Enstitusu
iLMi DERGiSi
11-12
5HWKEK I Bi$KEK- 2011
ASY XAHif'ICI>AHbiH 8MYP TAP)f(blMAJlbl >KAHA Cl>biKbiX
lf'lnlf'IM!f'IHE KOWKOH CAJlbiMbl
Yrd. Doc;. Dr. MHaH MeM.Qyxorny•
AHHOTAI(IDI
A6y Xam~«t>a, TepT Ma3xa6 HM~IH 6!!pHCH I<aTapLI McnaM YJ<YICTYI< oii
JKYI"YP'l'YYCYHe 36erei:icru 3Mrern:H CI'II(IIpreH «l>hli<LIX aaJihlMhl. YI<)'I<TYI< OI<YYnapLIH HnHMHii
qeiipe,~~;e lKYIJryJreH A6y XamHPa, 6onyrr I<ep6ereH.D:eii mnnepmrryyJIYICIYH Hern3HH.D:e
marnprrepH MeHeH HJIHMHlf Macenenep.D:H .D:HCI<yCCWI I<blllraH. An, I<HTen )l(a3YY MeHeH
anei<TeHreH 3Mec. EHpoi<, I<J.!fumqepei< marHprrepH Tapa6LIHaH aHLIH IDI<TID<3,!J,IJ;apLI )!(aHa e3
003YHaH 'lhli<I<aH MaanLIMarrap:LI I<HTen 6onyrr lKa3:LillraH. Ap 611:p a.D:aM e3y T)'TYIII1IH
.D:HH.D:HH HmeHHM Hern3.D:epHH 6Hll6ece, an6erre, aHLI TaThJI<TYY ,~~;eHr33li.D:e I<oproii
an6a= iyprm HID. McnaM ,lJ;HHHH I<apMaHraH I<:Lipr:LI3 3JIH ,~~;a HmeHHM lKaHa aMall
lKarLIHaH rypa lKQli.D:Y I<apMmyy MeHeH :LIHThiMai<Ta lKaHa 6HpHM.D:HI<Te lKamoonopy Y'IYH
6yn ai:iMai<Tap,~~;a I<el'{HpH lKaiilimniH Xaaaljlii:H Ma3xa6LIH lKaHa aHLIH HerH3,11;eeqycYH lKai<m:LI
611:liYYnepy 3ap:Lill. Yqyp,~~;a 6yn aHMai<Tap,~~;a aTanraH TeMara 6aHfulaHbiTITTYY ll:liHMII:H
H3Hli.D:eenep aTe a3. Omon ce6emea A6y Xam~«l>aHbiH eMYP Tap)J(:LJMan:LJ, I<HillJfJIHI1{, ,~J;HHre
I<blllraH I<:LI3MaT:LI, 'I:LirapManap:LI TYYPaC:LJH.D:a H.JIKMKi:i 11:3ll:li.D:ee )!(aHa Hliii:I<Tee HITITepHHHB
lKYPIY3YliYIDY 6Hpii:H'lll I<e3ei<Te I<:Lipr:LI3 3llll: 6amLITJ.D:a rypraH 6YTYH 6yn ai:iMai<Tap.D:a
)l(amaraH ap 611:p a,~~;aM yqya 'lOll MaaHHre 33.
TyiiYH.D:YY CoJ,~~;op: McnaM, «l>~>II<:LJX, A6y XaBH«t>a, XaHa«l>Hii: Ma3xa6:LJ.
ABSTRACT
Abu Hanipha as one of the imams of couises is a right scholar who carried in
enormous contribution to islamic right. Abu Hanipha was holding his occupation on lofty
academic level, discussed with his student very friendly. He couldn't spare his time for
writing books, but other all telling by his pupils were rewriting. There is no doubt, men
unaware basis of religion can't to protect it. Muslims of Kyrgyzstan must know well the basis
widespread in area. Hanaphy's course and his imam, observing of faith. For to~y the labour
of this field are limited very much. Tba(s why as for Kyrgyz people as for all inhabitants of
this region it is important to research Abu Hanipha's biography, person scientific contribution
and his religion serving.
Key Words: Islamic Law, Ftqh, Ebu Hanife, Hanafi Doctrine.
AHHOTAI(IDI
A6y Xruruljla, I<ai< O.D:~'PI HJ HMaMOB 'IeT:Lipex Ma3xa6oB (Te'leHHii), JIBlllleTCJJ yqeHhlll!
npaso, BHecmHM ropoli!IIhlii: BI<na.D: B McnaMI<oe npoBo. A6y XaHH«t>a, npoBO.D:JJ CBOH 3aHJJTHJJ
Ha B:LICOI<OJI! ai<,II;eJI!II:'IeCI<OJI! ypOBHe, BCer,ll;a B O'leHb ,11;pymeli106HOH aTMacljlepe
Ow MY ApawaR ryr.ramrrapJl!.ll< HliCTlfTYTYBYR TeonorKJI cjla.J<yJILTernmn< OK'JTYY'fYCY, EmmceKKl.rpn.13CTaH. (0§ Devlet Oniversitesi Ara§ao Sosyal Bilimler Enstitiisil itahiyat Fakilltesi Misafir Oj!retim
Oyesi, Bi§kek-Kl.rgtZistao), [email protected])
67
,nHCCK)'CHpOBaJI CO CBOHMH cry,neBTllMH. 0H liR'IIIO; He MOr y,neJIHTL BpeMeHH JJJJ1l HaiiHCllHHll
I<HHr, HO nocne Bee paccKa3aHHoe, ero yqeHKKaMH 6hiJIO nepeno)!(eHO Ha KHHrH.
HecyrqeCTByeT HHKaKHX COMHemm, 'ITO qenoBeK He 3HaJOnuti{ OCHOB CBOeH pelll!TIIH, He
MO)!(eT 3annrrHTh ee. MycyJII>MaHCI<Kii: Hapo,n l<LipiDI3CTaHa, B ,nenax Bephl H OOKnOHCHHll
npH.nepJKHBaJICb npaBe,nHoro IIyTH, .noll)!(Hbi xopomo 3HaTh pacnpoCTpaHeHBld:i{ Ha 3TOH
TepperopHH Ma3xa6 XaHa<fJID! H ero HMaMa. Ha cero,u;wmiHJrli .neHl> TpYAhl B.naHHoii o6naCTH
B O'leHb OrpaHH'leHHOM KOJm'leCTBe. Il03TOMY KaK .lVIJ! l<hlphlr3CKOrO Hapo,na, TaK .lVIJ! BCeX
)!(F!Teneii 3Toro pemoHa, oqefib Ba)!(HO Hccne.noBaTh 6Rorpa<flmo, Jm'IHOCTh A6y XaHH$hi,
Hay<!Hblli BKna.n H ero CHJ)!(eHHe pelll!TIIH.
K.JnoqeoMe Cnooa: PeJIRmJI McnaM, c:t>HKX, A6y XaHH<fla, Ma3xa6 XaHa<fla.
OZET
Ebil Hanife dort mezheb imanundan birisi olarak i slam Hukuk dii~iincesine biiyiik:
hizmeti ge9en bir alimdir.· Derslerini akademik bir ortamda yiiriitmii~ olan Ebu Hanife, geni~
bir ho~gorii i9inde ogrencileriyle ilrni meseleleri bizzat miizakere etini~tir. 0, kitap yazmakla
me~gul olamarru~, ancak daha sonra talebeleri .tarafrndan yaprru~ oldugu i9tihatlan ve
kendisinden rivayet edilen bilgiler kitaplara aktanlrru~trr. Hi9 ~iiphe yok ki bagh bulundugu
dinin inan9 esaslanru bilmeyen insanlar, onu haklayla muhafaza edemezler. Miisliiman Klrgu;
hallarun inan9 ve arne! yoniinden saglam bir yo! tutarak birlik ve beraberlik halinde
ya~amlanru devam ettinneleri i9in bOlgede yaygm olan Hanefi Mezhebini ve onun imamiDI
iyi tarumalan gerekir. Giiniimiizde konuyla ilgili bu bolgede yap!lan bilimsel yah~malar
olduk9a siDirh saytdadrr. Bu sebeple Ebu Hanife'nin hayatl, §ahsiyeti, dine olan hizmeti ve
eserleri hakkmda ilmi yah~malar ve ara§trrmalar yaptlmast ba§ta Klrg~z halkt olmak iizere
bolge insaru i9in biiyiik: onem arz etmektedir.
Anahtar Kelimeler: islam Dini, Ftkth, Ebil Hanife, Hanefi Mezhebi.
IGIPIDIIYY
c:t>r.rKbiX ce3y 3THMOnorHll,ll;a «6Hp HepceHH 6RHYY, aHhiK )!(aHa TaK JYUIYHYY, H'lKH
MaaHH-Mau;bi3biH )!(aHa IriiH:e-)!(H6HH rumoo» MaaHHnepHH TYJOHTaT. TepMHHonorHll,ll;a
tlJhiKbiX ce3y, ~Hii )!(bill caHaiDIHi.m anra'IKbt KhiJlbiM,napr.rn.na 6ap,nhiK )lH.IIHil:
MaaJibiMarrap.nr,r H'!HHe KaMThiraH. ~ RHHM,nepR e3 an.nr,mqa 6HpR-6HpHHeH aiipr.ma
6amTaraH Me3rHH,ne r.IiiMaH, HIDeHHM TeManaphlli Konro anraH 6arr.IT KaTaphi MaaHRre 33
6onroH. KHiilm'lepeK HcnaM .nHHHHHH )!(apaH,nhiK )!(aHa KOOM.nJK )!(amoocYfiYH TYPAYY
TapamaphiHa 6aiinaHl>IIDKaH mapiD!TTbiK-aMaJI,nbiK eKfM-)!(06onopYfi 6HJI¥YHYH )!(aHa 6yn
TeMaHbi Konro anraH HJmM TapMarr.IHbm aTh!Ha aiinaHraH. c:t>hiKhiX HJmMH 6oroH'la · a.nuc
6onroH a.naM,napra .na tlJaKHX (KenryK TYPY tlJYKaxa) .nen aiiTI>maT.
.,
§
::::ll
;:@ ~
~~
;::: 5 ,.
~§ ~
~: ~
"' " ~
::0~ ~
~;;; ~
~ ~ ci
~~i
~~$
68
c:t>r.rKbiX HliHMliHHH 3KH 6aiiiKi.r 6ynarr.r - KypaH )!(aHa CYfiHeT. KypaH,nhiH -rymymy
)!(aHa A3Hpern IIaiiraM6ap.nr,m 6yn AHH.nH HHCaHID!TKa 6Hn.nHpyycy 610-632-)!(bm,nap
apam,Irbrn,na 23 )!(binra )!(aKbiH y6aKI>rrKa co3ynraH.
A3Hpern IIaiiraM6ap, ~aTKa qefum OH yq )!(binra )!(aKbiH y6aKbiT apanhirbJ.IiAa
(MeKKe .noopYfi.na) IDHpK )!(aHa Kaiihlp AHH.IUIK MeHeH KYPeiDKeii )!(aHa a.ziaM.nap.nr,m HcnaM
.nHHHHHH HIDeHHM.nHK, a.nen-axnaKThiK np~epKH 'lbiH ,nHn,neH KapMaHYYnaphi yqyR
)!(aJI ypereH. Eyn .noop.no TYIDKeH KypaH aJITTaphi, )!(fPeKTepre TaBXH,ll (AnnaHl>I 3aThiJY{a,
ch1IIarraphiH,na, )!(acaraH HID-apaKerrepHH,Zie 6Hp, )!(aJIThi3 .nen 6RHYY) HIDeHHMHH,
)!(ap.naM.namyy )!(aHa 6HiiHKTHK ·ce3HM,nep.nu )!(aHramTI>IpYYHY Ke3,nereH. AanaM,naiDI
6apm,IKTap )!(aJia ey6ynymTap zyypacr.rn.na oii-nHKF!p ~TYYfe 6arr.ITTaraH. Ke3-Ke3H
MeHeH KOHKpeTTYY TYJllYH.lm>yynep apKf>mYY 6yn .nyiiHeHYH COizyllaH I<RiiHH aKblpeT
)!(amoocYfiYH 6ap 3KeH,nHmHe 6acr.IM )!(acaraH. AiiphiK'la eTKeH .noopnop.no )Kaman eTKeH
KOOM1JYHJKTap.nr.m Tapr.IXhiHaH ca6aK am,ma Typra.H MHcan,nap.nr,I 6epyy apKf>mYY an.nr.r.na
Maa.JII,IMJ(ana TypraH MI>IihaJII):{ap CHCTeMaCbllll>m pyxyH JKaHa JKaJIIIbl HerH3)1epHH
.1\a.l!p.llaraH. MeKKe )loop)'H.lla -ryn:meH a.l!TTap)la aMan)lbiK.eKYM-JKo6onop aTe a3 6onroH.
A:mpern IIaH:raM6ap Ma)IHHa maapbma KenreH)IeH KHibm, KOOM'I}'JIYKTYH
Th!H'lTblKTa JKamoonopyH KaMCbl3.llaH TypraH JKapaH.llblK KellHlliHM T'{JY'fHY 6aiiiKbl
opyHJJ:apra KOHrOH. IIaliraM6ap.llbffi 6yn apaKern, aHbm 6yn .1\00p.IIO, 3aMaH)IamTapbllia JKaHa
6yrya.11eii a.l\aM3aTKa JKamooHyH
ca.l!cilli JKaaa Ma.llaHilli Taparrrapblli wnme
KaMThrraH npaKTHKm MO)IenHH opToro KOIOYHY nnaH)IaraH)Ibirbm Kepre3yn rypaT. Ke3eK,
MeKKe .1\00PyH.lla opaorynraH 6eKeM mneHHM JKaHa a)lerr-axnaK rraii.lly6aJI)l.apb1HbiH ycTYJie,
.n;yi!He JKamoocyH aKbipeT JKamoocy Meaea Tea; caiiMaKryyJiyK H'IHH,l{e anbm Kaparaa
CHCTeMamm TYPKYKTBPYH opaoryyra Kerrrea 6onqy. Mbma ymyn Me3rnn H'mll,!le opToro
KOIOrrraH }'KYKTYK HeTII3)1ep JKaaa 6KYM-JK06onop, I<:HfumqepeK 63 an)lb!H'la HJmM.lUIH JKaaa
}'KYKTYK MaTepHaJI)l.apra 6aii Ka3blliaiibm 6aiiiKbl 6ynaKTapblli TynTerea.
.znnnm,
MyxaMMe.ll IIaB:raM6ap ™PYY Ke3HH)Ie saxnil: (a.l!H, Ka6ap) Kenmi rypraH)Ib!KTaa,
opTOro 'ibiKI<aH rrpo6neManap T'{3.116H-T'{3 Almamm 3JJ1mcHHe 6IUI,liHpHHHII rypraH.
EHn.~~HpHJITeH Macene 6oiOlfC!a JKe aliT TYIJI'IY, JKe 6on6oco A :mpern IlaliraM6ap e3y qe'l'JY.
Eyn 3KHH'II!JKon, A3Hpern IlaliraM6ap.llbffi 63YHYH IDKTHXa.llhl 6oiOlfC!a BKYM 6epyycy 6onqy.
HeriDHHeH IlaliraM6ap.llbffi IDKTHXa)lbi saxaii,rJ.Jm K636M6JIYH.ll6 6onroH)IyKTaH, aHblli
JKbOOlliThiKKa KerrreH HaThlliJKanapbi wpa 3Mec 6onco, MyHyH omon 6oii)loa Kanyycy_
MYMKYH 3Mec JKaHa HaThllilKa)la 6yn 6KYM.li6P )Ia CYmJ6T TYIIJYHYI1'IIY1 lfC!HHe KHpMeK'IJI.
IlaliraM6ap.llbffi MI>IH.llaH b!KMaHbi KOJI.D:OHymyHyH 6amKbi ce6e6n, caxa6anap.llhl IDKTHXa)IKa
MambiKTb!pyy JKaaa KBIIYKTYPYY 6onqy. MyHyH 6.Hp MHCanbi KaTapb! ana rypraa 6oncoK,
Mya3 M6a · )!(a6an)lbi lleMenre Ka3bi (coT) Kb!Jibm JKeHeTKeH Ke3)1e ara, an)lbma KerrreH
Macerrere THemeliyy Almamm KHTe6HH)Ie (KypaH)Ia) JKaaa TialiraM6ap)lbm CYmJeTYH)Ie
BKYM JKOK 6onco 3MHe KbiJia TypraH)Ibirhm cyparaH Ke3)1e Mya3.l\bffi «83YM IDKTHXa.ll
KbiJiaMbm» )lereH JKoorrry 6epreH)IHrH A3Mpern IlaliraM6ap.llbi a6.11aa KaaarraH.llb!PraH.
IIaliraM6ap)lbm 6JIYMYH6H KHibm caxa6anap)lbm 6Hp JKarbmaa KypaH JKaaa CyaHeT
aiibiKTaraH 6enrn)leH 'lhiKIIOO 3KHH'III JKaKTaH JKY3 6epreH JKaf{bl Macenenep.IIH ymyn qeKTIIII
Hern3HH)Ie raaa qeqyy 3apbiJI.llbirbi MeHeH 6eTMe-6eT KerrreH)IHKTeH,
qe~e,P.IIH
(<jlaTsa)
HmTerr
'lhiKKaH)IblKTapbm
JKaaa
HlKTHXa.ll
mn-apaKerrepHH
aKTHB)IemTHpreH)IHKTepHH, aHpbJKqa A3Hpem YMap)lbm MaMJieKeT 6am%ICbi KaTapbi 6Mp
KaTap TYP.IIYY K63 KapamTap.llhl, IIHK.Hpnep)IH JKaHa mn-apaKerrep)IH KYH TapTH6HHe anbm
%IKKaH)Ihlrbi MaanbiM.
.znnnm
Caxa6a .1\00pyHyH apKacbmaH KerrreH Ta6Hfum (caxa6anap.11aH KilliHHKH MYYH) JKaaa
Ta6afu!-Ta6Hiiml (Ta6Hil:!m,D;ep)leH KHiimiKJ:i MYYH) .1\00pyH)la coqnan)lbiK maprrap)larbi JKaHa
Ca.l!CHH CTpYKTypanap)larJ>I e3repyynep, iiaiiiKa HJ~HM.~~ep.IIHH KaJib!IITaiibDIJ:bma napanen
KaTap!>I <jJJ>!KbiXTJ>m .11a 6apraH caiibm TeopiD!JlbiK Myae3re 33 6onymyaa e6enre 6orrroa.
Caxa6anap.llbffi omon Me3rHJI.D:erH McnaM reorpa<jJIDICJ>llll>m KanK lKaHrallJKaH TYP.IIYY
6op6opnopyHa Tapan 6apyy MeHeH JKYPrpreH arapw, 6HHHM 6epyy lKaHa Tap6ID!JlbiK mnapaKemepH KHHm!qepeK e3 HaThrlilKacJ>m 6epe 6amTamDI, ycra3 JKaaa MyxHT
aHI>rpMa'lhiJibrrJ>I Meaea 6HpreJIHKTe MypyHKy MYYH)IaH eTicepynyn 6epHrrrea cyaHeT
MaTepHaJI)l.apb! JKaHa· poii: (aKbm, Ke3 Kapam) HJKTHXa)lbma KapaTa MaMHJieHHH .11a
aHblpManyynyry <<Xa)IHC MeKTe6H» («axny Xa)IHC») JKaHa «pOH MeKTe6H» («axny poi!»)
aTh!H.lla 3KH 6aiiiKbl 6arJ>ITIDm JKaaa JKaMaarrauiyyHyH ce6e6H 6onroa.
AMasHIIep .1\00pyHyH a.l!K JKaKTap~>I MeHeH A66acHIIep Me3TIInHHHH 6am JKaKTap~>IH.lla
XIDKa3.11bi ()!(e Ma)lHHa) 6op6op arrraH (~>IKTaraa) <P~>= MeTe6H «axny xa)IHc» ()!(e «axny
acap»), MpaKTJ>I 6op6op arrraH <l>~>!KbiX MeKTe6n .11a «axrry poli» aTJ>I MeHeH aTana 6amTaraH.
ATarrraa 6yn 3KH MeKTen Tea; KHTerr (Kypaa), CYmJ6T )!(aHa caxa6anap.llbl BKYM 6ynarbl
KTap!>I KOJI.D:OHYY MeHeH 3Jie 6MpreJIHKTe, XIDl<a3)lbiKTap Ma)IHHa 3JIHHHH ypn-a)larrapJ>ma
69
A3Hpern Ilaii:raM6apJU>m mn JKY3YH6 amLipraH CyuH6TY .nen 63r6'16 MaaHH 6~pHiliKeH )!(aHa
63 MyXHTiep:wme Ke&HPH Taparaa Xa.IIHC MaTepHan.naphi MeHeH '!eKTenyyr6· apaKeT
KbiJILIIIII<aH. )l(amooro 6oJITOH K63 KapaorraphiHhiH )!(aHa opToro 'IJill{J{aJJ Macenenep.IIHH
)1(6H6K6H 6oJITOHJIYI)'HaH ynaM, 6yn aHMaKTapJJ.a poii mn- apaKerrepHHe onyrryy
MJKTll)l(){biKThiH 6on6oroHJJ.Yry, aiiphiK'!a 6yn MeKTenTHH <lJaKHXTepH xa.I~HCTep.neH lKoon
Ta6a an6araa lKaaLI <lJhiKhiXThiK Macenenep 6moH'Ia H)I(THXaJJ. KblliYY )l(aaThiH.IIa 6Hp Khllina
TapTh!HraH.IIhiKTaphi Maanh!M. IipaKThiK <!JaKHXTep 6onco, ai!MaKTa 6KYM cypyn rypraa
IIHKHpJJ.HK
)!(aHa
CaJICHH
K03rOHOH.IIOp.zzyH,
COD;HaH.IIhiK
maprrap){biH
XillKaJra
CanbiiDThipManyy aiihlpManyy 60JJYIIIYHYH Ta6Hrl>IH aan.ribi<ach! KaTaphi 6eTMe-6eT KenreH
Macenenep.IIHH .IIHHHH 6KYMJJ.6PYH H)I(THXaJJ. Khmyy MeHeH aHh!KToo )!(aHa l!liHI{HaTimaHhi
KOHJJ,OH 'lhii1!p6oo, pHBaJIT Ki>IJibiHI1lii Xa.IIHCTCp.IIH JJ,a KbJ.n,Z(aTTbJK MCHCH H3HJI.II66 )I(Ony
apl<.bmyy JJ.arbl .na JTIUJTI'Jill( MeHeH Kapoo )I(OnyH TaH.IIamKaa. IiHp KaparaH.I~a 6yn JKH
MeKTenTHH Tel{ Kypaa )!(aHa CyuH6T'fY TYJIIYHYY.II6, '!e'!Men66.II6 C63JI.6PJI.YH ChlpTKhi TY3
MaaHHCHHe K63 Kapllll){biJThii(T CaKTOO MeHeH· KOIDO C63)16pJJ.YH TYJOH.IIYPraH TYIIKY
MaKcarraphiH ,11a JCKe anyyra K61{l'n 6ypraH.IIhiKTaphiH )!(aHa pHBaxrrap,llhi 63 H'IHH.IIC ChiH
JneK"ieH 6TK6pyyr6 opyn 6epreH.I~HKTCpHH K6pyyr6 6onoT.
Ta6iiHHH )!(aHa Ta6aH!iT-Ta6iiHHH .noopnopYH.IIa, 6amhiH,IIa XIDKaJ )!(aHa HpaK rypraH
6Hp KaTap aiiMaKTap.na )l(aJJa 6op6opnop,11o 6KYM cypr6H poi!, <!JaTBa lKaHa oeyzyy mnapaKerrepmmH XIDKJlHH )l(hiH caaarb!Hh!H Il.I<LIJihJMJJ.aphiHhiH opTOnopynaH 6 =
CHCTeManyy )!(aHa .D:OKTPHHa a6anh!Ha KenreHJJ.HI'HH 6ai!Kooro 6onoT. OmoH.IIOH Jne 6HpHH'IH
Ky<!Ja maaphiH,IIa A6y XaHH<!Ja )i(aJJa aHI>m oeyyqynaphiHhiH axny poi! <lJhiKhiXhiH, aH.IIaH con;
MaJJ.HHa maaphiH,IIa IiMaM ManHKTHH )!(aHa aHI>m oeyyqynaphiHhiH axny Xa.IIHC <lJhiKhiXhiH
6HYKTYPYY MeHeH MeKTeiiTepre aWiaaraR.llhirh!H, aTaJITaH HnHM 6op6opnopYH.IIa
JJ.OKTpHHanh!K <lJbiKbiX OKYYCYHYH lKaHa .IIHCeyccilliJibiK aTMoc<!JepaHI>IH TYJYliT6HJIYIYH lKaJJa
Mynyn apTLIHaH Jne HaTDIIDKanyy JMreK )J(LJfujanaphiH lKaJYY HmTepHHHH 6onroHJIYI)'H
K6pyyr6 6onoT. Eynap){biH apKacLIHaH Jne anapra KapmLI 'ILIKKaH )I(C 6on6oco CHHTC3.IIH
HerH3 anraa 6amKa <lJbiKLIXThiK Tomop opToro '!Jill{J(aJJ. Han,tibKa,11a 3pKHH oH: )l{frYPTYYHY
lKaHa Tonnepaarryynyny HerH3 anraa aTMoc<!Jepa,~~a HnHMHH: .IIOKTPHHanapJU>IH Tanambin
TapTLIJILIJI[J,]1Ja )!(aHa an,llhi.IIa MaJxa6 .KaTapLI . lKaaLI <iJLIKLIXThiK TYJYnymTyu naH.na
6onymyna M)!MKYH'!YnyK )l(apaTKaH.
"'
~
i~
~~
e(j
g
~ ~·
~~ ~
~ ~ i1'
~~
i
:ti~<
~s
li
~~~
~~ ~
70
lliKTHxa,llmi K63 KapamTap lKaHa <iJLIKLIXTDIK MeKTenTepre aiimrnyy TYYPacLm.na
lKaKmLI HHCT MCHCH K.biJibiHraH )l(aH;biJILml HlKTHXa,ll yqyu JJ,a COOllT}'H 6ono rypraH){birbl
lK6Hyu.II6ry npHHD;HnTH JCKe anLm, xaK-6an,m, CyHH6T-6H.IIaT .nen 66JJYYHYH )!(aHa
MYJi63,1166ayH op.zzyHa, TYYPa TanKaH (H)I(THXaJJ.hl TYYPa '!Jill{J(aH)-TYYPa JMec TanKaH
(H)I(THXaJU>J TYYPa JMec 'ILII<KaH) lKe )l(aH;biJILim-TYYPa CLI.liKTYY Myu63,116M6H6p.IIY 6epyy
TYYPa 6onoT .nereH oH.IIo6YJ. Caxcmi lKaHa mneHHMJJ.HK 6arh!T 6oJITOH liiiDJJiap ,11a 63.116PYH9
TaaH){bJK <lJbiKbiXThiK .IIOKTPHHanapj{bl lKaHa K63 KapamTap.l{bl OpTOro KOHrOH. nHpOK,
l.IIHJnn.m AxrrH CYHH6rryH ChlpThiH.IIa KanbimhiHbiH ce6e6H Ma3Xa6TbiH <lJLIKbiXThiK K63
KapamTaphi JMec, caxcmi )!(aHa mneHHMJJ,HK K63 KapamTaphi 6oJITOH.IIYT}'H 6yn )I(Cp,lle .IIarLI
6Hp HpeT 6enrnnen KCTYY KepeK. l.IIIDJ: T06TOpynyn 6amKa 6noK TYJymy )!(aHa XIDKJlHH )!(bill
CaHarh!HbiH 6HpHH'!H KbillblM.IIaphiH,IIa 'lap lKaHLIT K63 Kapaorrap){biH )!(aHa MaH.IIa T06TOp.zzyH
y6aKhiTibiH 6'f¥IDY MeHeH ynyrra KaJITaJJ){biKTapbiHbiH )I(C 6on60CO )l(aKTOOqynapbiHbiH
Kan6araH.I~LirbiHl>IH aan,tibKacLm.na C)'HIIHii .IIYMH6CYHJI:6 Xaaa<!Jmi, ManHKHii, Illa<!Jmi
)!(aHa Xaa6anmi MaJxa6Taphi cananLm KanraH. An JMH liiiDJJiap T06YH.IIa )l(a<!JapW!..lKaHa
3aH.IIW! MaJxa6Taphi JcenKe anbiHapnLIK 6n'16M.II6 )l(aHbinbm TapanraH )!(aHa KYHY6pre
'!eHHH 6eJITHIIyy )leH;rJJH,IIe caKTanLm KeneT.
Eyn HnHMHH: MaKana6LI3.IIa <<Tep MaJxa6» aTh! Meaea TaaHI>JMan CynHHH <lJLIKbiX
MeKTeiiTepH 6oJITOH Xaaa<!Jmi, ManHKIDi, Illa<!JHii )!(aHa Xaa6anHH: MaJxa6TapLIHbiH H'IHHJI:C
xpoaonorilliJibiK lKaKTaH 6HpHH'!H JcemeJITea XaHa<lJIDi MaJxa6LIHblH HMaMLI A6y
XamupaHLIH eMYp 6aHHbr, 'lhlrapMarrapLI )KllH!l ljJLJl(J,IX HJIHMHHe KOIIIKOH Ca.JILIMJ(apLI
T}'YPaCLIHJ(a ce3 6oJIMOK'l)'.
1- 6MYP TAPJKbiMA.JILI )KAllA HJIIIM AJIYYCY
llMaM A:laM A6y XaEmljlaHLm e3 anr H)'Maa M6HH Ca6HT 6onyrr, x: 80/M: 699-)KLIJILI
Kyljla maapLlliJ(a .n;yH:Here Keurea )KaHa 150/767-)KLIJILI ymyn :me )Kep.l(e .n;yH:HeJ(eH KaHTKaH.
Tyrncynyry apa6 6on6oroa A6y XaHHijlaHLIH YJIYTY wpacLlliJ(a TYP.!IYY Ke3 KapamTap
)Kapanraa. AJiapJ(LIH lf'IHHea aiipLIK'Ia aHLIH TYIJK (:m.nepHHea) ,?Ke ljlapc 6onroeyry
1
Ka6LIJIJ(aaraa. H)'Maa M6HH Ca6HT, Xaaaljlm:i: Ma3xa6Lr M)'XHTIIH.lle <<liMaM A:law> («Ynyy
liMaM») naKa6LI Mea.ea aii:TLIJiaT.
llMaM A3aM wpacLIH,l(a ce3 KLIJiraH KJiaCCHKaJILIK 3MreKTep.ne, llHLIH e3 aTLIHLIH
yayrynymyaa ce6en 60JirOH A6y XaHH<J.>a .nerea !!TaK-,1(~1 wpacLIH,l(a )KeTHmepJIHK
.neH;n3JIJ(e aii:KLm )KaHa KaaarraH.z:(LlpapJihlK Maa.JILIMaT 6epHJI6eiiT. A6y Xaim<J.>a .nen aTaJILin
Kan:LIIIILI 'fYYp!!CLlli,l(!l y<I Ke3 Kapam aii:TLIJiraa?
1.
A6y XaHH<J.>a, aHLIH Kj'HJICLI (TaKMa aTLI). liHpOK, A6y XaEmljlaHLIH, 'ILili)ILIThilla
eyiDI 3Mec, naKa6 (aTaK, .nam<) )KaHa 6aarrooqy cLinaT 6ouroa.nyry 3q J<YMeacy3. AaTKeH:l!
aHLIH XaHH<J.>a arryy KLI3LI 6ouroa 3Mec. liRp raaa XaMMaJ( aTITYY 6ap yyny 6ap 6ouroa.
2. M6a X!l)Kap arr-Xaii:TaMHHHH aiiTLimLI 6oroaqa, <<XaHH<J.>a», MpaKTa <<KaJiaeM )KaHa
Clilll» MaaHHcHH TYIOHTaT. A6y XaHHijla )K!!HLIHJ(a .naiiLIMa y3ryJITyKcYJ KaJieM, Clilll aJILin
~rea.nyryaea ynaM, «J(aiiLIMa KaJieM, Ciilll am,m ~yyqy>> MaaHHCHHJ(e A6y XaEmljla
,l(erea aTK~ Koaroa.
3. Co~ aam,IM.z:(ap.naa 6ouroa 11IH6JI.Hii HYMaiiHiieHHH nm<Hpn 6oroaqa, A6y.XaEm<J.>a
aTLI, <<A6yn-MrumaTHJI-XaHHii<J.>a» («Tyypa HilleHIIMJ(HH, J(HH.z:(HH Koprooqycy») ce3yaya
KLrCKapnurraa a6am,r.
):{mr.nap )KaHa 6ap.nap yH: 6yne.ne .nyiiaere Keurea H)'MaH M6HH Ca6nT 6HJIHM
aJIYYCYH omon Me3rHJIJ(HH a,l(anma Lmaii:LIK KypaHJ(LI )Karroo Meaea 6amTaraa )KaHa Kaapr.r
(Kyp!lHJ(Lr 6amTaa lUIK )K!lTKa 6HJirea) 6ouroa. KbrpaaT HJIHMHH, I<LipaaTLI ca6aa
aaJILIM.z:(apLIHaH A,cLIM M6HH liaxJ(aJiaJ(aH yiipearea. M1IHM aJIYYHY 6amToo.noa Mypya
Ke3.z:(eMe coo.na-canJTLI Meaea aJieKTearea. AHLm Ky<J.>J(aa Ke3.neMe .nyKeay 6ouroa. M1IHM
aJIYYr!l arraaraa.naa Klriilm, coo.no HillTepHH opToKTomTopy apKLmyy ~rYJrea.
O~napLIHa )KaHa 6amKaJiapra .na MaTepHaJI.nbrK )KapJ(aM.napJ(Lr 6epHn TYPraa. Ali oa
aJIThr )KamLlliJ(a !l)KLITa 6apraa. Kaa6a aii:MarLIH.narLr H1IHMHH =-apaKerrep aHLm l!llHMre
3
6ouroa cyiiyycya apTibrpraa.
A6y XaHH<J.>a, Ky<J.>a )KaHa .Dacpa.na qo:s;oron 3p )KeTKea. .Dyn 3KH aiiMaK, 6aiiLipKLr
MaJ(aHID!rrapra 33 a.naM.nap TOnTouroa, )Ka:s;LI MycyJIMaH 6ouroa.nop Ken )Kamaraa, apa6
THJIHHJ(e 6HJIHM 6epyynep )Kaaa clll!c!lli = - apaKerrep 3B; Ken opya · auraa Maammyy
6op6opnop 6onqy. Ymya.naii qeH:pe.ne coo.na Meaea aJieKTearea )K!!Ha aKLID-3CH .naaaa A6y
XaHH<J.>ara aiinaaacLm,l(arLI aaJILIM.z:(ap )KaKLm.naa KLI3LIKJ(ap 6oJIYIIIKaH )KaHa aar,r HJIHMre
1
MyxaMMe.ll A6y 3'1J<pa., XaJlmyxy, acpyxy, aapayxy Ba tjJ&IKX)Ixy, - lia.Hpyr: ~apyrr-4>HKpHJI-apa6H, 1947. 15-17-6eT; Arr-Xarn6yrr-liar)la.IJ:Hi{., TapuxyEazilail, -T. 13, 325-6eT, N• 7297; tbn-i HacerHeyteml,
imam-1 Azam'm-Men/abeleri, <;:ev. Abdulvebhap 6ztiirk, Ankara 1978, 841; M. Hamidullab, imam-1 Azam ve
Eseri, <;:ev. Kemal Kllli9U, lstanbul1963, s. 25; Vecdi Akyiiz, Dii rt Mezhep imQim, Marmara Oniversitesi
llahiyat Fakii1tesi Vakfi Yayllllan,lstanbull999, s. 9-14; Mustafa Uzunpostalct- Yavuz Yusuf~evki- Ali
Bardakoglu, "Ebu Hanife ", Tiirkiye Diyanet Vakfi lsiiim Ansiklopedisi, X/131.
ibn-i Hacer Heyteml, age, s . 43.
·
Hayreddin Karaman, islam Hukuk Tarihi, lstanbul1919, s. 185; M. Uzunpostalct, age, X/131; M. A6y
3axpa. A6y XaHutjJa, - 33, 95-6eT; M . Hamidullab, imam-1Azam ve Eseri, s. 30; M. Hamidullab, isliimm
Hukuk ifmine Yard1mlan, Derleyen: Salih Tug, Istanbul 1962, s. 125.
71
6an.ITiamKaH. Ami HJIHMre 6arLJTraraH aam.IM,IIap.LtLIH 6aJliLIHJ{a A6y
TYPaT.
.AMJ>. am-lllaa6Hii
A6y Xrumc!Ja KLipaaT HJIHMmieH I<Hihm liKaH,ll JKaHa JKa.IIaJI HJIHMmi yj:jpeBTeH. 83
):IOOpYH.zlan.I Ky.z~a:li:,zJ;l,I Tal!J'Y'IYllap lKaHa Kaifi.Ip.D:BH.Z~ep MCHCH Karyy KYJlemKeH. A3HpeTH
IlaiiraM6ap.IIaH eaxa6anapra, I<Hiiim:K:R MYYH.z~apra eJYII KenreH JKaHa omoll MC3I"HJI.IIem
MYeyJIMaH.IIap):(LIH Ke:rrqynyry Ka6hlJI.ZiaraH HTI!lCa.lllfH (lmleBJIM.IIHK) HCTB3.IICP.IIH lKaKTaraH.
Am!H 6yll lmiCBJIM.IIHI( Ke3 KapamTapLI y6liKLITILIH eTyiiiy MCHCH A.xJm: e'fHHeT - ai!pLJKqa
4
MaTYPH.IIHil - "fYIIIYHYIYHYH KaJILIIITllHhim:a Maammyy .z~apaJKa.na poll oi!HoroH.
llMaM A3aM, I<Hihm $LIKLIX {HellaM yryry) HJIHMmi ylipelfYYI"e 6an.IT anraH. Omoll
Me3I"HJI.[IHII aTaKTYY ciJaKHXH {HellaM YJ<YK'IYey) XaMMa.n H6H A6y Cyllai!MaHra (e. 63/738)
marnpT 6onyy MeHeH, Kyc!Ja Me1ffiTHH.llem OKYYllap.IIaH OH eem3 lKLIJlra lKliKLIH aH.IIaH
ciJh!KLIXTLI OryraH. XaMMII.n c!JLIKLIX 1UIHMHH H6paxHM 3.H-HaxaHii (e. 63/682) MeHeH
lllaa6HH.IIeH (e. 104/722) anraH. Anap Ka.l(bi lllypailx (e. 95/714), AllKaMa (e. 62/681),
Maep}'K (e. 63/682) JKaHa an-A.aca.z~ H6H .513HMeH (e. 95/714) $LIKLIXTLI ylipeHYJI!KeH. Eyll
aTliJII'liH.IIaf, A3HpeTH YMap.z~aH, A3HpeTH AJm.zleH JKaHa A6_!1Yllllax H6H Maey.I~MaH HJIHM
aJILimKaH.
Kyc!Ja lKaHa Eaepa.nan.~ Xa.z~He JKaHa c!JLIKLIX OKYMYllTYYllapLIHaH ea6aK aJiraH, JKY3re
lKliKLIH Ta6Hifim aam.IM,IIapLI MCHCH KepynnceH lKaHa K6nTereH KHIJIIffiCp_!leH Xa.IIHC
TLIH.I~araH. llMaM A3aM, e3 .z~oopYH.zlan.I HenaM .IIyliHec'{HYH 311; Maammyy 6op6opllopyHYH
KenqynyryHe eaJIKaT JKacaraH. AilpLJKqa MeKKe MeHeH Ma.I~HHara 6up KaHqa lKOJIY 6apraH.
Eyn JKep.n:em «$YKoxai!H ea6aa» .z~en aTanraH «lKeTH 'lOB; YJ<YK'IYHYH» rnpyy
6onrOH.IIOPYHaH Ken 6epeKe-nei!H3 aJiraH. CaJIKaT yqypYH.zla ATa H6H A6u Pa6ax, f!KpHMa
JKaHa Hac!JHi! MeHeH Kepymyn, anap.IIaH xa.I~He TLIH.I~araH. MLIHa YillYH.IIail'la MeKKe MeHeH
Ma.I~HHa.narLI HIDIM.ZlCH .z~a nai!,nanaBTaH 6oll'IY. OmoH.I~oil 3lle llMaM ManHK, Cyc!JJIH H6H
Yilai!Ha, 6HpHH'IH 6onyn lKa3LinraH c!JLIKLrx KHTe6HHHH aBTopy 3ai!,n H6H AllH, MyxaMMe.II
aJI-EaKLip JKaHa :fu!aM )[(ac!Jap Ca.IILIK ebuncryy KenTereH OK)'MYIIITYYllap MCHCH
JKY3_!1emK6H. An raHa 3Mee e3 .IIOOpYH.zlan.I ll.nainKaH TOnTOP.IIYH .z~aebiKKaH lKaHa oi!qyn
JlH.IICpllepH MCHCH _!Ia lKOnyryinyy.IIaH Tap"{blBTaH 3Mee. AifpLIK'!a aJI, aJKLIJlblK MC3rnJIHH,ll;C
MeKKere KenreH ap Kal!,Ziail OK)'MYIIlryynap MeB:ea Ke3 KapamTapLIH JKaHa oi!nopYH
6
TaJlamLin-TapTbiill)')'HYH HCTB3HH.IIC lUIHMHH Kypqyryfi TypraH.
2.ll.JIIIMHi.i JKAHA A,LJ;Ell-AXJIAKThiK IOll.I.IllJIHI'H
A6y Xrumc!Ja KaHHeT'IHJl, lKOOMapT, lmiCRHM.!IfY, Ken H6a.naT KLinraH lKaHa .IIyliHere
6epHJI6ereH KHmH 6onroH. TanKaH,llapLIHa apaM JKaHa J<YM6H.ziYY KHpmellep.IIH
apanamTLip6ai!T 6oJl'IY. Ap lKblllbi KHpemeeHH 3cemen, ai!naHa-TereperHH.I~em HJIHM
lKOJIYH.IIa JKYPreH.I~ep MeHeH OKYY'!Y~apLIHLIH M)'KTalK.l(blKTapbm KaMeLI3.IIap 3lle. CbtpTKLI
KepyHyiiiyBe .u:a MaaHH 6epreH lKaHa TaJa, TbiKaH KHiiHBTea. Ce3HMTaJI, cepreK lKaH .IIyliHere
JKaHa 6ai! pyxaHHJITKa 33 6oJl'IY. Onyrryynyry JKaHa oop MYHe3.IIYYJIYIY, al!bm
pyxaHID!TblHbm YllYYJIYrYH JKaHa Annara 6onroH cyifyycyu ailmHellen TYP'IY· TepeH; lKaHa
4
5
6
72
M. Uzunpostalct, age, s. 131; M . A6y 3axpa., A6yXauutfta, -27,29, 96-97-6eT-6eT; M . Ebu Zebra,
lsltim'da Ftkhl Mezhepler Tarihi (F1khi Mezhepler), l)ev. AbdUlkadir ~ener, 2.Basun, 1stanbull978, s. 224;
·
Vecdi Akyilz, Dort Mezhep lmam1, s. 15-19.
H. Karaman, islam Hukukunda ictihad, Ankara 1975, s. 132; H. Karaman, islam Hukuk Tarihi, s. 185; ibn-i
Hacer Heytemi, age, s. 51-54; M. Hamidullah, lmam-t Azam ve Eseri, s. 29; M . Hamidullah, lslamm Hukuk
limine Yardtmfart, s. 124; AJI-Xarn6yn-liarAIIJlHi!., a.a.'l, T. 13, 333-6eT.
IllaMCYAAHH MyxaM!IlSA 6tm AxlllSA YcMaa A3-3axa6Hll., MauaKU6yR-uMaM A6u Xauutfta Ba caxu6aib:u
A6u lOcyrjJ Ba MyxOAf!llaO 6uu AR-XacOH, TaKTaraH JKaaa 6ac111ara AaJIPAara&: MyxaM!IlSA 3axHJt AnKascapllll A6yn-Ba(jla AJI-A(jlraallll. 19-6eT, 4-6acwn.Im. EailpYT: 1419; M. Uzunpostalct, age, s. 132; M.
A6y 3axpa. A6yXauutfta, 30, 31, 79, 80, 83, 84, 86, 92-6eT; M . Hamidullah, lmam-1 Azam ve Eseri, s. 17, 20;
Vecdi Akytlz, Dort Mezhep lmamt, 19- 20.
·
3pKHH OH :lKY11'PT'IY· 003ya.D;a CB3Y JJ;!lllp T)'praH, OH-IIliiG!piiepHH )KaKIIIl>I )KeTKHpiiD
1)'IIIYH.!(Ype arrra.H )!{aHa qa6arr.zu,m,r )!{OK )KaH 6orrqy. Ali )KaKIIIIJ ~YM-TYP)'M.n)'B qoa;
n6aJJ;aT 3KeHJJ;HrHH aiiTap 3IIe. 7
·
A6y XaHH$a, ·e3y lilllaHraH )!{aHa zyypa JJ;err 6IDJTeH HepcecHH aiiryyJJ;aH, KepeK
6orrroH yqyprrapJJ;a Tarrarm,m-TapThiiilYYJJ;aH Tapnm6araH MaJJ;aHID!Tryy TaHMaH6ac MYHB3re
33 6orrqy. Eyrr )Kaarra KBIITereH :ra,lfu,IH'Ibi.JIDIKTap.ZIJ>I 6arm,maH eTKepreH. AMaaHJiep
JJ;oopya.n;a JJ;a, A66acHJiep Me3rHJIHHJJ;e JJ;a xarrn<Parrap.zu,m (MaMJieKeT 6aiii'IhmapLIHbiH) )!{aHa
BaJIHJiepJJ;HH (ry6epHaTOprrop) )KacaraH a)l;HlleTCH3JJ;HK mnTepHHe ai'Jbn< TYPJJ;B Kaplllhi
%IKKaH. Ali xaJIH<Parrap)l;hm Tapzyyrrara.H 6erreKTepHH Ka6hiDJ];araH 3Mec )!{aHa arrap
CYHYJIITara.H )!{Oropey Kbi3MaT opyuJJ;aplilllaH 6am TapTKaH. AHJJ;aH Kepe aKblliKaT ·yqyn
a3arrrapra Ka6Lmyyuy )!{aHa KaMaKKa aJililliYYHY apThiK KepreH. Hem3JJ;yy JJ;aJIHJI)l;ep MeHeH
aiiTa Kere zypraH 6oncoK, A66acn xaJIH<Pachl Ma.Hcyp, e3YHYH acKep 6am%maplilll
KeTepynym '!h!TapraHJJ;apra Kapillhl corymyyJJ;aH 6am TapTihlpyyra apakerreareH .A6y
XaHH<PaHLm e3yne KapaTa 6am Hiiyyqyrryryn clillloo yqyH ara EarJJ;aJJ; maaplillllilll 6amKh!
coT Khl3Manm CYHYJIITaraH. EHpoK, A6y XaHH<Pa, 6yn cyuymzy Ka6~araH 3Mec. Eyn
ce6emeH EarJJ;aMa KaMaKKa aJililllraH )!{aHa ap KaHJJ;aH Kh!HHoonopro .nyymap 6orrroH.
AMaaHIIep )!{aHa A66acHJiep JJ;oopya.n;a 6Hp Kali'Ia )KOJIY 6 = coT Khl3Marraphl
CYHYJIITarrraH )!{aHa Ma)K6ypnoo )!{aHa Kh!HHoonopro Ka6LrrrraHLma Kapa6acraH arrap)l;hlli
6aaplilll HllHM)l;HH 6eJJ;elii!He )!{aHa ce3 3pKHHJJ;HrHHe 3hlliH 6eper JJ;ereH ach!JI TYffiYHYK MeHeH
Ka6~araH 3Mec. 8
A6y XaHH<Pa, MaMJieKeTTHK 6aiiiKapyyqyrrap MeHeH Komo, e3 .noopyHJJ;anr
COTIOp,llYH . KB3 KapamTapbiH )!{aHa %trapraH qe'lHMJJ;epHH CLIH)l;an T)lpraH. A.JicaK, A6y
XaHH<Pa, Ky<PaHLm cozy H6H A6n: Jlaiirra.HJ>m %trapraH qe>iHM,llepHH, oeyyqynapLI MeHeH
6u:preJIHKTe ca6aKTa )!{aHa HJIHMHii ~=TapJJ;a KYH TapTH6HHe aJihiii %!Thill zypraH
)!{aHa CLIHJJ;aH eTKepreH. H6H A6H Jiaiina 6yrr a6aJIJJ;a.H TJ>JHqCJ>I3)laHLm xaJIH<Para
apLI3JJ;aHraHJ];hiKTaH, xarrn<Pa Tapa6LmaH 6eiirHJiyy y6a:ra,rTKa qeiiHH aHLIH <PaTBa 6epyycyne
9
TLIIOY caJihiHra.H. AHhrn marnprn 6orrroH A6y IOcy<P, ycTa3hi A6y XaHH$a MeHeH H6H A6n
JiaiillaHLm Tarrarrrryy Ke3 KapamTapLm «HxTHJia<Py A6H XaHH$a Ba H6H A6u: Jlaiilla» (<<A6y
XaHH$a )!{aHa A6H JlaHnaHLIH Tarram-TapThimTapbi») aTryy KHTeii :ra,:r.rn;m TOIITOTOH.
A6y XaHH$aHLm
cooJJ;a-caTLIK mnTepHHHH )!{aHa KYHJJ;BJIYK THpH'lliJIIiK
MacerrerrepJJ;HH
H'IHH)l;e
6onymy,
aJJ;aMJJ;ap,u:r,m
npo6neMarrapLIH,
3a;ceenepyn,
MYKTa)K)l;hiKTapLm )KaKmhi TaaHLm 6HJI:mnH, aHLIH ll.lKTKXaMaphlHI>m Ka6J>IJI)l;aHLimh!Ha
)!{aHa :mn ~yne 6aT cHB;miiHHe ce6en 6orrroH. AHTKeHH A6y XaHH$a, ycTa3JJ;apLr ap:ra,myy
e3yne )KeTHII KerrreH MYPYHKY MYYHJJ;apra TaaHJ];hiK · $L!KbiXThiK KB3 Kapaurrap.ZIJ>I,
pKBMrrap.zu,r )!{aHa HJIHMHii MYPaCTap)l;hr, e3 Me3m1IHH)l;em maprrap)l;h! )!{aHa aJJ;aMJJ;ap)l;hm
MYKTa)K)l;LIKTapLrn 3CKe arryy MeHeH, )l;HH)l;HH )KaJIIIhl IIpHHIJ.HIITepHH )!{aHa MaKcarrapLm
)KaHJ>maH Kapooro )!{aHa qeKTerrreH HaccTap (aHT, xa)l;Hc) MeHeH qeKCH3 oeyiDiapJ];bm,
HaKJIJ];hiH (MT-xaJJ;HcTHH) BKYMY MeHeH a:ra,IJI)l;hm qe~erreecyrryH, xa)l;Hc MeHeH poii
oprocya.n;a Tea; CarrMaKTJ'YJIYKTY KapMooro apaKerreareH. Omorr ce6eiiTeH ypn-aJJ;aTTLr,
KypaHJ];biH )KaJIIIh! nplffil\HIITepHH, KOO~JIYKTYH naii)l;arraplilll JJ;aiii>IMa 3CKe anraH )!{aHa
HCTHXCaH MeTO,llYH KBII KOJI)l;OHrOH. lJbrrapraH BK\'M)l;BpynJJ;e, 6epreH $aTBarrapbiHJJ;a
KHmHIIHK
apaKeTTHH
)!{aHa
)KOOIIKepqHJIHKTHH,
aJJ;aM.zu,m
yeyKTapb!H'hlH
)!{aHa
3pKHHJJ;HKTepHHHH Koprorrymyu 6aiiiKhi npmm.mr KaTapr,r Hem3 arrraH. AHhm 6yJ1 Merony
8
9
ibn-i Racer Reytenli, age, s .60, 89-119; M. A6y 3axpa., A6y XanuljJa, .35, 71, 78-6eT; Ebu Zebra, F1khi
Mezhepler, s. 220-229; An-Xarn6yrr-Ear.narom., a.a.'l, T. 13, 358, 360-6eT; .A3-3axa6llli., a.a.'l., 17-6er.
M. A6y 3axpa., A6yXaHutj>a, 40-52-6eT; M. Ebu Zebra, F1khi Mezhepler, s. 235-236; ibn-i Racer Reytenli,
age, s. 60,76-78, 86-91, 117-118; A:!-3axa6Jlli., a.a.'l., 27, 42-6eT.
An-Xarn6yJI-Ear.Q3)11lli., a.a.'l., T. 13, 351-6eT; ibn-i Racer Reytemi, age,s. 98.
73
)!(aHa biKMaCLI, aJJ,ll;bl,l{a aTh!Ha Lipoonouyn ryrrrene ryprau Xaua.Pilli Mll3xa6~ )!(aJIIIhl
aem3~epHH )!(aHa MeTO.zzyH am.ncrarau.
A6y Xa.Irn:<l>a, Ear~~a Ke3 ~au. Ceery e3YJiYH Kepe3H 6moif'Ja XaH3ypaH
Ka6LipCTamdHLJH 'iLII1illiJ; Tapa6LJHa KOIOJiraH. Ka6I>IpLI 6yrym<y IcyH.D;e Ear~aMa 63YHYJI
aTLI MeHeH aTaJiraH A3aMID! ~ereH )!(ep~e )!(aiiraJ.m<aH )!(aHa Maa.mmyy 3.LillpaT op~apLIHaH
6oJIYII 3cemene-r.
3. OKYTYY METOW :>KAHA QKyyqyJIAPLJ
YCTli3LI XaMMaMLIH e.JIYMYHeH I<HiUm (e. 1201738), KYP~rumapLIHLIH )!(aHa
oeyyqynapLIHLIH cypaHbi'ITapLI 6oroif'Ja KLipK )!(aJmap~a aHI>m op.zzyHa ca6aK 6epe
6rumarau
A6y
Xa.Irn:.Pa,
ca6aKTapLIH
aKa~eMIDIJihiK
~ef{f33Me
lKYJlryJreH.
ToJIJiepaarryyJiyKTyH aern3HH~e oeyyqynapi>I MeHeH HJIHMHi{ Macenenep~ e3y m a = TapThlliiKau. Ca6aKTap~a )!(aHa HJIHMJrii: lKhriiHam.n:nTap~a 6aapLIHa ce3 cyiUlee )'KYI)'H
6epreH, TYP.z:tYY oii-IIHI<Hpnep~ YKKaH )!(aHa oeyyqynapLIHa e3 Ke3 Kapa!llTIIpLIH
Ka6lill¢ooey KeCKHH TYP~e M~6ypna6aiiT 6oJPIY. TarLipaaK aiin<~a 3'i Ka'iaH
Taeyyna6aiiT 3ne. Tanam-TapTJ:JIIlTbiH co~a KeJ!Hli 'iLIKKaH aan.tibKa yqyH <<EH3~
KauaaT )!(aHa )!(eTHIDe anraH 31l )!(aKIDLI K63 Kapam ymyn. MI>omaa ~a )!(aKIDLicLIH Ta6a
10
anrau 6onco, ~a aHLIH Ke3 KapamLIHLIH ryypa 6onroa.eyry 3'i KfM6HCYJ»
.D;en aiiTyy
MeHeH, 6Hp 3Jie y6aKTa TYP.z:tYY Ke3 Kaprumapra TOJIJiepaarryyJiyK MeHeH Kaparau )!(aHa
HJIHMilli H3HJI.z:leJrYYHYH ~au ~a apLI Kapaii ynaHLimLIHa ~ereH.
AiipLIK'ia HpaK, Xopocau, Xope3M, TypKCTaH, ToxapHCTaH, c~. HeMeH )!(aHa
Apa6CTaHJJ;I>IH 6yny:a;-6ypqyaaa arLIJILIIT KenreH c;ry~eHTTep, <l>aTaa cypar~ap )!(aHa
11
yryyqynap MeHeH ay~opiD! aJI6~aii Ke:a;eiirea.
Ozy3 )!(LJJira )!(aKI>IH ca6aK )!(aHa .PaTBa 6epreH A6y Xa.Irn:!l>aHhiH OKYTY)"iYJlYK
)!(amoocy a6~aH )!(Hrep.z:tYY )!(aHa HaTh!ibKanyy · eTKeH. TepT MH1I; 'iaMaci>~a marnpT
Tap6IDIJ!an ecrypyn 'il>Irapraa. Eynap~ H'mlieH KLipKKa )!(aKI>IHLI H)!{THXaJI KLIJIYY
.D;ap~aci>ma )!(eTKeH. A6y Xam<lJaHLIH coT (KaJII>I) 6ono ana rypraa 28, ~aTBa 6epe ana
2
rypraa 6, corropro ca6aK 6epe ana rypraa 2 marHpTH 6ap 6onroH.
3:a; aTaKzyy
ID¥HpTTepH, aHbiH Ke3 KapamTapi>m )!(ll3raH )!(aHa HIII )!(YJYHe aiDLipraH HMaM IOcy<l> (113182/731-798) MeHeH HMaM MyxaMMe~ am-Illaii6aHHii (132-189/749-824). Omo~oii 3Jie
HMaM 3yt!Jap (110-1581728-771) MeHeH an-Xacaa H6H 3ID!MLI (e. 204/819) .D;a 6eJirHJien
KeTYY KepeK. ATaJiraH oeyyqynapLI aHLIH oeyycya ynaHThlliiKaH )!(aHa a~aH yiipearea
MeTOMOp.zzyH Hern3~e 6ynaKTap~aH (KypaH, CYHH6TT6H) 6KfM HIIITen %Irapyyay
ynaaTI>nnKaH. Aiipi>IKlJa IDKTHXa~ ~ap~aci>ma )!(eTHIDKeH HMaM IOcy<l> MeHeH HMaM
MyxaMMe.D; YCTli3.D;api>IHbiH oii-ITHKHpnepHH )!(aHa .PaTBanapLIH lKhriiHan, HpeTTen )!(li3YY
HIDTepHH lKYJlry3ymK6H.
4. BIIIEHliMI'E BAitJIAB:bllllTYY K93 KAPAIIITAPbl
XapH)!(IDI, :>KaxMHJI, MYI>Tli3IDIH.l!, Myma66HXa, Ka~apiD!, :>Ka6piD!, Myp)!(HJI )!(aHa
lliiDIHI>m enyryn eKYM cypreH ~oop~a )!(amarau A6y Xam<l>aHI>m aK~ (HIIIeHHM)
6arLIThiH~arLI K63 Kapa!llTIIpLI, AxJm: CYHH6T HIIIeHm.1HHHH TY3YJIYIDYH6 30p CaJILIMbiH
KOIDKOH. Eyn )!(aaTTarLI «an-<l>I>nocyJI-aK6ap» 'ihrrapMaCI>I, MarypH~ HIIIeHHMHHHH
10
11
12
74
M. A6y 3axpa., A6y XaHuljJa, 97-99-6e:r; An-Xam6yn-Ear.11a,!llrli., a.a.'l., T. 13, 352-6e:r; fbn-i Haccr
Heytemi, age, s. 58; A3-3axa61lli., a.a.'l., 34-6e:r.
M. A6y 3axpa., A6y XaHuljJa, 224-6e:r; lbn-i Hacer Heytemi, age, s. 63, 129; M. Hamidl)llah, lmam-1 Azam
ve Eseri, s. 23-24;38-39.
A3-3axa61lli., a.a.'I. , 19-20-6e:r; M. A6y 3axpa., A6y XaHuljJa, 229-6e:r; M. Ebu Zebra, FJichi Mezhep/er, s.
217; Halim Sabit $ibay, "Ebu Hanife", !slam Ansiklopedisi, c. 4, s. 21-22.
nall.D;y6a.JlhlH TYIITereH. 13 Air aKRJm TapMaTI.IH}:(arw :>KYPryJreH Tanam-TapThliiiTaph!H.lla,
Hai<JIW>IK ,!(a, aKI>IJI}lbiK ,!(a ,l(aJIHJI.llep.!Ul KOII,l(OHrOH. A6y XaHH!lJara TaaH,!J;hlK ,!(en 3cenTenreH
'IblTapManap,l(Lm Kenqynyry aKaH,l( HJIHMHHe 6a:ibJ:am,miTYY·
·
MMaM A3aM, ·aKaH,l( 6ar:EJTLIH,l(a:rnr Ke3 KapaJIITaph!H.l(a A3Hpem AJiii.l(eH Kerr
rra:ii.l(anaHraH lKaHa am.I HTHKa,llllli Macerrenep.!Ul '!e'!e rypraH 6aiiiKLI aam,IM KaTapLI caHaraH.
AiiphlK'Ia XacaH BacpHii lKaHa YMap ll6H A6.l(ylia3H3 ,!(a aHh!H HmeHHM,ll;HK Ke3
KapaiiiTaph!Ha TaacHpHH THiirH3reH. 14
5. IDKT.HXA,IJ: METO,Jzy
A6y XaHH!lJa, HJIIiMirli .!UlceycciD!llap MeHeH Komo, coo,l(a-caTLIK MeHeH ,!(a
aneKTeHreH, ap .l(afu.IM lKamooHYH lKaHa ilJ~>IKLIXTLIK rrpo6neManap.l(hlH H'1HH,l(e 6onroH, 6eT
KenreH Macenenep lKe e3YH9 6epHJireH cypoonop 6moH'!a 3cerr lKeTKHc HJKTHXa,l( lKYPryJreH.
A6y XaHH!lJam.m 6yn IDKTHXaMap&m Hern3 anyy MeHeH, aHbm }'I<}'lCl1K &II<Manap&m,
IDKTHXa)JJJ;LIK ilJrumcoilJI1JicLIH lKaHa eKYM HmTerr 'lbrrapyy.l(ar&I ,l(aJIHJI.llep TII3MernH
TeMeH.l(ery...e aii:ryyra 6onoT: 15
1) A6y XaHH!lJa 6HpHll'IH Ke3eKTe KypaHra Kaii:pLIJiraH. 16 Ce3.!(9p.l(YH ap KaH.l(aii:
TYJOH.l(ypfaH TY3 MaamrnepHHe, anap.l(Lm opTOcyH.l(a:rnr MeTO,l(OJIOriD!llbiK 6a:ibiaHLIIIITapLIHa
K9HYII 6yprw. A.lrrrap.l(Lm a'lb!K, lKaJIIILilKaHa TY3 MaaHIDiepHH Hern3 anraH.
2) KypaH.l(aH eKYM.l(Y Ta6a an6araH Ke3,l(e CYHHeTKe Kaii:p&IJiraH. CYHHeTTYH .l(aJIIDI
KaTapLI l!JThmbiiiThiHbm MaaHHJiyynyry lKaHa 3aphlii,l(hlrhl A6y XaHH!lJaHLIH HJKTHXa,l( lKaHa
ilJaTBanaphl!ma a'lbiK TYP.lle 6aii:KanaT. AHLIH IDKTHXa)JJJ;LIK KeHeiiiMenepHH.l(e KerrTereH
xa.!Ulc KaapLIJiap&I (xR.!Ulc lKarraraH.l(ap) 6ap 6onroH. Xa.!UiCTep.!Ul Ka6&m.l(oo Macenecmme
eTe KLIJI,l(aT lKaHa 3TIDIT MaMHJie lKacaraH. 17
MyntBarnp 6on6oroH xa.!UlCTep.!Ul Mamxyp lKaHa axa.l( .!(err 3KH 6enyrr KaparaH A6y
XaHH!lJaHLIH Ke3 KapaiiThl 6o10H'!a XR.!UiCTep, 6HpHll'IH Ke3eKTe KypaH.l(Lm TY3 MaaHHcHHe
KapaMa-Kapiiibi Ken6emH KepeK. 18 Aii:p&IK'Ia A6y XaHH!lJa axa,l( xa.!UlCTepre aMan K&myy
MacenecHH.l(e 6Hp KaTap KpHTepH:ibl:ep.!Ul opTOro Koii:roH lKaHa 6yn maprrapra ,!(an Kerr6ereH
19
pHBaJITTllpra aMan K&m6arw.
13
imam-z Azamm Bey Eseri, <;:ev. Mustafa Oz, istanbul 1992, s. 55-59.
Vecdi AkyUz, Diirt Mezhep imamz, 27-28; Y.~evki Yavuz, "Ebu Hanifel", s. 142.
" Eyn TeMa 6oJOH'Ia Ke~Wpll Maam.IMaT anyy Y"Y" K3paiU>I3 : A3-3axa6aii., Cuiiapy anOJozuH-Hy6ana., TrucraraH
"'""" 6ac•~ara /13llparan: ll1yaii:l!6 Ali-Apuasyntii., Myaccacaryp-p1Ic3Jia, T. 4, 401-6e-r, EailpYT: 1982,26acLim.Im; A.3-3axa61Iil., MaHaKU6yJZ-UMOJol A6u XaHutjJO, 32-33-6e-r; Ali Bardakoglu, "Hanefi Mezhebz",
DiA, XIV/12; Myxa•<M31161IH MyxaMMa)l I.IIHxa6 An-E333331Iil An-Kap)lasllil., MaHaKU6yJZ-UMOMWI-A30Jol,
170-6e-r, Xail)(apa6311: 1321; Myxa.<Ma)l A6y 3axpa., A6y XIIHH<!Ja, 266-6eT; AxMall CaHII Xassa., AllMaoxan UJZa M03xa6UJZ-UAIOAI A6u XaHutjJamaH-HpzaH, 118-6e-r, J(apy AH.IIanycHJI-X311pa, ~a: 2002;
16
Eyn TeMa 60JOH'Ia Ke~Wpll Maam.IMaT anyy Y"Y" KapaJU,J3: A3-3axa6aii., Cuiiapy anOAIUH-ny6ana., T. 4, 4016e-r; An-KapAasllil., MaHaKU6yJZ-ZwOJozUJZ-A30Jol, 170-6eT; A3-3axa61Iil., ManaKU6yJZ-UAIOJol A6u Xamttjla, 3233-6e-r; HMaM AxM3116HH Ami Ap-P33H An-JKaccac., All-<:l>ycyJZ tjJUJZ-ycyJZ., TaKTarau "'aHa 6acaMara
113llpllaraH: Y"'ailH JKacHM Au-HymaMaii., B33aparyn-Al1Ka<!J sam-IIl}'YHHli-Mcna.tKll, T. 2, 251-252-6e-r,
'l!.na<au "'epu 6enmcu3, 1985.
17
H. Karamao, Islam Hukukunda ictihad, s. 29; ibn-i Hacer Heytemi, age, s. 142-151.
18
An-JKaccac., All-t!>ycyJZ tjJUJZ-ycyJZ, T. 1, 203-204-6e-r; A6y EaKHp MyxaMM3)16HH MyxaM311 Ac-Capaxcuil.,
YcyJZyc-Capaxcuii, A11a HampKllTLI, T. 2, 133-134-6e-r, CTaM6yn: 1990.
19
Kap3f1Ll3: A6y 3ail)l AII-J(a6ycllil., TaKBUAtyJZ-aOUJllla tjlu ycyRWI-tjJ&zK&rx., TaKTarau "'""" 6acMara
113llpilaraH: X3JIHJI Myxii:I!MHH, 180-6eT, J(apyn-KYTY6HJI-HliMID!, EaiipYT: 2001; Myxa>!Ma)I6HH MyxaM311
61IH YMap An-Axcm<amil., Wapxy XatjJU3yoozm AH-Hacatjluii JZU KUma.6UJZ-Atynmaxa6 tjlu ycyJZUJZ-M03Xa6.,
TaKTaraH )!(aHa 6acMara i13J!PIIaraH: C3liHM 8ryT, 602-603-6eT, Tapi>IXCL13; Ac-Capaxcuil., Ycyn, T. I, 338339-6e-r; Yunus Apaydm, "Haber-i vahit!', DiA, XIV/362.
19
Ac-Capaxcuii., All-Ma6cym, J(apyn-<!JHKp, T. I, 66-67, T. 5, 12-6e-r, EaiipYT: 1989; Bkz: H. Yunus Apaydm,
"Hanefi Hukuk9ularzn Hadis Kar$zsmdaki Tavzrlanmn Bir Giistergesi 0/arak Manevi jnlata An/ayz$1",
14
75
Omoll)(oii: :me am.m axa.n Ka6apnap.ztLI KhlJICTbiH op,cyHa TaH,D;an anra~ J"'YPnapLI Aa
Ken 6onroa. MRcanLI, PaMa3aH aii:LIH)(a yayryn KanLin TaMaK JKen anraa a.nliM.ztLIH opo3ocy
Kbll!C 6oroli'Ia 6y3ynymy KepeK 6onco Aa A6y XaHH4Ja 6yn JKar.n:aii"Jla axaA xa,nHcKe TaJIHYY
Meaea, opo3oayH 6Y3yn6aii: IypraH,ZUill"hllia eKYM 6eprea. Omoay Meaea :me 6apre.liHKTe
axa.n: xa,nHcrepre aMan Kbmyy JKarAaii:bnma opmro 'lhll<J(aH 6yrya OKYJ!Jiapra 6aibiaHLllliT)'Y
6apAL!K Xl!JIHCTepAHH am.m Konyaa lKeTHn Ken6ereH.WITH JKeayH)lery LIKTLIMan.ztLI Aa
yaymoo KepeK. Ea.JIIGIM, K33 6Hp J"'YPnapAa A6y XaHH4Jam.m, axaA Ka6apnap.ztLI Tanrra:n
KOIOII, 6amKa AanHHAepre 6arLIT = I , an Macenere 6aii:naHLllliT)'Y Ka6apALIH (Xl!JIHCTHH)
ara lKeTHn Ken6ereii)(HrH ce6en 6onymy MYMKYH_2°
3) Cym!erreH Aa Ta6a an6aca, aanLIMAapALIH HJKMacLIH Ka6Lin Kbillap 3ne.
4) MlKMa Ta6Lin6aca, caxa6anapALIH ce3AepYJfe JKaaa JKacaraa HIIITepHHe Kapaii:T
6onqy. 3rep.l(e caxa6anap 6ap 003,!lOH Ka6LinAaraH Ke3 Kapam 6onco Taptt.=aCTaH Ka6Lin
anraa. An 3MH caxa6anap opTOcyll)(a TYP.!lYY Ke3 KapaiiiTap opya anrau 6onco, anapALIH
II'IHHffH 6apeecYJI Tall)(araa. A6y XaHH4Ja caxa6anapAaH ICHfum Kenreu MYyll)(apALIH
(Ta6:i!:ii:Jm.zlepAHH) Ke3 KapaiiiTapLIH JKaaa 4JaTBanapLIH Ka6Lin anyyay MaJK6yp KaTapLI
Kepreu 3Mec. An 6yn JKar.l(aii:.l(a MLIHAaH )(err aiirry: <<Xacaa EacpHii, fl6paxHM an-HaxaHii,
Call)( fl6a an-Mycaiffia6 zyypachlll)(a aii:Ta Iypraa 6oncoK, 6H3 .n:a anap CLIJ!KTYY IDKTHXa.n:
21
Kbilla6LI3».
5) Eynap.n:aa ICHfum J(!,ll!CKa KaHpLinaT 6onqy. A6y XaHH4Ja KhlJIC MeTO,cyH 3Ft; Ken
KOHAOHrOH )'KYK'IYnapAaH. An JKamaraa aii:MaK 6Hp KaTap 6am anaMaa OKYJ!Jiap rraii:.l(a
6onroH JKaaa an MacenenepAHH q e = Tanarr KbillhiHraH JKep 6onqy. !<I.urcKa Ken
KaHpLIJiraH.!{hii"h 'lhlH)(hlK 6onco .n:a, aHLIH 6yn ce6eiJTeH Chlll)(anLimhl wpa 3MeC. Eonroay
aa,!larh! Ke3re 6aii:Kanrau mipMa'li>IJJI,IKTap, OOCThi 6enrnnyy CHCTeMara lKaHa 3pelKere
uern3.n:ee.n:ea, aHLI KeH;Hpii KOn.l(onyy.n:aa JKaaa rrpaKTHKa TYPYH.!l6 opTo.n:o lKOK 3ne 6onroH
TeopHl!JihiK, rnnoTe3aJThiK OKYJ!Jiapra Tlll!H,l{b!pyyAaH IypaT. AHLIH 6yn HIII-a~,
Macenenep, OKYJ!Jiap 6onyrr eTKell)(eH ICHfum JKaua KOOM,cyH apKacL!HaH 3Mec, KenC'5i:KKe
Kapaii aHALIHaH KeTI!illHH KliMCbi3Aarau.
6) Kbll!c K33Ae Kaw, oop aaTDriilKanapADI 6epe TYPraH 6onco, JKel{IUIAHKTH uern3
anraH HCTHXCaH IIpiiHIU'I6HHe KaHpbiDaT 6onqy JKaHa aHbi eTe qe6ep'IHHHK MeHeH KOn.l(Ouqy.
Kbll!CTLIH HaTDriilKacbiH)(a KenHII 'lhll<J(aH 6KYM lKannbi lKOHyaaH AHHAifil pyxyaa, llpliJil.IHII
JKaaa MaKcarrapnma )(an Ken6ece, 6apHII'IH Kapoo.n:o KepYJ16ereH, 6apoK 6Hpa3 oii
JKYIYPTYY Meaeu Ta6yyra 6ono IypraH MYaCCHp HnnaT (aubiKTooqy e3re'!eJIYK) MeTO,cyHa
TaJIHYY apKbiDYY IllKTIIX!IJI Kbmap 3ne.
7) Ypn-a.n:aT .!larLI MaaHHJIYY .n:= 6onyrr 3cenTencr. Coo.n:a-caTDIK JKaaTDm lKaKillbi
6HJII'eii)(HrH, yKyKTyH 6ynaKTapbmLIH apacbiH)(a 6yn uerrore Aa a6AaH JKaKillhl MaaHH JKaHa
6aa 6epHIDHHe TYPTKY 6onroa. Haccrapra (aHT-Xl!JIHCTep) KapaMa-Kapillbi Ken6ereu ypna.narrap zyypa, an 3MH Kapillbi Kenrell)(epH 6onco zyypa 3Mec. Ap TYP.!lYY Ma,naiDll!rrapra
lKaHa ypn-a.nampra 33 m6mp qoryy JKamaraa flpaKTa eMyp cypymy, XHlKa3 aHMarLIH.!larLI
6KYM cypreH lpl!AimHJUIYY COI(Han,l(hlK Ty3ynymTeH lKaHa JYIIIYHYKT6H ,!larLI )(a a3bipaK
TaacHpneHHmHHe, 6ap KaTap Macene.l(e ypn-a,naTTDI JKaua KOOMAYK pean.l(yynyKTy Hern3
anraa TYP.!lYY Ke3 KapamTapra JKaHa IllKTI!XliJI)lapra MYMKYH'IYJIYK ry3rea. XaHa4JIDi:
Ma3xa6nmnm apa6Tap.n:aa
6amKa
MYCYnMall)(ap apachlll)(a KeH;Hpii
MacmTa6Ta
·
JKaiiLinbilllbmnm ce6e6H Aa ymyn 6onco KepeK.
20
21
76
EotFD, S. 8, Kayseri, 1992, 159-193; !small Hakk.t Onal, imam Ebii Hanife'nin Hadis Anlayq1 ve Hane.fi
Mezhebinin Hadis Metodu, Ankara 1994, 83-117.
Uzunposta1ci, Mustafa, "Ebu Hanife", DtA, X/135.
tbn-i Hacer Heyteml, age, s. 57; A3-3axa6IDi., MaHaKU6yn-w.ta.t A6u XaHutjJa, 32-34-6e-r; An-Xam6ynliarJIIIJ(Rii., a.a.'I, T. 13, 368-6e-r.
MMaM A3aM aenn.nereH <jlbll<LIX aKa.l(eMID!cnnma HJrnMHii :>Khlil:Ham.nn Kypall)lbiH
THJJanan.r MeHeH 6amTarrqy. oHJIHM anyycya ynaan.m JKaTKaH OK)')"i)'nap MeHeH Kapanafu.J:M
KanK 6yn aKa.l(eMID!nhlK Tapn.mrrapra lKblliHanbillT!apra Kilprn3mrcry 3Mec. YKYJCTYK
Macenenenep 3p!<KH .'Ieiipe.ne Tapn.:mn.mraa 6yn aKa.l(eMIDI.l(a, JKapbiM Mimliil:OHrO JKaKbDI
YKYJCTYK npo6neManap TYYPachlH.na qe'iliM.l(ep 'lbiDipbillraH.l(birhl aiin.maT. Ymyn JKep.ne
.nan.I KepYJIYII TYPraH.naii: A6y Xam~<jla, 6Hp raaa KYHJI6JIYK 6onyn JKaTKaH YKYJCTYK
oeyJIJiapra <jlaTBa JKaHa 6KYM H3.l(ee MeHeH 'leKTemm Kan6acTaH, <jlapa3Hii: (6ono :meK,
6onymy hlKTh!Man 6onroa) Macenenep TYYPaCDIH.na .na H3.l(eHHD mnTerea. 3q Ka'l:aH 6onroa
3Mec 6HpoK, 6onymy MyMKyH 6onroH JKaHa rHDOTe3anb!K Macenenepre .na opya 6epren.
!<I.rnc lKaHa HCTHXCaH Cb:uncryy aKblJI)\&IK OH JKXTYPTYY MeTOMOpy MeHeH, TeOpiDIJibiK
<jlb!Kbrxn.m .na cHcTeManaii!Tblpyyqycy 6onron. Eaca 6enrHneii KeTYY'IY JKar.naii A6y
Xam~<jla, <jlbll<LIX MacenenepHHH KHTa6, 6an JKaaa 6enyM,D:ep CbDIKT)'Y TeMaTHKanap.l(hlH
II'lHH.l(e Konro anyyay 6ammo-qynap.naa 6onron. AncaK, MMaM Ma:JIHK, «Mynarra»
3MrernH.l(e 6yn cHcTeMara Ken TaJ!Hl'aH. KHii:mn<H JKa3&mraa 6yryn <jlbiKbll( KHTenTepH ymyn
22
CHCTeMa 60IOH'la JKa3billraH.
A6y XaHH<jla, lKaJU>I 6Hp Ke3 KapaiTITh! Ka6&m.naii TYPraH 6onco, Myp)'HKY Ke3
Kapamb!H JKOKKO 'l:hlrapap 3ne. CaxHX xa.l(Hc ara JKeTHD Kene zypraa 6onco, 63YHYJi MYPYHKY
Ke3 Kapaillb!HaH KaHTaT 6on-qy. Hiicrnxa.n )!(aaTf,J:H.na Mb!H.l(aH .D.33p 3ne: «3MHere TaJ!Hblll
aiin.m JKaTKaH.l(apb!6bl3.D.bi IDIHKTen 6Hn6ecTeH zypyn, 6H3.D.HH Ke3 Kapanrrapb!6bl3 MeHeH
<jlaTBa 6epyy 3'1 KHMre a.nan 3Mec», «oyn MeHHH Ke3 Kapamb!M )!(aHa an MeH mnTen 'lb!KKaH
Ke3 Kapanrrap.l(hlH 3.EVKaKillbiCbl. 3rep.ne MDIH.naH .na 31'1 MBKTblc&m KHM =err 'lbiKca, aHbl
23
Ka6bln Kbma6bl3».
MMaM A3aM.l(bm, yeyKTyK enyryy.nery ara THemenyy canniM.D.ap&!Hbm .l(ar&I 6Hpeecy,
COTT)'H 'lbirapraH qe'iliM.l(epHH HnHMHii: HnHKTeenep.nen JKaaa CbiH-3JieKeTeH eTKepreH.nyry.
An, IIHKHp 3pi<HR.WirHH JKaHa Kapmbi IIHKHp 6Hn.l(Hpyy yeyrya, JKaflblnb!lll qe'lHM.l(ep
'lbirapraH Ke3.ne, coT HmHH ~rpreH,Aepre KapmDI .na Kon.n.onroH )!(aHa JKaflbiDbDD
6onroH)'H a'lbiK aiin.m TYPraa. AHTKeHH aHDm TYfiiYHYIYH.ll6, coT 6Hii:nnrHHe 6onroa ypMaT,
corrop.nya JKaaa Tepreeqynep.n.yn ryypa 3Mec 'l:e'l:HM.nep.l(H 'lbirapyycyaa ya-qyKIIaii Kowy
MaamicHHe Ken6eii:T 6on-qy. 24
,
A6y XaHH<jlaHbm YKYK 6ar&IThiH.nar&I 3op caJ!biM.D.apbm KbiCKaqa TypYH.D.e 6enrHnen
KeTe TYPran 6oncoK anap; YKYK 3peJKenepHH CHC..TeManamn.rpyycy, TeopmiK YKYKTY
eayKTypreH.AYfY, coT qe'lHM.l(epHH HnHKTee.nen JKaHa CbJ:H.naH eTKepreH.nyry. Eyn ce6enTeH,
5
MMaM llla<jlHii:: <<AAaM.nap, YKYK 6ar&ITf,J:H.na A6y XaHH<jlara MYKTaJK>> .nerr aiiTKaH?
Omon.noii 3Jie A6y XaHH<jlaHDm, ycTa3.nap&!Hbm JKaaa marnprrepHHHH YKYK HnHMBHHH
enyryycYH.Aery JKacaraa 3MreKTepH TeMeH.Aery cyperrenep.ne TaaMaii 6epHJieT:
«<l>b!KbiXTh!H ypeenyH A6.nyJIJiax H6H Macy.n 3KTH; AllKaMa aHDr cyrapb!D Kapa.D.bl; H6paxHM
lKblliHarr op.ny; XaMMa.n KbipManra CaJibiD JKaH'l:Thi; A6y Xam~<jla TernpMeH,AeH eTKepyn ya
KbiD.l(bi; A6y IOcy<jl aHbi KaM:brp m m JKYYPy.ny; MyxaMMe.n aaa 6&:mn.Ip.D.bi; 6aiiiKanapb!,
aHDIH 6&:mn.Ipraa HaHbiHaH JKemyy.ne.26
22
23
24
25
26
M. A6y 3axpa., A6y XaHutj>a, 391-395-fieT; i:bn-i Racer Heytemi, age, s. 117-119; M. Hamidullah, lslamm
Hukukllmine Yard1mlarz, s. 127; M. Hamidul1ah, lmam-z Azam ve Eseri, s. 37-38, 41; M. Esad Kli19er, islam
Fzkhmda Rey Taraftarlarz, s. 75-il3.
H. Karaman,lsiam Hukukunda'ictihad, s. 158- 159; i:bn-i Racer Heytemi, age, s. 58; A3-3axa6Hii., a.a.'l,
34-fieT.
Nevin A. Mustafa, islam Siyasi Dii$iincesinde Muhalefet, 9ev. Vecdi !Jcyiiz, istanbul 1989, s. 288; M. A6y
3axpa., A6y XaHutj>a, 54-57-fieT; H. Karaman, islam Hukuk Tarihi, s. 186; i:bn-i Racer Heytemi, age, s. 9598; M. Esad Klh9er, age, s. 56-57.
Zehebi, Muhammed b. Ahmed, Tezlaratu'I-Hujfiiz, Haydarabad-Dekkan 1955, II/30.
H6H A611)!HII., Poi!iiyll-Atyxmap, T. 2, 49-50-fieT; Vecdi Akytiz, Dart Mezhep lmam1, s. 31-34.
77
6- 3MI'EKTEP:O:
A6y Xamr«!Ja McnaM ytcyryB cHCTeManail!Thlpraif,W.IIDIBa, Hperren 6Hp H)'KKa
canraJJ,lJJ>II'Lilla )!{aHa KaJThiiiTIIH.W>IpraJJ,lJJ>II'Lilla Kapa6acTaH, YKYKKa 6aiinaHLIIIIT)'Y e3 KOJIY
Meaea )!{a3r an 'IL!rapManaphl JKOK. AHidH YKYKKa 6aibraHLIIIIT)'Y 36ereii:cH3 KeneM,l:lery Ke3
Kapam-oii:nopYH )!{aHa KhlllCTaphlH Karroro ani.In, KHTen TYPYJi.!le )!{a3raH aTaKTYY
marnprrepH A6y IOcy«!J, MyxaMMe,n JKaaa 6amKanap&I 6onroa.
liMaM A3aM, )'KYKTYK Macenenep,nH, Kea; MacmTa6.n= IDKTI!Xa,n Kea;emH ,nen
3cernene rypran JIJIHllfi'lil: )!{I>IHHaH!dmTap,na TaJIKyyra Koron, TYP.nvY oii:-nm<Hp)llll< TanamTapThmrrap,nan :KJffum KenHn 'II>IKKaH aaTh!ii:)!{a, qe'lHM.l{ep,nH mcyyqynapi.IHa
)!(aJ,n!dpraH,nidrhl yqyH, MyxaMMe,n M6a Xacan am-Illaii6aHHii:.nJm )!{a3ran «3axHpyp-pHBax»
TpaKTaTTaphl, A6y Xamr«!Jara TaaH,nhlK ,nen 3cernenrea JKaHa Xana«!J:IDi Ma3xa6IdH,nari.Inap
npa6I.IHan .na ara TaaH,nhlK 'IL!rapMa 3KeH.l(HTH 6Hp 03,noH Ka6&IJI.IIaHraH Maammyy 6ynaK
27
KaTaphl 6aanaHaT.
.' 1) <<An-CliLIJCXYJI- ax6ap»: A6y Xamr«!JaHI.IH 3fl aTaKryy 'IL!rapMaci.I 6onroa anClii.IKXyn-an6ap, KaHqan!dK «lJidK!dX hlCidM!dH anraJIId MeHeH, )'KYKTYK TeManap,ni.I H'D!He
KaMTh!ran 3Mec. AHTKeHH anra~ y6aKTap,na «lJidK!dX ce3y, Kma6 Meaea CYHHeiTeH
JYIIIYHYnreH 6ap,ni.IK Hepce Y'£YH Kon,noeynraH. 9Te Kea; MaaHH,ne 6onroH. EupoK,
KHii:lm'iep33K 6yn ce3 )!{anaa; aMaH,n!dK 6ar!diTid (YKYKTY) KaMThlraH JYIIIYHYKKe 33 6onroH.
Ce3 6onyn )!{aTKan 'IL!rapMa, aKaa;.nKe (TeonomJIJ"ll) 6aiinaH!dmTYY )!{a3!dnraH 3MreK.
)l(oropy,na 6enrHneHHn eTKea,neii an y6aKTap,na ·Idii:Man MacenenepH «lJidK!dXTaH 6enyHyn
Kapan6araB;,n!dKTan - an rana 3Mec 6yn Macenenepre HTHKa,nilli <jJiill<I>IX ,nen aHTh!nraB;,n!dKTaH
- 6anKHM 6yn 'IL!rapMara ymyn aT 6epHnreH. Eyn KHTen Axilll CYHHeT mneHHMHH KI>ICKa,
aycKa JKaHa Tepe& MaaHH,ne TYJI!YBJIYPeT.28
2) <<A.n-CliLIKX)'JI- a6can>: A6y XBHH<jJaHI.IH oryyqycy A6y Mym an-XanaM M6H
A6,nynnax an-Ea.JIXHHHH pHBaxT&I MeHeH KYHY6pre )!{eTHII KenreH 6yn 'IL!rapMa M. 3BXH,n
an-KaBcap:IDi Tapa6&man 6acaMara ,naxp,nani.In 6ac&Inran (Kaxnpa, 1368/ 1949). ATam'aH
KRTen, A6y XaHH<jJara 6epHnreH mneHHM):(HK cypoonopro 6epreH )!{OOnTOPYH KBMThrnT.
3) <<An-AnuM nan-MyrMlJIJIBM»:29 Eyn 'IL!rapMa,na am,m oryyqycy A6y MYKarnn
M6H CynaiiMaB;,n!dH mneHHMre 6aii:naJIIdmTYY 6epreH cypoonopYHa, A6y XBHH«!Ja
Tapa6&maH JKornop 6epHJieT. Eyn 'll>rrapMa ,na M . 3BXH.n an-KaBcapHii npa6&man 6acBMara
,naxp,nan&m 6aci.Inran (KBXHpa, 1368/ 1949): · EHp Kaaqa HpeT 6achlnl>m 'II>IKKaH 6yn
'IL!rapManap, Me.zq>eccenep,ne JKana 6amKa .l(HHiti{ 6HJIHM 6epyy 6op6opnopya.na Kerneu
6epH oKyrynyn Kenreu. Annran 'IL!rapMam,m TYJI!YBJIYPMenepy )!{aHa TYJlK rnnHH,nern
KOTOpMnonopy .na 6ap.30
4) <<Ap-Pucana unan-l>arruii»:31 Eyn plicana liMBM A3aM Tapa6&man Eacpan&IK
aan!dM )!{aHa Ka3&I A6y YcMan M6H MycnHM An-Earruii:re (e. 1431761) apHan&m )!(a3IdJ1111H
JKana ara )!{eHeTYnreH. ATanraH 'll>rrapMa,na aMan &Jii:Man,n&m 6Hp 6enyry 6onyn
6on6or oHJIYrY, &lliM:al{,nl>m Ke6eii:yn a3aii:Idm!d Macenecu Konro an&mran )!{aHa e3y
ryypac!dH,na MyplKIDI ar&!MI>maH 6onroa,nyry JKeHYH,nery aii:Th!nraH HMHIII ce3,nep )!{aHa
JKanran )!{anaanap qeTKe Kar&JnraH. «Ap-Pucana HJian-EaTI"HH)> ,na M . JBXH.n an-KancapHM:
Tapa6IdHan 6acaMara ,naxp,nan&m 6ac&rnraH (KaxHpa, 1368/ 1949).
27
M. UzunpostalCI, age, X/134; M. A6y 3 axpa., A6y Xam1<j>a, 243, 251-6er; Vecdi AkyUz, D6rl Mezhep
lman11, s. 42-44.
~: I<apaJn>J3: H6u Ha,D,HM., <T>uxpucm, 202-6er, Eai!pyr: 1978.
l<apl~Jn>l3: H6u Ha.ziHM., a.a.'I, 202-6er, Eai!pyr: 1978.
30
Bkz. Ebil Hanife, el-Aiim ve '1-Miiteallim, lmam-1A.zamm Bq Eseri, ~ev. Mustafa Oz, MOiF yay, Istanbul
1992.
31
78
KapaJn>J3: H6u Ha.ziHM., a.a.'I, 202-6er, Eai!pyr: 1978.
5) <<A.lJ-BacUJm: A6y Xamnj>am.m Ka.JiaM HJIHMH ryypacLIH.nan.I sacllilrrapLI
(Kenemepu, yryrrepy) 6aapLI JKLrifira.Jlhlii IOeyc Bax6u .5I:By3 rapa6LmaH rypK THJII!He
KOTopyJITaH («llMaM A3aM):lhlH BacHl!TiapLm, CTaM6yn, 1983, l:JarpLI 6acaMaKaHaCLI).
OcMOHJIY aa.JlhlM.QapLIHaH Ka.QLI KaMarryMHH AxMa.n l16H CHHaH arr-Eaiia.nilli (e. 1096), A6y
XaHHclJaHiilll 6yn Tepr 'IL!rapMacLIH pHBaJIT KaHarr.napLIH Kepre3yy MeHeH apa6 THJIHIE!.Qe
)!{aHa K33 6up TeKcrrep.QHH Y3YH.QYJI9PYH9H Kenrnpyy apKLIJIYY <<AJI-Ycyyny 1-MYHHiiclJa»
.nereH aT MeHeH Ka.JiaM IanenTepHHHH cucTeMacLIH.Qa 6up )l{epre ronTOroH. l<:HiflnrqepeK ara
<<11maparyn-MapaM MHH u6aparyJI-HMaM)> .nereH aT MeHeH rymyH.nypMe )l{a3raH (KaxHpa,
1368/1949). OmoH.noii 6yn 'IL!rapMa .D:oK. 11Jurc l:Jerre6u Tapa6LIHaH TaKTa.JIYY MeHeH TYPK
THJIHHe KOTopyJITaH . )!{aHa HJIHKTeareH ,(<<11MaM A3aM.QLIH uTHKa)llrii Ke3 KapamapLI», 1
CraM6yn 1996, MapMapa YHHBepcHTern Teonorllil cpaeyJILrern clJoH.QYHYH 6acMaKaHacLI).
llMaM a3aM.QLIH CaHa.Jlhlii eTKeH 6yn 6em 'IL!rapMaCLI .D:oK. .D:on. MyCTaclJa 83 Tapa6LIHaH
<iliMaM a3aM):lhlH 6em '!LITapMaCLI» .nereH aT MeHeH rypK THJIHHe KoropynraH. Eyrr
'IL!rapMa.na M. 3axH.Q arr-KascapHii )l{apLIJmaraH TeKcrrep.QH (apa6'IacLm) :ii.a Komo 6epreH.(
CraM6yn 1992, 2-6achlJILIDILI, MapMapa YHHBepcHTern reorrorllil ciJaeyJILrern clJoH.QYHYH
6aCMaKaHaCLI).
6) <<AJI-Kacuful,aryH-Hy~taHinm: A3upern MyxaMMe.n IlaiiraM6ap ryypaCLIHJ\arLI
Haar (.nannoo LiprrapLI) 6oJIToH 6yn '!LrrapMaHiilll KOJI )l{a3Ma rypya.nery eycKacLI KaxHpa.na
caKTarryy.na. ATaJITaH '!LrrapMa CTaM6yn.na (1279, 1298, 1320), l1cKaa.napiDI )!{aHa !1H.nHll,na
6acLIJITaH. l16paxHM l16H MeXMe.n arr-5!Jma)KHHHH rypK'Ie KOTpMocy 6oJITOH '!hlrapMaHiilll
32
HH.QYC THJIHH.i\ern TYIDYH.QYPMecy .na 6ap.
33
7) <<Knra6yp-po.zmu anan-Ka,~:~aprum: Eyn KHTe6 93 aTLmaH K9PYHYII rypraa.nail:,
MJJ,Ta3UJIIDI arLIMLIHJ~arLmap.QLm Ke3 KapamrapLIH cLIHra aJITaH 3MreK 6oJITOH,I:Iyry
Maa.JILIM.
34
8) <<A.lJ-MycHa.n»: A6y XaHUclJam.m YKYKTYK )l{aarrarLI xa.QlfcTepim, pHBaJITiapLIH
)!{aHa aHiilll Ma3xa6LI TaJ!H.!(LipraH 6yryn xa.QlfcTep.nu H'lliHe KaMTLITaH 6yn '!LITapMaHLIH
35
TYP.tiYY IJYCKarrapLI 6ap.
TypK THJIHHe M. CeJIHM Kece rapa6LIHaH rynKy reKcrrepll
(apa6'!aCLI) MeHeH Komo KOTopyJITaH (<<MycHa.n», llMaM A3aM, CraM6yn 1978, lliaMUJI
6aCMaKaHaCLI).
'
9) <<A.!J-Acap»: llMaM A3aM.QLm xa.nHc pHBaJITiapLma raan.t~LIK '!LrrapMarrapj.u,m
6Hplffi1mCH llMaM IOcycprya <<AJI-AcapLD>, arr 3MH 3KHH'lliCH llMaM MyxaMMeMHH <<ArrAcapLm 6orryn 3cenrerrer.
llMaM IOcycprya <<An-AcapLI» (KaxHpa 1355, arr-l1CTIIKaMa) yq enyrreH HJIHMifil:
MaaHHre 33: 1) l:JLrrapMa Hern3HHeH A6y XaHUclJam.m MycHa.QLI. AHLm pHBaJIT KLIJITaH
)!{aHa '!LITapraH clJLIKLIXTLIK 9KfM, clJaTBarrapLIHJia TaJ!HraH Xa,[IHCTep.QHH 6Hp 6!3nyryH
'!LrrapMa.naH ra6yyra 6onor. 2) A6y XaHHijlam.m caxa6arrap.QLI )!{aHa arrap.n;Lm ljlaTBarrapLIH
KaH.Qaif'Ia ,[la.JIHJI KaTapLI aJITaH,[ILIThlli, Xa,[IHCTHH Mapljly 6onymyH mapT KaTapLI KOIDIIOCTOH
MYPCa.JI Xa.QHCTH KaH,nail:'!a Ka6Lm,naraH.QLirLm 6mre a'!LIKTan rymya.nyper. Tan.IpaaK
aiiTKaH.Qa A6y XaHUijlaHLm pHBaJITiapra TaJ!H)'YCYH.QarLI KOHrOH maprrapLm Kepre3eT. 3)
Eyn KHTellTe ra6HHHH.nep.neH 6oJITOH KyljlaJILIK )!{aHa l1paK clJyKaxarrapLmaH (ynyy
yKyK'IyJiap) TaH.QaJILm aJILmraH 6up KaH'!a ljlaTBarrap 6ap.
An 3MH llMaM MyxaMMe.n <<An-AcapLm.na» ()l(apLUman '!LrrapraH )!{aHa
rymya.nypMe )K<i:JraH: A6yn-Baljla arr-AijlraHH, XaH.nap-A6a.n 1385, AHBapy MyxaMMe.Qlf,
32
33
34
35
Vecdi Akyiiz, Diirt Mezhep lmamz, s. 50.
Kapa.IU>13: H6a Ha,IIHM., a.a.'!, 202-6e-r, Eailpyr: 1978.
Kapaflbt3: H6a Ha,IIHM., a.a.'!, 202-6e-r, Eailpyr: 1978.
H. S. Sibay, age, s. 27.
79
Jlyi<HaB, Mrumary <l>aii3yn.nax KHTeiii<aBacLI, N2: 256, 644) A6y Xamnpa.naB ¥apcpy, MaBK)'cp
lKaHa MYPCaJJ xa,ZJ;HcTep.llH pHBrurr KldJiaT. MpaK YK)'K'I)'naphiHa 6en:rnrryy 6olii'oH lKaBa A6y
XaHHcpaHhiH pHBrurr KldJII'aB xa.naCTep,llH omoH.I(oii 3ne aBhiH 'Th!I'apMan:aphiH lKidilHaraH.
. AiipblJC'Ia M6paxHM aa-HaxaHii,llea KeJII'eH pHBruirrap Ken opya aJII'aB. tfi.IrapMa.na A6y
XaHHcpa.naB CLipTKapLI )!(hlTI,JpMara X<aKhiH xa,ZJ;Hc aaJlhiM.IlapLIHaB am.mraB K33 6Hp
Xa,ZJ;HCTep .na Ke3.nemeT. MMaM MyxaMMe.ll.llHH an:-AcapldH.I(arLI xa.naCTep.llHH Kerrqynyry
MMaM IOcycpTya an:-AcapldH.I(arLI Xa,ZJ;HCTep MeHeH .nan: KeneT lKaHa 3Kee Tell; A6y
XaHHcpaHhiH Mycaa.l(ld 6onyn 3cemeneT.
3KH KHTeme TeE( HaCCTap,llaB 'lbll'apldlii'aH cpaTBan:ap lKaHa eKYM.Ilep 60JII'OH
Chll!KTYY, Khl.l!CTap, acLin KaH.I(an:ap (aern3rn YK)'KTYK 3pelKenep) lKaBa YK)'KTYK Macenenep
opya aJII'aB.
A6y XaHHcpaBhiH IDKTHXa.n KJdnYYCYH.IlarLI TruurraH Xa,ZJ;HCTep.llH TaKToo, Hperrerr
lKidilHoo lKaHa H3HJl.llen Hnl!KTee MaKCaTidH.I(a 6Hp KaTBp 'lbll'apMan:ap lKa31dlJI'aB. Anap.llhiH
H'IHI!~H Taxan:Hil:;:tlm <<MaJ>aHHn-Acap» lKaBa <<MymKHnyn-Acan:», MyxaMMe.ll MypTa3a a33a6ll):(HiWrn «Yry.nyn-lKaBaxHpiDI-MYHHclJa cpH a.llHn.JiaTIDI-MMaMLI A6H XaHHcpa»
36
3MTeKTepHH aihyyra 6onoT.
Ymyn Ke3re qefum tyii aycKanapLI 6H3re lKeTHII Ken6ee MeHeH 3ne 6HprenHKTe,
6ynaKTap.na A6y XaHHcpara TaaH)lldK .nen 3cemelii'eH 6amKa KHTemepH .na 6ap.
7. XAHACIIW MA3XABLIHLffi )I(AfiJ,IJThllll1>1
XaaacpHii Ma3xa6LI, MMaM A3aM A6y XaHHcpaBhiH Ke3 KapamTaphiHhiH aern3HH.Ile
TYJITelii'eJi.llYKTeH, aBhiH aTLI MeHeH a = Kan:raH. McnaM YKYK TapldXLIH.Ila MpaK cpi>IKldXhl
lKe po:ii cpi>IKldXhl .nen .na aTBJII'aB 6yn Ma3xa6, A6y XaHHcpaBhiH oryyqynapLI rnpa6hiHaH
aH.I(aB apLI eHYKTYPynyn lKa:iii>IJII'aB. MMaM IOcycpTya 6 = coT 6onymy, Ken caH.I(a lKaHa
6aanyy KHTemep.llH lKa3Limi>I lKaBa MMaM MyxaMMe.ll.llHH .na A6y XaHHcpaBhiH IIJIHMHii
oeyynapldH.I(arLI oryyqynapb! MeHeH 6oJII'OH TapThii!IMan:ap.lll>l 'lbll'apMan:apldH.I(a
qarblll.lli>IPyycy, XaaacpHii Ma3xa6J>!HhiH TaaHLinblmhiH lKaBa )!(a:ii:hun;miJ>m KaMCI>I3.1laraH.
XasacpHii
cp!>IKI>IXLIH.Ila, Ma3xa6 HMaM,IlapLI opTOCyH.I(arJ>I Ke3 KapaiDThiK
TYJIIYH.IlYPYlii'eH Ke3,i{e, MMaM A3aM MeHeH y3aK y6aKJ>IT 601o .nocryK
~e 6oJII'OH.I(yKTaphiHaB, aMaH a:iipLin6araH.I(biKTapi>maH lKaHa YCTa3hiHhiH YKYKTYK
cpHnococpiDicJ>m ynaBITaH.I(b!KTapb! yqya E.MaM IOcycp MeHeH MMaM MyxaMMe.I(Ke
«CaxH6aiiH» («3KH .noc, 3KH oryyqy>>) lKe <<liMaMaii:H>> («3KH HMaM»), A6y XaHHcpa MeHeH
MMaM IOcycp 6Hp.ne:ii Ke3 KapamKa 33 6oJII'OH Ke3.1le 6yn 3Keeae «illa:iixaii:H>> («3KH me:iix,
3KH ycTaJ»), an: 3MH A6y XaHHcpa MeHeH MMaM MyxaMMe.ll 6Hp.neii Ke3 KapamTa 6oJII'OH
Ke3.ne 6yn 3KeeHe .na «TapacpaiiH» («EHp.ne:ii Ke3 KapamTarJ>I3KH KHIDID>) .nen aHTI.mraH.
a:iiJ>IpMa~p
MMaM MyxaMMe.ll.llHH 'lbll'apMan:api>maa «3rurnppyp-pHBa.Jl» lKe <<MacaHflYn-ycyn»
.nen aTBJII'aB XaaacpHii Ma3xa6b!Hbm Hern3rn 6yn TpaKTBTTap!>I A6yn-<l>a.nn an:-Mapaa3H:ii (e.
344/955) Tapa6J>maa 6Hp KHTe6 a6aJJI>ma KenTHpHlii'eH. EHpHKTHpHnHII lKa3&IJII'aH 6yn
KHTeiii<e aH.I(aB COE\ illaMcyn-AHMMa A6y EaKp MyxaMMa.n 61m AxMa.n 61m A6H Caxn acCapaxcH:ii (e. 483/1090) 30 TOM.nyK KeneM,Ile <<Ma6cyn> a'l'blH.Ila TYJIIYH.IlYPMe lKa3raH.
Ma6cyT, XaBacpHii YKYTYH.Ila raBa 3Mec .ny:iiHe YKYK lKa3yynapi>IH.Ila .na 311; KeneM.I(yy lKaHa
6all1Kbl 6ynaKTBp.zu,m 6HpH KaTBpb! Ka6&lll.llaHraB.
XaaacpHii Ma3xa6bl MpaKTa naH.ua 6olii'oH lKaBa A66acHnep .noopyH.I(a A6y IOcycpTya
«Ka.lll>lll-K)'.IlaT» («Ka3J>map.llhiH Ka3&IC&I, 6amKJ>I con>) 6onymy MeHeH MaMneKeTTHH 6amKJ>I
YK)'KTYK Ma3xa6J>ma aiinasraa. XasacpH:ii Ma3xa6&I a:iip!>IK'Ia 'ILJJ'biiiii<a Kapa:ii lKa:iil>myy
MeHeH Xopocaa lKaHa Man:apayaaaxp.na (OpTo A3IDI) ecyrr eayryycya ynaHTKaB. KemereH
36
80
M. Uzunpostalc1, age, s. X/135.
ynyy Xaaa4JIDi YK)'K'IYJiap:DI 6yn aiiMaKTap,llaH ..U.IKKaH. A66aciDiep .r~oopy a.liKTapLI MeHeH
lKaHhmyy TaacHpH co.rrryH.~~ooro yqypaca .r~a, OcMaH HMIIepW!chiHI>m KYPYJIYIIIY lKaHa 6yn
Ma3xa6ni MaMJieKeTTHI< MacmTa6niiDI YKYKTYK lKapasm,l'(ap,llbm. 6Hp H}'KTa KaJII,IIJTaHiillii.LIH
KaMCbl3,liOO MaKcaThiH.lla pacMIDi Ma3Xa6 KaTapbl Ka6J>III.llliHhliiil>l MeHeH, KaHpa.llaH 83
TaacHpHH KY'IeTKeH. Eyrymcy KYH.lle TypKcTaH, OoraHHCTaH, TypKWI, oaJIKaa eJIKenepy,
37
RH,tnu! lKaHa IlaKHcTaH,lla Xaaa4Jmr Ma3Xa6:DI Ke!UipH lKaHI,mraa.
Mbm.r~aii Ke!UipH
MaciiiTa6TarLI TaaCHp.liHH lKaHa lKaibill!yyHyH HaThllilKachlH,lla, XaHa4>IDi Ma3xa6LI, YKYK
Ma.lla:HHJIThiH,lla apLI Kapana~ KaJIKThm Ha3apblH.lla, apLI crurciDi 6aniKapyy qeiipecYH.lle ap
,llaHbiM Ke&YJI "'Op.liOHYH.lla 6oJITOH ynyy OK)'MYillT)'YJiap,llbi Tap6HllJ!an ecTYPreH lKaHa Ken
38
caH,llarLI YKYKT)'K 6a!IJlYY 3MreKeTep)U! lK!IpaTKaH.
37
H. Kamman, islam Hukuk Tarihi, s. 245, 248.
38
Vecdi Akyiiz, Dort Mezhep imamz, s. 24-26.
81

Benzer belgeler

iLMi DERGiSi

iLMi DERGiSi K1iiJThlll, MYPYHKY aJiraH HJIJiiMJil MeHeH 3CHH.n:e KaJiraH.Zl:apDI apKbiJIYY KemereH 3MreKTepHH KaMaKTa JKa3)1;hlpraH . . MJiicaJibl, JKa3hiJIYY 6ynaKTapra Kapa6acTaH 3CJi!H.Zl:e KaJiraH.Zl:apDI ...

Detaylı