Doğu Karadeniz Bölgesinde Gemi İnşa Sanayisinin Durumu ve

Gemi Mühendisliği ve Sanayimiz Sempozyumu,
24-25 Aralık 2004
DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE GEMİ İNŞAATI SANAYİSİNİN
DURUMU VE OLASI GELİŞMELER
Prof. Dr. Orhan DURGUN1 ve Arş. Gör. Emre PEŞMAN2
ÖZET
Bu bildiride, Doğu Karadeniz Bölgesinde bulunan tersanelerin, güncel durumu ve
gelecekteki olası gelişmeleri incelenmiştir. Öncelikle bölgede işlevini sürdürmekte olan
tersaneler; uygulanan gemi inşaatı yöntemleri, ekipman, personel ve tersane alanı açısından
değerlendirilmiş, ardından bölgede karşılaşılan sıkıntılar belirtilmiştir. Ayrıca bölgede
yapılması planlanmış olan modern bir tersaneye ilişkin bilgi verilmiş, bu modern tersanenin
bölgeye ve ülkemize getireceği yararlara değinilmiştir. Son olarak da sonuç ve öneriler
sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler : Gemi inşa sanayi, Doğu Karadeniz Bölgesi, Tersane, Balıkçı, Tekne
1. Giriş
Doğu Karadeniz Bölgesinde gemi inşaatının tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Bu
bölge gemi inşaatında ve denizcilikte yıllarca önemli bir konuma sahip olmuş ve sanatında
iyi bir çok ustanın ve deniz adamının yetişmesini sağlamıştır. Bu ustaların birikimleri
zamana yenilmeden usta-çırak ilişkisi ile günümüze kadar gelebilmiştir. Bölgede bulunan
ustalar zaman içinde değişen teknolojiyi yakalamaya çalışmışlar ve bugün çelik
konstrüksiyonlu tekneler inşa edebilen tersaneler kurmuşlardır. Yeterli bilgiye ve ekipmana
sahip olmayan ve şimdiye kadar ahşap tekne inşaatında uzmanlaşmış olan bu tersaneler
birikimleri ile çelik tekne de inşa edebilir duruma gelmiş, fakat sadece kullanılan malzeme
değiştirilmiş, kullanılan inşa yöntemleri ve tersanelerin idare yapıları geliştirilememiştir.
Bu durumlarıyla mevcut tersaneler, teknolojik gelişmeleri izleyememekte ve mühendislik
uygulamaları olmadığı için kalitesi tartışılan tekneler inşa üretebilmektedir. Yani uluslar
1
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi,
Gemi İnşaatı Mühendisliği Bölümü, 61530 Çamburnu-Sürmene-Trabzon
e-posta: [email protected]
2
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi,
Gemi İnşaatı Mühendisliği Bölümü, 61530 Çamburnu-Sürmene-Trabzon
Tel. : (0462) 752 28 05 -105, e-posta: [email protected]
8
arası pazarda rekabet edebilecek hiçbir güce sahip değildirler. Buna karşın bölge balıkçı
teknesi inşaatında Türkiye’deki pazarın büyük bir bölümünü elinde tutmaktadır. Bu
tersanelerin dünyada ve ülkemizde diğer tersaneler ile rekabet edebilen tersaneler
konumuna gelebilmeleri için modernize edilmeleri geliştirilmeleri gerekmektedir. Sunulan
bildiride bu tersanelerin eksik yönleri incelenmiş ve gelişmeleri için yapılması gerekenler
gelecekteki olası gelişmelere paralel olarak belirtilmiştir.
2. Doğu Karadeniz Bölgesinde Bulunan Tersanelerin Durumu
Doğu Karadeniz Bölgesinde irili ufaklı ahşap ve çelik tekne inşaatı yapılan bir çok
işletme bulunmaktadır. Fakat bunlardan en faal durumda olan tersaneler Trabzon’da
Sürmene ilçesine bağlı Yeniay-Çamburnu yöresinde bulunmaktadır. Bu bildiride bu yörede
bulunan gemi inşaatı işletmeleri incelenmiştir.
Yeniay-Çamburnu yöresinde 8 adet gemi inşaatı işletmesi bulunmaktadır. Bu gemi
inşaatı işletmelerinden biri Yeniay beldesinde diğerleri Çamburnu beldesinde faaliyet
göstermektedir. Yörede bulunan tersaneler ve bu tersanelerin kapasiteleri Tablo 1’de bu
tersanelerin bugünkü görüntüsü Şekil 1’ de gösterilmiştir.
Şekil 1. Çamburnu beldesinde faaliyet gösteren tersanelerin görünümü
Yeniay-Çamburnu yöresinde bulunan tersanelerde boyu maksimum 55 metre olan
çelik konstrüksiyonlu ve ahşap konstrüksiyonlu teknelerin inşaatı yapılabilmektedir. Bu
tersanelerde inşa edilen gemi tiplerinin başında balıkçı tekneleri gelmektedir. Balıkçı
teknelerinin yanında özel amaçlı teknelerin ve gezinti teknelerinin inşaatı da
yapılabilmektedir. Ayrıca bu tersaneler gemilere bakım-onarım, boy ve genişlik arttırma
(tadilat) gibi hizmetler de sunmaktadırlar[1].
9
Yöredeki tersaneler usta-çırak ilişkisi ile ayakta durmaktadırlar. Tersane sahipleri
genellikle işçisiyle beraber çalışan ustalardır. Tersanelerin personel durumları Tablo 2 ‘de
verilmiştir[2]. Tablo 2 incelendiğinde yörede toplam 53 usta ve 58 çırağın çalıştığı
görülmektedir. Buna karşılık çalışan teknisyen sayısı 0 ve çalışan mühendis sayısı 1’dir.
Tüm yörede sadece 1adet mühendis bulunmakta ve işe 2004 yılında başlamıştır. Açıkçası
bu tersaneler kalifiye eleman bulundurmamakta dolayısıyla kalitesi tartışılan tekneler inşa
etmektedirler. Yöredeki tersanelerin müşterileri genellikle balıkçılardır. Balıkçıların
yöredeki tersanelerde iş yaptırma sebeplerinin başında, ülkedeki diğer tersanelere nazaran
daha ucuz olmaları gelmektedir. Balıkçılarımız mukavemet hesabı, stabilite hesabı ve sevk
sistemi tasarımı gibi mühendislik çalışmalarını pek umursamamaktadırlar. Bu nedenle bu
tersanelerin ülkemizdeki balıkçılardan başka müşterisi pek bulunmamaktadır. Farklı gemi
tipleri inşa edemeyecekler ve uluslar arası pazarda yer alamayacaklardır. Günümüz
koşulları düşünüldüğünde bu tersanelerin usta-çırak ilişkisi ile daha ne kadar ayakta
durabileceği düşündürücüdür.
Tablo 3’de yörede bulunan tersanelerin ekipman durumları verilmiştir. Ekipmanlar
ilkel ve yetersizdir. Gemi inşaatı kızakları bulunmamaktadır ve tekneler düzgün olmayan
zemin üzerinde inşa edilmektedir. Kreyn bulunmamakta malzemeler mobil vinçlerle
güçlükle taşınmaktadır. Şekil 1’de görüldüğü gibi ciddi bir yer sorunu vardır. Tersane
sahasında saç işlemek, aynı zamanda malzeme akışını ve iş güvenliğini sağlamak oldukça
güçtür.
CAD∗-CAM∗∗ uygulamaları yapılmamakta ve gereksiz malzeme israfı
görülmektedir.
Kısacası Doğu Karadeniz Bölgesinde bulunan bu tersanelerin kalifiye elemanlar
ile donatılması daha geniş bir çalışma sahası oluşturulması ve ekipmanlarının modernize
edilmesi kaçınılmaz bir duruma gelmiştir.
Tablo 1. Yeniay-Çamburnu Yöresinde bulunan Tersaneler ve kapasiteleri
Kapasitesi
Kuruluş
Alanı
İŞLETME ADI
Yıllık
Maksimum Çalışan
2
Tarihi
(m )
Üretim
Boy
Sayısı
Başaran Gemi S. Ltd. Şti. 17.12.2002 13500
4 adet
50m
38
Rıfkı Başaran Gemi S. 02.01.1991 5000
2 adet
50m
27
Şengün Gemi Sanayi
02.01.1991 6000
3 adet
50m
20
Ferhat Usta Gemi Sanayi
1974
5000
2 adet
50m
10
Ergün Kardeşler Gemi S. 02.05.1983 6000
5 adet
55m
10
Ergünler Gemi Sanayi
1996
8400
5 adet
55m
20
Bahattin Aksoy Gemi S.
1978
8250
4 adet
50m
15
Memiş Usta Gemi S.
02.01.1991 2650
4 adet
30m
12
∗
Bilgisayar destekli tasarım
Bilgisayar destekli üretim
∗∗
10
Bahattin Aksoy
Gemi S.
Başaran Gemi S.
Ltd. Şti.
Memiş Usta Gemi
S.
Rıfkı Başaran
Gemi S.
Şengün Gemi S.
Ferhat Usta Gemi
S.
Toplam
Mühendis
Teknisyen
Usta
Çırak
İdari personel
Boyacı
Aşçı
Stajyer
Toplam
Ergünler Gemi S.
UNVAN
Ergün Kardeşler
Gemi S.
Tablo 2. Yeniay-Çamburnu Yöresinde bulunan tersanelerin personel durumları
İŞLETMELER
4
1
2
1
1
1
10
4
10
2
1
1
2
20
4
7
1
1
1
1
15
1∗∗∗
13
14
5
3
1
2
39
5
3
1
1
2
12
12
11
1
1
2
27
8
9
1
1
1
20
3
3
2
1
1
10
1
53
58
15
10
4
12
153
∗∗∗
Şengün Gemi
S.
Ferhat Usta
Gemi S.
2
2
5
1
6
1
1
3
2
5
5
-
2
2+2
5
3
15
3
2
20
4
13
26
-
2
2
4
1
1
5
4
4
3+2
-
2
2
4
1
1
4
4
3+2
-
2
2
4
1+1
1
2
4
3
3+2
-
2
-
İlk gemi inşaatı mühendisi 2004 yılında işe alınmıştır.
11
1
2
4
1+1
1
2
4
6
5+2
-
Toplam
Erhanlar Yat S.
3
2
1
1
15
5
2
5
2
1
5
5
5
5
1
Memiş Usta
Gemi S.
2
1
8
1
-
Başaran Gemi
S. Ltd. Şti.
Press
Hidrolik press
Silindir
Vinç
Kaynak jeneratörü
Yardımcı
Irgat
Oksijen kesici
Seyyar kızak
Tezgahlı matkap
Taşlama
El matkabı
Ceraskal
Kriko
Dozer
Bahattin Aksoy
Gemi S.
TEÇHİZAT
Ergün
Kardeşler Gemi
S
Ergünler Gemi
S.
Tablo 3. Yeniay-Çamburnu Yöresinde bulunan tersanelerin ekipman durumları
İŞLETMELER
15
4
1
9
15
15
14
50
13
8
37
27
40
58
1
Kaynak makinesi
Gazaltı
Redresör
Transmotor
Daire testere
Makas
Akbant press
Kelebek motoru
Otomobil
Saç kesme makinesi
Kamyon
Toplam
5
1
4
5
2
1
1
2
33
2
60
1
9
2
45
4
10
2
113
10
1
1
1
1
28
1
1
1
1
1
42
2+2
1
1
1
32
8
1
1
1
1
43
28
5
4
5
7
1
1
19
10
4
5
396
3. Doğu Karadeniz Bölgesinde Bulunan Tersanelerin Gemi İnşa Yöntemleri
Bu bölümde bölgede uygulanan inşa yöntemleri kısaca belirtilmiştir. Öncelikle inşa
edilecek teknenin ana boyutları ve özellikleri gemiyi yaptıran kişi ve tersane sahibi
tarafından belirlenmektedir. Bu aşamada yasal olarak gemi inşa sürecine başlanabilmesi
için proje gerekmektedir. Tersaneler Anlaşmalı oldukları dizayn şirketlerinden proje
istemekte ve projenin gelmesi ile gemi inşaatı süreci başlamaktadır. Fakat tekne inşaatı
dizayn şirketinden gönderilen proje dikkate alınmadan ustaların sanat görüşüne göre
yapılmaktadır. Dizayn şirketi tarafından inşa başlamadan önce gönderilen projeler, çoğu
zaman yetersiz olmakta, yeterli ve tam olsalar bile bu projeleri değerlendirebilecek
mühendis bulunmadığı için bu projeler pek dikkate alınmamaktadır. Tekne inşaatı
omurganın zemin üstüne kurulması ile başlamaktadır. Bu işlemin ardından tekne formuna
uygun kuşak olarak adlandırılan ve teknenin su hatlarını temsil eden borular gemi boyunca
çekilmekte ve gemi elemanları bu kuşaklara göre yerleştirilmektedir. Son olarak tekne
yüzeyi kaplanmaktadır. Bu işlemler mukavemet hesabı yapılmadan ve uygun elman
seçilmeden gerçeklenmektedir. Ayrıca elemanlar birbirlerine son derece hatalı bir şekilde
bağlanmaktadır. Gemi sörvey kurulunca yapılan incelemelerde projelerin inşa edilen
teknelere uymadığı belirlenirse son olarak bu projeler inşaatı bitmiş teknelere göre dizayn
şirketinden gönderilen mühendislerin aldığı ölçülerle değiştirilmektedir.
Değerli ustalarımız cesur bir şekilde çelik tekne inşaatına başlamışlar fakat ne
yazık ki deneyimleri çeliğe şekil verme konusunda yetersiz olmuştur. Teknolojiyi
izleyebilmek ve kullanabilmek için kalifiye elemana ihtiyaçları olduğunu göz ardı etmişler
veya çalıştıracak mühendis ve teknisyen bulamamışlardır. Kısaca bölgede uygulanan gemi
inşa yöntemi oldukça ilkeldir.
4. Doğu Karadeniz Bölgesinde Bulunan Gemi İnşa İşletmelerinin Sıkıntıları
Yöredeki işletmelerin karşılaştıkları sorunların başında tersane sahasının yetersiz
olması gelmektedir. Yetersiz alan; çelik malzemelerin işlenmesini, malzemelerin
taşınmasını ve iş güvenliğini olumsuz etkilediği gibi alınan tekne siparişi miktarını ve
tekne boyutlarını da kısıtlamaktadır. İkinci sorun tersane kıyısının sığ olmasıdır. Tersane
12
kıyısının sığ olması daha derin su çekimi olan gemilerin inşaatına ve onarımına engel
olmaktadır. Üçüncü sorun bu işletmelerin yeterince tanıtılamaması ve pazarlamanın
yeterince yapılamamasıdır. İnşa edilen teknelerin kalitesini kanıtlayamamaları bu teknelerin
pazarlanmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Dördüncü sorun kalifiye eleman ihtiyacıdır.
Üstünde en az durulan fakat en önemli sorun olan kalifiye eleman ihtiyacının çözümü,
pazarlama sorununun da çözümü olmaktadır. Bir diğer önemli sorun da sermaye ihtiyacıdır.
Yeterli sermayesi olmayan bu işletmeler malzeme stoku yapamamakta ve kendilerini fiyat
artışlarından koruyamamaktadırlar[2].
5. Modern Yeniçam Tersane Alanı Projesi
Üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkemizde, gemi inşa sanayisine bakıldığında
sektörün büyük bir bölümünün Marmara Bölgesinde bulunduğu görülmektedir. Ayrıca
2007 yılına kadar dolu olan bu bölge siparişlere yetişemez duruma gelmiştir. Bu nedenlerle
sektörün Karadeniz, Ege ve Akdeniz bölgelerine yayılması gerekmektedir. Bu amaç
doğrultusunda önemli adımlar atılarak Karadeniz Bölgesinde Tersane alanları
oluşturulmasına karar verilmiştir. Bunlardan birisi de Trabzon’un Sürmene ilçesine bağlı
Yeniay-Çamburnu yöresinde kurulması planlanan ve ödeneği ayrılan Yeniçam tersane
alanıdır. Trabzon’un Sürmene ilçesi, Yeniay-Çamburnu yöresinde, Denizcilik Müsteşarlığı
tarafından başlatılan yeni tersane bölgelerinin belirlenmesi çalışmalarının sonucunda,
rehabilitasyon ve geliştirme işlemlerinin başlatılmasının uygun olacağına karar verilmiş,
geçtiğimiz yıl içerisinde de Denizcilik Müsteşarlığı bütçesinden ve döner sermayesinden
çıkarılan etüt proje ödeneği ile bu yörede çevresel etki değerlendirme ön araştırması (ÖN
ÇED) yapılmıştır. Son durum olarak proje; öncelikli projeler arasına alınıp, numarası
verilerek resmi gazetede yayınlanmış ve yapımı için ödenek ayrılmıştır[3].
Proje sonucunda; Yeniay-Sürmene Baştımar deresinden başlayan, kuzeye 85 o
meyilli olacak şekilde, sahil şeridinden 700 m denize doğru girdikten sonra kıyıya paralel
1500 m uzunluğunda ana mendirek ve ana mendireğin doğusunda, yıldız rüzgarından
etkilenmemesi amacıyla denize dik bir tali mendirek yapılarak, 1200 m deniz cepheli,
270.000 m2’lik bir tersane sahası oluşturulacaktır. Böylece; bakım-onarım için 200 m
boyunda, 40 m genişliğinde ve 10 m draftındaki gemilere uygun kuru havuz da yapılacak
ve mevcut alan içersinde 10 adet kızaklı modern tersane işletmesi gerçekleştirilebilecektir
[2]. Söz konusu tersanenin modellenen üç boyutlu görünümü Şekil 2’de verilmiştir. Ayrıca
tersane gemi inşasının yanı sıra, gerektiğinde limanlama yapacak gemiler için rıhtım
alanlarına sahip olacaktır ve liman görevi de yapacaktır[4].
13
Şekil 2. Yeniçam tersanesinin üç boyutlu örnek bir modellemesi
Yapılması planlanan tersane alanından beklenen hedefler aşağıda maddeler
şeklinde verilmiştir.
• Tersane sahasında 10.000 DWT’a kadar gemi inşaatı, bakımı ve onarımı
hedeflenmektedir.
• Boyları 200 metreye kadar olan gemilerin havuzlanabilmesi
hedeflenmektedir.
• Türk gemi inşa sanayisinin rekabet gücünün arttırılması
hedeflenmektedir.
• Bölgede gemi inşa yan sanayisinin oluşturulması hedeflenmektedir.
• 2500-5000 kişilik istihdam hedeflenmektedir.
6. Sonuçlar ve Öneriler
Sunulan bildiride, Doğu Karadeniz’de bulunan mevcut tersanelerin durumu
incelenmiş, yetersizlikleri vurgulanmış ve kurulacak “Yeniçam” tersanesinin sektöre ve
ülkeye kazandıracağı yararlar belirtilerek aşağıdaki sonuç ve önerilere ulaşılmıştır.
•
•
•
•
Bölgedeki mevcut tersanelerde kalifiye eleman bulunmamakta ve mühendislik
uygulamasına pek başvurulmaktadır. Buna karşın; yöre insanının denizciliğe
ve gemi inşaatına yatkınlığı ve geleneksel birikimleri ile başarılı sayılabilecek
çelik tekneler inşa edilmektedir.
Tersanelerde teknolojik ekipman kullanılmamakta ve kalitesi ve güvenilirliği
tam yeterli olmayan deniz taşıtları üretilmektedir. Bu da yöredeki tersanelerin
rekabet gücünü düşürmektedir.
Mevcut tersaneler verimi arttırabilecek ve üretimi kolaylaştırabilecek şekilde
bir tersane düzenine sahip değildirler.
Bölgede tam olarak gelişmiş bir gemi inşa sektörünün bulunmaması, bölgede
bulunan KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi Gemi İnşaatı Mühendisliği
14
•
•
•
•
•
•
Bölümü’nün gelişimini de olumsuz etkilemiştir. Ayrıca yöredeki tersaneler ile
Gemi İnşaatı Mühendisliği bölümü arasında iletişim kopukluğu
görülmektedir.
Yörede, gelişmiş modern bir tersaneye gereksinim olduğu açıkça
anlaşılmaktadır.
Yörede bulunan tersanelerin teknolojik gelişmeleri izleyebilmesi yine bölgede
bulunan Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi Gemi İnşaatı Mühendisliği ile
kurulacak ilişkilerle kolaylaştırılmalıdır. Yörede bulunan tersanelere paralel
olarak Gemi İnşaatı Mühendisliği Bölümü’ne azami ölçüde
destek
verilmelidir.
Bölgede bulunan tersanelerde ithalatta gecikmeler olmaktadır. Bu durum;
düzgün bir proje dahilinde iş yapılmamasının ve buna bağlı olarak iş
planlamasının da yapılamamasının bir sonucudur. Bu sorun kalifiye eleman
çalıştırılması ile çözülebilir.
Yörede bulunan tersanelerin yeterince tanıtılamadıkları ve pazarlamanın
yeterince yapılamadığı görülmektedir. Bu sorun ancak Loyd kurallarına
uygun tekne inşaatı yapılmaya başlandığında çözülebilir. Kalitesini
kanıtlayamadığımız bir ürünü günümüz rekabet ortamında pazarlamamız
olanaksızdır. Bu sorun da kalifiye eleman çalıştırılması ile çözülebilir.
Kalifiye eleman ve mühendis ile projeye dayalı iş yapma düşüncesi bir an
önce yöredeki işletme sahiplerine benimsetilmelidir. Bizim düşüncemize göre
en öncelikli çözümlenmesi gereken sorun da budur. Bu sorun çözülemezse
diğer sorunların büyük bir bölümü de çözülemez, çözdüğümüz sorunlar da
anlamsız ve eksik kalır.
Yörede mevcut tersanelerde hiçbir teknik katkı olamadan üretilen tekneler ve
küçük gemiler göz önüne alındığında; kurulacak modern alt yapılı
“Yeniçam” Tersanesine alanında uluslararası pazarda yarışabilecek üstün
nitelikte gemilerin inşa edilebileceği böylece; ulusal ekonomimize, gemi
sanayisine ve savunmamıza bir çok katkılar sağlanacağı kanaatindeyiz.
Kaynaklar :
[1] Durgun, O. Doğu Karadenizde Balıkçı Teknelerinin ve Diğer Gemilerin İnşaatı., Türk
Denizcilik Sektöründe Karadenizin Yeri ve Önemi., Trabzon Esnaf ve Sanatkarlar
Odalar Birliği., Yayın No: 11., Trabzon 2003.
[2] Sürmen, Y., Daştan, A. Sürmene-Yeniay ve Çamburnu Yöresinde Gemi Yapım
Potansiyeli. Karadeniz Genç İşadamları Derneği.,Yayın No:5, Trabzon, 2004.
[3] Durgun, O., Peşman, E., Ölmez, H., Trabzon-Sürmene’de Bulunan Tersanelerin Güncel
Durumu ve Kurulacak Olan Yeniçam Tersanesinin Yöreye ve Sektöre Katkıları.
(Denizkızı 2004 6. Ulusal Denizcilik Kongresinde Sunulmuştur). Gemi ve Deniz
Teknolojisi., Sayı: 161, Haziran 2004
[4] Uzuneyüpoğlu, A., Yurttaş, N., Trabzon Yeniay-Çamburnu Tersanesi Vaziyet Planı Ön
Projesi. Ulaştırma Bakanlığı Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel
Müdürlüğü, 2002.
15