PDF İndir - İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi - Sayı 37 / Güz 2013
Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi
Süreli Elektronik Dergi
Copyright - 2013 Bütün Hakları Saklıdır
E-ISSN: 2147-4524
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
Exploring Facebook Applications in the Framework of Uses and Grafitications Theory: A
Survey Among Students of Yasar University
Özlem ALİKILIÇ, Yaşar Üniversitesi, İletişim Fakültesi, E-posta: [email protected]
Göker GÜLAY, Yaşar Üniversitesi İletişim Fakültesi, E-posta: [email protected]
Sevtap BİNBİR
Anahtar Kelimeler:
Sosyal Ağlar,
Facebook, Kullanımlar
ve Doyumlar
Kuramı, Facebook
Uygulamaları.
Öz
Kullanımlar ve doyumlar kuramı, gençlerin Facebook uygulamalarını kullanma,
eğilim ve amaçlarını anlamaya yönelik bir yol ve kuramsal altyapı sağlamaktadır. Bu çalışma,
Yaşar Üniversitesi öğrencilerinin sosyal ağlardaki kullanım ve doyumlar motivasyonlarını
incelemektedir. Bununla beraber, Facebook’taki uygulamaların kullanıcı motivasyonlarını
araştırırken, bu motivasyonlar ile kullanıcıların etkileşimlerini destekleyici uygulamaların
özellikleri arasındaki ilişkiye de ışık tutmaya çalışmaktadır.
Ankete katılan öğrencilerin (n= 406) çoğunun Facebook’u eski bağları kurmak /
güçlendirmek, ardından temel faydalar doğrultusunda, üçüncü olarak zevkli vakit geçirme
motivasyonları ile kullandıkları saptanmıştır. Ayrıca üniversite öğrencilerinin Facebook
uygulamaları arasında, eğlence uygulamalarını, daha sonra arkadaş ve aile uygulamalarını,
üçüncü olarak da yaşam tarzı uygulamalarını kullandıkları bulunmuştur.
Keywords:
Social Networks,
Facebook, Uses and the
Gratifications Theory,
Facebook Applications.
Abstract
The uses and gratifications theory provides a theoretical grounding and an avenue
to understand young users’ attitude and intention of using Facebook applications. This
paper considers the uses and gratifications theory structure of Yasar University students and
explores the user motivations associated with the use of applications of Facebook, and thus
providing insight into the interaction between user motivations and the characteristics of
specific features of Facebook applications.
Students were invited to participate a survey about their use of Facebook and it’s
applications. The results indicate that students (n=406) overwhelmingly use Facebook
for establishing and maintaining old ties purposes, followed by interpersonal utility and
upkeep, and last, entertainment and pass time. Further, there was an overall higher usage of
Facebook applications among university students. Results also show that students mostly
use entertainment, then friends and family, and third, life style applications.
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
Giriş
Bugüne kadar pek çok araştırmacı konvansiyonel medyayı kullanım ve doyumlar
yaklaşımı çerçevesinde incelemişlerdir (Herzog, 1944; Schramm, Lyle ve Parker, 1961;
Katz ve Foulkes, 1962; Mendelsohn, 1964; Gerson, 1966; Greenberg ve Dominick,
1969). Ancak konvansiyonel medyanın paralelinde sürekli olarak gelişen sosyal medya
platformlarının da ayrı ayrı (mikro siteler, sosyal ağlar, medya paylaşım siteleri, mobil
uygulamalar, oyunlar, vb.) kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde incelenmesi
gerekliliği ortaya çıkmıştır. Kullanımlar ve doyumlar kuramı, sosyal ağların da analitik
yapısını anlamaya yardımcı olmaktadır (Rafaeli, 1986).
Günümüzün en popüler sosyal ağlarından biri olan Facebook’un ve
Facebook uygulamalarının gençler tarafından son derece yoğun olarak kullanıldığı
gözlemlenmektedir. 2004 yılının Şubat ayında Mark Zuckerberg tarafından kurulan
Facebook’un üye sayısı istatistiklerine bakıldığında, Aralık 2012 itibariyle, dünya
genelinde 979 milyon kullanıcıya sahip olduğu görülmektedir. Türkiye, nüfusunun
yaklaşık %40’ına tekabül eden 32 milyon kullanıcı ile dünyada yedinci sırada, Avrupa’da
da ilk sırada yer almaktadır. Türkiye özelinde Facebook kullanıcı profilleri incelendiğinde
en yaygın grup olarak 18-24 yaş aralığındaki 11 milyon kullanıcı yani yüzde 34’lük bir
kesim dikkat çekmektedir. 25-34 yaş aralığı yüzde 28; 35-44 yaş aralığı ise yüzde 12 olarak
yer almaktadır (Socialbakers, 2012). Alexa tarafından yapılan küresel arama analizine ait,
Aralık 2012 verileri incelendiğinde, Facebook’un dünya çapında en çok ziyaret edilen
ikinci site, Türkiye’de ise en çok ziyaret edilen birinci site olduğu görülmektedir (Alexa,
2012). Ayrıca Statcounter.com’un raporuna göre Facebook, en büyük 8 sosyal ağ arasında,
Ocak 2012 - Aralık 2012 döneminde yüzde 85, 91’lik oranıyla en fazla tercih edilen ve
kullanılan sosyal ağ olmuştur (Statcounter.com, 2012).
Interactive Advertisement Bureau’nun gerçekleştirdiği 15 yaş ve üzeri internet
kullanıcılarının internet üzerinde yaptıkları aktiviteler konulu araştırmaya göre, Türkiye’de
internet kullanıcıları %57.7’lik en fazla oranla interneti arkadaşları ile haberleşmek ve
sosyal ağlara katılmak için kullanmaktadır (Iab, 2011). Yine aynı araştırmaya göre,
Türkiye’de facebook üniversite öğrencileri arasında en yaygın olan sosyal ağ olarak
belirtilmektedir. Bu sonuçtan yola çıkarak, üniversite öğrencilerinin Facebook’u hangi
kullanımlar ve doyumlar motivasyonlarıyla tercih ettikleri sorusundan hareketle bir
araştırma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma İzmir Yaşar Üniversitesi öğrencilerinin
Facebook’u hangi kullanımlar ve doyumlar motivasyonları kapsamında kullandıklarını
öğrenmeyi hedeflemiştir.
İzmir Yaşar Üniversitesi’nde öğrenim gören üniversite öğrencileri üzerine 1 Mayıs
– 20 Mayıs 2012 tarihleri arasında uygulanan araştırmayla, Facebook uygulamalarının,
kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde, öğrencilerin kullanım amaçlarını ve
motivasyonlarını ölçmek amaçlanmaktadır.
Araştırma kapsamında veri toplama yöntemi olarak alan araştırması yapılmış ve
örneklem grubuna anket uygulanmıştır. Araştırma evrenini oluşturan Yaşar Üniversitesi
öğrencilerinin Facebook ve uygulamaları hakkındaki kullanım ve doyumları öğrenilmeye
çalışılmıştır.
41
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
Çalışmanın giriş bölümünden sonra alan kuramsal çerçeve ile devam eden ikinci
bölümde, kullanımlar ve doyumlar kuramı açıklanmaya çalışılacak; kullanımlar ve
doyumlar kuramı ile ilgili konvansiyonel medya üzerinden yapılmış olan mevcut
araştırmalar ile internet ve sosyal medya ile ilgili yapılmış araştırmalara değinilecektir.
Söz konusu araştırmalarla ilgili olan kuramsal kısım, öncelikle dünyada ve daha sonra
da Türkiye’de gerçekleştirilmiş olan araştırmalar üzerine mevcut çalışmalara dayanarak
hazırlanmıştır. Kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde sosyal ağları konu
alan araştırmaların incelendiği diğer bölümde, dünya genelinde sosyal ağlar ile ilgili
kullanımlar ve doyumlar kuramı perspektifinden yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir.
Sosyal medyanın en önemli platformlarından biri olan Facebook’un ve Facebook
uygulamalarının tanıtıldığı bölümden sonra çalışmanın araştırma bölümüne geçilmiştir.
Mayıs 2012 tarihinde İzmir’de, Yaşar Üniversitesi öğrencileri ile yapılan saha araştırması
sonucunda elde edilen bilgiler, bu bölümde aktarılacaktır. Çalışma kapsamında; Greenberg
(1974), Sherry, Lucas, Greenberg ve Lachan (2006), Charney ve Greenberg (2001) ve
Frogger (2009)’un kitle iletişim araçları üzerine geliştirdikleri ölçek ile kullanımlar ve
doyumlar kategorileri (zevkli vakit geçirme, temel faydalar, mecra amaçlı kullanım, eski
bağları tekrar kurmak/güçlendirmek, toplumsal enformasyon, pazar ortamı) derlenmiş;
bu kategorilere Ferguson ve Perse (2000), Parker ve Plank (2000) ve Ruggerio (2000)’nin
ölçeklerinde kullanılan “rahatlama ve kaçış” kategorisi eklenmiştir. 57 sorudan oluşan
anket formu 406 üniversite öğrencisine uygulanmış ve elde edilen veriler SPSS 15.0
istatistik programında değerlendirilmiştir.
Bulgular ve değerlendirme kısmında, üniversite öğrencilerinin Facebook
uygulamalarını kullanım ve doyum faktörleri başta olmak üzere; üniversite öğrencilerinin
en fazla hangi uygulamaları tercih ettikleri, hangi tür bilgilerini paylaştıkları, gençlerin
Facebook’ta geçirdikleri ve uygulamalarda kaldıkları ortalama süre vb. gibi bulgular
açıklanmış; bulgular önceki araştırmalarla ilişkilendirilerek değerlendirilmeye
çalışılmıştır.
Çalışmanın sonuç bölümünde, İzmir Yaşar Üniversitesi öğrencilerinin, Facebook
ve uygulamalarını hangi kullanımlar ve doyumlar motivasyonlarını elde etmek amacıyla
kullandıkları tartışılacaktır.
Kuramsal Çerçeve
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı
İlk olarak 1960’lı yılların başlarında iletişim çalışmalarında kullanılmaya başlandığı
gözlemlenen kullanım ve doyumlar yaklaşımı; iletişim çalışmalarında izleyicinin
aktif olduğunu vurgulayan bir yaklaşımdır (Severin ve Tankard, 2001). Bu yaklaşımı
savunan Katz (1959), “medya insanlara ne yapıyor” sorusundan çok, “insanlar medya
ile ne yapıyor?” sorusuna odaklanmıştır. Bu yaklaşım, medya ve izleyici – dinleyici
arasındaki ilişkiye olan bakış açısını değiştirerek, onların daha aktif olduğunun kabul
edilmesini sağlamıştır. Ayrıca bu yaklaşım, medya tüketiminin tüketicinin bilinci
dahilinde gerçekleştiğini de öne sürmektedir. Bir diğer deyişle izleyiciler, ihtiyaçlarının
Sayı 37 /Güz 2013
42
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
bilincindedirler. İzleyici kitleyi iletişim süreci içinde başat konumda değerlendiren
kullanımlar ve doyumlar kuramı, kitle iletişim sürecine egemen olan etki paradigmasını
değiştiren bir yaklaşımdır. Halkın kitle iletişim araçları ile ne yaptığı sorusuna odaklanan
bu yaklaşım; kitle iletişiminde alıcının yani izleyicinin etkin olduğunu belirtmektedir
(Erdoğan ve Alemdar, 2002: 187-188).
Katz, Blumler ve Gurevitch (1974: 510), kullanımlar ve doyumlar kuramının ilgi
alanını şöyle ifade etmektedir:
(1) Toplumsal ve psikolojik temelli (2) ihtiyaçların (3) meydana getirdiği beklentiler
(4) kitle iletişim araçlarında ve başka kaynaklarda (5) farklı medya kullanım kalıplarına
veya diğer faaliyetlere götürmektedir. Bunlar da (6) ihtiyaçların doyumuna ve (7) çoğu
niyet edilmeyen diğer sonuçları ortaya çıkarmaktadır.
1970 ve 1980’li yıllarda, kullanım ve doyumlar yaklaşımı çerçevesinde, iletişim
ve medya üzerine çeşitli araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar televizyon ile
ilgili istikrarlı sonuçlar bulduğunu iddia etmektedir. Yapılan araştırmalarda genellikle beş
veya dört başat motivasyon kategorisi belirlenmiştir. Televizyon ile elde edilen doyumlar;
oyalanma, kişisel ilişkiler, kişisel kimlik veya bireysel psikoloji ve gözetim kategorileri
olarak sıralanmaktadır (Severin ve Tankard, 2001).
1990’lı yıllarda ise medya ortamlarında yaşanan değişim nedeniyle, yapılan
araştırmalar da değişmeye ve yeni medya ortamlarına uyum sağlamaya başlamıştır.
Bu yıllarda bilgisayar tabanlı iletişimin yaygınlaşması, internet kullanımının artması,
iletişim çalışma ve araştırmalarını da etkilemiştir. Cohen (1996) günümüzde, insan
doğasının, günümüz ihtiyaçlarının, günümüz medya kullanım şekil ve alışkanlıklarının
ve yeni medyadan beklenen potansiyel doyumların yeniden incelenmesi gerektiğini iddia
etmiştir. Newhagen ve Rafaeli (1996) ise, internetin karmaşık ve değişken karakterinin
incelenmesinde özellikle kullanımlar ve doyumlar kuramının faydalı olabileceğini
belirtmiştir.
Kullanımlar ve doyumlar kuramına bir takım eleştiriler de getirilmiştir. Kuram,
ihtiyaç ve doyumlara bireysel bir bakış açısıyla yaklaşmadığı için eleştirilmiştir (Elliot,
1974). Bu kuram, “ihtiyaç” kavramının, psikolojik bir kavrama bağlı olması ve toplumsal
yapıyı ve medyanın bu yapı içerisindeki yerini fazla dikkate almaması nedeniyle de
eleştirilmiştir. Bu eleştiriye cevap Rubin ve Windahl’dan (1986) gelmiştir. Rubin ve
Windahl (1986), kullanımlar ve doyumlar kuramını, bağımlılık kuramı (dependency
theory) ile sentezlemeyi önermiştir. Rubin ve Windahl’n (1986) kullanımlar ve
bağımlılık modeli, bireyleri, kendi ihtiyaçlarını şekillendiren toplumsal sistemin içinde
konumlandırmaktadır.
Kullanımlar ve doyumlar kuramına getirilen bir diğer eleştiri ise medya sektöründe
yaşanan hegemonya problemidir. İnsanların istedikleri mecrayı tercih edip istedikleri
yorumu ve çıkarımı yapabildiklerini iddiasında bulunmak gerçekleri yansıtmamaktadır
(White, 1994). Medyada yaşanan hegemonya problemini gündeme getiren yazarlara
göre, kitle iletişim araçları ile yayılan mesajlar, dominant kültürün oluşturduğu sistemin
dünya görüşünü ve söylemini güçlendirme eğilimindedir ve kişilerin bu mesajların ilettiği
anlamlardan kendisini sakınması zordur ( Severin ve Tankard; 2001)
43
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
Kullanımlar ve doyumlar kuramı konusunda çalışan bazı araştırmacılar ise, kitle
iletişim araçları ile yayılan mesajlara maruz kalmanın düşünüldüğü kadar yüksek oranda
etki yaratmadığını belirtmiştir (Donohew, Nair ve Finn; 1984). Bu görüşe göre kitle
iletişim mesajlarına maruz kalmak, izleyicinin ilgi seviyesi düşük olduğu sürece önemli
bir etki yaratmamakta ve bu nedenle kitle iletişim araçları bir ritüel ve alışkanlık olarak
etiketlenmektedir (Severin ve Tankard, 2001:298).
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Gerçekleştirilen Araştırmalar
Kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde, izleyici tutum ve davranışlarını
öğrenmek için pek çok araştırma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar, yaklaşımın
kullanılmaya başlandığı ilk yıllarda genellikle kitle iletişim araçları üzerinde yapılmıştır.
Daha sonra araştırmacılar (Greenberg, 1974; McLeod ve Becker, 1974; Rubin ve
Rubin 1982; Bantz, 1982; Perse, 1986; Rubin ve Perse, 1987; Rubin ve Bantz, 1987;
Kubey ve Csikszentmihalyi, 1990; Dimmick, Sikand ve Patterson, 1994; Leung ve Wei,
2000; Sherry, vd. 2006) teknolojinin yön verdiği yeni iletişim araçlarını, kullanımlar
ve doyumlar çerçevesinde incelemeye başlamışlardır. Kablo televizyon ile artmaya
başlayan seçenekler ile birlikte, izleyicinin de seçim yapma konusunda daha aktif olması
söz konusudur. Ayrıca, video kaydedicilerinin kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte,
izleyiciler zaman konusunda daha rahat ve esnek seçimler yapabilecek seviyeye ulaşmış,
istediği programı istediği zaman diliminde izleyebilme özgürlüğüne kavuşmuştur. Ancak
gerek televizyonun gerekse diğer geleneksel medya içeriklerinin, bir medya kuruluşu
tarafından üretiliyor olması, izleyicilerin özgürlüğünün de bu medya kuruluşlarınca
oluşturulan içerikler arasından seçim yapmak ile sınırlı kalmasına neden olmuştur.
Bugüne kadar birçok araştırmacı, kullanımlar ve doyumlar çerçevesinde
konvansiyonel medya ile ilgili çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmalar sonucunda mesaj
alıcılarının medyayı kullanırlarken hangi kullanımlar ve doyumlar faktörlerinden
faydalandıklarını ortaya çıkartmaya çalışmışlardır.
Konvansiyonel medya üzerinde gerçekleştirilen temel araştırmalar ve bu
araştırmalar arasında; Greenberg (1974) televizyon üzerine yapmış olduğu çalışmada
öğrenme, alışkanlık, uyarılma, arkadaşlık, unutma ve zaman geçirmeye dayalı motivasyon
faktörleri saptamış; McLeod ve Becker (1974) seçmenler üzerinde televizyonla ilgili
yapmış olduğu çalışmada, gözetim, oy için rehberlik etme, beklenen iletişim, heyecan,
destek gibi faktörleri belirlemiştir. Rubin ve Rubin (1982) yaşlı bireylerin televizyon
izleme eğilimleri konusunda gerçekleştirdiği araştırmada; bilgi, masrafsız/ücretsiz olması,
eğlence, uygunluk/rahatlık, arkadaşlık/yoldaşlık etme gibi faktörleri kullanım ve doyum
faktörleri olarak sıralamıştır. Bantz (1982) televizyon ve televizyon programları üzerine
yapmış olduğu araştırmada; gözetim, arkadaşlık, örnek oluşturma, dikizleme/gözetleme,
toplumsal kaynak, eğlence gibi kullanım ve doyum faktörleri saptamıştır. Perse (1986)
televizyon ve pembe dizilerin seyirciler üzerinde; heyecan verici eğlence, alışkanlık,
zaman geçirme, enformasyon elde etme, rahatlama, kaçış gibi motivasyon faktörlerinin
bulunduğu sonucuna varmıştır. Rubin ve Perse (1987) televizyon ve televizyonda yer alan
Sayı 37 /Güz 2013
44
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
haberleri kullanım ve doyumlar faktörleri bakımından araştırmıştır. Araştırma sonucunda
heyecan verici eğlence, zaman geçirme, enformasyon faktörleri elde edilmiştir.
Rubin ve Bantz (1987) video, video kaydediciler hakkında kullanım ve doyum
motivasyonlarını araştırmış ve bu araçların kütüphane deposu, video veya müzik kaydetme
alıştırmaları, film kiralama, çocuk denetimi, zaman değiştirme/atlatma, sosyalleşme
faktörleri çerçevesinde kullanıldığını saptamıştır. Kubey ve Csikszentmihalyi (1990)
televizyon izleme alışkanlıkları üzerine yaptıkları çalışmada televizyon eyleminin
izleyiciler tarafından pasif, dinlendirici, çok az konsantrasyon gerektiren bir aktivite
olduğu sonucuna varmıştır. Dimmick, Sikand ve Patterson (1994) telefon üzerine yaptığı
araştırmada sosyallik/toplumsallık, araçsallık, toplumsal koordinasyon, güven verme gibi
kullanımlar ve doyumlar faktörleri saptamıştır. Leung ve Wei (2000) cep telefonlarının
kulanım ve doyum faktörlerini araştırmış ve moda, statü, etkileme, sosyallik, rahatlama,
hareketlilik, anında erişim, araçsallık, güven verme doyum öğelerine ulaşmıştır. Sherry
vd. (2006) video oyunları üzerine gerçekleştirdikleri araştırmada; rekabet, meydan
okuma, toplumsal etkileşim, ilgi çekicilik, kurgu/düş, uyarılma faktörlerini saptamıştır.
Kullanım ve doyumlar çerçevesinde internet konusunda gerçekleştirilen araştırmalar
incelendiğinde bazı temel kategoriler göze çarpmaktadır. Bunlar; sosyal etkileşim ve
ilişkileri sürdürme, bilgi edinme, zaman geçirme ve eğlencedir. Tüm bu kategoriler,
McQuail v.d. (1972) tarafından oluşturulan genel medya kullanım ve doyumları
kategorileri ile eşleşmektedir. Yeni bir mecra ortaya çıktığında ve geniş kitlelerce
kullanılmaya başlandığında, kullanım ve doyumlar kuramı, bu yeni mecranın analitik
yapısını anlamaya yardımcı olmaktadır (Rafaeli, 1986:125-127).
Rafaeli (1986), henüz internetin iletişim amaçlı kullanılmaya başlanmasından
önce, üniversite kampüslerinde ilk elektronik bildiri panosu kullanılmaya başlandığında,
öğrencileri bu panoyu kullanmaya iten motivasyonları öğrenmek için bir araştırma
gerçekleştirmiştir. Araştırma bulguları, elektronik ilan panosunun tercih edilmesinin en
önemli fonksiyonlarının oyalanma (diversion), boş zaman değerlendirme (recreation)
ve eğlence (entertainment) olduğunu göstermiştir (Rafaeli, 1986:134). Web kullanımı
yaygınlaşmaya başladığında, Eighmey ve McCord (1998:191) web sitelerini kapsayan bir
araştırma gerçekleştirmiş, ürün ve web sitelerini incelemiş, mesaj alıcılarının bu kanalları
eğlence değeri, kişisel ilgi, enformasyon içermesi, kişisel katılım ve ilişki devamı gibi
kullanımlar ve doyumlar motivasyonları sebebiyle takip ettiklerini bulmuşlardır
Parker ve Plank (2000) ise genel interneti incelemiş ve arkadaşlık, toplumsal
etkileşim, gözetim / eğlence ve rahatlama / kaçış gibi motivasyonları saptamışlardır.
Papacharissi ve Rubin (2000) ise üniversite öğrencilerinin hangi motivasyonlar ile internet
kullandığını öğrenmeyi amaçlayan bir araştırma gerçekleştirmişlerdir. Bu araştırma
sonucunda, üniversite öğrencilerinin internet kullanımında beş temel motivasyon
bulunduğu saptanmıştır. Bunlar; kişiler arası fayda, zaman geçirme, enformasyon
arayışı, uygunluk / elverişlilik ve eğlencedir. Ferguson ve Perse’nin (2000) genel
interneti kapsayan araştırmasındaki kullanımlar ve doyumlar faktörleri; eğlence, zaman
geçirme, rahatlama/kaçış, toplumsal enformasyon ve öğrenme olarak sıralanmaktadır.
Leung (2001) ICQ, çevrimiçi sohbet, anlık mesajlaşma, sohbet odaları, elektronik posta
45
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
üzerine yaptığı araştırmada, internet kullanıcılarının bu araçları eğlence, zaman geçirme,
rahatlama, moda ve dahil olma, duygusal yakınlık, sosyalleşme ve kaçış motivasyonları
ile kullandığı sonucunu saptamıştır.
Flanagin ve Metzger de (2001:168) internet üzerine kullanım ve doyumlar
araştırması gerçekleştiren araştırmacılar arasında yer almaktadır. Araştırmada elde edilen
bulgular internetin üç temel fonksiyonu olduğunu göstermiştir. Bunlar; bilgiye ulaşma/
bilgi edinme, bilgi verme, diyaloğa elverişliliktir. Charney ve Greenberg (2001) de internet
konusunda araştırma yapmışlar ve bilgilendirilmek, oyalanma/eğlence, eş düzey kimlik,
iyi duygular/hisler, iletişim, görüntüler sesler, kariyer, soğukkanlılık doyum faktörlerine
ulaşmışlardır. Recchiuti (2003) de aynı konuyu kapsayan araştırmasında kişilerin ICQ,
anlık mesajlaşma, sohbet odaları ve e-postayı; eğlence, enformasyon arayışı, kişilerarası
fayda sağlama güdüleri ile kullandığı sonucuna varmıştır. Larose, Mastro ve Eastin’in
2001’de; Larose ve Eastin’in 2004 yılında gerçekleştirdiği araştırmada kişilerin genel
internet kullanımından bekledikleri faydayı sorgulamış ve eğlence, toplumsal etkileşim,
enformasyon, zaman geçirme, ticari, statü ve alışkanlık faktörlerine ulaşmışlardır (Larose,
Mastro ve Eastin, 2001; Larose ve Eastin, 2004).
Kaye ve Johnson (2004), ilan panoları, sohbet forumları ve web üzerine yaptıkları
araştırmada bu araçların; siyasal rehberlik, eğlence, toplumsal fayda, uygunluk/
elverişlilik, enformasyon arayışı motivasyon faktörleri ile kullanıldığı sonucuna ulaşmıştır.
Stafford ve Stafford (2004) AOL ve genel internet kullanımını kapsayan bir araştırma
gerçekleştirmiştir. Bu araştırma, kişilerin interneti, süreç/işlem doyumu, içerik doyumu
ve toplumsal doyumlar motivasyonları çerçevesinde kullandığı sonucuna varmıştır. Ko ilk
olarak 2000’de web siteleri üzerine yaptığı ve daha sonra 2005 yılında ürün web sitelerini
kullanım ve doyumlar motivasyonlarını incelediği çalışmalarda, enformasyon, toplumsal
etkileşim, uygunluk/elverişlilik faktörlerini elde etmişlerdir (Ko, 2000; Ko ve vd. 2005).
Li (2005) blogların hangi güdüler ile kullanıldığı sorusunu konu edinen araştırmasında,
kişisel belgeleme, yazımı geliştirme, kendini ifade etme, mecranın ilgi çekiciliği, zaman
geçirme ve sosyalleşme faktörlerini elde etmiştir.
İnternet içeriği ile ilgili bu çalışmalarda özellikle, internet tabanlı uygulamaların
temel kullanılma güdüsü olarak eğlence (Charney ve Greenberg, 2001; Ferguson ve
Perse, 2000; Kaye ve Johnson, 2004; Ko v.d., 2005; Papacharissi ve Rubin, 2000; Parker
ve Plank, 2000), bilgi arama (Ferguson ve Perse, 2000; Kaye ve Johnson, 2004; Ko
v.d.; 2005; Papacharissi ve Rubin, 2000; Parker ve Plank, 2000), sosyal etkileşim, kişiler
arası fayda (Bumgarner, 2007; Charney ve Greenberg, 2001; Kaye ve Johnson, 2004;
Ko v.d., 2005; Larose ve Eastin 2004; Papacharissi ve Rubin, 2000; Parker ve Plank,
2000; Ruggerio, 2000), uygunluk (convenience) (Kaye ve Johnson, 2004; Kov.d., 2005;
Papacharissi ve Rubin, 2000), gözetim (surveillance) (Parker ve Plank, 2000; Rugerrio,
2000), rahatlama, kaçış (Ferguson ve Perse, 2000; Parker ve Plank, 2000), eğlenme,
oyalanma (Bumgarner, 2007; Charney ve Greenberg, 2001; Ferguson ve Perse, 2000;
Papacharisssi ve Rubin, 2000; Ruggerio, 2000) sonuçları öne çıkmıştır.
Sayı 37 /Güz 2013
46
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Üzerine Dünyadan Sosyal Medya Araştırmaları
Katz, Blumler ve Gurevich (1974) tarafından geliştirilen kullanımlar ve doyumlar
kuramı çerçevesinde, sosyal ağların ve sosyal medyanın genel kullanım nedenleri de
araştırılabilmektedir. Bu yaklaşım, insanların farklı dönemlerde farklı ihtiyaçları olduğunu
vurgulamaktadır ve bu ihtiyaçların bazıları sosyal ağlar ile doyuma ulaştırılabilmektedir.
Bu yaklaşıma göre, medya kullanımı ile doyuma ulaştırılabilecek dört tür ihtiyaç
bulunmaktadır. Bunlar; (1) bilişsel ihtiyaçlar / cognitive needs (bilgi dağarcığını
geliştirme, merak, kendi çevresini kontrol etme ihtiyacı), (2) duygusal ihtiyaçlar /
emotional needs (rahatlama, dinlenme, empati kurma, gerçeklerden kaçış, vb), (3) sosyal
bütünleştirici ihtiyaçlar / socio-integrative (medya ile toplumla etkileşim, medyada yer
alan konular hakkında diğer insanlarla konuşma, medyada yer alan kişilerle özdeşim
kurma, vb), (4) alışkanlık / habitual-integrative (güvende hissetme, istikrar, ritüel haline
getirme ihtiyaçları, vb) Baltaretu ve Balaban (2010). Bu ihtiyaçlar arasında yer alan bazı
ihtiyaçlar, günümüzde sosyal ağlar aracılığı ile doyuma ulaştırılmaya çalışılmaktadır.
Sosyal medya ile birlikte kullanıcıların da aktif birer içerik üreticisi ve tüketicisi
(Alikılıç, 2011:13) haline gelmesi, oluşturulan içerik çeşitliliği ile daha önce geleneksel
medya tarafından doyuma ulaştırılamayan bazı ihtiyaçların da su yüzüne çıkmasına olanak
tanımıştır. Yeni ihtiyaçlar çerçevesinde yeni içerikler oluşturularak bu yeni içeriklerin
de yeni doyum şekillerini takip etmesine neden olmuştur. Bu nedenle, kullanımlar ve
doyumlar kuramı üzerinde çalışan araştırmacılar, bu yeni ortamı ve hangi ihtiyaçları
doyuma ulaştırmak amaçlı kullanıldığını incelemeye başlamıştır. Bazı ülkelerde sosyal
ağlar, kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde araştırma konusu olmuştur.
Kullanım ve doyumlar çerçevesinde gerçekleştirilen ve sosyal ağları inceleyen
araştırmalar arasında Ray (2007); sosyal ağların eş zamanlı olarak; (1) eğlence (2) gözetim
(3) oyalanma (4) sosyalleşme ihtiyaçları için kullanıldığı sonucuna ulaşmıştır. Bumgarner
(2007), Facebook’un arkadaşların duvarlarına yazma ve gruplara katılma amacıyla
kullanıldığını gözlemlemiştir. Sosyal ağ kullanımı ve kişisel dindarlık arasındaki ilişkiyi
ölçmeyi amaçlayan bir diğer araştırmada da sosyal ağların kullanımları ile ilgili beş
kategori başlığı altında ölçümleme gerçekleştirilmiştir. Bu kategoriler; (1) yeni insanlarla
tanışmak (2) eğlenmek (3) ilişkileri sürdürmek (4) toplumsal enformasyon edinmek ve (5)
paylaşımdır (Nyland ve Near, 2007:18-19).
Frogger’ın (2009) yaptığı kullanımlar ve doyumlar araştırmasına göre ise
Facebook’un kullanım kategorileri şu şekildedir; temel faydalar, eski bağları tekrar
kurmak/güçlendirmek, toplumsal enformasyon, bağlantılılık/karşılıklı bağlantı, cinsel
çekicilik, mecra amaçlı kullanım, toplumsal kıyas/karşılaştırma, pazar ortamı. Urista,
Dong ve Day (2009), Facebook ve Myspace üzerine yaptıkları araştırmada, etkili iletişim,
elverişli/kullanışlı (convenient) iletişim, diğerleri hakkında merak, popülerlik, ilişki
formasyonu (relationship formation) ve güçlendirme kategorilerinin kullanım üzerinde
etkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Park, Kee ve Valenzuela (2009), sosyalleşme,
eğlence ve kişisel statü aramanın, Facebook’un kullanımlar ve doyumlar kategorilerini
oluşturduğu neticesine varmışlardır.
47
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
Baltaretu ve Balaban (2010) Romanya’da öğrenciler üzerinde yaptıkları, sosyal
medya kullanım motivasyonlarını öğrenmeyi amaçlayan araştırmaları sonucunda elde
ettikleri bulgulara göre öğrenciler sosyal ağları dört temel ihtiyaç arasından en fazla,
sosyal bütünleştirici ihtiyaçlar, bilişsel ihtiyaçlar için kullandığı sonucuna ulaşmıştır.
Smock, Ellison, Lampe, ve Wohn (2011), Facebook üzerinde yaptıkları araştırmada sosyal
etkileşim, zaman geçirme, enformasyon paylaşımı, eğlence ve rahatlama kategorilerinin
kullanım üzerinde etkili olduğu bulgusunu elde etmişlerdir. Chen (2011:759) ise, Twitter
kullanıcılarını konu alarak yaptığı araştırmada Twitter’ı yoğun kullanan kullanıcılar ile
‘bağlantılılık’ motivasyonu arasında orta düzeyde pozitif bir korelasyon bulunduğunu
ortaya çıkarmıştır (r = .63, p < .01)
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Üzerine Türkiye’den Medya Araştırmaları
Kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde medyayı Türkiye üzerinden inceleyen
araştırmalar, dış kaynaklı çalışmalar kadar çok ve çeşitli olmasa da bir çok başarılı çalışmaya
rastlamak mümkündür. Türkiye’de kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde yapılan
medya araştırmaları arasında Kırhan (2007), tematik televizyon kanallarını incelediği
araştırmasında, kesintisiz yayın, temalara duyulan özel ilgi, diğer kanalların içerik
boşluğu, sosyal çevre etkisi ve genel kanallardaki içerik kirliliği gibi faktörlerin, kullanım
üzerinde etkili olduğunu sonucuna ulaşmıştır. Bayram (2008) tarafından gerçekleştirilen
“Gazete okurlarının okuma motivasyonları ve doyumları üzerine bir kullanımlar ve
doyumlar araştırması” adlı çalışmada dört temel motivasyon ve doyum; enformasyon
edinme, eğlence, boş zaman değerlendirme ve kendini gerçekleştirme belirlenmiştir.
Araştırma bulguları, gazete okuyucularının temel motivasyonunun enformasyon edinme
olduğunu göstermiştir.
Küçükkurt, Hazar, Çetin ve Topbaş (2009: 49) tarafından gerçekleştirilen
“Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Perspektifinden Üniversite Öğrencilerinin Medyaya
Bakışı” adlı çalışma, interneti de kapsayarak, üniversite gençlerinin genel internet
kullanımını kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde değerlendirmiştir. Araştırma
kapsamında elde edilen veriye göre, medya öncelikle duygusal ihtiyaçları (% 35.2),
bilişsel ihtiyaçları (% 34.81), gerçeklerden kaçış ihtiyaçları (% 30.91), sosyal bütünleşme
ihtiyaçları (% 28.8) ve son olarak da kişisel bütünleşme ihtiyaçları (% 28.13) doyurmaktadır.
Ayhan ve Balcı ise (2009), temel olarak interneti incelemişler ve Kırgızistan’da üniversite
öğrencilerinin hangi motivasyonlarla interneti kullandığı sorusuna cevap aramışlardır.
Söz konusu çalışmalarında, üniversite öğrencilerinin internet kullanımında etkili olan
dört faktörler önem sırasına göre; bilgilenme/etkileşim, sosyal kaçış, ekonomik fayda ve
eğlencedir. Bunun yanı sıra Balcı, Akar ve Ayhan (2010), Mart 2009 yerel seçimlerinde
insanların gazete okuma alışkanlıkları ve motivasyonlarını incelemişlerdir. Araştırma
verileri seçim dönemlerinde insanları gazete okumaya yönelten ilk ve en önemli
motivasyonun rehberlik olduğunu göstermiştir.
Akçay’ın (2011:147), sosyal medya kullanımından elde edilen doyumların neler
olduğunu belirlemek amacıyla bir çalışma gerçekleştirmiştir. “Kullanımlar ve Doyumlar
Kuramı Bağlamında Sosyal Medya Kullanımı: Gümüşhane Üniversitesi Üzerine bir
Sayı 37 /Güz 2013
48
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
Araştırma” başlıklı çalışmada; akademik ve idari personel ile öğrencilerin sosyal medyayı
kullanma sıklıklarını ve amaçlarını tespit etmeye ve onların sosyal medya sitelerini
kullanarak elde ettikleri doyumları belirlemeye çalışmıştır. Araştırma sonuçlarına göre
sosyal medya kullanımında etkili olan faktörler arasında, sosyal medya kullanımından
elde edilen doyumu açıklayan birinci faktör sosyal çevre edinme / sosyalleşme, ikinci
faktör ise eğlence / boş vakit geçirme olmuştur. Akyıldız ve Argan ise (2011) Facebook’un
hangi kullanım ve doyumlar faktörleri ile kullanıldığını sorgulayan araştırmalarında;
Facebook’u sosyal çevre edinme / sosyalleşme, eğlence / boş vakit geçirme, rahatlama
/ stresten uzaklaşma, bilgi edinme / hayatı tanıma olarak kullandıkları ortaya çıkmıştır.
Kullanımlar ve Doyumlar Açısından Sosyal Medya ve Facebook
Bugün sosyal medya olarak da adlandırılan yeni medya ortamının kullanıcılarının
gereksinimlerini çok daha etkin bir biçimde karşıladığı gözlenmektedir. Sosyal
medya platformlarının sunduğu görüntülü, sesli, paylaşımcı olanaklar ile bugün
insanlar gereksinimlerini konvansiyonel medyadan çok daha etkin bir biçimde
karşılayabilmektedirler (Güngör, 2011: 110).
1990’lı yılların sonlarına doğru ortaya çıkmaya başlayan sosyal ağlar, bünyesinde
birçok değişik türde çevrimiçi topluluk barındıran web siteleridir. İlk çıkışları kişisel
etkileşimleri artırmak amacıyla olan bu ortamlarda her kullanıcı, kendi ağlarını yaratarak
kendi etkileşimlerini yönetmişlerdir (Alikılıç, 2011: 35).
Sosyal paylaşım siteleri bireylerin halka açık veya yarı halka açık olarak profillerini
kayıtlı bir sistemde oluşturmalarını, bir bağlantıyı paylaştıkları, diğer kullanıcıların
listesini göstermesini ve sistem içerisinde bulunan kişilerin ilişki listelerini de görmeyi
sağlayan, çevrimiçi topluluklardaki insanların beğenilerini, aktivitelerini paylaştıkları
ve ağ üzerinden birbirlerine mesaj, e-posta, tartışma grupları, video, sesli sohbet, dosya
paylaşımı yaptıkları sitelerdir. Sosyal paylaşım sitelerinde kullanıcıların amaçlarından
biri yüz yüze olarak seyrek görüştükleri ya da uzun zamandır görüşmedikleri kişileri
sosyal ağlarına katmaktır (Boyd ve Ellison, 2007).
Küresel ölçekte en çok kullanıcı sayısına sahip sosyal paylaşım sitelerinden biri
olan Facebook, Türkiye’de de özellikle gençler arasında en çok tercih edilen sosyal
ağdır (Socialbakers, 2012). Bugünün internet ortamında insanlar çevrimdışı ortamları
Facebook üzerinde paylaşarak çevrimiçi ortam haline çevirmişler ve yeni kamusal
alanlar yaratmışlardır. Bunun yansıra Facebook insanlara heyecanlarını tatmin etme,
çeşitli etkinliklere katılma, sosyalleşme, eğlenme, eski bağları güçlendirme ve çevresini
gözetleme olanağı da tanımaktadır.
Facebook’un kullanıcı ara yüzü içinde yüzlerce uygulama bulunmaktadır. Özellikle
üniversite gençliğinin Facebook uygulamalarını sıklıkla kullandıkları gözlemlenmektedir
(Socialbakers, 2012).
49
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
Facebook Uygulamaları
Bugün sosyal ağlar, iletişim ve etkileşim kavramlarını yeniden tanımlamaya ve
şekillendirmeye yardımcı olmaktadır. Bunu yaparken de yeni medya teknolojilerinin
sunduğu birbirinden ilginç uygulamaları kullanmaktadırlar. Her gün yeni uygulamalar
üretilmekte ve bu uygulamalar kullanıcılar tarafından sosyal ağlarda kullanılmaktadır.
Sosyal ağ kullanıcıları hem kendi ağ üyeleri ile hem de kendi ağ üyelerinin ağlarıyla, bu
uygulamaları indirerek iletişimde ve etkileşimde bulunmaktadırlar.
Sosyal ağlarda bulunan, sayfa içerisinde çalışan ve kullanıcıların pek çok amaç
için kullandığı arayüz yazılımları ve programlar sosyal ağ uygulamaları olarak
tanımlanmaktadır.
Socialbakers (2012) verilerine göre Türkiye’de en fazla kullanılan sosyal ağ
olan Facebook, pek çok uygulamayı bünyesinde barındırmaktadır. Facebook içerisinde
bulunan uygulamalar tüketicilere birtakım faydalar sunmaktadır. Uygulamalar, bir
izin sistemi kapsamında kabul edilmekte ve çalışmaktadır. Facebook kullanıcısının,
kullanmak istediği uygulama sayfasını açtığında, karşısına çıkan izin penceresinde
bulunan yönergeleri okuyarak bu maddeleri kabul etmesi gerekmektedir. Bu pencerede,
kullanıcının kişisel bilgilerine erişim izin isteği ve bir takım pazarlama çalışmalarına izin
verip vermediği sorulmakta, bu şartları kabul eden kullanıcının uygulamayı kullanmasına
izin verilmektedir. Facebook uygulamaları için temel olarak üç tip izin isteği bulunmaktadır
(Facebook, 2011);
• Temel bilgilere ulaşma isteği (Ad, profil resmi, cinsiyet, ağlar, kullanıcı kimliği,
arkadaş listesi, ve herkesle paylaşılan diğer her tür bilgiyi içerir)
• E-posta gönderim izni (Uygulama sahibi firmanın, kullanıcının e-posta adresine
doğrudan posta gönderme izni isteği)
• Duvara yazma izin isteği (Uygulama sahibi firmanın kullanıcının duvarına
durum mesajları, notlar, fotoğraflar ve videolar gönderme izin isteği)
Uygulama isteği penceresinde yukarıda bahsedilen izin türlerinden biri veya
birkaçı aynı anda yer alabilmektedir. Kullanıcı, bu maddeleri kabul ederek “izin ver”
butonuna tıkladığı takdirde uygulamayı kullanabilmektedir. Bu maddeleri kabul etmediği
ve “uygulamadan ayrıl” butonunu tıkladığında ise uygulamayı kullanmasına izin
verilmemektedir.
Facebook içerisinde pek çok sayıda uygulama bulunmaktadır ve her birinin
sunduğu özellik birbirinden farklıdır. Bu nedenle farklı amaçlar için farklı uygulamalar
kullanılmaktadır. Temel olarak uygulama kategorileri aşağıda görüldüğü şekilde
sıralanmaktadır (Facebook, 2011):
• İş
• Eğitim
• Eğlence
Sayı 37 /Güz 2013
50
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
• Arkadaşlar ve Aile
• Oyunlar
• Sadece Eğlence
• Yaşam Tarzı
• Spor
• Yardımcı Uygulamalar
Yöntem
Araştırmanın Amacı ve Kapsamı
Katz (1959) “medya insanlara ne yapıyor” sorusundan çok, “insanlar medya ile ne
yapıyor?” sorusuna odaklanmıştır. Katz’ın medyanın etkileri konusunda medyadan ziyade
izleyiciye odaklanan bu yaklaşımı, izleyicinin bilişsel sürecine de, farklı kullanım amaçları
ve doyum motivasyonlarına da vurgu yapmaktadır. Ayrıca bu yaklaşım, tüketicilerin
medyayı, belirli ihtiyaçlarına göre tükettiklerini de ileri sürmektedir. Dolayısıyla bu
çalışma İzmir Yaşar Üniversitesi öğrencileri Facebook ve Facebook uygulamaları ile ne
yapıyor sorusuna cevap aramak amacını taşımaktadır. Bu amaca ek olarak öğrencilerin
Facebook uygulamaları hakkındaki algı ve tutumlarını da öğrenmek amaçlanmıştır.
Bir diğer deyişle, bu araştırmada; Yaşar Üniversitesi öğrencilerinin Facebook
uygulamalarını hangi motivasyonlarla kullandığını, en çok hangi uygulamaları neden
tercih ettiklerini ve bu uygulamalar hakkındaki tutum ve görüşlerini ölçmek amaçlanmıştır.
Araştırma tasarlanırken dünya genelinde yapılan benzer araştırmalar (Greenberg (1974),
Sherry, vd. (2006), Charney ve Greenberg (2001), Frogger (2009), Ferguson ve Perse
(2000), Parker ve Plank (2000), Ruggerio (2000)) tarafından kullanılan kullanım ve
doyum faktörleri saptanmış, daha sonra gençler tarafından en çok tercih edilen sosyal
ağlar arasında başı çeken Facebook’un (Socialbakers, 2012) ve Facebook uygulamalarının
hangi kullanımlar ve doyum nedenleri ile kullanıldığı incelenmiştir.
Araştırma Soruları
Araştırma, elde edilen betimleyici verilerin değerlendirilmesi için aşağıdaki
araştırma sorularını cevaplamayı ve değişkenler arasındaki ilişkilerin ortaya konması için
aşağıdaki hipotezleri sınamayı amaçlamaktadır.
Araştırma Sorusu 1. Yaşar Üniversitesi öğrencilerinin Facebook uygulamalarını
kullanım ve doyum nedenleri nelerdir?
H1 Üniversite öğrencilerinin kullanım ve doyum faktörleri ile cinsiyet arasında
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır.
51
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
H2 Üniversite öğrencilerinin kullanım ve doyum faktörleri ile yaş arasında anlamlı
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır.
Araştırma Sorusu 2. Yaşar Üniversitesi öğrencileri en fazla hangi tür uygulamaları
kullanmaktadır?
Araştırma Sorusu 3. Facebook’ta geçirilen zaman miktarı ile kullanılan uygulama
sayısı ve türü arasında nasıl bir ilişki vardır?
Araştırma Sorusu 4. Yaşar Üniversitesi öğrencileri Facebook uygulamaları
aracılığı ile bilgilerine erişilmesi konusunda ne düşünmektedir?
H3 Üniversite öğrencilerinin kullandıkları uygulama türü ve uygulamalara izin
verme tutumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır.
Araştırma Sorusu 5. Yaşar Üniversitesi öğrencileri ne tür uygulamalara izin
vermektedir?
Nüfus ve Örneklem
Araştırmanın ana nüfusunu İzmir Yaşar Üniversitesi’ndeki üniversite öğrencileri
oluşturmaktadır. Bu nüfustan örneklem çıkarma amacıyla, erişilebilir araştırma nüfusu
belirlenmiştir. Örneklem, Yaşar Üniversitesi Öğrenci İşleri Müdürlüğü’nden, araştırmanın
gerçekleştirildiği tarihler arasında alınan evren içinden (5350 öğrenci), olasılıklı olmayan
(yargısal) örneklem yöntemiyle seçilmiştir. Örneklem belirlenmesinde ise uygun
örnekleme (convenience sampling) yöntemi kullanılmıştır. Uygun örnekleme, yakın
çevrede bulunan, ulaşılması kolay ve araştırmaya gönüllü olarak katılmak isteyen bireyler
üzerinde yapılan örnekleme yöntemidir (Erkuş, 2009: 98). Uygun örnekleme yöntemine
göre belirlenen örneklem grubu 2011-2012 öğretim yılında Yaşar Üniversitesi’ndeki
lisans programlarında öğrenim görmekte olan öğrencilerden oluşmaktadır. Cevaplanan
ve geçerli sayılan anketlerin sayısı 406’dır (n=406).
Yöntem ve Verilerin Toplanması
Araştırma tasarımı sırasında, verilerin toplanması hususuna karar verilirken,
araştırma soruları, kullanılacak tekniği belirlemede önemli ölçüde yardımcı olmuştur.
Veri toplamaya karar verilirken, daha önceden geliştirilmiş, geçerliliği ve güvenilirliği
belirlenmiş ölçekler kullanılmıştır. Facebook kullanan Yaşar Üniversitesi öğrencilerine
yöneltilen anket soruları ve kategorileri; Greenberg ‘in (1974) klasik kullanım ve doyumlar
araştırması, Sherry, vd. (2006), Charney ve Greenberg (2001), ve Frogger (2009)’in
araştırmalarından yararlanılarak hazırlanmıştır. Frogger’in (2009) araştırmasında
oluşturduğu kullanım ve doyumlar kategorilerinden “cinsel çekicilik” ve “toplumsal
kıyas/karşılaştırma” Facebook uygulamalarının incelenmesine uygun olmadığı için
dışarıda bırakılmıştır ve “kaçış” kategorisi eklenmiştir. Bu kategori, rahatlama/kaçış
olarak Ferguson ve Perse (2000), Parker ve Plank (2000), Ruggerio (2000) tarafından
gerçekleştirilen araştırmalarında da kullanılmıştır.
Sayı 37 /Güz 2013
52
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
Anket formu 57 sorudan oluşmaktadır. İlk 2 soru Facebook kullanıcısı gençlerin
demografik özelliklerinin belirlenmesine yöneliktir. Demografik bilgiler bu kısımda fazla
detaylı tutulmamıştır. Bunun en önemli sebebi örneklemin üniversite öğrencilerinden
oluşmasından dolayı meslek ve gelir dağılımına dair sorgulama araştırma kapsamına
alınmamıştır. Diğer 2 soru Facebook kullanım miktarının öğrenilmesi, 36 soru
Facebook uygulamalarının kullanım ve doyumlar kuramı çerçevesinde hangi amaçlar
için kullanıldığının değerlendirilmesini, 1 soru üniversite öğrencilerinin kaç Facebook
uygulaması kullandığını, 9 soru ne tür Facebook uygulaması kullandıklarını, son 7 soru ise
öğrencilerin Facebook uygulamaları hakkındaki tutumlarını öğrenmeyi amaçlamaktadır.
Yaşar Üniversitesi öğrencilerinin yaşlarının, Facebook ve Facebook uygulamaları
kullanım miktarlarının, kaç tip Facebook uygulaması kullandıklarının öğrenilmesi için
açık uçlu sorular, cinsiyetinin öğrenilmesi için nominal ölçek, Facebook uygulamalarının
kullanım ve doyumlar kuramı çerçevesinde hangi amaçlar için kullanıldığını ölçmeyi
amaçlayan 26 soru, ne tür uygulamaları kullandıklarını öğrenmeyi amaçlayan diğer
sorular için 5’li Likert ölçek (1- Hiç Katılmıyorum, 2-Katılmıyorum, 3-Ne katılıyorum
Ne Katılmıyorum, 4- Katılıyorum, 5- Tamamen Katılıyorum) kullanılmıştır.
Araştırma sonuçları, SPSS 15.0 istatistik paket programında değerlendirilmiştir.
Analizlerde güvenilirlik analizi, sayı yüzde dağılımı, ortalama, korelasyon testi kullanılmıştır.
Araştırma sonuçlarının değerlendirilmesinde; nominal ölçekte hazırlanan sorular için
frekans dağılımı ve yüzdeleri, Likert ölçekte hazırlanan sorular için aritmetik ortalama
ve standart sapmaları hesaplanmıştır. Ankette kullanılan ölçeğe uygulanan güvenilirlik
analizinin sonucunda bulunan alpha katsayısı, ölçeğin güvenilir olduğunu göstermektedir
(α = .872).
Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırmanın sınırlılıkları arasında maliyet ve zamanlama bulunmaktadır. Maliyet
kısıtı, araştırmanın sadece Yaşar Üniversitesi öğrencileri üzerinde yapılmasını mümkün
kılmıştır. Araştırmanın İzmir ve civarındaki diğer üniversitelerin final dönemlerine
rastlaması sebebiyle oluşan zaman darlığı, araştırmanın sadece Yaşar Üniversitesi
öğrencilerine yapılmasını zorunlu kılmıştır. Dolayısıyla araştırmada olasılıklı olmayan
uygun örnekleme yöntemi kullanıldığından, elde edilen sonuçlar genellenemez. Ancak
belirli bir şehrin belirli bir üniversitesi öğrencilerinin Facebook ve uygulamalarındaki
kullanım ve doyumlar motivasyonlarını öğrenmek açısından anlamlıdır.
Bulgular ve Değerlendirme
Türkiye’de sosyal medya platformlarından Facebook her yaş ve kitleden kolay
kabul görmüş ve aktif kullanıcı sayısı ile en çok kullanılan sosyal ağ hakine gelmiştir.
Facebook’un bu kadar popüler olması sebepleri arasında, Youtube, Flickr, Twitter vb.
sosyal ağlarda pek rastlanılmayan uygulamalara sıklıkla yer vermesi de gelmektedir.
Socialbakers’dan (2012) alınan verilere bakıldığında özellikle liseli ve üniversiteli gençler
arasında en çok tercih edildiği görülmektedir. Çalışmada bu yüzden özellikle üniversite
öğrencilerine odaklanılmıştır.
53
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
Tablo 1. Cinsiyet
Cinsiyet
Sıklık
Geçerli Yüzde
Kadın
214
52,7
Erkek
192
47,3
Toplam
406
100,0
İzmir Yaşar Üniversitesi öğrencileri arasında yapılan bu araştırmaya katılan
öğrencilerin (N= 406) % 52,7’si kadın (N= 214), % 47,3’ü (N= 192) ise erkeklerden
oluşmaktadır. Bu tabloda görülebileceği gibi, araştırmaya katılan öğrencilerin cinsiyet
dağılımlarının homojen olduğu söylenebilir.
Tablo 2. Yaş Dağılımı
Yaş
Grupları
Sıklık
Geçerli
Yüzde
15-19
23
5,7
20-24
341
84,0
25-29
42
10,3
Toplam
406
100,0
Yaş Ortalaması (Mean) = 22,19
En Düşük Yaş = 18
En Yüksek Yaş = 29
Anketi cevaplayan öğrencilerin yaşları en küçük 18, en büyük 29’dur. Örneklem
kütlesindeki cinsiyet ve yaş dağılımlarını ortaya koyan Tablo 1 ve Tablo 2’ye bakıldığında,
katılımcıların %5,7’i 15-19 yaş, %10,3’ü 25-29 yaş, %84’ü de 20-24 yaş aralığındadır.
En düşük yaş 18 ve en yüksek yaş 29 iken yaş ortalaması 22,19’dur. Tablo 1’de yer alan
yaş dağılımı özetlendiğinde Yaşar Üniversitesi’nde öğretim gören öğrencilerin ağırlıklı
olarak 20-24 yaş arasında olduğunu söylemek mümkündür.
5 adet araştırma sorusundan yola çıkılarak betimleyici veriler değerlendirilmiş ve
değişkenler arasındaki ilişkilerin ortaya konması için de 3 hipotez sınanmıştır.
Araştırma Sorusu 1. Yaşar Üniversitesi öğrencilerinin Facebook uygulamalarını
kullanım ve doyum nedenleri nelerdir?
Sayı 37 /Güz 2013
54
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
Tablo 3. Facebook Kullanım ve Doyum Nedenleri
Cinsiyet
Kadın
Erkek
Toplam
Ortalama
Standart
Sapma
Ortalama
Zevkli
Vakit
Geçirme
Günlük
Hayatın
Stresinden
Kaçış
Temel
Faydalar
Kullanım
Eski Bağları
Tekrar Kurmak
/ Güçlendirmek
Bağlantılılık /
Karşılıklı
Bağlantı
Toplumsal
Enformasyon
3,34
3,05
3,46
2,77
3,63
2,74
2,69
2,14
,988
,982
,922
,951
1,008
1,127
,924
1,047
Mecra
Amaçlı
3,24
3,03
3,33
2,73
3,50
2,79
2,75
1,97
Standart
Sapma
1,100
1,071
1,007
,942
1,007
1,016
,849
1,002
Ortalama
3,30
3,04
3,40
2,75
3,57
2,76
2,72
2,06
Standart
Sapma
1,042
1,024
,964
,946
1,008
1,075
,889
1,028
Facebook kullanım ve doyum faktörleri arasında, “eski bağları tekrar kurmak,
güçlendirmek” nedeninin hem kadınlarda hem de erkeklerde en yüksek orana sahip olduğu
görülmektedir. Bunun ardından, “temel faydalar” için kullanım oranı ikinci, “zevkli vakit
geçirme” için kullanım oranı ise üçüncü sırada yer almaktadır.
H1 Üniversite öğrencilerinin kullanım ve doyum faktörleri ile cinsiyet arasında
istatiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır.
Tablo 4. Cinsiyete Göre Kullanımlar ve Doyumlar Faktörlerine İlişkin Tek Yönlü Varyans
(Anova) Analizi Sonuçları
Varyansın
Kaynağı
F
P
Zevkli Vakit Geçirme
Gruplararası
,921
,338
Günlük Hayatın Stresinden Kaçış
Gruplararası
,045
,831
Temel Faydalar
Gruplararası
2,047
,153
Mecra Amaçlı Kullanım
Gruplararası
,158
,691
Eski Bağları Tekrar Kurmak / Güçlendirmek
Gruplararası
1,748
,187
Bağlantılılık / Karşılıklı Bağlantı
Gruplararası
,260
,611
Toplumsal Enformasyon
Gruplararası
,581
,446
Pazar Ortamı
Gruplararası
2,689
,102
Faktörler
Kullanımlar ve doyumlar faktörleri ile cinsiyet, tek yönlü varyans (one way anova)
yöntemiyle değerlendirildiğinde; günlük hayatın stresinden kaçış, zevkli vakit geçirme,
temel faydalar, eski bağları tekrar kurmak/güçlendirmek, toplumsal enformasyon, pazar
ortamı, mecra amaçlı kullanım ve bağlantılılık faktörleri ile cinsiyet değişkeni açısından
55
Pazar
Ortamı
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamıştır (p>0.05). Dolayısıyla “üniversite
öğrencilerinin kullanım ve doyum faktörleri ile cinsiyet arasında istatiksel olarak anlamlı
bir ilişki vardır” yönündeki birinci araştırma hipotezi doğrulanmamıştır. Buradan yola
çıkarak üniversite öğrencilerinin Facebook’u kullanma motivasyonlarının cinsiyete göre
değişmediği söylenebilir.
H2 Üniversite öğrencilerinin kullanım ve doyum faktörleri ile yaş arasında istatiksel
olarak anlamlı bir ilişki vardır.
Tablo 5. Facebook Kullanım ve Doyum Faktöleri ile Yaş Arasındaki İlişki
Korelasyon
Katsayısı
Yaş
N
Yaş
Zevkli
Vakit
Geçirme
Günlük
Hayatın
stresinden
Kaçış
Temel
Faydalar
Mecra
Amaçlı
Kullanım
Eski Bağları
Tekrar
Kurmak/
Güçlendirmek
Bağlantılılık
/Karşılıklı
Bağlantı
Toplumsal
Enformasyon
Pazar
Ortamı
1,000
,034
,115(*)
-,071
-,039
-,180(**)
-,027
,017
-,005
.
,495
,021
,154
,438
,000
,585
,738
,915
406
406
406
406
406
406
406
406
406
**Korelasyon 0.01 düzeyinde anlamlıdır. *Korelasyon 0.05 düzeyinde anlamlıdır.
Facebook kullanım ve doyum nedenleri ile yaş arasındaki ilişki tablosu
incelendiğinde, aralarında belirgin bir korelasyon olmadığı görülmüştür. Bununla birlikte,
yaş ve ‘günlük hayatın stresinden kaçış’ kullanım nedeni arasında düşük bir korelasyona
rastlanmıştır, r=.115, p<.05. Yaş ve ‘eski bağları tekrar kurmak-güçlendirmek’ kullanım
nedeni arasında da, düşük ve negatif bir korelasyon gözlenmiştir, r= -.180, p< .01.
Dolayısıyla “üniversite öğrencilerinin kullanım ve doyum faktörleri ile yaş arasında
istatiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır” yönündeki ikinci hipotez de doğrulanmamıştır.
Araştırma Sorusu 2. Yaşar Üniversitesi öğrencileri Facebook’ta en çok hangi tür
uygulamaları tercih etmektedir?
Tablo 6. Kullanılan Uygulama Türleri
Kadın
Erkek
İş Uyg.
Eğitim
Uyg.
Eğlence
Uyg.
Ortalama
2,27
2,88
3,23
3,19
2,74
Sıklık
Standart Sapma
214
1,178
2,20
192
1,160
2,24
406
1,169
214
1,122
2,67
192
1,150
2,78
406
1,139
214
1,125
3,15
191
1,196
3,19
405
1,159
214
1,172
2,87
192
1,219
3,04
406
1,203
214
1,277
2,77
192
1,369
2,75
406
1,320
Ortalama
Sıklık
Standart Sapma
Toplam
Uygulama Türü
Boş
Oyun
Zaman
Uyg.
Uyg.
Arkadaş
- Aile
Uyg.
Cinsiyet
Ortalama
Sıklık
Standart Sapma
Spor
Uyg.
Yardımcı
Uyg.
Yaşam
Tarzı Uyg.
2,69
2,30
2,82
2,89
214
1,314
2,64
192
1,254
2,67
406
1,284
214
1,200
3,00
191
1,361
2,63
405
1,324
214
1,175
2,82
191
1,254
2,82
405
1,211
214
1,232
2,88
192
1,264
2,88
406
1,246
Sayı 37 /Güz 2013
56
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
Kullanılan uygulama türlerini gösteren tablo incelendiğinde, kadın ve erkek
öğrencilerin en çok eğlence uygulamalarını kullandığı gözlemlenirken, bunu kadınlarda
arkadaş ve aile uygulamaları, erkeklerde ise spor uygulamaları izlemektedir. Toplamda
ise sırasıyla en çok eğlence uygulamaları (M=3.19, SS=1.159), arkadaş-aile uygulamaları
(M=3.04, SS= 1, 203) ve üçüncü sırada ise yaşam tarzı uygulamaları (M=2.88, SS=1.246)
kullanılırken; uygulama türü kullanım oranı ile bağlantılı olarak en az kullanma oranı, her
iki cinsiyet için de iş uygulamalarında (M=2,24, SS=1,169) gerçekleşmiştir.
Tablo 7. Facebook Uygulamaları Kullanım Oranının Cinsiyete
Cinsiyet
Kadın
Erkek
Toplam
Göre Dağılımı
Kullanılan Uygulama Sayısı
5'den az
6 -10 arası
11-19 arası
20'den fazla
124
47
19
14
204
60,8%
23,0%
9,3%
6,9%
100,0%
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
Sayı
Yüzde
Toplam
113
52
14
7
186
60,8%
28,0%
7,5%
3,8%
100,0%
237
99
33
21
390
60,8%
25,4%
8,5%
5,4%
100,0%
Facebook uygulamalarının kullanım sıklık ve oranları incelendiğinde, kullanıcıların
%60,8 gibi büyük bir oranda en fazla 5 uygulama kullandıkları görülmektedir. 6 ile
10 arasında uygulama kullananların oranı %25,4’dür. Uygulama kullanım oranlarını
cinsiyete göre dağılımda belirgin bir farklılığa rastlanmamıştır.
Araştırma Sorusu 3. Yaşar Üniversitesi öğrencileri Facebook’ta en çok hangi
uygulamalarda zaman geçirmektedir?
Tablo 8. Facebook’ta Harcanan Zamanın Uygulama Türüne Göre Dağılımı
Facebook’ta Harcanan
Zaman
1-4 saat arası
5-10 saat arası
İş
Uyg.
Eğitim
Uyg.
Eğlence
Uyg.
Arkadaş
- Aile
Uyg.
Oyun
Uyg.
Boş
Zaman
Uyg.
Spor
Uyg.
Yardımcı
Uyg.
Yaşam
Tarzı
Uyg.
Ortalama
2,20
2,79
3,19
3,00
2,55
2,49
2,51
2,76
2,77
Sıklık
268
268
268
268
268
268
267
268
268
Standart Sapma
1,169
1,157
1,146
1,210
1,287
1,219
1,281
1,235
1,254
Ortalama
2,25
2,67
3,10
3,01
2,99
2,82
2,75
2,85
3,06
Sıklık
102
102
101
102
102
102
102
101
102
1,132
2,41
1,120
2,97
1,179
3,47
1,206
3,41
1,263
3,62
1,262
3,62
1,331
3,15
1,152
3,18
1,233
3,24
34
34
34
34
34
34
34
34
34
Standart Sapma
1,209
1,000
1,161
1,076
1,280
1,349
1,480
1,086
1,046
Ortalama
2,23
2,78
3,19
3,03
2,75
2,67
2,63
2,82
2,88
Sıklık
404
404
403
404
404
404
403
403
404
1,162
1,136
1,156
1,201
1,318
1,280
1,322
1,206
1,241
Standart Sapma
10 saat ve üstü
Toplam
Ortalama
Sıklık
Standart Sapma
57
Uygulama Türü
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
Facebook’ta harcanan günlük zamanın uygulama türüne göre dağılımı incelendiğinde,
1-4 saat arası zaman harcayan kullanıcıların, en çok zamanı sırasıyla eğlence, arkadaş-aile
ve eğitim uygulamalarında harcadığı; 5-10 saat arası zaman harcayan kullanıcıların ise en
çok zamanı sırasıyla eğlence, yaşam tarzı, oyun uygulamalarına ayırdığı görülmektedir. 10
saat ve üzerinde harcanan zamanlarda, oyun uygulamaları ve boş zaman uygulamalarına
aynı oranda zaman ayrılırken bunları arkadaş ve aile uygulamaları izlemektedir. Her
kategoride en az zaman ayırılan uygulama iş uygulamaları olmuştur. Toplamda ise en
çok zaman ayırılan uygulama türleri sırasıyla eğlence, arkadaş ve aile, yaşam tarzı
uygulamaları olarak gözlemlenmektedir.
Tablo 9. Facebook’ta ve Facebook Uygulamalarında Geçirilen Zamanın Oranı
Kullanım Süresi
Facebook’ta Geçirilen
Zaman
Facebook Uygulamalarında
Geçirilen Zaman
Geçerli Yüzde
Geçerli Yüzde
1-4 saat arası
66,3%
83,5%
5-10 saat arası
25,2%
12,8%
10 saat ve üstü
8,4%
3,6%
100,0%
100,0%
Toplam
Facebook’ta ve Facebook uygulamalarında geçirilen zamanın oranları
incelendiğinde, kullanıcıların %66,3’lük ağırlıklı bir yüzdeyle hem Facebook’ta hem de
Facebook uygulamalarında 1 ile 4 saat arasında zaman geçirdiği görülmektedir.
Tablo 10. Facebook’ta ve Facebook Uygulamalarında Geçirilen Zaman Arasındaki İlişki
Facebook’ta
Geçirilen Zaman
Facebook’ta
Geçirilen Zaman
Korelasyon
Katsayısı
Sig. (2-tailed)
N
Facebook
Uygulamalarında
Geçirilen Zaman
1,000
,744 (**)
.
405
,000
397
**Korelasyon 0.01 düzeyinde anlamlıdır.
Facebook’ta ve Facebook uygulamalarında geçirilen zaman arasındaki ilişki
incelendiğinde, aralarında kuvvetli bir korelasyon olduğu görülmektedir, r=.744, p<.01.
Tablo 9 ile birlikte ele alındığında bu durum, kullanıcıların Facebook’ta geçirdikleri
zaman arttıkça, Facebook uygulamalarında geçirdiklerini sürenin de arttığı şeklinde
yorumlanabilir.
Sayı 37 /Güz 2013
58
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
Araştırma Sorusu 4. Yaşar Üniversitesi öğrencileri ne tür uygulamalara izin
vermektedir?
Tablo 11. İzin İsteme Türüne Göre İzin Verme Oranı
Şahsi bilgilerime erişmeyi
isteyen uygulamalara izin
veriyorum
Ortalama
Standart Sapma
İleride tanıtım amaçlı
e-mail gönderme izni
isteyen uygulamalara
izin veriyorum
Duvarıma durum mesajları, notlar,
fotoğraflar ve videolar gönderebilmek için izin isteyen uygulamalara izin veriyorum.
2,29
2,33
2,51
1,217
1,193
1,338
Kullanıcıların, Facebook uygulamalarının kendilerinden istediği izinlere yönelik
eğilimlerini verdiğini açıklayan Tablo 11’deki veriler incelendiğinde, kullanıcıların en çok
Facebook duvarına içerik göndermek isteyen uygulamalara izin verdiği görülmektedir,
(M=2.51, SS=1.338). En düşük izin verme oranı ise şahsi bilgilere erişim isteyen
uygulamalarda gerçekleşmektedir, (M=2.29, SS=1,217).
H3 Üniversite öğrencilerinin kullandıkları uygulama türü ve uygulamalara izin
verme tutumları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır.
Tablo 12. Facebook Uygulamalarının Kullanım Sıklığı ile İzin Verme Davranışına Yönelik
Tutumlar Arasındaki İlişki
Eğitim
Uyg.
Eğlence
Uyg.
Arkadaş
ve Aile
Uyg.
Oyun
Uyg.
Maillerden ve
izin isteklerinden
rahatsız olma
Duvara gönnderilenlerden rahatsız
olma
Korelasyon
Katsayısı
-,009
,171(**)
,156(**)
,173(**)
,005
N
Korelasyon
Katsayısı
,849
405
,001
405
,002
404
,000
405
,015
,108(*)
,106(*)
N
Korelasyon
Katsayısı
,769
406
,030
406
,053
N
Yardımcı
Uyg.
,093
,031
,125(*)
,003
,915
405
,061
405
,533
404
,012
404
,949
405
,132(**)
,027
,074
,097
,063
,002
,034
405
,008
406
,588
406
,139
406
,051
405
,207
405
,960
406
,116(*)
-,013
,068
,023
,039
,027
,075
-,006
,283
,020
,792
,174
,638
,429
,589
,131
,900
406
406
405
406
406
406
405
405
406
**Korelasyon 0.01 düzeyinde anlamlıdır. *Korelasyon 0.05 düzeyinde anlamlıdır.
Tablo 13’de, çeşitli türlerdeki Facebook uygulamalarının kullanım sıklığı ile izin
verme oranları arasındaki ilişki gösterilmektedir. Tabloya göre; eğitim (r=.171, p<.01),
eğlence (r=.156, p<.01), aile-arkadaş (r=.173, p<.01) ve yardımcı uygulamaların (r=.125,
p<.05) kullanımı arttıkça temel bilgilere erişiminden rahatsız olma durumunun da arttığını
59
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Yaşam
Tarzı
Uyg.
Spor
Uyg.
İş Uyg.
Temel bilgilere
erişimden rahatsız
olma
Boş
Zaman
Uyg.
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
gösteren, düşük de olsa istatistiki olarak anlamlı bir pozitif korelasyon saptanmıştır.
Dolayısıyla “üniversite öğrencilerinin kullandıkları uygulama türü ve uygulamalara izin
verme tutumları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır” yönündeki hipotez
kısmen doğrulanmıştır.
Araştırma Sorusu 5. Yaşar Üniversitesi öğrencileri Facebook uygulamaları
aracılığı ile bilgilerine erişilmesi konusunda ne düşünmektedir?
Tablo 13. Yaşar Üniversitesi Öğrencilerinin Facebook Uygulamaları Aracılığı ile Bilgilerine
Erişilmesi Konusundaki Tutumlarının Cinsiyete Göre Dağılımı
Temel Bilgilere
Erişimden
Rahatsız Olma
Cinsiyet
N
3,36
214
1,400
3,15
191
1,463
3,26
405
3,07
214
1,305
3,11
192
1,300
3,09
406
Standart Sapma
1,432
1,301
Ortalama
Kadın
N
Standart Sapma
Ortalama
Erkek
N
Standart Sapma
Toplam
E-posta Gönderilebilmesi
İçin Yapılan İsteklerinden
Rahatsız Olma
Ortalama
Facebook Duvarına durum mesajları, notlar,
fotoğraflar ve videolar gönderilmesinden
rahatsız olma
3,07
214
1,429
2,97
192
1,332
3,03
406
1,383
Kullanıcıların Facebook uygulamaları aracılığı ile bilgilerine erişilmesi konusundaki
tutumları incelendiğinde, en çok ad, profil resmi, cinsiyet, arkadaş listesi gibi kullanıcı
kimliğini temsil eden temel bilgilere erişimden rahatsız oldukları görülmektedir, (M=3.36,
SS=1.400). Bu durumu, e-posta gönderilebilmesi için yapılan isteklerden rahatsız olma
ve Facebook duvarına içerik gönderilmesinden rahatsız olma tutumu izlemektedir. Tablo
cinsiyete dayalı olarak değerlendirildiğinde, cinsiyetler arasında tutum farklılığının az
olduğu söylenebilmektedir.
İzin verme oranlarının ortaya konduğu Tablo 11 ile birlikte incelendiğinde ise,
kullanıcıların rahatsız oldukları isteklerin türü ile izin verdikleri isteklerin türü arasında
ters orantı olduğu ve tutarlılık gösterdiği gözlemlenmektedir. Bir diğer deyişle öğrencilerin
rahatsız olma oranları arttıkça, izin verme oranları azalmıştır. Bu bulgu araştırma ölçeğinin
de tutarlılığını göstermektedir.
Bulgular ve Tartışma
Araştırma bulgularında öncelikle, 406 öğrencinin (% 52,7 kadın, % 47,3 erkek)
Facebook kullanım ve doyum nedenleri arasında, “eski bağları tekrar kurmak,
güçlendirmek” nedeninin hem kadınlarda (M=3,63) hem de erkeklerde (M=3,50) en
Sayı 37 /Güz 2013
60
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
yüksek orana (M=3,57) sahip olduğu gözlenmiştir. Bunun ardından, “temel faydalar”
ikinci (M=3,40), “zevkli vakit geçirme” ise üçüncü sırada (M=3,30) yer almaktadır. Bu
çalışmada Frogger’ın (2009) yapmış olduğu çalışma ile benzer bulgular gözlenmiştir.
Frogger’ın çalışmasında yalnızca birinci ve ikinci sıradaki motivasyonların yer
değiştirdiği; birinci sırada temel faydalar, ikinci sırada da eski bağları güçlendirmek yer
almıştır. Keza Akyıldız ve Argan’ın (2011) çalışmalarında “fotoğraf, video ve etkinlik
takibi (Temel Faydalar)” birinci sırada, “şehirden uzak arkadaşlarla temas (Eski bağlar),
ikinci sırada yer almış; “zevkli vakit geçirmek”, mevcut bulguyu destekleyerek üçüncü
sırada yer almıştır. Her iki çalışmada birinci ve ikinci sıra yer değiştirmiş olmasına karşın,
majör bir fark teşkil etmemektedir.
Park, Kee ve Valenzuela (2009) Facebook üzerine benzer bir çalışma
gerçekleştirmişler ve bulguları sonucunda, Facebook kullanım ve doyum nedenleri
arasında, “eski bağları tekrar kurmak, güçlendirmek” (sosyalleşme) nedeninin en yüksek
çıktığı, bunun ardından da “zevkli vakit geçirme”(eğlence)nin ikinci sırada çıktığını
paylaşmışlardır. İnternet ve sosyal ağlarla ilgili kullanım ve doyumlar faktörlerinin
araştırılmasında, bir diğer çalışma da Akçay (2011) tarafından gerçekleştirilmiştir. Akçay
da bulgularında Park, Kee ve Valenzuela (2009)’nın bulgularına benzer; “sosyal çevre
edinme – sosyalleşme”yi birinci sırada, “eğlence-boş vakit geçirme” yi ikinci sırada,
“rahatlama-stresten uzaklaşma” yı üçüncü sırada bulmuştur. Ray (2007) ise Park, Kee
ve Valenzuela (2009)’dan ve Akçay’dan (2009) farklı olarak; sosyalleşme ihtiyaçlarını
en son sırada bulmuştur. Ona göre kullanıcıların sosyal ağları, öncelikle eğlence sonra
gözetim ve oyalanma ihtiyaçları için kullandıkları sonucuna ulaşmıştır.
Küçükkurt vd.(2009) kullanımlar ve doyumlar kuramı perspektifinden üniversite
öğrencilerinin medyaya bakışını ölçmek amacıyla yapmış oldukları çalışmada ise
yukarıdaki bulgulardan daha farklı bir veriye ulaşmışlardır. Küçükkurt vd.’nin (2009)
çalışma sonuçlarına göre, kullanım ve doyum faktörlerinden “duygusal ihtiyaçlar” (yeni
arkadaşlıklar kurmak) birinci sıradadır. Mevcut çalışmada bu faktör, “Bağlantılılık- karşı
bağlantılılık” faktörü içinde incelenmiştir. Ancak bu faktör söz konusu çalışmada beşinci
sıradadır ( M = 2.76). Küçükkurt vd.’nin (2009) çalışmasında sırasıyla “bilişsel ihtiyaçlar
(eğitim, bilgi toplama), ikinci sırada; “gerçeklerden kaçış (stresten kaçış)” üçüncü sırada
yer almıştır. Mevcut çalışmada ise “Toplumsal enformasyon (bilişsel ihtiyaçlar)” 6. sırada
(M = 2.75); “Günlük hayatın stresinden kaçış (gerçeklerden kaçış)” 4. sırada (M = 3.04)
yer almıştır.
Araştırmanın önceki araştırmalardan farkı olarak Facebook uygulamalarına da yer
vermesinden yola çıkarak, elde edilen bir diğer önemli bulgu da gençlerin bu uygulamaları
ne oranda tercih ettiğidir. Araştırmaya katılan Yaşar Üniversitesi öğrencilerinin
yarısından fazlasının (% 60,8) en fazla beş uygulamayı kullandıkları gözlemlenmiştir.
6-10 arasında uygulama kullananların oranı da (% 25) küçümsenmeyecek bir orandır.
Facebook uygulamalarının kullanım oranlarına bakıldığında da, eğlence uygulamalarının
(M=3.19) en yüksek oranda kullanılan uygulama türü olduğu gözlemlenmektedir. İkinci
sırada, arkadaş ve aile uygulamaları M=3.04) yer almakta, üçüncü sırada ise yaşam tarzı
uygulamaları (M=2.88) saptanmıştır. Yazın araştırması sırasında, Facebook uygulamaları
üzerine yapılmış bir kullanımlar ve doyumlar araştırmasına rastlanılmadığı için, bu
61
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
bulguların önceki çalışmalarla ilişkilendirilmesi söz konusu olamamıştır.
Araştırma sonucunda Yaşar Üniversitesi öğrencilerinin büyük bir çoğunluğunun
(% 66) gün içinde Facebook’ta 1 – 4 saat arasında zaman geçirdikleri saptanmıştır.
Ancak araştırmada, Facebook üzerinde geçirilen zaman ile Facebook uygulamalarında
geçirilen zaman arasındaki ilişki incelendiğinde, aralarında kuvvetli bir korelasyon
olduğu görülmüştür (r=.744, p<.01). Bu durum, yukarıda Tablo 9’da da görülebileceği
gibi, kullanıcıların Facebook’ta geçirdikleri zaman arttıkça, Facebook uygulamalarında
geçirdiklerini sürenin de arttığı şeklinde yorumlanabilir. Hatta üniversite öğrencilerinin bu
uygulamaları kullanmak için Facebook’a girdikleri de sonuçlar ışığında gözlemlenebilir.
Facebook’ta harcanan günlük zamanın uygulama türüne göre dağılımı
incelendiğinde, 1-4 saat arası zaman harcayan kullanıcıların, en çok zamanı sırasıyla
eğlence, arkadaş-aile ve eğitim uygulamalarında geçirdiği; 5-10 saat arası zaman harcayan
kullanıcıların ise en çok zamanı sırasıyla eğlence, yaşam tarzı, oyun uygulamalarında
geçirdiği görülmektedir. Her kategoride en az zaman ayırılan uygulama iş uygulamaları
olması da anlamlıdır.
Bir diğer bulgu da, kullanıcıların en çok Facebook duvarına içerik göndermek
isteyen uygulamalara izin verdiği görülmüştür (M=2.51). En düşük izin verme oranı ise
şahsi bilgilere erişim isteyen uygulamalarda gerçekleşmektedir (M=2.29). Buradan yola
çıkarak, Yaşar Üniversitesi’nde okuyan üniversite öğrencilerinin şahsi bilgilere erişim
isteyen uygulamalar konusunda olumsuz tutumları olduğu söylenebilir.
Öğrencilerin Facebook uygulamaları aracılığı ile bilgilerine erişilmesi konusundaki
tutumları incelendiğinde, en çok ad, profil resmi, cinsiyet, arkadaş listesi gibi kullanıcı
kimliğini temsil eden temel bilgilere erişimden rahatsız oldukları görülmüştür (M=3.36).
Bu durumu, e-posta gönderilebilmesi için yapılan isteklerden rahatsız olma ve Facebook
duvarına içerik gönderilmesinden rahatsız olma tutumu izlemiştir. Araştırma bulguları
cinsiyete dayalı olarak incelendiğinde, cinsiyetler arasında tutum farklılığının az olduğu
görülmüştür. Örneğin, Facebook kullanım ve doyum nedenlerinin cinsiyete göre dağılımı
(Tablo 2), kullanılan uygulama türleri (Tablo 7) ve katılımcıların Facebook uygulamaları
aracılığı ile bilgilerine erişilmesi konusundaki tutumları (Tablo 14) ile ilgili verilere
bakıldığında cinsiyetler arasında istatiksel olarak anlamlı bir tutum farklılığı olmadığı
ortaya çıkmaktadır. Konuyla bağlantılı bir diğer bulgu da, öğrencilerin rahatsız olma
oranları arttıkça, izin verme oranlarının azalmış olduğudur.
Bu çalışmada önceki çalışmalarda araştırma kapsamına alınmamış olan, Facebook
uygulamalarıyla ilgili üniversite öğrencilerinin kanaat ve tutumları hakkındaki bulgulara
dikkat çekilmiştir. Ancak bu çalışma yukarıda da değinildiği gibi sadece İzmir Yaşar
Üniversitesi’nde okuyan öğrencilerle sınırlıdır. Ancak üniversite öğrencilerinin Facebook
uygulamalarını tercih etmelerini kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinden incelemesi
açısından anlamlıdır. Bu çalışmanın ileriki zamanlarda İzmir’deki diğer üniversitelerin
öğrencilerini de kapsamına alarak geliştirilmesi hem daha geniş veri elde edilmesine
hem de karşılaştırma yapılabilmesine imkan tanıyacaktır. İlaveten şu da belirtilmelidir ki
Facebook sosyal medya platformlarından sadece bir tanesidir. Üniversite öğrencilerinin
diğer sosyal medya platformlarını ve o ortamlarda kullanılan diğer uygulamaları neden ve
hangi kullanımlar ve doyumlar motivasyonları çerçevesinde kullandıkları da ölçülebilir.
Sayı 37 /Güz 2013
62
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
Kaynaklar
Akçay, Habibe., (2011). “Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Bağlamında Sosyal
Medya Kullanımı: Gümüşhane Üniversitesi Üzerine Bir Araştırma”, İletişim Kuram ve
Araştırma Dergisi, Güz, Sayı 33, S. 137-161.
Akyıldız, M. ve Argan, M., (2011). “Using Online Social Networking: Students’
Purposes of Facebook Usage at the University of Turkey”, http://www.aabri.com/
LV11Manuscripts/LV11094.pdf. Erişim tarihi: 02.01.2012.
Alexa, (2012). “Top Sites in Turkey”, http://www.alexa.com/topsites/countries/TR.
Erişim tarihi: 19.12.2012.
Alikılıç, Özlem, (2011). Halkla İlişkiler 2.0 Sosyal Medyada Yeni Paydaşlar, Yeni
Teknikler, Ankara, Efil Yayın Evi.
Ayhan, B. ve Balcı, Ş., (2009). “Kırgızistan’da Üniversite Gençliği ve İnternet: Bir
Kullanımlar ve Doyumlar Araştırması”, Bilig Journal of Social Sciences of the Turkish
World, 48, s. 13-40.
Balcı, Ş. Akar, H. ve Ayhan, B., (2010). “Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı
Çerçevesinde Seçim Dönemlerinde Gazete Okuma Alışkanlıkları ve Motivasyonlar:
Konya Örneği”, http://www.ilet.gazi.edu.tr/dergi/30/3_S_Bal_H_Akar_B.pdf. Erişim
tarihi: 12.11.2011.
Baltaretu, C. M. ve Balaban, D. C., (2010). “Motivation in Using Social Network
Sites by Romanian Students: A Qualitative Approach”, Journal of Media Research,
6/2010: 67-74.
Bantz, Charles. R., (1982). “Exploring Uses and Gratifications: A Comparison
of Reported Uses Of Television and Reported Uses of Favorite Program Types”.
Communication Research, 9: 352- 379.
Bayram, Fatih, (2008). “Gazete Okurlarının Motivasyonları ve Doyumları Üzerine
bir Kullanımlar ve Doyumlar Araştırması”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,
8/1: 321–336.
Body, D., ve Ellison, N., (2007). “Social Network Sites, History, and Scholarship”.
Journal of Computer- Mediated Communication, http://jcmc.indiana.edu/vol13/issue1/
boyd.ellison.html. Erişim tarihi: 25.09.2011.
Bumgarner, Brett A., (2007). “You Have Been Poked: Exploring The Uses and
Gratifications of Facebook Among Emerging Adults”, http://firstmonday.org/htbin/
cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/viewArticle/2026/1897. Erişim tarihi: 25.09.2013.
Charney, T. ve Greenberg, B.S., (2001). “Uses and Gratifications of the Internet”,
C.A. Lin ve D. J. Atkin (eds.), Communication Technology and Society: Audience
Adoption and Uses of The New Media içinde, (s. 379-407). NJ: Hampton: Cresskill.
Chen, Gina Masullo, (2011). “Tweet This: A Uses and Grafitications Perspective
63
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
on How Active Twitter Use Graffities a Need to Connect With Others”, Computers in
Human Behaviour, 27/2: 755-762.
Cohen, Akiba A.,(1996). “New Needs New Uses and New Gratifications In News
Research”. Journal of Behavioral and Social Science, 1:1-10.
Dimmick, J. W.; Sikand, J., ve Patterson, S. J., (1994). The Gratifications of the
Household. Dordrecht, Netherlands: Kluwer Academic Publishers.
Donohew, R. K., Nair ve S. Finn., (1984). Automaticity, Arousal and Information
Exposure, Beverly Hills, California: Sage Publications.
Eighmey, J ve Mccord, L., (1998). “Adding Value in the Information Age: Uses
and Gratifications of sites on the WWW”, Journal of Business Research, 41: 187-194
Elliot, Philip, (1974). Uses and Gratifications Research: A Critique and A
Sociological Approach, Beverly Hills, Sage Publications
Erdoğan, İ. ve Alemdar, K., (2002). Öteki Kuram: Kitle Iletişimine Yaklaşımların
Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirilmesi, Ankara: Pozitif Matbaacılık.
Erkuş, Adnan, (2009). Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci. (2. Baskı).
Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Facebook, (2011). Uygulamalar, “http://www.facebook.com/apps”, Erişim tarihi:
25.09.2011.
Ferguson ve Perse, E., (2000). “The WWW as a Functional Alternative to TV”,
Journal of Broadcasting and Electronic Media, 44:155-174.
Flanagin A. J., Metzger M. J., (2001). “Internet Use in the Contemporary Media
Environment”, Human Communication Research, Vol. 27, No. 1, January , ss. 153–181
Foregger, Sarah, (2009). The Uses and Gratifications of Facebook.com, NCA 95th
Annual Convention, Chicago Hilton & Towers, Chicago, IL, Kasım 2011.
Gerson, William, (1966). “Mass Media Socialization Behavior: Negro-White
Differences”, Social Forces, 45/1, ss. 40-50.
Greenberg, B. S. ve Dominick, J. R., (1969). “Radical and Social Class Differences
in Teen- Agers’ Use of Television”, Journal of Broadcasting, 13, ss. 331-344.
Greenberg, Bradley, (1974). “Gratifications of Television Viewing and Their
Correlates For British Children”, The Uses of Mass Communications: Current Perspectives
on Gratifications, J. G. Blumler & E. Katz (eds.), Beverly Hills, CA: Sage Pub, ss. 71-92.
Güngör, Nazife, (2011). İletişim Kuramlar ve Yaklaşımlar, Ankara: Siyasal Kitapevi
Herzog, Herta, (1944). “Motivations and Grafitications of Daily Serial Listeners”,
W. Schramm (Ed.), The Process and Effects of Mass Communication, Urbana University
of Ilinois Press, ss.50-55.
Sayı 37 /Güz 2013
64
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
IAB, (2011). “Türkiye İnternet Ölçümleme Araştırması”, http://www.iab-turkiye.
org/files/newsletter/iab_newsletter-Mart_2011.pdf, Erişim tarihi: 25.09.2011.
Katz, Elihu, (1959). “Mass Communication Research and The Study of Culture”,
Studies in Public Communication, ss. 2:1-6.
Katz, E. ve Foulkes, D., (1962). “On the Use of the Mass Media as “Escape”:
Clarification of a Concept”, Public Opinion Quarterly, 26/1962: 377 – 388.
Katz, E., Blumler, J. G. ve Gurevitch, M., (1974). “Uses and Gratifications
Research”, The Public Opinion Quarterly, 37/4:509-523 (Winter, 1973-1974).
Kaye, B., K. ve Johnson, T. J., (2004). “A Web For All Reasons: Uses and
Gratifications of Internet Components for Political Information”, Journal of Telematics
and Informatics, 21: 197-223.
Kırhan, Aylin, (2007). “Üniversite Öğrencilerinin Tematik Televizyon Kanal
Tercihleri Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı- Sosyal Öğrenme Kuramı Çerçevesinde
Maltepe Üniversitesi’nde Bir Çalışma” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul:
Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ko, Hanjun, (2000). “Internet Uses and Gratifications: Understanding Motivations
for Using The Internet”, Annual Meeting of the Association for Education, Journalism
and Mass Media Communication Meeting, (August 9-12).
Ko, H., Cho, C. ve Roberts, M., (2005). “Internet Uses and Gratifications”, Journal
of Advertising, 34/2: 57–70
Kubey, R. ve Csikzentmihalyi, M., (1990). Television and the Quality of Life: How
Viewing Shapes Everyday Experience, Hillsdale, N.J: Lacrence Erlbaum. ,
Küçükkurt M., vd., (2009). “Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Perspektifinden
Üniversite Öğrencilerinin Medyaya Bakışı”. Selçuk İletişim Dergisi: Cilt: 6, Sayı: 1,
ss:37-50.
Larose, R., Mastro, D. ve Eastin, M., S., (2001). “Understanding Internet Usage:
A Social, Cognitive Approach to Uses and Gratifications”, Social Science Computer
Review, 19/4: 395-413.
Larose, R., ve Eastin, M., (2004). “A Social Cognitive Explanation of Internet Uses
And Gratifications: Toward a new theory of media attendance”, Journal of Broadcasting
and Electronic Media, 48/3, 458-477.
Leung, Louis, (2001). “College student motives for chatting in ICQ”, New Media
& Society 3, s. 483–500.
Leung, L. ve Wei, R., (2000). “More Than Just Talk On The Move: Uses and
Gratifications of The Cellular Phone”, Journalism and Mass Communication Quarterly,
77 (2), ss. 308-320.
Li, Dan, (2005). “Why Do You Blog: A Uses and Gratifications Inquiry into Bloggers’
Motivations”. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marquette University, Milwaukee,
Wisconsin.
65
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Facebook Uygulamalarının
İncelenmesi: Yaşar Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma
McLeod, J. M. ve Becker, L., B., (1974) “Testing The Validity of Gratification
Measures Through Political Effects Analysis”. J. Blumler and E. Katz (eds.) The Uses
of Mass Communications: Current Perspectives on Gratifications Research. Beverly
Hills, Calif.: Sage. ss. 157-166.
McQuail, D.,Blumler, J. G., ve Brown, J., (1972) “The Television Audience: A
revised perspective”, D. McQuail (Ed.), Sociology of Mass Communication. Middlesex,
England: Penguin, ss. 135-165.
Mendelsohn, Harold, (1964). Listening to Radio. Free Press, New York.
Newhagen , E. J. ve Rafaeli, S., (1996) “Why Communication Researchers Should
Study the Internet: A Dialogue”, Journal of Communication, Mart: 4–13.
Nyland, R. ve Near, C., (2007). “Jesus is My Friend: Religiosity as a Mediating
Factor In The Use Of Online Social Networks”. AEJMC 2007 Konferansı, Şubat 23-24,
Reno, Nevada.
Papacharissi, Z., ve Rubin, A. , M., (2000). “Predictors of Internet Use”. Journal of
Broadcasting & Electronic Media , 44/2, ss. 175-196.
Park, N, Kee K. F. ve Valenzuela, S., (2009). “Being Immersed in Social Networking
Environment: Facebook Groups, Uses and Gratifications and Social Outcomes”, Cyber
Psychology & Behavior, 12/6, ss. 729-733.
Parker, B. J.ve Plank, R. E., (2000). “A Uses And Gratifications Perspective On The
Internet As A New Information Source”, American Business Review, 18, ss. 43-49.
Perse, Elizabeth M., (1986). “Soap Opera Viewing Patters of College Students and
Cultivation”, Journal of Broadcasting and Electronic Media, 30, s. 175-193.
Rafaeli, Sheizaf, (1986). “The Electronic Bulletin Board: A Computer-Driven Mass
Medium”, Computers and the Social Science, 2, ss. 123-136.
Ray, Mary Beth., (2007). Needs, Motives And Behaviors In Computer Mediated
Communication: An Inductive Exploration of Social Networking Websites. International
Communication Association, TBA, San Francisco.
Recchiuti, Janice K., (2003). “College Student’s Uses And Motives For E-Mail,
Instant Messaging and Online Chat Rooms”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
University of Delaware, Newark, Delaware.
Rubin, A. M. ve S. Windahl, (1986). “The Uses and Dependency Model of Mass
Communication”. Critical Studies in Mass Communication, 3:184-199.
Rubin, A. M. ve Rubin, R. B., (1982). “Contextual Age and Television Use”, Human
Communication Research, 8, ss. 228-244.
Rubin, A. M. ve Perse E. M., (1987). “Audience Activity And Soap Opera
Involvement: A Uses And Effects Investigation”, Human Communication Research, 14,
ss.24.
Sayı 37 /Güz 2013
66
Özlem Alikılıç, Göker Gülay, Sevtap Binbir
Rubin, A. M. ve Bantz, C. R., (1987). “Utility of Videocassette Recorders”,
American Behavioral Scientist, 30, ss. 471-485.
Rugerrio, Thomas. E., (2000). “Uses and Gratifications Theory in the 21st Century”,
Mass Communication & Society, 3/1, ss. 3–37.
Schram, W., Jack L. ve Edwin B., (1961). Television in The Lives of Our Children,
Standford, Cal.: Standford University Press.
Severin, W. J ve Tankard, J., (2001). Communication Theories: Origins, Methods
and Uses in the Mass Media. 5. Baskı, New York: Addison Wesley Longman.
Sherry, J. Lucas, K. Greenberg, B. ve Lachlan, K., (2006). Playing Video Games.
Motives, Responses and Consequences içinde, “Video Game Uses and Gratifications as
Predictors of Use and Game Preference” (der.), P. Vorderer & J. Bryant Mahwah, NJ,
Lawrence Erlbaum Associates, ss. 213-224.
Smock, A.D, Ellison, N.B. Lampe, C. ve Wohn, D.Y., (2011). “Facebook as a
Toolkit: A Uses and Grafitication Approach to Unbundling Feature Use”, Computers in
Human Behaviour, Vol. 27:6, ss. 2322-2329
Stafford, T. F. ve Stafford, M., R., (2004). “Determining Uses and Gratifications of
Internet Use”, Decision Sciences, 35/2, ss. 259-288.
Socialbakers, (2012). “Turkey Facebook Statistics”, http://www.socialbakers.com/
facebook-statistics/turkey, Erişim tarihi:19.12.2012.
Statcounter, (2012). “Statcounter Global Stats”, http://gs.statcounter.com/#social_
media-TR-monthly-201201-201212-bar, Erişim tarihi:19.12.2012.
Urista, M. A., Qingwen, D. ve Kenneth D. Day, (2009). “Explaining Why Young
Adults Use MySpace and Facebook. Human Communication”. A Publication of the
Pacific and Asian Communication Association, Vol. 12, No. 2, ss.215 - 229.
White, Robert. A., (1994). “Motivation in Using Social Network Sites by Romanian
Students. A Qualitative Approach”, Audience Interpretation of Media: Emerging
Perspectives”, Communication Research Trends, 14/3: 3-36.
67
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi