Koll på pengarna, turkiska

2013
Paranıza sahip çıkın
Bütçenizi oluşturmanıza yardım
Mali durumunuz için
Öneri ve tavsiyeler
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Öneri ve tavsiyeler
Hepimizin geleceğe ilişkin hayalleri var. Bazıları bir ev ya da araba almak veya
bir tatile çıkmak istiyor olabilir. Bazıları ise, parası ay sonuna kadar yetmeyecek diye endişelenmekten kurtulmak ister. Ekonominizi iyi bir şekilde düzenleyerek hayallerinizi daha kolay gerçekleştirebilirsiniz.
Örneğin evden ayrılmak üzereyseniz, biriyle birlikte yaşamak
için taşınıyorsanız, gelirinizde birdenbire bir azalma olmuşsa
veya sadece paranızı daha iyi kontrol etmek istiyorsanız bu
broşürden yararlanabilirsiniz. Burada, kişisel mali durumunuzu daha iyi görerek neyi satın alıp alamayacağınıza ya da
nelerden sakınmanız gerektiğine karar vermenize yardımcı
olacak fikir ve önerileri bulacaksınız. Yiyecek, giyecek ve boş
zamanlarınızdaki faaliyetleriniz gibi normal hane giderleri
için ayıracağınız kaynakların makul ölçeğinin ne olacağına
dair örnekler göreceksiniz. Ayrıca burada otomobil ile ilgili
giderler ve çeşitli konut giderleri, sigortalar, tasarruf ve kredi
kullanımı konularında bilgiler bulacaksınız.
Öneriler
Neden bir bütçe oluşturmalı?
Bütçe yapmak, tüm gelir ve giderlerinizi bir yere topluca yazmanız anlamına
gelir. Bu mali durumunuz konusunda genel bir fikir sahibi olmanızı sağlar
ve herhangi bir değişiklik yapmak istediğinizde size yardımcı olur. Giderlerinizi Tüketiciyi Koruma Kurumu’nun (Konsumentverket) hesaplamaları
ile karşılaştırarak değişik alanlarda normale göre nasıl harcama yaptığınız
konusunda fikir edinebilirsiniz. Bazı alanlarda fazla düşünmeden çok yüksek harcamalar yapıyor olabilir misiniz? Yaptığınız bütçe sayesinde gereksiz
harcamalarınızı azaltabilir, böylece kendi tercih ettiğiniz alanlara daha fazla
para ayırabilirsiniz. www.konsumentverket.se adresinde Tüketiciyi Koruma
Kurumu’nun bütçe hesaplama yardım sistemini deneyebilirsiniz.
Broşürdeki tabloları doldurunuz ve toplam değerleri 23.
sayfaya aktarınız. Sonra da diğer masraflarınızı doldurunuz.
Böylece bireysel ekonominizin genel durumunu gösteren bir
bütçe oluşturmuş ve artık hayallerinizi gerçekleştirmeye bir
adım daha yaklaşmış olacaksınız.
Eğer bir iş sahibiyseniz,
bir işsizlik sigortası kurumuna üye olmaya önem veriniz. Aksi halde işsiz
kalmanız durumunda çok düşük bir gelir ile karşı karşıya kalma riskiniz
ortaya çıkar!
Tabloyu doldurun
ve hesaplayın!
Gelirler
Hanenin gelirlerini tabloya işleyin. Hepsinin toplamını
alarak, elde edilen toplam miktarı, sayfa 23’teki tabloya aktarın.
Vergiden sonra aylık gelir ve yardımlar
1. Kişi
2. Kişi
Çizgili kısım, kendi
değerlerinizi yazarak bütçenizi hesaplayabileceğ
iniz
bölümü göstermektedir.
Toplam gelir
Maaş
Çocuk bakımı ödeneği
Çocuk yardımı
Nafaka
Konut yardımı
İşsizlik ödeneği
Yüksek öğrenim ödeneği
Hastalık ödeneği
Hasta/malul emeklisi maaşı
Emekli maaşı
Çeşitli gelirler (diğer yardımlar, burslar v.s.)
Vergiden sonraki aylık gelirlerin toplamı
Gelirlerinizi doldurun ve toplam değeri 23. sayfadaki ”Toplam gelirler” hanesine taşıyın.
2
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Çocuk ve gençlerin
ekonomisi
Harçlık Ne Kadar Olmalı?
Her aile farklı ekonomik koşullara sahiptir. Bu nedenle
haftalık veya aylık harçlığın ne kadar olacağına her aile
kendi karar vermelidir. Öncelikle paranın neye yeterli
olması gerektiğine karar verilmelidir. Cep harçlığı sadece
şekerleme ve ufak tefek şeylere mi , yoksa giyecek ve hijyen malzemelerine de mi yetecek? Daha yüksek bir harçlığın eğlenceye yönelik para içermesi gerekmez. Hatta bazı
aileler çocukları ile evin temizliği, bulaşıkların yıkanması
vs. karşılığında harçlık sağlama konusunda anlaşmaya
gitmektedirler.
Anne ve baba her şeye karar vermez
Siz 18 yaşını doldurana dek bir çok konuda kararı anne ve
babanız alıyor olabilir. Ancak tam olarak her konuda değil.
16 yaşını doldurmuş ve hafta sonu ile tatillerde çalışıyor
isen, yasalar gereğince kendi gelirlerin ile ilgili kararları
alma hakkına sahipsin. Örneğin ayakkabı mı yoksa bilgi-
Link tav
www.ung
siyesi:
konsume
nt.se
sayar oyunu mu alacağınıza kendiniz karar verebilirsiniz.
Ancak örneğin bir bilgisayar gibi pahalı bir şey almak istiyorsan, satıcının anne ve babanın izninin olup olmadığını
kontrol etmek istemesine hazırlıklı olmalısın. Aksi halde
mağaza, anne ve babanın satış işleminin iptal etmesini talep
etme riski ile karşı karşıya kalabilir. Seyahat acentaları da
bir bilet almak istediğinde anne ve babanın izin vermelerini
talep edebilir.
Öneriler
Diğerleri ne kadar harçlık alıyor?
Bazı bankalar değişik yaşlarda ortalama cep harçlığı konusunda kendi
araştırmalarını yapmaktadır. Araştırma sonuçlarını bankaların web sitelerinde okuyabilirsiniz.
3
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Hane
Tüketiciyi Koruma Kurumu’nun 2013 yılı için farklı hanelere göre aylık
gider hesaplamaları şu şekildedir.
Tüketiciyi Koruma Kurumu her yıl farklı büyüklükteki
hanelere göre makul harcamaların ne olduğuna yönelik
hesaplamalar yapar. Bu değerlerden farklı şekillerde yararlanabilirsiniz. Mali durumunuzu gözden geçirmek istediğinizde
size bir fikir verebilirler. Ayrıca hesaplamalarımızı kendinizinkilerle karşılaştırabilirsiniz. Bazı masraflarınızı azaltabilir
misiniz?
Gider kalemleri şu unsurları içermektedir
Gıda: Bütün öğünler evde yenir. Her öğünün gıda giderleri
Tüketiciyi Koruma Kurumu’nun yemek listesine göre hesaplanmıştır. Bu liste, dört haftalık ve gıda içeriği hesaplanmış
bir liste olup, her yaş grubu için günlük enerji ve gıda ih-
tiyacı göz önüne alınarak oluşturulmuştur. Yemek listesi,
kahvaltı, öğle yemeği ve akşam yemeği olmak üzere üç öğün
olup, 2-3 öğün arası yiyecek de içermektedir.Öğle yemeği
hariç bütün öğünler evde yenmektedir. Yemek gideri haftada
beş gün öğle yemeği hariç hesaplanmıştır. (Çocuklar okulda,
yetişkinler ise restoranda yemektedirler). Örneğin kutlama
yemeği veya kahve (evde veya dışarıda) gibi diğer yemek
masrafları hesaplamaya dahil değildir. Bunlar için fazladan
tutarı kendiniz eklemeniz gerekmektedir.
Diş sağlığı dahil kişisel hijyen: Sabun, diş macunu, alt bezi, saç kesimi v.s. giderleri kapsamakta olup ayrıca yetişinler için yılda
bir kere dişçi muayenesi bu gidere dahildir.
Aylık bireysel giderler
Çocuklar
KızlarOğlanlar
6–11 aylık
1 yaş 2–5 yaş 6–9 yaş 10–13 yaş 14–17 yaş 10–13 yaş
Bütün öğünler evde yenir
730
740
900
1 470
1 630
1 820
1 860
Öğle yemeği hariç bütün öğünler evde yenir
460
490
580
1 130
1 250
1 400
1 420
0 yaş 1–2 yaş
3 yaş 4–6 yaş 7–10 yaş 11–14 yaş 15–17 yaş 11–14 yaş
Diş sağlığı dahil kişisel hijyen
490
420
140
110140280400210
Elbiseler ve ayakkabılar
370
440
440
520560580590570
Boş zaman ve oyun
80
170
170
390600690690690
Cep telefonu120180120
Çocuk ve gençlerin sigortası
120
120
120
120
120
120
120
120
Gıda hariç masrafların toplamı
1 060
1 150
870
1 140
1 420
1 790
1 980
1 710
* 18-19 yaşındakiler için toplam bedelden, çocuklara yönelik ücretsiz diş bakımı nedeniyle ayda yaklaşık 55 kron düşülmüştür.
Öneriler
Sarf malzemeleri
Evdeki araç ve cihazlar
Medya
Ev sigortası
büyük şehir
orta büyüklükte şehir
küçük yerleşimler
Spara kvitton
Bir kaç hafta aldığınız fişleri biriktirin ya da bir kasa defteri tutun. Böylece paranızı nelere harcadığınız konusunda net bir
görüntü elde edersiniz. Herşeyi not edin! Böylece küçük alış-verişleri daha kolay kontrol edersiniz.
Hesaplamalar çok düşük standarttaki ürün ve hizmetlere dayanmamaktadır, aynı şekilde lüks seviye de öngörülmemiştir.
Aynı parayla daha uzun bir süre de geçinebilirsiniz. Hesaplamalarda, örneğin yardımcı gereç ve ilaç gibi fazladan harcamaya neden olabilecek her hangi bir engeliniz veya hastalığınız olmadığı öngörülmüştür. Ayrıca bir dairede oturmakta olduğunuz ve bahçe ya da onarım gibi giderlerinizin olmadığı var sayılmıştır. Tüm hane giderlerinin hesaplamaya katılmadığına
dikkatinizi çekmek isteriz. Hesaplamaya dahil edilmeyen masraflara örnek olarak, seyahatler, tedavi giderleri, gözlük,
hediye, tatil, parti, içki-sigara ve oyun gibi giderler verilebilir.
Kendi masraflarınızı tabloya kaydedin ya da ne kadar harcadığını bilmediğiniz kalemlere ait değerler için Tüketici Koruma
Kurumu’nun değerlerini kullanın. Sonra da giderlerinizi sayfa 23'deki bütçeye aktarınız.
4
Aylık ortak giderler
Konsumentverkets beräkningar
Aylık ortak giderlerin
toplamı
büyük şehir
orta büyüklükte şehir
küçük yerleşimler
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Elbiseler ve ayakkabılar: Her güne, tatilde ve bazı kutlamalar esnasında kullanılacak temel bir ihtiyaç olarak giyecek ve ayakkabı.
Ayrıca çanta, şemsiye ve saat gibi aksesuarlar da dahildir.
Örnek
Evde Masrafların Paylaşımı
Boş zaman ve oyun: Alışılmış tatil aktiviteleri, oyuncak, kitap,
kayak, bisiklet, dernek üyeliği için ödenecek aidat v. b.
Bitişikteki tablolar yardımı ile, bir gencin ebeveynleriyle oturmasının
yaklaşık kaça mal olduğunu hesaplayabilirsiniz. Tablolardaki ortak
masrafları evde yaşayanların sayısına bölün. Aşağıdaki örnek annesi ile
oturan 19 yaşında genç bir bayanın masraflarını gösteriyor.
Cep telefonu: Kontörlü bir telefonun gideri düşünülmüştür.
Çocuk ve gençlerin sigortası: Çocuk ve gençlere yönelik hastalık ve
kaza sigortasının gideri. Sigorta boş zamanlardaki hastalık ve
kazaları da kapsamaktadır.
Sarf malzemeleri: Daha çok evde bakım ve temizlik için kullanılan,
deterjan, tuvalet kağıdı, kağıt havlu vs. günlük malzemeleri içerir.
Evdeki eşya ve cihazlar: Mobilyalar, ev gereçleri, televizyon, bilgisayar vs. Buz dolabı, bulaşık makinası ve çamaşır makinası dahil
değildir.
Yemek (hafta içi öğle yemeklerini dışarıda yiyor)
Sarf malzemeleri
Evdeki araç ve cihazlar
Medya
Ev sigortası
1 370 kr
70 kr
240 kr
480 kr
50 kr
Toplam hane giderleri:
2 210 kr
Ev sigortası: Evin sigortalandığı değer ve şehre göre farklılık
göstermektedir. Büyük şehirler: 200.000’den fazla nüfusu
olanlar. Orta büyüklükte şehir: nüfusu 50.000 ile 200.000
arasında olanlar. Küçük yerleşimler: nüfusu 50.000’in altında olanlar.
Medya: Geniş bant internet ücreti, sabit telefon hattı, telvizyon
lisansı ve gazete vs.
KadınlarErkekler
14–17 yaş 18–30 yaş 31–60 yaş 61–74 yaş75 yaş ve üzeri 18–30 yaş 31–60 yaş 61–74 yaş75 yaş ve üzeri
2 350
1 790
1 750
1 610
1 560
2 350
2 240
2 010
1 820
1 800
1 370
1 330
1 230
1 190
1 800
1 720
1 540
1 400
Hanemin aylık giderleri
Tuketiciyi Koruma K. Benim
hesaplamalarıgiderlerim
15–17 yaş 18–30 yaş 31–49 yaş 50–60 yaş61 yaş ve üzeri 18–30 yaş 31–49 yaş 50–60 yaş61 yaş ve üzeri
*
*
250 510510480
480380380
380380
580 600600600600580580 580580
690 620620620620620620 620620
180 180180180180180180 180180
120
1 820
1 kişi
1 910
2 kişi
1 910
1 880
3 kişi
1 880
4 kişi
1 760
5 kişi
1 760
1 760
6 kişi
1 760
7 kişi
100 140230260320 370420
390 480570650770 860930
940
960
990
1 000
1 030
1 050
1 070
1 570
1 520
1 510
1 730
1 680
1 670
1 950
1 900
1 880
2 090
2 030
2 010
2 310
2 250
2 220
2 490
2 420
2 390
Verileri 23. sayfadaki tabloya aktarınız.
140 150160180190 210220
90 100110120130 140150
80 90 90100100 110120
2 640
2 570
2 540
5
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Konut
Çoğu kişi için konut gideri hane bütçesindeki en büyük giderlerden birini oluşturur. Bu gider kendi evinizde ya da kirada oturma durumunuza göre farklılık
gösterir. Bu nedenle konut değiştirmeyi düşünen bir kişinin düşünmesinde yarar
bulunan bazı konular söz konusudur.
daha başka internet sitelerinin yanı sıra Kiracılar Derneğinin
[Hyresgästföreningens] internet sayfasında, www.omboende.
se sayfasında, ya da bazı özel kitapçılarda bulabilirsiniz.
Ayrıca daireyi size kiralayan kişinin ev sahibinden ya da kooperatifli mülkiyet sahipleri derneğinin yönetim kurulundan
[bostadsrättsföreningens styrelse] yazılı bir izin almış olmasına da dikkat edin, yoksa daireden çıkmak zorunda kalabilirsiniz. Eğer kira sözleşmesinde süre belirtilmişse, evi size
kiralayan kişi ya da kişiler fikir değiştirse bile geçerli olan bu
süredir. Buna karşılık siz üç ay önceden ihbar etmek suretiyle
her zaman sözleşmeyi iptal edebilirsiniz.
Konut kiralamak
Kendi evinizi almaya göre bir daire kiralamanın getirdiği bazı
avantajlar vardır. Bir daire kiraladığınızda, o dairenin iyi durumda ve ısıtmasının iyi olması ev sahibinin sorumluluğudur.
Ev sahibi ayrıca eve ait bir arıza veya hasar olması durumunda da, örneğin fırın veya buzdolabı bozulduğunda sorunun
giderilmesinden sorumludur. Taşınmanız gerekiyorsa, daireye
daha sonra ne olacağı konusunda endişelenmenize gerek
olmaksızın, daireden çıkacağınızı üç ay öncesinden bildirebilirsiniz. Bir kiralık daireye taşınmadan önce yazılı bir kira
sözleşmesi yapmanız gerekir. Hatta dairenin iyice gözden geçirilmesini de rica etmelisiniz. Aksi halde bir önceki kiracının
neden olduğu hasarları siz ödemek durumunda kalabilirsiniz.
Bir kiracı olarak oturduğunuz daireye iyi bakmanız gerekir.
Normal bir aşınmayı ev sahibi kabullenmelidir ancak diğer
hasarları taşınırken gidermiş olmanız veya ödemeniz gerekir.
Örneğin raf monte etmek veya bir resim asmak için duvarda
matkapla delik açmayı düşünüyorsanız, ev sahibine hasarı gidermek için ödeme yapmanıza neden olmadan ne kadar delik
delebileceğinizi önceden danışmanızda yarar vardır.
Belediyenizdeki tüketici danışmanı, konutla ilgili konularda
hangi hak ve sorumluluklara sahip olduğunuz hakkında size
bilgi verebilir. Eğer Kiracılar Derneği’ne üye iseniz onlardan
da yardım ve bilgi alabilirsiniz. Bu dernek ev sahibinizle anlaşmazlığa düştüğünüzde, sizi temsil edebilir.
Evi ikinci el kiralamak
Bir daireyi kiracısından ikinci el kiralamayı düşünüyorsanız
bir sözleşme yapmalısınız. Bu tip kira sözleşmesi örneklerini,
6
Daireyi mobilyalı kiralayacaksanız taşınmadan önce birlikte
mobilya ve diğer eşyaların envanterini çıkarıp, hasar varsa fotoğrafını çekin. Mobilyalı kiralarken, kiranın üzerine
%10-15 kadar eklenmesi normaldir. Eğer dairenin kirası o
belediye toplu konut şirketinin benzer dairelerine göre yüksek ise, Kira Kurulu ile temasa geçin. Eğer kurul kiranın aşırı
yüksek olduğuna karar verirse, kiraya veren kişi size farkı
geri ödemek zorunda kalabilir.
Konut satın almak
Bir konut sanıt almak, hayatınız boyunca vereceğiniz en büyük ekonomik kararlardan biridir. Bu nedenle karar vermeden önce düşünmeniz gereken bir çok husus bulunmaktadır.
Evinizin sahibi olmanız nedeniyle kazançlı da, zararlı da
çıkabilirsiniz. Hiç kimse siz evinizi satma kararı alana kadar
emlak fiyatlarının nasıl gelişeceğini bilmemektedir. Bu nedenle evin bütün bedeli için kredi kullanmak yerine bir kısmi
peşin ödeme yapabilmek için tasarruf etmeniz önem taşımaktadır. Eğer evin bütün bedeli için kredi kullanırsanız, emlak
fiyatları düştüğü takdirde evin değerinden daha fazla kredi
borcunuz olması riski doğabilir. Eğer evi satmak zorunda
iseniz, bu iyi bir durum değildir. Artık kredi kullanırken evin
değerinin %85ini aşmaması şartı getirilmiştir. Daha fazla
kredi için teminat gerektirmeyen yüksek faizli açık çek tabir
edilen krediler kullanmak durumundasınız.
İnternette konutun aylık emlak giderini hesaplamak için
farklı konut tipleri ve faiz seviyelerine dayalı hesap araçları
bulunmaktadır. Bazı dönemlerde faizler düşük olsa bile,
aldığınız krediye en az %5-%5,5 faiz ödemek durumunda
kalabileceğinizi hesaplamalısınız, ki bu uzun vadede normal
olan faiz oranıdır.
Eviniz satın alırken, alım öncesi evde ortaya çıkan arıza ve
sorunlar için alıcı olarak bir tazminat almanız söz konusu
değildir. Bu nedenle alım öncesi evi muayene edecek bir uzman denetçi tutmalısınız.
Link tavsiye
si:
www.elprisko
llen.se
www.hyresgas
tforeningen.s
e
www.hyresnam
nden.se
www.omboen
de.se
Kooperatifli mülkiyet (Bostadsrätt)
Kooperatifli mülk sahibi, dairesinin değil dairesinin sahibi
olan bir kooperatifin belli hissesinin sahibidir. Her kooperatifli
mülk sahibi, kendi kooperatifine her ay belli bir aidat öder. Bu
aidat, kooperatif işletme, bakım-onarım giderlerinin yanı sıra,
kooperatifin almış olduğu konut kredisinin faizininin ödenmesinde kullanılır. Bir kooperatifli mülk satın almadan önce, kooperatifin yıllık mali raporunu okumakta ve aidatın artmasına
yol açabilecek bir gelişme olup olmadığını kooperatif yönetimine sormakta yarar vardır. Kooperatifin kurallarını okuyun
ve mülke ait bir sicil kaydı talep edin. Bu kayıt sayesinde mülkün üzerinde bir ipotek olup olmadığından emin olabilirsiniz.
Ayrıca mülkün yanı sıra bodrum, tavan arası, çamaşırhane
gibi ortak alanları iyice incelemenizde fayda vardır.
Kooperatifli mülk sahibi olarak evinizin bakımından siz
sorumlusunuz. Boya ve duvar kağıdı veya buzdolabını değiştirmeniz gerektiğinde masrafı sizin karşılamanız gerekir. Bu
nedenle böyle masraflar için para ayırmış olmanızda yarar
vardır. Bununla beraber, ayrıca bir kooperatifli mülk sigortanızın da bulunması gerekir.
Müstakil ev
Müstakil bir ev alacağınız zaman daha önce düşünmediğiniz
masraflarla karşılaşabilirsiniz. Evin fiyatının ötesinde tapu,
ipotek ve yeni kredi kullanımı ile ilgili ödemeler yapmanız
gerekecektir. Bunlar onbinlerce krona mal olabilir..
Bir müstakil ev sahibi olduğunuzda, normalde karşılaşmadığınız örneğin çöp toplama, baca temizletme, villa sigortası
gibi işletim ve bakım masraflarınız da olacaktır. Ayrıca mülk
sahibi olarak yıllık bir konut vergisi ödemeniz gerekir. Yeni
inşa edilmiş konutlar için de özel kurallar söz konusudur.
Ayrıca evin arsasının kira sonrası satın alımının yapılmış
olup olmadığını öğrenmekte yarar vardır. Bu durum evin değerini etkileyecektir. Eğer arsanın alımı yapılmamışsa, yıllık
arsa harcı ödemeniz gerekecektir, bu da genellikle belediye
olan arsa sahibine kira ödemeniz anlamına gelir. Bu harç
farklılık gösterir ancak yılda birkaç bin kron civarındadır.
Eğer ev iş yerinden, yuvadan, marketlerden ve diğer hizmetlerden uzaktaysa o zaman ulaşım giderlerinin daha yüksek
olması söz konusudur. Belki de bir otomobil sahibi olmanız
gerekecektir. Ayrıca bir çok şeyin kırılıp arıza yapacağını
hesaba katın. Bu nedenle, beklenmedik masraflara karşı bir
miktar para ayırmak, kendi müstakil eviniz olduğunda daha
önem taşımaktadır.
Örnek
Enerjiden ve paradan tasarruf edin
Enerji tüketimini azaltmak ve aynı zamanda paradan tasarruf etmek için
birçok yol vardır. Örneğin bilgisayar gibi elektronik araçları stand-by modunda bırakmamak gibi. Daha fazla bilgi için www.energimyndigheten.se
adresini ziyaret edip, enerji hesaplama araçlarını deneyin.
Konut giderlerinizi dengeleyin
Bugünün faiziyle ödemekte olduğunuz miktar ile, faizin yüzde 5,5
çıkması durumunda ödemeniz gerkecek miktar arasındaki farkı biriktirin.
Faiz oranı yüzde 5,5’in üstüne çıktığında biriktirmiş olduğunuz bu paradan aradaki farkı ödeyebilir, böylece başka şeylerden tasarruf etmek
zorunda kalmamış olursunuz. Bir başka yöntem ise faizler düşükken
kredi borcunu azaltacak şekilde ödemeler yapmaktır. Aynı kuralı elektrik
ücretinde büyük oynamalar yaşamamak içinde uygulayabilirsiniz.
Elektrik dağıtım şirketinizi değiştirin ve tasarruf edin
Elektrik tüketiminize göre, elektrik dağıtım şirketinizi değiştirerek yılda
birkaç yüzden birkaç bin krona kadar tasarruf edebilirsiniz.
www.konsumenternas.se ve www.elpriskollen.se adreslerinden bunu nasıl yapacağınızı okuyabilirsiniz.
7
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Kendi evinize çıkmak
Evden ayrılmak size, anne ve babanızla yaşamaktan daha büyük bir özgürlük sağlar. Aynı zamanda da sorumluluklarınız, en azından ekonomik
sorumluluğunuz artar. Kirayı kendiniz ödemek, daha önce ortak olan elektrik ücreti, mobilya, ev sigortası, internet ve Tv lisansı gibi bir çok masrafı
da tek başınıza karşılamak zorundasınız. Bu nedenle harcamalarınızı
kontrol edebiliyor olmanız kendi ayaklarınız üzerinde durmanın keyfini
çıkarabilmeniz açısından önemlidir.
Mobilya ve eşyalar edinme
Dairenize yeni mobilya ve eşyalar almanız pahalıya mal olacaktır. Evden beraberinizde bir şeyler getirmeniz mümkün olabilir mi? Akraba ve arkadaşlarınızdan
ödünç alabilirsiniz. Ya da ikinci el olarak alabilirsiniz. Başka bir tavsiye de
alımların bir bölümü için beklemenizdir. Dairenize ilk yerleştiğinizde, neye
ihtiyacınız olduğunu ve size neyin uygun olduğunu göreceksiniz.
Tek başına ya da ebeveynlerle yaşamak
Anne babanızla oturmak
Aylık giderler
KadınErkek
Evde yenen öğle yemeği hariç öğünlerin tümü
1 370
1 800
Sarf malzemeleri
70*
70*
*
Evdeki araç ve cihazlar
160
160*
*
*
Medya
250
250
*
Kira, elektrik
1.800
1.800*
Ev sigortası
30*
30*
Küçük ev giderleri
3 680
4 110
Evde Masrafların Paylaşımı
3 680
4110
Kendi başınıza oturmak
KadınErkek
1 370
1 800
100
100
390
390
940940
4.900
4.900
90
90
7 790
8 220
Çeşitli giderler
Diş sağlığı dahil kişisel hijyen
Elbiseler ve ayakkabılar
Boş zaman
Cep telefonu
Dışarda yenen öğle yemekleri (ayda 20 kez)
Yerel toplu taşımacılık
Sendika ve işsizlik kasası üyeliği
Çeşitli giderler toplamı
510
600
620
180
1 600
500
450
4 460
380
580
620
180
1 600
500
450
4 310
510
600
620
180
1 600
500
450
4 460
380
580
620
180
1 600
500
450
4 310
Toplam gider
8 140
8 420
12 250
12 530
Yukarıdaki örnekteki kadının ve erkeğin 20 yaşında ve Karlstad‘da oturdukları varsayılmıştır. Ebeveynlerin evinde dört kişilik bir hanede, üç oda bir salondan oluşan bir dairede yaşıyorlar. Kendi evleri bir oda bir salondur. Tatil, sağlık ve tasarruf gibi maddeler dahil değildir.
*Hesaplama 4 nüfuslu bir haneye göre yapıldığından dolayı, hane giderlerinin dörtte biri alınmıştır.
8
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Link tav
İlk dairenizi döşemenin maliyeti şu
şekildedir*
siyesi:
www.ung
konsu
www.omb ment.se
oende.se
Bir kişi için gereken eşyalar
Mutfak
tabak çanak, çatal-bıçak, mikrodalga fırın
ve diğer mutak gereçleri
5.500
Yatak odası
13,149 mm yatak, döşeme, lamba,
komidin, halı, stor, komidin, sandalye
ve yatak çarşafları 3 200O
Oturma odası
13,149 mm divan, kitaplık, kav masası, koltuk,
halı, tavan lambası, ayaklı lamba, perdeler
ve medya cihazları
16 000
Hol ve banyo
13,149 mm ayna, lamba, havlular, aletler
ve temizlik ile çamaşır donanımı
3 100
Toplam bedel27.800
•*Örnekte mobilya ve eşyaların yeni satın alındığı varsayılmış, ancak
mümkün olduğunca ucuz seçenekleri tercih ettiğiniz düşünülmüştür.
Taşınacaklar için kontrol listesi
Fakta
Vergi dairesine Skatteverket yeni adresinizi bildirin.
SAMBO OLMAK
Bir ev sigortası imzalayın. www.konsumenternas.se adresinde
sigortaları kaşılaştırabilirsiniz
Postaneye mektuplarınızın yeni adresinize gönderilmesi için
bildirimde bulunun.
Telefon ve internete abone olun. Telekom danışmanlarından
[Telekområdgivarna] tarafsız bilgi edinebilirisiniz. Daha fazla
bilgi için www.konsumenternas.se adresini ziyaret edin.
Tv’nizi Radyo Televizyon Kurumuna [Radiotjänst] bildirin. Televizyon alıcısı olan her hane yasa gereği
televizyon lisans harcı ödemekle yükümlüdür. Bildirim
www.radiotjanst.se adresinden ya da 020-91 00 00 numaralı
telefondan yapılacaktır.
Elektrik sözlesmesi imzalayın. Eger elektrik sözlesmesi imzalamazsanız genelde daha pahallı olan süresiz fiyat listesi
üzerinden ödeme yaparsınız. Daha fazla bilgiyi
www.konsumenternas.se ve www.elpriskollen.se adreslerinden
edinebilirsiniz.
Adres değişikliğini akraba ve dostlarınıza bildirin. Neden onları
ve yeni komşularınızı bir taşınma partisine davet emiyorsunuz?
Sambo yasası, evli olmayan ancak evlilik gibi bir ilişki içerisinde, yani
ev arkadaşından farklı olarak birlikte yaşayan çiftlere yöneliktir. Sambo
yasası, esas olarak çiftin ayrılması halinde dairenin ve içindeki mobilya
ve eşyaların eşit olarak paylaşılmasını içerir. Kimin satın aldığı önem taşımaz. Ancak çift birlikte yaşamaya başlamadan önce satın alınan eşyalar
istisna oluşturur. Bu nedenle eve ait giderlerin paylaşılmasına gayret
etmekte yarar vardır.
Sambo yasası, birikimler, araba ve yat gibi konut ile doğrudan ilgili
olmayan şeyleri kapsamaz, ayrılık durumunda bunlar kime ait ise onda
kalır. Başka tür bir paylaşım istiyorsanız önceden bu konuda anlaşmaya
vararak bir sambo sözleşmesi imzalayabilirsiniz.
Bu durumda sözleşme sambo yasası hükümlerinin yerini alır.
Sambo çiftler birbirlerinin mirasçısı değildirler. Bir ölüm halinde ölenin
mirası akrabalarına geçer. Bu nedenle bir vasiyetname düzenlemekte
yarar vardır.
Eğer sambo olduğunuz kişinin borçları varsa, İcra Dairesi`ne (Kronofogden) hangi varlıkların size ait olduğunu belgelemeniz zorunludur. Aksi
halde İcra Dairesi varlıkların sambo olduğunuz kişiye ait varsayarak,
borçlara karşılık işlem yapabilir.
9
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Yiyecekler
Yiyeceğe çok para harcıyoruz - eğer bir bayansanız ayda 1 700 kronun
üstünde, erkekseniz bundan bir kaç yüz kuran daha fazla. Birçok kişi bu
miktardan daha fazla harcar. Aynı zamanda da yemek masrafını ve çevreyi etkilemek konusunda geniş olanaklara sahipsiniz.
Link tavs
Plan yapın ve tasarruf edin
iyesi:
www.folkhals
oguiden.se/s
mart
www.livsmed
elsverket.se
Planlama, yemek masraflarını kontrol altına almak için
iyi bir başlangıçtır. Bazen hazır yemek almak bize rahat ve
kolay gelebilir, ama genellikle daha pahallıdır. Yemeklerinizi kendiniz yapıyorsanız, giderlerinizi azaltabilir, ayrıca
yediklerinizin içeriğini bilebilirsiniz. Temel bilgiler içeren bir
yemek kitabı edinmek iyidir. Temel aşçılığı öğrendiğinizde,
tarifleri kendi zevkinize ve hayal gücünüze göre değiştirebilirsiniz. Ayrıca internette de birçok güzel yemek tarifi bulunmaktadır.
Yiyecek giderlerinizi düşük tutmak ve çevreden tasarruf için
bazı örnekler:
✔✔ Bir yemek ve alış veriş listesi yapınız.
✔✔ Listeye göre alım yapın ve gereksiz şeyler almayın.
✔✔ O mevsimin yiyeceklerini tercih edin. Kışın pahalı domatesleri boşverin ve ucuz kök bitkilerini tercih edin.
✔✔ Ett yerine kuru fasulye, nohut ve mercimek kullan.
Çorba ve salatayanında ucuz, sağlıklı ve kolay gıdalardır.
✔✔ Akşam yemeğinde yenecekten daha fazla yemek yapıp
yanınızda işe getirin.
✔✔ Doğrudan belirtilmiş tarihe bakarak hareket etmeyin.
Tadına bakıp koklayın. Gıdalar son kullanım tarihleri
geçmiş olsa bile hala bozulmamış olabilir.
Örnek
Küçük alışverişler cüzdanınızı boşaltır.
Aşağıdaki alımların yıllık maliyetleri
Şehirde kahve içmek Çubuk dondurma cips, 200 g gazoz, 33 cl
maden suyu, 50 cl Haftada 1 kez yaklaşık 50 kr 2 600 kr
Günde 1 kez Haziran-Ağustos yaklaşık 15 kr 1 380 kr
Haftada 2 kez yaklaşık 23 kr
2 390 kr
Haftada 1 kez yaklaşık 10 kr 3 650 kr
Haftada 4 kez yaklaşık 18 kr
3 700 kr
2 160 kr
alkol derecesi yüksek bira Haftada 3 şişe yaklaşık 15 kr sigara Günde 1 paket yaklaşık 49 kr 17 900 kr
gazete Ayda 2 kez yaklaşık 50 kr 1 200 kr
Sefertası tasarruf sağlar
Hans işe sefertasında yemek götürüyor. Bu şekilde ayda 1 000 kron tasarruf
etmiş oluyor.
80 krondan dışarda yenen 20 öğle yemeğinin masrafı
Sefertası ile yendiğinde
10
3 320 kr
2 240 kr
Öneriler
Fiyat avcısı olun
Gıda ve sarf malzemeleri alırken fiyat karşılaştırmalarına bakın. Marketler
arasında fiyatlar farklılık gösterir. Toptancı marketler, semt marketlerinden
daha ucuzdur, ama ulaşım da maliyet getirir. Çevreyi de etkiler.
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Çocuk
Link tavsiy
esi:
www.forsakr
ingskassan
.se
www.konsu
mentverket.
se
Çoğu kişi için çocuk sahibi olmak hayattaki en büyük olaydır. Aniden bakılması gereken biri ortaya çıkınca bütün günlük hayat değişiverir. Bu durumda mali durumdada büyük
değişiklikler meydana gelir.
Ebeveyn izni kullanırken genellikle gelir azalır, çünkü ebeveyn sigortasından sağlanan ödenek işvereninizin maaşından düşüktür.
Normal maaşınızın %80’inin biraz altında bir ödenek beklemelisiniz. Çocuk başına 1050 kron olan çocuk yardımı da bütçeye
biraz da olsa katkı sağlar. Düşük geliri olan çocuklu aileler için
konut yardımı imkanı vardır.
Ama, ebeveyn izni daha ucuza yaşamak için bazı imkanlar
da yaratır. Örneğin işe gidiş geliş için yol masrafı ayırmanıza
gerek yoktur. Ayrıca yemek yapmaya daha fazla zamanınız
olabilir ve öğle yemeklerini de evde yiyebilirsiniz.
Çocuklar maliyet getirir
Çocuğunuz olduğunda genelde birçok eşya ve araç almanız
gerekir. Bunlar çocuk arabasından, beşiğe, biberona kadar
çok çeşitlidir. Herşeyi yeni alırsanız kısa zamanda masraflar
abartılı bir hal alır. Özellikle de lüks tercihler yaparsanız.
Gerekli olan malzemeleri ikinci elden almak, devralmak
yada ödünç alma gibi bir imkanımız olursa, ihtiyaçlarımızı
çok daha ucuza halledebiliriz.
Tüketiciyi Koruma Kurumu örneğin çok pahalı olmayan
çocuk eşya ve araçların maliyetine yönelik hesaplamalar yapmıştır. Bu hesaplara göre çocuğun ilk yaşındaki masrafların
toplamı yaklaşık 30.000 krona ulaşabilir. Bu toplam bedele
çocuğun temel eşya ve gereçleri ile gıda, giyecek, altbezi,
oyuncak ve çocuk sigortası gibi sürekli giderler dahildir.
Sürekli giderler genel toplamın yaklaşık yarısıdır (bkz 4. sayfadaki tablo). Ancak ucuz alternatifleri tercih ederseniz bu
kadar çok tutması gerekmediğini unutmayın.
Aile büyüdüğünde, çoğu kişi daha büyük bir konut edinmeyi
tercih eder, bu da genelde konut giderlerini arttırır. Araba
sahibi de olmak gerekebilir. Annelik izninden sonra çocuğun
kreş ücreti de çıkar.
Öneriler
Altbezlerinde ciddi fiyat farkları
Çocuk için alınan altbezleri toplamda binlerce kron tutar, bu nedenle fiyatları karşılaştırmak yararlıdır. Çevre dostu tipte altbezleri genelde daha pahalı
değildir.
11
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Gündelik yaşamda
ekonomi ve Lundberg
ailesinin seyahat rüyaları
Burada Lundberg ailesi ekonominin nasıl işlediği ve parayı yetirebilmek
için önemli olanın ne olduğu konusunda düşüncelerini paylaşıyor.
Hans ve Sofia, Falun’da bitişik düzen inşa edilmiş evlerden
birinde oturuyor. Oğulları Victor ile buraya onyedi yıl önce
taşınmışlar, daha sonra Victor’a üç kardeş daha gelmiş. Şimdi Victor 19 yaşında ve Borlänge’de yüksek okulda okuyor.
Matilda, 16, daha yeni liseye başlamış, ve 14 yaşındaki Anton ortaokula gidiyor. Ailenin en küçüğü Isak – beş yaşında
mutlu ve meraklı bir çocuk.
Ekonomik durumlarından memnunlar, ama …
Sofia ilk ve orta okul öğretmeni olarak çalışıyor, ama bir
süredir yarı zamanlı olarak hasta. Hans, Hedemora’da bir
şirkette proje sorumlusu olarak çalışıyor. Birlikte yaklaşık
vergiden sonra 41 000 kron gelirleri var.
– Ekonomik durumumuzdan hoşnutuz. Alış verişe fazla bir
şey kalmıyor ama gene de durumumuz iyi. Öte yandan elbette daha fazla seyahat edebilmek isterdik, diyor Hans.
Para biriktirecek yer çok, ama zaman yok
Ailenin en çok para harcadığı alan konut, yemek ve arabalar.
Konut için ayda 10 000 kronun hemen altında bir miktar
ödüyorlar.
Hans bir kaç yıl önce elektriği tedarik eden şirketi değiştirdigini anlatıyor. Yoksa hangi hizmette hangi tedarikçinin en iyi
fiyatı verdiğini araştırmak için fazla zaman harcamıyorlar.
– Aslında yapmamız gerektiğini fark ediyoruz, ama bu konuyla uğraşmak başlı başına bir proje. Zaman yok, para
biriktirecek çok yer olduğunu bilsemde, diyor Hans. Ayda
yaklaşık 1 600 kronu medya için harcıyorlar.
Iyi yemek önemli
Ailenin yemeğe yaptığı harcama ayda yaklaşık 10 000 kron
tutarında. Çok daha fazla harcama yapmaları gereken aylar
olacağını bilirlerse, önceden çok miktarda alış veriş ederek
donduruyorlar. Hafta içi Hans öğle yemeğini evden götürüyor. Ailenin geri kalanı öğle yemeklerini okul ya da kreşte
yiyor. Yazları ve noel tatilinde, yemek masraflarının 12 000
ile 14 000 kron arasında tutması pek de alışılmamış bir durum değil.
– Çocuklar okulda yemediklerinde belirgin bir artış oluyor,
diyor Sofia.
Yemekten genellikle Sofia sorumlu, giderleri kontrol altında
tutabilmek için aylık bir yemek listesi yapıyor.
– Bu listeye körü körüne bağlı kalmıyorum, yaklaşık olarak
takip ediyorum. İyi yemek önemli! Hemen hemen her zaman
akşamları evde yemek pişiriyoruz. Elbette bazen abur cubur
da yediğimiz oluyor, ama mümkün olduğunca ender olarak,
diye de ekliyor.
12
Aile meyve ve sebzeyi çok yiyor, mevsimine göre alış veriş
etmeye çalışıyorlar.
– Fiyat farkı çok fazla değilse genellikle organik ürünleri
tercih ediyorum. Ama muza gelince her zaman organik olanı
alıyorum, zira içlerinde daha az kimyasal madde var, diye
açıklamada bulunuyor Sofia.
İki araba gerekli değil
Ailenin iki arabası var, biri 2005 yılından bir Volvo, diğeri
de daha eski bir Passat. Volvo kullanılmış olarak alındı ve
ayda yaklaşık 4 000 krona mal oluyor (sigortası içinde olmak üzere). Passat’nın giderlerini Sofia Viktor ile bölüşüyor.
Ancak sigortanın tamamını Sofia ödüyor.
– İki arabaya ihtiyacımız yok belki de, ama günlük yaşamı
kolaylaştırıyor. Passat işlemez hale gelince yenisini almayı
düşünmüyoruz, diyor Sofia.
Bu ailenin üzerinde çok düşündügü bir konu. Eğer çocuklar
okursa Hans ve Sofia onlara yardım edecekler, böylece öğrenci bursu almaları gerekmiyecek. Ama tam zamanlı çalışmaya başladıklarında evde ödeme yapmaya başlayacaklar.
Gerçekler
Ailenin harcanabilir geliri
Hans’ın aylığı: 23 400 kron
Sofia’nın aylığı: 9 600 kron
Sofia’nın hastalık nedeni ile sigortadan aldığı miktar: 4.500 kron
Çocuk yardımı 3.800 kron
Konut için yapılan harcamalar
Aile oldukça güvenli bir şekilde sigortalanmış olduğunu düşünüyor. Ev sigortası, araba sigortası ve çocuklar için sigortaları
var. Sigortalar için yaklaşık ayda 2 000 kron ödüyorlar.
– Bir süre önce Sofia’nın emeklilik sigortası olmadığını fark
ettik. İkimizde birer tane edinmeliyiz, diyor Hans.
•Faiz: ayda 6 000 kron (ayda 2000 kronun biraz altında geri ödeme
yapıyorlar)
•Isınma: ayda ortalama 2 500 kron
•Çöp: ayda 150 kron
•Villada oturanların kurduğu birliğe ödenen aidat [Samfällighetsavgift]
(kar temizleme, su, villa sahiplerine ait ortak alanlarının bakımı):
ayda 700 kron
•Alarm (hırsızlık ve yangına karşı): ayda 350 kron
Öğrencilikte para yardımı
Medya masrafları
Sigortaların daha iyi kontrolü
En büyük çocuk Viktor bütçesinden büyük ölçüde kendi
sorumlu, gelirini en başta öğrenci yardımı ve yazlık işlerden
kazandığı aylık oluşturuyor. Falu BS Bandy takımının bir
oyuncusu olarak da küçük bir miktar geliri var.
– Çok fazla kazanmamaya dikkat etmeliyim, yoksa öğrenci
yardımını kesiyorlar, diyor Viktor.
Sofia, öğrenci kredisi almaması için Viktor’a ekonomik olarak destek olmaya çalıştıklarını söylüyor.
– Sadece bir yıllık kararlarla devam edebildiğimiz sürece bu
şekilde sürdürüyoruz.
•Telefon: ayda 1 000 kron
•Internet: ayda 350 kron
•Gazete: ayda 200 kron
Sigorta için yapılan ödemeler
•Ev sigortası: ayda 250 kron
•Çocuk ve yetişkin sigortası: ayda 1 000 kron
•Emeklilik sigortası (Hans): ayda 550 kron
•Araba sigortası, Passat için: ayda 150 kron
13
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Cep harçlığı konusunda pek tutarlı değiller
Matilda ve Anton bir ay yetirmek üzere her ay para alıyor.
Matilda çocuk yardımı tutarı olan 1 050 kron alıyor ve bununda cep telefonu, makjaj malzemesi, giysi ve eğlenceye yetmesi gerekiyor. Çalıştığı yaz aylarında anne ve babasından
hiç para almıyor. Eğer özel bir şeyler yapmak isterse, bir kayak tatiline çıkmak ya da Stockholm’de oturan arkadaşlarını
ziyaret etmek gibi, anne ve babası tren biletini alarak ya da
yemek yardımında bulunuyor.
– Tamamen tutarlı olduğumuz söylenemez, yoksa ne kadar
para alacağını her defasında konuşarak karar veriyoruz,
diyor Sofia. Anneannemiz gerekli temel giysiler konusunda
yardım ediyor. Ama eğer Matilda bunun haricinde bir çift
ayakkabı isterse bunu kendi karşılamalı.
Anton’un cep telefonu masrafını anne ve babası karşılıyor ve
ayda da 300 kron harçlık alıyor.
– Oldukça tutumlu, hiç bir sey almıyor. Ailenin ekonomu,
diyerek şaka yapıyor Sofia. Gene de yeni bir cep telefonu aldı
ama bunu kendi biriktirdiği parayla yaptı.
Çocuklarla ekonomi konusunda konuşuyorlar
Sofia çocukların, ailenin ekonomik durumu konusunda oldukça bilinçli olduğunu düşünüyor.
Lundberg ailesinin bir aylık normal gelir ve gideri
Gelir
Hans’ın aylığı
Sofia’nın aylığı
Hastalık parası
Çocuk desteği
23 400
9 600
4 500
3 800
Harcanabilir gelir
41 300
Giderler
Konut
10 000
Medya
1 600
Yemek
10 000
Volvo
4 000
Sigortalar
1 800
Birikimler
1 500
Kreş800
Boş zaman
4 800
Tüketim malzemesi
400
Ev eşyası ve donanımı
900
Kişisel hijyen malzemeleri
2 000
Giysi ve ayakkabılar
3 500
Toplam giderler
14
41 300
Elektrik, su ve benzeri şeylerin ne kadar tuttuğunu belki
bilmiyorlar ama, onlarla ekonomik konularda konuşuyoruz,
diye anlatıyor. Örneğin ailenin noel hediyelerine ne kadar
para ayırabileceğini bilir, ona göre de her biri en çok ne istediğine kendi düşünerek karar verir.
– Bununla birlikte bunun haksızlık olduğunu düşünüyorlar
bazen, belki arkadaşları daha fazla noel hediyesi alıyor. Boş
zaman etkiliklerimizin epey tuttuğunu ve oldukça büyük bir
evde oturduğumuzu anlatmaya çalışıyoruz.
Sofia, çocukların üzerinde düşünmesi gereken en önemli şeyin, borç para ile alışveriş etmemek olduğunu düşünüyor.
Räkningarna betalas i tid
Hans evin faturalarının zamanında ödenmesinden sorumlu.
Bazı ödemeler otomatik ödemeye bağlı.
– Otomatik ödemeyi kontrol etmek daha zor, ama ödemeler
aylık alındığı zaman yapılıyorsa sorun yok, diyor Hans. Aile
ödemelerini zamanında yapmak konusunda sorun yaşamıyor.
– Elbette bazen her hangi bir ödemeyi unuttuğumuz oldu. O
zaman bir hatırlatma uyarısı alıyoruz ve hemen ödüyoruz.
Krediyi geri ödüyor, gelecek için biriktiriyoruz
Ailenin ev kredisi ve Sofia’nın öğrenci kredisi var. Taksitle yada
başka bir özel kredi ile yaptıkları herhagi bir alışveriş yok.
Aile her ay, faturalar ödendikten sonra elde kalan miktara
bağlı olarak 1 000 ile 2 000 kron arasında bir tutarı biriktiriyor. Biriktirdikleri miktarın bir kısmı seyahat için, bir
kısmı da acil durumlar için açtıkları hesaba yatıyor. Acil
durum için olan örneğin araba bozulursa veya evde küçük
bir onarım yapmak gerekirse kullanılıyor. Aile acil durumlar
için olan hesapta hep, bir ile üç aylık gelir arasında bir miktar bulunduruyor. Bu miktar artığı takdirde, artan miktarı
seyahat için kullanılıyor. Ev kredisini arttırmak en son düşünecekleri şey.
– Umarız önceden tahmin edemiyeceğimiz büyük bir masraf çıkmaz karşımıza, çünkü şimdi bir Tayland gezisi için
biriktiriyoruz, diyor Sofia. Bu ailenin uzun süredir hayalini
kurduğu bir seyahat, ama Isak’ın biraz daha büyümesini
beklemişler.
– Oda kumbarasında biriktirdiğinin bir kısmını kendi seyahati için biriktiriyor, diyor gururla anne ve babası.
Öneriler
Lundberg ailesinden aile ekonomisine katkıda
bulunacak öneriler
•Borç para alarak alışveriş yapmayın – daha sonra gelen faturalar insanın
moralini bozuyor.
•Para biriktirin ve alacak paranız olduğunda satın alın.
•Bir aylık bir yemek listesi yapın.
•Yemek atmayın – pişirin ve atacağınıza dondurun!
•Ucuzluk yapılmış ürünleri alın ve dondurun.
•Mevsimi olan meyve ve sebzeleri alın.
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Bireysel Danışmanlık
Bir bütçe ve borç danışmanına ne zaman başvurulabilir ve tüketici rehberinin
aslında görevi nedir? Burada, Ann-Christin ve Veronica, Konsument Falun’un
işlevini anlatıyor.
Konsument Falun [Falun Tüketicisi], Stora torget’teki belediye sarayı içinde bulunmaktadır. Bütçe ve borç danışmanı
Ann-Christin Rudholm ve tüketici rehberi Veronica Lidman
Ek de burada görev yapmaktadır. Falu sakinleri, bir alışveriş
öncesi veya sonrası kendilerine başvurarak danışabilir ya da
ekonomik durumlarının ve borçlarının üstesinden gelebilmek
için kendilerinden yardım isteyebilirler.
– Halk bize telefon edebilir ya da e-posta yolu ile iletişime geçebilir, hatta buraya gelip görüşerek danışmak için bir randevu da
alabilirler, tamamen ücretsiz olarak, diye anlatıyor Veronica.
Ayrıca Konsument Falun, belediyenin internet sitesi içinde
kendine ait sayfalara da sahip. Şehir kütüphanesinde de,
broşür ve daha başka aydınlatıcı malzeme içeren bir tüketici
köşesi bulunmakta.
– Bu tip çalışmaların diğer bölgelerde nasıl organize edildiği
konusunda ülkede farklılıklar görülüyor, ama her belediye
yasalar önünde, bütçe ve borç danışmanlığı hizmeti sunmakla yükümlü, diye açıklıyor Ann-Christin.
Tüketici rehberinin görevi nedir?
Tüketici rehberi, bir sözleşmeye dahil olunmadan ya da bir
şey satın alınmadan önce, hak ve yükümlülükler konusunda
kişisel danışmanlık hizmeti vermektedir. Hatalı çıkan bir şey
satın aldığınızda, nasıl bildirimde bulunacağınız konusunda
rehberlik, bir şey satın aldığınız bir satıcı ile anlaşmazlığa
düştüğünüzde de danışmanlık hizmeti alabilirsiniz.
– Haklarının ne olduğunu bilmek ve tüketici tuzaklarına düşmemek gerekir, diyor Veronica.
Araba satın alımı ve onarım en fazla danışılan konular
Tüketici rehberi ile iletişime geçenlerin büyük bir bölümü,
satın aldıkları bir mal ya da hizmetten memnun olmayanlardır. Kullanılmış araba alımı alışılmış konulardan biridir – satın alınan arabanın beklentileri karşılamaması durumu. Bir
çoklarının sorunu da evlerini onartmaktan kaynaklanır.
– Bu satın alan kişinin yapılan işten memnun kalmaması
Öneriler
Ekonominizi daha iyi hale getirmek için alabileceğiniz
somut önlemler
•Açken yiyecek alışverişi yapmayın.
•Önce düşünün, ertesi günü hala bu alışverişi yapmak akıllıca geliyorsa alın.
•İmza atarken temkinli olun, bir sözleşmenin ne içerdiğini iyice anlamadan
altına imzanızı atmayın.
•Ödediğiniz elektrik, Tv, internet ve tefon ücretlerini piyasadaki karşıtları ile
kıyaslayın. Eğer kazanacağınız bir miktar varsa dağıtımcınızı değiştirin.
•Okula yada işe otobüsle ya da birileri ile aynı arabada gidin. Ekzersiz yapmak istiyorsanız, bisikletle gidin!
•En ucuz seçeneği keşfetmek için, alışveriş ettiğiniz markette yiyecek fiyatlarının üzerindeki fiyat karşılaştırmalarına dikkat ederek alışveriş yapın.
Bir cokları bize ücretsiz danışmanlık hizmeti almak için başvurabileceklerini bilmiyor,
diyor Ann-Christin ve Veronica.
olabilir. Genellikle orta da yazılı bir sözleşme olmadığından,
yapılan işin kapsamı ve fiyatına ilişkin bir tartışma çıkmadığı
durum ender görülür, diyor Veronica.
Bir bütçe ve borç danışmanı hangi konuda yardımcı olur?
Bir bütçe ve borç danışmanı, ekonomik durumunuzla ilgili
sorununuz olduğunda ya da borçlarınızın üstesinden gelebilmek için yardıma ihtiyacınız olduğunda önerilerde bulunarak
yardımcı olur.
– Mevcut gelirlerin, giderlerin, varlıkların ve borçların tesbiti
ile başlarız genellikle işe, diyor Ann-Christin. Borçlarınızı ödemekte zorlanıyorsanız, borç verenlerle nasıl anlaşabileceğiniz
konusunda da önerilerde bulunuruz. Eğer borçlarınızı icra
yolu ile temizlemeniz gerekiyorsa bütçe ve borç danışmanı
başvuru için de yardımcı olur.
– Daha başka bize yöneltilen alışılmış sorular arasında, evdeki
gençlerin aile bütçesine ne kadar katkıda bulunmaları gerektiği, birlikte yaşamaya, ev alınmaya veya daha başka konularda
karar verililirken ekonomik konularda nasıl düşünülmelidir
gibi konular gelmektedir.
Evden ayrılma zamanı geldiğinde bireysel danışmanlık
Bütçe ve borç danışmanı bazen, evden ayrıldığında ekonomik
durumunu idare edemeyen gençlerle karşılaşır. Bir çokları
ödenmesi gereken faturaların çokluğu karşısında ve kendi
evinde yaşamanın ne kadar pahalı olduğu konusunda şaşkına
dönmüş durumdadır.
– Ebeveynleri ile yaşadıkları süre boyunca ailenin ekonomik
durumuna ilişkin fazla bilgi sahibi değillerdi belki, durum
böyle olunca ödenmesi gereken herşeyi kontrol altında tutabilmek de zor oluyor tabi, diye açıklıyor Ann-Christin.
Kendi belediyenizde nasıl görünüyor? Bir tüketici olarak belediyeniz size ne gibi hizmetler sunuyor? Belediyenin internet
sayfasına girin ya da www.konsumentverket.se adresinde, kendi
belediyenizde verilen bireysel danışmanlık hizmeti araması yapın.
15
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Otomobil
Link tavsiy
Otomobil sahibi olmak büyük özgürlük sağlar. Aynı zamanda
insanın belkide inanmak istemeyeceği yüksek maliyetler
getirir. İhtiyaçlarınıza uygun bir otomobil seçerek maliyetleri
düşürebilir, çevreye olan zararı en aza indirgeyebilirsiniz.
esi:
www.konsu
menternas.s
www.kbv.nu
e.
adresindeg
aranti vere
tamirhanele
n
r bulunabilir
. Burada m
liyeti öncede
an öğrenebi
lirsiniz.
www.snalb
il.se adresi
nde yakıt ta
sarrufu için
nasıl sürmen
iz gerektiği
yazılıdır.
www.konsu
mentverket.
se
Otomobil satın almak
Otomobili hem özel şahıslardan hem de satıcıdan alabilirsiniz. Kullanılmış araba fiyatlarında büyük farklılıklar
görülür. Satış ilanlarını, internet ve otomotiv sektörü fiyat
listelerini inceleyerek fiyatlar hakkında fikir edinin.
Özel kişilerden satın almak genellikle satıcıya göre daha
ucuza gelir. Kötü tarafı, o zaman tüketiciyi koruma yasası
geçerli değildir, bu da korumanızı azaltır. Bu nedenle alımdan önce otomobili iyi test etmeniz gerekir, örneğin lisanslı
bir kontrolör tutabilirsiniz. Ayrıca satışı yapan kişinin aracın
sahibi ve aracın ödemelerinin bitmiş olduğunu kontrol etmelisiniz. Aksi halde aracı gerçek sahibine iade etmek zorunda
kalabilirsiniz. Yanlış anlaşılmaları önlemek açısından bir
satış sözleşmesi yapmak da yararlıdır.
www.konsumentverket.se / bilar Web sitesinde bu sözleşmenin bir örneğini bulmanız mümkündür.
Otomobilin size maliyeti şöyledir
Araç modeli
Modeli
Alış fiyatı
Yakıt
Yakıt maliyeti
Vergi, muayene
Sigorta
Onarımlar, servis vs
Lastikler
Değer kaybı
Toplam gider
yıllık
aylık
10 km başına
Daha fazla bilgi için www.konsumentverket.se
Volvo V70 II Flexifuel 2,0
[Benzin ve etanol karışımı yakıt]
Volvo V70 V70 2,4
VW Golf Multifuel 1,6
[çok yakıtlı]
VW Golf 1,4
Kendi aracınız
2009200120092001
268 000
80 000
167 900
46 000
Benzin/E85
Benzin
Benzin/E85
Benzin
16 720
16 120
14 390
13 310
1 520
2 300
1 220
1 940
4 090
4 770
7 200
3 930
4 960
8 180
4 600
8 350
2 700
2 210
2 200
1 800
35 120
12 500
22 000
7 180
65 100
5 420
43
46 100
3 840
31
51 600
4 300
34
36 500
3 040
24
•Yukarıda örnekte görülen bilgiler Koll på pengarna [para denetimi] 2010’dan alınmıştır.
•Tablodaki tüm değerler yaklaşık olup, aracına göre giderler çok faklı olabilir. Hesaplamalarda aracın üç yıl kullanıldığı ve yılda 15.000 km yaptığı varsayılmıştır.
•Benzin fiyatı 12,50 kron/litre. Etanol, E85 fiyatı 9,60 kron/litre. E85 kullanan araçlar sadece bu yakıtla doldurulur.
•Araç yarım kasko ve en az muafiyet ile sigortalanır. Karlstad’da yaşayan 38 yaşında bir erkeğin sigorta primleri
Kendi aracınız için giderleri sayfa 23’e aktarınız.
16
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Eğer ikinci el aracı satıcıdan alıyorsanız, bir araç sicili istemelisiniz. Sicilde araç hakkında durumu ve güvenliği gibi bilgiler yer alır. Eğer araç alımında kredi kullanacaksanız, satıcı
şirketin kendi kredi çözümlerinden, bankalardan veya diğer
kredi kurumlarından yararlanabilirsiniz. Farklı kredi alternatiflerinin getirdiği maliyetleri dikkatlice değerlendirin.
Otomobili sigortalatmak
Arabayı satın aldığınız günden itibaren geçerli bir trafik
sigortası olması gerekir. Bu sigorta diğer araçtaki hasar ve
sürücüsünün yaralanmasını kapsar ancak sizin aracınızı kapsamaz. Eğer trafik sigortanız yok ise sigortasız geçen her gün
trafik sigortası ücreti denen bir harç ödemek zorundasınızdır. Bu harç trafik sigortasından çok daha pahalıdır ve günde
100 krondur, yada yılda yaklaşık 38 000 kr. Ayrıca yarım
veya tam kasko sigortası yaptırarak ekstra koruma sağlayabilirsiniz. Kaskonun kapsamı sigorta şirketinden sigorta
şirketine değişir. Sigorta primlerinde yılda bir kaç bin krona
varan farklılıklar görülebilir, bu nedenle şirketleri kıyaslamak yararlı olabilir. Ayrıca sigorta şirketinize verdiğiniz bilgilerin doğruluğunu kontrol ediniz. Bu hem ödediginiz primi
hem de her hangi bir hasar esnasında ödenecek tazminatı
etkileyebilir.
Otomobil sahibi olmak
Otomobil sahibi olmanın maliyeti alınacak otomobile göre
farlılık gösterir. Yeni ve daha pahalı arabalar genellikle eski
ve ucuz arabalara göre daha hızlı değer kaybederler. Öte
yandan, eski arabaların da işletim giderleri daha yüksektir.
Eğer servis ve bakım işlemlerini ciddi yürütüyorsanız, değer
kaybını etkileyebilirsiniz. Ayrıca aracın kullanımı daha güvenli olur.
Araba ve çevre
Büyük araçlar küçüklere göre genelde daha fazla yakıt tüketir. Alım fiyatı biraz yüksek olsa da, yakıt tasarrufu sağlayan
bir araçla daha kazançlı çıkabilirsiniz. 10 km’de 4 dl daha az
yakıt tüketen bir sürücü yılda 7.500 kron tasarruf eder. Ayrıca aracınızı daha az yakıt tüketecek şekilde sürmeyi öğrenerek de tasarruf edebilirsiniz. Hızlı ivmelenmeler, yüksek sürat
ve sert frenler hem daha fazla yakıt tüketir hem de aracı ve
lastikleri yıpratır. Arabayı ısıtmadan hareket etmek motoru
yıpratır ve yakıt tüketimini arttırır. Bunu önlemek için soğuk
havalarda motor ısıtıcısı kullanın. Düzenli olarak lastiklerin
basıncını da kontrol edin.
Cep telefonu,
İnternet ve abonelik
Cep telefonu yüzünden parasız kalmayın
Ödenmemiş cep telefonu faturaları genellikle kötü ödeme
sicili kayıtlarının olağan bir nedenidir. Bir yılda ne kadar
ödediğinizi biliyor musunuz? Belki de hat operatörü, abonelik
tipi veya kontörlü hattınızı değiştirerek tasarruf edebilirsiniz.
Tatilde cep telefonu
Cep telefonunuzu yurtdışında kullanırken dikkatli olun,
yoksa döndüğünüzde çok yüksek faturalarla karşılaşabilirsiniz.
Yurtdışındayken, telefonla sadece arama yapmanın değil
aranmanın da bir maliyeti vardır. Ayrıca bu maliyetler İsveç’ten
çok daha yüksek olabilir. Ama asıl çok pahalıya gelebilecek,
cep telefonu ile yurt dışında internet üzerinden sörf yapmaktır.
Eğer EU dışında iseniz çok çabuk binlerce krona ulaşabilirsiniz.
Bu nedenle seyahatten önce hat operatörünüzün gideceğiniz ülkedeki kullanım için geçerli tarifesini kontrol edin.
Uzaktan alışveriş yapmak
İnternette, posta servisi ile, telefonla veya kapıya gelen satıcı
ile alışveriş yaparken normalde uzaktan veya evden alışveriş
yasası geçerlidir. Bu yasaya göre yaptığınız alımı izleyen 14
gün içerisinde vaz geçme hakkınız bulunmaktadır. Satıcının
bu bilgiyi size verme sorumluluğu vardır. Diğer ülkelerden
alım yaptığınızda alımdan vazgeçme konusunda farklı kurallar geçerli olabilir. Sokaktaki satıcılardan ve alışveriş merkezlerinin koridorlarındaki standlardan yaptığınız alımlarda da
bu yasanın geçerli oladığını hatırlayın.
İnternette alışveriş yaparken de dikkatli olmanız gereken hususlar bulunmaktadır. Satıcı şirket hakkında ne biliyorsunuz,
iletişim bilgileri mevcut mu? KDV, gümrük ve nakliye bedelleri
fiyata dahil mi? Eğer değilse toplam fiyat ne olmakta? Ürün
bozulursa ne olmakta? Onarımı İsveç’te yapılabilir mi? Geçerli
her hangi bir garatisi var mı? Tanımadığınız şirketlere hesap
numaranızı vermek konusunda da dikkatli davranın. Eğer ödemeyi önceden yaparsanız, ürün size ulaşmadığı takdirde ödemeyi durdurma şansınız kalmaz. Eğer imkan varsa fatura veya
posta havalesi ile ödeme yapmak daha güvenlidir.
Aboneliğinizin bağlayıcılık süresini kontrol edin
Öneriler
Ortak araba kulübüne üye olun
Kendi aracınıza sahip olmanın maliyetinden daha azına ihityacınız olduğunda bir otomobile erişiminiz olur. Ortak araba kulüpleri ülke genelinde
bulunmakta olup, genelde toplu konut kurumlarına veya ortak mülk kooperatiflerine bağlı çalışırlar.
Telefon, Tv ve internet için imzalanan abonelik sözleşmelerinin, belli bir süre
Link tavsiye
bağlayıcılığının olması alışılmış bir dusi:
rumdur. Abonelik aldığınızda bağlayıcı w www.telekomradgivarna.se
ww.pts.se ad
ve
reslerinde
süre boyunca belli bir meblağı her
internet ve
telefon,
televizyon
hakkında da
ay ödemek üzere kendinizi zorunlu
fazla bilgi bu
ha
labilirsiniz.
www.konsu
konuma getirirsiniz. Uzun süreli
mentverket.
www.konsu
se ve
menteurop
bağlayıcılığı olan pahalı abonelikler,
a.se adresl
rinde e-tica
ere
t hakkında
eğer birden gelirinizde bir düşüş olurdaha fazla
bilgi bulabi
lir
siniz.
sa ve giderlerinizi çabucak azaltmanız
www.ungko
nsument.se
gerekebilirse ekonominizi zayıflatabilir.
Çift ödeme durumu doğacağından başka
bir abonelik de alamazsınız.
17
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Sigortalar
Herkesin sigortalanmaya ihtiyacı vardır, hem büyüklerin hem de çocukların. Bu ihtiyaç mallarımız için de geçerlidir. Sigortalar olmadan bir kaza en
kötü ihtimalde bir kişisel faciaya dönüşebilir. Bu nedenle tasarruf amacıyla
sigorta yaptırmaktan vazgeçmek akıllıca bir fikir değildir.
Ev sigortası
Genel Risk Sigortası
Sahip oluğunuz şeylerin pek değeri olmadığını düşünseniz veya
konutunuzda geçici olarak otursanız bile ev sigortasına ihtiyacınız vardır. Çalınan veya hasar gören eşyalarınızın tazmin
edilmesinin yanısıra, ev sigortası hak, sorumluluk ve saldırıya
uğrama vakalarında koruma sağlar. Çoğu ev sigortası ayrıca
genellikle 45 günü kapsayan bir seyahat sigortası da içerir.
Üçüncü şahıs sigortası olarak da anılan genel risk sigortası,
mallarınıza daha kapsamlı koruma sağlayan, ev sigortanıza
tamamlayıcı nitelikte bir sigortadır. Örneğin dengenizi kaybedip fotoğraf makinenizi göle düşürdüğünüzde geçerlidir.
Bu sigorta, saatinize, televizyonunuza veya kameranıza ayrı
ayrı yapılacak sigorta yerine daha ucuz genel bir seçenek
olabilir.
Eğer hukuki bir anlaşmazlık yaşarsanız, hak koruması hukuki yardım masrafınızın belli bir bölümünü karşılar. Sorumluluk koruması başkasının mallarında zarara yol açarsanız
geçerlidir. Saldırıya uğrama koruması ise bir saldırya maruz
kaldığınızda, tedavi ücreti, gelir kaybı durumunda masraflarınızı karşılar ve sakat kalmanız halinde tazminat sağlar. Bir
ev sigortasının kapsamı daha kısıtlı veya daha geniş olabilir.
Eğer oturduğunuz konutun sahibi iseniz, ev sigortanızı kooperatifli mülk sigortası veya villa sigortası ekleyerek tamamlayabilirsiniz. Diğer faydalarının yanısıra, konutta yaşanan
hasarlar için de ödeme sağlar. Kendi ihtiyaçlarınıza uygun
bir sigorta seçiniz. Sendika üyelik harcına dahil bir ev sigortanızın olup olmadığını kontrol edin. Çift sigorta sahibi olmak size daha fazla taminat getirmez. Ev sigortası normalde
ortak haneye mensup aynı adreste kayıtlı her şahsı kapsar.
Kaza sigortası
Bir kaza sigortası, bir kazaya uğramanız durumunda doktor
giderlerini karşılar. Eğer sakat kalırsanız, bir kereye mahsus
olmak üzere tıbbi malüliyet denen bir tazminat alırsınız. Bu tazminatın yanı sıra, en önemli tazminatlardan biri de ekonomik
malüliyet olarak anılanıdır. Bu tazminat, yaşadığınız bir kaza
sonrasında gelecekte çalışamayacak derecede yaralanmanız
halinde söz konusudur. Hastalık ve kaza sigortası da hastalık
nedeniyle ortaya çıkan zarar ve sakatlık durumlarını kapsar.
Çalışanların çoğu işverenleri tarafından çalışma saatleri ve işe
gidiş glişleri kapsayan bir poliçe ile sigortalanmışlardır. Hangi
sigortalara sahip olduğunuzu ve bu sigortlaların şartlarını
araştırın! Eksik gigorta ihtiyaçlarınızı sendikanız üzerinden
grup sigortası ile veya bireysel sigortalar ile kapatabilirsiniz.
Çocuk ve gençlere yönelik sigorta
Çocuklar ve gençler Hastalık sigortasından
[försäkringskassan], eğer ciddi bir şekilde yaralanır ve hiç
bir şekilde çalışma hayatına başlayamazlarsa, yılda 90 000
kronun biraz üzerinde oldukça düşük bir meblağ alırlar. Bu
nedenle hastalk ve kaza durumlarında bir tazminat sağlayabilecek bir çocuk ve genç sigortasına ihtiyaçları vardır. Böyle
bir sigorta ağır vakalarda bir kereliğine birkaç milyon kron
Öneriler
Sigorta şirketlerini karşılaştırın
İnternet üzerinden, farklı karşılaştırma sayfalarını kullanabilirsiniz. Primler, yani maliyet çok farklılık gösterebilir. Ayrıca sigorta şartları da farklılık
gösterir. Fiyat ve şartları karşılaştırırken titiz davranın. Normalde bir yıl
olan sigorta dönemi son bulduğunda sigorta şirketinizi ücretsiz olarak
değiştirebilirsiniz.
Pahalı bir bisikletiniz mi var?
O zaman ev sigortanızın onu kapsayıp kapsamadığını kontrol edin.
18
Link ta
vsiyesi:
www.konsu
menternas.s
e adresinde
sigortalar ha
kkında daha
fazla
bilgi bulabi
lir ve şirket
karşılaştırab
leri
ilirsiniz. ww
w.minpens
se adresind
ion.
e emeklilik
sigotası
hakkında bi
lgi bulabilir
siniz.
tutarında bir tazminat sağlar. Bu çok büyük bir miktar gibi
görünse de bir ömür boyu yetmesi gerekmektedir.
Çoğu belediyenin çocuk ve gençler için okulda veya çoçuk
och ungdomar under den tid de befinner sig i skolan eller
förskolan samt på vägen dit eller därifrån. Belediyenizde
geçerli uygulamayı öğrenin ve geleceği de düşünerek ek
koruma sağlayacak şekilde sigorta eksiklerinizi tamamlayın.
Spor kulüplerinin genellikle de bazı korumalar sağlayan
sigortaları bulunmaktadır.
Hayat sigortası
Kontrol listesi - hangi sigortalara ihtiyacınız var?
Ev sigortası
Genel Risk Sigortası
Kooperatifli mülkiyet sigortası
Siz ve eşiniz eğer biriniz ölürse ekonominize ne olacağını hiç
düşündünüz mü? Bu konu insanın düşünmekten hoşlanmadığı bir konu olsa da, eğer evinizin ortaklaşa sahibi iseniz
özellikle önem kazanır. Eşin sigorta lehdarı olduğu bir hayat
sigortası, bir ölüm halinde hayatta kalan eşin evde ikametinin devamını mümkün kılan kaynağı sağlar.
Villa sigortası
İşsizlik kasası
Hayat sigortası
Çoğu kişinin hayatında bir noktada işsiz kalması riski vardır.
Bu nedenle işsizlik sigortasına (a-kassa) üye olmanız büyük
önem taşır. Yoksa işsiz kalma durumunda temel işsizlik
parası denen bir ödenek alabilirsiniz. Bu oldukça düşük bir
ödenektir. Ayrıca bu temel ödeneği alabilmek için 20 yaşını
doldurmuş olmanız gerekmektedir. Daha yüksek bir ödenek
alabilmek için bir işsizlik kasasına en az bir yıldır üye olmanız gerekir. Ödenek, sizin maaşınız temel alarak hesaplanır,
ancak 18 700 kronun (2012) % 80’ini geçemez.
Bundan daha fazla kazancınız varsa, bir gelir sigortası yaptırmanızın sizin için iyi olup olmayacağını araştırın. Yüz krondan az bir değerden birkaç yüz krona kadar değişebilir.
Hastalık ve kaza sigortası
Çocuk ve gençlere yönelik sigorta
İşsizlik kasası
Araç sigortası (otomobil, motorsiklet, moped v.s.)
Emeklilik sigortası
Ev hayvanı sigortası
19
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Para biriktirin
Herkesin gelecekteki masraflar için bir tampon hesaba ihtiyacı vardır. Er
veya geç, doktor ve dişçi vizitesi, onarım ve benzeri masraflar ortaya çıkacaktır Bir tampon hesap ile ayrıca daha ucuza yaşayabilirsiniz. İhtiyacınız
olan şeyleri indirimdeyken, kiralamak veya krediyle almak yerine peşin parayla daha cuza alabilirsiniz.
Tampon hesap için biriktirin
Ne kadar büyük bir tampon hesaba ihytiyacınız olduğu nasıl
ve nerde yaşadığınıza bağlıdır. Den som till exempel bor i hus
och äger en bil behöver oftast en större buffert än den som bor
i lägenhet och åker buss. Tampon maksatlı paranız örneğin
bir tasaruf hesabı gibi kolay ulaşılabilir bir yerde olmalıdır.
Eğer para biriktirmeye gücünüzün yetmediğini düşünüyorsanız, ekonominizi gözden geçirmenizde yarar vardır. Kısıntıya
gidebileceğiniz giderleriniz var mı? Son sayfada tavsiyeler
bulabilirsiniz. Utan en buffert blir din ekonomi sårbar. Försök
därför att ta för vana att spara lite varje månad.
Uzun vadeli biriktirin
Tampon tasarrufun yanısıra hedefleriniz için de biriktirmelisiniz. Bu hedef bir seyahat, otomobil veya bir evin bedelinin
nakit ödenmesi zorunlu olan bölümü olabilir. Tabi doğal
olarak doğrudan bir hedef olmaksızın da uzun vadeli para
biriktirebilirsiniz. Eğer böyle yaparsanız, bir çok birikim seçeneği bulunmaktadır!
Paranızın büyümesini sağlama imkanı olan tasarruf şekilleri,
genellikle paranızın bir bölümünü kaybetme riskinizin daha
büyük olduğu seçeneklerdir. Örneğin hisse senetlerini seçerseniz, yüksek değer artışı mümkündür ancak hisse değerleri
düşerse ve hisselerinizi satmak zorunda kalırsanız para kaybedebilirsiniz. Yüksek riskli tasarruf şekilleri bu nedenle uzun
vadeli tasarruflar için en uygun seçeneklerdir. Eğer özellikle
büyük riskler almaya hazır değilseniz, faiz getiren farklı yatı20
rımlar bir alternatif oluşturabilir, örneğin tahviller gibi.
Emeklilik için biriktirmeli mi?
Gelecek için biriktirmek her zaman iyidir. Vergisi bekler tipte
farklı emeklilik tasarruf hesapları bulunur, bu yolla en erken
55 yaşında emekliliğiniz kullanmaya başlayacak şekilde paranız birikir. Yılda en fazla 12.000 kron biriktirebilir veya
çekebilirsiniz. Tasarrufun vergisi bekler olması, biriktirdiğiniz para içini çekene kadar vergi ödememeniz anlamına gelir.
Devlete gelir vergisi verecek kadar çok para kazanmıyorsanız, belki de vergisi bekler emeklilik birikiminden farklı tasarruf şekilleri sizin için daha iyi olabilir. Hem böylece emekli
olmadan önce ihtiyacınız olursa paranızı çekebilirsiniz.
İnsan gençken büyük masraflarla karşlaşır, örneğin ev ve
mobilya almak gibi. Ayrıca öngörülemeyen masraflar için de
bir tampon kaynak tasarrufu yapmak gerekir. Daha büyük
giderlerin üstesinden gelmeden önce, vergi iadeli emeklilik
birikiminde parayı bağlamamak onun yerine başka bir şekilde biriktirmek çok daha iyi olabilir.
Öneriler
Biriktirilecek parayı maaştan otomatik olarak aktarmak
Maaşınız hesabınıza geçtiğinde doğrudan tasarruf hesabına aktarım yapan
sürekli bir ödeme başlatabilirsiniz. Bu rahat bir tasarruf yöntemidir.
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Kredi kullanın
Link tavsiye
www.konsu
si:
menternas.s
e
Kredi kullamanın her zaman bir maliyeti vardır. En güvenlisi tabi ki parayı önceden biriktirmektir ancak bu her zaman
mümkün olmaz. O zaman kredi iyi bir alternatif olabilir. Fakat her
kredininin maliyeti farklıdır. Bazıları gerçekten yüksek olabilir.
SMS kredisi pahalıdır
Hızlı sms-kredisi eğer parayı çabucak istiyorsanız size
cazip gelebilir. Ancak bu yöntem para bulmak için en pahalı
yolalardan biridir. Ayrıca normalde sms-kredisinin çok kısa
bir geri ödeme süresi vardır. Bu nedenle efektif faizinin yüzde
birkaç bin olabilir, buna karşılık normal banka kredisinin
efektif faizi genellikle %10 civarındadır. Herkesin belki her
zaman tänker på är att om det till exempel kostar 500 kronor att låna 2 000 kronor i en månad är det 2 500 kronor du
ska betala tillbaka vid månadens slut. Bu nedenle sms-kredisi
kullanmadan her zaman şu soruları sormalısınız:
• Eğer şu anda 2000 kron ödeyemiyorsam, ay sonunda 2500
kronu nasıl ödeyeceğim?
• Onun yerine borç alabileceğim birini tanıyor muyum?
• Para gerçekten şimdi mi gerekli, yoksa bekleyebilir miyim?
Posta ile alışveriş hesabı da en pahalı kredilerden biridir.
Efektif faizi yaklaşık %30 düzeyindedir.
Diğer kredi çeşitleri
Maaş hesabı kredisi nispeten ucuzdur. Banka bunu maaş hesabına baglar, alışveriş ettiğinizde yada ATM’den para çektiğinizde maaşınız bitmişse otomatik olarak krediden çekilir.
Bir sonraki maaş alındığında kredi otomatik ödenir. Ancak
her zaman ekside kalmamaya dikkat edin. O zaman pahalı
olabilir. Krediyi kullansanız da kullanmasanız da yıllık ücreti
sıfırdan birkaç yüz krona kadar değişebilir.
En ucuz banka kredileri bir ev veya kooperatifli mülkiyet dairesini teminat olarak ister. Faizin ne kadar yüksek olacağını
banka ile pazarlık edebilirsiniz. Teminat gerektirmeyen en
ucuz kredi normalde üye kredisi denen sendikalıların bazı
bankalardan kullanabilecekleri kredilerdir. Bu krediler göre-
Gerçekler
Tips
İyi bir temel kural,
eğer bir şeyi kredi ile alıyorsanuz, o ürünün ömrü bitmeden kredinin geri
ödemesinin bitmiş olmasına önem vermektir.
celi olarak düşük faizlidir. Üye kredisi sağlamayan bankalarda, benzeri kişisel kredi seçenekleri olabilir ancak koşulları
değişebilir. Det lönar sig att kontakta olika banker och fråga.
Faizsiz, masrafsız değildir
Televizyon, bilgisayar ve beyaz eşya alırken, size faizsiz taksit önerisinde bulunulur ki bu iyi bir seçenek oluşturabilir,
özellikle de büyük bir meblağ söz konusu ise. Ancak faizsiz
kredi hiç bir ücret alınmayacağı anlamına gelmez, çoğunlukla hazırlama ücreti ve bazı diğer giderleri ödemeniz gerekir.
Ayrıca zamanında ödeme yapmak konusunda da dikkatli olmalısınız, yoksa faiz ödemek ya da cezalı bir ödeme yapmak
zorunda kalabilirsiniz. Almakta olduğunuz borcun sözleşme
koşullarını dikatlice okuyun. Burada sizin alacağınız borcun
şartları yazar, örneğin borcunuzu geç öderseniz ya da zamanında önce ödemek isterseniz ne olur gibi.
Kredi kullanmanın maliyeti şu şekildedir
20.000 kronluk kredi alıyorsunuz. Beş yıl boyunca her ay
647 kron geri ödeme yapıyorsunuz. Toplamda bu kadar
ödemiş oluyorsunuz:
Kron
40.000
30.000
Alınan krediden vaz geçme hakkı
Bir kredi kullandığınızda, 14 gün içinde vazgeçme hakkınız vardır. Sözleşmeyi
imzaladığınız ya da borç alan olarak, borcun kapsamı ve koşullarını içeren yazılı bir doküman elinize geçtiği andan itibaren borcun süresi başlamış olur.
Efektif faiz:
Efektif faiz, bir yılı kapsayan faiz tutarının, borç tutarı ile karşılaştırılmasından
elde edilen miktardır. Bu değere faiz, başlangıç ücreti, ödeme çeki harçları ve
diğer ücretler dahildir. Krediyi verenin efektif faiz konusunda sizi bilgilendirme
sorumluluğu vardır.
Kredi maliyeti:
18.829 kron
Efektif faiz:
% 34,49
20.000
10.000
Kredi
Toplam
ödeme:
38.829 kron
0
21
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Eğer fatura ödemelerinde zorlanırsanız
Link ta
vsiyesi:
• www.kons
umenternas
.se
www.kronof
ogden.se
• www.kons
umentverke
t.se
www.datain
spektionen.
se
Faturalar zamanında ödenmelidir. En geç fatura üzerinde belirtilmiş tarihte
para, faturayı gönderenin eline geçmiş olmalıdır. Eğer ödemede güçlük çekerseniz, faturayı gönderen ile temasa geçmekten çekinmeyin. Belki de bir ödeme
planı edinebilirsiniz. Ödeyemediğiniz bir borcunuz varsa – yardım istemek için
bankayla ya da krediyi verenle temasa geçin.
Eski borçları ödemek için sms-kredisi almayın! O zaman
durumun daha da kötüleşmesi riski vardır. Eğer ödemeleriniz
arasında öncelik belirlemek durumundaysanız kira, elektrik
ve ev sigortasını seçin. Eğer bu faturaları zamanında ödemezseniz, evden çıkatılabilirsiniz, elektriğiniz kesilebilir ve kaza
halinde sigortasız kalabilirsiniz. İcra Dairesi’nde (Kronofogden)kayda geçen borçlar, kredi araştırma şirketlerinin kayıtlarına da yansır ve kötü ödeme kaydı olarak anılır. Kötü
ödeme kaydı, üç yıl sonra kaybolur. Eğer bir kötü ödeme
kaydınız var ise, banka kredisi veya diğer kredileri alırken
sorun yaşayabilirsiniz. Ayrıca telefon, cep telefonu ve internet abonelik başvurularınız geri çevrilebilir. Belki de en kötü
olanı, kötü ödeme kaydınız olduğu sürece kendi adınıza bir
kira sözleşmesi edinmenizin çok zor olacağıdır. Ekonominizi
ya da borç durumunuzu düzene sokmak konusunda yardıma
ihtiyaç duyuyorsanız, kendi belediyenizdeki bütçe ve borç
danışmanına başvurabilirsiniz. Bu danışmanlar ücretsiz hizmet verir.
Öneriler
Gerçekler
Borcunuz var mı?
Kötü ödeme kaydı
Pahalı kredi kartlarına binlerce kron borcunuz mu var? Daha düşük kredili
banka kredisi alıp bütün bu kredileri ödeyin. Sonrada o kredi kartından
kurtulun ki yeni borçlara sürüklenmeyin.
Örnek
Kontrolü kaybederseniz pahalıya malolur
Ödememiş bir fatura, ödemediğiniz sürece süratle daha pahalıya mal olur.
Telefon faturası
600
Yazılı hatırlatma
50
Tahsil bürosunun hatırlatması
160
İcra Dairesi’ne gönderilen ödeme tebiliğinin masrafı 300
Tahsil bürosunun aracılık harcı340
Haciz harcı
600
Toplam:
2 050 kr
22
Aşağıdaki olaylar kötü ödeme kaydı alacağınız anlamına gelmez:
Bir ödeme hatırlatması veya borçlu olduğunuz kurumdan resmi ödeme talebi gönderildiğinde.
Bir borç tahsil bürosuna iletildiğinde.
İcra Dairesi [Kronofogden] size bir ödeme emri gönderir.
İcra Dairesi’nin size bir ödeme tebliği göndermesi, sizin ödemeyi yapmakla yükümlü olduğunuz anlamına gelmez. Bu tebligat, sizi ödemeye davet
eder veya borç konusunda bir hata varsa size belirli bir süre içinde itiraz
etme şansı tanır. Devlete veya belediyeye olan örneğin vergi, ceza, kamu
harçları, öğrenci kredisi borçları ve televizyon yayın harcı gibi borçlar için
özel kurallar geçerlidir.
Ancak, ödeme tebliğine karşı ödemeyi yapmaz ya da itiraz etmez iseniz,
İcra Dairesi borcun geçerli olduğuna karar verir. Buna borç hükmü denir.
Borç hükmünün detayları kredi araştırma şirketlerince kayda geçirilir ve
böylece bir kötü ödeme kaydınız olur.
PARANIZA SAHİP ÇIKIN
Bütçe
Önceki tablolardan gelir ve giderlerle ilgili değerleri aktardınız mı?
Şimdi diğer giderleri doldurun.
Bütçeniz hazır! Size hayallerinizi gerçekleştirmek için imkan
yaratacak gibi görünüyor mu? Değiştirmek istediğiniz birşey
var mı? Kısacağınız veya arttıracağınız bir gider? Daha fazla
biriktirmek istiyor musunuz? Değişikliklerinizi aşağıdaki
bütçe sütununa kaydedin. Şimdi hangi değişiklikleri yapabileceğiniz konusunda genel bir görüntüye sahipsiniz.
Öneriler
Bireysel ekonominiz hakkında daha fazla tavsiye
istiyor musunuz? Belediyenizdeki bir bütçe ve borç
danışmanına başvurun. İletişim bilgilerini şu adreste
bulabilirsiniz: www.konsumentverket.se.
Aylık gelir ve giderler
Aylık gelir ve giderler
Halihazırdaki Bütçe
ekonomi
Gelirlerin tümü (2. sayfadan)
Giderler:
Yiyecekler (5. sayfadan)
Diş sağlığı dahil kişisel hijyen (5. sayfadan)
Elbiseler ve ayakkabılar (5. sayfadan)
Boş zaman ve oyun (5. sayfadan)
Cep telefonu (5. sayfadan)
Çocuk ve gençlere yönelik sigorta (5. sayfadan)
Sarf malzemeleri (5. sayfadan)
Ev eşya ve gereçleri (5. sayfadan)
Medya (5. sayfadan)
Ev sigortasi (5. sayfadan)
Otomobil (16.sayfadan)
Diğer sigortalar
Konut
Hanenin elektriği
Kredi (geri ödemeler ve faizler)
Toplu ulaşım
İşsizlik kasası ve sendika aidatı
Doktor/ilaç
Tasarruf
Diğer (aylık harçlık, şeker, oyun, hediyeler, alkol, tütün, ev hayvanı, tatil v.s.)
Giderlerin tümü
Sonuç: gelirler-giderler
Tüketiciyi Koruma Kurumu’nun bütçe hesaplama aracını www.konsumentverket.se adresinde deneyin.
23
Bu şekilde paranızı daha iyi kontrol ederek daha uzun süre yetmesini
sağlayabilirsiniz.
1. Tüketiciyi Koruma Kurumu’nun bütçe hesaplama aracı ile bir bütçe yapın
Bütçe hesaplama aracında kendi giderlerinizi Tüketiciyi Koruma Kurumu’nun hesaplamaları ile
karşılaştırabilirsiniz. www.konsumentverket.se. adresini ziyaret edin.
2. Harcama defteri tutun
Harcama defteri tutarak belirli bir süre içinde bütün harcamalarınızı not düşerek, paranızı nelere
harcadığınızı daha rahat görebilirsiniz.
3. Gıda alımlarınızı planlayın
Haftalık yemek listesi ve alışveriş listesi yapıp, aldıklarınızla yetinin, hem para hem de zamandan tasarruf
edersiniz.
4. Sefertası kullanın
Yemekleri evde pişirip, artanlarla işe sefertası ile götürürseniz ayda birkaç yüz kron biriktirirsiniz.
5. Televizyon, internet, telefon ve elektrik v.b. abonelik sözleşmelerinizi gözden geçirin.
Bütün tv-kanallarına ihtiyacınız var mı? Daha ucuza arayabilir misiniz? Elektrik sözleşmenizi veya
dağıtım şirketinizi değiştirerek de tasarruf edebilirsiniz.
6. Otomobil yerine bisikleti tercih edin
Otomobil kullanmak düşünülenden yüksek maliyetler getirir. Belkide araba yerine bisiklet veya toplu
ulaşımı düşünür müsünüz? Tüketiciyi Koruma Kurumunun sayfası, www.konsumentverket.se’de bir
araba sahibi olmanın kaça mal olacağını görebilirsiniz.
7. Enerji tasarrufu yapın
Elektrik giderlerinizi farklı şekillerde değiştirebilirsiniz, örneğin kulanılmayan elektronik eşyaların fişini
çekmek gibi. Daha geniş bilgi için belediyenizin enerji danışmanına sorup veya www.energimyndigheten.se
adresine girip, enerji hesaplama aracı ile ne kadar tasarruf edebileceğinizi görün.
8. Sigortalarınızı gözden geçirin
Çifte sigortalı olabilir veya ihtiyacınız olmayan sigortaları ödüyor olabilir misiniz? Başka bir sigorta
şirketi daha ucuza gelebilir mi? Daha fazla bilgi için www.konsumenternas.se adresini ziyaret edin.
9. Kredilerinizi gözden geçirin
Bir çok pahalı krediniz mi var? Bankanızla görüşüp bu kredileri tek bir kredi altında toplayıp, daha
düşük bir faizde uzlaşma olanağını araştırın. Belki de bankanızı değiştirebilirsiniz. Bu konuda bilgi almak
için www.konsumenternas.se. adresini ziyaret edin.
10. Alımları durdurun
Bir ay boyunca sadece en gerekli şeyleri satın alacağınız bir alım durdurma hareketi deneyin. Çoğu zaman
insan aslında pek gerekmeyen şeyleri satın alır. Sonuçta çok fazla maliyet çıkar. Ayda ne kadar tasarruf
edebilirsiniz?
Daha başka broşür mü istiyorsunuz?
Belediyenin tüketici rehberinde ve bütçe-kredi danışmanında başka broşürler de bulunmaktadır.
Ayrıca Tüketiciyi Koruma Kurumu’nun internet sayfasından da ısmarlanabilir:
www.publikationer.konsumentverket.se
Foto Martin Ström Götenstedt Tasarım Spenat Reklambyrå Basım Elanders
Konsumentverket, Box 48, 651 02 Karlstad. Telefon: 0771-42 33 00. www.konsumentverket.se
© Konsumentverket 2012 ISBN 978-91-7398-977-0
On öneri