Kendi Kendine Meme Muayenesini Bilmenin Kadın

Kendi Kendine Meme Muayenesini Bilmenin Kadın

Yeni Tıp
Tp Dergisi 2010;27: 10-14
Derleme
Kendi Kendine Meme Muayenesini Bilmenin
Kadn Sa÷l÷ Açsndan Önemi
Bennur KOCA
1
1
ønönü Üniversitesi Sa÷lk Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, MALATYA
ÖZET
Meme kanseri halen tüm dünyada kadnlar için önde
gelen sa÷lk sorunlarndan biridir. Meme kanseri yaygn
olmasna karún, genellikle yavaú bir geliúme hz gös­
teren ve tans erken yapld÷nda oldukça baúarl tedavi
sonuçlar elde edilebilen ve ölüm oran azaltlabilen bir
kanser türüdür. Meme kanserini erken tans için çeúitli
yöntemler vardr. Bunlarn içerisinde her kadn tarafn­
dan ö÷renilebilen, uygulanabilen, fazla zaman ve iúgücü
gerektirmeyen, masraf olmayan yöntem kendi kendine
meme muayenesidir. Kendi kendine meme muayenesi
taramas kadnlarn meme sa÷l÷na iliúkin farkndalklar­
n ve memelerinde bir de÷iúiklik fark ettiklerinde doktora
baúvurma oranlarn artrmaktadr. Bu do÷rultuda kadn­
larda sk görülen, görüldü÷ünde ölüme götüren meme
kanserine karú etkili savaúm tüm kadnlarn bilinçlen­
dirilmesi ile yaplabilir. Bu makalede kendi kendine meme
muayenesini bilmenin kadn sa÷l÷ açsndan önemi
konusunda literatür kapsamnda bilgi verilecektir.
Anahtar Kelimeler : Meme kanseri, kendi kendine meme
muayenesi, kadn sa÷l÷
ABSTRACT
Breast self-examination in terms of knowing the
importance of women's health
Breast cancer is still one of the most prominent health
problems of women in the world. Although it’s a widely
observed type of cancer, it has a slow growth rate and
when it is diagnosed at the early stages the results of
the treatment can be successful and the mortality rates
can be reduced. There are various methods for the early
diagnosis of breast cancer. of these methods breast self
exam is the cost free one that can be learned and
applied by every woman and does not require much time
and effort. Breast self exam increases both women’s
awareness on breast health and the rate of application
to medical institutions when women realize a change in
their breasts. War against breast cancer, which is a
frequently observed illness that causes death, can be
realized through raising all women’s awareness. In this
article literature reports will be given about the
importance of knowing how to apply breast self exam to
maintain women’s health.
Key Words : Breast cancer, breast self exam, women’s
health
GøRøù
Dünyada meme kanseri, kadnlarda görülen kan­
ser türleri arasnda ilk srada, kanser nedeniyle
oluúan ölümlerde ise akci÷er kanserinden sonra
ikinci srada yer almaktadr1. Meme kanseri, dün­
yada her yl %1-2 artú göstermekte olup, ylda
yaklaúk 1 milyon olguya yeni tan konulmaktadr2.
Ülkemizde ise meme kanseri %24,96 oranyla
kadnlarda görülen kanserler arasnda 1. srada yer
almakta, kadnlarda görülen kanserlerin yaklaúk
olarak ¼’ünü meme kanserleri oluúturmaktadr3,4.
Literatürde yer alan bilgiler incelendi÷inde; dünya­
da her üç dakikada bir kadna meme kanseri tans
konuldu÷u ifade edilmektedir5. Amerika’da yaúam
boyunca her dokuz kadndan birinin meme kanse­
rine yakaland÷na, üçte ikisinin de bu hastal÷a
ba÷l olarak hayatn kaybetme tehlikesi ile karú
karúya kald÷na dikkat çekildi÷i görülmektedir6-8.
Avrupa ülkelerinde de, her on kadndan birine
yaúam boyunca meme kanseri tans konulmakta­
dr5. T.C.Sa÷lk Bakanl÷ kanser istatistiklerine (2002)
göre 5271 olgu says ile kadnlarda en sk görülen
kanserdir9.
Kadnlarda öldürücü olan meme kanseri insidans­
nn günden güne artmas önemli bir sa÷lk sorunu
10
oluúturmaktadr10,11. Meme kanseri yaygn olmasna
karún, genellikle yavaú bir geliúme hz gösteren
ve tans erken yapld÷nda oldukça baúarl tedavi
sonuçlar elde edilebilen ve ölüm oran azaltlabilen
bir kanser türüdür. Ayrca meme kanserinin erken
tan ve tedavisi yaúam kalitesinin yükseltilmesinde
etkili olmaktadr12.
Meme Kanserinde Tan Yöntemleri
Meme kanseri gibi baz kanser türlerinin tans
basit taramalarla ksa sürede konulabilmekte ve
tedaviye ksa süre içinde baúlanabilmektedir13-21.
Kadnlara kendi kendine meme muayenesi (KKMM),
kliniksel meme muayenesi (KMM) ve mamografi
(MM) erken tan amacyla önerilmektedir22-24. Bu
önerilerin uygulanmasnda sa÷lk ekibinin e÷itimi,
motivasyonu ve kadnlarn bilgi, tutum ve davra­
núlar çok önemlidir.
Meme kanserinde erken tan uygulamalar olan
mamografi, KKM yaptrma ve KKMM yapma meme
kanserinin erken teúhisini sa÷layarak kansere ba÷l
ölümlerin azaltlmasnda hayati önem taúmakta­
dr13,17,18,25.
Yeni Tp Dergisi 2010;27:B.10-14
Koca
Kendi Kendine Meme Muayenesinin Önemi
Meme kanserinin erken tansnda KKMM’nin önemi
oldukça fazladr. 20 yaúndan büyük kadnlarn her
ay KKMM uygulamas, erken tan için önerilen
uygulamalar içerinde yer almaktadr13. Literatürde
KMM ve mamografinin meme kanseri tansnda en
etkili yöntemler oldu÷u belirtilmiú olmasna ra÷men
meme kanseri vakalarnn büyük ço÷unlu÷unun
hasta tarafndan tespit edildi÷i bilinmektedir26,27.
Ayrca KKMM 20 yaúndan sonra her kadn tarafn­
dan evinde tek baúna kolaylkla uygulanabilecek,
ksa süre içerisinde erken tanya yönlendirebile­
cek, maliyet gerektirmeyen, kadnn mahremiyeti­
nin korundu÷u bir muayene yöntemidir20,28-30.
Meme kanserinde ilk belirtilerin genellikle ele
gelen bir kitle ile ortaya çkarld÷ gözönüne aln­
d÷nda, kadnlarn memedeki bir kitleyi erken
tespit etmelerinde KKMM uygulamasnn önemli
oldu÷u ortaya çkmaktadr.
Yaplan çalúmalarda meme kanserinin ABD’de tüm
kanserlerin %29’unu oluúturmas, her 10 kadndan
birisinin bu hastal÷a yakalanmas, yine ABD‘de
yllk meme kanseri insidansnn 110/100.000,
mortalitesinin 27/100.000 oldu÷unun saptanmas,
ayrca Amerikan Kanser Birli÷inin 1994 verilerine
göre 182.000, 1999 verilerine göre de yaklaúk
175.000 kadna meme kanseri tansnn konmas,
1994’te yaklaúk 46.000, 1999 da 43.700 kadnn
da meme kanseri nedeniyle yaúamn yitirmesi,
ülkemizde de meme kanserinin kadnlardaki ölüm­
lerinde ilk srada yer almas ve meme kanserinin
%80-90’nn ilk kez hastann kendisi tarafndan
fark edilmesi, KKMM’nin erken tandaki önemini
ortaya koymaktadr31-33.
Meme kanserinde Meme hastalklarnn tansnda
hastann da hekim kadar rolü oldu÷u bilinmekte­
dir. Literatürde meme kanserinin %90’nn ilk kez
kiúinin kendisi tarafndan fark edildi÷i belirtilmek­
tedir34. Günümüzde KKMM’nin meme kanserinin
erken tespit edilmesinde yararl olup olmad÷
tartúlmakla birlikte21,26,35-37 özellikle krsal kesim­
de yaúayan kadnlarn KMM ve mamografi ye ula­
úm olanaklarnn az olabilece÷i, genellikle meme­
deki bir kitlenin de ilk olarak bireylerin kendileri
tarafndan tespit edilerek doktora gidildi÷i göz
önüne alnd÷nda, KKMM’ni düzenli ve do÷ru ola­
rak uygulamann yararl olaca÷ düúünülmek­
tedir18,26,38. Ayrca literatürde KKMM düzenli olarak
uyguland÷nda meme kanseri mortalite orannn
azalaca÷26,39 ve yaúam orann da %75 orannda
artraca÷, bunun da yaúam sürecini olumlu yönde
etkileyece÷i bildirilmiútir25.
Finlandiya’da KKMM ö÷retilen 28,785 kadn ile
ö÷retilmeyenler karúlaútrld÷nda kanserin evre­
sinde fark bulunmamasna ra÷men mortalite hzn­
da azalma saptanmútr40. Kotka Pilot Projesi’nde
meme kanserinin erken tansnda, rutin uygulanan
KKMM’nin önemli oldu÷u ve mortaliteyi azaltt÷
belirtilmiútir41. Buna karúlk Rusya, ùangay ve
øsveç çalúmalarnda KKMM’nin meme kanseri
evresini düúürmede ve mortaliteyi azaltmada etkili
olmad÷ saptanmútr42-44. Ayrca KKMM, kadnla­
rn normal meme dokusunu tanmalarn sa÷la­
makta, bu konuda kadnlarn farkndal÷n artr­
makta ve tarama programlarnda önerilmektedir45.
Feldman ve ark., tans konulmuú 996 meme kan­
serli hasta üzerinde yaptklar çalúmada hastal÷n
evresi ile KKMM arasnda son derece önemli bir
iliúki oldu÷unu, KKMM’sinin nodüllerle ilgili hastalklarn tanlanma olasl÷n üçte bir orannda
azaltabilece÷ini ortaya çkamúlardr46.
Türkiye’de kadnlarn meme kanserini önlemeye
yönelik uygulamalarn etkileyen faktörleri incele­
yen çalúmalar snrl olmakla birlikte, kadnlarn
büyük ço÷unlu÷unun KKMM yapmad÷ belirlen­
miútir47-49.
Araútrmalar kadnlarn KKMM yapmamalarndaki
en büyük isteksizli÷in bir kitle bulma ve ne yapa­
ca÷n bilememe korkusu ile ilgili oldu÷unu, KKMM
uygulama basamaklar ile ilgili bilgilerinin yeterli
olmad÷n ve bu durumun KKMM ile ilgili bir e÷i­
timle azaltlabilece÷ini bildirmektedir37,50-53.
Bununla birlikte kadnlarn KKMM uygulama konu­
sundaki yeterlilikleri, KKMM uygulayabilme yete­
neklerini, kendilerine olan güvenlerini ve uygula­
mann skl÷n da artracaktr18. Beyda÷ ve Karao÷lan üniversitede okuyan ö÷rencilerle yapt÷
çalúmada; KKMM’ni gereksiz gördüklerini, meme
kanserine yakalanma ihtimallerini çok az olarak
algladklarn, KKMM uygulamasn benimseme­
dikleri ya da çok az uyguladklarn tespit etmiútir
Ancak genç kadn grubu olan üniversite ö÷renci­
lerinin de KKMM ö÷renmelerinin ve her ay düzenli
olarak uygulamalarnn erken tanlama ve tedavi
sürecinde büyük önem taúd÷ bildirilmiútir54.
Yaplan baúka bir çalúmada kadnlarn %65,0’nn
KKMM’ni bilmedi÷i, %65,0’nn KKMM’ni yapmad÷
KKMM yapan grup içinde (%35,0), %51,5’inin
kendisi karar verdi÷i için KKMM yapt÷ belirlen­
miútir. Yine ayn araútrmada kadnlarn ancak
%35,0’ KKMM yapmakta ve %73,8’i de yeterli
bilgileri olmad÷ için KKMM yapmadklarn ifade
etmektedirler. Bu bulgu kadnlarn KKMM ile ilgili
bilgi düzeylerinin düúük oldu÷unu ve e÷itime
gereksinim duyduklarn ortaya çkarmakta; sa÷lk
bakm profesyonellerinin verdi÷i e÷itimin periyodik
olarak devam ettirilemedi÷i için yetersiz kald÷n
düúündürmektedir55.
ABD’de Leight ve ark.lar sa÷lk bakm profesyo­
nelleri tarafndan meme muayenesi ve mamogra­
fiyi desteklemek üzere KKMM uygulamas öneriliyor
olmasna ra÷men, KKMM’nin sadece küçük bir
11
B. Koca
kadn grubu tarafndan aylk olarak düzenli uygu­
land÷n ve bu uygulamay prosedüre uygun bir
úekilde beceriyle uygulayabilen kadn saysnn da
çok az oldu÷unu belirtmiúlerdir56.
Literatürde meme kanserinin mümkün oldu÷u
kadar erken belirlenmesinde e÷itim programlarnn
önemli oldu÷u bildirilmektedir. Bu nedenle sa÷lk
bakm çalúanlarnn meme kanseri risk, belirtileri
ve erken tan uygulamalar yönünden kadnlar
bilgilendirmeleri ve periyodik aralklarla bu uygula­
malar devam ettirmelerinin önemli oldu÷u belirtil­
mektedir57.
Ülkemizde yaplan çalúmalarda kadnlarn KKMM
ile ilgili bilgiyi en çok televizyon, medya ve daha
sonrada sa÷lk personellerinden elde ettiklerini
belirlemiúlerdir58. Yaplan di÷er bir çalúmada da
Chie ve ark., Taiwan’da randomize olarak seçilen
3040 kadn üzerinde yapmú olduklar araútrma
sonrasnda yalnzca %8,4’ünün aylk olarak KKMM
uygulad÷n, özellikle krsal alanda yaúayan kiúi­
lerin KKMM uygulamalar üzerinde basn, medya
gibi kitle iletiúim araçlarnn ve sa÷lk ekibi üyeleri
tarafndan hastanelerde, kliniklerde ve çalúma
alanlarnda verilen e÷itimlerin önemli etkisinin
oldu÷unu ortaya çkarmúlardr59. Ayrca Kanada’da
8214 kadn üzerinde KKMM davranúlarndaki
de÷iúimlerle ilgili olarak yaplan çalúmada da, üç
izlem sonunda kadnlarn KKMM davranúlarnn
de÷iúti÷i, uygulamann yaplma skl÷nn artt÷ ve
bu durum üzerinde KKMM’si ile ilgili periyodik tbbi
uygulamalarn ve e÷itimlerin yararl oldu÷u bildiril­
mektedir60. Amerikan Kanser Birli÷i ve Kanser
Enstitüsü meme kanserinin erken tansnda önce­
likli olarak KMM ve mamografiyi önermektedir13,17.
Ancak krsal alanda yaúayan kadnlarn bu hizmet
ve uygulamalara ulaúlabilirli÷inin snrl oldu÷u
gözönüne alnd÷nda KKMM’nin halen önemini
korudu÷u da ortaya çkmaktadr. Meme kanserinin
erken tansnda KKMM’nin yaplmas yaúam yüzde­
sini artrmamaktadr61; fakat Dorsay ve ark.da
belirtti÷i gibi KKMM rutin olarak yapld÷nda
kadnlar memelerindeki bir tümörü erken tespit
ederek tedaviyi erken dönemde baúlayabilme
úansn elde edebilmektedirler62.
Literatürde mamografi ve KMM’nin, KKMM ile
karúlaútrld÷nda meme kanserine yakalanmada
ve ölüm orann azaltmada en önemli savaú arac
olduklar belirtilmiú olmasna ra÷men, Amerikan
Kanser Birli÷i 20 yaúndan itibaren baúlamak üzere
yararllklarn ve snrllklarn söylemek koúuluyla
kadnlarn KKMM yapmalarn önermektedir13,17,19,63.
Nitekim bu konuyla ilgili olarak yaplan baz çalú­
malarda 50 yaú ve üzerinde olan kadnlarn, 50
yaú altndaki kadnlarla karúlaútrld÷nda KKMM’­
ni daha az uyguladklar ve bu nedenle de meme
kanserinin fark edilmeme risklerinin fazla oldu÷u
12
Yeni Tp Dergisi 2010;27: 10-14
bildirilmektedir64. Ayrca yeni tan konulmuú 1004
invaziv meme kanserli hastalar üzerinde yaplmú
bir çalúmada, KKMM’nin kitleyi erken dönemde
bulmay sa÷lamada önemli bir uygulama oldu÷u
bildirilmiútir25.
Türkiye’den daha önce yaplan baz çalúmalar,
Türk popülasyonunun meme kanseri konusunda
bilgilerinin yetersiz oldu÷unu, ço÷u kadnn KKMM
yapmad÷n ve ço÷u kadnn KKMM nasl yapla­
ca÷n bilmedi÷ini ortaya koymuútur65,66. Amerikan
Kanser Derne÷i’nin meme kanserinin erken tan
klavuzunda; kadnlarda 20 yaúndan itibaren ka­
dnlarn aylk KKMM; 20-40 yaú arasndaki kadn­
larn 3 ylda bir, 40 yaú üstü kadnlarn yllk KMM
yaptrmalar; 40 yaúndan itibaren 1-2 yllk ma­
mografiler önerilmektedir45. 40 yaún altnda ma­
mografinin effektif olmad÷ ve KMM’nin yetersiz
oldu÷u kabul edilmektedir. Bundan dolay, genç
yaútaki kadn gruplar için KKMM çok önemlidir67.
Meme kanserinin erken tansnda önemli bir yeri
olan KKMM’nin yaygnlaútrlmasnda ve do÷ru
olarak uygulanmasnda e÷itimin etkisini araútran
pek çok çalúma yaplmútr68-71. Yaplan bir çalú­
mada, e÷itim sonras de÷erlendirmede e÷itim
öncesine göre kadnlarn KKMM bilme orannn
%53,5, uygulama orannn ise %39 orannda artt÷
belirtilmiútir72. Malatya il merkezinde 40 yaú üzeri
kadnlarn meme kanseri ve korunma konusunda
bilgi tutum ve davranúlarn belirlemek amacyla
yaplan çalúmada ise kadnlarn %39,3’ünün
KKMM’ni en az ylda bir kez yaptklar ve bu skl­
÷n ö÷renim düzeyi arttkça yükselme gösterdi÷i
belirlenmiútir73. Ö÷renim düzeyi ve KKMM bilgi ve
uygulama skl÷ ile iliúkili benzer sonuçlar yurt içi
ve dúnda gerçekleútirilen baúka çalúmalarda da
bildirilmiútir74-78. Literatürde meme kanserinin
mümkün oldu÷u kadar erken belirlenmesinde
e÷itim programlarnn önemli oldu÷u bildirilmekte­
dir57. Bu nedenle sa÷lk bakm çalúanlarnn meme
kanseri risk, belirtileri ve erken tan uygulamalar
yönünden kadnlar bilgilendirmeleri ve periyodik
aralklarla bu uygulamalar devam ettirmelerinin
önemli oldu÷u vurgulanmútr55.
Bu do÷rultuda verilen e÷itim ile meme kanseri, ve
KKMM konusunda bilgi ve sa÷lk davranúlarnda
görülen olumlu de÷iúimler kadnlarn olumlu yönde
etkilendi÷ini göstermiútir. Bu nedenle kadnlarda
KKMM uygulama becerileri geliútirilmelidir.
Toplumumuzda bu tür e÷itimlerin (gebe, bebek,
15-49 yaú kadn izlemler v.b.), istenilen düzeyde
olmad÷ da bildirilmiútir79-81. Yaplan bir araútr­
mada kadnlarn e÷itim düzeyi arttkça KKMM’ni
uygulama oranlarnn da artt÷ saptanmútr82.
Güner ve ark., Parlar ve ark., Çevik ve ark., Öztürk
ve ark. çalúmalarnda e÷itim düzeyi arttkça,
KKMM’ni uygulama oranlarnn da artt÷ ifade
Yeni Tp Dergisi 2010;27:B.10-14
Koca
edilmiú, kadnlarn e÷itim düzeyinin artmasnn
toplumsal sa÷l÷ da arttrmas bakmndan olumlu
etkisi olaca÷n düúündürmüútür82-85.
Sonuç olarak verilen e÷itim ile meme kanseri ve
KKMM konusunda bilgi ve sa÷lk davranúlarnda
görülen olumlu de÷iúimler kadnlarn yaplan e÷i­
timden olumlu yönde etkilendi÷ini göstermekte­
dir. Bu nedenle kadn sa÷l÷ açsndan son derece
önem taúyan meme kanserinin erken tannmasnda
basit, pahal olmayan, invaziv giriúim gerektirme­
yen, tehlikesi olmayan ve herhangi bir alet gerek­
tirmeyen KKMM’nin yaygnlaútrlmas amacyla meme
kanseri ve KKMM uygulama hakknda e÷itim
planlanmas bir gereksinim olarak ortaya çkmútr.
Kadnlara düzenli ve periyodik aralklarla pratik
yapma sorumlulu÷u kazandrlmal ve kadn sa÷l÷
açsndan büyük önem taúyan bu konudaki
e÷itimler yaygnlaútrlmaldr. KKMM’nin düzenli
olarak yaplmasn sa÷lamak için okul yllarnda
genç kzlara e÷itime baúlanmaldr.
Sa÷lk ekibi içinde önemli yeri olan hemúirelerin,
hastane gibi tedavi edici kurumlarda, okullar,
sa÷lk ocaklar gibi koruyucu sa÷lk hizmeti veren
birimlerde, kanser dernekleri gibi rehabilitasyon
hizmeti veren merkezlerde ve evlerde, kadnlarla
sürekli iletiúim halinde olmas nedeniyle KKMM’ni
ö÷retmesi ve yaygnlaútrmas açsndan önemli
rolü vardr32,84,86. Dolaysyla da kadn sa÷l÷n
korumak ve geliútirmek için hemúirelerin, di÷er
sa÷lk personeliyle birlikte e÷itim programlarn
arttrmalar gerekmektedir.
REFERANSLAR
1. Parkin DM, Bray F, Ferlay J, Pisani P. Global cancer statistics,
2002. A. Cancer Journal For Clinicians 2005;55: 74-108 (http://caonline.
Amcancersoc.org/cgi/full, available date 13.02.2007).
2. Gölbaú Z, Kutlar Z, Hacer Akdeniz H. Ö÷renci Hemúireler
Tarafndan Bir Halk E÷itim Merkezinde Verilen E÷itimin Kadnlarn Meme
Kanseri –Kendi Kendine Meme Muayenesine Yönelik Bilgi ve Uygulamalarna
Etkisi. Meme Sa÷l÷ Dergisi 2007;3: 157-161.
3. Kanserle Savaú Dairesi Baúkanl÷ Personel ve E÷itim ùube
Müdürlü÷ü.(http://www.bsm gov tr. Duyuru.docs.meme kanseri erken
tan.pdf, available date 09.05.2006).
4. Hamzao÷lu O, Özcan U. Türkiye Sa÷lk østatistikleri. Ankara: Türk
Tabipler Birli÷i Yaynlar 2006.
5. Tükel S. “Dünyada Meme Kanseri Görülme Skl÷ Nedir? http://
www.metam. org/sss. php?id=86 (Eriúim Tarihi: Aralk 2008).
6. Bottorff JL, Johnson JL. Bhagat R, Grewal S, Balneaves LG, et al.
“Beliefs Related to Breast Health Practices: The Perceptions of South Asian
Women Living in Canada”, Social Science and Medicine 1998;47: 2075-85.
7. Günal
SY,
Günal Aø. “22-55 Yaú Çalúan Kadnlarn Meme
Kanserine Yönelik Davranúlar”, Sa÷lk ve Toplum 2000;10: 21-4.
8. Ondrusek N, Warner E, Goel V. “Development of a Knowledge
Scale About Breast Cancer and Heredity (BCHK)”, Breast Cancer Research
and Treatment 1999;53: 69-75.
9. T.C. Sa÷lk Bakanl÷ Kanser østatistikleri 2002.
10. Karayurt Ö. Champion Sa÷lk ønanç Modeli Ölçe÷i’nin Türkiye øçin
Uyarlanmas ve Kendi Kendine Meme Muayenesi Uygulama Skl÷n
Etkileyen Faktörler. Yaymlanmú Doktora Tezi. Ege Üniversitesi, øzmir
2003.
11. Stilman MJ. Women’s Health Beliefs About Breast Cancer and
Breast Self Examination. Nursing Research 1997;26: 121-7.
12. Klç S, Uçar M, Seymen E, ønce S, Ergüvenli Ö, Yldrm A, et al.
Kendi Kendine Meme Muayenesi bilgi ve uygulamasnn GATA E÷itim
Hastanesinde Görevli Hemúire, Hemúirelik Ö÷rencileri ve Hastaneye
Müracaat Eden Kadn Hastalarda Araútrlmas. Gülhane Tp Dergisi
2006;48: 200-4.
13. American Cancer Society. Cancer Reference Information. How Is
Breast Cancer Found? (http://www.cancer.org/docroot/CRI/ content/CRI,
available date 04.04.2007).
14. Baltzell K, Wrensch MR. Strengths and limitations of breast cancer
risk assessment. Oncology Nursing Forum 2005;32: 606-13.
15. Veronesi U, Boyle P, Goldhirsh A, Orecchia R, Viale G. Breast
Cancer. Seminar 2005;365: 1727-31.
16. Underwood SM. Breast cancer in African American women: Nursing
Essentials. The Association of Black Nursing Faculty Journal. January/
February 2006.
17. U.S. National Institudes of Health. Breast Cancer Prevention
Studies. http://www. Cancer.gov/cancertopics/factsheet/ prevention/breast
cancer, available date 04.04.2007.
18. Budden L. Young women’s breast self-examination knowledge and
practice. Journal of Community Health Nursing 1995;12: 23-32.
19. Hargrove-Huttel R.A.: Medical-Surgical Nursing. Philadelphia:
Lippincott Williams& Wilkins, 2005.
20. Dorcas R H. Hemúireler øçin Kanser El Kitab. Çeviri Editörü: Prof.
Dr. Nurgün Platin, N.ønanç, Ankara: IV. Akúam Sanat Okulu Matbaas1996.
21. Wei G, Borum ML. Breast self- examination in women in two
primary care settings:An evaluation of the impact of insurance status.
Journal of Women’s Health&Gender-Based 2000;9: 311-4 (Abstract).
22. Aslan A, Temiz M, Beúirov E, Aban N. Meme Kanseri Taramas.
Meme Hastalklar Dergisi 2004;11: 4-11.
23. American Cancer Society. In: Cancer Facts & Figures 1999,
American Cancer Society, Atlanta GA 1999; p:1–36.
24. ø÷ci A, Aso÷lu O. Meme Kanserinin Erken Tansnda Tarama
Yöntemleri, (øçinde Editör: Topuz E, Aydner A, Dinçer M. Meme Kanseri),
Nobel Tp Kitabevleri.1. Basm. Ankara 2003; p:113-23.
25. Foster R, Costanza MC. Breast self-examination practices and
breast cancer survival. Cancer 1984;15: 999-1005.
26. Pillay AL. Rural and urban South African women’s awareness of
cancer of the breast and cervix. Ethnicity&Health 2002;7: 103-14.
27. Dorsay RH, Cuneo WD, Somkn CP, Tekawa IS. Breast selfexamination: improving competence and freguency in a classroom setting.
American Journal of Public Health 1988;78: 520-2.
28. Kaymakç ù. Meme Hastalklar Hemúireli÷i. Ege Üniversitesi
Basmevi, Bornova 2001.
29. Aktan K. Topuzoðlu A, Harmanc H. Hemúirelerin Kendi Kendine
Meme Muayenesi Yapma ve Mamografi Çektirmeye Yönelik Davranúlarn
Etkileyen Faktörler. 8. Ulusal Halk Sa÷l÷ Kongresi Kitab 2001; 57-9.
30. Franek GA, Nowak-Kaputsa ZE, Cabaj M. Breast cancer prophylaxis
among nurses. Wiad Lek 2004;57: 82-4.
31. Kutluk T, Kars A. Meme Kanseri, Sa÷lk Bakanl÷ Kanser Savaú
Daire Baúkanl÷, Ankara 1998: 73-6.
32. ùencan O, Akbulut H. Kanserde Tarama ve Erken Tan, Aktuel Tp
Dergisi 1998;3: 518.
33. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri ve Araútrma Enstitüsü,
Türkiye Nüfus ve Sa÷lk Araútrmas, Ankara 1998: 35-43.
34. ùimúek ù, Tu÷ T. Memenin øyi Huylu Tümörleri: Fibroadenomlar.
STED 2002;11: 102-5.
35. NBBCC (National Breast Cancer Coalition). Position Statement.
(http:// www.natlbcc. org/bin/index.asp?strid=496&depid=9, available date
15.02.2007).
36. Wittink M, Straton JB. Self-examination does not cancer mortality.
Patient oriented evidence that matters. The Journal of Family Practice
2003;52: 104-6.
37. Holtzman D, Celentano DD. The practice and efficacy of breast
selfexamination: A critical review. American Journal of Public Health 1983;
73: 1324-6.
38. Bailey B.The nurse’s role in promoting breast awareness. Nursing
Standard 2000;14: 34-6.
39. Ashton L, Karnilowicz W, Fooks D. The incidence and belief
structures associated with breast self-examination. Social Behavior and
Personality 2001, (http://findarticles.com/p/ articles/mi-qa3852/is-20010/
ai-n8937404, available date 15.02.2007).
40. Gastrin G, Miller AB, To T, Aronson KJ, Wall C, Hakama M, et al.
Incidence an mortality from breast cancer in the mama program for
screening in Filland, 1973-1986, Cancer 1994;73: 2168.
41. Hakama M, Pukkala E, Kallio M, Godenhjelm K, Svinhufvud U. Eff
ectiveness of screening for breast cancer in women under 50 years at
entry: the Kotka pilot project in Finland, Int J Cancer 1995;63: 55-7.
42. Semiglazov V, Moiseyenko V, Protsenko R, Manihas A. Russia (St.
Petersburg)/WHO Randomized prospective study of the role of BSE in
reduction of breast cancer mortality [abstract], Eur J Cancer 1998;34: 92.
43. Thomas DB, Gao DL, Ray M.R. Wang WW, Allison JC, Cheng LF, et
al. Randomized trial of breast self-examination in Shanghai:Methodology
and preliminary results, J Natl Cancer Inst 1997;89: 355-5.
44. Holmberg L, Ekbom A, Calle E, Mokdad A, Byers T. Breast cancer
mortality in relation to self-reported use of breast self-examination, a
cohort study of 450,000 women, Breast Cancer Res Treat 1997;43: 137-40.
45. American Cancer Society. Breast cancer facts and figures, htpp://
www.cancer.org/ docroot/STT/content/STT Ix Cancer Facts Figures 2006.
asp. Ulaúm Tarihi:10.11.
46. Feldman JG, Carter AC, Nicastri AD, Hosat ST. Breast selfexamination, relationship to stage of breast cancer at diagnosis. Cancer
1981;47: 2740-5.
13
Yeni Tp Dergisi 2010;27: 10-14
B. Koca
47. Parlar S, Bozkurt Aø, Ovayolu N. Bir Ana-Çocuk Sa÷l÷ Merkezine
Baúvuran Kadnlara Verilen Meme Kanseri ve Kendi Kendine Meme
Muayenesi øle ølgili E÷itimin De÷erlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi
Hemúirelik Yüksekokulu Dergisi 2004;8: 9-15.
48. Gözüm S, Karayurt Ö, Aydn ø. Meme Kanseri Taramalarnda
Champion’un Sa÷lk ønanç Modeli Ölçe÷inin Türkçe uyarlamalarna øliúkin
Sonuçlar. Hemúirelikte Araútrma Geliútirme Dergisi 2004;1: 71-85.
49. Nahçivan NÖ, Seçginli S. Meme Kanserinde Erken Tanya Yönelik
Tutum ve Davranúlar: Bir Rehber Olarak Sa÷lk ønanç Modelinin Kullanm.
Cumhuriyet Üniversitesi Hemúirelik Yüksekokulu Dergisi 2003;7: 33-8.
50. Ozanne EM, Klemp JR, Esserman LJ. Breast cancer risk assessment
and prevention: A framework for shared decision-making consultations. The
Breast Journal 2006;12: 103-13.
51. Haas JS, Kaplan CP, Des Jarlais G, Gildengoin V, Stable EJP,
Kerlkowske K. Perceived risk of breast cancer among women at average
and increased risk. Journal of Women’s Health 2005;14: 845-50.
52. Vogel WH. The advanced practice nursing role in a high risk breast
cancer clinic. Vogel 2003;30: 115-21.
53. Sensiba ME, Stewart DS. Relationship of perceived barriers to
breast self- examination in women of varying ages and levels of education.
Oncology Nursing Forum 1995;22: 1265-8.
54. Beyda÷ K, Karao÷lan H. Kendi Kendine Meme Muayenesi E÷itiminin
Ö÷rencilerin Bilgi ve Tutumlarna Etkisi: SSK Koruyucu Hekimlik Bülteni.
2007;6:106-11.
55. Koç Z, Sa÷lam Z. Kadnlarn Meme Kanseri, Koruyucu Önlemler ve
Kendi Kendine Meme Muayenesi øle ølgili Bilgi ve Uygulamalarnn
Belirlenmesi ve E÷itimin Etkinli÷i: Meme Sa÷l÷ Dergisi 2009;5: 25-33.
56. Leight SB, Deiriggi P, Hursh D, Douglas M, Leight V. The effect of
structured training on breast self-examination search behaviors as
measured using biomedical instrumentation. Nursing Research 2000;49:
283-9 (Abstract).
57. Seif NY, Aziz MA. Effect of breast self-examination training program on
knowledge, attitude and practice of a group of working women. Journal of
The Egyptian National Cancer Institute 2000;12: 105-15.
58. Öztürk M, Engin VS, Kiúio÷lu AN. The practice of breast self
examination among women at Gülistan district of Isparta. Eastern Journal
of Medicine 1999;4: 47-50.
59. Chie WC, Cheng KW, Fu CH, Yen LL. Astudy on women’s practice
of breast self-examination in Taiwan 2002 (Abstract).
60. Baines CJ, Wall C, Risch HA, Kuin JK, Fan IJ. Changes in breast
selfexamination behavior in a cohort of 8214 women in the Canadian
national breast screening study, Canada 1985.
61. Dündar PE, Özmen D, Öztürk B, Haspolat G, Akyldz F, Çoban S,
et al. The knowledge and attitudes of breast self-examination and
mammography in a group of women in a rural area in Western Turkey. BMC
Cancer, 2006, 6:43.(Licensee Biomed Central Ltd.)
62. Dorsay RH, Cuneo WD, Somkin CP, Tekawa IS. Breast selfexamination: improving competence and freguency in a classroom setting.
American Journal of Public Health 1988;78: 520-2.
63. Simon CS. Breast cancer screening: cultural beliefs and diverse
populations. Health&Social Work 2006;31: 36-42.
64. Grady KE. Older women and the practice of breast selfexamination. Psychology of Women Quarterly1988;12:473-487
65. Secginli S, Nahcivan NO. Reliability and validity of the breast
cancer screening belief scale among Turkish women. Cancer Nurs 2004;27:
287-94.
66. Çadr G, Eksen M, Bütüner E, Tüzen H, Yetim H, Othan K, et al.
Mu÷la merkez, Bayr, Yerkesik ve Yeúilyurt Sa÷lk Oca÷ Bölgelerinde
Yaúayan Kadnlarn Meme kanseri ve Kendi Kendine Meme Muayenesi
Konusundaki Bilgi ve Uygulama Durumlarnn Belirlenmesi. Uluslaras insan
bilimleri dergisi ISN:1303-5134. 29.09.2004 www. insanbilimleri.com/ojs/
index.php/uib/ article/viewPD FInterstitial/124/123.
67. Maurer F. A peer education model for teaching breast
selfexamination to undergraduate college women. Cancer Nurs 1997;20:
49–61.
14
68. Günal SY, Günal Aø. 22-55 Yaú Çalúan Kadnlarn Meme Kanserine
Yönelik Davranúlar, Sa÷lk ve Toplum, 2000;10: 21-4.
69. Kangmin Z, Hunter S, Bernard LJ, Kathleen PW, Chanel LR, Lloyd
CE, et al. An intervention study on screening for breast cancer among
single African-American women aged 65 and older, Preventive Medicine
2002;34: 536-45.
70. Marien L, Susan M, Sara J. Mujeres Felices por ser Saludables: a
breast cancer reduction program for Latino women. Preventive Medicine
2003;36: 36-546.
71. Strickland CJ, Feigl P, Upchurch C, King DK, Pierce HI, Grevstad
PK. Improving breast self–examination compliance: A Southwest onkology
group randomized trial of three interventions, PreventiveMedicine 1997;26:
320-332.
72. Aydemir G. 15-49 Yaú Evli Kadnlarn Kendi Kendine Meme
Muayenesi øle ølgili Bilgileri. Ege Üniversitesi Hemúirelik YO Dergisi 1990;6:
1-10.
73. Zincir H. Malatya øl Merkezinde 40 Yaú Üzeri Kadnlarn Meme
Kanseri ve Korunma Konusunda Bilgi Tutum ve Davranúlar (Yüksek Lisans
Tezi). Malatya Üniversitesi 1999; 55-8.
74. Aktan K, Topuzo÷lu A, Harmanc H. Hemúirelerin Kendi Kendine
Meme Muayenesi Yapma ve Mamografi Çektirmeye Yönelik Davranúlarn
Etkileyen Faktörler. 8. Ulusal Halk Sa÷l÷ Kongresi Kitab 2001; 57-9.
75. Alam AA. Knowledge of breast cancer and its risk and protective
factors among women in Riyadh. Ann Saudi Med 2006;26: 272-7.
76. Lee EE, Fogg LF, Sadler GR. Factors of breast cancer screening
among Korean immigrants in the United States. J Immigr Minor Health
2006;8: 223-33.
77. Okabia MN, Bunker Ch, Okonofua FE, Osime U. Knowledge,
attitude and practice of Nigerian women towards breast cancer: a crosssectional study. World J Surg Oncol 2006;21: 4-11.
78. Çakmak Z. Krkkale ølinde Meme Patolojileri Prevalans. Ulusal
Halk Sa÷l÷ Günleri Kongresi Bildiri Özet Kitab 2005; 406.
79. Unicef: Anne Sa÷l÷ ve Sorunlar. Türkiye’de Anne ve Çocuklarn
Durum Analizi. Ankara 1991: 137-9.
80. Unicef: Antenatal care. The Basics of Maternal and Child Health:
Ankara 1994: 65-80.
81. Aydemir G, Saçaklo÷lu F, Altner N, Yalçn S, Vatansever K, Klnç
G, et al. 30+ Yaú Grubu Kadnlarn Meme Kanseri Belirtileri ve Kendi
Kendine Meme Muayenesi øle ølgili Bilgilerin De÷erlendirilmesi. 4. Ulusal
Halk Sa÷l÷ Kongresi, Kongre Kitab, øzmir 1994: 638-40.
82. Güner ø, Tetik A, Gönener H. Kadnlarn Kendi Kendine Meme
Muayenesi øle ølgili Bilgi, Tutum ve Davranúlarnn Belirlenmesi. Gaziantep
Tp Dergisi 2007; 55-60.
83. Parlar S, Bozkurt A, Ovayolu N. Ana Çocuk Sa÷l÷ ve Aile Planlama
(AÇSAP) Merkezine Baúvuran Kadnlarda Kendi Kendine Meme Muayenesi
(KKMM) øle ølgili Bilgi, Tutum ve Davranúlarn De÷erlendirilmesi; Sa÷lk ve
Toplum 2004;14: 53-8.
84. Çevik C, Akbulut G, Erkal S. Kadnlarn Kendi Kendine Meme
Muayenesi Hakkndaki Bilgi Düzeylerinin Kitlenin Fark Edilmesine Etkisi.
Hemúirelik Forumu Dergisi 2005; Mart- Nisan: 44-49.
85. Öztürk M, Engin VS, Kiúio÷lu AN, The practice of breast self
examination among women at Gülistan district of Isparta. Eastern Journal
of Medicine 1999;42: 47-50.
86. Özcan S, Keklikçi ø, Saatç E, Bozdemir N. Aile Hekimli÷i
Poliklini÷ine Baúvuran Kadnlarn Kendi Kendine Meme Muayenesi Hakknda
Bilgi Tutum ve Davranúlar. 4. Uluslar aras Üreme Sa÷l÷ ve Aile
Planlamas Kongresi, Kongre Kitab. Ankara 2005:231.
Yazúma adresi:
Bennur KOCA
ønönü Üniversitesi SHMYO, MALATYA
e-mail: [email protected]
Yaznn geldi÷i tarih
: 15.07.2009
Yayna kabul tarihi
: 01.08.2009