13 ARALIK 2013 Onuncu Yıllık Rapor 2010

KOSOVA CUMHURİYETİ
Halk Avukatı Enstitüsü
Onuncu Yıllık Rapor
2010
KOSOVA MECLİSİNE
hitaben
Priştine, 2011
1
2
Sn. Jakup Krasniqi
Kosova Cumhuriyeti Meclis Başkanı
Priştine
Sayın Başkan
Kosova Cumhuriyeti Anayasası 135.maddesi, 1.fıkrası ve Halk Avukatı Yasasının 27.maddesi 1.
ve 2. fıkrasına dayanarak, Kosova Cumhuriyeti Halk Avukatı Enstitüsünün Onuncu Yıllık
Raporunu sunarım.
Aynı zamanda, Kosova Cumhuriyeti Meclisin düzenli oturumunda bu raporun sunulması talebini
de ve aynı zamanda bu raporla ilgili tartışmanın açılmasını da gereğine arz ederim.
Saygılarımla,
Sami Kurteshi
Kosova Cumhuriyeti Halk Avukatı
Priştine, 11 Temmuz 2011
3
4
İçindekiler
Halk Avukatının sözü ...................................................................................................................................................... 7
1.
Giriş ........................................................................................................................................................................ 9
1.1.
2.
Genel konular................................................................................................................................................. 11
Halk Avukatı Enstitüsü ........................................................................................................................................ 13
2.1.
2.2.
2.3.
Halk Avukatı Enstitüsü’nün Görevi ............................................................................................................... 13
Geçiçi önlemler ve raporlar ........................................................................................................................... 15
Halk Avukatı Enstitüsü’ne Kamu Erişimi ..................................................................................................... 15
3.
Kosova’da temel insan hakları ve özgürlüklerin durumu ..................................................................................... 18
4.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile güvence altına alınan temel insan hak ve özgürlükleri ................................ 26
4.1.
Uluslararası anlaşmaların ve araçların doğrudan uygulanması ...................................................................... 26
4.2.
İnsan onuru .................................................................................................................................................... 27
4.3.
Yasa önünde eşitlik ........................................................................................................................................ 29
4.3.1. Dini topluluk Yasasının eksikliği ............................................................................................................... 30
4.3.2. Yargıcın ve yargıç tarafından ayırımcılık ................................................................................................. 31
4.3.3. İstihdam alanında yaş-gruplarındaki eşitsizlik ......................................................................................... 32
4.3.4. Engelli Kişilerin Ayırımcılığı .................................................................................................................... 32
4.3.5. Kosova Mülkiyet Ajansının ayırımcılıklı muamelesi ................................................................................. 33
4.3.6. Cinsiyet Eşitliği ......................................................................................................................................... 34
4.4.
Yaşama hakkı................................................................................................................................................. 36
4.5.
İşkence, onur kırıcı, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamelenin yasaklanması ................................................. 38
4.6.
Sanığın hakları ............................................................................................................................................... 41
4.7.
Adil ve tarafsız yargılanma hakkı .................................................................................................................. 43
4.8.
Hukuki araçlara başvurma hakkı ................................................................................................................... 46
4.9.
Suç davalarında yasallık ve orantı ilkesi ........................................................................................................ 48
4.10.
Hareket Özgürlüğü ......................................................................................................................................... 49
4.10.1. Azınlık topluluğu mensubların hareket özgürlüğü .................................................................................... 49
4.10.2. Arnavut Halkın hareket özgürlüğü ............................................................................................................ 51
4.10.3. Yolcuların kamu ulaşımı ........................................................................................................................... 52
4.11.
Mahremiyet hakkı .......................................................................................................................................... 53
4.11.1. Vatandaşlığı almayla ilgili evrakların temin edilmesi .............................................................................. 53
4.11.2. Kamu yerlerinde gürültünün ortadan kaldırılması ................................................................................... 54
4.11.3. Konut ve yerleşim yeri dokunulmazlığı ..................................................................................................... 54
4.11.4. İletişim-telefon cihazların kontrolü ve gözetimi ........................................................................................ 54
4.12.
Evlilik ve aile hakkı ....................................................................................................................................... 55
4.13.
Din, inanç ve vicdan özgürlüğü ..................................................................................................................... 57
4.13.1. Kosova’da durum analizi .......................................................................................................................... 58
4.13.2. Kosova’da dini topluluklar ....................................................................................................................... 59
4.14.
İfade Özgürlüğü ............................................................................................................................................. 61
4.15.
Kamu evraklara erişim hakkı ......................................................................................................................... 61
4.16.
Basın özgürlüğü ............................................................................................................................................. 63
4.17.
Toplanma Özgürlüğü ..................................................................................................................................... 65
4.18.
Dernek Kurma Özgürlüğü ............................................................................................................................. 66
4.19.
Seçme ve katılma hakkı ................................................................................................................................. 67
4.20.
Mülkiyet hakkı ............................................................................................................................................... 69
4.21.
Eğitim Hakkı .................................................................................................................................................. 72
4.22.
Sanat ve Bilim Özgürlüğü .............................................................................................................................. 75
4.23.
Çalışma ve mesleğini icra etme hakkı............................................................................................................ 76
4.24.
Kosova’da Çocuk Hakları .............................................................................................................................. 78
4.24.1. Çocuk Hakları için Stratejinin ve Ulusal Faaliyet Planın Uygulanması .................................................. 79
4.24.2. Çocukların eğitim alanındaki eksiklikler .................................................................................................. 79
4.24.3. Okullarda şiddet olayı ............................................................................................................................... 79
4.24.4. Eğitimin terk edilmesi ............................................................................................................................... 80
5
4.24.5. Çocukların çalışması................................................................................................................................. 80
4.24.6. Çocuk sosyal güvenlik eksikliği ................................................................................................................. 81
4.24.7. Engelli çocukların ayırımcılığı ................................................................................................................. 81
4.24.8. İnsan varlığı kaçakçılığı-çocuk mağdurlar ............................................................................................... 81
4.25.
Sağlık ve Sosyal Güvenlik ............................................................................................................................. 82
4.25.1. Sosyal sorunlar ve yasama eksikliği.......................................................................................................... 82
4.25.2. Engelli çocukların ayırımcılığı ................................................................................................................. 83
4.25.3. Emeklilik şeması sorunu............................................................................................................................ 83
4.25.4. Kosova’da sağlık sorunları ....................................................................................................................... 84
4.26.
Çevre Sorumluluğu ........................................................................................................................................ 86
4.27.
Hakların yargı yoluyla korunması ................................................................................................................. 89
4.27.1. EULEX yargıç ve savcıları........................................................................................................................ 91
4.27.2. Yargıç ile ilişkin Halk Avukatının yetkileri ............................................................................................... 91
4.27.3. Vatandaşların yargıçla ilgili şikayetleri ................................................................................................... 92
4.27.4. Vatandaşların savcıyla ilgili şikayetleri .................................................................................................... 93
4.27.5. Tavsiyeler .................................................................................................................................................. 94
4.28.
Topluluk ve mensublarının hakları ................................................................................................................ 95
4.28.1. Kosova Cumhuriyetinin halk yapısı .......................................................................................................... 96
4.28.2. Siyasi, kültürel ve ulusal kimliğin yetiştirilmesi ........................................................................................ 96
4.28.3. Azınlık topğluluğun eğitim zorlukları ve imkanları ................................................................................... 97
4.28.4. Topluluk dilinin yetiştirilmesi ve praktikteki zorlukları ............................................................................ 99
4.28.5. Azınlık topluluğu ve medya ....................................................................................................................... 99
4.28.6. Sonuç....................................................................................................................................................... 101
4.29.
Dillerin kullanımı ......................................................................................................................................... 101
5.
Halk Avukatı’nın tavsiyeleri .............................................................................................................................. 107
6.
Halk Avukatı Enstitüsü etkinlikleri .................................................................................................................... 113
6.1.
6.2.
Cinsiyet Eşitlik Biriminin Faaliyetleri ......................................................................................................... 113
Çocuk Hakları Grubu Faaliyetleri ................................................................................................................ 113
HAE işbirliği ...................................................................................................................................................... 115
7.
7.1.
7.2.
5.1.
7.3.
5.1.
Yerli Kurumlarla İşbirliği ............................................................................................................................ 115
Yerli STK ile işbirliği .................................................................................................................................. 115
Kosova’da uluslararası örgütlerle işbirliği ................................................................................................... 116
Kardeş kurumlarla işbirliği .......................................................................................................................... 116
Kapasitelerin inşaatı, konferanslar, çalıştayalar ve eğitimler ....................................................................... 117
8.
Halk Avukatı Enstitüsünün Bütçesi.................................................................................................................... 119
9.
2010 yılı şikayet ve olayların istatik özeti .......................................................................................................... 121
10.
Personel yapısı ................................................................................................................................................... 133
11.
Kısaltmalar ......................................................................................................................................................... 137
12.
Ek 1: Anayasa Mahkemesine Talepler ............................................................................................................... 141
12.1.
13.
Anayasa Mahkemesi Kararı ......................................................................................................................... 147
Ek 2: Halk Avukatının yasal baz ve yetkileri ..................................................................................................... 151
13.1.
13.2.
Halk Avukati Yasasi .................................................................................................................................... 153
Halk Avukatının diğer yasalardaki yetkileri ............................................................................................... 165
6
Halk Avukatının sözü
Kosova Cumhuriyeti, gerçeği oluşturan iki zıddiyet ile
karşılaşır ve bunu da herkes hisseder: büyük talepler ve
küçük imkanlar!
Talep ve toplumsal imkanlar arasında dengeyi bulmak
devletin örgütleme ve faaliyet amaçlarıdır.
İki temel meydan okuma, en büyükleri, Kosova Cumhuriyeti
siyasi denge temellerini sarsmaya devam eden yasal ve
sosyal devlettir.
Doğru, insancıl ve demokratik bir toplum sisteminin inşaatı
için, bu kaçınılmaz zıtlaşmalar arasındaki denge, toplumsal
olarak kabul edilir, yasal olarak doğru ve kurumsal olarak
uygulanır olmalıdır.
Bu dengede yasal kodlanmayla, genel toplumsal norm olduğunda kabul edilir olacaktır.
Bu daha fazla toplumsal seviyelerin ve grupların, mümkünse herkesin çıkarlarını kapsamayı
sağlayan geniş kapsamlı bir katılım sağlanan yerin yasalarının oluşması sürecinde sadece anlamı
olur ve başarılır. Bu oalağanüstü ağır bir meydan okumayı gösterir ancak toplumsal adil ve yasal
adalet için aynı zamanda mecburidir.
Hayatta, pratikte kabul edilir ve uygulanır bir yasal adalet, hiçbir ayırımcılık yapmaksızın, ülkenin
her yerinde yasal devletin temelini oluşturur.
Yasal devlet var mıdır? Değişik alanda ihlal ile her karşılaştığında bu soru herkesin önüne
çıkabilir. Toplum olarak devletin doğru adalet girişim olarak adlandırılan şeye inanır mıyız?
“Hukuk devleti” kavramı Kosova’da ironik bir tabire kadar basitleştirilmiştir, çoğu zaman ise
olumsuz kontasyon kavramı ile de. Yasal devlete güvenin kaybolması toplumun en fakir ve
güçsüz seviye ve gruplardan devletin başında bulunan bireylere kadar uzanır. Var olduğu
görüştüğü anda bile, yasaya dayanan devlet adaleti seçicidir! Sadece parası ve gücü olan için var
ve geçerlidir. Seçici olarak, bir yerde gözünü açıp, ayrı bir yerde yumuyor, bütün olarak toplumda
güveni kaybetmiştir.
Halk Avukatı Enstistüsünde 2010 yılında 1233 vaka ele alınmıştır. Bunlardan çoğu her seviyedeki
yargıca karşı şikayetlerdi. Şikayetler, mahkeme sürecinin uzatılması-adaletin geç kalmasından
dolayı, düzenli mahkemelerin yürürlükteki kararların uygulanmaması-devletin adaleti yerinde
uygulamada güçsüzlüğü, veya haksız karardan dolayı, rüşfet ve sahtekarcılık elemanları yurda
adaleti getirmesi beklenenlerden adaletsiz anlamına gelir! Mitroviça’nın Kuzeyinde ve Leposaviç,
Zubin Potok ve Zveçan belediyelerinde sadece güçlünün kanunu geçerlidir. Burada yasal adalet ne
yoktur ne de paylaşılmaz. Kosova Cumhuriyeti yurdun bu kısmında yetkisini gösterememektedir.
Vatandaşların şikayetlerinden çoğu devlet kurumları tarafından kendilerinin devletin bağımsız
kurumlarınca yürürlükteki kararların uygulanmamasıyla veya devlet kurumlarının yasadışı
7
kararlarıyla ilgilidir. Halk Avukatının dokuzuncu Raporu, tavsiyeleriyle birlikte 26 Temmuz 2010
tarihinde Kosova Cumhuriyeti Meclisin oturumundaki tüm mevcut millet vekilleri tarafından
hiçbir red oyu olmaksızın onaylanmıştır. Ancak, şu ana kadar Halk Avukatı, bunların uygulanıp
uygulanmamasıyla ilgili herhangi kurumdan ne enformasyon ne de bildirisi yoktur.
Ayrıca yargının ve diğer devlet kurumlarının karar ve aktların analizlerinden, ki bunlar Halk
Avukatına delil olarak sunulur, pek çok eksiklik ve yanlışlık, maddi ve süreçsel açıdan ihlal ve
haksızlık olduğu görülür. Halk Avukatı, sürecin hiçbir aşamasında yargıcın işine karışmaz, ne
karar almada ne de yargıç kararların yorumunda veya değiştirilmesinde.
Yasaların uygulamasında güvenin kaybolması, Halk Avukatını yerinde adaleti koyması için
taleplerin sunulması makamına koyar. Bunun sonucunda, Halk Avukatına yönelik her yandan
bireylerden, siyasetlerdeni sivil topluluklardan, basından ve değişik çıkar grupları tarafından baskı
artmaktadır.
Bazıları dertlerin büyüklüğünden, bazıları maddi çıkardan yapar, üçüncülerin siyasi amaçları var,
dördüncüler kendi ajandalarını ileriye almak ister, n’ciler ise basit olarak Halk Avukatı Enstitüsü
üzerinde kendi etkilerini göstermek ister. Neredeyse herkes bilinçli veya bilinçsiz olarak Anayasa
ve Yasalar ile belirtilen görev ve yetkileriyle Halk Avukatının bağımsız anayasal kurumu
olduğunu unutur. Halk Avukatının ajandası, eylem ve kararları bağımsızdır ve Anayasa ve Yasalar
bunu belirledikçe aynı kalmaya devam edecektir.
Halk Avukatı adalet dağıtmaz, ancak kamu yetkilileri tarafından yasadışı ve düzensiz eylemleri
veya eylemsizliği teyit etmek ve göz önüne sermeye devam edecektir, tam olarak yasalar önünde
herkesin eşit olduğu ilkesine dayanarak bir toplumu inşa etmek rolünü oynar.
Eğer devlet yasal adalet ilkelerini ihlal ederse, demokratik bir toplum işlevselliği için mecburi
güvene dokunmuştur. Devlete güvenin kaybolması, herkes için adalete dayalı eşitliğin işlevselliğe
dayanma direkleri bozulur. Bu olmamalıdır! Yasalar önünde eşitliği, ilk başta devlet
mekanizmaları sağlamalı ve garanti etmelidir.
Yeni devletin doğum sancıları her ne kadar güçlü olsa da, daha iyi bir gelecek olacağı umudu,
ayaklar altına alınsa da, bu kaybolmamıştır. Düzen ve yasaların koyulması çabaları ortadadır.
Bunun için, bireysel, sorumluluk toplumsal ve özellikle de kamu yetkilileri kurumlarının faaliyet
veya faaliyetsizliği için daha fazla özen gereklidir.
8
1. Giriş
Kosova Cumhuriyetinde, kamu yetkililerin yasa dışı eylem veya faaliyetsizliğinden, tüzesel ve
gerçek kişilerin korunması, gözetimi ve temel hakların ve özgürlüklerin tanıtılması, Halk
Avukatının temel faaliyet alanıdır, ki bununla anayasal ve yasal görevin gerçekleşmesi amaçlanır.
Kosova Cumhuriyeti, her ne kadar insan hakları ve özgürlüklerin herhangi ihlal alan ve açısından
korunması için mekanizmaların oluşmasında bir gelenek oluşturmuş olsa da, vatandaşalar, bireysel
ve toplumsal olarak geçmişte vahşi ezici tedbirlerle karşılaşmıştır, belki farklı şekil ve aynı
fiziksel şiddet vahşiliği ile olmasa da bugün bile kendi hak ve özgürlüklerinde değişik ihlal ile
karşılaşmaktadırlar.
Ve, bu tür değişik ve pek çok ihlal, tam olarak kamu kurumlarının yasaların uygulanmasında
yetersiz çabasızlığın sonucudur. Bu yüzden, bu kamu kurumlarının yasaların uygulanmasındaki
yetesiz çabasızlığı sonucunda orta çıkan insan hak ve özgürlüklerinde ihlaller var, Halk Avukatı
devamlı faaliyetleriyle, Kosova vatandaşlarına bir arka çıkmaya dönüşmüştür, onları sadece
koruyarak değil, temel hak ve özgürlüklerini gözetleyerek ve onları tanıtarak. ne yapmıştır?
Kosova Cumhuriyeti vatandaşlarının hak ve özgürlüklerini, yasal faaliyet mekanizmaları
aracılığıyla koruma, gözetim ve tanıtımı göstergesi, belirtilmiş anayasal ve yasal faaliyetinde
özetlenen, Halk Avukatının şu an onuncusu olan yıllık raporudur.
Rapor, Halk Avukatı çalışmasını gösterirken aynı zamanda insan hakları durumunu da sunar,
ancak Halk Avukatının kamu kurumlarından insan hak ve özgürlüklerin korunması çalışmalarının
göstergesidedir, Halk Avukatının tüm faaliyeti hassaslıkla takip edilir, vatandaşlardan şikayeti
kabulünden vakanın nihayi sonucuna kadar.
Halk Avukatının faaliyet hassaslığı özellikle şu gerçekte mevcuttur, toplumumuz hala geçiş
döneminde olduğundan, devlet kurumlarımız Kosova Cumhuriyetinde insan hak ve özgürlüklerin
durumunu düzeltmede etkilikle tepki göstermesi gereken mekanizmalar kurmayı dolayısıyla, Halk
Avukatının düzenli olarak takip ettiği yasal öğüt ve tavsiyerini doğru anlamak ve onlara göre yasal
faaliyeti başarmamıştır.
Kosova Cumhuriyetinde kamu kurumlar tarafından insan hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesi
vakaları, bu rapor döneminde bile vurgulanmaya değer azalma kaydetmemiştir, aynı ihlal
doğasının kaldığı gibidir. Oysa, bunların çözümü hala karmaşıktır, bu Halk Avukatı taleplerinin
göz ardı edilmesinden dolayı olsun, veya Kosova Cumhuriyeti vatandaşların sürekli karşılaştığı
sorunların çözülmesinde gecikmelerden dolayı olsun.
Halk Avukatının onuncu yıllık raporu, daha önceki raporlarda da olduğu gibi, resmi evrak olarak,
insan hak ve özgürlüklerin gerçek durumunun en gerçek durumuna yakın şeklini gösterir,
dolayısıyla bir yandan onların gerçekleşmesinin memnun olmayana tarafı ve diğer yandan Halk
Avukatının onları koruma, gözetme ve tanıtmak için sürekli çabasını göstermetkedir.
Bir yıllık çalışma, dolayısıyla raporun hazırladığı dönemde, Halk Avukatının, dolayısıyla Halk
Avukatı Enstitüsü çalışanlarının faaliyet ciddiyetinin bir delilidir. Pek çok ve değişik karşılıklara
rağmen, gerileme ve zorluklara rağmen, bazen ihlal yaptığını idda edilen yasal kurumların ve
hakların ihlali yapıldığı sayılan vatandaşın arasındaki durum ve raporların oluşturulması
9
hassasiyetinden dolayı uygun olmayan durumlara rağmen, Halk Avukatı ve işbirlikçileri çalışma
etkinliğini artırarak bile insan haklarını başarı ile korumada, kendi temel görevini yerine getirmeyi
başarmıştır. Bu ışıkta, bu rapor döneminde, geçen rapor dönemine kıyasen, şikayetçilerin
taleplerine göre çözülen vakalar sayısında yüzde 11 oranında bir artış var. Bu artış etkinliği
sonucun yanı sıra, kanıtlanmış iş kalitesinin sonucudur.
Halk Avukatının bu raporu, ilke, kriter ve konulara göre sadece içeriksel değil formal olarak
yapılanmıştır. Düzenlenmiştir. Bu raporun hazırlanmasında temel ilke, kriter ve konular, Halk
Avukatının tüm faaliyet halkalarını da içererek ve anayasal görevine dayanarak mantıksal bir
sıralamaya göre sunulan insan hak ve özgürlüklerin korunması, gözetimi ve tanıtımı da içerilerek
Halk Avukatının bir yıllık çalışmasının kapsanmasıdır.
Bu açıdan, rapor bir bütün olarak üç kısımdan oluşarak yapılanmıştır. Birincisi, raporda Kosova
Cumhuriyeti Anayasasının ikinci bölüm içeriği ile uyumda sunulan insan hak ve özgürlükleri
durumu, yani Kosova Cumhuriyeti Anayasasında yasa koyucuların yaptığı sıralamaya göre
konular sunulmuştur. Bu bölümde Halk Avukatı Enstitüsünde faaliyet gören belirtilen üç grubun
etkinlikleri (Çocuk Hakları Grubu, Ayırımcılğa karşı Grup ve Cinsiyet Eşitiliği Birimi) ayrıca
değişik vakalar için Halk Avukatı tavsiyeleri de kapsanmıştır.
İkincisi, Halk Avukatı Enstitüsünün günlük faaliyetleri, Halk Avukatının görüşmelerinden
uzmansal ve teknik destek hizmetlerine dek (bilgilendirme, çeviri, bilgi teknolojisi, maliye,
lojistik, bakım), ayrıca enstitü içerisinde çalışmaların ilerlemesi için temel elemanlar, burada
değişik istatistikler de kapsanmıştır.
Üçüncüsü, rapor yapısı olarak eklerin bir göstergesi, burada Halk Avukatı çalışmasını gösteren
değişik evraklar da içerilmiştir.
Halk Avukatının bir yıllık dönem için çalışmanın sunumu, yasal bir mecburiyetin yanı sıra, insan
hak ve özgürlüklerin korunmasında Halk Avukatı Enstitüsünün tüm çalışma ve çabalarını
kanıtlamak için bir delildir. Yani, vatandaşlarımızın karşılaştıkları sorunları çözmek için, hakları
ihlal edildiğinde veya ayak altına alındığında ve anayasa ve yasalar ile garanti edilmiş haklarını
gerçekleştirmek için taleplerini sunduklarında, bunları çözmek için çabaların bir kanıtıdır.
Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti vatandaşların hak ve özgürlüklerinde anayasa ve yasaların
uygulamasının gözlemcisiydi, o aynı zamanda herhangi haktan mahrum edildiğinde vatandaşların
vakalarının bir ışıklandırıcısıydı, ayrıca kamu kurumları onların hak ve özgürlüklerinde anayasa
ve yasaları uygulamada hazırlıksız olduklarında onları kınayan kişi oldu. Bu raporun sunduğu
yüce bir amaç ile temel taleplerinden biri de budur: Kosova’da insan hak ve özgürlüklerin gerçek
durumunun sunulması ve bu durumun gelişim yönleri.
10
1.1.
Genel konular
Kosova Cumhuriyeti Anayasası’nın onaylanmasının ardından Kosova, insan haklarına ilişkin
uluslararası standartlara uyumlu ve uygun şekilde çıkarılan yasalar açısından önemli bir temele
sahip oldu. Olduğu gibi, tam olmasa bile, insan haklarına dair, çağdaş uluslararası standartların
sentezini yansıtmaktadır
Yasaların görüşlmesine yönelik anayasa hükümlerini yorumlayan ve insan hakları ile
özgürlüklerinin ihlallerinin ileri sürüldüğü bireylerin başvurularıyla ilgili olarak Kosova’da kamu
idarecilerinin sürdürdüğü çalışmalarının yasallığını ele alan en üst düzey hakem olarak Kosova
Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi’nin kurulması, bir bütün olarak devletin davranışları ve
görevlerinin yasal açıdan değerlendirilmesi yönünde karar verici bir adımı teşkil etmektedir.
Halk Avukatı Yasası, vatandaşların kamu yönetimi karşısında hak ve özgürlüklerinin korunması,
toplumun çeşitli düzenleme ve kurumlar ile sağlamaya çalıştığı en önemli demokratik öncelik
olarak insan hakları ve özgürlüklerin ihlal edildiği durumlarda, adaletin tesisi için kamu
yönetimine tavsiyelerde bulunan Halk Avukatı’nın sesini güçlendirerek ayrıca insan hak ve
özgürlükleri arasında bağlayıcı bir yeni üçgen ortam kurarak başarmıştır: Halk Avukatı Enstitüsü –
kamu kurumlar – vatandaşlar.
Sağlam olarak sayılabilecek normatif temelin ve insan haklarının korunmasını amaçlayan
mekanizmaların mevcut olmasına karşın, Kosova Cumhuriyeti’nin tüm düzeylerdeki kamu
yönetimi karşısında, yasaların etkili şekilde uygulanmaması sorunu sonucunda halen tembel,
ihmalkar ve çoğu zaman kayıtsız kalmaya devam etmektedir.
İnsan haklarının korunmasına ilişkin standartların etkili olarak uygulanması, yargı sistemi ve
savcılığın düzen içine alınması ve organize suçlar ile rüşvete karşı etkili mücadele verilmesi, yeni
bir devlet olan Kosova için en büyük sıkıntılar olarak ortada durmaktadır.
Kosova’da yasaları çıkaranlar ve Kosova Cumhuriyeti’nin diğer devlet yöneticileri için en büyük
beklentiler arasında, doğrudan insan haklarıyla ilişkili olan bazı temel yasaların çıkarılması ve
onaylanması yer almaktadır. Bu yasalar arasında Malül Ve Emekli Sigortası Yasası, Çalışma
Yasası ve Sağlık Sigorta Yasası bulunmaktadır. Bu yasaların eksikliğinde kaybolan her gün,
sadece Kosova toplumu için büyük bir kaybı oluşturmakla kalmaz, Kosova Cumhuriyetinde temel
insan haklarında ciddi ihlali de oluşturmaktadır.
Yasaların gerektiği gibi uygulanmasını zaman zaman engelleyen yasal düzenlemelerin zamanında
çıkarılmaması, ayriyetten zorluklar yaratmıştır. Hatta, Halk Avukatı’nın daha önceki raporlarında
da altı çizildiği üzere bu tür gecikmeler Halk Avukatının temel tavsiyeleri olmaya devam eder.
Uluslararası standartlardan biri olarak yasaların harfi harfine uygulanması sorunu, bundan böylede
kamu yönetimi için önemli bir sıkıntı olma özelliğini korumaktadır. Bu konunun amacı, bireyi,
keyfi ihlallerden korumak, ilk sırada davranışlarını yasaya uygun hale getirmesi için bireye yardım
sunmaktır. Bu kapsamda, daha önceki raporda da sunulan konu, vatandaşların anayasal ve yasal
hakların korunması açısından, İdare Mahkemesi’nin yokluğu da önemli bir sorun olarak öne
sürülebilir. Bu mahkemenin kurulması ve faaliyete geçmesi, bu doğrultuda insan haklarının
mevcut durumun düzeltilmesinde katkısı olurdu. İdari anlaşmazlıklara ilişkin konular üzerinde
yürürlükte olan yasa ile yetkilerin, Kosova Yüksek Mahkemesi’nde olmasına karşın, bu
mahkemenin karşılaştığı zorluklar ve çalışmalarında gözlenen bazı eksikliklerden dolayı ayrı bir
11
çözüm mecburidir. Bu yüzden, işlevsel ve belirli yetkilerle İdare Mahkemesi’nin kurulmasıyla,
idare prosedüründe nihayi kararların alınması konusunda etkili olan hukuki bir aracın yerine
getirilmesine değin standartları düzenleyecektir. Ancak şimdiye kadar, sözkonusu mahkemenin
kurulmasına yönelik hernahgi girişimi henüz yapılmadı.
Buna rağmen, en önemli sorunlardan biri, aynı zamanda devletin temellerine ilişikin olan ve
hukuk devletinin temelini teşkil eden en büyük sıkıntılardan biri, Kosova Cumhuriyeti için
hakimlik ve tedarik sisteminin işlevliği sorunudur. Hakimlik, yönetimin temel üç sütunundan biri
olarak, Halk Avukatı enstitüsüne, Kosova vatandaşları tarafından sunulan şikayetlerin en büyük
sayıda tespit edilen alan olmaya devam eder. Kosova’da hakimlik sisteminin işlevsizliği, Halk
Avukatı için endişe vericidir. Halk Avukatı, hukuki devlet temellerini ciddi olarak tehdit eden üç
eksikliği tespit etmiştir ve sıralamıştır: Mahkeme kararlarının uygulanmaması; mahkeme
prosedürlerinde yaşanan sınırsız gecikmeler ve yargı sistemine yayılmış rüşvet.
Kosova’da hukuk sisteminde belirgin olan bir başka sorun, kökleri Kosova’da eğitim öğretim
sistemine de uzayan hukukçuların, insan haklarına ilişkin uluslararası standartlar alanında aldıkları
eğitimin yetersiz olması, özellikle, yerli yasa normların yorumu, Kosova Cumhuriyeti
Anayasası’nın 53.Maddesi’nde belirtildiği üzere, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi uygulamalarına göre yerel yasaların yorumunda görülen acizliktir.
Kosova Cumhuriyeti’nin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni imzalayan taraf olmamasına karşın,
Kosova Anayasası, 53. Maddesi’nde, güvence altına alınmış olan insan hakları ve temel
özgürlüklerin, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararlarına uygun şekilde yorumlanmasını”
yükümlü kılmaktadır. Anayasası’nın 22. Maddesi, yükümlülüğü net olarak belirlemekle birlikte,
uluslararası sözleşme ve mekanizmalarla öngörülmüş, insan hakları ve özgürlüklerinin, “doğrudan
uygulanmasını” ve “ ihtilaf durumunda” bu mekanizmalara, Kosova Cumhuriyeti’nde “diğer
kamu kurumlarının yasal hükümleri ve belgeleri karşısında” öncelik verilmesini talep etmektedir.
12
2. Halk Avukatı Enstitüsü
Kosova’da Halk Avukatı Enstitüsü, bağımsız bir enstitü olarak, insan haklarının ihlal edildiğine
veya Kosova’da görev yapan uluslararası ve yerel idarecilerin, yönetimi kötüye kullandıklarına
dair iddiaları içeren vakaları görüşmek göreviyle üstlenen Kosova Ombusperson Enstitüsü’nün
kurulmasına ilişkin Unmik’in 2000/38 sayılı Yönetmelik uyarınca kurulmuştur. Enstitü 21 Kasım
2000 tarihinde ise resmen faaliyete geçmiştir. 2005 yılının Aralık ayına kadar Enstitü, uluslararası
Ombudsperson tarafından yönetildi. Halk Avukatı Enstitüsü, bölgesel ofisler açarak, kapasitesini
artırmayı sürdürdü. Dolayısıyla, başlangıçta 18 olan çalışanlar sayısı bugün çalışmakta olan 47’ye
çıkarıldı. Başından itibaren HAE, çalışanların çok uluslu yapısına ayrı bir özen göstermiş olup, bu
hususa özen göstermeyi sürdürüyor.
Uluslararası Ombudsperson’un görevinin sona ermesinin ardından Enstitü’nün yönetimi, yerlilerin
sorumluluğuna geçmiş oldu. Kosova Cumhuriyeti Meclisi tarafından Halk Avukatı’nın
seçilmesine kadar, Ombudsperson görevini Kosovalı yardımcı vekaletten yaptı.
Kosova Anayasası’nın onaylanmasıyla, ilk sırada Anayasa’nın 132-135 maddeleri uyarınca Halk
Avukatı Enstitüsü’ne anayasal nitelik verilerek, Enstitü’nün örgütleme yapısı değişti.
Anayasa gereğince, Enstitü yönetimi, Halk Avukatı ve birden fazla yardımcıdan oluşmaktadır.
Kosova Anayasası’nın 134. Maddesi uyarınca Kosova Cumhuriyeti Meclisi, 4 Haziran 2009
tarihinde, düzenlediği özel oturumda, tekrar seçilmemek kaydıyla 5 yıllık görev süresiyle sn.Sami
Kurteshi’yi, Kosova Halk Avukatı görevine seçti.1
Halk Avukatı Yasasının onaylanmasıyla enstitünün örgütleşme yapısı da değişti.
Enstitü yönetimi Halk Avukatı ve beş yardımcısınından oluşur.2
HAE başlangıcından bu yana çalışanların çok uluslu ve etnik yapısına özel dikkat vermiştir ve
vermeye de devam eder.
2.1.
Halk Avukatı Enstitüsü’nün Görevi
Kosova Cumhuriyeti Anayasası ve 2000/38, 2006/06 ve 2007/15 Sayılı UNMİK’in eski
Yönetmelikleri, Halk Avukatı’na, Kosova’da yerel kamu yönetiminin her hangi organı tarafından
haklarının ihlal edildiğini iddia eden Kosova’da her bireyin başvurusunu teslim alarak
araştırmakla görevlendirmiştir.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, kamu yetkililerin yasa dışı ve düzensizliklerinden tüzesel ve
gerçek kişilerin hak ve özgürlüklerini denetmek ve korumak için Halk Avukatı rolü ve yetkilerini
belirler. Halk Avukat inceleme çalışmalarını yürütür, tavsiyede bulunur, raporlar yayımlar,
Kosova’nın tüm vatandaşlarına ücretsiz hukuk hizmetleri sunar ve kamu tanıtımı yapar. HAE
hukukçuları tarafından gerçekleştirilen araştırma ve incelemelerin, insan haklarının ihlal edildiğine
1
2
Aynı yerde, madde 134.
Halkın Avukatı Yasası , no. 03/L-195, madde 5.
13
dair sonuçların ortaya çıktığı durumlarda, Enstitü, kamu otoritesinden ek bilgiler talep edebilir,
ilgili organlara tavsiyede bulunabilir, farklı konular üzerinde raporlar yayımlayabilir. Özel
durumlarda Halk Avukatı bunu basın aracıyla da yapabilir. HAE, Kosova dışındaki kamu
otoritesine kendi vatandaşları tarafından yapılan şikayet başvuruları ile ilgili olarak hukuki
hizmetler sunarak, sözkonusu başvuruları diğer ülkenin yetkili Ombudsmanı’na ya da eş özellikte
olan diğer bir enstitüye gönderebilir.
HAE, görevlerini yerine getirmekte bağımsızdır ve Kosova Cumhuriyeti’nde görev yapan organ,
enstitü veya diğer otoritelerden talimatlar almaz ve müdahale yapılmasını kabul etmez.
HAE, bireyler başvuru yapmadan, insan haklarının ihlal edildiği şüphelerinden hareketle, inceleme
başlatması imkanına sahiptir (ex officio”incelemesi). İnsan hakları standartlarına uygun
olabilmesi ve iyi yönetimin taleplerini karşılayabilmesi için, HAE, yerel otorite tarafından
onaylanan politikalar ile yasaların gözlemlenmesi görevine de sahiptir.
Halk Avukatı, bir uygulama ya da genel bir durumun bir bireyi veya bir bütün olarak toplumu
etkilediği ve insan hakları konusunda yerli ve uluslararası standartlara uygun olmadığı kanaatine
varması halinde, yaratılan fiili durumun düzeltilmesi ve insan hakları konusunda yerli ve
uluslararası standartlarla uyumlu hale getirilmesi amacıyla, Kosova Meclisi’ne yönelik tavsiyeleri
de içeren özel raporlar hazırlar.
Sorunların belirlenmesi ve iddia edilen ihlallerle ilgili olarak bilgi toplanması amacıyla Halk
Avukatı, Kosova Cumhuriyetinde meşru idareyi tatbik eden her organ, kurum ya da diğer
otoriteden, Halk Avukatı’na talepleri kounusunda yanıt vermesi ve Anayasa ile yasalar uyarınca
istenen tüm belge ile bilgiyi takdim etmesini talep etmektedir.3
Çocuklar, kadınlar ve ulusal azınlıklar ve diğerleri gibi Kosova’da hakları en fazla ihlal edildiği
değerlendirilen bazı insan gruplarının özel konularını içeren alanların kapsanması amacıyla HAE:
Çocuk Hakları Grubu (ÇHG), Cinsiyet Eşitliği Birimi (CEB) ve Ayrımcılık Karşıtı Grubu (AKG)
gibi ilgili alanlarda uzman olan hukukçulardan oluşan üç özel grup kurmuştur.
İncelemeler yapması ve yargının insan haklarıyla uyum içinde olmasını gözlemlemesine rağmen,
HAE, mahkemenin yerine geçemez ve doğrudan suç olaylarını araştıramaz, mahkeme kararlarını
değiştiremez veya bağlayıcı kararlar çıkaramaz. HAE, ayrıca, gerçek kişiler arasında gelişen
ihtilaflı sorunlar hakkında inceleme ve araştırma yapmaz.
Kurulmasından bu yana geçen 9 yıllık dönem içerisinde HAE, işlevliğini gerçekleştirdiği en
önemli değer ve ilkeleri daima tanıtmıştır. Bu doğrultuda HAE: bağımsızlık, tarafsızlık,
profesyonellik ve şeffaflık gibi değer ve ilkeleri saygılamamış olması halinde, faaliyet gösterdiği
alanda etkili bir konumda olamazdı.
Halk Avukatı Enstitüsü açısından başlıca zorluk ve ana hedefleri, iyi idare anlamına gelen iyi
yönetim olarak adlandırılan kültürü, şeffaflığı ve Kosova vatandaşları karşısında kamu
yönetiminin hesap vermesi ile genel anlamda hukuk üstünlüğünü güçlendirmesidir. Kamu idaresi
ile onun hizmet etmesi gerekli olduğu vatandaşlar arasındaki ilişkilerin dengelenmesinde HAE’nin
angaje olması oldukça önemlidir. Halk Avukatı tarafından belirlenen çözümler, kamu yönetiminin
vatandaşlara yönelik hizmet içeriğini ve standartlarını yükseltmesi amacını gütmektedir. Halk
Avukatı’nın etkili faaliyetinin başlıca amacı, insanların, bu enstitüye olduğu gibi yönetime olan
3
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 133, nokta 1.
14
güvenini teşvik etmekle birlikte, vatandaş ve kamu yönetimi arasında kopmaz bir ilişki
sağlamaktır.
Bu normal demokrasinin işlevselliği için mecburidir. Bu yüzden Halk Avukatı, “Demokrasinin,
yasal devlet ve insan haklarının garantisi olarak” görülen kurumların parçasıdır.
Kamu yönetimi ile yargı sisteminde imajın düzelmesi yönünde HAE’nin angaje olması ve ısrarlı
davranması, vatandaşların bu enstitüye güvenebilecekleri bilincinin yaygınlaştırılması ve basit bir
prosedür yoluyla ücretsiz olarak başvuru yapabilecekleri kanaatini derinleştirmektedir. HAE’ye
yöneltilen şikayet başvuruları, şikayetçiler tarafından adil olmayan veya yetersiz olarak
değerlendirilen kamu yönetiminin kararları, çalışmaları veya pasif kaldıklarına dair iddiaları
içerebilir. Bu tür şikayet başvuruları ele alan ilgili hukukçuların çalışmaları, hukuki tavsiyeler,
yapılan başvurularla ilgili olarak, kamu yönetimi departmanları, mahkemeler ya da diğer yetkili
kurumlardan bilgi talep edilmesi ve belirli mahkeme prosedürlerin takip edilmesinden ibarettir.
Acilen müdahale edilmesini gerektiren vakalarla ilgili olarak da HAE, geçici tedbirlerin alınması
talebinde bulunur. Müdahale usulleri. bireysel vakaların özelliklerine bağlıdır.
2.2.
Geçiçi önlemler ve raporlar
Kamu yönetimi tarafından acilen önlemler alınmasını değerlendirmesi durumunda Halk Avukatı
başvuru yapanlara ya da mülklerine verelebilecek telafisi olmayan zararların önlenmesi için,
yetkili idari oragınından, geçiçi önlem olarak, özel bir karar ya da eylemi dondurmasını talep
edebilir.
Müdahale belgeleri ya da arabuluculuk çabalarının başarısızlıkla sonuçlanması halinde, inceleme
sonuçlarını sağlayıp, insan haklarının ihlal edildiğine veya yürürülükte olan yasaların
uygulanmadığını kamuya duyurmakla birlikte, ihallerin önlenmesi için yetkili kamu kurumuna
tavsiyeler içeren bir rapor hazırlar. Raporlar, savunmada, Enstitü’nün başvurduğu en son
yöntemdir, nitekim, raporların kopyaları, ihlallerde bulunan otoritelere, Kosova meclisi ve diğer
yetkili örgütlere gönderilir.
2.3.
Halk Avukatı Enstitüsü’ne Kamu Erişimi
Halk Avukatı Enstitüsünün kapıları vatandaşlara açıktır. Kendi yasal haklarının ihlali ve
çıkarlarıyla ilgili şikayet veya dilekçelerini sunmak için bireyler Halk Avukatı Enstitüsüne
yöneldiklerinde, vakaları dikkatlice ve uzmanlıkla ele alan HAE yasal danışmanlar tarafından
karşılanır.
Kosova vatandaşlarının HAE’ye erişimini kolaylaştırmak için, Priştine’deki merkez ofisi yanı sıra,
HAE, Gilan, İpek, Mitroviça, Prizren ve Graçanitsa’da bölgesel ofisler kurmuştur. HAE’nin
Mitroviça’daki bölgesel ofisi, şehrin kuzeyinde alt ofis kurmuştur. Merkez ve bölgesel ofisler,
15
vatandaşlara hizmet verebilecek, vatandaşların taleplerini karşılayabilecek ve şikayetlerini
yanıtlayabilecek, vatandaşların ihlal edildiğini iddia ettikleri haklarını savunabilecek profesyonel
personelden ibarettir.
Vatandaşların şikayet başvuruları, Priştine’deki merkez ofiste Pazartesi’nden Perşembe’ye kadar
09:00 ile 15:00 saatleri arasında kabul edilmektedir. Bölgesel ofisler, şikayet başvurularını
Pazartesi ve Perşembe günleri olmak üzere, haftada iki defa 09:00 ile 15:00 saatleri arasında kabul
ederler. Acil durumlarda vatandaşlar şikayet başvurularını, kabul saatleri dışında da teslim
edebilirler.
HAE hukukçuları, belediyeler, yerleşim yerleri ve Arnavut olmayan büyük sayıdaki etnik
toplulukların yaşadığı yerleşim birimlerini düzenli olarak ziyaret etmekteler. Tutuklu ve
mahkümlar ile gözaltında bulunanların, resmi kurumlara erişme imkanlarının kısıtlı olduğunu
dikkate alarak, Halk Avukatı Enstitüsü görevlileri, Kosova’da tüm cezaevi ve tevkif merkezlerini
düzenli olarak ziyaret etmekteler. HAE temsilcileri tüm tevkif merkezlerinde, HAE görevi
hakkında bilgileri içeren form ve broşürler dağıtırlar, böylece özgürlükten mahrum kalan kişiler
kendi hak ve ayrıca şikayet ve dilekçelerini sunmak imkanlarındna haberdar edilir. Tutuklular ile
doğrudan iletişim kurulması amacıyla Kosova Temyiz Hizmetleri ile Kosova cezaevlerinin yetkili
otoriteleri arasındaki işbirliği sayesinde HAE, 2004 yılından itibaren Kosova genelinde tüm
cezaevleri ile gözaltı merkezlerinde, görülür yerlerde, posta kutuları yerleştirdi, bunlar sadece
yetkili temsilciler tarafından açılır. Bu uygulama, cezaevlerinde özellikle gözaltı merkezlerinde
yerleştirilen posta kutularının, hüküm giyenler ya da gözaltında tutulanlara, Halk Avukatı ile ilk
iletişimi kurmakta son derece yardımcı olduğu kanıtlanmıştır. Bu şekilde tutuklularla, Kosova
Temyiz Hizmeti ve ayrıca Kosova’da cezaevlerinden sorumlu yetkililer ile doğrudan iletişim
sağlanır. Bu tür bir posta
kutusu, Ştimye’deki Sosyal Bakım Kurumuna yerleştirildi. Bu kurumdaki hastaların Halk Avukatı
Enstitüsü’ne erişimi kolaylaştırmak için yerleştirilmiştir. Sözkonusu kurum, düzenli olarak her ay
Halk Avukatı Enstitüsü temsilcileri tarafından ziyaret edilmektedir.
Vatandaşlara doğrudan ve daha kolay erişimi mümkün kılabilmek ve HAE görevlileri ile
görüşmek isteyen vatandaşlarla yakınlaşma sağlayabilmek için, Halk Avukatı ya da yardımcısı,
Kosova’nın bir çok kentinde öyle adlandırılan “Açık Günler” aktivitesi tertiplemektedir. Bu
münasebetle şikayet başvurusunda bulunanlar, bizzat Halk Avukatı veya yardımcılarından biriyle
bir araya gelebilirler. ”Açık Günler” çalışması Kosova’nın tüm büyük merkezlerinde, ayda bir
kere düzenlenmektedir. Halk Avukatı, arzulandığı halde, Kosova’nın tüm diğer kentleri ve
kasabalarında vatandaşlarla bir araya gelmeye hazırdır. Bölgesel ofisler, “Açık Günlerin”
tertiplenmesiyle ilgili olarak belirli belediyelerde tarihleri açıklayarak, yerel medya ve HAE resmi
internet sayfası aracılığıyla duyurmaktadır.
HAE’ye kolaylıkla erişimi sağlayan hususlardan biri de, elektronik postadır. Bu sayede elektronik
postadan, bir çok durumlarda Kosova dışında yaşayan Kosovalılar, şikayet başvurularını
göndermeleri için yararlanmaktalar. Ayrıca acil durumlar için HAE merkez ofisinde, HAE telefon
santralından bağlanma gereksinimi olmadan hukukçuların ana ofisiyle
doğrudan bağlantı kurulabilir.
16
17
3. Kosova’da temel insan hakları ve özgürlüklerin durumu
Halk Avukatı Enstitüsünün, insan hakları durumunu yüzeyselleştiren daha önceki raporlarında da
olduğu gibi, bir şekilde mütevazi jübileyi kaydeden onuncu rapor da, Kosova Cumhuriyetinde
temel insan hak ve özgürlüklerin durumunu süblime (yüceltmeyi) başarmıştır, sadece kamu
kurumlarına karşı vatandaşların şikayetlerine dayanarak durumu tanıtarak ve sunarak değil insan
hak ve özgürlüklerinin durumuyla ilgili bir analiz yaparak.
Yaşama hakkı temel haklardan biridir ve tüm diğer hak ve özgürlüklerin varolması için birinci
derecede şarttır. Bu hak, insan yaşamının keyfi müdahale ile sonlanmasını kesinlikle dışlar ve
Anayasa ile koruma altındadır. HAE bu rapor döneminde yaşama hakkın maddi açıdan herhangi
şikayet almamıştır.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, dokunulmaz bir hak olarak ve insan hak ve özgürlüklerin temeli
olarak insan onurunu korur. Halk Avukatı, Kosova’nın her yerinde özgürlükten mahrum kalan
kişilerin bulunduğu yerlerden aktif olarak çalışmıştır. Ayrıca, Halk Avukatı, Kuzey Mitroviça ve
Leposaviç kamplarında Rom, Aşkali ve Mısırlı topluluğu durumuyla ilgili bir rapor yayımlamıştır,
ki orada onların daha onurlu bir yaşamı için oradan uzaklaştırılması veya daha iyi yaşam
koşulların sunulması tavsiye edilmiştir.
Yasa önünde eşitlik. Yasa önünde eşitlik Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile garanti edilse de ve
Ayrımcılığa karşı Yasa ile sanksiyonlansa da, uygulanması açısından maalesef herhangi ilerleme
kaydedilmemiştir. Sorun, bu yasadaki bazı maddelerdeki netsizliklerdir, dolayısıyla anlamsal
kargaşa, ki bunun için HAE endişelerini vurgulamıştır, ancak uygun yetkililer bu doğrultuda
herhangi tedbir almamıştır.
Dini Topluluk Yasası. Bu tür bir yasa eksikliğinden dolayı Kosova’da çoğu dini topluluk
ayırımcılıklı bir durumda kalmaya devam eder. 2006 yılında Kosova’da dini özgürlük Yasası
onaylanmıştır, dini topluluğun hukuki konumunu düzenlemeyi gözardı eder. Tam bir yasal altyapı
eksikliğinden dolayı dinler arasında sorunlar oluşturur, çünkü diğer dini topluluklar Sırp Ortodoks
Kilisesine kıyasen ayırımcılıklıdır, ki bu kilise “olumlu ayırımcılık” sayesinde Kosova’daki diğer
topluluklara kıyasen ayrı bir muameleye sahiptir. Bununla ilgili Halk Avukatı Rapor yayımladı,
bununla Kosova Cumhuriyeti Meclisine hitab etmiştir. Ancak, şimdiye kadar bununla ilgili cevap
almamıştır.
Yargıcın konumu, devletin diğer yönetimlere kıyasen hala alt poziyonlardadır, ki burada maalesef
siyasetin girişimi var. Kosova Yüksek Mahkemesi Özel Odası, Anayasa ve yasa ile garantili olan,
vatandaşların haklarına saygı duymaz. O halen vatandaşların dilekçelerini ingilizce dilinde teslim
etmelerini mecburi kılar. Kosova vatandaşların dava ve evraklarını resmi dilde kabul etmemekle
bu mahkeme Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 5.maddesi ve ayrıca Dil Kullanma Yasasın ihlal
etmektedir.
Halk Avukatı, iş yerleri konkur ilanlarında yaş grupu ayırımcılığıyla ilgili bir rapor yayımladı,
ancak bu durum istihdam sırasında hala mevcuttur. Bu tür bir ayırımcılığa, kamu kurumların
yüksek yönetim makamları kararlarında da rastlanmaktadır.
18
Halk Avukatı, yaştan dolayı ayırımcılıkla ilgili bir rapor yayımladı ve Kosova Yüksek
Mahkemesinde idari çatışma konusunu gündeme getirdi ancak 31 Aralık 2010 tarihine dek cevap
almamıştır.
Engelli kişiler her tür ayırımcılığa maruz kalan kategori olmaya devam etmektedir.
Daha önceki raporlarda da vurgulandığı üzere, yardımcı araçlarla kişilerin serbest dolaşımı için
yol ve genel olarak binaların altyapısı henüz çözülmemiştir.
Pek çok aile, barınak için kendi imkanlarınca çözüm bulamadıklarından dolayı belediye
meclislerine insani barınma yardımı talebinde bulunmaya devam etmektedirler. Pek çok belediye
savaştan on yıl sonrasında bile, ağır sosyal vaka durumundaki ve evsiz aileler için barınak çözümü
bulmakta başarısızdır.
Kosova Mülkiyet Ajansının (KMA) ayırımcılıklı muamelesi konuların ele alınması ve görüşmesi
sırasında çifte standartlar ile çalışmaya devam etmektedir. Mitroviça’nın kuzeyindeki mülkler, on
yıldan bu yana yasadışı zaptçılar tarafından serbestleştirilmemiştir. KMA-nın kendini görevini
gerçekleştirmedeki başarısızlığı, ayrıca şikayetçilerin ayırımcılıklı muamelesi özellikle etnik
mensubiyete dayalı ayırımcılık Kosova Cumhuriyeti Anayasasının ihlalını oluşturur.
HAE-ye yapılan şikayetlere göre cinsiyet yöneliğinde ayırımcılığın var olduğu görülür, kamu
sektörde olduğu gibi, özel sektörde de. Resmi verilere göre, rapor edilen dönem içerisinde, okulu
terk eden kızların sayısı, düşüşte olsa da, endişe verici durumdadır. Cinsiyet eşitsizlik, eğitim
profillerine de yankılanır, erkek kadın meslekleri arasındaki ataerkil şekil ile kanıtlanır.”
HAE-ye gelen, kadınların şikayetleri, Sağlık Bakanlığı ve Maliye Bakanlığın ayırımcılığıyla
ilgilidir, yurt dışında tıbbi tedavi ile ilgili. Sağlık Bakanlığının vakalarda olumlu olarak karar
verdiğini, Maliye Bakanlığı talimatı saymamıştır.
HAE, bu dönemde, mahkeme süreçlerinin geciktirilmesiyle ilgili belli sayıda şikayet almıştır.
Bunların pek çoğu Mülkiyet hukuki ilişkilerle ilgilidir, ki bu durumlarda bayan cinsiyeti zarar
görmektedir.
Aile içi şiddet suç eylemi olarak sıralanıp yasa ile cezalanması durumu umut vericidir. HAE, aile
için şiddetle ilgili birkaç şikayet almıştır. Kosova’da düzeltilmek için, toplumun ve kamu
kurumlarının kıyaslanamaz en büyük meydan okuması Kosova’daki cinsiyet eşitiliği alanında, aile
içi şiddet ve insan varlığıyla kaçakçıktır.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, Kosova Ceza Kodu, uluslararası insan hakları belegeleri “Hiç
kimsenin işkence, ya da insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele ve davranışlar maruz kalmaması”,
gerektiğini garanti eder. 2010 yılında, bu ihlalle ilgili HAE-ye 7 vaka gelmiştir, bunlar henüz
süreç aşamasındadır. Cezaevlerindeki şikayetlerin büyük bir kısmı Koşullu Serbest Bırakılma
Paneline ve tıbbi gözlem ile ilgili şikayetleri yöneltmiştirler.
Sanığın hakları HAE, bu dönem içerisinde, Gözaltı merkezleri, Islahevleri ve cezaevlerine yapılan
düzenli ziyaretler gerçekleştirmiştir. Kosova Temyiz Hizmetleri raporundan, Dubrava Cezaevinde,
iki yıldan daha uzun süre nihayi kararı beklemekte olan 11 hüküm giyen var, İpek ve Mitroviça
gözaltı merkezlerinde birer vaka mevcuttur.
Adil ve tarafsız yargılanma hakkı Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerinin Korunmasına
İlişkin Sözleşme tarafından korunmakta olan temel insan hakkıdır. Bu hak Mahkeme Yasası,
Geçici Usüller Suç Kodu ve Ihtilaf Dava Usulü Yasası ile düzenlenmiştir. HAE, düzenli bir
19
mahkeme süreci hakkındaki ihlal için vatandaşlarının, özellikle belirli bir zaman süresi içerisinde
dava hakkıyla ilgili, belli sayıdaki şikayettleri ulaşmıştır. Vatandaşların şikayetlerin pek çoğu
mahkeme süreçlerinin abartı gecikmeleri, özellikle mülkiyet ve mecburiyet karşıtlarıyla ilgilidir.
Bu süreçler, mahkeme kararının alınmasına de yaklaşık 5 ile 6 yıl kadar sürer.
Hukuki araçlara başvurma hakkı Anayasa ile garanatilenmiş bir hakktır ve uluslararası hukuk
enstrümanlarının istemindedir. Mahkeme ve idari süreçlerle ilgili, hukuki araçları kullanma
sırasında, HAE vatandaşlardan gelen 99 şikayet ulaşmıştır, bunlardan 35’i kapanmışken bunlardan
64’ü hala süreçtedir.
Yapılan analizlerden, yapılan şikayetlerin en büyük kısmı mahkeme sistemi, ondan sonra belediye,
bakanlıklar ve ayrıca kamu kuruluşlarıyla ilgili şikayetler tespit edilmiştir.
Yargıçla ilgili sunulan şikayetler, mahkeme süreçlerin gecikmelerinden hukuki araçın
uygulanmasında sonra mahkeme kararın alınmasına dek konular ile ilgilidir.
Devlet makamlarına yönelen şikayetler, vatandaşların zararında alınan yasa dışı kararların
çıkarılmasıyla ilgilidir. Şikayetlerin bir kısmı da makamların kendi aldıkları kararlara saygı
duymamalarıyla ilgidir, ayrıca bağımsız enstitü kararlarının uygulanmaması veya saygı
duyulmamasıyla ilgilidir. Kosova Bağımsız Gözetim Konseyi Kararları devlet organları tarafından
uygulanmıyor. Vatandaşlar, Halk Avukatından kendi yasal yetki ve otoritesini kullanarak
kararların ugyulanmasını talep etmektedirler.
Suç davalarında yasallık ve orantı ilkesi, Yasa ile öngörülmesi dışında, suç fiili ve ceza
uygulanamaz ilkesi, özünde adaletin temelini içermektedir, dolayısıyla bu özelliği sebebiyle,
Anayasa ile Kosova Ceza Kanunu’na yerleştirilmiştir. HAE, rapor verilen dönem içerisinde,
yasallık ilkesinin ihlali ile ilgili hiçbir şikayet almamıştır.
Hareket Özgürlüğü, Anayasa gereğince, bir devletin tüm bölgesinde, sınır olmadan veya yasadışı
girişimde bulunulmadan serbest dolaşım hakkı anlamına gelir. Eğer bu Kosova’da genel standart
açısından bakıldığında, o zaman bu haktan tam anlamıyla yararlanılmamaktadır. Bu rapor dönemi
içerisinde, fiziksel saldırıda belirgin azalma var. Ancak, ciddi şiddet, taciz vakaları olayları, korku
ve güvensizlik hissi Kosova’nın değişik bölümlerinde, etnik mensubiyete bakmaksızın halen
mevcuttur.
Azınlık topluluğu bireylerin hareket özgürlüğü. Az sayıdaki topluluk mensubları örneğin: Türkler
ve Boşnaklar, aynı Aşkali ve Mısırlıların olduğu gibi, Kosova Cumhuriyetinin tüm bölgesinde
hareket engeli yoktur, burada istisna olarak Kosova’nın Kuzey kısmıdır ve bazı Sırp yerleşim
bölgeleri örn: Raniluva ve Komrinyan. Bu sınırlamalar Goralılar için geçerli değildir. Sırp ve Rom
azınlık mensupları ise Kosova’nın pek çok bölgesinde serbest dolaşımda tehlike altında oldukları
hissiyetler var. Sırp topluluğun serbest dolaşımı ve etnik iletişim açısındaki en büyük ilerlemeler
Gilan ve Vitiya bölgesinde görülmektedir. Durum düzelmesi Priştine bölgesinde de
gözlenmektedir, Prizren ve İpek’in belli bir kısmında, ancak aynı şeyi Yakova ve Mitroviça
bölgeleri için söyleyemeyiz.
Arnavut ve azınlık topluluğu mensupların halkının serbest dolaşımı, Türk, Aşkali ve Mısırlı, genel
olarak Sırpça konuşmayan ve ortodoks olmayanlar, Mitroviça’nın Kuzey bölgesinde serbest
hareket edemezler. Mitroviça’nın kuzey kısmında, Arnavut halkı için en önemli tehlike, Sırbistan
Cumhuriyeti tarafında desteklenen organize suç çeteleridir. Daha küçük çaplı sınırlamalar Ranilug
ve Korminyan Sırp yerleşkelerindede var.
20
Kosova’da Sırp yerleşim yerlerınde Sırp ve Romlar için kamu ulaşım araçlarında destek, Kosova
Hükümeti tarafından örgütlenen ve maliye edilen insani taşıma diye adlandırılan ulaşımdır.
Kosova’nın kuzey kısmında Kosova Cumhuriyeti kayıtları ile ne kamu ne de özel ulaşım
çalışmamaktadır. İlk vakada olduğu gibi ikincisinde de, bu Kosova’nın değişik bölgesinde
vatandaşların serbest dolaşımında bir sınırlama anlamına gelmektedir.
Gizlilik hakkı, Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ile garanti edilmiştir. Bu rapor
dönemi için, gizlilik hakkıyla ilgili, HAE-ye toplam şikayet ulaşmıştır, bunlar bu hakkın değişik
şekilde ilhah edilmesiyle ilgiliydi.
Halk Avukatı, şikayetçiler için iyi hizmetler sunmuştur, uluslararası standartlar ile belirtilen insan
haklarına saygı için, Kosova Cumhuriyetinde gerekli evraklarla donatım ile yardım etmiştir.
HAE, Priştine’de kamu alanlarda dayanılmaz gürültüyle, ayrıca telefon cihazlarının dinlemesiyle
ilgili endişesini dile getirmiştir. Bu rapor dönemi içerisindei HAE bu konularla ilgili bir şikayet
ulaşmıştır.
Evlilik ve aile hakkı sağlıklı bir toplumun oluşturulması ve bir devletin inşaatının temelini
oluşturur. Rapor dönemi içerisinde, Kosova’da boşanma sayısında bir artış kaydedilmiştir. Halk
Avukatı bu rapor dönemi içerisinde de boşanmayla ilgili süreçlerin uzanmasıyla, çocuklar ile
düzenli temasların gerçekleşmemesi ve ayrıca çocuk güveni hakkı ile ilgili kararlaştırma
süreçlerinin gecikmesiyle ilgili çok sayıda şikayet almıştır. Halk Avukatı, bu dönem içerisinde,
küçük çocuklar ile annenin şahsi görüşmesiyle ilgili Mahkemler tarafından yürürülteki bir
kararının icra sürecinin gecikmesiyle ilgili bir rapor yayınlamıştır.
Kosova Anayasası ve Kosova Dini Hak ve Özgürlükler Yasası, dini özgürlük, inanç özgürlüğü ve
dini özgürlüğü ifade etmeye saygı göstermeyi garanti eder. 2010 yılında, Kosova’da dini
birliklerin hukuki konumu konusunun düzenleneceği yasa hükümlerinin var olmaması özel olarak
vurgulanmıştır. 2010 yılı Mayıs ve Temmuz aylarında, okulda bulundukları zaman, öğrencilerin
başörtüsü hakkının reddedilmesiyle ilgili memnuniyetsizliğini dile getirmek için değişik sivil
kuruluşlar protesto düzenlemiştir. Ortodoks Kilisesi inananları için en önemli olay, İpek
Patrikhanesindei İriney Patriarkın açılışıydı, 3 Ekim 2010 günü. Maalesef bu olay, çift taraflı
provokasyonları olmadan geçmedi. Kosova’da Katolik Kilisesinin 2010 yılında en önemli olayı,
Priştine’de Rahibe Teresa Katedralin açılışıydı. Kosova Evanjelik Protestan Kilise üyeleri,
kendilerinin hukuki statü düzenlemesi için yasama eksikliğini ve yaşadıkları pek çok saldırıları
sorun olarak vurgulamışlar.
İfade özgürlüğü, Anayasa ve İnsan Hakları Avupa Sözleşmesi ile güvence altına alınmıştır, bu
demokratik toplumun temelinin taşlarından birini oluşturmaktadır. 2010 yılında, HAE bu hakkın
ihlali ile ilgili hiçbir şikayet almamıştır.
Kamu evraklara erişim hakkı, bu da güvence altına alınmış bir hakktır. HAE bu dönem içerisinde
az sayıda şikayet almıştır. Kamu evraklara erişim hakkı soruşturma geliştirme sırasında Halk
Avukatı temsilcilerine bile engellenmiştir. Resmi evraklara erişim konusu, aryıca şeffaflık
eksikliği, özellikle Kosovalı gazetecilerin karşılaşmaya devam ettikleri temel sorunlardan biri
olmarak kalmaya devam eder.
Basın özgürlüğü ile ilgili, Kosova’da hukuk sisteminin sunduğu, özellikle Anayasa ile sunulan
garanti dışında, her ne kadar HAE-ye basın temsilcileri tarafından hiçbir şikayet sunulmasa da
toplumumuz için endişelendirici sorunlardan biri kalmaya devam eder.
21
Vatandaşların barışcıl toplanma hakkı, küresel bir haktır, Anayasa ile de güvence altına alınmıştır.
Halk Avukatı, geçen rapordan tavsiyelere rağmen, Kamusal Toplanma Yasasının 12.maddesi
3.noktası, amandamanlanmadığı ve değişmediği tespit etmiştir. Halk Avukatı, yukarıdaki
maddenin Avrupa Standartları ile uyum içerisinde, tekrardan tamamlanmasını ve değiştirilmesini
tavsiye eder.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, dernek kurma özgürlüğü için garanti sunar, bu hak bir kuruluşun
üyesi olsun veya olmasın, bir kuruluşun etkinliklerine katılmak için izin teymin etme ihtiyacı
olmadan her vatandaşın kuruluş kurma hakkını tanır. Bu dönem içerisinde Halk Avukatı dernek
kurma hakkının ihlali ile ilgili hiçbir şikayet almamıştır.
Seçme ve katılma hakkı, vatandaşın temel hakkıdır ve olduğu gibi Kosova Cumhuriyeti Anayasasıi
Genel Seçim Yasası ve Kosova Cumhuriyeti Yerel Seçim Yasası ile güvence altına alınmıştır,
bunlar İHAS 3.maddesi ile uyumdadır. Yurtta siyasi çıkmaz sonucunda, 12 Aralık 2010 tarihinde,
Kosova’da olağanüstü parlamenter seçimleri düzenlendi, HAE bunları Kosova Cumhruiyetinin
neredeyse tüm belediyelerinde gözlemlemiştir, Leposaviç ve Zubin Potok belediyeleri dışında.
Oylama süreci, tutuklu kişilerin bulunduğu veya özel ihtiyaçlı kişilerin bulunduğu yerlerde de
gözetlenmiştir. Halk Avukatı, bir tavsiye yaparak bununla, oylamada kötüye kullanmanın idda
edildiği olayların adalet önüne çıkarılabilmesi için soruşturmanın başlatılması için yasa ile
öngörülen eylemlerin yapılmasını istedi.
Mülkiyet hakkı, Anayasal garanti olarak, Kosova’daki her bireyi keyfi olarak maldan mahrum
bırakılmamasını korur. Kosova’da mal-hukuk sorunları en hassas sorunlardan bir kalmaya devam
eder.
Kamulaştırma konusu, Kosova’da yasa ile düzenlenmiştir. HAE, tazminat anlaşmasının ihlali
konusunda kamu kurumlarına karşı vatandaşların şikayetleri kaydedilmiştir. Kosova yetkili
mahkemeleri, kendi kararlarını icra etmeyerek, bireylerin mal hakkını korumada başarısız
kalıyorlar.
Ruhsatsız inşaat konusu, ve gayri semtlerin oluşması tüm Kosova’da endişelendirici bir sorun
olmaya devam etmektedir. Kosova Kadastro Ajansına göre, Kosova’da mevcut mülk sahipleri ile
alandaki durum arasında farklılık mevcuttur, çünkü yasal güncellemeler gereken seviyeyle
tutulamadı. Bu kadastro dokümantasyonu eksikliğinin sonucudur, ki bunlar savaş ve sonrasında
kaybolmuştur veya Sırp devleti tarafından alınmıştır. Kosova Mülkiyet Ajansı ile sorunlara halen
mevcuttur. Şu ana kadar bu ajans tarafından 40.000 dilekçe kaydedilmiştir. Bunlardan yaklaşık
26.000 görüşüldü, yaklaşık 17.000 ise çözülmüştür. Halen çözülmemiş olan Kuzey Mitroviça’da
mülklerin gaspı konusu olağanüstü büyük sorun olmaya devam etmektedir.
Eğitim hakkı Anayasa ile güvence altına alınmıştır. Eğitim Yasasının onaylanması ile eğitim
hakkında bir ilerleme kaydedilmiştir. Halk Avukatı Ensitüsü, alt öğretim seviyesi için müfredatın
en kısa zaman onaylanmasını istiyor, çünkü öğreciler okul kitaplarıyla aşırı yüklenmiştir.
Okullarda şiddet, endişelendiri bir olay olarak kalmaya devam etmektedir. Okullarda güvenlikten
sorumlu EBTB-dır, bazı okullarda ise güvenlik için öğrenciler öz katılımı, her ne kadar yerinde
olsa da, yasa dışı bir eylemdir. Bir diğer sorun, eğitim sistemini devamlı olarak takip etmekte olan,
okul ortamları eksikliğidir. Bazı durumlarda bir sınıfta öğrenci sayısı 47-ye kadar ulaşmaktadır.
Eğitim hakkının uygulanması açısından endişelendirici bir olay olarak kalmaya devam eden
okulun terk edilmesi ve okuma yazma bilmeme konusudur. Sırp topluluğu, ayrıca Rom ve Goralılar
topluluğun bir kısmı, Kosova eğitim sisitemi dışında kalmaya devam etmektedirler.
22
Sanatsal yaratıcılık ve bilimsel özgürlük Anayasa güvence altına alınmış ve uluslararası
enstrümanlar ile uyumdadır. Bu rapor dönemi içerisinde, HAE sanat ve bilim özgürlüğün ihlali ile
ilgili şikayet almamıştır, her ne kadar bu hakkın da ihlal edilme olabilmiştir.
Çalışma ve mesleğini icra etme hakkı, temel insan haklarından biridir, Kosova Cumhuriyeti
Anayasası ile güvence altına alınmıştır ve uluslarası hukuki araçlarla da korunur. Kosova’da
işsizlik konusu, en ciddi sosyal konu olmaya devam eder, bununla Kosova’nın tüm vatandaşları
karşılaşmaktadır. Halk Avukatı değerlendirmesine göre, Kosova Çalışma Yasasının
onaylanmasından sonra da işveren tarafından yasal hükümlerin uygulanmasıyla ilgili kamu
sektörde olduğu gibi özel sektördede herhangi ilerleme kaydedilmemiştir. En büyük ihlallerin
istihdam sırasında, işe alma süreçlerin ihlalinde, iş ilişkisinin durdurulmasındaki mesai dışı iş için
ödememeği yıllık tatil hakkının kullanılmaması vb. gözlenmektedir. 2010 yılında HAE, calışma
ve mesleğini icra etme hakkıyla ilgili şikayet kaydetmiştir. Bunlardan sadece 3 vaka olumlu
çözülmüştür. HAE, Kosova Bağımsız Gözetim Konseyin (KBGK) kararların uygulanmamasıyla
ilgili belli sayıda şikayetler ulaşmıştur, bunlar çalışma hakkında ciddi ihlal olarak sayılır. KBGK
bağımsız anayasal enstitü olsa da, onun kararları sorumlu kuruluşlar tarafından
uygulanmamaktadır. Bununla ilgili Halk Avukatı kamu yetkililerine tavsiyeler yapmıştır.
Kosova’nın gerçeğinde, Çocuk haklarının savunması ve saygısı halen büyük bir meydan okuma
olmaya devam etmektedir. Kosova Hükümetinin öncülüklerinde eğitim alanı her nekadar belirtilse
de, çocuklara yönelik şiddet ve okullarda şiddet endişelendirici konu olmaya devam eder. HAE
okullarda şiddet ile ilgili şikayet ulaşmıştır.
Çocukların çalışmasıyla ilgili durumun düzeltilmesi amacıyla Sosyal güncenlik alanında Ulusal
Plan öncülükleri içerisinde, bu rapor dönemi içerisinde, ÇSGB çocuklarının çalışmasını önlemek
ve ortadan kaldırmak için Kosova Komitesinin işlevselliği ile ilgili olan etkinlikler almaya devam
etmiştir. Ağır iş çocuk sağlık ve güvenliğine zarar verir ve olduğu gibi Kosova Cumhuriyeti
Anayasaı ve Çocuk Hakları Sözleşmesi ihlali olarak sayılır.
Özel ihtiyaçlı çocuklar diğer çocuklara kıyasen daha ağır durumdadırlar. Bu açıdan, sürekli engelli
çocuk bakımını üstelenen ailelere belirtilen tutarda paraların ödenmemesi konusuyla ilgili HAE
yetkili makamlara yönelmiştir.
HAE, insan varlığı kaçakçılığı özellikle de çocuk mağdurlar ile ilgili bir şikayet almıştır. Aynı
şekilde HAE, mahkeme kararların uygulanmamasıyla ilgili, ebeveyn ve çocukların şahsi
temaslarıyla ilgili ve ayrıca çocuk ve ebeveynleri ağır durumlara koyan, çocuğun bakıma alınması
hakkıyla ilgili karar almak için mahkeme süreçlerin gecikmesi konularıyla ilgili birkaç şikayet
almıştır.
Savaştan onbir yıl sonra bile, Kosova için sosyal politikalar meydan okuma olarak kalmaya devam
ediyor.
Kosovalılar sağlık ve sosyal korumasız kalmaya devam etmektedir, yaklaşık 36 bin aile ise, ÇSGB
sosyal şema kazananları olarak tespit edilmiştir ancak bunlar kazananların temel ihtiyaçlarını bile
yerine getirmemektedir.
Engelli çocuğu olan pek çok kosovalı aile, bu konuşma veya duyma engeli olsun veya zihinsel
gelişimde gerileme doğasındaki rahatsızlıklar olsun, bu yasa ile güvence altına alınan maddi
yardım kullanıcısı olamıyor, çünkü onların çocukları sürekli engelli çocuk kategorisinde
kapsanmamıştır.
23
Vatandaşların belli kategorisi için emeklilik şeması, fakirliği düşürmek amacıyla Kosova’da
uygulanmaya devam etmektedir. 2005 yılında, ÇSGB Emeklilik ve Sakatlık Güvenliği taslak
yasasının hazırlamıştır, aynısı Kosova Hükümeti onayı için gönderilmiştir, aynısı bu taslak
yasasının onaylanmasını 5 yıldır geciktirmektedir. Emeklilik ve sakatlık güvenlik yasasının
onaylanması için Halk Avukatının istemi, onun sunulmasından onayı ve uygulanmasına dek en
önemli konular arasında kalmaya devam etmektedir.
Bu yasanın olmamasının hiçbir bahanesi yoktur.
Kosova’da sağlık sorunları HAE verilerine göre çok büyüktür. Vatandaşlar sağlık personellerine
karşık şikayet ederler, çünkü kamu sağlık bakımı uzmanları neredeyse bütün vakalarda, kamu
kuruluş içerisinde düzenli mesai içerisinde tedavi, bakım ve ekipmanı aynı olmasına rağmen
vatandaşları çoğu zaman özel sektörde (düzenli mesai dışında, onların çalıştığı yerlere) tedavi
olmaları için gitmelerini mecbur kılarlar. HAE bu tür vakaları araştırmaktadır.
Kosova halkı için sağlıklı bir ortam oluşturmak amacıyla ve ayrıca Avrupa Birliği çevre
standartların uygulanması için, Kosova Cumhuriyeti Anayasası, sağlıklı bir ortam için devletin ve
vatandaşların sorumluluklarını belirler. Halk Avukatı, çevreyi korumayla ilgili bir şikayet almıştır.
Nehir yatak ve vadilerinden taş, çakıl ve kayalık parçaların çıkarılması hala vahşi şekilde
yapılmaya devam ediyor, çünkü çevrenin bozulması, gürültü ve oluşan toz, toprak kayması
sonucunda oluşan mülklerin yıkılma tehlikesi etraftaki evlerin çatlamasına doğrudan etkileyen
konularla ilgili vatandaşların ensitüye yönelttikleri şikayetlerinden dolayı Halk Avukatı için
endişe uyandırıcıdır.
Kosova Anayasası, tüm vatandaşların yargı yoluyla korunması güvence altına alınmıştır. Halk
Avukatı, ülkenin her yerinde yargı yönetiminin uzanmamasından dolayı olağanüstü endişelidir.
Kosova Cumhuriyetinin bağımsızlık ilanından bu yana, Mitroviça’da Bölge ve Belediye
Mahkemesi, Bölge ve Belediye Savcılığı, Suçlar Mahkemesi, Zubin Potok ve Leposaviç’de Suçlar
Mahkemesi, Kosova yargı sistemi dışarısında kalmaya devam etmektedir.
Halk Avukatı için özel bir endişe 2000 yılından miras kalan, Kosova mahkemelerinde çözülmeyen
213.967 konudur.Mahkeme ve Savcılık tarafından görüşülmeyen sivil ve ceza konuları özyazma
tehlikesindedir, özyazma ise içeriğinde adaletin reddidir.
2010 yılında, HAE yargıca karşı toplam 180 şikayet gelmiştir, bunlardan 70-i kabul edilmez ilan
edilmiştir. Şikayetleri sunanların en büyük kısmı, belediye mahkemeleri, bögle mahkemeleri be
Kosova Yüksek Mahkemesine yöneliktir. Vatandaşlar genel olarak mahkeme süreçlerin gecikmesi,
mahkeme kararların icra edilmemesi ve ayrıca yargıcın objektifliğindeki şüphelerle ilgili şikayet
etmiştir. HAE ye ulaşan şikayetlerin araştırılmasından sonra, onların konularına göre vatandaşların
mahkemeler tarafından konuların görüşmesinde mahkeme süreçlerin, bazen iki yıllık,
gecikmelerden dolayı şikayet ettikleri ortaya çıkmaktadır.
Rapor edilen dönem içerisinde, HAE 25 değişik birey tarafından savcıya yönelik vatandaşlar
tarafından 25 şikayet veya dilekçe kabul etmiştir. Bölge savcılarına yönelik toplam 13 şikayet
sunulurken, belediye savcılarına 12 şikayet gelmiştir.
Toplulukların ve mensuplarının haklları Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile ve azınlıkların ve
haklarının korunması için uluslararası sözleşmelerin doğrudan uygulanmasıyla düzenlenmiştir.
Sırp topluluğu, siyasi parti, sivil toplum kuruluşları, insani ve kültürel kuruluşların nispetten
gelişmiş bir sistem aracılığıyla kendi ulusal ve kültürel kimliğini geliştirir.
24
Dini ve kısmen siyasi kimliği bu topluluk Sırp Ortodoks Kilisesi aracılığıyla geliştirir.
Türk toplumunun dil, adet, kültürel ve geleneksel mirası koruma imkanları yetersizdir ve bu
konuyla ilgili çok az yapılmıştır. Boşnak toplumu ile durumda da benzeridir. Boşnakların bazı
siyasi parti ve sivil toplum kuruluşu kurulmasına rağmen ve Kosova’da ilk defa Boşnak dilinde
eğitimin yapılması başlamılştır, dil, adet, kültürel ve geleneksel mirası koruma imkanları bayağı
zordur ve kurumsal desteği yoktur. Kosova’da Romların yaklaşık 40 kültür-sanat derneğinden
bugün sadece biri Romların kültür ve geleneklerin geliştirilmesiyle alınır. Benzeri durumda
bulunan Aşkali ve Mısırlı toplumu ile ilgili ise, sadece Fuş Kosova belediyesi mütevazi olumlu bir
adım yaparak Kültür koordinatörünü Aşkali ve Mısırlı toplumu üyelerinden belirlemiştir.
Kosova’da Sırplar ve Rom topluluğun bir kısmı, paralel bir eğitim sistemi ile eğitim
görmektedirler, burada Sırbistan Cumhuriyeti eğitim plan-programı uygulanmaktadır. Türkler ve
Boşnaklar, ilk ve orta okulu kendi ana dillerinde de takib edebilirler, ancak en büyük sorun ana
dillerinde okul ders kitaplarının eksikliğidir. Goralı toplumu bireylerin pek çoğu eğitimlerini sırp
dilinde yapma isteğini dile getirmişlerdir. Aşkali, Mısırlılar ve Romların bir kısmı eğitimi
Arnavutça dilinde görmektedirler.
Azınlık topluluğu ve medya. Üç özel televizyon istasyonu olan Sırp topluluğu dışında,
Kosova’daki başka hiçbir azınlık topluluğun kendi televizyon istasyonu yoktur.
Özel olarak Sırp dilinde program yayınlayan radyo istasyonları da mevcuttur.
Türk toplumunun, Türkçe dilinde iki özel radyo istasyonu var. RTK tek devlet medya kurumu
olarak Arnavutça dilindeki programların yanı sıra Sırpça, Boşnakça, Türkçe ve Romca tv ve radyo
programları hazırlar ve yayımlar. Sırp toplumunun “Jedinstvo” gazetesi var (Sırbistan
Cumhuriyeti Hükümeti tarafından maliye edilerek Mitroviça’da basılır). Kosova’da Boşnak
dilindeki tek gazete “Alem”-dir. Rom dilinde hiçbir dergi veya günlük gazete yoktur. Aşkali ve
Mısırlıların ana dili her ne kadar arnavutça dilinde olsa da onların medyaya erişimi çok kısıtlıdır.
Cumhuriyet Anayasası ve Dillerin Kullanımı Yasası gereğince, Arnavutça ve Sırpça dillerin,
ayrıca onların yazılı kullanımı Kosova’da resmi dildir. Türkçe, Boşnakça ve Romca, yasa ile
öngörülen koşullarla belediye seviyesinde resmi dili statüsüne sahiptir.
Kosova toplumu hala dil hatlarına göre ayrıdır. Azınlık toplumu tarafından Arnavutça dilinin
bilinmemesi bir engel teşkil etmektedir, bu onların topluma entegrasyonunu olumsuz
etkilemektedir.
Kosova’da türk toplumu daha iyi konumdadır, çünkü onlardan çoğu arnavutça konuşmayı bilir.
Aşkali ve Mısırlılar için Arnavutça ana dilidir, ancak Sırp, Boşnak, Goralı ve Romların çok az bir
sayısı Arnavutça dilinde konuşabilirler.
25
4. Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile güvence altına alınan temel
insan hak ve özgürlükleri
4.1.
Uluslararası anlaşmaların ve araçların doğrudan uygulanması
Devletin, insan haklarını saymak, korumak ve yerine getirmekle yükümlüdür, bunların
uygulanması ise devletin ve makamlarının kabul edilen hakların gerçekleşmesi için sorumluluğu
anlamına gelmektedir. İnsan haklarına ilişkin uluslararası enstrümanların önemli bir kısmı onların
Kosova Cumhuriyeti Anayasasında uygulanması halinde iç haklara dahil edilmiştir.4
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, açıkça devamdakilerin doğrudan uygulanmasını öngörür: İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesi, Temel İnsan Hak ve Özgürlüklerin Koruma Avrupa Sözleşme ve
onun Protokolleri, Sivil ve Siyasi Haklar ve Protokollerine ilişkin Uluslararası Sözleşme, Ulusal
Azınlıkların Korunmasına İlişkin Avrupa Çerçeve Sözleşmesi Konseyi Sözleşmesi, Her Türlü Irk
Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi
Sözleşmesi, Çocuk Hakları Sözleşmesi, İşkence ve Diğer Zalimane ve İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı
Karşı Sözleşme. Kosova Cumhuriyeti Anayasasına dahil edilen uluslararası enstrümanların temel
insan hak ve özgürlüklerin korunmasında özel bir önemi var, çünkü iç yasamada eksiklik veya
boşluk olduğu takdirde bile onlar doğruda uygulanabilir.
Halk Avukatı Enstitüsü, bazı durumlarda bunların ciddi olarak ihlal edildiğini gözler. Halk
Avukatı Ensitütüsüne gelen şikayetler doğrultusunda pek çok ihlalın, İnsan Hakları Avrupa
Sözleşmesinin 6.maddesi düzenli bir süreç hakkıyla ilgildir. Çözülmemiş eski konular ile
mahkemelerin aşırı yüklenmesi, yeni konuların ele alınmasındaki gecikmeler, kesin şekildeki
kararların icra edilmemesi, doğru ve tarafısız bir süreç için Kosova vatandalşarın hakkını ihlal
ederek şimdi ve yıllarca yargı üzerinde duran konulardan birkaçıdır. HAE, sahip olduğu bilgilere
dayanarak, Kosova Cumhuriyeti yetkili kurumları bu konunun çözülmesini göz ardı etmiştir. Söz
konusu İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 6.maddesi, 1.fıkrası, devletleri, öyle bir hukuki
sistemin örgütlenmesini yükümler ki, mahkemelerin buradan çıkan tüm görevleri
gerçekleştirmelerini sağlar, burada makul bir süre içerisinde konuların görüşmesini de içerir, ki
bunlar mahkemeler tarafından düzenli olarak ihlal edilmiştir. Yargıcın bu tür bir gelişim durumu,
vatandaşların zaten soluk olan inancını sarsar ve onların rolünü zayıflatır.
Buna rağmen bu doğrultuda umut verici bir eylem var. Yeni yargıç ve savcıların devamlı işe
alınması, ayrıca Mahkeme Yasasının onaylanması, ki buna göre Kosova Cumhuriyeti yargıç ve
savcı sisteminin yeniden örgütlenmesi yapılır, gecikmeli eylemler olmasına rağmen bunlar iyi bir
haberdir. Bu doğrultuda, Kosova mahkemeleri çalışanlarının maddi konumundaki belirgin
düzelme selamlanmaya değer.
Uluslararası sözleşmeyle, Anayasa ve yasalar ile, şiddetin kullanılmasını veya insanlık dışı ve
aşağılayıcı muamele yasaklansa da bu mevcuttur. Halk Avukatı Enstitüsüne yönelen,
vatandaşların şikayetlerinden, bunların bir kısmının polis yetkilileri tarafından şiddetin
uygulanmasıyla ilgili olduğu görülür. Geride bıraktığımız yıl, HAE tutuklama merkezlerinde,
4
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 22.
26
kamu yerlerinde ve diğer yerlerde yukarıda belirtilen uluskararası aktları da ihlal ederek, şiddet ve
işkencenin kullanıldığı birkaç vakayı ele almıştır.5
Durumu zorlaştıran yönü, soruşturma faaliyeti, bu durumlarda çok karmaşıktır, çünkü bu genelde
kapalı yerlerde olur ve orada gerçekten ne olduğunu teyit edecek yeterli şahitin olmadığı yerlerde
olur. Buna, yetki otoriteler tarafından enformasyonların verilmesini reddeden gerçeği de
eklediğimizde, bu soruşturmayı oldukça zorlaştırır, böylece şiddet mağdurlarını işkenceyi
yapanların merhametinde bırakır.6 İHAS 3.maddesinde içerdiği maddi hükümlerin ve işkenceyle
ilgili olan istisnaları öngörmez.7 İşkencenin ve diğer insanlık dışı ve aşağılayıcı faaliyetlerin
kullanılması şüpheleri durumunda, resmi ve etkili soruşturma yapılmalıdır, böylece bu eylemleri
yapanlar tespit edilir ve cezalanırlar. Aksi takdirde, İHAS 3. maddesinin ve İşkenceye Karşı
Sözleşmenin önemliliğine rağmen, onların pratikte uygulanması etkisiz olurdu, çünkü bu
yaptıkları şeyler için cezalanma korkusu olmadan polis yetkililerine bu eylemleri tekrarlamalarına
imkan verirdi.
Özgürlüklerinden yoksun kişilerin tutuldupu kurumlarda, tüm kapsamlı, etkili bir gözlemi
gerçekleştirmek için Halk Avukatı, İşkence ve Diğer Zalimane İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Karşı
Sözleşmenin Seçmeli Protokolü hükümlerinin de uygulanması gereksinimini görür. Bu yüzden,
Halk Avukatı Enstitüsü, birkaç yerli STK ile birlikte, İşkenceye Karşı Ulusal Mekanizma öncüsü
olarak hareket edecek bir çalışma grubu oluşturulması amacıyla birkac toplantı düzenledi, ki
bunun kurulması bu protokolün 3.maddesi ile öngörülmektedir.8 Bu mekanizmanın kurulması ile
daha iyi erişim ve insan haklarının daha etkin bir korunması sağlancaktır.
Halk Avukatı bu rapor aracılığıyla, Ekonomi, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesinin Anayasaya
dahil edilmemesine ilişkin endişesini bir kez daha vurgular. Ekonomi, Sosyal ve Kültürel Haklar
Sözleşmesinin içerdiği bazı haklardan, örneğin uygun barınak hakkı, çalışma alanı hakkı, sağlık
sigortası hakkı ve belli sayıda sosyal ve ekonomik haklar gerekli yasal koruma olmadan kalmaya
devam etmektedir. Bu sözleşmenin Kosova Cumhuriyeti Anayasasına dahil edilmesi, mecburidir
ve Kosova vatandaşlarının kendi haklarını korumada ek bir garanti olurdu.
4.2.
İnsan onuru
Kosova’nın en önemli hukuki belgesi olan Anayasa’nın 23. Maddesi’nde insan onuru, insan hak
ve özgürlüklerinin temeli olan dokunulmaz insan hakkı olarak savunulmaktadır.
Bu maddeden de çok net anlaşılacağı üzere insan hakları ve onuru birbirinin ayrılmaz parçasıdır.
5
Rapor ex officio no. 207/2010, Halkın Avukatı Enstitüsü, Priştine’de, Albin Kurti’nin tutuklanması sırasında
“Vetëvendosje” hareketi şubesinde polis girişimi ile ilgili.
6
Bakınız Ribitsch v. Austria, (application number 18896/91, tarih 04 Aralık 2005. İnsan Hakları Uluslararası
Mahkemesi yaralanma polis tam kontrolü olmuştur tutuklunun tespit edilmesi halinde, yetkililerin hasar oluştuğu
koşullar açıklık gerektiğini kaydetti.
7
İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi, Madde 3, işkence yasağı "Hiç kimse
işkenceye ya da insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya işlemlere tabi tutulamaz."
8
İşkence ve Diğer Zalimane İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Karşı Sözleşmenin Seçmeli Protokolü, madde 3. “Her taraf
devlet, işkence ve vahşi, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezalanmanın önlenmesi için bir veya birkaç
ziyaretçi organı ulusal çapta tutmalı veya tasarlamalıdır. (şimden sonra ulusal önleyici mekanizma olarak
adlandırılacaktır)“.
27
Ahlaki, dini, sosyal, siyasi ve hukuki kategori olarak ele alınsa da insan onurunu tanımlamak o
kadarda kolay değildir. Tanım olarak, onur, insanın mevcudiyetinden kaynaklanan bir bireyin
ahlaki değeri ve saygı duyulma hakkının bütünlüğü anlamına gelir. Yani, insan onuru doğan
birşeydir ve değiştirilemezidir.
Genel bilgilerden yola çıkarak, insan haklarının ihlalı ve onurunun çiğnenmesi daha fazla kişi için
uygun olmayan duruma benzemektedir, özellikle kendi, özgürlüğünden mahrum edildiğinde veya
yaşa bağlı olarak haklarını korumakta, istemekte ve mücadele etmekte aciz olduğunda.
Halk Avuaktı, bu tür durumlarda insan onurunun ve haklarının ihlalini önlemek amacıyla, daha
pratik ve aktif bir erişimin olmasına özenmiştir. Bu yüzden, Kosova’nın her yerinde
özgürlüklerinden yoksun kişilerin tutulduğu yerlere düzenli ziyaretler, ayrıca Priştine Huzur Evine
sıralı ziyaretler çalışmaların ayrılmaz parçasıdır. Bu ziyaretler, bu yerlerde en iyi uluslararası
standartlara göre, insan onurunun korunması ve saygı duyulmasını sağlamak için hizmet
vermektedir.
Halk Avukatı, temyiz kurumlarına ziyaret sırasında, yerli ve uluslararası uygun yasamalar ile
Kosova Temyiz kurumları düzen ve pratik kurallarının uygulanmasında düzensizlik ve
uyumsuzluk gözlemiştir, ki bunlar diğerlerin yanı sıra insan onurunu da zedelemektedir.
Öyle ki Halk Avukatı, tutukluların yaptıkları ceza eylemlerine göre, ceza süresine göre odalara
sıralanmadığını ve ayrıca daha uzun süreliğine hapis ile cezalanan kişilerin gözaltı merkezlerinde
tutulduğunu görerek, kendi girişimiyle soruşturma açtı (ex officio) ve özel bir rapor aracılığıyla
Temyiz Hizmeti Komiserliğine ve Adalet Bakanlığına kendi yetkileri içerisinde, yasal
yükümlükleri yerine getirmek içini Kosova cezaevleri ve gözaltı merkezleri koşullarının ve
pratiklerin düzeltilmesi amacıyla gereken eylemleri almalarını tavsiye etti.
Daha fazlası için, Halk Avukatı, yaptığı tavsiyede, özgürlüklerinden yoksun kişilerin onuru için
insanlık ve saygı ile yaklaşımı ve hükümlülerin ve gözlatıda bulunanların sistematizasyonu Sivil
ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşme ile, ayrıca Cezaevleri Avrupa Kurallarında öngörülmüştür
ve mecburi istemdir, bu iki enstrüman Kosova Cumhuriyetinde doğrudan uygulanmaktadır.
Ayrıca, Kuzey Mitroviça ve Leposaviç kamplarındaki Rom, Aşkali ve Mısırlı topluluğu
sakinlerinin çok zor yaşam koşullarını görerek, dolayısıyla bu sakinlerin kurşun zehirlenmesinden
dolayı, çünkü onlar olağanüstü kirli bir ortamda ve çok fakir koşullar altında yaşadıklarından
dolayı, Halk Avukatı, kendi girişimiyle, özel bir rapor yayınladı, bunu Meclis Başkanına ve
Kosova Cumhuriyeti Başbakanına yöneltmiştir.
Bu rapor aracılığıyla, Halk Avukatı, Kosova kurumları tarafından gereken adımları atmaları için,
bu kamp sakinlerinin sağlığını korumak amacıyla ve daha onurlu yaşam koşullarının sunulması
amacıyla onların daha güvenli bir yere aktarılmalarını da kapsayarak tavsiyede bulundu.
Halk Avukatı, ayrıca Kosova Cumhuriyetinde engelli kişilerin durumu hiç de iç açıcı olmadığını
hatırlatır. Halk Avukatı için ayrı bir endişe teşkil eden, özellikle bu kategorideki kişilerin
ayırımcılığını yumuşatmak ilkel amacı olan yasal altyapının uygulanmamasıdır. Görülen yasal bir
ihlal özellikle değişik kamu niteliğindeki inşaatlar, kamu kurumları binaları ve yolların inşaatları
durumlarıdır, ki bunlar bu kategorideki kişilerin kamu kurumlarına erişimini kolaylaştırmakla hiç
uyuşmamaktadır. Hatta, bu yönde, bunların mecburi olduğu sağlık kurumları da daha iyi bir
durumda değildir.
28
4.3.
Yasa önünde eşitlik
Yasal bir devletin temel elemanlarından biri: anayasa ve yasallık, hiçbir ayırımcılık yapmadan tüm
vatandaşların yasa önünde eşitliği, insan özgürlükleri ve hakları, yönetim dağılımı, bağımsız yargı
vb. Yasa önünde eşitliği Kosova Cumhuriyeti Anayasası9 ve Kosova’da doğrudan uygulanmakta
olan uluslararası enstrümanlar ile güvence altına alınmıştır.10
2004 yılının Şubat ayında Ayırımcılığa karşı Yasa onaylandı, 11 bunun amacı, yasa önünde eşitlik
ve eşit koruma hakkı, eşitlik imkan hakların kazanılması ve hakların icra edilmesi ve onların
ayırımcılıklı veya bunu kışkırtan hertür davranıştan korumaktır.
Maalesef ve endişeyle belirtilmelidir ki, şimdiye kadar, bu yasanın uygulanmasında herhangi
ilerleme kaydedilmemiştir. Sorun, bu yasanın, ayırımcılık vakalarını görüşmesini ve sanksyonların
görüşmesi için yetkili makamı belirleyen ve vakaların girişim süreçlerini düzenleyen, II.bölümüde
net açıklamanın olmamasından kaynaklanmaktadır
Bu Yasanın 7.1. maddesi net değildir. Orada, ayırımcılık vakalarının düzenli mahkemeler
tarafından mı yoksa idari makamlar tarafından mı görüşüldüğü ve kararlaştırıldığı belirtilmez. Her
ne kadar ayırımcılık olayların bir idari makam tarafından görüşülmesi anlamı çıksa da bunun
hangi makam olduğu belirtilmemiştir. Ayrıca 7.1.madde ve 7.2. madde de anlamsız şekilde
hazırlanmıştır. Şikayet ve itiraz ile sürecin ve girişim şeklinin başlatılması şekli, net değildi. Aynı
sorun 7.3.maddede de karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda, 7.1.maddenin dayandığı ad ile yasa
yoktur.
Ayırımcılığa karşı Yasanın 9.maddesi, 4.noktası, bu yasa ile öngürlen cezaların telaffuzundan
çıkan araçların, özel bir fonda toplanmasını, yasa önünde eşitlik hakkının ihlal edildiği konusunda
şikayet eden gerçek ve tüzesel kişilere bedava hukuk yardımına yönelik olduğunu öngörmektedir.
Bu maddede aynı şekilde net değildir. Orada, mahkeme kararları ile ayırımcılık ile ilan edilen
gerçek ve tüzesel kişilerin maddi tazminat için ne tür bir yasal süreç ile dilekçelerini
sunabilecekleri konusunda herhangi talimat yoktur.
Bu yüzden, bu yasanın mevcut normlarına dayanarak, ayırımcılığın onaylanması ilgili bir sürecin
nasıl ve nerede başlayacığı hiçbir şekilde anlaşılmamaktadır. Tüm bunlar, ayırımcılığa karşı
yasanın, ne idari makamlardan ne de düzenli mahkemeler tarafından pratikte uygulanmamasına
neden olur.
Bu yasanın onaylanmasından sonra, Halk Avukatı Enstitüsü, yukarıda bahsedilen maddelerle ilgili
endişelerini dile getirmiştir, ancak bu maddelerin değiştirilmesi yönünden veya ayırımcılık
olaylarıyla ilgili süreçlerin ve sanksyonların netleştirileceği her hangi idari talimatın çıkarılması
yönünde herhangi gelişim görülmemiştir.
Ayırımclığa karşı yasanın yeninden görüşülmesi, ayrıca yukarıda belirtilen maddelerin
değiştirilmesi, bu yasanın gerçekte uygulanmayan, sadece kağıt üzerinde yazılmış harf olarak
kalmaması için bir imkan oluştururdu. Acil olarak mecburi olan, bu tür bir girişim, Anayasa ile
9
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 24.
Aynı yerde, madde 22.
11
Ayırımcılığa karşı Yasa, no. 2004/3.
10
29
güvence altına alındığı gibi, tüm Kosova vatandaşları için eşitlik ve ayırımcılılığın olmamasını
sağlamak için yetkili kurumların, dolayısıyla Meclis ve Hükümetin, çabalarına tanıklık etmiş
olurdu.
Yasanın hükmetmesi yerli kurumların faaliyet temelinin ilkesidir. Yasanın hükmetmesi, herkes
için net ve anlaşılır yasaların var olması için ön koşuldur. Kosova’da, belirtilen konuları
düzenleyen, memnun edici bir yasa temeli olmasına karşı, pek çok durumda yürürlükteki
yasalarının kendileri, belli kategorileri ayırımcılıkta bırakır. Konuların doğru şekilde düzene
koyulması için veya bir konunun yarım olarak mevcut olması ile ilgili uygun yasanın eksikliliği,
yasal boşluklar oluşturur, bunlar sayesinde belli kategoriler ayırımcılıklı ve yasaların kendisi
tarafından ayaklar altına alınır.
4.3.1. Dini topluluk Yasasının eksikliği
Kosova’da dini topluluk eksikliği de aynı ayırımcılık konumununda kalmaya devam etmektedir.
Kosova’da dinin toplulukların statüsü 1990 yılından önce, Dini Topluluklar hukuki Konumu
Yasası ile düzenlenmişti. Bu dönemden sonra, Dini Toplulukların hukuki statü ile uyum içerisinde
haklarını gerçekleştirmek, faaliyetlerini ve işlevselliğini icra etmek için, UNMIK-in 1999/22 sayılı
Yönetmeliği gereğince, dini toplulukların sivil toplum kuruluşu olarak kayıt olmaları tavsiye
edilmiştir.
1999/22 sayılı Yönetmelik gereğince, Dini toplulukların sivil toplum kuruluşu olarak kayıt
olmaları için gönderilen tavsiyeler, dini toplulukların sivil toplum kuruluşu olarak
kaydedilmelerini dışlayan Sivil toplum kuruluşların dernekleşme özgürlüğü Yasası ile zıt
düşmektedir.12
2006 yılında Kosova Cumhuriyetinde, Kosova’da Din Özgürlüğü Yasası onaylanmıştır. Ancak bu
yasa, dini birliklerin hukuki konumunu düzenleyen konuyu göz ardı ederek yurtta sadece dini
özgürlüğü düzenler.13
Bölgedeki tüm devletlerde, dini toplulukların hukuki statüsü, yetkileri ve faaliyetleri, Dini
Toplulukların Hukuki konum Yasası ile düzenlenmektedir. Bu tür bir Yasa, sadece Kosova
Cumhruiyetinde yoktur. Ve, Kosova’da dini toplulukların hukuki konumunun düzenlenmemesi,
tüm taraflı kayıplara neden oluyor. Dini toplulukların öz hakları net değildir. Yasal yapılanmanın
düzenlenmesiyle, kayıtlı tüm dini toplulukların maliye konularını banka hesapları aracılığıyla
işletme, uygun mülk ve binaları hükmetme ve diğer yasal faaliyetleri yapma hakkına sahip olurdu.
Dini topluluk dışında, bu tür yasal boşluk, yurdun kamu kurumlarını da uygun olmayan konuma
getirir, ki bunlar tam bir yasal altyapısı eksikliğinden, dini toplulukların pek çok dilekçelerini ne
şekilde çözeceklerine şaşırmıştır. Bu şekilde, kamu kurumlar, gayri dışı ve yasadışı çözümler
sunmak zorundadır.
Dini toplulukların hukuki konumunu düzeltmek için yasal bir araç eksikliği, ayırımcılık aktıdır ve
Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 37.maddesine aykırıdır. Kosova’da değişik dini topluluk
üyelerinin var olduğu gerçeğini göz önüne alarak, bu tür bir yasal altyapı eksikliği dinler arasında
12
13
Sivil topluluk örgütlenme özgürlüğü yasası, no. 2009/03-L-134, madde 1, nokta 2.
no. 02/L-31 Kosova’da dini özgürlük Yasası
30
sorun yaratmaktadır. Kosova’da diğer dini topluluklara kıyasen “Olumlu ayırımcılık” sayesinde
farklı muamele gören Sırp Ortdoks Kilisesine kıyasen diğer dini toplulukların ayırımclıklı
hisettikleri ve gerçektede öyle olduğundan, durum daha da zorlaşmaktadır. Bununla ilgili Halk
Avukatı, Kosova Cumhuriyeti Meclisine hitap ettiği, 145/2010 sayılı14 raporu yayınlamıştır.
Ancak şu ana kadar bu konuyla ilgili cevap almamıştır.
4.3.2. Yargıcın ve yargıç tarafından ayırımcılık
Yönetimlerin dağıtılması işlevsel, demokratik bir devletin temel sütunudur. Bu tür bir ayırım, üç
temel şekilde vurgulanır: yasama, icra ve yargıç, bunlar Anayasa ile belirtilen sorumluklar
gereğince dengeli ve sınırlıdırlar. Maalsef vurgulanması gereken, Kosova Cumhuriyetinde,
yargıcın konumu, devletin diğer iki sütununa kıyasen memnun edici olmayan konumdadır. Eşit
anayasal kategori olmasına rağmeni Kosva’da yargıcın konumunda siyasi girişim mevcuttur.
Yargı sistemi yasa ile belirlenir ve bir devletin işlevsellik hierarşisi ünik örgütlenme ve işlevselliğe
dayanır. Kosova’da yargı sisteminde, rapor edilme dönemde, iş yerinde performansın ve verimliği
için, yargıçların yeniden atanması yapılmıştır. Selamlanması gereken, Yargıçların maddi
konumunun düzelmesine rağmen, yargıç hala etkin yargıç kadrosunda büyük eksiklik ile, ancak
pek çok altyapı eksikliği ile de karşılaşır. Bu yüzden, hala görülür bir ilerleme yoktur. Vatandaşlar
hala konuların görüşmesi süreçlerinin gecikmesi ve etkili adalet sorunları ile karşılaşmaktadırlar.15
Belirtilen maddi ve altyapısal eksikliklerin yanı sıra, maalsef yargıçların kendileri mahkemeler
tarafından etkili adalet ilkesinde saygısızlık vakaların var olduğu belirtilmelidir, bunlar mevcut
olmayan delillere dayanan kararları ile, onlara adaleti korumak için yönelen Kosova
vatandaşlarına zarar verirler. Kosova Yüksek Mahkemesinin, Kosova Elektrik Kurumu
çalışanlarının emekliliği ile ilgili kararname sırasındaki olay son derece endişelendiriciydi. Kosova
Yüksek Mahkemesi, Bölge ve Belediye Mahkemeleri kararlarını bozarak, kendi kararını var
olmayan bir yasaya dayayarak, KEK revizyonunu onaylamıştı.
Kosova Yüksek Mahkemesi kararına yönelik KEK çalışanların şikayetini, Anayasa Mahkemesi
Anayasanın ihlal edildiğini bularak, asıllı olarak kabul etmiştir, bu yüzden bu kararların, kendi
kararına uygun olarak yeniden görüşmeye karar vermiştir.16
Kosova Yüksek Mahkeme Özel Odası, kendi çalışmaları sırasında, Anayasa ve yasalar ile garanti
edilen vatandaşların hakklarını saymamaktadır. Kosova’da dillerin kullanımı konusu Kosova
Cumhuriyeti Anayasasının 5.maddesi ile ve 02/L-37 sayılı Dillerin Kullanımı Yasası ile
düzenlenmesine rağmeni Kosova vatandaşları Yüksek Mahkeme Özel Odasına dilekçelerini
ingilizce dilinde teslim etmek zorundadır. Kosova vatandaşları tarafından davaların ve
dokümantasyonları resmi dillerde kabul etmemekle bu mahkeme Kosova Cumhuriyeti
Anayasasının 5.maddesi ile ve 02/L-37 sayılı Dillerin Kullanımı Yasasının ihlal etmektedir.17
14
Raporo no. 145/2010, Halkın Avukatı Enstitüsü -www.ombudspersonkosovo.org
Bu konuyla ilgili daha geniş olarak mahkeme kısmına bakınız
16
Karar no. KI 40/90-web sayfa – Kosova Anayasa Mahkemesi. İhlaller Kosova Cumhuriyeti Anayasasının
46.maddesi ile ilgilidir, AİHS protokolü 1.maddesi, ayrıca AİHS 6.maddesi ile ilgili Kosova Cumhuriyeti
Anayasasının 31.maddesi
17
Dillerin Kullanılması Yasası, no. 02/L-37.
15
31
Evrakların resmi dillerden ingilizce diline çevirisinin maaliyeti yüksek olduğu gözönüne alınırsa,
bu Kosova vatandaşlarının pek çoğunun kaybettikleri bir hakkının gerçekleşmesi için bu
mahkemeye yönelmezler. Bu durumda, Kosova vatandaşları, resmi dillerin kullanımı açısından
ayırımcılıkla karşılaşmalarına rağmen, dolaylı olarak Anayasa ile güvence altına alınan kendi
şikayet haklarından da mahrum bırakılmaktadır. Bu açıdan, özelleştirilen şirketlerin yüzde 20sinde, ayrıca diğer mülkiyet anlaşmazlıklarında, pek çok vatandaşın evrakların çevirisinin yüksek
harcamalarından dolayı konularını Yüksek Mahkeme Özel Odasına yöneltememiştir.
4.3.3. İstihdam alanında yaş-gruplarındaki eşitsizlik
Her tür ayırımcılıktan özgür kalma hakkı insan hakların temel ilkelerinden birini oluşturmaktadır.
Yaşa dayalı ayırımcılık, aynı veya benzeri ortamlarda tam olarak yaşından dolayı, bir kişinin farklı
bir yaş grubundan kişiye kıyasen daha az favorize edildiğinde meydana gelir.
Halk Avukatı, iş yerleri konkur ilanlarında yaş grupu ayırımcılığıyla ilgili bir rapor yayımlasa da,
bu durum istihdam sırasında hala mevcuttur. Şaşırtıcı olan bu tür bir ayırımcılığa, kamu
kurumların yüksek yönetim makamları kararlarında da rastlanmaktadır. Bu anlamda, Priştine
Üniversitesinde yaş sınırlamasıyla ilgili, Priştine Üniversitesine ilk defa olarak öğretim üyesi
makamına işe alınma sırasındaki kriteri olarak, senato kararın özel vurguyla altını çizmek gerekir.
Bununla ilgili Halk Avukatı raporu yayımlamanın yanı sıra18, Kosova Yüksek Mahkemesine idari
çatışma konusunu gündeme getirmiştir. Halk Avukatı 31 Aralık 2010 tarihine dek bu idari
çatışmayla ilgili cevap almamıştır.
Kosova’da özelleştirme süreside, kamu şirketlerinde çalışan pek çok vatandaş işsiz kalmıştır. Bu
çalışanlar ayırımcılığa maruz kalmıştır çünkü yasal veya kurumsal dayanışmaları yoktur. Diğer
yandan, işsizliğin, ilerki yaşta olmaları, sağlık durumları, onlar için farklı bir iş yeri bulmaları için
uygun olmayan objektif engeller teşkil etmektedir. Diğer taraftan, bunlardan pek çoğu yaşlılık
emekliliği, engelli kişiler için zamandan önceki ememklilik, veya başka yardım şekli kazanma
koşullarını yerine getirmezler, ki bununla en azından temel yaşam taleplerini yerine
getirebilirlerdi.
Halk Avukatı bu konuyu Sosyal Güvenlik Bakanlığına sundu, ancak onların durumunu düzeltmek
için herhangi girişimde bulunmasıyla ilgili bugüne kadar bilgisi yoktur. Bu kategori için
uygulanabilecek tek şey sosyal yardıma başvurmaktır, ki bunu da sosyal şemaya kapsanma
kriterlerine göre koşulları yerine getirdiğinde ancak kazanabilir.
4.3.4. Engelli Kişilerin Ayırımcılığı
Engelli kişiler, her tür ayırımcılığa maruz kalan kategori olmaya devam eder.
Onların, günlük bağımsızlığı için herhangi altyapının oluşmasıyla ilgili herhangi ilerleme
gözlenmemektedir.
18
Rapor no. 170/2010- Halkın Avukatı Enstitüsü-www.ombudspersonkosovo.org.
32
Daha önceki raporlarda vurgulanan sorunlar, yol ve genel olarak yardımcı araçlar ile kişilerin
serbest dolaşımı için binaların altyapıları, hala çözülmemiştir. Bu altyapı, en çok ziyaret edilen
kamu kurumlarında bile düzenlenmemiştir, örneğin: hastane, okul, mahkeme ve belediye meclisi.
Endişelendirici olan bir diğer durum, yardımcı araçlar ile hareket için eğimlerin var olduğu
yerlerde bile, HAE yerleşmiş olduğu binada olduğu gibi, onların hiçbir standart olmadan inşa
edilmesi ve engelli kişilere eşlik edenlerin yardımı olmadan serbest harekete imkan vermez. Bu,
hareket için yardımcı araçlara (tekerlekli sandalyelere) bağlı olan engelli kişilerin, Anayasa ve
yasalar ile güvence altına alınan temel haklarını örneğin: eğitim, tedavi, adaleti arama vb.
gerçekleştirememelerini etkiler ve bu da onların suçu olmadan okuma yazma bilmeden, hasta,
adaletsiz vb. kalmalarına neden olur.
Öz barınak için çözüm bulma durumunda olmayan pek çok aile, insani barınak yardımı aramak
için Belediye Meclislerine yönelmeye devam ediyorlar. Kosova’nın çoğu belediyesi ve özellikle
de Priştine belediyesi, savaştan sonra on yıldan bu yana ağır sosyal vakaların ve evsiz ailelerin
barınaklarına çözüm bulmakta başarısızdır.
2010 yılının başından bu yana, Priştine’de 60 daire ile bir bina boş kalmaya devam ediyor. 2010
yılın Eylül ayında, Priştine Belediye Meclisi konut konuları Komisyonu, sosyal vakalar için konut
dağıtma konkurunu ilan etmiştir. Bu binada sadece 60 daire var, konkurun açılmasının sadece ilk
15 günü içerisinde ise Belediye Meclisi kabul dairesine 180 başvuru ulaşmıştır. Sosyal vaka olarak
tespit edilen vatandaşların başvurularına rağmen, Priştine Belediye Meclisi görüşmesine kabul
edilmiştir, ancak bu konutların dağıtılması için bir komisyonun kurulması ve örgütlenmesinde
başarısız olmaya devam etmektedir.
Bu sürecin şeffaf olması amacıyla, Priştine Belediye Meclisinde insani barınak için başvuran
Priştine vatandaşların istemiyle, ayrıca çalışma süresi içerisinde ve yetkileri içerisinde Halk
Avukatı Enstitüsü, Priştine Belediye Meclisinden bu konutların dağıtılması sürecini gözetlemek
talebinde bulunmuştur. Ancak, şu ana kadar bu istemle ilgili herhangi cevap almamıştır.
4.3.5. Kosova Mülkiyet Ajansının ayırımcılıklı muamelesi
Kosova Mülkiyet Ajansı (KMA), yetkileri gereğince karar aldığı konuların ele alınmasında ve
görüşmesinde çifte standart ile devam etmektedir. Kuzey Mitroviça’daki mülkiyetlerde, on yıldan
bu yana yasadışı gaspçılar tarafından serbestleştirilmemiştir. Burada çalışma süresini
gerçekleştirmede KMA çalışmasındaki başarısızlık görülür. Kosova’nın diğer yerlerinde Sırp ve
diğer mülk sahiplerinin mülkiyetler kira şemasına içerilirken, Kuzey Mitroviça tarafından
mülkleri bulunan, Arnavut mülk sahipleri bu kira şemasına dahil edilmemiştirler.
Mülkleri zapt olmaya devam eden ve KMA başvuruları bulunan, Kuzey Mitroviça kısmındaki
Arnavut vatandaşlar, şehrin diğer kısmında veya idarelerindeki Kosova’nın diğer yerlerinde Sırp
mülk sahiplerine mülklerini kullanıdkları için KMA-ya kira ödemek zorundadırlar, ancak KMA
Kuzey Mitroviça kısmındaki mülkleri bulunan Arnavutlara bu hakkı garanti etmez.
Yukarıda belirtilen eylemlerle ilgili, KMA kendi açıklamasını siyasi neden olarak ve Kosova
polisi tarafından destek eksikliğine dayamaktadır. KMA-nın on yıldan bu yana bu tür bir
açıklaması, çalışma süresinde, yasal yükümlülüğünü gerçekleştirmede başarısızlığını ve Kosova
vatandaşların eşitsizce ele alınmasını açıklamaz. Kurulduğu şey için çalışma süresinin
33
gerçekleştirmede KMA-nın başarısızlığı ve ayrıca şikayetleri sunanların eşit olmayan şekilde
muamelesi, özellikle de etnik yönden farkı, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 24. ve
46.maddesini ihlal eder.
Yukarıdaki tüm söylenenlerden, Kosova Cumhuriyeti kamu kurumlarında ayırımcılık şekillerin
çok yaygın olduğu net olarak görülmektedir. Kamu kurumları, ilk başta Kosova Cumhuriyeti
Meclisi ve Hükümeti olmak üzere, eşitiliğin sağlanması, yasanın hükmetmesinin temel
ilkelerinden biri olduğunun göz önünde bulundurmalıdırlar. Bu yüzden, bu ilke aynı zamanda
yönetimin keyfi yasal sınırlamasını, sadece yasal garantiler aracılığıyla değil somut eylemlerle de
yapılabileceği anlamına gelir.
4.3.6. Cinsiyet Eşitliği
Cinsiyet ayırımcılığı kavramıi cinsiyete yönelik, siyasi, toplumsal, kültürel, vatandaşlık veya diğer
alanda temel insan hak ve özgürlüklerin dışlanması, sınırlanması, tehlikeye atılması veya
kullanmasını imkansızlaştırma sonucunda farklılıklar içerir.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, cinsiyet, dil, dini, kültürel, etnik, siyasi mensubiyet, ekonomik ve
toplumsal statü, cinsel yönelim veya diğer vatandaşlık statüsünü göz önüne almadan, ayrımcılık
yapmadan, tüm vatandaşları için yasa önünde eşitliği ve ayırımcılık olmadan yasal korunma
hakkını vurgular.19
Ayrıca, Kosova Anayasası, Kadınlara Yönelik Her Türlü Ayrımcılığa Karşı Uluslararası Sözleşme
(CEDAW) de dahil olmak üzere, insan haklarına ilişkin uluslararası sözleşmelerin uygulamalarını
tüm kamu kurumlarını yükümlendirir.20
Kosova’da ayırımcılıktan korunma, özellikle de cinsiyete yönelik olanlardan, Ciniyet Eşitliği
Yasası ile düzenlenmiştir. Bu yasa aynı zamanda, Kosova Halk Avukatı Enstitüsünde yer alan
Cinsiyet Eşitiliği Biriminin çalışması için hukuk temelini de oluşturur.21
Kosova geçiş özelliklerini de göz önünde bulundurarak, cinsiyet ayırımcılığı alanında HAE
tarafından sunulan ve soruşturulan vakalardan, bu yasal ve anayasal normların uygulamasını
zorlaştıran etgenlerin var olduğu gözlenir.
İş piyasasında kadının konumu cinsiyet eşitiliği açısından çok önemlidir. İş piyasasında cinsiyet
yönündeki ayırımcılık, özellikle de istihdam aşamasında, çok yaygındır. Ayırımcılık, ilanların
yayınlanmasından başlar, belli iş veya makama istihdam sırasıda kriterlerden biri olarak cinsiyet
vurgulanır. Diğer ayırımcılık konuları, yasadışı uzaklaştırma, işte ilerlemeyi engelleme ve
uzmansal eğitimin ve sürekli yükselmeyi mümkün kılmamadır.
HAE gelen şikayetlere göre, bu dönemde, ayırımcılığın hem kamu hem de özel sektörde var
olduğu sonucu ortaya çıkar. İşte ayırımcılık vakaları çoğu zaman işi kaybetme korkusundan
dolayı, kendi haklarını tanımadığından dolayı ve ayırımcılık vakalarında mahkeme pratiklerin
eksikliğinden dolayı nadiren rapor edilir. Eğitim alanında kadınların ayırımcılığıyla ilgili, HAE
daha önceki raporlarında hassas cinsiyet verilerindeki büyük orantısızlık vurgulamıştır, ki bu
19
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 3.
Aynı yerde, madde 22.
21
Cinsiyet Eşitliği Yasası, no. 2004/2, Kosova Cumhuriyeti Meclisi tarafından 7 Haziran 2004 tarihinde onaylandı.
20
34
verilere göre eğitimsiz kadın sayısı erkeklere kıyasen çok büyüktü. Resmi verilere göre, rapor
edilen dönem içerisinde, çocuk sayısında özellikle de kızların okulu terketmesinde düşüş olmasına
rağmen endişelendiricidir. Ayrıca cinsiyete yönelik eşitsizik eğitim profillerine de
yankılanmaktadır, bunlar mesleklerin kadın erkek olarak ayırımında ataerkil şeklini kanıtlar.
Sağlık güvenliği alanında da durum gayet zordur. Genel Ekonomi durumun kötü olmasından
dolayı ayrıca yasal kriterlerden sağlık ve sosyal güvenliğin korunmasını kullanma imkansızlığı bu
alanda da ayırımcılığın ortaya çıkmasına imkan oluşturur.
Bu dönemde HAE kadınlardan gelen şikayetler, yurt dışında tedavi ile ilgili olan, Sağlık Bakanlığı
ve Maliye Bakanlığı tarafından yapılan ayırımcılıkla ilgilidir. Sağlık Bakanlığın hastanın yurt
dışında tedavi görmesi gerektiği talimatını vererek olumlu olarak kararlaştırdğında, Maliye
Bakanlığı, maliye araçları eksikliği nedenleriyle talimata uymamıştır. Bu iki bakanlık arasındaki
koordine olmadan çalışma, bu kişilerin sağlık güvenlik hakkının ihlalidir ki bu hak aynı yönetim
tarafından kabul edilen haktır.
Cinsiyet ayırımcılığı alanında, Kosova yargıcı da dayanıklı değildir. HAE, bu dönem içerisinde,
mahkeme süreçlerin gecikmesiyle ilgili olan belli bir sayıda şikayet almıştır. Bunların en büyük
kısmı mal hukuk ilişkileriyle ilgiliydi. Gerçekte, aile içerisinde mülkiyet hakkıyla ilgili Kosova
geleneğini göz önüne alarak, Kosova’da kadınların, erkeklerin yararına kendi mallarından el
çektikleri bilinir. Miras kalan kısmını kadınlar aldıklarında ise, çoğu durumda kosovalı ataerkli
ailelerde, aile ilişkilerinde düzensizlik nedeni olur.
Toplumda, bu alandaki sorunların güncellenmesi dışında, uzmanların miras ve mal hakkının
kazanması sürecinde düzeltme amacıyla, Miras Yasasının birkaç yasa normların değiştirilmesi
gerçeği umut vericidir.
Cinsiyet eşitliği açısından bakıldığında, maalesef Kosova’nın kentsel ve kırsal ortamlardaki
kadınların arasında bilgilenme ve bilinçlenme arasında büyük bir fark var. Bu HAE gelen şikayet
sayısından da belli olmaktadır. Ancak, bu fark diğer tüm alanlarda da görülmektedir.
Aile içi şiddet yeni ve bilinmeyen bir olay değildi. Bu olay her zaman her toplumda, hatta kosova
toplumunda da var olan bir durumdur. Savaştan sonra aile içi şiddettin suç eylemi olarak
sıralanması ve yasa ile cezalandırılması gerçeği umut vericidir.
Aile için şiddet kadına yönelik ayırımcılık açısından ve insan hakları yönünde en ağır ihlalı teşkil
etmketedir. Şiddet kavramı ile başta fiziksel şiddet ile bağlıdır. Ancak, umut verici olan, son
zamanlarda şiddetin ekonomik, psikolojik, sosyolojik ve kültürel açıdan da bakılır ve ele alınır.
Çoğu zaman ekonomik bağımlık mağdurun ve şiddeti uygulayan ile hissi bağlantı onun durumunu
daha da ağırlamaktadır, öyle ki o çoğu zaman olayı yetkili kurumlara iletmez.
Kendi çapında sorun teşkil eden ve aynı zamanda büyük bir engel olan, aile için şiddet olayın
sunulması sırasında bu alanlarda kabul edilmiş düşünce olan, aile içi şiddettin özel konu olduğu ve
olduğu gibi de aile ortamında kalmalıdır.
HAE, aile içi şiddetle ilgili birkaç şikayet ulaşmıştır. En ağır olay Priştine Kadın ve Çocukları
Koruma Merkezi (KÇKM) tarafından gelmiştir. KÇKM, HAE tarafından mahkeme sürecinin
gözetimi ve işbirliği talebinde bulundu. Aile içi şiddet mağduru, kendisi 2004 yılından 2008 yılına
kadar, olay Kosova polisine teşkil edildiği ana kadar, cinsel istismara maruz kalmış onsekiz
yaşında bir kızdı. Kız güvenli eve yerleştirilmiştir. HAE devamlı olarak mahkeme sürecinde olayı
takip etmiştir. HAE temsilcileri bu durumda savcı, yargıc ve ayrıca mağdurun kendisiyle temasa
35
geçmiştir. Mahkeme Aralıkta tamamlanmıştır ve suç eyleminde bulunan 15 yıl hapis cezasına
çaktırılmıştır.
Kosova toplumu için yeni bir olay olan, aile içi şiddette mağdurların erkekler olduğu aile
şiddettidir. Tabi ki mağdurların kadınlar olduğu vakalara kıyasen çok daha düşüktür. HAE buna
benzer iki vaka gelmiştir, bu durumda yetkili organlara, dolayısıyla polis ve mahkemeye olayın
araştırılmasıyla ilgili tepki göstermiştir.
Kosova’da toplumun ve kamu kurumlarının kıyaslanamaz olan en büyük meydan okuma Kosova
cinsiyet eşitiliği alanında insan varlığı kaçıkcılığın düzelmesidir.
Bu yüzden, Kosova’da mevcut duruma dayanarak, cinsiyet eşitili alanında ve daha yukarıda
belirtildiği kadarıyla yetkili tüm kamu kurumları ve özellikle de Kosova Hükümetinin
sorumluluğu faaliyet plan ve programları ve bütçe hazırlama sırasında mecbure devamdakilerin de
gözönüne alınması gerekir:
Tavsiyeler
 Cinsiyet eşitiliği Yasası ile öngörülen kota uygulansın, yönetim makamlarından kararalma
makamlarında tüm seviyelerde en az %40 oranında kadın olmalıdır,
 Kosova Hükümeti, iş piyasasına, kadınların kapsanması için program ve olumlu önlemler
geliştirmelidir,
 İş ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı ile işbirliğinde, iş
piyasası ihtiyaçları yönünde kadıların sürekli eğitimi ve kalifiyesi için programları teşvik
etsin,
 Merkez ve yerel seviyedeki, insan hakları ve cinsiyet eşitliği konularıyla ilgili kurumlardaki
çalışanların eğitim programları uygulansın,
 Aile içi şiddet, aile reisi kadınların özellikle de tek başına yaşayan yaşlı kadınların konusu ile
ilgili kurumlarda çalışanlar için eğitimler düzenlensin,
 Kosova Hükümeti, zaman kaybetmeden, Kosova’da sağlık ve sosyal güvenlik Yasanın
onaylamayı teşvik etsin,
 Güvenli evlerin maliye konusu ve aile içi şiddet mağdurları için SOS telefonları
etkinleştirilsin,
 Belediyelerde cinsiyet eşitliği birimi işlevselleştirilsin ve onlar tüm seviyelerde güçlendirilsin,
 Kosova Cumhuriyeti kurum ve makamlarında cinsiyet istatistikleri dahil edilsin .
4.4.
Yaşama hakkı
Yaşama hakkı temel haklardan biridir ve tüm diğer hak ve özgürlüklerin varolması için birinci
derecede şarttır. Bu hak, bireyin doğuştan sahip olduğu hak olarak kabul edilir. Bu ne bağışlanır
ne de hediye edilmez. Bu hak tutulma anından itibariyle yasa ile korunur. Her insanın yaşamına
36
saygı duyulması hakkı vardır. Bu hak, insan yaşamının keyfi müdahale ile sonlanmasını kesinlikle
dışlar.22 Yaşamın yasal korunması için devletin genel yükümlülüğünü vurgalayarak İHAS bu
hakkı güçlendirir. Yaşam, kesinlikle mecburi olan güç kullanımın bu maddeye aykırı olarak göz
ardı edilmiş olarak sayılmaz.23
“Kesinlikle Mecburi”termin kullanımıyla ilgili, demokratik bir toplumda bir devlet tarafından
genelde kullanılanlara kıyasen, eylem mecburiyeti ve kullanılan araçlarla ilgili bağda derin ve ikna
edici bir analiz mecburidir.24
Kosova’nın amaçladığı demokratik toplum, yaşama hakkını daha geniş olarak algılamaktadır,
özgürlük, güvenlik, esirgeme ve ayrıca sosyal koşulların bir bütünü doğrultusunda. Bu açıdan,
Kosova’nın kuzey kısmı dışında yurdun her yerinde, hareket güvenliğin ve siyasi, ekonomik,
kültürel ve sosyal faaliyetlerin geliştirilmesinde sürekli artışın olması teşvik edicidir.
Buna rağmen, Kosova’da yaşama hakkını tehdit eden değişik, ağır suç şekillerinde ortaya
çıkmaktadır. Yaşamın tehdit şekillerinden birkaçı tehdit veya öc alma suçlarıdır, mal sorunların
temelinde bulunduğu çatışmalar, ahlaka yönelik suçlar, değişik ticaretlerle ilgili, örneğin
uyuşturucu ve insan kaçakçılığı ile ilgili suçlardır. Bu endişelendirici olayların önlenmesi ve
mücadele edilmesi için mecburi yasal niteliğinde önlemleri gerektirir.
Halk Avukatı için, yaşama hakkı maddelerin ihlali ile ilgili sunulan vakaların soruşturulması
eksikliği özel endişe teşkil etmektedir. HAE bu rapor döneminde, yaşama hakkının maddi açıdan
herhangi şikayet ulaşmamıştır. Süreçsel konularda ise belirgin sorunları görülmüştür. Şikayetler,
kamu yetkilileri tarafından olayların gün ışığına kavuşturulmasıyla ilgili soruşturma eksikliğiyle
ilgilidir. HAE, yetkili otoriteler tarafından etkili soruşturma eksikliğiyle ilgili bu yıl bireysel bir
rapor vermiştir.25
Halk Avukatı bu vakayı görüştükten sonra, düzenli bir soruşturma sürecinde, hakkında ihlal
olduğu sonucuna varmıştır. Halk Avukatı, İHAS özel olarak “her insanın yaşama hakkı yasa ile
korunmuştur” vurguladığını hatırlatır.26
İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), “Yetkililerin bir cinayetin farkında olması, devleti,
İHAS 2.maddesi gereğince cinayet olayı ile ilgili ortamların etkili soruşturmasını mecburi
kılar”27ve geliştirilen her tür soruşturma sorumlu olanların tespiti ve cezalanmasına kadar
götürmelidir.28
Bu tür bir soruşturmanın temel amacı, yaşam hakkını korumada iç yasaların etkili uygulamasını
sağlamaktır, devlet ajanı veya organların da dahil olduğu konularda bile, böylece sorumluluklar
altında meydana gelen ölümler için de sorumluluklarını sağlamak.
Soruşturma şekli, bu amacı yerine getirecek olan soruşturma şekline bağlı olarak değişebilir.
Kullanılacak şekillere bakmaksızın, yetkililer, konu sunulduğu andan itibariyle yasal eylemde
bulunmaları gerekir.
22
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 25.
KEDNJ, madde 2.
24
aynı yerde, madde 8 ve 11.
25
Vaka Q.B., A. 1546/2004.
26
İHAS, madde 2, p.1.
27
Türkiyeye karşı Tanrikulu olayı, tarih 8.7.1999, Kıbrısa karşı Denizi olayı,tarih 23.5.2001.
28
Türkiyeye karşı Ogur olayı, tarih 20 Mayıs 1999.
23
37
Soruşturma bu gibi durumlarda kullanılan gücün haklı olup olmadığını belirlemek için aryıca
sorumlu kişilerin tespiti ve cezalanması için, etkin olmalıdır. Bu sadece sonuçlar çıkarmak için bir
mecburiyet değil, gerçeği gün ışığına çıkarmak için bir araçtır. Yetkililer olayla ilgili kanıtları
sağlamak için, mevcut olan araçlar ile gerekli tüm adımları atmalıdır, diğerlerin arasında: görgü
tanıkları, yasal hekim örnekleri ve gerekli olduğu anlarda, yaraların doğru ve tam bir şekilde
verileri almak için otopsi ve ölüm nedenini de içererek klinik bulguların objektif bir analizi. Ölüm
nedeni belirlenmesine zarar veren soruşturmayı yürütme sırasında herhangi bir ihmal, bu standart
ile çatışmaya düşme riski oluşturur.
Aynı nedenden dolayı, İHAM pratikte sorumluluğu teymin etme için soruşturma veya sonuçları ile
ilgili kamu gözetimde yeterli bir eleman istemektedir. Bu gözetim seviyesi, olaydan olaya fark
gösterebilir. Buna rağmen, tüm olayllarda mağdurun yakını onun yasal çıkarlarını koruma
sürecinde sağlayacak seviyeyedek sürece dahil olmalıdır29
Halk Avukatının rolü, etkilenen kişilerin haklarının korunması için görevlerini yerine getirmede
Kosova Cumhuriyeti kamu ve devlet idarisinin sadece bilgilenmesi ve teşvikidir.
Halk Avukatı, savaşın bitmesinden on yıl sonra bile, şikayetçilerin yetkili makamlar tarafından
soruşturma eksikliğinden etkilendiğini, neden oldukları zararın tazminatını gerçekleştirmeyi
sağlayacak olan uygun etkili araçların olmadığını görür.
Yukarıda söylenenlerden yola çıkarak, Halk Avukatı, Kosova’da sadece sağlıklı bir yasal çerçeve
sunumak için değil hukuk sistemine güvenin düzeltilmesi için yasama süreci kalitesi ve şeffaflığın
büyük çapta düzeltilmesi gerektiğini tavsiye eder.
Yasanın hükmetmesi için temel olan suç süreçlerin aktif ve etkili işletmesidir. Mahkemeler ve
savcılar bu işlemlerin yönetimi sırasında tarafların haklarını korumak için başarısız olduğunda,
sadece mahkeme sisteminin etkinliğinde bir düşüş değil genel olarak mahkeme sistemine yönelik
vatandaşların güvenin kaybolması da söz konusudur.
Halk Avukatı, ayrıca, mağdurların haklarının korunması için, gereksiz gecikmelerin ortadan
kaldırılması ve yasal süreçlerde şikayetçilerin taleplerinin onaylanması için soruşturmanın etkili
uygulanması için mecburi tüm koşulların sunulmasını tavsiye eder.
Kosova Mahkeme Enstitüsü, suç olayların soruşturması ve yargılanması ile ilgili suç alanlarında
yargıç ve savcıları eğitmeye devam etmelidir.
Suç olayların açıklığa kavuşturulmasında ve suçu işleyenlerin cezalanması için ortaya
çıkarılmasında yetkili kamu kurumların başarısızlığı durumunda neden oldukları zararları telafi
etmeyi gerçekleştirmek için uygun hukuki araçlar vatandaşlara sunulmalıdır.
Bu tür yasal mekanizmaların oluşmasına dek, Kosova Cumhuriyeti hukuk sistemi İHAS
2.maddesinin ve Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 25.maddesinin uygulanmasıyla ilgili kabul
edilir uluslararası standartlar ile uyumda olmayacaktır .
4.5.
İşkence, onur kırıcı, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamelenin yasaklanması
29
Türkiyeye karşı Guleç olayı, 27 Temmuz 1998 kararı, par. 82. mağdurun babası yasal süreç başlatmamsı için karar
ile bildirilmemiştir; Türkiyeye karşı Ogur, 20 Mayıs 1999 kararı, par. 92, mağdurun ailesi mahkeme soruşturması ve
evraklarıyla ilgili bildirilmemiştir; Türkiyeye karşı Gal, 14 Aralık 2000 kararı, par. 93.
38
Kosova Anayasası, Kosova Suç Kanunu ve uluslararası araçlar “hiç kimsenin işkence, onur kırıcı,
insanlık dışı ve aşağılayıcı muameleye izin vermemelidir ” –i garanti eder.30
İşkence, bir kimseye karşı, kendisinden itiraf almak veya üçüncü kişi hakkında bilgi edinmek,
kendisinin veya üçüncü kişinin yaptığı veya yaptığından kuşkulanılan bir eylem nedeniyle
cezalandırmak veya kendisini veya üçüncü kişiyi korkutmak veya zorlamak amacıyla veya
ayrımcılığa dayanan herhangi bir sebeple, bir kamu görevlisi veya resmî sıfatla hareket eden bir
başka kişi tarafından veya bu görevlinin veya kişinin teşviki veya rızası veya muvafakatiyle
işlenen ve işlendiği kimseye fiziksel veya ruhsal olarak ağır acı veya ıstırap veren herhangi bir
edimdir.
Geçen yılıda da, Halk Avukatı Enstitüsü, şiddetten korunmayla ilgili, Kosova Cumhuriyetinde
uygulanmakta olan yerli ve uluslararası yasal normların uygulanmasını takip etmeye devam
etmiştir. 2010 yılında HAE bu doğrultudaki ihlallerle ilgili 7 vakayı kaydetmiştir, bu vakalar hala
süreçtedir. Kaydedilen vakalara göre ve Kosova’nın genel durumuna göre, Halk Avukatı görülür
fark, daha fazlası için ise yetersiz bir istikrar görür.
5 Temmuz 2010, Halk Avukatı, sn.Albin Kurti’nin tutanklanması çabaları sırasında Priştine’de
“Vetëvendosje” Hareketi şubesine polis girişimi sırasında meydana gelen olaylarla ilgili bir rapor
yayınladı. Ex officio soruşturmalar, Kosova Polisin girişimden önce ve sonrasıdaki davranışlarına
odaklanmıştır. Yapılan soruşturmalardan, Halk Avukatı, polisin Kosova Cumhuriyetinde
uygulanan yerel ve uluslararası normları ihlal ettiğine dikkat çekti.31 Rapor devletin yüksek
makamlarına gönderilmiştir: Meclis Başkanı, Başbakana, İç İşleri Bakanı, İnsan Hakları, cinsiyet
eşitliği, kayıp kişiler ve petisyonlar parlamenter Komisyonu; İç işleri ve Güvenli Komisyonu;
Kosova Polis Müfettişliği.
Halk Avukatı,32 yetkili otoritelerin açil olarak soruşturma başlatmasını ve yetkilerini aşan ve insan
haklarını ihlal eden kişilerin yasalar önüne getirilmesini tavsiye etti. 9 Ekim 2010, Halk Avukatı,
Kosova Polisi Müfettişliğinden gelen bir yazıyla, Polis Yasası gereğince disiplin soruşturmaların
başlatıldığı bildirilmiştir.
Bu rapor dönemi içerisinde de HAE Gözaltı merkezleri, Islahevleri ve cezaevlerine yapılan
düzenli ziyaretlerde Halkın Avukatı temsilcileri, hüküm giyenler, tutuklu olanlar ve gözaltında
bulunanlarla düzenli aylık gözetimine devam etmiştir.
Halk Avukatı temsilcileri, burada tutuklu olan kişilerle görüştü ve kendilerinden bu merkezlere
yerleştirilen sadece onların erişebildiği şikayet kutularından yazılı şekildeki şikayetleri aldı. Kabul
edilen şikayetlerde ve endişelerden tavsiyeleri, HAE temsilcileri doğrudan bu kurum yetkililerine
iletmiştirler. HAE ve temsilcilern bu yerleri gözetleyenlerle işbirliği ve ayrıca tavsiyelerin kabul
edilmesi memnun edicidir.
30
Kosova Cumhuriyeti Anayasası; Bakınız madde 27, Kosova Cumhuriyeti Sürekli Kanunu; AİHS, Roma, 4. XI.
1950; İnsan Hakları Küresel Beyannamesi, 10.12.1948; Sivil ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşme, 2200 A (XXI),
16 12 1966
31
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, Bakınız madde 23 ve madde 27; madde 2.1 nokta b ve madde 12.2 Kosova Polis
Yasası, no. 03/L-035; Madde 5 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi; madde 3 AİHS; madde 7 ve madde 10 Sivil ve
Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi.
32
Rapor ex officio 207/2010, sn.Albin Kurti’nin tutanklanması çabaları sırasında Priştine’de “Vetëvendosje”
Hareketi şubesine polis girişimi sırasında meydana gelen olaylarla ilgili bir rapor yayınladı.
39
Kosova Cumhuriyeti Parlamento seçimlerin gözetimi içerisinde, HAE gözetimci olduğu, HAE-den
bir ekip cezaevleri ve gözaltı merkezlerinde oylamayı gözlemlemiştir. Bu yerlerdeki oylama
düzenli bir şekilde yapılmıştır ve İpek gözaltı merkezi dışında, ciddi olmayan uyarılarla geçmiştir.
Bu yerde vadesi geçen kimliklerle hükümlülerin oylamasına izin verilmedi, ancak HAE
parlamenter seçim belediye komiserliğine girişimiyle, bu anlaşmazlık ortadan kaldırılmıştır.
Tutuklama merkezlerinden en çok kabul edilen şikayetlerden mahkeme kararlarıyla ilgiliydi,
dolayısıyla nihayi kararları bekleme vakaları. Şikayetlerin pek çoğu ise Koşullu Serbest Bırakma
Paneline yönelik ve sağlık tedavisiyle ilgili şikayetlerdir.
Cezaevi yetkililerinden alınan bilgilere göre, rapor anında, iddanamenin sunulduğu ve kararı
beklemekte olan hükümlü sayısının 152 olduğu, nihayi kararı 5 ay ile 3 yıl arasında bekleyen
vakaların sayısı ise 111-dir. 13 ekim 2010 günü, HAE Mahkeme Konseyi Başkanı ile görüştü, bu
durumla ilgili onların endişelerini dile getirmiştir. Aynı endişlere devamlı olarak yetkili otoritelere
sunulmuştur, özellikle uygun mahkeme başkanları ile görüşmeler sırasında.
8 Eylül 2010 günü, Halk Avukatı Kosova Cezaevleri sağlık sistemi yöneticisi ve yardımcısını
karşıladı. Sağlık sistemi yöneticisine göre, sağlık açısından cezaevlerindeki tedavinin kamu
kurumlarında olduğu gibi yaklaşık aynıdır.33 Ankcak, kendisi Suç Sanksyonların İcrası
Yasasındaki eksiklikleriyle ilgili endişelerini ve onun tamamlanması ihtiyacını sundu34. HAE bu
hizmet ile sürekli işbirliği, kamu kurumlarının işbirliğinde iyi bir örnektir.
15 Eylül 2010 günü, Halk Avukatı Smrekovniça Temyiz Merkezini ziyaret etti. Bu merkez,
Fransız KFOR tarafından devir-teslim yapıldıktan sonra, 28 kasım 2009 tarihinde çalışmaya
başladı. Cezaevi müdürünün ve özellikle de bu merkezin müdürünün bu merkezin durumunu
düzeltme çabalarına rağmen, bu merkezde işlevselliği ile ilgili ve özellikle de pek çok altyapısal
eksikliklerinden dolayı sorunlar devam etmektedir.
Cezaevlerine sıralı ziyaretleri sırasında, HAE temsilcileri bu merkezlerde yapılan onarımları da
görmüştür. Dubrava cezaevinin 5, 7 ve 8. koğuşlardaki onarımlar, memnun edici seviyedidir.
Ayrıca, vurgulanmaya değer, hükümlü – koruma altındaki şahitler için yeni binanın inşaatıdır.
Tüm Temyiz merkezlerine olumsuz olayların önelenmesi amacıyla gözetim kamera sisteminin
donatılması ise selamlanmaya değer.
Lipyan Temyiz Merkezine de düzenli ziyaretler yapılmıştır. Kabul edilen şikayetlerden
hükümlüler tarafından ortaya atılan tüm sorun ve endişler, HAE tarafından cezaevi yetkilileri ve
diğer yetkili otoriteler tarafından süreçlenmiştir. Endişelerin çoğu Koşullu Serbest Bırakılma
Paneli kararlarıyla ilgidir. Bu açıdan, hükümlüler tarafından uyarıların yanı sıra, cezaevi otoriteleri
tarafından da ve HAE kendisinden de devamlı şikayetler vardı. Lipyan Temyiz Merkezinde
onarımlar vardı, örneğin: mutfak, gözlem yeri, ziyaretçiler için yeniyer ve kadınlar koğuşunda
rekreasyon salonu.
6 Aralık 2010 tarihinde HAE gelen pek çok endişe ve şikayetler sunmak amacıyla, HAE Koşullu
Serbest Bırakılma Paneli Koordinatörü ile görüştü. Ayrıca görüşmenin amacı mahkeme
duruşmaların izlenmesine benzer şekilde seanslarını izlemekle ilgili ilgimizi sunmaktı. Panelin
ilerde nasıl çalışacağını görmek beklense de ve görüşme her ne kadar başarılı olarak nitelense de
herhangi somut eylem yapılmamıştır.
33
34
Bakınız Kosova hapishanelerinde sağlık sisteminde yıllık rapor yıl 2010, Kosova Temyiz Hizmeti.
Suç Yaptırımların İcra Yasası, RA 2004/46.
40
İşkenceye karşı BMK Sözleşmeye İhtiyari Protokol içerisnde – OPCAT, üye olan devletlerin,
cezayı çekme yerlerin, cezaevleri, gözaltı merkezleri, çocuk merkezleri, polis istasyonları, göz
merkezleri ve tutukluların bulunduğu her tür yerlerde bağımsız teftiş yapılması, işkenceyi önlemek
için ulusal mekanizmalar oluşturmakla yükümlüdür (İÖM). Bu ulusal mekanizma, bağımsız bir
kamu kuruluş olmalıdır, yurdun ulusal parlementosu tarafınadan kurulu, mekanizmanın parçası
olarak, örgütlenme şekli ve yöntemine bağlı olarak, insan haklarını korumayla ilgili çalışan, bir
veya daha fazla sivil toplum kuruluşları tarafından oluşabilir.
İÖM, tutuklu kişilerin tutulduğu tüm kamu yerlerin gözetimini ilerye götürmek için kurulmalıdır
ve bu doğrultuda etkilenen sivil kuruluşların aktif ve etkili faktörlerinden her hangi biri göz ardı
edilemez.
Bu tür bir mekanizma, insan haklarının korunması için uluslararası standartlar ile uyumda insan
haklarına saygı duyma alanında Kosova’yı ileriye götürecektir. Bununla yerel ve uluslararası
siyaset etkilerinden düzenli, sürekli ve bağımsız bir kontrol mekanizması sağlanmış olacaktır.
Halk Avukatı, bu yönde sivil örgütlerle çok yakınen çalışmaktadır. Şiddette Maruz Kalanlar için
Kosova Merkezi (ŞMKKM) 35 ile ve İnsan Hak ve Özgürlüklerini Koruma Konseyi ile (İHÖKK)
36
işbirliğinde, HAE, İÖM oluşmasına öncülük edecek olan çalışma grubun oluşmasında çaba sarf
etmektedir, mecburi olan yasal altyapının inşa edilmesi açısından olduğu gibi, ayrıca uluslararası
araçların havasında faaliyet işlevsellik pratiklerin olulması da. Şu ana kadar bu çalışma grubu
AGİT-in37 ve UNHCR Dairesinin desteğiyle, işbirliği anlaşmasını hazırlamıştır.38
Bu alandaki durumu gözönüne alarak, Halk Avukatı işbu tavsiyede bulunur:
 İnsan hakları bilgilerinin geliştirilmesi amacıyla, özellikle de Kosova’da doğrudan
uygulanmakta olan, uluslararası araçlarda garanti edilen, işkenceden korunma alanında,
tutuklu kişilerin bulunduğu kurumlar için seminer veya eğitimler düzenlensin.
 Halk Avukatının, insan hakları ve özgürlüklerinden yoksun kişilerin bilinen standartlarına
ilişkin yetkili otoritelere yönelttiği tavsiyelere uyulsun ve gecikmeden uygulansınlar.
4.6.
Sanığın hakları
Anayasa ile güvence altına alınan haklar, özellikle, bir suç davası ile yükümlenen her kişi en
azından işbu haklara sahiptir: her sanık, yöneltilen suçlamanın niteliği ve nedeninden en kısa
zamanda anladığı bir dille ve ayrıntılı olarak haberdar edilmelidir; savunmasını hazırlamak için
gerekli zamana ve kolaylıklara sahip olmak maksadıyla sanığa bu bilgiler, makul bir sure içinde
mahkeme duruşmasının öncesinde verilmelidir; duruşmanın düzenlendiği dili konuşmadığında
veya anlamadığında ödemesiz bir çevirmen yardımı verilmelidir; tutuklu bulunan sanık, hukuki
35
Website:www.krct.org
http://www.cdhrf.net
37
http://www.osce.org/kosovo
38
10 Mayıs 2011 tarihinde, Kosova Cumhuriyeti Meclisi ve Hükümeti, HAE, İHÖKK ve İKKRM temsilcileri
katılımında çalışma grubun oluşturulması için işbirliği anlaşması imzalandı.
36
41
temsilcisini seçmesi veya savunmasını ve hazırlığını yapması için imkan olduğu durumlarda
ücretsiz hukuki danışman talep etmesi hakkına sahiptir.39
Kosova Cumhuriyetinde doğrudan uygulamada olan, insan hakları alanında evrensel ve bölgesel
uluslararası araçlarla da sanığın haklarını güvence altına alır.40
Kosova Cezalandırma Süreci Geçici Kodu (KCAK) ile de bazı maddeler sanığın haklarını
belirler.41 Temel hükümlerden yola çıkarak 5.madde, nedenli bir zaman süresi içerisinde süç
sürecin uygulanmasını talep etme hakkını öngörür; 11.Madde sanığın anladığı dilde ne ile
suçlandığının nedenleriyle ayrıntılı olarak bildirilmesini ister; 73. ve 74. maddeler savunmanın
etkinleştirilmesiyle ile ayrıntıları belirlerler;42 ve diğer maddeler.
Halk Avukatı Enstitüsü, bu rapor dönemi içerisinde tutuklama merkezlerini ve değişik cezadan
dolayı sanıkların bulunduğu merkezleri gözlemledi ve devamdaki bu gözaltı merkezlerini ve
cezaevlerini düzenli olarak ziyaret etti: Lipyan, Dubrava, Gilan, Priştine, Mitroviça ve Prizren.
Lipyan gözaltı merkezine düzenli ziyaretler sırasında, 2010 yılın Mart ayında, HAE yetkilileri
Gözaltı Merkezi Müdüründen bir hücreye (odaya), onlar ikişer kişi için öngörülse de, üçer kişinin
yerleştirilmesine karar verdiğini bildirdi. Bu girişim, geçmişte meydana gelen toplumsal kontrolün
artırılması ve bu şekilde de kendi kendini yaralamalar ve intihar olaylarının azalmasını
etkileyeceği açıklaması ile alınmıştı. Tutuklular yasası ile izin verilen alan hacmi ve alanı ile zıt
düşse de pragmatik bir mantığı vardı açıklamanın. Bu girişimin sonucunu görmek pratiğe
kalmıştır. Bu merkezlerdeki durum devamlı gözetlenecektir ve sonuçlara göre yasalara uygun
olarak çalışılacaktır.
Mahkemeler tarafından çözülmeyen olaylardan dolayı, pek çok tutuklu gözaltı merkezlerinde daha
uzun zaman kalmak zorunda kalıyor, bu yerler ve onların rehabilitasyonunu etkileyecek olan
etkinlikler de yeterli değildir. Bazı kişiler, iddanameden yıllar sonra bile gözaltı merkezilerinde
tutulmaya devam ediyor. Lipyan gözaltı merkezi, neredeyse tam kapsiteyle çalışmaktadır. Bu
merkezin kapasitesi olan 150 kişiden, 148 kişi gözaltındaydı.
Halk Avukatı Enstitüsü tarafından Dubrava Cezaevinde, 16 Ekim 2010 tarihinde, 271/2010 sayı
ile kaydedilen olayda, Halk Avukatı şikayetçinin yıllardır Yüksek Mahkeme tarafından vakasının
görüşülmesini ve kararın yürürlüğe girmesini beklediğini gördü. Yürürlükteki bir kararın
eksikliğinden dolayı kendisi temyiz hizmetinde sunulan hiçbir faydadan yararlanamıyordu.
Yüksek Mahkemeden bu olayla ilgili Halk Avukatının aldığı cevaplar, tam değildi. Mahkeme
Konseyi ve Yüksek Mahkeme Başkanı ile görüşmeler düzenlendi, ancak “konu en kısa zamanda
görüşülecektir” sözü dışında, rapor döneminin sonuna kadar bu vakanın görüşülmesi için hiçbir
eylem yapılmamıştır. Ancak maalesef bu tek vaka değildir. Kosova Temyiz Hizmeti raporundan
anlaşıldığı kadarıyla, Dubrava Cezaevinde iki yıldan daha uzun zamandır nihayi kararı beklemekte
39
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 30.
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, madde 11; Sivil ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi, madde 14; İnsan
Hakları Avrupa Sözleşmesi, madde 6.
41
Yönetmelik no. 2003/26.
42
İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi vaka: Luedicke, Belkacem and Koç v. Germany (application no. 6210/73;
6877/75; 7132/75) tarih 28 Kasım 1978, duruşmanın gerçekleştiği dili konuşmadığında veya anlamadığında sanığın
ödemesiz bir çevirmenin yardımı olması hakkıyla ilgili, bu vakada Alman Federal Cumhuriyetinin, çeviri
harcamalarını sanığın ödemesi yükümlülüğünü belirtmekle, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 6.maddesi
3(e).fıkrasını ihlal ettiğini tespit etti.
40
42
olan toplam 11 tutuklu, İpek ve Mitroviça gözaltı merkezlerinde ise birer tutuklunun olduğu
görüldü.43
Halk Avukatı, bazı vakalarda Kosova polisi ve birkaç görsel-işitsel, elektronik ve yazılı medya
tarafından, bazı durumlarda tutuklamalar masumiyet karinesi ilkesini ihlal ettiğini endişe ile
değerlendirir.44
Televizyon ekranlarında tutuklama anları, elleri bağlı ve polis eşliğinde tutukluların görüldüğü
polis operasyonlarının görüntüleri yayınlanmıştır. Bu yasadışı eylemler, tutukluların prestijine çok
büyük zarar verir, toplumsal, özellikle yakın aile fertleri için travma ve yüklere neden olur. Bu
yüzden, Halk Avukatı RTK ve Kosova Polisine bir mektupla yönelerek, bu eylemlerin gelecekte
tekrarlanmaması için dikkat çekmiştir.
Halk Avukatı, geçen yılın raporunda da olduğu gibi, resmi görev ile belirlenen savunma
avukatlarının, hatta sanık tarafından belirlenenler de, bazı durumlarda etkili yasal temsil
sunmadığını görür. Bunun, mahkeme prosedüründe ciddi zararaları olduğu ve sanığın aleyhine
olan mahkeme kararlarını da etkilediği görülmüştür. Yetkili temsilcinin nedensiz olarak mahkeme
duruşmalarına katılmaması veya duruşmanın nedensiz olarak ertelenmesi talepleri, müvekkillerine
ve mahkemeye yönelik avukat tarafından yapılan uzmansal görevlerin ihlalidir. Bu şekilde onlar
doğrudan, Avrupa Sözleşmesinin 6.maddesi 1.fıkrası açısından, adil ve makul bir zaman süresi
içierinde yargılanma hakkını etkiler.
Yukarıda belirtilenlere dayanarak, Halk Avukatı, işbu tavsiyede bulunur:
 Kosova Cumhuriyeti Hükümeti, dolayısıyla Adalet Bakanlığın, yeni gözaltı merkezleri, ıslah
merkezleri ve gözaltı merkezlerin inşaatı için projeler hazırlaması veya mevcut olanlar
genişletilsin, öyle ki orada bulunan sanıkların, yasalara göre yerleştirilmeleri için yeterli
alanları olsun.
 Gözaltı merkezlerin pek çoğunda şu anki nüfus sayısı, BMÖ Asgari Standartlar Kuralları ile
ve Avrupa kuralları ile uyuşmaz, bunlara göre sanıkların bireysel hücrelere yerleştirilmesini
gerektirir.45
 Kosova Polisi, ve medyalarun masumiyet karinesine saygı duymya daha fazla önem
göstersinler, çünkü sanıkların tutuklama anlarının televizyonda yayınlanması, onların onurunu
ihlal eder ve onların suçluluğunu bir şekilde önyargılar.
4.7.
Adil ve tarafsız yargılanma hakkı
Adil ve tarafsız yargılanma hakkı, İnsan Haklarını Koruma Avrupa Sözleşmesi ile korunan, temel
insan hakların parçasıdır.46
43
Kosova Temyiz Hizmeti Raporu “2010 Ocak-Eylül dönemi çalışma raporu”, Resmi Hoxha, Kosova Temyiz
Hizmeti Komiseri.
44
Bakınız AİHS 6.madde 2.fıkra “Bir ceza eyleme ile suçlanan her kişi masumiyet karinesi yasa ile kanıtlana kadar
mahsumdur.”
45
Rusya’ya karşı Kallashnikov vakası (application no. 47095/99), Mahkeme “başvurananın gözaltı koşulların,
özellikle de çok sayıdaki nüfusu ve saniter olmayan ortamı, ayrıca başvuranın sağlığı ve refahına zarar verme etkisi,
bu tür koşullarda tutulma süresinin uzunluğu ile de birleşerek onur kırıcı muamele oluşturmaktadır.”
43
Suç veya sivil konular mahkeme süreci hakkı, bir devlette yasanın hükmetmesi nosyunun temel
elemanıdır.
Sivil hak ve yükümlüklerin ve belirtilmesinde, veya kendisine karşı her suçlama, her kişinin kendi
konusunun doğru, kamuya açık ve makul bir zaman süresi içerisinde, bağımısız ve tarafsız bir
mahkeme tarafından dinleme hakkı var. Yargı kararlarının yayınlanması, Kanun kapsamında
adaletin çıkarlarına zarar vereceği sonucuna varıldığında, mahkeme özel durumları ile sınırlı
olabilir.
Adil ve tarafsız yargılanma hakkı Kosova Cumhuriyeti Anayasası, ayrıca suç ve ceza yasama ile
de öngörülmüştür. Kosova’da milletvekilleri, Kosova Cumhuriyeti Anayasasında, İHAS
6.maddesi açısından bu hakkın geniş ve tüm kapsamlı bir yorumunu yapmışlardır.47
Kosova Cumhuriyeti İHAS tarafı olmadığından, makul bir zaman içerisinde, yargılanma hakkının
ihlal edildiğini idda eden Kosova vatandaşların, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesine (İHAM)
dava açamazlar.
Adil yargılanma hakkı, Kosova Cumhuriyeti Mahkemeler,48 Kosova Cezalandırma Süreci Geçici
Kodu49 ile de düzenlenmiştir.
Yukarıda bahsedilen yasa hükümlerinde, makul zaman süresi içerisinde yargılanma hakkının sivil
ve suç süreci hakkını aynı şekilde korumaktadır.
Adil ve tarafsız yargılanma çok geniş bir kavramdır, İnsan hakları Avrupa Mahkemesi
pratiklerinden ilerleme açısından zamanın geçmesiyle evrim geçirmiştir. Bu İHAS 6.maddesinin
uygulanmasını/yorumunu insan haklarında olumluluk anlamını yapmaktadır. Bu hakları, yasal
aktlar ile formal olarak sadece garanti edilmesi yeterli değildir, ancak onlar her durumda pratikte
uygulnaması için garanti edilmelidir.
Bu rapor dönemi içerisinde, HAE vatandaşlardan gelen belli sayıda şikayetler almıştır, bunların
büyük bir kısmı düzenli mahkeme sürecinde haklarının ihlal edildiğini idda etmiştir, özellikle de
makul bir zaman süresi içerisinde yargılanma hakkıyla ilgili.
Kararların objektifliğinde şüphe ile ilgili şikayetler de vardı, ayrıca mahkeme tarafından,
mahkeme kararlarının icra edilmemesi, ayrıca mahkeme kararlarının verilmesinde gecikmelerle
ilgili de.
Vatandaşların, mahkeme süreçlerinde abartı gecikmelerle ilgili şikayetlerin pek çoğu mal ve
mecburiyet uyuşmazlıklardır.
Bu süreçler, mahkeme kararların alınmasına dek 5 ile 6 yıl kadar uzuyor. Bu tür ihlallerin tespit
edildiği tüm vakalarda, Halk Avukatı soruşturma başlatmıştır ve değişik seviyedeki
mahkemelerden, bu konuların çözümlenmesi ile ilgili aldıkları kararlarıyla ilgili bilgi istedi.
Halk Avukatı, mahkeme tarafından kendi tavsiyelerinin ele alınması seviyesi ile ilgili, Kosova’nın
değişik mahkemelerinden aldığı cevaplardan memnun kalmamıştır.
46
AİHS,madde 6, fıkra1.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 31.
48
Mahkeme Yasası, no. 03/L-199, madde 7, Kosova Cumhuriyeti Resmi Gazetesi, no.79, 24 Ağustos 2010.
49
İhtilaf Dava Usulü Yasası, no. 03/L-006, Kosova Cumhuriyeti Resmi Gazetesi, no.38, 20 Eylül 2008, madde 10,
fık.1.
47
44
Yazılı cevaplardan çoğunda mahkemeler “sırası geldiğinde vaka görüşülecektir” veya diğer cevap
“vaka görüşme sırasında bulunur”. Halk Avukatı, mahkemeler ile mektup değiş tokuşu
muamelesinden oldukça endişelidir, özellikle de bu tür cevaplar verildiğinde, ki vatandaşların
konularının görüşülmesi için zaman bilinmemektedir.
Tabi ki, Halk Avukatı Kosova Mahkemelerindeki eski konuların yoğunluğunu ayrıca süreçlerin
hızlandırılması için gerekli çalışan eksikliğini gözönünde bulunduruyor.
Yargıdaki ağır durumun sonucunda, vatandaşlar tarafından sunulan pek çok konu görüşülmeden
konunun yasal öngörmesi sonucunda iptal edilmektedir. Ferizovik belediye savcılığı,
Ferizovik’ten XH.R. vatandaşın vakasıyla ilgili, 19 Şubat 2005 tarihinde Ferizovik Belediye
Mahkemesine davayı sunmuştur, zarar gören vatandaş XH.R. ise 2011 yılın Ocak ayında
mahkeme tarafından davanın reddediliği kararı almıştır. Devamlı olarak önden yazılan konuların
sayısı ne kadardır bilinmez, çünkü yayınlanmış istatistikler yoktur. Bu işin, mahkeme işletmesi
anayasal kurumu olarak, Kosova Mahkeme Konseyi tarafından yapılmalıdır.
Priştine’den R.G. vatandaş 24.08.2010 tarihinde, 2009 yılının mart ayında Ulaştırma Bakanlığı
tarafından M2 çizgisi Fushë Kosovë-Arllat yolun inşaat için, Priştine’de malının alınmasından
dolayı HAE vakasını sunmuştur. Bu Bakanlık, yasaya göre kamulaştırma ve tazminat süreçlerini
saymadan kamulaştırmayı gerçekleştirmiştir.
Halk Avukatı, durumu araştırmak amacıyla 17 Eylül 2010 tarihinde UB mektub gönderdi, kendisi
18.10.2010 tarihli yazısıyla, Halk Avukatına bakanın tazminat sürecinde olduğunu ve konuyu
değerlendirmesi için Ekonomi ve Maliye Bakanlığına gönderilmiştir. 19.10.2010 ve 27.10.2010
tarihlerinde Halk Avukatı temsilcisi EMB Mal Vergisi Departmanlığı Müdürü ile görüştü,
şikayetçinin konusunun durumuyla ilgili. EMB yetkilisi, şikayetçinin konusu UB tarafından
yasalara uygun olarak tamamlanmamıştır bu yüzden 20.10.2010 tarihinde UB-na tamamlanması
için geri çevrilmiştir. Malının tazminatı yapılmayan tarafa 02.11.2010 tarihinde yasalar50
gereğince kendisinin mahkeme sürecinde tazminat konusunu gerçekleştirebileceği bildirilir.
Kamu yetkililerin bu tür gecikmelerinden ve duyarsızlığı ile karşılaşan taraf, konuların
görüşülmesinde mahkemelerde abartılı uzanan süreçlerden dolayı ve mahkeme ile ilgili iyi
olmayan tecrübesinden dolayı, ki Priştine Belediye Mahkmesinde daha önceki bir mal hukuk ile
ilgili davası 5 yıl sürmüştü, bunu yapmaktan çekiniyor.
Yargı sistemindeki ağır durum, özellikle de konuların yasadışı gecikmeleri ve ele alınması
sonucunda ve icrada memnun etmeyen ve nedensiz duyarsızlığından dolayı, pek çok vatandaşın
adalet sistemine güvenin kaybetmesine neden olur ve onların kendi ihlal konularını kurum dışı ve
yasadışı bi şekilde çözülmesine yönlenmelerine sebeb olur.
Yeterli sayıda yargıçların olmaması, düşük maaşlar ile maddi demotivasyon, mahkeme kararların
icrasını garanti edecek yardımcı personel eksikliği ve zayıf altyapı, Kosova mahkemelerinde
çözülmemiş konuların sayısının artmasını etkileme etgenlerdir.
Mahkemelerdeki bu durum vatandaşların kurumsal ve toplumsal adalete yönelik inançların
kaybetmelerine, bireyler tarafından adaleti kendilerinin üstlenmelerine neden olmuştur, ancak
aynı zamanda da insan haklarının ağır ihlalini de oluşturmaktadır.
50
Taşınmaz malların kamulaştırılması yasası, no. 031/1-139, madde 35, fık.2.
45
Halk Avukatı için hakların bu tür ağır ihlali ceza usullerinde sunulur. Bu durumlarda, davalar
gereksiz oranda ve tabi ki yasadışı gecikmeler olur. Bu gözaltıda duruşmayı bekleyenlerin
sayısını, davaların onaylanmasındaki gecikmeler, dinleme duruşmaların belirlenmesi ve mahkeme
kararların verilmesi vb. daha da ağırlatmaktadır.
Mitroviça bölgesinde, mahkemelerin çalışmamasından dolayı durum daha endişelendirici ve daha
ağırdır.
Mahkeme Kararın uygulanması, özellikle de yargıçların maaşının düzelmesi51, ayrıca Avrupa
Standartlarına göre yargıç sayısının artırılması vaatleri, 100 bin nüfusa 23 yargıç, ve ayrıca
mahkemelere vaat edilen büyük maddi ve insancıl yatırımlar, yasa hükümleri gereğince
vatandaşların bu hakkını gerçekleştirmede düzelmesinde umut vericidir.
Yurttaki yargıcın mevcut durumu, kalite açısında olduğu gibi sayı açısından da ulusal yetkiler için
İHAM sistemine de dayanmaktadır. Onlari kendi yasa sistemlerini öyle örgütlemelidirlerki, insan
hakları standartlarına ugyun olarak çalışsınlar. Kosova Cumhuriyetinde, verilen tüm beyanatlar ve
dile getirilen isteklere rağmen, bu kriter hala yerine getirlmemiştir.
Bu yüzden, Halk Avukatı, bağımsız bir mahkeme sisteminin kurulmasının, ayrıca onun
güçlendirlmesinin Kosova’da yasalarin hükmetmesinde iyi bir garantidir. Mahkeme sistemin bir
reform, toplumsal, kurumsal ve ayrıca mahkemeleri maddi konumunun görülür düzelmesi,
mecburi ve kaçınılmazdır.
Kosova yargıçların kurumsal ve maddi sigortası olmalıdır, böylece kendi yasal sorumluluklarını
doğru ve tam anlamıyla bağımsız, dışardan hiçbir etki olmadan yerine getirebilsinler. Ayrıca,
yargıçlara kaliteli ve bağımsız yorumlar yapmalarına imkan verilmelidir, böylece Kosova’da
yargıca yönelik vatandaşların güveni geri getirebilsin, ki bu adalet ve demokratik devletin
işlevselliğinde temel üç sutündan birini oluşturur.
4.8.
Hukuki araçlara başvurma hakkı
Hukuki araçlara başvurma hakkı, uluslararası hukuki araçların da istemi olan, yerli yasama ile
belirtilen bir haktır.52
Kosova Cumhuriyeti Anayasası ve genel olarak sivil ya da idari olsun ceza yasaları, herkese,
yasayla belirlenen hak ve çıkarlarını ihlal eden mahkeme ve yönetim kararlarına karşı, hukuk
araçlarından yararlanması, doğrusu etkili başvuru yapma hakkını güvence altına almaktadır.
İHAS,53 ile de belirtilen hukuki araçlara başvurma hakkı, özeelikle de zaman süreçleriyle ilgili,
tüm seviyelerde mahkeme ve idari organlar tarafından sağlanmalıdır.54
Makul bir zaman süresi içerisinde adaletin idarisi, yasal güven ve yasanın hükmetmesine katkıda
bulunur.
51
Mahkemeler Yasası, no. 03/L-199, madde 29. Kosova Cumhuriyeti Resmi Gazetesi, no.79, 24 Ağustos 2010.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, neni 32.
53
AİHS, madde 13.
54
İhtilaf Dava Usulü Yasası, madde10.
52
46
Her vatandaş, devletin kamu yetkilileri tarafından alınan her kararına karşı hukuki araçları
kullanma hakkına sahiptir. Hukuk araçların kullanılması, devletin kamu yetkilileri için kendi
kararlarını yeniden görüşme, değişik süreçlerin gelişimi sırasında olabilecek olası yanlışlık veya
hataların düzeltilmesi için iyi bir fırsattır.
Ceza davaları sürecinde, şikayetlerin görüşmesinde hukuk araçları ve zaman süresi, gözaltının
durdurulması, belirtilmesi veya uzatılmasına karşı olduğu gibi, mahkeme kararların temyizi, ayrıca
olağanüstü hukuk araçların kullanılması, yasa ile düzenlenmiştir ve belirtilmiştir.55
Ayrıca, idari vakaların kararlarını çıkarma ve sürecin gelişmesi için hukuk araçları, zaman
süreleri, idari süreç Yasası ile öngörülmüştür. Eğer bu yasa gereğince, 30 günlük zaman süresi
içerisinde hukuki araçlarının sunulmasından yetkili idari makam tarafından karar alınmazsa,
taraflar İdari Usüller Yasası gereğince mahkemeye yönelme hakkını kazanır.
Hukuk araçların ve yasal sürelerin belirtilmesi, haksızlığın, yönetimin kötüye kullanımı önlenmesi
ve yasanın hükmetmesi ilkesini garanti eder.
Bu rapor döneminde, hukuk araçların kullanılması sırasında mahkeme ve idari süreçleriyle ilgili
HAE vatandaşlardan gelen 99 şikayet geldi, bunlardan 35-i kapanmıştır ve 64-ü ise hala açıktır.
Sunulan şikayetlere yapılan analizlerden, oluşumlarına göre, bunların büyük kısmı yargı sistemi,
belediye, bakanlık ve kamu şirketlerine yönelik olduğu tespit edilir. Şikayetler, hukuk araçların
etkisizliğinden dolayı sunulan, dolayısıyla yasal süre içerisinde şikayetlerin görüşülmemesi ve
idari kararların uygulanmamasından dolayı yapılır.
Vatandaşlardan gelen şikayetlerin bir kısmı, ki bunlar gerçekte istemdir, şikayetçilerin ihlal
edildiğini idda ettikleri haklarının korunması amacıyla, istek, şikayet ve davaların olduğu gibi ,
HAE hukuk araçları hazırlamasıdır. Ayrıca, Halk Avukatı yetkilerini tanımamaları ve HAE
vatandaşların güveni sonucunda, yetkili kurumlarda ihtilaflarıyla ilgili temsil etmesiyle ilgili
istemler de vardı. Ancak, Halk Avukatı için endişelendirici olan, yetkili kurumlar, özellikle de
Kosova yargıç ve avukatları tarafından sunulan iş ve adaletle ilgili vatandaşların güvensizliğidir.
Bu vakalarda, şikayetçilerin yurdun yetkili kurumlarına yönelmeleri tavsiye edilmiştir, örneğin
Hukuki Yardım Komisyonu ve hukuki yardım hizmetleri sunan sivil toplum kuruluşu CLARD.56
Hukuk araçlarıyla ilgili yargıca yönelik yapılan şikayetlerde, bunlar genelde tüm seviyedeki
mahkemelere karşı, ayrıca Yüksek Mahkeme Özel Odasına, Kosova Özelleştirme Ajansıyla
ilgilidir. Vatandaşların şikayetleri, hukuk araçların başlatılmasından sonra mahkeme kararlarının
alınmasına dek mahkeme süreçlerin neredeyse abartı olarak gecikmesiyle ilgilidir. Bu, yasal aktlar
ile garanti edilne insan hakların korunmasında, hukuk aracı etkisiz kılır.
Bu durumda, makul yasal zaman süresi içerisinde görüşme ve karar almada hukuk araçları
hakkının korunması için uygun normatif bir araç, etkili süreçsel bir hukuk aracı eksiktir.
Ayrıca, pek çok şikayet devlet idarisine karşı, örneğin bakanlıklar, belediyeler veya kamu
şirketlerine karşıydı. Devlet organlarına karşı şikayetler, vatandaşların zararında yasadışı
kararların alınmasıyla ilgilidir. Şikayetler, makamların kendileri tarafından alınan kararlara
uyulmadığından dolayı, ayrıca bağımsız idari kurumların kararlarına uyulmadığından veya
55
Ceza Usulü Kanunu.
CLARD 2007 yılında kurulan bir sivil toplum kuruluşudur, kendisi 2002 yılında Kosova’da etkin olan İspanyol
STK olan MPDL – Barış Hareketi İşbirliği ve Uluslararası İspanyol Gelişim Ajansı (AECID) mirasçısıdır,
56
47
uygulanmadığından yönelir. Kosova Bağımsız Gözetim Konseyi kararları, yerel çapta olduğu gibi
merkezi çaptaki devlet organları tarafından uygulanmadılar. Vatandaşlar, Halk Avukatından
kararların uygulanması için kendi otoritesini ve yasal yetkisini kullanmasını istediler.
Halk Avukatına sunulan tüm başvurularda, idari süreçlerinde olduğu gibi mahkeme süreçlerinde
de hukuk araçları hakkının ihlali tespit edilmiştir, yetkili organların yasadışı eylemi veya
eylemsizliğinden dolayı Halk Avukatı gecikmelerle ilgili soruşturma başlattı ve idari organlar
tarafından ve değişik seviyedeki mahkemeler tarafından bilgi istedi.
Halk Avukatı, yasal yetkileri çerçevesinde, haklarını ihlali tespitinden sonra, kamu yetkililerine
mektub ile yönelerek, anayasa ve yasalarla ile güvence altına alınan insan haklarının ihlalini
ortadan kaldırılması amacıyla, verilen tavsiyelerin uygulanmasını istedi.
Halk Avukatıi İHAS 13.maddesi açısından hukuk araçların etkili olabilmesi için ve insan hak ve
özgürlüklerin ihlalın ortadan kaldırılması için, konuyla ilgili yetkili kurumlar tarafından yasal
süreye uyulması yoksa bu haklar ihlal edildiğinde uygun telafini sağlanması gerektiğini tespit etti.
Bu insan hakkı uluslararası ve yerel yasalar standartları uyarınca gerçekleşmedi. Bu yüzden, Halk
Avukatı kamu yetkilileri tarafından hukuk araçları için yerel yasaların ve uluslararası araçların
uygulanmasını tavsiye eder.
4.9.
Suç davalarında yasallık ve orantı ilkesi
Yasa ile öngörülmesi dışında, suç fiili ve ceza uygulanamaz ilkesi, özünde adaletin temelini
içermektedir, dolayısıyla bu özelliği sebebiyle Anayasa ilkeleri sıralamasına yerleştirilmiştir.
Yasallık ve orantı ilkesi, ceza hakkı ilkelerinden biri olarak Kosova Cumhuriyeti Anayasasının
33.maddesinde ve Kosova Ceza Kanununun 1.maddesinde öngörülmüştür. Bu şekilde yasal
güvenlik ve yasanın hükmetmesi garanti edilir, öyle ki toplum ve değerleri yasa ile korunur,
vatandaşlar ve onların hakları ise yasanın keyfi uygulanmasından aynı zamanda korunur. Bu
şekilde yasal devlet, yasanın ve demokrasinin hükmetmesi temelini sağlanır.
Yasallık ilkesi, (Nullum crimen sine lege, nulla poene sine lege) temel insan hak ve özgürlüklerini,
adaleti ve tarafsızlığı koruma açısından ceza hakların temel ilkesidir, bu sanığın hiçbir şekilde
keyfi veya retroaktif şekilde cezalanamayacağını garanti eder. Bu, bir kişinin suç eylemi olarak
yasa ile belirtilmeyen ve suçun olduğu anda ceza, yaptırımların olmadığı bir eylem için
cezalanamayacağı anlamına gelir. Bu doğrultuda, İnsan Hakları Avurpa Anlaşmasının 7.1.maddesi
çok net olarak belirler “Kanunsuz ceza olmaz”57
Halk Avukatı Enstitüsü, rapor edilen dönem içerisinde, bu ilkenin ihlali doğrultusunda herhangi
ihlal tespit etmedi. Bu yüzden, Halk Avukatı, Nullum crimen, nulla poena sine lege, ilkesinin yasa
sisteminde ve pratikte uygulanması doğru ele alındığı gerçeği ile umutlanmıştır.
57
AİHS; madde.7. 1., Kanunsuz ceza olmaz, “Hiç kimse iç veya uluslararası adalete göre suç eylemi olarak yasa ile
belirtilmeyen ve suçun olduğu anda cezai yaptırımların olmadığı bir eylem için cezalanamaz. Ayrıca, suç eyleminin
yapıldığı anda uygulanmakta olan bir cezadan daha ağırı verilemez.”
48
4.10.
Hareket Özgürlüğü
Hareket özgürlüğü insan varlığı olarak her bireye ait olan temel haktır ve İnsan Hakları Evrensel
Beyannamesi58 ve Temel İnsan Hak ve Özgürlükleri Avurpa Sözleşmesinin59 olduğu gibi
uluslararası araçlarla güvence altına alınmıştır.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası60, kişisel bütünlüğü garanti etmeye uygun olarak, serbestçe
dolaşma ve ikametgahını seçebilme, ayrıca yurdunu terk etme hakkına sahiptir61.
Her vatandaşın ikametgahını değiştirme, ayrıca Kosova bölgesinden uzaklaşma ve tekrar geri
dönme, ayrıntılı olarak özel yasalarala düzenlenmiştir.62
Ayrıca, Anayasa ile, yasa veya uluslararası anlaşmalar ile tersi öngörülmediği takdirde, Kosova
vatandaşlarının kendi iradeleri dışında iade edilemeyeceği öngörülür, yabancıların giriş ve çıkışları
ise, ayrıca Kosova Cumhuriyeti bölgesi içerisinde kalmaları özel yasa ile düzenlenmiştir.63
Hareket özgürlüğü, bir devletin tüm bölgesinde, hiçbir sınırlama olmadan veya yasadışı girişim
yapılmadan, serbest hareket hakkını veya özgürlüğü anlamına gelir. Genel standart açısından
bakıldığında bu hakkın Kosova’da tam anlamıyla hak edilmediği görülür.
Bu rapor döneminde fiziksel saldırılar ve ciddi şiddet olaylarının önemli ölçüde azalmasına
rağmen, taciz, sindirme ve güvensizlik duygusu ve korku hissi, Kosova'nın çeşitli yerlerinde
mevcuttur. Taciz ve korku fiziki yaralara neden olmaz, zor kanıtlanır ve çoğu zaman ciddiye
alınmaz, ancak bu saldırılar temel insan haklarını, özellikle de hareket özgürlüğünü hak etmeyi
olumsuz etkiler. Bunun dışında, vatandaşlarda neden olduğu olumsuz birikimli ve psikolojik etki
göz ardı edilmemelidir, çünkü güvenliği algılamada olumsuz etkisi vardır.
4.10.1.
Azınlık topluluğu mensubların hareket özgürlüğü
Kosva’nın genel olarak tüm bölgesinde kalite ve süreklilik açısından hareket özgürlüğü belirgin
şekilde düzelsede, etkin topluluk ve siyasi ve güven durumana bağlı olarak durum bölgeden
bölgeye fark göstermektedir.
Az sayıdaki azınlık topluluğu temsilcileri, Türk ve Boşnaklar, aynı Aşkali ve Mısırlılar gibi,
Kuzey Kosova kısmında ve Doğu Kosova’da örneğin: Ranilug ve Korminyan’ın olduğu gibi bazı
Sırp yerleşim yerleri dışında, Kosova Cumhuriyetinin tüm bölgesinde hareket etmede engel
yoktur. Ancak bu sınırlamalar Goralılar için geçerli değildir. Romlar ise, Kosova Savaşı sırasında
58
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde 13.
AİHS, Protokol no. 4, madde 2,
60
Kosova Cumhuriyeti Anayasası , madde 35.
61
Aynı yerde , madde 35,.
62
Sürekli ve Geçici İkamet Yasası, no. 02/L-121.
63
Yabancılar Yasası, no.03/L-126.
59
49
ve sonrasında, Kosova’nın pek çok yerleşim yerinden tamamen uzaklaştırılısa da, onlar
Kosova’nın pek çok bölgelesinde serbestçe dolaşmada tehlike altında hissedebilirler.
Sırp topluluğu temsilcileri ile görüşmeler sırasında, hangi yerleşim yerinde yaşadıklarını ve
hareket özgürlüğü açısından ilerlemelere rağmen, onlar Kosova’da hareketleri sırasında
güvensizlik ve korku hislerini her zaman dile getirmektedirler.
Hareket özgürlüğü ve etnik iletişim açısından e büyük ilerlemeler, Gilan ve Viti bölgesinde
görülür. Kosova’nın bu bölgesindeki Sırplar, daha fazla gezerler, sokaklarda gezerler, dükkanları
ziyaret ederler, kamu hizmetlerinde iş görürler, yolculuk ederler, karşılıklı ilişkileri var, pazarları
alışveriş yaparlar ve kendi ürünlerini satışa sunarlar.
Priştine, Prizren bölgesinin önemli bölümünde ve İpek’te durumun düzelmesinde belirgin olurken,
Yakova ve Mitroviça bölgesi için aynı şey söylenemez.
İpek ve Prizren’in (Klina, İstog ve Suva Reka’da) bazı bölümünde Sırp ve Romlar için hala tam
anlamıyla hareket özgürlüğü yoktur.
Bu bölgelerde geri dönenlere yönelik fiziksel saldırıda da bulunulmuştur.
Bu rapor döneminde, Klina belediyesinde bazı olaylar meydana gelmiştir, kurbanlar Sırplardı.
Yaşlı bir adama iki defa taş ile saldırılmıştır. Kosova Polisi bunu yapanı bulmuştur. Aynı bölgede
Sırpların mülklerinde yağmalama olmuştur, Petriç köyünde geri dönen bir ailenin evi yağmalanıp
yakılmıştır. Azınlıkların insani ulaşımını gerçekleştiren iki otobüs taş ile saldırıya uğramıştır. 64
İstog belediyesinde, rapor döneminde, Mart ayında, Jaç köyünde bir olay yaşanmıştır, geri
dönenlere saldırılmıştır, iş arazilerin gaspı da söz konusu olan vakalar var.
İstog Belediyesi, Osoyan köyü topluluklar dairesi Başkanı, bahsi geçen olaylara rağmen, bu
belediyede hareket özgürlüğü geçen döneme kıyasen çok daha iyi olduğunu vurguladı. 65
Priştine bölgesinde, Ekim ayında, Yanyeva-Graçanitsa yolu üzerinde, eski Priştine araba plakası
ile bir aracı kullandığı için 52 yaşında bir Sırp dövülmüştür. Kendisi arabasındaki bir bozukluğu
tahmir etmeye çalışırken saldırıya uğramıştır. Olay Graçanitsa’da Kosova Polisine bildirilmiştir.
Manastırları dışında yolculuk yapan, Sırp Ortdoks Kilisesi inananları ve papazlarına yönelik de
saldırılar düzenlenmiştir. Ekim Ayında, İpek bölgesinde, İriney Patriarkın açılış töreninden
dönerken inananların bulunduğu birkaç otobüs ve özel araç taş saldırısına uğramıştır.66
Her neyse, Kosova’nın değik bölgesinde mevcut durum ve nadir olmayan olaylar, Sırp azınlığın
bu alanlara yerleşmelerini ve yaşamaları ve kendi evlerine geri dönmeleri tutumluluğunu da
etkilemektedir.
Halk Avukatı, şiddet tehditi veya güvensizlik algılamasının kendisi, hala mevcut olup, Sırp
azınlığın, çoğunluk halkına yönelik güven kurulmasını yükseltmeyi belirgin olarak zorlaştırdığını
tespit eder.
64
Bilgiler 23.11.2010 tarihinde düzenlenen oturumdan elde edilmiştir, Klina Belediyesi, Topluluklar Dairesi yetkilisi.
Bilgiler 23.11.2010 tarihinde düzenlenen oturumdan elde edilmiştir, İstog Belediyesi, Osoyan köyünde Topluluklar
Dairesi yetkilisi
66
Sırp Ortodoks Kilisesi web sayfası, http://www.spc.rs/sr/.
65
50
4.10.2.
Arnavut Halkın hareket özgürlüğü
Kosova’nın kuzeyinde, Mitroviça bölgesinde güvenlik durumuyla ilgili, bu rapor döneminde de
ağır olmaya ve tutumsuzluğu devam etmektedir.
Arnavutlar ve Türk, Aşkali ve Mısırlı toplulukları, genel olarak Sırpça konuşmayan ve ortodoks
olmayanlar, İbır nehrinin kuzey kısmında serbestçe hareket edemezler.
Bu durum 11 yıldan bu yana devam etmektedir. Bu durum, Kosova Cumhuriyeti genel güvenlik
durumunun istikrarı için ciddi sonuçları vardır. Kosova’nın kuzey kısmında organize suç çeteleri
tarafından işlenen cinayetlerden dolayı son aylarda güvenlik durumu daha da kötüleşti. 67 Bu
Kosova Cumhuriyetinde en büyük siyasi ve güvenlik sorunu olmaya devam etmektedir.
Mitroviça’nın Kuzey kısmındaki, Arnavut halkı için en önemli tehlike, Sırbistan Cumhuriyeti
tarafında desteklenen organize suç çeteleridir. 68
HAE, Kuzey Mitroviça’da, “Madenciler Tepesi” (Kodra e Minatoreve) semti sakinleri için,
hareket özgürlüğü konusuyla ilgili, endişelerini dile getirmiştir. Yukarıda bahsedilen semtin
Arnavut sakinleri, diğerlerin yanı sıra hareket özgürlüğün olmamasından da şikayet etmiştir. 69
Bu durumda, hareket özgürlüğü, doğrudan Anayasanın 29.maddesine göre, özgürlük ve güvenlik
hakkıyla ilgili bağlıdır. Öğrencilerin okullarda dersleri takip etmelerinde zorluklar ortaya
çıkmaktadır, özellikle de , okulları güneyde bulunan, kendileri ise şehrin kuzeyinde ikamet eden
dokuzuncu sınıftaki öğrenciler için. Bu semtte çalışan sağlık personeli de aynı sorunlarla
karşılaşmaktadır. Güevenlik nedenlerinden ötürü onlar sadece saat 12:00-ye kadar çalışıyorlar, bu
saatten sonra ise yarınki günün sabahına kadar, Arnavut sakinler için sağlık bakımı yoktur.
Ayrıca, 15 Temmuz 2010 tarihinde Halk Avukatı görüşmesinde, Leposaviç Belediyesi, Bistriça,
Çeray ve Koştova köylerinde Arnavut sakinlerinin temel şikayetleri, hareket özgürlüğü ve fiziki
güvenliği eksikliğidir. Bu sakinler, Mitroviça-Leposaviç ana caddesi etrafından bulunan arazilerini
işleyemediklerinden ve Kosova Cumhuriyeti araba plakları ile yolculuk edemediklerinden şikayet
ederler. Mitroviça şehri yönünden tek hareket şekli, bir otobüstür, çoğu zaman sadece Kosova
Polisi eşliğinde. Bu yılın Haziran ayında, Koştova köyüne kışkırtıcı bir şekilde 60 Sırp
motosikletçi girmiştir. Bu durumda kadın ve çocuklar evlerini terk etti.
Bu olayla ilgili Halk Avukatı, Yerel Yönetim İdari Bakanına ve İç İşleri Bakanına bir yazı ile
yönelerek, oluşan durumla ilgili, özgürlük ve güvenliğin eksikliği, ayrıca uygun olmayan yaşam
standartlarıyla ilgili endişesini dile getirmiştir.
Hareket tehlikesiyle ilgili, Mitroviça Başkanı sn.Avni Kastrati’de endişesini yazılı olarak ve 18
Mart 2010 tarihinde, Halk Avuaktı, Kosova Polisi, EULEX ve KFOR ile işbirliğinde, görüşmesi
sırasında da dile getirmiştir.70
67
Tarih 7 Eylül 2010, Mitroviça “Kodra e Minatorëve” semtinde Hakif Mehmeti adındaki vatandaş evinin önünde
öldürülmüştür.
68
Mitroviça belediyesi web sayfası, 6 Aralık 2010.
69
HAE’ye sunulan olay.
70
Mitroviça belediyesi yazısı, no. 220, tarih 20 Ağustos 2010.
51
Halk Avukatı, 1 Eylül 2010 tarihinde, Kuzey Mitroviça’da “Madenciler Tepesi” semtinde Arnavut
sakinlerinden güvenlik eksikliğin, hareket sınırlaması, mülklerine zarar verilmesi, Sırp etnik
mensubu kişilerin örgütleşmiş grupları tarafından fiziksel saldırılar ile ilgili bilgilendi.
Mitroviça’nın Kuzeyinde, okul personeli ve ayrıca ambülans çalışanları da çok ağır durumdadır.
Mitroviça belediyesi yetkililerin düzenli raporlarından da, 2010 yılının üçüncü üç ayında güvenlik
durumuyla ilgili, Mitroviça’nın Kuzeyinde Sırp oluşumları tarafından meydana gelen olaylardan
dolayı, güvenlik eksikliğinin var olduğu vurgulanır.71
Mitroviça’nın ve Kosova’nın Kuzeyinde, güvenlik eksikliği ve hareket özgürlüğü sınırlamasıyla
ilgili endişesini Halk Avukatı ile 6 Aralık 2010 tarihinde “İnsan Hakları Haftası” içerisinde
Mitroviça Belediye başkan vekili sn. Riza Haziri de dile getirdi.
Patlamalar, fiziki saldırılar, kavgalar ve 7 Eylül 2010 tarihinde meydana gelen bir cinayet olayı,
durumu kritik bir noktaya ve dayınalmaz hale getirmiştir. Bu, seyyar güvenlik notkalarnın saysının
artırılması, güvenliğin artırılmasını seferber etmiştir.
Mitroviça belediyesinin kuzey bölgesinde, UNMIK idari yetkilileri özel bir açıdan sorun
yaratmaya devam ediyorlar, kendileri keyfi ve tek taraflı siyasi şekliyle, Vidimiriç köyünde bir
yolun onarılmasının durdurulmasını, ayrıca Kosovalı bir vatandaşın özel mülkü olan bu köydeki
bir evin yılıkmasını istiyor.72
4.10.3.
Yolcuların kamu ulaşımı
Kamu ulaşımı ve yolcuların ulaşımından bahsettiğimizde, Kosova’nın tüm vatandaşları için şehir
için ve şehirler arası ulaşımın hala olmadığını söyleyebiliriz. Sırp ve Rom topluluğun çoğunlukta
ortuğu ortamlardan kamu ulaşım işlevsel değildir. Onlara hala yerleşim yerlerine yolcuların
ulaşımını gerçekleştiren minibüs veya özel araçlarını kullanmak zorundadırlar.
Kosova’da Sırp yerleşim yerlerinde Sırp ve Romlar için kamu ulaşım araçlarında destek, Kosova
Hükümeti tarafından örgütlenen ve maliye edilen insani taşıma diye adlandırılan ulaşımdır,
Kosova’nın tüm bölgesinde çalışır, ancak sadece bu toplulukların yolculuğu için hizmettedir.
Türk, Boşnaki Aşkali ve Mısırlı topluluğu bireylerin hareket özgürlüğü ile ilgili yukarıda
bahsedilen sorunları yoktur ve kamu ulaşımı serbestçe kullanırlar.
Kosova’nın Kuzey kısmında Kosova Cumhuriyeti plaklarıyla ne kamu ulaşımı ne de özel ulaşım
çalışmamaktadır. Bu Kosova’nın Kuzey kısmında ve değişik bölgesinde yaşayan Arnavut
vatandaşların serbest dolaşımında çok vahşi bir sınırlama anlamına gelmektedir
Arnavut vatandaşlar, yasal olarak Kosova Cumhuriyeti bölgesi olan, Kosova’nın kuzey kısmında,
Kosova kayıtlarıyla özel ve kamu araçlarıyla hareket etme sorunuyla karşı karşıyadırlar. Kosova
Cumhuriyeti plakaları ile Sırbistan Cumhuriyeti bölgesinde, kendi araçlarıyla yolculuk yapamayan
Kosova Cumhuriyeti vatandaşları için de aynı hareket özgürlüğü sınırlaması geçerlidir. Oysa, Sırp
etnik mensubu araba sahipleri, Kosova Cumhuriyeti veya Sırbistan Cumhuriyeti vatandaşı olsun,
Kosova Cumhuriyetinin tüm bölgesinde, Sırbistan Cumhuriyeti araba plakaları ile veya
71
“Son üç aylık güvenlik durumuyla ilgili rapor”, 8 Kasım 2010 tarihine dek durum.
Mitroviça Belediyesi Koruma ve Kurtarma Müdürlüğü, ” Son üç aylık güvenlik durumuyla ilgili rapor”, 8 Kasım
2010
72
52
kullanımları yasadışı olmalarına rağmen kışkırtıcı da olan eski plakalarla hareket etmekte
özgürdürler.
Hareket özgürlüğü hakkının sayılmaması pek çok ekonomik ve sosyal hakka erişimi sınırlar,
özellikle de sağlık bakımı, eğitim, istihdam, mülkiyet, sosyal güvenlik, kamu ve belediye
hizmetlerine erişim vb.hakları .
Yukarıda bahsedilenlerden yola çıkarak, kamu yetkililerin görevi, Kosova’da her bireye yasanın
da istediği gibi hareket özgürlüğü hakkını korumayı güvence altına almaktır. Bu açıdan, hiçbir
sınırlama olmadan, tüm Kosova vatandaşların hareket özgürlüğünü tam anlamıyla
geçekleştirebilmeleri için, aynı zamanda huzur ve güvenliği korumada kurumlara yönelik tüm
vatandaşlarda iyiniyetin oluşmasına da katkı sağlayacak, görünür sonuçlar verecek olan koruma
tedbirlerini geliştirilmeleri artırılmalıdır.
4.11.
Mahremiyet hakkı
Mahremiyet Hakkı, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 36.maddesi ve İnsan Hakları Avrupa
Sözleşmesinin 8.maddesi ile güvence altına alınmıştır, bunun içerisinde gizlilik hakkı ve aile
yaşamı, konut dokunulmazlığı, yazışma, telefon ve diğer iletişimlerin gizliliği, haklarına saygı
duyulması da dahil edilmiştir.
29 Nisan 2010 tarihindei Kosova Meclisi 03/L-172 sayılı, şahsi verilerin Korunması Yasasını
onaylamıştır. Bu yasanın temel amacı şahsi verilerin korunmasıyla ilgili hakları, sorumlulukları,
ilkeleri ve önlemleri belirlemektir, ayrıca verilerin işletilmesi meşrutiyetin bakımı için sorumlu
kurumun kurulmasıdır. Ancak gizlilik hakkıyla ilgili, vatandaşlar için güvenlik sağlayacak olan bir
yasa eksikliğimiz var.
Bu rapor dönemi içerisinde, , 1 Ocak 2010 - 31 Aralık 2010, HAE’ye bu hakkın değişik şekillerde
ihlalı ile ilgili olan toplam 5 şikayet ulaşmıştır.
4.11.1.
Vatandaşlığı almayla ilgili evrakların temin edilmesi
Kosova Cumhuriyeti Halk Avukatının meslektaşı Makedonya Cumhuriyeti Halk Avukatına
ziyareti sırasında, Kosova Cumhuriyeti kökenli olan, Makedonya Cumhuriyetinin bazı sakinlerin
vatandaşlık evrakları ile donatımında karşılaştıkları zorluklarla ilgili tartışıldı.
Makedonya Cumhuriyetinini mevcut vatandaşlık Yasası, bu yerde vatandaşlığı almak için
başvuran kişilerden ek evraklar gerektiriyor. Arnavut etnik mensubu bazı vatandaşların,
vatandaşlığı alma dilekçeleri ek evrak getirmedikler açıklamasıyla reddedilmiştir.
Bununla ilgili Kosova Cumhuriyeti Halk Avukatı, uluslararası standartlar ile belirtilen, insan
haklarına uyulması amacıyla, şikayetçilere gerekli olan Kosova Cumhuriyeti evrakları ile
donatılmalarına yardım ederek, iyi hizmeteler sunmuştur
53
4.11.2.
Kamu yerlerinde gürültünün ortadan kaldırılması
AGİT’in yerleştirdiği havalandırma cihazların dayanılmaz gürültüsüyle ilgili, Priştine “Ganimete
Tërbeshi” semt sakinleri şikayetlerinden sonra HAE dayanılmaz gürültüyle ilgili endişesini dile
getirmiştir. Şikayetçiler 1 Eylül 2010 tarihinde Priştine belediyesine yöneldiler.
Priştine Belediyesi Müfettişlik Müdürlüğüne ve Şehirleşme Müdürşüğüne, HAE temsilcileri
tarafından yapılan müdahaleden sonra, AGİT idarisinin sessiz havalandırma cihazların sipariş
etmesi mümkün kılınmıştır. Halk Avukatı müdahalesinden sonra ve Priştine Belediyesinin hızlı
tepkisinden sonra, söz konusu semt sakinlerin talebi üzere bu vaka doğru çözülmüştür.
4.11.3. Konut ve yerleşim yeri dokunulmazlığı
Gizlilik hakkının dile getirilmesinden biri de yerleşim yeri dokunulmazlığı konusudur, buna göre
konut ve yerleşim yerine erişim ve kullanma hakkıda sağlanır ve düzenlenir.
Halk Avukatı Enstitüsü, bir vatandaştan gelen şikayet aldı, kendi mülkü içerisinden, avlusundan
“Xërxa” değirmeninin atık ve doğal su kanalı geçmektedir, ki bu kendi aile fertlerinin yaşamı ve
sağlığı için tehlike teşkil etmektedir. Bu tehlike çocuklar için daha da büyümektedir çünkü onlar
köy okulunda her gün derslere giderken bu kanalın üstünde bulunan uydurma ve sağlam olmayan
bir köprü üzerinden geçmeleri gerekir. HAE temsilcileri olay yerini ziyaret ettiler. Bu sorunla ilgili
ise Halk Avukatı, Rahovça belediye başkanına bir mektupla yönelerek endişesini dile getirmiştir.
Halk Avukatı, Rahovça’da Şehirleşme ve Belediye Hizmetleri, Kadastro, Jeodezi, Mülkiyet
Müdürlüğü tarafından bir cevap aldı, kendileri doğal suların toplandığı ve Ak Drim’e dökülen açık
kanalın, ki bu şikayetçinin de mülkünden geçmektedir, bu dönemde onun oradan uzaklaştırılması
mümkün değildir (cevap 27 Nisan 2010 tarihi), çünkü bu alanlar Şehirleşme Gelişim Planı
dışındadır ve bu kompleks-kanal için detaylı (ayrıntılı) bir çözüm bulununcaya dek orada
uzaklaştırılamaz. Dikkat çekmek için ve mektublarımız aracılığıyla endişelerimizi her ne kadar
dile getirsek de, şu ana kadar bu kanalın uzaklştırılmasıyla ilgili veya kirliliğin ortadan
kaldırılması konusu aynı kalmıştır.
4.11.4. İletişim-telefon cihazların kontrolü ve gözetimi
Bu rapor dönemi içerisinde, HAE gözetim konusuyla ilgili bir şikayet ulaşmıştır. Genel olarak,
gözetim konusu, özellikle de Kosova’da cep telefonları konusu, özel bi yasa ile düzenlenmemiştir.
Kosova Cumhuriyetinde, gözetim hükümlerinin dahil edildiği yasalar: Kosova İstihbarat Yasası,
no. 03/L-063 ve Suç Usülleri Kanunu 26/2003.
Bu gerçeği gözönünde bulundurarak, , telefon konuşmaların dinlenilmesi ve diğer kontrol
şekillerinin yasa ile düzenlenmemesi, özel ve yazışma hayata ağır bir müdahale şekli olarak, Halk
Avukatı için özel endişe teşkil etmektedir. Bu konuyla ilgili, dinleme ve kontrol konuların ayrıntılı
ve net olarak hükümler içermesi gereken, özel bir yasa yoktur. Bu mecburidir, özellikle de her
54
geçen gün daha da ilerlemekte olan, dinleme ve kontrol cihazlar teknolojisinin modernleşmiş
çağında.
Bu yılda da, Kosova Cumhuriyetinde bu kişilerin bulunduğu her yerinde, tutuklu kişilerin
tutulduğu yerlerde, sadece HAE temsilcileri tarafından açılan, HAE posta kutularına özen
göstererek, yazışma gizliliğinin korunmasına özel önem vermiştir.
Gizlilik Hakkıyla ilgili, HAE’ye sunulan konulara dayanarak ayrıca mevcut yasal eksikliğinden
dolayı, Halk Avukatı işbu tavsiyelerde bulunur:
 Yetkili kamu kurumları, mevcut olduğu anda ve Halk Avukatı tarafından istenildiğinde, gizlilik
hakkı ihlalini ortadan kaldırmak için daha büyük bir ciddiyetle çalışmalıdır
 Her şekliyle ortaya çıkan gizlilik hakkının korunması için, tamamlanmış, özel yasa hükümleri
en kısa zamanda onaylansın.
4.12.
Evlilik ve aile hakkı
Evlilik ve aile hakkı, sağlıklı bir toplumun oluşturulması ve bir devletin inşaatının temelini
oluşturur. Özgür iradisiyle, yasalar gereğince herkesin evlenme ve aile kurma hakkı vardır. 73
Evlilik ve onun çözümü, yasa ile düzenlenir ve eşlerin eşitliğine dayanır. Aile, devlet tarafından
özel korumaya sahiptir ve yasa ile düzenlenmiştir.
Evlilik, aile kurmak için birlikte yaşamaya dair özgürce karar alan farklı cinsiyetten olan iki
şahısın yasal olarak kurduğu birlikteliktir. Erkek ve kadın, ırk, ulusal veya dini mensubiyet
açısından herhangi sınırlama olmadan evlenme ve aile kurma, ayrıca evliliği kurma, devam
ettirme ve onun çözülmesinde eşit haklara sahiptir.74
Eşler arasında karşılıklı hak ve görevleri düzenleyen temel ilkeler, evlilik sırasında hakların ve
evlilik bağı içerisinde insan haklarına saygı duyulması ve aile ve ortak yaşam çıkarında
işbirliğinde görevlerin üstlenilmesini kazanmada eşler arasındaki eşitliktir.
İHAS-a göre, evlilik bağları sırasında ve çözülmesinden sonra, eşler kendi aralarında medeni
nitelikte ve çocuklarla ilişkilerde hak ve sorumluluklarda eşitlik hakkına sahiptir. Bu hak bu hakka
saygı duyulmasını ve korunması için mekanizmaların sağlanması için devletin görevlerini de
içermetkedir. Bu madde, çocukların çıkarında gerekli tebirlerin alınmasında devleti engellemez.75
İHAS vurgulayarak her şahısın “Özel ve aile hayatına saygı duyulmasını” gerektirir. Bu hakkın
icra edilmesine kamu yetkililer girişimde bulunamaz, sadece yasa ile öngörüldüğünde veya ulusal
ve kamusal güvenlik nedenlerinden dolayı, düzenin korunmasında veya suç olayların önlenmesi
için yurdun ekonomi esirgemesi için mecburi olduğunda.76
Rapor döneminde, daha önceki raporlarda da görüldüğü gibi, Kosova’da boşanma sayısında bir
artış eğilimi görülür. Boşanma durumlarında küçük yaştaki çocukların velayetiyle ilgili ayrıca
velilerin çocukları ile temasında sorunlar ortaya çıkar. Kendi suçları olmadan bir ebeveyninden
73
Kosova Cumhuriyeti Anayasası madde 37.
Kosova Aile Yasası, no. 32/2004 madde 14.
75
AİHS, Madde 5 Protokol no. 7.
76
Aynı yerde, madde 8.
74
55
ayrı yaşaması gerektiği durumlardan dolayı, bu, çocuklara zarar vermektedir, özellikle de onların
gelişimi, eğitimi ve güvenini olumsuz etkilemektedir.77
Halk Avukatı bu rapor dönemi içerisinde de, boşanmayla ilgili süreçlerin geciktirilmesi, çocuklar
ile düzenli temasların gerçekleşmemesi, ayrıca çocukların velayet hakkı karar sürecinin
ertelenmesiyle ilgili çok sayıda şikayet ulaşmıştır.
Halk Avukatı bu dönem içerisinde, annenin küçük yaştaki çocukları ile bireysel temaslarıyla ilgili
Mahkeme tarafından yürürlükteki bir kararın icrası sürecinin uzatılmasıyla ilgili bir rapor
yayınladı. Bu durumu görüştükten sonra, Halk Avukatı düzenli bir mahkeme süreci hakkında ihlal
olduğu sonucuna vardı.78 Mahkeme sürecinin ertelenmesi ve şikayetçi tarafından icra edilmesi
önerisinden sonra icra edilmemesi, yasanın hükmetmesi ilkelerine, iyi yönetime ve insan haklarına
uyulmasına aykırıdır.
HAE hatırlatır ki, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi, doğru yargılanma hakkı ve makul bir süre
içerisinde sunulan talebe göre süreçlenmesi hakkı, uygun yargılanma süreci hakkının bir parçasıdır
ve İHAS’ın 6.maddesi ile güvence altına almıştır.79
Kosova Halk Avukatı Enstitüsü, insan hakları uluslararası standartlar ile de güvence altına alınan,
gerekli ve yasal istem olduğunda, Sosyal Hizmet Merkezleri (SHM) uzmanlarından tavsiye almak
için mahkemelerin başarısızlığı konusunda endişelidir.80
Halk Avukatı ayrıca, SHM’nin uzmansal öğüt için mahkeme taleplerine makul süre içerisinde
cevap vermekteki başarısızlığından dolayı da endişelidir.
Evlilik ve aile hakkı içerisinde evlat edinme konusu da yer alır. Halk Avukatı bu rapor dönemi
içerisinde bu konuyla ilgili herhangi şikayet almamıştır.
Ancak, AGİT-in bir raporuna göre, evlat edinmeyle ilgili mahkeme süreçlerini pratikte kafa
karıştırıcı çeşitliği ortaya koymaktadır. Evlat edinmeler, Aile Yasası ile öngörüldüğü gibi sadece
mahkemeler tarafından yargılanmamaktadır. Evlat edinmelerin pek çoğu günümüzde SHM idari
makamları tarafından yargılanır.81
Aile Yasası, terk edilen çocuklar ve ebeveynleri bilinen çocuklar durumunda takip edilmesi gereke
süreçler arasında fark yapmaz (evlat edinme dilekçesinin ne şekilde başlatılması gerektiğiyle ilgili
özel kısımları dışında).82
Evlat edinme sırasında çocuk için karar almada SHM-lerin yargı rolü ve panelin karar alması,
insan hakları yerli ve uluslararası yasaların ihlalini teşkil eder. Evlat edinme sırasında
mahkemelere yönelik uzmansal yardım işlevini yerine getirmede önemli olan bu idari organların
77
Bilgi 20 Aralık 2010 tarihinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'na (ÇSGB) bağlı Sosyal Güvenlik
Departmanlığı tarafından sağlanmaktadır. Nikah bozma, evliliği bozma taleplerin genel sayısı bu dönem içerisinde
tüm Kosova’da 559 vakadır, bu vakalardan küçük yaştaki çocukların sayısı 262-dir. Dilekçeleri sunan bu sayıdan belli
bir sayıda çocuk sahibi olmayanlar da var, boşanmak için sunulan dilekçelerden çoğunun ise küçük yaştaki çocukları
var. Bu rapor dönemi içerisinde toplam boşanma sayısı 95-tir, bu vakalardan küçük yaştaki çocukların sayısı ise 122dir. Bu ayrılıklardan sunulan küçük yaştaki çocukların sayısı tüm Kosovalı toplum için endişelendiricidir.
78
Rapor A. 485/2009.
79
Vaka Golder v. The United Kingdom, Publ. A 018, m; 21.02.1975.
80
Çocuk Hakları Sözleşmesi (ÇHS), madde 12, fık. 2, her mahkeme sürecinde çocuğu dinleme imkanı verilmesini
öngörür.
81
Bakınız, Kosova AGİT Misyonu Raporu, Ağustos 2010.
82
Aile Yasası, madde 182.
56
uzmanlığıysa, yürürlükteki Aile Yasasına dayanarak yargıç için ayrılmış mahkeme işlevselliğini
onların gasp etmelerine açıklamaz.
Aile Yasası gereğince öngörülen, mahkemeler tarafından yargılanan evlat edinme vakalarında
endişelendirici iki temel süreçsel konu mevcuttur. Birincisi, evlat edinme süreçleriyle ilgili orijinal
yargı ile mahkeme seviyesi konusu. İkincisi, evlat edinme sürecinde uygulanması gereken süreçsel
yasa konusu. Bu konularla ilgili netlik eksikliği, bu vakalarda yargılayan mahkemelerin
etkinliğine zarar vermektedir. Aile Yasası, evlat edinme vakalarında birinci derece yargılama
yetkisiyle Belediye Mahkemesi mi yoksa Bölge Mahkemesinin mi sorumlu olduğunu
belirtmemektedir. Bazı Belediye Mahkemeleri, yargılama yetkisi eksikliğinden dolayı, sunulan
evlat edinme başvuruları durumlarında yetkisiz kılınmıştır.
Bunun dışında, Aile Yasası, evlat edinme vakalarında mahkemelerin hangi yasal süreci
uygulamaları gerektiği konusunu kesinleştirmemektedir. Bu yüzden, özel talimatlar eksikliğinden
dolayı bazı belediye mahkemesi Çekişmesiz Yargılama Usulü Yasasını (ÇYUY) uygularken
diğeri İhtilaf Dava Usulü Yasasını (İDUY) uygular.83
Aile Yasası gereğince, sadece mahkemeler evlat edinmeyi yargılayabilir. SHM, evlat edinme
kararı sırasında mahkemelerin talebi üzere uzmanların düşünce ve tavsiyeleri vermekle evlat
edinme vakalarına yardım edebilirler.
Sonuç olarak, Kosova’da yasal çerçeve evlat edinmenin mahkeme tarafından yargılanmasını
öngörür. Yasal süreleri dışında evlat edinme konularını idari organlar karar vermeye devam
ettiklerinde, yasanın hükmetmesi büyük çapta solmaktadır.
Tavsiyeler
 Halk Avukatı, Kosova Meclisinin, evlat edinme alanında düzenlemenin daha fazla netleşmesi
ve süreçlerin uygulanması sırasında yetkilerin açıklanması için, Aile Yasasının ikinci bölümü
beşinci kısmındaki normların değiştirilmesini göz önüne alması gerektiği kanaatindedir.
 Halk Avukatı, aile konularını ele alan özel yargılarla ilgili özellikle boşanma ve evlat edinme
konuları, Aile Yasası ve sosyal hizmetler merkezlerin öğüt verme rolü ile öngörüldüğü özel
koşullara odaklanarak eğitimlerin düzenlemesiyle devam etmesi gerektiği tavsiyesinde
bulunur.
4.13.
Din, inanç ve vicdan özgürlüğü
Kosova Anayasasın ve Kosova Din Hak ve Özgürlükleri Yasası, din özgürlüğü ve dinin ifa
edilmesi özgürlüğünü güvence altına alır. Din toplulukların eşitliği, laik devlet olarak nitelenmek
ve devlet dinin tanıtımın imkan verilmemesi konusu Anayasanın 8.maddesinede vurgulanır.
83
AGİT Raporu, Ağustos 2010. AGİT, Kosova mahkemeleri tarafından özellikle evlat edinme süreçlerini takip ederek
mahkemeleri gözlemi sırasında karşılaşmıştır.
57
Ayrıca, Kosova Anayasası, yerli normlar arasıda çatışma durumunda uluslararası araçlara öncülük
verir.84
4.13.1. Kosova’da durum analizi
2010 yılında, Kosova’da din toplulukların hukuk konumunu düzenleyecek olan yasal hükümler
var olmamasına özel vurgu yapılmıştır. Kosovada din topluluklar devamlı olarak, Kosova İslam
Birliği olsun Kosova Protestan Kilise Topluluğu olsun, bu alanın düzenleneceği yasal hükümlerin
çıkarılması ihtiyacını vurguladı.
29 Nisan 2010 tarihinde, Halk Avukatı, resmi görevi gereğince, ve Kosova İslam Birliği Müftüsü
ile görüşmeden sonra edindiği bilgiler doğrultusunda, Kosova’da din toplulukların konumunu ve
hukuki statüsünü çözecek olan yasal aktların eksiklikleriyle ilgili raporu hazırladı.85
1999 yılında önce gerçi, Kosova’da dini toplulukların hukuki statüsü yasa ile düzenlenmişti.86
1999 yılından sonra, Kosova’da bu yasayı düzenleyen yasal hükümler çıkarılmamıştır. 1999/22
sayılı UNMIK Yönetmeliğiyle, Kosova’da din toplulukların sivil topluluk kuruluşu olarak kayıt
olmaları tavsiye edilmiştir. Bu Yönetmelik, Sivil Toplum Kuruluşların Dernek Özgürlüğü Yasası
ile aykırıdır, çünkü “Bu Yasa, siyasi parti, sendika ve sendika kuruluşları ayrıca dini inanç
merkezi veya tapınaklar ve özel yasa ile düzenlelen diğer yasalar için geçerli değildi.”87
2006 yılında, Kosova Din Özgürlüğü Yasası onaylanmıştır.88 Buna rağmen, bu yasa, din
özgürlükleri ve hakları konularını doğru ve Avrupa ve uluslararası standartlar ile uyum içerisinde
düzenlemesine rağmen, maalesef din toplulukların hukuki statüsünü düzenleme hükümlerini
içermez. Bu alandaki yasama eksikliği çok sayıda konuyu açmaktadır, örneğin: Mülkiyet
sorunların düzenlenmesi (taşınılır ve taşınılmazları), banka hesapları, tüzesel kişi statüsü verilen
diğer kuruluş ve derneklere imkan verildiği gibi din topluluklarına da binaların inşaatı ve diğer
hakların gerçekleşmesine imkan verirdi.
1999/22 sayılı UNMIK Yönetmeliği içerisinde din toplulukların hukuki statülerini, sivil toplum
örgütü olarak düzenlemeleri tavsiyesinden ötürü, hukuki sorunun yanı sıra, din toplulukları uygun
olmayan konuma getirilir, çünkü bu yönetmelik ile onların kültürel, geleneksel ve tarihi önemi ve
devam edilmeleri göz ardı edilmektedir.
Ayrıca, bu alanın yasal düzenlenmemesi neticesinde, değişik din topluluğunda birkaç din
topluluğuna kıyasen daha iyi veya daha kötü konumda bulundukları ve ayırımcılıkla karşılaştıkları
düşüncesi oluşmaktadır. Gerçekten de, Sırp Ortodoks Kilisesine kıyasen onlara yönelik ayırımcılık
farkedilir, ki bu kilise “olumlu ayırımcılık” sayesinde, siyasi anlaşmalar sonucunda, Kosva
Cumhuriyetinde tüzesel kişi statüsüne sahip tek dini birliktir. Bu Kosova’da din toplulukları
arasında var olan boşluğu daha da derinleştirmektedir ve çok uluslu ve çok işlevselli toplumun
lehine değildir.
84
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, 2008, madde 19, fık. 2.
Bakınız, Halk Avukatı Raporu, ex-officio or. 145/2010.
86
Dini Toplulukların Hukuki Statüsü Yasası, RFPJ Resmi Gazetesi- no. 22/1953” ve “RSS Resmi Gazetesi no.
44/1977”.
87
Sivil Toplum Kuruluşların Dernek Özgürlüğü Yasası, madde 1, fık. 2,.
88
Kosova’da Din Özgürlüğü Yasası, no. 2/L-31
85
58
Bu konuyla ilgili, bu alandaki yasal boşluğun doldurulması amacıyla, Halk Avukatı 7 Temmuz
2010 tarihinde, Kosova Meclisine, Kosova’da dini toplulukların hukuki konumunu düzenleyecek
olan, 02/L-31 sayılı Kosova’da Din Özgürlüğü Yasasının ek bir bölüm ile tamamlanmasını veya
Kosova Cumhuriyetinde din toplulukların hukuk konumunu düzenleyecek özel bir yasa
çıkarmasını tavsiye eder. 31 Aralık 2010 tarihine dek, Halk Avukatının tavsiyesi gözönüne
alınmamıştır ve bu alanı düzeleyecek olan yasal hükümler çıkarılmamıştır.
4.13.2. Kosova’da dini topluluklar
Kosova Anayasası ve Din Özgürlüğü Yasası ile, çok işlevselliğin korunması amacıyla, din
özgürülüğünün saygı konusu ayrıntılarına kadar düzenlenmiştir.
Kosova’da İslam Dini, en çok sayıda inanana sahiptir, müminler ise Arnavut, Boşnak, Goralı,
Türki Rom, Aşkali ve Mısırlı toplumunundandır. Sırp Ortodoks Kilisesi, inananlar sayısı
açısından, sırasıyla ikinci büyüklüktedir. İnananları genel olarak Sırp ve Karadağlılar
topluluğundandır. Kosova’da Katolik Kilisesi, sırasıyla üçüncüsüdür, inananları genel olarak
Arnavut toplumundan oluşur.
Evangelist Protestan Kilisesi inananları da aynı şekilde Arnavut topluluğundandır ve büyüklük
açısından dördüncüsüdür.
2010 yılında, Halk Avukatı, Kosova’da ilk ve orta okullarda başörtüsü sorunu üzerine de dikkat
çekmiştir. 17 Mart 2010 tarihinde, Halk Avukatı, Gilan Bölge Mahkemesi tarafından17 Kasım
2009 tarihli karara uyulması ve icra edilmesini reddeden Viti Eğitim Belediye makamların vakası
ile ilgili bir basın toplantısı düzenlemiştir.
2010 yılın Mayıs ve Temmuz aylarında, değişik sivil toplum örgütleri tarafından, okullarda
bulunmaları sırasında öğrencilerin başörtüsü haklarının reddedilmesiyle ilgili memnuniyetsizliğini
dile getirmek amacıyla protestolar düzenlenmiştir.
Ortodoks Kilisesi inananları için en önemli olay, İpek Patrikhanesinde, İriney Patriarkın açılışıydı,
3 Ekim 2010 günü. Maalesef bu olay, çift taraflı provokasyonları olmadan geçmedi. İriney
Patriarkı uluslararası topluluk tarafından Kosova Cumhuriyetinin bağımsızlığını tanımamasını
talep ederken, Kosova Polisi Sırbistan Cumhuriyeti siyasi yetkililerin Kosova’ya girişine izin
vermedi. Kosova Polisi, ayrıca diğer üç kişiyi gözaltına aldı, çünkü onlar ortodoks inananlarını
taşımakta olan üç otobüs taşlamıştır89, olay İpek’ten dönmkteyken meydana gelmiştir.90
Tüm Kosova'da, 6 Kasım 2010 tarihinde, Aziz Mitri kış bayramı için bağımsız mezarlıklara
gidilmesi sırasında birkaç olay meydana gelmiştir. Avusturya KFOR-u ve Kosova Polisi eşliğinde
otobüslere karşı otomatik silahlı saldırıda bulunuldu, neyse ki yaralanan olmadı.91.
Ayrıca, 6 Kasım 2010 tarihinde, Deçan mezarlığına anıtsal bayramlara gidilmesi sırasında, Deçan
mezarlığına düzenlenen 28 Ağustos 2010 tarihinden son ziyaretten sonraki dönemde inananlar 92
pek çok mezarın zarar görüldüğünü görmüştür.
89
Bakınız: http://www.SETimes.com, 04.10.2010.
http://www.spc.rs/sr/eparhija_raskoprizrenska_izrazava_protest_nezadovoljstvo_zbog_odsustva_medjunarodne_os
ude_napada_na.
91
http://www.naslovi.net/2010-11-06/blic/kosovo-zadusnice-uz-pucnjavu/2097655, 02.12.2010.
90
59
İriney Patriarkın açılışına yanı sıra, 26 Aralık 2010 tarihinde Raşka-Prizren Piskoposluğu
şubesinde, Prizren Aziz Cerc Kilisesinde, Raşka ve Prizren’in, Teodosye piskoposluğun,
taçlandırılması da önemli bir olaydı. Açılış törenine farklı alanlardan gelen binin üzerinde inanan
katıldı. Taşlandırılma töreninden sonra, toplanan inananlar, örgütlü bir şekilde Prizren’in ana
caddelerinde gezmiştir. Taçlandırılma töreninde ve şehir gezisi sırasında, büyük sorun ve
provokasyonlar yoktu.93
Kosova Katolik Kilisesi, Prizren’de havariler idarisi örgütlenmiştir. Katolik Kilisesi katılımcıları,
arnavut ulusuna aittir ancak Hırvatistan topluluğundan topluluklar da mevcuttur, onlar özellikle
Yanyeva ve Letniça’da bulunurlar. Katolik Kilise Kosova’nın her yerinde var, toplam 24 Kilise,
burada çalışan 37 papaz ve 79 rahibe görev yapmaktadır.94
Kosova’da Katolik Kilisesi için en önemli olay, 2010 yılında, Priştine’de Rahibe Teresa
Katedralin açılışıydı, törene binlerce inanan katıldı.
Kosova Evanjelik Protestan Kilisesi üyeleri, kendilerinin hukuki statü düzenlemesi için yasama
eksikliğini ve yaşadıkları pek çok saldırıları sorun olarak vurgulamışlar.
Hukuki konumun düzenlenmemesinden dolayı ortaya çıkan en büyük sorunlar: Kosova adına
taşınılmaz varlığın kayıt edilememesi ve Kosova’da protestan kiliselerin inşaat hakkının
reddedilmesi. Kosova’nın değişik şehirlerinde protestan kilisesi inananları için özel mezarlıkların
oluşturulması hakkına karşı gelinmesi de büyük sorun teşkil etmektedir.
Bunun sonucunda, bu kilise inanaları müslüman mezarlığında toprağa vermek zorunda kaldılar,
bununla inançlarını ifade etme ve dini törenleri düzenleme hakkı ihlal edilir.95
Protestan Kilisesi inananları için en endişe verici olaylardan biri, 19 Mart 2010 tarihinde
yaşanmıştır, Kosova Evangelist Protestan Kilisesi pencerelerine, Katolik Kilisesi papazlarına karşı
protestoyu dile getirmek için yapıştırılmış afişler görülmüştür. Kosova Evangelist Protestan
Kilisesi Bakanlık Konseyi, bu suçu işleyenlerin tutuklanmasını istedi ve onlar, protestan
inananaların bu karmaşa kurbanı olmalarını kabul etmeyeceklerdir.
Ayrıca 2010 yılı, 23 Martı 24’e bağlayan gecede, kimliği belirlenemeyen kişiler Priştine Mesih
Evangelist Kilisesine saldırmışlardır. Bu kilise “Nazim Gafurri” yolunda bulunur. Bu saldırı
sırasında pencere camları kırılmıştır ancak insanlara yönelik zarar olmamıştır. Ayrıca içeriden
hiçbir şey çalınmamıştır.96
Avrupa Yahudi Kongresi Resmi portalı verilerine göre97, Kosova’da Yahudi dini toplumu yoktur,
ancak kökenine göre Prizren’den iki aileden yaklaşık 40 kişinin kökeni yahudidir. Herhangi
sinagog veya yahud, kurumuyla ilgili bilgi yoktur.
92
http://www.naslovi.net/2010-11-06/s-media/zadusnice-uz-pucnjavu/2097562, 02.12.2010.
Bakınız http://www.spc.rs/sr/u_prizrenu_svecano_ustolicen_novoizabrani_episkop_raskoprizrenski_g_teodosije,
05.01.2011.
94
http://www.kishakatolike.org/, 05.01.2011.
95
http://www.kishaprotestante.net/index.php?option=com_content&view=article&id=183&Itemid=163&lang=en,
05.01.2011.
96
http://www.kishaprotestante.net, 05.01.2011.
97
http://www.eurojewcong.org/ejc/section.php?id_rubrique=72#, 05.01.2011.
93
60
4.14.
İfade Özgürlüğü
İfade Özgürlüğü Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 40.maddesi ve İnsan Hakları Avrupa
Sözleşmesinin 10.maddesi ile güvence altına alınmıştır ve de demokratik toplumun temelinin
taşlarından birini oluşturmaktadır. Ifade özgürlüğü konusu saldırısız veya kayıtsız şekilde sadece
bilgi ya da fikir olarak kabul edilen ifadeler değil, ancak çoğu zaman rahatsız ve şok
olanlardadır.98
Halk Avukatı bu hakkın, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi kararlarıyla uyumda yorumlanan
Kosova’da kamu yetkililerin tüm görevleriyle, hala hukuk sisteminin bir dekoru olarak kalmaya
devam etmektedir.
Pratitkte, kamu çıkarında içerikli olarak değerlendirilen konularla ilgili, açık bir tartışma
olmadığından genel bir algılama mevcuttur. Yetkililere, görüldüğü kadarıyla, temel bir hak yerine,
bu hakkı kendi yetki konusu olarak görmektedir.
Halk Avukatı, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin, uluslararası anlaşmaları da dahil ederek ek
koruma veren ulusal özellikli araçları onaylayarak insan hakların tanıtımı için tüm yerleri teşvik
ettiğini tespit eder. Kosova Cumhuriyetinde yürürlükteki yasal mekanizmalar, çoğu vakada bu
alandaki haklara saygı duyulmaması halinde cezalama hükümleri uygulamada başarısızdır.
Yasaların uygulanması için yasal araçlar ile alt yasal aktların çıkarılmasıyla yükümlendiklerinde
de makul bir zaman süresi içerisinde bunları çıkarmakta başarısızdırlar veya hiç
çıkarmamaktadırlar.99
Demokratik ülkelerin bazısında bugün geleneksel sistem Resmi sır’dan Resmi bilgi özgürlüğü
rejimine geçmişlerdir. Kosova Cumhuriyeti, “Açık yönetim” idarisini sağlayacak ve imkan
verecek ek yasa araçları çıkarmalıdır, eğer o yetkili otoriteler tarafından tutulur ve işletilirse veya
kabul edilir, hazırlanır ve yetkililer tarfından onaylanırsa ve kamuya yönelikse, bu bilginin
“kamu”ya açık olduğu anlamına gelir.
Avrupa Komisyonu, Kosova’ya yönelik eleştirilerini bu sefer de Kosova’da ifade özgürlüğünün
pratikte güvence altına alınmadığı söylenen ifade özgürlüğü eksikliğine özellikle
odaklanmaktadır.
2010 yılında, HAE’ye bu hakkının ihlali ile ilgili şikayet gelmemiştir.
4.15.
Kamu evraklara erişim hakkı
Kamu Evraklara Erişim hakkı, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 41.maddesi gereğince güvence
altına alınmıştır. Bu hak, bir yerin demokrasi gelişim seviyesini de ifade eder, ayrıca İnsan Hakları
Avrupa Sözleşmesinin (İHAS)10.maddesiyle de öngörülmektedir.
98
Avrupa Mahkemesi Kararı, “Giniewski v. France”, 31 Ocak 2006, § 43.
Bakınız İftira ve hakarete karşı Yasa, n. 2006/02-L65; Bağımsız medya ve yayın Komisyonu Yasası, no. 2005/02L15.
99
61
2003/12 sayılı, Resmi Evraklara Erişim Yasasındaki eksiklikleri gözönüne alarak, ayrıca Kosova
Cumhuriyeti Anayasası ve uluslararası standartlar ile uyumda yapılması için, Kosova Meclisi,
2010 yılın Ekim ayında, Kamu Evraklara Erişim Yasasını (no. 03/L-215) onaylattı.
Daha önceki yasadaki eksiklikleri yeni yasanın ortadan kaldırması için, ayrıca Kosova gerçeğine
uyum sağlaması için, yeni yasanın hazırlanması için çalışma grubuna Halk Avukatı temsilciler,
sivil örgütler ayrıca uluslararası kuruluşların da dahil edilmesi umut vericidir.
Daha önceki yasanın ve uygun idari talimatların uygulanmasıyla ilgili, merkezi kurumlar,
uluslararası kuruluşları ve sivil topluluklar tarafından bilinçlendirme için pek çok kampanya
düzenlense de, Halk Avukatı Enstitüsü bir sürü düzensizlik, ayrıca da bu yasanın düşük seviyede
uygulandığını da tespit etmişti. En önemli uyarılar, söz konusu yasa ile idari talimatlar arasındaki
uyuşmazlıklar, kamu kurumları tarafından mecburi kayıtların tutulmaması, kamu evraklara erişim
taleplerin ele alınması için kamu kurumları tarafından yetkili kişiler için konumların
oluşturulmasıyla ilgilydi.
Halk Avukatı, yasa ile öngörüldüğü gibi, kamu evraklara erişim dilekçelerini ele alacak olan,
kamu kurumların uygun makamların veya dairelerin oluşmasını tavsiye eder.
Halk Avukatı Enstitüsü her yıl, az sayıda şikayet almıştır. Aynı şekilde Başbakanlık Dairesine de
bu hakkın gerçekleşmesi için az sayıda şikayet ulaşmıştır.100
Kamu evraklara erişim hakkı, soruşturmaları sırasında Halk Avukatı temsilcilerine bile
reddedilmiştir.
Bir gurup vatandaşın şikayetiyle ilgili soruşturmanın gelişmesi amacıyla, Gürültüye Karşı Yasanın
uygulanmasıyla ilgili, 25 ekim 2010 tarihinde, Halk Avukatı temsilcisi, Priştine Belediyesi yasama
dairesinin iç yönetmeliğine erişim talebinde bulundu. Ancak, Halk Avukatı Enstitüsü (HAE),
çalışma süresine rağmen ayrıca kamu evraklara erişim hakkına rağmen bu reddedilmiştir. Bu tür
bir davranış, Resmi Evraklara Erişim Yasasına aykırıdır, bu yasanın uygulanmasında belediye
yetkililerinin hazırlıksızlığını açıkça ifade etmektedir. Bu yasanın uygulaması için çalışma süresi
ile kurum olarak eğer bir HAE temsilcisi bu tür sorunlarla karşılaşırsa, kamu evraklara erişim
hakkını gerçekleştirmede vatandaşların karşılaşabileceği zorlukların ne olabileceğini
düşünebilirsiniz. Aynı zamanda, bu, Kosova’da Yasa uygulamasının ne kadar düşük seviyede
olduğunun kanıtıdır.
Halk Avukatı, tüm ilgili taraflara kamu evraklarına engelsizce erişimi sağlamaları için yasal
sorumlulukla ilgili, ayrıca bu yasanın uygulanmasında HAE-nin rolü üzerine, kamu idarinin
bilinçlendirilmesi ve bilgilenmesi için bir kampanya tavsiye eder.
Resmi evraklara erişim konusu, ayrıca şeffaflık eksikliği, kendi görevleri sırasında özellikle
Kosovalı gazetecilerin karşılaşmaya devam ettiği en önemli sorunlardan bir olmaya devam eder.
Çoğu durumda onlara istenilen belge ve bilgiler verilmemektedir.101
Resmi Evraklara Erişim Yasasının 4.3.maddesi gereğince, Kosova Hükümeti, kamu çıkarın
korunması amacıyla, hassas olarak ele alınabilecek evrakların listesini hazırlamalıdır. Ancak,
Kosova Hükümeti 2003 yılından bu yana bu tür bir liste hazırlamamıştır.
100
İyi Yönetim, İnsan Hakları, Eşit İmkanlar ve Cinsiyet Konuları için tavsiye veren Daire verilerine dayanarak, 2010
yılında sadece 8 dilekçe ulaşmıştır.
101
Araştırma, “Gazeteciler ve Resmi Evraklara Erişim”, Kosova Uzman Gazeteciler Birliği (KUGB).
62
Resmi Evraklara Erişim Yasasının 10.maddesi gereğince, kamu evrakların kayılarının tutulması
öngörülse de, pek çok kamu kurumda bu tür kayıtlar mevcut değilidir. Kosova belediyelerinden
veya bakanlıklardan hiç biri, resmi web sayfalarından kamu evrakları kayıtlarını
yayınlamamıştır.102
2010 yılında, Kosova Meclisi 2000/03-L-172 sayılı, şahsi verilerin Korunması Yasasını
onaylamıştır. Ancak, Kosova vatandaşları, şahsi verilern korunmasıyla ilgili kendi hakları için çok
az yada hiç bilgilenmemiştir.103 Yasa 29 Nisan 2010 tarihinde onaylansa da, yasanın
uygulanmasını gözetleyecek olan sorumlu kurum, Şahsi Verileri Koruma Devlet Ajansı, henüz
kurulmamıştır.
Halk Avukatı Enstitüsü, daha önceki yasanın memnun edici seviyede uygulanmadığı sonucunu
çıkarır. Bu yüzden, Uluslararası standartlar ile uyumda yeni yasanın uygulanması, yasa
gereğince uygun ikinci yasamanın onaylanması, sorumlu kişilerin makam ve dairelerin oluşumu,
ayrıca genel olarak kamu yetkilileri ve vatandaşların bilinçlendirilmesi için kampanyaların
örgütlenmesi Kosova kurulmarı için aşılması gereken zorluk ve ayrıca istemidir.
4.16.
Basın özgürlüğü
Basın özgürlüğüyle ilgili Kosova hukuk sistemin, Kosova Cumhuriyeti Anayasası 104 ile güvence
altında olmasına rağmen toplumumuzun en endişelendirici sorunlarından biri olmaya devam
etmektedir.
Kosovayla ilgili değişik raporlarda vurgulanan devamlı konulardan biri, basın özgürlüğü alanında
uygun yasa altyapısı 105 ve bağımsız medya mekanizmaların bağımsızlığıdır.
Halk Avukatı, ceza kanununda iftira ve aşağılamaya dahil edilmesiyle ilgili yasal güvensizlik,
hukuki boşluk oluşturduğunu görür. Bu konun Ceza Kanunun değişmesiyle düzelmesine kalsa da,
onun bu kanunda mevcudiyetinin kendisi de nedenli endişe teşkil etmektedir.
Hukuki boşluğun yanı sıra ve mekanizmaların uygun bağımsızlık eksikliği, örneğin Bağımsız
Medya Komisyonu (BMK) gibi, Halk Avukatı gazetecilere yönelik şiddettin uygulanması
gerçeğiyle de çok endişelidir. 2010 yılın Mayıs ayında, “Koha Ditore” gazetesi ve “Kohavision”
televizyon temsilcileri, Flaka ve Veton Surroi’ye yönelik tehtidler tespit edilmiştir.
2010 yılının Eylül ayında, “Klan Kosova” televizyon istasyonundan bir ekip saldırıya uğramıştır
ve yasadışı bir şekilde Ferizovik’te “Gjon Serreqi” okul müdürün kendisi tarafından okul sınıfına
kapatılmıştır. Aynı ayda, “Koha” medya evinden bir ekip, Kosova Polisin bir teğmeni tarafından
Deçan polis istasyonunda yasadışı bir şekilde tutulmuştur. Aynı dönem içerisinde Sırpça dilinde
Radyo Mitroviça editörü C. Milisavleviq Zveçan’da, patlayıcı madde ile saldırı düzenlenmiştir.
2010 yılı Kasım ayında, “Klan Kosova” TV genel Müdürü sn.Baton Haxhiu’ya Kosova
Cumhuriyetinin bir siyasi parti temsilcisi tarafından, dolayısıyla Dardania Demokratik Birliğin
temsilcisi tarafından tehtit kaydedilmiştir. “Sınırsız Muhabirler” gazetecileri koruma uluslararası
102
GAP, Parlamento Politikaları Analizi, Resmi Evraklara Erişim.
Avrupa Komisyonun Kosova’yla ilgili İlerlemesi 2010.
104
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 42.
105
Avrupa Komisyonu Raporu 2010.
103
63
teşkilatının da tepkisini gösterdiği bir diğer vaka, Bağımsız Haber Ajansı “Kosovapress”
gazetecisi sn. Sabahate Shala’nın tehtid edilmesi ve işten uzaklaştırılmasıdır.
Yukarıda bahsedilen tüm vakalar, gazetecilerin çalıştığı siyasi, toplumsal ve güvenlik ortamlarının
ve ifade ve basın özgürlüğün degrade edilmesi ağır durumunun net bir kanıtıdır.
“Sınırsız Muhabirler” teşkilatının, 2010 yılının Dünya Basın Özgürlüğü Endeksinde, Kosova 92.
yerde sınırlanmaktadır, geçen yıla kıyasen ise 75. sırada yer alıyordu.
Yurdumuzda ifade özgürlüğünün bir yıl içerisinde 17 sıra düşmesi, bu alanda uluslararası toplumu
tarafından Kosova Cumhuriyetinin nasıl göründüğünün bir kanıtı ve net göstergesidir.
İfade özgürlüğü ve medya durumunda bir kötüye gitme gözlemlenir. Bu kötüye gitmeyi Avrupa
Komisyonu da farketmiştir, 2010 Kosova İlerleme Raporunda, yurtta medya özgürlüğünün
eksikliğini tespit etmektedir.
Bir diğer büyük endişe, Kosova Gazeteciler Birliğinin de sürekli dikkat çektiği, yurttaki tek kamu
yayınının, Kosova Radyon ve Televizyonunu (RTK) geçmiş ve günümüzde takip etmekte olan
sorunlar da teşkil etmektedir. “Sınırsız Muhabirler” teşkilatının raporunda, Hükümetin doğrudan
RTK kontrolünün özel vurguyla, altını çizmektedir.
Fon ve yurtdışından yatırımların eksikliği, gazeteleri onların yararında reklam yapmazlarsa
reklamları kaldıracaklarıyla tehdit eden, siyasi ve özel çıkar grupları baskısı karşısında zayıf
bırakmıştır.
Halk Avukatı, topluluklar dilinde bilgilendirme ve medyayla ilgili durumu memnun edici olmayan
olarak değerlendirmektedir. Yayınların genişletirmesi ihtiyacı ortadadır, program kadroların
güçlendirilmesi ayrıca toplulukların dilinde yazılı medyanın gelişimi. Kosova’nın genel ve özel
olarak azınlıkları durumunu göz önüne alarak, devlet kurumları desteği olmadan bu durumun
düzeltilmesinde imkan yoktur. Bu açıdan, Rom, Aşkali ve Mısırlılar topluluğu için medyanın
kabul edilmez ve kötü medya durumunun özellikle altını çizmek gerekir. Medyanın, toplulukların
toplumumuza entegrasyonunda önemli bir rolü olduğunu vurgulamak gerekir.
Halk Avukatı, medya özgürlüğün tam anlamıyla saygı duyulmasının demokrasinin işlevselliği ve
insan haklarının korunmasında çok önemli olduğunu tespit eder. Medya özgürlüğü ayrıca barışın
ve demokratik süreçlerin sağlanmasında aktif rolü olabilecek vatandaşlar için temel konulardan
biridir.
Halk Avukatı, medya özgürlüğünün yükseltilmesi için gerekli alanın oluşmasında uygun kurumlar
tarafından gereken tedbirleri alması için çağırıda bulunur. Özellikle, medyanın bilgilere uygun ve
etkili erişimi ve aynı zamanda Kamu Evraklarına erişim Yasasının uygunca uygulamasını
sağlamaya özel önem verilmelidir.
Halk Avukatı, Kosova Meclisinden, bir defa ve daimi olarak RTK Kamu Yayının maliyesi
konusunun çözülmesini talep eder, böylece tek kamu medyamız devlet politikaları ve değişik çıkar
grupların etkisi dışında vatandaşların hizmetinde olur.
Ayrıca, Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyetinin demokrasi seviyesinin ölçüm birimlerinden biri
ifade ve medya özgürlüğü olduğu kanaatindedir. Olduğu gibi, Kosova’nın üye olmaya amaçladığı,
uluslararası kuruluşların değerlendirmesi açısından biri olamaya devam edecektir. Bu yüzden,
Kosova medyaların özgürlük durumun tartışılması ve değerlendirilmesi için parlamenter kontrol
ve girişim çok gereklidir.
64
Halk Avukatı Enstitüsü bu rapor dönemi içerisinde, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının
42.maddesiyle ilgili özel vakalar kaydetmemiştir.
4.17.
Toplanma Özgürlüğü
Vatandaşların barışcıl toplanma hakkı, küresel bir hakktır, uluslararası normlarla da uyum
içerisinde ve tam bir garanti sunan, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 43.maddesiyle de güvence
altına alınmıştır.
Herkesin barışça toplanma hakkı vardır.106 Bu hakkın uygulanması yasa ile öngörülenler dışında
ve düzeni korumak için ve suçları önlemek, sağlık veya ahlakın korunması, diğerlerin hak ve
özgürlüklerini korumak için ulusal güvenlik veya kamusal güvenlik çıkarında demokratik bir
toplumda gerekli olanların dışında diğer sınırlamalara tabi tutulamaz.107 Bu madde, silahlı
kuvvetler, polis veya devlet idarisi temsilcileri tarafından bu hakların uygulanması yasal
kısıtlamaları durdurmaz.
Halk Avukatı, geçen yılın raporunda 2008-2009, Kamu Toplanma Yasasının 12.maddesiyle ilgili
endişelerini ortaya koymuştu, çünkü bu madde, Kosova’da hakların yorumlama temelini mecburi
olarak olan, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi pratikleri ile uyuşmadığı sayılan elemanlar
içermektedir.108 Kosova Meclisinde onaylanan, Kamu Toplanma Yasasının 12.maddesi, 2008
yılında, Kosovalı milletvekilleri yetkilerin bir kısmını, toplanma düzenleyeni tarafından ad hoc
belirlenen “nöbetçi” diye adlandırılanların eline verdiler. Sorumluluğun, devlet otoritelerinden,
oturumları düzenleyenlere aktarılması, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 11.maddesi ilkeleriyle
ters düşmektedir.
Bu, devletin toplanma özgürlüğünü garanti etmek için sadece pasif tutum ile girişimde
bulunmaması ile sınırlanamaz.
Devletin yasal görevi, toplanmaya katılan ve örgütleyen kişilerin korunmasında aktif faaliyettir.109
Halk Avukatı, bir toplanmanın akışatında “nöbetçiler” etkilenirse, toplanmanın akıbeti, oturumu
örgütleyenin amacına ulaşması açısından, örgtüleyenin beyan ettiği istekleri dışında
çıkamayacağını gözlemlemiştir. Ancak, Kamu Toplantıları Yasasının 12.maddesi 2.noktasında
öngörüldüğü gibi, “toplantının yapıldığı yerde bulunan maddi eşyalara katılımcıların zarar
vermemesine dikkat etmesi görevi “nöbetçilere” aktarılamaz.
Bu eylem, kamusal veya özel varlığın korunmasını da kapsar ve devlet yetkililerinin ve/veya
özellikle bu alanda ve yasa ile izinlenen özelleşmiş ajansların, özel görevi olabilir, toplanmayı
örgütleyen tarafından ad hoc belirtilen “nöbetçiler” ise bu açıda hazırlanmış ve yasal kişiler
kategorisine ait değildir.
106
AİHS, neni 11.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 53.
108
Aynı yerde.
109
İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (21 Haziran 1988 tarihli Karar, başvuru no. 10126/82).
107
65
Avrupa Mahkemesi, barışcıl bir toplanmanın etkili özgürlüğün, devlet tarafından izin verilerek ve
girişimde bulunmadan etki göstermeyeceğin dikkatini çeker, ancak ihtiyaç duyulduğunda, bireyler
arasındaki ilişkilerle ilgili bile olsa olumlu tedbirlerin alınması gerekir.110
Yukarıda bahsedilenlerden yola çıkarak, Halk Avukatı, Kamusal Toplanma Yasasının 12.maddesi
3.noktasının, “düzeni bozan, silah veya diğer tehlike araç taşırsa, veya yasak işaret taşıyan kişiyi
katılımcıyı veya kamu toplanmanın yapıldığı yere yakın dolaşan kişiyi tutup polise teslim etmek”
milletvekillerin “nöbetçilerine” aktardığı yasal görevi, kesin olarak devletin düzen organlarının
görevidir ve başka hiçbir gerçek veya tüzesel kişiye aktarılamaz olduğunu tespit eder.
Halk Avukatı, Kamusal Toplanma Yasasının Avrupa Standartları ile uyumlu şekilde, yukarıda
bahsedilen maddenin değiştirilmesini ve tamamlanmasını,birkez daha tekrarlayarak tavsiye eder.
4.18.
Dernek Kurma Özgürlüğü
Herkesin diğerleriyle birlikte çıkarların korunması için sendika kurmayı ve girmeyi de kapsayarak
dernekte örgütlenme hakkına sahiptir.111 Ayrıca, dernekleşme ve örgütlenme özgürlüğü, birkaç
temel hak ve özgürlüklerin gerçekleşmesinin temelini oluşturur, örneğin ifade özgürlüğü.112
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, dernek kurma özgürlüğü için garanti sunar, bu hak bir kuruluşun
üyesi olsun veya olmasın, bir kuruluşun etkinliklerine katılmak için izin teymin etme ihtiyacı
olmadan her vatandaşın kuruluş kurma hakkını tanır.113
Kosova Meclisi 2009 yılında, Sivil Toplum Kuruluşların Dernek Özgürlüğü Yasasını
onaylamıştır. Bu yasa ile STK-ların kaydı ve silinmesi, iç yönetimi, statüsü ve maliye rapor
istekleri süreç ve koşulları düzenlenmiştir. Ancak, bazı teknik aksaklıklardan dolayı, dolayısıyla
bu yasasının belli maddelerinde uyulması yanlışlıkları, Kamu İdari Bakanlığı (KİB), 2010 yılının
balşındaki yasasının değiştirilmesi ve tamamlaması sürecini başlatmıştır, Kosova Meclisi ise 25
Şubat 2010 tarihinde taslak yasanın öncülüklü taslak yasaları listesine girmesi konusunda karar
almıştır.114
Genel olarak bu alanda bir ilerlemeden rapor edilemez. STK-lar, yasama alanında ve merkezi
idaride etkisinin gerektiği kadar aktif değiller. Onların bu sürece katılımı ad hoc ve fonları
uluslararası bağışlara bağlıdır. Bunun sonucundai STK-ların gözetim kapasitesi artışta olmasına
rağmen hala sınırlıdır. Avrupa Komisyonu, Kosova’da faaliyet görmekte olan STK-larla ilgili
endişelerini dile getirmiştir, ayrıca Kosova Hükümetin STK-lar için Yasanın değiştirilmesi ve
tamamlanmasıyla ilgili girişimini vurgulayarak bunun sivil toplum tarafından ortaya atılan uyarılar
da göz önüne alınmalıdır.115
Hükümetin, taslak yasasını hazırlamada çalışma grubuna, yasanın içeriksel değişikliklerine karşı
olan sivil toplum temsilcileri de katıldı, özellikle de STK-ların mikrofinans girişimleriyle ilgili ve
110
Aynı yerde.
AİHS, madde11.
112
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 40, AİHS, madde 10.
113
Aynı yerde, madde 44.
114
Kosova Cumhuriyeti Meclis Kararı, nr. 03-V-261, Priştine, 25 Şubat 2010.
115
Avrupa Komisyonu Kosovayla ilgili İlerleme Raporu, 2010.
111
66
MAP, ki burada mikrofinans kurumların özel bankaya dönüşmesine izin verilmesini
istemektedirler.
Çalışma grubu çalışmalarını ve değişiklikleri avrupa standartlarına uyugn olarak tamamladı,
ancak, MAP-ın gönderdiği verziyon hükümetin çalışma grubunun anlaştığından farklıydı. Bu
durumda sivil toplum tarafından da tepkiler vardı, kendileri Başbakanlık Dairesinden MAP
tarafından yapılan değişikliklerin kabul edilmemesini istediler. Başbakanlık Dairesi STK
dilekçesini kabul etti ve MAP-ye göre tasalak yasa reddedildi, hükümet grantı çalışma grubun
başka bir toplantısı ise belirlenmişti. Eylülde, hükümet çalışma grubu çalışmasını tamamlamıştı,
sivil topluluk tarafından ortaya atılan uyarıları da içererek ve değişikliklerle beraber taslak Kararı
Kosova Meclisin onayı için gönderilmişti.
Halk Avukatı, Kosova Meclisi tarafından görüşülen taslak kararı süreci sırasında, dolayısıyla
parlamenter komisyonların, toplumun, uzmanlar grubunun ve sivil toplum tarafından değişik çıkar
gruplarından çıkan uyarıların da göz önüne alınmasını tavsiye etti.
Bu dönem içerisinde Halk Avukatı dernekleşme özgürlüğün ihlal edilmesiyle ilgili herhangi
şikayet almamıştır.
Bu dönem içerisinde STK-ların HAE ile işbirliği seviyesi yükseltilmiştir. Sivil toplum ile
tartışmalar, belediyelerde ve Kosovanın değişik bölgesinde ayrıca STK-ların taleplerini HAE-ye
yöneltmeleri, Kosova Cumhuriyeti vatandaşlarının çıkarında konuların ortaya atılması, Anayasa
Mahkemesine veya diğer kamu kuruluşlarına, olumlu hareket açısında umut verici bir göstergedir.
Bir STK grubun istemi, Milletveillerin Hak ve Sorumluluklarıyla ilgili Anayasa Mahkemesine
yönelmesi başvurusu tipik bir örnektir. HAE bu konunun Anayasa Mahkemesi tarfından
görüşülmesinde yeterli yasal etgen olduğu değerlendirdi. 22 Aralık 2010 tarihinde, Anayasa
Mahkemesi, söz konusu yasada çatışan maddelerin uygulamasını iptal eden geciçi tedbir kararı
aldı.
4.19.
Seçme ve katılma hakkı
Seçme hakkı temel haktır ve olduğu gibi İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 1163.maddesi ile
ayrıca Kosova’da uygulanmakta olan diğer uluslararası araçlar ile uyumda Kosova Cumhuriyeti
Anayasası ile117 Genel Seçim Yasası ile118 ve Kosova Cumhuriyeti Yerel Seçim Yasası ile
öngörülür.
2010 yılında, seçimler değişik zorluklardan geçmiştir, yerel çapta olduğu gibi, merkezi çaptakiler
de. 2009 yılında yerel seçimlerde meydana gelen düzensizliklerden dolayı Merkez Seçim
Komisyonu (MSK), 31 Ocak 2010 tarihinde, Lipyan ve Prizren belediyesi başkanları için ikinci
raund seçimlere gidilmesini tekrarladı. Seçimler Gilan belediyesinde de tekrarlandı, 14 mart 2010
tarihinde. Ayrıca, İstog belediye başkanı için olağanüstü seçimler vardı, 119 4 Nisan 2010 tarihinde
düzenlenmiştir.
116
AİHS, Protokol 1, madde 3
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 45.
118
Kosova Cumhuriyeti Genel Seçim Yasası no. 03/L-073.
119
Bu seçimler, İstog Belediye Başkanı sn. Fadil Ferati, 30 ocak 2010 tarihinde vefaatından dolayı düzenlenmiştir.
117
67
Yeni belediyelerin oluşması sonucunda 20 Haziran 2010 tarihinde Parteş belediyesinde yerel ve
başkan seçimleri düzenlenmiştir.
2009 yılında Rahovça’da belediye başkanı seçilen belediye başkanın istifasından dolayı, Kosova
Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi kararından sonra 21 Kasım 2010 tarihinde ve 19 Aralık 2010
tarihinde olağan üstü seçimler düzenlendi.
Yurta oluşan siyasi donma sonucunda, 2010 yılının son 3 ayında, 12 Aralık 2010 tarihinde Kosova
Cumhuriyetinin 37 belediyesinde Olağan üstü parlamenter seçimleri düzenlendi. MSK raporuna
dayanarak,120 bu seçimlerde toplam Seçimyeri Konseyine 19.241 üye çalıştı ve Oylama
Merkezleri içerisinde 6.447 kişi teknik çalışan olarak eğitildi. Oylama yerlerin sayısı 2010 yılında
arttı, çünkü MSK –ya göre bir OY seçmen sayısı 750 den 950 seçmene yükselmiştir.
Halk Avukatı Enstitüsü, yasal ve anayasal yetkileri ve sorumluluklarına dayanarak, ayrıca
seçimlerin akıbeti için 2010 yılı parlamenter seçimlerinde neredeyse Kosova Cumhuriyetinin
bütün belediyelerinde gözetmen olarak katılmıştır, burada istisna olarak Leposaviç ve Zubin Potok
belediyeleridir. HAE temsilcilerinden toplam 142 oylama merkezi ve 208 oylama yeri ziyaret
edilmiştir.
Oylama süreci, tutuklu kişilerin bulunduğu veya engelli kişilerin bulunduğu yerlerde de
gözetlenmiştir, mesela gözaltı merkezleri, Dubrava Temyiz Merkezi, Ştimye Akl, Denge Sağlık
Evi vb.
Halk Avukatı, alandan işbirlikçilerin raporlarına dayaranak bu seçimleri sakin ve olaysız olarak
değerlendirdi ancak bu seçimler devamda verilen düzensizliklerle takib edilmiştir:
 İşlevsel olamayan veya ışığı zayıf olan doğrulama lambaları;
 Çoğu oylama yerindeki, düşük kalitedeki püskürtme spreyleri;
 Seçmenler listeleri tam değildi;
 Aile oylaması;
 Oylama kabinlerindeki adaylar listeleri(çoğu durumda) bir siyasi oluşum sayfasında hatta beş
sayıya kadar işaretlenmiş olarak duruyordu.
 Seçmenler isimlerini listede bulamıyordu;
 Oylmanın gecikmesine ve beklemeye neden olan malzemelerin hazırlanmasındaki gecikme;
 Oy hakkı ile kurumların Belediye Seçim Komiserliği tarafından haber edilmemesi ve bu haktan
mahrum bırakması örn: İpek’te bulunan yaşlıların yerleştirildiği Entegre Merkezleri.
Halk Avukatı gözetimi sırasında, Skenderay, Drenas ve Deçan’da seçim sürecinde ağır ihlallerin
olduğunu vurgular:
 Oylama yerlerinde herhangi siyasi parti yandaşları tarafından girişimler
 Aile oylamasıyla ilgili sorunla, bir kişinin bütün ailesi adına oylaması sırasında
Yukarıda bahsedilen, HAE gözetim ekipleri tarafından tespit edilen düzensizlikler, seçim sürecine
aykırıdır ve Kosova Ceza Usulüleri Kanunu (KCUK)ile öngördüğü gibi suç eylemi oluşturur.
120
Bakınız www.kqz-ks.org, (04.2011).
68
KCUK-ya göre oyların kötüye kullanılması, XVI. bölümde yer alan suç eylemini
oluşturmaktadır.121
MSK birkaç belediyede seçim sonuçlarını iptal etmiştir ve 9 Ocak 2011 tarihinde, Drenas,
Skenderay, Deçan Belediyesinde, Lipyan ve Malişeva Belediyesinde kısmen ve Mitroviça
belediyesinde seçimlerin tekrardan yapılması planlanır.
Seçimin gözleminden ortaya çıkan endişelere dayanarak ve seçimlerin gözetimi sırasında tespit
edilen ve Kosova Cumhuriyeti vatandaşlarının endişelerine dayanarak, Halk Avukatı bir tavsiye
mektubu hazırladı122 kurumlar tarafından yasa ile öngörülen eylemlerin alınmasını isteyerek, resmi
görev gereğince soruşturmaların başlatılması, oyların kötüye kullanmasında onaylanan vakalar
için böylece bunlar yapanlar yasa önüne çıkarılabilsin.
Halk Avukatı, yetkili kurumlara yönelttiği, Kosova Cumhuriyeti Başkanı G.Y.’dan başlayarak, İç
İşleri Bakanlığı; Seçim Şikayet ve Temyiz Panel Başkanı; Kosova Cumhuriyeti Yargı ve Baş
Savcı Konseyi Başkanı gibi, bu tavsiye mektubu aracılığıyla gereken eylemlerin acilen
yapılmasını talep etti.
4.20.
Mülkiyet hakkı
Mülkiyet hakkı Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile güvence altına alınmıştır. 123 Bu güvenceye
göre, hiç kimse kendi mülkünün keyfi olarak kısıtlanamaz. Kosova’da mal-hukuk sorunları,
savaştan on yıl sonra, hassas bir sorun olmaya devam eder. Kosova’da kamu kurumları, temel
mülk haklarının karşılaşmaya devam eder. Kosova’da mülk sorunları değişik türdendi. Kamu
altyapının gelişimi amacıyla, özel mülkiyetin kamulaştırılması, arazilerin ve inşaatların izinsiz
gaspı, arazilerin ve mülklerin kayıt sistemi, ayrıca Kosova’da yaşayan ve bayağı mevcut olan tüm
toplulukların kültürel ve dini mirasın korunmasıdır.
Kosova’da uygulanmakta olan yasal normları gereğince, bireylerin ve tüzesel kişilerin kendi
mülklerin olması, kullanma ve satma hakkına sahiptirler. Belli durumlarda, devletin mülkiyet
hakkını gerçekleştirmeyi kısıtlayabilir. Eğer devlet bir kişinin mülkiyet hakkını kısıtlar, yoksun
bırakır veya mülkiyet hakkını gerçekleştirmeyi kontrol ederse, net, erişilir ve keyfi kararlardan
koruyan, bunu sadece yasaya dayanarak yapabilir. 124
Kosova’da kamulaştırma konusu yasa ile düzenlenmiştir.125 Bu yasa ile devlet bir kişinin
taşınılmaz mülkiyetin kamulaştırılmasıyla ilgili kural ve koşullar belirlenir. Bu yasa ile
kamulaştırmanın yapılması veya mülkiyetin sınırlanması, tazminat tutar ve ödemesini
kullanılacak olan kural ve süreçler belirler. Kamu kurumları tarafından kamulaştırma veya
mülkiyet hakkından yoksun bırakılması sadece yasaya dayanır olması lazım. Yoksa, mülkiyet
hakkın kamulaştırılması ve yoksun bırakılması yasadışı ve keyfidir.
121
Kosova Ceza Usulleri Kanunu, RA-2003/25, tarih 6 Temmuz 2003.
Bakınız http://ombudspersonkosovo.org, Kosova Cumhuriyeti parlamenter seçimlerin gözetim Raporu, tarih 12
Şubat 2011.
123
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 46.
124
AİHS protokolü, madde 1.
125
Yasa No. 03/L-139, taşınılmaz malın kamulaştırılması.
122
69
Halk Avukatı Enstitüsünde, Kosova vatandaşları, tazminat anlaşmasının ihlal ettiklerinden kamu
kuruluşlarına karşı şikayet etmektedirler. Bu tür bir vakaya Priştine’de “Peyton” semtinde alt geçit
inşaat sırasında yıkılan dükkan sahipleri benzer durumdadır. Priştine Belediyesi, kamulaştıran
makam olarak 126 yapılan anlaşmaya göre (Priştine Belediyesi ve bireysel sahipleri arasında) bu
dükklanların yeniden inşaat edilmesi süresine uymamıştır, ayrıca inşaat planını değiştirmiştir,
bununla dükkan sahiplerine maddi olarak da zarar verilmiştir.
İHAS-a göre, tüm kamu kurumları mülkiyet hakkına uymakla ve korumakla yükümlüdür. Bu,
devletin mülkiyet hakkını gerçeklştirmesini keyfi olarak engellememesi gerektiği anlama gelir,
ayrıca bu tür bir engelin durdurulması veya düzeltilmesi tedbirleri alması lazım.
Bu yargıcın görevidir, kendisi mülkiyet hakların gerçeklemesi için haksız olarak engellenmesini
önlemelidir ve bireyi haksızlıktan korumalıdır. Etkili hukuk araç hakkı veya mülkiyet hakkın
gerçekleşmesini engelleyen belli bir karara karşı şikayet hakkı Anayasa ve uluslararası araçlarla
sağlanmıştır.127 Pratik açıdan İHAS anlayışına göre, bu devletin mülkiyet hakkının etkili bir
şekilde korunmasıyla yükümlüdür, burada hukuk araçları veya idari araçları da dahil olmak üzere,
ayrıca gereksiz gecikme olmadan faaliyet gören uygulayıcı mekanizmalar.
Pek çok vakada yetkili mahkemeler, bireylerin mülkiyet hakkının korunmasında, kendi kararlarını
uygulamayarak başarısızdır. Bu tür vakalar Halk Avukatı Enstitüsünde kaydedilmiştir, mesela
Priştine Belediye Mahkemesi, 2008 yılından bu yana NN şahıs tarafından ruhsatsız binanın
yıkımı kararını icra etmedi (veriler HAE arşivinde bulunur), bu semt sakinlerinin kendi mülklerini
serbestçe kullanmada engeller.
Ruhsatsız inşaat konuları ve gayri semtlerin oluşumu, tüm Kosova’da endişe verici bir sorun
olmaya devam etmektedir. Çoğu belediye yasadışı inşaat konusunu belli bir miktarda
düzenlemiştir, onları yasallaştırarak veya uzaklaştırarak/yıkarak. Benzer bir inşaat kontrolünü
Priştine belediyesi de başlatmıştır, ruhsatsız inşaatların ele alınması Yönetmeliğini onaylayarak128
mevcut ruhsatız inşaatların ele alınması amacıyla ve gelecekte bu tür inşaatlar durdurmak
amacıyla. Bu yönetmeliği göre Şehirleşme, Kadastro ve Çevre Koruma Müdürlüğü, yürürlüğe
girdiği günden 90 günlük zaman süresi içerisinde ruhsatsız binların kaydını yapar.129
En büyük çakışmalar, hiç kuşkusuz savaştan sonra 1998-1999 yıllarında Kosova’da meydana
gelmiştir. Daha da eski olanlar var, mahkemeler ve kadastro daireli aracılığıyla yasal aktarmayı
yapmayan ihmalkar vatandaşlardan dolayı. Pek çok durumda, eski mirasçılar hayatta değildir.
Onların mülklerinde değişik türden dönüşüme maruz kalmıştır, zamanında mülkiyet aktarılması
yapılmadığından dolayı. Bununla bir şekilde mal vergisinden kaçınması amaçlar.
Daha karmaşık durumlar, bir mülk birkaç sefer satıldığındadır. Satın alanlar ev inşa etmişlerdir,
veya iş yerleri kurmuşlardır, ancak yasal olarak bu onların mülkleri değildir. Bu durum özellikle
1999 yılından sonra Kosova’da mevcuttur.
HAE-de NN şikayetçisinin vakası kaydedilmiştir (HAE tarafıdnan kimliği bilinen kişi ) 359/2009,
kendisi 1999 yılında bir daire satın almış ve bununla ilgili gerekli evraklara sahiptir. Mülkiyet ve
konut konuları Müdürlüğü, şikayetçinin lehine karar almıştır. Aynı zamanda, aynı mülk, üçüncü
126
Kamulaştıran organ kavramı kamu kurum veya devlet kurumu sinonimi olarak kullanılır.
Bakınız Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 46; AİHS, madde 13, ve madde 6, p. 1.
128
Bakınız Ruhsatsız inşaatların ele alınması Yönetmeliği, Priştine Belediyesi, Yerel Özyönetim Yasasına dayanarak
03/L-04,İnşaat Yasası 2004/37,Priştine Belediye Tüzüğüne 01 no 110 – 455
129
Aynı yerde.
127
70
şahıs tarafından sahte evraklarla tekrar satılmıştır ve satış sözleşmesi Priştine Belediye Mahkemesi
tarafından onaylanmıştır. Şikayeti sunan, Priştine Belediye Mahkmesinde geliştirilen mülkiyet
çakışmasından sonra kendisi 15 gün içerisinde dairesini serbestleştirilmesi emredilmiştir. Bu
konuyla ilgili aynı mülk için iki defa karar alınmıştır: birincisi Mülkiyet Konut Konuları
Müdürlüğünden ve ikincisi Priştine Belediye Mahkemesi tarafından. Bu iki kamu kurumun
kararları birbiriyle terstir. Mağdur ise suçsuz vatandaştır.
Kosova’da yürürlükteki yasalar, mülkiyetin kaydına imkan verir, mevcut evraklara dayanarak, ki
bu her mülkün, sahibin ve ekonomi gelişimin serbest ticaretin işlevinde olmasını sağlar. Mülkiyet
hakkın belgelenmesi ise kurumlar ve değişik mekanizmalar aracılığıyla mülk hakkının tanıtılması
ve korunması için güçlü bir baz oluşturur.
Kosova Kadastro Ajansına göre, Kosova’da mevcut mülk sahipleri ile alandaki durum arasında
belli bir fark vardır, çünlü mülklerin yasal kaydı gereken seviyede yapılamamıştır.
Bu, savaş sırasında ve savaştan sonra Sırp devleti tarafın kaybedilen veya alınan kadastro
evraklarının eksikliğinin sonucudur. Ancaki Kosova’da kamu kurumları arasında işbirliğin
olmaması ve koordine edilmemesi eksikliği kadastro evraklarıyla ilgili durumu daha da
zorlaştırmaktadır.
HAE-ye (HAE tarafıdnan kimliği bilinen kişi ) şikayetçi NN geldi, mülkiyet hakkını kanıtlayan
tüm evrakların Kosova savaşı sırasında ortadan kaldırıldığını onaylar. Kosova’nın kadastro
kayıtlarında onun mülkü hiç görülmemektedir. Yetkililere, şikayeti sunan evraklarını Sırbistan’da
aramalıdır. Bu tür benzeri vakalar çoktur, Kosova’da evrakların eksikliğinde sahiplerin mülklerini
serbestçe kullanmada engellenir.
Bu yüzden Kosova kamu kurumların acil görevi, özellikle de Hükümetin, kadastro kayıtlarında
tespit edimleyen mülk sahiplerinin mülklerini kaydetmelerine yasal çözüm sunulmalıdır, böyle
onları serbestçe kullanabilirler.
Kadastro kayıtlarına mülklerin kayıt edilmesi sorunuyla, Kosova Dini Topluluklar da karşılaşır.
(bununla ilgili daha geniş olarak bu raporun Yasa önünde eşitlik kısmına bakınız).
Kosova Mülkiyet Ajansı ile sorunlar hala gündemdedir. Şimdiye kadar bu Ajansta yaklaşık 40.000
başvuru kaydedilmiştir. Bunlardan 26.000 görüşüldü, bunlardan yaklaşık 17.000 ise çözülmüştür.
Olağan üstü bir sorun olmaya devam eden, Mitroviça’nın kuzeyindeki çözülmemiş mülklerin zaptı
konusudur.
Tipik vaka NN şikayetçinin (HAE tarafıdnan kimliği bilinen kişi ) vakasıdır, kendisi mülkünün
Kuzey Mitroviça’da bulunduğunu ve Kosova Mülkiyet Ajansı idarisi altında olduğunu onaylar.
Mülkü için ona hiçbir zaman kira şeklinde telafi yapılmamıştır. Kendisinin Güney Mitroviça’da
kullandığı mülk için ise, aynı bu da Kosova Mülkiyet Ajansı idarisinde olan, her ay kira ödemek
zorundadır, çünkü aksi halde uzaklaştırılmakla tehtid edilir. Bu vaka da Kosova Mülkiyet Ajansın
daha önceki yıllarda da olduğu gibi, kira verme ve kira alma şemasının uygulamasında başarısız
olmaya devam etmektedir.
Kosova Mülkiyet Ajansının, Mülkiyet ve Konut Konuları Müdürlüğü varisi olarak, çalışma
süresini gözönüne alarak, acilen ve kendi yasal misyonunu çok kesin bir şekilde yerine getirmesi
gerek, bir şema oluşturması, burada mülkiyet hakkı taşıyanlara kira veya uygun telafiyi de
kapsamalıdır, ki bu mülkler onların idarisinde Mitroviça’nın kuzeyinde bulunur.
71
Yukarıda söylenenlerden, yasal çerçevenin olmasına rağmen, Kosova’da mülkiyet sorunları, aynı
geçen yıllarda olduğu gibi devam etmektedir. Mülkiyet hakkının korunmasında kurumların
başarısızlığı hala görülmektedir. Küçük bir ilerleme görülmektedir ancak hala yapılması
gerekenler var.
Kosova Hükümetin görevi, anayasa ile öngörüldüğü gibi, yerel ve uluslararası araçlarla mülkiyet
hakkını korumaktır ve her kişiye, tam anlamında, engelsizce, mülkiyet hakkını kullanma imkanı
vermektir. Bunun, Kosova’nın siyasi ve ekonomik kalkınmasında katkısı olacaktır.
4.21.
Eğitim Hakkı
Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile hak nitelikteğindeki eğitim hakkı, kamu fonlarından finanse
edilen ücretsiz ve zorunlu temel eğitim hakkını öngörmektedir. Eğitim yasa ile düzenlenir ve
kamu fonlarından maliye edilir”130. Anayasa kamu kurumlarını, enegelliler dahil, tüm bireylere
eşit eğitim imkanlarını sağlamakla yükümlü kılar.131 Bunu, Kosova Cumhuriyetinde doğrudan
uygulanan, Temel İnsan Hak ve Özgürlükleri Koruma Avrupa Sözleşmesi de güvence altına
alır.132
Eğitim konusu ve eğitilme hakkı konusu Kosova Cumhuriyetin Belediyelerde Eğitim Yasasının
onaylanması ile ilerleme kaydetmiştir.133 Bu yasa ile, merkezden yetkiler yerel seviyeye
altarılmaktadır. Bu desentralizasyon süreci okul seviyesine yetkilerin aktarılmasını içerir, böylece
okullara kendi bütçelerini işletme ve planlama izinlenir. Bu olumlu bir adımdır, çünkü yerel
yönetim, belli bir toplumun gerçek ihtiyaçlarını değerlendirmek için daha büyük imkanları oluşur.
Her nasılsa, Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı (EBTB) eğitimin gelişimi için politikaların,
yasaların hazırlanması ve uygulanması da dahil olmak üzerei Kosova bilim ve yüksek eğitimin
gelişimi dahil eder; ayırımcılıksız eğitim sisiteminin tanıtımı, eğitim için her bireyin hakkının
saygı duyulduğu; Kosova’daki tüm eğitim verenlerin genel sertifikalama sisteminin kurulması ve
işletilmesi.134
Söz konusu yasa gereğince, belediye eğitim müdürlükler, öğretmenlerin ve okul müdürlerinin
istihdamından; öğretmenlerin ve yardımcı çalışanların ödenmesi; okulların altyapısı ve bakımı;
öğretmenlerin ve idari çalışanların eğitimi; okulların gözetimi vb. sorumludur.135
EBTB yetkililerine göre, Üniversite Öncesi Eğitim için Taslak Yasa tartışma aşamasındadır. Bu
Yasa ike ilk ve orta okulun mecburi olduğu amaçlanırken, okullara maliye özerkliği de
verilmektedir.
130
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 47, fık. 1.
Aynı yerde, madde 47. fık 2.
132
AİHS-nin 4no.lu Protokolü , madde 2: “Hiç kimsenin eğitim hakkı alınamaz. Devlet, eğitim ve öğretim alanında
işlevselliğin uygulamasını üstlenir, dini ve felsefi inançları doğrultusunda eğitim be öğretimi sağlamak için velilerin
haklarını sayar”
133
Bakınız Kosova Cumhuriyeti Belediyelerinde Eğitim Yasası, no. 03/L – 068.
134
Aynı yerde, madde 3.
135
Aynı yerde, madde 5.
131
72
Kosova toplumunun genel durumunu göz önünde bulundurarak, dolayısıyla eğitimin de, Halk
Avukatı bu tür başlangıçları selamlar ve teşvik eder.
2007 yılında EBTB “2007-2017 Kosova’da üniversite öncesi eğitimin gelişmesi stratejisi”
evrakını yayınlamıştır. Bu stratejinin objektiflerine göre, Müfredat Çerçevesinin yeniden
görüşülmesi ve onaylanması öngörülür. EBTB diğer kurumlarla işbirliğinde okul müfredatların
geliştirlmesi ve Avrupa Birliği tarafından öğrencilerin sahip olmasında istenilen temel beceri
standartların içerilmesinde çalışır. Müfredat Çerçevesi, Kosova’da eğitim sisiteminde yeni dönem
reformlarında temel evrakı oluşturmaktadır. Bunun içerisinde, EBTB Müfredat Çerçevesini
hazırlamıştır, bu evrak 2010 yılın Mayıs ayında aleni tartışmaya çıkarılmıştır. Ancak, şimdiye
kadar çeşitli uluslararası uzmanların düşüncelerinden ötürü, bunun sadece birinci sınıfta mı yoksa
altıncı ve onuncu sınıfta da mı uygulnaması gerektiği konusundan dolayı şimdiye kadar
onaylanmamıştır.136
Halk Avukatı Enstitüsü alt öğrenim için müfredatların en kısa zamanda onaylanmasını istiyor,
öğrenciler okul kitaplarıyla abartı yüklenilmektedir.
Okullarda şiddet, hala endişelendirici bir durum kalmaya devam eder. 26 Mayıs 2008 tarihinde,
asosyal davranış ve suç olaylarıyla ilgili EBTB, İç İşleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Kosova
Yargı Konseyi ve İş ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile bir işbirliği anlaşmasını imzaladı. Buna
rağmen, okullarda şiddet ve suç davranışları, hala mevcuttur. Hatta bazı durumlarda trajik
sonuçludur.137 Bazı okul müdürleri okul binalaraı alanı içerisinde gözetim kameraları yerleştirdi.
Ayrıca, bazı okullarda, okul alanları içerisinde özel güvenlikçiler de örgütlenmiştir,
güvenlikçilerin ödenmesi ise öğrencilerin kendi katkısı ile yapılır. Okullarda güvenlik, Eğitim
Bilim ve Teknoloji Bakanlığının sorumluluğudur ve bazı okullarda öğrencilerin katkıda bulunup
güvenlik ile ilgili girişimi her ne kadar yerinde olsa da ve etkili olsa da buna izin verilemez.
Halk Avukatı, diğer devlet kurumları ile yakın işbirliği sayesinde, EBTB-nin öğrenci ve
öğretmenler için daha güvenli ve daha rahat bir ortam oluşturmak için ayrıntılı bir eylem planı
geliştirmesini önerir.
Bir diğer sorun, eğitim sistemini devamlı olarak takip etmekte olan, okul ortamları eksikliğidir. Bu
yıl içerisinde EBTB bazı okul binaların inşaatı için projeleri gerçekleştirdiyse de ve diğer birkaç
okulun inşaatı için araçları ayırmış olsa da Kosova’nın bazı okullarında hala üç vardiyada ders
yapılmaktadır ve sınıflarda çok sayıdaki öğrenci sayısıyla. Bazı durumlarda bir sınıfta öğrenci
sayısı 47-ye kadar ulaşmaktadır,138 ki bu etkili ders takibini ve ders vermeyi imkansız kılar.
Eğitim hakkının uygulanması açısından endişelendirici bir olay olarak kalmaya devam eden
okulun terk edilmesi ve okuma yazma bilmeme konusudur. Okulların terk edilmesi genel olarak
kırsal bölgelerde vurgulanmaktadır. Okullarını terk edilmesine katkısı olan: ağır ekonomi
koşulları; aileler tarafından yeterli desteğin olmaması; ataerkil zihniyet, bazı bölgelerde (özellikler
136
EBTB bakanı sn.Enver Hoxhaj’ın “Kosova Sot” gazetesine verdiği röportajı, 28Aralık 2010 tarihi.
Ferizovik’te “Kuvendi i Arbrit” lise ortamında cinayet teşebbüsü girişimi, bu durumda üç öğrenci yaralandı.
138
Poduyeva BEM sn. Nexhmi Rudari’nin beyanatı, “Zeri” gazetesi, Pazartesi, 4 ekim 2010 tarihi. Ayrıca bakınız
Priştine “Xhevdet Doda” lisesi Aralık 2010.
137
73
kız öğrenciler için) okulun uzakta olması; göç; okulun gerçek rolüyle ilgili yetersiz bilgi ve ayrıca
intikam olayları nedenleridir.139
Halk Avukatı Enstitüsü, EBTB-ye belediye eğitim müdürlükleri ile işbirliğinde, eğitim önemi
hakkında, özellikle kırsal bölgelerde, öğrenciler ve ebeveynleri için bilinçlendirme kampanyasının
örgütlenmesini tavsiye eder.
Ayrıca, Halk Avukatı, okulların terk edilmesi olaylarının azlamasını etkileyecek olan, ihtiyaçlı
ailelere, ulaşımın sağlanması için destek şekillerin bulunmasını tavsiye eder.
EBTB belediye eğitim müdürlükleri ile işbirliğinde, birkaç yıldır, büyüklerin eğitimi ve gayri
eğitim programını geliştirmektedir, bununla genel olarak okuma yazma seviyesi belli sayıda
etkilenmiştir. Ancak Kosova Cumhuriyetinde okuma yazma bilmeyen kişi sayısı endişelendirici
durumdadır.
Azınlık topluluğu öğrencilerin eğitim sürecine katılım seviyesi hala düşük seviyededir. Kosova
Hükümetin 2007 yılında, “2007-2017 Rom, Aşkali ve Mısırlı Toplumunun Entegrasyon
Stratejisi”ne rağmen, istatistikle onların eğitim sürecine katılımı hala çok düşük seviyede
olduğunu kanıtlar.140
Yukarıda bahsedilen toplulukların mensupları tarafından okulların terk edilmesi genel olarak ağır
ekonomi durumundan dolayı, ancak ebeveynlerin çocukları için öğretimin önemini bilmemesinden
de kaynaklanmaktadır. EBTB, Türkçe ve Boşnakça, I. sınıftan XIII. sınıfa kadar plan – programlar
hazırlamıştır, aryıca 2010 yılında bu toplulukların dilinde birkaç eğitim ders kitabını yayınlamıştır.
Ancak, Meselek orta okulları ve liselerde eğitim kitapların bu topluluların dilinde eksikliği hala
mevcuttur.
Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti Hükümetinden, özellikle de EBTB-den, Kosova
Cumhuriyetinde azınlık topluluğun entegrasyonu için stratejinin uygulanmasında somut adımlar
almasını talep eder.
Sırp topluluğu, ayrıca Rom ve Goralılar topluluğunun bir kısmı, Kosova eğitim sisitemi dışında
kalmaya devam etmektedirler. Bu topluluklar Sırbistan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı tarafından
servis edilen eğitim plan ve programlarına göre paralel bir eğitim sistemin örgütlenmesi ile
çalışmaya devam etmektedirler. Bu şekilde, iki ayrı eğitim sistemi, öğrencilerin kendileri arasında
entegrasyonu ve etkileşimini engellemektedir, ancak, bu Rom ve Goralı topluluğundan
eğitimenleri de etkiler. Son aylarda, Sırp çoğunluğundaki bazı yerleşim yerindeki öğretmenler,
Kosova Cumhuriyeti Eğitim Müdürlüğü ile iş sözleşmelerini imzalamaya devam ediyor, ancak, bu
doğrultuda Sırp topluluğu arasında belirsizlikler var, bu yüzden bunların bir kısmı Eğitim belediye
müdürlükleri ile Kosova Cumhuriyeti Eğitim Sistemin parçası olmak için, iş sözleşmeleri
imzalamada tereddüt eder.141
Öğretmenlerin motivasyonuyla ilgili bazı ilerlemeler gözlemlenir. Eğitim çalışanların sosyal
konumunu olumlu etkileyeni Kosova Cumhuriyeti Sivil Hizmet Yasasına öğretmenlerin dahil
139
Feriziovik Belediyesinden N.N. şikayetçinin Halk Avukatı Enstitüsüne kayıt edilen olayda, kendisinin 9
çocuğunun 2010 yılının şubat ayından beri, şikayetçinin kan davasında bulunduğu aile tarafından intikam
korkusundan dolayı okula dersleri devam etme durumunda olmadığını söyledi.
140
Bakınız“Kosova’da Eğitim İstatistikleri 2009/2010”, Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı tarafından
yayınlanmıştır.
141
Partei Belediye Başkanı, sn. Nenad Cvetkoviq gazete “Koha Ditore” tarih 6 Ocak 2011.
74
edilmemesi beklenmektedir.142 Bununla ödeme politikaları ve idari süreçlerinde esnekliğe yer
verilir, ki bunun Kosova’da öğretmenlerin sosyal konumunu olumlu etkilemesinde değişiklikler
getirmesi beklenir. Diğer yandan, EBTB programı, öğretmenlerin yeniden kalifiyesi ve avansı için
onların profesyonel yükselişini etkilemesinin yanı sıra ödeme şekillerinde de etkisi olacaktır.
Son yıllarda Priştine Üniversitesi, yeni öğrenci sayısını yükseltmiştir. Ancak, Priştine
Üniversitesini birkaç yılldır takib eden sorunlardan biri uygun öğretim kitaplarının eksikliğidir.
Öğrenciler literatür eksikliğinden dolayı, dersler sırasında tutabildikleri değişik notlardan veya
“skript” diye adlandırılan metinlerden çalışmak zorunda kalıyorlar, ki bununla öğrencilere iyi bir
öğrenim görmelerini gerçekletirmelerini zorlaştırmaktadır. Şu ana kadar EBTB ve Priştine
Üniversitesi, bu durumun düzelmesi konusunda her hangi girişimde bulunmamıştır. Maalesef,
Üniversite Eğitimin Özel Sektöründan rekabete rağmen, öğrenime yeni metotların sokulması için
bireysel çabalara rağmen, ayrıca birkaç üniversite kitapların yayınlanması üniversite eğitimi
seviyesinin belirgin yükselişini etkilememiştir.
4.22.
Sanat ve Bilim Özgürlüğü
Sanat ve bilim özgürlüğü, Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile güvence altına alınmıştır143 ve
Kosova Cumhuriyetinde doğrudan uygulanmakta olan insan hakları uluslararası araçları ile
uyumdadır.144
Yazarın hakları en eski entelektüel mülk şeklidir ve burada edebiyat, bilim ve sanat alanında
yazarların haklarını da içermektedir. Entelektüel mülkten çıkan diğer her türlü hakka kıyasen,
yazar hakları en fazla ihlal edilenlerdir.
Kosova Cumhuriyeti Meclisi, yazar hakkı ve diğer yakın haklar Yasasını onayladı, bunun amacı
genel olarak entelektüel mülkün korunması ve gelişmi amaçlanmaktadır ve özel olarak yazar
haklarının korunmasını.145
Kosova’da entelektüel mülk hakkı, yukarıda adı geçen yasanın dışında devamdaki yasalarala da
korunmaktadır: Patent Yasası; Sanayi Tasarım Yasası ve Ticari Markalar Yasası.146
Bu rapor dönemi içerisinde Halk Avukatı Enstitüsü, sanat ve bilim hakkının ihlaliyle ilgili hiçbir
şikayet almamıştır. Tüm bunlar, yürürlükteki yasaların vermiş olduğu imkanların genel olarak
bilgi eksikliğinden dolayı olmaktadır. Tam olarak bu da mahkemelerin bu yasasnın ihlalinin
amaçlandığı hiçbir vakası olmamasının sebebidir.
142
Kosova Cumhuriyeti Sivil Hizmet Çalışanları Yasası” no. 03/L – 149, madde 4, fıkra 1.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 48.
144
Madde AİHS, madde10; Sivil ve Siyasi Haklar için Uluslararası anlaşması, madde 19.
145
Yazar ve diğer yakın haklar Yasası no 2004/45, 29 Haziran 2006.
146
Bakınız Patent Yasası 2004/49; Sanayi Tasarım Yasası, 2005/02 L 45; Ticari Markalar Yasası, 2006/2 L 54.
143
75
4.23.
Çalışma ve mesleğini icra etme hakkı
Çalışma ve mesleğini icra etme hakkı, Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile güvence altına alınan
temel insan haklarından biridir. Bu hak, uluslararası hukuki araçları ile de düzenlenir ve korunur,
Uluslararası Çalışma Kuruluşunun sözleşme ve tavsiyelerin olduğu gibi.
Kosova Meclisi tarafından İş Yasasının onaylanmasından sonra147, bu hak diğer yerli bir yasal
araç ile de korunmaktadır, kamu setköründe olduğu gibi özel sektörde de, iş ilişkisinden çıkan hak
ve yükümlükleri belirleyen ve çalışanların haklarını daha etkili koruma sunmaktadır. 148
Halk Avukatı, ekonomi ve sosyal hakları alanında her türlü olumlu girişimi selamlar, özellikle de
çalışma ilişikisinin düzenlemesini ve tüm kamu kurumların ve bu yasa normların pratikte
uygulanması için relevant aktörlerini teşvik eder.
Kosova’da işsizlik konusu, Kosova’nın tüm vatandaşlarının karşılaştığı, en ciddi sosyal konu
olarak kalmaya devam etmektedir. Büyük işsizlik dışında, pratikte, iş hakkı ve özellikle de çalışma
hakkıyla ilgili, Kosova kamu kurumların, tüm yasal hükümlerini uygulamamaktadırlar ve iş ve
mesleğini icra etme hakkında devamlı ihlaller olduğunu göstermektedir.
Halk Avukatı Enstitüsü, anayasal ve yasal çalışma süresi içerisinde devamlı olarak bu alanı takip
etmiştir. İş ve Sosyal Güvenlik Bakanlığın (İSGB) mevcut verilerine göre, 2010 yılında, işsizlik
seviyesinde bir düşüş kaydetmiştir. 2009 yılında, istihdam kamu hizmetlerinde kayıtlı olan,
Kosova’da 338.895 kişi işsizdi. 2010 yılında ise 335.926 kişi işsiz kaydedilmiştir, bunlardan
160.065-i kadın ve 175.861-i erkekti. Bu veriler, İSGB-nin İş ve İstihdam Departmanı tarafından
hazırlanan, 2009/2010 yılı Performans Raporuna dayananır.149
İSGB değerlendirmelerine göre aktif nüfusun yaklaşık %38 ila %40 arası civarıda işsizdir. Büyük
olasılıkla, bu şifreler işsizliğin gerçek durumunu göstermemektedir, çünkü pek çok işsiz kişi kamu
hizmetlerinde iş arayan olarak kayıt edilmek için başvurmamaktadır.
Halk Avukatı, Kosova’da Çalışma Yasasının onaylamasından sonra bile, işverenler tarafından,
kamu sektöründe olduğu gibi özel sektörde de, yasal hükümlerin uygulanmasıyla ilgili herhangi
ilerleme kaydedilmemiştir.
En büyük ihlallerin istihdam sırasında, işe alma süreçlerin ihlalinde, iş ilişkisinin
durdurulmasında, mesai dışı iş için ödememei yıllık tatil hakkının kullanılmaması vb.
gözlenmektedir. Yapılan araştırmalardan ve elde edilen bilgilerde, özel sektörden belli sayıdaki
işverenlerin, çalışanların haklarını koruyacak olan, iş sözleşmeleri bağlamamak için işçi gücünü
kararborsadan seçmeye devam ettiği sonucu çıkmaktadır.
Kosova toplumu için genel olarak ve özel olarak Halk Avukatı için endişe verici durum,
çocukların çalıştırılması konusudur. Küçük yaştaki çocukları gecenin geç saatlerinde bile
çalışırken görürüz (sigara satarken, elinde arabayla vb.). Bu onların sağlığı için zararlı ve çok
tehlikelidir. Bu yasak olmasına rağmen ve çocuklar yerel yasama ile ve Çocuk Hakları Sözleşmesi
ile yasal koruma hakkına sahip olmalarına rağmen bu durum hiçbir değişiklik olmadan devam
etmektedir. Yetkili kamu kurulu eylemlerin, çocukların çalışmasını yasaklamayla ilgili pek
147
İş Yasası no.03/L-212, Kosova Meclisi tarafından , 1Kasım 2010tarihinde onaylandı.
Aynı yerde.
149
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İİD Performans Raporu, 2009/2010 (06/2009-06-2010).
148
76
görülmemektedir. Bu doğrultuda, bu zararlı ve olağanüstü tehlikeli duruma karşı toplumun da
erişiminde her hangi değişikliklik görülmüyor.
Çocukların çalışmasın durumun yanı sıra, kamuda olduğu gibi özelde de, iş piyasasında ağır
ihlaller söz konusudur. Halk Avukatı, Çalışma Müfettişliğin, önleyici mekanizma olarak ve
yasanın uygulanmasından sorumlu bir mekanizma olarak, kamu sektöründe olduğu gibi özel
sektörde de, tüm iş yerlerini kontrol etmek zorunda olduğunu tespit eder. Diğer yasal taleplerin
yerine getirilmesi dışında, Çalışma Müfettişliği, özellikle çalışma koşulların kontrolüne, güvenlik
ve iş yerinde sağlık ve çalışma ortamı konularına odaklanmalıdır. Ayrıca, iş yerlerinde her türlü
ayırımcılığın önlenmesi için aktif olarak çalışmalıdır, özellikle de özel sektörde çalışanların en alt
yaş sınırlamasına özel dikkat vermelidir. Çalışma Müfettişliği, ayrıca iş ilişkisinde uygulanır
hükümlerin uygulanmasından da sorumludur.
2010 yılının sonuna kadar, Halk Avukatı Enstitüsü çalışma ve mesleğini icra etme hakkıyla ilgili
toplam 51 şikayet kaydetmiştir. Bunlardan sadece 3 vaka olumlu çözülmüştür. Ancak, iş ilişkisi
sorunlarından bütün vakaların HAE –ye başvurulmadığı da gözönünde bulundurulduğunda, Halk
Avukatı çalışma hakkının ihlali ile karşılaşan kişilerin sayısının daha büyük olabileceği
düşüncesindedir.
Yapılan araştırmalara ve rapor dönemine dayanarak, Halk Avukatı, iş ilişkisi hakkının ihlaliyle
ilgili vakaların, sorumlu taraf olarak kamu yetkililerini Halk Avukatı tavsiyelerine cevap vermede
başarısızlığını ortaya koymaktadır.
Rapor edilen dönem içerisinde, Halk Avukatı Enstitüsü, Kosova Bağımsız Gözetim Konseyin
(KBGK) kararlarının uygulanmamasıyla ilgili çok sayıda şikayet almıştır, ki bu çalışma hakkının
ciddi ihlali olarak sayılmaktadır. KBGK bağımız anayasal kurulu olmasına rağmen150 onun
kararları yetkili kurumlar tarafından uygulanmamaktadır. Bunların uygulanmamasıyla ilgili Halk
Avukatı kamu yetkililerine KBGK kararlarının uygulanmamasından dolayı mektub göndermiştir.
2010 yılının Mayıs ayında, Halk Avukatına, Ştime Belediyesinden bir kişi tarafından bir şikayet
ulaştı, kendisi Ştime Belediye Meclisi Başkanın KBGK Kararını uygulamada başarısızlığını idda
etmektedir.151 Halk Avukatı, 14 Mayıs 2010 tarihli bir tavsiye-mektubu ile, Ştime Belediye
Başkanınai KBGK Kararının uygulanmamasıyla ilgili hatırlatmada bulundu.152 Bu vakayla ilgili
Halk Avukatı KBGK kararının uygulanması için hemen önlemlerin alınması tavsiyesinde bulundu.
Bu yıllık raporun yayınlanmasına dek, Halk Avukat, tavsiye-mektubu ile ilgili hiçbir cevap
almamıştır ve tavsiyeleri doğrultusunda çalışıldı mı yoksa çalışılacak mıdır konusuyla
bilgilendirilmemiştir.
29 Eylül 2010 tarihinde, HAE Priştine belediyesinde bir okul müdürün bir vantalın çalışma
ilişkisin ihalal edilmesiyle ilgili bir şikayet ulaşmıştır.153 Bu Karar ile KBGK, şikayeti sunanın
dilekçesini kabul etmiştir ve Priştine belediyesini aynısını uygulamakla yükümlüydü. Şikayete ve
KBGK kararına dayanarak, Halk Avukatı Priştine Belediyesi Eğitim Müdürlüğü Müdürüne bir
mektub göndererek bu kararın uygulanmamasıyla ilgili nedenleri öğrenmek istedi. Bu raporun
150
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 101.2.
Bakınız KBGK Kararı A 02/176/2009, tarih11.09.2009.
152
Kosova Sivil Hizmet Çalışanları Bağımsız Gözetim Konseyi, madde 13: “Konseyin Kararı, kesin şekliyle idari
kararı anlamına gelir be yüksek yönetim yetkilileri tarafından veya tarafa karşı ilk kararı alan kurulun yetkili kişisi
tarafından icra edilir”.
153
Bakınız KBGK Kararı no. 02/196/2009, tarih 1 Mart 2010.
151
77
yayınlanmasına dek Halk Avukatı, Priştine Belediyesinden KBGK kararının uygulanmasıyla ilgili
herhangi cevap almamıştır.
Yukarıdaki vakalara ve benzeri vakalara dayanarak, Halk Avukatı, KBGK kararlarının kamu
yetkilileri tarafından uygulanmamasının yasal devlet standartların yükseltilmesine ve
düzeltilmesine yararı olmayacağı kanaatindedir. Tam tersi, kurumların otoritesini solgunlaştırır ve
Anayasa ve yasalar ile güvence altına alınan vatandaşların hak ve özgürlüklerini ihlal ederek
adalet ve hukuki devlet güvenin kaybolması için taban oluşturur.
Rapor döneminde, bağımsız kurulların kararlarının uygulanmasında kurumların başarısızlığı yanı
sıra, özellikle de KBGK kararların, Halk Avukatı Enstitüsünün girişimi sonucunda kısmen veya
doğrudan olumlu olarak çözülen 3 vakayı HAE kaydetmiştir.
30 Aralık 2009 tarihinde, Halk Avukatı Enstitüsü İSGB karşı bir şikayet almıştır, KBGK kararın
uygulanmamasıyla ilgili.154 Halk Avukatı, yasal çalışma süresine dayanarak, İSGB bakanı
sn.Raşiç’e, şikayetçinin vakasıyla ilgili bir mektub ile yöneldi. 155 Vaka yasa gereğince,
şikayetçinin lehine çözülmüştür. Halk Avukatı aldığı İSGB tarafından gönderilen mektuptan
vakanın olumlu çözüldüğü anlaşılmaktadır ve şikayetçi işe başlamıştır.
Yukarıda söylenenlere dayanarak, HA Kosova Cumhuriyeti Çalışma Yasası hükümlerine
uyulmasını ve onların kamu kurulları tarafından uygulanmasını tavsiye eder.
Özel olarak Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyetin tüm kamu kurullarından bağımsız kurulların,
bunların arasında HAE ve KBGK, kararlarına ve tavsiyelerine uymalarını ve uygulamalarını
tavsiye eder ve aynı zamanda bunları uygulamamaktan sorumlu tüm şahısların yürürülükteki
yasalar gereğince cezalanmasını talep eder.
4.24.
Kosova’da Çocuk Hakları
Kosova gerçeğinde çocuk haklarının korunması ve uyulması, bu doğrultuda Kosova kurumları
tarafından tüm ilerlemelere ve verilen çabalara rağmen büyük bir meydana okuma olmaya devam
etmektedir.
Çocukların konumu, korunması ve haklarına saygı duyulması, Kosova nüfusunun pek çoğu için
ağır olan, yurdun genel ekonomi ve sosyal durumu ile de sınırlanmaktadır.
Çocuk haklarının korunması, saygılanması ve tanıtımının teminat altına alınmasını sağlayacak tüm
önlemleri almayı talep etmektedir, bu da çocuk haklarıyla ilgili yasamanın bunu yapmakla
yükümlü olan ve çoğu zaman yetersiz, uygun olmayan veya etkisiz kalan, uygulanması şekliyle
bağdaşmaktadır. Ancak, çocuk haklarının korunması, saygılanması ve tanıtımı dolayısıyla
Kosova’da çocuk yaşamının düzeltilmesi, sadece devlet kurumlarının yükümlüğü olarak alınmaz.
Bunun için diğer katılımcıların da, bu alanda çalışan ve herşeyden önce tüm toplum maksimum
taahhütü gereklidir. Yasal çerçevenin, planların ve iyi kurumsal toplumsal politikaların uygun ve
154
Aynı yerde no. 20/2010, tarih 18 Mart 2010.
Bakınız Halk avukatının, İş ve Sosyal Güvenlik Bakanına gönderdiği mektub, tarih 1 Haziran 2010. İSGB-nin Halk
Avukatına verdiği cevaptan, tarih 04 Haziran 2010, no. 3960, şikayetçinin 4Mayıs 2010 tarihinden itibariyle iş yerinde
çalışmaya başladığı bildirilir.
155
78
etkili uygulanması için, odak noktası olarak çocuğun korunması ve çıkarını almada, hepimiz
sorumluyuz.
4.24.1. Çocuk Hakları için Stratejinin ve Ulusal Faaliyet Planın Uygulanması
Çocuk haklarıyla ilgili uygun yasamanın uygulanması amacıyla, ayrıca hüküm kurumları arasında
çocuk haklarının etkili korunmasında çalışmalarını koordine edilmesi amacıyla, Kosova
Cumhuriyeti Hükümeti 2009 yılında, 2009-2011 dönemi çocuk hakları için Stratejiyi ve Ulusal
Faaliyet Planını onayladı. Kosova Cumhuriyeti Anayasasına ve Çocuk Haklarına dayanarak,
Ulusal Faaliyet Planı, çocuk hakları genel durumunu düzeltmede gerekli faaliyetlerin alınması için
planlanılan, öncülüklü alanlarını belirlemiştir, diğerlerin yanı sıra yönetim, eğitim, sağlık ve sosyal
güvenlik konularına da dayanır. Bu plandan ve onun gerçekleşmesi için belirtilen sürelerden
bahsedildiğinde, Kosova Cumhuriyeti uygun kurumları tarafından üstlenen bazı görevlerin kısmi
olarak gerçekleştiğini söyleyebiliriz, ancak buna rağmen bu açıdan yapılması gereken pek çok şey
var.
Yönetim alanıyla ilgili söz konusu plan, diğerlerin yanı sıra, Çocuk Hakları için Bakanlıklararası
Komitenin işlevselliği de öngörülür, ki bu komite işlevsel değildi. Bu Komite, en yüksek hükümet
mekanizaması olarak, 2008 yılında kurulmuştur, amacı Kosova’da çocuk haklarının uygulanması
ve sayılmazını garanti etmek ve mevcut kurumsal mekanizmaların etkinliğini düzeltmektir. Bu
açıdan, merkez ve yerel seviyedeki çocuk hakları için özel yetkililerin konumlarının
kurumlaştırılması mecburidir.
4.24.2. Çocukların eğitim alanındaki eksiklikler
Bu Plan ile, eğitim alanı Kosova Hükümetin öncülükleri olarak belirtilmiştir. Buna göre,
çocukların kaliteli eğitimde tüm kapsamı, üniversite öncesi eğitim yasaların uygulanması,
okullarda şiddeti yasaklayacak altyapının uygulanması, okul programlarına nöbetçilik derslerin
içerilmesi ve çocuk şiddetine karşı kampanyaların örgütlenmesi öngörülmüştür.
Bu üstlenmelerin bazıları hükümetin uygun kurumu tarafından gerçkleşmesine rağmen, çocuklara
yönelik şiddet hala endişelendirici konumdadır. Bu rapor dönemi içerisinde, HAE okullarda şiddet
ile ilgili şikayetler almıştır.
4.24.3. Okullarda şiddet olayı
Gilan Belediyesinde bir ilk okul öğretmeni tarafından bir öğrencinin kötü muamele vakası sadece
bir örnektir. Kötü muamele sonucunda aldığı yaralardan dolayı öğrenci şehir hastanesi acil
merkezine gönderilmiştir. Halk Avukatı, söz konusu olayla ilgili, uygulmadaki yasamalar ile
öngörülen gerekli önlemlerin alınmasını isteyerek uygun yetkililere yönelmiştir.
Yetkili kurumlar, bu olayı azaltmak amacıyla, uygun yasamanın uygulamasına ve ayrıca onun
tamamlanmasına devam etmelidir. Onların, toplum bilincini, özellikle de öğretmenlerin, çocuklara
79
yönelik şiddetin kullanılmasının zararlı, yasadışı olduğu gibi affedilemez olduğu bilincini
yükseltmek amacıyla etkinlikler yapmaları gerekir. Bu açıdan Kosova okullarında, bu yönde
yardım edecek olan, diğer okul personellerin yanı sıra pedakog ve psikologlarında Kosova
okullarına dahil edilmesi mecburidir. Ayrıca, kaliteli eğitimin düzenlenmesi amacıyla, uygun
kuruluşlar, diğerlerinin yanı sıra okul programlarına mecburi olarak nöbetçilik saatlerin dahil
edilmesi için gereken tedbirleri alması gereklidir.
4.24.4. Eğitimin terk edilmesi
Herkes için eğitim hakkının gerçeklemesini amaçlamayla ilgili, Eğitim Bilim ve Teknoloji
Bakanlığı (EBTB), okulları terk etmeye karşı Faaliyet Planını hazırlamıştır, bu 2010 yılında
yayınlanmıştır. EBTB tarafından alınan verilerden, 2009/2010 öğrenim yılında ilk ve alt orta
okulu terke eden öğrenci sayısının 2008/2009 öğrenim yılına kıyasen düşüş kaydetmesine rağmen,
2009/2010 yılında 1920 öğrencinin okulu terk etmesi endişelendiricidir. EBTB diğer relevan
kurumlar ile birlikte, faaliyet planı ile belirtilen, bu olayın önlenmesi amacıyla uygun eylemlerin
yapılmasına devam etmesi gerekir. Okulun terk edilmesi nedenleri değişik türden olabilir, ancak
bunlar ağır ekonmi durumu ve fakirlikle de bağlanmaktadır.
HAE, bir aileninin çocukları kandavasından dolayı okulu terk eden olayda çalışmıştır. Bu
çocuklara-öğrencilere, köy okulu öğretmenleri her gün evlerin 1-2 saat ders verdi. HAE uygun
yetkililerden, uygun bir çözüm bulununcaya dek, bu çocuklar için daha fazla ders yapılmasını
istedi. Somut vakada, HAE, kandavasında bulunan ailelere arabuluculukta bulunarak, yetkili
kurumlardan çatışma ne olursa olsun herkes için, Anayasa ve yasa ile öngörüldüğü gibi, serbest
dolaşımın, çalışma hakkın ve okula devam etmenin sağlanmasını talep etti.
4.24.5. Çocukların çalışması
Çocukların çalışmasıyla ilgili durumu düzeltmek amacıyla, Sosyal Güvenlik alanında Ulusula Plan
öncülükleri içerisinde, bu rapor döneminde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB),
yetkili işbirlikçileri ile birlikte, Çocukların çalışmasını önlemek ve ortadan kaldırmak için Kosova
Komitesinin işlevselliğiyle ilgili etkiliklere düzenlemeye devam etmiştir.
Diğerlerin yanı sıra, bu komite tehlikel işlerin listesinin uygulanmasıyla alınması gerekirdi, yerel
faaliyet komiteleri tarafından tehlikeli işlerin gözetimi ve değerlendirilmesi ayrıca çocukların
çalışmasıyla ilgili durum ve gözetim ilerlemesiyle ilgili verilerin dağıtılmasıyla alınması gerekir.
Yurttaki ağır ekonomi-sosyal durumdan yola çıkarak, çocukların çalışması konusu Kosova
toplumu ve kamu kurumları için önemli meydan okuma olarak kalmaya devam eder.
Bu ağır duruma bakmaksızın, Kosova Hükümeti, mecburi olarak en kısa zamanda Kosova’da
çocukların çalışmasın engellenmesi ve en tehlikeli şekillerin ortadan kalıdırılması için bir strateji
ve eylem planı onaylamalıdır. Bu tür bir strateji ve planın onaylanması, Kosova’da çocukların
çalışmasının önlenmesi ve tehlikeli işlerin ortadan kaldırılmasıyla ilgili, 17/2008 sayılı İdari
Taliamattan çıkan bir mecburiyettir.
Ve, 2008 yılından bu yana hiç ilerleme yoktur.
80
Ağır iş çocuk sağlığına ve güvenliğine zarar veriri, ve bu şekilde Kosova Cumhuriyetinde
doğrundan uygulanmakta olan156, Kosova Cumhuriyeti Anayasasına157 ve Çocuk Hakları
Sözleşmesine158 aykırıdır.
4.24.6. Çocuk sosyal güvenlik eksikliği
Sosyal esirgeme planında, tüm ilerlemelere rağmen maalesef diğer çocuklara kıyasen, özel
ihtiyaçlı çocuklar çok daha ağır durumda bulur. Bu açıdan, sürekli engelli çocuk bakımını üstlenen
ailelere belirtilen tutarda paraların ödenmemesi konusuyla ilgili HAE yetkili makamlara
yönelmiştir.
Bu hak, gereğince sürekli engelli çocuklu ailelere destek için 03/L-022 sayılı Yasa gereğince
güvence altına alınsada bu hak birkaç ay için reddedilmiştir. Bu tutarın ödenmemesi onların zaten
ağır olan ekonomik durumunu daha da zorlaştırmıştır, özellikle de çocuğun refahı kötüye gitmiştir.
Bu yönde, Kosova Hükümeti, yeterli miktarda maliye araçlar ayırmlaıdır, bu hakkın engelsizce
gerçekleşmesi için. Ayrıca, Kosova Hükümeti, ayrılan araçların, bu kategorideki ailelere yardım
için ve sadece ayırıldıkları amaç için kullanıldığından emin olmalıdır.
4.24.7. Engelli çocukların ayırımcılığı
Çocuk Hakları Sözleşmesine göre, zihinsel ve fiziksel engelli çocukların normal ve uygun,
onurunu garanti edecek, özerkliğini teşvik eden ve onların toplum hayatında aktif katılımını
kolaylaştıracak koşullarda bir hayat sürmesi gereklidir.159 Onlara ve refakatçılarına, devlet,
diğerlerin yanı sıra, imkanları içerisinde, onurlu bir yaşam sürmeleri için uygun maddi bir yardım
sağlaması gerekir. Bu yönde, Kosova Hükümeti, uluslararası yasama ile bu alanı düzenleyen yerel
yasamayı yaklaştırmalı ve uyumlaştırması gerekirdi, ki böylece 0-18 yaş arasındaki kısmi, zihinsel
veya fiziksel engelli tüm çocuklar için sosyal destek sunardı.
4.24.8. İnsan varlığı kaçakçılığı-çocuk mağdurlar
Çocuk Hakları, Ulusal Faaliyet Planı öncülüklerin oluşum parçası, insan varlığıyla kaçakçılık
konusunu mücade etmek, mecburi olarak uygun kuruma adreslenmelidir. Kosova Polisi ve Adalet
Bakanlığın Kurbanların Korunması ve Yardımı Divizyonundan, 2010 yılında kaçıkçılık
kurbanlarının, büyük bir kısmı, cinsel kullanma amaçlı kaçakçılık edilen, küçük yaştaki kızlardan
oluştuğu bilgileri elde edilmiştir.
156
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 22 .
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 50.
158
Çocuk Hakları Sözleşmesi, madde 32, maddi çıkarlar için çocukların kullanılmasını, tehlikeli olabilecek işlerin
yapılmasını, çocuğun eğitimini engeleyecek veya çocuğun fiziksel, zihimsel, ruhsal, ahlaki ve toplumsal sağlığna
zarar verebilecek konullardan korunması garanti eder.
159
Çocuk Hakları Sözleşmesi, madde 23.
157
81
Bu açıdan, HAE gelen bir şikayet ulaşmıştır, bir ebeveynin Kosova Polisinden, kızının insan
varlığı ile kaçakçılık olarak ele alınmasıyla ilgili gereken tedbirleri almadığından dolayı şikayette
bulundu, tüm verilere ve yeterli etgenlere göre söz konusu olan insan varlığıyla kaçakçılık ile
ilgiliydi. Konuyla ilgili soruşturma yapmak amacıyla HAE İnsan Varlığıyla Kaçakçılık
Soruşturması Sektörü temsilcisiyle ve diğer yetkili kurumlarla temasa geçti.
Olay, uygun kurum tarafından süreçlenmektedir.
Kaçakçılığın başarılı bir şekilde mücadelesi için, ayrıca kaçakçılık kurbanı çocukları korunması
için, Kosova Hükümeti uygun kurumu, Kosova’da kaçakçılık kurbanları için eylem standartları
süreçleri üzere evrakların uygulanmasıyla ilgili hizmetlerin sunulması gerekirdi.
Rapor dönemi içerisinde, HAE, çocukların velileriyle kişisel teması ile ilgili mahkemelerin
kararlarının uygulanmamasıyla ilgili ayrıca mahkeme süreçlerinin gecikmesinden dolayı birkaç
şikayet almıştır. Bu konularla ilgili HAE, yetkili otoritelere yönelmiştir, onlardan yasa ile
öngörülen eylemleri yapmalarını talep etmiştir. Çocukların vekaleti ile ilgili HAE temsilcileri,
tarafların istekleri üzere, Kosova’nın bazı mahkemelerinin duruşmalarını gözetlemiştir. Ayrıca
tarafların talebi üzere HAE temsilciler koruma emrinin verilmesi için, evlilik sırasında oluşan orta
varlığın dağıtılması ve aile şiddetti sonucunda vucütlarında oluşan yaralanmalar ile ilgili düzenlen
duruşmaları da gözetlemiştir.
4.25.
Sağlık ve Sosyal Güvenlik
Savaştan onbir yıl sonra bile, Kosova’da sosyal politikalar ekonomik durum, işsizlik sayısı, sağlık
sistemi ve sağlık altyapısı, sağlık kurumlarında ahlaklık seviyesi ve yasamanın şu anki durumu
halen meydan okumaya devam etmektedir.
4.25.1. Sosyal sorunlar ve yasama eksikliği
Kosova’da sosyal ve sağlık konuların yasal düzenlenmesi ile ilgili sorun hala çözülmemiştir.
Kosova Cumhuriyeti Anayasasında, Ekonomi, Sosyal ve Kültürel Hakların Uluslararası Anlaşması
dahil edilmemiştir.160
Sadece sosyal yardım ile yaşayan ailelerin ekonomi ve sosyal durumu, geçen yılda rapor edildiği
gibidir. Yaklaşık, 36 bin aile, Çalışma ve sosyal Güvenlik Bakanlığın sosyal şeması kazananları
olarak tespit edilmiştir. Bu bakanlığa göre, ihtiyaçlı aileler için sosyal şemaya yöneli bütçe 7%
oranında artırılmıştır.
Sosyal kategoriler Kosova Hükümeti tarafından sembolik bir maddi yardım alanlar, bu sosyal
yardım şeması yardımları kazananların temel ihtiyaçlarını bile yerine getirmemektedir. Bu
yardımlar yeterli değildi. Yardımlar ihtiyaçlı aileler için asgari gıda sepetine göre
belirlenmemiştir, Kosova Hükümeti ise enflasyon seviyesinin değerlendirmesini bu sonuçlara göre
yapmaz. Bu yardımlar ne birey için ne de aileleri için onursal bir yaşam sağlamamaktadır.
160
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, Madde 22.
82
Ayrıca, 5 yaşın üzerindeki çocuklar sosyal yardımları düzenleyen yasa tarafından ayırımcılıklı
kalırlar. Bu yasa, şaşırtıcı bir şekilde ve herhangi ekonomik veya toplumsal olarak kriter olmadan,
sosyal şema yardımların kazananların yaşını sınırlamaktadır. 161
Sosyal ve aile hizmetler, yasası, Kosova’nın ihtiyaçlı kişileri ve aileleri için sosyal ve aile
hizmetlerin yasa düzenin ve sosyal ve aile hizmetlerin ilerletilmesini düzenler. 162
4.25.2. Engelli çocukların ayırımcılığı
Sürekli engelli çocuklu ailelere, onuru ve yaşamını ve onurunun garanti eden normal koşulları
sağlayan Kosova Cumhuriyeti Meclisi, sürekli engelli çocuklu ailelere maddi yardım etme
yasasını kabul etmiştir.163
Bu yasa, sürekli engelli çocukların kategorişletirmesini öngörür. Bu madde içerisinde sadece üç
sürekli engelli çocuk kategorisi dahil edilir.164 Sürekli engelli çocuk kategorisini belirleme
komisyonu görevi, sürekli engelli çocuğun fiziksel, zihinsel veya duyusal sağlık seviyesi türünü
belirlemektdir.165
Bu sınıflandırma, tam değildir ve zararlı sonuçlara neden olmuştur. Pek çok kosovalı aile, engelli
çocuğu olan, konuşma ve duyma engelli olsun veya psikolojik gerileme açısından olsun, bu yasa
ile güvence altına alınan kategoriden yararlanamamaktır, çünkü onların çocukları sürekli engelli
çocuk kategorisinde sınıflandırılmamıştır.
4.25.3. Emeklilik şeması sorunu
Kosova’da fakirliği düşürmek adına yapılan vatandaşlara emeklilik şeması kategorisinin
oluşturulması ve uygulanması, geçici olmasına rağmen hala Kosova’da uygulama bulmaktadır.
2005 yılında İSGB, Emeklilik ve Maluliyet Sigortası taslak yasasını hazırlamıştır, ve aynısı
Kosova Hükümeti onayına gönderilmiştir. Ancak, Kosova Hükümeti, 5 yıldan bu yana bu taslak
yasanın onaylamasını geciktirmektedir.166
İSGB tarafından söz konusu taslak yasanın onylanması için 2007 ve 2010 yılında da yapıldı, ancak
Kosova Hükümeti bugüne kadar bu konunda ciddiyetle alınmada başarısız olmuştur.
Bu taslak yasanın onaylanması, nihayi olarak Kosova’da Emeklilik ve Maluliyet Sigortası
Konusunda düzenlenmesi için bir yasal çerçeve oluşturacaktır. Şu anda emeklilik şemaların
genellenmiş ilkeye dayanmaktadır, bu şu anlama gelir 65 yaşın üzerindeki her kişi bu baz
emeklilik kazananıdır. Ayrıca 15 yıl ve daha fazlası için iş görgüsü olduğunu kanıtlayan her
kişinin de bu miktarı yükseltme hakkı vardır.167
161
Kosovada Sosyal Yardım Şeması Yasası ,no. 2003/15, madde 4 nokta b.
Sosyal ve Aile Hizmetleri Yasası, no. 02/L-172.
163
Sürekli Engelli Çocuklu Ailelere Maddi Yardım Etme Yasası, no. 03/L-022.
164
Aynı yerde, madde 6.
165
Aynı yerde, madde 7.
166
Bakınız, Kosova Hükümeti Kararı , no. 04/227, tarih 29 Kasım 2006.
167
Aynı yerde, no. 13/277, tarih 31Ekim 2007.
162
83
Kosova savaşında, evrakların büyük bir kısmı, Sırp kuşatma güçleri tarafından kasıtlı olarak
ortadan kaldırıldığından veya Sırbistan’a götürüldüğünden, pek çok vatandaş iş görgüsünü
kanıtlamakta sorun yaşamaktadır. Bu eski-çalışanların emeklilik artışına dahil olmasını
etkilemiştir.
Şu anda Kosova’da belli kategorideki ememklilik konusunu düzenleyen yasalar mevcuttur,
öreneğin Kosova Koruma Güçleri üyeleri ve Kosova Güvenlşik Gücü ememklilik Yasası 168,
Büyük yaştaki engelli kişiler Yasası.169
Emeklilik ve Maluliyet Güvenliği yasasının eksikliğinde, Kosova vatandaşlarının çoğu, doğru
bilgilenmediklerinden dolayı İSGB-ye yönelir, bu engelli kişi emekliliği kullanıcı şemasına dahil
olmak için. Bu emekliliği kazanmak için temel kriterlere dayanarak, neredeyse herkes sağlık
dilekçeyle başvuranların engellilik seviyesi hakkında karar alanı komisyonu tarafından reddedilir.
Bu bilgisiz vatandaşlar için ek sorun da teşkil etmektedir, çünkü taraflara zaman kaybı ve hukuk
araçlarının kullanılmasında gereksiz harcama yaratır, Kosova vatandaşları Halk Avukatı
Enstitüsüne, sağlık komisyonu kararlarına karşı şikayette bulunurlar. Halk Avukatı Enstitüsü, bu
konuyu İSGB sunmuştur ve yasaya dayalı olarak kısıtlı bir cevap aldı, ancak bu konuyu
çözmemektedir. Çünkü, tekrar vurgulanmalıdır ki, bu konuyu düzenleyecek olan, Kosova
Emeklilik ve Maluliyet Yasası yoktur.
Kosova’da sosyal ve ekonomik sorunlar tespit edilen sosyal vakalarla sona ermez. Kosova
nüfusuyla ilgili henüz net resmi istatistikler olmamasına rağmen, Kosova’nın Avrupa en genç
nüfus olduğu düşünülmektedir. Bu gerçekten yola çıkarak, genç nesillerin iş piyasasına dahil
olması, %45 oranında işsizlik seviyesi ile Kosova’da, Kosova Hükümeti için sermayeli bir
sorundur.
4.25.4. Kosova’da sağlık sorunları
Sağlık güvenliği ile ilgili, Kosova vatandaşları hala Kosova Hükümeti tarafından ciddiyetle ele
alınmayan bu tür sorunlarla karşılaşmaktadır, sağlıkla ilgili yasal bir çeçevenin olmasına rağmen
bu yetersizdir.
Sağlık Sigortası Yasasının onaylanması, sağlık sistemindeki sorunlara da çözüm olacaktır, Sağlık
Bakanlığına göre, Kosova Meclisinde konu açık kalmıştır. Yetkili kurumlar tarafından bu
gecikmeler ise, ağır bir sosyal durum ile kaşrılaşmakta olan Kosova vatandaşları zararındadır.
Sağlık sisiteminin ve Kosova’da sağlık hizmetlerin düzenlenmesi Kosova Hükümetinin acil
öncülüklerinden olması gerekirdi. KÜKM kliniklerinde ilaç eksikliği geçmişte ve günümüzde hala
mevcuttur. KÜKM-nin esans ilaçlar listesinde ilaçların %59-u dahil edilmiştir, bunlardan %43
oranında citostatik, diğer %56.7 oran ise harcama malzemesidir. Aile hekimliği merkezleri bu
yönde daha da kötü durumdadur. Kosova Hükümeti, nihayi olarak ilaç ve harcama malzemeleri ile
sağlık kurumlarının donatımı konusuyla ciddi olarak alınmasının son anıdır.170
168
Kosova Koruma Güçleri üyeleri Ememklilik Yasası, no. 03/L-100.
Engelli kişilerYasası, no. 2003/23.
170
Kosova Sot” gazetesinden elde edilen bilgiler, 14 Ocak 2011.
169
84
Kosova’nın tıbbi ilaçlar ticareti de ayrı sorun teşkil etmektedir. Kosova Hükümetinim
sorumluluğu, devamlı olarak ve sistematik şekilde, Kosova bölgesine giren ilaçların geldiği yeri,
ayrıca geçerlilik süresini sürekli denetelemektir. Ayrıca Kosova Hükümeti, Kosova ticaretinde
bulunan ve müfettişliğin sorumluluğunda olan, ilaçların kullanma tarfilerinin resmi dillerden en
azından birine çevirlmemesini istemelidir.
Hastalar içn koşullar da ayrıca, KÜKM kliniklerinde tedavi için kalmaları gerekenlerin çok ağır
koşullardadır. Koşulların zorlukları yanı sıra bu kliklerde, bu yılda bir diğer sorun da eklenmiştir.
Kış döneminde, ısınma eksikliği de mevcuttu Termokos tarafından KÜKM ağı kesilmiştir.
Onkoloji Enstitüsünün işlevselliği eksikliği, kanser ile tanı koyulan hastaların tedavi görmek için
yurt dışına yönelmek zorunda kalır. Sağlık Bakanlığı aracılığıyla yurt dışında tedavi için süreçlerin
uzunmasından dolayı, acil ihtiyaçlardan dolayı onlardan pek çoğu kendi araçları ile tedavi görmek
zorunda kalmışlardır. Bu tür tedavilerin harcamaları yüksek olduğu gözönüne alındığında, bu
Kosova halkın zaten ağır olan ekonomik koşulların daha da kötüleşmesini etkilemiştir, gereken
maddi araçları sağlayamayanlar ise vefaat etmiştir.
Sağlık Bakanlığı tarafından yurt dışında tedavi görmek için başvuruda bulunan hasta sayısı bu yıl
1050-ye ulaştı. 2010 yılının ilk 6 ayında, yurt dışında tedavi görmek için Sağlık Bakanlığı
tarafından gönderme bütçe nedenlerinden ötürü durdurulmuştur. Sağlık Bakanlığından
öğrenildiğine göre yaklaşık 300 hasta yurt dışına tedavi için gönderilmiştir. Bunlardan en büyük
kısmı: Türkiye, Almanya ve Arnavutluğa gönderilmiştir, az bir sayıda ise Avusturya, ABD vb. 171
Fakirlik seviyesini ve ihtiyaç gereksnimini göz önüne alarak Kosova Hükümeti acilen sağlık
altyapısında gerekli olan sermayeli yatırımları yapmalıdır ki böylece avanslı hizmetlerin pek çoğu
ve maliyeti olanların yurt içerisinde yapılabilir.
Kosova vatandaşların karşılaştığı en büyük eksikliklirden, el, ayak, göz protezlerin hazırlanması
ve uluslararası standarlar ile sağlık ve fiziksel sorunlarıdır.
Kamusal sağlık faaliyeti verenlerin kurum kurucuları tarafından gözetilme yasası ile düzelse de172,
profesyonel gözetim ile de, iç ve dışta,173 pratikte durum tamamen farklıdır.
Bu sorun, Kosova sağlık alanında, yarım yamalak olarak düzenlenen iş piyasasının göz önüne
alındığında bu sorun daha da büyükmektedir. Bu piyasa düzenlenmemiştir ve olağan üstü şekilde
el arkasında ve anarşi karmaşa ön koşullarında bırakılmıştır.
Sağlıkta özel faaliyet Yasası ile, özel sağlık bakıcısı uzmanı, sağlık kamu kurumlarında özel
hizmetler verebilir.174 Diğer yandan, kamu sağlık kurumlarında çalışan sağlık çalışanı kendi özel
faaliyetini sadece mesai dışında yapabilir.175 Sağlık Hizmetlerin verilmesiyle ilgili bu yasal
karmaşa, Kosova’nın sağlık alanında iş piyasasının düzelmemesiyle manipülasyona yer
vermektedir.
HAE verilerine göre, pek çok Kosova vatandaşı sağlık personelinden şikayetçidir, çünkü, kamu
sağlık bakımı uzmanları neredeyse bütün vakalarda, çalışma mesaileri içerisinde, her ne kadar
171
“Kosova Sot” gazetesinden elde edilen bilgiler, 14 Ocak 2011.
Kamu Sağlık Yasası, no. 02/L-78, madde 3, nokta1.
173
Aynı yerde,madde 3 nokta 2.
174
Sağlıkt Özel Faaliyet Yasası, no. 2004/50, madde 2 fık. 3.
175
Sağlık Yasası, no. 2004/4, madde 98, nokta 2.
172
85
tedavi, bakım ve cihazlar aynı olsa bile vatandaşları çoğu kez tedavi edilmeleri için özel sektöre
yönlendiriler (mesai dışında çalıştıkları yerlerde). HAE bu tür vakaları araştırmaktadır.
Yukarıda bahsedilenlerden yola çıkarak, mantıksal bir mecburiyet olarak işbu ihtiyaçlar ortaya
çıkmaktadır:
 Kosova Meclisi ve Hükümeti, Kosova’da emeklilik şemasını düzenleme yasası gereksinimi
altyapınısı onaylaması, böylece emeklilere onurlu bir yaşlılık sağlanmış olunur.
 Kosova Meclisi ve Hükümeti, Kosova Cumhuriyeti Anayasasına, Ekonomi, Sosyal ve Kültürel
Haklar Uluslararası Anlaşmayı da gecikmeden dahil edilmelidir.
 Kosova Meclisi ve Hükümeti, Sürekli Engelli Çocuklu Ailelerin Maddi Destek Yasasını
değiştirmeli ve tamamlşamalıdır, öyle ki konuşma ve duyma eksikliği olan veya zihinsel gelişim
rahatslığı olan engelli çocuklar da bu kategoriye dahil edilsin.
 Kosova Hükümeti, sağlık sektöründe iş piyasasını düzenlesin, öyle ki Kosova vatandaşının
sağlık hizmetlerinden kaliteyi seçebilme imkanı olsun,
 Hükümet, kesin biçimde, sürekli ve sistematik olarak sağlık süreçlerin kalitesini denetlemelidir
ve bu şekilde sağlık sektöründe mesleği kötüye kullanma imkanları da en alt seviyeye
düşürülür.
 Kosova Hükümeti, öncülükler doğrultusunda ve ciddiyetle yasal çerçeve ve Kosova
Cumhuriyeti sağlık sisteminin işletilmesi konusunu ciddiyetle görüşmelidir.
4.26.
Çevre Sorumluluğu
Kosova halkı için sağlıklı bir ortamın oluşturulması amacıyla, ayrıca Avrupa Birliği çevre
standartların kademeli olarak uygulanması, Kosova Cumhuriyet, Anayasasının 52.maddesiyle
tüm vatandaşların çevreye yönelik sorumluluklarını, ayrıca sağlıklı bir ortam oluşturması
sorumluluğunu da belirler.
Halk Avukatı Enstitüsü (HAE), Hükümet tarafından bütçenin Çevre ve Alan Planlama
Bakanlığına % 1 oranında ayrılması pratiğini endişelendirici olarak görmektedir. Bu hakkın,
yaşam, gizlilik hakkı, aile hakkı, kamu sağlıkta ve genel olarak toplumu doğrudan etkileyen
önemini göz önüne alarak, Kosova Cumhuriyeti Anayasasında bu hakkın sadece “sorumluluk”
olarak ve “hak” olarak belirtilmemesi endişelendiricidir.
HAE için endişilenedirici olan bir diğer gerçek, Kosova Cumhuriyetinde çevreyi korumayla ilgili
yürürlükteki yasaların altyapısının uygulanmamasıdır.
Çevreyi korumada bir diğer önemli konu rapor vermektir. Rapor kalitesine bağlı olarak gözetim
sistemin kalitesi, sağlık bilgi sisteminin örgütlenmesi yeri ve seviyesidir. Bu iki sistemin gerekli
seviyede örgütlenmesi olmadığından, Kosova’da çevre durumunda önemli bir göstergesi tam ve
güvenirli verilerin eksikliğidir. Bu doğrudan şeffaflık ilkesine aykırıdır.
Bu ilkenın uygulanmamasıyla ilgili ayrıca yasal yükümlüklerin yerine getirlmemesi çevre koruma
birimlerinin oluşmasıyla ilgili, insan kapasitelerin yükseltilmesi ayrıca bu konuların websayfasında yayınlanması konusuyla ilgili, HAE uyarıları yerel ve merkez çapla ilgilidir. Bu aciz
86
durumu gösteren bir örnek, Priştine BM ve diğer belediyeler tarafından da, yasal çerçevenin
uygulanmamasıdır.
2010 yılında, ilk defa olarak sivil topluma yönelik bağışlar dağıtılsa da, kamu görüşmelerinde
işbirliği ve katılımları memnun edici seviyede değildir. Ayrıca, Halk Avukatının bu konularla
ilgili bilgilendirilmesi memnun edici seviyede değildir.
Hava kalitesi konusuyla ilgili, Kosova’nın pek çok ölçüm noktasında izin verilen ortalama
seviyeyi 3 ila 6 defa geçmektedir, bu zamana bağlık fark göstermektedir. İzin verilen ortalama
özellikle Priştine’de birkaç defa aşılmaltadır, burada hava kalitesi memnun edici seviyede değildir
PM10, bu neredeyse tüm durumlarda izin verilenin maksimumu üzerindedir. Bu fenomen en
büyük hava kirliticelerin bulunduğu KEK/Obiliç, Sharcem/Hani i Elezit,
Trepça/Mitroviça, Ferronikeli/Drenas, inşaat ve sanayi kalıntıları deponisi ve üç şehirin ısınma
merkezleri (Priştine, Yakova ve Mitroviça), yerlerde tekrarlanmaktadır.
Hava gözetim sistemleri eksikliği başlıbaşına bir endişedir. Gözetim hala klasik metotlarla yapılır.
Mevcut gözetim sistemlerinden havada metal bulgusu ölçeği yoktur (Drenas İstasyonunda
mesela). Bu konuyla ilgili, hava kirleticilerin izin verilen değerden daha fazlasının boşaltılmasını,
belirleycek olan idari talimatlar da yoktur. Kosova’da havayı korumayla ilgili ulusal bir strateji
yoktur.
Kosova’da suların kalitesi için atık su arıtmanın olmaması gerçeği, Yeni Sular Yasası, düzeltilip
tamamlansada, o İdari Talimatlarla birlikte, kamu kurumları tarafından uygulanmaz, dolayısıyla
belediye müffetişleri tarafından. Kaliteye göre suların sınıflandırılması, ayrıca suların koruma
bölgeler hala yapılmamıştır.
Ayrıca, yer altı suların araştırılması ve gözetimi eksikliği mevcuttur. Kosova’nın sularla ilgili
henüz bir stratejisi yoktur, suların idarisi planı, havzaları idari planı ve selidari planı ayrıca yer altı
ve üzerindeki suların gözetimi entegre bir sistemi yoktur.
İçme suların ele alınması, klasik şekilde yapılır, sadece klorifike edilerek, modernlemiş işletme
teknolojilerini uygulama ve kullanmadan. Kosova’da nüfusun sadece %72 oranında içme suya
erişimi vardır, %45 oranında ise kanalizasyona. Vatandaşlar tarafından %30 oranında
kullanılmakta olan kuyuların sadece %1 oranında su kalitesi kontrölünden geçmesi gerçeği
endişelendiricir. Bu gerçek olağan üstü endişelendiricidir, çünkü bu içme suyu hakkıyla aykırıdır.
İnsan elinden etkinlikler ve etkiler sosyo-ekonomi sonuçları olan toprak seviyelerin bozulmasına
yol açmaktadır. Çevre bozulmasına doğrudan etki eden etgenler: Plansız inşaatlar, sanayi çöplerin
toplanması, yüzeysel kazımalar, ev ve deponi çöpleri, toprak kayması, çakılın kontrolsüzce
kullanılması vb. Tarım arazilerin bozulması ağır sonuçları olan ve düzeltilemeyen bozulmalardır,
bunların ağır metallerle kirletilmesi, atık suların boşaltılması, çöplerin vahsi deponisi vb., ki
bunlar Kosova vatandaşlarının sağlığının tehlikeye atılmasıyla doğrudan eşlik edilir. Bunu daha da
kötü kılan gözetim sistemi eksikliğidir.
Toprak kayması çoğu zaman, yol ağının inşaatı sonucudur, ayrıca binaların ve plansız yerleşim
yerlerin ve bu da tarım ve orman arazilerin bozulmasını tehlikeye koyar. Ormanları Koruma
Ajansı ile belediyeler arasında imzalanan anlaşma umut vericidir, bununla ormanların gözetimi
belediye yetkilerine aktarılmıştır. Sadece Priştine Belediyesi, bu anlaşmayı imzalamamıştır ve
çevre koruma müdürlüğü yoktur.
87
Halk Avukatı, Obiliç BM, Lajthishte köyünden bir şikayet almıştır, ki bu Hükümet kararı
gereğince limyit madenciliği yanında, çıkar bölgesine dahil edilmiştir. Kazımalar ve toprak
kayması sonucunda, şikayetçinin evi büyük zararlar görmüştür, ki bu şikayetçinin kendisi ve
ailesinin hayatı için tehlikeye atmıştır. Kazıdan dolayı ortaya çıkan zararlar tespit edilse de, yetkili
mekanizmalar tarafından kamulaştırılması veya alternatif çözüm sunulmamıştır. Kazıdan dolayı
ortaya çıkan zararlardan, doğrudan insan hayatını tehlikeye atan, ayrıca mülkiyet hakkının
ihlalinden dolayı Halk Avukatı, tavsiyesi aracılığıyla endişesini dile getirmiştir.
Ayrıca taş, çakıllar nehir yataklarından ve nehir vadilerinden ve kayaç kısımlarından çıkarılması
hala vahşice yapılmaya devam etmektedir, ki bu da HAE için endişe teşki eder, çünkü
vatandaşların bu enstitü aracılığıyla şikayetler, toprak kayması sonucunda, çevrenin tahriş
edilmesi, gürültü ve oluşan toz, seller ve mülkiyet hakkının tehlikeye atılmasına dek, etraftaki
evlerde çatlakların oluşmasını doğrudan etkilemektedir. Kosova Cumhuriyetinin tüm bölgesinde,
Çevre ve Alan Planlama Bakanlığı tarafından verilen beğeniler ile, şu anda 200 taş kıran faaliyet
görmektedir.
Çöplerin işletim sistemi ciddi sorunlarla eşlik edilir. Çöplerin geri dönüşümü yoktur, vatandaşlar
tarafından ödeme sisteminde ise bir ayırımcılık mevcuttur. Belediyeler bunlardan sorumlu
olmasına rağmen, onlar çöp işletmesi yasasını uygulamamaktadır. Bu merkezi ve yerel yetkilerin
karıştırılmasının, tam ve net olmayan bölgeleştirme, ayrıca bu işleri gören şirketlerin
sorumsuzluğu sonucudur. Sanayi çöplerin işletilmesi eksikliği, inşaat kalıntıların kontrolsüzce
atılması ayrıca işletilebilir toprakların kirletilmesi ve tutulması ve nehir sahillerin çöplerle
kirletilmesi Kosova’da çok yaygın olan bir olgudur, bunları yapanlar ise hiç kimse tarfından takip
edilmez.
Çevre kirliliğini engelleyen, 02/2009 sayılı İdari Talimat, atılan hurdaların ve çöplerinin idarisi,
uygulanmamaktadır. Kosova Cumhuriyeti Hükümetinin 19 Haziran 2009 tarihli kararıyla, demir
toplayan tüm toplama yerlerinin ana caddelerinden 1 km. uzaklıkta olmasını mecbur etse de,
bunlar hala ana caddelerede mevcuttur.
Doğanın koruma bölgeleri ve biodiversite farklılık görmüştürki bunlar tamamen ruhsatız inşaat,
ağaçların kontrolsüzce kesilmesinin sonucudur. Tüm bu eylemler yürürlükteki çevreyi koruma
uluslararası yasamaya ve normlarına aykırıdır. Bir diğer etgen de, hastalıklar, yangınlar, iklim
koşulların değişmesi de biodiversiteyi etkileyenlerdir. İnsan eli sonucunda zarar gören örnek
olarak Ulusal Park “Şar Dağı” ve “Bjeshket e Nemuna” vurgulanabilir. Kosova Cumhuriyetinde,
Çevreyi Koruma Yasasının istediği şekilde, sanayi operatörlerin eylem koşullarını belirleyen çevre
entegrasyon izinleri yoktur.
İklim değişimi alanında, Kosova, Kioto Protokolüyle imzalandığı gibi, iklim değişikliği üzere,
BMÖ Çerçeve Sözleşmesinin tarafı değildir. Kosova’nın iklim değişikliği stratejisi yoktur ve sera
gazları envanteri yerleştirilmemiştir.176 Kosova’da, mevcut yasamayı uygulayacak insan
kaynakları ve mekanizmalarında belirgin bir eksiklik söz konsudur.
Belli ekonomi sektöründen ve diğer sektörülerden çevreye yönelik baskıları, bunun sayesinde
insan, kendi sosyo-ekonomi çıkarları için, çevreye görülür şekilde zarar vermetkedir. Alan
kullanımı, doğal zenginliklerin kullanımı ve hizmetlerdeki değişik türler, çevreye etkisi olan
hizmetler, doğa dengesinde de yankılanmaktadır, doğal kaynakların tükenmesi ve insan sağlığını
176
Sera gazları, tarım seralarından çıkan gazlardır, bunlar ozon zarına zarar vermektedir ve ozonda delikler oluşturur.
88
da etkiler. Bu etkilerin sonuçları, faaliyet mekanizmaları ve çevre sonuçları pek çok etgen ile
bağlanmaktadır.
Bu yüzden, Kosova Cumhuriyetinde çeevreyi koruma konusunun, Halk Avukatı için
endişelendirici olduğu sonucunu çıkarabiliriz. Bunların durdurulması ve ortadan kaldırılması için
tedbirlerin alınmaması, çoğu durumda çevre için geri dönüşümü olmayan sonuçlarla takip
edilmektedir.
4.27.
Hakların yargı yoluyla korunması
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, tüm vatandaşlarına “Anayasa ve yasa, ayrıca etkili yasal araçları
hakkı, ile güvence altına alınan herhangi hakkın ihlal veya reddedilmesi” durumunda mahkeme
tarafından korunmasını güvence altına alır.177
Mahkeme hakkının korunması için bu anayasal güvenceye rağmen, yurdun mahkeme sisteminde
nedenlerinden dolayı bunun pratikte hayata geçirilmesi bazı zorluklarla takip edilir. Kosova
yargıcın uluslararası standartlar ile işlevselliğini amaçlayan, yapılan mahkeme reformlarındaki
teşvik edici ilk adımlarına rağmen, örneğin yargıçların ve savcıların yeniden atanması gibi,
mahkemeler için temel yasaların onaylanması, maaşların yükseltilmesi ve mahkeme binaların
inşaatı gibi girişimlere rağmen bu zorluklar hala mevcuttur.
Yargıcın karşılaştığı temel zorluklardan, ki bunun sonucunda Kosova’da yasanın hükmetmesi
adalet sistemi güvencesinin yıkılması olan: yurdun her yerinde mahkeme yönetiminin işlevsizliği;
sivil ve ceza süreçlerin geciktirilmesi; çözülmemiş eski konular; mahkeme kararlarının icrasının
düşük seviye; çağırıya göre değiştirilme mahkeme kararılarının çok sayıda olması (yaklaşık %60);
mahkemelerde rüşfet etgeni; İnsan Hakları Avrupa Sözleşmenin pratikte uygulanmaması, ayrıca
İnsan Hakları Avrupa Mahkemeleri kararlarının mahkeme kararlarında yorumlanmamasıdır.
Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile öngörüldüğü gibi, yurdun her yerinde mahkeme
yönetiminin uzatılmamasından dolayı çok endişelidir.178 Kosova Cumhuriyeti Bağımsızlık
ilanından sonra, Mitroviça’da Bölge ve Belediye Mahkemesi, Bölge ve Belediye Savcılığı, Ceza
Mahkemesi, Zubin Potok ve Leposaviç’te Bölge Savcılık Mahkemesi, Kosova yargı sistemi
dışında kalmaya devam etmektedir.179
Savcılıkta 11.700 vaka bulunmaktdır, mahkemelerde ise 1.615 vaka süreçlenmeyi bekliyor, ve
zaman aşımı nedeniyle iptal edilme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Ayrıca, kanıt olarak polis
tarafından ele geçirilen pek çok kimlik kartı ve pasaport mahkemede kalmıştır. Mitroviça yargıç
ve savcısı tarafından konuların görüşülmemesi, insan hak ve özgürlüklerin ağır ihlalidir. Bu
gerek Kosova Cumhuriyeti yetkilileri için de büyük bir meydan okuma olmaya devam etmektedir.
177
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde54.
Aynı yerde, madde102, p. 2.
179
17 Şubat2008 tarihinde, Kosova Cumhuriyeti Meclis Kosova’yı bağımsız ve egemen ülke ilan etti.
178
89
Mitroviça’nın Kuzeyinde hukuk organlarının işlevsizliği ile ilgili endişelerini Halk Avukatı, devlet
kurumları ile iletişim aracılığıyla temasta dile getirmiştir.180 Halk Avukatı etkili kurumlar taraftan
henüz bir cevap almamıştır.
Kosova’da yasanın hükmetmesi için Avrupa Birliği Misyonu-EULEX-in bu yıl Kosova Mahkeme
Konseyi tarafından atanan yargıçların geri getirilmesiyle, Mitroviça’da yargıç
işlevselleştirilecektir üstlenmesi de bu doğrultuda olumlu etki üretmemiştir ve ne zaman
yapılacaktır da bilinmez.
Halk Avukatı için bir diğer endişe 2000 yılından miras kalan Kosova mahkemerinde çözülmemiş
213.967 konudur.
Bu duruma gelmesine yol açan, pek çok etgen var: teknik altyapı eksikliği, yargıç ve savcıların az
sayıda olması, yargıç, savcı ve mahkemelerin idari çalışanlarının düşük maaşı, mahkeme sistemi
içerisinde rüşfet etgeni vb.
Kosova Mahkeme Konseyi, eski kalan 200.000 konunun ortadan kaldırılması için devlet
stratejisini onaylamıştır.181 Strateji ile onun uygulanmasından sorumlu kişi ve grupları
belirlenmiştir, ancak bu eski konuların çözümü için zaman süresi öngörülmemektedir. Bunun ne
kadar etkili olacağını görmek zaman gösterecektir.
2010 yılın şubat ayında, 2008/2 sayılı UNMIK idari Talimatı gereğince yargıç ve savcıların
yeniden adlandırılması ve teyit projesi başlamıştır. Bu Proje ABD ve Birleşmiş milletler tarafından
desteklenmiştir.
Yeniden adlandırma süreci, yargıca yönelik güvenin artırılmasını amaçlamaktaydı, adayların
geçmişi, yetkilerini ve profesyonel etkili hazırlıkları araştırılarak.
Tespit süresince 274 yargıç ve 60 savcı adlandırıldı. Bunlardan %60-ı ilk defa bu makama gelen
kişilerdir. Bu, Yurdun mahkemelerinin tazelendiği anlamına gelir.
Kosova Cumhuriyeti Başkanı, Kosova Mahkeme Konseyi tavsiyelerine göre182 anayasal
yetkilerine dayanarak, 183 savcı ve yargıç için tespit edilen kişileri atadı. Onay sırasında etkili
yargıç ve savcılar UNMIK tarafından atanmıştır.
Halk Avukatının, bu atamayla ilgli endişesi, bitmemiş konularla ilgilidir. %60 oranında eski
yargıçların atanmaması, ceza kolejlerin büyük çaplı çözünmeyle sonuçlanacaktır. Bunun
sonucunda yargıçlara bağlı olan çözülmeyen konuların en başa dönme ihtiyacı çıkabilir. Aynı
zorluklarala savcılar da karşılaşacaktır. Yasal altyapıyla ilgili, teşvik edici ilerlemeler yapılmıştır.
Kosova Cumhuriyeti Meclisi uzun bir gecikmeden sonra yargıç için temel yasaları onaylamıştır.184
180
Bakınız Tavsiyelerle Rapor, 19 mart 2010 tarihli, Kuzey Mitroviça’da hukuk makamlarının çalışmamasıyla ilgili
Kosova Meclis Başkanı sn.Jakup Krasniqi’ye, kopyası Kosova Mahkeme Konseyi başkanı sn. Enver Peci’ye, Kosova
Yüksek Mahkeme Başkanı sn. Fejzullah Hasani’ye; Kosova BaşSavcısı sn. İsmet Kabashi’ye; Mitroviöa Bölge
Mahkemesi Başkan sn. Xhevdet Abazi’ye gönderilmiştir.
181
Kosova Mahkeme Konseyi, Karar No. 22/2010, 18 kasım 2010.
182
Yargıc ve savcıların onaylanması süreci 26 ekim 2010 tarihinde sona erdi. Kosova Mahkeme Konseyi, yargıç ve
savcıların atanması ve seçilmesi görev ve yetkisini üstlendi.
183
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 104.
184
Kosova Mahkeme Konseyi Yasası no. 03/L-223; Mahkeme Yasası no. 03/L-199; Kosova Cumhuriyeti Kamu
Savcılık Yasası no. 03/L-241; Devlet Savcılık Yasası, no. 03/L-225 ve; Kosova Yargıç Konseyi Yasası no. 03/L-224.
90
Mahkeme kurumları için meydan okuma olan, Kosova Cumhuiyetinin diğer kurumları için olduğu
gibi bu yasaların pratikte uygulnmamasıdır, çünkü bununla yeni kurumların kurulması ve
işlevselleştirilmesi öngörülür.
4.27.1. EULEX yargıç ve savcıları
Kosova yargıç ve savcı sistemi, bir uluslararası yargıç ve savcı kontenjanı ile desteklenmektedir,
bunlar EULEX misyonu içerisinde çalışmaktadır.
EULEX yargıç ve savcıların çalışma amacı, yerli mahkeme yetkililerine adalette çok uluslu
bağımsız, siyaset girişimlerinden özgür, uluslararası çapta tanınmış standartlar uyarak çalışan ve
Avrupa’nın en iyi pratikleriyle çalışan bir sistemin gelişmesi ve güçlenmesidir.
EULEX yargıç ve savcıları, mahkemede icra yetkisi var. Onlar yerli yargıçlarla çalışır, karma
panellerde, her seviyede, savaş katliamları, soykırım, terör, organize suç, rüşfet, etnik suçlar,
cinayet, ağır cinayet, ekonomi suç ve diğer suçlarla ilgili çalışırlar. Bunun dışında EULEX
yargıçları, sivil konuların yargılanmasında da yetkileri var. Onların Kosova Yüksek Mahkemesi
Özel Odası yetkilerine göre sivil konuları seçme hakları var.185 Bu konular Kosova Özelliştrime
ajansıyla ilgilidir, ayrıca Kosova mahkemeleri yetkisinde olan konular. Onlar, ayrıca Mülkiyet
talepleriyle ilgili Kosova Komisyonu kararlarına yönelik şikayetlerle de alınırlar.
Kosova Mahkeme Konseyi, EULEX yargıç ve savcıları üzerine hiçbir yetkisi yoktur. Onlar
EULEX yargıç Meclisi başkanı tarafından atanır/görevden alınır ve ona cevap verirler, ve EULEX
Adalet Komponant Şefi emirleriyle çalışır. Şu anda Kosova’da yargı ve savcı sisteminde tüm
seviyelerde EULEX uluslararası miyonundan 50 yargıç ve 30 savcı çalışamaktadır.
4.27.2. Yargıç ile ilişkin Halk Avukatının yetkileri
Yargıç alanında vatandaşların haklarını korumak için Anayasa ve ve yasalar gereğince Halk
Avukatı yetkileri, diğer kurumların alanlarından farklı olarak, sınırlıdır ve savcıların
soruşturmaları sırasında ve yargıçların mahkeme kararlarını almalarını tehlikeye atmaz.186
Halk Avukatı, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 6.maddesi ile güvence altına alınan doğru
yargılanma ilkelerinin korunmasına, ayrıca makul zaman içerisinde, yargılanma hakkına özel
önem vermektedir.
185
Yetkiler Yasası, no. 03L 053, madde5. p. 1.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, maddeler 132-135; Halk Avukatı Yasası, no. 03/L-195, madde 15, p. 6. “Halk
Avukatı. makulsüz ertelemeler veya iktidarın önemli boyutta kötüye kullanma durumları hariç olmak üzere,
mahkemelerde yürütülmekte olan davalar ya da diğer yasal prosedürlere müdahale etmez”
186
91
4.27.3. Vatandaşların yargıçla ilgili şikayetleri
2010 yılında, HAE’ye ulaşan mahkemelere yönelik 180 şikayet vari bunlardan 70’i kabul edilme
ilan edilmiştir.187 Şikayetçilerin çoğu, belediye, bölge mahkemelerine ve Kosova Yüksek
Mahkemesine karşıydı.Vatandaşlar genel olarak mahkeme süreçlerin gereksiz geciktirlmesinden
şikayetçi olmuşlardır, daha sonra mahkeme kararlarının icra edilmemesi ayrıca yargıçların
tarafsızlığıyla ilgili kuşukuları.
Mahkeme kararlarından memnun kalmayan pek çok vatandaş, memnuniyet eksliklerini dile
getirmek için, mahkemenin karar alma sürecinde girişimde bulunması talebiyle Halk Avukatına
yönelirler. Halk Avukatına yöneltilen şikayetlerin çoğu şikayette vatandaşlar, değişik şikayetlerin
hazırlanmasını ve onlarn değişik mahkeme seviyelerinde temsil edilmelerini isterler. Birinci
olarak, bu vatandaşların Kosova mahkemesine karşı güvesizliğin sonucudur.
Tüm vakalarda, vatandaşların yargıca yönelik, dilekçelerinde veya şikayetlerinde, bunlar Halk
Avukatı yetkileriyle uyumda değildi, onlar hukuk hizmetin sunulması için yetkili uzman
kurumlarına yönlendirilmiştir, örnek olarak vatandaşlar için hukuk yardımlarını parasız yapan,
Hukuki Yardım Komisyonuna ve sivil toplum kuruluşlarına gönderilmiştir.
Kosova Yüksek Mahkemesine yönelik toplam 56 şikayet sunulmuştur. Bunlardan 25’i kabul
edilmez, 8’i kapatılmıştır ve 23’ü ise hala açıktır.
Bölge mahkemelerine yönelik toplam 44 şikayet sunulmuştur. Bunlardan 17’si kabul edilmez, 8’i
kapatılmıştır ve 19’u ise hala açıktır.
Belediye mahkemelerine yönelik toplam 80 şikayet sunulmuştur. Bunlardan 28’i kabul edilmez,
3’ü kapatılmıştır ve 49’u ise hala açıktır.
Yapılan analizlerden sonra HAE, kendi yapılarına göre, mahkemeler tarafından konunun
görüşülmesinde vatandaşların bazen birkaç yıla kadar giden gecikmelerden şikayet ettiği görülür.
Bu da makul zamanda yargılanma hakkına aykırıdır.
Halk Avukatına göre, sivil konuların süreçlerindeki gecikmelerin nedeni, her şeyden önce geçmiş
yıllardan miras kalan konuların çokça sayıda olmasıdır. Bu gerçek değişik alandan gelen yeni
konular daha da zorlaştırmaktadır. Bunu daha da çıkmaz yola sokan tüm mahkeme kaynaklarını
sınırlamasıdır. Kosova Mahkeme Konseyin bir bilgisine göre 2010 yılın Aralık ayında
mahkemeye ulaşan çözülmemiş olan 233.462, konu var. Bu duruma rağmen Halk
Avukatı sivil konu süreçlerin gecikmesine açıklama veremez, vatandaşlar 5 yıl kadar kararların
alınması için beklemek zorunda kalıyorlar.
Mahkeme alanında, sınırlı yetkilerle, Halk Avukatı, belli durumlarda tavsiyeler özellikle de
birinci derecede mahkemelerine, somut eylmeler almaları için mahkeme süreçlerinin
hızlandırılmasını istemiştir. Ancak, Halk avukatı, konuların ele alınmasından memnun değildir.
2010 yılında da HAE-ye benzez konularla ilgili şikayetler ulaşmıştır. Halk Avukat tarafından,
şikayetçiler yasanın yargıçları uzaklaştırma ve onların hangi yolları seçmeleri gerektiği konusunda
açıklamalarda bulunmuştur. KMK istatistiklerine dayanarak 2009 yılında belediye mahkeme
kararlarının %60’ı bölge mahkemeleri tarafından değiştirilir.
187
Bakınız Halk Avukatı Yasası, no. 03/L-195, madde19, p. 1.3.
92
Bu gerçek şikayetçilerin mahkeme kararlarının taraflı olmalarıyla ilgili şüphelerine de anlam
vermektedir. Mahkemelerin yaklaşık sadece %40 oranında kararları icra edilmektedir.
Tüm şikayet durumlarında, Halk Avukatı, soruşturma düzenlemiştir, yetkili mahkemelerin
yetkilileriyle doğrudan temasa geçmiştir. Halk avukatı gecikmelerle ilgili açıklama talebinde
bulunmuştur. Pek çok vakada Halk Avukatı girişiminden sonra mahkemelerin kararların icra
edilmesi için eylemde bulunmuştur. Ancak çoğu vakada da Avukatı girişiminden sonra bile
mahkeme kararları icra edilmemiştir. Kararların icra edilmesindeki gecikmelerde açıklama olarak
icra yargıçların ve icra işbirlikçilerin eksiklikleri beyan edilmiştir. Maliye nitelikteki kararların
icra sorunu olarak ise, mahkemelerin yetkililerine göre mahkemeler tarafından verilen emirlere
karşı bankalar tarfından kararların uygulanmamasıdır.
Bazı durumlarda mahkemelerin kesin şekliyle kararlarına karşı şikayetler vardı, ki bunun için
anayasal şikayeti de dahil olmak üzere bütün şikayet araçları tükenmiştir. Halk Avukatından,
onların davalarının “Strasburg Mahkemesine” gönderilmesini istenir.188 Daha da endişelendirici
olan bazı şikayetçinin kendi savunma avukatları ile danışmalarından sonra Halk avukatına
yönelmeleridir.
Tüm bu vakalarda, aynı şikayet etme hakkının tükendiği kararlarda olduğu gibi, Halk Avukatının
yasal açıklamasının yanı sıra, şikayetçiler kurumlara ve derneklere hukuk yardımı aramaları için
başvurmaları tafsiye edilmiştri.
Şikayetler mahkeme idarileri tarfından gereksiz gecikmeleriyle ilgili, kararların yasal süre
içerisinde gönderilmemesi ve aryıca tarafların mahkemede konulara erişimi imkansızlığıyla
ilgilide vardı. Halk Avukatı, bu alandaki şikayetlerle ilgili, mahkeme yetkilileriyle temasa
geçmiştir ve mahkemelerle işbirliğinde tarafların şikayetleri çözülmüştür. Taraflara mahkeme
kararları teslim edilmişti ve mahkmede konuların durumuyla ilgili bilgilendirilmiştirler.
4.27.4. Vatandaşların savcıyla ilgili şikayetleri
Rapor dönemi içerisinden HAE, farklı 25 kişiden gelen, 25 şikayet veya dilekçe almıştır, bunlar
Savcılık çalışmalarına yönelik konulardı. Sunulan şikayetlerden 10’u kabul edilemez, 13 vaka
açıktır ve 3 vaka kapatılmıştır.
Halk Avukatı yetkisi içerisinde olan şikayetler
değerlendirmeden sonra süreçlenmiştir.
Soruşturma, mülakat ve değişik ifade alma idari eylemleri alınmıştır, evrakların görüşülmesi, ve
savcının kararlaştırdığı soruşturma dosyası görüşülmüştür, ceza sürecine uyulmaması, ceza
konusunun iptali veya durdurulması.
Bölge Savcılıklarına toplam 13 şikayet gönderilmiştir, bunlardan 5 kabul edilmez, 2’si kapatılmış
ve 3 hala açık şikayetlerdir.
Belediye Savcılıklarına toplam 12 şikayet gönderilmiştir, bunlardan 5’i kabul edilmez, 1’i
kapatılmış ve diğer 6’sı hala açık şikayetlerdir.
188
Halk Dilinde “Strasburg Mahkemesi” Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi için kullanılır
93
Ayrıca, savcı tarafından, dolayısıyla araştırma polisi tarafında soruşturmayı geliştirmede şüpheyle
ilgili şikayetler de vardı. Bazı durumlarda delillerin ve kanıtların değitşrilmesi ve manipülasyonu
hakkında şüpheler vardı. Bu durumda şikayetçi, Halk Avukatının soruşturma yetkililerin
sorşturma tarafsızca gerçekleştirmesini talep etmiştir.
HAE’ye gelen vatandaşların şikayetlerinin bir kısmı, gözaltıda tutulma süresiyle ilgili ve savcı
tarafından konunun geciktirilmesiyle ilgili. Bu vakaların birkaçında aynı açıklamalar ile tarafların
gözaltıda tutulması devam eder.
Halk Avukatı kabul edilen tüm vakalarda tarafların şikayetleri için soruşturma açmıştır ve savcılık
yetkilileriyle temasa geçmiştir. Bazı durumlarda Halk Avukatı girişiminden sonra, soruşturmanın
gelişimsine ve nihayetleştirilmesine gidilmiştir.
Devlet Savcılığından alınan bildirilere göre, ceza soruşturmaların gelişiminideki gecikmelerin
temel nedeni yurttaki savcı sayısının az olmasıdır. Yoğunluğun yanı sıra ve insan kaynakları ve
gerekli altyapı eksikliği Halk Avukatı için, savcılar için öngörülen zaman süreleri içerisinde
Devletin Başsavcısı tarafından bile ceza konuların yapılmasındaki gecikmeleri açıklamaz, ve
daimi olarak inanılır değildir.
4.27.5. Tavsiyeler
 Halk Avukatı, Kosova Mahkeme Konseyine (KMK), Kosova Cumhuriyeti Hükümeti ve
Meclisine, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının öngördüğü gibi, Mitroviça’nın Kuzey kısmı ve
diğer belediyelerde de dahil olmak üzere yurdun her yerinde yargı yönetimin uzatılmasını
tavsiye eder;
 Halk Avukatı, Kosova Mahkeme Konseyinin, Kosova Mahkemeler Konseyi Yasasına 03/L-223
göre işlevselşetirmesini tavsiye eder;
 Halk Avukatı, Kosova Savcılık Konseyinin daha fazla geciktirilmeden, Kosova Savcılar
Konseyi Yasası 03/L-224 gereğince kurulmasını tavsiye eder;
 Halk Avukatı, Mahkeme Yasasının 03/L-199 uygulanmasını tavsiye eder özellikle de
yargıçların maddi koşullarının düzeltilmesi amacıyla ve yasaya göre mahkemelerin
yapılanması ile ilgili yasanın 29. ve 36.maddeleri;
 Halk Avukatı, karar alma sürecinde gecikmeye sebeb olan temel nedenlerin personel sorunun
ve mahkemelerin diğer sorunları, Anayasa ile güvence altına alınan gecikmesiz görüşme
hakkının ihlaliyle ilgili , sonsuza kadar kabul edilir nedenler değildir ve olamaz.
 Halk Avukatı, konuların süreçlenmesinde müvekkillerin anayasal ve yasal haklarının iyi
korunması için amandmanların onaylanması ve gereksiz gecikme olmadan yasgılanması için
haklarının korunmasını düzenleyen etkili yasal aktların uygulanması için tüm koşulların
sunulmasını tavsiye eder;
 Halk Avukatı, önleyici geçici tedbirlerin acele görüşülmesi için tedbirlerin alınmasını tavsiye
eder, çünkü yapılan soruşturmalardan ve alınan bilgilerden, bazı mahkemelerde bir önleyici
geçici önlem almaları birkaç gün sürebiliyormuş;
94
 Halk Avukatı, mahkeme kararların icra edilmesin uzun gecikmelere olduğunu görür, bu
yüzden Halk Avukatı, olası en kısa zaman süresi içerisinde kararların icra edilmesi ve
uygulaması için tüm koşulların sağlanmasını tavsiye eder;
 Halk Avukatı, mahkemelerin nihayi kararı ile uyuşmazlık sırasında, tüm yükümlülükleri
itaatsizlik için bir temel teşkil edebilir, merkezi ve yerel çapta devlet kurumlarına bile, bu
yüzden Halk Avukatı, gecimkesizce mahkeme kararlarının uygulamasını tavsiye eder;
 Halk Avukatı, ceza ve mahkeme yetkililerin, faillerin, ceza sürecinde, doğru yargılanma ve
hukuk araçları için temel anayasal haklarını verilmesini sağlamalıdır. Failler, suçlandıkları
konuyla ilgili tam olarak bilgilendirilmelidir, mevcut durumu ve dayanılan deliller
tanıtılmalıdır, burada onlar kararları etkili olarak meydan okuyabilirler.
 Halk Avukatı, mahkemelerin, psikiyatrik tedavi tedibiri kararında, kesin bir biçimde önlem
zamanını, başlangıç ve bitiş süresini belirtmesini tavsiye eder. Ayrıca, yeniden görüşme
süresinde, icra edilmesinden bir yıllık zaman süresiyle ilgili belirtilen zamandan sonra karar
almalarını, tabi ki de davalının da bilgilendirilmesini.
 Halk Avukatı, uzman şahitlerin ve değerlendirenlerin, uzman görevini; kesin, sorumlulukla
ve tarafsızca ve yasa ile öngörülen süre içerisinde, yapabilmeleri için uygun koşulları
sunmasında ısrar eder. Bu yüzden Halk Avukatı mahkeme uzmanları için bir yönetmeliğin
hazırlanmasını tavsiye eder.
 Halk Avukatı, Avukatlar Odasının, resmi görev gereğince veya bedava hukuki yardım
sırasında, temsil etme vakalarında, yasal yardımda daha fazla kalite sağlamasını ve avukat
müvekillerin korunmasında şüphesizce ve açık bir şekilde düzenlemek ve tümden avukat
görevi ile ilgili hasar durumlarında avukat görevini yapmasıyla ilgili tavsiye eder.
4.28.
Topluluk ve mensublarının hakları
Topluluklar ve mensublarının hakları Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile ve azınlıkların
korunması ve haklları için uluslararası sözleşmelerin doğrudan uygulaması ile düzenlenmiştir.189
Yürülükteki uluslararası sözlşmelerin yanı ısra ve azınlık toplulukların korunmasıyla alınan birkaç
yasa devamda verilmektedir: Toplulukların ve mensuplarının korunması Yasası, Resmi dillerin
kullanımı Yasası, Dini özgürlük Yasası, Kültürel miras Yasası, ve Ayırımcılığa karşı Yasa.190
Anayasa ayrıca, kültürel hakların korunmasını ve azınlıkların eğitim alanında kimliğinin
korunmasını; dil ve yazının kullanımını; yer isimlerinin kullanımı; medyaya erişimi ve temsil
189
190
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 22,.
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, madde 59.
95
edilmelerini; Kosova’da ve dışında birbiriyle temasın tutulmasını; kendi topluluğu içerisinde, sivil
toplum sektörünün gelişimi; ayrıca Kosova’da uluslararası sivil toplum sektörü çalışmalarında
katılımı da güvence altına alınmıştır.
4.28.1. Kosova Cumhuriyetinin halk yapısı
Kosova’nın nüfus yapısı, rapor döneminde farklılık göstermemiştir. Kosova Cumhuriyetinde nüfus
kaydı yapılmamasına rağmen, Kosova’da yaşayan topluluklara göre nüfusun net yapısı
bilinmez.191
Sorun olmaya devam eden güncel konulardan biri değişik yerlerden özellikle Sırbistan’a kaçan
Kosova’ya geri dönenlerin sorunudur. Bu dönemde de bu doğrultuda herhangi hareket olmamıştır.
4.28.2. Siyasi, kültürel ve ulusal kimliğin yetiştirilmesi
Sırp topluluğu, kendi ulusal ve kültürel kimliğini bayağı gelişmiş olan siyasi parti sistemi, sivil
toplum kuruluşları, insani ve kültürel kuruluşlar aracılığıyla üretir, bu topluluk dini kimliklerini
ve kısmi olarak siyasi kimliklerini de Sırp Ortodoks Kilisesi aracılığıyla gerçekleştirir. Eğitim
paralel “özerklik” sistemi, ilk okuldan başlayarak, orta ve yüksek okulda dahil olmak üzere
Sırbistan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı ders plan-programlarına göre çalışmaktadır. Bu toplululuk
kendi dini kimliğini Sırp Ortodoks Kilisesi (SOK) aracılığıyla geliştirir. Ancak, Sırp topluluğun
eğitim sisteminin olduğu gibi SOK-de Kosova Cumhuriyeti kamu yetkilileri ile hiçbir işbirliği
yoktur.
Türk topluluğun dil, adet, kültürel miras ve geleneklerini korumada, yetersiz kalır ve bu konuyla
ilgili de çok az yapılmaktadır. Kültürel kimliğin korunması açısında, Türk topluluğun daha
yoğunca bulunduğu yerlerde, Prizren, Priştine, Mamuşa, Vuçitrn, Mitroviça ve Gilan’da olduğu
gibi bu konuyla alınan sivil toplum kuruluşları ve amatör tiyatroya büyük röl düşmektedir.
Benzer durum Boşnak topluluğunda da aynıdır, bunlarda daha yoğun olarak Prizren, Yakova ve
İpekte bulunmaktadır. Buna rağmen Boşnakların birkaç siyasi parti ve sivil toplum kuruşu
oluşturuldu, dil, adet, kültürel miras ve geleneklerini korumada oldukça zordur ve kurumsal hiçbir
destek almamaktadır. En büyük sorun Boşnak dilinde okul kitaplarının eksikliğidir. Eğitim
kitapları ilk ve orta okullar için Saray Bosna’dan ve Sırbistan’dan teymin edilir. Ancak, Prizren
topluluklar dairesi başkanından edindiğimiz bilgilere göre, eğitim kitapları ile ilgili sorun
2011/2012 öğrenim yılına kadar çözülmesi gerekiyormuş.
191
Kosova Cumhuriyetinin Nüfus Kaydı 1 la 15 nisan 2011 tarihinde düzenlenmiştir. Bu kayıt, bazı eksikliklerle takib
edilmiştir, Halk Avukatı tarafından 5 nisan 2011 tarihinde düzenlediği basın toplantısında da açıklanmıştır. Sırbistan
Cumhuriyeti baskılarından dolayı Sırp topluluğun bu sayımı boykote etmeleri davet edilmiştir, Kosovan’nın
kuzeyinde Sırp topluluğun çoğunlukta yaşamakta olduğu belediyelerde sayım gerçekleşmemiştir, Kosova’nın diğer
bölgelerinde ise Sırp topluluğun çoğunlukta olduğu belediyelerde ise sayım kısmen gerçekleşmiştir.
96
Kosova çapında yaklaşık 40 Rom kültür-sanat derneğinden, bugün sadece biri Rom kültürü ve
gelenekleri ile alınmaktadır, söz konusu Prizren’de “Durmish Aslano” derneğidir, diğerleri ise
STK-ya dönüşmüşlerdir, çoğu durumda profesyonel kadro eksikliğinden ve maliye araçları
eksikliğinden ötürü çalışmalarına son vermiştir.
Genel olarak bu topluluk din, dil, gelenek ve kültür ile ilgili kendi kimliğini koruma ve
geliştirmede sorunlarla karşılaşmaktadır. Dış görünüşlerindeki özelliklerinden dolayı ve
kullandıkları dilden ötürü, devamlı olarak tüm topluluklardan ayırımcılığa uğramışlardır, bu
yüzden pek çok Rom özünden el çekip yaşadıkları ortamlarda sayı açısından daha yoğun olan
topluluklar içerisinde asimile olmuşlardır.
Çoğunluk halkına asimile eğilimi, bu Arnavut veya Sırp olsun, çeşitli baskıdan dolayı ve yaşadığı
ve yaşamaya devam ettiği ortamın ağır ekonomi ve toplumsal koşullarından ötürü bu topluluk için
her zaman var olan birşeydi. Kimliğin değiştirilmesini etkileyen birinci etgen
güvenliktir. Bir diğer etgen de şahsi istek olabilir, siyasi çıkar veya bu şekilde toplumda daha iyi
bir perspektife ulaşabilecekleri düşüncesi.
Benzeri durumda bulunan, Aşkali ve Mısırlı topluluğu ile ilgili ise, sadece Fushë Kosova
belediyesinde mütevazi olumlu bir adım yaparak, Kültür Koordinatörü Aşkali ve Mıslı topluluğu
sıralarındandır.
4.28.3. Azınlık topğluluğun eğitim zorlukları ve imkanları
Sırp Topluluğu
Kosova’da birbirine paralel iki eğitim sistemi mevcuttur. Kosova Cumhuriyeti eğitim sisteminin
yanı sıra, Kosova Cumhuriyeti plan programlarının uygulandığı, Sırp topluluğun yoğunlukta
yaşadığı ve kısmen Rom ve Goralı topluluklarında Sırbistan Cumhuriyeti plan programları
uygulanmaktadır.
Sırbistan Cumhuriyeti eğitim sistemine göre çalışan okul personeli SCEB tarafından maliye edilir.
Kosova Cumhuriyeti Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı (EBTB) bunu profesyonel hazırlığa
göre maddi teşvik şeklinde yapar, ve liner olarak tüm okul çalışanları için geçerlidir. Topluluklar
ve mensuplarının korunması ve tanıtımı Yasasını çıkartılmasıyla, eğitimle ilgili bölümünde, bu
eğitim sistemi (ilk ve orta okul) ayrıca Kuzey Mitroviça’da Üniversite, 2008 yılının Mart ayından
beri bu yasanın 8.maddesinde yer alır.
Türk ve Boşnak Topluluğu
Türkler ve Boşnaklar ilk ve orta okulu kendi ana dilinde takib edebilirler. Öğrenciler karşılaştıkları
temel sorunlardan Türkçe Dilinde ders kitaplarının eksikliğidir. Öyle ki, Türk topluluğu
öğrencileri, ders kitapları eksikliğini Türkiye’den kitaplarla tamamlamaya çalışır, her ne kadar bu
kitaplar Kosova Cumhuriyeti plan programlarına uymasa da daha fazla tamamlayıcı kitap olarak
97
kullanılmaktadır. Türk topluluğun Prizren yüksek eğitim kurulu da var, Priştine Üniversitesie
içerisinde ise Oryantalistik ve Türk Dili Bölümü mevcuttur. Boşnaklar, orta okullarını ana
dillerinde görebilirler, ayrıca İpek’te Biznis Yüksek Okulunu da ve Prizren’de Öğretmenlik
Fakültesinde ders görebilirler. Bunun dışında, bu iki topluluğun kendi ana dilinde Yüksek eğitim
seviyesinde görebilecekleri özel üniversiteler de var.
Goran Topluluğu
Tekrar vurulanmalıdır ki Gora bölgesnde de iki eğitim sistemi mevcuttur, Kosova Cumhuriyeti ve
Sırbistan Cumhuriyeti plan programlarına göre. Goralı topluluğun çoğu, Sırpça Dilinde ders
görme isteğinde bulunmuştur. Kosova Cumhuriyeti goralı topluluğu mensubları için eğitim
sisteminde Sırpça dilinde ders kitaplarının olmaması ve plan programların olmaması ayrıca yüksek
eğitimi takip etmelerinde daha iyi olanlardan dolayı goralı topluluğu mensurpları SCEB plan
programına göre ders kitaplarını ve dersleri kullanmaya devam ediyorlar.
Ancak, Goralı topluluğunda durum biraz daha karmaşıktır eğtim haklarının gerçekleşmesi
açısından, daha doğrusu, Goralı topluluğu öğretmenleri 2005 yılına kadar Sırbistan Cumhuriyeti
Hükümetinden ve Kosova Cumhuriyeti Hükümetinden maaş alıyorlardı, siyasi baskıdan ötürü
2006 yılında, her ne kadar da derslerini düzenledikleri okullar da Kosova Bakanlığı yetkisi
altındaysa da EBTB ile sözleşmeyi kesmişlerdir. Gora yöresi, Dragaş belediyesinin nüfusu boşnak
topluluk olarak beyanda bulunduklarından ve tespit edildiklerinden, onlar Boşnak Dilinde, EBTB
plan programına göre çalışmayı kabul ettiler, Sırbistan Cumhuriyeti plan programına göre ders
veren öğretmenler ve öğrencler ilse 2008/2009 yılında EBTB sözleşmesini atanlar sorunlarla
karşılaştılar çünkü ilk okulda sınıfların kullanılması durdurulmuştur. Ancak, bu yıl durumda
düzelme var, ve şimdi Gora yöresindeki öğretmenler ve öğrencilerin okul binalarına erişimi var.
Rom, Aşkali ve Mısırlı Topluluğu
Kosova’nın değişik bölgelerinde yaşamakta olan, Rom, Aşkali ve Mısırlı, dersleri Arnavutça
dlinde yapmaktadırlar. Rom, Aşkali ve Mısırlı, topluluğu eğitim seviyesinde düşük sayısıda
katılımı ve okulların terk edilmesinde yüksek orantı ile karşılaşmaktadırlar. Bu topluluklar
gerçekten ağır sosyal-ekonomik durumda bulunur, bu da bu toplulukların bireyleri tarafından
neden okulu terk ettiklerinin bir nedenidir. Rom, Aşkali ve Mısırlı topluluğundan kızlar, erkek
cinsiyetine kıyasen evebeynlerinden veya bakıcılarından ayırımcılığa uğarlar, ve çoğu kez ilk
okulu terk ederler, bazı istisna dışında orta okulu nerdeyse hiç biri devam etmemektdir. Bunun
dışında, Rom toplulupun okulları terk etmede en önemli nedenlerden biri, Kosova’da nerede
yaşadıklarına bağlı olarak, Arnavutça veya Sırpça Dilini yetersiz seviyede tanımalarıdır.
Kosova Cumhuriyetinde hala Rom Dilinde ilk okul yoktur. EBTB’da rom dilinde okul
potansiyelinin geliştirilmesini planladığı söylentileri ortadadır, böylece bu sorun da en kısa
zamanda aşılabilsin. Sırbistan Cumhuriyeti plan programına göre çalışmakta olan bazı okullarda
rom dili var ancak bu sadece haftada birkaç saat ile sınırlanmaktadır. Bu tür ders şeklini var
98
okullardan birkaçı: Gilan, Kamenitsa, Kuzey Mitroviça, Uglar(Fushe Kosova Belediyesi) ve
Yanyeva (Lipyan belediyesi)-dir.
Aşkali ve Mısırlı topluluğu çocukları, genel olarak dersler Arnavutça Dilinde görmektedir, ancak
bu toplulukta da aynı romlar olduğu gibi, çocuklar için eğitimin önemini bilinci çok düşüktür, öyle
ki bu çocuklar çok erkenden okulu terketmeye meillidir.
Bir kıvılcım olan “Eğitim için Rom Merkezinin” birkaç yılldır işlevselliğidir, bu “Balcan
Sunflowers” STK tarafından ve Kosova Açık Toplum Fondasyonu (KFOS) tarafından maliye
edilmektedir.
Bu merkezde ev ödevlerinin yapılmasına yardım edilir ve bu merkez çalışanları okul öncesi ve
okul çağındaki çocuklarla çalışır. Ancak bu iyi girişim kurumsal destek görmemektedir.
4.28.4. Topluluk dilinin yetiştirilmesi ve praktikteki zorlukları
Çok dillik, bütün resmi dillerin, eşit ve tüm seviyelerde, yerel ve merkezi, kullanımı için yasal
mecburiyet anlamına gelir. Ancak bütün resmi dillerin kullanılması hakkı, tam anlamıyla
sayılmamaktadır, özel olarak da yerel yönetim makamları ve idari tarafından, hemde bütün
belediylerde. Bu durum Halk Avukatı Ensitüsünün daha önceki raporlarına kıyasen de
düzelmemiştir.
Resmi dillerin sayılması belediyeden, belediyeye fark göstermektedir. Ayrıca pek çok belediyede
resmi formlar ve bildiriler sadece Arnavutça dilinde vardır, ki bu azınlık topluluğu için zorluk
teşkil etmektekdir.
Sırpça, Boşnakça ve Türkçe dilinde isimlerin orijinal şekliyle evraklara yazılması sırasında saygı
duyulmaması pratiği çok yaygındır, oysa Halk Avukatı bu sorunu birkaç kez tekrarlamaktadır.
Resmi evrakların, kararnamelerin ve kararların azınlık diline çevirisi konusu da aynı şekildedir, ki
bu bazı belediyede resmi dil konumundadır. Bu tür evraklar ya çevirilmez ya da düşük kalitededir,
oldu ki bazen onları okuyan kişiler tarafından anlaşılmaz bile.
4.28.5. Azınlık topluluğu ve medya
Azınlık topluluğun radyo ve televizyona katılımı
Kosova Cumhuriyeti Anayasası azınlıkların kamu medyaya erişimini ve temsilini güvence altına
alır, ondan sonra, kendi medyalarını kurma ve kullanma, kendi dillerinde bilgilerin de içerilerek
sunulması, diğerlerin yanı ısra günlük gazeteler ve kablo hizmeti, elektronik medya için ayrılmış
frekans şifrelerini kullanma hakları var.
99
Bu yasal hükümler pratikte uygulansa da, Kosova yetkililerin bu hakkın pratikte uygulamasını
düzenleyecek ne mekanizmaları var ne de teşvik edici ve belki de azınlık topluluğunu teşvik
edecek özel tedbirleri yoktur ki bu belki bu önemli hakkın gerçekleşmesi için azınlık
topluluklarını maddi olarak desteklemiş olurdu.
Halk Avukatı Enstitüsütünde bulunan verilernden ve Baımsız Medya Komisyon verilerinden,
radyo ve televizyon programı lisanslı toplam 114 yayındani Kosova’da 92 radyo istasyonu ve 22
televizyon istasyonu. Toplam 26 radyo istasyonu Boşnakça ve Romca program yayınlar,
bunlardan sadece biri sadece Rom Dilinde, üçü Boşnak dilinde, diğer 18 programın ise ek Rom
dilinde programı var, 6 Boşnak dilinde var. Toplam 22 lisanslı istasyondan, üçünün ek olarak Rom
dilinde, iki Boşnak dilinde proramı var.
Sırp topluluğu dışında, ki onların üç özel yerel televizyon istasyonu var, Kosova’daki diğer hiçbir
azınlığın kendi televizyon istasyonu yoktur. Özellikle Sırp Dilinde program yayınlayan radyo
istasyonu var.
Türk topluluğu ile ilgili, olumlu örnek olarak şimdye kadar Kosova’da iki özel radyo istasyonu
türkçe dilinde çalışmaya başlamıştır, bunlar yerli niteliktedir ve 24 saatlik günlük program ile
yayın verir, bunlardan bir “Yeni Dönem” diğer “Kent FM” radyosudur. “Yeni Dönem” radyosu
yerel radyodur ve Prizren, İpek bölgesinde dinlenir (Prizren, Mamuşa, Rahovça, Suva Reka,
Malişeva, Yakova, Klina, Deçan), kendi programlarıyla yukarıda adı geçen bölgeleri %95
oranında kapsamaktadır. “Yeni Dönem” radyosu 4 dili program yayınlari 21 saat Türk Dilinde, 1
saat Boşnakça, 1 saat Arnavutça ve 1 saat Romca.
Kosova Radyo Televizyonu (RTK) tek devlet kurumu medyasıdır, çalışması değişik bağıştan
maliye edilir ve Kosova Konsolide Bütçesi tarafından araçlarla desteklenir. RTK Arnavut Dilinde
programın yanı sıra, Sırpça, Boşnakça, Türkçe ve Romca tv ve radyo programları hazrılar ve
yayınlar.
RTK-da 15’şer dakika Boşnak dilinde günlük bilgilendirme televizyon programı, ayrıca bir saatlik
“Mostovi” adlı belgesel dizi programını yayınlar. RTK’da hafta bir defa Rom dilinde “Yekhipe”
programı yayınlanır.
RTK ayrıca, her gün ikişer saat Boşnak dilinde radyo programı yayınlar, ancak bu yayını sadece
Priştine ve etrafında yaşayanlar erişebilir ve AM frekansı erişimi olanlar dinleyebilir, Rom dilinde
ise, hergün birer saatlik radyo programı yayınlanır. Ayrıca, RTK Sırp dilinde ve Türk Dilinde
bilgilendirme programı yayınlar.
Yazılı basın
Yazılı medya ile ilgili ise, Sırp Topluluğun “Jedinstvo” gazetesi var (Sırbistan Cumhuriyeti
Hükümeti tarafından maliye edilir, Mitroviça’da basılır), iki haftada bir yayımlanır ve ve
Kosova’da Sırpça tek gazetedir.
Kosova’da Boşnakça tek gazete “Alem”-dir, 2008 yılına kadar her ikinci haftada bir yayımlandı,
ancak maliye eksikliklerinden dolayı, 2009 ve 2010 yılında dönemsel olarak sadece yayımlandı.
Rom dilinde hiçbir dergi veya günlük gazete yayımlanmamaktadır. Prizren’de “Yekhipe” adlı
100
dergi yayıma başlamıştı, ki bu bazen Arnavutça ve Sırpça da yayımlanmıştır. Bunun dışında
Prizren’den yerel STK-lar Rom dilinde bilgilendirme portalını oluşturdular:
http:/rroma. courriers. infohttp: //rroma. courriers.info/.
Genel olarak bakıldığında Rom ve Boşnak medyaları her geçen gün daha ağır maliye
eksiklikleriyle karşılaşmaktadır, öyle ki bunların sönmesi an meselesidir, ki bu Kosova
Hükümetinin ve yetkili kurumların Rom ve Boşnak dilinde yazılı medyaların sorunlarıyla
ilgilenmediği göz önüne serer.
Türk topluluğun bu hakkındaki en ağır ihlali, başarılı “TAN” yayın evinin dükkanlarının
alınmasıydı, ki bu yayın evi 30 yıllık çalışmadan sonra sönmüştür oysa Kosova’da Türkçe dilinde
tek uzmansal medyaydı. Bu yayın evinin bölümleri Priştine Gençlik Sarayı binasında bulunurdu,
aynı yerde Arnavutça dilinde “Rilindja” ve Sırpça Dilinde “Jedinstvo” da bulunuyordu, ki bunlar
bu yayın evine 22 yıl bu binada bulundu. “Tan” gazetesinin durdurulmasından sonra “Yeni
Dönem” yayın evi, bir zamanlar aynı adı taşıyan haftalık dergiyi yayınlıyordu, Prizren’de basılırdı,
ancak maliye araçları eksikliğinden 2008 yılının Temmuz ayından beri bu gazete basılmaz, öyle ki
şu anda Kosova’da Türkçe dilinde hiçbir gazete yayınlanmamaktadır.
Aşkali ve Mısırlıların anan dili Arnavutça olmasına rağmen, onların medyaya erişimi çok
sınırlıdır. RTK-da bu iki topluluğun durumuyla ilgili bilgilendirici her hangi program yoktur,
ayrıca onların kültür ve gelenekleriyle ilgili yayınlanan bir program da yoktur. Bu iki topluluk
medyaya erişimini bir saatlik Fushe Kosova’da Radyo “K” aracılığıyla gerçekleştirirler, ve
Ferizovik ve Poduyeva yerel radyo istasyonların sayesinde. Bu üç radyo istasyon, haftada bir gün,
Aşkali ve Mısırlılar topluluğu için program yayınlıyorlar, program bir saatliktir ve genel olarak
müzik-eğlence programlardır.
4.28.6. Sonuç
Açıklanan duruma göre, Halk Avukatı, toplulukların ve mensublarının haklarının korunduğu
sadece yasaların onaylanması ve stratejilerin hazırlanması yeterli değildir, aynılarının pratikte
devamlı olarak uygulanması gerektiğini tespit eder. Mantıksal ve pratiksel sonuç olarak, Halk
Avukatı, Kosova Cumhuriyeti merkezi ve yerel makamların yukarıda bahsedilen yasaların
uygulanması için bir siyasi iyi niyeti olması gerektiğini tespipt eder, ki bunların uygulanması
Kosova toplumunun çok ulusluluğunu kamu kurumların kendileri tarafından çok konuşulan iyi
niyetin var olduğunun göstergesi olur.
Endişelendirici olan daha küçük toplulukların: Rom, Aşkali, Mısırlı, Türk ve Boşnakların somut
siyasi ve maddi desteği eksikliğidir.
Özel olarak her alanda olağan üstü ağır durumda olan, özellikle de eğitim alanında, kültürel
kimliklerin korunmasında ve istihdamındai Aşkali, Mısırlı ve Rom topluluklardır.
4.29.
Dillerin kullanımı
101
Kosova Anayasası gereğince192 ve Dillerin Kullanılması Yasası gereğince193 Arnavutça ve Sırpça
dilleri ve yazılarının kullanılması Kosova’da resmi dildir ve Kosova kurumlarında eşiti statüye
sahiptirler.194 Türkçe, Boşnakça ve Romca’nın belediye seviyesinde yasa ile öngörüldüğü
koşullara göre resmi dil statüsüne sahiptir.
Herkesin dil kimliğinin korunması amacıyla ve dil kimliklerini vurgulama ve korumak için tüm
topluluk bireyleri için uygun bir oratmın kurulması amacıyla, Sivil ve Siyasi Haklar Uluslararası
Sözleşmesi, Temel İsan Hak ve Özgürlükleri Sözleşmesi ve Protokolleri, Ulusal Azınlıkların
Haklarının Korunması Çerçevesi Sözleşmesi, Bölgesel ve Azınlık Dilleri Avrupa Şartı, Ulusal
Azınlıkların Eğitim Haklarıyla ilgili Lahey Tavsiyeleri ve Dillerin Kullanımı için Ulusal
Azınlıkların Haklarıyla ilgili Oslo Tavsiyeleri-ne dayanarak Kosova Meclisi Dillerin Kullanımıyla
ilgili Yasayı çıkarttı.
Dillerin Kullanım Yasası, toplulukların kullanım alanında toplulukların haklarının korunması ve
geliştirilmesi için yasal hükümlerin dillerin kullanımını düzenler.
Yasa, her bireyin resmi dillerden birinde iletişimini ve yerel veya merkezi seviyedeki kurumlar
tarafından tüm hizmet ve evrakları alabilmelerini öngörür.
Resmi dillerin eşitliği, oturumlar, görüşmeler ve tüm seviyedeki yerel ve merkez çaptaki
organların çalışmaları için geçerlidir. Kosova Cumhuriyeti Meclisi tarfından onylanan tüm
yasalar, resmi dillerde çıkarılmalı ve yayınlanmalıdır, çevirileri eşdeğerdir. Tüm yasalar Türkçe ve
Boşnakça dillerinde de yayınlanacaktır. Resmi adlandırmalar ve yerel ve merkezi kurumların
işaretleri resmi dillerde, ayrıca belediyelerde resmi kullanımdaki dillerde yazılı olmaldır. Merkezi
ve yerel Kurumlar, iş ortamlarında yetkili ve çalışanların tarafından dillerin etkili kullanımda
uygun olmasını sağlamalıdır. Belediye, köy, yol ve diğer kamu yerlerinin isimlerini gösteren veya
içeren resmi işaretler, resmi dillerde, ayrıca belediyelerde resmi kullanımdaki dillerde yazılı
olmaldır. Belediyelere, demografi oluşumuna bakmaksızın,Yasanın uygulanmasından sorumludur.
Ayrıca, dile yönelik her türlü ayırımcılık yasa ile yasaklanmıştır.
Resmi dillerin kullanımı, ayrıca, kamu şirketleri için olduğu gibi toplumsal şirketler için de
geçerlidir. Bu şirketlerden iletişim ve hizmetlerin ve evrakların alınması her hangi resmi dilde
alma hakkı anlamına gelir.
Mahkemeler ve soruşturma organları, ayrıca yasa süreçlerine kapsanan diğer sorumlu organlar, bu
süreçlere katılan her kişinin kendi seçimine göre resmi dili kullanabilmeyi sağlamakla
yükümlüdürler. Ayrıca, süreçlerle ilgili evrakları, süreç için seçilen resmi dilde ve kullanımda olan
diğer dillerde vermekle yükümlüdür. Ceza süreçlerine veya her hangi diğer mahkeme süreçlerine
dahil olan kişiler, resmi dilleri anlamayan veya konuşmayan kişilerin, kendi ana dilini kullanma
hakları vardır ve mahkeme ve soruşturma makamları, bu kişilere ödemesiz çeviri sağlmakla
yükümlenir.
Eğitimde dillerin kullanımı Anayasa ve eğitim alanından yasa hükümlerine uygun olmalıdır.
Kişilerin adı ve soyadı, kendi dillerinin gelenek ve dilsel sistemine göre, orijinal şekliyle, kamu
kayıtlarına, ayrıca kişisel evraklara ve diğer resmi belgelere, kaydedilmelidir. Bu form sivil
çalışanlar tarafından kullanılmalıdır.
192
Kosova Cumhuriyeti Anayasası , madde 5.
Dillerin Kullanımı Yasası, no. 02/L-37.
194
Aynı yerde, madde 1.1 ve madde 1.2 ile öngörülür.
193
102
Kosova’da resmi dillerin ve eşit statüsünün korunması, tanıtımı ve muafaza edilmesi, ayrıca resmi
olmayan dillerin korunması için, Dil Kullanım Yasası, Kosova Hükümetinin, bu yasanın
uygulamasını gözetecek olan Dil Komisyonunu kurma yükümlülüğü öngörmüştür. Bu komisyon
2007 yılında kurulmuştur. Dil komisyonu, resmi dillerin eşit statüsünü sağlamak ve resmi dil
olmayan azınlıkların dillerini koruma tedbirleri yanı sıra, şikayet doğrultusunda veya öz girişim ile
soruşturma geliştirir ve gerçekleştirir, Dil Kullanım Yasası hükümlerinin ihlal edilmesi
durumunda idari tedbirler alır, Komisyon tavsiyelerinin uygulanmadığı durumlarda yazılı tavsiye
ve uyarılar çıkarır. Resmi dil kullanımı ve resmi kullanımda olan dilin ihlal edildiğini düşünen her
topluluğun, Dil Komisyonuna yönelme ve yasanın ihlal edildiğini öne sürdüğü kuruma karşı
şikayetini sunma hakkı var. Bu komisyon, rapor dönemi içerisinde dillerin kullanımı ile ilgili beş
çember masa toplantısı düzenlemiştir, ve o da: Priştine, İpek, Prizren, Mitroviça ve Gilan
belediyelerinde. Komisyon, diller konusuyla ilgili olan ve pratikteki sorunlar ile ilgili, tepki ve
tecrübelerin paylaşımından oldukça memnundur.195
Komisyonun internet sayfası (rapor döneminin sonuna dek) Sırpça Dilinde tam işlevsel değildir.196
Dillerin Kullanım Yasasının uygulanmasıyla ilgili görülür olumlu sonuçların olmasına rağmen,
yerel ve merkez yetkililer tarafından uygulamayla ilgili sorunlar aşikardır.
Kosova bütçesinin sınırlı araçları ve kaynak eksiklikleri, bu yasanın uygulaması sürecine zarar
verir.
Halk Avukatı, bu rapor dönemi içerisinde, dillerin hakkını gözetimi sürecinde, Kosova’nın değişik
belediye bölgelerinde resmi dillerin eşit kullanımında yasal hakların yerine getirilmesinde
farkların mevcut ve dil politikasının uygulanması belediye yetkililerine ve kapsanmasına bağlı
olduğunu gözlemlemiştir.
Resmi diller, görüşmeler sırasında, komisyon, komite ve ayrıca yerel ve merkez kurumların kamu
tartışmaları sırasında eşit olarak kullanılır.
Belediye ve merkezi seviyedeki kurum binaların girişlerine yerleştirilen işaretlerde, ayrıca hizmet
türü adlandırması ve çalışanların görevi genel olarak resmi dillerde yazılıdır. Bazı belediyeler,
toplulukların haklarını koruma ve tanıtmak amacıyla yürürlükteki mevcut ulusal yasamaya dayalı
olan resmi dillerin kullanımıyla ilgili statü ve yönetmelikler çıkarmıştır, ki bu çok olumlu bir
örnektir.
Belediyelerin isimlerini gösteren veya içeren resmi işaretler, Kosova’nın tüm bölgesinde bölge
yollarında resmi dillerde yerleştirilmiştir. Buna rağmen, bazı yerlerde bu adlandırmaların yanlış
yazıldığı veya Sırpça dilindeki adlandırmaların karalandığı görülür.
Sırpça diline, yasal metinlerin mecburi çevirileriyle ilgili, bunların düşük kalitede, pek çok dil ve
gramer hatası ile ve uygun olmayan yasal terminoloji içerir. Bu sorunlar uzman çevirmenlerin ki
bunlar uygun olmayan çalışma koşulları nedeniyle, mesleki açıdan ilerleme imkanları
eksikliğinden ve düşük maaşlardan dolayı işe zor alınır, uygun sayıda olmamalarından
kaynaklanır, bu da kaliteli çevirmenlerin daha iyi ödendiği iş yerlerine gitmelerinin
açıklamasıdır.197
195
Bilgiler HAE temsilcileri ile Diller Komisyonu görüşmesinden alınmıştır, 30.11.2010.
http://www.ks-gov.net/kgjz/.
197
http://www.ks-gov.net/kgjz/.
196
103
Toplukların adı ve soyadı, kendi dillerinin gelenek ve dilsel sistemine göre, orijinal şekliyle,
kamu kayıtlarına, ayrıca kişisel evraklara ve diğer resmi belgelere, kaydedilmesinden
bahsedildiğinde bu haklara tam uyulmadığı ve isimlerinin gerektiği gibi yazılmadığı, ancak
Arnavutça dili fonetik işaretleriyle yazıldığı görülür.
Halk Avukatı Enstitüsü, geçmiş dönemlerde, bu sorunla ilgili birkaç sefer dikkat çekmiştir.
Belediyelerde, resmi evrakların, kararların ve kararnamelerin azınlıklar diline çevirilmesi sorunu
mevcuttur. Çok sık olan, çeviriler için çok uzun beklenmesidir ve evrakların sadece bireysel istem
ile çevirildiği durumlar var, ki bu yürürlükteki yasama ile aykırıdır. Ayrıca, evrakların çevirisi
düşük kalitededir ve çoğu zaman okuyanlar tarafından zor anlaşılır. Uzman olmayan çevirmenler,
yetersiz sayıda olmaları ve yoğun olmaları çeviri hizmetlerinin etkinliğini etkiler. Hiçbir çeviri
hizmetinde, çevirinin onayını ve kalitesini kontrol eden lektör (okutman) yoktur.
Elektronik bilgiler, görevler, etkinlikler, hizmetler ve istihdam konularından bahsettiğimzde,
Kosova Meclisi ve Hükümeti, ayrıca pek çok belediyenin kendi resmi internet sayfası var. Kosova
Meclisin sayfası198 Arnavutça, Sırpça ve İngilizce dilinde çalışır. Sayfanın her kısmı düzenli
olarak güncellenir ve her dilde ulaşılabilirdir. Yasalar Boşnakça ve Türkçe dillerinde
gönderilmemiştir, bu da Dil Kullanım Yasasının 5.maddesi, 5.4. fıkrasına aykırıdır.
Bazı belediyelerin sayfası Arnavutça dilinde çalışırken Sırpça dilinde çalışmamaktadır, örneğin:
Priştine199, İpek 200 ve diğer, oysa bazı belediyelerden Sırpça Dilinde de tam işlevsel olanlar var,
mesela Gilan belediyesi, ancak bu belediyede resmi kullanımda olan Türkçe dilinde kısım
bulunmamaktadır201, Prizren belediyesinin resmi sayfası ise tüm resmi dillerde ve bu belediyede
resmi kullanımda olan dillerde tam işlevseldir (Arnavutça, Sırpça, Boşnakça ve Türkçe) .202
Sırpların çoğunluğu oluşturduğu belediyelerde, Dil Kullanım Yasasına tam olarak uyulmaz. Şu
anda olumlu örnek olarak, bu yasaya dayanarak düzenlenen statü ile Arnavutların az sayıda
yaşadığı, Novobrda ve Ştrpse belediyeleri teşkil eder, ancak onlar hala Dil kullanım Yönetmeliği
çıkarmamıştırlar. Belediye yapılarının oluşum aşamasında henüz bulunan yeni belediyelerde bu
yasanın tam uygulanmasıyla ilgili çabalar görülür. Buna rağmen Dil Kullanım Yasası, Kosova’nın
Kuzeyinde Sırp Belediyelerinde uyulmaz(Mitroviça’nın Kuzey kısmı, Leposaviç, Zveçan ve
Zubin Potok). Sırpların çoğunlukta olduğu belediyelerin resmi sayfaları henüz yoktur.
Mahkemeler ve soruşturma organları, ayrıca yasa süreçlerine kapsanan diğer sorumlu organlar,
resmi dilleri yasaya uygun olarak kullanmaktadırlar.Yukarıda söylenenlere dayanarak, Kosova
toplumun hala dil hatlarına göre ayrı olmaya devam ettiği sonucuna varırız. Azınlık topluluğu
tarafından Arnavutça dilinin bilinmemesi onların topluma entegrasyonunu olumsuz etkiler.
Kosova’da Türk topluluğu daha iyi bir konumdadır, çünkü onlardan çoğu Arnavuça konuşur.
Aşkali ve Mısırlılar için Arnavutça ana dilidir, ancak Sırp, Boşnak, Goralı ve Romların çok az bir
sayısı Arnavutça dilinde konuşabilirler.
Vatandaşların yeni nesilleri resmi dillerden sadece birini bildiği ve konuştuğu ve kurum
sisteminde her hangi hakkın gerçekleşmesi ihtiyacı olduğunda az iletişim kurduğu ortadadır.
198
www.assembly-kosova.org.
http://kk.rks-gov.net/prishtina/Municipality/Assembly.aspx.
200
http://www.peja-komuna.org/.
201
http:// www. gjilani-komuna.org/.
202
http://www.komuna-prizreni.org/.
199
104
Aynı zamanda, yeni nesiller gelecekte, hükümet ve sivil toplumda, resmi dillerin eşit
kullanımlasını sağlamaktan sorumluluğu üstleneceklerdir. Dil haklarının gerçekleşmesi
yükümlülüğü doğası, ısrar ve sürekli çabaları gerektirir ve bu doğrultuda sorunların ve nedenlerin
çözülmesi gereklidir, ki böylece çok dillik korunur.
105
106
5. Halk Avukatı’nın tavsiyeleri
Yasa önünde eşitlik
 Kadınların, tüm seviyelerde karar alma makamlarında, en az %40 oranında olması için,
Cinsiyet Eşitliği Yasası ile öngörülen kota uygulansın.
 Kosova Hükümeti, iş piyasasına kadınların dahil edilmesi için program ve ilerleme tedbirleri
geliştirsin.
 İş ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı ile işbirliğinde, iş
piyasası ihtiyaçları yönünde kadınların sürekli eğitimi ve kalifiyesi için programları teşvik
etsin,
 Merkez ve yerel seviyedeki, insan hakları ve cinsiyet eşitliği konularıyla ilgili kurumlardaki
çalışanların eğitim programları uygulansın,
 Aile içi şiddet, aile reisi kadınların özellikle de tek başına yaşayan yaşlı kadınların konusu ile
ilgili kurumlarda çalışanlar için eğitimler düzenlensin,
 Kosova Hükümeti, zaman kaybetmeden, Kosova’da sağlık ve sosyal güvenlik Yasanın
onaylamayı teşvik etsin,
 Güvenli evlerin maliye konusu ve aile içi şiddet mağdurları için SOS telefonları etkinleştirilsin,
 Belediyelerde cinsiyet eşitliği birimi işlevselleştirilsin ve onlar tüm seviyelerde güçlendirilsin,
 Kosova Cumhuriyeti kurum ve makamlarında cinsiyet istatistikleri dahil edilsin .
Yaşama hakkı
 Halk Avukatı, yasama sürecinin kalite ve şeffaflığın, büyük çapta düzeltilmesi gereklidir,
sadece Kosova’ya sağlık bir yasal çerçeve sunmak için değil, hukuk sistemin güvenin
dülzetmek için de gerekli olduğunu tavsiye eder.
 Halk Avukatı ayrıca, gereksiz gecikmelerin ortadan kaldırılması ve yasal süreçlendirlmede
şikayetçilerin yasal isteklerinin onaylanması için, mağdurların haklarını korumak için etkili
mecburi tüm koşulların verilmesini tavsiye eder.
107
İşkence, onur kırıcı, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamelenin yasaklanması
 Tutuklu kişilerin bulunduğu yerlerde seminer veya kurslar örgütlensin.
 İnsan hakları bilgilerinin geliştirilmesi amacıyla, özellikle de Kosova’da doğrudan
uygulanmakta olan, uluslararası araçlarda garanti edilen, işkenceden korunma alanında, tutuklu
kişilerin bulunduğu kurumlar için seminer veya eğitimler düzenlensin.
 Halk Avukatının, insan hakları ve özgürlüklerinden yoksun kişilerin bilinen standartlarına
ilişkil yetkili otoritelere yönelttiği tavsiyelere uyulsun ve gecikmeden uygulansınlar.
Sanığın hakları
 Kosova Cumhuriyeti Hükümeti, dolayısıyla Adalet Bakanlığın, yeni gözaltı merkezleri, ıslah
merkezleri ve gözaltı merkezlerin inşaatı için projeler hazırlaması veya mevcut olanlar
genişletilsin, öyle ki orada bulunan sanıkların, yasalara göre yerleştirilmeleri için yeterli
alanları olsun,
 Gözaltı merkezlerin pek çoğunda şu anki nüfus sayısı, BMÖ Asgari Standartlar Kuralları ile ve
Avrupa kuralları ile uyuşmaz, bunlara göre sanıkların bireysel hücrelere yerleştirilmesini
gerektirir,
 Kosova Polisi, ve medyaların masumiyet karnesine saygı duymyaya daha fazla önem
göstersinler, çünkü sanıkların tutuklama anlarının televizyonda yayınlanması, onların onurunu
ihlal eder ve onların suçluluğunu bir şekilde önyargılar.
Mahremiyet hakkı
 Yetkili kamu kurumları, mevcut olduğu anda ve Halk Avukatı tarafından istenildiğinde, gizlilik
hakkı ihlalini ortadan kaldırmak için daha büyük bir ciddiyetle çalışmalıdır.
 Her şekliyle ortaya çıkan gizlilik hakkının korunması için, tamamlanmış, özel yasa hükümleri
en kısa zamanda onaylansın.
Evlilik ve aile hakkı
 Halk Avukatı, Kosova Meclisinin, evlat edinme alanında düzenlemenin daha fazla netleşmesi
ve süreçlerin uygulanması sırasında yetkilerin açıklanması için, Aile Yasasının ikinci bölümü
beşinci kısmındaki normların değiştirilmesini göz önüne alması gerektiği kanaatindedir.
108
 Halk Avukatı, aile konularını ele alan özel yargılarla ilgili özellikle boşanma ve evlat edinme
konuları, Aile Yasası ve sosyal hizmetler merkezlerin öğüt verme rolü ile öngörüldüğü özel
kouşllara ödaklanarak eğitimlerin düzenlemesiyle devam etmesi gerektiği tavsiyesinde bulunur.
Kamu evraklara erişim hakkı
 Halk Avukatı, kamu evraklara erişimin şeffaf olması ve keyfi olmaması için, acilen, kamu
evrakların sınıflandırılması için belli sayıdaki kişilerin eğitimlesini tavsiye eder.
 Halk Avukatı, yasa ile öngörüldüğü gibi, kamu evraklara erişim dilekçelerini ele alacak olan,
kamu kurumların uygun makamların veya dairelerin oluşmasını tavsiye eder.
 Halk Avukatı, tüm ilgili taraflara kamu evraklarına engelsizce erişimi sağlamaları için yasal
sorumlulukla ilgili, ayrıca bu yasanın uygulanmasında HAE-nin rolü üzerine, kamu idarinin
bilinçlendirilmesi ve bilgilenmesi için bir kampanya tavsiye eder.
Toplanma özgürlüğü
 Halk Avukatı, Kamusal Toplanma Yasasının 12.maddesi 3.noktasının, “düzeni bozan, silah
veya diğer tehlike araç taşırsa, veya yasak işaret taşıyan kişiyi katılımcıyı veya kamu
toplanmanın yapıldığı yere yakın dolaşan kişiyi tutup polise teslim etmek” milletvekillerin
“nöbetçilerine” aktardığı yasal görevi, kesin olarak devletin düzen organlarının görevidir ve
başka hiçbir gerçek veya tüzesel kişiye aktarılamaz olduğunu tespit eder.
 Halk Avukatı, Kamusal Toplanma Yasasının Avrupa Standartları ile uyumlu şekilde, yukarıda
bahsedilen maddenin değiştirilmesini ve tamamlanmasını,birkez daha tekrarlayarak tavsiye
eder.
Dernek Kurma Özgürlüğü
 Halk Avukatı, Kosova Meclisi tarafından görüşülen taslak kararı süreci sırasında, dolayısıyla
parlamenter komisyonların, toplumun, uzmanlar grubunun ve sivil toplum tarafından değişik
çıkar gruplarından çıkan uyarıların da göz önüne alınmasını tavsiye etti.
Seçme ve katılma hakkı
 Halk Avukatı, yetkili kurumlara (Kosova Cumhuriyeti Başkanı, İç İşleri Bakanlığı; Kosova
Cumhuriyeti Yargı Konseyi Başkanı ve Baş Savcı Konseyi Başkanı) oyların kötüye
kullanılması onaylanan vakalarda resmi görevleri gereğince bunun yapanların adalet önüne
çıkarılması için soruşturmaların başlatılmasını tavsiye eder.
109
Eğitim Hakkı
 Halk Avukatı Enstitüsü, EBTB-ye belediye eğitim müdürlükleri ile işbirliğinde, eğitim önemi
hakkında, özellikle kırsal bölgelerde, öğrenciler ve ebeveynleri için bilinçlendirme
kampanyasının örgütlenmesini tavsiye eder.
 Halk Avuakt, okulların terk edilmesi olaylarının azlamasını etkileyecek olan, ihtiyaçlı ailelere,
ulaşımın sağlanması için destek şekillerin bulunmasını tavsiye eder.
 Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti Hükümetinden, özellikle de EBTB-den, Kosova
Cumhuriyetinde azınlık topluluğun entegrasyonu için stratejinin uygulanmasında somut
adımlar almasını talep eder.
Çalışma ve mesleğini icra etme hakkı
 Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti Çalışma Yasası hükümlerine uyulmasını ve onların kamu
kurulları tarafından uygulanmasını tavsiye eder.
 Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyetin tüm kamu kurullarından bağımsız kurulların, bunların
arasında HAE ve KBGK, kararlarına ve tavsiyelerine uymalarını ve uygulamalarını tavsiye
eder ve aynı zamanda bunları uygulamamaktaın sorumlu tüm şahısların yürürülükteki yasalar
gereğince cezalanmasını talep eder.
Sağlık ve Sosyal Güvenlik
 Kosova Meclisi ve Hükümeti, Kosova Cumhuriyeti Anayasasına, Ekonomi, Sosyal ve Kültürel
Haklar Uluslararası Anlaşmayı da gecikmeden dahil edilmelidir.
 Kosova Meclisi ve Hükümeti, Kosova’da emeklilik şemasını düzenleme yasası gereksinimi
altyapınısı onaylaması, böylece emeklilere onurlu bir yaşlılık sağlanmış olunur.
 Kosova Meclisi ve Hükümeti, Sürekli Engelli Çocuklu Ailelerin Maddı Destek Yasasını
değiştirmeli ve tamamlamalıdır, öyle ki konuşma ve duyma eksikliği olan veya zihinsel
gelişim rahatslığı olan engelli çocuklar da bu kategoriye dahil edilsin.
 Kosova Meclisi ve Hükümeti, Sürekli Engelli Çocuklu Ailelerin Maddi Destek Yasasını
değiştirmeli ve tamamlşamalıdır, öyle ki konuşma ve duyma eksikliği olan veya zihinsel
gelişim rahatslığı olan engelli çocuklar da bu kategoriye dahil edilsin.
 Kosova Hükümeti, sağlık sektöründe iş piyasasını düzenlesin, öyle ki Kosova vatandaşının
sağlık hizmetlerinden kaliteyi seçebilme imkanı olsun,
110
 Hükümet, kesin biçimde, sürekli ve sistematik olarak sağlık süreçlerin kalitesini denetlemelidir
ve bu şekilde sağlık sektöründe mesleği kötüye kullanma imkanları da en alt seviyeye
düşürülür.
Kosova Hükümeti, öncülükler doğrultusunda ve ciddiyetle yasal çerçeve ve Kosova Cumhuriyeti
sağlık sisteminin işletilmesi konusunu ciddiyetle görüşmelidir.
Hakların yargı yoluyla korunması
 Halk Avukatı, Kosova Yargı Konseyine (KYK), Hükümete ve Kosova Cumhuriyeti Meclisine,
Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile öngörüldüğü gibi, yurdun her yerinde, Kuzey Mitroviça ve
diğer belediyeler de dahil olmak üzere, mahkeme yönetiminin uzatılmamasından dolayı çok
endişelidir
 Halk Avukatı, Kosova Mahkeme Konseyinin, Kosova Mahkemeler Konseyi Yasasına 03/L-223
göre işlevselşetirmesini tavsiye eder; Halk Avukatı, Kosova Savcılık Konseyinin daha fazla
geciktirilmeden, Kosova Savcılar Konseyi Yasası 03/L-224 gereğince kurulmasını tavsiye eder;
 Halk Avukatı, Mahkeme Yasasının 03/L-199 uygulanmasını tavsiye eder özellikle de
yargıçların maddi koşullarının düzeltilmesi amacıyla ve yasaya göre mahkemelerin
yapılanması ile ilgili yasanın 29. ve 36.maddeleri;
 Halk Avukatı, karar alma sürecinde gecikmeye sebeb olan temel nedenlerin personel sorunun
ve mahkemelerin diğer sorunları, Anayasa ile güvence altına alınan gecikmesiz görüşme
hakkının ihlaliyle ilgili , sonsuza kadar kabul edilir nedenler değildir ve olamaz.
 Halk Avukatı, konuların süreçlenmesinde müvekkillerin anayasal ve yasal haklarının iyi
korunması için amandmanların onaylanması ve gereksiz gecikme olmadan yasgılanması için
haklarının korunmasını düzenleyen etkili yasal aktların uygulanması için tüm koşulların
sunulmasını tavsiye eder;
 Halk Avukatı, önleyici geçici tedbirlerin acele görüşülmesi için tedbirlerin alınmasını tavsiye
eder, çünkü yapılan soruşturmalardan ve alınan bilgilerden, bazı mahkemelerde bir önleyici
geçici önlem almaları birkaç gün sürebiliyormuş;
 Halk Avukatı, mahkeme kararların icra edilmesin uzun gecikmelere olduğunu görür, bu yüzden
Halk Avukatı, olası en kısa zaman süresi içerisinde kararların icra edilmesi ve uygulaması için
tüm koşulların sağlanmasını tavsiye eder;
 Halk Avukatı, mahkemelerin nihayi kararı ile uyuşmazlık sırasında, tüm yükümlülükleri
itaatsizlik için bir temel teşkil edebilir, merkezi ve yerel çapta devlet kurumlarına bile, bu
yüzden Halk Avukatı, gecimkesizce mahkeme kararlarının uygulamasını tavsiye eder;
 Halk Avukatı, ceza ve mahkeme yetkililerin, faillerin, ceza sürecinde, doğru yargılanma ve
hukuk araçları için temel anayasal haklarını verilmesini sağlamalıdır. Failler, suçlandıkları
konuyla ilgili tam olarak bilgilendirilmelidir, mevcut durumu ve dayanılan deliller
tanıtılmalıdır, burada onlar kararları etkili olarak meydan okuyabilirler.
 Halk Avukatı, mahkemelerin, psikiyatrik tedavi tedibiri kararında, kesin bir biçimde önlem
zamanını, başlangıç ve bitiş süresini belirtmesini tavsiye eder. Ayrıca, yeniden görüşme
111
süresinde, icra edilmesinden bir yıllık zaman süresiyle ilgili belirtilen zamandan sonra karar
almalarını, tabi ki de davalının da bilgilendirilmesini.
 Halk Avukatı, uzman şahitlerin ve değerlendirenlerin, uzman görevini; kesin, sorumlulukla ve
tarafsızca ve yasa ile öngörülen süre içerisinde, yapabilmeleri için uygun koşulları sunmasında
ısrar eder. Bu yüzden Halk Avukatı mahkeme uzmanları için bir yönetmeliğin hazırlanmasını
tavsiye eder.
112
6. Halk Avukatı Enstitüsü etkinlikleri
6.1.
Cinsiyet Eşitlik Biriminin Faaliyetleri
Cinsiyet Eşitliği Yasa’sının 6. Maddesi uyarınca cinsiyet ayrımcılıktan kaynaklanan sorunlar,
Halk Avukat Enstitüsü bünyesindeki Cinsiyet Eşitlik Birimi (CEB) tarafından ele alınır, ki o
yasaları gözden geçirmek ve günlük hayatta Cinsiyet Eşitliği Yasa’sının uygulanması yönünde
gayret göstermekle görevlidir.
Rapor edilen dönem içerisinde, CEB, istihdan, eğitim, mülkiyet ve sağlık alanında belli sayıda
şikayet almıştır. Aile içi şiddetle ilgili şikayetler, kurbanın korunması ve barındırılması, yargı
sistemine ve diğer alanlara erişim.
Bu dönem içerisinde CEB yerli ve uluslararası pek çok işbirlikçileri ile düzenli temasları
olmulştur:EULEX, UNIFEM ve değişik STK temsilcileriyle.
Kosova Polisi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Merkezleri, “Kadın Sığınma Evleri”, çeşitli HDÖ’ler
ilk sırada “Norma” Kosova Kadın Grupları Ağı, Kosova Cinsiyet Etüdleri Merkezi, Kadın ve
Çocukları Koruma Merkezi, Kosova’da Roman, Aşkali ve Mısırlı (RAM) Kadın Örgütleri Ağı ve
saire gibi uluslararası ve yerli enstitüler ile Kosova sivil toplum kuruluşlarının temsilcileriyle
düzenli olarak temasta bulunmuştur.
Bu dönem içerisinde CEB temsilciler yerli ve uluslararası kuruluşlar tarafından örgütlenen birkaç
seminer ve gmrüşmeye katılmıştır.Bunların amacı cinsiyet eşitliği alanında politikaların ve
planların hazırlanması ve uygulnır standartların uygulanması, kadının toplumdaki rolünün
giçlendirilmesi, onun siyasi temsilciliği vb.
Ayrıca CEB bazı radyofon programlarına da katılmıştır, vatandaşlara daha yakın olmak için ve
aile içi şiddetlerin endişelendirici konular üzerinde konuşmak için. Bu konu içeriğinde CEB
“Norma” yerli dernek tarafından düzenlenen “Herkes Şiddet karşıdır” projesinin uygulanmasında
katılmıştır.
Projenin amacı, aile için şiddetin önlenmes için Kosova toplumunun bilincinin yükseltilmesiydi
17 Mart 2011 tarihinde, Kosova Cinsiyet Araştırmalar Merkezi “Kosova’da kadınların mülkiyet
mirası hakkı” araştırmasının tanımını örgütlenmiştir. Bu araştırmanın amacı, Kosova’da kadınların
mülkiyet mirası haklarıyla ilgili bağlanan konuların ele alınmasıydı, sorunlar, engeller ve
zorluklar.
6.2.
Çocuk Hakları Grubu Faaliyetleri
HAE bünyesindeki Çocuk Hakları Grubu (ÇHG) Kosova kamu makamları tarafından yapılan
çocuk hakları ihlallerini denetlemek, ihlallerden korumak ve ihlal vakalarını araştırmak amacıyla
kurulmuştur.
113
ÇHG 2010 yılında, HAE –ye sunulan şikayetlerin görüşülmesi dışında, bir sürü etkinlik
düzenlemiştirKosova’da çocuk hakların tanıtımı ve korunması için.
12 Mayıs 2010, ÇHG “Kosova’da küçük yaştakiler için hukuk reformların desteği” konferansına
katıldı, bununla da Kosova’da küçük yaştakiler için adalet sisteminin desteklenme programının
ikinci aşaması kaydedilmiştir, UNICEF ve Avrupa Komisyonu Dairesi tarafından örgütlenen.
1 Haziran 2010, ÇHG UNICEF Dairesi tarafından örgütlenen “Forum 2015” çember masa
toplantısına katıldı, burada “Kosova’da çocuk fakirliği” UNICEF raporunun bulguları tartışıldı
Çocuk hakları alanında tecrübelerin paylaşılması amacıyla ayrıca kurumlar arasındaki işbirliğinin
derinleştirilmesi amacıyla ÇHG Kosova dışında kardeş iki kuruma araştırma ziyareti
gerçekleştirdi, Birinci ziyaret 22-23 temmuz 2010 tarihinde gerçekleşti, Makedonya Halk Avukatı
Enstitüsüne, ikincisi ise 27 Ağustos 2010 tarihinde Karadağ Halk Avukatı Enstitüsüne
7 ila 9 Ekim 2010, HAE-den iki temsilci, gözetmen niteliğinde, Strasburg (Fransa’da), Çocuklar
için Ombudsman Avrupa Ağın (ENOC) yıllık görüşmelerine katıldı. Konferans konusu Çocuk
Hakları Sözleşmesinin 12.maddesiyle ilgiliydi, dolayısıyla haklarının tanıtımı ve uygulanması
sırasında çocukların dinlenmesi ve katılımı.
ÇHG-nın çalışmalarıyla ile kamu oyunu bilgilendirmek amacıyla ayrıca Kosova’da çocuk hakları
durumuyla ilgili 11Ekim 2010 tariginde ÇHG, Kosova Radyosunun “Görevimiz” adlı emisyonuna
katıldı. Program okullarda şiddet, ayrıca Kosova okullarında ders programlarına nöbetçilik
saatinin mecburi içerilmesi.
ÇHG-nın profesyonel kapasitelerinin yükseltilmesi amacıyla, gruptan iki temsilci, İnsan Hakları
üzerine Eğitim Derneği tarafından yönetilen uzaktan eğitime katıldılar. Programın konusu “Çocuk
haklarının gözetimi” ve “Eğitim hakkıydı”.
21 Aralık 2010, ÇHG, Başbakanlık Dairesi dahilinde İyi Yönetim Dairesinin düzenlediği
“Kosova’da çocuk hakları” konferansına katıldı. Bu konferansta diğerlerin yanı sıra Kosova
Cumhuriyeti Çocuk Hakları Sözleşmesinin uygulanmasıyla ilgili rapor hazırlama süreci üzerine
tartışıldı. Ayrıca Çocuk Hakalrı için Ulusal Plan ve Stratejinin gerçekleşmesi.
23 Aralık 2010 HAE temsilcileri, Sivil toplum kuruluşlar Koalisyon temsilcileri ile görüştü, çocuk
haklarının korunması alanında çalışmakta olan. Görüşme HAE ile STKK arasındaki işbirliği
olanaklarının görüşülmesi amacıyl düzenlendi.
Bu açıdan ÇHG Kosova’da uluslararası kuruluşalrın temsilcileri ile işbirliğini devam ettirmiştir,
UNICEF ve Save the Children Kosovo.
114
7. HAE işbirliği
7.1.
Yerli Kurumlarla İşbirliği
Halk Avukatı, rapor dönemi içerisinde Kosova Cumhuriyeti, merkezi ve yerel seviyedeki kurum
temsilcileri ile görüştü, Kosova Cumhuriyeti Meclisi, parlamenter komisyonları, Kosova
Hükümeti, tüm bakanlıkların ve belediyelerin insan hakları birimleriyle. Ayrıca Halk Avukatı,
Kosova’nın neredeyse bütün belediye başkanlarıyla da görüştü.
HAE yetkilileri, Kosova mahkemeleriyle pek çok görüşmesi olmuştır, Kosova vatandaşlarının pek
çok şikayetinin görüşülmesi amacıyla.
Bu yılda da Halk Avukatı, Kosova Bağımsız kurumları ile görüşmeler gerçekleştirdi, bazı çember
masa toplantılarını da içererek, ki bunlar Kosova AGİT misyonu aracılığıyla gerçekleşmiştir.
Bunların amacı, tüm bağımsız kurumların ortak ve özel sorunlarının tespit edilmesiydi. Bu
görüşmelerde: Kosova Bağımsız Gözetim Konseyi. Kosova Mahkeme Enstitüsü, Merkez Seçim
Komisyonu, Bağımsız Bedya Komisyonu, rüşfete Karşı Ajans, Kosova Merkez Bankası, Genel
Denetmen Dairesi, Telekomünikasyon Düzenleme Kurumu, Enerji Düzenleme Dairesi, Su ve Çöp
Düzenleme Dairesi, Bağımsız Maden ve Mineraller Komisyonu vb.
HAE iyi işbirliği içerisinde, Kosova’nın yargı sisteminin temel direkleri olan Kosova Anayasa
Mahkemesi ve Yüksek Mahkeme ile de vardı, onlarla Kosova İnsan haklarıyla ilgili pek çok vaka
ele alınmıştır.
7.2.
Yerli STK ile işbirliği
HAE yerli STK-lar ile yakın işbirlikleri kurmuştur: İnsan Hak ve Özgürlüklerin Koruma Konseyi
(İHÖKK), Kosova İşkence Kurbanlarının Rehabilitasyonu Merkezi (KİKRM), KDI, CLARD, Fol
hareketi, Hendikos vb.
Fol hareketi ile işbirliği, “Kamu yetkilileri tarafından kötüye kullanmaya karşı diyaloğun
güçlendirilmesi” projesi, Halk Avukatı Enstitüsü ile Kosova Meclisi arasında kaliteli bir diyaloğun
gelişmesine yardım etmekti. Bu fırsatta, vatandaşlar ile tartılmalar ve televizyon tartışmaları,
ayrıca kurumların tanıtımı için multimedya kampanyaları da düzenlenmiştir. Son olarak bu
kuruluş tarafından, en yüksek devlet kurumlarına gönderilen, bulgu ve tavsiyelerle bilrikte bir
rapor yayınlandı.
1 Kasım 2010, HAE, geçen yıldan devam eden Clard STK ile işbirliği anlaşması imzaladı. Bu
anlaşmanın amacı Kosova’da insan haklarının gereken korunmasının sağlanması amacıyla taraflar
arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi.
Ayrıca, HAE-nin İKKRM ve İHÖKK çok iyi işbirlikleri vardır. Bu işbirliğinden, işkencenin
önlenmesi için ulusal mekanizmada bir model oluşturması beklenen bir çalışma grubu
115
oluşturuldu. Şu ana kadar AGİT bazı çalışma görüşmesi düzenledi ve imzalanan işbirliği
anlaşmaları hazırladı.203
5.1.
Kosova’da uluslararası örgütlerle işbirliği
Uluslararası kuruluşlar HAE-nin işbirliğiyle ilgili, HAE-nin devamdaki kuruluşlarla düzenli
görüşmeleri oldu: AGİT, OHCHR, UNDP, UNHCR, UNMIK, UNICEF, EULEX, ABA ROLI,
SOROS, Avrupa Komisyon vb. ayrıca Kosova’da bulunan pek çok büyükelçilik ile de: Amerika,
Almanya, İsviçre, İtalya, Norveç, Fransa ve Hollanda. Bu görüşmelerin amacı, insan hak ve
özgürlüklerin korunmasında kurumlar arası işbirliğiydi, ayrıca gelecekte enstitünün kapasitelerinin
yükseltimesi olanakları.
HAE, 2000 yılında Enstitünün kuruluşundan bu yana, Kosova’da AGİT misyonu ile yakın işbirliği
var. Kurumsal ve uzun vadeli koruma oluşturmak amacıyla, AGİT misyonu Kosova’da insan
haklarının kamu gözetimi ve korunması enstitüsü olarak HAE-yi destekler. HAE devamlı olarak
AGİT misyonutarafından bir danışmanın görevlendirilmiştir, kendisi HAE-nin günlük
çalışmalarında danılma ve uzmanlıklarıyla yardımcı olur.
2010 yılının eylülünden bu yana Halk Avukatı Enstitüsü, Kosova UNDP Dairesi ve KFOR
tarafından işletilmekte olan CDF-in bir projesini desteklemektedir. CDF projesi, bir danışman
aracılığıyla enstitünün tam işlevselliği sırasında kurumsal ve profesyonel kapasitelerin
yükseltimesinde ve gelişmesinde HAE-ye yardım eder.
7.3.
Kardeş kurumlarla işbirliği
Halk Avuktı kardeş kurumlar ile dolayısıyla devamtaki yerlerin Halk Avukatlarıyla iyi işbirlikleri
geliştirmiştir: Arnavutluk, Makedoyia, Karadağ, Saray Bosna, Slovenia, Hırvatistan, Beljika,
Holanda, Macaristan, Yunanistan ve Katalonia.
Kosova Halk Avukatı Ensitüsünün kuruluşunun 10. yıl dönümü vesilesiyle, ve İnsan Hakları
Evrensel Beyannamenin 62. yıl dönümü vesilesiyle, HAE “İnsan Hakları ve Egemenliği”
konusuyla bir konferans düzenlemiştir.
Konferansın en önemli sonuçlarından bazıları:
 Konferansa katılan devletlerin tartışılan konuyla ilgili tecrübeleri var ve Halk Avukatı Avrupa
ülkelerinde siyasi veya anayasal koşulların değişmesi sonucunda ortaya çıkmıştır.
 Çatışmalardan çıkmak Halk Avukatının oluşmasını sağlamıştır.
 onaylanan uluslararası araçların ve evrakların uygulanması, toplum temelinin değişmesine
neden olmulştur,
 yurtların pek çoğundan bireyin anayasal normları ile konumu yakınlaştırmıştır.
203
İşbirliği anlaşması: HAE, İHÖKK ve İKRM 11 mayıs 2011 Priştine.
116
 Zamanın geçmesiyle klasik egemenlik şeklinin değiştiği ve toplu egemenlik-devlete kıyasen
bireysel egemenlik rolünde bir yükseliş görülür;
 Ayrıca Halk Avukatı Enstitüsünün yargıcın çalışmasını kolaylaştırmak, özellikle de bireyin
diğer kamu kurumları arasında raporları ve arabuluculuk vakalarında,
 Kardeş entitülerle yakın işbirliği için daimi istem,
 Bugün Kosova’da bu konunun ele alınabilmesi konusunun tartışılması vurgulanmaya değer ve
selamlanılması gerek.
5.1.
Kapasitelerin inşaatı, konferanslar, çalıştayalar ve eğitimler
Rapor dönemi içerisinde Halk Avukatı ve HAE işbirlikçileri pek çok konferans, çalıştay ve çeşitli
eğitim gezilerine katıldılar.
19-20 Ocak 2010 tarihlerinde, HAE üç çalışanı, Priştine’de Avrupa Komisyonu tarafından
örgütlenen “Polis ve yargıcın suç konularında verilerinin korunması”, konulu konferansa katıldı.
23 Mart 2010 tarihinde, HAE-den bir hukukçu , Koosva’da intikamın önlenmesi ve
bilinçlenidirlmesi için Kosova 2010-2015, Kosova Hükümetinin faaliyet programı ve planı için
çalıştaya katıldı, bu görüşme Kosova Başbakanı iyi yönetim dairesi tarafından, Priştine’de
düzenlendi.
28 Mart - 2 Nisan 2010 tarihlerinde, idariden iki çalışan “iletişim ve davranış” eğitimine katıldı,
Arnavutluk-Durıs
12 – 23 Nisan 2010 tarihlerinde, HAE bir hukukçu rüşfetin soruşturulmasıyla ilgili bir eğitime
katıldı, bu Avrupa Komisyonu tarafından örgütlenip Rüşfete Karşı Ajans tarafından desteklenerek,
Priştine’de düzenlendi.
16 Nisan 2010 tarihinde, HAE-den bir hukukçu “Kosova’da şl sosyal hakların tanıtımı ve
korunması” Clard STK tarafından Priştine’de örgütlendi.
29 Nisan 2010, HAE-den bir hukukçu, İş ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı taradından örgütlenen,
engelli kişileri uzmansal eğitimi ve istihdamı Yasası ile ilgili bir çalıştaya katıldı.
14 Mayıs 2010, HAE çalışanları AGİT tarafından Teranda’da örgütlene
çalışatayına katıldı
“Stratejik
planlama”
19 Mayıs 2010, HAE-den bir hukukçu Slovenya Halk avukatı taradından örgütlenen “İnsan
hakları ve çevre” konusuyla Brdo Kranj, Slovenya’da konferansa katıldı
20 Mayıs 2010, HAE-den bir hukukçu AGİTtarafından Priştine’de örgütlenen “Polis, yargı ve
savcı arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi konusuyla seminer düzenlenmişti.
26 – 27 Mayıs 2010, HAE çalışanları “ekip işi ve çatışmanın çözümü” başlığıyla görüşme
gerçeklemiştir.
27 – 30 Mayıs 2010, genel müdür, bütçe ve maliye yetkilis ve teminat menajeri, “Bütçe,
harcamalar desentralizasyonu ve kamu maliye işletmesi” konulu eğitime katıldı, Arnavutluk
Durs’ta düzenlendi.
117
3 Haziran 2010, HAE-den bir hukukçu resmi evraklara erişim taslam yasasının kamu tartışmasına
katıldı Fol Hareketi STK tarafından örgütlenen, Priştine
13 – 16 Haziran 2010, HAE-den bir hukukçu Belcika, Brüksel de düzenlenen
haklarının sayılması ve tutukluların onuru” konuyla konferans düzenlendi.
“İsan,
sağlık
8 – 11 Temmuz 2010, HAE-den bir hukukçu Financial Low Smart Agency Arnavutluk Durs’ta
düzenlenen “kamulaştırma süreci ve taşınılmazı değerlendirmesi” konusuyla eğitime katıldı.
20 Temmuz 2010, HAE-den bir hukukçu Karadağ enstitüsüne ziyaret gerçekleştirdi.
22 – 23 Temmuz 2010, HAE-den iki hukukçu Çocuk hakları grubundan Makedonya Halk Avukatı
ensitütüsü ile görüşmesi oldu.
27 Ağustos 2010, iki hukukçu Çocuk hakları grubundan Karadağ Podgoritsa’ya bir araştırma
ziyareti düzenledi.
16 – 19 Eylül 2010, idari müdürü, bütçe yetkilisi ve temina menajeri, “Bütçe süreci,
harcamaların savccılık menajeri” , Durs, Aravutluk
8 Eylül 2010, HAE çalışanları AGİTin Hayvalide düzenlediği “Akademik yazma ve okma
20 Eylül 2010, HAE, Slovenya HAE tarafından örgütlenen Sloven’ya göçmenleri konulu balku
tartışıldı
21- 29 Eylül 2010, Halk Avukatı Birleşmiş Milletlerin insan hakların konseyinin durmuşmasında
katılıd.
21 Eylül 2010, iki hukukçu Handikos tarafından örgütlenen “herkes için daha uygun bir ortamın
uygulanması” adlı konferansı düzenlendi
21 – 23 Eylül 2010, bir hukukçu organize suçlara ve rüşfete Karşı müdahale , Ohri, Makedonya.
29 Eylül 2010,HAE bir hukukçu Friedrich Ebert Stiftung ve BSPK,tarafından örgütlenen
Kosovada sosyal diyalog öncöülükleri ve meydan okumalar konusuyla ilgili
118
8. Halk Avukatı Enstitüsünün Bütçesi
Halk Avukatı Enstitüsü gibi insan hakları için mücadele eden bir enstitünün başarılı çalışması ve
ayakta kalabilmesi için, sadece siyasi ve kurumsal değil, mali destek de gereklidir.
Belirtilen dönem içerisinde Halkın Avukatı Enstitüsü, üstlendiği misyon ve görevini yerine
getirmek amacıyla Kosova Bütçesi’nden mali destek sağlanmıştır.
Kosova cumhuriyeti Anayasasına ve Halk Avukatı Yasasına HAE bağımsız enstitü olarak Kosova
Meclisine bütçeyi önerir,
Belirtilen dönem içerisinde Halkın Avukatı Enstitüsü, üstlendiği misyon ve görevini yerine
getirmek amacıyla Kosova Bütçesi’nden mali destek sağlanmıştır. HAE’ye yönelik onaylanan
bütçe, farklı aktiviteleri kapsamadan, sadece işlevliğe dayanan harcamaları karşılamaktadır.
Enstitü bünyesinde profesyonel personelin uzmansal eğitilmesi gibi HAE’nin vazgeçilmez faaliyet
yelpazesindeki diğer aktivitelerin yürütülmesi, genelde dış bağışçılar tarafından karşılanmaktadır.
Halk Avukatı Yasasına göre ve diğer uygun evraklarla HAE yeterli bütçe ve sürekli destek
sağlanmıştır.
Maalsef gerçek hayat ne biri ne de diğer meydana gelmez, çünkü Kosova Meclisi HAE önerisine
göre bütçeyi kararlaştırmadı,Burada söz sözü Hükümet dolayısıyla Maliye Bakanlığı söyler,
kendisi kamu parasından monopoli rolü olmalıdır. Bunun sonucunda HAE –ye bütçe sağlanmaz ve
Meclisten-Hükümetten gerekli destek de.
HAE ye göre onaylanana bütçe tutarın 565.442.00€ olmasını istedi, Burada personel sayınsda
artılın da olması öngörülmüştür 47-den 51-e. Kosova Cumhuriyet Konsolide Bütçeden 2010
yılındai dolayısıyla Maliye bakanlığı tarafından 512,630.00 € tutarında bütçeyi dağıttı, HAE-nin
tavsiyesinden 52.812.00 daha az.
Bu bütçeyle maliye edilen kategoriler: maaşlar ve gündelikler, mal ve hizmetler, belediye
harcamaları ve sermayeli harcamalar.
Tablo 1: Bütçe kategorisine göre 2010 yılı bütçe yapısı
KATEGORİLER
PLANLANAN
HARCANAN
FARK
Maaş ve gündelikler
271,425.00 €
271.424.31 €
0.69 €
Mal ve hizmetler
188,205.00 €
180.253.17 €
7,951.83 €
Belediye harcamaları
46,000.00 €
16,707.75 €
29,292.25 €
Sermayeli harcamalar
7,000.00 €
6,032.00 €
968.00 €
512,630.00 €
474,417.23 €
38,212,77 €
TOPLAM
119
2010 yılı Bütçe Dağılım Yasa ile kısıtlamalarla bütçe, planlama ve bütçe talebine dayanarak, HAE
bu bütçeyi verimli ve uygun amaçlaya göre idari etmiştir, özel bütçe kategorilerine uyarak.
Enstitünün acil ihtiyaçlarının tamamlanması için, bütçe trasnferi yapılmıştır, belediye
harcamalarından, sermayeli harcamalara (bakınız Tablo 2) aktarılmıştır, iki yeni fotokopi cihaz ile
donatım amacıyla.
Bütçe harcamaları, bu rapor döneminde, Kosova Meclisi tarafından Halk Avukatı yardımcısının
atanmaması sonucunda, bütçe planlamasına göre harcanmamıştır, özellikle maaş ve gündelikler
bütçe kategorisi, ayrıca çalışanların gönüllü olarak işten ayrılmalarından dolayı, ve yeni
işbirlikçilerin işe alınmasında gecikmelerden dolayı (konkurların ilanı ve tekrarlanması).
Maaşlar ve gündeliklerden harcanmamış maliye araçlar, bu amaçlamaya göre sivil çalışanların
kahvalı ödemeleri için kullanıldı, Sivil çalışanlar Sendikası ve Hükümet arasındaki anlaşmaya
dayanarak.
2010 yılında, değişik etkinlikler için HAE, yerli ve uluslararası bağışçılar tarafından mali destek
verilmiştir.
Norveç Dairesi, Kosova Cumhuriyeti Meclisi ve Kosova Posta-Telekom (PTK), HAE-nin
kuruluşunun 10. yıl dönemi vasıtasıyla, Uluslararası Konferansın düzenlemesini desteklediler.
Ayrıca, Kosova UNICEF dairei, bir sürü etkinliği desteklemiştir, projelerin içerisinde düzenlenen,
çocuk haklarıyla ilgili kampanyalarda. AGİT, HAE çalışanları için 3 toplu eğitim düzenledi ve
maliye etti, değişik aşamalarda ise yasa ve idari yetkilileri için özel eğitimler de düzenledi.
Anayasal kategori olarak bir enstitünün bağımsızlığı, bağımsız maliye ile çok yakından
bağlanmaktadır. Bu yüzdeni Meclis, ayrıca Kosova Cumhuriyeti Hükümeti de, bu bağımsızlığın
korunması için gerekli tedbirleri almakla tavsiye edilir, ayrıca 2011 yılında yasa ile düzenlendiği
gibi bütçe taleplerini ve insan kaynaklarının da tamamlanması gösterilmelidir.
120
9. 2010 yılı şikayet ve olayların istatik özeti
01 Ocak 2010’dan 31 Aralık 2010 dönemi içinde, şikayette bulunmak, tavsiye veya yardım
amacıyla Halk Avukatı Enstitüsü’nün Priştine’deki merkezi veya bölge ofislerini 1233 kişi ziyaret
etti. Bunlardan 414’ü soruşturma vakası olarak süreçlenirken, şikayetlerin diğer kısmı için
tarafların takip etmesi gereken adımlarla ilgili talimat veya tavsiyeler verilmiştir. Raporda
kapsanan dönem içinde bunlardan 338’i, rapor döneminde düzenlenen 86 “Açık Görüşme”
sırasında vekaletten Halk Avukatı’nı veya Sorgulama Birimi Müdürü ile doğrudan görüştü.
Halk Avukatı Enstitüsü tarafından sorgulanan olaylardan en büyük kısmı özellikle: hukuki
araçlara başvurma hakkı, mülkiyeti koruma, doğru ve tarafsız yargılanma hakkı, iş ve mesleğini
icra etme hakkı, sağlık ve sosyal güvenlik, yasa önünde eşitlik vb. konularla ilgiliydi.
Tablo 2: Kabul edilen şikayetler (1 Ocak 2010 – 31 Aralık 2010)
Kabul edilen şikayetler
1233
Şikayetçilern etnik yapısı
Arnavut
1080
Sırp
89
Boşnak
23
Rom
16
Türk
10
Diğer
15
Cinsiyet
Erkek
942
Kadın
288
Tablo 3: Sorgulanan olaylar (1 Ocak 2010 – 31 Aralık 2010)
Sorgulamaya açık olaylar (kabul edilen şikayetlerden)
Açık ex officio olaylar
414
11
Tablo 4: Kapanan olaylar (1 Ocak 2010 – 31 Aralık 2010)
Kabul edilmeyen
160
Olumlu çözülen
183
Diğer nedenler
112
121
Tablo 5: Sorgulanan olaylara dayalı şikayetçilerin etnik yapısı
Arnavut
332
Sırp
65
Boşnak
5
Rom
3
Türk
9
Cinsiyet
Erkek
306
Kadın
108
Tablo 6: Sorgulanan olaylarda sorumlu taraflar
Mahkemeler
143
Bakanlıklar
107
Belediyeler
81
Polis
23
Diğer
81
Tablo 7: Raporlar, tavsiye mektubları, ve ayrıca geçici tedbir dilekçeleri
Olaylar üzere raporlar
7
ex officio raporlar
5
Tavsiye mektubları
10
Geçici tedbir dilekçeleri
1
Tablo 8: Sorgulanan olaylarin bireysel sorumlu taraflar
MAHKEME VE TEDARİK SİSTEMİ
Priştine Belediye Mahkemesi
33
Kosova Yüksek Mahkemesi
23
Priştine Bölge Mahkemesi
15
Prizren Belediye Mahkemesi
10
Gilan Belediye Mahkemesi
8
Prizren Bölge Mahkemesi
7
122
Yakova Belediye Mahkemesi
7
Mitroviça Bölge Mahkemesi
4
Ferizovik Belediye Mahkemesi
4
İpek Belediye Mahkemesi
4
Poduyeva Belediye Mahkemesi
4
Rahovça Belediye Mahkemesi
4
Yüksek Mahkeme Özel Odası
4
Mitroviça Belediye Mahkemesi
3
Kosova Anayasa Mahkemesi
3
Priştine Belediye Kamu Savcılığı
3
Gilan Bölge Mahkemesi
2
Skenderay Belediye Mahkemesi
2
Priştine Bölge Kamu Savcılığı
2
Mitroviça Belediye Savcılığı
2
Priştine Bölge Ekonomi Mahkemesi
1
Kaçanik Belediye Mahkemesi
1
Kamenitsa Belediye Mahkemesi
1
Suhareka Belediye Mahkemesi
1
Vuçitırn Belediye Mahkemesi
1
Mitroviça Bölge Kamu Savcılığı
1
Gilan Bölge Kamu Savcılığı
1
Prizren Bölge Kamu Savcılığı
1
Yakova Bölge Kamu Savcılığı
1
İpek Bölge Kamu Savcılığı
1
İpek Bölge Kamu Savcılığı
1
HÜKÜMET YETKİLİLERİ
İç İşleri Bakanalığı
10
Sağlık Bakanalığı
10
İş ve Sosyal Güvenlik Bakanalığı
9
Eğitim, Bilim ve Teknoloji Bakanalığı
8
Kosova Emeklilik İdari Departmanı
7
Dubrava Cezaevi
5
123
Çevre ve Alan Planlama Bakanlığı
4
Ulaşım ve İletişim Bakanlığı
4
Priştine Cezaevi
3
İpek sürücü belgesi Departmanı
3
Prizren Emeklilik İdari Müdürlüğü
3
Kosova Vergi İdarisi
2
Kosova Hükümeti
2
Kosova Güvenlik Güçleri Bakanlığı
2
Prizren Cezaevi
1
Yerel Yönetim İdari Bakanlığı
1
Tarım, Ormancılık ve Kırsal Gelişim Bakanlığı
1
Ekonomi ve Maliye Bakanlığı
1
Kültür, Gençlik ve Spor Bakanlığı
1
Avrupa Entegrasyon Bakanlığı
1
Kosova Temyiz Hizmeti
1
Tıbbi Ürünler Kosova Ajansı
1
YEREL YÖNETİM
Priştine Belediye Meclisi
11
İpek Belediye Meclisi
7
Prizren Belediye Meclisi
7
Gilan Eğitim Müdürlüğü
5
Vuçitırn Eğitim Müdürlüğü
4
Ferizovik Belediye Meclisi
4
Rahovça Belediye Meclisi
4
Skenderay Belediye Meclisi
4
Mitroviça Belediye Meclisi
3
Kosova Ovası Belediye Meclisi
3
Kaçanik Belediye Meclisi
3
Priştine Sosyal İşler Merkezi
3
Gilan Belediye Meclisi
3
Kamenitsa Eğitim Müdürlüğü
2
124
Yakova Belediye Meclisi
2
Kamenitsa Belediye Meclisi
2
Klina Belediye Meclisi
2
Lipyan Belediye Meclisi
2
Malişeva Belediye Meclisi
2
Vuçitırn Belediye Meclisi
2
Prizren Sosyal İşler Merkezi
2
Vuçitırn Sosyal İşler Merkezi
2
Lipyan Eğitim Müdürlüğü Lipjan
1
Mitroviça Eğitim Müdürlüğü
1
İpek Eğitim Müdürlüğü
1
Priştine Eğitim Müdürlüğü
1
Prizren Eğitim Müdürlüğü
1
Ştimye Eğitim Müdürlüğü
1
Skenderay Eğitim Müdürlüğü
1
Viti Eğitim Müdürlüğü
1
Ranilug Belediye Meclisi
1
Obiliç Belediye Meclisi
1
Poduyeva Belediye Meclisi
1
Suhareka Belediye Meclisi
1
Kaçanik Aile Hekimliği Ana Merkezi
1
Poduyeva Sicil Hizemti
1
Suhareka’da “7 Mart” İlk Okulu
1
Gilan Sağlık Ocağı
1
Lipyan Kadastro Dairesi
1
Obiliç Kadastro Dairesi
1
Prizren Kadastro Dairesi
1
DİĞER
Kosova Polisi
20
Kosova Elektrik Kurumu
16
Kosova Mülkiyet Ajansı
13
Kosova Özelleştirme Ajansı
10
125
Priştine Üniversitesi
7
Özel kişi
3
Kosova Bağımsız Gözetim Konseyi
2
Merkezi Seçim Konseyi
2
Yabancı otoriteler
2
Kosova Gümrük Hizmeti
2
Şikayetleri yeniden görüşme Bağımsız Konseyi
2
“Priştina” Su Şirketi
2
Kosova Meclisi
2
Kosova Üniversite Klinik Merkezi
1
Kosova Arşivi
1
Telekomünikasyon Düzenleme Yetkisi
1
Kosova Bağımsız Sendikalar Birliği
1
EULEX Polisi
1
Kosova Polis Müfettişliği
1
Priştine Belediye İş Müfettişliği
1
Jugobanka
1
Bağımsız Basın Komisyonu
1
"Siguria" Sigorta Şirketi
1
Trepça Kombinat İşletme Kurulu
1
Priştine Havaalanı
1
Kosova Avukatlar Odası
1
AGİT
1
Amerika Avukatlar Derneği
1
Priştine Bölge Soruşturma Birimi
1
Tablo 9: Soruşturulan olaylar konuları
Hukuki araç hakkı
99
Mülkiyeti koruma
73
Doğru ve tarafsız yargılanma hakkı
68
Çalışma ve mesleği icra etme hakkı
65
Sağlık ve sosyal koruma
36
126
Yasa önünde eşitlik
28
Hakların yargı yoluyla korunması
10
Sanığın hakları
10
Hareket Özgürlüğü
8
İşkence, onur kırıcı, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamelenin yasaklanması
7
Özgürlük ve güvenlik hakkı
7
Yaşam ortamı sorumluluğu
7
Yaşama hakkı
5
Mahremiyet hakkı
5
Din, inanç ve vicdan özgürlüğü
5
Eğitim hakkı
5
Çocuk hakları
5
Kamu belgelerine ulaşabilme hakkı
5
İnsan onuru
4
Kişisel Entegrasyon hakkı
3
Dini mezhepler
2
Seçme ve katılma hakkı
2
Hak ve temel özgürlük sınırlaması
2
Arabuluculuk Olayları
2
Suç davalarında yasallık ve orantı ilkesi
1
İfade özgürlüğü
1
İnsan haklarına ilişkin hükümlerinin yorumlanması
1
Tablo 10: HAE mektublarına cevap vermede yetkililerin başarısızlığı
MAHKEME VE TEDARİK SİSTEMİ
Priştine Belediye Mahkemesi
17
Gilan Belediye Mahkemesi
3
Kosova Yüksek Mahkemesi
3
Priştine Belediye Kamu Savcılığı
3
Priştine Bölge Mahkemesi
2
Priştine Bölge Kamu Savcılığı
2
127
Vuçitırn Belediye Mahkemesi
1
Rahovça Belediye Mahkemesi
1
Suhareka Belediye Mahkemesi
1
Ferizovik Belediye Mahkemesi
1
Kamenitsa Belediye Mahkemesi
1
Yakova Belediye Mahkemesi
1
Gilan Belediye Mahkemesi
1
Prizren Bölge Mahkemesi
1
Priştine Mahkeme Müfettişlik Birimi
1
HÜKÜMET YETKİLİLERİ
Sağlık Bakanalığı
5
Kosova Kadastro Ajansı
5
İç İşleri Bakanalığı
2
Yerel Yönetim İdari Bakanlığı
2
Çevre ve Alan Planlama Bakanlığı
2
Eğitim, Bilim ve Teknoloji Bakanalığı
2
İş ve Sosyal Güvenlik Bakanalığı
1
Kosova Emeklilik İdarisi
1
Kosova Güvenlik Güçleri Bakanlığı
1
Tıbbi Ürünler Kosova Ajansı
1
YEREL YÖNETİM
Malişeva Belediye Meclisi
2
Priştine Belediye Meclisi
2
Gilan Belediye Meclisi
2
Gilan Eğitim Müdürlüğü
2
Yunik Belediye Meclisi
1
Mitroviça Belediye Meclisi
1
Klina Şehirleşme Müdürlüğü
1
Skenderay Belediye Meclisi
1
Ferizovik Belediye Meclisi
1
Kosova Elektrik Kurumu
3
DİĞER
128
Kosova Özelleştirme Ajansı
2
Kosova Polisi
2
Ekonomi Fakültesi
1
Priştine Üniversitesi
1
Şikayetleri Görüşme Bağımsız Konseyi
1
Kosova Mülkiyet Ajansı
1
Trepça Kombinatı
1
129
Şekil 1: 1 Ocak 2010 - 31 Aralık 2010 İstatisiklerin grafiksel sunumu
130
131
132
10.
Personel yapısı
2010 yılı için onaylanan HAE personel yapı ve sayısı kamu seçilen görevli ve sivil hizmet
çalışanlardan oluşur. Maaş ve gündelikler büt.e yapısına göre, Halk Avukatı dışındai öngörülen
çalışan sayısı 47’ydi, bunlardan 5’i Meclisten seçilen yetkiliyken 42’si sivil hizmet çalışanıydı.
Rapor döneminde HAE atanan yetkili personelin durumu, tam olarak çözülmemiştir, bu Halk
Avukatı Yasasının onaylanmasının gecikmesi ve Halk Avukatının yardımcısının seçilmesinde
yasal süreni sonucudur. Bu yıl içerisinde, Halk Acukatının sadece görevini yapan, geçen
yasamadan miras kalan ve çalışma süresi olan bir yardımcısı vardı, kendisi istifasını sundu ve
2010 yılı Aralık ayında HAE’den uzaklaştı.
2010 yılında yeni personel için, 51çalışan için, HAE bütçe talebine rağmen, bu şaşılacak bir
biçimde Kosova Hükümeti, dolayısıyla Ekonomi ve Maliye Bakanlığı tarafından onaylanmadı,
her ne kadar bu konunun, Kosova Cumhuriyeti Meclisi tarafından kararlaştırılması gerekse de!
Mevcut sayı ile ve onaylanan HAE personeli oluşumuyla, kendi misyonunu gerçekleştirmede ve
görevini yapmada belirgin engeller vardı.
2010 yılı için onaylanan bütçeyeye göre, HAE’nin 42 işbirlikçisi sivil memur olarak sayılmıştır.
Yetersiz sayı etkili işlevselliğe de imkan vermez ve de HAE-nin yasal ve anayasal misyonun
başarılı olarak tamamlamasını da. Personeldeki eksiklik, profesyonel hizmette olduğu gibi, idari
personelde de hissedilir.
Mevcut insan kaynaklarında yapılan değerlendirmelerden, ayrıca, çalışmaların yoğunluğundan ve
işte sorumluğa dayanarak, 2010 yılı için Kosova bütçesiyle öngörülen çalışan sayısının, toplam 47,
yetersizdir.
Anayasa ve yasa ile yüklenen misyonu başarılı olarak tamamlamak, her geçen gün daha da
zorlaşmaktadır, özellikle de HAE-nin bazı sektöründe: Uluslararası ilişkiler dairesi, HAE
içerisinde bazı özel sektörde hukukçu, ayrıca idaride bazı önemli görevler.
2010 yılında görğlen ihtiyaçlar, özellikle Priştne HAE şubesinde dört hukukçu, İpek Dairesinde
bir hukukçu, Gilan’da bir hukukçu ve Yakova, Ferizovik, Dragaş ve Ştrpçe de birer hukukçu.
Ayrıca bu merkezlerde dairelerin açılması ihtiyacı giderek artmaktadır.
İdari hizmette personel sektöründe bir yetkili eksiktir, iç denetmen, okutman, medya ve halkla
ilişkiler dairesi yöneticisi, iki bilgi teknolojisi yetkili ve bir arşivci.
HAE-nin işlevinde ve görevlerini gerçekleştirmede temel engellerden biri, personeli büyük çapta
değişmesi, dolayısıyla iş yerlerini bırakmaları, bir taraftan, diğer yandan ise yeni iş ilişikilerin
kurulması ve işe alınmasında yasal süreçler. İş yerinin bırakılması (bir ay)yasal hakkıi bir yandan,
ve aynı yere yeni çalışanın işe alınması (üç ay), birbirini tutmayan olumsuz sonuçlara sebep
olmaktadır.
Bu rapor dönemi içeriisnde, gönüllü olarak 8 çalışan işten ayrıldı, HAE’de ise 7 yeni işçi işe
başladı. İş yerinden ayrılmanın temel sebebi yazılı istifalarına göre daha yüksek makamlara
geçmeleri, bu uluslararası kurumları olsun yada yerli olsun, Kosova’nın içinde veya dışında, ki
gelirler dha yüksektir ve koşullar daha uygundur.
133
Tablo 11: Enstitüde personel oluşumu ve yapısı
Ocak-Aralık 2010 döneimden personelin durumu ve değişiklik değerlendirmesi
No.
2010 yılı
için
onaylanan
personel
2010
yılında işe
alınan
personel
durumu
1
1
4
1
1
1
İCRA MÜDÜRÜ
1
1
Asistan/İcranın/
1
1
1
1
5
5
3
3
1
1
1
1
2
2
3
3
3
3
2
2
3
3
2
2
İdari Departman Müdürü
1
1
1.1 Bütçe ve Maliye Görevlisi
1
1
1.2 Medya Bölümü
1
1
1.3 Lojistik Bölümü
1
1
1.4 Tercümanlık Bölümü
2
2
Personel makam adlandırması
HALK AVUKATI
Halk Avukatı Yardımcısı
I.
II.
Asistan/İcranını/ – Halk Avukatının
SORUŞTURMA DEPARTMANI
1. Departman Müdürü
1.1 Bölüm – Soruşturma genel hukukçu
1.2 Bölüm – Ayırımcılık Karşıtı Grup
1.3 Bölüm – Çocuk Hakları GrubuGrupi
1.4 Bölüm – Cinsiyet Eşitliği Birimi
1.5 Hukuk asistanı
III.
2. Bölge daireleri
2.1 Prizren Dairesi
2.2 Gilan Dairesi
2.3 İpek Dairesi
2.4 Mitroviça Dairesi
2.5 Graçanitsa Dairesi
İDARİ DEPARTMAN
IV.
134
V
1.5 Onaylama görevlisi
1
1
1.6 Mülk görevlisi
1
1
1.7 Kabul görevlisi/Operatör
1
1
1.8 Sürücü
2
2
1.9 Kapıcı
1
1
TEDARİK DEPARTMANI
1
1. Tedarik Departmanı Yöneticisi
1
Toplam Personel sayısı:
47
135
44
136
11.
Kısaltmalar
KMA
Kosova Mülkiyet Ajansı
AB
Bashkimi Evropian
CEDAW
Convention on the Elimination of Discrimination Against Women (Kadınlara Karşı
Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi)
CLARD
Center for Legal Aid and Regional Development (Yasal Yardım Merkezi ve Bölgesel
Kalkınma)
CMB
Mitroviça Topluluk İnşaatı
İİD
İSEB İş ve İstihdam Departmanı
ENOC
European Network of Ombudspersons for Children (Çocuklar için Ombudsmanlar
Avrupa Ağı)
EULEX
European Union Rule of Law Mission (Avrupa Birliği Hukuk Misyon Kuralı)
SGF
Sivil Girişim Forumu
KGG
Kosova Güvenlik Gücü
ÇHG
Çocuk hakları Grupu
İHAM
İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi
AKG
Ayırımcılığa karşı Grupu
HAE
Halk Avukatı Enstitüsü
KİG
Kosova İstikrar Girişimi
INPO
Inciative for Progress (İlerleme Girişimi)
IPOL
Balkan Politika Enstitüsü
KDI
Kosova Politika Enstitüsü
AİHA
Avrupa İnsan Hakları Anlaşması
KEK
Kosova Elektrik Kurumu
KFOS
Kosovo Foundation for Open Society (Kosova Açık Toplum Vakfı)
KYK
Kosova Yargı Konseyi
BM
Belediye Meclisi
İHÖKK
İnsan Hak ve Özgürlüklerin Koruma Konseyi
STKK
Sivil Toplum Kuruluşları Koalisyonu
SOK
Sırp Ortodoks Kilisesi
KPM
Bağımsız Medya Komisyon
KBGK
Kosova Bağımsız Gözetim Kurulu
KGCK
Kosova Geçici Ceza Kodu
137
KGCSK
Kosova Geçici Ceza Süreç Kodu
MSK
Merkez Seçim Komisyonu
KCA
Kosova Cumhuriyeti Anayasası
SYK
Seçim Yerleri Konseyleri
LPJK
Çekişmesiz Yargılama Usulleri Yasası
LPK
İhtilaf Usullü Yasası
KİB
Kamu İdari Bakanlığı
SCEB
Sırbistan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı
EBTB
Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı
EMB
Ekonomi ve Maliye Bakanlığı
ŞÇUM
Şiddeti Önleme için Ulusal Mekanizma
ÇSGB
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
UB
Ulaştırma Bakanlığı
CEB
Cinsiyet Eşitiliği Birimi
OHCHR
Office of the High Commissioner for Human Rights (İnsan Hakları Yüksek
Komiserlik Dairesi)
STK
Sivil Topluluk Kuruluşları
BMÖ
Birleşmiş Milletler Örgütü
OPCAT
Optional Protocol to the Convention against Torture (İşkence karşıtı BMÖ Sözleşme
Seçmeli Protokol)
AGİT
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
PTK
Kosova Posta - Telekom
İKKRM
İşkence Kurbanları için Kosova Rehabilitasyon Merkezi
KİRM
Kosova İşkence Rehabilitasyon Merkezi
CÇKM
Cinsiyet Çalışmaları Kosova Merkezi
KÜKM
Kosova Üniversite Klinik Merkezi
KÇKM
Kadın ve Çocukları Koruma Merkezi
PSM
Politika ve Savunma Merkezi
SÇM
Sosyal Çalışma Merkezi
OM
Oylama Merkezleri
RTK
Kosova Radyo ve Teveziyon
KKG
Kosova Koruma Güçleri
UNDP
United Nations Development Programme (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı)
UNHCR
United Nations High Commissioner for Refugees (Birleşmiş Milletler Mülteciler
Yüksek Komiserliği)
UNICEF
United Nations International Children's Emergency Fund (Birleşmiş Milletler
138
Uluslararası Çocuklara Acil Yardım Fonu)
UNIFEM
United Nations Development Fund for Women (Birleşmiş Milletler Kadın Kalkınma
Fonu)
UNMIK
United Nations Interim Administration Mission in Kosovo (Kosova’daki Birleşmiş
Millertler Misyonu)
OYS
Oylama yerleri sayısı
YIHR
Youth Initiative for Human Rights (İnsan Hakları için Gençlik Girişimi)
139
140
12.
Ek 1: Anayasa Mahkemesine Talepler
Anayasal yetkilerine dayanarak, Halk avukatın, bu Anayasa hükümleri gereğince, konuyu
Anayasa Mahkemesine gönderme hakkı var.204
2010 yılında HAE’ye, değişik konuların Anayasa Mahkemesine gönderilmesi için vatandaşlardan
ve değişik kuruluşlardan,sivil toplum kuruşlarından 3 şikayet/dilekçe gelmiştir. Halk Avukatı
başvurulan dilekçeleri analiz ettikten sonra şöyle kararlaştırdı: bir şikaet kabul edilemez ilan etti,
diğer ikisi ise Anayasa Mahkemesine süreçlendirilmiştir. Dilekçelerden biriyle ilgili, Anayasa
Mahkemesi, geçici önlem tedbiri alırken diğer henüz görüşme sürecindedir.
19 Temmuz 2010, 12 sivil toplum kuruluşu205 Halk Avukatına, Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile
Milletvekili Hak ve Görevleri Yasasının uyuşmazlığını değerlendirmesi için talebi Anayasa
Mahkemesine, göndermesini talep etmiştir.206 Sivil toplum kuruluşları milletvekillerin, sadece
yarım çalışma hizmetiyle kazanılan, yurdun ortalama emekliliğine değil de milletvekili maaşına
dayanarak, 55 yaşında ek emeklilik hakkına karşı gelmişlerdir. Talepte bulunanlar, bu yasasnın
tartışmalı olduğunu değerlendirdiler, çünkü bununla Kosova’da diğer kategorilerde çalışanlarını
ayırımcılık eder, ayrıca yurdun sosyal eşitiliğine de aykırıdır, çünkü Kosova Cumhuriyetinde
emeklilik yaşı 65’dir, ayrıca emeklilik seviyesi kendi kariyerleri boyunca Emeklilik fonuna
yatırılan katkılarına göre belirlenir.
Halk Avukatı, sivil toplumun dilekçesini araştırdıktan sonra, yapılan araştırma v soruşturmadan
sonra 26 Kasım 2010 tarihinde Anayasa Mahkemesine, uyum değerlendirmesi207 talebinde
bulundu.
22 Aralık 2010 tarihinde Halk Avukatı talebini görüştükten sonra, Halk Avukatına “Geçici Önlem
Kararı” aldığını bbildir, bununla da Milletvekili hak ve sorumluluklar Yasası hemen ertelenir.208
204
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, Bölüm XII, madde 135 ve madde 113, nokta 2.
Kosova Demokrasi Enstitüsü, Sivil Girişim Fonu, İnsan Hakları Gençler Girişimi, Kosova İstikrar Girişimi, Siyasi
ve Evoke Merkezi ve Syri Vizion.
206
Kosova Cumhuriyeti Milletvekili Hak ve Sorumlulukalr Yasasının 14maddesi 1.6,noktası ayrıca 22, 24, 25 ve
27.madde, No. 03/L-111, 4. 06. 2010 tarihinde onaylanmıştır.
207
Bakınız Halk Avukatı Anayasa Mahkemesine yönelmiştir, 26. 11.2010, në http//www.
208
Bakınız Kosova Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, No. Ref.: MP79/10, 22 Aralık 2010.
205
141
Kosova Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesine
yönelik
TALEP
Konu:
Milletvekillerin Hak ve Görevleri Yasasının, no. 03/L-111, 14.madde,
1.6.fıkra, 22.madde, 24.madde, 25.madde ve 27.maddesinin Kosova
Cumhuriyeti Anayasası ile uyumsuzluğu
Yetkili taraflar:
Kosova Cumhuriyeti Meclisi
Yasal temel:
Kosova Cumhuriyeti Anayasası, 113.madde, 4.fıkrası; Halk Avukatı
Yasası 15.madde,7.fıkrası; Anayasa Mahkemesi Yasası 29.madde
26 Kasım 2010 Priştine
Kanıtların toplanması
Halk Avukatı Enstitüsünün elinde bulunan bilgilere dayanan kanıtlar devamdaki gibi özetlenebilir:
1. 4 Haziran 2010, Kosova Meclisi, Miletvekillerin Hak ve Sorumlulukları Yasası onaylandı,
74 (yetmiş dört) “evet”, 2 (iki) “red” ve 2 (iki) “çekimser” oy ile.
2. 21 Haziran 2010, sivil toplum kuruluşları (STK): Kosova Demokrasi Enstitüsü, Sivil
Girişim Fonu (FIQ), Fol Hareketi, Mitroviça topluluğu inşaatı (CBM) 209 Kosova Cumhuriyeti
Başkanına söz konusu yasayı ilan etmemesi için talepte bulundlar.
3. 25 Haziran 2010, sn. Bahri Hyseni, Kosova Meclisi Yasma ve Yargı Komisyonu Başkanı,
Meclis sekreterliğinden, Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasasında ortaya çıkan bir yanlış
düzeltmesi talebinde bulundu, dolayısıyla 22.maddede, ki orada emeklilik yaşı 50 yerine 55
olmalıdır.210
4. 25 Haziran 2010, Meclis sn. Bahri Hyseni’nin 4 haziran 2010 tarihindeki oturumda yapılan
yanlışın düzeltilmesi için talebini onayladı. sn. Bahri Hyseni’nin istemi 73 (yetmiş üç) “evet”, 2
(iki) “red” oy ile onaylandı.
5. 5 Temmuz 2010, Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasası Kosova Cumhuriyeti Başkanı
tarafından DL-029-2010 ile ilan edildi.
6. 19 Temmuz 2010, Halk Avukatı Enstitüsüne, belli bir sayıda STK şikayette bulunmuştur:
Kosova Demokrasi Enstitüsü, Sivil Girişim Fonu (FIQ), Fol Hareketi, Mitroviça topluluğu inşaatı
(CBM) , Kosova Demokrasi Enstitüsü, Sivil Girişim Fonu, İnsan Hakları Gençler Girişimi,
Kosova İstikrar Girişimi, Siyasi ve Evoke Merkezi ve Syri Vizion, kendileri ortak bir talep ile
Halk avukatı enstitüsünden Anayasa ile verilen görev ve sorumlulukarı içerisinde, Kosova
Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinden, Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasasının
22.maddesinin anayasallığını görüşmesini talep etti.
209
Bakınız Kosova Başkanı resmi web sayfasında www.president-ksgov.net (linku http://www.presidentksgov.net/?page=1,6&cdate=2010-06-21)
210
Bakınız 25 haziran 2010 tarihinde düzenlenen Meclisin düzenli oturumun transkript
142
7. Yukarıda adı geçen STK-lar bu maddenin Anayasaya aykırı olduğunu düşünüyorlar, ve bu
yasanın uygulanması 1 Ocak 2011 tarihinde başlatıldığı şekliyle uygulanmamasını talep ettiler,
Anayasa Mahkemesinden bununla ilgili hak edilen bir karar almasını istediler.
8. 20 Temmuz 2010, Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasası, Kosova Cumhuriyeti
Anayasası Resmi Gazetesinde yayınlanmıştır No. 74, tarih 20 Temmuz 2010.
9. 21 Temmuz 2010, sivil toplum kuruluşların bu istemine Kosova Emekliler Birliğide
katıldı-Başkan Ramë Alihajdaraj.
10. Yukarıdaki STK-lar tarafından Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasasının 22.maddesi
1.fıkrasına karşı gelinmiştir, ki bun diğer emeklilere yönelik ayrımcılık olarak saymıştır, ve yasa
önünde eşitlik ilkesinin de ihlalı iddasıyla.
Kosova Cumhuriyetinde uygulanan yasal mekanizmalar
11. Kosova Cumhuriyeti Anayasası, birinci kısımda “Temel Hükümler”-de yasa önünde
eşitliği ve anayasa düzenin dayandığı değerleri tanıtır:
“Madde 3 [Kanun Önünde Eşitlik]
2. Kosova Cumhuriyeti Kamu Otoritesi, uluslararası toplum tarafından kabul edilmiş temel insan
hak ve özgürlüklerine tam saygı gösterilerek, tüm bireylerin kanun önünde eşitlik ilkesine ve tüm
topluluklar ile mensuplarının haklarının koruması ve katılımının sağlanması ilkesine
dayandırılmasıyla uygulanır. ”
“Madde 7 [Değerler]
“1. Kosova Cumhuriyetinin Anayasal Düzeni özgürlük, barış, demokrasi, eşitlik, insan haklarına
saygı, hukukun üstünlüğü, ayrımcılığının yapılmaması, mülkiyet hakkı, çevre koruma, sosyal
adalet, çoğulculuk, devlet yetkilerinin paylaşımı ve piyasa ekonomisi ilkelerine dayanır.”
12. Ayrıca, ikinci kısmın 24.maddesi Kosova Cumhuriyeti Anayasasının “Temel Hak ve
Özgürlükleri” özel bir şekilde kanun önünde eşitliği ve ayırımcılığı yasaklamayı garanti eder:
“1. Tüm insanlar kanun önünde eşittir. Ayrım yapılmaksızın herkes, eşit yasal koruma hakkına
sahiptir.
2. Hiç kimseye ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi görüş veya milli köken, sosyal sınıf, bir topluluğa
olan bağlılık, mülk, ekonomik ve sosyal durum, cinsel tercih, doğum, özürlü veya başka herhangi
bir statüden dolayı ayrım yapılamaz.”
13. Temel İnsan Hak ve Özgürlükleri Koruma Avrupa Anlaşmasının 14. maddesnde
vurgulanarak ayırımcılığı yasaklar.
Madde 14 – Ayırımcılığın yasaklanması
“Bu anlaşma ile belirtilen hak ve özgürlüklerin kazanılması, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasi
görüş veya diğer görüş, milli veya toplumsal köken, ulusal bir azınlık mensubiyeti, zenginlik,
doğum veya diğer herhangi statüden dolayı ayırımın yapılmamasını sağlanmalıdır”.
14. Kişisel ve Siyasal Haklara İlişkin Sözleşme 26. madde:
143
“Her insan yasa önünde eşittir ve hiçbir fark edinmeksizin yasa önünde eşit korunma hakkına
sahiptir. Bununla ilgili, yasa her tür ayırımcılığı durdurmalı ve herkes için cinsiyet, ırk, renk, dil,
din, siyasi görüş veya diğer görüş, milli veya toplumsal köken, ulusal bir azınlık mensubiyeti,
zenginlik, doğum veya diğer herhangi statüden dolayı ayırımın yapılmamasını sağlanmalıdır.”
Hukuki analiz
15. Halk Avukatı, Milletveki Hak ve Sorumlulukları Yasasının22.maddesi hükümleri
gereğince belirlenen ek emekliliklerin, yurttaki ortalama emeklilik ile orantısız biçimde olduğunu
görür, ve bu şekliyle de Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 7.maddesinde ilan edilen değerlerle
uyuşmazlıktadır, ki bu anayasa düzen demokratik, eşit, ayırımcılıksız ve sosyal doğruluğa
dayanmaktadır.
16. Halk Avukatı, vurgulayarak, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının preambülü ile de güvence
altına alınan, bütün vatandaşlar yasa önünde eşittir ilkesi ve ekonomi refahlı ve sosyal doğruluk
olan bir devletin üstlenilmesi, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının temel ve en önemli
ilkelerindendir.
17. Halk Avukatı, anayasallığı ve yasamanın korunması ilkeleri, zorunlu niteliği var ve aynı
vatandaşlar için uygulandığı kadar devlet yönetimi için de aynıdır. Meclis, yasaların ve diğer
aktların onaylaması sırasında bir devletin yasal makamı olarak, devletin en yüksek aktı-Anayasa
hükümleri ve ilkeleri ile devamlı olarak uyumunu bakmak zorundadır
18. Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasası, Kosova Meclisi üyelerine diğer emeklilikten
yararlanandan çok daha olumlu hükümler içermektedir ve bu da yasanın uygulanmasında eşitlik,
yasanın hükmetmesi, ayırımcılıksız ve sosyal doğruluk anayasal ilkeleriyle uyuşmamaktadır.
19. Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasası
20. Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasası, 22.maddesi şöyle der:
“1. Milletvekili çalışma süresi sona erdiğinde, eğer en az bir dönemi milletvekili görevinde
kaldıysa ve eğer 55 (elli beş) yaşına bastıysa ek emekliliği alma hakkı var,
2. Bu Maddenin 1.fıkrasında belirtilen koşulları dolduran Milletvekili, milletvekilin temel
maaşının yüzde elli (%50) yükseklikte emekliliği gerçekleştir. Bu maddenin 1. fıkrasında belirtilen
koşullarla 2 (iki) dönem milletvekili olanlara milletvekilin temel maaşının yüzde altmış
(%60)oranında ek emeklilik alma hakkı var ve eğer 3 (üç) defa millet vekili görevindebulunduysa
milletvekilin temel maaşının yüzde altmış (%60)oranındaek emekliliği gerçekleştir.
21. Halk Avukatı, vurgulayarak, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının preambülü ile de güvence
altına alınan, bütün vatandaşlar yasa önünde eşittir ilkesi ve ekonomi refahlı ve sosyal
doğruluk olan bir devletin üstlenilmesi, Kosova Cumhuriyeti Anayasasının temel ve en önemli
ilkelerindendir.
22. Halk Avukatı, ek emeklilik hakkının, Milletvekili Hak ve Sorumluluklar Yasası gereğince, 55
yaşına ulaştığı anda, bu görevde bulunduğu zaman süresine dayanmadan, doğrudan Kosova
Cumhuriyeti bütçesinden belirlenmesi (madde 28), yasa ile herhnagi fonun kurulması
öngörülmemektedir bu amaç için, olduğu gibi de ayırımcılıklı olduğu düşüncesindedir.
144
23. Kosova’da Emekliliklere ait 2005/20 sayılı UNMIK Yönetmeliğin değiştirilmesi için 03/L-084
no. yasa, 7.maddesi:
“ Her iş veren, kendi çalışanları için Emeklilik tasarruf fonunda kendi çalışanları adına katkıları
ödemek zorundadır. Çalışanlar, emeklilik tasarruflarına kendi adına katkıda bulunmakla
yükümlenir. İş verenin ve çalışanın sorumluluklar, on sekiz yaşına basmış çalışanın iş verende işe
girdiği ilk günden geçerlidir ve kişi emeklilik yaşına geldiğinde sonar erer.”
24. Kosova Meclisi Milletvekilleri için öngörülen ayrıcalıkların, Milletvekili hak ve sorumluluklar
yasas ile diğer kategorilerdeki emeklilere kıyasen ayırımcılıklıdıri çünkü milletvekili için yaş
10 (on) yıl daha azdır, kazandıkları miktar ise diğer kategorideki emekliliklere kıyasen
orantısızdır. Bu yasa, bir milletvekilin, 3 (üç) yıllık bir çalışma döneminde hizmette
bulunmasıyla, bir vatandaşın hatta Kosova’da 40 yıl katkıda bulunan bir üniversite eğitim
görevlisinin yaklaşık 8-10 katı daha fazla bir emeklilik sağlar. Kosova’da emeklilik sistemi
tüm kapsamlıdır ve eğer ödemeye bakarsak, bölge yerlerine kıyasen daha düşük olduğu
ortadır.
25. Daha fazlası için ise Milletvekili Hak ve Sorumluluklar Yasasının 38.maddesi, çalışma süresi
sona erdiğinde eski iş yerine dönem imkanı sağlar, eğer kamu hizmetlerde veya kamu araçları
ile maliye edilen her hangi kurumda çalıştıysa.
26. Bu onlara istihdam konusunda güvenlik sağlamaktadır, yani onlar eğer daha önce kamu
hizmetinde çalıştıysa iş yerini kaybetme riski yoktur. Ayrıca onlar kendilerine bir iş yeri de
sağlayabilirler, genel ememklilik yaşın 65 yaş olduğundan.
27. Yukarıdaki maddelere göre, 55 ila 65 yai arasında çalışma görevini tamamlayan milletvekili
aynı zamanda hem ek emekliliğinden yararlanabilir hem de görevi gereğince maaş alabilir. Her
ikisi de Kosova bütçesinden. 65 yaşına ulaştığında ise yasa, milletveikilinin ek emekliliğin
yanı sıra yaşlılık emekliliğini almasını engellemez.
28. Halk Avukatı, Milletvekili Hak ve Sorumluluklar Yasasının meydan okunulna 22.maddesi,
yasanın hükmetmesi ve bu kategorideki kiilerin emekliliği bu kadar olumlu koşullarla
öngörülmeseyde eşitlik üzerine anayasal ilkeleriyle çatışmada olmazdı. Ancak, Halk Avukatı,
bu tür koşullar nedenli temel üzerine dayanması gerektiğini düşünür. Onlar genel ilke
açısından aynı alanda olması gerekirdi ve Kosova Cumhuriyeti Anayasasının 3.maddesini
tehdit etmezdi aynı zamanda, ki bu dolaylı bir şekilde yasanın hükmetmesini olumsuz etkiler.
29. Milletvekili Hak ve Sorumluluklar Yasasının 22.maddesinin onaylanmasıyla, Kosova Meclisi
bir başka ayırımcılık eylemi yaptı, Kosova Meclisi milletvekillerini diğer kamu yetkililerine
kıyasen daha olumlu ele alınmalarını sağlayarak, her ne kadar onlar da aynı sosyal konumda
olsalar bile.
30. Sivil ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmenin 26.maddesinin yorumunu yapan, İnsan
Hakları Komitesi, diğerlerin yanı sıra 26.maddenin devletten sosyal güveni sağlamaları tale
edilmediğini vurgular. Buna rağmen, bir yasa egemen bir devletin yönetimi yetkisiyle
uyumunda çıktığında o yasa Sözleşmenin 26.maddesiyle uyumda olması gerekir.211
211
Bakınız “İnsan Hakları Komitesinin temel vakaları”, Raia Hanski ve Martin Scheinin,tarafından toplanmıştır sf.
377.
145
31. Dünya Bankası araştırmalarına göre, 2007de yayınlanan, nüfusun %45 fakir, %15 ise aşırı
yoksuldur ve temel gıda ihtiyaçlarını zorla sağlarlar. Dünya bankasının son raporuna göre 10
Haziran 2010 tarihli, (bakınız rapor no53709-XK) :
“2 milyon civarında nğfus ile Kosova ve kişi başına 1,760 BPV ile Avrupa’nın en fakir ülkesinden
biridir. Nufüsün yüzde 45 in altında yoksulluk yaygın olan ve mevcuttur.
Kosova İstatistik Kurumu değerlendirmesine göre, üç aylık bülteninde yayınlanan, Kosovanın
ortalama maaşın, 2010 yılının ilk üç ayında 272€-dur.
32. Halk Avukatının bilgilerine göre milletvekilin temel maaşı 1.488 (bin dört yüz sekiz) €-dur.
Milletvekilin temel maaşının yüzde elli (%50) yükseklikte emekliliği gerçekleştir. Bu
maddenin 1. fıkrasında belirtilen koşullarla 2 (iki) dönem milletvekili olanlara milletvekilin
temel maaşının yüzde altmış (%60)oranında ek emeklilik alma hakkı var ve eğer 3 (üç) defa
millet vekili görevindebulunduysa milletvekilin temel maaşının yüzde altmış (%60)oranındaek
emekliliği gerçekleştir. Bir vatandaşın hatta Kosova’da 40 yıl katkıda bulunan bir üniversite
eğitim görevlisinin yaklaşık 8-10 katı daha fazla bir emeklilik sağlar
33. Avrupa İnsan Hakları Mahkemes,vaka Stec and others v. The United Kingdom (Applications
nos. 65731/01 and 65900/01), değerlendir:
“... neden olmadan ve haklı bir bahane olmadan farklı muamele yapılması ayırımcılıktır,veya
başka bir değişte, eğer yasal bir amaç takip edilmediyse veya nedenli orantı ilişkisi, kullanılan
araçlar ve gerçekleşmesini istendiği amaçlar yoksa. mütait devlet, değerlendirme durumu hakkına
sahiptir ve hangi durumlarda farklılıklar nedenli alınabilirliği belirler. (Bakınız Van Raalte v. the
Netherlands, 21 Şubat 1997, § 39, Rapor kararnameler ve kararlar 1997-I”)”.
34. Halk Avukatı, nihayi olarak, Kosova Meclisi Milletveilin, Kosova Cumhuriyeti mevcut hukuk
sisteminde, en ayrıcalıklı statüsü, emeklilik alanında genel ilkelerden bu kadar yüksek
seviyede uzaklaşmasına açıklık vermez
Halk Avukatı Sonucu
35. Anayasal ve yasal koşullarda açıklama içerisinde Halk Avukatı, Anayasa Mahkemesinden
talep eden olarak, yukarıda bahsedilen verilere dayanarak, bilinen Anayasa ve Yasalar
gereğince Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasasının hükümlerinin değiştirilmesidi.
36. Bu duruma, Anayasanın 113.maddesi 2.1.fıkrası, 135.maddesi 4.fıkrası, Halk Avukatının
15.maddesi 7.fıkrası ve Anayasa Mahkemesinin 29.maddesi gereğince, Anayasa
Mahkemesinden, Milletvekili Hak ve Sorumlulukları Yasasının 14.maddesi, 1.6. fıkrası, 22,
24, 25 ve 27. Maddesinin Anayasa gereğince uyumsuz olarak yürülükten çıkarmasını talep
eder.
Saygılarımla,
Sami Kurteshi
Halk Avukatı
146
12.1. Anayasa Mahkemesi Kararı
147
148
149
150
13.
Ek 2: Halk Avukatının yasal baz ve yetkileri
KOSOVA CUMHURİYETİ ANAYASASI
Kısım XII – Bağımsız Kuruluşlar
Madde 132 [Halk Avukatının Rolü ve Yetkileri]]
1. Halk Avukatı, kamu otoritelerinin yasal olmayan ve kuraldışı fiillerinden veya fiilsizliklerinden
bireylerin hak ve özgürlüklerini denetler ve korur.
2. Halk Avukatı, görevini yerine getirmede bağımsızdır ve Kosova Cumhuriyeti yetkili
organlarının, kurumların veya otoritelerin tavsiye ve müdahalelerini kabul etmez.
3. Kosova Cumhuriyetinde yasal yetkiye sahip tüm diğer organ, kurum veya otoriteler, Halk
Avukatının taleplerine cevap vermekle ve yasalara uygun şekilde istenen tüm belge ve bilgileri
sunmakla yükümlüdür.
Madde 133 [Halk Avukatlığı Makamı]
1. Halk Avukatlığı Makamı bağımsızdır ve yaslara uygun şekilde kendi yöneticisini ve
bütçesini önerir.
2. Halk Avukatının bir (1) veya daha çok yardımcısı vardır. Görevli sayısı ve onların seçilme
şekli, Halk Avukatı yasasıyla düzenlenir. Halk Avukatı yardımcılarından en az biri (1),
Kosova’da çoğunluk olmayan topluluk mensubudur.
Madde 134 [Halk Avukatının Yeterliliği, Seçimi ve Görevden Alınması]
1. Halk Avukatı, Kosova Meclisi üye tam sayısının oy çoğunluğuyla, yeniden seçilme imkânı
olmaksızın, beş (5) yıllık görev süresiyle seçilir.
2. Halk Avukatlığına, yükseköğrenimi tamamlamış, yüksek ahlaki niteliklere sahip, insane hakları
alanında ileri deneyim ve bilgisi olan her Kosova Cumhuriyeti vatandaşının seçilme hakkı vardır.
3. Halk Avukat ve yardımcıları, hiçbir siyasi partini üyesi olamaz; siyasi ve kamu veya özel
sektörde mesleki faaliyetlerde bulunamaz; sivil, ekonomik ve ticari kuruluşların yönetim
organlarında yer alamaz.
4. Halk Avukatının, Halk Avukatı yetki alanıyla ilgili fiil veya kararlardan dolayı yasal
kovuşturma, suç duyurusu veya görevden alınmaya karşı dokunulmazlığı vardır.
5. Halk Avukatı, Meclis üye tam sayısı üçte birinden (1/3) çok üyenin talebiyle ve üye tam sayısı
üçte ikisinin (2/3) oyuyla görevden alınabilir.
151
Madde 135 [Halk Avukatının Rapor Sunması]
1. Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti Meclisine yıllık rapor sunar.
2. Meclisin talebi üzerine Halk Avukatı, Meclise dönemsel ve başka raporlar sunmalıdır. Halk
Avukatının talebi üzerine, Meclisin kendisini dinlemesine izin verilir.
3. Kamu yönetimi ve diğer devlet organları tarafından insan hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiğini
fark etmesi durumunda Halk Avukatı, tavsiyede bulunma ve önlemler önerme hakkına sahiptir.
4. Halk Avukatı, bu Anayasanın hükümlerine uygun şekilde, davaları Anayasa Mahkemesine
gönderme hakkına sahiptir.
Kısım VIII Anayasa Mahkemesi
Madde 113 [Yargı Yetkisi ve Yetkili Makamlar]
1. Anayasa Mahkemesi, yasal şekilde sadece yetkili makamlarca açılmış davalar hakkında karar
verir.
2. Kosova Meclisi, Kosova Cumhurbaşkanı, Hükümet ve Halk Avukatı yetkili makamlar olup
aşağıdaki davaları açabilir:
(1) Yasalar, Cumhurbaşkanı ve Başbakanın kararları ve Hükümet kararlarının Anayasaya
uygunluğu ile ilgili konular;
(2) Belediye Yönetmeliğinin Anayasayla uygunluğu.
152
13.1.
Halk Avukati Yasasi
YASA No. 03/L-195
Kosova Cumhuriyeti Meclisi;
Kosova Cumhuriyeti Anayasası’nın 65 (1) maddesine dayanarak,
Onayladı:
HALK AVUKATI YASASI’NI
BÖLUM I
GENEL HÜKÜMLER
Madde 1
Yasa’nın amacı
Bu Yasanın amacı, kamu yetkililer (otoriteler), dığer organlar ve kendi hesabına kamu yetkilerini icra eden örgütlerin
yasa dışı ve düzensız faaliyetlerinden, özel (gerçek) ve tüzel kişilerin temel hak ve özgürlüklerinin korunması,
denetlenmesi ve terfi edılmesine yönelik yasal mekanizmayı oluşturmaktır.
Madde 2
Yasa’nın faaliyet alanı
Bu Yasayla, Halk Avukatı Kurumunun örgütlüğü ve işlevliği düzenlenip, atama ve görevden alma prosedürleri
saptanır, bundan başka Halk Avukatı Kurumu’nun yetkileri ve çalışma yöntemi ile ilgili prosedürler saptanır ve bununla
birlikte, şikayetlerin sunulması ve sorgulanması ile ilgili prosedürler düzenlenir.
Madde 3
Halk Avukatı’nın faaliyetleri ile ilgili temel ilkeler
1. Halk Avukatı tarafsızlık, gizlilik ve profesyonellik ilkelerini esas alarak ve bu ilkelere dayanarak faaliyet gösteren
bagımsız bir kurumdur.
2. Bu Yasa’nın hükümleri, Kosova Cumhuriyetinin kamu organları ve yetkililerin yasa dışı ya da düzensız
eylemlerinden Kosva Cumhuriyeti ve onun dışında bulunan her kişinin hakları, özgürlükleri ve çıkarlarının korunması
için uygulanır.
Madde 4
Çalışma Dili
Halk Avukatı’nın çaiışma dili, anayasa ve yasa ile öngörülen resmi dillerdir
153
Madde 5
Halk Avukatı Kurumunun oluşumu
1. Halk Avukatı Kurumu’nun oluşumu şöyledir:
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
Halk Avukatı;
Halk Avukatının beş (5) yardımcısı;
prtofesyonel personel ve
idari personel.
Madde 6
Halk Avukatı ve yardımcılarınınseçilme koşulları
1.
Halk Avukatı ve onun yardımcıları görevine aşağıda beriltilen koşulları yerine getiren kişiler seçilebilir:
Kosova Cumhuriyeti vatandaşı olan kişiler;
Yüksek eğitim görmüş olan kişiler;
Yüksek karakter, dürüstük erdemine sahip kişiler ve yüksek ahlaki özelliklere sahip olan kişiler;
insan hakları alanında gerekli ve geniş görgü ve bilgiye sahip olan kişiler;
Kosova Cumhuriyeti yasaması ile cezayı öngören suçlar cinsinden, nihai mahkeme kararıyla ceza
almamıs olan kişiler;
1.6. politik partilerde görev almayan, onu göreve atayan Kosova Cumhuriyeti Meclisi’nin görev süresinde
milletvekili olmayan ya da hükümet kabinesınde görev almamış kişiler;
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
Madde 7
Uyumsuzluk
1.
Halk Avukatı ve onun Yardımcıları, hiçbir politik partinin üye olmaması ve politik, devlet veya özel profesyonel
faaliyetlerde bulunmaması gerekir.
2.
Halk Avukatı ve onun Yardımcıları, aşağıda belirtilmiş olan durumlar hariç olmak üzere, sıvıl toplum örgütleri,
ekonomik ya da ticari örgütlerinin yönetim organlarına katılmaz;
2.1. Bu Yasanın 6. maddesi 1.6 alt paragrafı ve bu maddenin 1. ve 2. paragraflarında belirtilen kısıtlamalardan
maada Halk Avukatı ve onun Yardımcıları, yüksek eğitim kurumlarında öğretim görevlisi olabilirken, gelir
karşılıgını alabilecek herhangi bir diğer kamu veya profesyonel görevde bulunmaz.
3. Halk Avukatı ve onun Yardımcıları, bulundukları görevlerine ve yürürlükte olan yasamaya aykırı olmayan bilimsel,
kültürel, akademik ve dığer faaliyetlerde bulunabilirler.
BÖLUM II
HALK AVUKATI VE ONUN YARDIMCILRININ ÖNERILMESİ, SEÇİLMESİ VE GÖREVDEN ALINMASI
Madde 8
Öneri prosedürü
1. Halk Avukatı ve onun Yardımcılarının seçilmesi ile ilgili öneri prosedürü, görev sürelerinin geçmesinden
önce başlar.
altı (6) ay
2. Halk Avukatı ve onun Yardımcıları görevlerine adayların seçilmesi ile ilgili prosedür süresinde, etnik ve cinsıyet
temsili ve katılımı sağlanmış olmalıdır.
154
3. Halk Avukatı, Kosova cumhuriyeti Meclisi'nin Iç Tüzüğii (yönetmeliği) ile uyumlu olarak Meclis'in politik, etnik ve
cinsiyet oluşumunu yansıtan Kosova Cumhuriyeti Meclisi'nin ilgili Komisyonu tarafından önerilir.
4. Kosova Meclisi, Halk Avukalının seçimi ile ilgili duyuruyu yazılı ve elektronik medyalarda yayınlar.
5. Duyuruda, Halk Avukatı için Anayasa ve bu yasa ile öngörülen koşullar belirlenir. Adayın önerilmesi için müddet
(süre), on beş (15) günden az ve yirmi (20) günden daha uzun olamaz.
6. Bu maddenin 5. paragrafi ile öngörülen süre geçtikten sonra Komisyon, on beş (15) günlük süre içerisinde, önerilen
adaylar tarafından, Halk Avukatım seçilmesi için Anayasa ve bu yasa ile öngörülen koşulların yerine getirilip
getirilmediğini değerlendirir ve bu koşulları yerine getirmeyen adaylar eler.
7. Komisyon, Halk Avukatı seçilmek için koşulları yerine getiren her adayı mülakat sınavından geçirir ve ortaya atılmış
olan veriler ve mülakat sonuçlarına dayanarak, Halk Avukatı için kalifiyeli (nitelikli) adaylardan oluşan nihai listeyi
hazırlar.
8. Nihai liste. üç (3) adaydan oluşur.
9. Komisyon, nihai listeye ek olarak Halk Avukatı adaylığını gösterebilme koşullarını yerine getiren bütün adayların
listesini Kosova Cumhuriyeti Meclisine gönderir (iade eder).
10. Komisyonun önerisinde, diğer adaylara kıyasen birkaç adaya Komisyon tarafından öncelik verilmesinin nedenleri ile
ilgili bir açıklama da yapılır.
11. Yardımcıları ise Kosova Meclisi tarafından yayınlanan duyuru gereğince, şeffaflık ve açık rekabetçilik esası üzere
Halk Avukatı tarafından önerilır.
12. Halk Avukatinın bu önerisi, önermiş olduğu adaylar hakkında açıklamalı nedenler ileri sürülür.
13. Halk Avukatıtun yardımcılarından en azından birisi, Kosova Sırp topluluğuna mensup olması gerekir ve en azından
birisi (1) Kosova'daki çoğunlukta olmayan toplulukların birinin mensubu olmalıdır.
14. Halk Avukatı ve Halk Avukatı Yardımcılarının seçilmesi ve görevden alınması süreci (prosedörü), Kosova
Cumhuriyeti Meclisi'nin özel bir Yönetmeliği ile düzenlenir.
Madde 9
Halk Avukatı ve onun yardımcılarının seçilmesi
1. Halk Avukatı, yeniden seçilme hakkına sahip olmaksızın, beş (5) yıllık bir süre için Meclisin bütün milletvekillerinin
oy çoğunluğu ile Kosova Cumhuriyeti Meclisi tarafından seçilir.
2. Halk Avukatı, adayların önerıldiği günden itibaren otuz (30) gün içerisinde seçilmiş olmalıdır. Bu süre içerisinde seçim
yapılamamışsa, Kosova Cumhuriyeti Meclisi Halk Avukatını, ilerideki otuz (30) gün için her Meclis oturumunda Halk
Avukatı için oylama yapar. Halk Avukatı altmış (60) gün içerisinde seçilemezse Meclisin ilgili Komisyonu, Halk Avukatı
için yeni bir duyuru ilan eder.
3. Halk Avukatı Yardımcıları da aynı zamanda. Meclis oturumunda bulunan ve oy kullanan milletvekillerin oy çoğunluğu
ile Kosova Meclisi tarafından oybirliği ile seçilir.
4. Meclis tarafından, altmış (60) gün içerisinde yardımcılarının seçilmemesi durumda Meclis, yeni bir duyuru ilan eder.
5. Halk Avukatı, seçilmiş olan yardımcıları arasından birini, bir (1) yıllık görev süresi için dönüşümlü olarak Halk
Avukatı'nın başyardımcısı olarak seçer.
Madde 10
Görevine başlama ve yemin töreni
1. Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti Meclisi milletvekilleri önünde yemin ettikten sonra görevine başlar.
155
2. Yemin metni aşağıdaki gibidir: "Ben bu yemin töreninde, Kosova Cumhuriyeti'nde insan haklarını ve
özgürlüklerini koruyacağıma dair Anayasa ve bu yasa ile bana emanet edilen ödev ve görevlerimi bağımsız ve
tarafsız, samimi olarak ve şerefim üzereine yerine getireceğime dair yemin ederim".
Madde 11
Dokunulmazlık
1. Halk Avukatı ve onun yardımcıları kovuşturma, sivil davalar ya da Halk Avukatı Kurumu'nun sorumluluk alanı
dahilinde olan faaliyetler veya alınan kararlar yüzünden görevden alma konularında dokunulmazlık hakkına sahiptir.
2. Halk Avukatı Kurumu'nun ofisleri dokunulmazdır. Halk Avukatı Kurumu'nun arşivleri, dava konuları, bildirileri,
mülkiyei. fonları ve mal varlıkları, her nerede bulunuyorsa bulunsun ve her kimin tarafından korunuyorsa korunsun
dokunulmazdır ve ister yürütme faaliyetleri olsun ister de idari, yargı veya yasama faaliyetleri sayesiyle olsun
denetlemek, almak ve bunların resmi yollarla talep edilmesi, el konulması, kamulaştırlması ya da herhangi bir diğer
çeşit girişimde bulunmak konusunda dokunulmazlık hakkına sahiptir.
Madde 12
Halk Avukatı ve onun yardımcılarının görevden alınması
1. Halk Avukatı ve onun yardımcıları, aşağıda belirtilen durumlardan görevlerinden alınabilir:
1.1. görevini yerine getirme konusunda yetersizlik sorununu doğuran fiziksel veya zihinsel engelin bulunması
1.2. nihai bir yargı kararı esası üzere altı (6) ya da daha uzun süreli hapis cezası almış olması durumunda, Kosova
Cumhuriyeti yasaması gereğince ceza gerektiren suç işlemiş olması;
1.3. görevinin gereklerine aykırı olan kişisel davranışlarda bulunmuş olması;
1.4. Bu Yasanın 6. maddesi 1.6 alt-paragrafı ve 7. maddesi 2. paragrafına aykırı faaliyetlerde bulunmuş olması
durumlarda,
2. Halk Avukatı Kosova Cumhuriyeti Meclisinden, bu Yasa ile öngörülen bir yada fazla nedenlerden dolayı
yardımcılarından birinin veya birden fazlasının gorevden alınmasını isteyebilir.
Madde 13
Halk Avukatı ve onun Yardımcılarının görevlerinin sona ermesi
1. Halk Avukatı ve onun yardımcılarının görevleri aşağıda belirtilen durumlarda sona erer:
1.1. ölmesi durumunda;
1.2. istifa etmesi durumunda;
1.3. Halk Avukatı için beş (5) yıllık sürenin ve Halk Avukatı yardımcılarının üç (3) yıllık sürenin geçmiş olması
durumunda;
1.4. görevden alınması durumunda.
2. Yokluğunda, ölmüş olması durumunda, daimi ya da kısmen maluliyeti durumunda Halk Avukatının yerine
başyardımcısı gelir. Başyardırncısinın bu görevi yerine getirebilecek durumda olmaması durumunda Halk Avukatının
yerine, yaş itibariyle en yaşlı olan yardımcısı bu göreve gelir.
3. Görevleri sona ermiş olması durumunda Halk Avukatı ve onun yardımcıları, Halk Avukatı ve onun yardımcılarının
seçilmesine kadar görevlerine devam eder.
156
Madde 14
Görevin bitiminden sonra faaliyetin uygulanmasını sağlamak
1. Görevi sona erdikten sonra Halk Avukatı, Halk Avukatı olarak seçilmeden önceki görevine ya da kamu
kurumundaki iş yerine geri dönebilir. Bunun olanaksız olması durumunda, önceki işvereni bu kişinin becerisi ve
mesleğine bağlı olarak uygun bir işyeri sağlamakla yükümlüdür.
2. Görevi sona eren ya da makul nedenlerden dolayı önceki işine devam edemiyen veya diğer bir uygun iş bulamamış
olması durumunda, diğer yandan emekliğe ayrılmak için temel (genel) koşulları yerine getirmemiş olması durumunda
Halk Avukatı, görev süresinin geçmesinden sonra en çok bır (1) yıl boyunca, işe kabul edilinceye kadar ödenmesi
öngörülen tutarda ya da emekliğe ayrılmak için temel (genel) koşulları yerine getirinceye kadarki maaşı alma hakkına
sahiptir.
Bölüm III
HALK AVUKATININ YETKİLERI VE SORUMLULUKLARI
Madde 15
Yetkileri
1. Halk Avukatı, yetkili kişinin görevini kötüye kullanmayı yansıtan faaliyeti veya faaliyetsizliği dahil olmak üzere
Anayasa, yasalar ve diğer akitler, bundan başka insan hakları bağlamındaki uluslar arası standartlar ve uluslar arası
sözleşmeler, özellikle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile öngörülen hakların ihlali, bundan başka yetkinin kötüye
kullandıldığı konusundaki iddialarla ilgili olan özel (gerçek) ve tüzel kişiler tarafından sunulan şikayetleri (ağlaşma)
inceleme yetkisine sahiptir.
2. Halk Avukatının yetkisi, bütün Kosova Cumhuriyeti'nde geçerlidir. Kosova Cumhuriyeti toprakları içerisinde meydana
gelen olaylar konusundaki yetkisini gerçekleştirirken Halk Avukatı, geçici bir süre için Kosova Cumhuriyeti dışında
bulunan Kosova Cumhuriyeti vatandaşlarına da yararlı hizmetler sunabilir.
3. Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti kurumları tarafından insan hakları ve özgürlüklerinin ihlal edildiğine dair esas
nedenlerin bulunması durumunda yapılan şikayet sayesiyle ortaya atılan olgular, deliller ve gerçeklerden ya da kazanılan
diğer çeşit bilgi sahibi olma durumunda, ister ortaya atılan şikayetlere cevap vermek ister de kendi öz girişimi (ex officio)
ile soruşturma yapma yetkisine sahiptir.
4. Halk Avukatının öz girişimi ya da zarar gören kişi adına prosedürün başlatılmasına dair Halk Avukatı'na şikayette
bulunan diğer bir kişinin girişimi ile prosedürü başlatmış olması durumunda, bunun için insan hakları ve özgürlükleri
ihlal olmuş kişinin onayının alınması gerekir.
5. Halk Avukatinın, faaliyet yeteneğini kaybetmiş olan daha büyük sayıda vatandaş, çocuk ya da kişilerin hak ve
özgürlüklerinin ihlali ile ilgili prosedürü başlamış olması durumunda, bu maddenin 4. paragrafında belirtilen hükümler
hariç tutulur.
6. Halk Avukatı. makulsüz ertelemeler veya iktidarın önemli boyutta kötüye kullanma durumları hariç olmak üzere,
mahkemelerde yürütülmekte olan davalar ya da diğer yasal prosedürlere müdahale etmez.
7. Halk Avukatı, Anayasa ve Anayasa Mahkemesi Yasası gereğince Anayasa Mahkemesinde davaları başlatabilir;
8. Halk Avukatı, arabuluculuk ve barıştırma sayesiyle de yetkilerini uygulayabilir.
9. Halk Avukatı Kurumu tarafından yapılan hizmetler bedavadır (ücretsizdir).
157
Madde 16
Sorumlulukları
1. Halk Avukatının sorumlulukları şunlardır:
1.1. insan haklarının ihlali ile ilgili iddiaları incelemek ve bunların çözümlenmesi yönünde etkin olmak,
1.2. Kosova Cumhuriyeti kurumları tarafından insan haklarının ihlal edildiği durumlara dikkat çekmek ve bu gibi
durumlara son verilmesi gerektiğine dair tavsiyelerde bulunmak ve zorunlu durumlarda söz
konusu durumlarda ilgili kurumların tutumu ve tepkileri konusunda kendi düşüncesini ortaya atabilir;
1.3. İnsan haklarının tanıtımını yapmak ve bilincin artırılması, özellikle bilgilendirme ve eğitim sayesiyle ve
medyalar yardımıyla ayrımcilığin bütün şekillerine karşı savaş verme çabasında bulunabilir;
1.4. Hükümeti, Meclisi ve Kosova Cumhuriyeti'nin diğer yetkili kurumları, insan hakları ve özgürlüklerinin teşvik
edilmesi ve korunması ile ilgili konularla bilgilendirebilir;
1.5. Kendi bildirgelerini, düşüncelerini, tavsiyelerini, önerilerini ve raporlannı yayınlayabilir;
1.6. Meclis'te yeni yasaların kabul edilmesi, yürürlükte olan yasaların değiştirilmesi ve Kosova Cumhuriyeti
kurumları tarafından alt-yasa veya idari akitlerinin kabul edilmesi ya da değiştirilmesini tavsiye edebilir;
1.7. Kosova Cumhuriyeti'nde insan hakları ve temel özgürlükleri ile ilgili durum hakkında yıllık, periyodik ve diğer
raporları hazırlayabilir;
1.8. Meclis yasamasının, insan hakları ve özgurluklerine ait uluslar arası standartlar ile uyumlaştırılrnasını ve
onların etkili bir şekilde uygulanmasını tavsiye edebilir:
1.9. Anayasa ve yürürlükte olan yasama ile uyumlu olarak, insan hakları ve özgürlüklerinin korunması ile ilgilenen
bütün yerli ve uluslar arası örgüt ile kurumlarla işbirliğinde bulunabilir;
1.10. Halk Avukatı, onun yardımcıları ve personeli, almış oldukları bütün bilgileri ve verilerle ilgili gizliliği
korumalı, dolayısıyla verilerin korunması yasası ıle uyumlu olarak şikayette bulunanların, zarar gören tarafların ve
tanıkların güvencede olmasına özel özen göstermelidir;
1.11. resmi olan veri gizliliğin korunmasına dair yükümlülük, görev süresinin geçmesi ve iş ilişkinin sona ermesi
durumunda da geçerlidir.
2. Halk Avukatı, insan hakları ve özgürlükleri konusunda, yasalar ve alt-yasa akitlerinin uluslar arası çapta kabul görmüş
standartlara uyumluluğu ile ilgili olarak her özel (gerçek) kişiye ve tüzel kişiye tavsiye ve öğütlerde bulunabilir;
3. Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti'nde insan hakları ve özgürlüklerinin korunması ve teşvik edilmesini sağlamak
adına program ve politikaları konusunda Kosova Cumhuriyeti kurumlarına tavsiyelerde bulunabilir ve oğüt verebilir;
4. Halk Avukatı, Halk Avukatı tarafından saptanmış olan makul süre içerisinde cevap vermelerine yönelik istemi üzere
yetkili organlara doğrudan müdahalede de bulunarak, bu Yasanın 15. maddesi 1. paragrafı ile öngörülen şikayetlerin
görüşülmesi için gerekli olan bütün önlemleri alır ve bu doğrultuda faaliyetlerde bulunur. Bu Yasanın 15. maddesi 1.
paragrafı gereğince şikayet konusundaki ağır hasarların devam etmesi durumunda, yetkili organdan acil yanıt istenecektir.
5. Soruşturma esnasında Halk Avukatinın, herhangi bir idari kararın uygulanması sonucunda, özel (gerçek) ya da tüzel
kişi için tamir ve telafisi zor olan neticelere neden olduğu sonucuna varmış olması durumunda yetkili organdan, Halk
Avukatı tarafından bu konuyla ilgili soruşturmaların sonuçlanmasina kadar kararın askıya almasını tavsiye edebilir.
6. Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti'nin her kurumunun dosyalarına ve evraklanna ulaşabilir ve bunları, görüşülmekte
olan durumlarla ilgili olarak görüşebilir ve bu Yasa gereğince, Kosova Cumhuriyeti'nin her kurumundan ve onların
personelinden, Halk Avukatı ile işbirliğine bulunmalarını isteyebilir ve dolayısıyla, Halk Avukatı'nın talebi üzere dosya
ve evraklarının kopyasının tamını ya da bir kısmının sağlanmasını isteyebilir.
7. Halk Avukatı Kurumu yetkilileri, her an ve önceden bildirmeksizin kişilerin özgürlükten mahrum kaldıkları her yere
girebilir ve incelemelerde bulunabilir, bundan başka hareket özgürlüğü sınırlı olan diğer kurumlara girebilir ve bu gibi
kişilerin yer aldıkları toplantılara ve duruşmalara katılabilirler. Halk Avukatı Kurumu yetkilileri, ilgili kurumların
yetkilileri katılmadan, söz konusu kişilerle toplantı düzenleyebilirler. Bu kişilerin Halk Avukatı Kurumu ile her türlü
yazışması engellenemez ve denetlenemez.
158
8. Halk Avukatı ya da onun temsilcileri, kamu yetkilileri, kamu yetkilerini onların çıkarına uygulayan diğer organ ve
örgütlerin bütün organlarının resmi dairelerine girebilirler.
Bölüm IV
ŞİKAYETLERİN GÖRÜŞÜLMESİ PROSEDÜRÜ
Madde 17
Prosedürün başlatılması
Kamu yetkilileri, herhangi bir yasa sayesiyle, kamu yetkilileri, diğer organlar ve onların çıkarı için kamu yetkilerini
uygulayan örgütlerin faaliyetleri ya da faaliyetsizliği, kötü yönetimi ile kendi hakları ve özgürlüğüne saygısızlığın
yapıldığını itiraf eden her kişi, Halk Avukatı Kurumundan prosedürün (işlemin) başlatılmasını isteyebilir.
Madde 18
Şikayetin sunuluş şekli
1. Halk Avukatına sunulan her şikayet, imzalanmış olmalı ve şikayetle bulunan kişinin kişisel verilerini kapsamalı ve
bu şikayet nedenine dayalı olan bütün koşullar, gerçekler ve kanıtları kapsarnalıdır. Şikayeti sunan kişi, yasal
yöntemlerin uygulanıp uygulanmadığıni, uygulanmış olması durumunda bu yöntemlerin hangilerinin uygulandığını
açıklayabilir.
2. Prosedürün başlatılması konusundaki her şikayet, genellikle yazılı olarak sunulur. Prosedürün başlatılması
konusundaki başvuru, yazılı sunulması olanaksız olduğu durumlarda sözlü olarak da sunulabilir.
Madde 19
Şikayeti kabul ettikten sonraki prosedür
1. Şikayeti kabul ettikten sonra Halk Avukatı, otuz (30) günlük bir süre içerisinde, aşağıdaki şekilde konunun kabulü
konusunda karar alır:
1.1. konunun acil prosedüre göre görüşülmesi;
1.2. tam kapsamlı bir soruşturmanın başlatılması;
1.3. aşağıda belirtilen nedenlerden dolayı şikayetin reddedilmesi:
1.3.1. bu Yasaya göre Halk Avukatı'nın yetkisi dışında olması:
1.3.2. şikayetin, bu Yasa ile öngörülen son başvuru tarihinden sonra sunulmuş olması:
1.3.3. şikayetin anonim (sahibinin bilinmemiş) olması:
1.3.4. şikayetin, şikayet hakkının kötüye kullanılmış olması:
1.3.5. şikayette bulunan kişi, Halk Avukatı tarafından talep edilen verilen sağlayamamış olması.
1.4. şikayeti, esassız olarak reddetmiş olması durumları, ya da
1.5. şikayette bulunan kişinin talebine uygun olarak diğer şekilde davanın, çözüme bağlanmış olduğunu saptamasi
durumlarda soruşturmayı durdurabılir.
2. Yukarıda sözü edilen bütün durumlarda Halk Avukatı karşı tarafı, şikayeti kabul ettiği günden itibaren otuz (30)
gün içerisinde yazılı olarak bilgilendirir.
3. Halk Avukatının, şikayetin reddedilmesi ya da kabul edilmemesi ile ilgili ortaya attığı kararı nihaidir.
159
Madde 20
Şikayetin görüşülmesinin reddedilmesi durumları
1. Halk Avukatı, aşağıda belirtilen durumlarda şikayeti reddedebilir:
1.1 ortaya atılan kayıtlardan ve durumla ilgili koşullarından insan haklarının ıhlal edilmemiş olduğu ya da hiçbir
şekilde kötüye kullanma durumunun bulunmadığı sonucunun ortaya çıkması durumunda;
1.2 Halk Avukatının talebine rağmen, başvurunun uygun olmaması veya tamamlanmamış olması durumunda;
1.3 bu Yasa ile belirtilmiş olan durumlar hariç olmak üzere, belli bir dava prosedürlerinin yargı organlarında ya da
diğer yetkili organlarda yürütülmekte olması durumunda;
1.4. prosedürü başlatmak ya da devam edilmesinin şikayetle bulunan kişi için prosedürün başlaması veya devam
etmesinin yararsız olacağı sonucuna varmış olması ya da kişilerin bu arada büyük zarar gördükleri veya büyük
veya telafı edilemez zarar görebilmelerinin olanaklı olduğu sonucuna varmış olması durumları hariç, bütün düzenli
yasal ve olağanüstü yöntemlerin tükenmemiş olması durumunda.
Madde 21
Buyruk ve ret durumları
1. Halk Avukatı, tarafın, acil kararı almış olduğu ya da bu kararla tanıtılmış olması veya Halk Avukatı Kurumuna
şikayetin sunulduğu tarihten altı (6) aylık sürenin geçmiş olması durumunda insan haklarının ihlalini araştırmak için
prosedürü başlatmaz.
2. Bu maddenin 1. paragrafı hariç olmak üzere Halk Avukatı, şikayetini sunan kişinin, engellenmiş olduğunu
kanıtlaması durumunda ya da davanın, özel önem taşıdığını düşündüğü durumlarda altı (6) aylık sürenin geçmesinden
sonra da prosedürü başlataölir.
Madde 22
Araştırmanın başlamasından sonraki prosedür
1. Halk Avukatı, bu maddenin 19. maddesi gereğince araştırmaları başlatmayı kararlaştırmış olması durumunda, bu
kararını şikayetle bulunan kişiye ve şikayetin ait olduğu organa bildirir. Halk Avukatı, davayla ilgili ek bilgileri
isteyebilir.
2. Halk Avukatı, organ tarafından bu maddenin 1, paragrafı gereğince istenilen bütün bilgilerin sunulması gereken süreyi
bekler. Bu süre, sekiz (8) günden kısa olamaz.ve otuz (30) günden daha uzun olmaz. Ilgili organ, öngörülen süre
içerisinde Halk Avukatı tarafından istenilen bilgileri sunamaması durumunda o, istenilen bilgilerin gecikmeyle
sunulmasının nedenlerini yazılı bir şekilde geciktirmeden açıklamakla yükümlüdür.
3. Halk Avukatının, organ tarafından alınan cevabı ya da önlemleri yetersiz bulması durumunda o bu davayı, daha büyük
yetkiye sahip olan organa iade etme ya da ihlal edilen hakkın düzeltilmesi için somut önlemlerin alınmasını önererek
Meclis'e konuyla ilgili özel rapor sunma hakkına sahiptir.
4. Halk Avukatı'nın taleplerine cevap vermenin reddedilmesi ya da başarısız sonuçlanması durumunda Halk Avukatı'nin
çalışmalarını engellemek anlamını taşır. Bu ise Halk Avukatını, sonuç çıkarmasına ve tavsiyelerde bulunmasını
engellemez.
5. Halk Avukatı sunduğu raporlarında, bu maddenin 4. paragrafı ile öngördüğü faaliyetleri hakkında bilgi sunabilir.
160
Madde 23
İşbirliği yükümlülüğü ve ret sonuçları
1. Devlet idaresinin bütün yetkili organları, araştırmaların (incelemelerin) yürütülmesi konusunda yardım sunmakla ve
kurumun talebi karşısında uygun yardım hizmeti vermekle yükümlüdür.
2. Sivil memurları, görevliler ya da kamu yetkilileri tarafından Halk Avukatı'na yardımın ret edilmesi, Halk Avukatı'nın,
yetkili organ tarafından, disiplin önlemlerin alınması, işyerinden veya sivil hizmetlerden uzaklaştırma prosedürlerinin
başlatılmasını talep etmesine neden olabilir.
Madde 24
Tanıkların ve uzmanların çağrılması
Halk Avukatı, görüşmekte olduğu davayla ilgili olarak mülakat için her kişiyi tanık ya da uzman olarak çağırabilir. Kamu
kurumlarında çalışan çağrıImiş olan kişi, çağrıya cevap vermekle yükümlüdür.
Madde 25
Karar alma
Araştırmalar (incelemeler) tamamlandıktan sonra Halk Avukatı, kendi yetkileri ve sorumlulukları ile uyumlu olarak, elde
etmiş olduğu bulgular ve tavsiyelerinden oluşan bir karar çıkarır. Onun bu kararı, şikâyette bulunan kişiye ve sorumlu
olan kamu yetkililerine gönderilir.
Madde 26
Halk Avukatının çağrısına karşılık vermek
Halk Avukatı'nın disiplin önlemlerin alınmasını öngören tavsiye, talep ya da önerilerini alan organlar, otuz (30) günlük
bir süre içerisinde cevap vermelidir. Dolayısıyla bu cevapta, söz konusu dava hakkında gerçekleşen girişimler hakkında
yazılı nedenler öne sürülmelidir.
Madde 27
Halk Avukatının raporu
1. Halk Avukatı, Kosova Cumhuriyeti Meclisi'ne yıllık rapor sunar.
2. Halk Avukatı Kosova Meclisi'ne, gelecek yılın 31 Mart tarihine kadar bir önceki yıla ait raporu, tartışmalara verilmesi
üzere Meclis otururnunda sunar.
Madde 28
Özel raporların yayınlanması
Halk Avukatı, önerilere ya da tavsiyelere, devamlı olarak tekrarlanmasına rağmen uygun bir şekilde yanıt vermeyen
organ tarafından yapılan ihlaller hakkında medyalar sayesiyle de özel raporlarını yayınlayabilirler.
161
BÖLÜM V
HALK AVUKATI KURUMUNUN DAİRESİ, BINASİ, PERSONELİ VE BÜTÇESİ
Madde 29
Kurumun oturma yeri, Halk Avukatının oturma yeri ve dairelerinin dokunulmazlığı
1. Halk Avukatı Kurumu'nun oturum yeri Priştine'de bulunur.
2. Halk Avukatı Kurumuna, görev ve sorumluluklarını etkili bir şekilde yürütebilmesini sağlamak amacıyla uygun tesisler
ve diğer donatımlar (gereçler) saglanır.
3. Halk Avukatı, ihtiyaca göre Kosova Cumhuriyeti sınırları içinde diğer ofisleri de açabilir.
4. Halk Avukatı Kurumu çerçevesinde, insan hakları ile ilgili özel kategorilerin korunmasına yönelik özel birimler de
çalışır.
Madde 30
Profesyonel (mesleki) personel
Halk Avukatı Kurumu'nun personeli, Kosova Cumhuriyeti Sivil Hizmet Yasası'nın hükümleri il uyumlu olarak Kosova
Cumhuriyeti vatandaşları arasından seçilir.
Madde 31
Kurumun Yönetmeliği
1. Halk Avukatı Kurumu, kendi Yönetmeliğini çıkarır.
2. Yönetmelik, "Kosova Cumhuriyeti Resmi Gazetesi’nde ve Halk Avukatı Kurumu'nun web sayfasında yayınlanır.
Madde 32
Aylık kişisel gelirler (maaşlar)
1. Halk Avukatının ve onun yardımcılarının aylık kişisel gelirlerinin (maaşlarının) tutarı, Üst Düzey Kamu Görevlilerinin
Kişisel Gelirleri Yasası ıle uyumlu olarak saptanır.
2. Halk Avukatının diğer idari personelin aylık kişisel gelirlerinin (maaşları) tutarı, Sivil Memurların Kişisel Gelirler
Yasası ile uyumlu olarak saptanır.
Madde 33
Dış danişmanlar ve uzmanlardan yardım isteme
Halk Avukatı, işveren ıle anlaşarak, gerektiği takdirde, belli bir süre hizmet vermek üzere dış danışmanları ve
uzmanlardan yardım isteyebair (angaje edebilir).
Madde 34
Finansman
1. Halk Avukatı Kurumu'nun finansmanı, Kosova Cumhuriyeti Bütçesi'nden yapılır.
162
2. Diğer yasaların hükümlerine bakılmaksızın, Halk Avukatı Kurumu, kendi yıllık bütçe önergesini hazırlar ve
onaylanması için Kosova Cumhuriyeti Meclisi'ne iade der.
2. Halk Avukatı Kurumu, kendi bütçesini bağımsız olarak yönetir ve Kosova Cumhuriyeti'nin Genel Denetçisi tarafından
iç denetime ve dış denetime tabi tutulur.
Madde 35
Bağış kabulü
Halk Avukatı Kurumu, yerli ve yabancı bağışçılar tarafından verilen ek bağışları kabul edebilir. Bu bağışlar, Kosova
Cumhuriyeti Meclisi'ne bildirilerek, Halk Avukatı Kurumu'nun mali (finansman) bağımsızlığını olumsuz yönde
etkilemez ve yasaya aykırı olmayarak, Halk Avukatı Kurumu'nun, Kosova Cumhuriyeti Bütçesi karşısında bağımsızlığı
ve mali (finansman) haklarını etkilemez.
BÖLÜM VI
GEÇİCİ VE NİHAİ HÜKÜMLER
Madde 36
1. Bu Yasanın yürürlüğe konulmasından sonra altı (6) ay içerisinde, bu Yasa ile uyumlu olarak Halk Avukatı yardımcıları
seçilir.
2. Halk Avukatı'nın şimdiki görevi, onun görev süresinin bitimine kadar sürer.
3. Halk Avukatı yardımcısının Şimdiki görevi, diğer yardımciların seçilmesine kadar sürer.
4. Halk Avukatı, insan hakları ile ilgili bir veya fazla uluslararası standardın ihlalinin devam ettiği ya da iktidarın kötüye
kullanılmasının devam ettiğinin iddia edilmesi gibi durumlarında bu Yasanın yürürlüğe konulmasından önce de bu gibi
durumlarda yetki sahibidir.
Madde 37
Geçici hükümler
Bu Yasanın yürürlüğe konulmasından sonra üç (3) ay içerisinde Halk Avukatı Kurumu, kendi Yönetmeliği’ni çıkarır.
Madde 38
İptal edilen hükümler
Bu Yasanın yürürlüğe konulmasıyla, 30 Haziran 2000 tarihli Kosova Ombudsperson Kurumu'nun oluşması ile ilgıli
UNMIK'in 2000/38 sayılı Yönetmeliği, 16 Şubat 2006 tarihli Kosova Halk Avukatı Kurumu’na ait UNMIK'in 2006/6
sayılı Yönetmeliği ve 19 Mart 2007 tarihli Kosova Halk Avukatı Kurumuna ait UNMIK'in 2007/15 sayılı Yönetmeliği ve
bu Yasa ile çelişkili olan bütün hükümler yürürlükten kaldırılır (geçersiz sayılır).
163
Madde 39
Yürürlüğe konulması
Bu Yasa, Kosova Resmi Gazetesi'nde yayınlandıktan sonra on beş (15) gün içerisinde yürürlüğe konulur.
Yasa No. 03/L-195
22 Temmuz 2010
Kosova Cumhurbaşkanı Dr. Fatmir Sejdiu'nun DL.046-2010 sayılı kararı üzere 09.08.2010 tarihinde ilan edildi.
164
13.2. Halk Avukatının diğer yasalardaki yetkileri
Yasa no. 03/L-215 Kamu Evraklara Erişim
Madde 3, paragraf 1.5.
“Halk Avukatı-Bağımsız ensititü, Kosova Cumhuriyeti Anayasası ile kurulmuştur.”
Madde 10 Kamu Ensititünün cevap vermemesi
“Dilekçeyi sunanın dilekçesinin reddi, ayrıca belirtilen zaman süresi içersinde kamu ensitünün
cevap vermemesi olumsuz cevap olarak sayılır ve dilekçeyi sunana yürürlükteki yasa ile uyumda
Halk Avukatı Ensitüsü, diğer kamusal kurumlar, yetkili mahkemelerde süreci başlatma hakkı
verir.”
Madde 17 Halk Avukatı Enstitüsü
“Halk Avukatı Enstitüsü, reddedilen gerekli evraklara ulaşım hakkını gerçekleştirmelerinde
vatandaşlara yardım eden bağımsız organdır.”
Halk Avuvkatı Ensitüsünün görevi, kamu evraklara erişim hakkı için engelsizce gerçekleşmesi
için dikkat özellikle de: evraklara erişim için temel hakların tanıtımı ve desteği için gerekli
tedbirler alma ve kamu kurumları tarafından resmi evraklara erişim hakkı uygulaması için düzenli
raporları Meclis sunmak.
Halk Avukatı Enstitüsü, vatandaşlara hizmeti ödemesiz olarak verir.
Kamu evraklara erişim hakkın gerçekleşmesi sürecinde memnun kalmayan taraflar, şikayetleri ile
diğer kamu kurumlarına da yönelebilirler.”
Yasa no. 03/L-202, İdari Anlaşmazlıklar
Madde 10, paragraf 2
“İdari makam, Halk Avukatı, dernekler ve kamu çıkarlarını korumada faaliyet gören diğer
kuruluşlar, idari anlaşmazlığı başlatabilir.”
Madde 18
“Yasaya dayanarak doğrudan ve dolaylı olarak herhangi hak veya çıkarın idari akt ile ihlalın var
olduğunu düşünürse, idari anlaşmazlık davacısı tüzesel, gerçek kişi, Halk Avukatı, dernek ve
kamu çıkarlarını korumada faaliyet gören diğer kuruluşlar yapabilir.”
Yasa No. 03/L – 121, Kosova Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesine ait Yasa
Madde 6, paragraf 2, nokta 2.4.
“Halk Avukatı, Anayasa Mahkemesi adaylarının atanması görüşmesi komisyonun üyesidir.”
165
Madde 6, paragrafi 1
“ Anayasanın 113. maddesinin 2 fıkrası ile uyumlu olarak sunulan istem Kosova Cumhuriyeti
Meclisi milletvekillerinin dörtte biri (1/4) tarafından, Kosova Cumhuriyeti Başkanı, Hükümet ya
da Halk Avukatı tarafından başlatılır.”
Yasa no. 03/l-006 İhtilaf Dava Usulü Yasası
Madde 460
“Kamu savcısı veya ombudsmanın, duruşma celsesine duruşmada taraflar olarak katılmaları
durumunda, bu Yasa hükümleri ile uyumlu olarak duruşma masraflarının karşılanaması hakkına
sahiptir. Ancak onlar, yaptıkları iş için karşılık almazlar.”
Yasa no. 03/L-063 Kosova İstihbarat Teşkilat Ajansı
Madde 7
” Kosova'da Ombudsperson Kurumu ile danışarak uygulanacak olan şikayet sürecine ait
yönetmelik, kamuoyuna sunulacaktır.”
Madde 10
“Genel müfettiş, Kosova Ombudspersonu'nun soruşturmalarını desteklemekle yükümlüdür.”
Madde 39.2.
“Şikayetler, Kosova Ombudsman Kurumuna (KOK) sunulur.”
Madde 39.3.
” Kosova Omdusman Kurumu'na sunulan şikayetler, şikayetin maheke tarafından görüşülmesi
konusunda bireylerin, kurumların veya üçüncü taraf kişilerin haklarını kısıtlayamaz.”
Yasa no. 03/L-222 Vergi İdarisi ve Usülleri
Madde 84, paragrafi 2, Bilgi Gizliliği
Vergi memuru, vergi ödeyenle ilgili bilgileri aşağıdaki gibi açıklayabilir:
Altparagaf 2.4.
“Vergi ödeyenlerin şikayetlerinin çözülmesinde kullanım için, Kosova Ombudsperson
Enstitüsünün Kurulmasıyla ilgili yürürlükteki yasama ve yönetmelikler gereğince kurulan
Ombudsperson Enstitüsü.”
Yasa no. 02/L-28, İdarisi ve Usülleri
Madde 35.3.
“Bir idari usul ile etkilenmesi mümkün olan kamu çıkarlarının korunabilmesi amacıyla, idari bir
usul başlatmak veya kapsamında yer alabilme hakkı aşağıda verilmiş olan yapılara da tanınabilir:
nokta c) Ombudsmana (Halk avukatına).”
166
Madde 47.1.
“Bu Yasanın 35. maddesinin 3. ve 4. fıkralarında öngörüldüğü şartların doğrulanmaları
durumlarında, idari usul kamu veya Ombudsman tarafından başlatılabilir.”
Madde 47.2.
“İdari usulün Kamu veya Ombudsman tarafından başlatılması durumunda, kamu idaresi organı,
kamu çıkarına yönelik olduğu görüşüne varması halinde teslim edilmiş talep içerisinde kapsanmış
olmayan problemler de dahil olma üzere, konunun hazırlanması için gerekli olan tüm önlemleri
alır.”
Yasa no. 03/L-047, Kosova’da Topluluklar ile Topluluk Mensupları Haklarının Korunması ve
Geliştirilmesi Yasası
Madde 13.4.
“Topluluklar ve onun mensupları aşağıdaki haklara sahiptir: nokta b) Kosova Cumhuriyeti
Ombudsperson Ofisi ve Bağımsız Medya Komisyonu ve Dil Komisyonu dahil olmak üzere diğer
uzmanlaşmış organlara şikayet başvurusunda bulunmak.”
Yasa No 2004/2, Cinsiyet Eşitiliği, Madde (b) Kosova’da Cinsiyet Eşitliği Yasasının ilan
edilmesine ilişkin 2004/18sayılı UNMİK Yönetmeliği
Yönetmeliğin (b). Maddesi: Cinsiyet Eşitliği Yasasının 6.Maddesi tamamen silinip yeni 6.madde
ile değiştiriliyor:
“Cinsiyetle doğrudan bağdaşan ayırımcılık konuları, 2000/38 sayılı UNMIK Yönetmelik
gereğince kurulan Halk Avukatı Enstitüsü dahilinde bulunan cinsiyet eşitliği birimi tarafından ele
alınır, onun da taslak yasayı görüşme sorumluluğu, bu yasanın uygulanmasıyla ve cinsiyet
konularıyla ilgili mevcut yasamayla ilgili yorum verme hakkı vardır.”
Yasa no. 2004/32, Ayırımcılığa Karşı
Madde 10
“Ayrımcılığa dayanan hakların ihlallerine dair ağlaşıları kabul etmek ve incelenmekle yetkili
organ Kosova Ombudsmanı’dır. Ombudsman, yürürlükteki kanunlara göre kendisine verilen yetki
ve sorumluluktan hareket ederek ağlaşıları görüşür.”
Yasa no. 02/L-65, İftira ve Hakarete Karşı Sivil Yasa
Madde 9
“Dava edilen kişinin aşağıda belirtilen şartlarda yapıldığını kanıtlaması durumunda bu yasa
uyarınca yapılan açıklama, bilgi ya da haberden dolayı sorumluluk istenemez: nokta d) Halk
Avukatı önünde vereilen her ifade.”
167
Yasa no. 03/L-31 Ceza yaptırım icrası
Madde 61, fıkra 8
“Kosova Ombudspersona, hükümlü tarafından gönderilen mektub ve diğer göderiler hiçbir şekilde
kontrol edilmemelidir.”
Madde 215, fıkra 7
“Bu madde hükümleri Kosova Halk Avukatı, mahlemeler ve hukuk yetkililerin, yürürlükteki
evraklara erişim yasasının, ve şahsi verilerin korunması Yasası ile yetkilerine aykırı değildir.
Kosova Ceza yaptırım geçici usül kanunu, 6 temmuz 2003
Madde 294. paragraf 3
“Kosova Halk Avukatı, yargıç gözetiminde olsun yada olmasın, öncede haber versin veya
vermesin tutukluları ziyaret edebilir ve onlarla iletişime geçebilir. Kosova Halk Avukatı
Dairesine, tutuklu tarafından gönderinlen mektublar kontrol edilemez. Kosova Halk Avukatı, ve
yardımcısı sözlü veya yazılı olarak tutuklunun kimliğini belitmeden iletişimi geçebilir. Sanık ve
Halk Avukatı veya yardımcısının arasındaki iletişim polis subayı tarafından görülebilir ancak
işitilemez.”
Madde 295, paragrafi 3
“Ziyaretin sınırlanması veya yasaklanması, savunmaya, doktorlara, Kosova Halk Avukatına,
sanığın vatandaşı olduğu, devletin irtibat bürosu veya diplomatik misyonu temsilcilerine, veya
göçmen durumunda veya herhangi uluslararası teşkilat koruması altında olan kişi ve yetkili
kuruluş temsilcilerine uygulanmaz. “
Madde 321, paragrafi 7
“Kosova Halk Avukatı talebiyle, kendi yetkileri çerçevesinde ceza sürecini gözetlemek amacıyla
mahkeme görüşmesiyle bildirilir”.
Yönetmelik no. 2006/12, İnsan Hakları tavsiye veren panelin kurulması
Madde 13 Bir Amicus Curiae ve Halk Avukatının katılımı
fıkra 13.1.
“Tavsiye veren panel, adalet çıkarında olduğunda, Halk Avukatını, eğer bu konuyla alınırsa, yazılı
yorumlarını sunması için davet edebilir.
fıkra 13.2.
”Halk Avukatı tarafından yazılı gönderimler, yürürlükteki yasalara göre halk avukatının yetkileri,
sorumluluklar ve görevleri üzerinde önyargısız olacaktır, “
168