Baş lahana 0 Giriş 1 Kapsam 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya

ICS 67.080.20
TÜRK STANDARDI
TS 1075/Haziran 2007
Baş lahana
0
Giriş
Bu standard; baş lahananın tarifine, sınıflandırma ve özelliklerine, numune alma ve muayeneleri ile piyasaya
arz şekline dairdir.
1
Kapsam
Bu standard, piyasaya taze olarak arz edilen baş lahanaları kapsar. Kıvırcık baş lahana (Brassica oleracea
L. var. sabauda L)’ları kapsamaz.
2
Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar
Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun
yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce
metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.
TS No
TS ISO 874
TS 2998
3
Türkçe Adı
İngilizce Adı
Yaş Meyve ve Sebzeler – Numune Alma Fresh fruits and vegetables - Sampling
Baş lahana - Depolama kuralları
Round-headed cabbage - Guide to storage
Tarifler
3.1 Baş lahana
Turpgiller (Cruciferae) familyasına mensup Brassica oleracea. var. capitata L. botanik çeşidine giren kültür
bitkileri.
3.2 Yabancı madde
Baş lahana üzerinde bulunan kum, taş, toprak, kabuk, yaprak, bitkisel parçalar, yabancı tohumlar gibi
kendinden başka gözle görülebilir her türlü madde.
4
Sınıflandırma ve özellikler
4.1 Sınıflandırma
Baş lahanalar; renklerine göre gruplara, botanik yapılarına göre çeşitlere, kalite özelliklerine göre sınıflara ve
kütlelerine göre boylara ayrılır.
4.1.1 Gruplar
Baş lahanalar, renklerine göre;
- Beyaz (Resim 1),
- Kırmızı (Resim 2)
olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
4.1.2 Çeşitler
Baş lahanalar, botanik yapılarına göre;
 Yalova (beyaz grup),
 Mahrenkopf (kırmızı grup),
olmak üzere çeşitlere ayrılırlar.
Diğer çeşitler kendi adları ve orijinleri belirtilerek piyasaya arz edilir.
0
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARDI
TS 1075/Haziran 2007
4.1.3 Sınıflar
Baş lahanalar kalite özelliklerine göre;
 Sınıf I,
 Sınıf II
olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
4.1.4 Boylar
Baş lahanalar, iriliklerini belirleyen kütlelerine göre;
 Çok küçük,
 Küçük,
 Orta,
 İri,
 Çok iri
olmak üzere beş boya ayrılır.
4.2 Özellikler
4.2.1 Genel özellikler
Bütün sınıflarda, her sınıfın özelliklerine ve toleranslara uymak koşulu ile,
Baş lahanalar,
Bütün (tam) olmalı,
Temiz olmalı (gözle görülebilir yabancı madde ihtiva etmemeli),
Sağlam olmalı (çürüyerek ve kötüleşerek tüketime uygunsuz hâle gelenler ürünü etkilememeli),
Taze görünümlü olmalı (yaprakları gevşememiş, açılmamış, sert, sıkı yapıda olmalı ve çiçeklenme belirtisi
göstermemiş olmalı),
 Don zararı görmemiş olmalı,
 Böceklerden ve böcek zararlarından ari
 Yabancı tat ve/veya koku bulunmamalı,
 Anormal dış nem (dış yüzeyde ıslaklık) olmamalı
dır.




Sap, en alt yaprağın biraz altından düzgün şekilde ve yapraklar zedelenmeden kesilmiş olmalıdır.
Baş lahanaların gelişmesi ve durumu aşağıdaki özelliklere imkân verecek şekilde olmalıdır;
- Elle toplamaya, pazara hazırlamaya ve taşınmaya dayanıklı olmalı,
- Gideceği yere ulaştığında tatmin edici durum (pazar isteklerini karşılamaya uygun özellikte) göstermeli
dir.
4.2.2
Çeşit özellikleri
Baş lahana çeşitleri aşağıda verilen özelliklerde olmalıdır.
4.2.2.1 Yalova
Beyaz grup içinde yer alan, başları 3,5 kg ila 4 kg kütlesinde, hafif basık - yuvarlak ve sıkı yapıdadır. Dış
yaprak rengi yeşil, iç yaprakları ise beyaz ve çok ince olan erkenci bir çeşittir (Resim 3).
4.2.2.2 Mahrenkopf
Kırmızı grup içinde yer alan, başları 1 kg ila 1,5 kg kütlesinde, koyu kırmızı renkli, oval, çok sıkı yapıda orta
büyüklükte bir çeşittir. Koçanı kısa, dış yaprakları az olan erkenci bir çeşittir (Resim 4).
4.2.3 Sınıf özellikleri
4.2.3.1 Sınıf I
Bu sınıfa iyi nitelikte baş lahanalar girer. Bunlar; çeşidinin veya ticari tipinin şekil, renk ve diğer tüm
özelliklerini göstermelidir. Bu sınıfa giren baş lahanaların yaprakları sıkıca kapanmış olmalıdır.
1
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARDI
TS 1075/Haziran 2007
Depolanacak baş lahanalarda dış yapraklarının bir kaçı koparılabilir. Erkenci lahanalarda çeşit özellikleri göz
önünde tutularak dış yaprakların bir kısmı uygun şekilde koparılmalıdır. Fakat bu işlem yapılırken koruyucu
olarak bir miktar dış yaprak bırakılabilir.
Bu sınıftaki baş lahanalarda;
Ürünün genel görünümünü, kalitesini, saklama kalitesini ve paketteki sunumunu etkilememek kaydıyla;
 Dış yapraklardaki hafif çatlaklara,
 Ürünün mevcut durumunu bozmamak koşulu ile dış yapraklardaki hafif berelenmelere ve bu yaprakların
uçlarının kesilmesine
müsaade edilir.
4.2.3.2 Sınıf II
Bu sınıfa Sınıf I’e giremeyen, fakat genel özellikleri taşıyan baş lahanalar girer. Baş lahanaların esas
niteliklerini ve pazara arz özelliklerini muhafaza etmek koşulu ile,
Bunlarda;
 Dış yapraklarda çatlaklar,
 Hafif renk bozulması,
 Daha fazla dış yaprağın koparılmış olması,
 Dış yapraklarda daha büyük berelemeler ve bu yaprakların daha çok bölümünün kesilmiş bulunması,
 Başları daha az sıkı yapıda
bulunabilir.
4.2.4 Boy özellikleri
Baş lahalar kütlelerine göre Çizelge 1’de verilen boylarda olmalıdır.
En küçük baş lahananın kütlesi erkenci çeşitlerde 300 g’dan, diğer çeşitlerde 500 g’dan daha az olamaz.
Çizelge 1 – Baş lahanaların kütlelerine göre boy özellikleri
Boylar
- Çok küçük
- Yabancı kökenli lahanalar
- erkenci baş lahanalar
- diğer baş lahanalar
- Küçük
- Orta
- İri
- Çok iri
Kütlesi
(g)
300’den az
300 - 1000 (dahil)
500 - 1000 (dahil)
1000 - 2000 (dahil)
2000 - 3000 (dahil)
3000 - 4000 (dahil)
4000’den fazla
Ambalajlar içerisindeki piyasaya arz edilen lahanalar da boylama zorunludur.
4.3 Boyut ve toleranslar
Ambalajlı veya dökme olarak piyasaya arz edilen baş lahanalarda sayıca kabul edilen sınıf ve boy
toleransları aşağıda verilmiştir.
4.3.1 Sınıf toleransları
4.3.1.1 Sınıf I
Bu sınıfın özelliklerine uymayan, fakat Sınıf II’ye giren baş lahanalardan (Sınıf II’nin toleransı hariç) sayıca
en çok % 10 oranında tolerans tanınır.
4.3.1.2 Sınıf II
Bu sınıfın özelliklerine veya genel özelliklere uymayan, fakat tüketime elverişli bulunan baş lahanalardan
sayıca en çok % 10 oranında tolerans tanınır.
2
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARDI
TS 1075/Haziran 2007
4.3.2 Boy toleransları
Bütün sınıflar için sayıca en çok % 10 oranında tolerans tanınır (söz konusu boyun kütlece en çok % 10
altında veya üstünde olmak şartıyla).
4.4 Özellik, muayene madde numaraları
Bu standardda verilen özellikler ile bunların muayene madde numaraları Çizelge 2'de verilmiştir.
Çizelge 2 – Özellik, muayene madde numaraları
Özellikler
Özellik madde no
Muayene madde no
Genel özellikler
4.2.1
5.2.2
Çeşit özellikleri
4.2.2
5.2.2
Sınıf özellikleri
4.2.3
5.2.2
Boy özellikleri
4.2.4
5.2.2
Boyut ve toleranslar
4.3
5.2.2
Ambalâjlama
6.2
5.2.1
İşaretleme
6.3
5.2.1
5
Numune alma ve muayeneler
5.1 Numune alma
Numune partiden alınır. Grubu, çeşidi, sınıfı, boyu ve ambalâjı aynı olan ve bir seferde muayeneye sunulan
baş lahanalar bir parti sayılır. Baş lahana numunesi TS ISO 874’e göre alınır.
Alınan temsili numunelerin ambalajlama, muhafaza ve lāboratuvara gönderilmesi TS ISO 874’e göre
yapılmalıdır.
5.2 Muayeneler
5.2.1 Ambalâj ve ambalâj malzemesinin muayenesi
Ambalâj ve ambalâj malzemesinin muayenesi gözle, elle incelenerek, gerekirse ölçülerek yapılır. Sonucun
Madde 6'ya uygun olup olmadığına bakılır.
5.2.2 Baş lahananın muayenesi
Baş lahananın muayenesi gözle ve elle incelenerek, koklanarak, tadılarak, ölçülerek yapılır ve sonucun
Madde 4.2.1, Madde 4.2.2, Madde 4.2.3, Madde 4.2.4 ve Madde 4.3’e uygun olup olmadığına bakılır.
5.3 Değerlendirme
Muayene sonuçlarının her biri bu standarda uygunsa parti standarda uygun sayılır.
5.4 Muayene raporu
Muayene raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır;
 Firmanın adı ve adresi,
 Muayenenin yapıldığı yerin adı,
 Muayeneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları, görev ve meslekleri,
 Numunenin alındığı tarih ile muayene tarihi,
 Numunenin tanıtılması,
 Muayenede uygulanan standardların numaraları,
 Sonuçların değerlendirilmesi,
 Muayene sonuçlarını değiştirebilecek faktörlerin mahsurlarını gidermek üzere alınan tedbirler,
 Uygulanan muayene metotlarında belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen fakat muayenede yer almış
olan işlemler,
 Standarda uygun olup olmadığı,
 Rapora ait seri numarası ve tarih her sayfanın numarası ve toplam sayfa sayısı.
3
ICS 67.080.20
6
TÜRK STANDARDI
TS 1075/Haziran 2007
Piyasaya arz
Baş lahanalar ambalajlı veya dökme olarak piyasaya arz edilir.
6.1 Bir örneklik
Bir ambalajdaki veya dökme partideki baş lahanalar grup, çeşit, sınıf ve orijin bakımından bir örnek olmalıdır.
Sınıf I’e giren baş lahanalarda şekil ve renk bakımından da bir örneklik aranır. Bir ambalajdaki en büyük baş
lahana ile en küçük baş lahananın kütle farkı çok küçük boy, küçük boy ve orta boyda 300 g’ı; iri boy ve çok
iri boyda 500 g’ı aşamaz.
6.2 Ambalâjlama
Ambalâjlar taşıma sırasında baş lahanaların korunmasını sağlayacak, insan sağlığına zarar vermeyecek
şekilde ahşap, mukavva, plâstik vb. malzemelerden yapılmış olmalıdır. Ambalâj olarak kullanılacak malzeme;
yeni, temiz, ürünün harici ve dahîlî zarar görmesini önleyecek kalitede olmalıdır. Baş lahana dolu ambalâjlar
ürünü tam olarak muhafaza edecek şekilde tasarımlanmalıdır.
Ambalâjların yapımında kullanılan her çeşit malzeme ile içlerine konulacak kağıt ve benzeri madde insan
sağlığına zararsız, yeni, temiz, kuru ve kokusuz olmalıdır. Ambalajlamada kullanılan kâğıt, pul gibi
malzemelerin baskısı, etiketlenmesi zehirli veya insan sağlığına zararlı olmayan mürekkeple ve tutkalla
yapılmalıdır. Basılı kağıt kullanıldığında yazılı yüzün dışa gelmesine ve ürüne değmemesine dikkat
edilmelidir. Sebze yüzeyine etiket uygulandığında, etiket çıkarıldığında meyve yüzeyinde iz, leke ve kabuk
zararı oluşturmamalıdır.
Ambalâjlar her türlü yabancı maddeden arî olmalı, rutubet ve koku çeken malzemeden yapılmamalıdır.
Her ambalaj veya partide görünen baş lahanalar o ambalaj veya partideki bütün ürünü temsil etmelidir.
Ambalâjın görünen kısmındaki durum, tüm ambalâj için geçerli olmalı; ambalâjın üstünde ve alt kısmında
aynı görünüm ve kaliteye sahip olmalı, her ambalajda görünen baş lahanalar o ambalajdaki tüm ürünü temsil
etmelidir.
Dökme halde sevk edilen baş lahanalar aynı çeşitten olmalı ve en küçük boy şartlarına uymalı ve dökme
partide görünen baş lahanalar o partideki tüm ürünü temsil etmelidir.
6.3 İşaretleme
Baş lahana ambalâjları üzerine en az aşağıdaki bilgiler okunaklı olarak silinmeyecek ve bozulmayacak
şekilde yazılır veya basılır. Ambalâjın ağzı açıldığında tekrar kapatılmayacak veya tekrar kapatıldığında
kapatıldığı belli olacak şekilde kapatılmalıdır.











Firmanın ticari unvanı veya kısa adı, varsa tescilli markası,
Bu standardın işaret ve numarası ( TS 1075 şeklinde),
Malın adı (Baş lahana),
Grubu (isteğe bağlı),
Çeşidi,
Sınıfı,
Boyu,
Üretim bölgesi veya yerel ismi (isteğe bağlı),
Parti, seri veya kod numaralarından en az biri,
Net kütlesi (en az kg veya g olarak),
Büyük ambalâjlardaki küçük tüketici ambalâjların sayısı ve kütlesi (isteğe bağlı).
Gerektiğinde bu bilgiler Türkçe’nin yanı sıra yabancı dilde de yazılabilir.
6.4 Muhafaza ve taşıma


4
Baş lahana ve içinde baş lahana bulunan ambalâjlar işleme yerlerinde, depolarda ve taşıtlarda kötü koku
yayan ve bunları kirleten maddelerle bir arada bulundurulmamalıdır.
İçinde baş lahana bulunan ambalâjlar gölgede tutulmalı çiğ, yağmur ve güneş altında veya dondurucu
soğuklarda bırakılmamalı ve bu şartlarda yüklenip boşaltılmamalıdır.
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARDI
TS 1075/Haziran 2007
İçinde baş lahana bulunan ambalâjların gemilere vinçle yükleme boşaltma işlerinde paletler kullanılmalıdır.
Baş lahanaların depolanması TS 2998’e uygun olarak yapılmalıdır.
7
Çeşitli hükümler
Üretici bu standarda uygun olarak ürettiğini beyan ettiği baş lahanalar için istenildiğinde standarda uygunluk
belgesi vermeye veya göstermeye mecburdur. Bu beyannamede satış konusu olan baş lahanaların;


Madde 4'deki özelliklere uygun olduğunun,
Madde 5'deki muayenelerin yapılmış ve uygun sonuç alınmış bulunduğunun
belirtilmesi gerekir.
Yararlanılan kaynaklar
-
UN/ECE Standard FFV-22, 2001.
-
Beyaz Baş lahana Yetiştiriciliği, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü,
Samsun, 2000.
-
Dr. Sarıkamış G., Baş Lahanalarda (Brassica oleraceae var. capitata subvar. alba) Anter Kültürü Yoluyla
Haploid Bitki Elde Etme Olanakları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü,
ANKARA, 2002.
-
http://www.henriettesherbal.com/php/get.php?id=1946
-
Prof.Dr. GÜNAY, A., Sebze Yetiştiriciliği, İZMİR, 2005.
5
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARDI
Resimler
Resim 1 – Beyaz baş lahana
Resim 2 - Kırmızı baş lahanalar
6
TS 1075/Haziran 2007
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARDI
TS 1075/Haziran 2007
Resim 3 – Yalova
Resim 4 - Mahrenkopf
7