buhar kazanları

BUHAR KAZANLARI
Buhar üretmekte yararlanılan; kömür, yağyakıt, motorin, doğalgaz ve fosil yakıtları, bazı
tesislerde ise artık yakıtın yakılmasıyla ortaya çıkan, ısıyı içindeki suyu ısıtmak için kullanan
kazana denir. Genellikle ısıtma ve enerji üretiminde kullanılırlar. Kimi zaman nükleer
reaktörlerde de, basınç altında buhar üretmek amacıyla ısı kaynağı olarak yararlanılır. Başka
bir değişle buhar kazanları, istenilen sıcaklık ve miktarda buhar üreten cihazlardır. Buharın,
endüstride tercih edilmesinin en önemli sebepleri; çok iyi bir ısı taşıyıcısı olması, ısı transferi
özelliklerinin özellikle faz değişiminden dolayı yüksek olması ve iletiminin çok kolay olması
ile herhangi bir pompalama sistemine ihtiyaç duymamasıdır. Buhar sadece ısı taşıyıcı
özelliğinin dışında bazı proseslerde nemlendirme özellikleri için de kullanılmaktadır.
Bir buhar kazanı genel olarak şu elemanlardan meydana gelmektedir:
1- Ocak: Yakacakların yakılarak ısı enerjisinin elde edildiği kısımdır.
2- Asıl Isıtma Yüzeyleri: Sıcak duman gazları ile buharlaşmakta olan suyun temasta olduğu
yüzeylerdir.
3- Kızdırıcı: Doymuş ıslak buharın, sabit basınçta ısıtılarak sıcaklığının arttırıldığı yüzeylerdir.
4- Ekonomizör: Besleme suyunun asıl ısıtma yüzeyine girmeden önce bir miktar ısıtıldığı
yüzeylerdir.
5- Hava Isıtıcılar: Yakma havasının duman gazları ile ısıtıldığı yüzeylerdir.
1- Baca: Duman gazlarını kazandan uzaklaştıran ve çekiş sağlayan elemandır.
1. Kazan Çeşitleri
1.1. Doğal Dolaşımlı Kazanlar
1.1.1. Alev Borulu Kazanlar;
Yakıtın yanmasıyla oluşan kızgın gazlar, borular içinden geçer ve buharlaştırılacak su
borularının dışında bulunursa böyle kazanlara alev borulu kazanlar denir.
Değişken olmakla birlikte kazanın 2/3’ü su, 1/3’ü ise buhar hacmi olarak düzenlenir.
Alev Borulu Kazanların Başlıca Özellikleri Şunlardır:
•
Su hacminin büyük oluşu nedeniyle önemli miktarda suyu depo ederler.
•
Tüm buhar kazanlarında en önemli kontrol ve denetim noktası su seviyesidir.
• Yakıtların yakıldığı külhan veya ocağın bir tarafı dışında tümü suyla çevrili olması
nedeniyle ısı kayıpları az ve kazan verimi yüksek olur.
•
Her zaman için yumuşatılmış su kullanılması önerilir.
• Isıtma yüzeyleri küçük en fazla 250 m2 dolaylarında ve saatte ürettikleri buhar miktarı 7,5
ton civarındadır. Isıtma yüzeyi ocakla baca arasında akan gazların içinde temas ettiği
yüzeylerdir. (30 t/h ve 30 bar basınca kadar piyasada mevcuttur.)
İGDAŞ’ın izni olmaksızın hiç bir yolla çoğaltılamaz.
İGDAŞ yayınıdır.
• Buhar tutma süreleri çok uzundur, buhar rezerv haznesi fazla olduğu için ani çekişlerde
ve ara duruşlarda tekrar tam yüke girme süreleri kısadır. (Buhar tutma süresi: kazana su
alınıp fayrap edildikten sonra, işletme basıncında buhar elde edilinceye kadar geçen süre).
• Ürettikleri buharın basınç ve sıcaklığı düşüktür. Bu basınç maksimum 30 bar işletme
basıncına kadar üretilebilmektedirler.
Çalışma prensibi:
Katı veya sıvı yakıtlar külhan ya da ocak adı verilen bölümde yakılır. Oluşan kızgın gazlar
yanmamış karbon partikülleri ile beraber cehennemlik veya yanma odasına gelirler. Burada
karbon parçacıkları da yanar. Bu bakımdan cehennemlik külhandan sonra kazanın en sıcak
yeridir. Külhan ve cehennemlik etrafı tamamen suyla çevrilidir. Isısını suya veren gazlar alev
ve payanda borularından geçerek duman sandığına gelirler. Daha sonra baca yoluyla
atmosfere atılırlar.
Şekil – 1: Alev borulu kazan ve kısımları
Alev Borulu Kazanları;
• Ters Alev Borulu Kazanlar,
• İki Taraftan Fayraplı Zıt Alev Borulu Kazanlar,
• Doğru Alev Borulu Kazanlar
olarak sınıflandırabiliriz.
11.1.2. Su borulu kazanlar:
Yüksek sıcaklık ve basınçtaki büyük buhar üretimleri ile sanayi tesislerinde yaygın olarak
kullanılmaktadır. Su borulu kazanda, yanma ürünü alev ve duman, içinde su bulunan
boruların etrafından geçer. Su boruları genel su kanalları (dom) vasıtasıyla birbirine
bağlanır. Günümüzde modern kazanlar tek veya iki domlu olarak da yapılır. Boru demetleri
arasına yanma ürünü gazlara yön verici perdeler yerleştirilir. Perdeler vasıtasıyla yanma
ürünü gazlar, su borularına dik veya paralel birkaç geçiş yaparlar. Isılarının büyük bir kısmını
borularda bırakarak bacadan kazanı terk eder. Isınarak yoğunluğu azalan su ile kaynama
sonucunda meydana gelen buhar yükseltici boru demetlerinden üst doma doğru çıkarken,
daha yoğun olan soğuk su aşağı iniş boru demetlerinden çamur domuna iner. Üst dom da su
ve buhar karışımı birbirinden ayrılır. Buhar içindeki su zerrecikleri de nem tutucularında
tutulur. Daha sonra buhar kızdırıcılara geçer. Kızdırıcılardan çıkan buhar istenilen sıcaklığa
ayarlanarak prosese gönderilir.
İGDAŞ’ın izni olmaksızın hiç bir yolla çoğaltılamaz.
İGDAŞ yayınıdır.
Şekil – 2: Su Borulu Kazanlar
1.2. Cebri Dolaşımlı Kazanlar
1.2.1. Cebri Su Sirkülasyonlu Kazanlar:
Bazen su borulu kazanlarda, suyun normalden çok daha hızlı sirküle edilmesi istenir. Böyle
durumlar için su borulu kazanlardan bazıları bir cebri su sirkülasyon pompası ile takviye
edilmiştir.
Boruların yerleşimi dom sayısı ve oryantasyonuna göre su borulu kazanlar yaygın olarak D
tipi – A tipi ve O tipi kazanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlarla ilgili aşağıda bazı
bilgilere yer verilmiştir:
¾ D Tipi Kazanlar
D tipi kazanlar altta bir dom ve üstte bir domdan oluşmaktadırlar. Kazan taban kısmıda
borulardan oluşmaktadır ve daha küçük ebatlarda daha yüksek kapasite sağlanabilmektedir.
Şekil – 3: D Tipi kazan örnekleri
¾ A Tipi Kazanlar
A tipi kazanlarda altta iki adet dip dom ve üstte bir adet dom bulunmaktadır. Ocak büyüklüğü
gerektiği gibi artırılabilmektedir. Alt Kısmındaki Açıklıkta Refrakter Ve İzole Malzeme
Kullanılmaktadır.
İGDAŞ’ın izni olmaksızın hiç bir yolla çoğaltılamaz.
İGDAŞ yayınıdır.
Şekil – 4: A Tipi kazan örnekleri
¾ O Tipi Kazanlar
Üstte ve altta aynı düzlemde iki dom bulunmaktadır. O tipi kazanlar ebatları bakımından daha
küçük kazanlar olup özellikle nakliye kolaylığı bakımından kiralık kazan sistemlerinde tercih
edilmektedirler. Yüksek verimli ve kompakt yapıları sayesinde tercih edilen kazanlardır.
Şekil – 5: O Tipi kazan örnekleri
2. Yaygın Olarak Kullanılan Buhar Kazanı Tipleri
2.1. Alev Duman Borulu Kazanlar:
Alev duman borulu kazanlarda, yanma sonucu ortaya çıkan sıcak alev ve duman gazları
boruların içerisinden sevk edilir ve bu esnada boruların etrafındaki suyun sıcaklığı yükseltilir
ve kaynama ile birlikte buhar elde edilir. Genelde 30 t/h ve 30 bar işletme değerlerinin
üzerine çıkıldığında bu tip kazanların kullanılması yaygın değildir. Piyasada yaygın olarak
kullanılan alev duman borulu kazan tiplerinden, üç geçişli (skoç tip) ve üç geçişli yarım
silindirik kazanlardan ve iki geçişli radyasyon tipi kazanlardan aşağıda kısaca bahsedilmiştir.
2.2. Üç Geçişli Skoç Tip Buhar Kazanları:
İşletme verimi ve uzun dayanıklılığı ile bu tip kazanlar bütün dünyada yıllardır en yaygın
olarak kullanılan ve tercih edilen kazanlar olmuşlardır. Alev duman gazlarının kazan
içerisinde üç geçiş yapması dolayısıyla baca çıkış gazları sıcaklığının düşürülmesi ve ısıtma
yüzeyinin yeterli büyüklükte olması bu kazanların verimliliğini ön plana çıkarmıştır. Ayrıca
cehennemlikli yapısı ile kazanın tamir edilebilme özelliği vardır. Bu sayede yıllar içerisinde
oluşacak eskime ve aşınmalar giderilmekte ve kazan çalışmaya devam edilebilmektedir. Bu
tip kazanlarda katı - sıvı ve gaz yakıt kullanmak mümkündür.
2.3. İki Geçişli Radyasyon Tip Karşı Basınçlı Buhar Kazanları:
Düşük maliyetli ve küçük ebatlı kazanlardır. Isıtma yüzeyleri daha düşüktür ve yeterli
kapasiteye ulaşabilmek için baca çıkış sıcaklıkları yükseltilmiştir. Düşük maliyetli olmaları
sebebiyle piyasada yaygın olarak kullanılmışlardır. Enerji, çevre ve ekonomik faktörlerin
değerlendirilmesindeki gelişmelere paralel olarak kullanımları azalmaktadır.
2.4. Yarım Silindirik Tip Buhar Kazanları:
Özellikle katı yakıt kullanılan tesislerde ve işletme basıncı 5 bar’a kadar olan yerlerde en
uygun kazan tipi, yarım silindirik kazanlardır. Geniş yanma ocağı ve ızgara yüzeyi ile katı
yakıtta sorunsuz ve verimli yanma sağlar. Ayrıca sıvı veya gaz yakıta çevrilmeleri
mümkündür.
İGDAŞ’ın izni olmaksızın hiç bir yolla çoğaltılamaz.
İGDAŞ yayınıdır.
2.5. Hibrit Tip Ön Ocaklı Buhar Kazanları
Yüksek basınç ve buhar miktarlarında katı yakıtlı sistemler için ideal olan kazan tipidir. Su
borulu ön ocak ve alev duman borulu arka kazan kısmından meydana gelen kazanlarda katı
yakıtla 20 t/h ve 20 bar değerlerine çıkılabilmektedir.
3. Buhar Kazanları İle İlgili Önemli Bazı Tanımlar:
1- Isıtma Yüzeyi: Kazan veya herhangi bir ısı değiştirici (eşanjör) için temel ölçülendirme
kriterlerinden biridir ısıtma yüzeyi. Özellikle kazan alınırken veya seçilirken ısıtma yüzeyi
kavramının bilinmesinde müşteri açısından büyük fayda bulunmaktadır. Isıtma yüzeyi esasen
kazanın büyüklüğünü ve kapasitesini belirtmekte kullanılır. Isıtma yüzeyi kazan içerisinde
sıcak alev ve duman gazlarının ısıtılacak olan su ile temas ettiği yüzeylerin toplam alanı
anlamına gelmektedir. Bir kazanın ısıtma yüzeyi ne kadar büyükse kazan kapasitesi de o
kadar büyük demektir. Kazandaki ısıtma yüzeyi genel olarak içerisindeki alev duman
borularının yüzey alanı, külhan ve cehennemlik ile aynaların sıcak gazlarla temasta olduğu
alanlar toplanarak bulunabilir.
2- Buhar Kalitesi: Doymuş buhar içerisinde bulunan su miktarının ölçülmesi amacıyla
kullanılan bu tanım şu formülün açılımı olarak 0 ile 1 arasında bir değere tekabül eder.
Kalite = Doymuş Buhar Miktarı (kg) / [ Doymuş Buhar + Su miktarı ] (kg). Özellikle kuru buhar
istenen proseslerde bu değerin 1 e yakın olması istenir.
3- F&A 100 C ve Gerçek Buhar Miktarı: Kazanlardan alınan buhar miktarı tanımlanırken F&A
100 C (from and at 100 C) 100 C derecede 1 bar doymuş buhar üretebilme kapasitesi çoğu
katalog ve etiket değerlerinde yer almaktadır. Gerçek buhar miktarı ise istenen basınç
değerinde gerçekten elde edilebilecek buhar miktarını vermektedir. Örneğin 10,5 bar da
5000 kg/h gerçek buhar üreten bir kazan F&A 100 C de 5870 kg/h buhar üretebilir. Bu tanım
endüstride eşdeğer bir birim oluşturmak adına kullanılmaktadır.
4 - Kazanlarla ilgili bazı ipuçları: Aşağıda özellikle endüstride yaygın olarak kullanılan alev
duman borulu 3 geçişli (skoç tip) kazanlarla ilgili bazı ipuçlarını verilmiştir:
9 Sıvı veya gaz yakıtlı kazanlarda 1 m2 ısıtma yüzeyinden yaklaşık 35-40 kg buhar elde
edilebilmektedir.
9 Tasarım parametresi olarak genelde ocak başına 12000 kW değeri (17.000 kg/h
buhar) maksimum alınacak değerlerdir. Daha yüksek değerler için birden fazla ocak
kullanılmalıdır.
9 Külhan et kalınlığı/çapı 22/1800 mm den fazla olamaz.
9 Tasarım basıncının işletme basıncının %15 fazlası, emniyet ventili ayar değerlerinin
de işletme basıncının %10 fazlası seçilmesi uygundur.
9 Hidrostatik basınç değeri işletme basıncının 1,5 katından az olmamalıdır.
9 Ocak içerisindeki ısıl genleşmelerin giderilmesi için en uygun yöntem ondüleli külhan
kullanılmasıdır.
9 Kazanlarda standartlara uygun olarak malzeme seçilmesi şarttır.
9 Kazanlarda brülörün alev boyu ve çapına uygun ocak ölçüsü olmasına dikkat
edilmelidir.
İGDAŞ’ın izni olmaksızın hiç bir yolla çoğaltılamaz.
İGDAŞ yayınıdır.