Binalarda Aydınlatmaya İlişkin İSG

Transkript

HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
BİNALARDA AYDINLATMALAYA
İLİŞKİN İSG
• Aydınlatma Terimleri
• Aydınlatma Prensipleri
• Doğal Aydınlatma
• Yapay Aydınlatma
• Genel Aydınlatma
• Lokal Aydınlatma
• Bina, Çevre ve Tesislerin
Genel Aydınlatma
• Aydınlatmada İSG Kuralları
BİNA YÖNETİM
SİSTEMLERİ
Yrd. Dr. Ercüment N.
DİZDAR
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Aydınlatma terimlerini
tanımlayabilecek,
• Aydınlatma prensiplerini
bilebilecek,
• Doğal ve yapay aydınlatmaları
sınıflandırabilecek,
• Bina, çevre ve tesislerin
aydınlatmasında bilgi sahibi
olabileceksiniz.
ÜNİTE
12
GİRİŞ
Aydınlatma (illumination), nesnelerin görülüp algılanabilmeleri için
yüzeylerine ışık uygulanmasıdır (bk. İSG2005 Ergonomi dersinizin Ünite 8: Fiziksel
İş Yeri Düzenleme-Aydınlatma).
Binaların, iş yerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması
esastır. İşin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından yeterince
yararlanılamayan hâllerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli
aydınlatma sağlanır.
Binaların aydınlatmasında TS EN 12464-1: 2013; TS EN 12464-1.2011:
2012; standartları esas alınır.
Kamu binalarındaki
aydınlatma
mevzuat ve
standartlara uygun
olarak yapılır.
Genel aydınlatmada teknik esaslar, uygulamaya, denetime ve aydınlatma
komisyonunun oluşturulması ve çalışmasına ilişkin usul ve esasları kapsar.
Aydınlatma tesisi, aydınlatmaya ait ölçüm ve kumanda devresinden itibaren
(sayaç dâhil) direk, armatür ve diğer ekipmanları ihtiva eden tesisi ifade edilir.
Genel aydınlatma, otoyollar ve özelleştirilmiş erişme kontrollü kara yolları
hariç, kamunun genel kullanımına yönelik bulvar, cadde, sokak, alt-üst geçit,
köprü, meydan ve yaya geçidi gibi yerler ile halkın ücretsiz kullanımına açık ve
kamuya ait park, bahçe, tarihî ve ören yerlerinin aydınlatılması ile trafik
sinyalizasyonunu ifade eder.
Kamunun genel kullanımına yönelik bulvar, cadde, sokak, alt-üst geçit,
köprü, meydan, kavşak, yürüyüş yolu ve yaya geçidi gibi yerlerin aydınlatılması,
aydınlatma sınıflarının seçimi, yol aydınlatması özellikleri ve hesapları ile ölçme
işlemleri ilgili mevzuat ve standartlara uygun olarak yapılır.
Çalışma mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için
kaza riski oluşturmayacak türde olur ve uygun şekilde yerleştirilir.
İş yerleri, mümkün olduğunca doğal olarak aydınlatılır. Doğal aydınlatmanın
yeterli olmadığı durumlarda çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunması amacına
uygun şekilde yeterli suni aydınlatma yapılır.
Bu ünitede, binaların aydınlatılmasında uygulanacak hususlar incelenecektir.
AYDINLATMA TERİMLERİ
Yapı iç mekânlarının mimari tasarımında ışık, yalnız görsel konfor için
değil, aynı zamanda aydınlatılacak çevrenin kullanıcılar üzerinde bırakmasını
istediğimiz duygusal etkilenmeyi sağlayacak bir tasarım elemanı olarak da
kullanılabilir. Işık, ortamın genel atmosferini belirleyen, dolayısıyla da ortamı
kullanan insanların duygusal tepkilerini etkileyen bir özelliğe sahiptir.
Ortamın tanımı ve karakteri büyük ölçüde aydınlık düzeyi ve dağılımına
bağlıdır. Kullanılacak aydınlatma armatürlerinin ışık doğrultusu ışık rengi, ışık
dağılımı ve boyutsal nitelikleri, iç mekânda mimarı çizgi, form, renk desen ve
dokuların güçlendirilmesinde veya zayıflatılmasında kullanılabilir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Bir ortamın aydınlığı “sert” veya “yumuşak” olarak nitelendirilebilir.
Yumuşak veya yayınık aydınlık gölgeleri azaltır, ortamda daha dinlendirici ve görsel
bakımdan daha az çekici bir atmosfer yaratır. İç mekân kullanıcıları üzerindeki
etkisi, kapalı bir günde dışarısının görüntüsü gibi fazla ilgi çekici olmaz.
Ustaca kullanılmış sert aydınlatma, oluşturduğu gölge ve parıltılarla ortamın
mimarı dokusunu vurgular, formuna güzellik katar. Bu etki, aşığı kontrol edilmemiş
(unshielded) dekoratif ışık kaynakları ile sağlanabilir. Bir ortamın atmosferini
çeşitlendirebilmek için birden fazla aydınlatma yöntemi kullanmak gerekebilir.
Işık, görmeyi
sağlayan
enerjidir.
Mimari tasarımda renk, çevrenin yaratacağı duygusal etki bakımından
önemli bir faktör ve aydınlatma tasarımının ayrı bir boyutudur. Işık rengi,
aydınlatılan nesnelerin renk görünümünü etkilediğinden, iç mekânın atmosferine
katkısı büyüktür.
Görmeyi sağlayan her türlü enerji ışıktır. Her ışık, bir ışık kaynağı tarafından
üretilir. Işık yayarak çevresini aydınlatan her şey ışık kaynağıdır. Işık kaynakları ışık
yayarak çevrelerini aydınlatır.
Işık kaynakları “doğal ışık kaynakları” ve “yapay ışık kaynakları” olmak üzere
ikiye ayrılır. Bu şekilde de doğal ve yapay aydınlatma yapılmaktadır.
AYDINLATMA PRENSİPLERİ
İyi aydınlatma için, ışığın rengi, yayılması, yönü ve miktarı vb. birçok faktör
göz önünde bulundurulmalıdır.
Aydınlatılan yüzeyin yapısı da önemlidir. Koyu gri, kirli bir yüzey, üzerine
düşen ışığın ancak yüzde 10-12′sini yansıtırken, açık renkli temiz bir yüzey yüzde
90′dan fazlasını yansıtabilir.
Aydınlatma kolayca görmeyi sağlayacak derecede parlak ve yayılma yönü de
gözü kamaştırmayacak şekilde olmalıdır. Aynı zamanda aydınlatma düzeyi kolay
görmeyi sağlayacak derecede yüksek olmalıdır.
Göz kamaşması görmeyi güçleştirip çalışma kapasitesini düşürmekle
kalmayıp kazaların artmasına da neden olur. Devamlı göz kamaştıran ışık altında
çalışma ise, göz bozukluklarına yol açabilir. Bu nedenle istenmeyen göz
kamaşmalarından gözü korumak gerekir.
Aydınlatma üzerinde durulması gereken hususlardan biri de görüş alanı
içinde görmeyi engelleyen ya da rahatsızlık oluşturan ışığın parlaklığıdır. Bu
parlaklık doğrudan ya da yansımayla olabilir.
Göz kamaşmasının önlenmesi için, ışık görüş hattının yeterince yukarısına
yerleştirilir veya donuk (opak) ya da yarı şeffaf bir malzeme ile kaplanır.
Parlatılmış kontrol panoları (tabloları) veya makina göstergeleri vb ışığın göz
kamaştırması bir yüzeyin ışık kaynağının görüntüsünü direkt olarak görüş hattına
yansıtmasından kaynaklanabilir. Parlatılmış veya düzgün yüzeyler yerine biraz
daha mat yüzeyler tercih edilerek bu yansımalar önlenebilir.
3
Yansıma olayı, görüş alanı içinde aşırı derecede aydınlatılmış bir alanın
bulunması kadar kötüdür. Karanlık ve yansıtmayan bir yüzeyin ortasındaki oldukça
yansıtıcı beyaz bir kâğıt ve çok aydınlatılmış kontrol pano ya da göstergesi veya
karanlık ve kirli bir makinanın parlak kısmı iki örnek teşkil edebilir.
Bu durumları önlemek için makina vb. yüzeyleri çok parlak yerine biraz daha
açık mat veya koyu(renk) seçmek gerekir. Yüzeyler arasında renk kontrastının
olması tercih edilir.
Işık kaynağının
tozlanması,
aydınlatmayı
alçaltır.
Her ne kadar bazı işlerde gölgelenmeleri önlemek için çift yönlü aydınlatma
gerekirse de bazı işler için kontrastlı aydınlatma gereklidir. Bu durumlarda esas
zemin ışığını iyi yayılmayı sağlayacak ve göz kamaştırmayacak şekilde muhafaza
ederken, gölgelenmeleri azaltmak ya da yok etmek için de küçük bir ışık kaynağı
ilave olarak kullanılır. İş ile zemin arasındaki çok fazla parlaklık kontrastı, doğrudan
gelen veya göz kamaştırıcı yansımalar kadar zararlı ve dikkat dağıtıcıdır.
Işık kaynağındaki herhangi bir kirlilik, kaynağın yaydığı ışığın miktarını
önemli derecede azaltır. Sanayide, ışık kaynaklarının tozlanması, aydınlatmanın
altı ayda % 50’ye kadar azalmasına, tozlu ortamda ise daha çok azalmasına neden
olur.
Bu nedenle, ışık kaynaklarının temiz oldukları zaman ölçülen aydınlatma
şiddeti yapılan iş için ancak yeterli ise, kaynaklar kirlendiklerinde aydınlatma
şiddeti çok düşük ve yetersiz olacaktır. Işık kaynaklarının düzenli bir şekilde
temizlenmesi ve bakımı için bir program hazırlanması kaçınılmaz bir zorunluluktur.
DOĞAL AYDINLATMA
Işık kaynaklarından bazıları kendiliğinden ışık üretir. Bunlara doğal ışık
kaynakları denir. En büyük doğal ışık kaynağımız güneştir. Güneş kendi ışığını
üretebilen bir yıldızdır. Yıldızlar, ateş böceği, şimşek, yıldırım ve deniz diplerinde
yaşayan bazı balıklar doğal ışık kaynaklarıdır.
Doğal aydınlatma, en uygun aydınlatma şeklidir. Endüstride, çeşitli iş
şekilleri ve imalat işlemlerinde, pencerelerden ya da çatıdan aydınlatma tekniği ile
yeterli aydınlatma sağlanabilir. Böyle bir aydınlatma tercih edildiği zaman, ışığın
yönü ve yeğinliği dikkate alınarak, iş istasyonları, makine ve tezgâhların yeri iyi
seçilmelidir. Gün ışığı ile aydınlatmada, çalışma yüzeylerinde parlamalar olmaması,
çalışanların gözlerine doğrudan ve yeğin ışık gelmemesi ve aydınlatma
gereksinime göre makine ve işlemlerin yerinin iyi seçilmiş olması gibi temel
yaklaşımlar özenle ele alınmalıdır.
Endüstride gün ışığı kullanırken temel yaklaşım, bu ışığın tüm işlem
alanlarına, olabildiği ölçülerde eşit bir şekilde dağılımını planlamaktır. Bunun için,
en uygun aydınlatma yaklaşımının çatıdan aydınlatma olduğu bilinmektedir. Öte
yandan pencerelerden gelen ışığın da, zaman zaman dışarı bakan çalışanların
gözlerini dinlendirdiği ve dış dünya ile ilişkilerini devam ettirerek, bir açıdan yararlı
etkisinin olduğu anımsanmalıdır.
4
Çatıdan aydınlatmalarda, testere tipi çatılarda olduğu gibi, gün ışığının tek
bir yönden geldiği düzenlemelerden kaçınılmalıdır.
Gün ışığı ile aydınlatmanın en önemli sorunu, ışık şiddetinin gün boyu değişik
düzeylerde olabilmesi ve mevsim değişikliklerinde, önemli yeğinlik farklarının söz
konusu olmasıdır. Bu tip aydınlatma projelerinde, normal koşullarda sağlanan
aydınlatmanın belli ölçülerde düşüşü normal kabul edilir.
Gün ışığıyla
aydınlatmada,
günlük ve mevsimlik
dalgalanmalar olur.
İş istasyonlarının ve tezgâhların, ışığın yayılma doğrultusuna paralel
yerleştirildiği işyerlerinde, aydınlatma düzeyinin yarısına kadar düşmesi pek
önemli bir aydınlatma kaybı olarak kabul edilmez. Ancak, temelde gün ışığı
aydınlatması, normal düzeyin % 70′ine indiğinde, daha aşağı bir aydınlatma
koşulunun oluşmaması için önlemler alınmalıdır.
Gün ışığı ile aydınlatılan bir iş yerinde, daha fazla ışık gereksinimi olan
tezgâhlar ya da iş istasyonları varsa, bunların yapay ışık kaynakları ile
desteklenmesi gerekir. Gün ışığının desteklenmesinde, yapay aydınlatma, sadece
gün ışığı yetmezliklerinde kullanılacak bir aydınlatma düzeni olarak
düşünülmemelidir.
Temel yaklaşım, gün ışığı aydınlatmasının yetersizliklerini dikkate alarak,
aydınlatma düzeyinin dengelenmesidir. Bu şekilde bir düzenleme yapılırken, yapay
aydınlatmanın ışık etkisinin gün ışığına yakın olmasına ve gün ışığı kadar
aydınlatma etkinliği sağlamasına dikkat edilmelidir.
Gün ışığının yeterli yapay ışık ile takviyesi, fabrikada kullanılabilir hacim ve
alanları arttırır, gölgelenmeleri ve karanlık köşeleri ortadan kaldırır ve yerleşim
yönü nedeniyle yeterli gün ışığı sağlanamayan fabrikalarda, aydınlatma düzeyinin
optimizasyonuna katkıda bulunur.
Gün ışığındaki
yetersizlik, yapay
aydınlatmaya
yönlendirir.
Kapalı odalarda yapay ışık kullanımı, pencerelerden gelen gün ışığı
yetersizliklerini giderdiği gibi, gereksiz parlama ve gölgelenmeleri de ortadan
kaldırır.
Bunun dışında doğal gün ışığı aydınlatmadan başka fonksiyonlara da
sahiptir. Doğal gün ışığı, çevreye bakış sağlar, günün zamanını belirler ve hava
koşullarının anlaşılmasını sağlar.
Gün ışığı ölçülmeye başlandığında hareket noktası yaygın (diffus) gün
ışığıdır. Bu ışık gökyüzü bulutlu ve ışık gölgeli alanda ölçüldüğünde elde edilir.
Bir oda aydınlatması dikkate alındığında önemli bir ölçüsü gün ışığı
bölümüdür. Bu değer oda içindeki aydınlık şiddetinin oda dışındaki aydınlık
şiddetine oranıdır.
YAPAY (SUNİ) AYDINLATMA
5
Doğal ışık kaynaklarından gece aydınlatması için yeteri kadar
yararlanamayız. Bu nedenle gece aydınlatmasında insanlar tarafından yapılmış
yapay ışık kaynakları kullanılır. Ampul, trafik lambası, mum, meşale, bilgisayar
ekranı ve fener yapay ışık kaynaklarıdır.
Güneş, mum alevi gibi bazı ışık kaynakları, çevrelerine ışıkla birlikte ısı da
verirler. Ateş böceği, denizin derinliklerinde yaşayan bazı balıklar ve floresan
lamba gibi bazı ışık kaynakları ise ışık yayarken, ısı vermezler.
Etrafımızdaki masa, sıra, tahta ve çanta gibi cisimler ışık üretmezler. Ancak
bu cisimler güneş ya da diğer ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtabilirler. Bu
durumda çevremizde bulunan bu cisimleri ışık üretmedikleri hâlde görebiliriz. Gün
ışığından yeter derecede faydalanılamayan yerlerde, çalışma koşullarına uygun
yapay aydınlatmaya başvurulur.
Son yıllarda, bazı işletmeler, pencereleri ortadan kaldırmış, klimalı ve sadece
yapay aydınlatma sistemi ile ışıklandırılmış kapalı bir çalışma sistemini
benimsemişlerdir. Böyle bir tercihin başlıca nedeni, bu sistemin ileri derecede
homojen çalışma koşulları sağlamasıdır. Fakat, doğal ışığın küçümsenmeyecek
derecede olumlu psikolojik etkileri olduğu unutulmamalıdır.
İnsanda doğal aydınlığa karşı gerçek bir ihtiyaç mevcuttur. Doğal ışığın bu
önemi, gece ve gündüzleri, aylarca devam eden kutup bölgelerinde açık olarak
görülür. Bu bölgelere giden araştırma gruplarının raporlarında, daima, doğal ışık
eksikliğine ve meydana getirdiği zararlı etkilere değinilmiştir. Kutup bölgelerinin,
yerleşim bölgeleri olarak kullanılmamasının başlıca nedeni, soğuktan çok, sürekli
bir karanlığın aylarca devam etmesidir.
Yapay aydınlatma ile büro ve atölyelerin ışıklandırılması, yapılan işin türüne
ve odaların büyüklüğüne göre üç şekilde yapılabilir:
•
Genel aydınlatma,
•
Genel aydınlatma ile desteklenen kısmi aydınlatma,
•
Lokal (kısmi) aydınlatma.
Genel Aydınlatma
Çalışma düzleminin her yerinde yaklaşık aynı düzeyde (üniform) aydınlık
sağlayan aydınlatma yöntemine genel aydınlatma yöntemi denilir.
Kontrol edilmiş yüksek düzeyde bir genel aydınlatma, mekân kullanıcıları
üzerinde uyarıcı bir etki yapar, onları daha dikkatli ve aktif kılar, çalışma isteğini
arttırır. Düşük düzeyde bir aydınlık ise, ortamda dinlendirici, samimi ve sakin bir
atmosfer yaratır. Aydınlık düzeyinin kontrol edilmesi ortamda, kullanım amacına
uygun bir atmosfer yaratmak bakımından gereklidir.
Genel aydınlatma yönteminde aydınlatma aygıtları, iç mekânın mimarisine
uygun olarak simetrik bir düzenle tavan yüzeyine veya asma tavana yerleştirilir.
Yapılan iş için gerekli aydınlık düzeyinin tamamı genel aydınlatma sisteminden
6
karşılanır. Bu aydınlatma yönteminde çalışma düzlemi üniform aydınlandığı için,
çalışma masalarının veya iş makinelerin oda içerisindeki dağılımı daha sonra
istenildiği gibi düzenlenebilir.
Binalarda tüm
odalar aynı
düzeyde
aydınlatılmalıdır.
Şekil 12.1 Bürolarda genel aydınlatma tercih edilir.
Bu yöntemin tesisi, aydınlatma aygıtlarının konumları ile mobilya veya
makineleri arasında bir koordinasyon gerektirmediği için daha kolaydır. Genellikle
atölye, büro gibi çok sayıda çalışma masası bulunan geniş iş yerlerinin
aydınlatılmasında uygulanan bir aydınlatma yöntemidir.
Genel aydınlatma, bürolar ve çalışma yerlerinin sabit olmadığı atölyeler için
elverişlidir. Bu tür aydınlatma düzeninde, çalışma yeri farkı gözetilmeden, tüm oda
(ya da atölye) aynı düzeyde ve aynı biçimde aydınlatılır.
Genel aydınlatmada lambalar, olanaklar elverdiği ölçülerde yükseğe
yerleştirilir. Böylece, göz kamaşmasının önüne geçildiği gibi, ışınların odanın her
tarafına yayılması da sağlanmış olur. Lambaların yükseğe yerleştirilmesinin,
çalışma yüzeyindeki aydınlık yeğinliğini azaltacağı zannedilir. Oysa, komşu
lambalardan gelen ışınlar bu kaybı fazlasıyla karşılar.
Genel aydınlatmada, iki lamba arasındaki uzaklık, lambaların çalışma
yüzeyine olan yüksekliğiyle orantılı olmalıdır. Özellikle, tekdüze bir aydınlatmanın
gerekli olduğu çalışma yerlerinde, bu orana önem verilmelidir; iki lamba arasındaki
uzaklık, lambanın çalışma yüzeyinden yüksekliğinin 1.5 katını aşmamalıdır
Aydınlatmada tekdüzelik, lambalar arasındaki uzaklık küçüldükçe iyileşir. Bu
nedenle tekdüzeliğin arandığı iş yerlerinde, çok sayıda, küçük, güçlü lamba
kullanmak gerekir. Tekdüzeliğin önemli olmadığı iş yerlerinde ise, az sayıda, büyük,
güçlü lamba kullanmak, bakım masraflarını azaltacağından, daha ekonomik
olacaktır.
7
Genel aydınlatmada kullanılacak renkli ışık kaynakları, ışık rengi düşük
doygunlukta olmalıdır. Çünkü doygun veya özel renkler, ortamdaki malzemelerin
ve insanların renk görünümünü bozar.
Genel Aydınlatma ile Desteklenen Kısmi Aydınlatma
Genel aydınlatma ile desteklenen kısmi aydınlatma düzeninde ise, çalışma
yerleri, özel olarak aydınlatılır. Ayrıca, iş yerinin tümünü kapsayan genel
aydınlatma vardır.
Bu tür aydınlatma düzeni, yüksek bir aydınlatma düzeyinin atölyenin tümü
için gerekli olmadığı, ancak bazı çalışma yerlerinde güçlü aydınlatmaya gereksinme
duyulduğu işyerleri için elverişlidir.
Güçlü ve lokal
aydınlatma,
gerekli yerlerde
kullanılır.
Örneğin, büyük boyutlu, kaba işlerin yapıldığı bir atölyede, bazı çalışma
yerlerinde, küçük boyutlu, duyarlı işler yapılıyorsa, yalnızca bu çalışma yerleri
yüksek düzeyde aydınlatılır. Kural olarak, atölyenin tümündeki aydınlık düzeyi,
yöresel olarak aydınlatılan çalışma yerlerinin aydınlığının kare kökünden düşük
olmamalıdır.
Lokal Aydınlatma
Bu tür aydınlatma düzeni güçlü bir aydınlatmaya gereksinme duyulan
çalışma yerleri için elverişlidir.
Bir iş yerinin tümünü, yüksek düzeyde aydınlatmak çok fazla masraflı
olacağından, yalnızca çalışma yerlerinin, kısmi olarak aydınlatılması yeğlenir.
•
•
Atölyelerin Aydınlatılması: Bir atölye kısmi olarak aydınlatılmak
istendiğinde, lamba yüksekliğiyle lambalar arası uzaklık arasındaki orana
özen göstermek gerekli değildir. Çalışma yerleri değişik aralıklarla
yerleştirildiği için, ışıklık yerleri de ona göre ayarlanmalıdır
•
Tezgâhların Aydınlatılması: Tezgâhlar değişik biçimlerde
aydınlatılırlar. Çalışılan iş, tezgâh üzerine yatay olarak
yerleştirilmiş ve ışıklar alçağa asılmışsa, ışıklığın alt ucunun,
çalışanın bakış çizgisinin altında olmasına özen gösterilmelidir.
•
Düşey Panoların Aydınlatılması: Düşey olarak yerleştirilmiş
parlak panoların, camlı göstergelerin üzerinde, görmeyi
zorlaştıran parazit yansımaların oluşmaması için, ışıklıkların
yeterli yüksekliğe yerleştirilmeleri yararlı olur.
Büroların Aydınlatılması: Büro çalışmasının yapıldığı odalar tekdüze
aydınlatılır. Bu nedenle lambalar arası uzaklığın, lambanın masadan
yüksekliğinin 1.5 katını aşmaması gerekir. Ayrıca ışıklık yerleri, çalışma
masalarının konumuna göre saptanır. Buna, istenmeyen yansımaları
gidermek için özen göstermelidir. Özellikle kurşun kalemle yapılan
çalışmalarda, parazit yansımalar, kurşun kalem iziyle beyaz kâğıt
arasındaki kontrastı azaltarak, bazen tamamen ortadan kaldırarak,
8
görmeyi önemli ölçüde aksatır. Önden gelen ışınlar, bu tür istenmeyen
yansımalara neden olur. Eğer masa yüzeyi de parlaksa bu yansımalar
görmeyi oldukça güçleştirir. Bu nedenle ışıklıkların, çalışma masalarının
yan kenarlarına paralel olarak yerleştirilmesi öğütlenir. Birçok masanın
yerleştirildiği büyük boyutlu bürolarda masaların, yan yana sıralanmış
ışıklıkların tam arasına gelecek şekilde yerleştirilmeleri doğru olur.
Dikey çizim masalarında en uygun aydınlatma, pencere kenarına dikey,
çizim masasının üst kenarına paralel olarak yerleştirilen ışıklıklarla gerçekleştirilir.
Böylece istenmeyen yansımaların, çizimcinin görüş alanının dışına çıkması
sağlanmış olur.
BİNA ÇEVRESİ VE TESİSLERİN GENEL AYDINLATMASI
Yapı alanındaki çalışma yerlerinin, barakaların ve yolların aydınlatılmasında
aşağıdaki hususlara uyulur:
Yapı işlerinin
gündüz
saatlerinde
yapılması esastır.
•
Yapı işlerinin gündüz yapılması esastır, çalışma yerleri, barakalar ve yollar
mümkün olduğu ölçüde doğal olarak aydınlatılır. Gece çalışılmasının
gerekli veya zorunlu olduğu çalışmalarda veya gün ışığının yetersiz olduğu
durumlarda uygun ve yeterli suni aydınlatma sağlanır, gerekli hallerde
darbeye karşı korumalı taşınabilir aydınlatma araçları kullanılır. Suni ışığın
rengi, sinyallerin ve işaretlerin algılanmasını engellemeyecek şekilde
seçilir.
•
Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri,
çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak özellikte olur ve uygun şekilde
yerleştirilir.
•
Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemindeki
herhangi bir arızanın çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde acil ve
yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulundurulur.
Aydınlatma sisteminin devre dışı kalmasının çalışanlar için risk
oluşturabileceği yerlerde yeterli aydınlatmayı sağlayacak ayrı bir enerji kaynağına
bağlı acil aydınlatma sistemi bulunur.
İş yerlerindeki bütün acil çıkış yolları ve kapılarının; aydınlatılması gereken
acil çıkış yolları ve kapılarında, elektrik kesilmesi hâlinde yeterli aydınlatmayı
sağlayacak ayrı bir enerji kaynağına bağlı acil aydınlatma sistemi bulundurulur.
Genel aydınlatma kapsamındaki halkın ücretsiz kullanımına açık ve kamuya
ait park, bahçe, tarihî ve ören yerleri ile yürüyüş yolu gibi yerlerdeki mevcut
aydınlatma tesisleri ve yeni yapılacak tesislerde, aydınlatma düzeyleri en geç saat
02:00’den sonra yüzde elli oranında düşürülür.
Yapılacak aydınlatmalarda ışık kirliliğine yol açılmaması ve azami enerji
tasarrufu sağlanması için bu tesislerin işletilmesinden sorumlu ilgili kuruluşlar
tarafından gerekli önlemler alınır. Bu kapsamda;
9
•
•
•
•
•
•
Aydınlatmada
güncel
standartlara
uyulur.
Aydınlatılacak yere ve amaca en uygun çözümün elde edilebileceği
aydınlatma ölçütleri belirlenir. Direk dikilmesi uygun olmayan genel
aydınlatma kapsamındaki bölgelerde, dağıtım şirketi veya ilgisine göre
belediye veya il özel idaresinin teklifi ve aydınlatma komisyonunun uygun
bulması koşuluyla aydınlatma tipi belirlenir.
Sadece aydınlatılacak alana ışık gönderen armatür tip ve sayıları saptanır.
Armatürlerin aydınlatma seviyeleri standartlara uygun olarak belirlenir.
Aydınlık şiddeti algılayıcılı ve/veya zaman kontrollü tesisat ile
aydınlatmanın gerek duyulan zamanlarda ve gerektiği ölçüde yapılması
sağlanır. Halkın ücretsiz kullanımına açık ve kamuya ait park, bahçe, tarihî
ve ören yerleri ile yürüyüş yolu gibi yerlerde yeni yapılan genel aydınlatma
tesislerinde aydınlatma düzeyinin düşürülmesini temin için uzaktan
kontrol ve otomasyona uygun “dim” özelliğine sahip kısılabilir armatürler
tercih edilir.
Yeni tesisler ile armatür değişikliğine ihtiyaç duyulan mevcut tesislerde
armatürler; mekanik, elektrik ve optik olarak yüksek performansa sahip,
kirlenmeye karşı korunaklı, koruma sınıfları uzun süre bozulmayacak ve
armatür içindeki ısının dışarıya aktarılmasına imkân sağlayacak yapısal
özellikte seçilir.
Yeni tesisler ile balast değişikliğine ihtiyaç duyulan mevcut tesislerde
şebekenin akım, gerilim ve frekansına uygun özellikte ve kayıpları düşük
değerde balastlar kullanılır.
Besleme kablosu terminalleri ve eklerine gerekli özen gösterilir.
Aydınlatma panoları, kontrol ve kumanda amaçlarına uygun olarak tesis
edilir.
Genel aydınlatma tesislerinin tasarımı ve projelendirilmesi, yapım ve
montajı, test ve kontrolü, kabulü, işletmeye alınması ve işletilmesi, bakım ve
onarımı, tesislerde asgari emniyetin sağlanması ile ilgili olarak;
•
•
Türk Standartları ya da TSE tarafından kabul gören DIN ve benzeri millî
standartlar, EN ve benzeri bölgesel standartlar, IEC ile ISO ve benzeri
uluslararası standartlar,
IEEE ve benzeri uluslararası kabul gören uygulama kodları ve teknik
dokümanlar esas alınır.
Standartlarda değişiklik olması hâlinde, değişiklik getiren standart,
uygulanan standardın iptal edilmesi veya yürürlükten kaldırılması hâlinde ise yeni
standart geçerli olur. Projelerde, teknik hesap ve raporlarda, testlerde esas alınan
standart ve dokümanların referans numaraları ve adları, belge ve tutanaklarda yer
alır.
Genel aydınlatma tesislerinde, hiçbir şekilde standart dışı malzeme ve
ekipman kullanılamaz. Türk Standardı bulunmayan konularda, ülkemizin şartları ve
ilgili uluslararası veya diğer ülkelerin standartları esas alınarak TSE tarafından
kabul edilen teknik özelliklere uygunluğunu belirten Kritere Uygunluk Belgesi
10
(TSEK Markası) ya da ürün belgesi veya tip onay sertifikasına sahip olma şartı
aranır.
Genel aydınlatma tesislerinin projelendirme, imalat ve montajına ilişkin
hazırlanan teknik şartnameler, standartlara aykırı hüküm içeremez.
Aşağıdaki hâller dışında kamunun genel kullanımına yönelik bulvar, cadde,
sokak, alt-üst geçit, köprü, meydan ve yaya geçidi gibi yerlerin aydınlatılması
kesintisiz sürdürülür:
•
•
•
•
•
Arıza, yenileme ve genişletme durumları,
Mevzuatta tanımlanan mücbir sebep hâlleri,
Kamu güvenliği çerçevesinde mahallin en büyük mülki amirinin ve/veya
aydınlatma komisyonunun isteği,
Devlet tarafından ilgili mevzuat çerçevesinde istenecek talep kontrolü,
Can ve mal güvenliğini ilgilendiren durumlar.
ACİL DURUM AYDINLATMASI
İş yerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. İşin
konusu veya iş yerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından yeterince
yararlanılamayan hâllerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli
aydınlatma sağlanır. İş yerlerinin aydınlatmasında TS EN 12464-1: 2013; TS EN
12464-1.2011: 2012; standartları esas alınır.
Çalışma mahalleri
ve geçiş yolları
kaza riski
olmayacak şekilde
aydınlatılır.
Çalışma mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için
kaza riski oluşturmayacak türde olur ve uygun şekilde yerleştirilir.
Aydınlatma sisteminin devre dışı kalmasının çalışanlar için risk
oluşturabileceği yerlerde yeterli aydınlatmayı sağlayacak ayrı bir enerji kaynağına
bağlı acil aydınlatma sistemi bulunur.
Kaçış yollarında, kullanıcıların kaçışı için gerekli aydınlatmanın sağlanmış
olması şarttır. Acil durum aydınlatması ve yönlendirmesi için kullanılan aydınlatma
ünitelerinin normal aydınlatma mevcutken aydınlatma yapmayan tipte seçilmesi
hâlinde, normal kaçış yolu aydınlatması kesildiğinde otomatik olarak devreye
girecek şekilde tesis edilmesi gerekir.
Bütün kaçış yollarının ve kaçış merdivenlerinin aydınlatılması gerekir. Kaçış
yollarında aydınlatmanın, bina veya yapıda kaçış yollarının kullanılmasının gerekli
olacağı bütün zamanlarda sürekli olarak yapılması şarttır.
Aydınlatma bina veya yapının genel aydınlatma sistemine bağlı aydınlatma
tesisatı ile sağlanır ve doğal aydınlatma yeterli kabul edilmez.
Acil durum aydınlatma sistemi; şehir şebekesi veya benzeri bir dış elektrik
beslemesinin kesilmesi, yangın, deprem gibi sebeplerle bina veya yapının elektrik
enerjisinin güvenlik maksadıyla kesilmesi ve bir devre kesici veya sigortanın
açılması sebebiyle normal aydınlatmanın kesilmesi hâllerinde, otomatik olarak
devreye girerek yeterli aydınlatma sağlayacak şekilde düzenlenir.
11
Bütün kaçış yollarında, toplanma için kullanılan yerlerde, asansörde ve
yürüyen merdivenlerde, yüksek risk oluşturan hareketli makineler ve kimyevi
maddeler bulunan atölye ve laboratuvarlarda, elektrik dağıtım ve jeneratör
odalarında, merkezî batarya ünitesi odalarında, pompa istasyonlarında, kapalı
otoparklarda, ilk yardım ve emniyet ekipmanının bulunduğu yerlerde, yangın uyarı
butonlarının ve yangın dolaplarının bulunduğu bölümler ile benzeri bölümlerde ve
aşağıda belirtilen binalarda, acil durum aydınlatması yapılması şarttır:
•
•
•
•
•
•
•
Hastaneler ve huzurevlerinde ve eğitim amaçlı binalarda,
Kullanıcı yükü 200’den fazla olan bütün binalarda,
Zemin seviyesinin altında 50 veya daha fazla kullanıcısı olan binalarda,
Penceresiz binalarda,
Otel, motel ve yatakhanelerde,
Yüksek tehlikeli yerlerde,
Yüksek binalarda.
Acil durum aydınlatmasının normal aydınlatmanın kesilmesi hâlinde en az
60 dakika süreyle sağlanması şarttır. Acil durum çalışma süresinin kullanıcı yükü
200’den fazla olduğu takdirde en az 120 dakika olması gerekir.
Kaçış yolları üzerinde aydınlatma ünitesi seçimi ve yerleştirmesi, tabanlarda,
döşemelerde ve yürüme yüzeylerinde, kaçış yolunun merkez hattı üzerindeki
herhangi bir noktada acil durum aydınlatma seviyesi en az 1 lux olacak şekilde
yapılır.
Acil durum çalışma süresi sonunda bu aydınlatma seviyesinin herhangi bir
noktada 0.5 lux’ten daha düşük bir seviyeye düşmemesi gerekir. En yüksek ve en
düşük aydınlatma seviyesine sahip noktalar arasındaki aydınlatma seviyesi oranı
1/40’tan fazla olamaz.
Acil durum
aydınlatması en az
60 dk.
sağlanmalıdır.
Acil durum aydınlatması;
•
•
Kendi akümülatörü, şarj devresi, şebeke gerilimi denetleyicisi ve lamba
sürücü devresine sahip bağımsız aydınlatma armatürleri,
Bir merkezî akümülatör bataryasından doğru gerilim veya bir invertör
devresi aracılığı ile alternatif gerilim sağlayan bir merkezî batarya
ünitesinden beslenen aydınlatma armatürleri ile sağlanır.
Normal aydınlatma maksadıyla kullanılan aydınlatma armatürleri, acil
durum dönüştürme kitleri doğrudan armatür muhafazasının içerisinde veya
hemen yakınında monte edilerek ve gerekli bağlantılar yapılarak bağımsız acil
durum aydınlatma armatürlerine dönüştürülebilir.
Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kaçış koridorları ve
merdivenlerindeki acil aydınlatmanın, kendi başlarına çalışabilen bataryalı acil
aydınlatma armatürleri ile sağlanması gerekir.
BİNA AYDINLATMASINDA İSG ve ERGONOMİ
KURALLARI
12
İş yerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. Şu
kadar ki, işin konusu veya iş yerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından
faydalanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma
sağlanacaktır.
Gerek tabii ve gerek suni ışıklar, işçilere yeter derecede ve eşit olarak
dağılmayı sağlayacak şekilde düzenlenecektir.
İş yerlerinde suni ışık kullanıldığı hâllerde:
• Elektriğin sağlanabildiği yerlerde elektrik ışığı kullanılacak ve tesisat,
teknik usul ve koşullara uygun bir şekilde yapılmış olacaktır.
• Suni ışık tesis ve araçları; havayı kirletecek nitelikte gaz, koku çıkararak
işçilerin sağlığına zarar vermeyecek, keskin, göz kamaştırıcı ve titrek ışık
meydana getirmeyecek şekilde olacaktır.
• 35°C’ tan aşağı sıcaklıkta parlayabilen, buhar çıkaran benzin, benzol gibi
sıvılar, aydınlatma cihazlarında kullanılmayacaktır.
• Sıvı yakıtlar ile aydınlatmada, lambaların hazneleri metal olacak, sızıntı
yapmayacak ve kızmaması için de gerekli tedbirler alınmış olacaktır.
• Lamba alevinin, parlayabilen gaz ve maddelerle teması ihtimali olan
işlerde; alev, tel kafes ve benzeri malzeme ile örtülecektir.
• İçinde kolayca parlayıcı veya patlayıcı maddeler ile ilgili işler yapılan
yahut parlayıcı, patlayıcı maddeler bulunan yerler, sağlam cam
mahfazalara konulmuş lambalarla, ışık dışardan yansıtılmak suretiyle
aydınlatılacaktır.
• Sıvı yakıtlar ile aydınlatmada lambalar ateş ve alev yakınında
doldurulmayacak, üstlerinde 1 metre, yanlarında (30) santimetre kadar
mesafede yanabilecek eşya ve malzeme bulundurulmayacak ve sağlam
bir şekilde tespit edilecektir.
İş yerinde açık
alanlar en az 20
lüks ile
aydınlatılmalıdır.
Lambalar portatif olduğu takdirde, yere konulduğunda devrilmeyecek
şekilde oturaklı olacaktır.
Sıvı yakıtlarla aydınlatma yapılan yerlerde, en az bir adet yangın söndürme
cihazı bulundurulacaktır.
İş yerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri yerler, en
az 20 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.
Kaba malzemelerin taşınması, aktarılması, depolanması ve benzeri kaba
işlerin yapıldığı yerler ile iş geçit koridor yol ve merdivenler, en az 50 lüks (lux) ile
Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin
yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yük asansör kabinleri
malzeme stok ambarları, soyunma ve yıkanma yerleri, yemekhane ve helalar, en
az 100 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.
Normal montaj, kaba işler yapılan tezgâhlar, konserve ve kutulama ve
benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az 200 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.
13
Ayrıntıların, yakından seçilebilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler, en az 300
lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati
gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.
Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüks (lux) ile
Bir aydınlatma merkezine bağlı olan iş yerlerinde; herhangi bir arıza
dolayısıyla ışıkların sönmesi ihtimaline karşı, yeteri kadar yedek aydınlatma
araçları bulundurulacak ve gece çalışmaları yapılan yerlerin gerekli mahallerinde
tercihen otomatik olarak yanabilecek yedek aydınlatma tesisatı bulundurulacaktır.
Yangının, yedek aydınlatma tesisatını bozması ihtimali bulunan yerlerde;
ışığı yansıtacak işaretler, fosforesan boya, pilli lambalar uygun yerlere
yerleştirilecek veya bunlara benzer tedbirler alınacaktır.
Aydınlatma
tekdüze olmalıdır.
• Gün ışığının odaya doğrudan girmesi önlenmelidir (pencerelerin uygun
yerde olması, mat camlar kullanılması, açık renk ve ışık geçirme
katsayısı %30′dan fazla olan perdeler kullanılması, panjur kullanılması),
• Pencerelerin, kolonların, tavanların, duvarların ve bölmelerin yüzeyleri
açık renge boyanmalıdır.
• Aynı zamanda döşemenin de açık renkte olması, ancak dışarıdan
gelebilecek veya işlem anında ortaya çıkabilecek tozların renginden
açık olmaması gerekir.
• Genel olarak güvenlik işaretlerinin dışında kalan, möble ve makine
parçalarının, açık, mat renklere boyanması gerekir.
• Yapay ışık kaynaklarının işçilerin görüş açısının dışına yerleştirilmesi,
veya gerekli gölgeliklerin kullanılması gerekir.
• Aydınlatma tekdüze olmalıdır.
• Çalışılan düzeyin her tarafındaki aydınlatma seviyesi eşit olmalıdır.
Tekdüzelik sağlanamazsa göz değişik aydınlatma seviyesine kendini
uyumlamak için çaba harcayacak ve çabuk yorulacaktır. Tekdüzelik
sağlamak için yaygın ışınlar veren ışık kaynakları kullanmak ve bunları
birbirine yakın yerleştirmek gerekir.
• Aydınlatma sabit olmalıdır. Işık kaynağı titreşme yapmamalıdır.
Titreşme, ışık kaynağının parlaklığındaki hızlı değişme olduğundan, göz
bu hızlı değişmelere uyabilmek için aşırı çaba harcar ve çabuk yorulur.
Akkor telli lambalar titreşim yapmazlar. Floresan lambalar, akkor telli
lambalarda olduğu gibi kızıp akkor hâline gelen ve çok kısa süren
sönmelerde sıcaklığını kaybetmeyerek ışık yaymaya devam eden bir tel
olmadığından, bu tür lambaların ışıklarında titreşme hissedilir. Bunu
ikili (ters fazlı) bağlantılarla yok etmek olanaklıdır.
• Çalışılan yüzeye düşen gölgelerden sakınılmalıdır.
• Işık kaynakları, çalışılan yüzeye gölge düşmeyecek şekilde
yerleştirilmelidir.
Lambaların seçiminde göz önünde tutulması gereken hususlar şu şekilde
özetlenebilir:
14
• Lambalar mekanik ve elektrik bakımından amaca uygun bir şekilde
yapılmış olmalıdır.
• Işık verme olanağı aydınlatma prensiplerine uygun olmalıdır.
• İş kazalarına meydan vermeyecek şekilde yapılmış olmalıdır.
• Sağlam, takılması, bakımı ve temizliği kolay ve basit olmalıdır.
• Seyyar aydınlatma lambalarının (el ve tezgâh lambaları) el ile temas
eden kısımları elektrik – ceryan kaçaklarına karşı korunmuş olmalı ve
bunlarda kullanılacak cereyan 42 Voltu geçmemelidir.
• Özellikle kazan madenî kaplar içinde kullanılan el lambalarında cereyan
gerilimi 32 voltu geçmemeli (24 volt olmalı) ve voltajı düşürmek için
kullanılan transformatörün bağlantısı sağlam, kendisi izole edilerek
topraklanmış olmalıdır.
• Çalışma (iş yeri) ortam atmosferinde patlayıcı ve yanıcı maddelerin (gaz
ve tozlar) bulunması olasılığı olan yerlerde patlama ve yangına neden
olmayacak koruyucu lambalar kullanılmalıdır.
• Tesisatın kuruluşunda daima bakımı kolay, kullanılışı basit ve sağlam
olan aydınlatma elemanları seçilmelidir.
Tüm aydınlatma kuralları çerçevesinde yorgunluğu kaldırmak için şu
noktalara dikkat etmek gerekir.
• Yeterince yüksek aydınlatmalı sarı-beyaz ışık kullanılmalıdır.
• Cisimler çok küçük veya kontrastları düşükse özel aydınlatma koşulları
sağlanmalıdır. Örneğin, şişelerin temizlik kontrolünde düzgün olarak
aydınlatılmış parlak bir zemin kullanılmalıdır.
Aydınlatma
ergonomisi göz
önünde tutulmalıdır.
• Monoton işlerde fırsat buldukça gözü birkaç saniyeliğine yummak veya
işlem aralarında bazı zaman etrafta göz gezdirmek rahatlama sağlar.
• Sürekli yakına bakarak iş yapanların birkaç metre uzaklıktaki nesnelere
bakması yeterlidir. Buna karşılık normal olarak uzağa bakanlar
(sürücüler) fırsat buldukça yakına bakmalıdır.
Ergonomik bir aydınlatmanın etkilerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
• İyi bir aydınlatma görme keskinliğini artırır. Görme keskinliği (gözün
ayır edilebilirliği) aydınlatmanın bir fonksiyonu olup onunla doğru
orantılıdır. Fakat aydınlatmanın belli bir değerinden sonra artış hızı
azalır.
• İyi aydınlatmada iş kazaları azalır. Algılama, karar verme uygulamanın
çabuk ve daha görülebilir biçimde yapılması sonucu yorgunluğun
azalmasıyla kazalarda düşüş olur.
• İyi aydınlatmayla işçinin başarısı artmaktadır. Aydınlatma şiddeti
artıkça yorgunluk azalmakta, başarı durumu artmaktadır.
• İyi aydınlatma iş görmede çabukluk sağlar. Uygun aydınlatma iyi
görmeyi sağlayarak bir işin daha kısa sürede bitirilmesine yardım eder.
15
Mevzuatta yer alan en az aydınlık yeğinlikleri şu şekildedir:
• Avlu, açık alanlar, dış yollar, geçitler, benzeri yerler: 20 lüks
• Kaba malzemenin taşınması, depolanması ve benzeri işlerin yapıldığı
• Yerler ile geçit, koridor, yol ve merdivenler: 50 lüks
• Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin
yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, asansör kabinleri,
malzeme stok ambarları, soyunma, yıkanma yerleri, yemekhane ve
helalar: 100 lüks
• Normal montaj, kaba işler yapılan tezgâhlar, konserve kutulama ve
benzer işlerin yapıldığı yerler: 200 lüks
• Ayrıntıların yakından seçilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler: 300 lüks
• Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince
işler: 500 lüks
• Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler: 1000 lüks
Aydınlatma ile ilgili mevzuatta ayrıca şu hükümler bulunmaktadır:
• İş yerlerinde dışarıdan ışık almaya yarayan yan ve tepe pencereleri ile
menfezlerin aydınlık veren yüzeyleri toplamı, iş yeri taban yüzeyinin en
az 1/10 oranında olacaktır. Dışarı ile doğrudan doğruya bağlantısı
olmayan iç kapı, pencere ve menfezlerin dolaylı olarak aydınlık veren
yüzeyleri bu hesaba katılmaz.
• Dış pencere ve menfezler iş yerine ışığı, bol ve eşit olarak yayacak ve
ihtiyaca göre kolayca açılıp kapanabilecek ve temizlenebilecek şekilde
yapılacaktır.
• İşçilerin, pencere ve menfezlerden gelen güneş ışığına ve ısısına veya
hava akımlarına karşı sağlıklarını koruyacak şekilde, gereğine göre,
perde, tente veya panjur konulması, yahut camların boyanması gibi
tedbirler de alınacaktır.
Çalışma yerlerine göre aydınlatma şiddeti (lüks) değerleri ise şöyledir:
•
Genel yerler
• Okuma ve yazma gerektiren depo: 200
• Koridorlar: 20
• Satış veya servis tezgâhı: 200
• Kantinler: 200
• Spor salonları: 300
16
• Soyunma odaları: 100
• Tuvaletler: 100
• Telefon santralleri: 300
•
Büro ve benzer yerler
• Teknik çizim proje masası: 750
Mevzuatta
aydınlatma
yeğinlikleri
verilmiştir.
• Toplantı odaları: 300
• Bekleme salonu: 100
• Gişeler, vezneler, finans kurumları: 200
• Laboratuvarlar: 300
• Bilgisayar odaları: 500
•
Çimento seramik cam fabrikaları
• Fırın, ham madde mikserleri ve değirmen başı işler: 200
• İnce parçaların taşlanması, cam eşya yapımı: 500
• İnce işler: 1000
•
Demir çelik tesisleri, haddehaneler, büyük döküm fabrikaları
• Otomatik tesisler: 50
• Kalite kontrol: 500
• Soğuk hadde: 200
• Kalın sac işleme: 200
• İnce sac işleme: 300
• Kaba montaj: 200
• İnce montaj: 500
•
Elektroteknik
• Telefon cihazı montajı, küçük motorların montajı: 500
• Elektronik montaj: 1500
•
Saatçilik ve Ziynet yapımı
• Süs eşyası yapımı: 1000
• Optik işleri, gözlükçü, saat tamircisi: 1500
•
Kereste ve Ağaç İşleri
• Testere makinesi: 200
• Planya, tutkallama, montaj: 200
• Hata kontrolü: 750
17
•
Kâğıt Endüstrisi
• Basit işlemler: 200
• Renkli baskıda renk kontrolü: 1500
• Çelik ve bakır baskı: 2000
•
Dericilik
• Tabaklama: 200
• Derinin kaba işlemleri: 300
• Deri boyama: 750
• Boya kontrolü: 1000
•
Tekstil Endüstrisi
• Dokuma trikotaj: 500
• Dikiş ve basma: 750
• Nakış: 1500
•
Gıda Endüstrisi
• Bira yapımı, konserve çikolata fabrikalarında yıkama, soyma
pişirme: 200
• Sebze ve meyve ayıklama: 300
• Laboratuvar: 1000
Aydınlatma, işin
şiddeti işin
çeşidine göre
değişiklik gösterir.
•
Toptan ve Perakende ticaret
• Satış tezgâhları: 300
• Kasa, para tahsilatı: 500
•
Zanaat
• Anahtarcılık, tesisatçılık, oto tamirhaneleri: 300
•
Hizmet Sektörü
• Otel mutfağı: 500
• Otel lokantası: 200
• Büfe: 300
• Kuaför, berber: 500
• Makyaj, pedikür-manikür: 750
•
Dış Mekânlar
• Benzin istasyonu: 100
• İnşaatlar: 20
18
•
Kimya Plastik ve Kauçuk Endüstrisi
• Uzakdan kumandalı tesisler: 50
19
Özet
•Genel aydınlatmada teknik esaslar, uygulamaya, denetime ve
aydınlatma komisyonunun oluşturulması ve çalışmasına ilişkin usul
ve esasları kapsar.
•Kamunun genel kullanımına yönelik bulvar, cadde, sokak, alt-üst
geçit, köprü, meydan, kavşak, yürüyüş yolu ve yaya geçidi gibi
yerlerin aydınlatılması, aydınlatma sınıflarının seçimi, yol
aydınlatması özellikleri ve hesapları ile ölçme işlemleri ilgili mevzuat
ve standartlara uygun olarak yapılır.
•İş yerleri, mümkün olduğunca doğal olarak aydınlatılır. Doğal
aydınlatmanın yeterli olmadığı durumlarda çalışanların sağlık ve
güvenliğinin korunması amacına uygun şekilde yeterli suni
aydınlatma yapılır.
•Görmeyi sağlayan her türlü enerji ışıktır. Her ışık, bir ışık kaynağı
tarafından üretilir. Işık yayarak çevresini aydınlatan her şey ışık
kaynağıdır. Işık kaynakları ışık yayarak çevrelerini aydınlatır.
•Aydınlatma kolayca görmeyi sağlayacak derecede parlak ve yayılma
yönü de gözü kamaştırmayacak şekilde olmalıdır. Aynı zamanda
aydınlatma düzeyi kolay görmeyi sağlayacak derecede yüksek
olmalıdır.
•Doğal aydınlatma, en uygun aydınlatma şeklidir. Endüstride, çeşitli
iş şekilleri ve imalat işlemlerinde, pencerelerden ya da çatıdan
aydınlatma tekniği ile yeterli aydınlatma sağlanabilir.
•Gün ışığı ile aydınlatmada, çalışma yüzeylerinde parlamalar
olmaması, çalışanların gözlerine doğrudan ve yeğin ışık gelmemesi
ve aydınlatma gereksinime göre makine ve işlemlerin yerinin iyi
seçilmiş olması gibi temel yaklaşımlar özenle ele alınmalıdır.
20
Ödev
•Çevrenizdeki kamu binalarının aydınlatılmalarını inceleyerek
binaların aydınlatılma uygunluğu konusunda bir rapor tanzim
ediniz.
•Bulunduğunuz muhitin gece aydınlatmasını inceleyiniz.
•Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan
“ödev” bölümüne yükleyebilirsiniz.
21
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını sistemde ilgili
ünite başlığı altında yer
alan “bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli
olarak
cevaplayabilirsiniz.
1. Nesnelerin görülüp algılanabilmeleri için yüzeylerine ışık uygulanmasına
ne ad verilir?
a) Işıklandırma
b) Işık uygulaması
c) Görselleştirme
d) Nesnelleştirme
e) Aydınlatma
2. Binaların aydınlatmasında hangi standartlar esas alınır?
a) EN TS 1900-1 ile EN TS 1400-1
b) TS ILO 9000:2009-1 ile TS ILO 9100:2000-1
c) TS EN 12464-1: 2013 ile TS EN 12464-1.2011: 2012
d) TSE BSI 9000 ile TS BSI 9100
e) TSE ILO 1900:2000 ile TSE ILO 1400:1900
3. İş yerleri mümkün nispette ne şekilde aydınlatılır?
a) Yapay
b) Doğal
c) Suni
d) Lokal
e) Kısmi
4. Ortamların aydınlığı ne şekilde nitelendirilir?
a) Aydınlık ya da aydınlık olmayan
b) Aydınlık ya da karanlık
c) Lokal veya kısmi
d) Sert veya yumuşak
e) Gölgeli veya gölgesiz
5. Koyu gri, kirli bir yüzey vb. üzerine düşen ışığın yüzde kaçını yansıtır?
a) 10-12
b) 20-22
c) 30-32
d) 40-42
e) 50-52
6. Açık renkli temiz bir yüzey ışığın yüzde kaçından fazlasını yansıtabilir?
a) 100
b) 99
c) 95
d) 90
e) 85
22
7. Işık kaynağının tozlanması, aydınlatmanın yüzde kaç azalmasına sebep
olur?
a) 1
b) 5
c) 10
d) 50
e) 100
8. Temelde gün ışığı aydınlatması, normal düzeyin yüzde kaçına indiğinde,
daha aşağı bir aydınlatma koşulunun oluşmaması için önlemler
alınmalıdır?
a) 50
b) 60
c) 70
d) 80
e) 90
9. Bürolarda lambalar arası uzaklığın, lambanın masadan yüksekliğinin kaç
katını aşmaması gerekir?
a) 1,25
b) 1,5
c) 1,75
d) 2
e) 2,5
10. Kaç °C’den aşağı sıcaklıkta parlayabilen, buhar çıkaran benzin, benzol gibi
sıvılar, aydınlatma cihazlarında kullanılmaz?
a) 35°C
b) 30°C
c) 40°C
d) 50°C
e) 45°C
Cevap Anahtarı
1.E, 2.C, 3.B, 4.D, 5.A, 6.E, 7.D, 8.C, 9.B, 10.A
23
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
Altan, M. F., “Kalite ve Güvence Standartları”, ZKÜ MYO Ders Notu, 2003.
Altan, M. F., “Şantiye Güvenlik Sistemi”, ZKÜ MF Ders Notu, 2005.
Altan, M. F., “Şantiye Organizasyonu”, ZKÜ MYO Ders Notu, 2004.
Altan, M. F., “Yapı Bilgisi”, ZKÜ MF Ders Notu, 2007.
Altan, M. F., “Yapı Sistemlerinde Güvenlik”, ZKÜ MF Ders Notu, 2008.
Cliff., D., “The Management OSH in Mining Industry”, Mining for Development
Centre (IM4DC), W Australia, 2012.
Dönmez, S. “İnşaatlarda İş Güvenliği”, A.Ü., ÇMYO Ders Notu, 1992.
Fairley, F., Oates, B, Ayers, G., Landers, E., Tutton, P., Manton. A. and Corney, T.,
“Safety Handbook for the Building and Construction Industry”, Incoling,
Melbourne, 2013.
Hergt, J., “Safty and Environmental Procedures and Guidelines”, VIEPS,
Melbourne, 2009.
HSE, “Electricity at Work: Safe Working”, Health and Safety Executive, HES Books,
HSG85, 2013.
HSE, “Health and Safety Construction”, Health and Safety Executive, HES Books,
HSG150, 2006.
HSE, “Managing Health and Safety Construction” L144, London, 2007.
HSE, “Your Health, Yor Saftey”, A Brief Guede for Worers, TUC, HSE Books,
INDG450, 2013.
ILO, “Encyclopaedia of Occupational Health and Safety”, ILO, Geneva, 2012.
ILO, “İnşaatta Sağlık ve Güvenlik”, İNTES, Ankara, 2005.
ILO, “Safty and Health in Constriction”, ILO, A Training Manual, Geneva, 1992.
ILO, Safety, Health and Welfare on Construction Sites”, ILO, A Training Manual,
Geneva, 1999.
Karmis, M., “Mine Health and Safety Manegement”, Society of Mining, Metalurgy
and Exploration, 2001.
Levit, N., “Chemical Safty Reference Manual”, Universty of British Columbia, Risk
Management Services, 2002.
MSHA, “Dust”, US Department of Labor, Mine Safety and Health Administration,
MSHA, Britain, 1999.
Myers, L., “Construction Safety Hand Book”, Lawrence Berkeley National, HTST,
2007.
Palmer, K. N., “Dust Explosinos ond Fires”, Chapman and Hall, London, 2003.
Queensland G., “Building and Construction Industry Workplace Health and Safety
Guide”, Brisbane, 2011.
Ramsey, H. C., “Chemical Safety for Supervisors”, American Chemical Society,
CHEM TREC, Washington DC, 2001.
Singh, Al, Hinze, J., Coble, R. J., “Implementation of Safety and Health on
Construction Sites”, CRC Perss, 1999.
24

Binalarda Aydınlatmaya İlişkin İSG

Transkript

Benzer belgeler

devamını gör - gsmu.com.tr

Aytekin Şahin - İSTANBUL (1. Bölge)

Lightworld Planlux Dogus Oto Teknoloji

archıtectural lıghtıng day ıstanbul

Canpark Alışveriş Merkezi - Planlux Mimari Aydınlatma Tasarımı

Yenilikçi ürünlerimiz ve markamız Türkiye`nin en prestijli mimari