d. madden‹nd

FEN VE TEKNOLOJ‹
A. ÇEVREM‹ZDE SAYISIZ MADDE VARDIR
B. MADDEN‹N HÂLLER‹
C. MADDEN‹N ÖLÇÜLEB‹L‹R ÖZELL‹KLER‹
D. MADDEN‹N DE⁄‹fi‹M‹
E. MADDEN‹N ISI ETK‹S‹YLE DE⁄‹fi‹M‹
F. MADDELER DO⁄ADA KARIfiIK HÂLDE BULUNUR
G. KARIfiIMLAR AYRILAB‹L‹R M‹?
Temel Kaynak 4
Maddeyi Tan›yal›m
A. ÇEVREM‹ZDE SAYISIZ MADDE VARDIR
Maddeleri Nas›l Niteleriz?
Çevremizde gördü¤ümüz,
kulland›¤›m›z nesnelerin
tümü maddedir. Tafl, su,
hava, a¤aç gibi.
Maddeleri duyu
organlar›m›zla alg›lar›z.
Renklerini görürüz, seslerini
duyar›z, kokular›n›, tatlar›n› al›r›z.
Maddeleri alg›larken
niteleme yapar›z. Maddeleri
nitelerken ac› - tatl›, yumuflak sert gibi z›t anlaml› özellik çiftlerini kullan›r›z.
Saydam - Opak
Gözlük camlar› gibi
bakt›¤›m›zda arkas›n›
görebildi¤imiz, ›fl›¤›
geçiren maddelere
saydam madde deriz.
Normal cam saydamd›r
ancak buzlu cam ›fl›¤› biraz geçirdi¤i için
yar› saydamd›r. Tahta, alt›n, demir, yün
kumafl gibi maddeler ›fl›¤› geçirmez. Bu
maddelere opak maddeler denir.
Parlak - Mat
Alt›n parlak, kumafl ise matt›r. Çelik
kafl›k parlak, tahta kafl›k matt›r. Ayna gibi
›fl›¤› tam olarak yans›tan maddeleri parlak,
tam olarak
yans›tmayan
maddeleri mat
olarak
nitelendiririz.
Yumuflak - Sert
Çizilmeye dayan›kl› maddeler sert
maddelerdir. Örne¤in, tebefliri t›rna¤›m›zla
çok kolay çizebiliriz ancak çelik tavay›
çizemeyiz. Tebeflire kolayca flekil verebiliriz
ama çeli¤e veremeyiz. Çelik, tebeflirden
daha serttir. Tebeflir çeli¤e göre yumuflak,
pamu¤a göre serttir.
Sa¤lam - K›r›lgan
Demir gibi
kolayca k›r›lamayan,
kopmayan maddeleri
sa¤lam olarak nitelendiririz.
Bir maddenin sert olmas›
sa¤lam oldu¤unu göstermez. ‹kisi de sert
oldu¤u hâlde çelik kâse, porselen kâseden
daha sa¤lamd›r. Porselen kâse gibi
dayan›kl›l›¤› az olan, kolayca k›r›labilen
maddeleri k›r›lgan diye nitelendiririz.
526
Maddeyi Tan›yal›m
Esnek - Berk
Saçlar›m›z› toplamak için kulland›¤›m›z
saç lastikleri esnektir. K›r›lmadan kolayca
bükülebilen maddelere esnek maddeler
deriz. Tahta çubuk gibi bükülemeyen
maddelere ise berk deriz. Berk maddeler
lastik, sünger gibi esnemez.
FEN VE TEKNOLOJ‹
Suda Islananlar Suda Islanmayanlar
Havlu, peçete,
pamuklu bez gibi
maddeler suyu çeker.
Çelik, plastik gibi
maddeler suyu
çekmez.
M›knat›s Taraf›ndan Çekilme ve
Çekilmeme
Pürüzlü - Pürüzsüz
Elimizi yüzeyinde kolayca
kayd›rabildi¤imiz maddeleri pürüzsüz
olarak nitelendiririz. Kayganl›k özelli¤i az
olan maddeleri ise pürüzlü olarak
nitelendiririz. Masan›n yüzeyi pürüzsüz,
hal›n›nki ise pürüzlüdür.
Suda Batma - Suda Yüzme
Yapraklar suda yüzerken tafl suyun
içinde batar. Maddelerin suda yüzmesi ya
da batmas›
maddenin cinsine
ba¤l›d›r. Tahtadan
yap›lan kocaman
bir sal suda
yüzerken küçük bir
çay kafl›¤› batar.
Demir, çelik ve nikelden yap›lan
maddeler m›knat›s taraf›ndan çekilir. Plastik,
cam, tahta gibi maddeler m›knat›s
taraf›ndan çekilmez.
Renk - Koku
Maddeler farkl›
renklerde olabildi¤i
gibi ayn› renkte de
olabilirler. Un, tuz,
fleker farkl› maddeler
olmalar›na ra¤men beyaz renktedir. Hava,
su gibi maddelerin de renksiz olduklar›n›
söyleriz.
527
Temel Kaynak 4
Bir Maddeyi Birçok fiekilde
Niteleyebilir miyiz?
Maddeleri nitelerken ve s›n›fland›r›rken
anlaflmazl›klar yaflayabiliriz. Örne¤in, cam
hem saydam hem de k›r›lgand›r. Suda
batar, serttir, parlak ve pürüzsüzdür. Bu
nedenle maddeleri nitelerken ve
s›n›fland›r›rken kesin s›n›rlar çizemeyiz.
Anlaflmazl›klarda ortaya ç›kan farkl›
düflünceleri tart›flarak, akla ve bilime uygun
olarak de¤erlendirmeliyiz.
Atatürk de kurdu¤u
ça¤dafl devletin ileriye,
yeniye, güzele ulaflmas›n›
sa¤lamak için ak›l ve bilim
kurallar›yla hareket
etmifltir. Atatürk’e göre
bilime ve ak›lc›l›¤a
dayanan uygarl›k yolu, toplumlar için
vazgeçilmez bir yoldur. “Benim manevi
miras›m bilim ve ak›ld›r.” sözüyle bilime ve
akla verdi¤i önemi vurgulam›flt›r.
Fen - Teknoloji - Toplum - Çevre
Maddelerin Kullan›m Alanlar›
Günlük yaflam›m›zda
kulland›¤›m›z eflya ve
aletler, kullan›ld›klar›
ifllere uygun özelliklerde
yap›l›r. Örne¤in, görmemizi kolaylaflt›ran
gözlük saydam bir madde olan camdan
yap›l›r. Masa, sandalye, dolap gibi ev
eflyalar› sert ve sa¤lam madde olan tahta
ve çelikten yap›l›r.
528
Maddeyi Tan›yal›m
Yatak, koltuk gibi
eflyalarda yumuflak ve
esnek maddeler kullan›l›r.
Genellikle rahat etmemizi
sa¤layan konforlu eflyalar yumuflak esnek
maddelerden yap›l›r. Alet ve makinelerin
kullan›m›nda ise
sa¤lam ve sert
maddeler
kullan›l›r.
Maddeler Kullan›m Alanlar›na Göre
Nas›l Adland›r›l›r?
Madde, Cisim, Malzeme, Alet, Eflya
Maddeler kullan›ld›¤› yere göre farkl›
isimler al›r ancak baz› durumlarda birinin
yerine öteki kullan›l›r. Örne¤in, cetvel bir
eflyad›r ama kullan›m alan›ndan dolay› alet
olarak da isimlendirilir. Ayn› flekilde flapkay›
hem eflya hem de cisim olarak
isimlendiririz.
Bazen maddeleri
isimlendirirken
belirsizlikler olur. Böyle
durumlarda ak›lc›l›k ve
bilimsellik ilkelerine uygun hareket
etmeliyiz.
Madde: Çevremizde gördü¤ümüz
hemen her fley maddedir. Hava, su, toprak,
tafl, kalem, silgi gibi bofllukta yer tutan ve
kütlesi olan varl›klar› madde olarak
isimlendiririz. Cisim, malzeme, alet ve eflya
olarak adland›rd›¤›m›z her fley maddedir.
FEN VE TEKNOLOJ‹
Maddeyi Tan›yal›m
Cisim: Maddenin flekil verilmifl hâline
cisim deriz. fiekil verilebilme özelliklerinden
dolay› yaln›zca kat› maddeler cisim olabilir.
Tabloda a¤aç ve çelikten yap›lan cisimleri
inceleyiniz.
Madde
A¤aç
Çelik
Cisim
Kurflun kalem, masa, tahta
cetvel, sandalye, kereste
Tencere, kafl›k, çatal, b›çak,
tepsi, çaydanl›k
Eflya ve alet olan her fley ayn›
zamanda birer cisimdir.
Eflya: Bir iflimizde kulland›¤›m›z; evde,
okulda bulunan, çantam›zda tafl›d›¤›m›z
nesnelerdir. Giyecek, masa, sandalye,
dolap gibi cisimler birer eflyad›r.
Eflyalar eskir ama uzun süre
dayan›r.
Birkaç
kullan›mdan
sonra at›lmaz.
Alet: Maddelere flekil vermek, onlar
üzerinde bir ifl yapmak için kulland›¤›m›z
☞
cisimlerdir. Örne¤in, çekiç, makas,
tornavida, toplu i¤ne gibi cisimler birer
alettir.
Aflç›, marangoz, terzi, ayakkab›c›, çiftçi
gibi meslek gruplar› ifllerini yaparken birçok
alet kullan›rlar.
Malzeme: Bir maddenin ya da cismin
oluflmas›nda kullan›lan birçok
maddeden biri
malzemedir. Örne¤in,
ekmek yaparken
kullan›lan su, un, maya,
tuz birer malzemedir.
Malzeme olan
maddeler eflyalar gibi uzun
süre dayanmaz. K›sa sürede biter ve yerine
yenisi al›n›r.
K⤛t havlu malzemedir. Bitince
yenisini al›r›z.
Kumafl havlu ise
eflyad›r. Uzun süre
kullan›r›z.
Afla¤›daki tabloyu inceleyerek ö¤rendiklerimizi pekifltirelim.
Varl›k ad›
Madde
Cisim
Eflya
Alet
Malzeme
zeytinya¤›
bardak
çatal
f›r›n
kürek
kum
kiremit
529
Temel Kaynak 4
✍
Maddeyi Tan›yal›m
ÇEVREM‹ZDE SAYISIZ MADDE VARDIR - TEST 4
1. Afla¤›dakilerden hangisinde
niteleme yap›lmam›flt›r?
a. Tahta sa¤lamd›r, çelik serttir.
b. Yaprak suda yüzer, tafl suda batar.
c. Sünger esnektir, cam berktir.
d. Hava saydamd›r, duvar opakt›r.
2. Tatile giderken
bahçemizdeki koltuk, masa
ve minderlerin üzerini
kumafl bir örtü ile kapatt›k.
Bu örtü eflyalar›m›z› ya¤mur, dolu ve günefl
›fl›¤›n›n olumsuz etkilerinden koruyacakt›.
Paragrafta söz edilen örtü afla¤›daki
niteliklerden hangi üçüne mutlaka sahip
olmal›d›r?
I. Berk
II. Opak
III. Yumuflak
IV. Sa¤lam V. Su geçirmez
a. I, II, III
b. I, III, V
c. II, IV, V
d. II, III, IV
3. I. Ifl›k
II. Hava
IV. Bulut
III. Su
V. Atefl
Yukar›dakilerden hangisi ya da
hangileri madde de¤ildir?
a. Yaln›z I
b. I, V
c. II, IV
d. II, IV, V
4. Afla¤›daki karfl›laflt›rmalardan
hangisi yanl›flt›r?
a. Çelik, tahtadan daha parlakt›r.
b. Tebeflir, demirden daha yumuflakt›r.
c. Cam, bak›rdan daha sa¤lamd›r.
d. Paket lasti¤i, k⤛ttan daha esnektir.
530
5. I. Parlak
II. Esnek
III. K›r›lgan
IV. Pürüzlü
V. Islanmaz
Yukar›dakilerden hangisi ya da
hangileri bir aynan›n özelliklerindendir?
a. Yaln›z I
b. III, V
c. I, III, V
d. III, IV, V
6. Afla¤›dakilerden hangisi çatal, kafl›k,
b›çak yap›m›nda kullan›lamaz?
a. gümüfl
b. tahta
c. çelik
d. sünger
7. Afla¤›dakilerden hangisinde
verilenlerin tümü dokunularak fark
edilebilecek özelliklerdendir?
a. sa¤laml›k, berklik, matl›k
b. pürüzlülük, yumuflakl›k, esneklik
c. renk, koku, suda batma
d. parlakl›k, opakl›k, sertlik
8. Afla¤›dakilerden hangisi cisim olma
özelli¤ine sahiptir?
a. sünger
c. su
9.
b. hava
d. zeytinya¤›
M›knat›s taraf›ndan çekilmez,
suda yüzer, opakt›r, ›slan›r.
Afla¤›daki maddelerden hangisi
kutuda verilen niteliklerin tümüne
sahiptir?
a. lastik
b. çelik
c. k⤛t
d. porselen
FEN VE TEKNOLOJ‹
Maddeyi Tan›yal›m
10. Afla¤›dakilerden hangileri bir alet
ya da makine yap›m›nda kullan›lamaz?
a. çelik
b. tahta
c. demir
d. su
11.
fleker, kumafl, yast›k,
su, kum, tu¤la, giyecek
Kutuda verilenlerden hangi ikisi
malzeme olamaz?
a. kumafl, yast›k
b. kum, tu¤la
c. giyecek, fleker
d. yast›k, giyecek
12. Bir ev inflaat›nda çal›flan kifliler,
ifllerini yaparken afla¤›daki aletlerden
hangisini kullanmazlar?
a.
b.
14. Maddeleri duyu organlar›m›zla
alg›lar›z. Renklerini görür, seslerini duyar,
kokular›n›, tatlar›n› al›r›z.
Yanda verilen
maddeleri yukar›da
un, tuz, fleker,
anlat›lanlara göre
pamuk, hava,
grupland›r›rsak hangisi bu
grupland›rman›n d›fl›nda süt, kar
kal›r?
a. un
b. pamuk
c. hava
d. kar
Varl›k ad› Madde Cisim Eflya Alet Malzeme
tuz
un
koltuk
çekiç
çanta
tornavida
sirke
15, 16 ve 17. sorular› tabloya göre
cevaplay›n›z.
c.
d.
15. Tabloda yer alan varl›klarla ilgili
13. I. Yumuflak
II. Berk
III. Pürüzlü
IV. Suda ›slanmayan
Bebeklere mama verilen biberonlar›n
emzikleri yukar›daki niteliklerden
hangilerine sahip olmal›d›r?
a. I, II
b. I, IV
c. II, III
d. I, III, IV
afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r?
a. Dört tanesi cisimdir.
b. Aletler ayn› zamanda eflyad›r.
c. ‹ki tane eflya vard›r.
d. Malzemeler ayn› zamanda maddedir.
16. Tabloya göre afla¤›daki
yarg›lardan hangisine ulaflabiliriz?
a. Malzemeler s›v› maddelerden oluflur.
b. Aletler madde de¤ildir.
c. Eflya ve alet olan varl›klar birer
cisimdir.
d. Eflyalar birer malzemedir.
531
Temel Kaynak 4
17. Tablodan ç›kar›lacak en genel
sonuç afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Bütün maddeler cisimdir.
b. Tanecikli kat›lar malzemedir.
c. Malzeme, alet ve eflyalar birer
cisimdir.
d. Cisim, alet, eflya ve malzemeler birer
maddedir.
Ege, tahtadan araba
yapacakt›. Önce tahtay›
keserle yonttu. Küçük
tahta parçalar›n›
törpüleyerek tekerlek yapt›. Tekerlekleri vida
ile yonttu¤u tahtaya takt›. Araban›n ön ve
arkas›na tutkalla yuvarlak parlak k⤛tlar
yap›flt›rarak far yapt›. Son olarak arabay›
f›rça ile boyayarak kurumaya b›rakt›.
18, 19 ve 20. sorular› paragrafa göre
cevaplay›n›z.
18. Ege’nin araba yaparken kulland›¤›
maddelerle ilgili yap›lan efllefltirmelerden
hangisi yanl›flt›r?
a. tutkal - alet
b. boya - malzeme
c. parlak k⤛t - malzeme
d. tekerlek - cisim
532
Maddeyi Tan›yal›m
19. Ege’nin kulland›¤› aletlerin tümü
afla¤›dakilerden hangisinde verilmifltir?
a. tekerlek, vida, tahta
b. keser, tutkal, vida
c. törpü, keser, f›rça
d. f›rça, törpü, tutkal
20. Paragrafa göre cisim olmayan
maddeler afla¤›dakilerden hangisinde
bulunmaktad›r?
a. k⤛t, tahta
b. boya, tutkal
c. araba, far
d. vida, tutkal
Maddeyi Tan›yal›m
FEN VE TEKNOLOJ‹
B. MADDEN‹N HÂLLER‹
Kat› Maddeler
Tafl, tahta, hamur gibi maddeler kat›
maddelerdir. Kat›lar ak›flkan de¤ildir. Kat›
maddeler düzgün olmasa da belli flekilleri
vard›r. Kat›lar›n
flekilleri d›flar›dan
bir etki olmad›kça
de¤iflmez.
S›v› Maddeler
Su, zeytinya¤›, limonata gibi maddeler
s›v› maddelerdir. S›v› maddeler ak›flkand›r,
belirli flekilleri yoktur. S›v›lar konulduklar›
kab›n fleklini al›r. Bu nedenle flekilleri
de¤iflkendir.
Yukar›daki resimde portakal suyu
sürahinin ve boflalt›ld›¤› kadehle ve
barda¤›n fleklini alm›flt›r.
Hangi Kat›lar S›v›lara Benzer Davran›r?
Pirinç, mercimek, toz
fleker gibi kat› maddeler
s›v›lar gibi doldurulduklar›
kab›n fleklini al›rlar. Ayn›
zamanda böyle
küçük taneli kat›lar s›v›lar gibi
ak›c›l›k özelli¤i gösterir.
Resimdeki gibi paket
delindi¤inde toz fleker t›pk›
bir s›v› gibi akar.
Küçük taneli kat›lar›n
s›v› gibi davranmas›
bunlar›n s›v› oldu¤u
anlam›na gelmez.
Mercimekler doldurdu¤umuz kab›n fleklini
al›yor gibi görünse de her bir mercime¤in
belli flekli vard›r. Baflka bir kaba
doldurdu¤umuzda mercimek tanelerinin
flekli de¤iflmez. Ayr›ca mercimek tanelerinin
aras›nda da hava vard›r.
Gaz Maddeler
Soluk al›p verirken gö¤sümüzün ve
akci¤erlerimizin geniflledi¤ini ve bunun
akci¤erlerimize havan›n dolmas›yla
gerçekleflti¤ini biliyoruz. Hava, gaz
maddedir. Havay› göremeyiz, elimizle
tutamay›z. Havan›n rengi ve kokusu yoktur.
Soluk al›rken vücudumuza giren oksjien,
soluk verirken d›flar› att›¤›m›z karbondioksit
de havada bulunan gaz maddelerdir.
Do¤al gaz, petrol gaz› da gaz
maddelerdendir.
Gaz maddeler bulunduklar› kab›
tamamen doldurur.
Bofl bir su fliflesinin içi hava ile
doludur. S›n›f›m›z ve odam›z da hava
ile doludur.
Bisiklet lasti¤ini
fliflirirken hava lasti¤in
her yerine dolar. Lastik
sadece bir taraftan
fliflmez.
Gazlar›n belirli bir
flekli yoktur. fiiflenin içine
dolarak fliflenin fleklini al›r. Tekerle¤i
fliflirdi¤imizde tekerle¤in fleklini al›r.
533
Temel Kaynak 4
Maddeyi Tan›yal›m
Gaz maddeler ak›flkand›r. Balonu
fliflirdi¤imizde havay› balonun içine
doldururuz. Balonu herhangi bir ucundan
s›kt›¤›m›zda içindeki hava di¤er tarafa akar.
Gazlar çok küçük gözeneklerden
kaçabilir. fiiflirdi¤imiz bir balonu toplu i¤ne
ile deldi¤imizde içindeki hava h›zla d›flar›
ç›kar. Bunu yüzümüze çarpan rüzgârdan
ve balonun küçülmesinden anlar›z.
Gaz maddeler bulunduklar› ortamda
h›zla yay›l›r.
Balonun a¤z›n› gevfletti¤imizde içindeki
hava h›zla d›flar› ç›kar, ortama yay›l›r.
Buharlaflan kolonyan›n ya da parfümün
kokusunun hissedilmesi gazlar›n h›zla
yay›ld›¤›n› gösterir.
I
I
II
II
MADDELER
534
Kat›
S›v›
Gaz
Belirli flekilleri vard›r.
Ak›flkan de¤ildir.
Biçimlendirilebilir.
bu¤day
elma
silgi
toprak
kayaç
Belirli bir flekli yoktur.
Ak›flkand›r.
Biçimlendirilemez.
su
ayçiçek ya¤›
benzin
süt
ayran
Belirli bir flekli yoktur.
Ak›flkand›r.
Biçimlendirilemez.
hava
do¤al gaz
oksijen
karbondioksit
petrol gaz›
FEN VE TEKNOLOJ‹
Maddeyi Tan›yal›m
✍ MADDEN‹N HÂLLER‹ - TEST 5
1. Kutuda verilen • süt
maddeler bir grup
oluflturursa hangisi
d›flar›da kal›r?
a. su
b. kolonya
c. benzin
d. kum
• su
• kolonya
• benzin
• kum • sirke
2. Afla¤›daki maddelerden hangisi
konuldu¤u kab›n içini tamamen
doldurur?
a. tuz
b. su
c. hava
d. petrol
5. I. Ak›flkanl›k
II. ‹çine konuldu¤u kab› tamamen
doldurma
III. Konuldu¤u kab›n fleklini alma
Yukar›dakilerden hangisi ya da
hangileri bütün s›v›lar›n ortak özelli¤idir?
a. Yaln›z I
b. I, III
c. II, III
d. I, II, III
6. Afla¤›dakilerden hangisi sadece
gaz maddelerin bir özelli¤idir?
a. Konulduklar› kab›n fleklini almalar›
b. Ak›c› olmalar›
c. Görülememeleri
d. Belirli bir flekillerinin olmamas›
3. I. kat›
II. s›v›
III. gaz
Yukar›daki maddelerden hangisi ya
da hangilerinin belirli flekli yoktur?
a. Yaln›z I
b. Yaln›z II
c. I, III
d. II, III
7. I. Kan s›v›d›r.
II. Tuz kat›d›r.
III. Oksijen gazd›r.
Yukar›dakilerden hangisi ya da
hangileri do¤rudur?
a. Yaln›z I
b. I, II
c. II, III
d. I, II, III
4. Afla¤›da verilenlerden hangisinin
paketi delindi¤inde s›v›lar gibi ak›c›l›k
özelli¤i göstermez?
a.
b.
c.
Hande, bofl bir flifleyi
su dolu le¤ene flekildeki
gibi bat›rd›. fiiflenin içinden
baloncuklar ç›kt›¤›n›
gözlemledi.
8 ve 9. sorular› yukar›daki deneye
göre cevaplay›n›z.
d.
535
Temel Kaynak 4
8. Hande, bu deneyi hangi amaçla
yapm›flt›r?
a. fiiflenin suda bat›p batmad›¤›n›
anlamak
b. Havan›n varl›¤›n› göstermek
c. Suyun ak›flkan oldu¤unu kan›tlamak
d. Suda hava olup olmad›¤›n›
göstermek
9. Hande, bu deneyle afla¤›daki
yarg›lardan hangisine ulaflamaz?
a. Havan›n zamanla yok oldu¤u
b. Bofl fliflenin içinde hava oldu¤u
c. Su dolunca fliflenin içindeki havan›n
d›flar› ç›kt›¤›
d. Baloncuklar› havan›n oluflturdu¤u
Maddeyi Tan›yal›m
Sarp, balonu
fliflirip i¤ne ile deldi.
Havan›n balondan
ne kadar sürede
ç›kt›¤›n› not ald›.
Daha sonra balona
II
I
su doldurarak
suyun ne kadar
sürede ç›kt›¤›n› not ald›.
12. Sarp’›n bu deneyle ulaflt›¤› sonuç
afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Su balondan daha k›sa sürede
ç›km›flt›r.
b. Hava daha k›sa sürede ç›km›flt›r.
c. ‹kisi de balondan eflit sürede
ç›km›flt›r.
d. Su balondan çok az ç›km›flt›r.
10. “..……………………………....... bulunduklar› kab›n
kaplad›klar› k›sm›n›n fleklini al›r.”
Yukar›daki ifadenin bilimsel olarak
do¤ru olabilmesi için noktal› yere hangi
kelime yaz›lmal›d›r?
a. Maddeler
b. Kat›lar
c. S›v›lar
d. Gazlar
11. I. Su buhar› gaz maddedir.
II. Su s›v›d›r.
III. Buz kat›d›r.
IV. Sis s›v›d›r.
Yukar›dakilerden hangileri do¤rudur?
a. I, II
b. III, IV
c. I, II, III
d. II, III, IV
536
13. Afla¤›dakilerden hangisi bütün
maddeler için ortak bir özelliktir?
a. Bir flekle sahip olma
b. Ak›flkan olma
c. Bir yer kaplama
d. Bulundu¤u kab› tamamen doldurma
14. Afla¤›dakilerden hangisindeki
maddelerin tümü s›v› maddedir?
a. kolonya, un, sirke
b. petrol gaz›, su, zeytinya¤›
c. süt, ayran, kakao
d. alkol, petrol, gaz ya¤›
Maddeyi Tan›yal›m
15. Afla¤›daki maddelerden hangisi
flekillendirilebilir?
a. cam
b. zeytinya¤›
c. oksijen
d. mazot
16. Nilüfer,
topra¤a bir miktar su
döktü¤ünde k›sa
sürede suyun
gözden
kayboldu¤unu
gördü. Bu durum
afla¤›dakilerden hangisi ile aç›klanabilir?
a. Su yok olmufltur.
b. Su topraktaki hava boflluklar›na
dolmufltur.
c. Su tamamen buharlaflarak havaya
kar›flm›flt›r.
d. Su donarak buz olmufltur.
FEN VE TEKNOLOJ‹
Yal›n, barda¤›n
taban›na bir k⤛t
mendil koydu. Barda¤›
su dolu le¤ene dik
olarak bat›rd›.
18, 19 ve 20. sorular› yukar›daki
deneye göre cevaplay›n›z.
18. Yal›n bu deneyi hangi amaçla
yapm›fl olabilir?
a. Barda¤›n batt›¤›n› göstermek için
b. K⤛d›n ›slan›p ›slanmad›¤›n›
anlamak için
c. Havan›n yer kaplad›¤›n› kan›tlamak
için
d. Suyun tafl›p taflmad›¤›n› anlamak
için
19. Yal›n’›n yapt›¤› deneyin sonucu
afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Bardak su ile dolar.
b. K⤛t mendil kuru kal›r.
c. Su yükselir ama taflmaz.
d. Bardak suya batmaz.
17. Afla¤›da hava ile ilgili
verilenlerden hangisi yanl›flt›r?
a. Havan›n rengi vard›r.
b. Havan›n kokusu yoktur.
c. Havay› göremeyiz.
d. Hava ak›flkand›r.
20. Bu deneyle afla¤›daki yarg›lardan
hangisine ulafl›l›r?
a. Su ak›flkand›r.
b. Havan›n belli bir flekli yoktur.
c. Su içine konuldu¤u kab›n fleklini al›r.
d. Hava barda¤›n içinde yer kaplar.
537
Temel Kaynak 4
Maddeyi Tan›yal›m
C. MADDEN‹N ÖLÇÜLEB‹L‹R ÖZELL‹KLER‹
Kütle Nedir? Kütleyi Nas›l Ölçeriz?
Pazarda ya da markette meyve ve
sebzelerin miktar› terazi ile tart›larak
belirlenir. Böylece terazi ile sebze ve
meyvelerin kütlesi ölçülür. Kütle, madde
miktar›d›r.
Terazide 1 kilogram olarak ölçülen
peynirin madde miktar› belirlenmifl olur.
S›v›lar›n Kütlesi Nas›l Ölçülür?
S›v›lar ak›flkan oldu¤u için kütlesini
ölçmek kat›lara göre daha zordur. Kütlesi
ölçülecek s›v›, bir kaba doldurularak
terazide tart›l›r. Tart›m ifllemi s›ras›
ile afla¤›daki gibi yap›l›r.
• Önce bofl kab›n kütlesi
tart›l›r. Bofl kab›n kütlesine dara
denir.
• Kaba s›v› doldurularak
tekrar tart›l›r. S›v› ile kab›n
kütlesine brüt kütle denir.
Kütle birimi kilogram (kg) ve gram
(g)d›r.
1 kg = 1000 g
Madde miktar› 3 kg olan bir maddenin
kütlesini 3000 g olarak da ifade edebiliriz.
demir
cam
tahta
• Ayn› büyüklükteki maddelerin
kütleleri farkl› olabilir. Yukar›daki bilyeler
ayn› büyüklüktedir. Bu bilyeler tart›ld›¤›nda
demir bilyenin en a¤›r, tahta bilyenin en
hafif bilye oldu¤u görülür. Çünkü demir
bilyenin madde miktar› daha fazlad›r.
• Maddenin büyük olmas› madde
miktar›n›n fazla oldu¤u anlam›na gelmez.
Küçük bir tafl, daha büyük
pamuktan a¤›r gelebilir.
538
• Bofl kab›n kütlesini
yani daray› brüt kütleden ç›kard›¤›m›zda
s›v›n›n kütlesini buluruz. Buna net kütle
denir.
Yukar›daki flekillerde gösterilen reçelin
kütlesi,
1300 g – 300 g = 1000 g = 1 kg olarak
belirlenir.
Gazlar›n Kütlesi Ölçülebilir mi?
Gaz maddeler uçucu oldu¤u ve küçük
gözeneklerden kaçabildi¤i için kütlelerini
ölçmek s›v›lara göre daha zordur.
Gazlar›n kütleleri de s›v›lar›n
kütlesini bulmak için kullan›lan
yöntemle bulunur.
Örne¤in, havas› al›nm›fl bir
top terazide tart›l›r.
Top fliflirilerek tekrar tart›l›r. Sönük
topun kütlesi fliflirilmifl topun kütlesinden
ç›kar›larak topun içindeki
havan›n kütlesi bulunur.
fiekildeki topun içindeki
havan›n kütlesi;
220 g – 200 g = 20 g
bulunur.
FEN VE TEKNOLOJ‹
Maddeyi Tan›yal›m
Hacim Nedir?
Maddelerin Hacmini Nas›l Ölçeriz?
Maddelerin uzayda kaplad›¤› yere
hacim denir. S›v›lar›n hacmini dereceli
silindir veya litre ile ölçeriz. Ölçüm
yaparken bu kaplar› düz bir zemine
koymal›y›z. Su ak›flkan oldu¤u için e¤ik
zemin yanl›fl ölçüm yapmam›za neden
olabilir.
S›v›lar›n hacmini ölçmek için litre ölçü
birimini kullan›r›z. Litre “L” ile gösterilir.
Daha az s›v› miktarlar›n› ölçmek için mililitre
birimini kullan›r›z. Mililitre “mL” ile gösterilir.
1 litre 1000 mL ve yar›m litre ise 500 mL’dir.
Bir miktar s›v›n›n hacmini ölçerken s›v›y›
dereceli silindire ya da ölçü kab›na
doldururuz. S›v›n›n seviyesinin karfl›l›k
geldi¤i çizgi ya da rakama bakarak
hacmini belirleriz. fiekildeki ölçü kab›nda
bulunan portakal suyunun hacmi 300 mL’dir.
Dereceli silindirdeki suyun hacmi ise 60
mL’dir.
Kat›lar›n Hacmini Ölçebilir miyiz?
Çay›m›za fleker
att›¤›m›zda çay›n
seviyesinin yükseldi¤ini
görürüz. fiekerin de
hacminin oldu¤unu
I
II
biliyoruz. fiekerler
barda¤›n içinde yer kaplad›¤› için çay
yükselir.
Kat›lar›n hacmini ölçmek için farkl›
yöntemler kullan›labilir.
1. Kat› madde olan bir tafl›n ya da
silginin hacmini ölçmek için önce dereceli
kaba su konulur. Suyun hacmi ölçülerek not
al›n›r. Tafl suyun içine at›l›r. Bu durumda su
seviyesi yükselir.
• Suyun seviyesi ne
kadar yükselmiflse tafl›n
hacmi o kadard›r.
Örne¤in, flekildeki suyun
I
II
seviyesi 400 mL iken
500 mL’ye yükselmifl. 100 mL yükseldi¤i için
tafl›n hacmi 100 mL’dir.
• Yükselen su seviyesi ölçülerek
yap›lan son ölçümden ilk ölçüm ç›kar›l›r,
tafl›n hacmi bulunur.
500 mL – 400 mL = 100 mL (tafl›n
hacmi)
☞
Kum, çak›l tafl› vb. maddelerin
hacmini s›v›lar›n yard›m› ile ölçeriz.
Do¤rudan dereceli kaba koyarak
ölçmeye çal›fl›rsak kum taneleri
aras›ndaki havan›n hacmini de ölçmüfl
oluruz.
2. Düzgün flekli olmayan bir tafl›n
hacmini ölçmek için dereceli bir kap a¤z›na
kadar su ile doldurulur. Geniflçe bir kab›n
içine konur.
539
Temel Kaynak 4
Tafl su dolu kab›n içine at›l›r. Taflan su
dereceli silindire konularak ölçülür. Taflan
suyun hacmi ayn› zamanda tafl›n hacmidir.
☞
Gazlar›n belirli hacmi yoktur.
3. Düzgün biçimli cisimlerin hacimlerini
ölçmek için s›v› tafl›rma yöntemi
kullan›labilir ancak daha sonraki s›n›flarda
matematik dersinde ö¤renece¤iniz gibi k›sa
yoldan hesaplamak da mümkündür.
✍
Maddeyi Tan›yal›m
Ölçü Birimleri Neden De¤ifltirildi?
Cumhuriyetin ilk y›llar›nda kullan›lan ölçü
birimleri, di¤er ülkelerin kulland›¤› ölçü
birimlerinden farkl›yd›. Bu durum d›fl
ülkelerle ticarette sorunlar yaflanmas›na
neden oluyordu. Ayr›ca ülke içinde de
ölçülerde birlik yoktu. Örne¤in, kütle ölçüsü
birimi olan okkan›n ölçtü¤ü miktar yöreden
yöreye de¤iflebiliyordu.
Al›flverifl ve ticarette yaflanan sorunlar›
ortadan kald›rmak için Atatürk, eski ölçü
birimlerini kald›rd›. 1931 y›l›nda ülkemizde
uluslararas› ölçü ve ölçü birimleri
kullan›lmaya baflland›. Böylece ülke içinde
standart ölçüler kullan›ld›. Al›flverifllerde
yaflanan sorunlar ortadan kalkt›. Di¤er
ülkelerle ticari iliflkilerde olumlu geliflmeler
oldu.
MADDEN‹N ÖLÇÜLEB‹L‹R ÖZELL‹KLER‹ - TEST 6
1. Afla¤›daki ifadelerden hangisi
kütleyi aç›klar?
a. Maddenin a¤›rl›¤›d›r.
b. Maddenin uzayda kaplad›¤› yerdir.
c. Madde miktar›d›r.
d. Maddenin büyüklü¤ünü gösterir.
2. Eflit kollu terazi ile maddenin
afla¤›daki özelliklerinden hangisi ölçülür?
a. hacmi
b. kütlesi
c. büyüklü¤ü
d. uzunlu¤u
540
tahta
cam
demir
plastik
3. Afla¤›daki cisimler eflit
büyüklüktedir. Kütleleri büyükten küçü¤e
s›raland›¤›nda afla¤›dakilerden hangisi
do¤ru olur?
a. plastik, tahta, cam, demir
b. cam, demir, plastik, tahta
c. demir, tahta, cam, plastik
d. demir, cam, plastik, tahta
FEN VE TEKNOLOJ‹
Maddeyi Tan›yal›m
4. Meliha, pazardan 3 kg elma,
1000 g armut ald›. Buna göre
afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r?
a. Elma miktar› armuttan 2 kg fazlad›r.
b. Armudun miktar› 1 kg’d›r.
c. Armut miktar› elmadan 997 g fazlad›r.
d. Elma miktar› 3000 g’d›r.
I
II
III
5. I ve II numaral› teraziler
dengededir. III numaral› terazinin
dengede kalabilmesi için bofl olan
kefesine kaç üçgen konmal›d›r?
a. 3
b. 4
c. 6
d. 9
Mert, kavanozdaki reçeli
teraziye koyarak tartt›¤›nda
ölçüm sonucunu 380 g olarak
kaydetti. Reçeli bir kaba
boflalt›p bofl kavanozu
tartt›¤›nda kavanozun kütlesinin 70 g
oldu¤unu gördü.
6 ve 7. sorular› yukar›daki anlat›ma
göre cevaplay›n›z.
8. Afla¤›dakilerden hangisinin kütlesi
yoktur?
a. do¤al gaz
c. alkol
b. ›s›
d. hava
9. Afla¤›daki yarg›lardan hangisi
do¤rudur?
a. Madde miktar› çok olan maddenin
kütlesi büyüktür.
b. S›v› maddelerin kütlesi kat›
maddelerden azd›r.
c. Gaz maddeler uçucu oldu¤u için
kütlesi ölçülemez.
d. Yaln›zca kat› maddelerin kütleleri
belirlidir.
10. Afla¤›daki maddelerden
hangisinin belirli hacmi yoktur?
a. fleker
b. hava
c. su
d. süt
11. Begüm, dereceli silindire bir
miktar portakal suyu koydu. Portakal
suyunun miktar›n›n 120 mL oldu¤unu
gördü. Begüm portakal suyunun hangi
özelli¤ini ölçmüfltür?
a. kütle
b. esneklik
c. hacim
d. ak›flkanl›k
6. Anlat›ma göre afla¤›dakilerden
I
hangisi ya da hangileri do¤rudur?
I. 380 g brüt kütledir.
II. 70 g darad›r.
III. Yaln›zca reçelin kütlesi verilmemifltir.
a. Yaln›z I
b. Yaln›z II
c. I, II
d. I, II, III
III
II
IV
12. Yukar›daki kaplarda bulunan
7. Mert’in yapt›¤› ölçme iflleminde
net kütle kaç gramd›r?
a. 450
b. 380
c. 310
d. 70
s›v›lardan hangisinin hacmi di¤erlerinden
fazlad›r?
a. I
b. II
c. III
d. IV
541
Temel Kaynak 4
13. Kaplardaki s›v›lar›n hacmi ile ilgili
afla¤›da verilenlerden hangisi yanl›flt›r?
a. Hacmi en az olan s›v› II. kaptad›r.
b. I. kaptaki s›v›, III. kaptaki s›v›dan
fazlad›r.
c. III. kaptaki s›v›n›n hacmi,
IV. kaptakinin hacmine eflittir.
d. IV. kaptaki s›v›n›n hacmi,
II. kaptakinden azd›r.
14. fiekildeki I. çizgi
II
kaptaki s›v›n›n ilk seviyesini
I
göstermektedir. II. çizgi ise
kaba toz fleker konulduktan
sonraki suyun seviyesidir. Buna
göre kaba konulan toz flekerin
hacmi afla¤›dakilerden hangisidir?
a. 500 mL
b. 400 mL
c. 100 mL
d. 50 mL
Maddeyi Tan›yal›m
17. Maddelerin uzayda kaplad›¤›
yere hacim denir. Afla¤›dakilerden
hangisinin hacmi yoktur?
a. hava
b. ›fl›k
c. benzin
d. oksijen
18. S›v›lar gibi
davranmas›na ra¤men
kumun hacminin dereceli
kapla ölçülememesinin
nedeni afla¤›dakilerden
hangisidir?
a. Kumun konuldu¤u kab›n fleklini
almas›
b. Kum taneleri aras›nda hava
boflluklar›n›n olmas›
c. Kumun ak›c› olmas›
d. Hacmi terazi ile ölçülebilmesi
19. Afla¤›dakilerden hangisi
15. Yukar›daki s›v›lar›n hacmi ile ilgili
verilenlerden hangisi do¤rudur?
a. S›v› ya¤›n hacmi di¤erlerinden azd›r.
b. Suyun hacmi di¤erlerinden fazlad›r.
c. Gazozun hacmi s›v› ya¤dan fazlad›r.
d. Suyun hacmi 3 L’ye eflittir.
16. Ömer, silgisinin hacmini ölçmek
için 200 mL’lik barda¤› a¤z›na kadar su
doldurup geniflçe bir taba¤›n içine koydu.
Silgiyi su dolu barda¤›n içine att›. Taflan
suyu dereceli silindire doldurarak
hacminin 40 mL oldu¤unu gördü.
Ömer’in silgisinin hacmi kaç mililitredir?
a. 240
b. 200
c. 160
d. 40
542
Atatürk’ün ölçü birimlerinde de¤ifliklik
yapmas›n›n nedenlerinden biri olabilir?
a. Adlar›n› söylemenin zor olmas›
b. Farkl› ölçülerin de kullan›lmas›n›
istemesi
c. ‹ç ve d›fl ticarette yaflanan sorunlar›
ortadan kald›r›lmak istemesi
d. Di¤er ülkelerin Türkiye’yi sevmesini
ve önemsemesini istemesi
20. Batuhan, fliflirilmemifl balonu ve
fliflirilmifl balonu ayr› ayr› hassas teraziye
koyarak ölçüm yapt›. Batuhan, bu deneyi
hangi amaçla yapm›flt›r?
a. Havan›n hacmini bulmak
b. Balonun hacmini ölçmek
c. Havan›n kütlesi oldu¤unu göstermek
d. Balonun kütlesi oldu¤unu göstermek