Analiz: Fed`i kurduran kriz Fed, kuruluşuna neden

2014-01-03 12:26:34
Analiz: Fed'i kurduran kriz
Fed, kuruluşuna neden olan 1907 Paniği'nin çok benzerini 100 yıl sonra yaşayacağını
muhtemelen hiç tahmin etmemişti
Ekonomi literatürüne 1907 Paniği ya da 1907 Banka Paniği olarak geçen ABD'nin 1907'de yaşadığı finansal
kriz, ABD merkez bankası Fed'in kurulmasına neden olan kriz olarak görülür. Öte yandan kendisini doğuran
bu krizin çok benzerini 100 yıllık tarihi içinde deneyimlemeyi muhtemelen tahmin etmemiş olan Fed, 2008
krizi esnasında 1907'de J.P. Morgan ve arkadaşlarının attığı adımlardan rehberlik almış olacak ki, 31 Ocak'ta
görevine veda edecek olan başkanı Ben S. Bernanke, 8 Kasım 2013'te yaptığı konuşmasında 1907 ve 2008
krizi arasındaki paralelliklere dikkat çekmeyi ihmal etmedi.
İki aracı kurumun, piyasada tekel oluşturma planlarını yerine getirememesiyle patlak veren 1907 banka krizi,
bir yandan birbirinden farklı düzenlemeler altında işlerken, diğer yandan sermaye piyasalarında kendilerine
has görevleri olan birbirinden farklı birçok finansal aracıyı kapsadı. Düzenleme çerçevelerinin farklılığı paniği
derinleştirerek, New York Borsası'nın zirveden yüzde 50 düşmesine neden oldu. ABD'de San Francisco'da
1906'da meydana gelen depremin ardından 1907 Mayıs'ında baş gösteren ekonomik resesyona rastlayan
panik dönemi, halkın paralarını çekmek için banka ve 1900'lerin başlarında yüzde 244 büyüyen tröst
şirketlerine akın etmesiyle meydana çıkarak, yaklaşık 6 hafta sürdü. Panik, New York şehrindeki birçok
bankanın piyasadaki likiditeyi çekmesi ve mevduat sahiplerinin paralarını finansal kuruluşlardan çekmeye
başlamasından kaynaklandı.
ABD'de o yıllarda hasat ve mahsüllerin ihracat dönemlerinde kredi taleplerinin artışıyla ortaya çıkan
mevsimsel likidite dalgalanmaları ve San Franisco depremiyle, dünyanın para merkezlerinden altının
uzaklaşması ve yeniden inşa için harcanan para Haziran 1907'de, 2008 krizindeki gibi likidite sıkışıklığına
neden oldu.
Mevduat sahipleri bankalara akın etti
Bu gelişmeler devam ederken, F. Augustus Heinze, New York buz piyasasını tekelleştirmeyi başarmış olan
ve birlikte birçok bankanın kontrolünü ele geçirdiği Charles W. Morse'un yardımıyla, kendi şirketi United
Copper Company'yi tekelleştirerek piyasayı ele geçirme teşebbüsünde bulundu. Heinze ve Morse, New
York'un en büyük 3. tröstü Knickerbocker Trust Company'nin başkanı Charles T. Barney'den fonlama
konusunda yardım istedi. Ancak tekelleştirme girişiminin başarısız olmasıyla, United Copper'ın hisseleri dibe
vururken, Heinze'ın sahip olduğu State Savings Bank of Butte Montana iflasını açıkladı ve Heinze'ın sahip
olduğu bir diğer banka Mercantile National Bank'ta paraları olanlar, mevduatlarını çekti. Barney'nin şirketi
Knickerbocker da bu hamlenin başarısızlığından nasibini aldı ve J.P. Morgan'ın baskın olduğu National Bank
of Commerce'ın, şirketin takas daireliğini yapmasıyla halk 22 Ekim'de paralarını çekmek için Knickerbocker'ın
kapısına dayandı. Knickerbocker'dan 3 saat içinde 8 milyon dolar çekildi ve tröst şirketi, tüm operasyonlarını
durdurmak zorunda kaldı.
Haberlerin yayılmasıyla, diğer bankalar ve tröst kuruluşları da Knickerbocker'a kredi vermedi ve bunun
üzerine borsadaki aracı kurumlara verilen kredilerde faizler yüzde 70 tırmandı; hisseler 1900 Aralık'ından bu
yana en sert düşüşünü yaptı. Panik, önce Trust Company of America ve Lincoln Trust Company'ye, 24 Ekim
itibariyle de birçok tröst şirketi ve bankaya yayıldı.
Sayfa 1
J.P. Morgan finansal piyasaları kurtarmak için harekete geçiyor
Merkez bankasının olmamasından ötürü, o dönemin ileri gelen işadamı J.P. Morgan, bugünkü Cit Bank'ın
temelini atan National City Bank'ın başkanı James Stillman ve First National Bank'ın başkanı George Baker,
resmi olmayan bir ekip oluşturarak, ulusal bankalara fon sağladı. Birçok finans uzmanı, hangi kuruluşlara
yardım etmeye değeceğini belirlemek üzere sorunlu kurumların varlıklarını inceledi. İnceleme yapanlara, New
York Fed'in ilk başkanı olacak, Banker's Trust Company'nin başkanı Benjamin Strong liderlik etti ve Trust
Company of America'ya 8.25 milyon dolarlık kredi sağlanmasıyla, birbiri ardına devam eden kurtarma süreci
başladı. Morgan ve arkadaşlarının arasına, Amerika'nın en varlıklı adamı John D. Rockefeller da katıldı.
National City Bank'a 10 milyon dolar kredi veren Rockefeller, halkı sakinleştirmek ve güven kazanmak için,
?servetinin yarısını Amerika'nın itibarını korumaya adayacağı? açıklamasında bulundu. ABD Hazine Bakanı
George Cortelyou'nun devlet fonlarını kanalize etmeye başlamasıyla, kriz aşılmaya çalışıldı. 21 Ekim-31 Ekim
arasında ABD Hazinesi, New York bankalarındaki mevduat hesaplarına 37.6 milyon dolar yatırdı ve banka
akınlarını önlemek için 36 milyon dolar fon sağladı.
NEW YORK BORSASI İFLASIN EŞİĞİNDE
Ancak New York Borsası, nakit enjeksiyonuna rağmen şehirdeki bankaların, günlük hisse işlemleri için
sağlanan kısa vadeli kredileri vermek istememesinden ötürü sert bir şekilde düşmeye başladı. J. P. Morgan
tekrar devreye girerek, New York bankalarının başkanlarını bir araya topladı ve 10 dakika içinde 23.6 milyon
dolar fon çıkarılarak, borsanın felakete sürüklenmesi önlendi.
Kreditörler tröstlerdeki krizleri önlemeye çalışsa da, likidite sıkışıklığının önüne çok fazla geçilemedi. Bunun
üzerine New York Clearing House, geç de olsa, müdahale ederek, kredi sertfikaları kanalıya piyasadaki para
arzını suni olarak artırmak üzere harekete geçti. Kredi sertfikalarıyla krediler ilk olarak 26 Ekim 1907'de 11
milyon dolar arttı ve sonraki 3 haftada 110 milyon dolarlık sertifika çıkarıldı.
New York'taki ulusal bankalardaki nakit rezervler 22 Ağustos 1907'deki 218.8 milyon dolarken, 3 Aralık
itibariyle 177 milyon dolara düştü.
ABD Ulusal Ekonomi Araştırmaları Dairesi'ne göre 1907 Paniği, Mayıs 1907'den Haziran 1908'e kadar
devam eden uzun süreli ekonomik daralmaya neden oldu. Ekonomik daralma, banka paniği ve borsadaki sert
düşüş, ekonomiye ciddi zarar verirken, sanayi üretimi geriledi, ithalat yüzde 26 düştü ve işsizlik oranı da
yüzde 3'ten yüzde 8'e sıçradı.
1907 Krizi, ABD'de ulusal bankaların yatırım türlerindeki kısıtlamalarının, finansal sistemin toplam riskini
azaltmaya yetmediğini ve 2008 krizinde gölge bankacılığında rastlandığı şekilde, tröst ve bankalardaki
değişken regülasyonların, riskli varlıkları birkaç kurumda toplanmasına neden olduğunu ortaya koydu. Diğer
taraftan Morgan ve arkadaşlarının, piyasaya fon sağlamak için devreye girmesi, kredi kaynaklarının yeterli
boyutta kontrolünü sağlayacak bir merkez bankası ihtiyacını doğurdu.
Tuğçe Özsoy ([email protected])
Bloomberg HT.com Editörü
Kaynaklar: Atlanta Federal Reserve Bank, U.S. Federal Reserve, Smithsonian.com, Journal of Economic
History
Sayfa 2