A. Necdet Pamir Asam - Dünya Enerji Konseyi

Dünya Petrol Sektöründeki
Gelişmeler ve Türkiye’ye
Yansımaları
TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ
Necdet Pamir
Necdet Pamir
ASAM Genel Koordinatörü, Petrol Mühendisi
27 Kasım 2006, İstanbul
1
Dünya Birincil Enerji Tüketimi:
Kaynakların Payları (%),
Nükleer
6%
Kömür
28%
2005 sonu
Hidro,
yenilenebilir
6%
Petrol
36%
Gaz
24%
Necdet Pamir
Kaynak: BP Statistical World Review of Energy, June 2006
2
Dünya Üretilebilir Petrol Rezervleri
1200.7 milyar varil (2005 sonu)
K. Amerika
59.5 milyar varil
Avrupa
18.4
18.4billion
milyarbbl
v.
BDT
122.9 milyar v.
O. Doğu
743 milyar v.
G., Orta Amerika
103.5 milyar v.
Asya Pasifik
40.2 milyar v.
Afrika
114.3 milyar v.
Rezervin Üretime Oranı:
40.6 yıl
Necdet Pamir
3
2025’e Kadar Tahmini Petrol Rezervleri
(İspatlanmış, Rezerv artışı, Keşfedilmemiş) Toplam:
3 trilyon varil
Necdet Pamir
4
Keşifler ve Küresel Üretime Bağlı Olarak
Küresel Petrol Rezervlerinin Artışı
milyar varil
Üretim
Son 10 yılda, keşfedilen yeni sahaların rezervleri,
aynı sürede tüketilen petrolün sadece yarısını karşıladı
Necdet Pamir
5
Rezervler Yeterli ...
Ancak, Petrol Sektörü Yatırım Gereksinimi Yüksek...
T
Raf.
A/Ü
Necdet Pamir
6
Petrol Rezervlerinde Artış
Canadian Assoc. Of Petroleum Producers, Kanada
petrollü kumlarını (174 milyar varil) konvansiyonel
rezerv olarak açıkladı.
İran rezervleri % 5 artışla 125.8 milyar varil
S. Arabistan: % 2 artışla (4.9 mr v.) 264.3 milyar varil
Venezuella: % 3 artışla (2.5 mr. v.) 79.7 milyar varil
Çad: 1.5 milyar varil (yeni) rezerv
Azalma: (Meksika - 1.7 mr. v., Norveç: - 0.8 mr. v.,
ABD: - 0.5 mr v., İngiltere: - 0.5 mr. v.
Necdet Pamir
7
İkincil-Üçüncül Üretim
Necdet Pamir
8
ABD’de Geliştirme ve Arama Hedefli Kuyularda
Bulgu Başarı Oranı
Geliştirme Kuyuları
Arama Kuyuları
Necdet Pamir
% 85
% 50
9
Daha zor üretilen kaynaklara doğru yönelim
Kaynak Hacmi
Artan
maliyet
Temel
Teknolojik
Sorunlar
Mevcut
Gelişmekte
olan
•Pahalı
•Yüksek
oranda
karbon
Karbon yoğunluğu
Necdet Pamir
10
Yeni Teknolojiler Yeni Üretime Olanak Sağlıyor
milyon varil/gün
Kuzey Denizi Petrol Üretimi
1986
95 +
86 – 95
Yeni Teknolojiler Yeni Teknolojiler
İspatlanmış
Teknolojiler
Necdet Pamir
11
Üretilebilecek Konvansiyonel Petrol Rezervleri
(milyar varil)
Necdet Pamir
12
Petrol Maliyet Eğrisi
Ekonomik fiyat (2004 $)
(Potansiyel Kaynaklar)
(milyar varil- edilebilir petrol)
Necdet Pamir
13
Dünya (Petrol) Arama+Üretim Maliyetleri
($/varil)
Alaska
5.7
Batı Kanada
Konvns: 9.0
K. Denizi
9.85
B. Sibirya
7.0
Doğu Kanada
10.0
Kanada P. Kum
8.41(?)
Meksika Körfezi
9.0
Meksika
7.2
Nijerya
5.75
Cezayir
7.0
Çin (kara)
8.90
Çin (Deniz)
11.80
İran
4.5
Endonezya
10.5
Irak
2.5
Brezilya
12.50
Venezuella
4.23
(ağır petrol hariç)
Kazakistan
7.0
Angola
9.0
S. Arabistan
4.0
Latin Amerika
(Mek., Ven., Brez. hariç)
5.52
Arama, geliştirme,üretim maliyetleri dahil;
Vergi, devlet hakkı, diğer devlet payları hariç
Kaynak: CERA, 2003
14
Not: Bu değerler, göreceli alınmalıdır. Mutlak değerler, farklı kaynaklarda, ciddi değişiklik gösterebilir
Necdet Pamir
Ortalama Arama ve Geliştirme Maliyetleri, 2002 sonu
2002 yılı, ortalama arama ve geliştirme maliyetleri (3 yıllık ortalamalar)
(Geliştirme maliyeti)
$/varil
(Arama maliyeti)
Necdet Pamir
Toplam:
0.5 $/varil
15
Ülkeler Bazında Petrol Rezervleri (milyar varil)
Necdet Pamir
16
Rezervlerin Dağılımı
Necdet Pamir
17
Necdet Pamir
18
Dünya Nüfusu - 2030 (Bölgesel Dağılım)
Necdet Pamir
19
Dünya GSH - 2030
Necdet Pamir
20
Dünya Enerji Tüketimi - 2030
(milyon varil petrol eşdeğeri)
Necdet Pamir
21
Gelişen Asya, Yakıt Talebi ve Emisyonda Sürükleyici
K. Amerika
Necdet Pamir
22
Dünya Birincil Enerji Talebi
7 000
Mtoeeşdeğeri
Milyon ton petrol
6 000
Oil
5 000
Natural gas
4 000
Petrol
3 000
Coal
Kömür
2 000
Gaz
1 000
Other renewables
Yenilenebilir
Nükleer
0
1970
1980
1990
Hidro
2000
Nuclear power
Hydro power
2010
2020
2030
Fosil yakıtlar, 2030 yılına kadar enerji talebinin
yaklaşık % 80’ini sağlamaya devam edecektir.
Necdet Pamir
(Uluslar arası Enerji Ajansı, Outlook 2005)
23
Petrol ve Gazın Ağırlığı Devam…
2006
Necdet Pamir
24
Doğal olarak, “Referans Senaryo”ların dışında,
farklı senaryolar da var ....
Bilinen dinamiklerle..
Petrol
Necdet Pamir
Farklı bir anlayış
ve politikalarla…
Petrol
25
Dünya Elektrik Üretiminde Kaynakların Payı (%)
Necdet Pamir
ABD Enerji Bakanlığı, IEO 2005
26
Farkı yaratabilecek olan:
Enerji Teknolojilerinde Gelişmeler (1)
Fosil Yakıtlar:
Temiz yakma
teknolojileri
İkincil-üçüncül üretim
(EOR)
Akışkan yatak
dönüşümü
Sera gazı AR-GE
Çok fazlı akış
biliminde gelişme
Necdet Pamir
Yenilenebilir enerjiler
ve Hidrojen
Bio-yakıt
Jeotermal
Hidrojen
Hidro
Okyanus enerjisi
sistemleri
Güneş:
ısıtma/soğutma
Rüzgar
27
Farkı yaratabilecek olan:
Enerji Teknolojilerinde Gelişmeler (2)
Tüketim teknolojileri
(Taşıma):
Tüketim teknolojileri
İleri yakıt hücreleri
(Binalar):
Taşımada ileri malzemeler
Talep tarafı yönetimi
İleri motor yakıtları
Bölgesel Isıtma/soğutma
Hibrid ve elektrikli araçlar
Binalar ve Site Sistemleri
Tüketim teknolojileri
Enerji depolama
(Sanayi):
Isı pompa sistemleri
Yanma sürecinde emisyon
azaltma
Yüksek ısı-süper iletkenler
Kağıt ve kağıt hamuru
sanayiinde proses
entegrasyonu
Necdet Pamir
28
Farkı yaratabilecek olan:
Enerji Teknolojilerinde Gelişmeler (3)
Füzyon
Çevre, güvenlik ve
ekonomi konuları
Büyük Tokamaklar
(plazmanın manyetik
kapanlanması)
Füzyon reaktörlerinde
nükleer teknoloji
TEXTOR’da Plazma
Duvarı Etkileşimi
Necdet Pamir
Diğer
İklim Teknolojisi
İnisiyatifi
Enerji ve Çevre
Teknolojileri
Enformasyon Merkezleri
Enerji Teknoloji Veri Alış
Verişi
Enerji Teknoloji Sistem
Analiz Programı
29
Hidrojen - Yakıt hücreleri
Hidrojen yakıt değil, enerji taşıyıcı
Enerji güvenliği, karbon emisyonlarının azalması gibi
konulardaki ümit veren potansiyeli paradigmaları
kökten değiştirebilir.
Halen 400 civarında uygulama projesi sürüyor
Geleceği konusunda farklı görüşler var
Teknolojik gelişim çok hızlı olmakla birlikte, diğer
seçeneklere göre hayli maliyetli
Hidrojene geçiş için yüzlerce milyar ile birkaç trilyon
dolar arası alt yapı (değişim) yatırımı gerek
Hidrojen üretim maliyetlerinin 3-5 kat, yakıt hücre
maliyetlerinin 10 – 50 kat düşürülmesi gerek
Necdet Pamir
30
Yeni (Ort.) Araç Filoları
Ekonomilerinin Kıyaslaması
(Pew Center)
Necdet Pamir
31
Hidrojen yakıtlı araçların hafif araç piyasasındaki olası yüzdesi
CO2 emisyonları ve enerji güvenliği
konularında maliyete etkili politikalar uygulanırsa;
700 milyon araç yakıt hücresi kullanabilir.
Bu da 15 milyon varil/gün (tüketimin % 13’ü)
petrol tasarrufu demektir.
Rakipleri: Daha az maliyetli
alt yapılarıyla; Bio-yakıt, kömür ve gazdan
sentetik sıvı yakıt
2050’de
Piyasanın
% 30’u ?
Necdet Pamir
32
Kömürden ve gazdan petrol eldesi-bin varil/gün
1 milyon varil/gün
(kömürden)
(gazdan)
Necdet Pamir
33
Petrol Talebi
Necdet Pamir
34
Petrol Talebini Ulaştırma Sektörü Sürüklüyor
Gelişmekte Olan
Gelişmiş
Ulaştırmanın Payı
Ulaştırmanın Payı
Necdet Pamir
35
Sektörler Bazında Petrol Tüketimi
(milyon varil/gün)
(Elektrik)
(Ulaştırma)
(Sanayi)
(Ticari)
(Konut)
Necdet Pamir
36
Petrol Talebi
2003’de 80 milyon varil/gün – 2015’de 98 mv/g
2030’da 118 mv/g (ABD Enerji Bakanlığı-IEO 2006)
2003 – 2030 arası talep artışı: 38 mv/g
Talep artışının % 43’ü OECD dışı Asya
ülkelerinden
2030’a kadar beklenen 38 mv/g talep artışının
14.6 mv/g (% 38)’ü OPEC’ten karşılanacak
“Yatırımlarda duraklamanın temel nedeni, petrol
sahibi ülkelerde yatırımlara yönelik kısıtlamalardan”
2003’de 1.8 mv/g olan konvansiyonel olmayan
petrol üretimi 2030’da 11.5 mv/g (Referans Senaryo)
Necdet Pamir
37
Petrol Talebi
Çin’in Basra Körfezi’nden ithalat hacmi, 2004’de
0.9 mv/g; 2030’da 5.8 mv/g
Çin’in petrol talebi 2004’de 0.9 mv/g,
2005’de 0.4 mv/g arttı.
ABD’de talep 2005’de % 0.5 azaldı (kasırga, yüksek
fiyat, yumuşak kış, vb..)
Dünya petrol talebi 2004’de 2.6 mv/g, 2005’de 1.2
mv/g arttı
2003 – 2030 arasında yıllık ortalama petrol talebi
artışı: % 1.4 (Exxon’a göre: % 1.6)
Necdet Pamir
38
Bölge ve Ülke Gruplarına Göre
Dünya Petrol Tüketimi (milyon varil/gün)
K. Amerika
OECD-dışı Asya
OECD-Avrupa
OECD-Asya
Yılda % 3 talep artışı
2030
Yılda % 5.5
Ekonomik büyüme
Orta ve Güney Amerika
Necdet Pamir
39
Dünya Petrol Tüketimi: 2003, 2015, 2030
(milyon varil/gün)
OECD
Asya
OECD
Avrupa
K. Amerika
Necdet Pamir
(ABD Enerji Bakanlığı)
40
Petrol Arzı
Necdet Pamir
41
Başlıca Üretim Bölgeleri (milyon varil/gün); 2005
O. Doğu
Batı
Yarı Küre
Avrupa/BDT
Afrika
Necdet Pamir
Asya/
Okyanusya
42
Dünya Sıvı Kaynaklar Üretimi (milyon varil/gün)
Konvansiyonel olmayan
kaynaklar
Konvansiyonel-OPEC üretimi
Konvansiyonel-OPEC dışı üretim
Necdet Pamir
43
Konvansiyonel Olmayan Sıvı Kaynaklardan Üretim
(milyon varil/gün)
Petrollü
Kumlar
Necdet Pamir
Bio-yakıt Killi
Çok ağır Gazdan Kömürden
Petrol
petrol
Sıvı
Sıvı
44
İleri Teknoloji Kullanan Hafif Araç Satışları
(Bin araç)
Hibrid
Turbo
Doğrudan
enjeksiyon
dizel
Alkollü
Gazlı
Necdet Pamir
45
Fosil Yakıtlar – Bölgeler Arası Ticaret:
Petrolün Ağırlığı
milyon ton
petrol eşdeğeri
Bugün ile 2030 arasında, bölgeler arası enerji ticaret hacmi
2 kat artarken, en büyük pay petrolde..
Necdet Pamir
46
Bölgeler Arası Başlıca Petrol Ticareti Akış
Yol ve Miktarları (milyon varil/gün)
Bölgeler arası petrol ticareti, 2030’a kadar yaklaşık 2 kat artarken,
Necdet Pamir
ek ihraç kapasitesini büyük bölümü Orta Doğu’dan gelecek.
47
Petrol Akışı ve Başlıca “Dar Boğazlar”
(The “Dire Straits”)
Hürmüz Boğazı,
2030’da
Dünya Petrol Ticaretinin
% 36’sını
Sağlayacak
Petrol arzında kesilme riski, petrol ticareti ve kilit “darboğazlar”dan
Necdet(deniz
Pamir
yolu ve boru hatları) akış miktarları arttıkça yükselecektir.48
Petrol Fiyatları
Necdet Pamir
49
Petrol Fiyatları, 2004 $/varil
Yıllık
Kaynak:
Necdet Pamir
5 Yıllık Ortalama
50
Petrol Fiyatları, $/varil 2006
Necdet Pamir
51
Petrol Fiyatları ve Orta Doğu
Necdet Pamir
52
Petrol Kesintilerinin Tamamına Yakını
Orta Doğu Odaklı Sorunlardan
(milyon varil/gün)
Necdet Pamir
53
Dünya HP Fiyat Tahmini - 3 Senaryo (2004)
Nominal ve 2002 Fiyatları İle (EIA, ABD Enerji Bakanlığı, Mayıs 2004)
30 $
Necdet Pamir
54
Dünya Petrol Fiyatları Tahminlerinin
Karşılaştırması (2010-2025)
11 Ayrı Kuruluş
(18-24.28)
Kaynak: ABD Enerji Bakanlığı, EIA, 2004
Necdet Pamir
(18-26.70)
(15.6-25.89) (18-27.96)
55
Ham Petrol Fiyatları: Başlıca Etkenler
Ekonomik Etkenler
Politik Etkenler/Uygulanan Politikaların Etkileri
Rezervlerin homojen olmayan dağılımı
Tanker (ya da ihraç yolu) sağlayabilme olanağı
Hava durumu, mevsimsel etkenler, kasırgalar
Diğer Etkenler
Necdet Pamir
Jeopolitik etken (Irak, Nijerya, Sudan, vb.)
Piyasa düzenlemeleri (Yasal düzenlemeler, regülasyonlar)
Ambargolar, siyasi riskler, sabotajlar
Karteller (OPEC, Şirketler, ek üretim kapasitesinin miktarı, vb..)
Vergiler
Çevre kirliliği düzenlemeleri
Coğrafi etkenler
Rezervler; Üretim-Tüketim Dengesi (Arz-Talep)
Taşıma maliyetleri
Diğer yatırım/işletme maliyetleri
Stokların durumu (ham petrol, ürünler)
Piyasanın tercihleri
Alternatif ürünlerin varlığı/yokluğu
Rafinaj-taşıma kısıtlamaları
Borsa spekülatörleri (Şirketler, alım-satım kuruluşları, vb..)
56
Petrol Piyasasının Başlıca Oyuncuları
OPEC (Özellikle S. Arabistan)
OPEC Dışı Üreticiler (Rusya F., Meksika, Norveç, vb..)
Uluslararası Enerji Ajansı (OECD)
ABD
Büyük Petrol Şirketleri
Uluslararası Borsalar (NYMEX, IPE, ..)
Uluslararası yayınlar (Platts, Bloomberg, WTRG, ..)
Petrol Alım Satım Şirketleri, Borsa spekülatörleri
Diğer
Necdet Pamir
57
Yüksek Ham Petrol Fiyatları: Başlıca Etkenler
OPEC Politikaları
Tek metaya dayalı ekonomiler
Petrol Rezervlerinin Homojen Olmayan Dağılımı
Yüksek yatırım gereksinimi, uygun olmayan ortam,
arama yatırımlarında gecikme
Üretici Ülkelerde Ek Kapasitenin Azalması
Tüketici Ülkelerde Beklenenin Üzerinde Talep
Gelişimi (ABD, Çin, Hindistan, vb..)
Jeopolitik ortam
Özellikle Orta Doğu’daki olumsuz gelişmeler
OPEC dışı üreticilerde beklenenden düşük üretim
Rus ihracat sisteminin sorunları
Rafinerilerin yeni ürün (çevre dostu) arzında yetersiz
kalması, yatırımlarda gecikme
Stoklarda daralma
Borsalarda spekülatif hareketler (Üretici ülke ve
“traders”, vb..
58
Necdetşirketler,
Pamir
Vadeli Piyasalarda Petrol Fiyatları
22 Kasım 2006
NYMEX
Necdet Pamir
59
ABD Enerji Bakanlığı Kısa Dönem (2006-2008)
WTI Fiyat Tahmini ($/varil)
Nisan 2006 Tahmini
Necdet Pamir
60
Ek Üretim Kapasitesi (milyon varil/gün)
10 milyon varil/gün
1.5 mv/g
Necdet Pamir
61
Pe
tro
lF
iya
tı
OPEC Ek Kapasite
Ek kapasite
Necdet Pamir
62
Petrol Fiyatları Nereye Gider ?
UEA, ABD Enerji Bakanlığı ve benzer
tahminler, kısa sürede geçersiz kalıyor
Jeopolitik faktör ve spekülasyon çok belirleyici
Büyük üreticiler (OPEC, OPEC dışı ve
şirketler) ve alım satım şirketleri rekor kar elde
etti
Arz talep dengeleri, normal koşullarda,
önümüzdeki 20 yılda 40 – 45 doların üzerini
işaret etmiyor
Rakam vermek doğru değil, yüksek ve düşük
fiyat senaryolarına göre politika geliştirmek
gerekir
Ancak,
jeopolitik faktör çok etkili olacak
63
Necdet
Pamir
Dünya Petrol Fiyatları (1980-2030); $2004
60$
Necdet Pamir
(ABD Enerji Bakanlığı, Kasım 2006)
64
Son Dönemde Gelişmeler Doğrultusunda
Yenilenen Projeksiyonlar
60
40
Necdet Pamir
65
Petrol Fiyatı Tahminleri
Kaynak: ABD Enerji Bakanlığı, IEO 2006
Referans Senaryo
Düşük Fiyat (Düşük talep)
2030’da 57 $/varil (2004 $) (Talep: 118 mv/g)
2030’da 34 $/varil (2004 $) (Talep: 102 mv/g)
Yüksek Fiyat (Yüksek talep)
2030’da 96 $/varil (2004 $) (Talep: 128 mv/g)
Lord John Brown, BP:
5 yıl içinde: 40 $/varil
10 yıl içinde: 25 $/varil
Necdet Pamir
☺
Kaynak: Independent, 13 Haz. 2006
66
Dünya Ekonomisi Büyüme Oranları (%)
OPEC Kasım 2006 Petrol Piyasası Raporu
Dünya OECD ABD Japonya AB
2006
5.1
3.0
3.3
2.5
2.4
2007
4.4
2.4
2.6
1.9
1.6
Necdet Pamir
67
Petrol Fiyatları
Ekim 2006
($/varil)
OPEC Sepet: 54.97
Brent: 57.80
2005Ekim-2006 Ekim
OPEC Sepet: 61.95
Brent: 66.06
Türkiye 2006 Bütçe Tahmini: 58.2 $/varil
Ortalama tahmini fark: 5-6 $/varil
Ham petrolde ithalat farkı: Yaklaşık 1 milyar dolar
Necdet Pamir
68
Başlıca Güçlerin
Enerji Tüketim Profilleri
ABD
Çin
Petrol: 40.5 %
Petrol: 21.0 %
Gaz: 24.4 %
Kömür: 24.6 %
Nükleer: 7.9 %
Hidro: 2.6 %
Gaz: 2.7 %
Kömür: 69.7 %
Nükleer: 0.8 %
Hidro: 5.8 %
AB-25
Hindistan
Petrol: 40.8 %
Petrol: 30.5 %
Gaz: 24.7 %
Kömür: 17.4 %
Nükleer: 12.9 %
Hidro: 4.1 %
Gaz: 8.5 %
Kömür: 55.0 %
Nükleer: 0.1 %
Hidro: 5.7 %
Necdet Pamir
BP, June 2006
69
ABD Petrol Üretimi, Tüketimi ve Net İthalatı
(1960 – 2025), milyon varil/gün
ABD Tüketimi
Benzinde vergi:
% 19
Net ithalat
ABD üretimi
ABD dünya ham petrolünün % 25’ini,
Benzininin % 45’ini tek başına tüketiyor
Necdet Pamir
70
Küreselleşme
Kissinger, Fukuyama, Alan Friedman, Kagan
gibi yazarlar “küreselleşme”yi;
“ABD’nin ekonomik, kültürel ve siyasi
normlarının dünya üzerinde yayılması ve kabul
edilmesi” olarak görüyorlardı.
ABD 4 Yıllık Savunma Raporları,
küreselleşmenin korunmasını ve
geliştirilmesini (piyasaların, enerji ve doğal
kaynakların ABD’nin erişimine açık kalmasını)
“yaşamsal ulusal çıkarlar” listesine koymuştu.
(Ergin Yıldızoğlu, Stratejik Analiz)
Necdet Pamir
71
Prof. Michael Klare:
“Irak’ın kontrolü, petrolün yakıt olarak
değil, güç olarak kullanımı içindir.
İran Körfezi’nin kontrolü;
Avrupa’nın, Japonya’nın ve Çin’in
kontrolü içindir. Böylece, ‘musluk’ bizim
elimizin altındadır.”
“Control over the Persian Gulf translates into control over Europe,
Japan and China. It is having our hand on the spigot.”
(Thirty Year Itch, Robert Dreyfuss, motherjones.com, March 1, 2003)
Necdet Pamir
72
Adım Adım Körfezin ve Avrasya’nın Kontrolü…
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Rapid Deployment Force (1980-Carter Doktrini) “Bir dış gücün Körfez’i
kontrole kalkışması, ABD’nin yaşamsal çıkarlarına saldırıdır ve askeri güç dahil,
her yolla engellenecektir.”
The Central Command (1980’ler-Reagan) ABD’de yeni ve merkezi bir
komutanlık, Körfez’den ve Doğu Afrika’dan Afganistan’a kadar sorumlu. AntiSovyet bir ittifak çabası (Türkiye-İsrail-S. Arabistan). Suudilere ve Körfez’e
milyarlarca dolarlık silah satışı.
Körfez savaşı S. Arabistan, ticari ve askeri alanda “kaynak çeşitliliği”ne yöneldi.
Körfez Savaşı, durumu eski haline getirdi. Savaş sonrası ABD, Suudilere 10 yılda
43, Körfez’e 16 milyar $’lık silah sattı. Irak’ta uçuşa kapalı bölgeler oluşturuldu.
Afganistan Teröre karşı “ucu açık savaş” başladı. 2003 savunma bütçesi 400 mr
$. Bunun 60 mr $’i Körfez’e. Askeri tesisler Körfez’den, Hint Okyanusu’nda
Diego Garcia’ya, Afrika’da Cibuti’ye.. Özbekistan ve Kırgızistan’a..
Irak Project for the New American Century-Neocons. Perle, Kagan, Wolfowitz,
Woolsey, Cheney, Rumsfeld, Lewis Libby, Elliot Abrams, Halilzad.. Bunlar
Nixon ve Ford’la da vardı.
“Yeni Dünya Düzeni”,“Küreselleşme”,“Orta Doğu Barış Prosesi”, “Yol
Haritası”, “Büyük Orta Doğu Projesi”, “Daha Geniş Orta Doğu/K.
Afrika”... ????
Necdet Pamir
73
AB Kaynaklar Bazında Enerji Tüketimi
Yenilenebilir
%6
Petrol
% 37
Nükleer
% 15
Katı yakıt
% 18
Gaz
% 24
Kaynak: Green Paper, 2006
Necdet Pamir
74
AB ve AB-30 Ülkelerinin İthal Enerji
Bağımlılık Tahminleri (%)
1998
2010
2020
2030
AB
49
54
62
71
AB-30
36
42
51
60
Necdet Pamir
75
AB Petrol Arz - Talep Dengesi
milyon varil/gün
İthalat
İthalat
İç üretim
Talep artışına ve Kuzey Denizi üretiminin düşüşüne bağlı
olarak, petrol ithalatı artıyor.
Necdet Pamir
76
Çin Birincil Enerji Tüketiminin
Kaynaklara Göre Dağılımı
Toplam
Enerji
Tüketiminin
Yüzdesi
Kömür
Petrol
Necdet Pamir
77
Çin Petrol Arz ve İthalatı (1990-2030)
milyon varil/gün
İthalata
Bağımlılık: % 75
İthalata bağımlılık %
Talep
Üretim
Necdet Pamir
78
Asya’ya Petrol Akışı
Başlıca İhracatçılardan
Asya’ya İhracat
Başlıca İhracatçılardan
Asya’ya İhracat
Orta Doğu
Necdet Pamir
79
Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları
Petrol:
Rezerv: 18 milyar varil; Üretim: 3.6 mvg; Tüketim: 6.5 mvg
Rafinaj kapasitesi: 4.6 mvg
En fazla petrol tüketen ülkeler arasında ABD’den sonra 2. sırada
(6.5 milyon varil/gün)
2025’de 14 milyon varil/gün (EIA/ABD tahmini) tüketim, 10.9
mvg ithalat
Son 4 yılda, dünya petrol talebi artışının % 40’ı :in’in talep
artışından
Son yıllarda, devlet şirketleri birleştirilerek dikey entegre şirketler
olarak yeniden yapılandırıldı
Necdet Pamir
CNPC (Kuzey ve batı) (önceden arama/üretim)
Sinopec(Güney) (önceden rafinaj/dağıtım)
CNOOC (denizel)
80
Çin ve Petrol Politikası
Arz kaynaklarında çeşitlendirme
1993: Endonezya, Yemen, Oman
2004’de S. Arabistan, Oman, Angola, İran, Rusya,
Vietnam, Yemen; %40’ı ise diğer
Dikey entegre şirketler oluşturdu
Stratejik petrol rezervi (2005’den itibaren)
2008: 100 milyon varil (35 günlük ithalat)
2020: 90 günlük
Stok yapıyor ancak, UEA gibi paylaşma niyeti yok !
Necdet Pamir
81
Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları
Petrol (devam):
CNPC, Sinopec ve CNOOC Hong Kong ve New York
Borsalarında hisselerinin (azınlık) bir bölümünü
özelleştirdi. En önemli alıcılar: BP, Exxon, Shell. Çoğunluk
hisseleri devlette.
Ürün (bayi) fiyatları regüle ediliyor. Yöre ve tüketici tipine
göre farklı fiyat. Fiyatlar subvanse ediliyor.
Uluslar arası şirketler arama ve ikincil üretim faaliyetlerine
giriyorlar (Conoco Philips, Husky Oil, Kerr Mc-Gee, ..)
Büyük ölçekli rafineri yatırımları planlanıyor.Çin şirketleri
uluslar arası yatırımlara yöneliyor:
CNPC: Azerbaycan, Kanada, Kazakistan, Venezuela,
Sudan, Endonezya, Irak, İran. (Kazak petrolünü
Atasu’dan Sincan’a taşıyacak boruhattı projesi-700 mn
$)
Ulusal (stratejik) petrol stoku hazırlıkları: Rafinerilerin
82
Necdet Pamir
yakınına 3 tank çiftliği inşası
Petrol Arzı
Necdet Pamir
83
2030 Yılına Kadar
Dünya Petrol Üretimine Katkılar
Hazar
Rusya
OPEC
Diğer
Necdet Pamir
84
2010 Yılına Kadar Hazar Petrol Üretim Tahmini
Necdet Pamir
85
Batı Afrika Petrol Üretiminin Önemi
Nijerya
Angola
Necdet Pamir
86
Irak Üretim Tahminleri
İşgal öncesi
2.6 mv/g
Bugün
2 mv/g
Necdet Pamir
87
Rusya Ham Petrol ve Ürün İhracatı (2020’ye)
milyon ton
İyimser Senaryo
Kötümser Senaryo
Necdet Pamir
Kaynak: Energy Strategy of the RFto the Year 2020, Mastepanov, 2004
88
Dünya Petrol Ticaretinde
OPEC ve Basra Körfez’inin Önemi (2001-2030)
mvg: milyon varil/gün
2003
2030
OPEC
İhracatı
mvg
31.7
(%)
60
mvg
48.5
(%)
62.7
OPEC
Körfez
İhracatı
mvg
(%)
mvg
(%)
22.5
42.6
34.3
44.3
Kaynak: ABD Enerji Bakanlığı, Mayıs 2006
Necdet Pamir
89
RF: Genel
Dünyanın en büyük enerji üreticilerinden,
G8’in en büyük üretici ve ihracatçısı
Resmi verilerin, gerçek potansiyeli
vermediği ileri sürülüyor
Özellikle D.Sibirya, Kuzey Okyanusu,
Pasifik “offshore”
Son 15 yılda, enerji sektöründe ikili yapı
Petrol ve kömür sektöründe liberalleşme ve
özelleştirme
Gaz ve elektrik sektöründe devlet ağırlığı
(Gazprom, RAO UES)
Necdet Pamir
90
RF: Genel
Necdet Pamir
91
40%
700
35%
600
182 bcm
30%
500
25%
20%
400
7.3 mv/g
15%
200
10%
5%
100
0%
0
Petrol
Net ihracat
Necdet Pamir
300
Mt CO 2
Dünya ticaretinin yüzdesi
2010 yılında
Dünya Enerji Piyasasında Rusya’nın Rolü
Gaz
CO2
CO2 kredileri
Enerji güvenilirliği ile ilgili gelişmeler neticesinde,
Rusya doğal gaz ve petrol ticaretinde
önemli rol oynamaya devam edecektir.
92
RF Petrol İhraç Yolları ve Sorunları
Sığ sular, buzlanma,
Hollanda Boğazları
geçiş kısıtlamaları,
Sınırlı karasal piyasa,
Olumsuz
fiyatlandırma
ortamı
Türk Boğazları
Trafik kısıtlamaları
Necdet Pamir
93
RF: Önde Gelen Ülkelerle İlişkiler
RF’nin uluslar arası enerji piyasasındaki
rolü, altyapı yatırımlarındaki sorunlar
nedeniyle kısıtlı
Druzhba hattı ve limanlar limitli
Karadenizden ihracatta Türk Boğazları,
Baltık’tan ihracatta Hollanda Boğazları
(Kattegat ve Skagerrak) sınır getiriyor
Asya Pasifik ve ABD’ye ihraç
potansiyeli, boruhattı (örnek: B. Sibirya
– Murmansk) ve liman engellerine
takılıyor
Necdet Pamir
94
RF: Enerji ve Uluslar arası İlişkiler
Almanya, İtalya ile çok yönlü ve olumlu. Toplam
ihracat 57 milyar metreküp
Fransa ile Total sorunu dışında “renksiz”
İngiltere ile gergin bazı siyasi laylara karşın,
Gazprom İngiltere iç piyasasına ve gaz hattı
inşaatına girdi (Interconector). BP-TNK ortaklığı
olumlu. Gazprom başka projelerde pay istiyor
(Centrica)
AB % 30’u aşan oranda Rus gazına bağımlılığı
sakıncalı buluyor. RF’nin Enerji Şartı’nı
imzalamasını ve Orta Asya-Hazar gazı üzerinde
baskı uygulamamasını istiyor.
Necdet Pamir
95
Rusya Enerji Stratejisi
Petrol ve özellikle gaz kaynaklarını bağımlılık
yaratmak üzere kullanmak
Enerji politikasını, dış politikanın en etkin unsuru
olarak kullanmak
Fiyat politikaları ile sektörün diğer alt ve ilgili
sektörlerinde (dağıtım, depolama, elektrik üretimi,
vb..)
Alternatif olabilecek ülkelerin kaynaklarını “uygun”
koşullarda kontrol etmek
Nükleer kapasitesini, bir yandan dış politikada
caydırıcı unsur olarak kullanırken, diğer yandan
ABD karşıtı ülkelerle ittifakın bir unsuru olarak
devreye sokmak
Necdet Pamir
96
Türkiye’de Enerji Durumu
•YİD
•Yİ
•İHD
•Mobil
Al ya da Öde
Satın Alma
Garantileri
Hazine
Garantisi
Tahkim
Necdet Pamir
• 4628
Otoprodüktörler
•Kullanılamayan
•Yerli
Kaynaklar
97
Türkiye Enerji Durumu
Rezervler
Üretim/Tüketim
Enerji Tüketiminde Kaynakların Payları
Doğal Gazda Bağımlılık
İzlenenen politikaların getirdiği maliyet
Arz/talep dengesizliği
Alım garantileri
Rusya’ya aşırı bağımlılık
Depo olmaması
Azerbaycan gazı hariç, 3. tarafa satış hakkı yok
Gaz alım maliyetleri yüksek. Kime satacaksın ?
Necdet Pamir
98
Türkiye Birincil Enerji Tüketimi
Kaynaklar Bazında (%), 2004 sonu
Kömür
27%
Gaz
21%
Necdet Pamir
Hidro ve
Yenilenebilir
13%
Petrol
39%
99
Türkiye Enerji Sektöründe Sorunlar
Genel
Türkiye’de enerji politikasının olmayışı
Kurumlar arası koordinasyon sorunları
Enerji KİT’lerinde politizasyon
Ulusal kaynakların yadsınması
Enerjide dışa bağımlılığın artması (%65-76)
Sürekli değişen “model”ler/Piyasada karmaşa
Enerji girdi maliyetlerinin yüksekliği
Vergi politikası (yüksek vergi, vergiden vergi)
Doğal gaza ve tek kaynağa yüksek oranda bağımlılık
Uzun süreli “al ya da öde” anlaşmaları, elektrik satın alma
garantileri, enerji KİT’leri ve Hazine üzerinde yük
Uluslar arası Tahkim
Enerji fazlası, yüksek kayıp-kaçak, güvensizlik, .........
Necdet Pamir
100
Petrol Alt Sektöründe Başlıca Sorunlar
Petrol tüketiminde dışa bağımlılık (% 90-%100) (2003
ithalat faturası 6.6 milyar dolar)
Sektörde dikey entegrasyonun olmaması
Kurumların çıkarlarının çatışması (ham petrol fiyatı, satın
almama; EPDK-Bakanlık, vb..)
Arama yapılmaması, politize yönetimler
Petrol Piyasası Kanunu ve EPDK’da eksiklikler
Petrol ürünlerinde yüksek vergi, KDV ve ÖTV (% 75)
Sürekli vergi oranı ile oynama
Kaçak akaryakıt/vergi kaybı (2.5 milyar $)
Necdet Pamir
101
TÜPRAŞ Ham Petrol Alımları
Necdet Pamir
102
TÜPRAŞ Ham Petrol Temini/İşleme
Necdet Pamir
103
Türkiye Ham Petrol İthalat Faturası
Necdet Pamir
104
Dış Ticaret İstatistikleri
Necdet Pamir
Kaynak: DTM, 8 Mart 2006
Petrol ve gaz: 19.4 milyar
105 $
Necdet Pamir
106
Ham Petrol Fiyat Artışının
Türkiye’ye Etkisi
Ham Petrol Faturası artar
Petrol Ürünleri Alım Faturası Artar
Doğal Gaz Faturası Artar
Petrolün girdi olduğu sanayi mamüllerinin ithalat
faturası artar
Tüketiciye yansıması, hükümet tercihine bağlı
Enflasyon artar
TPAO bütçesini olumlu etkiler
Necdet Pamir
107
Türkiye Ham Petrol İthalatı
(milyon ton/yıl)
2001
2002
2003
2004
2005
20.2
22.2
21.5
22.3
(24.5)
TÜPRAŞ 2005 ortalama fiyat tahmini: 37.6 $ / varil
DPT tahmini: 40 $ / varil
Gerçekleşen (yaklaşık): 55 $ / varil
TÜPRAŞ 2006 ortalama fiyat tahmini: 58.2 $ / varil
Gerçekleşen (yaklaşık ortalama): 65 $ / varil
Necdet Pamir
108
Türkiye Olası Petrol Faturası
(milyar $)
(1 ton = 7 varil)
Yıllar
Talep
35 $/v
40 $/v
45 $/v
50 $/v
7.6
7.8
8.1
8.3
8.7
9.7
10.6
8.7
8.9
9.2
9.4
9.9
11.0
12.2
9.8
10.1
10.4
10.6
11.2
12.4
13.7
10.9
11.2
11.5
11.8
12.4
13.8
15.2
milyon ton
2005
2006
2007
2008
2010
2015
2020
Necdet Pamir
31
32
32.9
33.7
35.4
39.4
43.4
109
Türkiye Olası Petrol Faturası-2
(milyar $)
(1 ton = 7 varil)
Yıllar
Talep
60 $/v
70 $/v
80 $/v
90 $/v
13.02
13.4
13.8
14.1
14.7
16.5
18.2
15.2
15.7
16.1
16.5
17.3
19.3
21.2
17.4
17.9
18.4
18.9
19.8
22.1
24.3
19.5
20.2
20,7
21.2
22.3
24.8
27.3
milyon ton
2005
2006
2007
2008
2010
2015
2020
Necdet Pamir
31
32
32.9
33.7
35.4
39.4
43.4
110
Türkiye Bir Enerji Köprüsü
ya da Enerji Merkezi
Olabilecek mi?
Necdet Pamir
111
Türkiye: Boru Hattı Projeleri
Bakü-Tiflis-Ceyhan HPBH Projesi (Temmuz 2006)
Boğaz “by-pass” Hatları
Rusya Türkiye Batı Gaz Hattı
Mavi Akım Gaz Hattı
Türkiye-Yunanistan DGBH Projesi (İnşa halinde)
Hazar Geçişli Türkmenistan-Türkiye-Avrupa DGBH Projesi (?)
Azerbaycan-Türkiye DGBH Projesi(Şah Deniz Projesi)
Irak-Türkiye DGBH Projesi (10 bcm)
Mısır-Türkiye DGBH Projesi (4-6 bcm)
Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya DGBH
Projesi(Nabucco Projesi: 25-31 milyar metreküp
Mavi Akım’ın İsrail’e Uzanması
Necdet Pamir
112
Hazar Boru Hatları ve Projeler
Necdet Pamir
113
Bakü-Tiflis-Ceyhan Projesi
Necdet Pamir
114
Bakü-Tiflis-Ceyhan BoruHattı
İlk 16 yıl: 55 cent/varil
35 cent/varil: BOTAŞ’a (işletme, gemi kılavuzluk, gemi
yanaşma, depodan yükleme vb. dahil)
20 cent/varil: Hazine’ye (toprak kullanım)
17-40 (24 yıl): 80 cent/varil
İlk 6 yılda 250,000 varil/gün minimum taşıma
BOTAŞ’a: 250,000 v/g X 35 c/v X 365 X 0.85 = 27 milyon $/yıl
Hazine’ye 18 milyon $
BOTAŞ yıllık bakım onarım: 40 milyon $ olabilir
6 yıldan sonra 1 milyon varil/gün (yaptırım yok)
6 – 16 yıl: BOTAŞ’a 108 milyon $/yıl (1 milyon v/g taşırsa)
Hazine’ye: 72 milyon $/yıl
Necdet Pamir
115
Kerkük-Yumurtalık (ITP) ile Kıyas
Hattı biz yaptık
(Körfez krizi öncesi) 82 milyon ton/yıl taşımada:
Deniz hizmeti: 30 milyon $/yıl
Balast geliri (TÜPRAŞ’a satış dahil): 20 milyon $
Türk mühendis ve teknisyen
Alımlar pazarlıkla
BTC ilk yıllarda düşük verimle çalışacak, masraflar
neredeyse aynı kalacak
ITP tarifesi:
50 milyon ton/yıl için: 60 cent/varil
60 milyon ton/yıl için: 50 cent/varil
70.9 milyon ton/yıl için: 43 cent/varil
Necdet Pamir
116
Türk Boğazları’nı “By-Pass” Projeleri
Necdet Pamir
117
Ne Yapmalı ?
Enerji politikası; sanayi, ulaştırma, dış işleri ve güvenlik
politikalarıyla entegre olarak yeniden belirlenmeli
Enerji şirketlerimizin (kamu) özerk ve dikey entegre
yapılanması
Enerji alanında, küresel gelişmeleri iyi analiz etmek,
profesyonel yaklaşım; doğru projelere girmek, ekonomik
analiz, karşılıklı yarar
Yurt içinde “master plan”la arama-üretim
Yurt dışında doğru proje seçimi
Hem arama ve üretim, hem hizmet sözleşmeleri
Düşünce kuruluşlarının sayısı artmalı, ülkeler arası diyalog,
iletişim ağları
Üniversite eğitim programlarında revizyon
Necdet Pamir
118
Dünya Petrol Sektöründeki
Gelişmeler ve Türkiye’ye
Yansımaları
TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ
Necdet Pamir
Necdet Pamir
ASAM Genel Koordinatörü, Petrol Mühendisi
27 Kasım 2006, İstanbul
119
Meraklısı için ek notlar
Necdet Pamir
120
RF: Büyük Boruhattı Projeleri
B. Sibirya – Murmansk: 1 – 2.4 milyon varil/gün
kapasiteli hat projesi. ABD için çok önemli. Tasarı
olarak kaldı
Angarsk – Daqing: Çin’e. Yukos tasarladı. CNPC
destekledi. Kriz sonrası durdu. Çin – Japon rekabeti.
RF içinde ise, özel sektör ile devlet çekişmesi.
Putin, boruhatlarında devlet hakimiyeti istiyor.
Transneft farklı hat öneriyor: Doğu Sibirya’dan
Pasifik’e.
Çin’e ihracat anlaşma ile garanti edilmiş: 2010’a
kadar 0.6 milyon varil/gün. Son dönemde Çin – Rus
yakınlaşması bu hattın şansını arttırıyor. Ayrıca,
Japonya’ya yeterli petrol sorun. Fiyat anlaşmazlığı
121
Necdet Pamir
devam
Rusya Enerji Stratejisi (2020)
Yakıt ve enerji tekellerinde yapısal reform ve
kömür sektörünün yeniden yapılanması
Yakıt ve enerji dengesinin (arz/talep) sağlanması
Enerji sektöründe üretim maliyetlerinin
azaltılması, kullanılabilir sanayi potansiyelinin
optimizasyonu, verimsiz işletmelerin kapatılması,
diğerlerinin verimlerinin arttırılması
Enerji fiyatlarının arttırılması suretiyle, enerji
şirketlerinin kendi yatırımlarını finanse edebilir
konuma gelmelerinin sağlanması
Enerji şirketlerinin yönetim kalitesini arttırmak
Enerji yoğunluğunu azaltmak (gelişmiş ülkelerin
2.5 katı)
Necdet Pamir
122
Karadeniz Terminallerinden Petrol İhracatı
Necdet Pamir
123
Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları
Petrol (Çin - S. Arabistan)
Özellikle Orta Doğu’da, ayrıca Orta Asya, Batı Afrika ve
Latin Amerika’da yoğun çaba gösteriyorlar.
S. Arabistan’la 1990 başlarında başlayan ilişkiler hızla
gelişiyor.
Çin Riyad’ı enerji kaynakları açısından çok önemsiyor. S.
Arabistan ise Çin’i, çeşitli malları alabilecekleri ve yatırım
yapabilecekleri bir ülke olarak değerlendiriyor.
S. Arabistan’ın Çinden silah alımları sınırlı. Orta boy CSS2
balistik füze alımı sorunlu oldu. İran’ın aksine, S.
Arabistan Çin’i askeri olmaktan ziyade, ekonomik/siyasi
açıdan ortak olarak görüyor.
Necdet Pamir
124
Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları
Enerji (Çin - İran)
İran’la uzun süredir devam eden, daha köklü ilişki
1980’lerden beri İran Çin’den önemli boyutta silah alımı
yaptı
Çin, İran silah teknolojisinin gelişimine ciddi katkı sağladı
İran’ın ABD ile olan olumsuz ilişkileri, Çin için bir denge
unsuru
İran Çin’i bölgede daha etkin olmaya zorluyor
İran’ın Çin açısından önemi; ABD yörüngesinde olmayışı,
Orta Asya’daki etkisi ve enerji kaynaklarının zenginliği
noktalarında odaklı
İran’dan karasal güzergahtan enerji kaynağı ithal olanağı
cazip. Çin böylece, ABD’nin (ve Hindistan’ın)
egemenliğindeki su yollarına mahkum olmayacağını
hesaplıyor
Necdet Pamir
125
Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları
Enerji (Çin – İran/devam)
Çin İran ile enerjide işbirliği alanında olumlu gelişme kaydetti:
Petrol:
Gaz ve Boruhattı:
(ekonomi, sanayi, elektrik üretimi, kültür)
1985’de ortak komite (ticaret, bilim, teknoloji)
Necdet Pamir
Çin İran’a VLCC tanker satışına başladı
Çin, dünyada 300,000 ton ve üzeri tanker inşa etme kapasitesine sahip 3
ülkeden biri
Jiang Zemin ve Hatemi arasında (2000) 5 anlaşma:
CNPC ve 2 diğer Çin şirketi Kuzey-Güney yönlü gaz boruhattı için müzakere
yürütüyor
Tankerler:
Kashan Bloğunda Sinopec/arama hakkı
Azedagan sahası, son durumda Japonya’ya gitti
Çin İran’da 16 ayrı sahada ihale peşinde
Ana konular: enerji, ulaştırma, makine, inşaat malzemesi, madencilik, kömür,
kimyasallar, demir dışı metaller; Tahran metrosu, petrol tankerleri inşası,
çimento fabrikası, termal santralların makinaları-ARAK, hidroelektrik santrallar
126
Çin: Enerji Kaynakları/Politikaları
Enerji (Çin – Orta Doğu)
Çin diğer OD ülkelerini (genel) “ABD kampı”nda algılıyor
Katar: ABD üsleri ve birlikleri
Kuveyt: ABD üsleri ve birlikleri, OPEC’te ABD’nin sesi; az sayıda
enerji projesi
BAE: Bazı ABD birlikleri veaskeri ilişki.
IRAK: Saddam döneminde 2 büyük proje. Halen belirsizlik
sürüyor.
Suriye, Mısır, Libya, Oman ve Yemen ile çok iyi ilişki
Çin, BM’de (G. Konseyi) Filistin’in önemli bir destekçisi
Necdet Pamir
127