Tehlikeli Maddelerin Havayolu İle Emniyetli Taşınması

Tehlikeli Maddelerin Havayolu İle Emniyetli Taşınması
Safe Transport Of Dangerous Goods By Air
Alaattin ATAÇ1 Fatih GÖK2
ABSTRACT:
Hazardous materials in storage and transportation is materials or things that may be hazardous for human
health and animated, inanimated creatures and also for the enviranment.When hazardous materials are not
under control, they might start a fire, explode, create chasing gas, contaminate, transmit the diseases,
pollute the water, soil and air, cause hereditay problems.
People must transmit these hazardous materials via airway in order to supply their indispensable necessities
and also in order to make their life easy and maintain their life. It's very limited to intervene an hazardous
situation in the airway transportation. So it is necessary to set up some rules and take precations in order
not to face such situations. IATA sets up the rules. Not obeying the rules totally or selectively can couse
danger.
In this study, things that has to be conducted in the airway transportation are discussed according to DGR
document.
Keywords: Dangerous Goods, İnternational Air Transport Association, Dangerous Goods Regulations.
ÖZET:
Depolama ve taşıma işleminde; insan sağlığına, diğer canlı veya cansız varlıklara ve çevreye zarar verme
tehlikesi taşıyan madde ve nesnelere tehlikeli madde denir.
Tehlikeli maddeler kontrol altında tutulamazlarsa; yangın çıkarma, patlama, boğucu gaz yayma, zehirleme,
hastalık bulaştırma, suları kirletme, kalıtımsal bozukluğa sebep olma, toprağı ve havayı kirletme gibi riskleri
taşımaktadır.
İnsanlar vazgeçilmez ihtiyaçlarını giderebilmek, hayatlarını kolaylaştırabilmek ve bazı durumlarda hayatlarını
sürdürebilmek için tehlikeli maddeleri havayolundan taşımak zorunda kalırlar. Havayolu taşımasında
meydana gelen tehlikeli bir durumda havada yapılacak müdahaleler sınırlıdır. Bu taşıma esnasında olumsuz
bir durumla karşılaşmamak için bazı önlemler alınması ve kurallara uyulması gerekmektedir. Uluslararası
Hava Taşıma Birliği (IATA) bu kuralları belirlemiştir. Kuralların uygulanmaması veya esnetilmesi büyük
tehlikelere neden olabilmektedir.
Bu çalışmada tehlikeli maddelerin havayolu ile ulaşımı yapılırken nelere dikkat edileceği hususları, IATA
tarafından oluşturulan Dangerous Goods Regulations (DGR) dökümanı ve JAR kurallarına göre incelenmiş,
Ülkemizde bu konunun nelere dayanarak yapıldığına değinilmiştir.
AnahtarKelimeler:TehlikeliMaddeler, Uluslararası HavaTaşımaBirliği, TehlikeliMaddelerKuralları.
1
Öğretim Görevlisi, Makine Mühendisi, Hv.Asb.MYO K.lığı, [email protected]
Öğretim Görevlisi, Makine Mühendisi, Hv.Asb.MYO K.lığı, [email protected]
2
281
1. GENEL BİLGİLER:
1.1. İnternational Air Transport Association (IATA):
İnternational Air Transport Association (IATA), emniyetli ve ekonomik havayolu
ulaşımının oluşturulması ve yaygınlaştırılması hedefi ile 1945 yılında Küba
Havana' da kurulmuştur.
IATA, Kısıtlanmış Maddeler Çalışma Grubu kurarak tehlikeli maddelerin
havayolu taşımasına ilişkin ilk IATA kurallarını oluşturmuş ve ismini Tehlikeli
Mallar Kurulu olarak değiştirdikten sonra referans olarak ABD Ulaştırma
Şubesini (DOT) belirlemiştir. Grup çalışmalarını sürdürmüş ve 1956 yılında
tehlikeli maddelerin havayolu taşımasına ilişkin ilk IATA kurallarını
oluşturmuştur. Bu kuralların ismi daha sonra Dongerous Goods Regulations
(DGR)-Tehlikeli Maddeler Kuralları olarak belirlenmiştir.
1.2. Sorumluluklar:
Tehlikelimaddeler, tehlikelimaddetaşımayeterliğinesahiphavayolu şirketleri (taşıyıcı) tarafındantaşınabilir.
Havayolu
şirketlerininheralanında
çalışanpersonelininIATA’nınbelirlediğieğitimlerialmaları
vesertifikalandırmaları zorunludur.
Havayolu şirketleri, doğrudan şahıslardan veya tehlikeli maddelerin havayolu ulaşımı konusunda yetkisi
bulunmayan tüzel kişiliklerden tehlikeli madde gönderisi kabul edemez. Tehlikeli madde gönderilerinin
IATA’nın belirlediği standartlara göre hazırlanıp, havayolu şirketlerine şahıs veya tüzel kişiler adına teslim
edilmesi, yetkilendirilmiş firmalar (gönderici) tarafından yerine getirilir.
1.3. Havayolu ile Taşınması Kesinlikle Yasak Olan Maddeler:
Bazı tehlikeli maddeleri, uçakta taşımak çok risklidir. Uluslararası taşımacılıkta hava yolu şirketleri tarafından
kriter olarak kabul edilen DGR kitabının ilgili sayfasında bu tip maddeler için “Forbidden-Yasak” yazılmıştır.
DGR Dokümanının Tehlikeli Maddeler Listesinde; “Forbidden” ibaresi ile taşınmasının yasak olduğu belirtilen
veya ancak Special Provisions (S.P)-Özel Hükümler sağlanması durumunda (miktar ve paketlemeye ilişkin
şartlar) taşımacılık yapılabilecek maddeler, ülkenin yetkili kuruluşları tarafından onaylanması durumunda
havayolu ile taşınabilir. Onay dokümanının bir nüshası sevk belgesine iliştirilir.
1.4. Sınırlandırılmış Miktardaki (Ltd.Qty) Tehlikeli Maddeler:
Tehlikeli maddelerin genel kural olarak özel paketlerde ve belirtilen limitler
dahilinde taşınması esastır. Özel paketler, belirli firmalar tarafından üretilir
ve fiyatları oldukça yüksektir. Birçok ülkede üretimi olmayan bu paketler
ithal edilerek kullanılır. Bu paketler “UN tipi Paketi (UNP)” olarak
isimlendirilirler. Ancak bazı tehlikeli maddelerin UN paketinde taşınabilecek
miktarları sınırlandırılarak genel maksat ambalajlarla hava yolu ile
taşınmasına izin verilmektedir. Bu tip taşımalar “sınırlandırılmış miktar
taşıması” olarak adlandırılır.
2. TEHLİKELİ MADDELERİNSINIFLANDIRILMASI:
IATA (International Air Transport Association-Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği) ve konuya ilişkin diğer
uluslararası kuruluşların kabulüne göre tehlikeli maddeler; yapısal özellikleri ve tehlikeleri dikkate alınarak
aşağıda belirtilen sınıflara ayrılmıştır.
282
2.1. 1’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Patlayıcılar):
Kimyasal tepkimeler sonucu, çevreye hasar verebilecek hız, sıcaklık ve basınçta gazlar oluşturabilen katı veya
sıvı maddeler ile bunların karışımlarından oluşan patlayıcı maddeler,
Patlayıcı olmayan ve kendine yeterli ısı veren tepkimeler sonucu; ısı, ışık, ses, gaz, duman veya bunların
karışımı biçiminde etki vermek üzere tasarlanmış ısılteknik maddeler,
Bir veya birden fazla patlayıcı veya ısılteknik madde içeren nesneler bu sınıfa girmektedir.
2.2. 2’nci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Gazlar):
Kapalı bir kap içersinde sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış, soğutularak sıvılaştırılmış veya bir çözücü içinde çözünmüş
halde bulunan, 50° C’de buhar basıncı 300 kPa (3 bar)’dan yüksek olan veya 101,3 kPa standart basınç ve 20°
C’de gazlaşabilen maddeler, basınçlı gaz içeren diğer cisimler, tehlike içeren basınçsız gazlar, yanıcı sıvı veya
gaz depolanmış boş kaplar ve tanklar bu sınıfa dahil edilir.
283
2.3. 3’üncü Sınıf Tehlikeli Maddeler (Yanıcı Sıvılar):
50° C’de 300 kPa (3 bar)’danfazlabuharbasıncı oluşturmayan, 101,3
kPastandartbasınç
altındave
20°
C’detamamıylagazhalegelmeyen,
parlamanoktaları 60° C’dendahadüşükolansıvı vesıvı karışımları,
parlamanoktası 60° C’den 100° C’yekadarolandizelyakıtı, gazyağı, ısıtılmış
yağlar, parlamanoktası 35° C’nin üzerindeolan, zehirleyiciveaşındırıcı
olmayan,
ancakparlamanoktalarının
üzerindekisıcaklıklardataşınması
gerekenmaddeler.
Tehlikelimaddenincinsinebağlı
olmak
üzerekontrolaltındatutulamadıklarında;
yanıcı,
yakıcı
ve/veyazehirleyicietkigöstertirler. KoduRFL’dir.
3’üncü SınıfTehlikeliMaddelerinen önemlitanımlamakriteriParlamaNoktası (FlashPoint)’dır. ParlamaNoktası;
Testkabındakisıvınınyanıcı buhar ürettiğiilk ısı derecesidir. Birsıvı, kapalı kaptestortamında 60.5 0C’yekadar
0
(açıkkaptestortamında
65.6
C’yekadar)
olan
ısılardayanıcı
buhar
çıkartıyorsa,
yanıcı
sıvıdırvetehlikelimaddedir.
2.4. 4’üncü Sınıf Tehlikeli Maddeler (Yanıcı Katılar):
2.4.1.4’üncü Sınıf 1’inci Bölüm (Tutuşucu Katılar):
Birateşlemekaynağı ilekısasüreteması halindekolaycatutuşabilen, alevihızlı bir şekildeyayılan,
yangıntehlikesiyanındazehirlimaddeleraçığa çıkaranmaddeler,
Özelliğinikaybetme, ısı, katalitikkatışıklarlatemas, sürtünmeveyadarbegibietkenlerlezehirligaz/buhar
açığa çıkarma, patlamaveyayangıntehlikesioluşturanmaddeler,
Patlayıcılık özellikleriilavemaddelerlebastırılmış veyaseyrelerekduyarsızlaştırılmış katı patlayıcılarbu sınıfa
dahil edilirler. Tehlikeli maddenin cinsine bağlı olmak üzere kontrol altında tutulamadıklarında; yanıcı, yakıcı,
patlayıcı ve/veya zehirleyici etki göstertirler. Kodu RFS’dir.
284
2.4.2.4’üncü Sınıf 2’nci Bölüm (Kendiliğinden Tutuşucu Katılar):
Küçük miktarlarda olsa bile hava ile temas ettiğinde beş dakika içersinde parlayabilen maddeler, karışımlar
ve çözeltiler,
Kendiliğinden yanmaları için büyük miktarlarda olmaları ve yanmaları
için uzun süre (birkaç saat veya birkaç gün) gereken, ancak enerji
girişi olmaksızın, hava ile temas ettiklerinde kendiliğinden ısınabilen
maddeler, cisimler, karışımlar ve çözeltiler bu sınıfa dahil edilirler.
Kendiliğinden yanma, patlama, ısı oluşumu, gaz oluşumu, yakıcılık,
zehirleyicilik gibi tehlikeleri içerirler. Kodu RSC’dir.
2.4.3.4’üncü Sınıf 3’üncü Bölüm (Su İle Temas Ettiğinde Yanıcı Gaz Oluşturan Katılar):
Su ile temas etmeleri halinde hava ile patlayıcı karışımlar meydana
getiren, yanıcı gaz oluşturan içeriğe sahip madde ve nesneler, 4’üncü Sınıf
3’üncü Bölüm Tehlikeli Maddeler kapsamındadır.
Su ile reaksiyon sonucunda oluşan yanıcı gazlar, açıkta yanan ampul, alet
kıvılcımları gibi ısı kaynakları sebebiyle yanmaya başlayabilirler.
Yanıcı gaz oluşumu, yanıcılık, zehirleyicilik, yakıcı etki gibi tehlikeleri
içerirler. Kodu RFW’dir.
2.5. 5’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Oksitleyici Maddeler ve Organik Peroksitler):
2.5.1. 5’inci Sınıf 1’inci Bölüm (Oksitleyici Maddeler):
Kendileriyanıcı
olmasalarda,
genellikleoksijenvererekbaşkamalzemelerinyanmasınanedenolanveyayanmalarınakatkıdabulunanmaddeven
esneler, 5’inciSınıf 1’inciBölümTehlikeliMaddelerkapsamındadır.
Yanıcı (oksitleyici), yakıcı, patlayıcı ve/veyazehirleyicietkigöstertirler.
Yanıcı birmaddeile çokkolayreaksiyonagirerekbüyüktehlikeleroluşturabilir. Yanmaları sonucundazehirligazlar
çıkartabilirler. KoduROX’dir.
285
2.5.2. 5’inci Sınıf 2’nci Bölüm (Organik Peroksitler):
Isı, temas, sürtünme veya darbe gibi etkilerle bozunmaya uğrayan, bozunma sonucu zararlı ve tutuşucu
gazların oluşumuna neden olan, organik peroksitler ve formülasyonları, 5’inci Sınıf 2’nci Bölüm Tehlikeli
Maddeler kapsamındadır.
Bir çok plastik madde ve fiber/elyafın üretiminde kullanılan sentetik
maddeler(politen, PVC, polyester reçinesi, fiberglas ürünleri) bu sınıf içine
girmektedir.
Bu maddelerin çok istikrarsız olmasından, ayrıca taşıma ısılarının artması
halinde şiddetli reaksiyon ve patlamalara neden olduğundan bir çoğunun
taşınması yasaktır.
2.6. 6’ncı Sınıf Tehlikeli Maddeler (Zehirli ve Bulaşıcı Maddeler):
2.6.1. 6’ncı Sınıf 1’inci Bölüm (Zehirli Maddeler):
Küçük miktarlarda da olsa solunum, sindirim ve vücuda diğer yollarla nüfuz etmeleri halinde sağlığın
bozulmasına veya ölüme neden olan maddeler, 6’ncı Sınıf 1’inci
Bölüm Tehlikeli Maddeler kapsamındadır.
Yakıcı (oksitleyici), yanıcı, aşındırıcı, su ile temasta yanıcı gaz
çıkarıcı ve/veya zehirleyici etki göstertirler. Kodu RPB’dir.
2.6.2. 6’ncı Sınıf 2’nci Bölüm (Bulaşıcı Maddeler):
Hastalığa sebep olan mikroorganizmalar içeren, insanlara veya
hayvanlara hastalık bulaştırabileceği bilinen maddeler, 6’ncı Sınıf
2’nci Bölüm Tehlikeli Maddeler kapsamındadır.
Hastalık bulaştırma tehlikesi taşırlar. Kodu RIS’dır.
2.7. 7’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Radyoaktif Maddeler):
Kendiliğinden veya yapay olarak, insan sağlığına ve çevreye zararlı etkilere neden olacak şekilde radyasyon
yayan madde ve nesneler 7’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler kapsamındadır.
286
Radyasyonun varlığı, insan duyu organları ile tespit edilemez. Geiger Müler Sayacı, Radyak Metre vb. cihazlar
kullanılır. Parçalanan radyoaktif madde etiketi:
2.8. 8’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Aşındırıcılar):
Temas ettiklerinde cilde ve mukoza zarlarına kimyasal etki ile zarar veren
madde ve nesneler, sızıntı halinde diğer mallara veya nakliye aracına hasar
veren, yok eden madde ve nesneler.
8’inci Sınıf Tehlikeli Maddelerin, içine koyularak taşınacağı ambalajın imal
edildiği madde ile reaksiyona girmemesine dikkat edilmelidir.
Tehlikeli maddenin cinsine bağlı olmak üzere kontrol altında
tutulamadıklarında; yakıcı, yanıcı, yangını kolaylaştırıcı ve/veya zehirleyici
etki göstertirler.
2.9. 9’uncu Sınıf Tehlikeli Maddeler (Çeşitli Tehlikeli Maddeler):
Diğer tehlikeli maddeler içersinde yer almayan, ancak tehlikeli madde
özellikleri gösteren madde ve nesnelerdir. Tehlikeli maddenin cinsine bağlı
olmak üzer; insan sağlığına zarar verici (kanser, kalıtımsal bozukluk vb.),
yakıcı, suların kirlenmesi, çevreye zarar verici etki gösterirler. Kodu
RMD’dir.
3. TEHLİKELİ MADDELERİN TANIMLANMASI
Tehlikeli maddeler; UN veya ID numarası ve Proper Shipping Name (PSN)Uygun Gönderi Adı ile tanımlanmaktadır.
287
Bu numara ve adlar, Birleşmiş Milletler sınıflandırma sistemine göre belirlenir. UN numarası henüz
belirlenmemiş olan maddelere ise, geçici olarak IATA tarafından 8000’li rakamlar serisinden Identification
(ID)-kimlik numarası verilir. Bu bilgiler tehlikeli madde gönderi paketleri üzerinde DGR Dökümanı 4.2 List of
Dangerous Goods Tehlikeli Maddeler Listesi’nde yazılı olduğı gibi belirtilir.
4. TEHLİKELİ MADDELERİNPAKETLEME, İŞARETLEME-ETİKETLEME VE DÖKÜMANTASYON İŞLEMLERİ:
4.1. Paketleme
Tehlikeli madde nakillerinde kullanılan paketler; UN Tipi Paketler, Y Tipi Paketler, Birleşik Paketler
(Overpack) ve Kurtarma Paketleri olarak sınıflandırılmaktadır.
Tehlikeli maddelerin taşınmasında kullanılacak ambalajların içinde bulundurulacağı maddenin hassas olduğu
etkiye (darbe, ısı, radyoaktivite, ışın vb.) dayanacak şekilde özel olarak imal edilmiş olanlar UN Paketleri
olarak isimlendirilmekte, belirli üreticiler tarafından üretilmektedir.
Bazı tehlikeli maddelerin sınırlı miktarlarda olmak kaydıyla UNP’leri dışındaki GMP’le da taşınmasına izin
verilir. Bu paketlere; Y Tipi (Sınırlandırılmış Miktar/Genel Maksat) Paketleri denir. Y Tipi paketler üzerinde
UN işaretlemeleri bulunmaz.
Gönderici, bütünlük sağlamak amacıyla kendine ait tüm tehlikeli madde kapsamında olan veya olmayan
gönderilerini tek bir dış paketle veya pleytleyerek bir arada taşınmasını isteyebilir. Bu durumda taşıyıcı,
paketlerini bir kapalı paket içerisinde veya açık bir pleyt üzerinde birleştirerek taşıyıcıya teslim eder. Bu
pakete overpack-birleşik paket denir.
4.3. Dökümantasyon:
Tehlikeli maddelerin dokümantasyonunda Shipper’s Declaration-Gönderici Beyan Formu ve Air
Waybill(AWB)-Manifesto ile bu iki dokümanın doğruluğunu kontrol etmek için Dangerous Goods ChecklistTehlikeli Maddeler Çeklisti kullanılmaktadır.
Shipper’s Declaration-Gönderici Beyan Formu ve Air Waybill (AWB)-Manifesto, IATA’nın belirlemiş olduğu
formatta ve İngilizce doldurulmalı, eğer İngilizce haricinde başka bir dilde düzenlenmiş ise mutlaka İngilizce
bir kopyasının bulunması gereklidir.
4.3.1. Tehlikeli Madde Gönderici Beyan Formu:
Gönderici tarafından 2 nüsha doldurulup imzalanır. Bir nüshası taşıyıcıda kalır, diğer nüshası ise gönderi ile
beraber alıcıya gönderilir. Taşımanın diğer süreçlerinde fotokopi kullanılabilir.
288
4.3.2. Manifesto-Aır Waybıll (AWB):
Handling Information bölümüne “Dangerous Goods as per attached Shipper’s Declaration: Ekli Gönderici
Beyanında Görüldüğü Gibi Tehlikeli Madde” veya “Dangerous Goods as per attached DGD” ifadesi yazılır.
Nature and Quantity of Goods bölümüne ise maddenin genel türü veya adı yazılır.
4.3.3. Dangerous Goods Checklıst-Tehlikeli Madde Çeklisti:
Bu çeklistin amacı, gönderici tarafından hazırlanan tehlikeli madde paketlerini ve dokümanlarını kontrol
etmek, hatalı bir uygulama var ise göndericiye iade etmektir.
5. TEHLİKELİ MADDELERİN HAVAYOLU İLE EMNİYETLİ TAŞINABİLMESİ İÇİN JAR KURALLARI
JAR kuralları Avrupa Havacılık Otoriteleri Birliği olan JAA tarafından belirlenerek üye ülkeler tarafından
uygulanan sivil havacılık kurallarıdır. Uluslararası havacılıkta tüm ülkeler arasında uçuş, bakım, malzeme
alım-satımı ile personel değişimi için birlik sağlanması amacıyla bu kurallar konulmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti adına SGHM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) 4 Nisan 2001 tarihinde JAA’ya tam üye
olarak kabul edilmiştir. Bakım organizasyon faaliyetlerinde öncelikle Sivil Havacılık Kanunu ve SGHM
tarafından yayınlanan talimat ve yönergeler bağlayıcı kurallardır.
JAR-OPS 1.070 Spor Silahları ve Mühimmatının Taşınması
Bir işletici, hava yoluyla taşınması düşünülen spor silahlarının kendisine rapor edilmesi için makul olan bütün
tedbirleri alacaktır.
Spor silahlarının taşınmasını kabul eden bir işletici, bunların;
Uyulması mümkün olmadığı makamca tespit edilmiş olmadıkça, uçakta uçuş sırasında yolcuların
giremeyeceği bir yere; ve
Ateşli silahların veya cephane yüklenebilen diğer silahların boş olarak, istiflenmediklerini sağlayacaktır.
Spor silahlarına ait cephane Teknik Talimatlara göre (bkz. JAR-OPS 1.1160 b-5) (JAR-OPS 1.150 a-14) de
tanımlandığı gibi bazı sınırlamalara tabi olarak yolcuların kontrol edilen bagajında taşınabilir.
JAR-OPS 1.065 Savaş Silahı ve Savaş Mühimmatı Taşınması
İlgili bütün Devletlerce bu yolda onay verilmedikçe bir işletici silah ve savaş mühimmatını havadan
taşıyamaz.
Bir işletici, uçuşun başlamasından önce bu savaş silahlarının ve savaş mühimmatının bu alt paragrafta
gösterilmiş bulunanlardan kısmen veya tamamen farklı şartlarda taşınabilecekleri hususunda ilgili bütün
Devletlerce onay verilmiş bulunmadıkça, savaş silahlarının ve savaş mühimmatının;
Uçağın uçuş sırasında yolcuların giremeyeceği bir yerde, ve
Ateşli silahların boş olarak, istiflenmelerini sağlayacaktır.
Bir işletici, uçuş başlamadan önce, taşınması düşünülen herhangi bir savaş silahının ve savaş mühimmatının
ayrıntılarından ve uçaktaki yerinden kaptan pilotun haberdar olmasını sağlayacaktır.
JAR-OPS 1.1160
İşletici, uçuşun kısmen ya da tamamıyla bir Devletin sınırları dışında olup olmamasına bakmaksızın, tehlikeli
madde taşıdığı her durumda Technical Instructions (Teknik Talimatlar) hükümlerine uyacaktır.
289
Normal olarak tehlikeli maddeler kapsamında değerlendirilebilecek aşağıda belirtilen bazı madde ya da
metalar, Technical Instructions' da belirtilen kapsam içinde bu Subpart hükümlerinden muaf tutulurlar:
İlgili JAR' lar ve operasyon gerekleri yüzünden uçakta bulunması gereken maddeler
İkram ya da kabin hizmeti kaynağı olarak kullanılan maddeler
Uçuş sırasında veterinerlik aracı ya da hayvanlar için böcek öldürücü olarak kullanılan maddeler
Uçuş sırasında hasta için tıbbi destek amacıyla kullanılan maddeler.
Gaz tüpleri, içinde bulunan gazın taşınması ve muhafaza edilmesi için özel olarak tasarlanmış olmalıdır.
Haplar, ilaçlar ve diğer tıbbi malzemeler uçakta kullanıldıkları sırada eğitimli personelin kontrolü altında
olmalıdır.
Islak hücre pilleri bulunan cihazlar gerekirse sabitlenmeli ve elektrolit sızıntısını önlemek için dik bir
konumda yerleştirilmelidir.
Kalkış ve iniş esnasında ve kaptan pilotun gerekli gördüğü diğer zamanlarda tüm teçhizatın emniyeti alınması
ve gerekli şekilde istiflenmesi konusunda gerekli hükümler olmalıdır.
Yolcuların ya da mürettebatın beraberlerinde getirdikleri maddeler
Yukarıdaki b(1) maddesinde belirtilen maddeler yerine kullanılacak madde veya metalar Technical
Instructions' da belirtildiği şekilde taşınabilirler.
JAR-OPS 1.1165
İşletici, uçaklarda, Technical Instrictions' da "hiç bir şartta taşınamayacak maddeler" otarak nitelendirilmiş
isim ya da jenerik tanıma sahip madde ve metaların herhangi bir şekilde taşınmasını engellemek için gerekli
tüm makul önlemleri almalıdır.
İşletici, uçaklarda, Technical Instructions' da "normal koşullarda taşınması yasak" olarak nitelendirilmiş isim
ya da jenerik tanıma sahip madde ve metaların yalnızca aşağıdaki şartlarda taşınabilmesi için gerekli tüm
makul önlemleri almalıdır:
Technical Instructions hükümleri altında ilgili Devletlerden muafiyet izni almış olmak
Technical Instructions' da bu maddelerin işleticinin tescilli olduğu Devlet tarafından verilen bir onayla
taşınamabilecegi hükmünün bulunması
JAR-OPS 1.1170
İşsletici, madde ve metaların Technical Instructions' da belirtildigi şekilde sınıflandırılmasını sağlamak için her
türlü tedbiri alacaktır.
JAR-OPS 1.1175
İşletici, madde ve metaların Technical Instructions' da belirtildiği şekilde paketlenmesini sağlamak için her
türlü tedbiri alacaktır.
JAR-OPS 1.1180
Tüm paket, over-pack ve yük konteynerleri, Technical Instructions' da belirtildiği şekilde etiketlendirilmiş ve
işaretlenmiş olmalıdır.
İşletici, uçuşun kısmen ya da tamamıyla bir Devletin sınırları dışında olduğu durumlarda, tehlikeli maddelerin
etiketlendirilmesi ve işaretlenmesinin başka bir dile ek olarak İngilizce dilinde yapılmasını sağlamalıdır
290
JAR-OPS 1.1185
Technical Instructions' da başka türlü belirtilmediği taktirde tehlikeli maddelerle birlikte tehlikeli madde
nakliye dokümanı da bulunacaktır.
İşletici, uçuşun kısmen ya da tamamıyla bir Devletin sınırları dışında olduğu durumlarda, tehlikeli madde
nakliye dokümanının herhangi başka bir dile ek olarak İngilizce dilinde doldurulmasını sağlamalıdır.
JAR-OPS 1.1195
Bir işletici, herhangi bir tehlikeli maddeyi, paket, over-pack, ya da yük konteyneri Technical Instructions' da
verilen kabul usullerine göre denetlemedikce nakliye için kabul edemez.
İşletici ya da kullandığı yer hizmetleri şirketi bir kabul çeklisti kullanmalıdır. Bu çeklist tüm ilgili ayrıntıların
kontrol edilmesini kolaylaştıracaktır. Çeklist kabul kontrolünün sonuçlarının manuel, mekanik ya da
komputerize aralarla kayıt edilebilmesine izin verecek bir biçimde olmalıdır.
JAR-OPS 1.1200
İşletici aşağıdakileri sağlamalıdır:
Paket, over-pack, ya da yük konteynerleri, uçağa yüklenmeden önce Technical Instructions' da belirtildiği gibi
denetlenmelidir.
Birim yük aygıtları (unit load device), Technical Instructions' da belirtildiği gibi denetlemediği ve içinde
taşınan tehlikeli maddede sızıntı veya hasar olmadığı doğrulanmadığı sürece uçağa yüklenemez.
Sızıntılı veya hasarlı paketler, over-pack' ler ya da yük konteynerleri uçağa yüklenemez.
Uçakta bulunan ve hasarlı ya da sızıntılı olduğu tespit edilen tehlikeli madde paket; uzaklaştırılır ya da uygun
bir merci ya da kurum tarafından uzaklaştırılması için gerekli girişimlerde bulunulur. Bu durumda sevkıyatın
kalan kısmının nakliyeye uygun durumda olduğu ve uçak ya da yükünde hasar ya da kontaminasyon
bulunmadığı kontrol edilir.
Paket, over-pack, ya da yük konteynerleri, uçağa yüklenirken ya da uçaktan indirilirken hasar ya da sızıntı
belirtilerinin varlığı kontrol edilir, ve hasar ya da sızıntı belirtileri mevcutsa tehlikeli maddelerin istiflendiği
bölgede hasar ya da kontaminasyon oluşup oluşmadığı kontrol edilir.
JAR-OPS 1.1205
İşletici aşağıdakileri sağlamalıdır:
Tehlikeli maddelerdeki bir hasar ya da sızıntıya bağlı herhangi bir kontaminasyon gecikilmeden
temizlenmelidir.
Radyo aktif maddelerle kontamine olmuş bir uçak derhal hizmet dışına alınmalı ve temas edilebilen tüm
yüzeylerdeki radyasyon seviyesi ve sabit olmayan kontaminasyon Technical Instructions' da belirtilen
değerlerin altına inmediği süre boyunca servise verilemez
JAR-OPS 1.1210
Yolcu kabini ve kokpit. Technical Instructions' da başka türlü belirtilmediği sürece tehlikeli maddeler,
yolcuların bulunduğu uçak kabininde ya da kokpitte taşınamaz.
291
Kargo Kompartımanları. işletici tehlikeli maddelerin uçakta Technical Instructions' a uygun bir biçimde
yüklenmesini, ayrılmasını, istiflenmesini ve emniyete alınmasını sağlamalıdır.
Yalnızca Kargo Uçaklarında Taşınabilecek Tehlikeli Maddeler. işletici üzerinde "yalnızca Kargo Uçaklarıyla
taşınabilir" etiketi bulunan tehlikeli maddelerin kargo uçaklarında taşınmasını ve Technical Instructions' a
uygun bir biçimde yüklenmesini sağlamalıdır.
JAR-OPS 1.1215
Yer Personeline Bilgi Verme.
Yer personeline tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili görevleri hakkında, tehlikeli maddelerle ilişkili kaza ve
olaylarda yapılacak işler de dahil olmak üzere bilgi sağlanmalıdır.
Paragraf (a)(1)'de belirtilen bilgi eğer kullanılıyorsa yer hizmetleri acentasına da verilmelidir.
Yolculara ve Diğer Kişilere Bilgi Verme
İşletici, Technical Instructions' a uygun olarak, yolcuları uçağa beraberlerinde getirmelerinin yasak olduğu
maddeler hakında bilgilendirmelidir.
İşletici ya da yer hizmetleri acentası, tehlikeli madde nakliyesi konusunda bilgi veren afiş /ilanları kargo kabul
noktalarında bulundurmalıdır.
Mürettebat üyelerine bilgi verme. İşletici, İşletme Kitabında, mürettebatın tehlikeli maddelerin taşınması
sırasındaki görevlerini ve ilişkili emercensi durumlarda yapılması gereken işleri anlatan bilgiler olmasını
sağlamalıdır.
Kaptan Pilota Bilgi Verme. işletici, Technical Instructions' da belirtildiği gibi Kaptan Pilota yazılı bilgi
verilmesini sağlamalıdır.
Kaza ya da Olay Durumunda Bilgi Verme,
Bir olay durumunda uçağın işleticisi, istendiği taktirde taşınan tehlikeli maddelerin sebep olabileceği her
türlü zararı ya da hasarı en aza indirmek için gerekli bilgiyi sağlamalıdır.
Bir kaza durumunda uçağım işleticisi, ilgili Devletin Otoritesini taşınan tehlikeli maddeler konusunda en kısa
zamanda uyarmalıdır.
JAR-OPS 1.1220
İşletici Technical Instructions' da belirtildiği gibi personel eğitim programlarını oluşturmalı ve bunu devam
ettirmelidir. Bu programlar, Otorite tarafından onaylanmalıdır.Tehlikeli maddeler taşımak için kalıcı bir onayı
olmayan işleticiler şu şartlara uymalıdır.Genel kargo hizmetleri işinde çalışan personel, tehlikeli maddeler ile
ilgili görevlerini yerine getirebilmek için gerekli eğitimi almış olmalıdır.
Bu eğitim, en azından Tablo1 Sütun 1' de belirtilen alanları kapsamalı ve personelin tehlikeli maddelerin
saptanması ve bu maddelerin yol açabileceği zararlar konularında derinliğine bilgi edinmesini sağlamalıdır.
Mürettebat üyeleri, yolcu hizmetleri personeli ve işletici tarafından istihdam edilmiş ve yolcuların ve
bagajlarının korunması ile görevli güvenlik personeli, Tablo1 Sütun2' de belirtilmiş alanlarda eğitim
almalıdırlar. Söz konusu personel, tehlikeli maddelerin saptanması, bu maddelerin yol açabileceği zararlar ve
yolcularla birlikte taşınmaları halinde geçerli kurallar hakkında derinliğine bilgi sahibi olmalıdırlar
GÜVENLİK
JAR-OPS 1.1235
İşletici, ilgili personelin, tescilli olduğu Devletin ilgili ulusal güvenlik gereklerinden haberdar olmalarını ve bu
kurallara uygun hareket etmelerini sağlamalıdır.
292
JAR-OPS 1.1240
İşletici, personelin sabotaj veya uçak işgali gibi yasadışı müdahalelerden korunmak ve bu tür olaylar
meydana geldiğinde zararı en aza indirmek için gerekli önlemleri alabilmesi için onaylı eğitim programlarını
oluşturacak, sürdürecek ve icra edecektir.
JAR-OPS 1.245
Uçağa yasadışı bir müdahale yapılmasını mütaakiben, kaptan pilot ya da yokluğu durumunda işletici, hiç;
gecikmeksizin yerel otoriteye yada işleticinin Devletinin Otoritesine böyle bir olayın meydana geldiğini
bildirir bir raporu ulaştırmalıdır.
JAR-OPS 1.1250
İşletici, tüm uçaklarda, gizlenmiş silahlar, patlayıcılar veya diğer tehlikeli aygıtlar durumunda izlenecek
usulleri içeren bir çeklist bulunmasını sağlamalıdır
JAR-OPS 1.1255
Yolcu taşımak amacıyla işletilen uçuş mürettebatı kompartıman kapısına sahip tüm uçaklarda, bu kapılar
izinsiz girişleri önlemek için kompartımanın içinden kilitlenebilmelidir.
6. ÜLKEMİZDE TEHLİKELİ MADDELERİN HAVAYOLU İLE EMNİYETLİ TAŞINMASI
Türkiye’de tehlikeli maddelerin havayolu ile taşınması Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü
tarafından yayınlanmış olan Tehlikeli Maddelerin Hava Yolu ile Taşınması Talimatı (SHT-18) doğrultusunda
gerçekleştirilmektedir. Bu talimat içerisinde Lityum Pillerinin taşınmasına yönelik özel bir düzenleme
bulunmamaktadır. SHT-18 talimatı incelendiğinde, tehlikeli maddelerin Türkiye’de hava yolu ile
taşınmasında ICAO Teknik Talimatları’na(ICAO-TI) atıfta bulunulduğu görülmektedir.
SHT-18 talimatında “Tehlikeli Madde” kavramı “Hava yolu ile taşınacak ve ICAO-TI dökümanında 2. kısımda
belirtilen sınıflandırmada yer alan uçuş emniyeti açısından can ve/veya mal güvenliği için tehlike yaratan
maddeler” olarak tanımlanmıştır.
2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 93. maddesinin g bendi uyarınca hava yoluyla silah, cephane, her
nevi harp malzemeleri, patlayıcı, yanıcı, tahrip edici ve aşındırıcı madde, zehirli gaz, nükleer yakıt, radyoaktif
madde, can ve mal güvenliği yönünden tehlikeli olduğu saptanmış her nevi katı, sıvı ve gaz halinde maddenin
taşınması yasaklanmıştır. Bu kuralın bir istisnası olarak, söz konusu maddelerin hava yolu ile taşınması için
Ulaştırma Bakanlığı özel veya genel nitelikli izin verebilir. Ancak bu izin verilmeden önce de gerekirse Dışişleri
Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı’nın görüşü alınır. Söz konusu genel ya da özel nitelikli izinler alınmadan
bahsi geçen maddelerin hava yolu ile taşınması mümkün değildir. Bu maddeye aykırı davranışların tespit
edilmesi halinde aykırı davranışta bulunanlar 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 141. maddesine
göre 4 aydan 2 yıla kadar hapis ve otuz bin liradan üç yüz bin liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır.
Tehlikeli maddelerin sınıflandırılması, paketlenmesi, etiketlenmesi ve işaretlenmesi yine ICAO-TI’da belirtilen
şartlara uygun olarak yapılacaktır.
6.1. SHT-18 Uyarınca Hava Yolu İle Tehlikeli Madde Taşımacılığında Göndericinin Sorumlulukları
Gönderici herhangi bir tehlikeli madde paketinin veya paket grubunun hava yolu ile taşınmasını istemeden
önce;
a. Tehlikeli maddenin hava yolu ile taşınmasının yasak olmadığından
293
b.
Tehlikeli maddenin ICAO-TI’da belirtilen şartlara uygun şekilde sınıflandırıldığından,
paketlendiğinden, etiketlendiğinden, işaretlendiğinden ve beraberinde uygun şekilde doldurulmuş
tehlikeli madde taşıma dökümanları bulunduğundan emin olacaktır.
6.2. Taşıyıcının Sorumlulukları
SHT-18 talimatının 18. maddesi uyarınca taşıyıcının tehlikeli maddeleri taşımak için kabul etmesi için
taşınacak olan tehlikeli maddelerin beraberinde uygun şekilde doldurulmuş tehlikeli madde taşıma
dökümanlarının bulunması gerekir. Bununla birlikte, hava yolu ile taşınacak tehlikeli madde paket veya paket
gruplarının ICAO-TI’daki kabul şartlarına uygun olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde taşıyıcı
söz konusu bu şartlara uyulmaması durumunda tehlikeli maddeleri taşımayı kabul etmeyecektir.
Taşıyıcı, SHT-18 talimatının 18. maddesine uygun olarak ve ICAO-TI’da belirtilen şartlara göre tehlikeli madde
kabul kontrol listesi hazırlamalı ve bu listeyi kullanmalıdır.
Taşıyıcının sorumluluklarından bir diğeri ise SHT-18 talimatının 20. maddesinde düzenlenmiş bulunan “Sızıntı
veya Hasar için İnceleme” yapmaktır. Bu maddeye göre taşıyıcı tehlikeli madde içeren paket veya
paketlerinde sızıntı olup olmadığını yükleme yapılmadan önce kontrol etmek zorundadır. Sızıntı yapan ya da
hasarlı olan paketler hava aracına yüklenmeyecektir.
Hava aracına yüklenmiş olup da sızıntı yaptığı ya da hasar gördüğü anlaşılan tehlikeli madde içeren
paketlerin taşıyıcı tarafından derhal hava aracından indirilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte taşıyıcı, kalan
diğer paketlerin hava yolu ile taşınması için uygun olduğundan ve hasar görmemiş olduklarından emin
olması gerekir.
Bütün bunlara ek olarak, tehlikeli madde içeren paketlerin, etkileşime girebilecek veya sızıntı olabilecek
diğer paketlerin yanına birbirlerini etkileyebilecek şekilde yerleştirilmemelerine dikkat edilmesi gerekir.
Tehlikeli madde içeren paketlerin hava aracına yerleştirilmesi işlemlerinde, zehirli ve bulaşıcı madde içeren
paketler ICAO-TI şartlarına uygun olarak yerleştirilmeli; radyoaktif madde içeren paketler de ICAO-TI’da
belirtildiği şekilde insanlardan, canlı hayvanlardan ve banyo edilmemiş filmlerden ayrı bir şekilde hava
aracına yerleştirilmelidir. Son olarak taşıyıcı, tehlikeli maddelerin zarar görmemesi ve zarar vermemesi için
gerekli bütün önlemleri alarak hava aracına yükleme işlemlerini gerçekleştirecektir.
6.3. Aykırı Davranışlar ve İdari Yaptırımlar
SHT-18 talimat hükümlerine aykırı davranan havacılık işletmeleri ile ilgili yönetici personel ve uçucu ekip
hakkında gerekli uyarılar yapıldıktan sonra, gerekli görüldüğü takdirde inceleme komisyonu tarafından
değerlendirmede bulunulur. Bu değerlendirmenin sonucuna göre SHGM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü)
tarafından kusurlu görülen havacılık işletmesine düzeltici uyarıda bulunulur. SHGM’nin bu uyarısına rağmen
kusurlu hareketin devamı ya da bu talimat hükümlerine aykırı olan hususların tekrarlanması halinde,
inceleme komisyonu havacılık işletmesinin “Tehlikeli Madde Taşıma” izinlerini askıya alır ve eksikliklerin
giderilmesi için 3 aylık süre verir. Bu sürenin sonunda da yine gerekli şartlar sağlanamaz ise hiçbir bildirimde
bulunulmadan işletmenin izin yetkisi iptal edilir.
İşletme yönetiminden SHGM’ye karşı sorumlu genel müdür, kalite müdürü, uçuş işletme müdürü kusurlu
görülürse yazılı olarak ihtar edilir ve kusurun devamı veya talimat hükümlerine aykırı davranışların
tekrarlanması halinde bu kişlerin yetkileri inceleme komisyonu tarafından tespit edilen kusur derecesine
göre belli bir süre için veya tamamen iptal edilir.
294
Eğer kaptan pilot veya uçucu ekip SHGM tarafından kusurlu görülürse, bu durumda da benzer şekilde kusur
derecesine göre yazılı olarak ihtar yapılır ya da inceleme komisyonunun tespit edeceği kusur derecesine göre
ilgili kişinin lisansı 3 aya kadar askıya alınır.
KAYNAKÇA:
[1]. IATA Dangerous Goods Regulation Dokümanı (2012).
[2]. THY Tehlikeli Maddeler Kuralları Ders Kitabı (2012).
[3]. Tehlikeli Maddelerin Havayolu ile Ulaşımı Kuralları Ders Kitabı (Hv.Ulş.Okl.K.lığı) (2013).
[4]. JAR OPS 1: Avrupa Havacılık Otoriteleri Birliği’nce Belirlenen Uluslararası Ticari Hava Taşımacılık Kuralları
[5]. ÖZTÜRK, Yaşar, Türkiye’de Tehlikeli Maddelerin Havayolu İle Taşınması
295