Çevre Alanında Kapasite Geliştirme

Transkript

Bu proje Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilmektedir.
Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC)
Düzenleyici Etki Analizi
Yazarlar
Akpulat, Onur (başyazar)
Sayman, Rıfat Ünal
Cordova-Novion, Cesar
Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye
Jacobs, Cordova & Associates
AYD DEA Komitesi Üyeleri
Sezer Eralp, Sibel
Okumuş, Kerem
Sayman, Rıfat Ünal
Cordova-Novion, Cesar
ÇŞB DEA Çalışma Grubu
Baykara, Cengiz
Varır, Ahmet
Doğru, Betül
Katırcıoğlu, Rezzan
Zırhlı, Özlem
Katkı Sağlayanlar
Manders, Jan L. C.
Yılmaz, Özge
Tuçaltan, Gül
Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu (CEWEP)
Clemson Üniversitesi
Düzenleyici Etki Analizi Çalışmaları Yürütme Kurulu
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
T.C. Başbakanlık
T.C. Kalkınma Bakanlığı
T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı
T.C. Dışişleri Bakanlığı
Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu
Bu Düzenleyici Etki Analizi Raporu, yararlanıcısı T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olan ve AB Katılım Öncesi Mali
Yardım Aracı (IPA), tarafından finanse edilen "Çevre Alanında Kapasite Geliştirilme" projesi gereksinimlerinin
kısmen yerine getirilmesi için sunulmuştur.
Hatırlatma
Bu raporun içeriği, Avrupa Birliği ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın resmi görüşünü yansıtmamaktadır.
Rapordaki bilgi ve görüşlerin sorumluluğu tamamen Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye’ye aittir.
Yönetici Özeti
Görev
Türkiye‟nin Avrupa Birliği‟ne tam üye olabilmesi için Avrupa Parlamentosu ve Konseyi‟nin 4 Aralık
2000 tarihli 2000/76/EC sayılı Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Direktif‟in uyumlaĢtırması ve uygulaması
gerekmektedir („Atık Yakma Direktifi‟, veya „AYD‟ olarak da ifade edilir)1.
Atık Yakma Direktifi‟nin uyumlaĢtırılması ve uygulanması sürecine destek olması açısından T.C. Çevre
ve ġehircilik Bakanlığı (ÇġB) Bölgesel Çevre Merkezi‟nden (REC) Düzenleyici Etki Analizi çalıĢması
hazırlamasını talep etmiĢtir.
Sorun
Türkiye; hızla yaygınlaĢan kentleĢme ve sanayileĢme sonucunda artan ve dolayısıyla çevre ve sağlık
üzerinde ciddi baskı yaratan atık miktarından kaynaklanan sorunlar ile mücadele etmek durumunda
kalmaktadır. Her ne kadar hükümet atık yönetimi ile ilgili hususlara yüksek öncelik vermiĢ ve bu sorunun
çözümü için bazı politikalar geliĢtirmeye baĢlamıĢ olsa dahi; Türkiye‟de, etkin ve sürdürülebilir bir atık
yönetimi sistemi henüz bulunmamaktadır.
2008 yılında Türkiye genelinde oluĢan atık miktarı yaklaĢık 65 milyon ton civarında olup, bunun yaklaĢık
yarısı evsel atıktır. Toplam atık miktarının yaklaĢık %75‟i; evsel atık miktarının ise yaklaĢık %99‟u
düzenli ya da vahĢi olarak depolanmaktadır.
Atık sorunu küresel bir konudur. Bu sorunun üstesinden gelebilmek için üye devletler üretilen atığın
asgariye indirilmesi, sonrasında geri dönüĢtürülmesi, yeniden kullanılması veya oluĢan atığın enerjiye
dönüĢtürülmesini (örneğin atık yakma) ve ancak bu Ģekilde bertaraf edilemeyecek olan atıkların düzenli
depolama sahalarına gönderilmesini sağlamaya çalıĢmaktadırlar. Düzenli depolama yönteminin çevre
üzerinde ciddi ve önemli etkileri olması sebebiyle Avrupa Komisyonu bu yönteme giderek karĢı
çıkmaktadır. Yakma, Türkiye‟nin atık yönetimi sorununun üstesinden gelebilmek için kullanabileceği
bertaraf yöntemlerinden bir tanesidir. Ancak yakma; enerjinin etkin bir Ģekilde üretilerek geri kazanılması
veya düzenli depolamayı ikame edecek bir bertaraf politikası anlamına gelebilmektedir. Bu durumun
yerinde ve doğru bir Ģekilde değerlendirilmesi, yeni bir atık yakma stratejisinin temelini oluĢturmaktadır.
Etkin bir yakma yaklaĢımının oluĢturulabilmesi için hükümetin karĢılaĢacağı sorunlar dört baĢlıkta
toplanmaktadır. Bunlar aĢağıdaki gibidir;
Bir yakma stratejisinin tasarlanması ve yayılımı
Yakma iĢlemi için uygun olan atık türlerinin sağlanması ve iĢlenmesi
Siyasi, ekonomik ve sosyal endiĢelerin (örneğin yerel çevrenin yakma tesislerinin inĢa edilmesi
durumunda dile getirecekleri tepki ve itirazlar) çevresel amaçlar doğrultusunda dengelenmesi
AYD ile ilgili standartlarının uygulanması ve yaptırımlar
1
24 Kasım 2010 tarihinde Atık Yakma Direktifi, AB tarafından tamamen Endüstriyel Emisyonlar Direktifi‟ne
entegre edilmiĢtir 2010/75/EU. Ancak REC Türkiye, bu çalıĢma kapsamında; Endüstriyel Emisyonlar
Direktifi‟nden ziyade, Atık Yakma Direktifi üzerinde durmaktadır.
DEA Metodolojisi
Düzenleyici Etki Analizi (DEA) politika geliĢtirilmesi ve düzenleyici kararlar verilmesinde kullanılan
kanıta dayalı bir süreçtir. Bu süreç bir hususun altında yatan sorunların anlaĢılabilmesi ve buna iliĢkin
seçeneklerin belirlenebilmesi için baĢlıca bazı soruların yapılandırılmıĢ bir Ģekilde ele alınmasını
içermektedir. Bu seçeneklere iliĢkin çeĢitli etkiler sistematik bir Ģekilde analiz edilmekte ve
karĢılaĢtırılmaktadır. Bu; Ģeffaf politika anlayıĢını desteklemekte ve dolayısıyla önemli bilgilerin hükümet
ve paydaĢlar arasındaki iletiĢimine olanak sağlamaktadır. Kilit kararların seçeneklere iliĢkin faydamaliyet analizine bağlı olarak yapılması önem arz etmektedir.
Veri Toplama ve Etki Değerlendirme Süreçleri
DEA çalıĢmasının gerçekleĢtirilebilmesi, özellikle de veri toplama bağlamında REC Türkiye tarafından
gerçekleĢtirilen faaliyetler aĢağıdaki gibidir:
-
-
Literatür taraması ve uluslararası en iyi uygulamaların araĢtırılması
Hollanda ve Belçika‟ya düzenlenen çalıĢma ziyaretleri (3 yakma/beraber yakma tesisi, 3 kamu
kurumu, 3 uluslararası sivil toplum kuruluĢu ziyaret edilmiĢtir)
Seçeneklerin geçerliliğinin temin edilmesi amacıyla bir Ön DEA çalıĢması hazırlanması
Sorunlar ve bunların çözümlerine iliĢkin paydaĢlara yönelik bir anket çalıĢması
Ankara, Ġstanbul, Mersin ve Trabzon illerinde yapılmıĢ olan toplantıları kapsayan geniĢ çaplı bir
DanıĢma Sürecinin düzenlenmesi. Bu süreç kapsamında REC Türkiye, 25 merkezi ve yerel kamu
kurumu, 13 belediye ve birlik, 7 yakma/beraber yakma tesisi, 9 sivil toplum kuruluĢu, 7 özel
sektör temsilcisi, 7 akademisyen ve 3 atık arıtma tesisi ile görüĢmeler yapmıĢtır.
Farklı senaryo ve öngörme araçları kullanılarak bazı ekonomik modellerin geliĢtirilmesi
ÇġB‟nin yakın iĢbirliği ile Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu (CEWEP) ve Jacobs,
Cordova & Associates‟in faal ortaklığı REC Türkiye için avantaj sağlamıĢ ve çalıĢmaların etkin bir
Ģekilde yürütülmesine olanak sağlamıĢtır.
REC Türkiye AB Etki Değerlendirme metodolojisini uyarlayarak bu DEA çalıĢması için uygun hale
getirmiĢtir.
Baseline (Mevcut Durum)
2012 yılının baĢlarında, Türkiye‟de oluĢan toplam atığın yalnızca %0,4‟ü yakılmıĢtır. Ancak yakılan bu
atıklar arasında evsel atıklar bulunmamaktadır. Avrupa Birliği‟nde bu atıkların yakılmasına iliĢkin oran
sırasıyla ortalama %5,4 ve %20,3‟e tekabül etmektedir (Bkz. Table 1). Türkiye‟de yakma kapasitesi baĢta
Ġstanbul ve Kocaeli olmak üzere çok belirli bölgelerde yoğundur. Öyle ki; mevcut durumda faal olarak
iĢleyen yalnızca beĢ atık yakma tesisi bulunmaktadır. Ancak, Türkiye atık yakma rakamlarının AB
ortalamalarında seyrettiği farzedilirse ülkede mevcut yaklaĢık 32 tesis olabileceği tespit edilmiĢtir.
REC Türkiye – 2012
Sayfa: 2
Tablo 1 - AB ve Türkiye Genelinde Atık İşleme
AB Üye Devletlerinde Toplam Atık Arıtma Payları,
2008 (kton)
AB Üye Devletlerinde Evsel Atık Arıtma Payları,
2009 (kton)
Türkiye’de Toplam Atık Arıtma Payları, 2008 (ton)
Türkiye’de Evsel Atık Arıtma Payları, 2009 (ton)
Yakma tesislerindeki kısıtlı kapasitenin yanı sıra ayrıĢtırılmamıĢ ve düĢük kalitedeki atıklar, atıktan yakıt
üreten ön-iĢleme tesislerinin sayısının kısıtlı olmasına sebep olmaktadır.
Diğer bir yandan, ÇġB‟nin mevcut ve planlanan yakma tesislerini etkin bir Ģekilde denetleyecek kaynak
ve kapasitesi yeterli değildir.
Altı çizilmesi gereken bir diğer önemli husus da yeni yakma tesislerinin inĢa edilmesi durumunda
karĢılaĢılacak önemli bir sorun olan NIMBY prensibini; bir diğer deyiĢle “benim arka bahçemde değil”;
prensibini benimseyen ve giderek artıĢ gösteren yerel halkın gösterdiği direnç ve tepkidir.
Atık Yakma Direktifi‟nin; 6 Ekim 2006 tarihinde “Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Yönetmeliğin” kabulü
ile uyumlaĢtırılması, çağdaĢ bir atık yakma politikasının geliĢtirilmesi sürecindeki en önemli adımlardan
biridir. Ancak, böylesi bir temel çerçeve politikası, özellikle de yukarıda bahse konu olan eksiklikleri de
giderecek inisiyatif ve bazı yasal ve düzenleyici reformlara iliĢkin gereksinimleri de beraberinde
getirecektir.
Amaçlar
DEA‟nın genel politika amacı tamamlayıcı politikaların tespit edilmesi ve değerlendirilmesi ile Atık
Yakma Direktifi‟nin uygulanmasına destek olmaktır.
DEA‟nın baĢlıca iki amacı bulunmaktadır. Bunlar aĢağıdaki gibidir:
-
Uygun ve etkin bir yakma stratejisi tasarlayarak Direktif ile uyumun sağlanmasını desteklemek
Atık Yakma Direktifi‟nin uygulanmasından doğacak ve dolayısıyla tüm paydaĢlara (kamu
kurumları, belediyeler, tüketiciler ve atık üreticileri, atık yakma tesisleri, beraber yakma tesisleri
Sayfa: 3
gibi ekonomik iĢletmeler) yansıyacak olan ekonomik, çevresel ve sosyal maliyetleri düĢürecek
belirli politikalar ile Direktif‟in uygulanmasına yardımcı olmak
Bu, aĢağıda tanımlanan üç operasyonel hedefi doğurmaktadır:
-
Türkiye için geliĢtirilecek Atık Yakma Direktifi‟ni tamamlayıcı nitelikteki yeni yakma
stratejisinin beraberinde getirmesi öngörülen maliyet ve faydaların hesaplanması;
Yeni yakma stratejisine dâhil edilmesi gereken kilit politika seçeneklerinin belirlenmesi ve
değerlendirilmesi ve
Atık Yakma Direktifi‟ne tam uygunluğun sağlanabilmesi için gerekli olan en etkili yöntemlerin
ve yeni yakma politikasının belirlenmesi.
Politika Alanları
Yeni yakma politikalasının Türkiye‟de uygulanabilmesi için ilgili yetkililerin bazı kararlar almaları
gerekmektedir. REC Türkiye on kilit politika seçeneği belirlemiĢtir („düzenleme yapmama‟ politikası da
dâhil olmak üzere). Bu politika seçenekleri dört ana politika alanı altında toplanmıĢtır. Bunlar aĢağıdaki
gibidir:
-
-
-
Yeni Tesislerin Konumları: Bu politika alanında, tüm paydaĢların etkin Ģekilde istifadesinin
optimize edilebilmesi için yeni yakma tesislerinin farklı konum alternatifleri analiz edilmektedir.
Kalıntı Bertarafı: Bu politika alanında atık yakma süreci sonucunda ortaya çıkan kalıntıların
bertaraf edilme iĢleminin en uygun Ģekilde düzenlenmesine olanak sağlayacak yöntemler ele
alınmaktadır.
Atıkların Ön İşlemden Geçirilmesi: Bu politika alanında atıkların ön iĢlemden geçirilmesi
iĢleminin operasyonel tarafı (atıkların kim tarafından ve nasıl ön iĢlemden geçirileceği) ele
alınmaktadır.
Denetim ve Yaptırım: Bu politika alanında AYD‟nin denetim ve yaptırım gereksinimlerine
iliĢkin alternatif sistemler analiz edilmektedir. Bu politika alanında, özellikle sübvansiyon, tarife
garantisi, satıl alma garantisi, vergilendirme gibi düzenleyici olmayan yaptırım yöntemleri
üzerinde durulmuĢtur.
Değerlendirilen Etkilerin Özeti
DEA çalıĢmasına sonucunda, uygunluğun daha iyi sağlanabilmesi için REC Türkiye‟nin hükümetin
teĢvik etmesini önerdiği politika seçenekleri; yeni yakma tesislerinin sanayi bölgelerinde, yakmadan
kaynaklanan kalıntıların yeniden kullanımı/geri dönüĢtürülmesi/geri kazanımı, atıkları ön iĢlemden
geçirecek olan tesisler ile yakma tesislerinin birleĢtirilmesi ve teĢvik uygulama yöntemlerinin
oluĢturulmasıdır. Bu politikalar AYD de dâhil olmak üzere, yeni atık yakma stratejisine entegre
edilmelidir.
Her ne kadar önerilen seçeneklerin kombinasyonunun kısa ve uzun vadede tesislere iliĢkin yetkilendirme
prosedürlerini kolaylaĢtıracak olsa dahi, uzun vadede yeni tesislerin yerleĢim yerlerine daha yakın
yerlerde inĢa edilmelerinin aktif kamu farkındalık insiyatifleri ile desteklenmesi ekonomik ve çevresel
fayda açısından daha avantajlı olacaktır. Farklı seçeneklerin kombinasyonları Grafik 1 ile
gösterilmektedir. Grafikte de görüldüğü üzere, ekonomik açıdan en avantajlı olan seçenek çevresel açıdan
da en avantajlı seçenektir. Benzer Ģekilde bu durum tam tersi iliĢki için de geçerlidir.
Sayfa: 4
Grafik 1 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarının Değerlendirmesi
Belirlenen 10 seçeneğe iliĢkin farklı ekonomik, bütçesel, çevresel ve sosyal etkiler analiz edildikten sonra,
REC Türkiye‟nin önerdiği önerilen seçenekler ve genel tavsiyeler aĢağıda verilmektedir.
Önerilen Politika Seçenekleri
Politika Alanı 1: Yeni Tesislerin Konumları
Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (Yerleşim Alanlarına Uzak)
Tanım
Temel Etkiler
Yerel halktan gelebilecek sosyal tepkinin önlenebilmesi için hükümet; yeni tesislerin
sanayi bölgeleri içerisinde ve/veya yakınında
kurulmalarını teĢvik etmelidir. Bu durum kısa ve
orta vadede tesislere iliĢkin yetkilendirme
prosedürlerini kolaylaĢtıracaktır. Uzun vadede
ise hükümet, daha fazla ekonomik ve çevresel
fayda sağlaması sebebiyle, aktif kamu
farkındalık insiyatifleri ile yeni tesislerin yerleĢim yerlerine daha yakın konumlarda inĢa
edilmelerini teĢvik etmeye baĢlamalıdır.
Bu seçenek Almanya ve Fransa gibi ileri
derecede sanayileĢmiĢ ülkelerde oldukça
yaygındır.
-
Bu seçenek ile iliĢkili olan taĢıma
maliyetlerinin, atık üreticileri için daha düĢük
olduğu tespit edilmiĢtir.
-
TaĢıma ile ilgili etkilerin daha az olması ve ısı
DanıĢma süreci sonucunda, tesislerin yerleĢim
alanlarına uzak alanlara inĢa edilmeleri
durumunda sosyal tepkinin azalacağı tespit
edilmiĢtir.
Sanayi bölgelerine konumlandırılan tesisler
karlı bir Ģekilde civardaki sanayilere ısı ve
elektrik satabilmektedirler.
Sayfa: 5
geri kazanımı sebebiyle; bu seçenek sağlık ve
çevresel etkiler açısından Seçenek 1.3‟e kıyasla
daha uygundur.
Politika Alanı 2: Kalıntı Bertarafı
Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım/Geri Dönüşüm/Geri Kazanım
Tanım
Temel Etkiler
Hükümet, atık yakma iĢlemi sonucunda ortaya çıkacak olan kalıntıların tamamının düzenli
depolama sahalarına boĢaltılması yerine yeniden
kullanımı/geri
dönüĢümü/geri
kazanımını
desteklemelidir. Atık hiyerarĢisi ilkesi ve
gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm ve
düzenli depolama hedefleri esas alındığında
hükümet; tesislerin, yakma kalıntılarını mümkün
olduğunca geri kazanıma göndermelerini teĢvik
etmelidir. Bunun sebebi, kalıntı yönetimine iliĢkin ekonomik, çevresel ve sosyal etkiler
değerlendirildiğinde
kalıntıların
geri
kazanımının düzenli depolamaya kıyasla daha
avantajlı olmasıdır.
-
Her ne kadar düzenli depolama (Seçenek 2.2)
seçeneği daha düĢük maliyetli bir seçenek olsa
da, geri kazanım oranlarının artırılması tesisler
açısından daha karlıdır.
-
Yeniden
kullanıma
iliĢkin
toplumun
farkındalığının artırılması ve bu husustaki daha
sıkı çevresel standartlar ile toplumun geri
dönüĢtürülmüĢ/geri kazanılmıĢ maddelerin
kullanımına iliĢkin tepkileri azaltılabilir.
Ġsveç ve Hollanda gibi bazı üye devletlerde
kazanılan deneyimler kalıntıların yeniden
kullanım
oranlarının
oldukça
yüksek
olabileceğini göstermiĢtir.
Kalıntıların yakma tesislerinden geri kazanım
tesislerine nakliye edilmesi gerekmediği için
kombine geri kazanım tesislerinin taĢıma ile
ilgili etkileri daha azdır.
Atık hiyerarĢisine uyum ve kaynakların
korunması gibi hususlar dâhil olmak üzere,
kalıntıların geri kazanımının çevresel faydaları
düzenli depolamaya kıyasla daha fazladır.
Politika Alanı 3: Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesi
Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından (Kombine tesisler)
Tanım
Temel Etkiler
Hükümet atık ön iĢleme birimlerinin yakma ve/veya beraber yakma tesislerinin bulunduğu
yerlerde kurulmalarını desteklemelidir. Bunun
sebebi, kombine tesislerin ayrı ayrı kurulmuĢ
atık ön iĢlemeye yönelik tesislere göre daha
Atık yakma tesislerinin kendi bünyelerinde
yakıt hazırlama üniteleri bulundurmaları, AB
üye devletlerinde oldukça yaygın bir
uygulamadır.
Sayfa: 6
-
Kombine tesislere iliĢkin toplam net maliyetler
ayrı ayrı kurulmuĢ olan tesislerinkine kıyasla
daha düĢüktür ve uzun daha vadede karlıdır.
Kombine tesislerdeki nispeten düĢük maliyetler
dağıtım, satıĢ, nakliye ve saha hazırlık
maliyetlerinin daha düĢük olması ile
açıklanabilir.
-
Kombine tesislerin beraberinde getirdiği
çevresel fayda diğer seçeneğe kıyasla (ayrı ayrı
kurulmuĢ tesisler) çok daha fazladır. Bunun en
baĢlıca sebebi nakliye faaliyetlerinin çevre
üzerindeki olumsuz etkisidir.
Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırımlar
Seçenek 4.2. Üçüncü Şahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım Yöntemleri
Tanım
Temel Etkiler
Hükümet, sübvansiyon, tarife garantisi, satın alma garantisi, vergilendirme gibi piyasa tabanlı
yaptırım yöntemlerini benimsemelidir. Örneğin
düzenli depolama vergileri artırılarak atık
yakma yöntemi teĢvik edilebilir.
Üçüncü Ģahıslar tarafından yapılan denetimlerin
hükümetin üstlendiği maliyetler açısından
olumlu bütçesel etkileri bulunmaktadır. Denetim
faaliyetlerinin üçüncü Ģahıslar tarafından
yapılması durumunda, ÇġB‟nin kullanacağı
kaynaklar, yeni yaptırım sistemlerinin kurulum
ve iĢletim maliyetlerine kıyasla ciddi ölçüde
azalacaktır.
-
Bu seçeneğin, ÇġB‟nin etkinliği ve adilliği ile
ilgili yapılması muhtemel Ģikayet ve eleĢtirileri
asgariye indireceği öngörülmektedir.
-
Bu görevlerin üçüncü Ģahıslara tahsis edilmesi
durumunda tasarruf edilen ilgi ve kaynaklar,
ÇġB‟nin bu kaynakları Direktif‟in genel
anlamda etkin ve doğru Ģekilde uygulanmasını
temin etmek gibi daha önemli ve birincil
görevleri için kullanmasına olanak sağlayacağı
öngörülmektedir.
-
Hükümet tesislerin daha etkin yönetimini sıkı
yaptırımlar yerine sübvansiyonlar ve tarife
garantileri ile destekleyebilir.
Sayfa: 7
Genel Tavsiyeler
Tavsiyeler
-
-
-
Temel Etkiler
Hükümet,
düzenli
depolama
yerine alternatif bertaraf yöntemlerini teĢvik
etmelidir (örneğin yakma, kompostlama
vs.).
Atıkların depolama sahalarına gönderilmesi
çevre üzerinde ciddi olumsuz etkiler
doğurduğundan, Avrupa Komisyonu‟nun bu
uygulamaya
gösterdiği
tepki
giderek
artmaktadır.
-
AB‟nin yenilenebilir enerji hususundaki
bağlayıcı hedeflerinin karĢılanması açısından
ele alındığında, düzenli depolamaya kıyasla
yakma seçeneği; bir diğer deyiĢle “Atıktan
Enerji Üretimi” çok daha etkin bir enerji üretim
yöntemidir.
-
Toplumun düzenli depolamanın olumsuz
etkileri konusundaki farkındalığının artırılması
ile yakma gibi bertaraf yöntemlerine gösterilen
tepkiler azaltılabilir.
Hükümet yeni yakma stratejisini kapsayıcı bir yaklaĢım ile uygulamalıdır.
Böylesi bir yaklaĢım atık hiyerarĢisi ilkesinin
uygulanması ve gelecekteki geri kazanım, geri
dönüĢüm ve düzenli depolama hedeflerine
eriĢilmesine yardımcı olacaktır.
-
Hükümet, yeni yakma tesislerinin planlanması
aĢamasının tamamında potansiyel beraber
yakma
tesislerinin
kapasitelerini
de
değerlendirmelidir.
-
Aslında yakma nihai bir bertaraf yöntemi
değildir. Toplam atık miktarının yaklaĢık %25‟i
yakma
iĢlemi
sonrasında
kalıntıya
dönüĢmektedir. Dolayısıyla atıkların yakılması
iĢlemi sonucunda oluĢan kalıntıların yönetimi
kapsamlı bir Ģekilde gerçekleĢtirilmelidir.
-
Yakma iĢlemi için uygun olan atıkların elde
edilmesi zor olabilir. Atık karıĢımlarından daha
kaliteli yakıt üretilmesi dikkate alınması
gereken bir diğer önemli ön yakma sürecidir.
Yeni yakma tesislerinin durumu “Avrupa Komisyonu R1 Enerji Verimliliği Formülü
Kılavuzu, 2011 (EC R1 Energy Efficiency
Yakma tesislerinin R1 olarak sınıflandırılması,
Atık Çerçeve Direktifi‟nde hüküm altına alınan
atık hiyerarĢisi sebebiyle bu tesisleri düzenli
Sayfa: 8
Formula Guidance, 2011)” esas alınarak
belirlenmelidir.
-
depolamanın üzerinde bir konuma taĢıyacaktır.
-
'R1 statüsü' yakma tesislerinin atığı yurt
dıĢından daha kolay bir Ģekilde ithal etmelerine
olanak sağlayacaktır.
-
Yakma tesislerinin 'R1 statüsü' alabilmeleri için
daha fazla çaba sarf etmeleri gerekmektedir ki
bu da daha etkin ve çevre dostu atık yakma
süreçlerinin geliĢmesine yol açacaktır.
ÇġB‟nin teknik ve kurumsal kapasitesi genel atık yakma stratejisinin daha etkin
yönetimine olanak sağlayacak Ģekilde
iyileĢtirilmelidir.
ÇġB‟nin teknik, mali ve personel kapasitesinin
artırılmasının yanı sıra, Bakanlığın, farklı
seviyelerdeki atık yakma süreçlerinden sorumlu
olan tarafları etkin bir Ģekilde denetleyecek ve
Direktif ile öngörülen amaç ve hedeflere
uyulmasını temin edecek olan denetim ve
yaptırım
kapasitesinin
de
geliĢtirilmesi
gerekmektedir.
Sayfa: 9
İçindekiler
Yönetici Özeti ............................................................................................................................................... 1
GiriĢ ............................................................................................................................................................ 23
1
Politika GeçmiĢi, Süreçlere iliĢkin Hususlar ve Ġlgili PaydaĢlar ile GerçekleĢtirilen DanıĢma Süreci24
1.1.
Politika GeçmiĢi .......................................................................................................................... 24
1.2.
Kapsam ....................................................................................................................................... 24
1.3.
Genel Bilgiler .............................................................................................................................. 25
1.3.1.
2
AB Deneyimleri .................................................................................................................. 25
1.4.
Direktif‟in Amaç ve Dayanağı .................................................................................................... 28
1.5.
DanıĢma ve Veri Toplama .......................................................................................................... 29
1.6.
Merkezi Varsayımlar................................................................................................................... 30
Sorunun Tanımı .................................................................................................................................. 32
2.1.
Mevcut Durum (Baseline) ........................................................................................................... 33
2.1.1.
Türkiye‟de Atık Yönetiminin Genel Durumu ..................................................................... 33
Toplam Atık Miktarları ................................................................................................................... 33
Toplam Atığın Coğrafi Dağılımı..................................................................................................... 34
Genel Atık Arıtma Yöntemleri ve Arıtılan Atık Miktarları ............................................................ 35
Yakma için Uygun Olası Atık Türleri............................................................................................. 35
2.1.2.
RDF/SRF Hazırlama Tesisleri ............................................................................................ 36
2.1.3.
Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Sayısı ve Kapasiteleri........................................... 37
2.1.4.
Yaptırım Yöntemleri ve Araçları ........................................................................................ 39
2.1.5.
Sosyal Tepki: Benim Arka Bahçemde Değil (NIMBY) Sendromu .................................... 40
3
Amaçlar ............................................................................................................................................... 43
4
Politika Alanları ve Seçenekler ........................................................................................................... 44
5
4.1.
Politika Alanları .......................................................................................................................... 44
4.2.
Seçenekler ................................................................................................................................... 44
Etki Değerlendirmesi .......................................................................................................................... 45
5.0.
Politika Alanı 0: Düzenleme Yapmama...................................................................................... 45
5.0.1.
Politika Alanının Tanımı ..................................................................................................... 45
Ekonomik etkiler:............................................................................................................................ 45
Bütçesel etkiler: .............................................................................................................................. 47
Sayfa: 10
Çevresel etkiler: .............................................................................................................................. 47
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 49
Düzenleme yapmama seçeneği ile ilgili sonuçlar: .......................................................................... 49
5.1.
Politika Alanı 1: Yeni Tesislerin Konumları .............................................................................. 49
5.1.1.
5.1.2.
Seçenek 1.1. YerleĢim Alanları Ġçerisinde .......................................................................... 50
Seçeneğin tanımı: ............................................................................................................................ 50
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 51
5.1.3.
Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim Alanlarına Uzak) ......................................... 51
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 53
5.1.4.
Seçenek 1.3. YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak ............................................. 53
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 54
5.1.5.
5.2.
Politika Alanı ile ilgili Etkilerin Özeti ................................................................................ 54
Politika Alanı 2: Kalıntı Bertarafı .............................................................................................. 55
5.2.1.
5.2.2.
Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım /Geri DönüĢüm / Geri Kazanım ...................................... 58
Sayfa: 11
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 61
5.2.3.
Seçenek 2.2. Düzenli Depolama ......................................................................................... 61
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 63
5.2.4.
5.3.
Politika Alanı 3: Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesi .................................................................. 65
5.3.1.
5.3.2.
Seçenek 3.1. Atık Ön ĠĢleme Tesisleri (SRF/RDF) Tarafından Hazırlanması .................... 67
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 70
5.3.3.
Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından Hazırlanması .................................................................. 70
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 72
5.3.4.
5.4.
Politika Alanı ile Ġlgili Etkilerin Özeti ................................................................................ 72
Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırım ...................................................................................... 73
5.4.1.
5.4.2.
Seçenek 4.1. Devlet Güdümlü Yaptırımlar ......................................................................... 74
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 74
Sayfa: 12
5.4.3.
Seçenek 4.2. Üçüncü ġahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım
Yöntemleri .......................................................................................................................................... 74
Sosyal etkiler:.................................................................................................................................. 75
5.4.4.
6
7
Sonuç ve Önerilen Seçenekler ............................................................................................................ 77
6.1.
BaĢlıca Maliyet Kalemleri ve Faydalar ....................................................................................... 77
6.2.
Önerilen Seçenek(ler) ................................................................................................................. 78
Ekler .................................................................................................................................................... 84
Ek - 1.
Endüstriyel Emisyonlar Direktifi‟ne iliĢkin Genel Bilgi (2010/75/EU) ..................................... 85
Ek - 2.
Genel Atık Yakma Süreci ........................................................................................................... 88
Ek - 3.
Direktif Kapsamına Dâhil Olmayan Atık Kategorileri ve Ġzin Gereksinimleri .......................... 89
Ek - 4.
Yeni Yakma Tesislerinin Sayılarına ĠliĢkin Tahminler .............................................................. 90
Ek - 5.
Politika Alanı 1 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi ........................................................ 93
Ek - 5.1.
TaĢıma Maliyetleri .............................................................................................................. 93
Ek - 5.2.
Yatırım Maliyetleri ............................................................................................................. 95
Ek - 5.3.
ĠĢletim Maliyetleri ............................................................................................................... 97
Ek - 5.4.
Enerji Gelirleri .................................................................................................................. 100
Ek - 6.
Politika Alanı 2 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi ...................................................... 102
Ek - 6.1.
Metodoloji ......................................................................................................................... 102
Ek - 6.2.
Genel Bilgi ........................................................................................................................ 103
Ek - 6.3.
Varsayımlar ....................................................................................................................... 106
Ek - 6.4.
Hesaplamalar..................................................................................................................... 107
Ek - 7.
Politika Alanı 3 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi ...................................................... 116
Ek - 7.1.
Metodoloji ......................................................................................................................... 116
Ek - 7.2.
Genel Bilgiler .................................................................................................................... 117
Ek - 7.3.
Varsayımlar ....................................................................................................................... 122
Ek - 7.4.
Hesaplamalar..................................................................................................................... 124
Ek - 7.5.
TartıĢmalar ........................................................................................................................ 134
Sayfa: 13
Ek - 8.
Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerin Belirlenmesi .................................................................. 137
Ek - 9.
AB Genelinde Ġzin ve Yaptırımlar ............................................................................................ 141
Ek - 10.
Diğer Politika Seçenekleri .................................................................................................... 142
Ek - 11.
DanıĢma Süreci ..................................................................................................................... 143
Ek - 14.1.
Metodoloji ......................................................................................................................... 143
Ek - 14.2.
PaydaĢ Bazında Elde Edilen Bulgular............................................................................... 150
Ek - 14.3.
Politika Seçeneklerinin DanıĢma Süreci Bulguları Üzerinden Değerlendirilmesi ............ 160
Ek - 12.
Türkiye‟deki Lisanslı Yakma ve Beraber Yakma Tesisleri .................................................. 166
Ek - 13.
Yakma Kalıntılarının Geri Kazanılması ve Yeniden Kullanılmasına Yönelik Fırsatlar ....... 167
Ek - 14.
Avrupa Birliği ve Türkiye‟deki Atık Yakma Tesislerine Farklı Örnekler ........................... 168
Ek - 14.1.
AB Üye Ülkelerindeki Tesisler ......................................................................................... 168
Ek - 14.2.
Türkiye‟deki Tesisler ........................................................................................................ 173
Ek - 14.3.
Türkiye‟de Kurulması Öngörülen Tesisler (sadece tehlikeli atık yakma tesisleri) ........... 178
8
Referanslar ........................................................................................................................................ 183
9
Kısaltma ve Kavramlar Listesi .......................................................................................................... 186
Sayfa: 14
Tablolar Listesi
Tablo 1 - AB ve Türkiye Genelinde Atık ĠĢleme .......................................................................................... 3
Tablo 2 - DanıĢma Sürecine Katılan Uluslararası, Ulusal ve Yerel PaydaĢlar ........................................... 30
Tablo 3 - Türkiye‟deki Mevcut RDF/SRF Tesisleri ................................................................................... 37
Tablo 4 - Politika Alanı 1 Kapsamında Belirlenen Seçeneklere ĠliĢkin Ekonomik Etkilerin
KarĢılaĢtırılması .......................................................................................................................................... 54
Tablo 5 - Politika Alanı 1 Seçeneklerinin Çevresel Etkilerinin KarĢılaĢtırılması ....................................... 55
Tablo 6 - Politika Alanı 2 Seçeneklerinin Ekonomik Etkilerinin KarĢılaĢtırılması .................................... 64
Tablo 8 - Politika Alanı 3 Seçeneklerinin Ekonomik Etkilerinin KarĢılaĢtırılması .................................... 72
Tablo 10 - Etkilerin Özeti ........................................................................................................................... 78
Tablo 11 - Önerilen Politika Seçenekleri ve Genel Tavsiyeler ................................................................... 79
Tablo 12 - Türkiye‟deki Toplam Atıkların Dağılımı (ton) ......................................................................... 90
Tablo 13 - Yeni Tesislerin Tahmini Sayıları için Varsayımlar ve Girdiler ................................................ 91
Tablo 14 - Türkiye‟de Yakma ĠĢlemi Ġçin Uygun Olan Geri DönüĢtürülmemiĢ (ton)................................ 92
Tablo 15 - Yeni Tesislerin Tahmini Sayısı ................................................................................................. 92
Tablo 16 - TaĢıma Maliyetlerinin Hesaplanması için Dikkate Alınan Varsayım ve Girdiler ..................... 93
Tablo 17 - Toplam TaĢıma Maliyetleri ....................................................................................................... 94
Tablo 18 - Yatırım Maliyetlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler ............................. 96
Tablo 19 - Toplam Yatırım Maliyetleri ...................................................................................................... 96
Tablo 20 - Toplam ĠĢletim Maliyetleri ........................................................................................................ 97
Tablo 21 - Kamuoyu Farkındalık Faaliyetlerine iliĢkin Maliyetler ............................................................ 98
Tablo 22 - Özel Yatırım ve ĠĢletim Maliyetleri .......................................................................................... 99
Tablo 23 - Atık Bertaraf Bedellerinin Hesaplanması ................................................................................ 100
Tablo 24 - Enerji Gelirlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler .................................. 100
Tablo 25 - Toplam Enerji Gelirleri ........................................................................................................... 101
Tablo 26 - Kalıntı Dağılımı ve Miktarları ile ilgili Bilgiler ...................................................................... 103
Tablo 27 - Geri Kazanım Tesislerine ĠliĢkin ĠĢlem ġeması ...................................................................... 104
Tablo 28 - Ekipmanlara iliĢkin Maliyet Kalemleri ................................................................................... 105
Tablo 29 - Maliyet Hesaplamalarında Kullanılan Katsayılar ................................................................... 105
Sayfa: 15
Tablo 30 - Geri Kazanım Tesislerindeki Kütle AkıĢları ........................................................................... 106
Tablo 31 - TaĢıma Maliyetlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler............................ 107
Tablo 32 - Bağımsız Tesisler ile ilgili Toplam Maliyetler ........................................................................ 107
Tablo 33 - Ayrı Tesislere iliĢkin Birim Maliyet ve Gelirler ..................................................................... 109
Tablo 34 - Ayrı Tesisler ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları (Bertaraf bedeli = 21,3 Euro/ton
SRF) .......................................................................................................................................................... 110
Tablo 35 - Kombine Tesisler ile ilgili Toplam Maliyetler ........................................................................ 111
Tablo 36 - Kombine Tesislere iliĢkin Birim Maliyet ve Gelirler .............................................................. 112
Tablo 37 - Uçucu Kül ve FGT Kalıntılarının Düzenli Depolanması ........................................................ 112
Tablo 38 - Kombine Geri Kazanım Tesislerine iliĢkin Net Bugünkü Değer Hesaplamaları .................... 113
Tablo 39 - Evsel Atıkların Yakılması Seçeneği Sonucunda OluĢan Taban Külü ile Bağlantılı Toplam
Maliyetler .................................................................................................................................................. 114
Tablo 40 - Tehlikeli Atıkların Yakılması ĠĢleminden Kaynaklanacak Yakma Kalıntıları ile ilgili Maliyet
Tahminleri ................................................................................................................................................. 115
Tablo 41 - Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması ....................................................................................... 118
Tablo 42 - SRF/RDF Tesisleri ile ilgili Bilgiler ....................................................................................... 119
Tablo 43 - SRF ve RDF Katı Hatları ile ilgili Süreçlerin ġeması ............................................................. 120
Tablo 44 - RDF Sıvı Hatları ile ilgili Süreçlerin ġeması .......................................................................... 120
Tablo 45 - Ekipmanlar ile ilgili Maliyet Kalemlerinin Listesi .................................................................. 121
Tablo 46 - Maliyet Hesaplamalarında Kullanılan Katsayılar ................................................................... 121
Tablo 47 - Ayrı SRF Tesislerindeki Kütle AkıĢı ...................................................................................... 122
Tablo 48 - Kombine Atık Yakma Tesisleri / SRF Tesislerindeki Kütle AkıĢı ......................................... 123
Tablo 49 - Kombine Beraber Yakma Tesisleri / SRF Tesislerindeki Kütle AkıĢı .................................... 123
Tablo 50 - TaĢıma Maliyetleri ile ilgili Maliyet Verileri .......................................................................... 124
Tablo 51 - SRS Tesisleri ile ilgili Maliyetler ............................................................................................ 124
Tablo 52 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Maliyet ve Gelirler...................................................................... 127
Tablo 53 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları (Bertaraf bedeli = 25 Euro/ton
SRF) .......................................................................................................................................................... 128
Tablo 54 - RDF Tesisleri ile ilgili Maliyetler ........................................................................................... 129
Tablo 55 - Ayrı RDF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler ........................................................... 129
Tablo 56 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Maliyet Kalemleri ................................................. 130
Tablo 57 - Ayrı Tesisler ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları ..................................................... 131
Tablo 58 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler ..................................... 132
Sayfa: 16
Tablo 59 - Kombine Beraber Yakma / SRF Tesislerine ile ilgili Maliyet Kalemleri ............................... 132
Tablo 60 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer - NPV Hesaplamaları .......... 133
Tablo 61 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler ..................................... 134
Tablo 62 - Kombine Beraber Yakma Tesisleri / SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları
.................................................................................................................................................................. 136
Tablo 63 - Araç Takımında yer alan Farklı Formlar ................................................................................. 138
Table 64 - Politika Alanı 1 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki
Etkilerinin Hesaplanabilmesi için Gerekli Girdi Verileri ......................................................................... 138
Tablo 65 - Politika Alanı 1 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkileri
.................................................................................................................................................................. 139
Tablo 66 - Politika Alanı 2 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki
.................................................................................................................................................................. 140
.................................................................................................................................................................. 140
Tablo 70 - AB Üye Devletleri Genelindeki Yakma Tesislerinde Ġzin ve Yaptırım Durumları ................ 141
Tablo 71 - Yerel ve Ulusal Ölçekte DanıĢma Sürecine Katılan Ġlgi Grupları........................................... 144
Tablo 72 - DanıĢma Süreci Takvimi ......................................................................................................... 145
Tablo 73 - DanıĢma Sürecinde Kullanılan Yöntemler ve Araçlar ............................................................ 146
Tablo 74 - Ulusal DanıĢma Süreci ............................................................................................................ 147
Tablo 75 - Yerel DanıĢma Süreci .............................................................................................................. 148
Tablo 76 - Pasif Anket Katılımcıları ......................................................................................................... 148
Tablo 77 - Yerel ve Ulusal Ölçekte DanıĢma Sürecine Katılan Ġlgi Grupları........................................... 150
Tablo 78 - Politika Seçenekleri ................................................................................................................. 160
Tablo 79 - DanıĢma Anketlerinin Sonuçlarının Değerlendirilmesi .......................................................... 162
Tablo 80 - PaydaĢ Toplantıları ve Yüz yüze GörüĢme Sonuçlarının Değerlendirilmesi .......................... 165
Tablo 81 - Türkiye‟deki Beraber Yakma Tesisleri ................................................................................... 166
Tablo 82 - Attero Corine Verileri, Wijster, Hollanda ............................................................................... 168
Tablo 83 - Vestfor Corine Verileri, Kopenhag, Danimarka...................................................................... 169
Tablo 84 - AVR Corine Verileri, Duiven, Hollanda ................................................................................. 170
Sayfa: 17
Tablo 85 - Spittelau Corine Verileri, Viyana, Avusturya ......................................................................... 171
Tablo 86 - Indaver Corine Verileri, Antwerpen, Belçika ......................................................................... 172
Tablo 87 - ĠSTAÇ Corine Verileri (Tıbbi Atık Yakma Tesisi), Ġstanbul, Türkiye ................................... 173
Tablo 88 - ĠZAYDAġ Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye ......................................................................... 174
Tablo 89 - Ekolojik Enerji Corine Verileri, Ġstanbul, Türkiye .................................................................. 175
Tablo 90 - Petkim Corine Verileri, Ġzmir, Türkiye ................................................................................... 176
Tablo 91 - TüpraĢ Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye................................................................................ 177
Tablo 92 - Sincan Corine Verileri, Ankara, Türkiye ................................................................................ 178
Tablo 93 - Çatalca Corine Verileri, Ġstanbul, Türkiye .............................................................................. 179
Tablo 94 - Gebze Sanayi Bölgesi Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye ....................................................... 180
Tablo 95 - Tarsus Corine Verileri, Mersin, Türkiye ................................................................................. 181
Tablo 96 - Kula Corine Verileri, Manisa, Türkiye.................................................................................... 182
Sayfa: 18
Şekiller Listesi
ġekil 1 - Uluslararası DanıĢma Süreci ........................................................................................................ 30
ġekil 2 - Ulusal DanıĢma Süreci ................................................................................................................. 30
ġekil 3 - Yerel DanıĢma Süreci ................................................................................................................... 30
ġekil 4 - Atık Yakma Tesislerine Gösterilen Küresel Tepki....................................................................... 41
ġekil 5 - Mersin‟de Kurulması Önerilen Atık Yakma Tesisine KarĢı Halkın Tepkisi................................ 42
ġekil 6 - Kalıntı Yönetimine iliĢkin Kavramsal Model .............................................................................. 58
ġekil 7 - Atıkların Ön ĠĢlemden Geçirilmesine iliĢkin Kavramsal Model .................................................. 67
ġekil 8 - Genel Atık Yakma Süreci ............................................................................................................. 88
Sayfa: 19
Grafikler Listesi
Grafik 1 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarının Değerlendirmesi................................................................. 5
Grafik 2 - AB Üye Devletlerinde Bulunan Beraber Yakma Tesislerinin Sektörel Dağılımı ...................... 27
Grafik 3 - AB Üye Devletlerinde Toplam Atık Arıtma Payları, 2008 (kton) ............................................. 27
Grafik 4 - AB Üye Devletlerinde Evsel Atık Arıtma Payları, 2009 (kton) ................................................. 27
Grafik 5 - AB Üye Devletlerinde Atık Arıtma ........................................................................................... 28
Grafik 6 - Türkiye‟de Toplam Atık Arıtma Payları, 2008 (ton) ................................................................. 35
Grafik 7 - Türkiye‟de Evsel Atık Arıtma Payları, 2009 (ton) ..................................................................... 35
Grafik 8 - Türkiye‟de Atıkların Sınıflandırılması, 2008 (ton) .................................................................... 36
Grafik 9 - Türkiye‟deki Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Toplam Kapasitesi (kton/yıl) ................. 37
Grafik 10 - Yenilenebilir Enerji Destek Tarifesi......................................................................................... 39
Grafik 11 - AB Üye Devletleri Genelindeki Toplam Düzenli Depolama Bedelleri ................................... 40
Grafik 12 - Evsel Atık Yönetiminden Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarının DüĢüĢü ............................ 48
Grafik 13 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarına ĠliĢkin Genel Uygulama Maliyetleri................................ 78
Grafik 14 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarının Değerlendirilmesi .......................................................... 78
Grafik 15 - Evsel Atıkların Özellikleri ..................................................................................................... 118
Grafik 16 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Bertaraf Bedellerine KarĢı Net Bugünkü Değer ........................ 127
Grafik 17 - SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Analizleri .......................................................... 135
Grafik 18 - RDF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Analizleri .......................................................... 135
Grafik 19 - Türkiye‟de hali hazırda iĢlemekte olan tesisler ve bu tesislerin kapasiteleri (ton/yıl) ........... 166
Sayfa: 20
Haritalar Listesi
Harita 1 - AB Üye Devletlerinde Bulunan Yakma Tesislerinin Sayıları ve Kapasiteleri ........................... 26
Harita 2 - Toplam Atık Miktarının Coğrafi Dağılımı, 2008 (Mton) ........................................................... 35
Harita 3 - Türkiye‟deki Mevcut (Lisanslı) Yakma/Beraber Yakma Tesisleri ........................................... 38
Harita 4 - Türkiye‟deki Potansiyel Beraber Yakma Tesisleri ..................................................................... 38
Harita 5 - Türkiye‟de Kurulması Öngörülen Evsel Atık Yakma Tesisleri ................................................ 38
Harita 6 - Türkiye‟de Kurulması Öngörülen Tehlikeli Atık Yakma Tesisleri ........................................... 38
Harita 7 - DanıĢma Sürecinin GerçekleĢtirildiği Ġller ............................................................................... 145
Harita 8 - Uydudan Attero Haritası ........................................................................................................... 168
Harita 9 - Attero‟nun Corine Verileri ....................................................................................................... 168
Harita 10 - Uydudan Vestfor Haritası ....................................................................................................... 169
Harita 11 - Vestfor‟un Corine Verileri ...................................................................................................... 169
Harita 12 - Uydudan AVR Haritası........................................................................................................... 170
Harita 13 - AVR‟nin Corine Verileri ........................................................................................................ 170
Harita 14 - Uydudan Spittelau Haritası ..................................................................................................... 171
Harita 15 - Spittelau‟nun Corine Haritası ................................................................................................. 171
Harita 16 - Uydudan Indaver Haritası ....................................................................................................... 172
Harita 17 - Indaver‟ın Corine Verileri ...................................................................................................... 172
Harita 18 - Uydudan ĠSTAÇ Haritası ....................................................................................................... 173
Harita 19 - ĠSTAÇ‟ın Corine Verileri ....................................................................................................... 173
Harita 20 - Uydudan ĠZAYDAġ Haritası ................................................................................................. 174
Harita 21 - ĠZAYDAġ‟ın Corine Verileri ................................................................................................. 174
Harita 22 - Uydudan Ekolojik Enerji‟nin Haritası .................................................................................... 175
Harita 23 - Ekolojik Enerji‟nin Corine Verileri ........................................................................................ 175
Harita 24 - Uydudan Petkim Haritası ........................................................................................................ 176
Harita 25 - Petkim‟in Corine Verileri ....................................................................................................... 176
Harita 26 - Uydudan TüpraĢ Haritası ........................................................................................................ 177
Harita 27 - TüpraĢ‟ın Corine Haritası ....................................................................................................... 177
Harita 28 - Uydudan Sincan Haritası ........................................................................................................ 178
Harita 29 - Sincan‟ın Corine Haritası ....................................................................................................... 178
Harita 30 - Uydudan Çatalca Haritası ....................................................................................................... 179
Sayfa: 21
Harita 31 - Çatalca‟nın Corine Haritası .................................................................................................... 179
Harita 32 - Uydudan Gebze Sanayi Bölgesi Haritası ................................................................................ 180
Harita 33 - Gebze Sanayi Bölgesi‟nin Corine Haritası ............................................................................. 180
Harita 34 - Uydudan Tarsus Haritası ........................................................................................................ 181
Harita 35 - Tarsus‟un Corine Haritası ....................................................................................................... 181
Harita 36 - Uydudan Kula Haritası ........................................................................................................... 182
Harita 37 - Kula‟nın Corine Haritası......................................................................................................... 182
Sayfa: 22
Giriş
Bu Düzenleyici Etki Analizi (DEA) raporu REC Türkiye tarafından T.C. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı
(ÇġB) için hazırlanmıĢtır. Bu raporun amacı Avrupa Birliği Atık Yakma Direktifi‟nin (AYD)
(2000/76/EC) uygulanmasından2 kaynaklanan etkilerin değerlendirilmesi hususunda hükümet ve ÇġB üst
düzey yetkililerine yardımcı olmaktır. Ayrıca rapor iĢletmeler, hükümet, ulusal, yerel ve diğer paydaĢlara
iliĢkin azami faydanın elde edilebilmesi ve uyum ve uygulama maliyetlerinin düĢürülmesi açısından
tercih edilebilecek çeĢitli seçenekler de sunmaktadır. Dolayısıyla DEA çalıĢması Direktif‟in
uygulanmasına iliĢkin alternatifler önermektedir.
Raporda; Avrupa Komisyonu (EC) etki analizi metodolojisi esas alınmıĢtır3. Raporun birinci bölümü
politika geçmiĢi ve yapılan yoğun danıĢma süreci de dâhil olmak üzere çalıĢmanın genel organizasyonunu
ortaya koymaktadır. 2. bölümde ise Türkiye‟de AYD‟ye iliĢkin sorunlar ve Direktif‟in uygulanması
sürecinde karĢılaĢılacak zorluklar üzerinde durulmaktadır. 3. bölümde hükümetin Direktif‟in
uygulanmasına iliĢkin hedefleri ve özellikle de hükümetin ulaĢması gereken bazı objektif hedefler ele
alınmaktadır. ÇalıĢmanın temel kısmını oluĢturan 4. ve 5. bölümlerde ise; uyum ve uygulama
maliyetlerini düĢürebilecek olan – müdahale alanlarına göre düzenlenmiĢ- önerilen her bir politika
seçeneğine iliĢkin analizler ele alınmaktadır. Analize bağlı olarak 6. bölümde ise Türk Hükümeti‟nin
uygulayabileceği önerilen seçenekler ele alınmaktadır.
Raporun ilerleyen kısımlarında da detaylı bir Ģekilde ele alınacağı üzere; uygulamadaki zorlukların
temelinde yatan esas nedenlerin belirlenebilmesi ve bu nedenler arasındaki sebep sonuç iliĢkisinin
incelenebilmesi için bu DEA çalıĢması; Ağustos ve Ekim 2011 tarihleri arasında paydaĢlarla yapılan
kapsamlı danıĢma süreci sonucunda elde edilen bulgulara dayanarak hazırlanmıĢtır4. Bununla birlikte
gelecekte uygulamadan kaynaklanması muhtemel etkilerin tahmin edilmesinde kullanılan geçici
ekonomik maliyetlendirme modellerinin sonuçlarına da bu DEA çalıĢmasında yer verilmektedir.
Bu raporda ifade edilen görüĢler REC Türkiye ve bu kapsam ve hususta çalıĢmalara dâhil olan uzmanlara
ait olup ÇġB tarafından oluĢturulan Komitenin görüĢlerini yansıtmayabilir.
2
Bu DEA çalıĢmasında, „Uygulama‟, AB Komisyonu tarafından onaylanan devamlı uyumluluğu ifade etmektedir.
http://ec.europa.eu/governance/impact/index_en.htm
4
Ek - 11 – DanıĢma Süreci
3
Sayfa: 23
1
1.1.
Politika Geçmişi, Süreçlere ilişkin
Gerçekleştirilen Danışma Süreci
Hususlar
ve
İlgili
Paydaşlar
ile
Politika Geçmişi
Türkiye AB‟ye tam üye olmayı amaçlamaktadır. Bunun gerçekleĢebilmesi için hükümet; Topluluk
Müktesebatı‟nın yasal ve idari çerçeveye entegre edilmesine olanak sağlayacak bir program geliĢtirmiĢtir.
Bunun bir parçası olarak, Türkiye‟nin Avrupa Birliği‟ne üye olabilmesi için Avrupa Parlamentosu ve
Konseyi‟nin 4 Aralık 2000 tarihli Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Direktifi („Atık Yakma Direktifi‟ (AYD),
2000/76/EC olarak da ifade edilmektedir) uyumlaĢtırması ve uygulaması gerekmektedir.
Direktif‟in baĢlıca amacı, yakma ve beraber yakma iĢlemi sonucunda ortaya çıkan emisyonların hava,
toprak, yüzey ve yer altı sularını kirletmesini ve bunların insan sağlığı üzerindeki risklerini mümkün
olduğunca önlemek veya sınırlandırmaktır.
AYD, Türkiye‟de 6 Ekim 2010 tarihinde “Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Yönetmelik” olarak
uyumlaĢtırıldığından, esas yasal zorluk teknik standartların geliĢtirilmesi ve Direktif‟in doğru Ģekilde
uygulanmasını sağlayacak diğer bakanlık düzenlemelerinin gerçekleĢtirilmesidir. Diğer bir yandan, AYD
24 Kasım 2010 tarihinde Endüstriyel Emisyonlar Direktifi‟ne (EED) (2010/75/EU) entegre edilmiĢtir. Her
ne kadar AYD‟nin içeriği değiĢmemiĢ olsa dahi, bu yeni kapsamlı Direktif‟in de katılım sürecinde
Türkiye‟de uyumlaĢtırılması gerekmektedir.
1.2.
Kapsam
AYD, belli atık türlerinin yakıldığı tesisler dıĢındaki atık yakma ve beraber yakma tesislerini
kapsamaktadır (Direktif kapsamına dâhil olmayan atık kategorileri için bkz. Ek - 3). Direktif emisyon
limit değerleri kapsamındaki tesislerin karĢılamaları gereken sıkı operasyonel koĢullar ve teknik
gereklilikler içermektedir.
„Yakma tesisi‟ Direktif‟te; yanma ısısının geri kazanımı koĢulu aranmaksızın atıkların ısıl iĢlem prosesleri
için tahsis edilmiĢ her türlü sabit veya mobil teknik ünite veya donanım olarak tanımlanmaktadır5. ĠĢleme
sonrasında oluĢan maddelerin sonradan yakılması sebebiyle; bu tanım atıkların oksitlenme yöntemi ile
yakılması ve piroliz, gazlaĢtırma veya plazma gibi diğer ısıl iĢlem proseslerini de kapsamaktadır.
„Beraber yakma tesisi‟ Direktif‟te; temel amacı enerji veya ürün üretimi olan ve atıkları temel veya ilave
yakıt olarak kullanan veya atıkların bertaraf amacı ile termal yollarla iĢlendiği her türlü sabit veya mobil
tesis olarak tanımlanmaktadır5.
Bu tesisler tarafından yakılan baĢlıca atık sınıfları6 aĢağıdaki gibidir:
Evsel atıklar (kalıntı atıkları – ön iĢleme tabi tutulmamıĢ)
Ön iĢlemden geçirilmiĢ evsel atıklar (örneğin seçilmiĢ fraksiyonlar veya atıktan türetilmiĢ yakıt)
tehlikesiz sanayi atıkları ve ambalaj atıkları
5
Bu tanım; tüm yakma/beraber yakma hatları, atıkların kabülü, depolanması, tesis içi ön iĢleme üniteleri, atık ve
hava besleme sistemleri, kazan, egzoz gazları arıtım tesisleri, yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntı veya atık
suların arıtıldığı veya depolandığı tesis içi üniteleri, bacayı, yakma operasyonlarını kontrol eden sistemleri ve yakma
koĢullarının kayıt altına alınması ve gözlemlenmesini içeren yakma/beraber yakma tesisi ve sahasının tamamını
kapsamaktadır.
6
Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Direktifi Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler
Referans Dökümanı, 2006
Sayfa: 24
tehlikeli atıklar
arıtma çamuru
tıbbi atıklar.
Birçok yakma tesisi bu atık sınıflarının bir kaçını kabul edebilmektedir. Bu atıklar, kaynakları (örneğin
evsel, ticari, sanayi, vs), doğaları (örneğin çürüyebilen, tehlikeli, vs.) ve bu atıkların yönetimi için
kullanılan yöntemler (örneğin ayrı ayrı toplanmıĢ, geri kazanılmıĢ, vs) gibi birçok farklı Ģekilde
sınıflandırılabilir.
1.3.
Genel Bilgiler
1.3.1.
AB Deneyimleri
Yakma AB Üye Devletleri arasında yaygın olarak kullanılmakta olan bir atık arıtma yöntemidir ve bu
devletlerin entegre sürdürülebilir atık yönetimi sistemlerinde önemli bir rol oynamaktadır. AB Üye
Devletlerinde atık yakma tesislerinin toplam sayısı 545; beraber yakma tesislerinin toplam sayısı ise
849‟dur. Bu tesislerin toplam kapasiteleri sırasıyla 59.024 ve 13.000 kton/yıl‟dır7 (bkz. Harita 1 ve
Grafik 2).
7
Assessment of the application and possible development of the community legislation for the control of waste
incineration and co-incineration, Final Report, Ökopol GmbH, 2007
Sayfa: 25
Harita 1 - AB Üye Devletlerinde Bulunan Yakma Tesislerinin Sayıları ve Kapasiteleri
Sayfa: 26
Grafik 2 - AB Üye Devletlerinde Bulunan Beraber Yakma Tesislerinin Sektörel Dağılımı
AB Üye Devletlerinde arıtılan toplam atık miktarının %5,4‟ü bu yakma ve beraber yakma tesisleri
tarafından yakılarak arıtılmıĢtır. Bu rakam Türkiye için %0,4‟tür. Diğer bir yandan AB Üye Devletlerinde
atık yakma yönteminin evsel atıkların arıtılmasındaki payı %20‟dir. Ancak Türkiye‟de evsel atıklar
yakma yöntemi kullanılarak bertaraf edilmemektedir8 (bkz. Grafik 3 and Grafik 4).
Grafik 3 - AB Üye Devletlerinde Toplam Atık Arıtma
Payları, 2008 (kton)
Grafik 4 - AB Üye Devletlerinde Evsel Atık Arıtma
Payları, 2009 (kton)
2009 Eurostat atık istatistiklerine göre Türkiye‟deki evsel atığın %99‟u depolama sahalarına
boĢaltılmaktadır. Ancak AB Üye Devletleri atıkların düzenli depolama ile bertaraf edilmesi yönteminin
kullanımını azaltma eğilimindedir (bkz. Grafik 5). Üye ülkelerde düzenli depolama bir nihai bertaraf
yöntemi olarak tercih edilmediği sürece diğer arıtma yöntemlerinin kullanımı artacaktır.
8
Eurostat Atık Ġstatistikleri Veritabanı, 2011
Sayfa: 27
Grafik 5 - AB Üye Devletlerinde Atık Arıtma
AYD‟nin ulusal mevzuatlar çerçevesinde farklı ülkelerde uygulanma Ģekli farklılıklar göstermektedir.
Örneğin Danimarka Direktif hükümlerini ciddi bir Ģekilde uygularken, Ġsveç‟in benimsediği beraber
yakma tanımı farklıdır. Almanya, Direktif ile öngörülen emisyon limitlerine daha sıkı kısıtlamalar
getirmiĢtir. Diğer bir yandan; Ġtalya AYD öncesindeki ulusal mevzuatını esas almıĢtır ve Direktif‟in daha
sıkı hükümler içerdiği kısımları da uygulamalarına dâhil etmiĢtir9.
Üye Devletler; AYD‟yi baĢarılı bir Ģekilde uygulamıĢ olsalar dahi, yine de Direktif‟in uygulanması
aĢamasında bazı sorunlar ortaya çıkmıĢtır. Bu sorunların çoğu, tanımların net olmaması, sınırlı kapsam,
izleme sürecinin etkin bir Ģekilde gerçekleĢtirilmemesi, yüksek maliyetli zorunlu donanımlar ve sıkı
tedbirler ile ilgilidir. AYD yakın bir geçmiĢte EED‟ye entegre edilmiĢtir ancak içerikteki değiĢiklik
yukarıda ifade edilen sorunları çözecek nitelikte değildir.
1.4.
Direktif’in Amaç ve Dayanağı
AYD belirli atıklara iliĢkin yakma ve beraber yakma tesisleri için sıkı operasyonel koĢullar, teknik
gereksinimler ve emisyon limit değerleri tayin ederek çevre ve insan sağlığının olabildiğince iyi bir
Ģekilde korunmasını amaçlamaktadır. Direktif ile öngörülen gereksinimler tesislerin daha yüksek
standartları daha uygun maliyetlerle karĢılayabilmelerini temin edecek Ģekilde geliĢtirilmiĢtir.
AYD, hem tehlikeli hem de tehlikesiz atıkların yakılması ve beraber yakılması iĢlemini kapsamaktadır.
“Atık” olarak tanımlanan herhangi bir katı veya sıvının termal yöntemler kullanılarak arıtılması (yanma,
gazlaĢtırma ve piroliz de dâhil olmak üzere) iĢlemi AYD hükümlerine tabidir. Direktif uyarınca, bu
9
Jørgensen K. and Christensen S. W., Article from Danish Board of District Heating, 1/2005
Sayfa: 28
iĢlemi uygulayabilmeleri için gerek mevcut gerekse yeni tesis operatörlerinin gerekli izinleri almaları
gerekmektedir (Ġzin gereksinimleri için bkz. Ek - 3).
1.5.
Danışma ve Veri Toplama
DEA çalıĢmasının gerçekleĢtirilebilmesi, özellikle de veri toplama bağlamında REC Türkiye tarafından
gerçekleĢtirilen faaliyetler aĢağıdaki gibidir:
-
-
Literatür taraması ve uluslararası en iyi uygulamaların araĢtırılması
Hollanda ve Belçika‟ya düzenlenen çalıĢma ziyaretleri (3 yakma/beraber yakma tesisi, 3 kamu
kurumu, 3 uluslararası sivil toplum kuruluĢu ziyaret edilmiĢtir)
Seçeneklerin geçerliliğinin temin edilmesi amacıyla bir Ön DEA çalıĢması hazırlanması
Sorunlar ve bunların çözümlerine iliĢkin paydaĢlara yönelik bir anket çalıĢması
Ankara, Ġstanbul, Mersin ve Trabzon illerinde yapılmıĢ olan toplantıları kapsayan geniĢ çaplı bir
DanıĢma Sürecinin düzenlenmesi. Bu süreç kapsamında REC Türkiye, 25 merkezi ve yerel kamu
kurumu, 13 belediye ve birlik, 7 yakma/beraber yakma tesisi, 9 sivil toplum kuruluĢu, 7 özel
sektör temsilcisi, 7 akademisyen ve 3 atık arıtma tesisi ile görüĢmeler yapmıĢtır.
Farklı senaryo ve öngörme araçları kullanılarak bazı ekonomik modellerin geliĢtirilmesi
ÇġB‟nin yakın iĢbirliği ile Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu (CEWEP) ve Jacobs,
Cordova & Associates‟in faal ortaklığı REC Türkiye için avantaj sağlamıĢ ve çalıĢmaların etkin bir
Ģekilde yürütülmesine olanak sağlamıĢtır.
REC Türkiye Direktif‟in etkilerinin değerlendirilebilmesi, bilgi toplanabilmesi ve Ön Etki Değerlendirme
Analizi raporunda ele alınan politika seçeneklerinin test edilebilmesi amacıyla bir DanıĢma Süreci
düzenlemiĢtir. (DanıĢma sürecine iliĢkin daha detaylı bilgi için bkz. Ek - 10).
Bu danıĢma sürecini oluĢturan adımlar aĢağıdaki gibidir:
 Hedef grupların yönlendirilmesi ile Direktif ile ilgili farkındalığının artırılması,
 Direktif‟in olumlu ve olumsuz etkilerinin gözden geçirilmesi, ve
 Direktif‟in uygulanması aĢamasında maliyet açısından en etkin politika seçeneklerinin
değerlendirilmesi. DanıĢma süreci 2011 yılının Ağustos ve Ekim ayları arasında
gerçekleĢtirilmiĢtir.
DanıĢma süreci masa baĢı çalıĢmalara paralel olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. DanıĢma sürecinin yapılacağı
iller ile ulusal ve yerel paydaĢlar REC Türkiye ve ÇġB tarafından belirlenmiĢtir. Yerel danıĢma sürecinin
yapılacağı illerin belirlenmesinde bölgenin uygunluğu, eriĢilebilirlik, sanayi bölgesi olup olmaması ve
tesis planlaması gibi kriterler dikkate alınmıĢtır. Bu kriterler doğrultusunda yerel danıĢma sürecinin
Mersin ve Trabzon illerinde yapılmasına karar verilmiĢtir. Buna karĢılık ulusal danıĢma sürecinin ise
Ankara ve Ġstanbul illerinde gerçekleĢtirilmiĢtir.
DanıĢma süreci kapsamında fikir ve görüĢleri alınan paydaĢların listesi Tablo 2‟de verilmektedir.
Sayfa: 29
Tablo 2 - Danışma Sürecine Katılan Uluslararası, Ulusal ve Yerel Paydaşlar
Düzey
Uluslararası
Ulusal
Yerel
Paydaş
Yakma/Beraber Yakma Tesisleri
Uluslararası Kurumlar
Uluslararası STK‟lar
Kamu Kurumları
Yakma/Beraber Yakma Tesisleri
STK‟lar
Akademisyenler
Atık Arıtma Tesisleri
Özel Sektör Temsilcileri
Kamu Kurumları
Belediyeler ve Birlikler
STK‟lar
Akademisyenler
Atık Arıtma Tesisleri
Özel Sektör Temsilcileri
Katılım
3 tesis
3 kurum
3 STK
16 kuruluĢ
8 tesis
4 STK
2 akademisyen
2 tesis
5 temsilci
9 kuruluĢ
13 belediye ve birlik
5 STK
5 akademisyen
1 tesis
2 temsilci
REC Türkiye, paydaĢların görüĢ ve fikirlerini aktif ve pasif danıĢma süreçleri kapsamında düzenlenen bir
dizi ikili toplantı ve 5 odak grubu toplantısı yolu ile toplamıĢtır.
Şekil 1 - Uluslararası Danışma Süreci
1.6.
Şekil 2 - Ulusal Danışma Süreci
Şekil 3 - Yerel Danışma Süreci
Merkezi Varsayımlar
Politika seçeneklerinin değerlendirilmesi sürecinin uygunluğu ve uygulanabilirliğini sağlayabilmek adına
çalıĢma grubu; çalıĢmanın, aĢağıdaki varsayımlara dayanarak yapılandırılmasını önermiĢtir:
Yeni arıtma üniteleri ve elektrik ve/veya ısı üretim ünitelerinin maliyetleri Direktif‟in yaptırım ve uyum
maliyetlerinin değerlendirilmesindeki birincil bileĢendir. Bu doğrultuda, yeni tesislerin konumu ve sayısı
bu maliyetlerin belirlenmesinde en etkili değiĢkenlerdir. Ancak Türkiye‟de yeni kurulacak tesislere iliĢkin
belirsizlikler ve bilgi eksikleri bulunmaktadır. ÇġB hali hazırda Türkiye‟de kurulması öngörülen yeni
tesislerin konumu ve sayısını belirlemek için bazı çalıĢmalar yürütmüĢtür10. Ancak REC Türkiye daha
kesin bir tespit için daha detaylı çalıĢmaların yürütülmesi gerektiği sonucuna varmıĢtır. Bu veriler, REC
Türkiye‟nin maliyetlerin hesaplanması açısından yeni tesislerin konumlarına iliĢkin farklı tahminler
üretmek için geliĢtireceği modellere entegre edilecektir.
Direktif‟in uygun Ģekilde uygulanması için tesislerin emisyon sınırları ile uyumlu etkin arıtma ünitelerine
yatırım yapmaları gerekmektedir. Tesislerin tamamında (mevcut ve yeni tesisler) arıtma üniteleri
bulunması gerektiğinden, bu ünitelerine iliĢkin kurulum ve operasyonel maliyetler azımsanmayacak kadar
10
Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesi (YMÇYP), 2005
Sayfa: 30
yüksek olacaktır. Dolayısıyla yeni kurulacak tesislerin civar illerin de kolaylıkla eriĢebileceği Ģekilde
konumlandırılması oldukça önem arz etmektedir. AYD ve yeni bir yakma stratejisinin uygulanma
aĢaması planlanırken yakma sürecine iliĢkin tüm aĢamalar, bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Kalıntı
bertarafı ve atıkların ön iĢleme tabi tutulması, atık yakma tesisleri ve atık üreticilerinin doğrudan
etkileyen diğer politika alanlarıdır. Kalıntı bertarafı ve atıkların ön iĢleme tabi tutulması sebebiyle tesisler,
ilave maliyetlere maruz kalacaklardır. Bu sebeple, çalıĢma; asgari maliyetler içeren optimum koĢulları
değerlendirmek üzere farklı senaryo analizlerini esas almaktadır.
Sayfa: 31
2
Sorunun Tanımı
Türkiye; hızlı kentleĢme ve sanayileĢme sonucunda artan ve dolayısıyla çevre ve sağlık üzerinde ciddi
baskı yaratan atık miktarlarından kaynaklı sorunlar ile mücadele etmek durumundadır. Her ne kadar
hükümet atık yönetimi ile ilgili hususlara yüksek öncelik vermiĢ ve bu sorunun çözümü için çeĢitli
politikalar geliĢtirmeye baĢlamıĢ olsa dahi; Türkiye‟de, etkin ve sürdürülebilir bir atık yönetimi sistemi
henüz bulunmamaktadır.
2008 yılında, Türkiye genelinde oluĢan atık miktarı yaklaĢık 65 milyon ton civarında olup, bunun
yaklaĢık yarısı evsel atıktır. Toplam atık miktarının yaklaĢık %75‟i; evsel atık miktarının ise yaklaĢık %
99‟u depolama sahalarına boĢaltılmaktadır11.
Atık sorunu küresel bir konudur ve AB Üye Devletleri de benzer sorunlar ile karĢılaĢmaktadır. Bu
sorunların üstesinden gelebilmek için Üye Devletler öncelikle oluĢan atık miktarını asgariye indirmeye
çabalamakta, sonrasında atıkların geri dönüĢtürülmesi, yeniden kullanılması veya oluĢan atığın enerjiye
çevrilmesini (örneğin atık yakma) ve ancak bu yöntemlerle bertaraf edilemeyecek olan atıkların düzenli
depolanmasını sağlamaya çalıĢmaktadırlar. Düzenli depolama yönteminin çevre üzerinde ciddi ve önemli
etkileri olması sebebiyle; Avrupa Komisyonu bu yöneteme giderek karĢı çıkmaktadır. Yakma;
Türkiye‟nin atık yönetimi sorununun üstesinden gelebilmek için kullanabileceği bertaraf yöntemlerinden
bir tanesidir12. Türkiye‟de uygulanmakta olan Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması
Projesine (YMÇYP) göre, 2023 yılına kadar Türkiye‟de, 35 adet Evsel Atık Yakma Tesisi ve 5 adet
Tehlikeli Atık Yakma Tesisinin kurulması gerekmektedir.
Ancak yakma; bu yöntemle enerjinin etkin bir Ģekilde üretilerek geri kazanılması veya düzenli depolama
yaklaĢımını ikame edecek bir bertaraf politikası anlamına gelebilmektedir. Bu durumun yerinde ve doğru
bir Ģekilde tanımlanması, yeni bir atık yakma stratejisinin temelini oluĢturmaktadır. Atık Çerçeve
Direktifi‟ne göre13, yakma tesisleri geri kazanım veya bertaraf tesisleri olarak değerlendirilmektedir. Geri
kazanım tesisinin etkin bir Ģekilde enerji ürettiği kabul edilirken; bertaraf tesisi ise düzenli depolamayı
ikame edecek bir yöntem olarak değerlendirilmektedir14.
Etkin yakma sürecini teĢviklendirme çabaları sırasında hükümetin karĢılaĢabileceği baĢlıca sorunlar, dört
maddede özetlenebilir.
Yakma ve beraber yakma stratejilerinin tayin edilmesi zor ve maliyetli bir süreç olacaktır. Bu
stratejilerin uygulanması; hükümet, toplum, tesisler ve en nihayetinde ise diğer özel paydaĢlar
açısından ekonomik, sosyal ve çevresel maliyetleri de beraberinde getirecek olan önemli yasal,
teknik ve kurumsal reformlar gerektirecektir.
11
Enerjinin geri kazanımı ile gerçekleĢtirilen yakma iĢlemi, fermentasyon, kompostlama ve anaerobik çürütme gibi
atıktan enerji üretimi teknolojilerinden bir tanesidir.
13
Atıklar ile ilgili 2006/12/EC sayılı ve 5 Nisan 2006 tarihli Avrupa Parlementosu ve Konsey Direktifi (Directive
2006/12/EC of the European Parliament and of the Council of 5 April 2006 on waste)
14
“Avrupa Komisyonu R1 Enerji Verimliliği Formülü Kılavuzu, 2011” (“EC R1 Energy Efficiency Formula
Guidance, 2011”) belgesine göre evsel atık yakma tesisleri belirlenen eĢiklere uydukları taktirde atık bertaraf
tesisleri olarak değil (D10) enerji geri kazanım tesisleri (R1) olarak sınıflandırılabileceklerdir. Evsel atık yakma
tesislerinin bu Ģekilde R1 olarak sınıflandırılması, bu tesisleri Atık Çerçeve Direktifi‟nde yer alan atık hiyerarĢisinde
düzenli depolamanın önüne geçirecektir. Buna ek olarak; 'R1 statüsü' tesislere yurt dıĢından daha kolay atık ithal
etme fırsatı tanımaktadır.
12
Sayfa: 32
Türkiye‟deki atık yönetim sistemi; kaynakta ayırma yapılmaması ve atık kalitesinin düĢük olması
gibi sorunlarla karĢı karĢıya olduğu düĢünülürse, yakma iĢlemi için uygun olan atıkların elde
edilmesi ve arıtılması süreci oldukça zor olacaktır. Yeterli ve etkin bir kaynakta ayırma
yapılmadığı sürece, etkin bir yakma iĢlemini de temin etmek oldukça zor olacaktır. Buna ek
olarak, Türkiye‟deki tüketim eğilimleri sebebiyle, atıkların büyük çoğunluğunun kalorifik değeri
nispeten düĢüktür15.
KarmaĢık ve maliyetli olan bir diğer husus ise sosyal, siyasi ve ekonomik endiĢelerin dikkate
alınarak; bu etkenler ile çevresel amaçlar arasındaki dengeyi kurmaktır. Sosyal baskı, yeni
tesislerin inĢa edilmesine tepki gösterecek ve bu tesislerin kurulumunu doğrudan etkileyecektir.
AYD standartlarının (örneğin hava emisyonları, atık su ve kalıntılara getirilen sınırlamalar)16
uygulanması ve yaptırımı geçmiĢ yönetmeliklere kıyasla daha katıdır. Bu sebeple tesisler ciddi
uyum maliyetlerine maruz kalacaklardır.
Bu bölümde mevcut durum (baseline) ve AYD‟nin Türkiye‟de uygulanmasında karĢılaĢılacak sorunlara
odaklanılmaktadır.
Genel atık yakma süreci, Ek - 2‟de verilmektedir.
2.1.
Mevcut Durum (Baseline)
Belirlenen politika seçeneklerinin test edilebilmesi ve Direktif‟in etkilerinin değerlendirilebilmesi için,
mevcut durum verileri toplanmıĢtır. Bununla birlikte, birbiri ile bağlantılı aĢağıdaki beĢ hususta masabaĢı
analizleri de devam etmiĢtir:
Türkiye‟de Atık Yönetiminin Genel Durumu
o Toplam Atık Miktarları
o Toplam Atığın Coğrafi Dağılımı
o Genel Arıtma Yöntemleri ve Arıtılan Atık Miktarları
o Yakma için Uygun olan Atık Türleri
Tesis Sayıları ve Kapasiteleri
SRF/RDF Hazırlama Tesisleri
Yaptırım Yöntemleri ve Araçları
Sosyal Tepki: Benim Arka Bahçemde Değil (Not In My Back Yard - NIMBY) Sendromu
2.1.1.
Türkiye’de Atık Yönetiminin Genel Durumu
Toplam Atık Miktarları
2008 yılında Türkiye genelinde oluĢan atık miktarı yaklaĢık 65 milyon ton civarında olup, bunun yaklaĢık
yarısı evsel atıktır. Toplam atık miktarının yaklaĢık %75‟i; evsel atık miktarının ise yaklaĢık % 99‟u
depolama sahalarına boĢaltılmaktadır. Sanayi atık miktarında her ne kadar yıllar arasında dalgalanmalar
gözlemlense de, Eurostat verilerine göre 2008 yılında Türkiye‟de oluĢan toplam atık miktarının çoğu,
sanayi faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır (bkz. Grafik 5). Sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların
(özellikle de tehlikeli atıklar) arıtılması süreci özel bir titizlik gerektirmektedir. Dolayısıyla, evsel atık
15
Bu durum aynı zamanda, Türkiye‟deki mevcut atıkların etkin bir yakma sürecinden ziyade, yakma iĢlemi
dıĢındaki arıtma yöntemleri için daha uygun olduğu anlamına da gelebilir.
16
Atık Yakma Direktifi standartları, ulusal bir yönetmelik ile 2010 yılında uyumlaĢtırılmıĢtır.
Sayfa: 33
yönetiminin yanı sıra endüstriyel atıklarının yönetimine verilmesi gereken önem de son yıllarda artıĢ
göstermiĢtir.
Grafik 5 - Türkiye’deki Toplam Atık Miktarı, 2008 (kton)
Toplam Atığın Coğrafi Dağılımı
NUTS-117 sınıflandırmasına göre toplam atığın coğrafi dağılımı Harita 1‟de gösterilmektedir. Her ne
kadar bu dağılımda görülen atık miktarı, aslında 2008 yılında Türkiye‟deki arıtılan atık miktarını gösterse
de, rakamlar genel dağılım için yakın bir tahmin niteliğindedir. Burada da görüldüğü üzere, 2008 yılında
Türkiye‟de iĢlenen atık miktarı yaklaĢık 60 milyon ton civarındadır. 2008 yılında, Türkiye‟de oluĢan atık
miktarı yaklaĢık 65 milyon ton civarındadır ki bu da Türkiye‟de oluĢan atık miktarının %92‟sinin arıttığı
anlamına gelmektedir.
17
Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (Nomenclature of Units for Territorial Statistics (NUTS)); ülkelerin
istatistiki amaçlar doğrultusunda alt bölgelere ayrılması için kullanılan bir coğrafi kodlama standardıdır.
Sayfa: 34
Harita 2 - Toplam Atık Miktarının Coğrafi Dağılımı, 2008 (Mton)
Genel Atık Arıtma Yöntemleri ve Arıtılan Atık Miktarları
Eurostat verilerine göre, Türkiye‟de; toplam atık miktarının %75‟i, evsel atık miktarının ise %99‟u
depolama sahalarına boĢaltılmaktadır. Ancak Avrupa Komisyonu, atıkların düzenli depolama yöntemi ile
bertaraf edilmesini asgariye indirme eğilimindedir. Diğer bir yandan, Türkiye‟deki toplam atıkların ise
%0,4‟ü yakma yöntemi kullanılarak bertaraf edilmektedir. Buna karĢın, evsel atıklar yakma yöntemi ile
bertaraf edilmemektedir (bkz. Grafik 6 ve Grafik 7).
Grafik 6 - Türkiye’de Toplam Atık Arıtma Payları,
2008 (ton)
Grafik 7 - Türkiye’de Evsel Atık Arıtma Payları,
2009 (ton)
Yakma için Uygun Olası Atık Türleri
Eurostat verilerine göre Türkiye‟de atıkların nasıl sınıflandırıldığı Grafik 8‟de gösterilmektedir. Bu
grafikte yer alan, “KarıĢık Sıradan Atıklar” “Evsel Atıklar”; “Kimyasal ve Tıbbi Atıklar” ise “Tehlikeli
Atıklar” anlamına etmektedir. REC Türkiye‟nin tahminlerine göre, AB seviyeleri ile kıyaslandığında;
Türkiye‟deki yakma potansiyeli, en az Üye Devletlerde (evsel atıkların %20‟si ve tehlikeli atıkların
%13‟ü) yakılan atık miktarı ortalamasına eĢit olsaydı, Türkiye‟de yakmaya uygun olan evsel atık miktarı
yaklaĢık 6,4 milyon ton; tehlikeli atık miktarı ise yaklaĢık 250.000 ton civarında olurdu (hesaplamalara
iliĢkin detaylar için bkz. Ek - 4). Mevcut durumda yakmaya uygun olan evsel atık miktarının
Sayfa: 35
hesaplanmasına olanak sağlayacak herhangi bir çalıĢma bulunmamaktadır. Diğer bir yandan, yakmaya
uygun olan tehlikeli atık miktarı, yapılan bazı çalıĢmalar ile daha önce hesaplanmıĢ ve Türkiye‟de atık
yakmaya uygun olan tehlikeli atık miktarının yaklaĢık 500,000 ton/yıl olduğu tespit edilmiĢtir18,19.
Grafik 8 - Türkiye’de Atıkların Sınıflandırılması, 2008 (ton)
2.1.2.
RDF/SRF Hazırlama Tesisleri
Temel olarak ekonomik nedenlerle, çimento, kireç, metal ve enerji endüstrilerinden atıktan türetilmiĢ
yakıtlara gösterilen ilgi giderek artmaktadır. Bunun yanı sıra, AB yenilenebilir enerji hedefleri ve atık
yönetimi politikaları, atıktan türetilmiĢ yakıt kullanımını ciddi ölçüde artırmıĢtır. Avrupa Komisyonu
Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi Atık Arıtma Endüstrilerine iliĢkin Mevcut En Ġyi Teknikler
Referans Belgesine (2006) göre, Avrupa Birliği ülkelerinde 140 adet tehlikeli atıktan türetilmiĢ yakıt
(RDF) tesisi ve 126 tehlikesiz atıktan türetilmiĢ yakıt (SRF) tesisi bulunmaktadır. Ancak, RDF ve SRF20,
Türkiye için yeni kavramlardır. Mevcut durumda, Türkiye‟de bu konuda faaliyet gösteren tesislerin sayısı
oldukça sınırlıdır (bkz. Tablo 3). Diğer bir yandan, atıktan türetilmiĢ yakıt üzerine hazırlanan Özel
Komisyon Raporu tahminlerine göre, Türkiye‟deki RDF/SRF potansiyelinin 4 – 5,4 milyon ton/yıl
aralığında olduğu tahmin edilmektedir.
18
Yılmaz Ö., Türkiye için Tehlikeli Atık Yönetim Sistemi Tasarımı, Doktora Tezi, ODTU, 2011
Türkiye‟de Sanayiden Kaynaklanan Tehlikeli Atık Miktarının Hesaplanması, Türkiye‟de Sanayiden Kaynaklanan
Tehlikeli Atıkların Yönetiminin ĠyileĢtirilmesi “Life Hawaman” Projesi, 2008
20
SRF ve RDF arasındaki fark; SRF içeriklerinin; sıkı kalorifik değer, klor ve cıva içerikleri özelindeki CEN/TS 343
sayılı Avrupa Normları ile belirlenen gereksinimleri karĢılamaları gerekliliğidir. Buna karĢın, RDF‟in tehlikeli içerik
ve kalorifik değer aralığı daha geniĢ yelpazeli olabilir.
19
Sayfa: 36
Tablo 3 - Türkiye’deki Mevcut RDF/SRF Tesisleri
Tesis
Ġstanbul Çevre Koruma ve Atık Maddeleri
Değerlendirme Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi
(ĠSTAÇ)
Çözüm Endüstriyel Atık ĠĢleme Sanayi ve Ticaret
Anonim ġirketi
Süreko Ġstanbul Çevre Koruma ve Atık Maddeleri
Değerlendirme Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi
ITC Entegre Katı Atık Yönetim Sistemleri
2.1.3.
Kapasite (ton/h)
Kapasite (ton/yıl)
20
175.000
~4
36.000
~7
60.000
30
263.000
Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Sayısı ve Kapasiteleri
AB Üye Devletleri‟nde faaliyet göstermekte olan atık yakma tesislerinin toplam sayısı 545; beraber
yakma tesislerinin toplam sayısı ise 849‟dur. Bu tesislerin kapasiteleri; sırasıyla 60.000 kton/yıl ve
13.000 kton/yıl‟dır. Buna karĢın, mevcut durumda Türkiye‟de faaliyet göstermekte olan 24 beraber
yakma ve 5 yakma tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin kapasiteleri; sırasıyla 330 kton/yıl ve 115
kton/yıl‟dır. Türkiye‟de faaliyet gösteren lisanslı yakma ve beraber yakma tesislerinin listesi Ek - 1‟de
verilmektedir. Mevcut ve potansiyel beraber yakma tesislerinin dağılımı (tamamı çimento tesisi) sırasıyla
Harita 3 ve Harita 4‟te gösterilmektedir.
Grafik 9 - Türkiye’deki Yakma ve Beraber Yakma
Tesislerinin Toplam Kapasitesi (kton/yıl)
Grafik 9 - AB’deki Yakma ve Beraber Yakma
Tesislerinin Toplam Kapasitesi (kton/yıl)
Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesine göre, 2023 yılına kadar Türkiye‟de, 35 adet
Evsel Atık Yakma Tesisi ve 5 adet Tehlikeli Atık Yakma Tesisinin kurulması gerekmektedir. Kurulacak
olan bu beĢ yeni tehlikeli atık yakma tesisi aynı zamanda Ulusal Atık Yönetimi Eylem Planı‟nın (20082012) hedeflerinden birisidir. Öngörülen tesislerin dağılımı Harita 5 ve Harita 6‟te gösterilmektedir.
Sayfa: 37
Harita 3 - Türkiye’deki Mevcut (Lisanslı) Yakma/Beraber Yakma Tesisleri
Harita 4 - Türkiye’deki Potansiyel Beraber Yakma Tesisleri
Harita 5 - Türkiye’de Kurulması Öngörülen Evsel Atık Yakma Tesisleri
Harita 6 - Türkiye’de Kurulması Öngörülen Tehlikeli Atık Yakma Tesisleri
Sayfa: 38
2.1.4.
Yaptırım Yöntemleri ve Araçları
Hükümet doğrudan cezai yaptırımlar yerine, bazı sübvansiyonlar ve tarife garantileri ile tesislerin etkin
yönetimini destekleyebilir. AB‟ye katılım sürecinde, Türkiye‟de yenilenebilir enerji payının artırılması
için bazı hedeflerin karĢılanması ve bu enerjinin daha yaygın bir Ģekilde kullanılması için ise yasal ve
düzenleyici bir çerçevenin oluĢturulması gerekecektir.
Her ne kadar Türkiye‟de uygulanmakta olan mevzuatlarda, atıktan elektrik enerjisi üretimi için herhangi
bir teĢvik bulunmasa dahi, 5346 sayılı “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi
Amaçlı Kullanımına” iliĢkin Kanun gibi somut çabalar da bulunmaktadır. Bu Kanuna göre, elektrik
enerjisinin üretiminde yenilenebilir kaynakların kullanımına iliĢkin teĢvikler; tarife garantileri, satın alma
garantileri, bağlantı öncelikleri, daha düĢük lisans bedelleri, istisnai durumlarda lisans muafiyetleri ve
proje hazırlama ve arazi satın alımlarında tanınan uygulama kolaylıklarını kapsamaktadır. 5346 sayılı
Kanun kapsamında ele alınan yenilenebilir enerji destek tarifesi Grafik 10‟da gösterilmektedir.
Grafik 10 - Yenilenebilir Enerji Destek Tarifesi
Bazı vergilendirme yöntemleri ile hükümet tarafından yönlendirilebilecek bir diğer paydaĢ grubu da atık
üreticileridir. Örneğin daha yüksek düzenli depolama vergileri ile atıkların yakılması teĢviklendirilebilir.
Grafik 11‟de evsel atıklara iliĢkin toplam düzenli depolama bedelleri (atık bertaraf bedeli + düzenli
depolama vergisi) Üye Devletlerde düzenli depolamaya gönderilen atık yüzdesi ile karĢılaĢtırılmaktadır.
Toplam bedeller artıĢ gösterdikçe, düzenli depolanan evsel atık miktarı ciddi oranda azalmaktadır. Evsel
atıkların düzenli depolama yöntemi kullanılarak bertaraf edilmesi beraberinde oldukça yüksek vergiler
getirdiğinden, bu yöntem, Hollanda gibi ülkelerde neredeyse hiç kullanılmamaktadır. Diğer bir yandan,
Bulgaristan gibi ülkelerde uygulanan oldukça düĢük atık bertaraf bedelleri, nihai bir bertaraf alternatifi
olması sebebiyle, düzenli depolama oranlarında artıĢa sebep olmaktadır.
Sayfa: 39
Grafik 11 - AB Üye Devletleri Genelindeki Toplam Düzenli Depolama Bedelleri21
2.1.5.
Sosyal Tepki: Benim Arka Bahçemde Değil (NIMBY) Sendromu
Benim arka bahçemde değil (NIMBY) sendromu, toplumun; istenmeyen tesislerin yaĢadıkları alanların
civarına kurulmasına gösterdikleri tepkinin sonucunu ifade etmektedir. Yakma tesisleri, civarda yaĢayan
halkın ve bölgedeki ilgili kuruluĢların sıklıkla tepki gösterdiği tesisler arasındadır. Tepkiler genelde
devlete duyulan güven eksikliği, bu tesislerin sağlık üzerinde risk teĢkil edeceği endiĢesi, tesisin etkin bir
Ģekilde iĢletilememesi ve bahse konu sahanın daha az karlı bir Ģekilde kullanılması (yüksek maliyet) gibi
hususlar ile ilgilidir. Bu tepkiler doğrultusunda benimsenen baĢlıca üç tutum bulunmaktadır. Bunlar
aĢağıdaki gibidir:
Tesislerin baĢkasının yerleĢim yerine yakın bir konuma inĢa edilmesi
Tesislerin insan nüfusunun olmadığı uzak yerlere inĢa edilmesi
Tesislerin inĢa edilmemesi
Tesis iĢleticileri yalnızca yerel halktan gelen tepkiler ile değil, aynı zamanda Global Anti-Incineration
Alliance (GAIA), Greenpece International, Friends of the Earth gibi oldukça güçlü ve köklü uluslararası
sivil toplum kuruluĢları ile de karĢı karĢıya gelmektedirler. Bu sivil toplum kuruluĢlarının, dünya
genelinde kurulması önerilen atık yakma tesislerinin inĢasının durdurulmasında oldukça baĢarılı
olduklarını söylemek de mümkündür (bkz. ġekil 4).
21
European Commission Directorate of General Environment, Use of Economic Instruments and Waste
Management Performances, Final Report, 2012
Sayfa: 40
Şekil 4 - Atık Yakma Tesislerine Gösterilen Küresel Tepki
Türkiye‟de dahi; halkın kabul etmemesi ve ilgili ulusal ve yerel otoriteler arasında elde edilen görüĢ
birliği sebebiyle, atık yakma tesisleri ve ilgili süreçler ertelenmiĢ ve hatta durdurulmuĢtur. Mersin
Tarsus‟a kurulması önerilen atık yakma tesisi, böylesi bir duruma somut bir örnek teĢkil etmektedir.
Özellikle Tarsus Belediyesi, Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası, Tarsus ĠĢadamları Derneği ve bölge
civarında ikamet eden yerel halk olmak üzere, bazı kamu kurum/kurluĢlar ve sivil toplum kuruluĢları;
tesisin bu bölgede kurulmasına Ģiddetle karĢı çıkmıĢlardır. Tesisin burada kurulmasına karĢı olan bahse
konu kesimler tarafından konuya iliĢkin bir iptal davası açılmıĢtır. Bunun sonucunda; ilgili mahkeme,
2007 yılında, yürütmeyi durdurma kararı almıĢtır. Buna ek olarak, yaklaĢık 5000 kiĢi, bir imza
kampanyası ve çeĢitli mitinglerle, tepki ve itirazlarını dile getirmiĢlerdir (bkz. ġekil 5). Tesisin
kurulmasına iliĢkin kararın iptal edilmesi için gerekçe olarak gösterilen baĢlıca iddialar aĢağıdaki gibidir:
Olası koku sorunları
Tesisin konuĢlandırıldığı saha civarındaki arazilere yakın su havzaları ve tarım arazilerinin
kirlenme riski
Turizm potansiyeline engel teĢkil etmesi
Daha karlı ve daha fazla fayda sağlayacak olan tarım ve tarım ile ilgili sanayi yatırımları için
engel teĢkil etmesi
Halkın konuya iliĢkin olarak yeteri kadar bilgilendirilmemesi
Tesisin kurulacağı saha yakınlarında bulunan yerleĢim yerleri
Tesisin kurulacağı saha yakınlarında koruma altında olan (arkeolojik) alanların bulunması
Tesisin etkin bir Ģekilde yönetilemeyecek olması riski
Sayfa: 41
Şekil 5 - Mersin’de Kurulması Önerilen Atık Yakma Tesisine Karşı Halkın Tepkisi
Sayfa: 42
3
Amaçlar
DEA‟nın genel politika amacı tamamlayıcı politikaların tespit edilmesi ve değerlendirilmesi ile AYD‟nin
uygulanmasına destek olmaktır.
DEA‟nın baĢlıca iki amacı bulunmaktadır. Bunlar aĢağıdaki gibidir:
-
Uygun ve etkin bir yakma stratejisi tasarlayarak Direktif ile uyumun sağlanmasını desteklemek
AYD‟nin uygulanmasından doğacak ve dolayısıyla tüm paydaĢlara (kamu kurumları, belediyeler,
tüketiciler ve atık üreticileri, atık yakma tesisleri, beraber yakma tesisleri gibi ekonomik
iĢletmeler) yansıyacak olan ekonomik, çevresel ve sosyal maliyetleri düĢürecek belirli politikalar
ile Direktif‟in uygulanmasına yardımcı olmak
Bu, aĢağıda tanımlanan üç operasyonel hedefi doğurmaktadır:
-
Türkiye için geliĢtirilecek AYD‟yi tamamlayıcı nitelikteki yeni yakma stratejisinin beraberinde
getirmesi öngörülen maliyet ve faydaların hesaplanması;
Yeni yakma stratejisine dâhil edilmesi gereken kilit politika seçeneklerinin belirlenmesi ve
değerlendirilmesi ve
AYD‟ye tam uygunluğun sağlanabilmesi için gerekli olan en etkili yöntemlerin ve yeni yakma
politikasının belirlenmesi.
Sayfa: 43
4
Politika Alanları ve Seçenekler
4.1.
Politika Alanları
AYD‟nin ana hükümlerinin uygulanabilmesi için, Türk yetkili mercilerin bazı kararlar almaları
gerekmektedir. REC Türkiye, buna yönelik olarak beĢ politika alanına iliĢkin hususların ele alınabileceği
baĢlıca 10 politika seçeneği belirlemiĢtir22 („düzenleme yapmama‟ seçeneği dâhil). Bunlar aĢağıdaki
gibidir:
0. Düzenleme yapmama
1. Yeni tesislerin konumları
2. Kalıntı bertarafı
3. Atıkların ön iĢlemden geçirilmesi
4. Denetim ve yaptırım
4.2.
Seçenekler
REC Türkiye, her bir Politika Alanı ile ilgili alternatif seçenekleri belirlemiĢ ve bu seçenekleri analiz
etmiĢtir. Her bir politika alanındaki seçeneklerin her biri birbirinden bağımsızdır.
Politika Alanı 0: Düzenleme yapmama
Seçenek 0.1 Düzenleme yapmama
Seçenek 1.1. YerleĢim Alanları Ġçerisinde
Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim Alanlarına Uzak)
Seçenek 1.3. YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerinin DıĢında
Politika Alanı 2: Kalıntı bertarafı
Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım/Geri DönüĢüm/Geri Kazanım
Seçenek 2.2. Düzenli Depolama
Seçenek 3.1. Atık Ön ĠĢleme Tesisleri Tarafından (Ayrı Tesisler)
Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından (Kombine Tesisler)
Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırım
Seçenek 4.1. Devlet Güdümlü Denetimler
Seçenek 4.2. Üçüncü ġahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer Yaptırım Yöntemleri
22
ÇalıĢma Grubu toplantıları sırasında, çalıĢma grubu; belirlenen 14 politika alanından (29 seçenek) Atık Yakma
Direktifi‟nin uygulanmasını en fazla etkileyecek olan 4 politika alanını (10 seçenek) tespit etmiĢtir (Bkz. Ek - 10).
Bu politika alanları, Türkiye‟nin kendi ülke koĢullarına uygun olan atık yakma modelini geliĢtirme esnekliğini
sağlamaktadır.
Sayfa: 44
5
Etki Değerlendirmesi
5.0.
Politika Alanı 0: Düzenleme Yapmama
5.0.1.
Politika Alanının Tanımı
Bu seçenek DEA baĢlangıç (baseline) durumuna tekabül etmektedir. Bu seçenek; Türkiye‟de geçerli olan
tüm kanun ve yasal metinlerde ele alınan atık yönetimine iliĢkin hükümlerin, AYD‟nin yakın geçmiĢte
uyumlaĢtırılmasından önceki hali ile aynen uygulanmaya devam edilmesini ve bu haliyle korunmasını
esas almaktadır.
Eurostat verilerine göre, Türkiye‟de üretilen evsel atık miktarı, yılda yıllık 25 milyon civarındadır. Evsel
atıkların %99‟u, düzenli depolanmaktadır ki bu da bu atıklar için kullanılan baĢlıca bertaraf yönteminin,
düzenli depolama yöntemi olduğu anlamına gelmektedir. Üretilen tehlikeli atık miktarı çok daha düĢüktür
(1,75 milyon ton/yıl) ancak bu atıklar, bertaraf açısından, evsel atıklardan çok daha büyük bir sorun teĢkil
edebilir. Tehlikeli atıklar için, yakma, gazlaĢtırma ve düzenli depolamayı da kapsayan daha geniĢ bir
bertaraf alternatifleri yelpazesi kullanılmaktadır. Ayrıca tehlikeli atıklar için çimento fabrikalarında
beraber yakma da uygulanmaktadır.
Mevcut duruma göre bu politika alanı tüm evsel atıkların düzenli depolanmasını tehlikeli atıkların ise
düzenli depolanması ve yakılmasını kapsamaktadır. Bu politika alanında, RDF/SRF tesislerinin kurulması
ve yakma iĢleminden kaynaklanacak kalıntıların geri kazanımı dikkate alınmamaktadır.
Ekonomik etkiler:
Ekonomik açıdan ele alındığında, evsel atıkların düzenli depolanmasına iliĢkin maliyetler; diğer
politika alanlarına kıyasla daha düĢüktür. 2012 yılında, Türkiye‟deki evsel atık düzenli depolama
sahalarının bertaraf bedelleri, ton baĢına atık için yaklaĢık 10 Euro civarındadır. Düzenli depolamanın,
ülke genelinde belediyelere maliyeti, toplamda yaklaĢık 250 milyon Euro/yıl olarak ortaya çıkmaktadır.
Düzenli depolama maliyetleri, yeni yakma tesislerinin kurulmasıyla kıyaslanmalıdır. Yakma iĢlemine
iliĢkin bertaraf bedelleri23 çok daha yüksektir. Tüm evsel atıkların %20‟sinin (yaklaĢık 5 milyon ton/yıl)
yakılmaya, geri kalanının ise düzenli depolama sahalarına boĢaltılacağı varsayıldığında, toplam bertaraf
maliyeti; 428 milyon Euro/yıl olarak hesaplanabilir. Bu değer, atıkların sadece düzenli depolanmasından
yaklaĢık iki kat daha yüksektir. Her ilin hali hazırda kendi evsel atık düzenli depolama alanı
bulunmaktadır. Yakma stratejisinin uygulanması durumunda, yaklaĢık 3 ilden 1‟inin belirlenmiĢ bir evsel
atık yakma tesisi bulunacaktır. TaĢıma mesafeleri arttığından, bu; yakılacak atık miktarına iliĢkin taĢıma
maliyetlerinin daha da artmasına sebep olacaktır.
Yeni kurulan tesislerde evsel atıkların yakılmasından kaynaklanan kalıntıların geri kazanım olanaklarının
değerlendirilmesi, dikkate alınması gereken bir diğer husustur. Özel atık yakma tesislerinde
gerçekleĢtirilen yakma iĢlemi sonucunda, atık kütlesindeki azalma yaklaĢık olarak %75 civarındadır ki bu
da yakma tesisine gelen atık kütlesinin %25‟inin; iĢlem tamamlandığında, taban külü, uçucu kül vs gibi
kalıntılar olarak toplanacağı anlamına gelmektedir. Bu nedenle, 5 milyon ton/yıl evsel atığın
yakılmasından kaynaklanacak olan kalıntı miktarı yılda yaklaĢık 1.25 milyon civarında olacaktır. Bazı
maddelerin (demir ve demir dıĢı metaller ve yeniden kullanılabilen diğer ürünler), taban külünden geri
kazanılması; geri kazanım tesisleri için ekonomik bir gelir yaratmaktadır. Geri kazanım birimlerinin
23
REC Türkiye‟nın hesaplamalarına göre yakma için asgari bertaraf bedeli 44 Euro/ton atıktır.
Sayfa: 45
yakma tesislerinin sahalarında kurulması durumunda ise; bu ekonomik kazanç, daha da arttırılabilir (ve bu
kazançtan geri kazanım tesisleri yerine yakma tesisleri yararlanabilir). Ne yazık ki yakma iĢleminden
kaynaklanan kalıntıların geri kazanımı, yeni yakma stratejisinin uygulanmasının genel maliyetini
değiĢtirmemektedir, zira en iyi ihtimalle; geri kazanım maliyeti, kalıntıların düzenli depolanması
maliyetine neredeyse eĢit olacaktır.
RDF/SRF tesislerinin (ayrı veya kombine) iĢletilmesine iliĢkin en iyi planın belirlenmesi de oldukça
önem arz etmektedir. Türkiye‟deki SRF potansiyelinin, yılda yaklaĢık 4 milyon ton ve atığın; SRF‟e
dönüĢtürülme oranlarının %30 - 50 arasında olduğu düĢünülürse ve bu değer ortalama %40 olarak
alınırsa; SRF tesislerine aktarılacak olan evsel atık miktarının yılda 10 milyon ton olacağı
öngörülmektedir. Bu atıkların, düzenli depolama ile bertaraf maliyetleri ile kıyaslanabilir maliyetlerle
iĢlenerek SRF üretilmesi mümkündür. Bu, yeni yakma stratejisinin atık üreticilerine ekstra maliyet
yüklemeden uygulanabilmesi bakımından ciddi önem teĢkil etmektedir. Ancak, bu durum; yakma tesisleri
için geçerli olmayabilir (atık üreticilerinin yakma tesislerine ödeme yapmaları yerine geri kazanım
tesislerine bertaraf bedeli ödemek durumunda olmasından dolayı) ancak besleme ünitelerindeki
iyileĢtirmelerin yakma sürecini iyileĢtirmesi ve dolayısıyla da yakma tesislerinin iĢletim maliyetlerini
düĢürmesi beklenmektedir.
Genel durum, bertaraf ve taĢıma maliyetleri açısından düzenleme yapmama seçeneğinin, atık yakma
stratejisinin uygulanmasına kıyasla daha cazip bir seçenek olduğunu ortaya koymaktadır.
Diğer bir yandan, AYD ve Düzenli Depolama Direktifi, sırasıyla 6 Ekim 2010 tarihinde “Atıkların
Yakılmasına ĠliĢkin Yönetmelik” ve 23 Mart 2010 tarihinde ise “Atıkların Düzenli Depolanmasına ĠliĢkin
Yönetmelik” olarak yürürlüğe girmiĢ bulunmaktadır. Bu; bir yakma ve düzenli depolama stratejisi
uygulanacağı yönünde bir taahhüt olduğu anlamına gelmektedir. Bir seçenek de, yeni yakma tesislerinin
kurulması yerine beraber yakma amaçlı mevcut çimento fabrikalarının kullanılmasıdır. Fırına beslenen
tüm maddeler nihai ürüne karıĢtığından, çimento fırınlarında gerçekleĢtirilen beraber yakma iĢleminden
herhangi bir kalıntı oluĢumu söz konusu değildir. Bu durumda, düzenli depolama/geri kazanım maliyetleri
ve ilgili taĢıma maliyetleri, çimento tesislerinin iĢletim maliyetlerine dâhil olmamaktadır. Bu, çimento
tesislerinin bertaraf bedellerinin ve dolayısıyla da atık üreticilerinin maruz kalacakları maliyetlerin
düĢmesine de yardımcı olmaktadır. Dolayısıyla, beraber yakma iĢlemlerinin; düzenleme yapmama
seçeneği ile atık stratejisinin uygulanması arasındaki maliyet açığını düĢürmeye yardımcı olacağı
öngörülmektedir. Ancak bu alternatifin baĢarılı olabilmesi için; Türkiye genelinde bulunan 65 çimento
fabrikasının, yılda 80.000 ton evsel atığı kabul etmeye gönüllü olması gerekmektedir. Çimento
fırınlarında gerçekleĢtirilen yakma iĢleminin etkili bir bertaraf yöntemi olduğu kanıtlanmıĢ olsa dahi, ürün
kalitesi her zaman çimento fabrikaları için dikkate alınması gereken önemli bir husustur. Çimento
fırınlarına beslenen tüm maddelerin ürüne karıĢmasından dolayı, ürün kalitesi sebebiyle yakma iĢleminin
bu fırınlarda gerçekleĢtirilmesine iliĢkin çeliĢkili görüĢler bulunmaktadır. Bazı referanslar, ağır metallerin
ürüne geçme olasılığını vurgularken24, diğer görüĢler ise çimentodaki eser madde konsantrasyonunda
yalnızca küçük bir artıĢ olacağını ve bu elementlerin çimento ömrü boyunca hareketliliğinin göz ardı
edilebilecek kadar az olduğunu savunmaktadır25.
24
BZL Kommunikation und Projektsteuerung GmbH, Ecodumping by Energy Recovery, 2001
Umwelt Bundes Amt, Heavy Metals in Cement and Concrete Resulting from Co-Incineration of Wastes in
Cement Kilns with Regard to the Legitimacy of Waste Utilization, 2003
25
Sayfa: 46
Mevcut durumda Türkiye‟de tehlikeli atıkların geri kazanım, yakma veya düzenli depolama faaliyetleri
karakteristik özelliklerine gerçekleĢtirilmektedir. Türkiye‟de dört adet tehlikeli atık yakma tesisi ve iki
adet tehlikeli atık düzenli depolama sahası bulunmaktadır. Mevcut durumla ilgili temel husus, tehlikeli
atık yakma tesislerine iliĢkin kapasitesinin yetersiz olmasıdır. Düzenleme yapmama seçeneğine göre,
yeni yakma tesislerinin kurulması öngörülmediğinden; tehlikeli atık yönetimi ile ilgili sorunların da
giderilmesi mümkün olmayacaktır. Buna karĢın, yeni tesislerin kurulması yatırım ve iĢletme maliyetlerini
de beraberinde getirecektir. Ġlk bakıĢta, düzenleme yapmama politikasının maliyet açısından avantajlı
olduğunu ifade etmek mümkündür. Ancak kesin bir yargıya varabilmek için, bu politika uzun vadedeki
maliyetler ile gizli maliyetler dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Her ne kadar tehlikeli atık yönetimi
maliyetli olsa dahi, bu atıkların yanlıĢ iĢlenmesi (vahĢi depolama, gömme, kontrolsüz yakma vb), uzun
vadede, temizleme masrafları veya diğer sosyal ve çevresel maliyetler gibi çok daha ciddi ekonomik
yüklere maruz kalınmasına sebep olabilir.
Bütçesel etkiler:
Türkiye‟de hâlihazırda iĢlemekte olan evsel atık ve tehlikeli atık düzenli depolama sahaları ve tehlikeli
atık yakma tesisleri bulunduğundan, düzenleme yapmama politikasının belirgin bütçesel etkileri
öngörülmemektedir. Öte yandan yukarıda da ifade edildiği üzere, tehlikeli atıklara iliĢkin düzenleme
yapmama politikası, ciddi sosyal ve çevresel etkilerin yanı sıra, gelecekte bazı ekonomik yüklere de sebep
olcaktır. Doğru atık yönetiminin belirlenmesi ve uygulanması ÇġB‟ye bağlıdır. YanlıĢ yönetimin sonucu
olarak oluĢan zararların sorumlularının tespit edilememesi veya bu sorumluların arıtma maliyetlerini
karĢılayamamaları durumunda; bu maliyetler büyük ölçüde kamu kurumları tarafından karĢılanacaktır.
Evsel atıklar açısından ele alındığında, hükümet ve özellikle de ÇġB, yeni atık yakma stratejisinin
yönetimi, izlenmesi ve uygulanması için ilave fon ve kaynaklara ihtiyaç duyacaktır.
Çevresel etkiler:
Düzenli depolama sonucunda oluĢması muhtemel ciddi çevresel sorunlar bulunmaktadır. Düzenli
depolamadan kaynaklanan iki çıktı olan sızıntı suyu ve çöp gazının toplanması ve iĢlenmesi
gerekmektedir. Sızıntı sularının bir atık su arıtma tesisine gönderilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak,
çöp gazının da toplanması ve enerji geri kazanımlı veya kazanımsız bir Ģekilde yakılması gerekmektedir.
Bu Ģekilde, düzenli depolama yönteminin, küresel iklim değiĢikliği üzerindeki olumsuz etkisini en aza
indirmek mümkün olabilecektir.
Ne yazık ki Türkiye‟deki evsel atık düzenli depolama sahalarının çoğu doğru yöntemlerle ve etkin Ģekilde
iĢletilmediğinden; ne sızıntı suyu ne de çöp gazı doğru Ģekilde toplanmamakta ve iĢlenmemektedir. Çöp
gazının ana bileĢeni; küresel iklim değiĢikliğine sebep olma potansiyeli karbon dioksitinkinden 23 kat
fazla olan metan gazıdır ve atmosfere salınan insan kaynaklı metan gazının %34‟ünü çöp gazı içinde ki
metan oluĢturmaktadır26. Atık yönetimi seçenekleri arasındaki en büyük paya sahip olan yöntem düzenli
depolamadır. Sera gazı emisyonlarının %66‟sı, kontrollü düzenli depolama (2003 yılında 15 Avrupa
Birliği devleti arasında); %7‟si ise kontrolsüz düzenli depolama faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır.
Buna karĢın, yakmadan kaynaklanan emisyonların oranı ise yalnızca %3‟e tekabül etmektedir27.
26
Global Alliance for Incinerator Alternatives, Incinerators vs. Zero Waste: Energy and the Climate, 2008
Dehoust G., e
ko-Institut e.V., Environmental Study Waste Sector‟s Contribution to Climate Protection,
2005
27
Sayfa: 47
Avrupa Çevre Ajansı, 1990 - 2020 yılları arasındaki dönem için, AB‟de (Kıbrıs, Norveç ve Ġsviçre hariç)
evsel atık yönetiminden kaynaklanan sera gazı emisyonlarını modellemiĢtir. AB‟de evsel atıklardan
kaynaklanan net sera gazı emisyonları Grafik 12‟de gösterilmektedir. Atık yönetiminden kaynaklanan
emisyonlar; farklı arıtma seçenekleri (geri dönüĢüm, yakma, düzenli depolama ve ulaĢım), ile doğrudan
ve kazanım emisyonlara göre ayrılmıĢtır.
Grafik 12 - Evsel Atık Yönetiminden Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarının Düşüşü
Direk emisyonlar; atık yönetimi faaliyetleri sonucu doğrudan salınan emisyonları ifade etmektedir. Buna
karĢın kazanım emisyonlar, evsel atıkların geri dönüĢümü veya evsel atıklardan enerji eldesi sonucu
ortaya çıkan kazanımı ifade etmektedir. Düzenli depolama yönteminin yakma ve geri dönüĢüm gibi diğer
yöntemlerle ikame edilmesi durumunda, sera gazlarının yıllar süresince önlenebileceği grafikte açıkça
görülmektedir.
Atık özelliklerinin her ne kadar gerek çöp gazı oluĢumu gerekse de yakma iĢlemi üzerinde büyük etkisi
olsa dahi; bu iki alternatifin (düzenleme yapmama ve atık yakma stratejisi) paylarının genel hatlarıyla
tahmin edilebilmesi için ortalama emisyon oranları kullanılabilir. Düzenli depolama, ton atık baĢına 0.94
ton CO2 eĢdeğeri28 üretirken, yakma iĢlemi ile üretilen CO2 eĢdeğeri ton atık baĢına 0.37 tondur. Buna
karĢın beraber yakma iĢlemi ile üretilen CO2 eĢdeğeri ise ton atık baĢına 0,80 tona tekabül etmektedir29.
Atık yakma stratejisinin uygulanması durumunda, düzenli depolama sahaları yerine yakma tesislerine
gönderilen atıklar sayesinde, sera gazı emisyonlarında %60‟lık bir azalma sağlanması mümkündür.
Atıkların yakma yöntemi ile bertaraf edilmesi, doğru Ģekilde iĢlenmeyen sızıntı suyu miktarının
azalmasında da faydalı olacaktır.
28
US EPA, (2011) Ġkim DeğiĢikliği – Sera Gazı Emisyonları.
URL: http://www.epa.gov/climatechange/emissions/ind_home.html. EriĢim Tarihi: 17/4/2012
29
Astrup T., et al., Incineration and co-combustion of waste: accounting of greenhouse gases and global warming
contributions, Waste management research the journal of the International Solid Wastes and Public Cleansing
Association, ISWA, 27 (8), 789 - 799, 2009
Sayfa: 48
Öte yandan, atıkların yakılması, özellikle kalıntı yönetimi ve hava kirleticilerinden dolayı çevresel
endiĢeleri de beraberinde getirecektir. Atıkların yakılmasından kaynaklanan baĢlıca hava emisyonları;
asidik gazlar (HCl, HF), SOx, NOx, CO, uçucu organik bileĢikler (VOC) ve en önemlisi dioksinler
(PCDD) ve furanlar (PCDF)‟dır. Emisyonlar; atık besleme ünitesi ve yakma tesisinin iĢletme koĢullarına
(örneğin, dioksinler ve furanların yanma sıcaklığı) bağlı olarak değiĢkenlik göstermektedir. Yakma
iĢleminden kaynaklanan baĢlıca katı kalıntılar; taban külü, kazan külü, uçucu kül ve baca gazı arıtma
(FGT) kalıntılarıdır30. Emisyonlar ve kalıntı sorunu, tehlikeli atıkların yakılmasında daha da fazla önem
teĢkil etmektedir. Özellikle hava kirleticilerinin kontrol edilebilmesi için, AYD, çeĢitli emisyon limitleri
içermektedir. Atık yakma tesisleri; AYD ile öngörülen hükümleri karĢılayacak Ģekilde iĢletildikleri
sürece, yakma iĢleminin de beraberinde getireceği çevresel risklerin kontrol altında tutulabilmesi mümkün
olacaktır.
Sosyal etkiler:
Daha önce de ifade edildiği üzere, toplum; atık yakmaya ciddi Ģekilde karĢı çıkmaktadır ki bu da atık
yakma stratejisinin baĢarılı bir Ģekilde uygulanmasına hususunda bir tehdit teĢkil etmektedir. Bu tepkinin
temel sebebi, yakma iĢleminin oluĢturduğu olası olumsuz sağlık etkileridir. Bu anlamda, toplumun
düzenleme yapmama seçeneğini destekleyeceği neredeyse kesindir. Ancak; düzenli depolama konusunda
artan bilinç, olumsuz sağlık etkileri ve bu alanların yanlıĢ iĢletilmesinden kaynaklı çevresel etkiler
sebebiyle, halkın düzenli depolamaya da gelecekte tepki göstermesi olasıdır. Tam olarak desteklenmese
dahi, bu; halkın atıkların yakılmasına iliĢkin algısında olumlu yönde bir değiĢime neden olabilir.
Düzenleme yapmama seçeneği ile ilgili sonuçlar:
Düzenleme yapmama seçeneği, ekonomik ve sosyal açılardan tercih edilebilir. Atık yakma stratejisinin
uygulanması bazı ek maliyetleri de beraberinde getireceğinden ekonomik açıdan bir yük teĢkil etmektedir.
Buna ek olarak, halkın gösterdiği yoğun tepki, uygulama esnasında engel oluĢturabilecektir. Düzenleme
yapmanın ise tercih edilme sebebi, olumsuz çevresel etkileri asgariye çekme giriĢimidir. Atık yakma
iĢleminin, AYD ile öngörülen hükümlere uyularak gerçekleĢtirilmesi ve emisyonların kontrol altında
tutulabilmesi durumunda, baĢlıca sera gazı emisyonlarını önlemek mümkün olacaktır.
Ayrıca Düzenleme yapmama seçeneği; AYD ile öngörülen hükümlerin uygulanmayacağı ve
yaptırılmayacağı ve dolayısıyla da Türk Hükümetinin AB taahhütlerine uymayacağı anlamına
gelmektedir. Bu durumda, Türkiye, ihlal cezaları ve itibar zedelenmesi ile karĢı karĢıya kalacaktır.
Dahası, bu durum; Türkiye ile Avrupa Komisyonu arasındaki üyelik müzakerelerini tehlikeye atabileceği
gibi, Türkiye‟nin üyeliğinin reddedilmesine de yol açabilecektir. Diğer bir yandan, genel atık yönetimi
içinde yeni bir yakma stratejisinin belirlenmemesi, atık yakma sorununa iliĢkin sosyal, politik ve
ekonomik endiĢelerin çevresel hedeflerle dengelenmesinde sorun teĢkil edecektir.
5.1.
5.1.1.
Yeni tesislerin sayısı ve konumunun, AYD‟nin uygulanmasından kaynaklanacak maliyet ve faydalar
üzerinde ciddi etkileri bulunmaktadır. Üye Devletlerde; atıkların miktarı ve sınıfı, sanayi bölgelerinin
30
Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler Referans
Belgesi, 2006 (European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on the Best
Available Techniques for Waste Incineration, 2006)
Sayfa: 49
bulunması, mevcut çimento tesislerinin konumu, yerleĢim yerlerinin yoğunluğu ve ortaya çıkan enerjinin
kullanımı gibi değiĢkenlere bağlı olarak farklı konumlarda kurulmuĢ çeĢitli atık yakma tesisleri
bulunmaktadır (bkz. Ek - 14).
AB düzeyindeki atık yakma oranlarının, Türkiye‟ye uyarlanması durumunda REC Türkiye, ülkede
ortalama kapasitesi 200 ve 50 kton/yıl olan sırasıyla yaklaĢık 27 evsel atık yakma tesisi ve 5 tehlikeli atık
yakma tesisi olacağını varsaymıĢtır31,32. Bu değerler, beraber yakma iĢlemi için uygun atık üreten
sektörlere iliĢkin potansiyel kapasitenin de hesaba katılması ile elde edilmiĢtir. Hesaplama aĢamaları, Ek 4‟te detaylı olarak verilmektedir. Ancak bu varsayımlar, ülkenin ihtiyaçları titizlikle dikkate alınarak
gerçekleĢtirilmelidir. Bununla birlikte bu varsayım, Türkiye‟nin bu tesisleri kurmak için yatırım yapması
gerektiği yönünde değerlendirilmemelidir. Yeni tesislerin tahmini sayısı, tesislerin kapasitelerine göre
farklılıklar gösterebilir. Özellikle Türkiye‟deki bazı koĢullar da, tesislerin sayısını ve kapasitesini
etkileyebilecek niteliktedir. Örneğin, ülkede, atıkları kullanmak isteyen çimento üreticileri oldukça
fazladır. Bununla birlikte, Türkiye‟de yeni tesislerin yerleĢim alanlarına yakın konumlara
konuĢlandırıldığı durumlarda, yerel halkın tepkisi ile de karĢı karĢıya kalınacaktır.
REC Türkiye tahminleri, aslında yakın zamanda yapılan diğer araĢtırmalara da yakın sonuçlar
vermektedir. 2005 yılında tamamlanan Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması
projesine, Türkiye‟de 2023 yılına kadar, 35 evsel atık yakma tesisi ve 5 tehlikeli atık yakma tesisi olmak
üzere, 40 yeni yakma tesisi kurulması gerektiği öngörülmektedir. Her ne kadar bu tesisler (özellikle evsel
atık yakma tesisleri), söz konusu proje kapsamında, bölgesel ölçekte konumlandırılmıĢ olsalar dahi,
bölgedeki spesifik yerleri henüz belirlenmemiĢtir. Atık yakma tesislerinin kurulacağı sahaların
belirlenmesi, ekonomik, çevresel ve sosyal açılardan ciddi önem teĢkil etmektedir.
Bu nedenle, bu DEA çalıĢmasında, REC Türkiye, ilk olarak yeni tesislerin konumlarına iliĢkin üç ana
model üzerinde durmaktadır. Dolayısıyla bu kapsamda, üç seçenek değerlendirilecektir;
Seçenek 1.1. YerleĢim Alanları Ġçerisinde
Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim alanlarına uzak)
Seçenek 1.3. YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak
5.1.2.
Seçenek 1.1. Yerleşim Alanları İçerisinde
Seçeneğin tanımı:
Evsel atıkların yakılacağı yeni tesisler hükümet tarafından yerleĢim alanlarına doğru yönlendirilebilir. Bu
tesislerde, büyük çoğunlukla (yaklaĢık %80), yerleĢim yerlerinden kaynaklanacak olan evsel atıkları
iĢlenecektir. Diğer bir yandan, tehlikeli atık yakma tesislerinin yerleĢim alanları içerisinde inĢa edilmesi,
kaza ve sağlık risklerine iliĢkin endiĢeler sebebiyle uygun olmayacaktır. Üye Devletlere bakıldığında
yerleĢim alanlarında konumlandırılmıĢ birçok evsel atık yakma tesisi olduğu görülmektedir. Avusturya,
Danimarka ve Hollanda gibi ülkeler bu duruma örnek gösterilebilir.
31
Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler hakkındaki Referans Belgeye göre, Üye Devletler‟deki evsel atık yakma
tesislerinin ortalama kapasitesi, yaklaĢık 200 kton/yıldır.
32
Ulusal Atık Yönetimi Eylem Planına göre Türkiye‟de kurulması planlanan tehlikeli atık yakma tesislerinin
ortalama kapasitesi yaklaĢık 50 kton/yıl‟dır.
Sayfa: 50
Ekonomik etkiler:
YerleĢim alanlarına yakın olarak konumlandırılmıĢ olan ve enerjisinin bir kısmını bölgesel ısıtma ağına
ısı olarak aktarabilen bir evsel atık yakma tesisi; R1 enerji geri kazanım statüsünü daha kolay bir Ģekilde
elde edebilir. Bu durumda, tesislerin yüksek enerji gelirleri elde etmeleri mümkündür (bkz. Ek - 5.1).
YerleĢim alanları içerisinde inĢa edilecek olan yeni tesislerin, atık üreticileri ve belediyelere doğuracağı
taĢıma maliyetleri, diğer seçeneklere kıyasla asgari düzeyde olacaktır (bkz. Ek - 5.1). Buna ek olarak, ısı
üretimi ve kullanımı azami seviyeye yükselecektir. Bununla birlikte elektrik üretimi ve kullanımı da
mümkün olacaktır. Bu durum, enerji üretiminden elde edilecek gelirlerin maksimize edilmesine olanak
sağlayacaktır.
Arazi kullanımı ve alt yapı maliyetleri; yatırım, iĢletme ve taĢıma faaliyetleri gibi diğer maliyetlere
kıyasla nispeten daha küçük maliyet kalemleri (bir tesisin toplam maliyetlerinin %0,2‟si) olarak kabul
edilmektedir33. Ancak bu seçenekte, mevcut sahada hali hazırda kurulu bir altyapının bulunması
sebebiyle, arazi kullanımına iliĢkin yatırım maliyetleri daha yüksek; altyapının kurulması ile ilgili
maliyetler ise daha düĢüktür (bkz. Ek - 5).
Bütçesel etkiler:
Bu seçeneğin, ÇġB açısından herhangi bir bütçesel etki doğurmayacağı veya bu etkinin tespit
edilemeyecek kadar az olacağı tahmin edilmektedir. Her ne kadar belediyeler bu seçenekle 44
Euro/ton‟luk bir atık bertaraf bedeli ödeyecek olsalar dahi, tesisin sağlayacağı enerji gelirlerinden dolayı
bu tutar diğer seçeneklere kıyasla daha düĢüktür.
Çevresel etkiler:
Çevre açısından değerlendirildiğinde, ısı formunda elde edilen enerji miktarının daha yüksek; taĢıma
faaliyetlerinden kaynaklanacak olan emisyonların ise daha az olması sebebiyle, bu seçeneğin beraberinde
getireceği olumsuz etkiler, diğer seçeneklere kıyasla daha azdır (bkz. Ek - 5.4 ve Ek - 8).
Sosyal etkiler:
Yeni tesislerin yerleĢim alanları içerisinde kurulması, iyi kontrol edilmediği takdirde, halk sağlığı
üzerindeki riskin artmasına sebep olacaktır. Tesislerden, duman veya emisyonların kazara yayılması riski,
oldukça yüksektir. Bu ve benzeri risklerin, siyasi riskleri de artıracak olması sebebiyle, bölge sakinleri,
yeni tesislerin kurulmasına karĢı çıkacaktır. Koku, gürültü ve estetik görüntü ile ilgili sorunlar da halkın
tepki göstermesine sebep olacak diğer hususlardır. Bu sorunların önlenebilmesi için, tesis üzerinde
değiĢiklikler ve kamu bilinçlendirme faaliyetleri yürütülebilir (bkz. Ek - 5.2 ve Ek - 5.3).
5.1.3.
Bu seçenekte hükümet yeni tesislerin sanayi bölgelerinde kurulmalarını destekleyecektir. Belediyelerin de
sanayiler ile ortaklık kurmaları desteklenebilir. Sanayi bölgelerine kurulacak bu tesisler, büyük oranda
sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıkları iĢleyecektir. Bu atık türü, bu tesislerde iĢlenecek olan toplam
atık miktarının %95‟ine tekabül etmektedir. Sanayi bölgeleri içerisinde veya bu bölgelere yakın olarak
konumlandırılan tesisler Almanya ve Fransa gibi sanayisi geliĢmiĢ ülkelerde oldukça yaygındır.
33
Rawlinson S. and Hicks M., Cost Model Energy From Waste, Building Magazine, 54-59, 2010
Sayfa: 51
Ekonomik etkiler:
Ekonomik açıdan ele alındığında, bu seçeneğin çeĢitli faydaları olduğu tespit edilmiĢtir. Bu seçenekte,
atık üreticilerinin maruz kalacakları maliyetler nispeten daha düĢüktür. Bununla birlikte endüstriyel atık
üreticilerinin maruz kalacakları taĢıma maliyetleri de daha düĢük olacaktır. Ayrıca, yakın olmaları
sebebiyle, tesis ile atık üreticileri arasındaki iliĢkiler de iyi olacaktır. Bu durum; atık üreticilerinin pazarlık
yapabilme ve dolayısıyla da daha düĢük bertaraf bedelleri üzerinde anlaĢabilme olanağı sağlayacaktır.
Tesis tarafından üretilen ısı ve elektrik, civardaki sanayiler tarafından etkin bir Ģekilde kullanılabilecektir
ve bu durumda tesislerin elde edeceği enerji gelirleri, Seçenek 1.3‟e kıyasla daha yüksek olacaktır (bkz.
Ek - 5.1). Tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin enerji statüsü Atık Çerçeve Direktifi‟nde belirtilen tanım
doğrultusunda belirlenmektedir34. Ancak Üye Devletler bu durumu farklı Ģekilde yorumlamaktadırlar.
Tehlikeli atık yakma tesisleri BirleĢik Krallık‟ta siyasi bir tercih olarak her zaman D10 olarak kabul
edilmektedir. Atık yakma tesisleri belli bir enerji etkinliğine ulaĢtıklarında oluĢan buhar bölgesel ısıtma
ağına aktarıldığından; bu değerlendirme Danimarka‟da R1 olabilmektedir35. Türkiye‟de bulunan tehlikeli
atık yakma tesisleri Ģimdilik D10 olarak sınıflandırılmaktadırlar.
Isı; yerel koĢullara sahip yerel bir piyasadır. Ġdeal olanı bir atık yakma tesisinin; buharı kullanan bir
endüstriyel tüketicinin yanına kurulmasıdır. Böylece tesisteki kazandan çıkan yüksek basınçlı buhar
doğrudan endüstriyel tüketiciye boru hattıyla aktarılabilir. Bunun sağlanabilmesi için atık yakma tesisinin
sanayi bölgesinde veya sanayi bölgesine yakın kurulması gerekmektedir. Kâğıt hamuru sanayi, rafineriler,
farklı türlerdeki kimya sanayileri ve et sanayi büyük endüstriyel buhar tüketicilerine örnek teĢkil edebilir.
Yakma tesisi ile bu sanayi kolları arasındaki mesafeye iliĢkin mutlak azami değer 10 km gibi kısa bir
uzaklık olmalıdır36.
Yakma tesisi; atık üreten sanayiler ile yakın iliĢkiler içerisinde olacağından atık bertaraf bedelleri de daha
düĢük olacaktır. Yatırım, iĢletim ve taĢıma gibi baĢlıca ve büyük maliyet kalemleri, Seçenek 1.1 ve
Seçenek 1.3‟e kıyasla ortada olacaktır. Arazi kullanımına iliĢkin yatırım maliyetlerinin yüksek olmasına
karĢın; bölgede hali hazırda kurulu bir çevre altyapısı bulunması sebebiyle altyapının oluĢturulması ile
ilgili maliyetler daha düĢük olacaktır. Ancak arazi kullanımı ve altyapı maliyetleri, diğer maliyetlere
kıyasla daha küçük maliyet kalemleri olarak değerlendirilmektedir.
Bütçesel etkiler:
Bu seçeneğin, hükümet açısından herhangi bir bütçesel etkisinin olmayacağı veya tespit edilemeyecek
kadar az olacağı tahmin edilmektedir. Bu çalıĢma kapsamında yapılan değerlendirmelerde, bu seçeneğin
belediyeler üzerindeki etkileri, Seçenek 1.1‟e benzer Ģekilde orta düzeyde ve olumludur.
Çevresel etkiler:
Yeni tesislerin konumu, nihai emisyon oranında herhangi bir değiĢikliğe neden olmayacağından, tesisin
operasyonel faaliyetlerinin çevresel etkileri analiz edilmemiĢtir. Bu seçeneğin çevre üzerindeki etkileri,
34
Atık Çerçeve Direktifi ile düzenlenen tanımlar:
R1 (AB Atık Çerçeve Direktifi‟nin Geri Kazanım Faaliyetleri Altında) – Enerji üretimi için atığı temel olarak yakıt
Ģeklinde veya diğer yollarla kullanan tesisler
D10 (AB Atık Çerçeve Direktifi‟nin Bertaraf Faaliyetleri Altında) – Atığı karada yakan tesisler için
35
Guido Wauters, Avrupa Birliği Özel Atıkları Güvenli Yakma ve Arıtma Birliği (EURITS), 2011
36
Jan L. C. Manders, Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu - CEWEP, 2011
Sayfa: 52
düĢük taĢıma ihtiyaçlarından dolayı, Seçenek 1.3‟e kıyasla olumlu olacaktır. Endüstriyel tüketicilere ısı
formunda enerji tedariği yapılarak enerji kaybı önleneceğinden, olumsuz çevresel etkiler de, Seçenek
1.3‟e kıyasla daha sınırlı olacaktır (bkz. Ek - 5.4 ve Ek - 8).
Sosyal etkiler:
Sağlık üzerindeki olumsuz etkiler ve sosyal baskı, tesisler ile yerleĢim alanları arasındaki mesafeye bağlı
olarak, sınırlı olacaktır.
5.1.4.
Seçenek 1.3. Yerleşim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak
Üye Devletler, sosyal baskı, arazi kullanımı vb. nedenlerle, tesislerin yerleĢim alanlarından ve sanayi
bölgelerinden uzakta kurulması seçeneğini destekleyeceklerdir. Özellikle güçlü NIMBY Sendromu
durumlarıyla karĢı karĢıya gelen Üye Devletlerde (örneğin, Fransa, Hollanda), bu ve benzeri bir
yaklaĢıma iliĢkin bazı örnekler bulunmaktadır. Bazı tesisler de süreçlerindeki görünürlüğü azaltmak
(baĢka bir deyiĢle “operasyonlarını gizlemek”) ve uyum ile ilgili zorluklardan kaçınmak için bu yöntemi
benimsemiĢlerdir. Yukarıda ifade edilen hususların bir sonucu olarak, bu tesis türleri, üretilen tüm enerjiyi
elektrik enerjisine dönüĢtürmeye zorlanmaktadır. Diğer bir deyiĢle, civarda (yani 10 km‟den daha yakın
bir mesafede) ısı tedarik edilebilecek müĢteri bulunmadığından, tüm enerjinin elektrik olarak satılması
gerekmektedir. Bu nedenle, muhtemelen bu seçenek, enerji verimliliği açısından optimum seçenek
değildir.
Ekonomik etkiler:
Bu seçenekte, taĢıma maliyetleri daha yüksek olacağından, atık üreticileri ve belediyeler daha yüksek
maliyetlere maruz kalacaklardır. Civarda yerleĢim alanları olmadığından, tek seçenek elektrik üretimi ve
bu elektriğin Ģebekeye aktarılmasıdır. Dolayısıyla bu tesislerin (özellikle de evsel atık yakma tesislerinin),
Atık Çerçeve Direktifi‟nde belirtilen R1 enerji geri kazanım statüsünü elde etmeleri oldukça zor olacaktır
ki bu da bu tesislerin ithalat/ihracat statüsünü düĢürecektir. Buna ek olarak tesislerin elde edeceği enerji
gelirleri daha düĢük olacaktır. Her ne kadar arazi satın alınmasına iliĢkin maliyetler diğer seçeneklere
kıyasla daha düĢük olsa dahi; mesafe ve çevre yapılandırmasına bağlı olarak, altyapının kurulmasına
iliĢkin maliyetler daha yüksek olabilir. Tesislerin konumları daha sakin ve uzak bölgelerde olması ve
gelecek olan atık miktarının sürekliliğinin temin edilememesi sebebiyle, atık bertaraf bedelleri çok daha
yüksek olacaktır. Ek 5‟te sunulan REC Türkiye tarafından yapılan hesaplamalarda, atık bertaraf
bedellerinin, Seçenek 5.1‟de öngörülen bertaraf bedellerinin yaklaĢık iki buçuk katı kadar olduğu tespit
edilmiĢtir. Diğer bir yandan, civar sakinleri bu konuma daha az tepki göstereceklerinden, tesislerin izin
baĢvuru süreçlerinin daha kolay olacağı öngörülmektedir37.
Bütçesel etkiler:
Bu seçeneğin, ÇġB açısından herhangi bir bütçesel etkisinin olmayacağı veya tespit edilemeyecek kadar
az olacağı tahmin edilmiĢtir. Yapılan çalıĢma sonucunda, yüksek bertaraf bedelleri sebebiyle, belediyeler
açısından bu seçeneğin diğer üç seçeneğe kıyasla en olumsuz seçenek olduğu belirlenmiĢtir.
37
Ek - 7‟de AB Üye Devletleri‟nde izin süreçlerinde karĢılaĢılan zorluklar özetlenmektedir.
Sayfa: 53
Çevresel etkiler:
Çevresel açıdan ele alındığında, bu seçenek ile iliĢkili olumsuz etkiler diğer seçeneklere kıyasla daha
fazladır. Bunun sebebi, ısı kullanım fırsatı bulunmaması ve yüksek taĢıma maliyetleridir. Buna ek olarak,
arazi kullanımı türü, az geliĢmiĢ alanlar üzerindeki insan etkisiyle, uzun vadede sanayi bölgelerine
dönüĢebilir.
Sosyal etkiler:
Tesisler ile yerleĢim alanları arasındaki mesafenin daha fazla olması sebebiyle, bu seçenek; olumsuz
sağlık etkilerini en aza indirgeyecektir. Bu da tesisler açısından, baĢka bir konuma taĢınma veya bu
bölgede kuruluma yönelik oluĢacak olan sosyal baskının çok daha az olacağı anlamına gelmektedir.
5.1.5.
Politika Alanı ile ilgili Etkilerin Özeti
Özetle, her ne kadar Seçenek 1.1 ekonomik ve çevresel açıdan en iyi seçenek gibi görünse dahi, danıĢma
süreci, Türkiye‟nin özel durumu ve güçlü sosyal tepki de dikkate alındığında, en uygun çözümün yeni
yakma tesislerinin sanayi bölgelerinde kurulmalarını öngören Seçenek 1.2 olacağını göstermiĢtir (bkz. Ek
- 11). Öte yandan, ekonomik ve çevresel etkiler açısından en olumsuz olan seçenek, yeni yakma
tesislerinin yerleĢim ve sanayi alanlarına uzak konumlarda kurulmalarını öngören Seçenek 1.3‟tür. Her
seçeneğe iliĢkin ekonomik ve çevresel etkilerin karĢılaĢtırılması sırasıyla, Tablo 4 ve Tablo 5‟te
verilmiĢtir.
Kısa ve orta vadede38, tesislerin yerleĢim alanlarından uzak konumlara kurulması, tesisler için ruhsat
baĢvuru prosedürlerini de kolaylaĢtırabilir. Ancak uzun vadede, kamu bilinçlendirme faaliyetleri ile
tesislerin yerleĢim alanlarının yakınındaki konumlara kurulması, ülke açısından avantajlı bir seçenek
olacaktır.
Ekonomik etkilerin değerlendirilmesinde dikkate alınan hususlar her seçeneğe iliĢkin yatırım, operasyon,
taĢıma maliyetleri ile enerji gelirleridir. Tablo 4‟ün son satırında, 32 tesisin (27 evsel atık yakma tesisi ve
5 tehlikeli atık yakma tesisi) ülkeye net maliyeti verilmiĢtir. Atık bertaraf bedelleri, bu maliyet ve
gelirlere göre belirlenebilir (bkz. Ek - 5.3). Bu tabloda da görüldüğü üzere, Seçenek 1.1 aracılığıyla bir
atık yakma stratejisinin uygulanması, herhangi bir bertaraf bedeline ihtiyaç olmadan, sadece enerji satıĢı
gelirleriyle bile, tesislerin çok karlı bir Ģekilde kurulmalarını sağlayacaktır.
Tablo 4 - Politika Alanı 1 Kapsamında Belirlenen Seçeneklere İlişkin Ekonomik Etkilerin Karşılaştırılması
Seçenek 1
TaĢıma Maliyetleri
(Euro/yıl)
Yatırım Maliyetleri
(Euro/yıl)
ĠĢletim Maliyetleri
(Euro/yıl)
Enerji Gelirleri
(Euro/yıl)
Toplam (Euro/yıl)
Seçenek 2
Seçenek 3
10.430.283
15.417.131
54.679.658
246.214.590
241.935.714
227.977.884
397.213.298
397.213.298
368.061.972
799.500.000
565.000.000
452.000.000
145.641.830
-89.566.142
-198.719.514
*Kaynak: REC Türkiye tahminleri, 2012
38
Uzun vade 3 yıl, orta vade 1 ila 3 yıl, kısa vade ise 1 yıl olarak değerlendirilmiĢtir.
Sayfa: 54
Yeni tesislerin konumlarına iliĢkin çevre ve sağlık etkileri; atıkların kaynaktan tesislere taĢınmasından
kaynaklanan hava kirleticileri, iklim değiĢikliği etkisi ve PM10‟un neden olduğu premature ölümler
açısından ölçülmüĢtür. Tablo 5„te her seçeneğin etkileri ayrı ayrı gösterilmektedir. Daha önce de ifade
edildiği üzere, yeni tesislerin konumları, nihai emisyon miktarlarında herhangi bir değiĢikliğe neden
olmayacağından, tesisin operasyonel faaliyetlerinin çevresel etkileri analiz edilmemiĢtir.
Tablo 5 - Politika Alanı 1 Seçeneklerinin Çevresel Etkilerinin Karşılaştırılması
İklim
Değişikliği
(ton/yıl)
Hava Kirliliği (ton/yıl)
CO2
emisyonlarının
dengelenebilmesi
için gerekli olan
ormanlık alan
(ha/yıl)
PM10 kaynaklı
premature
ölümler/yıl
CO
VOC
NOx
SOx
PM10
CO2
Seçenek 1
57,31
12,32
98,56
7,39
3,11
7.242
1.207
1
Seçenek 2
89,77
19,30
154,37
11,58
4,87
11.343
1.890
2
Seçenek 3
315,17
67,75
541,98
40,65
17,08
39.824
6.637
7
5.2.
5.2.1.
Kalıntıların bertarafı yakma tesisleri ve atık üreticilerini doğrudan etkileyen bir diğer ana politika alanıdır.
En uygun kalıntı bertaraf stratejisi, yakılan atık türü (besleme özellikleri ve atığın tehlikeli ya da evsel
olması), kalıntıların özellikleri, uygulanabilir emisyon standartları, atık bertaraf bedelleri, çevresel etkiler,
taĢıma ve iĢletim maliyetleri esas alınarak tespit edilmektedir.
Daha açık bir ifade ile yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntılar, yakma veya baca gazı arıtma iĢlemi
sonrasında geriye kalan maddelerin her türlü fraksiyonu olarak tanımlanabilir. AĢağıda, beslenen atık
türüne göre ana kalıntı grupları verilmektedir:
-
-
Yakma aĢaması:
 Evsel atıkların yakılması: Yakma aĢaması sonucu oluĢan kalıntılar, taban külü, kazan külü ve
uçucu küllerdir. Taban külü, yakma tesislerindeki ızgaralardan toplanmaktadır. Kazan külü,
tesislerdeki kazanlardan; uçucu kül ise hava kirliliği kontrol ekipmanlarından toplanmaktadır.
Taban külünün yönetiminde dikkate alınması gereken önemli hususlardan birisi, yüksek üretim
hacmidir. Kazan külü ve uçucu küller, özellik bakımdan birbirine benzerlik gösterdiğinden,
genellikle birlikte iĢlenmektedir.
 Tehlikeli atıkların yakılması: Tehlikeli atıkların yakılması sonucu oluĢan küller, tehlikeli atık
yakma küllerinde daha yüksek düzeyde kirletici görülebilmesi dıĢında, evsel atıkların yakılması
sonucu oluĢanlar ile benzerlik göstermektedir. Buna ek olarak, döner fırınlı yakıcılarda cüruf
oluĢmaktadır.
Baca gazı arıtma (FGT) aĢaması: FGT kalıntıları; yakma iĢleminden kaynaklanan hava
emisyonlarının önlenebilmesi için gerçekleĢtirilen FGT faaliyetleri sonucu oluĢmaktadır. Bu
kalıntılar, FGT iĢleminden kaynaklanan kuru ve yarı ıslak kalıntılar olup kalsiyum ve/veya sodyum
Sayfa: 55
tuzları, floridler ve tepkimeye girmemiĢ reaktif kalıntılar içermektedir. Bunların yanı sıra oluĢması
muhtemel diğer kalıntı türleri ise filtre çamurları, jips, tuz ve baca gazı cilası kalıntılarıdır39.
2008 yılında Avrupa genelinde yaklaĢık 120 milyon ton atık yakılmıĢtır ki bu da yaklaĢık 30 milyon ton
kalıntının ortaya çıkmasına neden olmuĢtur. Toplam kalıntı oranının %80 ila %95‟ini oluĢturan taban
külü en büyük paya sahiptir. Bu miktar 24-28 milyon tona tekabül etmektedir. Geri kalanı; yılda yaklaĢık
2 ila 6 milyon tona tekabül eden gaz temizleme kalıntılarıdır40. Bu rakamlara göre yakılan atıkların dörtte
biri nihayetinde kalıntıya dönüĢmektedir. Aynı Ģekilde Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler
hakkındaki Referans Belge, yakma tesislerine giren atıkların %25,2‟sinin kalıntıya dönüĢtüğü
belirtilmektedir. Kalıntıların yaklaĢık %83‟ü taban külü; geri kalanı ise uçucu kül, gaz temizleme
kalıntıları (FGT kalıntıları) ve ıslak gaz temizleyicilerin neden olduğu çamurlardan oluĢmaktadır39.
Ġlk politika alanının değerlendirilmesi sırasında; kapasitesi 200.000 ton/yıl olan 27 evsel atık yakma
tesisinin kurulacağı varsayılmaktadır. Bu; her tesisten 42.000 ton/yıl taban külü ve 8.400 ton/yıllık uçucu
kül + FGT kalıntısı üretileceği anlamına gelmektedir. Bu, ülke genelinde sırasıyla 1,13 Mton/yıl ve
226.800 ton/yıllık bir taban külü ve uçucu kül/FGT kalıntılarıın kombinasyonunun üretimine eĢdeğerdir
(bkz. Ek - 6.2).
Kalıntı yönetiminin temel amacı, çeĢitli kalıntıların güvenli bir Ģekilde bertaraf edilebilmesini sağlayacak
en iyi yöntemi belirlemektir. Atık Yönetimin Genel Prensipleri Hakkında Yönetmelik41 de dâhil olmak
üzere, birçok mevzuat, atıkları iĢleme seçeneklerini bütünsel bir yaklaĢımla önceliklendiren atık
hiyerarĢisi kavramının önemini vurgulamaktadır. Bu prensibe göre, en çok tercih edilen seçenekler, atık
önleme ve ardından atıkların yeniden kullanımı/geri kazanımı/geri dönüĢümüne olanak sağlayan
seçenekler iken; en az tercih edilen yaklaĢım, atıkların düzenli depolama sahalarına gönderilmesi
seçeneğidir. Atık hiyerarĢisine göre, DEA çalıĢması aracılığıyla analiz edilecek farklı seçenekler
aĢağıdaki gibidir:
Seçenek 2.1. Yeniden kullanım/Geri dönüĢüm/Geri kazanım
Seçenek 2.2. Düzenli depolama
Kalıntıların tamamı her iki seçenek için de uygun olmadığından, bu seçeneklerin, bahse konu kalıntıya
göre değerlendirilmeleri gerekmektedir. Bu nedenle, yakma iĢleminden kaynaklanacak olan farklı kalıntı
türlerine iliĢkin özelliklerin anlaĢılması oldukça önem taĢımaktadır.
-
-
Taban külü: Evsel atıkların yakılması sonucu oluĢan taban külü için yeniden kullanım/geri kazanım
seçenekleri bulunmaktadır (aĢağıda ele alınmıĢtır). Bu kalıntılar, aynı zamanda düzenli depolama
sahalarına da gönderilebilir. Tehlikeli atıkların yakılması sonucu oluĢan taban külü, genellikle, geri
kazanım iĢlemi için uygun değildir. Dolayısıyla bu kalıntılar doğrudan tehlikeli atık düzenli depolama
sahalarına gönderilmelidir.
Uçucu kül ve FGT kalıntıları: Uçucu küller; arsenik, kadmiyum ve cıva gibi ağır metaller bakımından
zengindir. Bu sebeple de bu kalıntılara iliĢkin geri kazanım seçenekleri oldukça sınırlıdır39. Evsel
39
Avrupa Komisyonu, Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Atık Yakma için Mevcut En Ġyi Teknikler Referans
Belgesi, 2006
40
Assessment of Emission and Ash Management Regulations: The European Perspective, Kjell Nilsson ISWA WG
on Thermal Treatment, Sweden
41
Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, Atık Yönetiminin Genel Prensipleri Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Sayı:
29627, 5/7/2008
Sayfa: 56
-
atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan uçucu küllerin geri kazanımı ve yeniden kullanımına
iliĢkin sınırlı sayıda vaka bulunmaktadır. Baca gazının arıtımı iĢleminden kaynaklanan kalıntılar;
ayrıca Atık Yönetiminin Genel Prensipleri Hakkında Yönetmelik ve Avrupa Atık Listesine göre de
tehlikeli olarak sınıflandırılmaktadır41,42. Tehlikeli atıkların yakılmasından kaynaklanan FGT
kalıntıları ve uçucu küller; yüksek ağır metal konsantrasyonlarından dolayı, çoğunlukla tehlikeli
olarak kabul edilmektedir ve dolayısıyla da bu kalıntılar yönetimi bu esasa göre
gerçekleĢtirilmelidir.39,43. Bu nedenle, bu kalıntıların tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına
gönderilmesi gerekmektedir.
Kazan külü: Genellikle uçucu kül ile birlikte iĢlenmektedir (gerek tehlikeli atıklar gerekse de evsel
atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan atıklar için)
Seçenek 2.1 ve Seçenek 2.2‟de ele alınan kavramsal modeller, ġekil 6‟da verilmiĢtir. Yakma iĢleminden
kaynaklanan kalıntılar uygunluklarına göre, geri kazanım tesislerine veya düzenli depolama sahalarına
gönderilebilir. Her iki seçenekte de kavramsal modele göre; uçucu kül, FGT kalıntıları ve kazan külünün,
geri kazanım faaliyetlerine uygun olmadığı ve dolayısıyla da bu kalıntıların düzenli depolama sahalarına
gönderileceği varsayılmaktadır. Taban külü, demir ve demir dıĢı metaller ile yeniden kullanım ürünleri
elde edilebilmesi için, geri kazanım tesislerine (Seçenek 2.1) veya düzenli depolama sahalarına (Seçenek
2.2) gönderilebilmektedir.
Bu kavramsal model, yalnızca evsel atık yakma tesisleri için geçerlidir. Tehlikeli atık yakma tesislerinin
oluĢturduğu tüm kalıntıların tehlikeli olduğu varsayılmaktadır. Bu nedenle, bunların, uygun tehlikeli atık
düzenli depolama sahalarına gönderilmeleri gerekmektedir. Sonuç olarak, bu politika alanının tehlikeli
atık yakma tesislerine uygulanması söz konusu değildir.
42
Avrupa Komisyonu, 75/442/AET Sayılı Konsey Direktifinin atıklarla ilgili 1(a) Maddesi uyarınca bir atık listesi
oluĢturulmasını öngören 94/3/AT Sayılı Karar ve 91/689/AET Sayılı Konsey Direktifinin tehlikeli atıklarla ilgili 1(4)
maddesi uyarınca bir tehlikeli atık listesi oluĢturulmasını öngören 94/904/AET Sayılı Konsey Direktifinin yerine
geçen 3 Mayıs 2000 tarihli Komisyon Kararı
43
Dünya Bankası, Karar Merciinin Evsel Katı Atık Yakma Kılavuzu, 1999 (World Bank, Decision Maker’s Guide to
Municipal Solid Waste Incineration, 1999)
Sayfa: 57
Şekil 6 - Kalıntı Yönetimine ilişkin Kavramsal Model
*Kaynak: REC Türkiye
5.2.2.
Bu seçenekte, hükümet yakma iĢlemi sonrasında oluĢacak olan kalıntıların yeniden kullanım, geri
dönüĢüm ve geri kazanım koĢullarını belirlemektedir. Bu koĢullar; yakma iĢleminden kaynaklanacak olan
kalıntının; organik bileĢen içeriği, ağır metal seviyeleri, metal, tuz ve ağır metallerin sıvıda
çözünülebilirliği ile parçacık büyüklüğü gibi fiziksel özellikleri doğrultusunda geri kazanım potansiyeline
bağlı olacaktır39.
Yakma iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntıların; geri kazanım ve yeniden kullanım olasılıklarının
birçok olumlu örneği bulunmaktadır. Kalıntıların; yol kaplaması üretimi ve diğer inĢaat iĢleri, çimento
hazırlanması, cam ve seramik üretiminde kilin yerine kullanılması bu olumlu örneklerden bazılarıdır
(daha detaylı bilgi için bkz. Ek - 13).
Bu seçenekte, metallerin geri kazanılması için, manyetik separatör ve eddy current separatörlerinin
kullanılacağı varsayılmaktadır. Metallerin ayrılması iĢlemine iliĢkin verimliliğinin arttırılabilmesi ve
yeniden kullanım amaçlı ürünler elde edilebilmesi için; bir öğütücü ve ızgara da ayrıĢtırma aĢamalarına
dâhil edilmektedir. Ayrıca her yakma tesisinin kalıntılarını tek bir geri kazanım tesisine göndereceği
varsayılmaktadır. Dolayısıyla bu geri kazanım tesisleri, evsel atık yakma tesislerinde üretilen taban
külüne eĢit bir kapasiteye (42.000 ton/yıl) sahip olacaklardır.
Farklı geri kazanım verimlilikleri ve tesis konfigürasyonları da dâhil olmak üzere, farklı durumlar bu
seçenek altında değerlendirilmektedir. Gerçekte, tüm malzemelerin geri kazanılması mümkün değildir ve
yalnızca kısmi geri kazanım gerçekleĢtirilebilmektedir. Ancak olası minimum maliyeti
değerlendirebilmek için, tam geri kazanım olasılığı da hesaplanmaktadır. Taban külü ürünlerinin geri
kazanılması için kullanılan ekipmanlar, Politika Alanı 3‟te ele alınan tehlikesiz atıktan türetilen yakıt
(SRF) tesisleri için kullanılan ekipmanlar ile benzerlik göstermektedir. Bu durum; bünyelerinde hali
Sayfa: 58
hazırda kurulu olan SRF üniteleri bulunan yakma tesislerine taban külünden ürün geri kazanımı olasılığı
için olanak sağlamaktadır. Tesis konfigürasyonu için, ayrı ve kombine geri kazanım tesisleri
düĢünülmektedir. Bu politika alanına iliĢkin iĢleme maliyetlerinin tamamının değerlendirilebilmesi için,
geri kazanım tesislerinin en baĢtan inĢa edileceği varsayılmaktadır.
Ekonomik etkiler:
Ekonomik maliyet ve faydaların değerlendirilebilmesi bir model hazırlanmıĢtır. Modele göre tesislerin
toplam maliyetini oluĢturan baĢlıca kalemler aĢağıdaki gibidir:
Taban külünün yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine taĢınması
Uçucu kül ve FGT kalıntılarının yakma tesislerinden tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına
taĢınması
Geri kazanım tesislerindeki atık bertaraf bedeli
Tehlikeli madde düzenli depolama sahalarındaki atık bertaraf bedeli
Ekonomik tahminler, geri kazanım tesislerine iliĢkin iĢleme maliyetinin, büyük ölçüde tesisteki geri
kazanım verimliliğine bağlı olduğunu ortaya koymaktadır. Geri kazanım iĢleminin tam olarak
sağlanabilmesi durumunda, atık bertaraf bedeli 10,5 Euro/ton'a (tesise giren taban külü) kadar
gerileyebilecektir. Ancak herhangi bir atık sınıfından elde edilen malzemelerin tam anlamıyla geri
kazanılması, teknik olarak mümkün değildir. Kısmi geri kazanım durumunda ise, gelirler azalmakta ve
geri kazanılamayan kısımdan dolayı, bertaraf maliyetleri artmaktadır. Tüm ürünler (demir ve demir dıĢı
metaller ve yeniden kullanım ürünleri) için %50 geri kazanım varsayıldığında, atık bertaraf bedeli iki
katına çıkarak 21,3 Euro/ton taban külüne çıkmaktadır. Kalıntıların yakma tesislerinden geri kazanım
tesislerine taĢınması ile ilgili maliyetler de dikkate alındığında, toplam geri kazanım maliyetinin 25,2
Euro/ton taban külüne eĢdeğer olacağı tespit edilmiĢtir.
Kombine geri kazanım birimlerinin kurulması da değerlendirilen ihtimaller dâhilindedir. Maliyetleri
düĢürmenin en temel yolu; kalıntıların yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine taĢınması
gerekliliğinin ortadan kaldırılmasıdır. Böylece, yakma tesislerinin üçüncü Ģahıslar tarafından iĢletilen
tesislere kar ödeme zorunluluğu da ortadan kalkacaktır. Bunun bir sonucu olarak, geri kazanım maliyeti,
25,2 Euro/ton taban külünden 14,7 Euro/ton taban külüne düĢecektir. Geri kazanım iĢleminin hali hazırda
iĢlemekte olan bir SRF tesisinde yapılması durumunda, yatırım maliyetlerinden de tasarruf edilebilecektir.
Her ne kadar kombine tesisler, bugünkü net değer tahminlerine göre karlı gözükmese dahi, ayrı geri
kazanım tesisleri kullanılmasına iliĢkin uzun vadeli maliyetlerle kıyaslandığında, kombine birimlerin
kurulmasının ekonomik yükü önemli ölçüde azalttığı tespit edilmiĢtir (bkz. Ek - 6.4).
Uçucu kül ve FGT kalıntılarının düzenli depolanması bu seçeneğin bir parçasıdır. Belediyeye ait her
yakma tesisinde (kapasitesi 200.000 ton/yıl olan) üretilecek olan uçucu kül ve FGT kalıntısı miktarı 8.400
ton/yıl olacaktır. Bu kalıntıların yakma tesislerinden tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına taĢınması,
her tesis için yaklaĢık 1 milyon Euro/yıla mal olacaktır. Bu kalıntıların bertarafı, 1 milyon Euro/yıl daha
gerektirmektedir. Bu nedenle, her yakma tesisinin uçucu kül ve FGT kalıntıları ile ilgili maliyetleri, tesis
baĢına 2 milyon Euro/yıla yakın olacaktır (bkz. Ek - 6.4).
Bu birim fiyatlara göre, taban külünün toplam geri kazanım maliyeti, taĢıma maliyetleri de dâhil olmak
üzere, kombine geri kazanım birimleri için 16,7 milyon Euro/yıl; ayrı geri kazanım tesisleri için ise 28,6
milyon Euro/yıldır. Geri kazanım iĢleminin tam anlamıyla gerçekleĢtirilebilmesi durumunda, toplam
maliyet, kombine birimler için 5,7 milyon Euro/yıl; ayrı tesisler için ise 16,3 milyon Euro/yıla düĢecekti.
Sayfa: 59
Bu durum; geri kazanım oranındaki herhangi bir artıĢın, tesislerin maliyetleri azaltmasına yardımcı
olacağı ancak minimum gerçekleĢebilir maliyetlerin, kombine tesisler ve ayrı tesisler için sırasıyla
yaklaĢık 5,7 ve 16,3 milyon Euro olduğu anlamına gelmektedir. Kalıntı yönetiminin maliyet tablosunu
oluĢturan ön önemli maliyet kalemlerinden biri, ülke genelinde 6,3 milyon Euro/yıla karĢılık gelen uçucu
kül ve FGT kalıntılarının düzenli depolanması ile ilgili maliyetlerdir.
Bütçesel etkiler:
Birçok Üye Devlette, geri kazanılmıĢ malzeme kullanımı ekonomik teĢviklerle desteklenmektedir.
Hollanda‟da, sürdürülebilir karayolu inĢaatı, vergi teĢvikleriyle ve yeni baĢlayan Ģirketlere yardım
edilmesi suretiyle desteklenmektedir44. Bunun sonucunda, hükümetin geri kazanım faaliyetlerinin
desteklenmesini sübvanse etmeye karar verip vermemesine göre bazı bütçesel etkiler oluĢabilir.
Çevresel etkiler:
Taban külünün geri kazanımından elde edilen önemli çevresel faydalar, atık hiyerarĢisi ve kaynakların
korunması prensibine uyulmasıdır.
Atık Çerçeve Direktifi‟ne (2008/98/AT)45 göre, 2020 yılına kadar, evlerden ve muhtemelen diğer
kaynaklardan gelen kâğıt, cam, metal ve plastik gibi atık malzemelerin en az %50‟sinin geri
dönüĢtürülmesi veya yeniden kullanıma hazırlanması gerekmektedir46. Mevzuat uyumlaĢtırma çalıĢmaları
sırasında, Türkiye‟nin de en sonunda benzer hedefler koyması kuvvetle muhtemeldir. Bu denli iddialı bir
hedefin gerçekleĢtirilebilmesi için, yakma iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntılar da dâhil olmak üzere,
her geri dönüĢüm olanağının değerlendirilmesi gerekmektedir.
Daha önce de ifade edildiği üzere, atık hiyerarĢisi geri kazanım/yeniden kullanım/geri dönüĢüm
faaliyetlerine öncelik vermektedir. Uygun atıklar için geri kazanım seçeneğinin tercih edilmesi, yakma
tesislerinin mevzuata uymasını olanak sağlamaktadır. Metaller ve diğer kullanılabilir ürünlerin geri
kazanımı, aksi takdirde kaybolacak kaynakları koruma avantajı da sağlamaktadır. Çapraz medya etkileri
göz önünde bulundurulduğunda, demirin ayrıĢtırılması iĢlemi için kullanılan enerji miktarı azdır. Demir
dıĢı metallerin ayrıĢtırılması iĢlemi; maddelerin büyüklüklerine göre ayrılmaları, hacminin küçültülmesi
ve yayılmasını gerektirmektedir. Bu iĢlemlerin gerçekleĢtirilmesi için gerekli olan enerji miktarı, çapraz
medya etkilerinin oluĢmasına neden olabilir39.
Tespit edilen bir diğer olumlu etki ise, evsel atıkların yakılması sonucu oluĢan külün çimento ham
maddesi olarak kullanılmasının karbon dioksit emisyonlarının azalmasında ve dolayısıyla da, küresel
ısınma etkisinin azaltılmasında olumlu etkiye sahip olmasıdır. Çimento üretimi sırasında, kalsiyum
karbonatın (CaCO3) ayrıĢtırılarak kireç (kalsiyum oksit - CaO) elde edilmesi iĢlemi için ciddi miktarda
enerji kullanıldığından, bu iĢlem sırasında ciddi ölçüde karbon dioksit yayılmaktadır. Evsel atıkların
yakılması sonucunda oluĢan taban külünün ve uçucu külün kalsiyum karbonattan ziyade kireçten
(kalsiyum oksit) oluĢması nedeniyle, bu; karbon dioksit emisyonunu azaltabilmektedir.
44
US Department of Transportation, Partnership for sustainability A new approach to highway material, URL:
http://www.fhwa.dot.gov/pavement/recycling/houstona.cfm. EriĢim tarihi: 15/3/2012
45
European Parliament and the Council of the European Union, Directive 2008/98/EC of the European Parliament
and of the Council of 19 November 2008 on waste and repealing certain Directives. Official Journal: L 312/3,
22/11/2008
46
European Environment Agency, Diverting waste from landfill effectiveness of waste management policies in the
European Union, 2009
Sayfa: 60
Öte yandan olumsuz bir çevresel etki ise, taban külünün yakma tesisinden geri kazanım tesislerine
taĢınması ve geri kazanım iĢleminden kaynaklanan kalıntıların düzenli depolama sahalarına veya
sahalarından taĢınması ile bağlantılı etkilerdir. REC Türkiye tahminlerine göre, ayrı geri kazanım
tesislerinin taĢıma faaliyetlerinden kaynaklanacak olan toplam karbon monoksit miktarı yılda 37 ton,
uçucu organik bileĢik miktarı yılda 7,9 ton, nitrojen oksit miktarı yılda 63,5 ton, sülfür dioksit miktarı ise
yılda 4,8 ton civarında olacaktır. Bu rakamlar, 1 premature ölüm/yılı da beraberinde getirecek olan 2
ton/yıl PM10 ve 4.663 ton/yıl karbon dioksit emisyonu anlamına da gelmektedir. Bu durumda ayrıca,
karbon dioksit emisyonlarının dengelenebilmesi için 777 hektarlık ormanlık alana da ihtiyaç duyulacaktır.
Geri kazanım ünitelerinin, yakma tesisleri bünyesinde kurulmaları durumunda ise, taban külünün yakma
tesisinden geri kazanım tesislerine taĢınması gerekmediğinden, bu emisyon miktarları, yaklaĢık % 60
oranında azalmaktadır.
Sosyal etkiler:
Bu seçenekle ilgili en önemli sosyal etki, geri kazanılan maddelerin kullanımına iliĢkindir. GeçmiĢte, geri
dönüĢtürülmüĢ/geri kazanılmıĢ maddelerin kullanımı halkın tepkisine yol açmıĢtır. Yeniden kullanıma
iliĢkin halkın bilincinin artması ve daha katı çevre standartlarıyla, bu tepkiler de azalmaktadır. Avrupa‟da,
federal ve yerel kuruluĢların düzenlediği bilgilendirme kampanyaları sayesinde, halkın farkındalığı ciddi
ölçüde artmıĢtır44. Bilgilendirme kampanyalarına ek olarak, sivil toplum kuruluĢlarının karar verme
sürecine katılması, genel sürecin önemli bir parçasıdır. Halkın düzenli depolamaya karĢı tepkileri ile
birlikte, evsel atıkların yakılmasından kaynaklanan taban külünün karayolu inĢasında kullanımına yönelik
olumlu bir sosyal tutum söz konusudur44. Bunun bir sonucu olarak, Ġsveç ve Hollanda gibi bazı Üye
Devletlerde yüksek yeniden kullanım oranları gözlenmektedir.
5.2.3.
Bu seçenek, tüm kalıntıların uygun düzenli depolama sahalarında bertaraf edilmesi esasına
dayanmaktadır. Evsel atık yakma tesislerinden kaynaklanan taban külleri, belediyeye ait düzenli
depolama sahalarına gönderilmektedir. Evsel atık yakma tesislerinden kaynaklanan uçucu kül ve FGT
kalıntıları, tehlikeli atıklar düzenli depolama sahalarına gönderilmektedir. Türk Düzenli Depolama
Yönetmeliğine göre, atıklar, düzenli depolama sahalarına, ön iĢleme tabi tutulmadan kabul edilmektedir.
Bu uygulamaya iliĢkin tek istisnai durum, arıtılması olumlu sonuç getirmeyecek olan veya teknik olarak
mümkün olmayan inert atıklar için geçerlidir47. Taban külü ve uçucu küllerin süzülmesinin önemli bir
sorun olduğu yadsınamaz bir gerçektir ki bu da çoğu durumda katılaĢtırma veya vitrifikasyon iĢlemine
gerek duyulacağı anlamına gerekmektedir39,48. KatılaĢtırma iĢleminden sonra, kalıntıların tehlikesiz atık
düzenli depolama sahalarına gönderilip gönderilemeyeceği teyit edilmelidir.
Ekonomik etkiler:
Evsel atık düzenli depolama sahalarındaki birim atık bertaraf bedellerinin 10 Euro/ton olacağı
varsayılmaktadır. TaĢıma maliyetleri ile birlikte birim maliyeti, 13,9 Euro/ton taban külüne yükselecektir.
47
Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, Atıkların Düzenli Depolanması Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete: 27533,
26/3/2010
48
Van der Sloot H.A., et al,. Evsel atıkların yakılmasından kaynaklanan kalıntıuların özellikleri, arıtımı ve kullanımı,
2001 (Van der Sloot H.A., et al,. Characteristics, treatment and utilization of residues from municipal waste
incineration, 2001)
Sayfa: 61
Tehlikeli atık düzenli depolama sahaları için atık bertaraf bedelleri ise 70 - 130 Euro aralığına
yükselmektedir49. Tüm tehlikesiz yakma kalıntılarının bertaraf edilmesi iĢlemi ile ilgili ülke genelindeki
maliyet, taĢıma maliyetleri de dâhil olmak üzere, toplam 15,7 milyon Euro/yılı bulmaktadır. Evsel
atıkların yakılması sonucu oluĢan uçucu kül ve FGT kalıntılarının bertarafı ile birlikte, toplam maliyet 72
milyon Euro/yılı (15,7 milyon Euro/yıl+56,3 milyon Euro/yıl) bulmaktadır. Buna ek olarak, kalıntıların
uygun yöntemlerle bertaraf edilmesi ve tehlikeli atık yakma tesislerinden taĢınmaları için 15,6 milyon
Euro/yıl harcanmalıdır.
Bazı durumlarda, kalıntıların düzenli depolama sahalarına gönderilmeden önce herhangi bir ön iĢleme
tabi olmaları gerekliliği, ilave maliyetleri de beraberinde getirecektir. Çimento katılaĢtırma, stabilizasyon
ve vitirifikasyon gibi tekniklere iliĢkin maliyetler, iĢlenmiĢ evsel atıklar için 0,5 ile 3 Euro/ton arasında
değiĢkenlik göstermektedir. Bu değerler, uçucu küller için ise 25 – 180 Euro/tona kadar çıkmaktadır.
Arıtmanın gerekli olduğu durumlarda, iĢleme maliyetleri; düzenli depolama sahası atık bertaraf
bedellerine eklenmelidir.
Bütçesel etkiler:
Mülkiyeti özel Ģahıslara ait geri kazanım tesislerinin aksine, Türkiye‟de çoğu belediye düzenli depolama
sahası, belediyeler tarafından iĢletilmektedir. Düzenli depolama sahalarının iĢletilmesi için, kirleten öder
prensibi doğrultusunda halktan çöp vergisi toplanmaktadır. Her ne kadar bu durum kalıntıların düzenli
depolanması ile ilgili mevcut düzenli depolama sahalarına ek bir mali yük getirse dahi, hiçbir bütçesel
etki öngörülememektedir.
Çevresel etkiler:
Düzenli depolamanın çevre üzerindeki etkilerinden dolayı, düzenli depolama sahalarına gönderilen
atıkları tür ve miktar bakımından sınırlandırma yönünde giderek artan bir eğilim olduğu gözlemlenmiĢtir.
Düzenli Depolama Direktifi (1999/31/EC) ve Atık Çerçeve Direktifi (2008/98/EC), bu eğilimi
destekleyen hükümleri esas alan en önemli iki yasal belgedir45,50. Türkiye‟de uygulanmakta olan Atıkların
Düzenli Depolanması hakkındaki Yönetmelik ve Atık Yönetiminin Genel Prensipleri hakkındaki
Yönetmelik de benzer hükümlere yer vermektedir41,47. Düzenli Depolama Direktifi, (baĢta biyolojik
olarak ayrıĢabilen atıklar olmak üzere) bazı atık sınıflarının düzenli depolanmasının azaltılması koĢulunu
gözetmektedir. Atık Çerçeve Direktifi‟nde (2008/98/AT) öngörülen geri kazanım hedefleri ile birlikte
Üye Devletler, atıkların düzenli depolama ile bertaraf edilmesi yöntemini ikame edecek bazı politikalar
geliĢtirmektedirler.
Yakma kalıntılarının, herhangi bir iĢlemden geçirilmeden olduğu Ģekliyle düzenli depolama sahalarına
gönderilmesi ve bertaraf edilmesinin beraberinde getireceği en ciddi sorunlardan birisi, metal içerikli
bileĢiklerin sızmasıdır ki bu toprak ve yer altı sularının kirlenmesine neden olabilir. Daha önce de ifade
edildiği üzere, atıkların genel olarak katılaĢtırma benzeri bir ön iĢleme tabi olmaları gerekmektedir. Bu
49
LIFE HAWAMAN Proje Belgeleri: Atık yönetimi sistemlerinin yatırım ve iĢletme maliyetleri ve bazı atık
türlerine iliĢkin arıtma maliyetleri (Türkçe)
URL: http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/life/taske/02.pdf. EriĢim tarihi: 15/3/2012
50
Avrupa Birliği Konseyi, atıkların düzenli depolanması ile ilgili 1999/31/AT Sayılı ve 26 Nisan 1999 tarihli Konsey
Direktifi Resmi Gazete: L 182/1, 16/7/1999
Sayfa: 62
nedenle, uygun koĢullarda gerçekleĢtirilmeyen bertaraf iĢlemlerinin beraberinde getireceği risklerin
önlenmesine özen gösterilmelidir.
Diğer çevresel etkiler de taĢımada faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Taban külünün, geri kazanım
tesisleri yerine düzenli depolama sahalarına gönderilmesi durumunda, yılda 21,1 ton/yıl karbon monoksit,
4,5 ton/yıl uçucu organik bileĢik ve 36,3 ton/yıl nitrojen oksit salımı gerçekleĢmektedir. Buna ek olarak,
1,14 ton/yıl PM10 emisyon miktarının sebep olduğu erken ölüm oranı 0,5 ölüm/yıla eĢdeğerdir. Bununla
birlikte, yayılan 2.665 ton/yıl miktarındaki karbon dioksit emisyonlarının dengelenebilmesi için 444
hektar ormanlık alana ihtiyaç duyulacaktır.
Diğer bir yandan, uçucu külün taĢınması, 62,3 ton/yıl karbon monoksit, 13,4 ton/yıl uçucu organik
bileĢik, 107,2 ton/yıl nitrojen oksit, 3,4 ton/yıl PM10 ve 7874 ton/yıl karbon dioksit emisyonuna neden
olmaktadır. Bu emisyonlar, her yıl 1,4 erken ölüme neden olmakta ve 1312 hektarlık ormanlık alana
gereksinim doğurmaktadır. Burada altı çizilmesi gereken husus, uçucu küllerin tüm koĢullarda tehlikeli
atık düzenli depolama sahalarına gönderilmesi gerektiğinden, bu kalıntıların taĢınması ile ilgili çevresel
etkilerin, bu politika alanında ele alınan tüm seçeneklerde benzer nitelikte olacağıdır.
Sosyal etkiler:
KentleĢme ve nüfus yoğunluklarındaki artıĢ sebebiyle, özellikle Ġstanbul gibi büyük Ģehirlerde, düzenli
depolama için uygun alan sınırlıdır. Bununla birlikte, kullanılabilir alanın kısıtlı olması sebebiyle, bu
bölgelerde, arazi maliyetleri oldukça yüksektir46. Büyük Ģehirlerdeki yoğun nüfus ve endüstriyel
faaliyetlerin, ciddi atık üretimine yol açtığı hususu değerlendirildiğinde, atık bertaraf tesislerinin yakın
civarlarda kurulması gerektiği tespit edilmiĢtir. Bu gerçekler doğrultusunda, kentleĢme ve nüfus
yoğunluğu artıĢı; atıkların düzenli depolama ile bertaraf edilmesi yönteminin mümkün olduğunca diğer
yöntemlerle ikame edilmesi hususunda önemli birer sosyo-ekonomik itici etken niteliğindedir.
5.2.4.
Bu politika alanı kapsamında ele alınan seçeneklerden en ideal seçeneğin seçilmesi, büyük ölçüde yakma
iĢlemlerinden kaynaklanacak olan kalıntıların özelliklerine bağlıdır. Atık hiyerarĢisi prensibi ve
gelecekteki geri kazanım/geri dönüĢüm ve düzenli depolama hedefleri değerlendirildiğinde, en ideal
uygulamanın, yakma iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntıların, mümkün olduğunca, geri kazanım
tesislerine gönderilmesi olduğu tespit edilmiĢtir. Evsel atıkların yakılması sonucu oluĢan taban külünün,
demir ve demir dıĢı metaller ve yeniden kullanılabilir ürünler bakımından, geri kazanım potansiyeli
bulunmaktadır. Bunun aksine, evsel atıklar ve tehlikeli atıkların yakılması sonucu oluĢan uçucu kül, FGT
kalıntıları ve kazan külü; geri kazanım iĢlemi için uygun nitelikte değildir. Bu sebeple bu kalıntıların
tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına gönderilmeleri gerekmektedir. Aynı durum, tehlikeli atıkların
yakılması sonucu oluĢan taban külü için de geçerlidir.
Evsel atıkların yakılması sonucu oluĢan taban külünün geri kazanımı ve düzenli depolanması ile ilgili
ekonomik etkilerin karĢılaĢtırılması Table 6‟daki gibidir.
Sayfa: 63
Tablo 6 - Politika Alanı 2 Seçeneklerinin Ekonomik Etkilerinin Karşılaştırılması
Seçenek 2.2.
Düzenli
Depolama
Seçenek 2.1.
Geri Kazanım
Ayrı
Tesisler
Kombine
Tesisler
21.31
14.7
10.03
TaĢıma maliyetleri (Euro/ton atık)2
3.9
0.0
3.9
Toplam (Euro/ton atık)
25.2
14.7
13.9
28.600.000
16.600.000
15.700.000
Evsel Atık Yakma
Taban külü (geri kazanım olasılığı bulunan)
ĠĢleme (özel) maliyeti (Euro/ton atık)
Geri Kazanım
Toplam – ülke geneli (Euro/yıl)
Uçucu kül + baca gazı arıtma (FGT) (geri kazanım olasılığı bulunmayan)
ĠĢleme (özel) maliyeti (Euro/ton uçucu kül)
Düzenli Depolama
130.0
TaĢıma maliyetleri (Euro/ton*km)
0.2
56.300.000
Tehlikeli Atık Yakma
Taban külü, uçucu kül ve FGT kalıntıları (geri kazanım olasılığı bulunmayan)
ĠĢleme (özel) maliyeti (Euro/ton uçucu kül)
Düzenli Depolama
TaĢıma maliyetleri (Euro/ton*km)
130.0
0.2
15.700.000
Atık bertaraf bedeli
2
Atık yakma tesisinden geri kazanım tesisi/düzenli depolama sahalarına olan taĢıma maliyetlerinin kapsamaktadır
3
Atıkların ön iĢlemden geçirilmesi gerektiğinde, atık bertaraf bedeli, 0,5–3 Euro/ton taban külü aralığında artacaktır.
1
Ekonomik açıdan ele alındığında, düzenli depolama yöntemi ile bertaraf seçeneğine iliĢkin maliyetlerin
daha düĢük olduğu tespit edilmiĢtir. Ancak, bu durum, atıkların düzenli depolama sahalarına
gönderilmeden önce, ön iĢleme tabi olmaları gerektiği ve dolayısıyla da ek maliyetler doğuracağı
durumlarda değiĢebilmektedir. KatılaĢtırma veya vitrifiye gibi arıtma faaliyetlerine iliĢkin maliyetler,
tehlikeli olmayan kalıntılar için 3 Euro/ton atığı bulabilmektedir. Geri kazanım faaliyetlerinin ekonomik
performansı ise, büyük ölçüde geri kazanım oranlarına bağlıdır. Uygulamada mümkün olmamasına
rağmen, tam geri kazanım seçeneği ile ilgili değerler, düzenli depolama ile ilgili değerlere benzer
özelliktedir. Geri kazanım oranlarındaki azalma, geri kazanım tesislerinin atık bertaraf bedellerini
arttırmaktadır.
Geri kazanım ücretlerinin düĢürmenin cazip bir alternatifi de, yakma tesisleri ile kombine geri kazanım
birimleri kurmaktır. Net bugünkü değer tahminleri, kombine tesislerin kurulmasının uzun vadede yakma
tesislerinin kalıntı yönetimi maliyetini azalttığını ortaya koymaktadır. Bu politika alanında, hesaplamalar,
yeni bir geri kazanım birimi kurulacağı varsayılarak yapılmıĢtır. Bünyelerinde hali hazırda SRF üniteleri
bulunan yakma tesisleri; bu ekipmanları taban külünün geri kazanımı için de kullanabileceklerdir.
Böylelikle, maliyetleri bir miktar daha düĢürmek mümkün olacaktır.
Çevresel etkiler açısından değerlendirildiğinde ise, geri kazanım yönteminin; mevzuat ile hüküm altına
alınan atık hiyerarĢisi prensibi ve kaynakların korunmasının temin edilmesi ile ilgili hükümleri
karĢılaması açısından avantaj sağladığı görülmektedir. Bununla birlikte, geri kazanım seçeneği,
katılaĢtırılmamıĢ kalıntılardaki metal içeriklerinin sızması olasılığını da azaltmaktadır. Ayrıca, AB
Sayfa: 64
Direktiflerinde, bazı atık türlerinin, düzenli depolama yöntemini ikame edecek diğer yöntemlerle bertaraf
edilmeleri hususunda bir eğilim görülmektedir. Yine bu eğilimi destekleyecek Ģekilde AB Direktifleri geri
kazanım hedeflerine iliĢkin hükümler içermektedir. Sorun teĢkil eden bir baĢka husus, taĢıma
faaliyetlerinin çevre üzerindeki olumsuz etkileridir. Muhtemel taĢıma emisyonları ve bu politika alanında
ele alınan seçenekler ile ilgili etkileri Tablo 7‟de özetlenmektedir.
Mümkün olan geri kazanım alternatifleri değerlendirildiğinde, taĢıma faaliyetlerinin etkileri açısından
kombine tesislerin daha avantajlı olduğu tespit edilmiĢtir. Bunun sebebi, kombine tesislerde, taban
külünün yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine taĢınmasının söz konusu olmayıĢıdır. Bu da, yakma
tesisleriyle geri kazanım birimlerinin kombine edilmesini teĢvik edici bir diğer etkendir. Kombine
birimlerden kaynaklanan emisyon miktarları, düzenli depolama yöntemine kıyasla daha düĢüktür. Bu
durum; daha ciddi etkileri olan ayrı geri kazanım tesisleri için geçerli değildir. Bu tesisler, Ek - 6‟da
detaylı olarak karĢılaĢtırılmıĢtır.
Kalıntı yönetiminin ekonomik ve çevresel etkileri değerlendirildiğinde, (uygun olduğu durumlarda) taban
külünün geri kazanımı seçeneğinin, düzenli depolama yöntemi ile bertaraf edilmesi seçeneğine göre daha
avantajlı olduğu tespit edilmiĢtir.
İklim
Değişikliği
(ton/yıl)
CO2 emisyonlarının
dengelenebilmesi için
gerekli olan ormanlık
alan
(ha/yıl)
PM10
kaynaklı
premature
ölümler/yıl
CO
VOC
NOx
SOx
PM10
CO2
Seçenek 1.1
36,91
7,93
63,47
4,76
2
4.663
777
1
Seçenek 1.2
15,82
3,4
27,2
2,04
0,86
1.999
333
0
Seçenek 2
83,41
17,93
143,43
10,76
4,52
10.539
1.757
2
5.3.
Politika Alanı 3: Atıkların Ön İşlemden Geçirilmesi
5.3.1.
Atıkların tesisler için ön iĢlemden geçirilmesi; AYD‟nin uygulanmasında, hizmeti veren taraf açısından
bir baĢka önemli husustur. Üye Devletlerdeki atık üreticileri ve belediyeler atıklarını doğrudan atık ön
iĢleme tesislerine göndermeyi tercih edebilirler. Bunun yanı sıra, tesisler menüleri kendileri veya üçüncü
Ģahıslar tarafından hazırlanması gerektiği konusunda bir karar almalıdırlar. Bu seçimler yatırım
maliyetleri, iĢletimsel maliyetler, taĢıma maliyetleri, atık bertaraf bedelleri vs. gibi değiĢkenlere bağlıdır.
Yüksek kalorifik değere sahip yakıt üretilebilmesi için; atıkların ön iĢleme tabi tutulması, AYD‟nin
uygulanması aĢamasında ciddi önem teĢkil etmektedir. SRF ve RDF‟in istenen nitelikteki olabilmesi
için51, bir dizi iĢlemin gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir. Bu iĢlemler ilk olarak, metaller ve inert
maddelerin, karma katı atıktan ayrılması ve geri kazanım tesislerine gönderilmesini kapsamaktadır. Daha
51
Tehlikeli ve tehlikeli olmayan atıklar arasındaki farkın anlaĢılabilmesi için, SRF ve RDF, sırasıyla, tehlikesiz ve
tehlikeli atıklardan elde edilen yakıtı ifade etmektedir.
Sayfa: 65
sonra organik maddeler içeren fraksiyon, SRF dâhil edilebileceği gibi; saha içerisindeki veya uzaktaki bir
biyolojik arıtma veya kompostlama birimine de yönlendirilebilmektedir. Son adım ise, yüksek kalorifik
değeri teĢkil eden kısımları ayırma iĢlemini kapsamaktadır52.
Teknik açıdan ele alındığında, atıkların iĢlenerek SRF veya RDF elde edilmesini teĢviklendirici baĢlıca
etkenler; yüksek kalorifik değer elde etmek ve sabit bir besleme özelliği temin etmektedir. Yakma
iĢleminin çeĢitli atık özelliklerinden dolayı sekteye uğraması, özellikle de beraber yakma tesisleri için
önem teĢkil etmektedir; zira bu tesislerin baĢlıca amaçlarından birisi, ürün kalitesinde belirli bir istikrar
elde etmektir. SRF ve RDF ekipmanlarının, ihtiyaca göre ayarlanması suretiyle, tesis gereksinimlerini
karĢılayacak özellikte yakıtların da elde edilmesi mümkündür.
SRF veya RDF; atık hiyerarĢisi prensibini düzenli depolama sahasına gönderilecek atık miktarını
azaltmak ve atıktan enerji geri kazanımı sağlamak suretiyle, iki Ģekilde desteklemektedir. Ancak çevrenin
korunması ve sürecin istikrarı için, SRF/RDF bazı Ģartnamelere uygun olmaları gerektiğinin de altı
çizilmelidir53. Bu husus, SRF/RDF bir yakıt muadili olarak kullanıldığı ve ürün kalitesinin etkileme
olasılığının bulunduğu durumlarda, özellikle beraber yakma iĢlemleri için ciddi önem teĢkil etmektedir.
Atıktan türetilmiĢ yakıtlar ile ilgili Özel Komite Raporu tahminlerine göre, Türkiye‟deki SRF potansiyeli,
4 ila 5,4 milyon ton/yıl arasındadır54. Türkiye‟deki yıllık 25 milyon evsel atık ve % 25 ile 5052 arasında
değiĢen dönüĢüm oranları göz önünde bulundurulduğunda, SRF potansiyelinin, 12,5 milyon ton/yılı
bulabileceği öngörülmektedir. Ancak, ciddi miktarlarda SRF üretimini sağlayabilmek için, tüm evsel
atıkların SRF tesislerine yönlendirilmesi gerekmektedir. Hâlihazırda, Türkiye‟de toplam kapasitesi
yaklaĢık 534.000 ton/yıl olan 4 adet SRF ve RDF tesisi bulunmaktadır (bkz. Bölüm 2.1.2). Türkiye‟deki
SRF ve RDF potansiyelinin, kurulu kapasiteyi aĢtığı aĢikârdır. Dolayısıyla, en azından yakın gelecekte,
tüm evsel atıkların SRF tesislerine yönlendirilebileceği varsayımı gerçekçi bir yaklaĢım değildir. Bu
nedenle de, alt sınıra yakın bir SRF üretim potansiyelinin gerçekleĢtirilebileceği varsayılmaktadır.
Teknik açıdan teĢviklendirici olan etkenler ve kullanılamayan SRF potansiyeli göz önünde
bulundurulduğunda, SRF ve RDF üretiminin de yeni yakma stratejisinin uygulanmasına iliĢkin planlama
faaliyetleri kapsamına dâhil edilmesinin yerinde olacağı öngörülmektedir. Bu amaçla, ġekil 7‟de
gösterilen kavramsal modele dayalı her iki seçenek de, bu çalıĢma kapsamına dâhil edilmiĢtir. Bu
seçenekler aĢağıdaki gibidir:
Seçenek 3.1: Yakma ve çimento tesislerine (ayrı tesisler) hizmet verecek olan bağımsız SRF ve
RDF tesislerinin kurulması
Seçenek 3.2: Yakma veya beraber yakma tesislerinin (kombine tesisler) bulunduğu sahalarda
kurulacak olan SRF ve RDF üretim birimleri
52
Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü, Atıktan TüretilmiĢ Yakıtlar, mevcut uygulamalar ve bakıĢ açıları,
Nihai Rapor, 2003 (European Commission Directorate of General Environment, Refuse derived fuel, current
practice and perspectives Final report, 2003)
53
Atık ĠĢleme KuruluĢlarına Yönelik, Avrupa Birliği, Atıkların Yakılmasına ĠliĢkin Mevcut En Ġyi Tekniklerle ilgili
Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Referans belgesi, 2006.
54
T.C. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, Atıktan TüretilmiĢ Yakıt Özel Komisyon Raporu, 2010
Sayfa: 66
Şekil 7 - Atıkların Ön İşlemden Geçirilmesine ilişkin Kavramsal Model
Atık üreticileri ve belediyeler, atıklarını ayrı ve kombine SRF ve RDF tesislerine teslim etme hususunda
özgürdür. Bu seçim, esas olarak, yatırım maliyetleri, iĢletim maliyetleri, taĢıma maliyetleri, atık bertaraf
bedelleri vb gibi ekonomik değiĢkenlerin yanı sıra, sosyal ve çevresel etkilere bağlı olarak değiĢmektedir.
Müteakip bölümde, bu olası alternatifler ele alınmaktadır.
5.3.2.
Seçenek 3.1. Atık Ön İşleme Tesisleri (SRF/RDF) Tarafından Hazırlanması
AYD‟de de öngörüldüğü üzere, her ne kadar AB‟de bu tesisler yaygın olmasa dahi, Üye Devletler
menünün hazırlanması için atık ön iĢleme tesislerini teĢvik edebilirler. Bu seçenekte; ayrı SRF ve RDF
tesislerinin kurulması durumu değerlendirilmiĢtir. ġekil 7‟de gösterilen Ģemaya göre, kavramsal olarak
atık yakma ve beraber yakma tesisleri, üreticilerin gönderdiği atıkları, oldukları Ģekliyle kabul
edebilmekte veya iĢlenmiĢ atıkları ayrı iĢleme tesislerinden SRF ve RDF olarak satın almayı tercih
edebilmektedirler. Bu durumda; atık üreticisi, atıklarının SRF ve RDF tesislerinde iĢlenmesi için bir
meblağ ödemektedir. Buna ek olarak, yakma tesislerinin, SRF için ek bir ödeme yapmaları da
gerekmektedir. Tehlikeli olmayan maddelerin, tehlikeli bileĢenlerle kirlenmesi olasılığı sebebiyle,
tehlikeli ve tehlikeli olmayan atıkların aynı SRF ve RDF ünitesinde iĢlenmeyeceği varsayılmıĢtır.
Kavramsal modele temel oluĢturan diğer varsayımları ise aĢağıdaki gibidir:
Kaynakta ayırma iĢlemi Türkiye‟de yaygın olarak uygulanan bir yöntem olmadığından, evsel
atıkların, tesislere karıĢık halde geleceği kuvvetle muhtemeldir. Bu nedenle, ayrı tesisler, yanabilir
tehlikesiz sanayi atıkları ile karıĢık halde bulunan evsel katı atıkların tüm fraksiyonlarını kabul
etmektedirler.
KarıĢık atıklardan, cam ve metalleri de kapsayan geri kazanılabilir kısım, ayrıĢtırılmakta ve gelir
elde etmek için geri kazanım tesislerine satılmaktadır.
Gıda atıkları formundaki organik kısım ise, kurutulduktan sonra SRF‟e dâhil edilmektedir.
Sayfa: 67
Bu seçenek için, 275.000 ton/yıl kapasiteli ayrı SRF tesislerinin kurulacağı öngörülmektedir. Bu
kapasitenin, 250.000 ton/yılı evsel atıklar için; 25.000 ton/yılının ise hurda lastikler için (alınan atık
miktarının %10‟u)55 tahsis edilmesi planlanmaktadır. GerçekleĢtirilecek SRF üretimi potansiyelinin düĢük
olacağı varsayılarak, tesislerin, ülke genelinde, 4 milyon ton/yıl üretimi karĢılayabilecek kapasitede
kurulmaları öngörülmektedir. Evsel atıkların, SRF‟e dönüĢtürülme oranları, %25 ile 50 arasında
değiĢmektedir. DönüĢüm oranı ortalama %40 olarak varsayıldığında, her yıl 4 milyon ton SRF
üretilebilmesi için iĢlenmesi gereken evsel atık miktarı; 10 milyon tondur. Bu atık miktarını iĢlemek için
ülke genelinde 40 tesise ihtiyaç vardır.
Kaynakta ayrıĢtırma yöntemi, tehlikeli atıklar için yaygın olarak uygulandığından (zira farklı tehlikeli atık
türlerinin karıĢtırılması yasaktır), tehlikeli maddelerin yalnızca yanıcı kısımlarının RDF tesisine
ulaĢacağının varsayılması, doğru bir yaklaĢım olabilir. Bu sebeple, RDF tesislerine aktarılacak yanıcı atık
miktarının yaklaĢık 250.000 ton/yıl olacağı öngörülmektedir. RDF tesislerinin tahmini kapasitesinin
50.000 ton/yıl olduğu varsayıldığında, ülke genelinde 5 RDF tesisinin kurulması gerekmektedir.
Ekonomik etkiler:
Ayrı tesislere iliĢkin maliyet tahminleri Ek - 7‟de verilmektedir. Buna göre; kurulması öngörülen 31 t/sa
kapasiteli ayrı bir SRF tesisine iliĢkin iĢin iĢleme maliyeti yaklaĢık 19 Euro/ton SRF‟dir. Bu nedenle, karlı
olması için SRF tesislerinin; yakıtlarını değerinden daha yüksek bir fiyata satmaları gerekmektedir. SRF
22 Euro/ton olarak fiyatlandırıldığında, yatırımın geri ödeme süresi, (20 yıllık bir yatırım süresi için)
yaklaĢık 1 milyon Euro‟luk bir net bugünkü değer (NPV) ile 13 yıldır. SRF fiyatı 25 Euro/tona
çıkarıldığında, geri ödeme süresi, 7 yıla düĢmekte ve net bugünkü değer (NPV) artarak 4,3 milyon
Euro‟yu bulmaktadır.
SRF üretimi uygulamasının atık yakma stratejisindeki baĢarısı, iki unsura bağlıdır. Bunlardan ilki, atık
üreticilerinin, atıklarını diğer atık bertaraf seçenekleri yerine, SRF tesislerine göndermeyi tercih
etmeleridir. Bu amaçla, SRF tesislerinin atık bertaraf bedelleri, diğer seçeneklerin (örneğin, doğrudan
yakma veya düzenli depolama) atık bertaraf bedellerine eĢdeğer veya bunlardan daha düĢük olmalıdır.
Evsel atık yakma iĢlemine iliĢkin asgari atık bertaraf bedeli, 44 Euro/ton civarındadır (Ek - 5.3). SRF
tesislerinin 25 Euro/tonluk atık bertaraf bedelleri değerlendirildiğinde; atık üreticilerinin atıkları SRF
tesislerine göndermelerinin çok daha avantajlı bir seçenek olduğu görülmektedir. Diğer unsur ise, yakma
ve beraber yakma tesislerinin, SRF için bir meblağ ödeme açısından gönüllü olmalarıdır. SRF en büyük
avantajlarından birisi, yakma tesisinde ön iĢleme (menü hazırlama) gereksinimi olmaksızın yüksekli
kalorifik değere sahip yakıt elde edilebilmesidir. Kalorifik değerdeki artıĢ ve dolayısıyla da daha etkin bir
yakma iĢlemi; SRF maliyetlerini etkilemektedir. Yalnızca bu koĢulda, yakma tesisleri için ödeme yapma
isteği taahhüt altına alınabilir. Yakma tesislerinin bir meblağ ödemeye istekli olmalarının temin
edilememesi durumunda, yakma tesislerinin atık üreticilerinin ödediği SRF maliyetini, atık bertaraf
bedellerine yansıtmaları riski ortaya çıkacaktır.
Ek 7‟de verilen maliyet tahminleri, iĢletme maiyetlerinin önemini ortaya koymaktadır. SRF tesisleri ile
ilgili baĢlıca maliyet kalemi, enerji maliyeti ve kalıntı bertaraf maliyetidir. Evsel atıkların geri
dönüĢtürülebilir kısmının ayrıĢtırılması ve geri kazanım tesislerine satılmasının, SRF tesisleri için gelir
yaratacağı öngörülmektedir. Yakma tesislerine iliĢkin düzenli depolama ve elektrik maliyetlerindeki bir
düĢüĢün; iĢletme maliyetlerini, iĢletme maliyetlerindeki bir düĢüĢün ise SRF maliyetlerini düĢüreceği
55
Hurda lastikler, yüksek kalorifik değerleri sebebiyle genelde SRF/RDF besleme ünitelerine eklenmektedir.
Sayfa: 68
tespit edilmiĢtir. Elektrik fiyatları açısından değerlendirildiğinde ise, SRF tesislerine yönelik kamu
teĢviklerinin, tesislerin; iĢletim maliyetleri ve SRF fiyatlarını düĢürmelerine yardımcı olacağı
öngörülmektedir.
Atık üreticilerinin atıklarının kabul edilmesi için ödedikleri atık bertaraf bedelleri; evsel atıklarda,
tehlikeli atıklarda olduğundan çok daha düĢüktür (sırasıyla 22 -25 Euro/tona kıyasla 130 Euro/ton). Bu
sebeple, RDF tesisleri, atık kabulünden önemli miktarda gelir elde etmektedirler. Ancak RDF tesislerinin,
tehlikeli atık yakma tesisleri ve çimento tesislerine belirli bir meblağ ödemeleri gerekmektedir. Yakma
atık bertaraf bedelleri, atık türü ve kalorifik değere göre farklılık göstermektedir. Sıvı atıklar ve düĢük
kalorifik değer için, atık bertaraf bedelleri daha yüksektir. Katı atıklar için; atık bertaraf bedelleri, 200 –
300 Euro/ton aralığındadır. Bu değer, 500 Euro/tonu bulabilmektedir. Ancak atıkların kalorifik değeri
arttıkça, yakma ve beraber yakma tesisleri de genellikle atık bertaraf bedellerini düĢürmektedirler. Mevcut
durum tahminlerine göre, RDF tesisleri, üretilen her bir ton RDF miktarından yaklaĢık 53 Euro kar
etmektedirler. Bu tesisler, yüksek kalorifik değere sahip yakıtlarını satabildikleri sürece, karlı olmaya
devam edeceklerdir.
Olası ön iĢleme iĢlemleri, iĢlenen atıkların özellikleri ve son kullanıcının (yakma tesisleri) talep ettiği
kalite Ģartnamelerine göre farklılık göstermektedir. Özel yakma veya beraber yakma tesislerinin, yakma
sistemlerine veya ürün kalite kriterlerine göre SRF/RDF ile ilgili Ģartnameleri bulunabilmektedir.
Dolayısıyla, farklı son kullanıcılara iliĢkin ihtiyaçların karĢılanabilmesi için, yakma tesislerinden
bağımsız olarak iĢleyen SRF/RDF üretiminde, farklı iĢlemlere gereksinim duyulabilir56. Bu durum, ön
iĢleme tesisleri ile ilgili yatırım maliyetlerine yansıyabilmektedir.
Bütçesel etkiler:
SRF/RDF tesisleri ve atık yakma/beraber yakma tesislerinin mülkiyetinin özel Ģahıslara ait olacağı
öngörüldüğünden, mevcut ekonomik analizlerde önemli bütçesel etkiler öngörmek mümkün olmamıĢtır.
Tek bütçesel etkinin, hükümetin; SRF maliyetlerini düĢürmek için, elektrik fiyatlarını sübvanse etmeye
baĢlaması durumunda oluĢacağı öngörülmüĢtür.
Çevresel etkiler:
Bu politika alanı ile ilgili baĢlıca çevresel etkilerden birisi, SRF/RDF ile bu yakıtların iĢlenmesi sonucu
oluĢan kalıntıların taĢınması ile ilgilidir.
Ayrı SRF tesislerinden taĢınması gereken iki madde; üretilen SRF ve SRF tesisinde gerçekleĢtirilen
iĢlemlerden kaynaklanan kalıntılardır. Çevre üzerindeki etkilerin tespit edilebilmesi için ülke genelinde
gerçekleĢtirilen SRF tesislerine iliĢkin hesaplamalar sonucunda, bu tesislerden 208 ton/yıl CO, 45 ton/yıl
uçucu organik bileĢikler, 358 ton/yıl NOx ve 27 ton/yıl SOx emisyon yayılacağı tespit edilmiĢtir. Bununla
birlikte, yayılan 11 ton/yıl PM10 emisyonu nedeniyle gerçekleĢen erken ölüm/yıl oranı 5 olarak
hesaplanmıĢtır. Dahası; salınan 26.283 ton/yıl miktarındaki karbon dioksitin etkilerinin dengelenebilmesi
için 4.381 hektarlık bir ormanlık alanın oluĢturulması gerekmektedir.
56
Avrupa Çevre Enstitüsünün BakıĢ Açısıyla VITO ve BIO ve IVM, atık arıtma faaliyetleri ile ilgili IPPC
Direktifi‟nin kapsamına iliĢkin bir gözden geçirme ve olası bir geniĢletme çalıĢması için veri toplama ve etki
değerlendirmesi Bilgi Formu E2 – Yanıcı atıkların beraber yakma için ön iĢleme tabi tutulması, 2007 (VITO and BIO
with Institute for European Environmental Perspective and IVM, Data gathering and impact assessment for a review
and possible widening of the scope of the IPPC Directive in relation to waste treatment activities Fact sheet E2 –
Pre-treatment of combustible waste for co-incineration, 2007)
Sayfa: 69
Sosyal etkiler:
Sosyal açıdan, bu seçenek ile iliĢkilendirilebilecek herhangi bir olumsuz etki tespit edilememiĢtir.
5.3.3.
Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından Hazırlanması
Kendi bünyelerinde yakıt hazırlama ünitesi bulunan atık yakma tesisleri oldukça yaygındır. Bu alternatif,
SRF/RDF atık yakma veya beraber yakma tesisleri tarafından hazırlandığı durumları yansıtmaktadır. Bu
durumda, yalnızca atık üreticisinin, yakma tesislerine bir meblağ ödemesi söz konusudur. Tehlikeli ve
tehlikesiz atık yakma tesislerinin, sırasıyla ayrı RDF ve SRF üniteleriyle donatılması öngörülmektedir.
Ayrıca, baĢlıca amaç atık bertarafı olmadığından, beraber yakma tesislerinin, evsel ve sanayi atıkların
sadece yanıcı kısmını kabul edeceği tahmin edilmektedir. Bu durum; ekipman, kalıntı bertarafı
gereklilikleri ve kapasiteyi de etkilemektedir. Diğer bir yandan, bünyelerinde SRF üniteleri bulunan atık
yakma tesisleri, karıĢık fraksiyonları da kabul edebileceklerdir. Ayrı tesislerin söz konusu olduğu
durumlarda olduğu gibi, gerek yakma gerekse de beraber yakma tesislerinin geri kazanılabilir kısımları
ayrıĢtırmaları ve bunları lisanslı geri kazanım tesislerine satmaları beklenmektedir.
Burada, ön iĢleme ünitelerinin, yakma ve beraber yakma tesislerinin sahaları içerisine kurulmaları
sebebiyle, SRF/RDF tesisleri sayısı, yakma tesisleri ve beraber yakma tesislerinin sayısına eĢit olacaktır.
Bu konfigürasyonda, kapasite gereksinimi yakma ve beraber yakma tesislerinin sayısına göre
belirlenecektir. Politika Alanı 1‟de belirlenen evsel atık yakma tesislerinin toplam sayısı, evsel atıklar
için 27; tehlikeli atıklar için ise 5 olarak belirlenmiĢtir. Lisanslı çimento tesislerinden elde edilen bilgiye
göre, beraber yakma tesislerinin sayısı 24 olarak kaydedilmiĢtir. Yakıt olarak evsel atık kabul etmeyi
isteyecek çimento fabrikalarının sayısının, tehlikeli atık yakma lisansına sahip çimento fabrikalarının
sayısına eĢdeğer olduğu varsayılmaktadır. Bu nedenle, tesislerin toplam sayısı, evsel atıklar için 41‟i,
tehlikeli atıklar için ise 29‟u bulmaktadır. Bunun sonucunda, SRF ve RDF tesislerinin kapasiteleri,
200.000 ton/yıl (kombine SRF/beraber yakma tesisleri için 132.000 ton/yıl) ve 9.500 ton/yıl (hurda
lastikler dâhil olmak üzere) olacaktır.
Ekonomik etkiler:
Atık yakma tesisleri bünyesinde kurulu olan (kapasitesi 25 t/sa olan) kombine SRF tesisleri tarafından
üretilmekte olan SRF maliyeti 10 Euro/ton SRF‟dir. 20 yıllık bir yatırım süresi için net bugünkü değer
(NPV), -9,9 milyon Euro olarak tespit edilmiĢtir. SRF tesislerinin, çimento fabrikaları ile kombine
edilmesi durumunda, SRF üretim maliyeti 7,2 Euro/tona düĢmekte ve net bugünkü değer (NPV) - 7,1
milyon Euro‟ya yükselmektedir.
Kombine SRF/beraber yakma tesislerinin sadece yanabilir atıkları kabul edeceği varsayılmaktadır ki bu,
atık üreticilerinin, yanabilir fraksiyonu elde etmek için, atıkları kaynağında ayrıĢtırma yöntemini
uygulamalı veya madde geri kazanım tesislerinden yararlanmaları gerektiği anlamına gelmektedir. Bu
durumunda, atık üreticileri için ek maliyet yaratabileceği düĢünülürse, SRF/beraber yakma tesislerinin
atık bertaraf bedellerinin, %25 oranına kadar düĢeceği tahmin edilmektedir. Ancak bu durum, tesisin
karını düĢürmekte olup, atık üreticilerini atıklarını kombine bir tesise göndermeye teĢvik edecektir.
SRF/beraber yakma tesislerinin kapasitesindeki azalma, çimento tesislerinin sadece yanıcı atıkları kabul
edeceği varsayımına dayanmaktadır. Bu koĢul, ekipman ve kalıntı bertarafı maliyetinin düĢük olmasına
neden olmaktadır. Bu konfigürasyonda, kurutucu gibi bazı ekipmanlara artık ihtiyaç duyulmamaktadır.
Sayfa: 70
Ayrıca tesise giren atık türlerinin kontrolü, kalıntı üretimi miktarında ve buna paralel olarak da bertaraf
maliyetlerinde azalma ile sonuçlanmaktadır. Bertaraf maliyetleri, en önemli iĢletim maliyetlerinden
birisidir. Bu sebeple, kalıntı bertarafı maliyetlerindeki düĢüĢ, SRF maliyetlerinde de önemli bir iyileĢme
sağlamaktadır.
Ayrı SRF tesislerinde olduğu gibi, atık üreticileri için atık bertaraf bedellerinin diğer bertaraf
seçeneklerine benzer düzeyde tutulması gerekmektedir. Atık yakma tesisleri, atıkları yaklaĢık 44 Euro/ton
karĢılığında kabul etmektedir. Yakma tesislerinin; SRF tesisleri için, atık bertaraf bedellerini düĢürmeleri
gerekecektir. Bu atık bertaraf bedelinden elde edilen toplam karı azaltmakta olmasına karĢın, yakma
tesisinin besleme kalitesini kalorifik değer açısından arttırmaktadır. Daha düĢük atık bertaraf bedeli
ödeyecek olmaları sebebiyle, bu strateji; atık üreticileri için, atıklarını yakma tesislerine göndermeleri
açısından teĢvik edici bir etken olabilecektir. Bu nedenle, atık üreticilerinin yeni yakma stratejisine
katılmaya isteklilikleri açısından, bu seçenek avantaj sağlamaktadır.
Kapasiteleri 9,500 ton/yıl olan kombine RDF tesisleri de ekonomik olarak analiz edilmiĢtir. Ancak
kapasitelerinin çok düĢük olması sebebiyle, kombine RDF tesislerinin kurulması seçeneğinin
uygulanabilir bir seçenek olduğu değerlendirilmektedir. Bu tesislerin saatlik kapasiteleri ise, 1,1 t/sa‟ya
eĢdeğerdir. Bu atıkların bir kısmı katı formda ve bir kısmı ise sıvı haldedir. Bu durum, bu tesislerin
kapasitelerini daha da düĢürmektedir. Bu koĢullar altında, ekipmanların bazıları istenilen kapasitelerde
kullanılamayacaktır. DüĢük kapasite kısıtlamaları ile ilgili hususların, iki yaklaĢım ile üstesinden
gelinebilmesi mümkündür. Bunlardan ilki, tesis sayılarının azaltılması ile ilgilidir. Bir önceki seçenekte
olduğu gibi, beĢ kombine RDF tesisinin kurulacağı varsayımı, öncekindekine benzer bir değerlendirmenin
önünü açacaktır. Ancak bu durumda, yakma tesislerinin, tehlikeli atıkları bertaraf için herhangi bir
meblağ ödemeleri gerekmeyecektir ki bu da iĢletim maliyetlerinin önemli ölçüde azalması anlamına
gelmektedir. Bu husus; kombine RDF tesisleri açısından önemli sayılabilecek teĢvik edici bir unsurdur.
Ancak bu durum, beraber yakma tesisleriyle birlikte kombine RDF tesislerinin kurulması durumu için
geçerli değildir. Çimento fabrikalarının tehlikeli atık düzenli depolama sahaları bulunmamaktadır. Bu
nedenle de, çimento fabrikalarının, kalıntı bertarafı için yinede bir meblağ ödemeleri gerekmektedir.
Kapasite sorunlarının üstesinden gelinebilmesi için benimsenebilecek olan ikinci yaklaĢım ise, toplu
Ģekilde çalıĢacak, daha yüksek kapasiteye sahip RDF tesislerinin kurulması ile ilgili olabilir.
Yakma/beraber yakma tesislerinin geçici depolama ruhsatı almaları düĢünülebilir. Bu durumda, tesisler;
atığı bir süre depolamayı ve RDF ünitelerini ancak toplanan atık miktarı istenilen seviyeye ulaĢtığında
çalıĢtırmayı tercih edebileceklerdir. Bu alternatifte önem teĢkil eden husus, yönetmeliklerde izin verilen
geçici depolama süresi dolmadan, yeterli miktarlarda atık toplayabilmektedir.
Bütçesel etkiler:
SRF/RDF tesisleri ve atık yakma/beraber yakma tesislerinin mülkiyetinin özel Ģahıslara ait olacağı
öngörüldüğünden, mevcut ekonomik analizde önemli bütçesel etkiler öngörülememiĢtir. Tek bütçesel
etkinin, hükümetin; SRF maliyetlerini düĢürmek için, elektrik fiyatlarını sübvanse etmeye baĢlaması
durumunda oluĢacağı öngörülmüĢtür.
Çevresel etkiler:
Çevre üzerindeki etkilerin tespit edilebilmesi için ülke genelinde gerçekleĢtirilen kombine SRF/RDF
tesislerine iliĢkin hesaplamalar sonucunda, bu tesislerden 45 ton/yıl CO, 10 ton/yıl VOC, 77 ton/yıl NOx
ve 6 ton/yıl SOx, emisyon yayılacağı tespit edilmiĢtir. Bununla birlikte, yayılan 2,4 ton/yıl PM10 emisyonu
Sayfa: 71
nedeniyle gerçekleĢen erken ölüm/yıl oranı 1 olarak hesaplanmıĢtır. Ġklim değiĢikliği nedeniyle, salınan
5628 ton/yıl miktarındaki karbon dioksitin etkilerinin dengelenebilmesi için 938 hektarlık bir ormanlık
alanın oluĢturulması gerekmektedir.
Sosyal etkiler:
Sosyal açıdan, bu seçenek ile iliĢkilendirilebilecek herhangi bir olumsuz etki tespit edilememiĢtir.
5.3.4.
Politika Alanı ile İlgili Etkilerin Özeti
Tesis gereksinimleri için ekipmanların ayarlanması suretiyle SRF/RDF hazırlanması, ayrı SDF/RDF
tesisleri kurulmasına kıyasla daha avantajlı görünmektedir. Bu durum; harici bir SRF/RDF tesisinden
talep gelmesi durumunda, özel SRF/RDF tesislere daha pahalıya mal olacağından; özellikle beraber
yakma tesisleri için ekonomik fayda oluĢturacaktır. Dahası, yalnızca gereken iĢlem ünitelerinin
kurulmasından dolayı yatırım maliyetleri de daha düĢük olacaktır. Daha önce de ifade edildiği üzere, ayrı
ön iĢleme tesislerinin, farklı son kullanıcıların taleplerini karĢılamak için çeĢitli prosesler kullanması
gerekecektir. Bu nedenle, yakma sahasında SRF/RDF ünitelerinin kurulması durumunda, yalnızca yerinde
yakma taleplerini hedefleyen daha basit sistemlere sahip olması beklenmektedir.
Bu politika alanı kapsamında değerlendirilen her bir seçenek için, SRF tesislerine iliĢkin ekonomik
analizler sonucunda elde edilen temel bulgular, Tablo 8‟de özetlenmektedir.
Tablo 8 - Politika Alanı 3 Seçeneklerinin Ekonomik Etkilerinin Karşılaştırılması
Ayrı tesisler
Kombine tesisler
Beraber yakma Atık yakma
SRF üretimi
Kapasite (ton/yıl)
SRF üretimi (ton/yıl)
Net SRF maliyeti (Euro/atık ton)
Net SRF maliyeti (Euro/ton SRF)
275.000
101.250
7,13
22,0 – 25,0
133.400.000
145.200
220.000
83.250
81.000
4,12
3,73
7,19
10,12
36.500.000
(14.360.000+22.130.000)
RDF üretimi
Kapasite (ton/yıl)
RDF üretimi (ton/yıl)
Net RDF maliyeti (Euro/ton RDF)
Gelirler (Euro/ton RDF)
Net RDF gelirleri (Euro/ton RDF)
55.000
46.150
61,02
114,19
53,18
15.410.000
NA
Kombine tesislerin net maliyeti, ayrı tesislere kıyasla (iĢlenen hem bir ton atık miktarı ve üretilen her bir
ton SRF açısından) daha düĢük olacaktır. Ekonomik etkiler açısından değerlendirildiğinde, bu iki seçenek
arasındaki maliyet farklılıklarına sebep olan maliyet kalemleri aĢağıdaki gibidir:
Kombine tesisler için arazi zaten mevcuttur.
Kombine tesislerin hizmet ve saha hazırlık maliyeti daha düĢüktür
Kombine tesislerde dağıtım ve satıĢ maliyeti söz konusu değildir.
SRF/RDF iĢleme ünitesinden yakma tesisine SRF/RDF taĢıma ihtiyacı bulunmamaktadır.
Sayfa: 72
Net maliyetler açısından değerlendirildiğinde, en iyi sonuçların SRF/beraber yakma tesisleri ile elde
edilebileceği tespit edilmiĢtir. Temelde, bu durumun, yalnızca yanabilir fraksiyonun kabul edilmesi
sonucunda oluĢtuğunu söylemek mümkündür. Bu strateji, özellikle kalıntılarla ilgili bertaraf ve taĢıma
maliyetlerini de düĢürmektedir. Kombine SRF sistemleri kurma hususunda gönüllü olan yakma tesisleri
de aynı stratejiyi uygulayabilmektedir.
Kombine tesislere iliĢkin net bugünkü değer (NPV) hesaplamalarından elde edilen rakam, negatif bir
değerdir ki bu da ekonomik bir kayıp olduğunu göstermektedir. Ancak kombine tesislerin SRF fiyatları ve
maliyetleri karĢılaĢtırıldığında, kombine tesisler kurmanın, yakma ve beraber yakma tesisleri için SRF
maliyetlerini azaltacağı gözlenmiĢtir. Kombine tesislerin söz konusu olduğu durumlarda, SRF net
maliyeti, yakma ve beraber yakma tesisleri için sırasıyla 7,2 Euro/ton ve 10,1 Euro/tondur. Ancak, SRF
ayrı tesislerden elde edilmektedir. Bu durumda; SRF maliyeti 22-25 Euro/ton civarında olacaktır. Yakma
tesislerinin, kendi sahaları bünyelerinde SRF üniteleri kurmaları durumunda; bu değeri en azından yarıya
indirebilmek mümkün olacaktır. SRF tesislerinin, yalnızca yanabilir atık fraksiyonlarını kabul ettikleri
durumda, bu maliyeti daha da azaltılabilmek mümkündür.
Çevresel etkiler açısından karĢılaĢtırıldığında, kombine tesislerden kaynaklanacak olan emisyon
miktarının; ayrı tesislere kıyasla çok daha düĢük olduğu tespit edilmiĢtir. Bu durumun temel sebebi,
SRF‟in tesislerden yakma tesislerine taĢınması ihtiyacının ortadan kalkmasıdır. Kombine tesislerde,
taĢıma emisyonları neredeyse on beĢ kat azaltılabilmektedir (Bu karĢılaĢtırmayla ilgili diğer detaylar, Ek 7‟de ele alınmıĢtır). Bu durum, ayrı SRF tesisleri yerine; kombine SRF tesislerinin kurulması için bir
baĢka teĢvik sebebidir.
İklim
Değişikliği
(ton/yıl)
CO2
emisyonlarının
dengelenebilmesi
için gerekli olan
ormanlık alan
(ha/yıl)
PM10
kaynaklı
premature
ölümler/yıl
CO
VOC
NOx
SOx
PM10
CO2
Seçenek 1
208,01
44,71
357,70
26,83
11,28
26.283
4.381
5
Seçenek 2
44,54
9,58
76,60
5,75
2,41
5.628
938
1
5.4.
5.4.1.
Bu politika alanı, AYD‟nin uygulanması ile ilgili denetim ve yaptırım gereksinimlerine iliĢkin
alternatifleri analiz edecektir. Direktif‟in uygulanması yetkili makamların tesisleri düzenli ve belirli
aralıklarla denetlemeleri gerektiği anlamına gelmektedir. Her ne kadar Direktif Türkiye‟de 2010 yılında
uyumlaĢtırılmıĢ olsa dahi, uygulama aĢamasında denetim ve yaptırım süreçlerine iliĢkin bazı aksaklıklar
ve zorluklarla (yöntem, sıklık vs) karĢılaĢılmıĢtır.
Bu bağlamda; aĢağıdaki kısımda belirtilen ve çalıĢmanın geri kalanı ile ilgili denetim ve yaptırım
alternatifleri üzerinde durulacaktır:
Sayfa: 73
Seçenek 4.1 – Devlet Güdümlü Yaptırımlar
Seçenek 4.2 – Üçüncü Ģahıslar tarafından yapılan denetimler ve diğer yaptırım yöntemleri
5.4.2.
Seçenek 4.1. Devlet Güdümlü Yaptırımlar
Bu politika seçeneğinde Direktif ile belirlenen tüm yaptırım görevlerinin düzenlenmesi ve
gerçekleĢtirilmesi sorumluluğu ÇġB‟ye aittir. Bakanlığın herhangi bir özel veya yarı özel kurumu;
yaptırım gereksinimleri ile ilgili bazı görevleri üstlenmek üzere tayin etmesi söz konusu değildir. Bu
bağlamda, ÇġB, Direktif ile düzenlenen amaç ve hedeflerin yerinde yapılacak kontroller ve daha sık
aralıklarla yapılacak olan denetimler ile gerçekleĢtirilebilmesi için güçlü bir kamu denetim ve yaptırım
kuruluĢu kurmayı tercih edebilir. Burada bahse konu kuruluĢ uzmanlaĢmıĢ bir Ajans Ģeklinde olabilir
veya gerekli kapasite iyileĢtirmeleri ile denetim yükümlülükleri ÇġB Ġl Müdürlükleri‟ne tahsis edilebilir
(Denetim sorumluluklarımı üstlenebilecek farklı kuruluĢlar için bkz. Ek - 9).
Ekonomik etkiler:
Ekonomik açıdan değerlendirildiğinde, yaptırım mekanizmalarına iliĢkin bazı maliyetlerin özel kayıt ve
yıllık ücret yolu ile yakma tesislerine aktarılması (ve en nihayetinde ise atık üreticilerine) durumu dıĢında,
bu seçeneğin çok ciddi olumsuz ekonomik etkileri bulunmamaktadır.
Bütçesel etkiler:
Bu seçeneğin kamu kaynakları üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır. Yaptırım uygulamalarının
geliĢtirilebilmesi ve uygulayabilmesi için hükümetin ek bir bütçe tahsis etmesi gerekecektir. UzmanlaĢmıĢ
bir ajansın kurulması, hükümet açısından ihmal edilemeyecek bir maliyeti de beraberinde getirecektir.
Buna alternatif bir seçenek olarak, böylesi bir ajansın kurulmaması durumda dahi, hükümetin il
müdürlüklerindeki kapasitenin iyileĢtirilebilmesi için gerekli olan bazı yatırımlar yapması gerekecektir.
Çevresel etkiler:
Çevre açısından değerlendirildiğinde, bu seçeneğin olumsuz herhangi bir çevresel etkisinin bulunmadığı
belirlenmiĢtir.
Sosyal etkiler:
Sosyal açıdan değerlendirildiğinde, bu seçeneğin olumsuz herhangi bir etkisinin bulunmadığı
belirlenmiĢtir.
5.4.3.
Bu seçenekte ÇġB daha farklı düzenleme yöntemleri geliĢtirebilir. ÇġB bazı yaptırım görevlerini
üstlenmek üzere özel kuruluĢları veya belediyeleri57 yetkilendirebilir. Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri
Konfederasyonu (CEWEP) 2010 Ülke Raporlarlarına göre, denetimlerin gerçekleĢtirilmesi sorumluluğu il
müdürlükleri yerine üçüncü Ģahıslara da tahsis edilebilir. Bunun yanı sıra; hükümet doğrudan cezai
yaptırımlar yerine, bazı sübvansiyonlar ve tarife garantileri ile tesislerin etkin yönetimini destekleyebilir58.
57
58
DK, HU, IT, BE, DE
NL, BE, FR, DK, FI, HU, IE, PT, SE, LT
Sayfa: 74
Isı ve elektrik üretimi için tarife garantileri yakma tesisleri için uygulanan en yaygın teĢvik türüdür.
Hükümet, uyguladığı bazı vergilendirme yöntemleri yolu ile de atık üreticilerini yönlendirilebilir. Örneğin
daha yüksek düzenli depolama vergileri ile atıkların yakılması teĢviklendirilebilir (bkz. Bölüm 2.1.4,
Grafik 11 - AB Üye Devletler Genelindeki Toplam Düzenli Depolama Bedelleri). Buna ek olarak,
Avusturya, Belçika, Danimarka, Almanya, Ġtalya ve Hollanda gibi bazı AB Üye Devletleri‟nde düzenli
depolama yasakları uygulanmaktadır.
2009/28/EC sayılı yenilenebilir kaynaklardan enerji kullanımının teĢviki hakkındaki Direktif‟e göre, Üye
Devletlerin, 2020 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarından üretmeleri gereken enerji miktarı
hedefleri yaklaĢık %20 oranındadır. Dolayısıyla, Üye Devletlerin bu hedefleri karĢılayabilmeleri için bazı
ekonomik araçlar ve teĢvik planları tespit etmeleri gerekmektedir. AB Üye Devletlerinde atıktan enerji
üretimine iliĢkin bazı teĢvikler bulunmaktadır. Avusturya‟da, biyojenik ham madde ve kalıntıları
yakmaları ve fosil yakıtları biyojenik madde ve kalıntılarla ikame etmeleri için, yakma tesislerine, yatırım
maliyetlerinin %25‟i tutarında bir teĢvik ödenmektedir. Finlandiya‟da hükümet, elektriğin yenilenebilir
yakıtların yakılması yolu ile üretilmesine destek vermektedir. Macaristan‟da ise yenilenebilir olarak
yakma iĢlemi ve RDF tesislerinden enerjiyi üretimini desteklemekte ve bu enerji için özel bir ücret
uygulamaktadır. Hollanda‟da belirli koĢullarda atıktan üretilen enerji için tarife garantisi verilmektedir.
BirleĢik Krallık‟ta ise, atıktan ısı ve elektrik formunda enerji üretimi is kamu desteği verilmektedir59.
Ekonomik etkiler:
Bu seçenek üçüncü Ģahıslar tarafından yansıtılacak olan denetleme maliyetlerini karĢılayacaklarından; bu
seçenek tesislerin maruz kalacağı maliyetleri yükseltebilir. Bu seçeneğin tesislerin maruz kalacağı
maliyetleri yükseltmesi muhtemeldir. Bunun sebebi tesislerin; üçüncü Ģahıslar tarafından yansıtılacak
olan denetim maliyetlerini karĢılayacak olmalarıdır. Ancak, tarife garantileri veya diğer sübvansiyonlar
sayesinde enerji üretiminden elde edilebilecek olan gelirlerin bu maliyetleri fazlasıyla karĢılayacağı
öngörülmektedir.
Bütçesel etkiler:
Üçüncü Ģahıslar tarafından yapılan denetimlerin kamu bütçesi üzerinde olumlu etkileri bulunmaktadır.
ÇġB yaptırım uygulamalarının geliĢtirilmesi ve uygulanması için bir bütçe tahsis etmekten kaçınacaktır.
Ancak hükümet; bahse konu üçüncü Ģahısların; tesisleri, Ģeffaf ve rekabete dayalı olmayan bir Ģekilde
denetlemelerini temin etmelidir. Buna ek olarak, bu seçenek, hükümetin, evsel atıkların tabi olduğu
düzenli depolama vergileri aracılığıyla gelir elde etmesine olanak sağlayacaktır.
Çevresel etkiler:
Çevre açısından değerlendirildiğinde, bu seçeneğin olumsuz herhangi bir çevresel etkisinin bulunmadığı
belirlenmiĢtir.
Sosyal etkiler:
Sosyal etkiler açısından değerlendirildiğinde, böylesi bir yönetmeliğin, ÇġB‟nin etkinliği ve adilliği
aleyhinde yapılması muhtemel Ģikâyet ve eleĢtirileri asgariye indirebileceği öngörülmektedir. Bu durum,
59
Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü, Ekonomik Araçların Kullanımı ve Atık Yönetimi Performansları,
Nihai Rapor, 2012 (European Commission Directorate of General Environment, Use of Economic Instruments and
Waste Management Performances, Final Report, 2012)
Sayfa: 75
ÇġB‟nin, direktif‟in genel anlamda uygulanmasına iliĢkin etkinlik ve yeterliliğini temin etmek gibi, daha
önemli ve öncelikli olan iĢlevlerine odaklanabilmesine olanak sağlayacaktır.
5.4.4.
Genel anlamda, üçüncü Ģahısların sorumluluğunda olacak olan iyi yönetilmiĢ – ancak aynı zamanda
düzenlenmiĢ - bir gözetim mekanizmasının; müfettiĢ ve yaptırımları esas alacak olan devlet güdümlü bir
denetim mekanizmasından daha maliyet etkin ve yetkin olacağı öngörülmektedir.
Ġstihdam, gerekli donanımın temini ve müfettiĢlerin eğitimi yolu (Seçenek 4.1‟de öngörüldüğü Ģekilde) ile
ÇġB bünyesinde etkin bir yaptırım kapasitesinin oluĢturulması, yıllık ve büyük olasılıkla da giderek artan
bir bütçe gereksinimini de beraberinde getirecektir. Denetim görevlerinin ÇġB yerine üçüncü Ģahıslara
tahsis edilmesi, Bakanlığın; Direktif ile öngörüldüğü üzere önemli paydaĢların gözetimi ile üçüncü
Ģahısların tabi olacağı performans göstergelerinin geliĢtirilmesi ve gözlemlenmesi gibi daha esas ve
birincil iĢlevlerine odaklanmasına olanak sağlayacaktır.
Üçüncü Ģahıslar adına görev yapacak olan müfettiĢlerin, Bakanlık bünyesinde görev alması öngörülen
müfettiĢlere kıyasla daha iyi sonuçlar almaları elbette ki taahhüt edilemez. Bu uygulamaların beraberinde
getireceği maliyet ve faydalar, belirli durumlara göre farklılıklar gösterebilmektedir. Ancak, AYD
açısından, devlet güdümlü denetimlere kıyasla denetim görevlerinin alternatif yaptırım uygulamaları ile
gerçekleĢtirilmesinden elde edilecek net faydaların daha manidar olduğu tespit edilmiĢtir. Üçüncü Ģahıslar
tarafından gerçekleĢtirilecek olan denetimler ile kamu ve özel sektör kurumları tarafından yapılacak olan
denetim görevlerine iliĢkin maliyetler gibi, bazı maliyetlerin tekrarlanması durumunu asgariye
indirebilmek mümkün olacaktır.
Diğer bir yandan, denetimlerin üçüncü Ģahıslar tarafından gerçekleĢtirilmesi seçeneği, ikincil mevzuatın
(örneğin bakanlık genelgesi) kesin ve açık bir Ģekilde hazırlanmasını gerektirecektir. Üçüncü Ģahısların
haiz oldukları kamu yatırım gücü bulunmadığından veya önemsenemeyecek kadar yetersiz olduğundan,
yaptırım uygulamaları için kapasitelerinin arttırılması gerekecektir.
Yaptırım yöntemleri açısından değerlendirildiğinde ise, AB Üye Devletlerinin, tüm atık bertaraf
yöntemlerine iliĢkin maliyetleri arttırarak atık hiyerarĢisi prensibini karĢılama ve ekonomik dengeyi
yakma yöntemini destekleyecek Ģekilde kaydırma eğiliminde oldukları görülmektedir. Tarife garantileri,
yenilenebilir enerji giriĢimcileri için önemli bir teĢvik çeĢididir. Dolayısıyla, gerek tesisleri genel atık
yönetimi doğrultusunda etkin yönetiminin temin edilebilmesi gerekse de AB yenilenebilir enerji
hedeflerinin karĢılanabilmesi için hükümetin; tesisleri, doğrudan cezai yaptırımlar yerine bazı
sübvansiyon ve tarife garantileri aracılığıyla desteklemesi daha fizibl bir uygulamadır.
Sayfa: 76
6
Sonuç ve Önerilen Seçenekler
6.1.
Başlıca Maliyet Kalemleri ve Faydalar
AYD‟nin uygulanması ve ilgili bazı tamamlayıcı politikalar, olası katılımı sağlamanın yanı sıra, önemli
faydaları da beraberinde getirecektir.
-
AYD‟nin uygulanması, Türkiye için oldukça olumlu çevresel faydaları da beraberinde
getirecektir. Direktif‟in uygulanması kirlilik ve enerji israfı sorununu azaltacaktır.
-
Kapsamlı bir yakma stratejisi, atık hiyerarĢisi ilkesini ve gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm
ve düzenli depolama hedeflerinin karĢılanmasında destekleyici bir rol oynayacaktır.
-
Yeni tesislerin, yerleĢim yerleri ve sanayi bölgelerine yakın konumlarda konuĢlandırılmasının
planlanması, gerek ısı ve elektriğin civardaki konut ve tesislere kolayca verilebilmesi; gerekse
bölge sakinlerinin göstereceği sosyal tepkilerin belirli bir noktaya kadar önlenebilmesine olanak
sağlayacaktır.
-
Atık yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntıların mümkün olduğunca geri kazanımı, bu
kalıntıların düzenli depolanması seneğini azaltacaktır. Bu durum; AB atık hiyerarĢisi ilkesine
uyulması ve gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm ve düzenli depolama hedeflerinin
karĢılanmasına yardımcı olacaktır.
-
Kurulacak olan kombine atık ön iĢleme tesisleri, özellikle de kalıntıların taĢınması faaliyetlerinin
çevre üzerindeki etkileri sebebiyle, bağımsız olan tesislere kıyasla çevre açısından çok daha
avantajlıdır.
-
Direktif‟in uygun Ģekilde uygulanması, ihlal cezaları ve katılım sonrası karĢılaĢılabilecek itibar
zedelenmesi riskini azaltacaktır. .
Ancak, Direktif‟in uygulanması ile önerilen seçenek kombinasyonlarının kabul edilmesi durumunda, ilgili
paydaĢlar, ekonomik açıdan bazı olumsuz etkilere maruz kalacaklardır. Önerilen seçeneklerin
uygulanmasının, 2012 yılına kadar Türkiye‟ye maliyeti net olarak 215 milyon Euro‟dur. Buna karĢılık,
2012 ile 2021 yılı arasındaki toplam uygulama maliyeti ise 1,3 milyar Euro olarak tespit edilmiĢtir (bkz.
Grafik 13). Her ne kadar kısa ve orta vadede, bu yaklaĢım, tesislere iliĢkin otorizasyon prosedürlerini
kolaylaĢtıracak olsa dahi, uzun vadede faal kamu farkındalık inisiyatifleri ile yeni tesislerin yerleĢim
yerlerine yakın konumlarda kurulmasının teĢvik edilmesi ekonomik ve çevresel etkiler açısından daha
avantajlı olacaktır. Faklı seçenek kombinasyonlarına iliĢkin değerlendirmeler Grafik 14‟te verilmektedir.
Grafikte de görüldüğü üzere, ekonomik açıdan en avantajlı olan seçenek çevresel açıdan da en avantajlı
seçenektir. Benzer Ģekilde, bu durum tam tersi iliĢki için de geçerlidir.
.
Sayfa: 77
Grafik 13 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarına İlişkin
Genel Uygulama Maliyetleri
6.2.
Grafik 14 - Farklı Seçenek Kombinasyonlarının
Değerlendirilmesi
Önerilen Seçenek(ler)
Türkiye, yeni yakma stratejisini uygulamak için farklı seçenekler kullanabilir. Bu seçeneklerin genel
maliyet ve faydalar ile bu maliyetlerin paydaĢlar arasında nasıl dağılacağı hususu üzerinde etkileri
bulunmaktadır. Yapılan çalıĢma sonrasında, aĢağıda verilen seçeneklerin tercih edilmesi gerektiği tespit
edilmiĢtir.
5. Bölüm‟de detaylandırılan her bir seçeneğe iliĢkin sonuçlara göre, ekonomik, bütçesel, çevresel ve
sosyal açılardan, en olumlu etkiden en olumsuz etkiye iliĢkin nihai değerlendirmeleri içeren
karĢılaĢtırmalı özet Tablo 10 ile verilmektedir.
Önerilen seçeneklere iliĢkin baĢlıca sebepler aĢağıdaki Tablo 11 ile detaylı olarak gösterilmektedir.
Tablo 10 - Etkilerin Özeti
Seçenekler / Etkiler
Ekonomik
Bütçesel
Çevresel
Önerilen
Seçenek
Sosyal
Politika Alanı 0: Düzenleme Tercihi
Seçenek 0.0. Düzenleme Yapmama
Seçenek 0.1. Düzenleme Yapma









Seçenek 1.1. YerleĢim Alanlarının



Ġçerisinde
Seçenek 1.2. Sanayi Bölgelerinin
Ġçerisinde (YerleĢim Alanlarına



Uzak)
Seçenek 1.3. YerleĢim Alanları ve



Sanayi Bölgelerine Uzak












Seçenek 2.1. Yeniden Kullanım/Geri
DönüĢüm/Geri Kazanım










Sayfa: 78
Seçenek 3.1. Atık Ön ĠĢleme
Tesisleri Tarafından Hazırlanması



(Bağımsız Tesisler)
Seçenek 3.2. Tesislerin Kendi
Bünyelerinde Hazırlanan (Kombine



Tesisler)




Seçenek 4.1. Devlet Güdümlü
Denetimler
Seçenek 4.2. Üçüncü ġahıslar
Tarafından Yapılan Denetimler ve
Diğer Yaptırım Yöntemleri










Değerlendirilen Etkilerin Özeti
Bu raporda ele alınan 10 seçeneğe iliĢkin farklı ekonomik, bütçesel, çevresel ve sosyal etkilerin
değerlendirilmesinden sonra, REC Türkiye tarafından yapılan öneriler aĢağıdaki gibidir:
Tablo 11 - Önerilen Politika Seçenekleri ve Genel Tavsiyeler
Tanım
Temel Etkiler
Yerel halktan gelebilecek sosyal tepkinin önlenebilmesi için hükümet; yeni tesislerin
sanayi bölgeleri içerisinde ve/veya yakınında
kurulmalarını teĢvik etmelidir. Bu durum kısa ve
orta vadede tesislere iliĢkin yetkilendirme
prosedürlerini kolaylaĢtıracaktır. Uzun vadede
ise hükümet, daha fazla ekonomik ve çevresel
fayda sağlaması sebebiyle, aktif kamu
farkındalık insiyatifleri ile yeni tesislerin yerleĢim yerlerine daha yakın konumlarda inĢa
edilmelerini teĢvik etmeye baĢlamalıdır.
Bu seçenek Almanya ve Fransa gibi ileri
derecede sanayileĢmiĢ ülkelerde oldukça
yaygındır.
-
Bu seçenek ile iliĢkili olan taĢıma
maliyetlerinin, atık üreticileri için daha düĢük
olduğu tespit edilmiĢtir.
-
TaĢıma ile ilgili etkilerin daha az olması ve ısı
geri kazanımı sebebiyle; bu seçenek sağlık ve
çevresel etkiler açısından Seçenek 1.3‟e kıyasla
daha uygundur.
DanıĢma süreci sonucunda, tesislerin yerleĢim
alanlarına uzak alanlara inĢa edilmeleri
durumunda sosyal tepkinin azalacağı tespit
edilmiĢtir.
Sanayi bölgelerine konumlandırılan tesisler
karlı bir Ģekilde civardaki sanayilere ısı ve
elektrik satabilmektedirler.
Sayfa: 79
Tanım
Temel Etkiler
Hükümet, atık yakma iĢlemi sonucunda ortaya çıkacak olan kalıntıların tamamının düzenli
depolama sahalarına boĢaltılması yerine yeniden
kullanımı/geri
dönüĢümü/geri
kazanımını
desteklemelidir. Atık hiyerarĢisi ilkesi ve
gelecekteki geri kazanım, geri dönüĢüm ve
düzenli depolama hedefleri esas alındığında
hükümet; tesislerin, yakma kalıntılarını mümkün
olduğunca geri kazanıma göndermelerini teĢvik
etmelidir. Bunun sebebi, kalıntı yönetimine iliĢkin ekonomik, çevresel ve sosyal etkiler
değerlendirildiğinde
kalıntıların
geri
kazanımının düzenli depolamaya kıyasla daha
-
Her ne kadar düzenli depolama (Seçenek 2.2)
seçeneği daha düĢük maliyetli bir seçenek olsa
da, geri kazanım oranlarının artırılması tesisler
açısından daha karlıdır.
-
Yeniden
kullanıma
iliĢkin
toplumun
farkındalığının artırılması ve bu husustaki daha
sıkı çevresel standartlar ile toplumun geri
dönüĢtürülmüĢ/geri kazanılmıĢ maddelerin
kullanımına iliĢkin tepkileri azaltılabilir.
Ġsveç ve Hollanda gibi bazı üye devletlerde
kazanılan deneyimler kalıntıların yeniden
kullanım
oranlarının
oldukça
yüksek
olabileceğini göstermiĢtir.
Kalıntıların yakma tesislerinden geri kazanım
tesislerine nakliye edilmesi gerekmediği için
kombine geri kazanım tesislerinin taĢıma ile
ilgili etkileri daha azdır.
Atık hiyerarĢisine uyum ve kaynakların
korunması gibi hususlar dâhil olmak üzere,
kalıntıların geri kazanımının çevresel faydaları
düzenli depolamaya kıyasla daha fazladır.
Seçenek 3.2. Tesisler Tarafından (Kombine tesisler)
Tanım
Temel Etkiler
Hükümet atık ön iĢleme birimlerinin yakma ve/veya beraber yakma tesislerinin bulunduğu
yerlerde kurulmalarını desteklemelidir. Bunun
sebebi, kombine tesislerin ayrı ayrı kurulmuĢ
atık ön iĢlemeye yönelik tesislere göre daha
Atık yakma tesislerinin kendi bünyelerinde
yakıt hazırlama üniteleri bulundurmaları, AB
üye devletlerinde oldukça yaygın bir
uygulamadır.
Kombine tesislere iliĢkin toplam net maliyetler
ayrı ayrı kurulmuĢ olan tesislerinkine kıyasla
daha düĢüktür ve uzun daha vadede karlıdır.
Kombine tesislerdeki nispeten düĢük maliyetler
Sayfa: 80
dağıtım, satıĢ, nakliye ve saha hazırlık
maliyetlerinin daha düĢük olması ile
açıklanabilir.
-
Kombine tesislerin beraberinde getirdiği
çevresel fayda diğer seçeneğe kıyasla (ayrı ayrı
kurulmuĢ tesisler) çok daha fazladır. Bunun en
baĢlıca sebebi nakliye faaliyetlerinin çevre
üzerindeki olumsuz etkisidir.
Politika Alanı 4: Denetim ve Yaptırımlar
Tanım
Temel Etkiler
Hükümet, sübvansiyon, tarife garantisi, satın alma garantisi, vergilendirme gibi piyasa tabanlı
yaptırım yöntemlerini benimsemelidir. Örneğin
düzenli depolama vergileri artırılarak atık
yakma yöntemi teĢvik edilebilir.
Üçüncü Ģahıslar tarafından yapılan denetimlerin
hükümetin üstlendiği maliyetler açısından
olumlu bütçesel etkileri bulunmaktadır. Denetim
faaliyetlerinin üçüncü Ģahıslar tarafından
yapılması durumunda, ÇġB‟nin kullanacağı
kaynaklar, yeni yaptırım sistemlerinin kurulum
ve iĢletim maliyetlerine kıyasla ciddi ölçüde
azalacaktır.
-
Bu seçeneğin, ÇġB‟nin etkinliği ve adilliği ile
ilgili yapılması muhtemel Ģikayet ve eleĢtirileri
asgariye indireceği öngörülmektedir.
-
Bu görevlerin üçüncü Ģahıslara tahsis edilmesi
durumunda tasarruf edilen ilgi ve kaynaklar,
ÇġB‟nin bu kaynakları Direktif‟in genel
anlamda etkin ve doğru Ģekilde uygulanmasını
temin etmek gibi daha önemli ve birincil
görevleri için kullanmasına olanak sağlayacağı
öngörülmektedir.
-
Hükümet tesislerin daha etkin yönetimini sıkı
yaptırımlar yerine sübvansiyonlar ve tarife
garantileri ile destekleyebilir.
Genel Tavsiyeler
Tavsiyeler
-
Hükümet,
düzenli
depolama
alternatif bertaraf yöntemlerini
Temel Etkiler
yerine teĢvik
Atıkların depolama sahalarına gönderilmesi
çevre üzerinde ciddi olumsuz etkiler
Sayfa: 81
etmelidir (örneğin yakma, kompostlama
vs.).
-
-
doğurduğundan, Avrupa Komisyonu‟nun bu
uygulamaya
gösterdiği
tepki
giderek
artmaktadır.
-
AB‟nin yenilenebilir enerji hususundaki
bağlayıcı hedeflerinin karĢılanması açısından
ele alındığında, düzenli depolamaya kıyasla
yakma seçeneği; bir diğer deyiĢle “Atıktan
Enerji Üretimi” çok daha etkin bir enerji üretim
yöntemidir.
-
Toplumun düzenli depolamanın olumsuz
etkileri konusundaki farkındalığının artırılması
ile yakma gibi bertaraf yöntemlerine gösterilen
tepkiler azaltılabilir.
Hükümet yeni yakma stratejisini kapsayıcı bir yaklaĢım ile uygulamalıdır.
Böylesi bir yaklaĢım atık hiyerarĢisi ilkesinin
uygulanması ve gelecekteki geri kazanım, geri
dönüĢüm ve düzenli depolama hedeflerine
eriĢilmesine yardımcı olacaktır.
-
Hükümet, yeni yakma tesislerinin planlanması
aĢamasının tamamında potansiyel beraber
yakma
tesislerinin
kapasitelerini
de
değerlendirmelidir.
-
Aslında yakma nihai bir bertaraf yöntemi
değildir. Toplam atık miktarının yaklaĢık %25‟i
yakma
iĢlemi
sonrasında
kalıntıya
dönüĢmektedir. Dolayısıyla atıkların yakılması
iĢlemi sonucunda oluĢan kalıntıların yönetimi
kapsamlı bir Ģekilde gerçekleĢtirilmelidir.
-
Yakma iĢlemi için uygun olan atıkların elde
edilmesi zor olabilir. Atık karıĢımlarından daha
kaliteli yakıt üretilmesi dikkate alınması
gereken bir diğer önemli ön yakma sürecidir.
Yeni yakma tesislerinin durumu “Avrupa Komisyonu R1 Enerji Verimliliği Formülü
Kılavuzu, 2011 (EC R1 Energy Efficiency
Formula Guidance, 2011)” esas alınarak
belirlenmelidir.
-
Yakma tesislerinin R1 olarak sınıflandırılması,
Atık Çerçeve Direktifi‟nde hüküm altına alınan
atık hiyerarĢisi sebebiyle bu tesisleri düzenli
depolamanın üzerinde bir konuma taĢıyacaktır.
-
Yakma tesislerinin 'R1 statüsü' alabilmeleri için
'R1 statüsü' yakma tesislerinin atığı yurt
dıĢından daha kolay bir Ģekilde ithal etmelerine
olanak sağlayacaktır.
Sayfa: 82
daha fazla çaba sarf etmeleri gerekmektedir ki
bu da daha etkin ve çevre dostu atık yakma
süreçlerinin geliĢmesine yol açacaktır.
-
ÇġB‟nin teknik ve kurumsal kapasitesi genel atık yakma stratejisinin daha etkin
yönetimine olanak sağlayacak Ģekilde
iyileĢtirilmelidir.
ÇġB‟nin teknik, mali ve personel kapasitesinin
artırılmasının yanı sıra, Bakanlığın, farklı
seviyelerdeki atık yakma süreçlerinden sorumlu
olan tarafları etkin bir Ģekilde denetleyecek ve
Direktif ile öngörülen amaç ve hedeflere
uyulmasını temin edecek olan denetim ve
yaptırım
kapasitesinin
de
geliĢtirilmesi
gerekmektedir.
Sayfa: 83
7
Ekler
Annex - 1.
Sanayi Emisyonları Direktifi‟ne iliĢkin Genel Bilgi (2010/75/EU)
Annex - 2.
Genel Atık Yakma Süreci
Annex - 3.
Direktif Kapsamı DıĢındaki Atık Kategorileri ve Ġzin Gereksinimleri
Annex - 4.
Yeni Yakma Tesislerine iliĢkin Hesaplamalar
Annex - 5.
Politika Alanı 1 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi
Annex - 6.
Annex - 7.
Annex - 8.
Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerinin Belirlenmesi
Annex - 9.
AB Genelinde Ġzin ve Yaptırımlar
Annex - 10.
Diğer Politika Seçenekleri
Annex - 11.
DanıĢma Süreci
Annex - 12.
Türkiye‟deki Lisanslı Yakma ve Beraber Yakma Tesisleri
Annex - 13.
Yakma Kalıntılarının Geri Kazanım ve Yeniden Kullanımı ile ilgili Fırsatlar
Annex - 14.
AB ve Türkiye genelindeki Yakma Tesislerine ile ilgili Farklı Örnekler
Sayfa: 84
Ek - 1. Endüstriyel Emisyonlar Direktifi’ne ilişkin Genel Bilgi60 (2010/75/EU)
Endüstriyel Emisyonlar Direktifi (EED) 2010/75/EU; Uluslar Arası Bitki Koruma Konvansiyonu (IPPC)
Direktifi 2008/1/EC ve sanayi emisyonları ile ilgili diğer altı direktifi tek bir direktifi ile düzenleyen bir
direktiftir. Bu değiĢiklik özellikle de mevcut en iyi teknikler yolu ile olmak üzere ciddi değiĢiklikleri de
beraberinde getirmektedir. YaklaĢık olarak 50.000 tesis Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (IPPC)
Direktifi‟ne tabidir. Bununla birlikte yeni uygulanacak olan faaliyetlerin Endüstriyel Emisyonları
Direktifi kapsamına dâhil edilmesi ile birlikte bu tesis sayısında küçük bir artıĢ olacağı öngörülmektedir.
Faaliyet Sektörleri
Bu Direktif; Direktif‟in Ek I‟inde yer alan (enerji sanayileri, metallerin üretimi ve iĢlenmesi, mineral
sanayi, kimya sanayi, atık yönetimi, hayvan yetiĢtiriciliği vs.); ciddi kirlilik potansiyeli bulunan sanayi
faaliyetlerini kapsamaktadır.
Bazı tesisler Direktif kapsamında özel hükümlere tabidir. Bu tesisler aĢağıdaki gibidir:
Büyük yakma tesisleri (≥ 50 MW);
Atık yakma veya beraber yakma tesisleri;
Organik solventler kullanan bası tesis ve bu solventlerin kullanımını gerektiren bazı faaliyetler;
Titanyum dioksit üreten tesisler.
AraĢtırma faaliyetleri, geliĢim faaliyetleri veya yeni ürün ve süreçlerin test edilmesi süreçlerine iliĢkin
faaliyetler bu Direktif‟in kapsamı dıĢındadır.
Çevresel Gereksinimler
Direktif‟in Ek I‟inde ele alınan faaliyetlerden birini gerçekleĢtiren herhangi bir sanayi tesisinin bazı temel
yükümlülükleri karĢılaması gerekmektedir. Bunlar aĢağıdaki gibidir:
kirliliğe karĢı önleyici tedbirlerin alınmıĢ olması;
mevcut en iyi tekniklerin uygulanması;
ciddi bir kirliliğe sebebiyet vermemesi;
atığın mümkün olduğunca az kirliliğe sebebiyet verecek Ģekilde azaltılması, geri dönüĢtürülmesi veya
bertaraf edilmesi;
enerji verimliliğinin azami seviyede olması;
kazaların önlenmiĢ olması ve bu kazaların sebebiyet vereceği etkilerin kısıtlı olması;
faaliyetlerin tamamlanmasından sonra sahanın iyileĢtirilmesi.
Mevcut en iyi tekniklerin uygulanması
Çevrenin bir bütün olarak iyi Ģekilde korunabilmesi için, sanayi tesislerinin mevcut en iyi teknikleri
kullanmaları gerekmektedir. Bu teknikler, ekonomik ve teknik açıdan uygulanabilir koĢullarda, ilgili
sanayi kolunda uygulamaya olanak sağlayacak Ģekilde geliĢtirilmektedir. Avrupa Komisyonu‟nun,
mevcut en iyi tekniklerin beraberinde getirdiği emisyon düzeylerini içeren mevcut en iyi tekniklere iliĢkin
sonuçları benimsemesi gerekmektedir.
60
http://europa.eu/legislation_summaries/environment/air_pollution/ev0027_en.htm
Sayfa: 85
İzin koşulları
Ġzinler, iĢleticinin; temel yükümlülük ve çevresel kalite standartlarına uymalarını temin edecek gerekli
tedbirleri içerecek Ģekilde olmalıdır. Bu tedbirlere içermesi gereken asgari koĢullar aĢağıdaki gibidir:
kirletici maddelere iliĢkin emisyon limit değerleri;
toprak, su ve havanın korunduğunu temin eden kurallar;
atık izleme ve atik yönetimi önlemleri;
emisyon ölçüm metodolojileri, sıklık ve değerlendirme sürecine iliĢkin gereksinimler;
izleme sonuçlarının, en azından yılda bir kere, yetkili merciye tebliğ edileceği yükümlülüğü;
toprak ve yer altı sularının korunması ve gözlemlenmesine iliĢkin gereksinimler;
istisnai durumlara iliĢkin önlemler (sızıntlar, arızalar, anlık veya belirli kesintiler vs.);
uzun mesafe veya sınır ötesi kirliliğin önlenmesi ile ilgili hükümler;
emisyon limit değerlerine olan uyumluluğun değerlendirilmesi için gerekli koĢullar.
Özel hükümler
Büyük yakma tesisleri, atık yakma tesisleri, beraber yakma tesisleri, organik solventler kullanan tesisler
ve titanyum dioksit üreten tesisler; özel hükümlere tabi olmalıdır.
Direktif‟in Ek V‟inde hüküm altına alınan büyük ölçekli yakma tesislerin tabi olacakları emisyon limit
değerleri genel olarak 2001/80/EC sayılı Direktif‟tekilere kıyasla daha sıkıdır. Mevcut tesislere belirli bir
düzeyde esneklik (Ulusal GeçiĢ Planı, ömür boyu sınırlı imtiyaz) sağlayacak hükümlere yer verilmelidir.
Özel hükümlere tabi olan diğer faaliyetler ile ilgili hükümler, mevcut direktifteki ile hemen hemen
aynıdır.
Çevresel Denetimler
Üye Devletler, kapsam dâhilindeki tesisler için çevresel denetimlerin yapılmasını temin edecek bir sistem
kurmalıdır. Tüm tesisler, çevresel denetim planı kapsamı dâhilinde olmalıdır. Plan, düzenli aralıklarla
gözden geçirilmeli ve güncellenmelidir.
Yetkili merci, denetim planlarına göre, farklı türdeki tesislere düzenlenecek olan saha ziyaretlerinin
sıklığı da dâhil olmak üzere, rutin çevre denetimi için programlar düzenlemelidir. Ġki saha ziyareti
arasındaki süre, bahse konu tesislere iliĢkin çevresel risklerin sistematik olarak değerlendirilmesi esas
alınarak belirlenmelidir. Bu süre, en yüksek risk teĢkil eden tesisler için bir yılı, en düĢük riski teĢkil eden
tesisler için ise üç yılı geçmemelidir.
Yürürlükten Kalkan Direktifler
2010/75/EU sayılı Direktif aĢağıdaki direktifleri tam olarak ikame edecektir:
7 Ocak 2014 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi koĢuluyla:
o 78/176/EEC sayılı titanyum dioksit endüstrisinden kaynaklanan atıklar ile ilgili Direktif;
o 82/883/EEC sayılı titanyum dioksit endüstrisinden kaynaklanan atıklara iliĢkin olarak
çevrenin denetlenmesi ve izlenmesi ile ilgili Direktif;
o 92/112/EEC sayılı titanyum dioksit endüstrisinden kaynaklanan atıkların azaltılması ile ilgili
Direktif;
o 1999/13/EC sayılı uçucu organik bileĢiklerden (VOCs) kaynaklanan emisyonların
Sınırlandırılması ile ilgili Direktif;
Sayfa: 86
o 2000/76/EC sayılı atıkların yakılması ile ilgili Direktif;
o 2008/1/EC sayılı entegre kirliliğin önlenmesi ve kontrolü ile ilgili Direktif;
1 Ocak 2016 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi koĢuluyla:
o 2001/80/EC sayılı büyük yakma tesislerinden havaya salınan belirli kirleticileri içeren
emisyonların sınırlandırılması ile ilgili Direktif.
Sayfa: 87
Ek - 2. Genel Atık Yakma Süreci
Şekil 8 - Genel Atık Yakma Süreci
Sayfa: 88
Ek - 3. Direktif Kapsamına Dâhil Olmayan Atık Kategorileri ve İzin Gereksinimleri
Direktif Kapsamına Dâhil Olmayan Atık Kategorileri
AĢağıda belirtilen atık kategorilerinin yakıldığı tesisler, Direktif kapsamına dâhil değildir:
Tarım ve ormancılık kaynaklı bitkisel atıklar
Isının geri kazanılması koĢulu ile gıda iĢleme sanayi kaynaklı bitkisel atıklar
Üretim yerinde beraber yakıldığı ve ısının geri kazanılması koĢulu ile ham kâğıt hamuru ve kâğıt
üretiminden kaynaklanan lifli bitkisel atıklar
Tahta atıklar (inĢaat ve yıkım atıklarından kaynaklanan halojenli organik bileĢikler ya da ağır
metal içeren tahta atıklar hariç)
ġiĢe mantarı atıkları,
Radyoaktif atıklar,
90/667/EEC sayılı Direktif ile düzenlenen hayvan kadavraları,
Açık deniz petrol tesisleri tarafından, petrol ve gaz kaynaklarının aranmasından, iĢletilmesinden
kaynaklanan ve tesis içinde yakılan atıklar.
Buna ek olarak, atık yakma sürecinin iyileĢtirilmesi için araĢtırma, geliĢtirme ve test amacı ile kullanılan
tesisler ile yılda 50 ton‟dan az atığın iĢlendiği tesisler Direktif kapsamına dâhil değildir.
Ġzin Gereksinimleri
Ġzinlerde bulunması gereken gereksinimler aĢağıdaki gibidir:
tesislerde izin verilen atık sınıfları,
atıkların teslim edilmesi ve kabulü,
kullanılan termal dönüĢüm ekipmanları,
gereksinim duyulan iĢletim koĢulları,
azaltım tesisi,
kalıntıların elleçlenmesi ve bertaraf edilmesi,
emisyonların gözlemlenmesine iliĢkin gereksinimler, ve
hava ve su ile ilgili emisyon limit değerleri
REC Turkey – 2012
Page: 89
Ek - 4. Yeni Yakma Tesislerinin Sayılarına İlişkin Tahminler
Yeni yakma tesislerinin sayısı, Türkiye‟deki atık dağılım verileri esas alınarak hesaplanmıĢtır (bkz. Tablo
12). Tabloya göre, Türkiye‟de “Karma Atıklar” “Toplam Evsel Atıklar”; “Kimyasal ve Tıbbi Atıklar” ise
“Toplam Tehlikeli Atıklar” olarak değerlendirilmiĢtir.
Tablo 12 - Türkiye’deki Toplam Atıkların Dağılımı (ton)
KullanılmıĢ solventler
Asidik, bazik yada tuz içeren atıklar
KullanılmıĢ yağlar
KullanılmıĢ kimyasal katalizörler
Kimyasal hazırlama atıkları
Kimyasal depozit ve kalıntılar
Endüstriyel arıtma çamurları
Tıbbi ve biyolojik atıklar
Kimyasal ve tıbbi atıklar
Metal atıkları
Cam atıkları
Kâğıt ve karton atıkları
Kauçuk atıkları
Plastik atıkları
AhĢap atıkları
Tekstil atıkları
Geri Dönüştürülebilir atıklar
Poliklorlu bifenil (PCB) içeren atıklar
Hurdaya çıkmıĢ ekipmanlar (hurdaya çıkmıĢ araç, pil ve
akümülatör atıkları hariç olmak üzere)
Hurdaya çıkmıĢ araçlar
Pil ve akümülatör atıkları
Ekipman
Gıda hazırlama ve üretiminden kaynaklanan hayvansal atıklar
Hayvan kadavraları, idrar ve dıĢkıları
Hayvansal ve bitkisel atıklar (Gıda hazırlama ve üretiminden
kaynaklanan hayvansal atıklar ile Hayvan kadavraları, idrar ve
dıĢkıları hariç olmak üzere)
Hayvansal ve bitkisel atıklar
Yakma iĢleminden kaynaklanan atıklar
Topraklar
Mineral atıkları (yakma iĢleminden kaynaklanan atıklar,
kontamine toprak ve kirletilmiĢ tarama atıkları hariç olmak
üzere)
KatılaĢtırılmıĢ, stabilize vitrifiye edilmiĢ atıklar
Mineral ve katılaştırılmış atıklar
Arıtma çamurları (tarama atıkları hariç olmak üzere)
Tarama atıkları
Arıtma çamurları
REC Turkey – 2012
10.546
6.304
14.054
238
509.750
768.154
383.706
49.961
1.742.713
1.586.941
281.077
1.046.263
171.136
405.008
137.308
389.835
4.017.568
6.137
2.256
1.556
3.879
13.828
121.036
84.256
467.428
672.720
27.009.015
1.176
5.837.027
0
32.847.218
15.985
0
15.985
Page: 90
Evsel ve benzeri atıklar
Karma ve ayrıĢtırılmamıĢ maddeler
AyrıĢtırma kalıntıları
Karma atıklar
TOPLAM
25.101.580
253.992
104.621
25.460.193
64.770.225
REC Türkiye tahminlerine göre, AB seviyeleri ile kıyaslandığında; Türkiye‟deki yakma potansiyeli, en
azından Üye Devletlerde (evsel atıkların %20‟si ile tehlikeli atıkların %13‟ü) yakılan atık miktarı
ortalamasına eĢit olması durumunda, Türkiye‟de yakma iĢlemi için uygun olan evsel atık miktarının
yaklaĢık 6,4 milyon ton; tehlikeli atık miktarının ise yaklaĢık 250.000 ton civarında olacağı
öngörülmektedir. Hesaplamalarda, yanabilir evsel atıklardaki sanayi kaynaklı atık miktarı ve yanabilir
tehlikeli atıklardaki evsel atık miktarı da dikkate alınmıĢtır61. Buna ek olarak, yapılan hesaplamalarda,
beraber yakma tesislerinin yakma potansiyeli, toplam yakma potansiyelinden çıkarılmıĢtır. Varsayımlar
ve girdiler aĢağıdaki Tablo 13‟de verilmektedir.
Tablo 13 - Yeni Tesislerin Tahmini Sayıları için Varsayımlar ve Girdiler
Birim
Kaynak
200.000
ton/yıl
62
Tehlikeli Atık Yakma Tesisinin Kapasitesi
AB Evsel Atık Yakma iĢleminin Genel Atık ĠĢlenme
Oranındaki Payı
AB Tehlikeli Atık Yakma iĢleminin Genel Atık ĠĢlenme
Oranındaki Payı
AB‟deki Yakma Tesislerinin Toplam Kapasitesi
50.000
ton/yıl
63
60.000
kton
65
AB‟deki Beraber Yakma Tesislerinin Toplam Kapasitesi
13.000
kton
65
Evsel Atık Yakma Tesisinin Kapasitesi
%20
64
%14
64
61
Evsel Atık Yakma Tesisine gelen atıkların oranı: %80 evsel, %20 sanayi
Tehlikeli Atık Yakma Tesisine gelen atıkların oranı: %95 sanayi, %5 evsel
62
63
Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması (EHCIP) Projesi, 2005
64
65
Atık yakma ve beraber yakmanın kontrol edilmesi için topluluk mevzuatının uygulanması ve muhtemel
geliĢiminin değerlendirilmesi, Nihai Rapor, Ökopol GmbH, 2007 (Assessment of the application and possible
development of the community legislation for the control of waste incineration and co-incineration, Final Report,
Ökopol GmbH, 2007)
REC Turkey – 2012
Page: 91
Yakma iĢlemi için uygun olan geri dönüĢtürülmemiĢ atıklar, evsel atık yakma tesisleri için potansiyel
yakılabilir atık olarak değerlendirildiklerinden, hesaplamalara dâhil edilmiĢtir (bkz. Tablo 14).
Tablo 14 - Türkiye’de Yakma İşlemi İçin Uygun Olan Geri Dönüştürülmemiş (ton)
1.046.263
Geri
Dönüştürülmüş
1.039.757
Geri
Dönüştürülmemiş
6.506
Kauçuk atıklar
171.136
168.550
2.586
Plastik atıklar
405.008
401.143
3.865
AhĢap atıklar
137.308
117.149
20.159
Tekstil atıklar
389.835
96.308
293.527
Toplam Geri
Dönüştürülmemiş
= 326.643
Toplam
Kâğıt ve karton atıklar
Son olarak, Türkiye‟de her birinin kapasitesi sırasıyla ortalama 200 ve 50 kton/yıl olan yaklaĢık 27 Evsel
Atık Yakma Tesisi ve 5 Tehlikeli Atık Yakma Tesisi olacağı öngörülmektedir (bkz. Tablo 15).
Tablo 15 - Yeni Tesislerin Tahmini Sayısı
Birim
Türkiye‟de yanabilir evsel ve benzer atık türü miktarı
Türkiye‟de yakma tesisleri tarafından bertaraf edilebilecek olan yanabilir evsel
ve benzer atık türü miktarı
Türkiye‟de beraber yakma tesisleri tarafından bertaraf edilebilecek olan
yanabilir evsel ve benzer atık türü miktarı
Türkiye’deki Evsel Atık Yakma Tesislerinin Tahmini Sayısı
Türkiye‟de yanabilir tehlikeli atık miktarı
Türkiye‟de yakma tesisleri tarafından bertaraf edilebilecek olan yanabilir
tehlikelir atık miktarı
Türkiye‟de beraber yakma tesisleri tarafından bertaraf edilebilecek olan
yanabilir tehlikelir atık miktarı
Türkiye’deki Tehlikeli Atık Yakma Tesislerinin Tahmini Sayısı
REC Turkey – 2012
6.365.048
ton
5.231.547
ton
1.133.502
ton
27
247.649
ton
203.547
44.102
ton
ton
5
Page: 92
Ek - 5. Politika Alanı 1 ile ilgili Ekonomik Etkilerin Belirlenmesi
Politika Alanı 1 kapsamında, gerek evsel atıklar gerekse tehlikeli atıkları için gerekli olan yeni atık yakma
tesislerinin konumlarının beraberinde getireceği ekonomik, çevresel ve sosyal etkiler değerlendirilmiĢtir.
Bu bölümde, ekonomik etkiler, maliyet ve gelirler açısından aĢağıdaki dört baĢlık altında analiz
edilmiĢtir:
ĠĢletimsel Maliyetler
TaĢıma Maliyetleri
Enerji Gelirleri
Ek - 5.1.
Taşıma Maliyetleri
Atıkların kaynaklardan tesislere aktarılması, oldukça ciddi maliyetler doğurmaktadır. Yeni tesislerin,
gerekli lojistik yatırımları gerçekleĢtirmeleri ve ilgili iĢletimsel maliyetleri (yakıt, çalıĢanlara dağıtılacak
ücretler, kamyonların bakımı vs.) karĢılamaları gerekmektedir. Evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık
yakma tesisleri ile ilgili taĢıma maliyetlerinin tespit edilmesi için yapılan hesaplamalarda dikkate alınan
tüm varsayım ve girdiler Tablo 16‟da verilmektedir.
Tablo 16 - Taşıma Maliyetlerinin Hesaplanması için Dikkate Alınan Varsayım ve Girdiler
Varsayım ve girdiler
Birim
Evsel atık yakma tesisleri
Değer
Her bir evsel atık yakma
tesisinin yıllık kapasitesi
Evsel atık yakma
tesislerinin sayısı
Tesis işletim süresi
Her bir evsel atık yakma
tesisinin günlük
kapasitesi
Kamyon kapasitesi
ton/yıl
Not/Referans
Tehlikeli atık yakma
tesisleri
Değer
Not/Referans
200,000
Ek - 4
50,000
Ek - 4
27
Ek - 4
5
Ek - 4
gün/yıl
365
66
365
66
ton/iĢletim
günü
548
Hesaplama
137
Hesaplama
ton/kamyo
n
15
Varsayım
15
Varsayım
Evsel atıkların oranı
%80
67
Tehlikeli atıkların oranı
Gerekli olan toplam
kamyon turu sayısı
(evsel)
Gerekli olan toplam
kamyon turu sayısı
(sanayi)
%20
67
%5
68
%95
68
30
Hesaplama
1
Hesaplama
8
Hesaplama
9
Hesaplama
66
67
Evsel Atıkların Termal Yöntemler Kullanılarak ĠĢlenmesi, Çevre ve Enerji Yönetimi ile ilgili Fransız KuruluĢu,
2002
68
Guido Wauters, Avrupa Birliği Özel Atıkları Güvenli Yakma ve Arıtma Birliği (EURITS), 2011(Guido Wauters,
European Union for Responsible Incineration and Treatment of Special Waste (EURITS), 2011)
REC Turkey – 2012
Page: 93
69
69
Kamyonun ortalama hızı
Kamyonların günlük
çalışma saati
Euro
km/h
TL
2.47
12.12.2011
2.47
12.12.2011
Dizel yakıt maliyeti
TL/lt
3.85
12.12.2011
3.85
12.12.2011
Dizel yakıt maliyeti
Euro/lt
1.56
Hesaplama
1.56
Hesaplama
0.26
70
0.26
70
Yakıt tüketimi
Şoförlere ödenecek olan
brut ücret
İşçilere ödenecek olan
brut ücret
Kamyonun maliyeti
Kamyonun ömrü
Bakım (Kamyon
maliyetinin %15’i)69
Sigorta (Kamyon
maliyetinin %1,6’sı)69
35
h
8
lt/km
Euro/yıl*Ģ
oför sayısı
Euro/yıl*i
Ģçi sayısı
Euro/kam
yon
yıl
Euro/yıl*k
amyon
sayısı
Euro/
yıl*kamyo
n sayısı
35
Varsayım
8
Varsayım
15,000
Varsayım
15,000
Varsayım
10,000
Varsayım
10,000
Varsayım
100,000
10
15,000
1,600
71
100,000
Varsayım
Hesaplama
Hesaplama
10
15,000
1,600
71
Varsayım
Hesaplama
Hesaplama
Her bir seçeneğe iliĢkin toplam taĢıma maliyetleri, her tesis için ayrı ayrı olarak ve ülke geneli için
hesaplanmıĢtır. Seçeneklere göre farklılık göstermediğinden, Ģehir içindeki güzergahlar, taĢıma
mesafelerine dahil edilmemiĢtir. Mesafelerin, yalnızca atık aktarım istasyonlarından atık yakma
tesislerine kadar olduğu varsayılmıĢtır. Gerek evsel atık yakma tesisleri, gerekse tehlikeli atık yakma
tesislerine iliĢkin maliyet kalemleri Tablo 17‟de verilmektedir.
Tablo 17 - Toplam Taşıma Maliyetleri
Evsel atık yakma tesisleri
Birim
İhtiyaç duyulan kamyon sayısı
Günlük yakıt tüketimi
Euro/gün
Yerleşim
alanları
içerisinde
Sanayi
bölgelerinde
Seçenek 1
4,0
405
Seçenek 2
6,0
673
Yerleşim
alanları ve
sanayi bölgeleri
dışında
Seçenek 3
21,0
2.310
Yıllık yakıt tüketimi
Bakım (Kamyon maliyetinin
%15’i)
Sigorta (Kamyon maliyetinin
%1,6’sı)
Şoförlere ödenecek olan brüt ücret
Euro/yıl
147.921
245.549
843.150
Euro/yıl
60.000
90.000
315.000
Euro/yıl
6.400
9.600
33.600
Euro/yıl
60.000
90.000
315.000
İşçilere ödenecek olan brüt ücret
Kamyonun maliyeti (ömrü 10 yıl
olan)
Euro/yıl
40.000
60.000
210.000
Euro/yıl
40.000
60.000
210.000
69
Evsel Katı Atıkların Toplanması ve TaĢınması ve Tehlikeli Atıkların TaĢınması için Uygun Teknolojiler Raporu,
DHV Consultants and R&R Bilimsel ve Teknik Hizmetler, Ankara, 2000
70
How to Clean up Your Fleet, Environmental Impact Assessment Toolkit, UNEP, 2008
71
MAN Resmi Web Sitesi, http://www.man.com.tr. EriĢildiği tarih: 27/03/2012
REC Turkey – 2012
Page: 94
TOPLAM (her bir tesis)
ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm
evsel atık yakma tesisleri)
Euro/yıl
354.321
555.149
1.926.750
Euro/yıl
9.566.668
14.989.022
52.022.250
Tehlikeli atık yakma tesisleri
Birim
İhtiyaç duyulan kamyon sayısı
Euro/gün
Yerleşim
alanları
içerisinde
Sanayi
bölgelerinde
Seçenek 1
2,0
190
Seçenek 2
1,0
93
Yerleşm
alanları ve
sanayi bölgeleri
dışında
Seçenek 3
6,0
608
Bakım (Kamyon maliyetinin
%15’i)
Sigorta (Kamyon maliyetinin
%1,6’sı)
Şoförlere ödenecek olan brüt ücret
Euro/yıl
69.523
34.022
221.882
Euro/yıl
30.000
15.000
90.000
Euro/yıl
3.200
1.600
9.600
Euro/yıl
30.000
15.000
90.000
İşçilere ödenecek olan brüt ücret
Kamyonun maliyeti (ömrü 10 yıl
olan)
TOPLAM (Her bir tesis için)
ÜLKE GENELİ TOPLAMI (Tüm
tehlikeli atık yakma tesisleri)
ÜLKE GENELİ TOPLAMI
(evsel atık yakma tesisleri ve
tehlikeli atık yakma tesisleri)
Euro/yıl
20.000
10.000
60.000
Euro/yıl
20.000
10.000
60.000
Euro/yıl
172.723
85.622
531.482
Euro/yıl
863.614
428.109
2.657.408
Euro/yıl
10.430.283
15.417.131
54.679.658
Ek - 5.2.
Kurulacak olan yeni evsel atık yakma tesislerine iliĢkin yatırım maliyetleri, Atık Yakma 72 hakkındaki EC
IPPC BREF belgesinde yer alan evsel atık yakma tesisleri yatırım maliyetleri ile ilgili örnek hesaplama
esas alınarak hesaplanmıĢtır. Buna karĢın, kurulacak olan yeni tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin
yatırım maliyetleri ise; Türkiye için Tehlikeli Atıkların Yönetimi Sisteminin Tasarımı doktora tezinde73
elde edilen formül esas alınarak hesaplanmıĢtır. Evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma
tesislerine iliĢkin yatırım maliyetlerinin hesaplanmasında kullanılan diğer varsayım ve girdiler Tablo
18‟de detaylandırılmıĢtır.
72
Avrupa Komisyonu Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Direktifi En Ġyi Atık Yakma Teknikleri Referans Belgesi,
s. 492, 2006 (European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on the Best
Available Techniques for Waste Incineration, p. 492, 2006)
73
Yılmaz Ö., Türkiye için Tehlikeli Atıkların Yönetimi Sisteminin Tasarımı Doktora Tezi, ODTU, s. 43, 2011
(Yılmaz Ö., Hazardous Waste Management System Design for Turkey, Ph.D. Thesis, METU, p. 43, 2011)
REC Turkey – 2012
Page: 95
Tablo 18 - Yatırım Maliyetlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler
Evsel Atık Yakma Tesislerinin
Yıllık Kapasitesi
Tesislerinin Yıllık Kapasitesi
Sayısı
Tesislerinin Sayısı
Geri ödeme süresi
Değer
Birim
Not/Referans
200.000
ton/yıl
Ek - 4
50.000
ton/yıl
Ek - 4
27
Ek - 4
5
Ek - 4
17
Faiz oranı
yıl
%7
66
66
Her bir seçeneğe iliĢlin toplam yatırım maliyetleri her bir tesis için ayrı ayrı hesaplanmıĢ ve ülke özelinde
17 yıllık bir geri ödeme süresi için yıllık olarak geniĢletilmiĢtir. Gerek evsel atık yakma tesisleri gerekse
de tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin maliyet kalemleri Tablo 19‟da detaylandırılmıĢtır.
Tablo 19 - Toplam Yatırım Maliyetleri
Evsel Atık Yakma
Tesisleri
Euro
Atıkların elleçlenmesi,
yakma, kazan ve
elektrik üretimi tesisi
Baca gazı arıtma
Yapılar
DıĢ kaplama ve çatı
Isı dağıtım tesisleri
(sermayenin % 6‟sı)
TOPLAM (Her bir
tesis için)
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI (Tüm evsel
atık yakma tesisleri)
%
Yapılar
DıĢ kaplama ve çatı
Isı dağıtım tesisleri
(sermayenin % 6‟sı)
REC Turkey – 2012
Sanayi
bölgelerinde
Seçenek 1
Seçenek 2
Yerleşim
alanları ve
sanayi
bölgeleri
dışında
Seçenek 3
%67
81.689.750
81.689.750
81.689.750
%17
20.727.250
20.727.250
20.727.250
%14
17.069.500
17.069.500
17.069.500
%2
2.242.620
0
0
%6
7.315.500
7.315.500
0
%106
129.044.620
126.802.000
119.486.500
204.953.221
201.391.412
189.772.676
Euro/yıl
Tesisleri
Milyon Euro
Atıkların elleçlenmesi,
yakma, kazan ve
elektrik üretimi tesisi
Baca gazı arıtma
Yerleşim
alanları
içerisinde
%
Yerleşim
alanları
içerisinde
Sanayi
bölgelerinde
Seçenek 1
Seçenek 2
Yerleşm
alanları ve
sanayi
bölgeleri
dışında
Seçenek 3
%67
88.807.616
88.807.616
88.807.616
%17
22.533.276
22.533.276
22.533.276
%14
%2
18.556.815
2.438.027
18.556.815
0
18.556.815
0
%6
7.952.921
7.952.921
0
Page: 96
TOPLAM (Her bir
tesis için)
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI (Tüm
tehlikeli atık yakma
tesisleri)
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI
(evsel atık yakma
tesisleri ve tehlikeli
Ek - 5.3.
%106
140.288.654
137.850.627
129.897.706
Euro/yıl
41.261.369
40.544.302
38.205.208
Euro/yıl
246.214.590
241.935.714
227.977.884
İşletim Maliyetleri
Kurulacak olan yeni evsel atık yakma tesislerine iliĢkin iĢletim maliyetleri, atık yakma hakkındaki EC
IPPC BREF belgesinde yer alan evsel atık yakma tesisleri iĢletim maliyetleri ile ilgili örnek hesaplama
esas alınarak hesaplanmıĢtır. Buna karĢın, kurulacak olan yeni tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin
iĢletim maliyetleri ise, Türkiye için Tehlikeli Atıkların Yönetimi Sisteminin Tasarımı doktora tezinde
öngörülen orana (toplam yatırım maliyetinin %8‟i) göre hesaplanmıĢtır. Her seçenek ile ilgili gerek evsel
atık yakma tesisleri gerekse de tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin maliyet kalemleri Tablo 20‟de
detaylandırılmıĢtır.
Tablo 20 - Toplam İşletim Maliyetleri
Yerleşim
alanları
içerisinde
Sanayi
bölgelerinde
%
%25
%38
Seçenek 1
2.883.075
4.382.274
Seçenek 2
2.883.075
4.382.274
Yerleşim
alanları ve
sanayi bölgeleri
dışında
Seçenek 3
2.883.075
4.382.274
Kalıntı bertarafı
%18
2.075.814
2.075.814
2.075.814
Diğer
Isı dağıtım tesislerinin
iĢletilmesi (sermayenin
% 8‟i)
TOPLAM (Her bir tesis
için)
TOPLAM(kamuoyunu
n farkındalığının
arttırılması faliyetleri
de dahil olmak üzere)
(Her bir tesis için)
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI (Tüm evsel
%19
2.191.137
2.191.137
2.191.137
%8
922.584
922.584
0
%108
12.454.884
12.454.884
11.532.300
Euro/yıl
12.569.584
12.569.584
11.647.000
Euro/yıl
339.378.768
339.378.768
314.469.000
Evsel Atık Yakma
Tesisleri
ĠĢ gücü
Bakım
ĠĢ gücü
%
%25
Yerleşim
alanları
içerisinde
Seçenek 1
2.650.974
Bakım
%38
%18
Tesisleri
REC Turkey – 2012
Seçenek 2
2.650.974
Yerleşm alanları
ve sanayi
bölgeleri dışında
Seçenek 3
2.650.974
4.029.480
4.029.480
4.029.480
1.908.701
1.908.701
1.908.701
Sanayi
bölgelerinde
Page: 97
Diğer
Isı dağıtım tesislerinin
iĢletilmesi (sermayenin
% 8‟i)
için)
TOPLAM(kamuoyunu
n farkındalığının
arttırılması faliyetleri
de dahil olmak üzere)
(Her bir tesis için)
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI (Tüm
tehlikeli atık yakma
tesisleri)
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI
(evsel atık yakma
tesisleri ve tehlikeli atık
yakma tesisleri)
%19
2.014.740
2.014.740
2.014.740
%8
848.312
848.312
0
%108
11.452.206
11.452.206
10.603.894
Euro/yıl
11.566.906
11.566.906
10.718.594
Euro/yıl
57.834.530
57.834.530
53.592.972
Euro/yıl
397.213.298
397.213.298
368.061.972
Kamuoyu Farkındalık Faaliyetleri
Kurulacak olan yeni tesislere iliĢkin iĢletim maliyetleri yıllık kamuoyu farkındalık faaliyetlerine iliĢkin
maliyetleri de kapsamaktadır. Sosyal tepkileri önleyebilmek için, kurulacak olan yeni tesislerin, kamuoyu
farkındalık faaliyetleri için de belirli bir bütçe ayırmaları gerekecektir. Kamuoyu farkındalık faaliyetlerine
iliĢkin her bir maliyet kalemi Tablo 21‟de detaylandırılmıĢtır.
Tablo 21 - Kamuoyu Farkındalık Faaliyetlerine ilişkin Maliyetler
12
Birim
Oran
1000
6
3000
BroĢürler
20.000
0.2
Euro
4.000
Dosyalar
20.000
0.5
Euro
10.000
3 Dif.*6
1500
Euro/ay*10 BBs
27.000
36
500
Euro
18.000
Maliyet Kalemi
Saha ziyaretleri
Bilgilendirme toplantıları
# Birim
Euro/30 kiĢi
Toplam
maliyet
12.000
Euro/30kiĢi
18.000
Birim/yıl
Yayınlar
Reklamlar
Ġlan panoları
Yerel gazeteler
Yerel televizyon reklamları
Dergiler
Ġnternet sitesi (10 yıl için)
Ġnternet sitesi (Bakım)
12
500
Euro/ay
3 Dif.*12
500
Euro
18.000
1
5000/10
Euro
500
12
100
Euro/ay
6.000
1.200
114.700
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI
(evsel atık yakma
tesisleri ve tehlikeli
REC Turkey – 2012
3.670.400
Page: 98
Özel Maliyet Kalemleri
Yatırım ve iĢletim maliyetlerinin yanı sıra, her bir seçeneğe iliĢkin özel maliyet kalemleri de
hesaplanmıĢtır. Özel maliyet kalemlerinin hesaplanması, tüm seçeneklerdeki her bir tesise iliĢkin atık
bertaraf bedellerinin tespit edilmesi için önem teĢkil etmektedir. Her seçenekle ilgili gerek evsel atık
yakma tesisleri gerekse de tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin özel yatırım ve iĢletim maliyet kalemleri
Tablo 22‟de detaylandırılmıĢtır.
Tablo 22 - Özel Yatırım ve İşletim Maliyetleri
Evsel Atık Yakma
Tesisleri
Birim
Yerleşim
alanları
içerisinde
Sanayi
bölgelerinde
Seçenek 1
Seçenek 2
Yerleşim
alanları
ve sanayi
bölgeleri
dışında
Seçenek 3
Özel Yatırım Maliyetleri
Euro/ton
72
70
66
Özel İşletim Maliyetleri
Euro/ton
63
63
58
Toplam Özel Maliyetler
Euro/ton
135
133
Yerleşim
alanları
içerisinde
Sanayi
bölgelerinde
Seçenek 1
Seçenek 2
125
Yerleşim
alanları
ve sanayi
bölgeleri
dışında
Seçenek 3
Tesisleri
Birim
Özel Yatırım Maliyetleri
Euro/ton
287
282
266
Özel İşletim Maliyetleri
Euro/ton
231
231
214
Toplam Özel Maliyetler
Euro/ton
518
513
480
Atık Bertaraf Bedeli
Atık bertaraf bedelleri arasındaki farklılıkların belirlenebilmesi için her bir seçeneğe ayrı bir sabit kar
oranı tahsis edilmiĢtir. Bu kar değeri, tahmini atık bertaraf bedellerinin piyasa fiyatlarına benzetilmesi iĢe
bulunmuĢtur. Atık yakma hakkındaki EC IPPC BREF belgesine göre, atık bertaraf bedelleri evsek atık
yakma tesisleri için 20 ila 350 Euro/ton; tehlikeli atık yakma tesisleri için ise 50 ila 5000 Euro/ton
arasında değiĢkenlik göstermektedir. Diğer bir yandan, daha güncel kaynaklara göre74,75 ise AB Üye
Devletleri‟ndeki atık bertaraf bedelleri, evsel atıkların yakılması için 100 Euro/ton; tehlikeli atıkların
yakılması için ise 300 Euro/ton civarındadır. Bu rakamlar, düzenli depolama yöntemine iliĢkin atık
bertaraf bedelleri ve vergilerindeki artıĢ sebebiyle, atık yakma yöntemine iliĢkin atık bertaraf bedellerinin
zaman içerisinde düĢtüğünü göstermektedir. Her seçenek ile ilgili gerek evsel atık yakma tesisleri gerekse
de tehlikeli atık yakma tesisleri için hesaplanan atık bertaraf bedelleri Tablo 23‟da detaylandırılmıĢtır.
74
Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü, Ekonomik Araçların Kullanımı ve Atık Yönetimi Performansları,
Nihai Rapor, 2012 (European Commission Directorate of General Environment, Use of Economic Instruments and
Waste Management Performances, Final Report, 2012)
75
Guido Wauters, Avrupa Birliği Özel Atıkları Güvenli Yakma ve Arıtma Birliği (EURITS), 2011(Guido Wauters,
European Union for Responsible Incineration and Treatment of Special Waste (EURITS), 2011)
REC Turkey – 2012
Page: 99
Tablo 23 - Atık Bertaraf Bedellerinin Hesaplanması
Evsel Atık Yakma
Tesisleri
Enerji gelirleri
Özel maliyetler
Seçenek 1
Seçenek 2
Seçenek 3
Euro/ton
Euro/ton
143
135
100
133
80
125
Taşıma maliyetleri
Euro/ton
2
3
10
Kar
Euro/ton
50
50
50
Bertaraf bedeli
Tesisleri
Enerji gelirleri
Euro/ton
44
86
104
Seçenek 1
Seçenek 2
Seçenek 3
Euro/ton
120
100
80
Özel maliyetler
Euro/ton
518
513
480
Taşıma maliyetleri
Euro/ton
3
2
11
Kar
Euro/ton
50
50
50
Bertaraf bedeli
Euro/ton
452
465
461
Ek - 5.4.
Birim
Birim
Enerji Gelirleri
Yakma tesisleri, elektrik ve ısı üretiminden ciddi tutarlarda gelir elde edebilirler. Her ne kadar Türkiye‟de
atıktan enerji üretimi için herhangi bir tarife garantisi bulunmasa dahi, bu tutarın; “Ulusal Yenilenebilir
Enerji Yasası” ile hüküm altına alınan biokütle enerjisi ile ilgili tarifeye yakın veya eĢit bir değer olacağı
varsayılmıĢtır. Evsel atık yakma tesisleri ve tehlikeli atık yakma tesislerine iliĢkin enerji gelirlerinin
hesaplanmasında kullanılan diğer varsayım ve girdiler Tablo 24‟te detaylandırılmıĢtır.
Tablo 24 - Enerji Gelirlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler
Yıllık Kapasitesi
Tesislerinin Yıllık Kapasitesi
Sayısı
Tesislerinin Sayısı
Tarife garantisi (Isı)
Tarife garantisi (Elektrik)
Değer
Birim
Not/Referans
200.000
ton/yıl
Ek - 4
50.000
Ton/yıl
Ek - 4
27
Ek - 4
5
Ek - 4
0,075
Euro/kWh
76
0,10
Euro/kWh
77
Seçenekler arasındaki farklılıkların gösterilebilmesi için, bu seçenekler Tablo 25‟de ısı tedariği öncelikli,
ısı ve elektrik tedariği dengesi ve yalnızca elektrik tedariği olarak yeniden adlandırılmıĢtır. Evsel atık
yakma tesisi ve tehlikeli atık yakma tesislerinde tedarik edilen ortalama ısı ve elektrik ile her bir
seçenekte elde edilen toplam gelir aĢağıdaki tabloda detaylandırılmıĢtır.
76
"Ulusal Yenilenebilir Enerji Yasası" ile hüküm altına alınan biyokütle enerjisi tarifesinin %75‟i olduğu
varsayılmıĢtır.
77
"Ulusal Yenilenebilir Enerji Yasası" ile hüküm altına alınan biyokütle enerjisi tarifesine eĢdeğer olduğu
varsayılmıĢtır.
REC Turkey – 2012
Page: 100
Tablo 25 - Toplam Enerji Gelirleri
Evsel Atık Yakma
Tesisleri
Birim
kWh/ton
Azami ısı tedariği78
Isı tedariği
öncelikli
Isı ve elektrik
tedariği dengesi
Seçenek 1
Seçenek 2
Yalnızca
elektrik
tedariği
Seçenek 3
1500
800
0
kWh/ton
300
400
800
Azami ısı tedariği
kWh/yıl
300.000.000
160.000.000
0
Azami elektrik tedariği
kWh/yıl
60.000.000
80.000.000
160.000.000
Toplam gelir (Isı)
Euro/yıl
22.500.000
12.000.000
0
Toplam gelir (Elektrik)
için)
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI (Tüm evsel atık
yakma tesisleri)
Euro/yıl
6.000.000
8.000.000
16.000.000
Euro/yıl
28.500.000
20.000.000
16.000.000
Euro/yıl
769.500.000
540.000.000
432.000.000
78
Tesisleri
Birim
kWh/ton
78
Isı tedariği
öncelikli
Isı ve elektrik
tedariği dengesi
Seçenek 1
Seçenek 2
Yalnızca
elektrik
tedariği
Seçenek 3
1200
800
0
kWh/ton
300
400
800
kWh/yıl
60.000.000
40.000.000
0
kWh/yıl
15.000.000
20.000.000
40.000.000
Toplam gelir (Isı)
Euro/yıl
4.500.000
3.000.000
0
Toplam gelir (Elektrik)
için)
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI (Tüm tehlikeli
ÜLKE GENELİ
TOPLAMI
(evsel atık yakma tesisleri
ve tehlikeli atık yakma
tesisleri)
Euro/yıl
1.500.000
2.000.000
4.000.000
Euro/yıl
6.000.000
5.000.000
4.000.000
Euro/yıl
30.000.000
25.000.000
20.000.000
Euro/yıl
799.500.000
565.000.000
452.000.000
78
78
Jan L. C. Manders, Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu - CEWEP, 2011 (Jan L. C. Manders, CEWEP,
2011)
REC Turkey – 2012
Page: 101
Politika Alanı 2, evsel ve tehlikeli atıkların yakılmasından kaynaklanan kalıntıların yönetimini
kapsamaktadır. Burada karara bağlanması gereken esas husus, uygun kalıntı türlerinin geri kazanılması mı
gerektiği veya bu kalıntıların doğrudan düzenli depolama sahalarına mı aktarılmaları gerektiği ile ilgilidir.
Tüm yakma faaliyetlerinden kaynaklanan baĢlıca kalıntı türleri; taban külleri, uçucu küller ve FGT
kalıntılarıdır. Uçucu kül ve FGT kalıntılarının geri kazanılma olasılığı oldukça sınırlıdır ve bu sebeple bu
kalıntıların doğrudan tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına aktarılması öngörülmektedir. Diğer bir
yandan, metallerin (demir ve demir dıĢı metaller) ile yol yapımı, çimento ve cam imalatında kullanılabilen
diğer ürünlerin geri kazanımı da dâhil olmak üzere; taban külünün geri kazanılması için birçok fırsat
bulunmaktadır. Kısacası Politika Alanı 2, baĢlıca iki seçenek üzerinde durmaktadır. Bunlar aĢağıdaki
gibidir:
evsel atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan taban külünün geri kazanılması ve tehlikeli
taban külü, uçucu kül ve FGT kalıntılarının tehlikeli atık düzenli depolama sahalarında
aktarılarak bertaraf edilmesi
o yakma iĢleminden kaynaklanan tüm kalıntıların tehlikeli atık sahalarında aktarılarak bertaraf
edilmesi
Geri kazanım seçeneği kapsamında değerlendirilen iki alternatif, yakma tesisleri bünyesinde kombine geri
kazanım birimlerinin kurulması veya kalıntıların yakma tesisi dıĢındaki bir geri kazanım tesisine
taĢınmalarıdır. Her ne kadar böylesi geri kazanım tesisleri Türkiye genelinde mevcut olsa dahi, ekonomik
değerlendirmelerin daha net görülebilmesi sebebiyle, yakma tesislerinden gelen taleplerin karĢılanması
için yeni geri kazanım tesislerinin kurulacağı varsayılmıĢtır.
o
Tüm politika alanlarında ifade edilen duruma benzer Ģekilde, seçenekler; ekonomik, çevresel ve sosyal
açılar açısından değerlendirilmiĢtir. Sosyal etkirle ile ilgili tartıĢma ve görüĢmeler, raporun ana metin
kısmında detaylandırılmıĢtır. Buna karĢın çevresel etkiler ise Ek - 8‟de detaylı olarak verilmiĢtir. Bu
kısım yalnızca ekonomik etkileri kapsamaktadır.
Ek - 6.1.
Metodoloji
Hesaplamalarda kullanılan metodoloji, Caputo ve Pelagagge tarafından 200279,80,81 yılında yayınlanmıĢ
olan iki çalıĢmaya dayanmaktadır.
Hesaplamalarda dikkate alınan baĢlıca maliyet kalemleri aĢağıdaki gibidir:
Yatırım maliyetleri
o Ekipman ve tesis
o Enstrümantasyon ve boruların döĢenmesi
o Elektrik aksamının kurulumu
79
Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF Üreten Tesisler: I Tasarım ve Maliyetler, Uygulamalı Termal Mühendislik, 22,
423-437, 2002. (Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF production plants: I Design and costs, Applied Thermal
Engineering, 22, 423-437, 2002.)
80
Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF Üreten Tesisler: II Ekonomi ve Karlılık, Uygulamalı Termal Mühendislik, 22,
439-448, 2002. (Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF production plants: II Economics and profitability, Applied
Thermal Engineering, 22, 439-448, 2002.)
81
Her ne kadar bu referanslar RDF tesisleri odaklı olsa dahi, geri kazanım ve RDF tesislerindeki ekipmanlar
benzelik gösterdiğinden, bu metodoloji, Politika Alanı 2 için de uygulanabilir.
REC Turkey – 2012
Page: 102
o Arazi, binalar, hizmetler ve sahanın hazırlanması
o Mühendislik ve denetim
o ĠnĢaat
o Enerji tüketimi
o ĠĢ gücü
o Ġdari giderler
o Dağıtım ve satıĢ
o Finansal giderler
o Kalıntı bertarafı iĢlemi ile ilgili genel süreç (geri kazanım tesisinden bertaraf sahasına
taĢınmaları da dâhil olmak üzere)
o Hurda lastik maliyeti
o TaĢıma (atık yakma tesisinde geri kazanım tesisine)
Geri kazanım tesislerinin gelirleri, demir ve demir dıĢı metaller ile yol yapımı, çimento ve cam imalatında
yeniden kullanılmaya elveriĢli ürünlerin satıĢından elde edilmektedir.
Caputo ve Pelagagge (2002) metodolojisi doğrultusunda; yatırım maliyetlerinin tamamı ve bazı iĢletim
maliyetleri, ekipman maliyetleri esas alınarak hesaplanmıĢtır. Enerji tüketimi, iĢ gücü, taĢıma ve bertaraf
iĢlemlerine iliĢkin süreç ile ilgili maliyetler ise, ayrı olarak hesaplanmaktadır. Ekipman maliyetleri ve
diğer birim fiyatlarına iliĢkin detaylar müteakip bölümlerde ele alınmaktadır.
Ek - 6.2.
Genel Bilgi
Kalıntılar ile ilgili bilgiler
Ek 4‟te sunulan en güncel Eurostat verilerine göre, Türkiye‟de oluĢan evsel atık miktarı yaklaĢık olarak
25 milyon ton; tehlikeli atık miktarı ise yaklaĢık 1,75 milyon tondur.
Politika Alanı 1 kapsamında yapılan değerlendirmelere göre; evsel atıklar için 27 yakma tesisi
(kapasiteleri 200.000 ton/yıl olan); tehlikeli atıklar için ise 5 yakma tesisi (kapasitesi 50.000 ton/yıl olan)
kurulacaktır. Toplamda, gelen atıkların yaklaĢık dörtte biri, yakma iĢleminden kalıntı olarak çıkacaktır.
Farklı atık sınıflarındaki kalıntı miktarları, Tablo 26‟da detaylandırılan farklı sınıflarının dağılımı esas
alınarak bulunmuĢtur.
Tablo 26 - Kalıntı Dağılımı ve Miktarları ile ilgili Bilgiler
Atık sınıfı
82
Taban külü
21
Uçucu kül + FGT kalıntıları + sulu
yıkayıcılardan kaynaklanan çamur
4,2
Toplam kalıntılar
25,2
Taban külü
83,3
Birim
Toplam atık
miktarının %‟si
olarak
Toplam atık
miktarının %‟si
olarak
Toplam atık
miktarının %‟si
olarak
Kalıntıların %‟si
olarak
Varış noktası
Düzenli depolama /
Geri kazanım
Düzenli depolama
Düzenli depolama /
Geri kazanım
82
REC Turkey – 2012
Page: 103
Uçucu kül + FGT kalıntıları + sulu
yıkayıcılardan kaynaklanan çamur
16,7
Kalıntıların %‟si
olarak
Düzenli depolama
Evsel Atık Yakma Tesisi
Gelen atık miktarı
200.000
Taban külü miktarı
42.000
tesis baĢına ton/yıl
8.400
Uçucu kül ve FGT kalıntılarının miktarı
Günlük kapasite
548
tesis baĢına ton/gün
Günlük taban külü
115
Günlük uçucu kül ve FGT kalıntıları
23
Yakma tesislerinin sayısı
27
Toplam taban külü miktarı
Toplam uçucu kül ve FGT kalıntılarının
miktarı
1.134.000
226.800
ülke genelinde
ton/yıl
ülke genelinde
ton/yıl
Tehlikeli Atık Yakma Tesisi
Gelen atık miktarı
50.000
10.500
2100
137
29
Günlük uçucu kül ve FGT kalıntıları
6
Yakma tesislerinin sayısı
5
Uçucu kül ve FGT kalıntılarının miktarı
Günlük kapasite
Günlük taban külü
Toplam taban külü miktarı
52.500
Toplam uçucu kül ve FGT kalıntılarının
miktarı
10.500
ülke genelinde
ton/yıl
ülke genelinde
ton/yıl
Geri kazanım seçeneğinde, her bir yakma tesisinden kaynaklanacak olan taban küllerinin iĢleneceği bir
tesisin kurulacağı varsayılmıĢtır (42,000 ton/yıl kapasiteli 27 geri kazanım tesisi). Bu tesisler hem ayrı
hem de kombine tesisler olarak düĢünülebilir.
Birçok maliyet kaleminin hesaplanmasına temel oluĢturan ekipman maliyetlerinin tespit edilebilmesi için,
geri kazanım tesislerine iliĢkin bir iĢlem Ģeması geliĢtirilmiĢtir. Bu Ģema Tablo 27‟deki gibidir:
Tablo 27 - Geri Kazanım Tesislerine İlişkin İşlem Şeması
Maliyet verileri
REC Turkey – 2012
Page: 104
Metodolojinin ele alındığı bölümde de ifade edildiği üzere, maliyet hesaplamalarının büyük çoğunluğu
ekipman maliyetleri esas alınarak belirlenmiĢtir. Tablo 28 ve Tablo 29‟da sunulan veriler, Caputo ve
Pelagagge‟nın (2002)79çalıĢmasından uyarlanmıĢtır.
Tablo 28 - Ekipmanlara ilişkin Maliyet Kalemleri
Ekipman
Izgara (döner)
Manyetik separatör
Eddy current separatör
Maliyet (Euro)
36.150
7.230
55.000
Tablo 29 - Maliyet Hesaplamalarında Kullanılan Katsayılar
Maliyet kalemi
Değer
Sermaye yatırımı maliyetleri
Satın alınan ekipmanların maliyeti
Ekipmanların kurulumu
A
0,3
A
0,15
A
0,1
A
Elektrik tesisatının kurulması
0,15
A
Binalar
0,25
A
0,3
A
0,05
A
Toplam direkt maliyetler
2,3
A
Mühendislik ve denetim
0,23
A
ĠnĢaat maliyetleri
0,23
A
Sabit maliyetler
0,23
A
Toplam sermaye yatırımı
2,99
A
Ensrümantasyon
Boruların döĢenmesi
Hizmetler ve sahanın hazırlanması
Arazi
İşletim maliyetleri
Elektrik maliyetleri
D
ĠĢ gücü maliyetleri
E
Bakım iĢçilerine ödenecek tutar
0,299
A
0,04485
A
0,1
E
Yerel vergiler
0,0598
A
Sigorta
ĠĢleme maliyetleri
0,0299
A
0,44A+D+1,1E
Ġdari giderler
0,15E+0,4485A
Bakım malzemeleri
Labaratuar maliyetleri
Dağıtım ve satıĢ
Mali giderler
0,05(0,44A+D+1,1E)
Kombine tesisler için geçerli değildir
0,1495A
SRF/RDF‟nin taĢınması
H
Kalıntı bertarafı iĢlemleri
I
Hurda lastik satın alımı
J
Enerji tüketimi, iĢ gücü taĢıma ve kalıntıların geri kazanımı ile ilgili maliyetler; ekipman maliyetlerine
bağlı değildir.
REC Turkey – 2012
Page: 105
Ek - 6.3.
Varsayımlar
Bu bölümde, hesaplamaların tamamında kullanılan tüm varsayımlar ele alınmıĢtır.
ĠĢleme (geri kazanım)
o
o
o
Geri kazanım tesislerindeki kütle akıĢları Tablo 30‟da detaylandırılmıĢtır.
Arazi maliyeti ile dağıtım ve satıĢ maliyetleri; kombine tesisler için geçerli maliyet kalemleri
değildir. Buna ek olarak, hizmetler ve sahanın hazırlanması ile ilgili maliyetler ise, ayrı
tesislerdekinin yarısı civarındadır.
Geri kazanım tesislerine iliĢkin ekonomik değerlendirmeler, kısmi (%50) geri kazanım koĢulu
esas alınarak yapılmıĢtır.
Tablo 30 - Geri Kazanım Tesislerindeki Kütle Akışları
Bertaraf edilecek olan kalıntı miktarı (geri kazanılmamıĢ kısım)
47
Yeniden kullanılacak olan ürünlerin miktarı
34
Taban külü kalıntısının %‟si olarak
Demirler
12
2
5
Demir dıĢı metaller
83
Diğer
Evsel Atık Yakma Tesisleri
Kapasite: 200,000 ton/yıl veya 548 ton/gün
Toplam taban külü miktarı: 115 ton/gün
Bertaraf edilecek olan kalıntı miktarı (tesis baĢına)
54
ton/gün
Yeniden kullanılacak olan ürünlerin miktarı (tesis baĢına)
39
ton/ gün
Demirlerin miktarı (tesis baĢına)
14
ton/ gün
2
ton/ gün
Demir dıĢı metallerin miktarı (tesis baĢına)
TaĢıma
o
o
o
o
83
Geri kazanım seçeneğinde, yakma kalıntıları yakma tesisi ile geri kazanım tesisi arasında
taĢınacaktır. Buna ek olarak, geri kazanım iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntılar, düzenli
depolama sahalarına gönderilecektir. (ġekil 6 - Kalıntı Yönetimine iliĢkin Kavramsal Model).
Geri kazanım birimlerinin, yakma tesisleri ile birlikte kurulması durumunda, yakma kalıntılarının
geri kazanım tesislerine aktarılması faaliyeti ihtimal dıĢında kalacaktır.
Düzenli depolama seçeneği, tüm kalıntıların, yakma tesisinden düzenli depolama sahalarına
taĢınacak olmasını esas almaktadır.
Geri kazanım iĢleminden kaynaklanacak olan kalıntılar, aynı ildeki belediyeye ait düzenli
depolama sahalarına taĢınacaktır. Uçucu kül ve FGT kalıntıları ile tehlikeli atıkların
yakılmasından kaynaklanacak olan kalıntılar ise, tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına
gönderilecektir. TaĢıma mesafeleri, farklı illerdeki taĢıma farklılıklarının ortalaması alınarak
hesaplanmıĢtır.
TaĢıma maliyetlerinin hesaplanmasında kullanılan baĢlıca veriler Tablo 31‟de detaylandırılmıĢtır.
Hedef, geri kazanım tesisleri tarafından belirlenecektir.
REC Turkey – 2012
Page: 106
Tablo 31 - Taşıma Maliyetlerinin Hesaplanmasında Kullanılan Varsayım ve Girdiler
Değer
Birim
Referans
Kamyon kapasitesi
15
ton/kamyon
84
Kamyonun ortalama hızı - otobanda
70
km/h
Varsayım
Kamyonun ortalama hızı – Ģehir içinde
35
km/h
85
h
Varsayım
Kamyonun günlük çalıĢma saatleri
8
Euro
2,47
TL
86
Dizel yakıt ücreti
3,85
TL/lt
86
1,56
Euro/lt
Varsayım
Yakıt tüketimi
0,26
lt/km
85
ġoförlere ödenecek olan brut tutar
15.000
Euro/yıl*Ģoför
Varsayım
ĠĢçilere ödenecek olan brut tutar
10.000
Euro/yılr*iĢçi
Varsayım
100.000
Euro/kamyon
87
yıl
Varsayım
15.000
Euro/yıl* kamyon
85
1.600
Euro/ yıl* kamyon
85
Kamyonun maliyeti
Kamyonun ömrü
10
Bakım (kamyon fiyatının % 15‟i)
Sigorta (kamyon fiyatının % 1,6‟sı)
Ek - 6.4.
Hesaplamalar
Seçenek 1: Kalıntıların Bertarafı
Ayrı tesisler
Tablo 32 - Bağımsız Tesisler ile ilgili Toplam Maliyetler
Maliyet kalemi
Toplam ekipman maliyeti
Ensrümantasyon
Binalar
Arazi
Sabit maliyetler
Toplam yatırım maliyetleri
Enerji tüketimi
Özel enerji tüketimi
Toplam enerji tüketimi
Elektriğin birim fiyatı
Birim
175.880
52.764
26.382
17.588
26.382
43.970
52.764
8.794
40.452
40.452
40.452
525.881
40
1,68
0,08
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Her bir ton atık
baĢına kWh
GWh/yıl
Euro/kWh
84
Baksan, Ģirketin resmi internet adresi, http://www.baksan.com.tr/index.php?SF=2&KId=9. EriĢim tarihi:
27/03/2012
85
Evsel Katı Atıkların Toplanması ve TaĢınmasında ve Tehlikeli Atıkların TaĢınması için Uygun Teknolojiler
Raporu, DHV Consultants and R&R Bilimsel ve Teknik Hizmetler, Ankara, 2000
86
12/12/2011 tarihinden itibaren
87
MAN, Ģirketin resmi internet adresi, http://www.man.com.tr. EriĢim tarihi: 27/03/2012
REC Turkey – 2012
Page: 107
ĠĢ gücü
Ġdari
Teknik
ĠĢçi
Ücret - idari
Ücret – teknik
Ücret - iĢçi
Bakım malzemeleri
Laboratuar maliyetleri
Yerel vergiler
Sigorta
Ġdari giderler
Mali giderler
Düzenli depolama sahaları bertaraf
iĢlemi için birim fiyatları
Düzenli depolama sahalarına gönderilen
miktar
Düzenli depolama bertaraf maliyetleri
Ortalama mesafe
Kamyonun kapasitesi
Gerekli olan sefer sayısı
Her bir seferin süresi
Bir kamyonun yapabileceği sefer sayısı
Ġhtiyaç duyulan kamyon sayısı
Bakım
Sigorta
ġoförlere ödenecek olan brüt tutar
ĠĢçilere ödenecek olan brüt tutar
Kamyonun fiyatı
TaĢıma maliyetleri
Toplam bertaraf maliyetleri
Toplam işletim maliyetleri
TaĢıma – yakma tesisinden geri kazanım
tesisine
Ortalama mesafe
Kamyonun kapasitesi
Bakım
Sigorta
REC Turkey – 2012
134.400
Euro/yıl
2
2
4
1250
1250
750
132.000
52.588
7.888
13.200
10.518
5.259
98.682
17.849
26.294
Euro/ay
Euro/ ay
Euro/ ay
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
10
Euro/ton
29.820
298.200
50
15
6
1,4
5,6
2,0
122
44.376
30.000
3.200
30.000
20.000
20.000
147.576
445.776
944.455
ton/yıl
Euro/yıl
Km
ton/sefer sayısı
Sefer sayısı/gün
H
50
15
8
1,4
5,6
2,0
162
59.168
30.000
3.200
30.000
20.000
km
ton/sefer sayısı
Sefer sayısı/gün
h
Euro/gün
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/gün
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Page: 108
Kamyonun fiyatı (ömrü 10 yıl)
Toplam taşıma maliyetleri
Demirin birim fiyatı
Geri kazanılan demirin miktarı
Gelirler
Demir dıĢı metalin birim fiyatı
Geri kazanılan demir dıĢı metalin miktarı
Gelirler
Yeniden kullanılacak olan ürünün birim
fiyatı
Yeniden kullanılacak olan ürünün
miktarı
Gelirler
Geri dönüĢüm gelirleri
Toplam gelirler
20.000
162.368
51
2520
128.520
206
420
86.520
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/ton
ton/yıl
Euro/yıl
Euro/ton
ton/yıl
Euro/yıl
10
Euro/ton
7.140
71.400
286.440
286.440
ton/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir (bkz. Tablo 33).
Tablo 33 - Ayrı Tesislere ilişkin Birim Maliyet ve Gelirler
Özel yatırım maliyetleri
Özel iĢletim maliyetleri
Özel geri dönüĢüm gelirleri
Net maliyetler
Taban külünün 0,63 Euro/ton‟u olarak
Taban külünün 22,49 Euro/ ton‟u olarak
Taban külünün 6,82 Euro/ ton‟u olarak
Taban külünün -16,30 Euro/ ton‟u olarak
Geri kazanım faaliyetlerinin tesise net maliyeti 16,3 Euro/ton taban külüne eĢdeğerdir. Bertaraf bedelleri
belirlenirken iki senaryo değerlendirilmiĢtir: her bir ton taban külü için 5 ve 10 Euro kar oranı (ki bu da
bertaraf bedelinin sırasıyla 21,3 ve 26,3 Euro/ton taban külüne eĢit olması anlamına gelmektedir). Net
bugünkü değer rakamları 1,98 milyon Euro (bertaraf bedeli: 21,3 Euro/ton taban külü) ve 4,2 milyon Euro
(bertaraf bedeli: 26,3 Euro/ton taban külü) olarak hesaplanmıĢtır. Net bugünkü değerin pozitif bir rakam
olması, geri kazanım tesislerinin kurulması seçeneğinin karlı bir seçenek olduğunu göstermektedir. Her
Bertaraf bedelinin her bir ton taban külü için 21,3 Euro olarak kabul edildiği senaryoya göre yapılan
örnek hesaplamalar Tablo 34‟de verilmiĢtir. (Net Bugünkü Değer hesaplamalarında kullanılan ıskonto
oranı % 7 olarak alınmıĢtır)
REC Turkey – 2012
Page: 109
Tablo 34 - Ayrı Tesisler ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları (Bertaraf bedeli = 21,3 Euro/ton SRF)
Yatırım süreci (Yıl)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
Maliyetler (Milyon Euro)
Yatırım
0.52
ĠĢletim
Toplam
0.52
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
0.94
Gelirler (Milyon Euro)
Geri dönüĢüm
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
Bertaraf bedeli
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
0.89
Toplam
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
1.18
Net Nakit Akışı (Milyon Euro)
Net Bugünkü Değer - NPV (Milyon
Euro)
REC Turkey – 2012
0.52
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
0.24
1.00
1.07
1.14
1.23
1.31
1.40
1.50
1.61
1.72
1.84
1.97
2.10
2.25
2.41
2.58
2.76
2.95
3.16
3.38
3.62
3.87
0.52
0.22
0.21
0.19
0.18
0.17
0.16
0.15
0.14
0.13
0.12
0.11
0.10
0.10
0.09
0.08
0.08
0.07
0.07
0.06
0.06
1.98
Page: 110
Yakma tesislerinden geri kazanım tesislerine aktarım faaliyetlerinin kapsayan taĢıma maliyetleri, yakma
tesislerinden kaynaklanacaktır. Bu maliyetler Tablo 33‟e dâhil edilmemiĢtir. Dolayısıyla, geri kazanım
tesisi tarafından belirlenen atık bertaraf bedeli ne olursa olsun, yakma tesislerinin maruz kalacakları
toplam maliyetlerin tespit edilebilmesi için; 3,9 Euro/ton miktarındaki taban külünün taĢınmasından
kaynaklanacak olan maliyetlerin de belirlenen bu bedele eklenmesi gerekecektir.
Geri kazanım iĢlemi, teknik olarak tam anlamıyla gerçekleĢtirilebilseydi; mevcut durumda belirlenen atık
bertaraf bedelinin yarısı ile Ģimdikine eĢdeğer bir net bugünkü değere ulaĢılabilmesi mümkün olacaktı. Bu
durumda, net maliyetin 5,5 Euro/ton taban külü eĢdeğeri bir rakama düĢmesi olasıdır. Bu durum;
dalgalanan geri kazanım bedelleri ile ilgili her geri kazanım maliyetinin 5,5 – 16,3 Euros/ton taban külü
aralığında değiĢkenlik göstereceği anlamına gelmektedir.
Kombine Tesisler
Tablo 35 - Kombine Tesisler ile ilgili Toplam Maliyetler
Maliyet kalemi
Ensrümantasyon
Binalar
Sabit maliyetler
Toplam Yatırım Maliyetleri
İşletim Maliyetleri
Bakım ile ilgili iĢ gücü maliyetleri
Bakım malzemeleri
Yerel vergiler
Sigorta
Ġdari giderler
Mali giderler
Taşıma maliyetleri – yakma tesisinden
geri kazanım tesisine
Toplam gelirler
Birim
175.880
52.764
26.382
17.588
26.382
43.970
26.382
40.452
40.452
40.452
490.705
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
134.400
132.000
52.588
7.888
13.200
10.518
5.259
98.682
17.849
26.294
298.200
81.184
379.384
878.063
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
0
Euro/yıl
286.440
Euro/yıl
Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir (bkz. Table 36).
REC Turkey – 2012
Page: 111
Tablo 36 - Kombine Tesislere ilişkin Birim Maliyet ve Gelirler
Net maliyetler
taban külünün 0,58 Euro/ton‟u
taban külünün 20,91Euro/ton‟u
taban külünün 6,82 Euro/ton‟u
taban külünün -14,67 Euro/ton‟u
Yakma tesisleri sahalarına kurulması öngörülen kombine geri kazanım tesisleri ile ilgili tahminler
sonucunda elde edilen net bugünkü değer (NPV) -6,76 milyon Euro olarak tespit edilmiĢtir (Tablo 38).
Düzenli Depolama – Uçucu Kül ve Baca gazı arıtma (FGT) Kalıntıları
Geri kazanılması mümkün olmayan uçucu kül ve baca gazı arıtma iĢleminden kaynaklanan kalıntıların,
tehlikeli düzenli depolama sahalarına aktarılmaları gerekmektedir. Düzenli depolama seçeneği ile
bağlantılı en belirgin maliyet kalemleri; taĢıma maliyetleri ve düzenli depolama bertaraf bedelleridir
(Tablo 37).
Tablo 37 - Uçucu Kül ve FGT Kalıntılarının Düzenli Depolanması
Uçucu kül miktarı
8400
ton/yıl
TaĢıma birim maliyetleri
0,2
Euro/ton*km
Mesafe
591
km
992.880
Euro/yıl
130
Euro/ton
1.092.000
Euro/yıl
TOPLAM MALİYETLER
2.084.880
Euro/yıl
Kalıntı bertarafı birim maliyetleri
REC Turkey – 2012
Page: 112
Tablo 38 - Kombine Geri Kazanım Tesislerine ilişkin Net Bugünkü Değer Hesaplamaları
Yatırım süresi (Yıl)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Maliyetler (Milyon Euro)
Yatırım
-0.49
ĠĢletim
Toplam
-0.49
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
-0.88
Gelirler (Milyon Euro)
Geri
dönüĢüm
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
Toplam
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
0.29
Net Nakit Akışı (Milyon Euro)
-0.49
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
-0.59
1.00
1.07
1.14
1.23
1.31
1.40
1.50
1.61
1.72
1.84
1.97
2.10
2.25
2.41
2.58
2.76
2.95
3.16
3.38
3.62
3.87
-0.49
-0.55
-0.52
-0.48
-0.45
-0.42
-0.39
-0.37
-0.34
-0.32
-0.30
-0.28
-0.26
-0.24
-0.23
-0.21
-0.20
-0.19
-0.17
-0.16
-0.15
Net
Bugünkü
Değer NPV
(Milyon
Euro)
REC Turkey – 2012
-6.76
Page: 113
Seçenek 2: Düzenli Depolama
Evsel atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanacak olan taban külü
Evsel atıkların yakılmasından kaynaklanan taban külünü düzenli depolama yöntemi ile bertaraf edilmesi
süreci, taban külünün yakma tesislerinden düzenli depolama sahalarına taĢınması ile bertaraf bedellerini
de kapsamaktadır. Bu seçenek kapsamında gerçekleĢtirilen ekonomik değerlendirmelerin sonuçları Tablo
39‟da özetlenmiĢtir.
Tablo 39 - Evsel Atıkların Yakılması Seçeneği Sonucunda Oluşan Taban Külü ile Bağlantılı Toplam Maliyetler
Ortalama mesafe
Kamyon kapasitesi
Kamyonun sefer sayısı
Sefer süresi
Bir kamyonun gerçekleĢtireceği sefer sayısı
Günlük yakıt maliyetleri
Yıllık yakıt maliyetleri
Bakım
Sigorta
ġoförlere ödenecek olan brut tutar
ĠĢçilere ödenecek olan brut tutar
Kamyonun maliyeti (ömrü 10 yıl)
Taşıma maliyetleri birim fiyatı
TOPLAM
50
15
8
1,4
5,6
2,0
162
59.168
30.000
3.200
30.000
20.000
20.000
162.368
3,9
10
42.000
420.000
582.368
13,9
km
ton/sefer sayısı
Sefer sayısı/gün
h
Euro/gün
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/ton taban külü
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Evsel atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanacak olan uçucu kül ve FGT kalıntıları
Seçenek 1 kapsamında gerçekleĢtirilmiĢ olan uçucu kül ve FGT kalıntıları ile ilgili hesaplamalar, Seçenek
2 için de geçerlidir.
Tehlikeli atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanacak olan yakma kalıntıları
Taban külü de dâhil olmak üzere, tehlikeli atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanacak olan tüm
kalıntılar, tehlikeli atık düzenli depolama sahalarına gönderilmektedir. Bu kalıntılar ile ilgili hesaplamalar
Tablo 40‟daki gibidir.
Sayfa: 114
Tablo 40 - Tehlikeli Atıkların Yakılmasından Kaynaklanacak Yakma Kalıntıları ile ilgili Maliyet Tahminleri
Uçucu kül + FGT kalıntıları miktarı
10.500
ton/yıl
2.100
ton/yıl
TaĢıma birim maliyetleri
0,2
Euro/ton/km
Mesafe
591
1.489.320
km
Euro/yıl
130
Euro/ton
1.638.000
Euro/yıl
TOPLAM MALİYETLER
3.127.320
Euro/yıl
Sayfa: 115
Politika Alanı 3‟te, evsel atıklar için SRF; tehlikeli atıklar için ise RDF tesislerinin kurulması seçeneğini
değerlendirilmektedir. Buradaki en önemli husus, bu tesislerin yakma tesisleri (özel atık yakma tesisleri
ve beraber yakma tesisleri) bünyesine mi yoksa yakma tesislerinden bağımsız konumlarda mı kurulması
gerektiği ile ilgilidir. Dolayısıyla, müteakip bölümlerde detaylandırılan hesaplamalara temel oluĢturan
varsayım; SRF ve RDF tesislerinin Türkiye'de kurulacağıdır.
Tüm politika alanlarında olduğu üzere, bu politika alanı kapsamında ele alınan seçenekler ile ilgili
gerçekleĢtirilen değerlendirmeler, ekonomik, çevre ve sosyal olmak üzere üç esasa dayanmaktadır.
Sosyal etkilerin, bu politika alanı kapsamındaki karar alma süreci üresindeki etkileri sınırlıdır. Çevresel
etkiler ile ilgili metodoloji Ek - 8‟de detaylı olarak ele alınmıĢtır. Bu sebeple, bu bölümde daha çok
ekonomik etkiler üzerinde durulmuĢtur.
Ek - 7.1.
Metodoloji
Hesaplamalarda kullanılan metodoloji, Caputo ve Pelagagge tarafından 200288,89 yılında yayınlanmıĢ olan
iki çalıĢmaya dayanmaktadır.
Hesaplamalarda dikkate alınan baĢlıca maliyet kalemleri aĢağıdaki gibidir:
o Ekipman ve tesis
o Enstrümantasyon ve boruların döĢenmesi
o Elektrik aksamının kurulumu
o Arazi, binalar, hizmetler ve sahanın hazırlanması
o Mühendislik ve denetim
o ĠnĢaat
o Enerji tüketimi
o ĠĢ gücü
o Ġdari giderler
o Dağıtım ve satıĢ
o Finansal giderler
o Kalıntı bertarafı iĢlemi ile ilgili genel süreç (geri kazanım tesisinden bertaraf sahasına
taĢınmaları da dâhil olmak üzere)
o Hurda lastik maliyeti
o TaĢıma (SRF/RDF tesislerinden geri kazanım tesislerine)
Maliyetin yanı sıra, geri dönüĢtürülebilir kısmın satıĢı ve SRF/RDF tesisleri tarafından evsel ve tehlikeli
atıkların kabulü için belirlenmiĢ olan bertaraf bedelleri ile bağlantılı gelirler de bulunmaktadır.
88
Caputo A.C., Pelagagge P.M., (2002), RDF Üreten Tesisler: I Tasarım ve Maliyetler, Uygulamalı Termal
Mühendislik, 22, 423 - 437 (Caputo A.C., Pelagagge P.M., (2002), RDF production plants: I Design and costs,
Applied Thermal Engineering, 22, 423 – 437)
89
Caputo A.C., Pelagagge P.M., (2002), RDF Tesisler: II Ekonomi ve Karlılık, Uygulamalı Termal Mühendislik, 22,
439 – 448 (Caputo A.C., Pelagagge P.M., (2002), RDF production plants: II Economics and profitability, Applied
Thermal Engineering, 22, 439 – 448)
Sayfa: 116
Bu politika alanı için geliĢtirilmiĢ olan kavramsal modelde, SRF ve RDF tesislerine yapılacak ödemelerin,
atık üreticileri tarafından karĢılanacağı öngörülmektedir. Buna ek olarak, yukarıda da ifade edildiği üzere,
geri kazanılmıĢ kısımların satıĢından da bir gelir elde edilmesi söz konusudur. SRF tesisleri açısından ele
alındığında, SRF‟in, atık yakma tesislerine satıĢ fiyatının, yukarıda bahse konu maliyet kalemleri ile
gelirler arasındaki dengeye bağlı olduğunu ifade etmek mümkündür. Maliyet ve gelirler ile tesis
tarafından açıklanan kar oranı arasındaki fark; SRF bertaraf bedelini belirlemektedir.
Tehlikeli atıklardan elde edilen RDF ile ilgili atık kabul ücretleri, SRF tesislerinden elde edilenlere
kıyasla çok daha yüksektir. Bu durum genelde, gelirlerin; yatırım ve iĢletim maliyetlerini aĢmasına yol
açmaktadır. Ancak, SRF üretim tesislerinin aksine, RDF üretim tesisleri, tehlikeli atık yakma tesislerine
atık bertaraf bedeli ödemektedirler. Dolayısıyla, RDF tesislerinin gelirleri, atık yakma tesisleri tarafından
belirlenen atık bertaraf bedelleri sebebiyle düĢmektedir.
Caputo ve Pelagagge (2002) metodolojisi doğrultusunda; yatırım maliyetlerinin tamamı ve bazı iĢletim
maliyetleri, ekipman maliyetleri esas alınarak hesaplanmıĢtır. Enerji tüketimi, iĢ gücü, taĢıma ve bertaraf
iĢlemlerine iliĢkin süreç ile ilgili maliyetler ise, ayrı olarak hesaplanmaktadır. Ekipman maliyetleri ve
diğer birim fiyatlarına iliĢkin detaylar müteakip bölümlerde ele alınmaktadır.
Bu metodoloji kullanılırken değerlendirilmesi gereken önemli bir husus, diğer maliyet kalemlerini,
ekipman maliyetleri ile iliĢkilendiren katsayıların, tesisin kapasitesine bağlı olmasıdır. Caputo ve
Pelagagge (2002) çalıĢmasında ele alınan örnekte bu katsayı, her bir tesis için 25 t/h‟dir. Katsayıların,
farklı kapasitelerdeki SRF ve RDF tesisleri için uyarlanmasında; ölçek ekonomileri prensibi
kullanılmıĢtır. Bu prensibe göre, tesis kapasitesi arttıkça, birim fiyatları düĢecektir (hiç Ģüphesiz ki, artan
kapasite hacimleri ile çarpılsa dahi, büyük ölçekli tesislerin maruz kaldıkları toplam maliyetler, küçük
ölçekli tesislerinkine kıyasla, daha yüksektir. Ancak bu artıĢ, doğrusal nitelikte değildir). Aradaki farkı,
aĢağıdaki bağıntı yardımı ile hesaplamak mümkündür:
Bu bağıntıda C0, tek hatlı tesis ile ilgili maliyeti, Q0 ise bu tesissin kapasitesini ifade etmektedir. Diğer bir
yandan, satın alınan ekipman maliyetlerindeki artıĢ, lineer niteliktedir.
Ek - 7.2.
Genel Bilgiler
Atık ve SRF/RDF ile ilgili genel bilgiler
Atık miktarları ve özellikleri
Ek 4‟te ele alınan Eurostat verilerine göre, Türkiye‟de oluĢan yıllık evsel atık miktarı, yaklaĢık 25 milyon
ton‟dur. Evsel atıkları oluĢturan farklı türler Grafik 15‟teki gibidir:
Sayfa: 117
Grafik 15 - Evsel Atıkların Özellikleri90
Yine Eurostat raporlarına göre, oluĢan tehlikeli atık miktarı yıllık 1,75 milyon civarındadır. Tehlikeli
atıkların yaklaĢık % 30‟unun yanabilir nitelikte olduğu öngörülmektedir. Bu atık miktarının yarısının,
RDF tesisleri tarafından kabul edileceği varsayılmaktadır. Tablo 41‟de detaylandırılan atık türleri dikkate
alındığında, bu atıkların yaklaĢık %78‟inin katı hatta %22‟sinin ise sıvı hatta iĢleneceği öngörülmektedir.
Tablo 41 - Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması
%
KullanılmıĢ solventler
Asidik, bazik yada tuz içeren
atıklar
10.546
0,61
6.304
0,36
KullanılmıĢ yağlar
14.054
0,81
238
0,01
Kimyasal hazırlama atıkları
509.750
Kimyasal depozit ve kalıntılar
Endüstriyel arıtma çamurları
KullanılmıĢ kimyasal katalizörler
Tıbbi ve biyolojik atıklar
Kimyasal ve tıbbi atıklar
Yanabilir
Kabul
edilecek olan
miktar
Sıvı hat
Katı hat
10.546
5273
5.273
0
14.054
7027
7.027
0
29,2
127.438
63.718
25.487
38.231
768.154
44,1
153.631
76.815
383.706
22,0
153.482
76.741
49.961
2,87
49.961
24.980
1.742.713
100
509.112
254.555
56.973
197.583
29,2
14,6
22,4
77,6
Toplamın %’si olarak
76.815
19.185
57.556
24.981
SRF/RDF potansiyeli
Atıktan TüretilmiĢ Yakıt hakkındaki Özel Komisyon Raporunda, Türkiye‟deki SRF potansiyelinin, 4 - 5,4
milyon ton/yıl aralığında olduğu öngörülmektedir. Evsel atıkların SRF‟ye dönüĢüm oranları, %30 ila 50
arasında farklılık göstermektedir91. DönüĢüm oranının %40; SRF potansiyelinin ise en asgari düzeyde
olduğu varsayıldığında (4 milyon ton/yıl), SRF tesislerine yönlendirilecek olan evsel atık miktarının
yaklaşık 10 milyon ton/yıl civarında olacağı öngörülmektedir.
90
T.C. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, Atık Yönetimi Eylem Planı (2008 - 2012), Ankara, 2008
Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü, Atıktan TüretilmiĢ Yakıtlar, mevcut uygulamalar ve bakıĢ açıları,
Nihai Rapor, 2003 (European Commission Directorate of General Environment, Refuse derived fuel, current
practice and perspectives Final report, 2003)
91
Sayfa: 118
Tehlikeli atıklar açısından değerlendirildiğinde; tehlikeli atıkların %30‟unun yanabilir nitelikte olduğu
öngörülmekte ve 250.000 ton/yıl’a tekabül eden bu oranın yarısının ise RDF tesislerine gönderileceği
varsayılmaktadır.
Tesis ile ilgili genel bilgi
Kapasite
Tesislerin kapasiteleri ve tesis sayıları ile ilgili bilgiler, Tablo 42‟de özetlenmiĢtir.
Tablo 42 - SRF/RDF Tesisleri ile ilgili Bilgiler
Seçenek 1: Ayrı tesisler
SRF tesisleri
Kabul edilen atık miktarı (ton/yıl)
10.000.000
Kapasite (ton/yıl) *
250.000 (+25.000 hurda lastikler)
Tesislerin sayısı
40
RDF tesisleri
Atık miktarı (ton/yıl)
250.000
Tesislerin sayısı *
5
Kapasite (ton/yıl)
50.000
Seçenek 2: Kombine tesisler
SRF üretimi miktarı (ton/yıl)
4.000.000
Atık yakma tesislerinin sayısı **
27
Beraber yakma tesislerinin sayısı **
24
Kapasite (atık yakma/SRF) (ton/yıl)
200.000 (+20.000 hurda lastikler)
Kapasite (beraber yakma/SRF) (ton/yıl)
132.000 (13.200 hurda lastikler)
*
Varsayılan
**
Politika Alanı 1 kapsamında belirlenen
Ayrı SRF tesisleri ile ilgili tesis sayısı, tek bir tesis ile ilgili kapasite varsayımları ile tespit edilmiĢtir.
Diğer bir yandan, RDF‟ler için de tesis sayıları tahminleri ile tesis kapasiteleri üzerinde karar verilmiĢtir.
SRF tesislerinin, atık yakma tesisleri ve beraber yakma (çimento) tesisleri ile birleĢtirilmeleri
öngörülmektedir. Asıl amaçları atık yönetimi olmadığından; çimento fabrikalarının, yalnızca yanabilir
evsel atıkları kabul etme eğiliminde olacakları varsayılmaktadır. Kombine SRF / beraber yakma
tesislerinin kapasiteleri ile ilgili tahminler, ülke genelinde oluĢacak olan SRF potansiyeli dikkate alınarak
gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu nedenle de, kombine SRF tesislerinde iĢlenen toplam atık miktarı, bu rakam ile
örtüĢmemektedir. Bunun da sebebi, çimento fabrikalarının, yanabilir yüzdesi yüksek daha az atık kabul
etmeleridir.
Gerek tehlikeli atık yakma tesisleri gerekse de çimento fabrikaları bünyesinde bir RDF tesisi kurulacağı
varsayıldığında, teknik açıdan fizibl olarak kabul edilebilmeleri için, RDF tesislerinin kapasitelerinin
oldukça düĢük olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Mümkün olan alternatif bir yaklaĢım, RDF tesislerinin
yalnızca tehlikeli atık yakma tesisleri bünyesinde kurulacağının varsayılmasıdır. Bu varsayımın
benimsenmesi, ayrı RDF tesislerinin kurulması ile aynı koĢulların doğmasına yol açacaktır.
Tablo 2‟de de görüldüğü üzere, yüksek kalorifik değerleri sebebiyle genelde SRF/RDF‟ye dâhil edilen
hurda lastikler için de ilave (%10) bir kapasite ayrılmıĢtır.
ĠĢlem Ģeması
Birçok maliyet kaleminin hesaplanmasına temel oluĢturan ekipman maliyetlerinin tespit edilebilmesi için
belirlenen SRF ve RDF süreç ile ilgili Ģemalar, Tablo 43 ve Tablo 44‟te gösterilmektedir.
Sayfa: 119
Tablo 43 - SRF ve RDF Katı Hatları ile ilgili Süreçlerin Şeması
Tablo 44 - RDF Sıvı Hatları ile ilgili Süreçlerin Şeması
Maliyet verileri
Metodoloji‟nin ele alındığı bölümde de ifade edildiği üzere, maliyet hesaplamalarının büyük
çoğunluğunun temelinde yatan maliyet kalemi, ekipman maliyetleridir. Buveriler; Caputo ve Pelagagge
(2002) tarafından gerçekleĢtirilen çalıĢmadan alınmıĢtır79. Bu kapsamda ele alınan maliyetler, doğrusallık
durumuna bağlı olarak, farklı kapasitelere göre yeniden düzenlenmiĢtir. Mevcut değerlendirmelerde
kullanılan ekipman maliyetlerinin listesi; Tablo 45‟teki gibidir.
Sayfa: 120
Tablo 45 - Ekipmanlar ile ilgili Maliyet Kalemlerinin Listesi
Ekipman
Maliyet
(Euro)
SRF – Ayrı tesisler
Kapasite: 31 t/h
Kurutucu
418.325
Izgara (döner)
154.930
Havalı ayırıcı
55.769
Manyetik
62.497
separatör
Eddy current
22.967
separatör
Öğütücü
154.930
Peletleme
278.883
RDF – Ayrı tesisler
Kapasite: 5 (katı) + 1 (sıvı) t/h
Katı hat
Kurutucu
309.870
Izgara (döner)
76.511
Havalı ayırıcı
41.310
Manyetik
36.150
separatör
Eddy current
7.230
separatör
Öğütücü
56.810
Peletleme
206.580
Sıvı hat
Manyetik
18.075
separatör
Yüksek hızlı
180.754
karıĢtırıcı
Izgara (döner)
38.256
KarıĢtırıcı
129.110
Ekipman
Maliyet (Euro)
SRF – Atık yakma tesisleri ile kombine tesisler
Kapasite: 25 t/h
Kurutucu
Izgara (döner)
Havalı ayırıcı
387.338
103.290
51.638
Manyetik separatör
49.570
Öğütücü
Peletleme
14.970
129.110
258.225
SRF – Beraber yakma tesisleri ile Kombine
Kapasite: 17 t/h
Kurutucu *
0
113.619
Izgara (döner)
51.638
Havalı ayırıcı
Manyetik separatör
Öğütücü
54.527
16.467
142.021
284.048
Peletleme
*
Gıda atıklarının, kombine SRF / beraber yakma tesisleri tarafından kabül
edilmeyeceği varsayılmaktadır.
Ekipman maliyetlerinin diğer maliyet kalemleri ile iliĢkilendiren katsayılar, Table 46‟daki gibidir.
Tablo 46 - Maliyet Hesaplamalarında Kullanılan Katsayılar
Maliyet kalemi
Değer
Sermaye yatırımı maliyetleri
Satın alınan ekipmanlar ile ilgili maliyetler
A
0,3
A
0,15
A
0,1
A
0,15
A
Binalar
0,25
A
0,3
A
0,05
A
2,3
A
0,23
A
Enstrümantasyon
Arazi
Toplam doğrudan maliyetler
Sayfa: 121
0,23
A
Sabit maliyetler
0,23
A
Toplam sermaye yatırımı
2,99
A
Enerji tüketimi
D
ĠĢ gücü
E
Bakım malzemeleri
0,299
A
0,04485
A
0,1
E
Yerel vergiler
0,0598
A
Sigorta
0,0299
A
ĠĢleme maliyetleri
0,44A+D+1,1E
Ġdari giderler
0,15E+0,4485A
0,05(0,44A+D+1,1E)
Mali giderler
Kombine tesisler için geçerli değildir
0,1495A
SRF/RDF‟nin taĢınması
H
Kalıntıların bertarafı ile ilgili süreç
I
Satın alınan hurda lastik miktarı
J
Enerji tüketimi, iĢ gücü, taĢıma, kalıntıların bertarafı ve satın alınan hurda lastik miktarları, ekipman
maliyetlerine bağlı değildir.
Ek - 7.3.
Varsayımlar
Bu bölümde, hesaplamalar boyunca kullanılan tüm varsayımlara yer verilmektedir.
ĠĢleme
SRF
SRF; gıda atıkları, kâğıt, karton, plastik ve diğer yanabilir atıklardan elde edilmektedir. Bu atık
sınıflarının SRF‟ye dönüĢüm oranı %75‟tir. Gıda atıklarının ilk olarak suları çıkarılmaktadır. Bu
durumda, kütleleri %50 oranında azalmaktadır. SRF tesislerindeki kütle akıĢları Tablo 47, Tablo 48 ve
Tablo 49‟da gösterilmektedir.
Tablo 47 - Ayrı SRF Tesislerindeki Kütle Akışı
Geri dönüşüm
Düzenli depolama
%
Hedef
Beslemedeki miktar
SRF
0,34
SRF+Düzenli depolama
85.000
31.875
10.625
0,11
27.500
20.625
6.875
Karton
0,05
12.500
9.375
3.125
Plastik
0,02
5.000
3.750
1.250
Cam
0,06
Geri dönüĢüm
15.000
15.000
Metal
Diğer
yanabilir
0,01
Geri dönüĢüm
2.500
2.500
0,19
SRF+düzenli depolama
47.500
Gıda
atıkları
Kâğıt
35.625
11.875
Sayfa: 122
atıklar
Yanmaz
atıklar
Toplam
Toplamın
% olarak
0,22
Düzenli depolama
55.000
55.000
250.000
101.250
17.500
88.750
40,50
7,00
35,50
Tablo 48 - Kombine Atık Yakma Tesisleri / SRF Tesislerindeki Kütle Akışı
Yüzde
Hedef
Gıda atıkları
0,34
Kâğıt
Geri dönüşüm
Düzenli
depolama
8.500
Beslemedeki miktar
68.000
SRF
25.500
0,11
22.000
16.500
5.500
Karton
0,05
10.000
7.500
2.500
Plastik
0,02
4.000
3.000
1.000
Cam
0,06
Geri dönüĢüm
12.000
12.000
Metal
0,01
Geri dönüĢüm
2.000
2.000
Diğer yanabilir atıklar
0,19
38.000
Yanmaz atıklar
0,22
Düzenli depolama
44.000
200.000
Toplam
28.500
9.500
44.000
81.000
14.000
71.000
40,50
7,00
35,50
Beslemedeki miktar
SRF
Geri
dönüşüm
Toplamın % olarak
Tablo 49 - Kombine Beraber Yakma Tesisleri / SRF Tesislerindeki Kütle Akışı
Düzenli
depolama
Yüzde
Hedef
Gıda atıkları
0,34
0
0
Kâğıt
0,11
33.000
24.750
8.250
Karton
0,05
15.000
11.250
3.750
Plastik
0,02
6.000
4.500
1.500
Cam
0,06
Geri dönüĢüm
18.000
18.000
Metal
0,01
Geri dönüĢüm
3.000
3.000
Diğer yanabilir atıklar
0,19
57.000
Yanmaz atıklar
0,22
Düzenli depolama
Toplam
o
o
o
o
42.750
14.250
0
132.000
Toplamın % olarak
0
0
83.250
63,07
21.000
15,91
27.750
21,02
Ekipman maliyetlerindeki değiĢim doğrusaldır.
Arazi maliyetleri ile dağıtım ve satıĢ maliyet kalemleri, kombine tesisler için geçerli değildir.
Buna ek olarak, hizmetler ve sahanın hazırlanması ile ilgili maliyetler, ayrı tesislerdekinin yarısı
tutarındadır.
Kombine beraber yakma tesisleri / SRF tesislerindeki atık bertaraf bedelleri, diğer SRF
tesislerindekine kıyasla daha düĢük olacaktır. Buradaki amaç, atık üreticilerinin sorumluluğunda
olan ayrıĢtırma görevinin telafi edilmesidir.
Geri kazanım faaliyetlerindeki baĢarı oranı %50‟dir.
RDF
Sayfa: 123
o
o
o
Tehlikeli atıklar ile ilgili enstrümantasyon, boruların döĢenmesi, hizmetler ve sahanın
hazırlanması, iĢ gücü, bakım, laboratuar, sigorta giderleri ve özel enerji tüketimi ile ilgili
maliyetler daha yüksektir.
RDF tesislerinde, geri dönüĢüm yapılmamaktadır.
Tehlikeli atıklar ayrı bir atık kolu olarak toplandığından, tehlikeli atıkların RDF‟ye dönüĢüm
oranı daha yüksektir (%80).
TaĢıma
o
o
o
o
Ayrı tesislerde üretilen SRF, bir ilden diğerine taĢınacaktır. Ortalama taĢıma mesafesi; farklı
Ģehirlerdeki sefer farklılıklarının ortalamalarının alınması ile bulunmuĢtur.
Diğer bir yandan, kombine tesislerde, SRF‟nin taĢınması ile ilgili faaliyetler bulunmamaktadır.
Kalıntılar, SRF tesislerinin bulunduğu illerdeki düzenli depolama sahalarına taĢınacaktır.
Dolayısıyla taĢıma mesafeleri, SRF‟nin taĢınması ile ilgili mesafelere kıyasla çok daha kısadır.
TaĢıma maliyetlerinin tespit edilmesi için gerçekleĢtirilen hesaplamalarda kullanılan baĢlıca
veriler, Tablo 50‟deki gibidir.
Tablo 50 - Taşıma Maliyetleri ile ilgili Maliyet Verileri
Değer
Birim
Kamyon kapasitesi
48
ton/kamyon
Kamyonun ortalama hızı - otobanda
70
km/h
Kamyonun ortalama hızı – Ģehir içinde
35
km/h
Kamyonun günlük çalıĢma saatleri
8
Referans
92
93
h
Euro
2,47
TL
94
3,85
TL/lt
86
1,56
Euro/lt
Yakıt tüketimi
0,26
lt/km
15.000
Euro/yıl*Ģoför
10.000
Euro/yılı*iĢçi
100.000
Euro/kamyon
Kamyonun maliyeti
Kamyonun ömrü
10
Bakım (kamyon fiyatının % 15‟i)
Sigorta (kamyon fiyatının % 1,6‟sı)
Ek - 7.4.
85
95
yıl
15.000
Euro/yıl* kamyon
85
1.600
Euro/ yıl* kamyon
85
Hesaplamalar
Seçenek 3.1: Ayrı tesisler
SRF tesisleri
Tablo 51 - SRS Tesisleri ile ilgili Maliyetler
92
Baksan ġirketin Resmi Web Sitesi, http://www.baksan.com.tr/index.php?SF=2&KId=9. EriĢildiği tarih:
27/03/2012
93
Evsel Katı Atıkların Toplanması ve TaĢınmasında ve Tehlikeli Atıkların TaĢınması için Uygun Teknolojiler
Raporu, DHV Consultants and R&R Bilimsel ve Teknik Hizmetler, Ankara, 2000
94
12/12/2011 tarihinden itibaren
95
MAN Resmi Web Sitesi, http://www.man.com.tr. EriĢildiği tarih, 27/03/2012
Sayfa: 124
Maliyet kalemi
Ensrümantasyon
Binalar
Arazi
Sabit maliyetler
Enerji tüketimi
Özel enerji tüketimi
Toplam enerji tüketimi
Elektriğin birim fiyatı
ĠĢ gücü
Ġdari
Teknik
ĠĢçi
Üçret - idari
Ücret – teknik
Ücret - iĢçi
Bakım malzemeleri
Yerel vergiler
Sigorta
Ġdari giderler
Mali giderler
TaĢıma
Ortalama mesafe
Kamyonun kapasitesi
Tesissin günlük kapasitesi
Ġhtiyaç duyulan toplam kamyon sayısı
Bakım
Sigorta
Birim
1.148.299
391.949
195.974
130.650
195.974
326.624
391.949
65.325
300.494
300.494
300.494
3.748.227
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
40
11
0,08
880.000
Her bir ton atık baĢına KWh
Milyon KWh/yr
Euro/KWh
Euro/yıl
2
4
8
1250
1250
750
234.000
300.494
58.596
26.624
78.128
39.064
625.899
91.983
195.321
Euro/ay
Euro/ay
Euro/ay
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
394
48
277
6
5,6
1,4
5,0
958
349.542
75.000
8.000
75.000
50.000
Referans
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
96
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
km
ton/ sefer sayısı
ton/ gün
Sefer sayısı/gün
h
Euro/gün
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
96
Sayfa: 125
Kamyonun fiyatı (ömrü 10 yıl)
Toplam taĢıma maliyetleri
Düzenli depolama sahaları bertaraf
iĢlemi için birim fiyatları
Düzenli depolama sahalarına
gönderilen miktar
Ortalama mesafe
Kamyonun kapasitesi
OluĢan günlük kalıntı miktarı
Bakım
Sigorta
Kamyonun fiyatı
Hurda lastikler
Hurda lastik birim fiyatı
Hurda lastik kullanımı
Yakılan hurda lastik miktarı
Hurda lastik ile ilgili maliyetler
Gelirler
Geri kazanım tesislerine gönderilen miktar
Cam
Metaller
Camın birim fiyatı
Metalin birim fiyatı
Camın geri dönüĢtürülmesinden
elde edilen gelirler
Metalin geri dönüĢtürülmesinden
elde edilen gelirler
Geri dönüĢüm iĢleminden
elde edilecek olan gelirler
Atık kabulü ile ilgili bertaraf bedeli
Bertaraf bedeli birim ücreti
Kapasite
Atık gelirleri
Toplam gelirler
50.000
607.542
Euro/yıl
Euro/yıl
10
Euro/ton
97
88.750
887.500
50
15
243
6
1,4
5,6
2,0
122
44.376
30.000
3.200
30.000
20.000
20.000
147.576
1.035.076
ton/yıl
Euro/yıl
km
ton/ sefer sayısı
ton/gün
Sefer sayısı/gün
h
13
10%
25.000
325.000
4.497.728
Euro/ton
17500
15000
2500
10
120
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/ton
Euro/ton
75.000
Euro/yıl
150.000
Euro/ton
225.000
Euro/yıl
10
250.000
2.500.000
2.725.000
Euro/ton
ton/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/gün
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/kamyon/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
80
ton/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
80
80
Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir (Tablo 52).
97
Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi Resmi Ġnternet Sitesi,
http://www.izmir.bel.tr/StandartPages.asp?menuID=1938&MenuName=. EriĢim tarihi: 27/03/2012
Sayfa: 126
Tablo 52 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Maliyet ve Gelirler
Özel atık kabül gelirleri
Net maliyetler
kapasitenin 0,68 Euro/ton‟u
kapasitenin 9,09 Euro/ton ton‟u
kapasitenin -7,13 Euro/ton‟u
SRF‟nin 1,85 Euro/ton‟u
SRF‟nin -19,36 Euro/ton‟u
SRF tesisleri, elde ettikleri karı net maliyetlere ekleyerek, atık yakma tesislerinin, SRF için ödeyecekleri
atık bertaraf bedellerini belirleyeceklerdir. Elde edilen karın eklenmemesi durumunda, bertaraf bedeli
19,4 Euro/ton SRF kadar düĢük bir değer olabilir. SRF tesisleri ile ilgili kar ve net bugünkü değer
arasındaki iliĢki, Grafik 16‟da gösterilmektedir. (Net bugünkü değer hesaplamalarında esas alınan
ıskonto oranı % 7‟dir.)
Grafik 16 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Bertaraf Bedellerine Karşı Net Bugünkü
Değer
Grafik 16‟da da görüldüğü üzere, ayrı SRF tesisleri, ancak bertaraf bedeli 21 Euro/ton SRF‟ye
yükseldiğinde kar etmeye baĢlayacaklardır. SRF tesislerinin kurulumunun yatırımcıları teĢviklendirici bir
hale getirilebilmesi için, SRF atık bertaraf bedellerinin biraz daha yükseltilmesi gerekmektedir. SRF
bedelinin 25 Euro/ton SRF olarak kabul edildiği durum ile ilgili net bugünkü değer hesaplamalarına
iliĢkin detaylar Tablo 53‟teki gibidir.
Sayfa: 127
Tablo 53 - Ayrı SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları (Bertaraf bedeli = 25 Euro/ton SRF)
Yatırım
süresi
0
YIL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
MALİYETLER (milyon Euro)
Yatırım
-3.75
ĠĢletim
Toplam
-3.75
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
-4.5
GELİRLER (milyon Euro)
Geri dönüĢüm
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
0.22
Atık
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
2.50
SRF
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
2.53
Toplam
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
5.26
NET NAKİT AKIŞI (milyon Euro)
Iskonto oranı
Net Bugünkü Değer NPV (Milyon Euro)
-3.75
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
0.76
1
1.07
1.14
1.22
1.31
1.40
1.50
1.60
1.72
1.84
1.97
2.10
2.25
2.41
2.58
2.76
2.95
3.16
3.38
3.62
3.87
-3.75
0.71
0.66
0.62
0.58
0.54
0.50
0.47
0.44
0.41
0.38
0.36
0.34
0.31
0.29
0.27
0.26
0.24
0.22
0.21
0.20
4.29
Sayfa: 128
RDF tesisleri
Tablo 54 - RDF Tesisleri ile ilgili Maliyetler
Maliyet kalemi
Ekipmanlar ile ilgili toplam maliyetler
Ensrümantasyon
Binalar
Arazi
Sabit maliyetler
Bakım malzemeleri
Yerel vergiler
Sigorta
Ġdari maliyetler
Mali giderler
Toplam taĢıma maliyetleri
Hurda lastikler
Gelirler
Atıklardan elde edilecek gelirler
Toplam gelirler
Birim
1.100.656
330.197
87.656
58.437
70.124
116.874
175.311
23.375
107.524
107.524
107.524
2.285.202
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
189.606
274.500
107.524
31.451
34.978
27.965
27.956
227.161
14.738
69.891
468.556
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
869.365
1.027.168
1.896.533
51.372
3.422.222
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
6.618.452
6.618.452
Euro/yıl
Euro/yıl
Referans
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
Tablo 55 - Ayrı RDF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler
Özel atıkların kabulünden elde
edilecek gelirler
Net kar
2,08Euro/ton kapasite
62,38 Euro/ton kapasite
1,97 Euro/ton SRF
59,05 Euro/ton SRF
0,00 Euro/ton SRF
114,19 Euro/ton SRF
-56,18 Euro/ton kapasite
-53,18 Euro/ton SRF
Kombine yakma / SRF tesislerine iliĢkin net bugünkü değer hesaplamalarının detayları Tablo 57‟de
gösterilmektedir.
Sayfa: 129
Seçenek 3.2: Kombine Tesisler
Kombine yakma / SRF tesisleri
Tablo 56 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Maliyet Kalemleri
Maliyet kalemi
Yatırım Maliyeti
Enstrümantasyon
Binalar
Sabit maliyetler
Bakım malzemeleri
Yerel vergiler
Sigorta
Ġdari giderler
Mali giderler
Hurda lastik maliyetleri
Gelirler
Geri dönüĢümden elde edilecek giderler
Atıktan elde edilecek gelirler
Toplam gelirler
Birim
994.140
299.058
149.529
99.686
149.529
249.215
149.529
229.278
229.278
229.278
2.778.552
704.000
183.000
229.278
44.709
18.350
59.612
29.806
474.617
149.031
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
710.000
88.580
798.850
269.000
2.950.984
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
270.000
2.000.000
2.270.000
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Referans
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
Sayfa: 130
Tablo 57 - Ayrı Tesisler ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları
Yatırım dönemi
0
YIL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
MALİYETLER (Milyon Euro)
-2.28
Yatırım
ĠĢletim
Bertaraf bedeli
*
Toplam
-2.28
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-3.42
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-1.30
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
-4.73
GELİRLER (Milyon Euro)
Atık
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
Toplam
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
6.61
-2.28
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1.89
1
1.07
1.14
1.22
1.31
1.40
1.50
1.60
1.72
1.84
1.97
2.10
2.25
2.41
2.58
2.76
2.95
3.16
3.38
3.62
3.87
-2.28
1.77
1.65
1.54
1.44
1.35
1.26
1.18
1.10
1.03
0.96
0.90
0.84
0.78
0.73
0.68
0.64
0.60
0.56
0.52
0.49
NET NAKİT AKIŞI (Milyon Euro)
Net Bugünkü
Değer-NPV (milyon
Euro)
*
17.76
Tehlikeli atık yakma tesislerinin yayınlayacağı atık bertaraf bedelinin 30 Euro/ton RDF olacağı varsayılmaktadır.
Sayfa: 131
Tablo 58 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler
Özel atıkların kabülünden elde
edilecek gelirler
Net maliyetler
1,72 Euro/ton SRF
36,43 Euro/ton SRF
3,33 Euro/ton SRF
24,69 Euro/ton SRF
-3,73 Euro/ton kapasite
-10,12 Euro/ton SRF
Kombine yakma / SRF tesislerine iliĢkin net bugünkü değer hesaplamalarının detayları Tablo 60‟da
gösterilmektedir.
Kombine beraber yakma / SRF tesisleri
Tablo 59 - Kombine Beraber Yakma / SRF Tesislerine ile ilgili Maliyet Kalemleri
Maliyet kalemi
Yatırım Maliyeti
Ekipmanın kurulumu
Enstrümantasyon
Binalar
Sabit maliyetler
Bakım malzemeleri
Yerel vergiler
Sigorta
Ġdari giderler
Mali giderler
Hurda lastik maliyetleri
Gelirler
Geri dönüĢümden elde edilecek giderler
Atıktan elde edilecek gelirler
Toplam gelirler
Birim
662.319
155.531
77.765
51.844
77.765
129.609
77.765
119.240
119.240
119.240
1.590.320
464.640
183.000
119.240
23.252
14.325
31.003
15.501
254.006
77.506
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
Euro
277.500
147.576
425.076
171.600
2.950.984
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
270.000
990.000
1.260.000
Euro/yıl
Euro/yıl
Euro/yıl
Referans
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
79,80
Sayfa: 132
Tablo 60 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer - NPV Hesaplamaları
Yatırım dönemi
0
YIL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Yatırım
-2.78
ĠĢletim
Toplam
-2.78
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
-2.95
Geri dönüĢüm
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.54
Atık
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
Toplam
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.27
2.54
-2.78
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
-0.41
1
1.07
1.14
1.22
1.31
1.40
1.50
1.60
1.72
1.84
1.97
2.10
2.25
2.41
2.58
2.76
2.95
3.16
3.38
3.62
3.87
-2.78
-0.64
-0.59
-0.55
-0.52
-0.48
-0.45
-0.42
-0.40
-0.37
-0.35
-0.32
-0.30
-0.28
-0.26
-0.25
-0.23
-0.21
-0.20
-0.19
-0.17
Iskonto oranı
Net Bugünkü
Değer-NPV (milyon
Euro)
-9.99
Sayfa: 133
Bu hesaplamalar sonucunda elde edilen bulgular aĢağıdaki gibidir: (bkz Tablo 61).
Tablo 61 - Kombine Yakma / SRF Tesisleri ile ilgili Birim Maliyet ve Gelirler
Özel atık kabulü gelirleri
Net maliyetler
Kapasitenin 0,55 Euro/ton‟u olarak
Kapasitenin 12,25 Euro/ ton‟u olarak
Kapasitenin 1,86 Euro/ ton‟u olarak
Kapasitenin 6,82 Euro/ton ton‟u
olarak
Kapasitenin -4,12 Euro/ ton‟u olarak
0,96 Euro/ton of SRF
-7,19 Euro/ton of SRF
Kombine yakma / SRF tesislerine iliĢkin net bugünkü değer hesaplamalarına ile ilgili detaylar Tablo
62‟de verilmektedir.
Ek - 7.5.
Tartışmalar
Grafik 17‟de, Caputo ve Pelagagge (2002) tarafından gerçekleĢtirilen ekonomik analizin sonuçları
verilmektedir. Seçenek 1 kapsamında değerlendirilen ve ayrı SRF tesislerine benzeyen pelet RDF (veya
SRF) tesisleri ile ilgili net bugünkü değer hesaplamalarından elde edilen rakam, negatif bir değerdir. Tesis
kapasitesi arttıkça, bu değerlerde de düĢüĢ gözlemlenmektedir. Bunun temel nedeni, bu araĢtırmada
RDF/SRF pellet tesislerinin üretilen SRF‟yi bertaraf edecek çıkaracak olmasıdır. Dolayısıyla, üretilen
SRF/RDF, yakma tesislerine satılacağından, Türkiye‟de inĢa edilecek ayrı ön iĢleme tesisleri için, bu
durum, çok da zorlayıcı olmayacaktır.
Diğer bir yandan, SRF üniteleri ile kombine yakma tesislerinin, ayrı ön iĢleme tesislerine kıyasla,
ekonomik açıdan daha avantajlı olduğu görülmektedir. Seçenek 2 kapsamında yapılan değerlendirmeler
sonucunda elde edilen net bugünkü değer negatif olsa dahi, bu durumun, SRF tesislerinin kar amaçlı
olarak iĢlememelerinden kaynaklanmaktadır. Bu durum, SRF üreticileri açısından değerlendirildiğinde,
ayrı tesislerin sağlayacağı temel ekonomik fayda, SRF‟nin bir ürün olarak satılmasından elde edilecektir.
Enerji üretimi açısından değerlendirildiğinde ise ekonomik kar söz konusu olmasına rağmen, bu
faydalardan yararlanacak taraf, yakma tesisleri olacaktır. Kombine SRF tesislerinin söz konusu olduğu
durumlarda, aynı zamanda bir yakma tesisi olan iĢletmeci, taĢıma ve üçüncü Ģahıs karı söz konusu
olmadan, yüksek kalorifik değerli yakıtın avantajlarından yararlanacaktır. Bu iĢleticiler, aynı zamanda
yakma sonucu üretilen elektriği de satmaktadırlar.
Ayrı SRF tesisleri ile ilgili, SRF fiyatları ile net bugünkü değer arasındaki iliĢki Grafik 18‟deki gibidir.
Yüksek kapasiteli tesisler, daha düĢük atık bertaraf bedelleri nedeniyle daha karlıdır. Ancak bunlar RDF
piyasa fiyatından etkilenmeye daha müsaittir. Kapasiteleri 25 t/sa olan tesislerin, net bugünkü değerleri,
ancak atık bertaraf bedelinin 21 Euro/ton civarında olduğu durumlarda, pozitif bir değer olmaya
baĢlamaktadır.
Sayfa: 134
Grafik 17 - SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer
Analizleri
Grafik 18 - RDF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü
Değer Analizleri
Sayfa: 135
Tablo 62 - Kombine Beraber Yakma Tesisleri / SRF Tesisleri ile ilgili Net Bugünkü Değer Hesaplamaları
Yatırım süresi
0
YIL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Yatırım
-1.59
ĠĢletim
Toplam
-1.59
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
-1.77
Geri dönüĢüm
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
0.27
Atık
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
Toplam
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
1.26
-1.59
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
-0.52
1
1.07
1.14
1.22
1.31
1.40
1.50
1.60
1.72
1.84
1.97
2.10
2.25
2.41
2.58
2.76
2.95
3.16
3.38
3.62
3.87
-1.59
-0.48
-0.45
-0.42
-0.40
-0.37
-0.34
-0.32
-0.30
-0.28
-0.26
-0.24
-0.23
-0.21
-0.20
-0.19
-0.17
-0.16
-0.15
-0.14
-0.13
Iskonto oranı
Net Bugünkü DeğerNPV (milyon Euro)
-7.09
Sayfa: 136
Ek - 8. Çevre ve Sağlık Üzerindeki Etkilerin Belirlenmesi
Politika alanı çerçevesinde değerlendirilen seçeneklerin, çevre ve sağlık üzerindeki etkileri, atıkların
ve kalıntıların, kaynaktan iĢleme tesislerine taĢınmasından kaynaklanan emisyonlar açısından
değerlendirilmektedir. Bu DEA çalıĢmasında, BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı (UNEP) ve TNT
tarafından geliĢtirilen “Etki Araç Takımı”nı kullanılmıĢtır. Bu araç takımı, araçlardan kaynaklanan
emisyonların, çevre üzerindeki etkileri ile ilgili bir dizi araç ve kılavuzu kapsamaktadır. Bu araç
takımında yer alan farklı formlar Tablo 63‟teki gibidir.
Hava kirleticileri, iklim değiĢikliği ve bunların sağlık ve çevre üzerindeki etkileri, Riverside
Kaliforniya Üniversitesi ve UNEP tarafından IVE model 1.1.1a kullanılarak hesaplanan araç emisyon
faktörlerine dayanmaktadır. Emisyon faktörleri, kilometre baĢına yayılan kirletici miktarını
göstermektedir.
IVE modelindeki emisyon faktörleri, aĢağıdaki etkenlere bağlıdır:
SürüĢ alıĢkanlıkları,
Araç standartları
Yakıt kalitesi ve
Yol koĢulları (coğrafi koĢullar da dâhil olmak üzere)
IVE modeli ile ilgili emisyon faktörleri, AB veya ABD standartları gibi mevzuat amaçlı olarak
kullanılanlardan daha yüksektir. Bunun sebebi, bu faktörlerin, ideal ve önceden belirlenmiĢ
“düzenleyici” sürüĢ alıĢkanlıklarından çok, gerçek yaĢam sürüĢ koĢullarına dayanmaktadır. Model,
çok temizden çok eski ve kirliye kadar, yollarda bulunan tüm araç tiplerini kapsayan kademeli bir
temel sağlamaktadır. Öyle ki, bu durum, emisyon faktörlerinin belirli bir açıdan yanlı olma riskini en
aza indirgemektedir.
Sayfa: 137
Tablo 63 - Araç Takımında yer alan Farklı Formlar
Politika Alanı 1
Politika Alanı 1 ile ilgili hava kirleticilerinin miktarı ve bunların sağlık ve çevre üzerindeki belirleyici
etkilerinin tespit edilebilmesi için uygulanan modelde kullanılan girdi verileri Table 64‟deki gibidir.
Her bir seçenek ile ilgili kamyon sayıları, katedilen yıllık mesafe ve yıllık yakıt tüketimi verileri
modele girilmiĢtir.
Table 64 - Politika Alanı 1 Kapsamında Değerlendirilen Seçeneklerin Çevre ve Sağlık Üzerindeki
Etkilerinin Hesaplanabilmesi için Gerekli Girdi Verileri
Kamyon sayıları
Katedilen mesafe (km/yıl)
Yakıt tüketimi (lt/yıl)
Yerleşim alanları
içerisinde
Sanayi
bölgelerinde
Seçenek 1
Seçenek 2
Yerleşim alanları
ve sanayi bölgeleri
dışında
Seçenek 3
118
167
597
10.712.750
16.779.050
58.911.000
2.785.315
4.362.553
15.316.860
Politika Alanı 1 kapsamında değerlendirilen seçeneklerin, çevre ve sağlık üzerindeki etkileri, kamyon
sayıları, katedilen mesafe ve yakıt tüketimi verileri esas alınarak tespit edilmiĢtir. Hava kirliliği ile
ilgili etkiler, CO, uçucu organik bileĢikler (VOC), NOx, SOx, ve PM10 emisyonları açısından
değerlendirilmiĢtir. Buna karĢın, iklim değiĢikliği ile ilgili etkiler ise karbon dioksit (CO2) açısından
değerlendirilmiĢtir. Buna ek olarak, yıllık CO2 emisyonlarının dengelenebilmesi için gerekli olan
ormanlık alan, yılda gereksinim duyulan boĢ alan açısından ele alınmıĢtır.
Sayfa: 138
İklim
Değişikliği
(ton/yıl)
CO2
emisyonlarının
dengelenebilmesi
için gerekli olan
ormanlık alan
(ha/yıl)
PM10 kaynaklı
premature
ölümler/yıl
CO
VOC
NOx
SOx
PM10
CO2
Seçenek 1
57,31
12,32
98,56
7,39
3,11
7.242
1.207
1
Seçenek 2
89,77
19,30
154,37
11,58
4,87
11.343
1.890
2
Seçenek 3
315,17
67,75
541,98
40,65
17,08
39.824
6.637
7
Parçacıklı maddeler, birçok farklı etkisi bulunan baĢlıca bir kirletici olduğundan, bu maddelerin sağlık
üzerindeki etkileri hesaplarken, tüm hava kirleticilerinin bir temsilcisi olarak kullanılmaktadır.
Parçacıklı maddeler, genelde, SOx, kurĢun vb gibi diğer kirleticileri de kapsamaktadır.
Örneğin, ikinci politika seçeneğine göre, atıkların kaynaklarından iĢleme tesislerine veya iĢleme
tesislerinden baĢka bir lokasyona taĢınması iĢlemi sonucunda salınacak olan parçacıklı madde miktarı
yılda 4,87 ton‟dur. Bu iĢlemin, yılda 2 erken ölüme neden olacağı tahmin edilmektedir. Buna ek
olarak, bahsi geçen hava kirleticilerin bir sonucu olarak, ölümcül olmayan kanserler, bronĢit ve
kardiyovasküler hastalıklar (kalp ve akciğer) gibi diğer hastalıklara maruz kalacak olan kiĢi sayısı çok
daha fazla olabilir. Ancak, belirli kaynaklara iliĢkin sağlık etkilerinin net bir Ģekilde tahmin
edilebilmesi oldukça güçtür. Dolayısıyla, modeldeki etki verileri, yalnızca araç emisyonlarının, sağlık
üzerindeki genel etkilerinin bir göstergesi niteliğindedir.
Modele göre, yakılan her bir litre mazot, yaklaĢık 2,6 kg CO2 emisyonunun yayılmasına neden
olmaktadır. Örnek olarak tekrar ikinci politika ele alındığında, 167 kamyonu bulunan bir kamyon
filosunun yıllık mazot kullanımının, 4.362.553 lt/yıl olduğu görülmektedir. Bu durumda, filonun yıllık
CO2 emisyonlarının, 11.343 ton olduğu kolayca hesaplanabilmektedir. Yayılan CO2 miktarının
dengelenebilmesi için, yaklaĢık 1.890 hektar ormanlık alanın oluĢturulması gerekecektir.
Politika Alanı 2
Geri kazanım ile ilgili taĢıma maliyetleri ile kalıntıların düzenli depolama sahalarına boĢaltılması
seçeneği; Politika Alanı 2‟nin çevre ve sağlık üzerindeki etkileri açısından birbirleri ile
karĢılaĢtırılmıĢtır. Hesaplamalarda kullanılan veriler Tablo 66‟da gösterilmektedir.
Geri
kazanım
(Bağımsız – ayrı
tesisler)
Seçenek 1.1
Kamyon sayısı
Geri
(Kombine
kazanım
tesisler)
Seçenek 1.2
Düzenli
depolama
Seçenek 2
108
54
108
6.898.500
2.956.500
15.590.610
1.793.610
768.690
4.053.559
Politika Alanı 1 ile benzer Ģekilde, Politika Alanı 2 kapsamında değerlendirilen seçeneklerin çevre ve
sağlık üzerindeki etkileri; kamyon sayısı, katedilen mesafe ve yakıt tüketimi verileri yardımı ile
hesaplanmıĢtır (bkz. Tablo 67).
Sayfa: 139
İklim
Değişikliği
(ton/yıl)
CO2
emisyonlarının
dengelenebilmesi
için gerekli olan
ormanlık alan
(ha/yıl)
PM10
kaynaklı
premature
ölümler/yıl
CO
VOC
NOx
SOx
PM10
CO2
Seçenek 1.1
36,91
7,93
63,47
4,76
2
4.663
777
1
Seçenek 1.2
15,82
3,4
27,2
2,04
0,86
1.999
333
0
Seçenek 2
83,41
17,93
143,43
10,76
4,52
10.539
1.757
2
Politika Alanı 3
Politika Alanı 3 kapsamında değerlendirilen seçeneklerin çevre ve sağlık üzerindeki etkileri, SRF /
RDF tesislerinin kurulumunu açısından ele alınmıĢtır. SRF / RDF tesisleri ile ilgili taĢıma etkilerinin
belirlenebilmesi için kullanılan bilgiler, Tablo 68‟de özetlenmiĢtir.
Ayrı tesisler
Kombine tesisler
Seçenek 1
Seçenek 2
Kamyon sayısı
280
95
38.880.200
8.326.145
10.108.852
2.164.798
Politika Alanı 3 kapsamında değerlendirilen seçeneklerin çevre ve sağlık üzerindeki etkileri, Tablo
69‟daki gibidir.
İklim
Değişikliği
(ton/yıl)
CO2
emisyonlarının
dengelenebilmesi
için gerekli olan
ormanlık alan
(ha/yıl)
PM10
kaynaklı
premature
ölümler/yıl
CO
VOC
NOx
SOx
PM10
CO2
Seçenek 1
208,01
44,71
357,70
26,83
11,28
26.283
4.381
5
Seçenek 2
44,54
9,58
76,60
5,75
2,41
5.628
938
1
Sayfa: 140
Ek - 9. AB Genelinde İzin ve Yaptırımlar
Tablo 70 - AB Üye Devletleri Genelindeki Yakma Tesislerinde İzin ve Yaptırım Durumları 98
Ülke
Kıbrıs
İzinlerin
verilmesinde
karşılaşılan
zorluklar
İzinlerin
yaptırımında
karşılaşılan
zorluklar
İzin yönetmelikleri
ile uyum
noktasında,
işleticilerin
karşılaştıkları
zorluklar
Gerekli izin
koşullarını
karşılayamayan
işleticilere verilen
cezai yaptırımlar
Gerçekleştirilen
denetimlerin
sıklığı (yılda)
NIMBY Sendromu
Bulunmamaktadır,
yakma, en son
kullanılacak olan
atık bertaraf
yöntemidir; tesisler
onaylanıyor ise
gereksinimlere
uymaktadırlar
Teknolojinin
anlaĢılması, finansal
zorluklar ve eğitimli
personelin
bulunması
Cezai yaptırımlar
6
Hükümet (Bölgesel
TeftiĢ Kurulu)
Çek Cumhuriyeti
Danimarka
(Storstrom
Bölgesi)
Danimarka
(Viborg Bölgesi)
Almanya (NRW)
İrlanda
İtalya (Lombardy)
Yönetmelikler
oldukça karmaĢıktır,
koĢullar üzerinde
mutabakat sağlamak
oldukça güç olmuĢtur,
ve Çevre Koruma
Ajansı‟nın (EPA)
tutumu oldukça pasif
olmuĢtur.
Dioksin düzeylerinin
yasallaĢtırılmasında
karĢılaĢılan zorluklar
Etkilenen kiĢiler
tarafından
gerçekleĢtirilen
protestolar
Atıktan elde edilen
enerjiye olan ihtiyaç
sebebiyle, tesilerin
kapatilması söz
konusu
olamamaktadır. Bir
çok olay alelade bir
Ģekilde
incelenmektedir.
Yalnızca tesisteki
önemli birimlerin iyi
çalıĢmaması
durumunda
Bulunmamaktadır.
Dumanın
temizlenmesi iĢlemi
oldukça maliyetlidir
Bulunmamaktadır.
Bulunmamaktadır.
Halkın, sağlık
üzerindeki etkiler
hususundaki
endiĢeleri
Sürekli olarak
gözetim altında
tutulması güçtür.
Girdi olarak
kullanılan atık
sınıfının kontolü.
R1 ve D10 arasındaki
sınırların
belirlenmesinde
karĢılaĢılan zorluklar
Teknik açıdan
herhangi bir güçlük
bulunmamaktadır.
KarĢılaĢılan zorlukla
yalnızca siyasidir
(NIMBY).
Bulunmamaktadır.
Polonya
Bulunmamaktadır,
izinler
bulunmamaktadır
Emisyonların
gözetimi
Portekiz
Bulunmamaktadır
Bulunmamaktadır
Cezai yaptırımlar
Cezai yaptırımlar,
tesisin kapatılması
1 ila 3
Yerel Otorite
ĠĢleticilerin temin
edeceği aylık
raporlar ile 1
Yerel Otorite
Tesise gore
farklılık
göstermektedir
Bölgesel Kamu
KuruluĢu
15 milyon Euro‟yu
1 ila 2 detaylı
para cezaları, izin
denetim ile 1; yılda
belgelerinin iptali,
2 kez örneklem
izin belgelerinin
ziyaretleri ve
geçici olarak iptal
düzenli aralıklarla
edilmesi, iĢlerin
dioksin
yapılması ile ilgili
düzeylerinin
emirler
gözlemlenmesi
Uyarı cezaları,
faaliyetlerin geçici bir
süre için askıya
alınması, tesisin
En az 2
kapatılması, izinterin
iptali ve cezai
yaptırımlar ve yasal
kısıtlamalar.
Sürekli değiĢen atık
kompozisyonu
sebebiyle, emisyon faaliyetlerin geçici bir
gereksinimlerinin
süre için askıya
karĢılanabilmesi ile
alınması.
ilgili mali güçlükler.
Emisyon
Cezai yaptırımlar
gereksinimleri.
1
1
İskoçya
Slovakya
Slovakya (Banska
Bystrica)
İspanya
İsveç (Orebro)
Denetimlerin
gerçekleştirilmesind
en sorumlu merci
Bulunmamaktadır
Cezai yaptırımlar
Bulunmamaktadır
8 yılda 1
Çevre Koruma Ajansı
TeftiĢ Kurulu)
Hükümet
TeftiĢ Kurulu)
Cezai yaptırımlar
Bulunmamaktadır
Bulunmamaktadır
Bulunmamaktadır
Atık yönetmeliği
oldukça karmaĢıktır.
Bu durum uygulamayı
zorlaĢtırmaktadır.
Bulunmamaktadır
Bulunmamaktadır.
Cezai yaptırımlar
Her 1 – 2 yılda 1
Hükümet
Yaptırım, öz
düzenlemeye
bağlıdır.
Öz gözetim.
hapis cezaları
3 ila 7
Hükümet
tesisin kapatılması
4
Kamu Kurumu
Ġzin süreçlerinin
durdurulması, cezai
yaptırımlar
IPPC kapsamında
bir tesis
bulunmamaktadır
Çevre Ajansı
Hollanda
(Overijssel)
ĠĢleticilerin gerekli
tüm bilgileri
raporlaması güçtür,
halkın protestosu
Çoğu denetim,
yeterince detaylı
Ģekilde
gerçekleĢtirilmemek
tedir.
Birleşik Krallık
TamamlanmamıĢ
baĢvurular, halkın
protestosu
Ġzin koĢullarındaki
belirsizlik ve
uygulanabilirlik
Teknoloji ve atık
sınıfının kontrol
edildiği
varsayıldığında
bulunmamaktadır
Ġzin ve yaptırım
gereksinimlerinin
açık ve anlaĢılır
olmaması
98
Bu tablo, Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Uygulanması ve Yaptırımı Ağı (IMPEL) tarafından hazırlanan Atık
Ġzin ve Yaptırımları Raporu esas alınarak derlenmiĢtir. (This table was compiled from Waste Permitting and
Enforcement Report of EU Network for Implementation and Enforcement of Environmental Law – IMPEL)
Sayfa: 141
Ek - 10.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Diğer Politika Seçenekleri
Yakılacak olan Atık Türleri
Hükümet tarafından düzenlenen
Piyasaya göre öz düzenleme
Denetim ve Yaptırımların Sıklığı
Hali hazırda olduğu Ģekilde
Daha sık bir Ģekilde
Ölçme ve Örneklem – Yöntemi
Tesisin kendisi tarafından gerçekleĢtirilen
Üçüncü Ģahıslar tarafından gerçekleĢtirilen
Ölçme ve Örneklem - Sıklık, Teknik Fizibilite
Dönemsel
Sürekli (Çevirimiçi)
Daha Yüksek İşleme (Daha Düşük Standartlar) - Gold Plating
Evet
Hayır
Yakma ve Beraber Yakma Tesislerinin Durumu
R1
D10
Diğer Lisans ve İzinler
AYD‟ye iliĢkin izin süreci ile hızlandırılılmıĢ prosedür
Muafiyetlerin Tanınması
Evet
Hayır
Zaman Esnekliği
Standartların kademli olarak iyileĢtirilmesi
BaĢlangıçtan itibaren yüksek standartlar
Sayfa: 142
Ek - 11.
Danışma Süreci
DEA çalıĢmasının temel politika amacı, AYD‟nin ekonomik, çevresel ve sosyal açılardan en uygun
Ģekilde baĢarılı uygulanmasını sağlamaktır. Ġstenen bu baĢarının sağlanabilmesi için belirlenen bu
politika alanlarının ilgi grupları ile değerlendirilmesi öngörülmüĢtür. Bu uygulama, ulusal ve yerel
ölçekte gerçekleĢtirilecek “danıĢma süreçleri” olarak tanımlanmıĢtır.
“DanıĢma” kavramsal olarak karĢılıklı fikir alıĢveriĢini içermektedir. Bu yönüyle tek yönlü bir eylem
olan „veri toplama‟dan ayrıĢmaktadır. Bu yaklaĢımla danıĢma sürecinin gerekliliği Ģu baĢlıklar altında
toplanabilmektedir:
Kanıta dayalı veriler oluĢturma
Düzenlemenin gerçek sonuçlarının neler olacağı, nasıl etkiler yaratacağı konusunda etkin bilgi
toplama
Toplumun ilgi ve katılımı
Muhtemel sorun ve dirençlerin saptanması
Düzenleme konusunda bilgilendirme
MeĢruluğu sağlamlaĢtırma
Güven tesisi
Benimsetme ve uygulamayı kolaylaĢtırma
Düzenleyici Etki Analizi çalıĢması kapsamında gerçekleĢtirilen danıĢma sürecinin temel amaçları ise
Ģunlardır:
PaydaĢları direktif konusunda bilgilendirerek,
PaydaĢların yönlendirmeleri ıĢığında direktifin uygulanmasının olası olumlu ve olumsuz
sonuçlarının gözden geçirilmesi,
Direktifin sorunsuz uygulanmasına iliĢkin model yöntemlerin doğrulanması,
Uygulanacak yöntemlerin getireceği fayda ve maliyetlere iliĢkin verilerin toplanması
Ek - 14.1.
Metodoloji
DanıĢma süreci metodolojisi danıĢma sürecinin takvim ve mekan planlaması, yöntem ve araçlarının
belirlenmesi, yerel ve ulusal ölçekte danıĢma sürecine dahil edilecek ilgi gruplarının seçilmesi ve
entegre yöntemin geliĢtirilmesi aĢamalarını içermektedir. Tüm bu aĢamalar AYD DEA danıĢma süreci
sonunda elde edilmek istenen bilgi ve görüĢlerin en güvenilir, kapsamlı ve açık biçimde alınabilmesine
yönelik olarak geliĢtirilmiĢtir.
1.1. Danışma Süreçlerinin Takvim ve Mekan Planlaması
AYD‟nin DEA danıĢma süreci Ağustos 2011- Ekim 2011 ayları arasında gerçekleĢtirilmiĢtir. Ulusal
ve yerel düzeyde gerçekleĢtirilen danıĢma süreçleri aĢağıdaki illerde belirlenen ilgi grupları ile
tamamlanmıĢtır. Bu ilgi grupları Çevre ve ġehircilik Bakanlığı‟nın ilgili birim uzmanları ile
gerçekleĢtirilen toplantılar neticesinde belirlenmiĢtir. DanıĢma sürecine dâhil edilen ilgi grupları
aĢağıda verilen Tablo 71‟deki gibidir.
Sayfa: 143
Tablo 71 - Yerel ve Ulusal Ölçekte Danışma Sürecine Katılan İlgi Grupları
Ulusal
Yerel
Kamu Kurumları
Atık Yakma Tesisleri
Beraber Yakma Tesisleri
Diğer Atık Bertaraf Tesisleri
Sanayi Ġlgi Grupları
Akademisyenler
Kamu Kurumları
Yerel Yönetimler
Akademisyenler
Sivil Toplum KuruluĢları
Ankara ve Ġstanbul illerinde ulusal ölçekte, seçilecek iki ilde ise yerel ölçekte belirlenen ilgi grupları
ile danıĢma süreci gerçekleĢtirilmiĢtir. DanıĢma sürecinin gerçekleĢtirileceği illerin belirlenmesinde
temel alınan kriterler Ģunlardır:
Uygunluk: Doğu Karadeniz Bölgesi atıkların düzenli depolanması için elveriĢli görünmemektedir. Bu
bölgede kurulacak bir atık yakma tesisinin bölgedeki atıklar için daha uygun bir bertaraf yöntemi
olabileceği öngörülmüĢtür.
Ulaşılabilirlik: Muhtemel kurulacak bir atık yakma tesisine civar illerden gelecek atıklar için
Trabzon‟un bölgede etkili bir merkez olacağı düĢünülmektedir.
Tesis planlaması: Mersin‟de “2008-2012 Atık Yönetimi Eylem Planı” çerçevesinde kurulması
planlanan bir atık yakma tesisi olması önemli bir kriter olarak belirlenmiĢtir. Planlanan tesisin yer
seçimi ile ilgili sorunlar ortaya çıkmıĢ ve hukuki süreç sonrasında planlanan yerde tesisin inĢasına izin
verilmemiĢtir. Mahkeme kararı ve Mersin‟deki paydaĢların konu ile ilgili görüĢleri atık yakma
tesislerinin yer seçimine iliĢkin faydalı olacaktır.
Sanayi bölgesi: Mersin‟de sanayinin geliĢmiĢ olması, bölgedeki endüstriyel atık yoğunluğu ve buna
paralel olarak beraber yakma faaliyeti gerçekleĢtirmeyi planlayan muhtemel tesisler olması önemli
kriterler olarak düĢünülmektedir. Ayrıca kurulacak atık yakma tesisine civar illerden gelecek atıklar
için Mersin‟in etkili bir merkez olacağı düĢünülmektedir.
Bu kriterler temel alınarak seçilen iller Harita 7‟de gösterilmektedir.
Sayfa: 144
Harita 7 - Danışma Sürecinin Gerçekleştirildiği İller
Ġlgi gruplarının belirlenmesinin ardından Ankara ve Ġstanbul‟da ulusal ölçekte, Mersin ve Trabzon
illerinde ise yerel ölçekte gerçekleĢtirilecek danıĢma sürecinin takvim planlaması yapılmıĢtır. Süreç
takvimi Tablo 72‟de sunulmaktadır.
Tablo 72 - Danışma Süreci Takvimi
Kapsam
Açıklama
Ulusal - Ankara
Birebir GörüĢmeler
Tarih
(Başlangıç)
01.08.2011
Saha Ziyaretleri
18.08.2011
25.08.2011
PaydaĢ Toplantıları
06.09.2011
06.09.2011
06.09.2011
07.09.2011
Yakma Tesisleri Toplantısı
28.09.2011
28.09.2011
Beraber Yakma Tesisleri Toplantısı
29.09.2011
29.09.2011
Site Visits
29.09.2011
29.09.2011
PaydaĢ Toplantıları
03.10.2011
03.10.2011
04.10.2011
04.10.2011
Kamu Kurumları Toplantısı
20.10.2011
20.10.2011
Yerel – Mersin
Ulusal - Istanbul
Yerel - Trabzon
Ulusal - Ankara
Tarih (Bitiş)
27.10.2011
1.2. Danışma Yönteminin ve Araçlarının Belirlenmesi
DanıĢma süreci aktif ve pasif olmak üzere iki bileĢenli olarak planlanmıĢtır:
1.2.1. Aktif Danışma
Aktif danıĢma süreci ilgi grupları ile doğrudan temasa geçilerek görüĢlerinin alınmasını
amaçlamaktadır. Bu kapsamda iki farklı yöntem kullanılmıĢtır.
Odak Grup Toplantıları: Odak grup toplantıları grup dinamiğini kullanan bir yöntemdir. Belirlenen
gündem üzerinden ilgi grubuna dâhil edilen paydaĢların bir moderatör aracılığıyla etkileĢimli
(interaktif) tartıĢma gerçekleĢtirmesine imkan sağlayan bir yöntemdir. Bu yöntem, katılımcılara
birbirlerinin görüĢlerini dinleyip karĢılıklı tartıĢma ve değerlendirme imkânı sağlamaktadır.
Birebir görüşmeler: Birebir görüĢmeler her bir ilgi grubunun diğer ilgi gruplarının görüĢlerinden
etkilenmeden konuĢabilmesi ve gerçek görüĢlerini ortaya koyabilmesi için kullanılan yarı
yapılandırılmıĢ içerikte uygulanan bir yöntemdir. Ayrıca odak grup toplantıları ve derinlemesine
görüĢmelerde temas kurulamayan ilgi grupları için telefon görüĢmesi de yapılacaktır.
Sayfa: 145
1.2.2. Pasif Danışma
Anketler yoluyla gerçekleĢtirilen pasif danıĢma süreci, ilgi grupları ile doğrudan görsel ya da sözel
temasa geçilmeden sadece yazılı görüĢ alınmasını amaçlamaktadır. Tam ve yarı yapılandırılmıĢ
sorulardan oluĢan bir anket formu aracılığıyla ilgi grupları belirlenen gündem ile ilgili görüĢlerini
ileterek danıĢma sürecine katılmaktadır.
Aktif danıĢma sürecinde; Ağustos 2011 – Ekim 2011 tarihleri arasında ulusal ve yerel ölçekte
gerçekleĢtirilen toplantılar ve birebir görüĢmeler neticesinde ilgi gruplarının AYD‟nin olası etkileri ile
ilgili görüĢleri alınmıĢtır. Bu süreçte süreç kayıtları, toplantı kayıtları ve tutanaklar oluĢturulmuĢ ve
süreç raporlanmıĢtır. DanıĢma süreci ÇġB‟nin de katılımıyla gerçekleĢtirilmiĢtir.
Ulusal ve yerel ölçekte gerçekleĢtirilen danıĢma sürecinde ilk adım olarak REC Türkiye DEA Ekibi
tarafından masa baĢı çalıĢmaları yapılmıĢ, uygulama metodolojisi kurgulanmıĢ ve taslak ilgi grubu
listeleri hazırlanmıĢtır. Hazırlanan bu listeler üzerinden hangi ilgi grubundan ne tür bir görüĢ ve bilgi
alınmasının planlandığına dair beklenen çıktılar ve bu çıktıları elde etmeye yönelik sorulacak
soruların belirlenmesine yönelik bir çalıĢma yapılmıĢtır.
Bu çalıĢmaların hemen ardından tüm illerin takvim planlamaları yapılmıĢ ve ilgi gruplarına danıĢma
sürecinin gündemini, görüĢme yöntemini, içeriğini, yer ve zaman gibi bilgileri içerir davet yazıları
gönderilerek katılım listeleri oluĢturulmuĢtur.
1.3. Yerel ve Ulusal Ölçekte İlgi Gruplarının Belirlenmesi
Yerel ve ulusal ölçekte danıĢma sürecine dâhil edilen ilgi grupları yapılan masa baĢı çalıĢması ile
belirlenmiĢtir. Hazırlanan taslak listede sürece dâhil edilebilecek tüm ilgi grupları listelenmiĢtir. Ġkinci
aĢamada belirlenen taslak listedeki ilgi gruplarına önceliklendirme yapılmıĢ ve birincil öncelikteki ilgi
grupları danıĢma sürecinin odak grup toplantılarına ve birebir görüĢmelere dâhil edilmiĢtir.
GerçekleĢtirilen danıĢma süreçlerinde belirlenen ilgi gruplarına yönelik kullanılan yöntemler ve
araçlar Tablo 73‟de sunulmaktadır.
Tablo 73 - Danışma Sürecinde Kullanılan Yöntemler ve Araçlar
İl
Ankara
Ġstanbul
Mersin
Trabzon
İlgi Grubu
Kamu Kurumları
Kamu Kurumları
Yerel Yönetimler
Akademisyenler
Akademisyenler
Yerel Yönetimler
Yerel Yönetimler
Kamu Kurumları
Danışma Yöntemi
Odak Grup Toplantısı
Birebir GörüĢme
Birebir GörüĢme
Birebir GörüĢme
Birebir GörüĢme
PaydaĢ Toplantısı
Birebir GörüĢme
Birebir GörüĢme
Birebir GörüĢme
Birebir GörüĢme
Birebir GörüĢme
Birebir GörüĢme
Kullanılan Araç
TOOL_FGM_ANK_GOV
TOOL_IDI_ANK_xx
TOOL_IDI_ANK_xx
TOOL_IDI_ANK_xx
TOOL_FGM_IST_WIP
TOOL_FGM_IST_CIP
TOOL_IDI_IST_xx
TOOL_FGM_ MER_LOC
TOOL_IDI_MER_xx
TOOL_IDI_MER_xx
TOOL_IDI_MER_xx
TOOL_FGM_ TRB_LOC
TOOL_IDI_ TRB_xx
TOOL_IDI_ TRB_xx
TOOL_IDI_ TRB_xx
xx: Bu uzantı görüĢülen kurum ismini almaktadır.
Sayfa: 146
Ulusal ölçekte aktif danışma süreci
Ulusal ölçekte gerçekleĢtirilen danıĢma süreci Ankara ve Ġstanbul illerinde gerçekleĢtirilmiĢtir.
Ankara‟da gerçekleĢtirilen ulusal danıĢma sürecinde kamu kurumları ile odak grup toplantısı ve çeĢitli
paydaĢlarla birebir görüĢmeler düzenlenmiĢtir. Ġstanbul‟da ise yakma ve beraber yakma tesislerine
yönelik iki ayrı odak grup toplantısı gerçekleĢtirilmiĢtir. Her iki ilde de ilgili çeĢitli tesislere saha
ziyaretleri düzenlenmiĢtir. Uygulama takvimi ve katılımcı bilgileri Tablo 74‟de sunulmaktadır:
Tablo 74 - Ulusal Danışma Süreci
27 Mayıs 2011
Ankara
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği
(TÇMB)
Canan DERĠNÖZ GENCEL
Çevre Koordinatörü
Dr. ġenol YILDIZ
Proje Etüt Müdürü
Vahit BALAHORLĠ
Çevre Mühendisi
27 Mayıs 2011
Ankara
Ġstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret
A.ġ. (ĠSTAÇ A.ġ)
27 Mayıs 2011
Ankara
Ġzmit Atık ve Artıkları Arıtma Yakma ve
Değerlendirme A.ġ. (ĠZAYDAġ)
Gülay ĠNOĞLU
Atık
Besleme
ve
Temizleme Sorumlusu
18 Ağustos 2011
Ankara
BAġTAġ Çimento &
ÇÖZÜM Endüstriyel Atık ĠĢleme Sanayi
ve Ticaret A.ġ.
Mete Emre ERGÜÇLÜ
Çevre Mühendisi & Çevre
Yönetimi Temsilcisi
Erdoğan GÖĞEN
Genel Müdür
Tuğba KIRER
Çevre Müdürü
Gaz
25 Ağustos 2011
Ankara
ITC Entegre Katı Atık Yönetim Sistemleri
26 Ağustos 2011
Ankara
ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü
20 Eylül 2011
Ankara
Çevre ve ġehircilik Bakanlığı
Yönetimi Daire BaĢkanlığı
28 Eylül 2011
Ġstanbul
Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısı
29 Eylül 2011
Ġstanbul
Beraber Yakma Tesisleri Odak Grup
Toplantısı
8 firmayı/kurumu temsilen 11
katılımcı
29 Eylül 2011
Ġstanbul
Ġstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret
A.ġ. (ĠSTAÇ A.ġ)
20 Ekim 2011
Ankara
Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı
Hasan SAMAT
Yakma Tesisi ġefi
14 kurumu temsilen
katılımcı
27 Ekim 2011
Ankara
ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü
Prof. Dr. Ülkü YETĠġ
Öğretim Üyesi
ENOFĠS Çevre, Enerji & DanıĢmanlık
Ġsmet MUNLAFALIOĞLU
Genel Müdür
R. BarıĢ CANPOLAT
Yönetici Ortak/Çevre Y. Müh.
2 Kasım 2011
Ankara
Atık
Prof. Dr. Aysel ATIMTAY
Öğretim Üyesi
Mahir ERDEM
Daire BaĢkanı
Betül DOĞRU
Tehlikeli Atıklar ġube Müdürü
Ahmet VARIR
Özel Atıklar ġube Müdürü
8 firmayı/kurumu temsilen 13
katılımcı
29
Yerel ölçekte aktif danışma süreci
Yerel ölçekte danıĢma süreci Mersin ve Trabzon illerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Seçilen illerdeki kamu
kurumları, yerel yönetimler, akademisyenler, sivil toplum kuruluĢları ve civar il yerel yönetimleri ile
Sayfa: 147
geniĢ paydaĢ toplantıları gerçekleĢtirilirken, önem arz eden diğer paydaĢlar ile ayrıca birebir
görüĢmeler yapılmıĢtır. Uygulama takvimi ve katılımcı bilgileri Tablo 75‟de sunulmaktadır:
Tablo 75 - Yerel Danışma Süreci
6 Eylül 2011
Mersin
7 Eylül 2011
Mersin
7 Eylül 2011
Mersin
7 Eylül 2011
Mersin
Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası
3 Ekim 2011
Trabzon
3 Ekim 2011
Trabzon
Trabzon Belediyesi
4 Ekim 2011
Trabzon
Araklı Belediyesi
4 Ekim 2011
Trabzon
Trabzon-Rize
Katı
(TRABRĠKAB) &
Cihan Temizlik Ltd. ġti.
Mersin Üniversitesi Çevre Mühendisliği
Bölümü
Mersin Üniversitesi ġehir Bölge Planlama
Bölümü
Atık
Birliği
19 kurumu temsilen 30
katılımcı
Prof. Dr. Fadime TANER
Öğretim Üyesi
Yrd. Doç. Dr. Fikret ZORLU
Öğretim Üyesi
Mehmet KARAGÖZLÜ
Yönetim Kurulu BaĢkanı
11 kurumu temsilen 20
katılımcı
Çetin NEVĠOĞLU
Çevre Mühendisi
Özlem AKYÜREK
Çevre Mühendisi
Zihni HANCI
Fen ĠĢleri Müdürü
Hikmet TARAKÇI
Çevre Mühendisi
Bülent AġÇI
Çevre Mühendisi
Pasif danışma süreci
Pasif danıĢma sürecinde tüm paydaĢlara genel bir anket düzenlenmiĢtir. Bu anket aracılığıyla aktif
danıĢma sürecinde direktifin ulusal ve yerel ölçekteki beklenen etkileri, olası maliyetleri ve faydaları
üzerine bu ilgi gruplarının görüĢlerinin alınması amaçlanmıĢtır. Anket Tablo 76‟da alfabetik olarak
listelenen toplam 52 katılımcı tarafından doldurulmuĢ bulunmaktadır. 44. sırada yer alan “TÇMB
Konsolide” olarak adlandırılmıĢ anket lisanslı çimento fabrikaları tarafından iletilen anket formlarının
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) tarafından konsolide edilmesi ile oluĢturulmuĢtur.
Tablo 76 - Pasif Anket Katılımcıları
No İsim
Kurum
Görevi/Ünvanı
Şehir
1
Abidin Yılmaz
Kilis Belediyesi Temizlik ĠĢleri Müd. Temizlik ĠĢleri Müdürü
Kilis
2
Adem Özkan
Sürmene Belediyesi
Harita Mühendisi
Trabzon
3
4
Asiye DüĢünceli
Aslıhan Gücek
Ayla
Hacıahmetoğlu
Çukurova Kalkınma Ajansı
Mersin Toroslar Belediyesi
Trabzon Çevre ve ġehircilik Ġl
Müdürlüğü
Uzman
Çevre Mühendisi
Adana
Mersin
Kimyager
Trabzon
6
Betül Yıldırım
Mersin BüyükĢehir Belediyesi
Çevre Koruma ġube Müdürü
Mersin
(Çevre Mühendisi)
7
Bülent Sağır
Müdürlüğü
Mühendis
Trabzon
8
Bülent Tuna
ĠSDEMĠR
Çevre Koruma ve Kontrol
BaĢmühendisi
Hatay
Türkiye Çimento Müstahsilleri
Birliği (TÇMB)
Çevre Koordinatörü
Ankara
11
12
Canan Derinöz
Gencel
Cihat Arda /
Seyfettin Kılınç
Demet AvĢar
Derya Bozkurt
13
Derya Hatinoğlu
5
9
10
Subor Boru San. ve Tic. A.ġ.
Çukurova Belediyeler Birliği
Mezitli Belediyesi
Müdürlüğü
Kalite, Çevre ĠĢ Güvenliği
Ġstanbul
Yöneticisi / Üretim Direktörü
Proje Sorumlusu
Adana
Çevre Mühendisi
Mersin
Çevre Yüksek Mühendisi
Trabzon
Sayfa: 148
KTÜ ġehir ve Bölge Planlama
Bölümü
Mersin BüyükĢehir Belediyesi ve
TMMOB Çevre Müh. Odası
14
Dilek Beyazlı
15
Dr. Bülent
Halisdemir
16
Elif Gökçay Bilici Mersin Ticaret ve SanayĠ Odası
17
Emine Bilgen
Eymirli
18
Ersin Sunaoğlu
19
Evren Dindiren
20
Eylem Sayın
21
22
Faruk Aslan
Fatih YıldızbaĢ
23
Funda DurmuĢ
24
G. Onur Saygın
PETKĠM Petrokimya A.ġ.
25
26
27
Gökçin Ġnam
Hakan Özer
Hasan AteĢ
28
Hasan Fındık
29
Ġdris Ġster
Çukurova Belediyeler Birliği
Hereko Atık Yönetimi A.ġ.
Mersin Üniversitesi
Müdürlüğü
Bilim Sanayi ve Teknoloji Ġl Müd.
30
Mahmut TaĢhan
31
Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma
Ajansı
Karaman Ġl Özel Ġdaresi ve Belediye
Çevre Altyapı Birliği
ARTAġ Endüstriyel Tesisler Taah.
Ve Tic. A.ġ.
Antalya BüyükĢehir Belediyesi Atık
Yön. ve ĠĢl. ġb. Müd.lüğü
Türk Standartları Enstitüsü
Karaman Belediyesi
Müdürlüğü
Öğretim Üyesi (Yrd. Doç.
Dr.)
Trabzon
Mersin
Eğitim ve Organizasyon ġefi
(Kimya Yüksek Mühendisi)
Bölgesel Kalkınma Uzmanı
(Çevre Mühendisi)
Mersin
Erzurum
Çevre Mühendisi
Karaman
ĠĢ GeliĢtirme Koordinatörü
Ġstanbul
Proje Yöneticisi
Antalya
Mühendis
Çevre Mühendisi
Ankara
Karaman
Trabzon
Atıksu Arıtma ve Atık
Yakma Ünitesi Yöneticisi
Eğitim Sorumlusu
Tesis Müdürü
AraĢtırma Görevlisi
Ġzmir
Adana
Ġstanbul
Mersin
Çevre Mühendisi
Trabzon
Endüstri Mühendisi
Mersin
Mersin Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi
Teknik Müdür
Mersin
Mehmet Hüseyin
Yılmaz
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
AB Uzman Yardımcısı
Ankara
32
Mithat Karaaslan
KahramanmaraĢ Belediyesi
33
34
Mustafa Albayrak Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası
Mustafa Sakarya ÇimentaĢ Trakya Çim. Fab.
Mustafa SavaĢ
ġANTES Ltd. ġti.
Ekiz
Nilüfer Kuturoğlu
Müdürlüğü
Olcay Danacı
ĠZAYDAġ
Nusret Güngör /
Pınar Bozkurt
Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü
Hüyüktepe
Özlem Zırhlı
Çevre ve ġehircilik Bakanlığı
Ġstanbul Maden ve Metal Ġhracatçı
Pınar Özgün
Birlikleri (ĠMMĠB)
Seçil KırĢen
PETKĠM Petrokimya A.ġ.
Doğan
Çevre Koruma ve Kontrol
Müdürü
Yönetim Kurulu Üyesi
Üretim Müdürü
Kahramanmara
Ģ
Trabzon
Edirne
Çevre Mühendisi
Ankara
Kimyager
Trabzon
Yakma ġefi
Kocaeli
ġube Müdürü / Jeoloji
Mühendisi
Ankara
Mühendis
Ankara
Uzman
Ġstanbul
Çevresel Risk Yöneticisi
Ġzmir
Sağlık Emniyet Çevre
Müdürü
Mersin
KOBĠ Uzman Yardımcısı
Trabzon
Atık Yönetimi Temsilcisi
Ġstanbul
Ankara
35
36
37
38
39
40
41
42
Sefa Özincegedik
Soda Sanayi A.ġ.
43
Selçuk Dönmez
44
45
Semin Ekeke
TÇMB Konsolide
Trabzon KOSGEB Hizmet Merkezi
Müdürlüğü
Ekolojik Enerji A.ġ.
46
Tuğba Kırer
ITC Entegre Katı Atık Yönetim
Sistemleri
Çevre Müdürü
Ankara
47
Volkan Pelitli
TÜBĠTAK MAM Çevre Enstitüsü
AraĢtırmacı (Çevre Yüksek
Mühendisi)
Kocaeli
Sayfa: 149
48
49
Yıldız Güngör
Yusuf Güzel
50
Zeynep Çetin
51
52
Zeynep Yaldız
Zihni Hancı
Ek - 14.2.
ÇimentaĢ Trakya Çim. Fab.
Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası
TMMOB Çevre Müh. Odası Mersin
Tems.
Çevre ve ġehircilik Ġl Müd.
Araklı Belediyesi
Çevre Mühendisi
Edirne
Mersin
Yönetim Kurulu Üyesi
Mersin
Çevre Mühendisi
Fen ve Ġmar ĠĢleri Müdürü
Mersin
Trabzon
Paydaş Bazında Elde Edilen Bulgular
AYD Düzenleyici Etki Analizi danıĢma sürecine dâhil edilen ilgi grupları temelde ilgili direktifin
uygulamaya koyulması neticesinde bu direktiften direk ya da dolaylı olarak etkilenen ve uygulamaya
direk ya da dolaylı olarak etkisi olan paydaĢlardır. Bu yaklaĢımla danıĢma sürecine dâhil edilen ulusal
ve yerel paydaĢlar aĢağıdaki Tablo 77‟de sunulmaktadır.
Tablo 77 - Yerel ve Ulusal Ölçekte Danışma Sürecine Katılan İlgi Grupları
Ulusal
Yerel
Kamu Kurumları
Akademisyenler
Kamu Kurumları
Yerel Yönetimler
Akademisyenler
Sivil Toplum KuruluĢları
AĢağıdaki bölümde öncelikle ulusal ölçekte, ardından da yerel ölçekte gerçekleĢtirilen danıĢma
süreçleri, yöntem, kapsam ve üzerinde görüĢ birliğine varılan temel tartıĢma konuları çerçevesinde
ortaya konulmuĢtur. Daha sonra bu danıĢma süreçlerinde ortaya konulan görüĢler analiz edilip,
sentezlenerek paydaĢların politika seçeneklerine yönelik görüĢlerine yönelik bir değerlendirme
yapılmıĢtır.
2.1. Ulusal Ölçekteki Danışma Sürecinde Yapılan Toplantılar ve Yüz Yüze Görüşmeler
AYD ulusal ölçekli danıĢma süreci kapsamında, farklı kamu kurumları temsilcileri, atık yakma
tesisleri, beraber yakma tesisleri, akademisyenler ve diğer ilgili kuruluĢlar ile toplantılar ve yüz yüze
görüĢmeler gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplantı ve yüz yüze görüĢmelerin gündemini atık yakma hakkında
bilgi paylaĢımı, direktifin farklı düzeylerde beklenen etkileri, direktifin uygulanması sürecine yönelik
değerlendirmeler ve olası iĢbirlikleri üzerine tartıĢmalar ile ilgili diğer konular oluĢturmuĢtur.
Bu bölümde toplantı ve yüz yüze görüĢmeler kapsamında yapılan tartıĢmalar sonucunda üzerinde
yoğunlaĢılan temel tartıĢma konuları aĢağıda özetlenmiĢtir.
2.1.1. Kamu Kurumları
AYD Ulusal DanıĢma süreci kapsamında gerçekleĢtirilen öncelikli toplantılardan biri Çevre ve
ġehircilik Bakanlığı Atık Yönetimi Dairesi temsilcilerinden görüĢ almaya yönelik olarak 20 Eylül
2011 tarihinde Ankara‟da gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu toplantıda vurgulanan noktalar aĢağıda
özetlenmiĢtir:
Sayfa: 150
Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Atık Yönetimi Daire BaĢkanlığı: Daire BaĢkanı Mahir ERDEM,
Tehlikeli Atıklar ġube Müdürü Betül DOĞRU ve Özel Atıklar ġube Müdürü Ahmet VARIR ile 20 Eylül
2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda vurgulanan noktalar
Tesislerin kurulum aĢamasında da sosyal baskı oluĢabilir.
ġu an atık yakma tesislerinden kaynaklanan uçucu küller sadece tehlikeli atık depolama sahalarında
bertaraf ediliyor. Zaten AB‟de de buna yönelik alternatif uygulamalar olmadığını düĢünüyoruz. Yakma
tesislerinden kaynaklanan yatak külleri ise AB‟de çeĢitli alanlarda ve sektörlerde kullanılıyor.
Bunlardan en önemlisi de yol yapım çalıĢmaları. Karayolları Genel Müdürlüğü bu tarz kalıntıları Ģu an
için kullanmak istemiyor. Bunların geri kazanımı için bu gibi kurumların bilgilendirilmesi gerekiyor.
Bakanlığa yönelik bir altyapı gereksinimi var. Mevcut yakma ve beraber yakma tesislerinin
denetlemelerinde bile zorlanılıyor.
Ulusal ölçekli Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı ise 20 Ekim 2011 tarihinde Ankara‟da
gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu kapsamda toplantının birinci oturumunda AYD ve DEA kapsamında
belirlenen politika seçenekleri, ikinci oturumda ise atık yakma ve diğer bertaraf yöntemlerinin sosyal,
çevresel ve ekonomik etkileri tartıĢılmıĢtır. Bu toplantıda vurgulanan noktalar Ģöyledir:
20 Ekim 2011 tarihli Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısında Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler
Ülke koĢullarımıza uygun bir bertaraf yöntemi seçilmelidir.
Atık türlerinin çok karıĢık olması sebebiyle Türkiye koĢullarında entegre bertaraf tesisleri en doğru
yatırım olacaktır.
Ülke koĢullarında bu tesislerin yerleĢim alanlarına yakın olması uygun değildir. Tesisler yerleĢim
alanlarına yakın olmasa dahi yerleĢim alanlarından tepki geliyor. 2-3 km‟lik mesafeler bile yetersiz
olabilir. Sanayi alanının içinde ya da yakınında olması daha mantıklıdır.
2.1.2. Atık Yakma Tesisleri
Ulusal ölçekli Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısı 28 Eylül 2011 tarihinde Ġstanbul‟da
gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplantıya, ĠZAYDAġ, PETKĠM, BOTAġ, ITC Türkiye, ĠSTAÇ, Ekolojik Enerji,
ArtaĢ Endüstriyel Tesisler, ġantes, Çevre ve ġehircilik Bakanlığı ile REC Türkiye temsilcileri
katılmıĢtır. Bu toplantıda üzerinde yoğunlaĢılan görüĢler Ģöyledir:
28 Eylül 2011 tarihli Atık Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısında Üzerinde YoğunlaĢılan GörüĢler
Atık yakma mevcut koĢullar altında kesinlikle ihtiyaç duyulan bir bertaraf yöntemidir.
Koku en çok sosyal tepkiler doğuran etkendir. Bu soruna çözüm getirilmesinin yanında halkın atık
yakmayla ilgili bilinçlendirilmesine yönelik faaliyetler yapılmalıdır.
“Atık Yakma” kelimesine karĢılık olarak “Waste Incineration” yerine “Waste to Energy” kullanmayı
tercih ediyoruz. Bu Ģekilde geri dönüĢüm vurgulanmalı ve bu bertaraf yönteminin faydalarını göz
önüne çıkarılmalıdır.
Tıbbi atıkların sterilizasyon sonrası bile yakılması gerekebilir, hatta birçok AB ülkesinde bu Ģekilde
yapılmaktadır. Sterilizasyon yakmadan daha iyi bir bertaraf yöntemi değildir.
Türkiye geliĢen bir ülke olduğundan yeni yakma tesislerine kesinlikle ihtiyaç vardır. Çimento
fabrikalarında atık yakma, emisyonlar için gerekli önlemler alınmadığından, daha risklidir. Tehlikeli
atıkların depolama maliyeti arsa fiyatına bağlı olarak her yerde değiĢiyor.
Yakma sonucu oluĢan kalıntıların tekrar değerlendirilmesine yönelik bir düĢüncenin oluĢabilmesi için
Bakanlığın bu duruma sıcak bakması gerekmektedir. Kalorifik değeri yüksek kalıntıların yeniden
kullanımı yapılabilir. Kalorifik değeri düĢük kalıntılar düzenli depolanabilir.
Menü ya da ATY hazırlama tesislerinin yakma tesisinin içinde olması avantaj sağlar.
Sayfa: 151
Ġlin büyüklüğüne göre denetimleri kimin yapacağı değiĢebilir. Yetki Ģu anda Çevre ve ġehircilik
Bakanlığı‟ndadır ancak Bakanlığın taĢrada denetim yapabilecek yeterli personeli yoktur. BüyükĢehir
Belediyeleri‟nin Çevre Koruma Daire BaĢkanlıkları birçok denetimi yapmaktadır ancak onların da
ceza kesme yetkisi olmadığından yapılacak bir düzenleme ile BüyükĢehir Belediyeleri‟ne de ceza
kesme yetkisi verilebilir.
Böylesi bir tesisin yer seçimi konusunda en büyük sorun arazi bulmaktır. ġehir içinde bu tip bir tesisin
kurulması, özellikle Türkiye‟de böyle bir tesis yokken zordur. Bu tarz bir tesisin Ģehir dıĢında
kurulmasının düĢünülmesi halinde ise, bu bölgelerde araziler çoklukla Hazine‟ye ait orman arazileri
olup, alımı zor olmaktadır.
Ulusal ölçekteki danıĢma sürecinin atık yakma tesislerine yönelik kısmı kapsamında 28 Eylül 2011
tarihli Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısı yanı sıra ĠZAYDAġ, ITC Türkiye ve ĠSTAÇ. yetkilileri
ile de yüz yüze görüĢmeler ve toplantılar gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu toplantılarda ortaya konulan baĢlıca
görüĢler ise Ģöyle sıralanabilir:
Ġzmit Atık ve Artıkları Arıtma Yakma ve Değerlendirme A.ġ. (ĠZAYDAġ) Atık Besleme ve Gaz
Temizleme Sorumlusu Gülay ĠNOĞLU ile 27 Mayıs 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze
görüĢmede vurgulanan noktalar
Endüstriyel atık yakma tesislerinin sanayiye yakın yerlerde olmasında fayda var.
ITC Türkiye
Genel Müdürü Erdoğan GÖĞEN ve Çevre Müdürü Tuğba KIRER ile 25 Ağustos
2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda vurgulanan noktalar
Depolama sahalarında kompost yapılmıyorsa ayrıĢtırma yapılması yasaktır. Entegre atık bertarafında
önce organiği ayırmalı geriye kalanı düzenli depolamaya ya da yakmaya gönderilmelidir.
Atıkların inorganik içeriğinin yüksek olduğu Ģehirlerde düzenli depolama daha uygundur.
Ġstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.ġ. (ĠSTAÇ A.ġ) Yakma Tesisi ġefi Hasan SAMAT ile 29
Eylül 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar
Tıbbi atıklar belediyenin özel lisanslı araçları ile toplanmakta ve oluĢan taban külü de düzenli
depolama alanına gönderilmektedir.
Tesis ısı üretimi amacıyla dizayn edilmediği için buna yönelik bir uygulama yapılamaz.
2.1.3. Beraber Yakma Tesisleri
Ulusal ölçekteki danıĢma süreci kapsamında gerçekleĢtirilen bir baĢka ulusal ölçekli toplantı ise
Beraber Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısı olup, bu toplantı 29 Eylül 2011 tarihinde Ġstanbul‟da
gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplantıya Ġstanbul Sanayi Odası Çevre ġubesi, Türkiye Çimento Müstahsilleri
Birliği (TÇMB), Akçansa Çimento San. ve Tic. A.ġ. , Elektrik Üretim A.ġ. Termik Santraller Daire
BaĢkanlığı, Hereko Atık Yönetimi A.ġ. , ÇimentaĢ Trakya Çim. Fab., TOBB, Kireç Sanayicileri
Derneği, Batısöke Söke Çim. San. T.A.ġ., Çevre ve ġehircilik Bakanlığı ve REC Türkiye
temsilcilerinden katılımcılar iĢtirak etmiĢtir. Bu geniĢ katılımlı toplantının ikinci oturumunda
tartıĢmalar sonucunda üzerinde görüĢ birliğine varılan temel konular Ģöyledir:
29 Eylül 2011 tarihli Beraber Yakma Tesisleri Odak Grup Toplantısında Üzerinde YoğunlaĢılan
GörüĢler
GeçmiĢte endüstriyel tesislerde yaĢanan kazalar, ruhsatlandırmalarda halkın yeni tesislere karĢı olan
tepkisinin en önemli nedenidir. Bu nedenle yeni kurulacak yakma tesislerinin de yer seçiminde ve
iĢletilmesinde çok dikkatli olunması gereklidir.
Yeni kurulacak yakma tesisleri yerleĢim yerlerinin uzağına konumlandırılmalıdır çünkü civar
yerleĢimler toz ve kokudan kaynaklanan sosyal tepki geliĢtirmektedirler. Tesisler Ģehirlere ne kadar
Sayfa: 152
yaklaĢırlarsa teknolojiler buna oranla o kadar iyi olmalıdır.
Düzenli depolamanın azaltılabilmesi ve atıkların yakılarak bertarafının yaygınlaĢabilmesi için düzenli
depolama yasakları getirilmeli ya da vergiler yüksek tutulmalıdır.
Menü veya ATY hazırlama tesislerinin fabrika bünyesinde ya da fabrikalarla ortaklık Ģeklinde olması
tüm sektör için iyi olabilir.
Akredite emisyon ölçümü yapan firmaların ekipmanlarının akreditasyon almasında bir problem
olmuyor, ölçüm yapan personel ise hem niteliksel hem sayısal olarak yetersiz kalıyor. Akredite
kuruluĢları Bakanlık 3-4 kiĢiyle belirliyor. Burada da kapasite artırımı yapılabilir. Bu süreçlerin yeni
kurulan Denetim Daire BaĢkanlığı sayesinde daha verimli ilerleyebilir.
Sürekli ölçüm sistemlerine iliĢkin yönetmelik düzenleniyor ve buna göre Ġl Müdürlükleri de uygunluk
raporu verebileceklerdir.
Denetim yetkisi sektörel olarak Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği üzerinde olabilir.
Ulusal ölçekteki danıĢma sürecinin beraber yakma tesislerine yönelik kısmı kapsamında yüz yüze
görüĢmeler de gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu bağlamda BAġTAġ Çimento ve ÇÖZÜM Endüstriyel Atık
ĠĢleme Sanayi yetkilileriyle görüĢülmüĢtür. Bu toplantılarda ortaya konulan baĢlıca görüĢler ise Ģöyle
sıralanabilir:
BAġTAġ Çimento & ÇÖZÜM Endüstriyel Atık ĠĢleme Sanayi ve Ticaret A.ġ. Çevre Mühendisi ve
Çevre Yönetimi Temsilcisi Mete Emre ERGÜÇLÜ ile 18 Ağustos 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz
yüze görüĢmede vurgulanan noktalar
Çözüm ve BaĢtaĢ Çimento ortak çalıĢıyor. Konya Çimento‟ya da ATY gönderiyor. Nuh Çimento
endüstriyel arıtma çamurunu kurutarak menülerini kendileri hazırlıyorlar. Öte yandan ÇimentaĢ ve
Oyak Grubu (Aslan Çimento) Süreko firması ile çalıĢıyor. Akçansa ek yakıt olarak yüksek oranda atık
lastik kullanıyor, ATY için ise yerel bir firma ile çalıĢıyor tesis bünyesinde. Sektör yeni atık hazırlama
firmalarının kurulması ile daha da geniĢliyor.
BaĢtaĢ Çimento ÖTL, atık yağlar ve sıvı atıkları üreticiden alıyor. Tehlikeli atıktan ATY‟yi
Çözüm‟den, tehlikesiz atıktan ATY‟yi ise bazen ITC Türkiye‟den temin ediyor. Bu bağlamda, ATY‟yi
bu Ģekilde dıĢarıdan temin ederek izin ve lisans gibi iĢlemlerle uğraĢmak zorunda kalınmıyor. Eğer
tesisin bünyesinde bir menü hazırlama ünitesi oluĢturulsaydı, bu kez üretici ile de tesisin ilgilenmesi
gerekirdi.
Yakma veya beraber yakma tesisi eğer ön iĢleme esnasında içerik (yüksek kalorifik değer) talebinde
bulunursa bu iĢçilik vb. masrafları artıracağı için ekstra maliyet çıkaracaktır.
Atığın kalorifik değeri ne kadar yüksekse bertaraf bedeli atık üreticisine o oranda düĢük
yansıtılmaktadır.
Evsel atıktan ATY üreten bir tesis için yaklaĢık olarak 2,5-3 milyon Euro yatırım gerekmektedir.
Çözüm gibi tehlikeli atıktan da ATY üretecek bir tesisin maliyeti yaklaĢık 6 milyon Euro‟dur.
2.1.4. İlgili Kuruluşlar
Ulusal ölçekteki danıĢma süreci kapsamında kamu kurumları, atık yakma ve beraber yakma tesisleri
dıĢında ENOFĠS Çevre, Enerji & DanıĢmanlık ve Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) gibi
diğer ilgili kuruluĢlarla da görüĢmeler yapılmıĢtır. Bu görüĢmeler de vurgulanan görüĢler ise Ģöyledir:
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) Çevre Koordinatörü Canan DERĠNÖZ GENCEL ile
27 Mayıs 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar
Çimento fabrikaları zaten kurulu birer yakma tesisidir. Emisyonlar için mevcut halde ek arıtma
ünitelerine ihtiyaç bulunmamaktadır (yıkayıcı, desülfürizasyon veya aktif karbon gibi). Proses içinde
Sayfa: 153
emisyonların önemli kısmı tutulmaktadır. Ayrıca atıklar, yönetmelikte öngörülen sıcaklık değerlerinin
çok üstünde bertaraf edilmektedir. Bu nedenle atık yakma süreci sonucunda herhangi bir Ģekilde
çimento kalitesi bozulmaz.
Çimento fabrikaları tarafından kullanılabilen atık türleri 01.04.2011 tarihi itibariyle Bakanlık
tarafından belirlenmiĢtir. Ayrıca klinker üretim prosesinde yakma sonucu herhangi kalıntı atık ya da
kül oluĢmaz. Çimento fabrikalarında atıkların yakıt olarak kullanılması Avrupa Adalet Divanı,
tarafından geri kazanım olarak sınıflandırılmıĢtır. Türkiye‟de çimento fabrikalarında atık kullanım
oranı sadece %3 iken AB ülkelerinde bu oran çok daha fazladır. Türkiye‟de yaklaĢık olarak 300.000
ton/yıl atık lisanslı çimento fabrikaları tarafından yakılarak bertaraf edilmektedir.
Öte yandan atıkların yakıt olarak kullanımı çimento fabrikalarına ek maliyetler de getirmektedir:
Atık kabulu/laboratuvar-analizler
Atık toplama, ön iĢlemden geçirme
Depolama
Besleme sistemleri
Kalite kontrol/raporlama
ĠĢletim giderleri (personel-ekipman-sigorta)
Amortisman, faizler ve iĢletme riski
Ġlave bakım (mekanik ve refrakter)
Üretim kaybı (fazla oksijen, yüksek rutubet, enerji verimsizliği gibi)
ENOFĠS Çevre, Enerji & DanıĢmanlık Genel Müdürü Ġsmet MUNLAFALIOĞLU ve Yönetici
Ortak/Çevre Y. Müh.R. BarıĢ CANPOLAT ile 2 Kasım 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda
vurgulanan noktalar
Yönetmeliğin deneme yakmasına iliĢkin kısmı yetersizdir. Özellikle çimento tesisleri için kesin
kurallar getirilmesi gerekmektedir. Deneme yakması ile ilgili kısımda yer alan “en kötü koĢullar için”
ibaresi netleĢtirilmeli. Yine deneme yakması ile ilgili bölümdeki yakma tesisleri için de 3 ay sürekli
ölçüm istenmektedir. Ancak bu bölümde anlık ölçümlere dair bir kıstas yoktur.
Bakanlık Cl, F, TOC ve SO2 için deneme yakmasında gerekli Ģartlar sağlanırsa muafiyet vereceğini
belirtmektedir. Fakat bu emisyonların ölçümü için alınması gerekli cihazların maliyeti 100000 Euro
civarındadır. Sadece 3 aylık bir ölçüm için bu tarz bir harcama tesisler için külfet oluĢturmaktadır. Bu
tarz tesislerin bu emisyonları hangi miktarlarda saldıklarına dair zaten bilinen genel geçer değerler
mevcuttur. Bu emisyonların AB‟de muafiyetlerinin hangi koĢullarda alındığı ciddi bir Ģekilde
araĢtırılmalı ve bu kapsamda deneme yakması için istenen parametreler süreli ve sürekli olarak iki
kategoriye ayrılmalıdır.
Özellikle denetimlerin sektörel bazda çeĢitli kurumlara ya da firmalara verilmesi çok iyi olacaktır. 1
yılda 525 firmaya çevre danıĢmanlık belgesi verildi.
2.1.5. Akademisyenler
Ulusal ölçekli danıĢma sürecinde yer alan bir baĢka paydaĢ grubu ise akademisyenlerdir.
Akademisyenlerle yapılan yüz yüze görüĢmelerde ortaya konan görüĢler Ģöyle özetlenebilir:
ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aysel ATIMTAY ile 26 Ağustos 2011
tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar
Çimento ve diğer beraber yakma potansiyeli olan tesisler atıkların yakılarak bertaraf edilmesinde daha
yaygın olarak değerlendirilebilir. Yeni yapılacak yakma tesislerinin yer seçiminde beraber yakma
tesislerinin yerleri de göz önünde bulundurulmalıdır.
Ülke Ģartları ve ihtiyaçları AB ülkelerinden çok farklı olabilir. Bu nedenle bu tesislerin yerleri hem
Sayfa: 154
bölgesel hem de yerelde çok dikkatli bir Ģekilde seçilmelidir.
Bunun yanı sıra bölgesel organizasyonlar yapılarak çimento tesislerinin de yakma tesisi olan
bölgelerdeki atıklara taleplerini azaltmaları sağlanmalı ve bu Ģekilde bir Türkiye modelinin ortaya
konulması gerekmektedir.
Atık bertaraf bedellerinin ayarlanması için de çeĢitli düzenlemeler yapılması gerekmektedir.
Yönetmeliğin uygulanması esnasında dikkate alınmayan unsurlar limit değerlerin çok üzerinde
emisyon salınımına neden olmakta ve bu da insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır.
Ayrıca uygunsuz Ģekillerde iĢletilen düzenli depolama sahalarından çeĢitli yollarla hastalık ve koku
yayılımı da yine halk sağlığı için önemli bir risktir.
ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ülkü YETĠġ ile 27 Ekim 2011 tarihinde
gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar
Yeni kurulacak tüm tesisler için yerleĢim alanlarına en az 1 km‟lik mesafe sınırı vardır.
Önceki çalıĢmalarımızda çevresel etkileri değerlendirirken özellikle nüfus, yüzey suyu, ormanlık alan
gibi önemli olduğunu düĢündüğümüz faktörleri dikkate aldık. Bunlar önemli faktörlerdir.
2.2. Yerel Ölçekteki Danışma Süreci Kapsamında Yapılan Toplantılar ve Yüz Yüze Görüşmeler
AYD yerel ölçekli danıĢma süreci kapsamında, farklı kamu kurumları temsilcileri, yerel yönetimler,
akademisyenler ve sivil toplum kuruluĢları temsilcileri ile toplantılar ve yüz yüze görüĢmeler
gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplantı ve yüz yüze görüĢmelerin gündemini atık yakma hakkında bilgi
paylaĢımı, direktifin farklı düzeylerde beklenen etkileri, direktifin uygulanması sürecine yönelik
değerlendirmeler ve olası iĢbirlikleri üzerine tartıĢmalar ile ilgili diğer konular oluĢturmuĢtur.
Yerel ölçekteki danıĢma süreci kapsamında Mersin ve Trabzon‟da çalıĢmalar yürütülmüĢtür. Bu
bölümde yerel ölçekteki danıĢma sürecindeki gerçekleĢtirilen toplantı ve yüz yüze görüĢmeler
kapsamında yapılan tartıĢmalar sonucunda üzerinde yoğunlaĢılan temel tartıĢma konuları
özetlenmiĢtir.
2.2.1. Kamu Kurumları
AYD yerel ölçekteki danıĢma süreci kapsamında kamu kurumları temsilcileri katıldıkları farklı
toplantılarda görüĢlerini bildirmiĢlerdir. Belirtilen bu görüĢler aĢağıda özetlenmiĢtir:
6 Eylül 2011 Mersin PaydaĢ Toplantısında Kamu Kurumları Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan
GörüĢler
Tarsus‟ta kurulması planlanan yakma tesisinin yapımı bakanlıkça teĢvik edilmiĢ ve Ģehrin çevre
düzeni planına iĢlenmiĢtir. Ancak yer seçimi bölgesel bazda çok iyi bir altyapı çalıĢması yapılmadan
gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu tesisin önemli bir sosyal tepki oluĢturması ve hayata geçirilememesinin temel
sebepleri ise tesisin içme suyu (baraj), tarım ve yerleĢim alanlarına yakın oluĢu, yer seçiminde gerekli
yerel paydaĢlara danıĢılmaması ve Mersin‟de turizm, sanayi ve lojistik sektörlerin ağırlıklı olmasının
planlanan kentsel geliĢmenin tehlikeli atık yakma tesisinin varlığından olumsuz etkilenmesidir.
Bölgedeki atıkların ağırlık merkezi doğru olarak belirlenememiĢ ve bu nedenle Tarsus‟ta kurulması
planlanan tesisin yer seçimi hatalı olmuĢtur. Bu tarz bir tesis için daha izole bir yer seçmesi daha
uygundur.
Toplumsal güvenin artırılabilmesi için, örnek teĢkil edebilecek, iyi iĢletilen ulusal örneklere
gereksinim duyuluyor. Böylesi bir örnek bilinmediğinden ve Belediye düzenli depolama yerine vahĢi
depolama yaptığından yeni kurulacak bir yakma tesisinin de düzgün iĢletilemeyeceği düĢünülüyor.
Formal düzenleme ve yerinde ayrıĢtırmaya yönelik çalıĢmaların eksikliğinden kaynaklı olarak sokak
Sayfa: 155
toplayıcıları atık alanında enformal faaliyetler göstermektedirler. Bu konuda denetimler etkisizdir.
3 Ekim 2011 Trabzon PaydaĢ Toplantısında Kamu Kurumları Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan
GörüĢler
Atıklar yakılabilme kapasitesi açısından değerlendirildiğinde, bölgede nem oranı çok yüksek olduğu
için evsel atıkların yakma açısından uygun olmadığına dair görüĢler mevcuttur. Endüstriyel atık
konusunda ise sanayinin bölgede bir kapasite oluĢturması mümkün değildir. Diğer illerin atıklarının da
kurulması herhangi bir tesisse taĢınmasının maliyeti çok yüksektir.
Seçilecek teknolojinin atıkların çeĢidine göre teknolojinin belirlenmesi önemlidir.
2.2.2. Yerel Yönetimler
AYD danıĢma sürecinin önemli paydaĢlarından biri de yerel yönetimlerdir. Yerel yönetimler direktifin
Türkiye‟de uyumlaĢtırılması kapsamında evsel atıkların yönetim sürecine iliĢkin görüĢlerin de
paylaĢıldığı odak grup toplantıları ve birebir görüĢmeler ile danıĢma sürecine dâhil edilmiĢtir. PaydaĢ
toplantılarında yerel yönetimler tarafından üzerinde yoğunlaĢılan görüĢler Ģöyledir:
6 Eylül 2011 Mersin PaydaĢ Toplantısında Yerel Yönetimler Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan
GörüĢler
Mersin bölgesinde evsel atıkların nem oranı yaklaĢık %65‟tir ve bu nedenle bu atıklar yakmaya pek de
uygun değildir. Bölgede geri kazanım sisteminin oturulmamıĢ olması nedeniyle yakmaya uygun olan
atıklar da karıĢık olarak toplanmaktadır. Bu nedenle entegre atık bertaraf tesisleri oluĢturulması
gerekmektedir.
Yakma tesislerinin eksikliğinden kaynaklı olarak çimento tesislerine yakma lisansı verilmektedir. Bu
tesisler de tehlikeli atıklar yakılmakta ancak denetimlerin yetersizliği ve tedbir eksikliği nedenleriyle
tehlikeli emisyon salımları çevreye zarar vermektedir.
Depolama alanı için belediyeler merkezi yönetimden arazi aldıklarından, belediyeler için, düzenli
depolama atık yakmaya göre daha ekonomik bir atık bertaraf yöntemidir.
Mersin‟de belediyelerin gerekli altyapıyı oluĢturamamasından dolayı sokak toplayıcıları kaynakta
ayırma konusunda informal bir sektör oluĢturmuĢ durumdadırlar.
Lisanslı atık toplama firmaları büyük marketlerin atıklarını toplamaktadır ancak altyapı
eksikliklerinden ötürü evsel atıkları toplayamamaktadır. Mersin‟de günlük 900 ton evsel atık ortaya
çıkmaktadır ve bunun %55‟i organiktir. Bu nedenle depolama sahalarında kompost üniteleri
oluĢturulması yönünde projeler gerekmektedir.
ÇavuĢlu‟da 5 milyon ton atık birikme olan bir vahĢi depolama alanı JICA tarafından rehabilite edilerek
2008 yılında faaliyete baĢlamıĢtır. ġu anda buradan enerji elde edilmemektedir. Çıkan gazlar direk
olarak yakılmakta, sızan sular havuzda biriktirilmekte ve bunun ardından atık su Ģebekesine
verilmektedir. Bu sular merkezi arıtma tesisinde arıtılmaktadır. ĠĢletmesi özel bir firmada ve
belediyeden aldıkları atık bertaraf bedeli ile çalıĢıyorlar. Firma bertaraf bedeli olarak ton baĢına 5,6
TL, sızıntı suyu taĢıma için 0,25 kuruĢ bedel almaktadır. DüĢük fiyatlarla hizmet sağlanmakta ancak
bu sorunlara neden olmaktadır. Alanın toplam maliyeti 1,3 milyon TL‟dir.
3 Ekim 2011 Trabzon PaydaĢ Toplantısında Yerel Yönetimler Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan
GörüĢler
Trabzon ili genelinde atıklar, ilçe belediyelerinden alınarak düzenli depolanmaktadır. Bazı köylerde
toplama çalıĢmaları baĢlamıĢ olsa da özellikle belde belediyeleri ve köyler atıklarını boĢ arazi ya da
dere kenarlarında vahĢi depolama yoluyla bertaraf etmektedirler.
Yapım ve iĢletme maliyeti yüksek olduğundan maliyetlerin karĢılanması konusunda ciddi araĢtırma
yapılmalıdır. Böyle bir çalıĢmanın bölgesel düzeyde yapılması çok daha iyi olacaktır. Verilere
Sayfa: 156
ulaĢılabilmesi için Doğu Karadeniz Bölgesi ayrıntılı olarak incelenmelidir.
Düzenli depolama alanının kurulması ile birlikte atığa iliĢkin düzenli veri kaydına baĢlanmıĢtır.
Düzenli depolama alanında hala iĢletme sorunları mevcut olup, civar yerleĢimlerin sosyal tepkileri
devam etmektedir.
TaĢıma maliyetleri sorun yarattığından, özellikle küçük belediyeler, düzenli depolama sahasının
varlığına rağmen atıklarını denize ya da boĢ alanlara dökmeye devam etmektedirler.
Trabzon için katı atık birliği tarafından oluĢturulan mevcut sahanın toplam 7 yıllık ömrü olup yaklaĢık
2-3 yıllık ömrü kalmıĢ durumdadır. Tıbbi atıklar da yüksek ısı ve basınçta sterilize edildikten sonra
burada ayrı lotlara gömülmektedir. Bu yolla Doğu Karadeniz Bölgesi‟nin tıbbi atıklarının tümüne
çözüm getirilmiĢ durumdadır. Tesis günlük 10 ton kapasiteyle çalıĢmaktadır. Fakat sahada sızıntı suyu
problemi mevcuttur. Arıtma tesisi kapasitesi sızıntı suyunun tamamını arıtmaya yetmediğinden sızıntı
suyunun belli bir kısmı derin deniz deĢarjı ile bertaraf edilmektedir.
Birlik endüstriyel atıklardan sorumlu değildir ve az miktarda olan tehlikeli atık da ĠZAYDAġ‟a
gönderilmektedir.
Mevcutta bulunan depolama alanının ömrünün dolmasının ardından bölge atıklarının depolanması için
Araklı Belediyesi sınırları içinde yeni bir alan seçilmiĢtir. SeçilmiĢ olan alan Ģu an halen ihale
sürecinde olmakla birlikte 2004 yılında atık depolama sahası olarak çevre düzeni planına iĢlenmiĢtir.
ġu an bu alanın sahibi TRABRiKAB‟tır. Birliğin ÇED raporunu almasından hemen sonra alan Araklı
Belediyesi tarafından turizm alanı olarak ilan edilmiĢtir. Seçilen alan ÇED raporunu da almıĢ olmasına
rağmen Araklı Belediyesi yeni depolama alanının bu bölgede olmasına karĢı çıkmaktadır ve konuyla
ilgili yasal süreci baĢlatmıĢtır. Seçilen bu alan Ģehir merkezine 500 m ve en yakın yerleĢime 0 m olup
sahildeki kokuyu duyan vatandaĢlar da buna karĢı çıkmaktadır. Belediyeye göre seçilmiĢ olan alan
turizm bölgesi olarak kullanılmalıdır. Zaten buraya otel yapmak üzere çeĢitli giriĢimler de olmuĢtur.
TRABRĠKAB‟a göreyse Trabzon‟da sahil Ģeridine ya da yerleĢime yakın olmayan bir alan bulmak
çok zor olduğundan bu alan bir düzenli depolama alanı olarak uygun bir seçimdir.
Yerel yönetim temsilcileri görüĢleri yüz yüze görüĢmeler ve birim odaklı toplantılar yoluyla da elde
edilmiĢtir. Elde edilen bu görüĢler ise Ģöyledir:
Trabzon Belediyesi Çevre Mühendisi Çetin NEVĠOĞLU ve Çevre Mühendisi Özlem AKYÜREK ile 3
Ekim 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda vurgulanan noktalar
Trabzon Belediyesi Doğu Karadeniz Bölgesi‟nde özellikle evsel atıklar olmak üzere atıkların
yakılarak bertarafına sıcak bakmaktadır. Trabzon‟da yaklaĢık olarak aylık 6500 ton evsel atık ortaya
çıkıyor. Nem oranı %65, kalorifik değeri ise 1000 kcal/kg civarında olmasına rağmen gerekli ön
iĢlemlerden geçirildikten sonra atıkların yakmaya uygun hale gelebileceğine inanılmaktadır.
Mevcut depolama sahası dolduktan sonra entegre bir atık bertaraf tesisinin kurulması çok daha uygun
olacaktır. TRABRĠKAB da temsil ettiği 89 belediye ile bu süreçte önemli bir rol oynayacaktır.
Araklı Belediyesi Fen ĠĢleri Müdürü Zihni HANCI ile 4 Ekim 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze
Yeni düzenli depolama sahasının eski bir askeri poligon alanı geniĢletilmek suretiyle yapılması
planlanmaktadır. Bu saha Doğu Karadeniz‟in pek çok bölgesinde olduğu gibi yüksek, ormanlık ve
engebeli bir arazide yer almakta ve direk olarak yeraltı suları ile iliĢkilenmektedir. Hem orman alanı
olan hem de yeraltı suyu alan bir arazi üzerine bir düzenli depolama sahası kurmak son derece çevreye
zararlı olacaktır.
Her ne kadar baĢka uygun alan yokmuĢ gibi görünse de yakında bulunan çimento fabrikasının maden
sahası ömrünü tamamlamak üzeredir ve bu alan bir alternatif oluĢturabilir.
Trabzon-Rize Katı Atık Birliği (TRABRĠKAB) Çevre Mühendisi Hikmet TARAKÇI ve Cihan
Temizlik Ltd. ġti. Çevre Mühendisi Bülent AġÇI ile 4 Ekim 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen toplantıda
Sayfa: 157
Yeni düzenli depolama sahaları yüksek rakımlara taĢınmasının nedeni eski vahĢi depolama sahasının
sahil bölgesinde ve denize çok yakın olması sebebiyle sosyal baskı üretmesidir.
Aksaray Belediyesi Su ve Kan. Müdürlüğü Çevre Mühendisi Yasin AkbaĢ ile24 Kasım 2011 tarihinde
gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar
Yakın zamanda tıbbi atıklar için bir sterilizasyon tesisi kurulmuĢtur. Bu tesisin kurulmasının ardından
tıbbi atıklar da evsel atıklarla bu tesiste depolanmaya baĢlamıĢtır. Bundan önce ise bu atıklar
kireçlenip baĢka bir alana gömülmekteydi.
Atık yakma çok pahalı bir yöntem olup daha çok tehlikeli atıklar için kullanılmaktadır. Bu yöntem
daha çok Japonya gibi yüzölçümü küçük ve alan sıkıntısı çekilen ülkelerde tercih ediliyor. Mevcut
proje 13 yıllık bir proje olup, 2010 yılında yapılan değerlendirme çalıĢmasında bu alanın 717 bin 700
tonunun halen kullanılabilir olduğu tespit edilmiĢtir. 13 yılın sonunda yeni bir alan seçilip tekrar
düzenli depolama alanı yapılması planlanmıĢtır.
2.2.3. Sivil Toplum Kuruluşları
Farklı kategorilerde faaliyet yürüten sivil toplum kuruluĢları AYD yerel ölçekli danıĢma sürecine hem
toplantılar kapsamında hem de birebir görüĢmeler ile dâhil olmuĢlardır.
Yerel Ölçekte gerçekleĢtirilen toplantılarda Sivil Toplum KuruluĢu temsilcilerinin vurguladığı
görüĢler
Fosil yakıtlardan kaynaklanan emisyonların azaltılması açısından termik santrallerin de atık yakmaya
teĢvik edilmesi gerekmektedir.
Çimento fabrikaları yakma yaptığında ağır metaller son ürün içeriğinde kalmaktadır.
Yakma tesislerinin getireceği ekonomik değer çok yüksektir. Yasal karmaĢanın da ortadan kaldırması
amacıyla tesislerin yer seçimi ve iĢletiminin kamu iktisadi teĢekkülü ile yapılabilir.
Sosyal baskıyı kontrol altına almak adına tesisin kent içinde yapılabilirliğinin örnekleriyle açıklanması
gereklidir.
Organik maddeleri ayrıĢtıracak, geri dönüĢüm yapan entegre bertaraf tesisleri kurmak daha faydalı
olacaktır.
Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu BaĢkanı Mehmet KARAGÖZLÜ ile gerçekleĢtirilen
görüĢme bölgede bir yakma tesisi kurma çalıĢmasını ve bu çalıĢmanın neden baĢarısız sonuçlandığını
Ģöyle açıklamaktadır:
Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu BaĢkanı Mehmet KARAGÖZLÜ ile 7 Eylül 2011
tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar
Tarsus Belediyesi ve Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası‟nın atık yakma tesisi yapımına karĢı çıkıĢ
nedenleri Ģöyledir:
Kötü koku sorunu
Su havzasını kirletme riski
Turizme engel oluĢu
Tarıma ve tarıma dayalı sanayiye engel oluĢu
En yakın yerleĢime 5 km mesafede oluĢu
Sit alanlarına yakınlığı
Yeterli miktarda tehlikeli atık olmayan bir bölgenin seçimi
Sayfa: 158
Böylesi bir tesis kurulsa dahi sosyal baskılar nedeniyle iĢletilemez düĢüncesi
2.2.4. Akademisyenler
AYD yerel danıĢma süreci kapsamında akademisyenler ile de görüĢmeler yapılmıĢtır. Bu kapsamda
Mersin Üniversitesi ġehir Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Fikret Zorlu, Mersin
Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fadime Taner ile derinlemesine yüz
yüze görüĢmeler yapılmıĢtır. Bu görüĢmelerin çıktıları aĢağıdaki gibidir:
Mersin Üniversitesi ġehir Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Fikret ZORLU ile 7
Eylül 2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar
Atık yakma tesisinin bölgede kurulamamasının baĢlıca nedenleri:
krom atıklarının depolanmasına izin verilmemesi,
tesisin baraj havzası, dere yatağı ve tarım alanlarına yakınlığı,
kamuoyuna konu hakkında herhangi bir bilgilendirme yapılmaması ve aynı arazi için Tarsus
TSO ve çeĢitli giriĢimciler tarafından organize tarım alanı olarak kullanılması yönünde yüksek
meblağlarda yatırım yapılmak istenmesi
Tarsus Organize Sanayi Bölgesi‟nde bir fabrika dıĢında tehlikeli atık miktarı üretimi çok azdır. Bu tarz
tesislerin yer seçimi analizlerinde formalite olarak iki seçenek belirlenmiĢtir. Ancak seçim Ģu kriterler
göz önünde bulundurularak yapılmalıdır:
Atıkların etki alanı
Tehlikeli atık miktarı
TaĢıma maliyeti
Kaza riski
YerleĢim alanlarına uzaklık
Sanayi tesislerin yoğunluğu
Bu nedenlerden dolayı Çevre ve ġehircilik Bakanlığı‟nın bu yönde bir giriĢiminin ciddi bir toplumsal
tepki oluĢturmasını engellemek için yer seçiminin izole bir bölgeden yana olması gerekir. Endüstriyel
bölgelere yakın kurulacak bir tesis ise sanayiye ısı ve buhar sağlama imkânı yaratacaktır.
Mersin Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fadime TANER ile 7 Eylül
2011 tarihinde gerçekleĢtirilen yüz yüze görüĢmede vurgulanan noktalar
Yer seçiminde temel ölçüt emisyonların kontrolüdür. Emisyonlar doğru Ģekilde kontrol edildiği
takdirde bir yakma tesisinin Ģehir içinde olmasının hiçbir sakıncası yoktur.
Düzenli depolama, bu iĢlem esnasında biyolojik parçalanma sonucu oluĢan tehlikeli uçucuların kanser
yapma özelliğinden ötürü Kanada‟da yasaklanmıĢtır. Birçok AB ülkesinde düzenli depolama
yüzdesinin azaltılması yönünde çalıĢmalar yapılmaktadır.
Düzenli depolama tesislerinde kullanılan jeomembran yalıtımlar sadece sızıntı suyunu tutar. Gazlar
direnlerden düzenli olarak alınsa bile, jeomembranın delikli yapısından ötürü difüzyon yoluyla sızan
metan dıĢındaki diğer gazlar (dioksin, furan vb.) engellenemez.
Belediyelerin ön iĢleme altyapısını kurmaları bir zorunluluktur. Aksi takdirde yakılan ya da düzenli
depolanan atıkların karıĢık bir kompozisyonu olmaktadır.
Yüz yüze görüĢmelerin yanı sıra gerçekleĢtirilen odak grubu toplantılarına katılan akademisyenlerin
görüĢlerini aĢağıdaki Ģekilde özetlemek mümkündür:
Sayfa: 159
3 Ekim 2011 Trabzon PaydaĢ Toplantısında Akademisyenler Tarafından Üzerinde YoğunlaĢılan
GörüĢler
Nem oranı çok yüksek olduğu için evsel atıkların yakma açısından uygun olmadığı yönünde bir görüĢ
mevcuttur. Endüstriyel atık konusunda ise bölgede sanayi bir kapasite oluĢturabilecek yapıda değildir.
Çözümler aslında baĢta üretilmelidir, bu nedenle bilinçlendirme yapılması atığın miktarını ve niteliğini
de değiĢtirecektir. Atık süreci sadece rant amaçlı olarak değil, toplumun refahı asıl söz konusu
olduğundan, kamu kontrolünde ve çeĢitli teĢviklerle yürütülmelidir. Bu gibi süreçlerde atık üreticileri
olan vatandaĢlar ise atığın sonuçlarından en çok etkilenen ancak karar alma sürecine katılamayan
paydaĢlar olarak kalmamalıdır.
Ek - 14.3.
Politika
Değerlendirilmesi
Seçeneklerinin
Danışma
Süreci
Bulguları
Üzerinden
AYD Türkiye‟de yasal mevzuata uyumlaĢtırılmıĢtır. REC Türkiye tarafından AYD‟ye yönelik olarak
sürdürülmüĢ olan bu DEA süreci daha çok uygulamaların direktife uyumlandırılması sonucu ortaya
çıkacak olan ekonomik, sosyal ve çevresel etkilere yöneliktir. Bu kapsamda dört temel politika alanı
ve bunlara bağlı dokuz farklı politika seçeneği belirlenmiĢtir. Ön DEA sürecinde belirlenen bu
seçenekler Tablo 78‟de sunulmaktadır.
Tablo 78 - Politika Seçenekleri
Politika Alanı 1
Seçenek 1.1
Seçenek 1.2
Seçenek 1.3
Politika Alanı 2
Seçenek 2.1
Seçenek 2.2
Politika Alanı 3
Seçenek 3.1
Seçenek 3.2
Politika Alanı 4
Seçenek 4.1
Seçenek 4.2
Yeni Tesislerin Konumları
YerleĢim Alanları Ġçerisinde
Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim Alanlarına Uzak)
YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerinin DıĢında
Kalıntı Bertarafı
Yeniden Kullanım/Geri DönüĢüm/Geri Kazanım
Düzenli Depolama
Atıkların Ön İşlemden Geçirilmesi
Atık Ön ĠĢleme Tesisleri Tarafından (Ayrı Tesisler)
Tesisler Tarafından (Kombine Tesisler)
Denetim ve Yaptırım
Devlet Güdümlü Denetimler
Üçüncü ġahıslar Tarafından Yapılan Denetimler ve Diğer
Yaptırım Yöntemleri
3.1. Danışma Anketi Yoluyla Elde Edilen Bulgular
AYD ile ilgili paydaĢların genel bilgi ve algı düzeyini ölçmek; bu direktifin uygulanmasının ortaya
çıkaracağı etkiler ve olası maliyetler hakkında olabildiğince kapsamlı bilgi edinmek ve görüĢ almak
amacıyla, DEA çalıĢmaları çerçevesinde anketler hazırlanmıĢtır. Bu kapsamda 52 kiĢi üzerinde
gerçekleĢtirilen anket sonucunda elde edilen sonuçlar Ģu Ģekildedir.
Ġlk politika alanına bakıĢ açısının saptanması amacıyla kurulması muhtemel yeni yakma
tesislerinin yerleri konusunda fikir alınmıĢ ve ağırlıklı görüĢ sanayi bölgelerinde olması
yönünde olmuĢtur.
Yakma ve beraber yakma sonucu oluĢan kalıntıların bertarafının ne Ģekilde yapılması
gerektiği ile ilgili ikinci politika alanına iliĢkin ise katılımcıların kısmen düzenli depolama
yapılması; kısmen arıtma & yeniden kullanım görüĢüne katıldıkları görülmüĢtür.
Sayfa: 160
Katılımcıların atıkların ön iĢlemden geçirilmesi ve menü hazırlama konusundaki görüĢlerini
ele alan üçüncü politika alanında yakma/beraber yakma tesisleri tarafından seçeneğinde
yoğunlaĢılmıĢ olsa da üçüncü taraflar tarafından (menü veya RDF hazırlama tesisleri)
seçeneğinde de kısmı bir görüĢ görülmektedir.
Son politika alanı olan denetim ve yaptırım konusunda ise iki kısmi görüĢün ortaya çıktığı
söylenebilir. Devlet güdümlü yaptırımlar seçeneği ve diğer seçenek olan üçüncü taraf
denetimleri ve diğer uygulama yöntemleri arasında belirgin bir fark görülememiĢtir.
AYD‟nin Türkiye‟de uygulanması sürecine iliĢkin olası teknik öngörülere bakıĢ açısının saptanması
amacıyla hangi tür atıkların yakılabileceğinin kontrolünün kimde olmasına iliĢkin yöneltilen soruya
katılımcıların ağırlıklı olarak bakanlıkta olması görüĢüne katılmıĢlardır. Denetimlerin sıklığının ne
Ģekilde olması gerektiği konusundaki görüĢlerin ise daha sık olmalı yönünde ağırlıklandığı
görülmektedir. Öte yandan ölçüm ve örnekleme yönteminin ne Ģekilde olması gerektiği konusundaki
görüĢün üçüncül taraflar seçeneğinde, sıklığı konusundaki görüĢün ise sürekli (online) olarak
seçeneğinde yoğunlaĢtığı görülmektedir. Ayrıca katılımcıların yakma ve/veya beraber yakma tesisleri
için daha sıkı standartlar uygulanması yönünde ağırlıklı görüĢ verdikleri belirlenmiĢtir. DanıĢma
sürecinde yapılan anketler aracılığıyla elde edilen fikirlere dayalı görüĢlerin bazıları Tablo 79‟da
detaylı olarak verilmektedir.
Sayfa: 161
Tablo 79 - Danışma Anketlerinin Sonuçlarının Değerlendirilmesi
POLİTİKA ALANLARI
Sanayi bölgelerinde (yerleĢim alanlarına uzak)
YerleĢim Alanları ve Sanayi Bölgelerine Uzak
YerleĢim alanları içerisinde
Yeniden kullanım / Geri dönüĢüm /Geri
kazanım
Düzenli depolama yapılması
Atık Ön İşleme ve Menünün Hazırlanması
Atık
ön
iĢleme
tesisleri
tarafından
hazırlanması (bağımsız tesisler)
Tesisler tarafından hazırlanması (kombine
tesisler)
Denetim ve Yaptırımlar
Devlet güdümlü yaptırımlar
Üçüncü Ģahıs denetimleri ve diğer yaptırım
yöntemleri
TEKNĠK TESPĠTLER
Yakılacak olan atık türleri
Bakanlık tarafından düzenlenen
Piyasaya göre öz düzenleme
Denetim ve Yaptırımların sıklığı
Daha sık bir Ģekilde
Ölçme ve Örneklem - Yöntemi
Tesisin kendisi tarafından gerçekleĢtirilen
Üçüncü Ģahıslar tarafından gerçekleĢtirilen
Ölçme ve Örneklem - Sıklığı
Dönemsel
Sürekli (Çevirimiçi)
Yakma / Beraber Yakma Tesisleri için daha
Sıkı Standartların Uygulanması
Evet
Hayır
Beraber
Yakma
Tesisleri
Üniversiteler
Diğer Atık
Bertaraf
Tesisleri
Kamu
Kurumları
Özel Sektör (Atık
Üreticileri)
Sivil
Toplum
Kuruluşları
Yakma
Tesisleri
Yerel
Yönetimler
ORTALAMA
3
1
1
3
1
2
2
2
2
3
1
1
2
2
1
3
2
1
3
1
1
3
1
1
2,75
1,375
1,25
2
2
2
3
3
2
2
3
2,375
2
2
2
1
2
2
2
2
1,875
3
1
2
2
1
2
2
2
1,875
2
3
2
3
3
3
2
3
2,625
2
1
2
3
2
3
3
2
2,25
2
3
2
2
2
1
2
2
2
1
3
3
2
2
2
3
1
3
2
3
2
3
2
3
1
2,625
1,875
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
2
3
2
3
1
3
1,25
3
2
2
1
3
2
2
1
3
1
3
1
3
1
3
2
3
1,375
2,75
2
2
2
3
2
2
1
3
3
2
1
3
1
3
2
3
1,75
2,625
3
1
3
1
3
1
3
1
3
2
3
2
1
3
3
1
Derecelendirme
3
2
1
2,75
1,5
162
Ağırlıklı görüş
Kısmi görüş
Önerilmiyor
3.2. Paydaş Toplantıları ve İkili Toplantılardan Elde Edilen Bulgular
AYD Direktifi Düzenleyici Etki Analizi DanıĢma Süreci‟nde Ankara ve Ġstanbul illerinde ulusal
ölçekte ve seçilen Mersin ve Trabzon illerinde yerel ölçekte ilgili paydaĢlar ile odak grup toplantıları
ve birebir görüĢmeler yapılmıĢtır. Bu görüĢmelerde paydaĢların gerek yönetmeliğin uygulanmasına
yönelik politika seçenekleri gerekse olası etkiler ile ilgili görüĢleri alınmıĢ ve elde edilen bulgular
önceki bölümlerde detaylı olarak analiz edilmiĢtir. Bu bölüm ise daha önce ulusal/yerel ölçek ve farklı
paydaĢ gruplarına göre derlenen bu görüĢlerin analiz ve sentezine ayrılmıĢtır.
Bu kapsamda birinci politika alanı olan Yeni Tesislerin Konumlarına iliĢkin tartıĢmalarda daha çok
Sanayi Bölgelerinde (YerleĢim Alanlarına Uzak) seçeneğinin ön plana çıktığı görülmektedir. Bu
görüĢün ön plana çıkmasının nedeni ise katılımcıların endüstriyel bölgelere yakın kurulacak bir tesisin
sanayiye ısı ve buhar sağlama imkânı yaratmasını düĢünmesi ve bunun yanı sıra yerleĢim alanlarından
uzak olacağı için tesisin kurulması ve iĢletilmesine yönelik sosyal baskının azalacağı yönündeki
görüĢleridir.
Ġkinci politika alanı olan Kalıntı Bertarafına iliĢkin tartıĢmalar ise çeĢitlenmektedir. Atık yakmanın
ardından ortaya taban külü ve uçucu kül olmak üzere iki tip kalıntı ortaya çıkmaktadır. Bu kalıntılar
gerekli ön iĢlemlerin ardından inĢaat ya da otoyol yapımında kullanılabilmektedir. Ancak bu oldukça
maliyetli ve zaman zaman da halk sağlığı için olumsuz sonuçlara neden olabilecek bir seçenektir. Bu
nedenle katılımcıların görüĢleri iki seçenek arasında eĢit dağılım göstermektedir.
DEA süreci çerçevesinde yapılan çalıĢmalarda belirlenen üçüncü politika alanı ise Atıkların Ön
ĠĢlemden Geçirilmesi ve Menü Hazırlamaya yönelik politika alanıdır. Katılımcılar belirlenen politika
seçenekleri olan yakma/beraber yakma tesisleri tarafından menü hazırlama ile üçüncü taraflar
tarafından (menü veya ATY hazırlama tesisleri) menü hazırlanması seçeneklerinin her ikisi yönünde
de görüĢ bildirmiĢlerdir. PaydaĢların bir kısmı atık üreticisi ile oluĢacak yeni iliĢki biçimlerinin atık
yakma tesisi üzerinde yük oluĢturacağını düĢünürken; paydaĢların önemli bir bölümü ise maliyetleri
düĢüreceğini düĢündükleri için Menü veya ATY hazırlama tesislerinin fabrika bünyesinde ya da
fabrikalarla ortaklık Ģeklinde olması tüm sektör için iyi olabileceği görüĢünü savunmaktadır.
Dördüncü politika alanı ise denetim ve yaptırıma yöneliktir. Bu alandaki seçenekler atık yakmaya
iliĢkin denetimlerin Çevre ve ġehircilik Bakanlığı tarafından yürütülmesi ya da bu denetimlerin
üçüncü taraflara aktarılması yönündedir. Toplantı ve yüz yüze görüĢmeler de bu denetimlerin
Bakanlık tarafından yürütülmesi yönündedir. Ancak Bakanlığın denetim iĢlevinin güçlendirilmesi ve
geliĢtirilmesi sıklıkla ortaya konulan bir görüĢ olmuĢtur. Bunun yanı sıra Belediyelerin denetim
iĢlevinde daha önemli bir yer edinmesi de belirtilen görüĢler arasındadır. Bu konuda REC Türkiye
ekibinin yaklaĢımı ise katılımcılara göre farklılaĢmaktadır. Bunun en önemli nedeni Bakanlığın
denetim konusunda personel ve kapasite açısından eksikliğidir. Ġkinci neden ise Belediyelerin atık
yakma tesisleri ile ortaklılarının güçlü oluĢu ve hatta bazı örneklerde bu tesislerin sahibi olmaları ve
bu nedenle yerelde daha etkin bir kontrol mekanizması oluĢturabilmelerinin daha kolay olacağı
yönündeki görüĢtür. Bunun yanı sıra ölçüm firmalarının mevcut kapasitelerini bu denetimler için
kullanabilecekleri görüĢü de REC Türkiye ekibinin denetim fonksiyonunun üçüncül Ģahıslara
aktarımına yönelik yaklaĢımının baĢka bir nedenidir.
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaĢılacağı üzere REC Türkiye ekibinin görüĢleri ilk üç politika
alanına yönelik seçeneklerde paydaĢlarla gerçekleĢtirilen danıĢma süreci çıktılarıyla uyumlu olsa da
dördüncü politika alanında ortaya konulan REC Türkiye görüĢü, paydaĢların görüĢlerinden farklıdır.
163
Bugüne kadar açıklanan ve politika seçenekleri üzerinden ulusal ve yerel ölçekte gerçekleĢtirilen
danıĢma sürecinde elde edilen seçenek bazlı görüĢler aĢağıda Table 80 detaylı olarak sunulmaktadır.
Tablo‟da belirtilen görüĢler, doğrudan paydaĢların görüĢlerini yansıtmayıp, REC tarafından DanıĢma
Sürecinde elde edilen bulgulara iliĢkin yapılan değerlendirmedir.
164
Tablo 80 - Paydaş Toplantıları ve Yüz yüze Görüşme Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Kamu
Kurumları
Sanayi
bölgelerinde
(yerleĢim alanlarına uzak)
YerleĢim Alanları ve Sanayi
Bölgelerine Uzak
YerleĢim alanları içerisinde
Düzenli depolama yapılması
ĠĢleme ve yeniden kullanım
Atıkların ön işlemden
geçirilmesi
ve
Menü
Hazırlama
Atık yakma/beraber yakma
tesisleri tarafından
Üçüncü ĢahıĢlar tarafından
(menu veya RDF hazırlama
tesisleri)
IDenetim ve Yaptırım
Devlet güdümlü yaptırımlar
Üçüncü Ģahıs denetimleri ve
diğer yaptırım yöntemleri
Ulusal Ölçekli Dnaışma Süreci
Atık
Beraber
Ġlgili
Yakma
Yakma
KuruluĢlar
Tesisleri
Tesisleri
Yerel ölçekli Danışma Süreci
Akademisyenler
Yerel
Yönetimler
Sivil Toplum
KuruluĢları
Kamu
Kurumları
Akademisyenler
3
3
3
GY
3
3
3
3
3
2
2
2
GY
2
2
2
2
2
1
1
1
GY
1
1
1
1
1
3
2
3
2
3
2
3
2
1
3
3
1
GY
GY
2
3
1
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
GY
2
2
2
GY
1
2
2
3
GY
1
1
1
GY
GY
3
2
1
Görüş yok
Ağırlıklı görüş
Kısmi görüş
Önerilmiyor
165
Ek - 12.
Türkiye’deki Lisanslı Yakma ve Beraber Yakma Tesisleri
Tablo 81 - Türkiye’deki Beraber Yakma Tesisleri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Tesisin Adı
ADANA ÇIMENTO SAN.T.A.ġ.
BAġTAġ BAġKENT ÇIMENTO SAN.VE TIC.A.ġ.
LIMAK BATI ÇIMENTO SANAYI VE TIC. A. ġ.
BATISÖKE SÖKE ÇIMENTO SAN. T.A.ġ. SÖKE FABRIKASI
BURSA ÇIMENTO FAB.A.ġ.
DENIZLI ÇIMENTO SAN.T.A.ġ.
ÇIMENTAġ IZMIR ÇIMENTO FAB.TÜRK A.ġ.TRAKYA ġ.B.
ÇIMENTAġ ELAZIĞ ALTINOVA ÇIMENTO SANAYI VE TICARET A.ġ.
ÇIMSA ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ. ESKIġEHIR ÇIMENTO FABRĠKASI
LIMAK ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ. GAZIANTEP ġUBESI
PAYMETAL SAN.VE TIC.A.ġ.
AKÇANSA ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ. - BÇM FABRIKA
ÇIMENTAġ IZMIR ÇIMENTO FAB.TÜRK A.ġ.
ÇIMSA ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ. KAYSERI FABRIKASI
LIMAK BATI ÇIMENTO SANAYI VE TICARET ANONIM ġIRKETI
ASLAN ÇIMENTO A.ġ.
NUH ÇIMENTO SAN.A.ġ.
KONYA ÇIMENTO SANAYI ANONIM ġIRKETI
OYAK ÇIMENTO SAN. VE TIC. A.ġ.- MARDIN
ÇIMSA ÇIMENTO SAN.VE TIC.A.ġ. MERSIN FABRIKASI
AKÇANSA ÇIMENTO SAN. VE TIC.A.S. SAMSUN LADIK SUBESI
LIMAK KURTALAN ÇIMENTO SAN.VE TIC.A.ġ.
AġKALE ÇIMENTO SAN.T.A.ġ. VAN ġUBESI
YIBITAġ YOZGAT IġÇI BIRLIĞI INġAAT MALZ.TIC.VE SAN.A.ġ.
Şehir
ADANA
ANKARA
ANKARA
AYDIN
BURSA
DENIZLI
EDIRNE
ELAZIG
ESKISEHIR
GAZIANTEP
HATAY
ISTANBUL
IZMIR
KAYSERI
KIRKLARELI
KOCAELI
KOCAELI
KONYA
MARDIN
MERSIN
SAMSUN
SIIRT
VAN
YOZGAT
Grafik 19 - Türkiye’de hali hazırda işlemekte olan tesisler ve bu tesislerin
kapasiteleri (ton/yıl)
*Her ne kadar ĠSTAÇ Tıbbi Atık Yakma Tesisi mevcut durumda lisanssız olarak faaliyet göstermekte olsa dahi,
tesis; ÇġB denetiminde iĢlemeye devam etmektedir.
166
Ek - 13.
Yakma Kalıntılarının Geri Kazanılması ve Yeniden Kullanılmasına
Yönelik Fırsatlar
Metallerin geri kazanımı: Demir; atık yakma iĢlemi sonucunda oluĢan küllerde manyetik separatörler;
demir dıĢı metaller ise yine bu küllerde eddy current separatörleri kullanılarak geri kazanılabilir.99
Yol yapımı: Yol yapımı, kalıntıların kullanılmasındaki baĢlıca uygulama alanıdır. Küller; destek
katmanlarında; özellikle de su sızdırmaz kaplamanın altında kullanılmaktadır100,101 Atık yakma
iĢleminden kaynaklanan kalıntıların yeniden kullanılabileceği bir diğer alan, yol kaplamalarıdır. Yol
kaplamalarının temel asfalt ve asfalt altı tabakaları, atık yakma iĢleminden kaynaklanan küller tarafından
ikame edilebilir.102 Üye Devletler‟de taban külünün yapı iĢlerinde kullanılması, oldukça yaygın bir
uygulamadır.103
Çimento imalatı: Evsel atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan kalıntıların komposizyonu; CaO,
SiO2, Fe2O3 ve Al2O3 içermesi sebebiyle; çimento üretiminde kullanılan ham maddelerin kompozisyonu
ile benzelik göstermektedir. Atık yakma iĢleminden kaynaklanan kalıntıların, çimento üretimindeki olası
kullanımı, büyük ölçüde maddenin ağır metal içeriğine bağlıdır.102 Bu nedenle; taban külü, çimento
üretimi için daha uygundur.
Cam ve Seramik Ġmalatı: Atıkların yakılması iĢleminden kaynaklanan kalıntılar, CaO, SiO2, ve Al2O3
içermeleri sebebiyle, seramik üretiminde kullanılabilir. Cam imalatı süreci, vitrifikasyon (camlaĢtırma)
süreci ile benzerlik göstermektedir. Glass manufacture procedure is similar to vitrification process, widely
used for treatment of hazardous wastes, which makes it suitable for reuse of various incineration residues
including fly ash. Bu; yakma iĢleminden kynaklanan uçucu küllerin yeniden kullanılabileceği sınırlı
alanlardan bir tanesidir. Ancak, uçucu küllerdeki, klorür ve organik bileĢen içerikleri yoğun olması
sebebiyle bu küllerin sorun teĢkil etmekte olduğu belirlenmiĢtir. Dolayısyla; bu kullanım titizlikle
gerçekleĢtirilmelidir.102
99
Avrupa Komisyonu, Mevcut En Ġyi Atık Yakma Teknikleri hakkındaki Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü
Referans Belgesi, 2006 (European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document
on the Best Available Techniques for Waste Incineration, 2006)
100
Dünya Bankası, Katı Evsel Atıkların Yakılmasında Karar Alıcının Kılavuzu, 1999 (World Bank, Decision Maker’s
Guide to Municipal Solid Waste Incineration, 1999)
101
Vehlow J., Taban Külü ve APC Kalıntı Yönetimi, Atık ve Biokütleden Elektrik Enerjisi Üretimi konulu Uzman
Toplantısı – IV, Finlandiya, 2002 (Vehlow J., Bottom ash and APC residue management, Expert Meeting on Power
Production from Waste and Biomass - IV, Finland, 2002)
102
Lam C.H.K., et al., Atıktan Kaynaklanan Külün Kullanımı: Sürdürülebilirlik ÇalıĢması, 2, 1943 - 1968, 2010
(Lam C.H.K., et al., Use of incineration ash: A review. Sustainability, 2, 1943 - 1968, 2010)
103
NL, DE, BE, FR, DK, IT
167
Ek - 14.
Ek - 14.1.
Avrupa Birliği ve Türkiye’deki Atık Yakma Tesislerine Farklı Örnekler
AB Üye Ülkelerindeki Tesisler
Tablo 82 - Attero Corine Verileri104, Wijster, Hollanda
Alan (ha) / Mesafe (m)
1000
5000
10000 Toplam
Tarım alanları
72
6435
22602
29108
Suni zeminler
242
552
2967
3761
868
5813
6681
34
34
31416
39584
Orman ve yarı doğal alanlar
Sulak alanlar ve su kütleleri
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
7854
188
Harita 8 - Uydudan Attero Haritası
Harita 9 - Attero’nun Corine Verileri
104
Çevresel Bilgilerin Koordinasyonu (CORINE), Avrupa Komisyonu tarafından 1985 yılında baĢlatılan bir Avrupa
programıdır. Programın amacı, Avrupa Birliği açısından (hava, su, toprak örtüsü, kıyı erozyonu, biotope vs) öncelikli
olan bazı çevresel konulara iliĢkin bilgi toplanmasıdır.
168
Tablo 83 - Vestfor Corine Verileri, Kopenhag, Danimarka
1000
Tarım alanları
5000
10000 Toplam
586
4791
5376
7080
23728
31123
97
1788
1885
91
1110
1200
7854
31416
39584
Suni zeminler
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
314
3695
Harita 10 - Uydudan Vestfor Haritası
Harita 11 - Vestfor’un Corine Verileri
169
Tablo 84 - AVR Corine Verileri, Duiven, Hollanda
1000
5000
10000 Toplam
Tarım alanları
72
6435
22602
29108
Suni zeminler
242
552
2967
3761
868
5813
6681
34
34
31416
39584
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
7854
744
Harita 12 - Uydudan AVR Haritası
Harita 13 - AVR’nin Corine Verileri
170
Tablo 85 - Spittelau Corine Verileri, Viyana, Avusturya
1000
Tarım alanları
5000
10000 Toplam
450
3168
3617
6677
22056
29047
263
5097
5359
465
1096
1561
7854
31416
39584
Suni zeminler
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
314
4104
Harita 14 - Uydudan Spittelau Haritası
Harita 15 - Spittelau’nun Corine Haritası
171
Tablo 86 - Indaver Corine Verileri, Antwerpen, Belçika
1000
5000
Tarım alanları
71
2379
7278
9727
Suni zeminler
209
3591
13864
17664
0
642
5372
6013
34
1243
4903
6198
314
7854
31416
39584
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
10000 Toplam
993
Harita 16 - Uydudan Indaver Haritası
Harita 17 - Indaver’ın Corine Verileri
172
Ek - 14.2.
Türkiye’deki Tesisler
Tablo 87 - İSTAÇ Corine Verileri (Tıbbi Atık Yakma Tesisi), İstanbul, Türkiye
1000
5000
10000 Toplam
Tarım alanları
72
6435
22602
29108
Suni zeminler
242
552
2967
3761
868
5813
6681
34
34
31416
39584
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
7854
2441
Harita 18 - Uydudan İSTAÇ Haritası
Harita 19 - İSTAÇ’ın Corine Verileri
173
Tablo 88 - İZAYDAŞ Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye
1000
5000
10000
Total
Tarım alanları
225
4609
16309
21143
Suni zeminler
89
2324
6699
9112
873
7751
8625
48
657
705
7854
31416
39584
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
460
Harita 20 - Uydudan İZAYDAŞ Haritası
Harita 21 - İZAYDAŞ’ın Corine Verileri
174
Tablo 89 - Ekolojik Enerji Corine Verileri, İstanbul, Türkiye
1000
5000
Tarım alanları
130
905
905
1941
Suni zeminler
10
1096
10332
11437
174
5541
19772
25487
312
407
719
7854
31416
39584
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
10000 Toplam
2441
Harita 22 - Uydudan Ekolojik Enerji’nin Haritası
Harita 23 - Ekolojik Enerji’nin Corine Verileri
175
Tablo 90 - Petkim Corine Verileri, İzmir, Türkiye
1000
Tarım alanları
5000
10000 Toplam
1533
8427
9960
Suni zeminler
131
1974
3059
5164
183
2540
9023
11746
1807
10906
12713
7854
31416
39584
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
333
Harita 24 - Uydudan Petkim Haritası
Harita 25 - Petkim’in Corine Verileri
176
Tablo 91 - Tüpraş Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye
1000
Tarım alanları
Suni zeminler
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
10000 Toplam
476
3294
3770
3055
6363
9672
792
12461
13252
60
3532
9298
12890
314
7854
31416
39584
254
5000
460
Harita 26 - Uydudan Tüpraş Haritası
Harita 27 - Tüpraş’ın Corine Haritası
177
Ek - 14.3. Türkiye’de Kurulması Öngörülen Tesisler (sadece tehlikeli atık yakma
tesisleri)
Tablo 92 - Sincan Corine Verileri, Ankara, Türkiye
1000
5000
10000 Toplam
314
5883
22574
28771
1794
6022
7816
158
2662
2819
19
158
177
7854
31416
39584
Tarım alanları
Suni zeminler
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
189
Harita 28 - Uydudan Sincan Haritası
Harita 29 - Sincan’ın Corine Haritası
178
Tablo 93 - Çatalca Corine Verileri, İstanbul, Türkiye
Tarım alanları
1000
5000
10000 Toplam
176
4949
13386
18511
403
2139
2542
2502
15801
18441
90
90
31416
39584
Suni zeminler
138
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
7854
2441
Harita 30 - Uydudan Çatalca Haritası
Harita 31 - Çatalca’nın Corine Haritası
179
Tablo 94 - Gebze Sanayi Bölgesi Corine Verileri, Kocaeli, Türkiye
1000
5000
10000 Toplam
Tarım alanları
49
3631
12364
16043
Suni zeminler
266
3169
10613
14048
1027
8311
9338
27
128
156
7854
31416
39584
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
460
Harita 32 - Uydudan Gebze Sanayi Bölgesi Haritası
Harita 33 - Gebze Sanayi Bölgesi’nin Corine Haritası
180
Tablo 95 - Tarsus Corine Verileri, Mersin, Türkiye
1000
5000
10000 Toplam
Tarım alanları
238
5782
26319
32339
Suni zeminler
30
1151
3027
4208
46
920
2070
3037
314
7854
31416
39584
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
105
Harita 34 - Uydudan Tarsus Haritası
Harita 35 - Tarsus’un Corine Haritası
181
Tablo 96 - Kula Corine Verileri, Manisa, Türkiye
Tarım alanları
1000
5000
10000 Toplam
314
5362
19890
25567
61
405
466
2431
11091
13522
30
30
31416
39584
Suni zeminler
TOPLAM
Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
314
7854
95
Harita 36 - Uydudan Kula Haritası
Harita 37 - Kula’nın Corine Haritası
182
8
Referanslar
-
Assessment of Emission and Ash Management Regulations: The European Perspective, Kjell Nilsson
ISWA WG on Thermal Treatment, Sweden
-
Assessment of the application and possible development of the community legislation for the control
of waste incineration and co-incineration, Final Report, Ökopol GmbH, 2007
-
Astrup T., et al., Incineration and co-combustion of waste: accounting of greenhouse gases and global
warming contributions, Waste management research the journal of the International Solid Wastes and
Public Cleansing Association, ISWA, 27 (8), 789 - 799, 2009
-
Baksan Company Webpage, http://www.baksan.com.tr/index.php?SF=2&KId=9. Date of access:
27/03/2012
-
BZL Kommunikation und Projektsteuerung GmbH, Ecodumping by Energy Recovery, 2001
-
Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF production plants: I Design and costs, Applied Thermal
Engineering, 22, 423-437, 2002
-
Caputo A.C., Pelagagge P.M., RDF production plants: II Economics and profitability, Applied
Thermal Engineering, 22, 439-448, 2002
-
ko-Institut e.V., Environmental Study Waste Sector‟s Contribution to Climate
Protection, 2005
-
Directive 2006/12/EC of the European Parliament and of the Council of 5 April 2006 on waste
-
Environmental Heavy-Cost Investment Planning (EHCIP) Project, 2005
-
Estimation of Industrial Hazardous Waste Quantities in Turkey, Improvement of Industrial Hazardous
Waste Management Life Hawaman Project, 2008
-
European Commission Directorate of General Environment, Refuse derived fuel, current practice and
perspectives Final report, 2003
-
European Commission Directorate of General Environment, Use of Economic Instruments and Waste
Management Performances, Final Report, 2012
-
European Commission, Commission Decision of 3 May 2000 replacing Decision 94/3/EC
establishing a list of wastes pursuant to Article 1(a) of Council Directive 75/442/EEC on waste and
Council Decision 94/904/EC establishing a list of hazardous waste pursuant to Article 1(4) of Council
Directive 91/689/EEC on hazardous waste
-
European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on the Best
Available Techniques for Waste Incineration, 2006
-
European Commission, Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on Best
Available Techniques for the Waste Treatment Industries, 2006
-
European Environment Agency, Diverting waste from landfill effectiveness of waste management
policies in the European Union, 2009
-
European Parliament and the Council of the European Union, Directive 2008/98/EC of the European
Parliament and of the Council of 19 November 2008 on waste and repealing certain Directives.
183
Official Journal: L 312/3, 22/11/2008
-
Eurostat Waste Statistics Database, 2011
-
Evsel Katı Atıkların Toplanması ve TaĢınmasında ve Tehlikeli Atıkların TaĢınması için Uygun
Teknolojiler Raporu (in Turkish), DHV Consultants and R&R Bilimsel ve Teknik Hizmetler, Ankara,
2000
-
Global Alliance for Incinerator Alternatives, Incinerators vs. Zero Waste: Energy and the Climate,
2008
-
Guido Wauters, European Union for Responsible Incineration and Treatment of Special Waste
(EURITS), 2011
-
How to Clean up Your Fleet, Environmental Impact Assessment Toolkit, UNEP, 2008
-
Izmir Greater Municipality Webpage,
http://www.izmir.bel.tr/StandartPages.asp?menuID=1938&MenuName=. Date of access: 27/03/2012
-
Jan L. C. Manders, CEWEP, 2011
-
Jørgensen K. and Christensen S. W., Article from Danish Board of District Heating, 1/2005
-
Lam C.H.K., et al., Use of incineration ash: A review. Sustainability, 2, 1943 - 1968, 2010
-
LIFE HAWAMAN Project Documents: Investment and operational costs for waste management
systems
and
treatment
cost
for
certain
waste
types
(in
Turkish).
URL:
http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/life/taske/02.pdf. Access: 15/3/2012
-
MAN Company Webpage, http://www.man.com.tr. Date of access: 27/03/2012
-
Ministry of Environment and Urbanization, Regulation on General Principles of Waste Management,
Official Gazette No: 26927, 5/7/2008
-
Ministry of Environment and Urbanization, Regulation on Landfilling of Wastes, Official Gazette:
27533, 26/3/2010
-
Ministry of Environment and Urbanization, Solid Recovered Fuel (SRF-RDF) Special Commission
Report, 2010
-
Ministry of Environment and Urbanization, Waste Management Action Plan (2008 - 2012), Ankara,
2008
-
Rawlinson S. and Hicks M., Cost Model Energy From Waste, Building Magazine, 54-59, 2010
-
The council of European Union, Council Directive 1999/31/EC of 26 April 1999 on the landfill of
waste. Official Journal: L 182/1, 16/7/1999
-
Thermal Treatment of Municipal Waste, French Agency for the Environment and Energy
Management, 2002
-
Umwelt Bundes Amt, Heavy Metals in Cement and Concrete Resulting from Co-Incineration of
Wastes in Cement Kilns with Regard to the Legitimacy of Waste Utilization, 2003
-
US Department of Transportation, Partnership for sustainability, A new approach to highway material,
URL: http://www.fhwa.dot.gov/pavement/recycling/houstona.cfm. Access: 15/3/2012.
184
-
US
EPA,
(2011).
Climate
Change
Greenhouse
Gas
Emissions.
http://www.epa.gov/climatechange/emissions/ind_home.html . Date of Access: 17/4/2012
-
Van der Sloot H.A., et al., Characteristics, treatment and utilization of residues from municipal waste
incineration, 2001
-
Vehlow J., Bottom ash and APC residue management, Expert Meeting on Power Production from
Waste and Biomass - IV, Finland, 2002
-
VITO and BIO with Institute for European Environmental Perspective and IVM, Data gathering and
impact assessment for a review and possible widening of the scope of the IPPC Directive in relation
to waste treatment activities Fact sheet E2 – Pre-treatment of combustible waste for co-incineration,
2007
-
World Bank, Decision Maker‟s Guide to Municipal Solid Waste Incineration, 1999
-
Yılmaz Ö., Hazardous Waste Management System Design for Turkey, Ph.D. Thesis, METU, 2011
185
URL:
9
Kısaltma ve Kavramlar Listesi
AB: Avrupa Birliği
AYD: Atık Yakma Direktifi
BAT: Mevcut En Ġyi Teknikler
BGPWM: Atık Yönetiminin Genel Prensipleri Hakkında Yönetmelik
BREF: Mevcut En Ġyi Tekniklere iliĢkin Referans Belge
CEWEP: Avrupa Atıktan Enerji Tesisleri Konfederasyonu (Confederation of European Waste-to-Energy
Plants)
CORINE: Çevresel Bilgilerin Kordinasyonu
ÇġB: T.C. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı
DEA: Düzenleyici Etki Analizi
EC: Avrupa Komisyonu
EEA: Avrupa Çevre Ajansı
EED: Endüstriyel Emisyonlar Direktifi
EIA: Çevresel Etki Değerlendirmesi
EURITS: Avrupa Birliği Özel Atıkları Güvenli Yakma ve Arıtma Birliği
FGT: Baca gazı arıtma
GAIA: Küresel Atık Yakma KarĢıtı Birlik
GHG: Sera Gazı
IMPEL: Avrupa Birliği Çevre Hukukunun Uygulanması ve Yaptırımı Ağı
IPA: Katılım Öncesi Yardım Aracı
IPPC: Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol
STK: Sivil Toplum KuruluĢu
NIMBY: Benim Arka Bahçemde Değil (Not In My Back Yard)
NPV: Bugunkü Net Değer
NUTS: Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması
OECD: Ġktisadi ĠĢbirliği ve Kalkınma TeĢkilatı
PA: Politika Alanı
PM: Parçacıklı maddeler
RDF: Refuse Derived Fuel
REC: Bölgesel Çevre Merkezi
SRF: Solid Recovered Fuel
186
UNEP: BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı
WFD: Atık Çerçeve Direktifi
WtE: Atıktan Enerji
YMÇYP: Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesi
187
Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC)
Düzenleyici Etki Analizi
ÇEVRE ALANINDA
KAPASİTE GELİŞTİRME PROJESİ

Çevre Alanında Kapasite Geliştirme

Transkript

Benzer belgeler

Ergitme Fırınlarında Brülör Pilot Alevi İçin Yakma Havası Fan

RECYCLING SAYI 100 BASKI.indd

laboratuvarürünleri

ENVİ-CLEAN Sistemi - Cevremuhendisligi.org

Untitled

Kararın devamı için tıklayınız.

güvenlik bilgi formu

Fazla kirli kağıt, fotoğraf kağıdı

tıbbi atık çözümü