03 irade egitimi ve saglik acisindan Oruc +

©Herhakkısaklıdır.Bukitabıntamamıyadabirkısmı,yazarlarınınizniolmaksızın,
elektronik,mekanik,fotokopiyadaherhangibirkayıtsistemiileçoğaltılamaz,
yayınlanamaz,depolanamaz.
Bukitaptakibilgilerinhertürlüsorumluluğuyazarlarınaaittir.
Editörler
Prof. Dr. Ender ERDOĞAN
Doç. Dr. Mehmet AKBULUT
Doç. Dr. İlhan ÇİFTCİ
Doç. Dr. Hüsamettin VATANSEV
Dizgi&Grafik
Himmet AKSOY
KONYA-EKİM-2015
Başkan
 Prof. Dr. Ender ERDOĞAN (Selçuk Ün. Tıp Fakültesi, Histoloji ve Embriyoloji)
Sekreterya




Alpaslan İlhami MOTUR (GÜÇLÜDER, İstanbul)
Doç. Dr. Mehmet AKBULUT (Selçuk Ün. Ziraat Fakültesi, Gıda Müh.)
Doç. Dr. İlhan ÇİFTÇİ (Selçuk Ün. Tıp Fakültesi, Çocuk Cerrahisi)
Doç. Dr. Hüsamettin VATANSEV (Selçuk Ün. Tıp Fakültesi, T.Biyokimya)
Onur Kurulu





Prof. Dr. Mahmut AK (İstanbul Üniversitesi Rektörü)
Prof. Dr. Muzaffer ŞEKER (Konya N. Erbakan Ün. Rektörü)
Prof. Dr. Fatih GÜLTEKİN (HSG Platformu Dönem Koordinatörü)
Sebahittin KORKMAZ (TSE Başkanı)
İhsan ÖVÜT (SMIIC Genel Sekreteri)
Düzenleme Kurulu
Soyadına göre alfabetik sırayla
 Doç. Dr. Mehmet AKBULUT (Selçuk Ün. Ziraat Fak., Gıda)
 Prof. Dr. Mustafa ALTINDİŞ (Sakarya Ün. Tıp Fak, Mikrobiyoloji)
 Prof. Dr. Ali AYDIN (İstanbul Üni. Vet. Fak. Gıda/Besin Hij. ve Tek. Böl.)
 Doç. Dr. Adem AYDIN (Konya N.E. Ün. Meram Tıp Fak, Psikiyatri)
 Vet. Hek. Erhan BAĞ (Vefader)
 Hakan BÜTÜN (Güçlüder)
 Prof. Dr. M. Emin BÜYÜKOKUROĞLU (Sakarya Ün. Tıp Fak, Farmakoloji)
 Prof. Dr. Orhan ÇEKER (Konya N.E. Ün. İlahiyat Fak. Fıkıh)
 Prof. Dr. Ömer ÇETİN (İstanbul Üniversitesi, Veterinerlik Fakültesi)
 Doç. Dr. İlhan ÇİFTÇİ (Selçuk Ün. Tıp Fakültesi, Çocuk Cerrahisi)
 Dr. Sefer DEMİROK
 Doç. Dr. H. Hüseyin EKER ( Bezmialem Üni. Tıp Fak. Halk Sağlığı)
 Prof. Dr. Adem ELGÜN (İttifak Holding Yön Kur Üy, Gıda Müh.)
 Yrd. Doç. Dr. Muhterem ERCAN (Fizyolog, Hipnoterapi)
 Prof. Dr. Halis Yunus ERSÖZ (İstanbul Uni. Rektör Yardımcısı)
 Vet. Hek. Hakan FARIMAZ (İst. Büyükşehir Bel. Sağlık Dai. Bşk. Darülaceze Md
Yrd)
 Prof. Dr. Muazzez GARİPAĞAOĞLU (Medipol Ün, Beslenme ve Diyetetik)
 Yrd. Doç. Dr. Emre GÖKTÜRK (Konya N. Erbakan Ün. Sağlık Bil. Fak. Sosyal
Hizmet)
 Prof. Dr. Fatih GÜLTEKİN (Süleyman Demirel Üniversitesi, Biyokimya)
 Prof. Dr. Halil GÜNEŞ (İstanbul Uni. Vet. Fak. Dekanı)
Temel İslam Bilimleri
P3-04
İRADE EĞİTİMİ VE SAĞLIK AÇISINDAN ORUÇ
Necmeddin GÜNEY1, Yasemin GÜLLÜ2, Kevser GÖVEZ2
Necmettin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslam Hukuku Anabilim Dalı, Konya.
Necmettin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Konya.
[email protected]
1
2
Özet
Bu araştırma insan iradesini eğitmede orucun önemine dikkat çekmeyi amaçlamaktadır.
İrade, beşere insan olma vasfını kazandıran bir özelliktir. Bu özellik sayesinde insan,
kendisi için çizilen sınırlar içerisindeki seçenekler arasında tercih yapabilmektedir.
Tercihini doğru yönde yapabilmesi de iradenin eğitilmesiyle mümkün olur. Bu eğitimde
Rabbimizin bize emretmiş olduğu ibadetler önemli bir rol oynar. Çünkü ibadetlerin amacı
beşeri tekâmül ettirerek insan olmasına vesile olmaktır. Bu ibadetlerde en büyük pay
ise oruca aittir. Oruçla insan en temel ihtiyaçlarından belli bir süreliğine vazgeçip, nefsini
eğiterek iradesini güçlendirmektedir.
Orucun insan psikolojisi üzerinde de olumlu tesirleri vardır. Oruçlu insan kendine
yönelip, yaptığı iç muhasebe sonucu eksikliklerinin ve kusurlarının farkına vararak,
bunları telafi etme yönünde çaba sarf eder. Bu da insanda sağlam bir şahsiyetin
oluşmasına yardımcı olur. Senede bir ay aralıksız tutulan oruç sayesinde insan, bu süre
zarfında edindiği alışkanlıkları kalıcı hasletler haline getirebilir. Oruçla nefislerini terbiye
etmiş, güzel hasletler edinmiş şahıslardan oluşan toplumun karşısına çıkacak her türlü
ayartıcı güç bu sağlam irade karşısında eriyip yok olacaktır. Yani böyle bir toplumu kendi
çıkarları doğrultusunda kullanmak için kontrol altına almak mümkün değildir.
Oruç, çocuk eğitiminde önemli bir role sahiptir. Oruç sayesinde çocuğa maddi-manevi
her türlü baskıdan uzak olarak iradesini kullanma fırsatı verilmiş, aynı zamanda da
hazlarını erteleyebilme becerisi kazandırılmış olmaktadır.
Manevi yönden insan iradesini eğiten oruç, maddi yönden de insanın daha sağlıklı bir
bedene sahip olmasını sağlamaktadır. Uzun süre çalışan vücut açısından oruç, bir
dinlenme-yenilenme fırsatıdır. Orucun kazandırdığı bilinç sayesinde insan, helal
gıdalarla beslenme hususunda titiz davranarak hayatını daha sağlıklı ve kaliteli bir
şekilde sürdürebilecektir.
Anahtar kelimeler: Oruç, irade eğitimi, ibadetler, çocuk eğitimi, helal gıda
182
Basic Islamic Sciences
P3-04
FASTING IN ISLAM: EDUCATION of the WILL and HEALTH
Necmeddin GUNEY1, Yasemin GULLU2, Kevser GOVEZ2
1 Necmettin
Erbakan University, Faculty of Theology, Islamic Law Department, Konya.
Erbakan University, Faculty of Theology, Konya.
[email protected]
2 Necmettin
Abstract
This research aims at underlining the importance of fasting in the education of human
will.
The will is a feature that helps human to be a real human. Due to this function, human
beings can make their own choice in life. A right choice is only possible with going
through a training of the will. Different types of worship that our Lord has commanded
us, play an important role in the education of the will since the purpose of worship is to
be instrumental in helping human beings to be real human. The largest share in the
education of the will goes to fasting. A fasting person postpones the most basic human
needs, educates his will and gains self control.
Fasting has a positive effect on human psychology. The fasting person reflects upon
himself, realizing his shortcomings and defects and strives towards excellence. This
also helps in the formation of a stable personality. Through fasting one month a year, a
man can make the habits acquired during this time permanent. A society that aquired
exquisite manners and all sorts of virtues by fasting can confront all seductive powers.
These seductions will melt away in the face of a strong will. Taking control of such a
society and using it for others interests is not possible.
Fasting has an important role in children's education. By fasting, children were given
the opportunity to practice self-control and self-discipline far from oppression. The also
develop the ability to defer gratification.
Fasting educates the spiritual aspects of people and also helps to develop a healthy
body. Fasting is a refreshing rest for the body that has been running during the whole
year. Thanks to the consciousness gained via fasting, people are able to continue their
life by consuming halal food and healthy nutrition.
Keywords: Fasting, Self control, Worship, Children Education, Halal food.
183
İRADE EĞİTİMİ VE SAĞLIK AÇISINDAN ORUÇ
Necmeddin Güney1, Yasemin Güllü2, Kevser Gövez2
1
Necme n Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslam Hukuku Anabilim Dalı, Konya-Türkiye.
2
Necme n Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Konya-Türkiye.
[email protected]
I-İrade Eği mi
1-İradenin Mahiye
Kelime olarak dilemek-istemek manasına gelen irade, terim olarak; kişiyi kendisinden değişik mahiye eki fiillerin doğmasını sağlayacak duruma ge ren nitelik r. Yani irade, kendisine akıl bahşedilen insanın kendisi için çizilen sınırlar
içerisindeki şıklar arasında tercih yapabilme ye sidir.
İradenin fiilden önce olması gerek ği gibi fiil sürecinde de devam eden bir sürekliliği vardır. Yani irade yalnızca psikolojik bir fonksiyon olmayıp, bilinçli bir seçme gücüdür ve kişiyi davranışlarından sorumlu hale ge rir.
2-İnsan İradesinin Eği mi
İnsan rütbe olarak meleklerin al nda, hayvanların ise üstünde bir varlık r. Meleklerin al ndadır çünkü melekler şehvetlerden münezzeh olarak yara lmış varlıklardır. İnsanlar ise şehvetlerle dona lmış ve bu şehvetlerle mücadele etmekle
görevli varlıklardır. İnsanın rütbesinin hayvandan üstün olmasının nedeni ise, irade yardımıyla şehvetlerine engel olabilmesidir. Yani insan nefsinin aşırı arzu ve isteklerine engel olabildiği ölçüde insandır. Nefsini dizginlemesinde insana
yardımcı olan yegâne unsur ise iradedir. Oruç ise insanın nefsinin aşırı isteklerine dur dediği, insana insan olmanın lezze ni ta ran bir ibade r.
İrade bir nevi özdene m, kendini kontrol etme becerisidir. Yapılan araş rmalar göstermektedir ki, irade durağan bir şey olmayıp geliş rilebilmektedir. Kişinin kendine ön vaatlerde bulunması ve ödüllendirmesi iradenin gelişimine ve
sürekliliğine önemli katkılar sağlamaktadır. Allah Teâlâ da kullarına emre ği hususlarda onlara mükâfat vadederek, kullarının iradelerini doğru yönde kullanmalarını teşvik etmektedir. Bunun en önemli örneğini de oruçta görmekteyiz.
Peygamber Efendimiz (sav) şöyle buyurmaktadır: “Oruçlu için iki sevinç vardır. Birinci sevinci i ar vak ndeki sevincidir. Diğeri de, Rabbine kavuşup mükâfa nı aldığı zamanki sevincidir.” (Müslim, Sıyâm, 164) Kul, Rabbinin kendisine vade ği
cennet karşılığında nefsinin ayar cı dürtülerine karşı dimdik ayakta durabilecek ve iradesini Rabbini razı edebilecek doğrultuda kullanacak r.
II- Oruç Ve İnsan Üzerindeki Tesirleri
2- Orucun İnsan Sağlığına Tesiri
1-Orucun Mahiye
Oruç İslam'ın dört temel ibade nden biridir. Ramazan orucu Bakara suresi 183. aye e farz kılınmış r. Aye e
şöyle buyrulmaktadır: “Ey iman edenler! Allah'tan hakkıyla sakınasınız diye, sizden önceki ümmetlere farz
kılındığı gibi, size de oruç farz kılındı.”
Bu aye e iki önemli husus dikka çekmektedir. Birincisi, oruç öteden beri uygulana gelen bir ilahi kanundur.
Diğeri ise, Allah bize orucu kendisinden hakkıyla sakınmamız için emretmiş r. Çünkü insanı helake sürükleyen
şehvetlerin esası ba n (yeme-içme) ve ferc (cinsellik) şehve dir. İnsan, insan olma şerefine bunlara hâkim
olduğu nispe e nail olur. Oruç ise insanı bu iki yönden terbiye eder.
Orucu diğer ibadetlerden ayıran en önemli husus kurallarına uyulup uyulmadığı insanlar tara ndan
bilinemeyen, sadece Rabbi ile kul arasında gerçekleşen gizli bir ibadet olmasıdır. Allah Teâlâ da “oruç bana
mahsustur” buyurarak orucun bu özelliğini vurgulamış r.
3- Orucun İnsan İradesine Tesiri
a-Orucun İnsan İradesine Psikolojik Tesiri
Oruç denince akla ilk gelen şey açlık r. Aç insan ise tok insan gibi değildir. Tok insan tamamen dış
âleme yönelerek onu kendine konu (obje) yapar. Aç insan ise kendi iç âlemine yönelerek kendini
kendine konu yapar. Bu sayede kendinde bulunan eksikliklerin, kusurların farkına varır ve bunları
telafi etmenin yollarını arar.
İbadetlerin en önemli gayesi Müslümanları sağlam bir şahsiyet yapısına sahip kılmak ve haya n
amacına dair farkındalık kazandırmak r. Oruç tamamen maddi bir ibade r ve bedenle alakalıdır.
Burada bir tezat yoktur. Aksine ruh eği mine tamamen maddi olan bir eği mden geçilmesi beden
ile ruh arasında asla ihmal edilmemesi gereken çok sağlam bağların bulunduğunu göstermektedir.
Orucun senede bir ay aralıksız olarak tutulması üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur. Her
aydan üç gün tutmak sure yle bir sene zar nda yine aynı sayıya ulaşılabilirdi. Bunun hikme ni
psikolojideki “bir insanın 30 ila 40 gün boyunca tabi olacağı eği m ne cesinde edinmiş olduğu
alışkanlıkları bırakıp yeni alışkanlıklar edinebileceği” gerçeğinde arayabiliriz. Yani senede bir ay
oruç tutan Müslüman haya nın is kame ni bu süre zar nda değiş rme imkânını elde etmiş olur.
Eğer oruç haya n belli bir döneminde bir defalığa mahsus bir ibadet olarak emredilmiş olsaydı
haya mız üzerinde bu denli etkiye sahip bir ibadet olamazdı.
Oruç Müslümana sabretme hasle ni kazandıran bir idman gibidir. İnsan bir tara an açlık ve
susuzluğa tahammül ederken diğer tara an nefsinin arzularına karşı direnmektedir. Oruç
sayesinde sabretmeyi öğrenen insanın, haya nın diğer evrelerinde başına gelen kötü hadiseler
karşısında ümitsizliğe kapılıp nefsine hâkimiye sarsılmaz. Çünkü bu kimse oruç sayesinde bu
hususta yeterince idmanlıdır.
KAYNAKÇA
İbrahim Kâfi Dönmez, “Oruç”, DİA, İstanbul 2007, c. 33, s. 416-418.
-Mustafa Çağrıcı, Hayati Hökelekli; “İrade”, DİA, İstanbul 2000, c. 22, s.380-384.
-Heyet, İlmihal I-II, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı 2006, 1. cilt, s. 379-381.
-İmam Gazali, İhyau Ulumi'd-Din, İstanbul: Bedir yayınevi 1975, c. 1, s.659-668.
-Elmalı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, İstanbul: Eser kitabevi ts., c. 1, s. 624-627.
Peygamber Efendimiz: “Oruç tutunuz, sıhhat bulunuz” buyurarak, sağlıklı bir bedene sahip olmak için orucun
önemli bir etken olduğunu vurgulamaktadır. Sürekli çalışmaktan dolayı yıpranan sindirim organları oruç
sayesinde dinlenme, toparlanma, güç ve kuvvet kazanma imkânını elde etmiş olmaktadır. Bu da
metabolizmanın düzenli bir şekilde çalışmasına katkı sağlar. Düzenli çalışan metabolizmanın vücuda sağladığı
pek çok faydalar vardır. Bunlardan en önemlisi bağışıklık sistemini kuvvetlendirmesidir.
İnsan oruç tu uğu günler zar nda Allah'ın haram kıldığı şeylerden tamamen uzaklaşıp, helal kıldığı şeylerden
de belli vakitlerde faydalanmaktadır. Helallerden dahi kısıtlı bir şekilde faydalanarak nefsini terbiye eden
insan, kazandığı bu bilinç sayesinde haramlar konusunda daha i nalı davranacak r. Bunun bir ne cesi olarak
da oruç helal gıdalarla beslenme konusunda insanda bir farkındalık oluşmasına sebep olacak r.
Bütün bunlar göstermektedir ki orucun insan sağlığı açısından pek çok faydaları vardır. Lakin orucun sadece
maddi faydaları olmayıp, manevi yönden de insan iradesini eğitmektedir ve oruçla kazanılan bu bilinç haya n
tamamına tesir etmektedir.
b-Çocuk Eği minde Oruç İbade
c-Orucun Sosyolojik Boyutu
Çocuk eği mi, çocuğa zoraki davranış öğretmek değil, ona irade veya bir başka deyişle iç disiplin
kazandırabilmek r. Bir çocuğun irade kazanabilmesi ise ancak çocuğun kendi yapıp-etmelerine
rsat vermekle mümkün olabilir. İşte bu yüzden Ramazan ayı çocuğa irade kazandırmak için
bulunmaz bir rsa r. Bu rsat sayesinde çocuk hazlarını ertelemeyi öğrenir. Heveslerinin önüne
set çekebildiği müddetçe mutlu, huzurlu ve başarılı olabilir.
Oruç nefs-i emarenin en büyük mürebbisidir. Dini şuurun ve bilincin had sa aya ulaş ğı Ramazan
ayında Müslümanın hem özel, hem de sosyal haya nizama girmekte, oruçlu insan oto-kontrol
mekanizmasını devreye sokarak bayağı davranışlardan kendini korumaktadır. Bunun tabi bir
ne cesi olarak da Ramazan ayı boyunca suç oranlarında belirgin derecede azalmalar
gözlemlenmektedir.
Oruç tutan insan, canının her çek ğini yememe, canının her istediğini yapmama melekesini
kazanacak ve bu da içgüdülerin irade karşısında mağlup olmasına sebep olacak r. Hiçbir maddi
karşılık beklemeksizin sırf Allah rızası için menfaatlerinden vazgeçen şahsiyetlerden oluşan
toplumun karşısına çıkacak her türlü ayar cı güç bu sağlam irade karşısında eriyip gidecek r. Böyle
bir toplumu dışardan müdahale ile dönüştürmek adeta imkânsızdır. Bu toplum ancak kendi iç
dinamikleriyle ve kendi değerleriyle birlikte değişip dönüşebilir. İşte sağlam iradeli şahsiyetlerin
bulunduğu bu toplumun oluşmasında en önemli etken oruçtur. Çünkü oruç, insana iradenin
lezze ni ta ran bir ibade r.
Oruç normal şartlarda hiçbir zaman açlık ve susuzluk çekmeleri mevzubahis dahi olmayan zengin
insanların bizzat yaşayarak bu hali idrak etmelerini temin eder. Bu durum ise, bu insanların
fakirlere karşı tutumlarının değişmesine ve onlara karşı içlerinde merhamet hissinin doğmasına yol
açar. Böylece zengin ve fakir arasında hiçbir zaman son bulmayacak bir hayır köprüsü kurulmuş
olur. Bu hayır köprüsü sayesinde hem fakirlerin zenginlerin malına göz dikmesi, hem de onlardan
nefret etmesi engellenmiş olur. Çünkü zengin fakirin karşısında değil onunla aynı sa adır.
Sonuç olarak oruç, hem kişisel hem toplumsal haya a nizamın ve huzurun sağlanabilmesi için bir
prova gibidir. Asıl olan ise, Ramazan ayında yapılan bu provayı haya n tamamına yayabilmek r.
Dünyada ilk defa Walter Mischel tara ndan, Colombia Üniversitesi'nde 1970 yılında uygulanan
“Marshmallow Tes ” diğer adıyla “Zevki Erteleme Becerisi Tes ” 40 yıldır 4-6 yaşları arasındaki
çocukların kendilerini kontrol etme ve duygularını yönetme becerilerini ölçmek için yaygın olarak
kullanılmaktadır.
Bu tes e çocuklar tek başına odaya alınarak, onlara bir şekerleme veriliyor. Hemen yemeyip
bekleyenlere ikinci şekerlemenin de verileceği, fakat bekleyip beklememe hususunda serbest
oldukları söyleniyor. Deneyi yapan kişi odadan çıkınca çocuklar farklı davranışlar sergiliyorlar.
Bazıları aceleci davranıp deney yapan kişi odadan çıkar çıkmaz şekerlemeyi yiyor. Bazıları da ikinci
şekerlemeyi kazanmak için kendilerine farklı uğraşlar bularak dikkatlerini farklı şeylere
yönlendiriyorlar. Bazıları da biraz bekledikten sonra dayanamayıp şekerlemeyi yiyorlar.
Zevki Erteleme tes ile iki şey hedefleniyor. Birincisi çocuğun sabredip güdülerini kontrol etmeyi
öğrenmesi, diğeri ise man klı karar verebilme becerisini kazanabilmesidir.
Çocukken yapılan bu araş rma sonuçları, ileriki yıllarda gözlenmekte olup zevkini erteleyebilen
çocukların erteleyemeyenlere göre haya a daha başarılı oldukları gözlemlenmiş r. Madde-alkol
bağımlılık riskleri daha az, akademik başarıları ile sosyal becerileri ise daha iyidir.
Bu araş rma göstermektedir ki eğer kişi çocuk yaşlarda zevkini erteleyebilme becerisini elde
ederse, haya boyunca daha başarılı ve mutlu bir insan olabilir. Çocuğa küçük yaşlarda oruç
tu urulması da onun bu beceriyi kazanmasına yardımcı olur. Çocuk tek başına ne anne-baba
korkusu ne de öğretmen baskısı varken, yani önünde hiçbir maddi engel yokken normalde yemeye
bayıldığı pek çok şeyden sırf Allah rızası için uzak duruyorsa, bu çocuk yap ğı şeylerden mesul
olacağı bilincini ve farkındalığını kazanmış olacak r. İşte böylece, çocukta her türlü baskıdan uzak
sağlam bir iradenin tohumları ekilmiş olur.
-Ali Şafak, “Ramazan Orucu ve Suçlar Üzerindeki Müsbet Tesirleri”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, c. 10, 112-113. sayı, s. 326-330.
-Ali Murat Daryal, “Ramazan Sosyolojisi ve Psikolojisi Üzerine Bir Deneme”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, c. 9, 100-101. sayı, s. 287-299.
-Tahir Özakkaş, “Oruç ve Tıp”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, 26. cilt, 2. sayı, s. 101-110
-Muhammed Hamidullah, “Ramazan Orucunun Hikmeti”, çev. Hamza Aktan, İslam Medeniyeti Dergisi, 5. sayı, s. 7-13.
“Marshmallow Testi”, Psikolojistanbul, h p://www.psikolojistanbul.com/marshmallow-tes / [Erişim Tarihi: 02 Ekim 2015]