Çek Kanunu m. 3.3`e göre karşılıksızdır işlemi, muhatap bankanın

Çek Kanunu m. 3.3`e göre karşılıksızdır işlemi, muhatap bankanın

ANKARA ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ
2015 - 2016 AKADEMİK YILI
(4/A-B SINIFI) KIYMETLİ EVRAK HUKUKU
BÜTÜNLEME SINAVI
CEVAP ANAHTARI
NOT: KANUN MADDELERİ SADECE ÇALIŞMAK İSTEYEN ÖĞRENCİLERE YARDIM
AMACIYLA BELİRTİLMİŞ OLUP, SINAVDA KANUN MADDELERİNİN YAZILMAMASI,
DOĞRU VEYA YANLIŞ YAZILMASI PUANLAMADA DİKKATE ALINMAMAKTADIR.
04.08.2016
Sınav Yönergesi: 1- Sınav süresi 70 dakikadır. 2- Kanun kullanılmayacaktır. 3- Başka
kâğıt verilmeyecektir. 4- Yanıtlar gerekçeli olmalıdır. 5- Lütfen yazınızın okunaklı olmasına özen
gösteriniz. 6- I. Soru 40; II. ve III. Soru 10’ar; IV ve V. Soru 20’şer puandır. 7- Hangi sorunun
yanıtlandığı açık olduğu sürece istenilen sorudan başlanılabilir. 8- Şekil içindeki italik yazılar
imza anlamına gelmektedir.
SORU I
TACİR ÇEKİ
Düzenleme Yeri: İstanbul
Düzenleme Tarihi: 27.06.2016
Türkiye İş Bankası A.Ş
Yenimahalle Şubesi/Ankara
Hesap No: 62-4717 2585346
IBAN: TR62 0006 4000 0014 2172 5853 46
İşbu çek karşılığında Latife Lemi’ye yalnız #50.000.- TL# (Ellibin Türk Lirası) ödeyiniz.
Hesap Sahibi: Dursun Demir
İmzası: Dursun Demir
Vergi Kimlik No: 123456789
Basım Tarihi: 07.04.2016
Osman Özalp lehine kefilim
Kemal Kurtaran
(Ön yüz)
Latife Lemi
Osman Özalp
Canan Can
Cemal Cengiz
(Arka yüz)
Yukarıda örneği verilen çek, Dursun Demir tarafından imzalanarak Latife Lemi’ye teslim
edilmiş, şekildeki ciro zinciri yoluyla Hasan Has’ın eline geçmiştir. Aşağıdaki soruları, örneği verilen
çeke göre yanıtlayınız.
(Her soru birbirinden bağımsızdır)
1. Hasan Has, çeki süresinde Türkiye İş Bankası Yenimahalle/Ankara Şubesi’ne ibraz etmiştir.
Hesapta 49.000 TL olduğu varsayımında çekin karşılıksız olup olmadığını belirtiniz.
Çek Kanunu m. 3.3’e göre karşılıksızdır işlemi, muhatap bankanın kanunen
ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla
sınırlı olarak yapılır. Bu hüküm uyarınca çek; çek bedeli – (çekle işleyen hesapta
bulunan miktar + muhatap bankanın kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktar)
arasındaki fark kadar karşılıksız kalır.
Lütfen sayfayı çeviriniz.
Çek Kanunu m. 3.3.b.2’ye göre muhatap banka karşılığın kısmen bulunması
hâlinde ve çek bedeli -2016 yılı için- 1290 Türk Lirası’nın üzerinde ise, çek bedelini
aşmamak kaydıyla kısmi karşılığa ilave olarak 1290 Türk Lirası’nı ödemek
zorundadır.
Somut olayda kısmî karşılık olan 49.000 TL’ye, muhatap bankanın kanunen
ödemekle yükümlü olduğu miktar (çek bedelini aşmamak kaydıyla ödeme yapılması
gerektiğinden 1290 TL değil 1000 TL ödenecektir) ilave edildiğinde çek bedelinin
tamamı karşılanmaktadır. O hâlde somut olaydaki çek karşılıksız değildir.
2. Hasan Has, çeki süresinde Türkiye İş Bankası Yenimahalle/Ankara Şubesi’ne ibraz etmiş;
hesapta para olmaması nedeniyle muhatap banka tarafından karşılıksızdır işlemi yapılmıştır.
a) Hasan Has’ın çek bedelini Latife Lemi’den tahsil ettiği varsayımında, Latife Lemi, çek
bedelinin ödenmesi için Kemal Kurtaran’a başvurabilir mi?
TTK m. 794.1’e göre çekte yazılı bedel, kısmen veya tamamen aval ile teminat
altına alınabilir. TTK m. 818.1.g’nin atfıyla çeklere de uygulanacak olan TTK m.
701.2’ye göre ise aval, “aval içindir” veya bununla eş anlamlı başka bir ibareyle ifade
edilir ve aval veren kişi tarafından imzalanır. Somut olayda Kemal Kurtaran’ın
“kefilim” ibaresiyle attığı imza (Yargıtay’ın yerleşik hâle gelen uygulamasına göre)
aval şerhi niteliğindedir.
Yine çeklere de uygulanacak olan TTK m. 702.1’e göre, aval veren kişi kimin
için taahhüt altına girmişse aynen onun gibi sorumlu olur. Somut olayda Kemal
Kurtaran, Osman Özalp gibi sorumlu olacaktır.
TTK m. 818.1.l uyarınca poliçenin ödenmesi hâlinde başvurma hakkına dair
TTK m. 726.1 çekler hakkında da uygulanacaktır. Hükme göre çek bedelini ödemiş
olan kişi, ancak kendisinden önce gelenlere başvuru hakkını haizdir. Somut olayda
çek bedelini ödeyen Latife Lemi’nin Osman Özalp’e başvuru hakkı
bulunmadığından; Latife Lemi, Osman Özalp gibi sorumlu olan avalist Kemal
Kurtaran’a da başvuramayacaktır.
b) Hasan Has’ın, çek bedelini Kemal Kurtaran’dan talep ettiği varsayımında; Kemal Kurtaran,
Osman Özalp’ın Hasan Has’a karşı ileri sürebileceği kişisel def’ileri ileri sürebilir mi?
TTK m. 818.1.g hükmüne göre çeklere de uygulanacak olan TTK m. 702.2’ye göre
aval veren kişinin teminat altına aldığı borç şekle ait noksandan başka bir sebepten
dolayı batıl olsa da aval verenin taahhüdü geçerlidir. Bu hüküm uyarınca asıl borç
ile aval arasında şeklî anlamda bir fer’îlik ilişkisi söz konusu olup, aval –kefaletten
farklı olarak- maddî anlamda asıl borç ilişkisinden bağımsızdır. Bu sebeple Kemal
Kurtaran, lehine aval verdiği Osman Özalp’e ait kişisel defîleri Hasan Has’a karşı
ileri süremez.
3. Latife Lemi’nin çek karşılığında sattığı malları Dursun Demir’e vadesinde teslim etmemesi
üzerine Dursun Demir, 01.06.2016 tarihinde yetkili ve görevli mahkemeye başvurarak, anılan
sebeplerle çekin muhatap banka tarafından ödenmemesi için ihtiyati tedbir talebinde bulunmuştur.
Sizce mahkeme kararını verirken kambiyo senetleri hukukunun hangi kurumunu/kurumlarını dikkate
almalıdır?
Dursun Demir’in bu talebi kambiyo senetleri hukuku bakımından, kişisel bir
def’inin hamile karşı ileri sürülüp sürülemeyeceği ile ilgilidir. TTK m. 818.1.e
uyarınca çekler hakkında da uygulanacak olan TTK m. 687’ye göre çekten dolayı
kendisine başvurulan kişi, önceki hamillerden biriyle kendi arasında doğrudan
doğruya var olan ilişkilere dayanan def’îleri başvuran hamile karşı ileri süremez;
meğerki, hamil, çeki iktisap ederken bile bile borçlunun zararına hareket etmiş
olsun.
Somut olayda çekin düzenlenmesine temel teşkil eden satım sözleşmesinden
doğan def’îlerin sonraki hamillere ileri sürülebilmesi için onların bile bile borçlu
zararına hareket ettiklerinin ispatı gerekir. Şu hâlde, mahkemece bu ispat
aranmadan ihtiyati tedbir kararı verilememelidir.
SORU II
Düzenleyeninin Dursun Demir, lehtarının Lütfi Libasçı olduğu bir bonoyu ciro ve teslim yoluyla
iktisap eden Hasan Has, Dursun Demir aleyhine kambiyo senetlerine mahsus takip başlatmıştır.
Bunun üzerine Dursun Demir, Hasan Has’a karşı menfi tespit davası açmış ve dava dilekçesinde özetle;
kendisinin iş yerinde olmadığı zamanlarda, çalışanlarının mal aldığı kişilere bono verebilmesini
sağlamak üzere, boş bonoları imzaladığını ve bunları kilitli olmayan çekmecesinde bulundurduğunu,
böylece çalışanların, gerektiğinde Dursun Demir tarafından imzalanmış bu bonoların boş kalan
yerlerini doldurarak alacaklılara verdiğini belirtmiştir. Ayrıca Dursun Demir, senette lehtar olarak
gözüken Lütfi Libasçı’yı tanımadığını, aralarında ticarî bir ilişki olmadığını, muhtemelen bu kişinin iş
yerine gelerek bonoyu çekmeceden çalıp tedavüle soktuğunu belirterek, Hasan Has’a karşı borçlu
olmadığının tespitini talep etmiştir. Bu bilgiler ışığında maddî hukuka göre Hasan Has’ın senet bedelini
Dursun Demir’den talep edip edemeyeceğini belirtiniz.
Kambiyo taahhüdünün doğumuna ilişkin öğretide üç teori bulunmaktadır.
Kreasyon teorisine göre, kambiyo taahhüdü, senedin imzalanmasıyla doğmaktadır.
Bu nedenle imzalanan senedin, imzalayan kişinin iradesi olmaksızın tedavüle
çıkması hâlinde dahi senette imzası bulunan kişi kambiyo taahhüdünden dolayı
sorumludur. Akit teorisi ise, kambiyo taahhüdünün doğumu için senedin
imzalanmasını yeterli görmemekte ayrıca senedin geçerli bir sözleşmeye dayalı
olarak alacaklıya teslimini de aramaktadır.
Günümüzde hâkim teori olan hukukî görünüşe güven ilkesi ile birleştirilmiş
akit teorisi ise; kambiyo taahhüdünün doğması için senedin imzalanmasını yeterli
gören kreasyon teorisini veya imzalanan kambiyo senedinin iradi olarak alacaklıya
teslimini şart koşan akit teorisinin bütün sorunları çözemediğini savunmaktadır.
Bu çerçevede hukukî görünüşe güven ilkesi ile birleştirilmiş akit teorisine
göre; senedi imzalayan kişinin, kambiyo senedinden sorumlu olması için akit
teorisinde olduğu gibi kural olarak senedi alacaklıya teslim etmesi gerekir. Buna
karşın senet, imzalayan kişinin elinden rızası dışında çıkmışsa, imzalayan kişinin
kambiyo senedinden sorumluluğu tespit edilirken, imza ile yaratılan hukukî
görünüş de dikkate alınır. Eğer, senedi imzalayan kişiye, senedin tedavüle
çıkmasında kusur atfedilebiliyorsa, yaratılan hukukî görünüş sebebiyle imza
sahibinin de sorumluluğu bulunmaktadır.
Somut olayda, Dursun Demir, imzaladığı senedi kilitli olmayan çekmecede
bulundurarak, senedin rızası dışında tedavüle çıkmasında kusurludur. Bu nedenle
Hasan Has’a karşı senet bedelinden sorumludur.
SORU III
Düzenleme tarihi 10.08.2015 olarak gözüken çekin hamili Hasan Has, çeki 14.05.2015 günü
muhatap bankaya ibraz etmiştir. Muhatap banka; çekin arkasına “çekte yer alan düzenleme tarihinde
düzenleyen tarafından onaylanmamış bir değişiklik yapıldığı için çek bedeli ödenmemiştir.” ibaresini ve
çekin ibraz tarihini yazarak çeki hamile iade etmiştir. Hasan Has, çekin düzenleyeni Dursun Demir
aleyhine kambiyo senetlerine mahsus takip yapmıştır.
Takibe yapılan itiraz sürecinde alınan bilirkişi raporu sonucunda çek üzerindeki ilk düzenleme
tarihinin 10.05.2015 olduğu anlaşılırsa düzenleyenin çek bedelinden sorumlu olup olmadığını belirtiniz
[12. HD’nin 01.10.2015 tarih ve E. 2015/10901, K. 2015/22886 sayılı kararından yararlanılmıştır
(karar için bkz. www.kazanci.com)].
TTK m. 818.1.ö uyarınca çekler hakkında uygulanacak TTK m. 748’e göre bir
çek metni değiştirildiği takdirde, değiştirmeden sonra çek üzerine imza koymuş olan
kişiler değişmiş metne ve ondan önce imzasını koyanlar ise eski metne göre sorumlu
olurlar.
Lütfen sayfayı çeviriniz.
Somut olayda düzenleyen; çekte onaylamadığı değişiklik öncesindeki
düzenleme tarihine göre sorumludur. Buna göre, çekin düzenleme tarihi 10.05.2015
olarak kabul edilecektir. O hâlde düzenleyen, 14.05.2015 tarihinde muhatap bankaya
süresinde ibraz edilen çek bedelinden sorumludur.
SORU IV
Yandaki şekilde düzenleyeni Dursun Demir, lehtarı Lütfi Libasçı
olan bir bononun arka yüzü yer almaktadır. Senedi Deniz Derya’dan
devralmak suretiyle senedin (tekrar) hamili olan Ayşe Ökmen, süresinde
ibraz ettiği bono bedelinin Dursun Demir tarafından ödenmemesi
üzerine, bu hususun tespiti için noter vasıtasıyla muhatabı Dursun
Demir olan bir protesto çekmiştir. Ayşe Ökmen’in kim ya da kimler
aleyhine kambiyo senetlerine mahsus takip yoluna başvurabileceğini,
yetkili hamil olup olmadığını da göz önüne alarak, gerekçesiyle belirtiniz.
Lütfi Libasçı
Ayşe Ökmen
Cemal Cengiz
Deniz Derya
Somut olayda bono, ciranta olan Ayşe Ökmen’e tekrar devredilmiştir. TTK m.
778.1.a uyarınca bonolar hakkında uygulanacak olan TTK m. 681.3 uyarınca ciro
düzenleyene veya bonoyla borç altına girmiş olanlardan herhangi birine yapılabilir.
O hâlde Ayşe Ökmen bonoyu geçerli bir şekilde iktisap etmiş ve yetkili hamildir.
Bonoyu tekrar iktisap eden hamilin, ciranta sıfatıyla sorumlu olduğu kişilere
başvurması, dürüstlük kuralı (TMK m. 2) ile bağdaşmayacaktır. Bu nedenle Ayşe
Ökmen, Lütfi Libasçı ile Dursun Demir’e başvurabilecek; ancak ciranta sıfatıyla
sorumlu olduğu Cemal Cengiz ve Deniz Derya’ya başvuramayacaktır.
SORU V
Dursun Demir, Lütfi Libasçı’dan 5.000 TL’lik mal satın almış, taraflar mal bedellerinin
16.05.2016 günü ödeneceğini kararlaştırmışlardır. Malların teslim tarihi ise en geç 10.03.2016 olarak
belirlenmiştir. Ayrıca Dursun Demir bu sözleşme nedeniyle Lütfi Libasçı emrine bir çek düzenlemiştir.
Çekin muhatabı T. İş Bankası olup; düzenleme tarihi 16.05.2016; düzenleme ve ödeme yeri ise
Ankara’dır. Lütfi Libasçı, aldığı ödünç karşılığında çeki 14.05.2016 günü Hâle Han’a temlik cirosuyla
devretmiştir. Bu arada mallar, belirlenen kesin vadede teslim edilmediği için, Dursun Demir usulüne
uygun olarak sözleşmeden dönme hakkını kullanmıştır. Hâle Han ise, çeki süresinde muhatap bankaya
ibraz etmemiştir. 26.07.2016 günü geldiğinde Hâle Han’ın, çek nedeniyle Dursun Demir’e başvurup
başvuramayacağını, muhtemel başvuru sebepleri açısından ayrı ayrı cevaplandırınız.
Düzenleme ve ödeme yeri Ankara olan olaydaki çekin en geç 26.05.2016 günü
muhatap bankaya ibraz edilmesi gerekir (TTK m. 796.1). Çekteki ibraz süresi
geçirildikten sonra hamil, düzenleyen dâhil hiçbir borçluya kambiyo senetlerine
mahsus takip yapamaz (bkz. TTK m. 808).
Buna karşın ibraz süresini geçiren hamil, sebepsiz zenginleşme (TTK m.
818.1.m atfıyla TTK m. 732) veya tarafı ise temel ilişkiye dayanarak talepte
bulunabilir. Somut olayda hamil, (Dursun Demir ile Lütfü Libasçı arasındaki) temel
ilişkinin tarafı değildir. O hâlde hamilin yalnızca sebepsiz zenginleşme yoluna
başvurması düşünülebilir.
Çeklerde sebepsiz zenginleşme davası, muhatap kambiyo taahhüdü altına
giremeyeceği için sadece düzenleyene karşı açılabilir (karş. TTK m. 732). Ancak
somut olayın koşulları değerlendirildiğinde düzenleyen verdiği çek karşılığında mal
almadığı gibi, dönme hakkını kullandığı için bu yönde bir alacak hakkına da sahip
değildir. Dolayısıyla hamilin zenginleşmeyen düzenleyene karşı bir talep hakkı
olmadığı sonucuna varılmalıdır.
Başarılar dileriz.
Prof. Dr. Asuman Turanboy
Prof. Dr. İsmail Kırca