Hüseyn Cavid əsərləri 3/5 cild

Transkript

ÙÖÑÅÉÍ ÚÀÂÈÄ
ßÑßÐËßÐÈ
ÁÅØ ÚÈËÄÄß
III ÚÈËÄ
“ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”
ÁÀÊÛ-2005
Áó êèòàá “Ùöñåéí Úàâèä. ßñÿðëÿðè. Äþðä úèëääÿ. II, ÛÛÛ úèëäëÿð”
(Áàêû, Éàçû÷û, 1982, 1984) íÿøðëÿðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð
Òÿðòèá åäÿíè:
Òóðàí Úàâèä
Ðåäàêòîðó:
Òåéìóð Êÿðèìëè
894.3611 - dc 21
AZE
Ùöñåéí Úàâèä. ßñÿðëÿðè. Áåø úèëääÿ. ÛÛÛ úèëä. Áàêû, “Ëèäåð íÿøðèééàò”,
2005, 304 ñÿù.
Áþéöê Àçÿðáàéúàí ìöòÿôÿêêèðè, ìÿøùóð âÿ õàðèãöëàäÿ ïéåñëÿð ìöÿëëèôè
Ùöñåéí Úàâèäèí “ßñÿðëÿðè”íèí áó úèëäèíÿ ìöãòÿäèð ñÿíÿòêàðûí, ñÿùíÿìèçèí
øàù ÿñÿðëÿðèíäÿí îëóá, äöíéà ÿäÿáèééàòûíäàêû ÿôñàíÿâè Èáëèñ ñóðÿòèíèí ÷îõ
áþéöê óñòàëûãëà úàíëàíäûðûëäûüû “Èáëèñ” ôàúèÿñè, ìþâçóñó Èñòàíáóë ùÿéàòûíäàí
àëûíìûø “Àôÿò”è, Ïåéüÿìáÿðèí äàùèéàíÿ îáðàçûíûí þç ïàðëàã ÿêñèíè òàïäûüû
“Ïåéüÿìáÿð”è âÿ ùÿðá äåìîíóíóí ñóðÿòèíèí éàðàäûëäûüû “Òîïàë Òåéìóð”
äðàìû äàõèë åäèëìèøäèð.
Úàâèä éàøàäûüû úÿìèééÿòèí, ìÿíñóá îëäóüó ñîéóí âÿ áöòþâëöêäÿ èíñàíëûüûí ïðîáëåìëÿðèíè ÿêñ åòäèðìÿéÿ úàí àòäûüû ö÷öí îíóí ìþâçóúà âÿ ãàëäûðûëàí
ïðîáëåì áàõûìûíäàí ùå÷ áèðè äèýÿðèíè òÿêðàðëàìàéàí áó ÿñÿðëÿðèíäÿ äÿ äöíéàíûí ìàùèééÿòèíÿ âàðûëûð, ùÿéàòûí, õèëãÿòèí ôÿëñÿôè äÿðêèíÿ ÷àëûøûëûð.
ßñÿðëÿðèí èìëàñûíà òîõóíóëìàéàðàã, äèë âÿ öñëóáóíóí ãîðóíóëìàñûíà
÷àëûøûëìûøäûð.
ISBN 9952-417-27-4
© “ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”, 2005
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû
èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà
ùÿäèééÿ åäèëèð
ÈÁËÈÑ
Ôàúèÿ – 4 ïÿðäÿ
ßØÕÀÑ
Èáëèñ – . . . . . . . . . .
Ìÿëÿê – . . . . . . . . .
È õ ò è é à ð ø å é õ – àüñàããàë áèð ñþâìÿÿíèøèí...
Õ à â ÿ ð – Èõòèéàðûí òîðóíó.
À ð è ô – ïÿðèøàí ñà÷ëû, ñàäÿ ýåéèìëè áèð ýÿíú.
Â à ñ è ô – êþíöëëö áèð òöðê çàáèòè (Àðèôèí êö÷öê ãàðäàøû).
Ê ö ÷ ö ê ç à á è ò – Âàñèôèí àðãàäàøû.
Ð ÿ ’ í à – ñîí äÿðÿúÿ ýþçÿë áèð øÿôãÿò ùÿìøèðÿñè (òöðê).
È á í É ÿ ì è í – ãûðã áåø éàøûíäà ãàðàøûí áèð ÿðÿá çàáèòè.
É à ð à ë û ç à á è ò – ðóñ îðäóñóíà ìÿíñóá áèð ýÿíú.
Ç ÿ í ú è ÷ à â ó ø – Èáí Éÿìèíèí õèäìÿò÷èñè âÿ áèð íÿôÿð ìÿèééÿò ÿñêÿðè.
Ò å é ô – Ðÿ’íàíûí ìÿãòóë áàáàñûíûí õÿéàëû.
Å ë õ à í – çàáèò (ÿñêÿðè ãà÷àã).
Çàáèòëÿð, ÿñêÿðëÿð, ùàéäóòëàð, ðÿããàñÿëÿð (ÿðÿá), ÷èíýÿíÿëÿð, òåéôëÿð, ÷àëüû òàãûìû
âÿ ñàèðÿ...
ÈËÊ ÏßÐÄß
Áàüäàä úèâàðûíäà àüàúëûã, ìÿíçÿðÿëè áèð ýóøÿ... Áèð òÿðÿôäÿ äûøàðûñû éåøèëëèêëÿðëÿ ìöùàò
áèð ÷àðäàã, è÷ÿðèñè ùÿñèðëÿ äþøÿíìèø ñàäÿ áèð ãöëáÿúèê... Ãöëáÿíèí èêè ïÿíúÿðÿñè, ñàüäà,
ñîëäà âÿ ãàðøûäà áèðÿð ãàïûñû âàð. Òàã÷àäà áèð òàãûì êèòàáëàð íÿçÿðÿ ÷àðïàð. Àüóñòîñ,
èêèíäè úàüû...
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà Àðèô áèð òÿðÿôäÿ, òàõòà áèð êàðéîëà öçÿðèíäÿ ÿëèíÿ òÿêéÿ åäÿðÿê, óçàíûá
äöøöíúÿéÿ äàëìûø, ñÿùíÿ ãàðàíëûã, ÿòðàôäà ýþé ýóðóëòóñó, øèìøÿê ÷àãûøû, òðàíïåò
ñÿäàëàðû, òîï, òöôÿê, áîìáà ïàòëàéûøëàðû... Ãàðøûäà, ñÿùíÿíèí íèùàéÿòèíäÿ èêè áþéöê ýþç
(ïÿíúÿðÿ) àòÿøëÿð, àëåâëÿð è÷èíäÿ äÿùøÿòëè áèð ìöùàðèáÿ òÿñâèð åäÿð. Áèð ãà÷ çàáèò ÿëäÿ
äóðáèí ìöùàðèáÿ êîìàíäàñèëÿ ìÿøüóë... Ýþçëÿðèí áèðèíäÿ Èáëèñ, äèýÿðèíäÿ Ìÿëÿê
ýþðöíöð. Ýóðóëòóäàí ñîíðà ñöêóò...
Èáëèñ
(ìÿìíóí ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Äÿðéàëÿðÿ ùþêì åòìÿäÿ òóôàí,
Ñÿùðàëàðû ñàðñûòìàäà âóëêàí,
7
Ñåëëÿð êèáè àãìàãäà ãûçûë ãàí,
Úàíëàð éàãàð, åâëÿð éûãàð èíñàí...
(ãÿùãÿùÿ)
Ìÿëÿê
Éà Ðÿá, áó íÿ äÿùøÿò, íÿ ôÿëàêÿò?
Éà Ðÿá, áó íÿ âÿùøÿò, íÿ çÿëàëÿò?
Éîã êèìñÿäÿ èíñàôö ìöðöââÿò,
Èáëèñÿìè óéìóø áÿøÿðèééÿò!?
Èáëèñèí ìöñòÿùçè âÿ ñöðÿêëè ãÿùãÿùÿëÿðèëÿ áÿðàáÿð éåíÿ ýþé ýóðóëòóñó, òîï, ìèòðàëéîç
ñÿäàëàðû áàøëàð. Ñîíðà ñöêóò...
Èáëèñ
(÷ûëüûí ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Òîïëàð âåðèéîð àëÿìÿ äÿùøÿò,
Äÿùøÿò!.. Ãîïóéîð ñàíêè ãèéàìÿò,
Éàüìóð êèáè ýþéäÿí éàüàð àòÿø!..
Àòÿø!.. Ãàðàëàð, äàëüàëàð àòÿø!..
Ìÿëÿê
Éà Ðÿá, àçàúûã ëöòôö èíàéÿò!
Ãÿùð îëìàäà àðòûã áÿøÿðèééÿò.
Áàøäàí-áàøà ùÿï éåð éöçö âÿùøÿò,
Èáëèñ èëÿ ùÿìðÿíýè-ñèéàñÿò.
Ýþçëÿð ãàïàíûð, ñÿùíÿ àéäûíëàøûð.
Àðèô
(Óéãóäàí îéàíûð êèáè àëíûíû âÿ ýþçëÿðèíè îâóøäóðóð. Éåðèíäÿí ãàëãàð,
ýþéÿ äîüðó)
Äöíéàëàðû éîãäàí éàðàòàí, åé óëó Òàíðû!
Åé õàëèãè-ùèêìÿò!
Äóéäóãúà, äöøöíäöêúÿ îëóð ãÿëáèìÿ òàðû
8
Áèí øöáùÿëè èëëÿò.
Äóéäóãúà, ÿâÿò, ïÿðäÿëè ùèêìÿòëÿðè ùÿð àí,
Áèí äöðëö ùÿãèãÿò,
Áèí äöðëö ìöÿììàëû ùÿãèãÿò áàíà õÿíäàí,
Ùÿïñèíäÿ äÿ çöëìÿò...
Áöëáöëëÿðèí ÿëùàíû, ÷è÷ÿêëÿðäÿêè ÿëâàí
Éà øþ’ëåéè-ÿúðàì,
Îëìàç øó áÿíèì ÷ûëäûðàúàã êþíëöìÿ ÿë’àí
Áèð ìÿíáÿè-èëùàì.
Åé âàðëûüû éîã, éîãëóüó âàðäàí äàùà äèëáÿð!
Ðóùóì ñÿíè èçëÿð.
Ëöòô åò, î ýþçÿë ÷þùðÿíè áèð àí áàíà ýþñòÿð,
Êþíëöì ñÿíè þçëÿð.
Óéäóì äà ïåéüÿìáÿðëÿðÿ, ãàíóíÿ, êèòàáÿ,
Äóéäóì éåíÿ ãÿñâÿò.
Áàøäàí-áàøà ùÿï ãÿùðö ãÿçÿá, òþâáÿ-èíàáÿ,
Ùÿï çÿ’ôÿ ÿëàìÿò...
Ùÿð ôÿëñÿôÿ áèð âÿëâÿëÿ, ùÿï òàòëû õÿéàëàò,
Éîã ðÿùáÿðè-âèúäàí;
Ñÿíñèç äîüàìàç ãÿëáèìÿ, âèúäàíûìà, ùåéùàò,
Áèð øþ’ëåéè-èðôàí.
Åí, ýÿë áàíà, éàõóä áÿíè éöêñÿêëÿðÿ ãàëäûð,
Ýÿçäèð ãîíàüûíäà;
Éåðëÿðäÿ ñöðöíäöì, éåòèøèð, ýþéëÿðÿ ãàëäûð,
Äèíäèð ãóúàüûíäà,
Ãàëäûð áÿíè, áèð ñåéð åäÿéèì õîøìó, ýþçÿëìè
Úÿííÿòäÿ ìÿëÿêëÿð?
Ãàëäûð áÿíè, òà ýþðìÿéèì èíñàíäàêû çöëìè,
Áàã, éåð öçö èíëÿð.
Éà Ðÿá, áó úèíàéÿò, áó õÿéàíÿò, áó ñÿôàëÿò
Áóëìàçìû íèùàéÿò?
Èíñàíëàðû õÿëã åòìÿäÿ âàð áÿëêÿ äÿ ùèêìÿò,
Èáëèñÿ íÿ ùàúÿò!?
Éîðüóí âÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà èñêÿìëÿéÿ îòóðóð. Äÿðùàë ñÿùíÿíèí ûøûüû àçàëûð. Èáëèñ
ñöðÿêëè âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ éåðäÿí – àëåâëÿð è÷èíäÿí ÷ûãàð. Éàëäûçëû âÿ ÿôëàòóíè
ðèäàñûíûí ÿòÿêëÿðè ùÿðÿêÿò åòäèêúÿ àòÿøðÿíý ñèìà âÿ ÿëáèñÿñè ïàðëàð, äóðóð.
9
Èáëèñ
Àðèô! Áàíà áàã, ñÿí äÿìè åâùàìÿ ãàïûëäûí?
Áè÷àðÿ ÷îúóã, ñÿí äÿìè Èáëèñÿ òàãûëäûí?
Äàùèëÿð, óëóë’ÿçì íÿáèëÿð áåëÿ áÿíäÿí
Ùè÷ âÿúùëÿ òÿõëèñè-ýèðèáàí åäÿìÿçêÿí
Äàèì áÿíè òÿùãèð åäÿðÿê ÿéëÿíèéîðñóí...
Ùÿï ñþéëÿíèéîð, ñþéëÿíèéîð, ñþéëÿíèéîðñóí...
Áèð ýöí ýÿëèð, ÿëáÿòòÿ, øó èç’àí èëÿ ñÿí äÿ
Áàçè÷ÿ îëóðñóí ãîúà Èáëèñèí ÿëèíäÿ.
Èáëèñ, î áþéöê ãöäðÿò, î àòÿøëè ìöÿììà
Áèð ýöí ñÿíè äÿ êÿíäèíÿ åéëÿð êþëÿ... àììà
Ùåéùàò, îëàìàç äÿðäèíÿ áèð êèìñÿäÿí èìäàä,
Èìäàäÿ ãîøàð, ãîøñà ôÿãÿò àù èëÿ ôÿðéàä.
Ðèäàñûíûí ÿòÿêëÿðèíè À ð è ô è í éöçöíÿ ñöðÿð, ëàöáàëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ÷ÿêèëèá ýåäÿð.
Ñÿùíÿ àéäûíëàøûð.
Àðèô
(øàøãûí, ñèíèðëè áèð òåâð èëÿ ñà÷ëàðûíû ãàðûøäûðûð, è÷ÿðè ýèðìÿêäÿ îëàí
Èõòèéàðà ùÿéÿúàíëû áèð ìöçòÿðèá)
Ýÿë, ýÿë áàíà! Ýÿë, åéëÿ áÿíèì äÿðäèìÿ ÷àðÿ!
Èõòèéàð
Îüëóì, éåíÿ äÿðäèí íÿ èìèø, ñþéëÿ, íÿ ÷àðÿ?
Àðèô
(àúû òÿáÿññöìëÿðëÿ)
Éàð áåéíèìè, à÷ ãÿëáèìè! Åéâàù, à÷àìàçñûí;
Ãà÷ áÿíäÿí óçàãëàø, õàéûð, ÿñëà ãà÷àìàçñûí.
Áÿí ÷ûëüûíûì àðòûã, áàíà éàãëàøìà, êÿíàð îë:
Ýÿë, ãà÷ìà, õàéûð, äÿðäèìÿ ëöòô åò äÿ, äÿâà áóë.
10
Èõòèéàð
Îüëóì, ìÿäÿíè àëÿìè íèôðÿòëÿ áûðàãäûí,
Ýÿëäèí øó úÿäÿëñèç, áÿäÿâè àëÿìÿ ÷ûãäûí,
Èíñàíäàêû ùàãñûçëûüû, çöëìö óíóò àðòûã,
Ãÿëáèíäÿêè íèôðÿòëÿðè, âÿùøÿòëÿðè éàã, éûã.
Éöç, áèí äåéèë Èáëèñÿ óéàí... ùÿï áÿøÿðèééÿò
Åòìèø áó ýöí åâ éûãìàüà, ãàí è÷ìÿéÿ àäÿò.
Àðèô! Óíóò, îüëóì, óíóò àðòûã, áÿíè äèíëÿ,
Ñÿí êÿíäèíè ìÿùâ åéëÿéÿúÿêñèí áó ýåäèøëÿ.
Àðèô
(àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Ìöìêöíìö óíóòìàã?! Äàéàíûëìàç áóíà ÿñëà,
ßñëà äàéàíûëìàç øó áþéöê âÿùøÿòÿ... çèðà,
Éàëíûç äåéèë èíñàíëàðà, âÿùøèëÿðÿ ñîðñàí,
Îíëàð áåëÿ èíñàíäàêû âÿùøèëèéÿ ùåéðàí.
(ýþéÿ äîüðó, ñèíèðëè âÿ ùÿéÿúàíëû)
Áèëìÿì øó úèíàéÿò, øó õÿéàíÿò, øó ôÿëàêÿò
Áèòìÿçìè, èëàùè! Áó ãÿäÿð ñÿáðÿ íÿ ùàúÿò?
(÷ûëüûí)
Âåð, áèð áóéóðóã âåð äÿ úÿùÿííÿìëÿð à÷ûëñûí,
Úîøñóí, áöòöí àòÿøëÿðè äöíéàéà ñà÷ûëñûí.
Éàãñûí äà, øó çàëûì áÿøÿðèí éóðäóíó éûãñûí,
Ùÿï éåð éöçö áèð àù îëàðàã ýþéëÿðÿ ÷ûãñûí.
Áó ñûðàäà äÿùøÿòëè ýþé ýóðóëòóñó áàøëàð. Ýóðóëòó èëÿ áÿðàáÿð Èáëèñèí øèääÿòëè ãÿùãÿùÿëÿðè åøèäèëèð. Èõòèéàð ìÿ’éóñ âÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà ãöëáÿäÿí ÷ûãàð. Àðèô ÿëè àëíûíäà
îëàðàã ýóðóëòó âÿ ãÿùãÿùÿëÿðè äèíëÿð. Åéíè çàìàíäà ñÿùíÿíèí ûøûüû àçàëûð. È á ë è ñ
Àðèôèí ãàðøûñûíà êå÷èâåðèð
11
Àðèô
(ôÿñèíè ãîéàðàã, øàøãûí)
Êèìñèí, íÿ÷èñèí? Ñþéëÿ, íÿäèð ôèêðö ìÿðàìûí?
Íåðäÿí ýÿëèéîðñóí, íÿ èìèø øþùðÿòö íàìûí?
Èáëèñ
(ìÿüðóð ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Áÿí øèìäè áèð àòÿø, ôÿãÿò ÿââÿëúÿ ìÿëÿêäèì,
Ùÿï Õàëèãÿ òÿñáèù èäè, òÿùëèë èäè âèðäèì,
Èëê þíúÿ ìÿëÿêëÿð áÿíè òÿãäèñ åäèéîðäó,
Àäÿì êèáè áèð ñàéüûñûç àõûð ëÿêÿ âóðäó.
Àë÷àëìàäû, éöêñÿëäè ôÿãÿò øþùðÿòö øàíûì,
Àëëàù èëÿ áèð çèêð åäèëèð íàìö íèøàíûì.
Àðèô
Àðòûã éåòèøèð, àíëàäûì, èçàùÿ íÿ ùàúÿò,
Ãàðøûìäàêû Èáëèñ èìèø, åéâàù, íÿ äÿùøÿò!
Ùÿï ãÿùð îëóéîðêÿí øó úèùàí õàèí ÿëèíëÿ,
Áèëìÿì íÿéÿ ýÿëäèí, íÿéÿ ýÿëäèí áàíà, ñþéëÿ?!
Èáëèñ
Áàãäûì, ÿçèéîð ðóùóíó ùÿï ãåéäè-ÿñàðÿò,
Ýÿëäèì åäÿéèì òà ñÿíè ùöððèééÿòÿ äÿ’âÿò.
Áàãäûì, ñÿíè ìÿùâ åòìÿäÿ áèí äöðëö õÿéàëÿò,
Ýÿëäèì âåðÿéèì ãÿëáèíÿ áèð íóðè-ùÿãèãÿò.
Àðèô
Óéìàì ñàíà, ùÿð ìÿë’ÿíÿòèí áÿíúÿ ÿ’éàíäûð,
Äÿô’ îë äà, ýåò, àçüûíëàðû, ñàïãûíëàðû ãàíäûð;
Ùöððèééÿòÿ ÿñëà áÿíè ñÿí èðäèðÿìÿçñèí,
Áèð çöëìÿò èêÿí íóðè-ùÿãèãÿò âåðÿìÿçñèí.
12
Èáëèñ
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Ëàêèí áó õÿòà... Àòÿøè çöëìÿò ñàíûéîðñóí:
Ñÿí àðèô èêÿí ùàëáóêè ïÿê àëäàíûéîðñóí,
Çöëìÿò äåéèëèì, èøòÿ áÿíèì ùÿð ñþçöì àòÿø...
Àòÿø, þçöì àòÿø, éöçöì àòÿø, ýþçöì àòÿø.
Àðèô
Áÿí íóðÿ ôÿãÿò òàëèáèì, àòÿø íÿìÿ ëàçèì?!
Èáëèñ
Àòÿøñèç, èíàí, íóð îëàìàç ñàáèòö ãàèì,
Àòÿø, ýöíÿø àòÿø, áÿøÿðèééÿò áöòöí àòÿø,
Ùÿð áèð ùÿðÿêÿò, ìÿáäÿè-õèëãÿò áöòöí àòÿø...
Çÿðäöøòö äöøöí, ôÿëñÿôÿñè, ôèêðè, äÿùàñû
Ùÿï àòÿøÿ òàïäûðìàã èäè çöìðåéè-íàñû.
Éàëíûç áóíó äÿðê åòäè î ÿëëàìåéè-ìÿøùóð,
Éàëíûç î áþéöê áàø øó áþéöê êÿøôëÿ ìÿüðóð...
Àðèô
(ñèíèðëè)
Ìÿùâ îëñà äà ùÿï áÿíëèéèì óéìàì ñàíà, äÿô’ îë!
Èáëèñ
Äóðìàì, ýåäÿðèì...
(ãÿùãÿùÿ èëÿ ÷ÿêèëèð)
Àðèô
Ùàéäû, ÷ÿêèë, èøòÿ à÷ûã éîë!..
13
(Ôÿñèíè áèð òÿðÿôÿ àòûá ÿñÿáè ùàëëàð êå÷èðèð. Ñÿùíÿ àéäûíëàøûð)
Õàâÿð
(ýÿëèð, ùÿéÿúàí âÿ òÿëàø èëÿ)
Ñþéëÿ, Àðèô! Àìàí íÿ îëäó éåíÿ,
Éåíÿ êèìëÿð ýþðöíäö ýþçëÿðèíÿ?
Àðèô
Ñîðìà, ùè÷ ñîðìà, íàçÿíèí Õàâÿð,
Áÿíè ìÿùâ åòäè èçòèðàáö êÿäÿð.
(îíó ãîëëàðû àðàñûíà àëûð)
Ñÿí, ÿâÿò ñÿí äÿ îëìàñàí, ùåéùàò!
Áÿíè áèð ýöí áîüàð øó ãàíëû ùÿéàò.
Àù, î ýþçëÿð áèëèðìèñèí íÿ äèéîð?
Õàâÿð
Íÿ äèéîð, ñþéëÿ...
Àðèô
Ðóùó úÿçá åäèéîð,
Ñþéëöéîð ÿñêè õàòèðàòû áàíà.
(ÿòðàôà)
Ñàíêè ãàðøûìäàäûð ýþçÿë Ðÿ’íà.
Õàâÿð
Áàíà áàã, ñÿíäÿ ýèçëè áèð ñþç âàð...
14
Àðèô
Îíó ùè÷ ñîðìà, ñåâýèëèì!
Õàâÿð
(ÿòðàôà)
Ãÿääàð!
Áó ñûðàäà È õ ò è é à ð èëÿ áÿðàáÿð È á í É ÿ ì è í , Ð ÿ ’ í à , çÿíúè ÷àâóø âÿ áèð ÿñêÿð,
ÿëèíäÿ óôàã áèð ÷àíòà äàõèë îëóðëàð.
Èáí Éÿìèí
(ñÿìèìè áèð òåâð èëÿ ÿëèíè Èõòèéàðûí îìóçóíà ãîéàðàã)
Ìþùòÿðÿì Èõòèéàð, íàñûë êåéôèí?
Èõòèéàð
Ùè÷ ãÿìèì éîã, âàð îëñóí Èáí Éÿìèí!
Èáí Éÿìèí
(àëíûíûí òÿðèíè ñèëÿð)
Ïÿê ñûúàã, ùÿì äÿ éîë áó ýöí ïÿê óçàã,
(ÿñêÿðÿ)
×àáóã îë, ùàéäû, ãîø äà àòëàðà áàã.
ßñêÿð ÷àíòàéû áèð òÿðÿôÿ áûðàãûá ÷ûãàð.
Àðèô
(äèããÿò âÿ ùåéðÿòëÿ ÿòðàôà)
Àù, î, Ðÿ’íà, íàçÿíèí àôÿò!
15
Õàâÿð
Éåíÿ áèð øåéìè îëäó, Àðèô?
Àðèô
ßâÿò.
(Ðÿ’íàéÿ éàãëàøàðàã)
Ñþéëÿ, Ðÿ’íàìû èñìèíèç?
Ð ÿ’ í à
(Àðèôèí ÿëèíè ñûãàð, ùåéðÿò âÿ ñåâèíúëÿ)
À ð è ô!
Èáí Éÿìèí
(Àðèôè, ñöçÿð, ÿòðàôà)
Áèçÿ áèð ÿíýÿë îëìàñûí øó ùÿðèô?!
Àðèô
Áó ýÿëèø, ÿôâ åäÿðñèíèç, íåðÿäÿí?
Èáí Éÿìèí
(ìÿüðóð âÿ ëàöáàëè)
Ñÿùíåéè-ùÿðáäÿí, ìöúàäèëÿäÿí.
Àðèô
(àúû òÿáÿññöìëÿ)
Áèð ôÿçèëÿòñÿ þëäöðöá-þëìÿê,
Úàíàâàð áèçäÿí ÿøðÿô îëñà ýÿðÿê.
16
Èáí Éÿìèí
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Èøòÿ áèð ñþç êè, áöñáöòöí éàíëûø...
Éàøàìàã èñòèéîðìóñóí, ÷àðïûø.
Ùÿðáÿ ãîø, ùÿï âóðóø, éà ÿç, éà ÿçèë!
Îíñóç èðìÿê ìóðàäà ïÿê ìöøêöë.
Àðèô
(èñòåùçàëû âÿ ÿçèúè áèð òÿáÿññöìëÿ)
Äîüðó, ïÿê äîüðó áèð äöøöíúÿ... ÿâÿò,
Èøòÿ ùÿð ÿñêÿð, èøòÿ ùÿð ìèëëÿò
Áó ýöí îëìàãäà ùÿï áó ôèêðÿ øÿðèê,
Ùè÷ ÷ÿêèëìÿç ôÿãÿò áó ñÿðñÿìëèê.
Èõòèéàð
(îíóí ãîëóíäàí òóòàðàã)
Àðèô, îüëóì, áûðàã ìöíàãèøÿéè
Ýÿë, èøèì âàð ñÿíèíëÿ...
Ñàü òÿðÿôäÿí ÷ûãàðëàð
Èáí Éÿìèí
(ÿòðàôà)
Àù, íÿ åéè...
(Ðÿ’íàéÿ)
Øó ùÿðèô ôåéëÿñîôìó, éà äÿëèìè?
Ñàíêè ùÿï úÿùëäèð áóíóí åëìè.
17
Ð ÿ’ í à
Áÿñëÿíèð ùÿð êþíöëäÿ áèð äóéüó,
Íÿ éàïàðñûí, îíóí äà ìÿñëÿêè áó...
Èáí Éÿìèí
Áó äà ìÿñëÿêìèäèð, íÿäèð, áèëìÿì!
Èøòÿ áèð êÿúíÿçÿð, çÿêè ñÿðñÿì!
Õàâÿðèí éöçöíäÿ íàìÿìíóí ùàëëàð.
Ð ÿ’ í à
Áÿíúÿ ñÿðñÿì äåéèë, î ïÿê ùóøéàð,
Íåéëÿñèí, ùÿðáÿ ãàðøû íèôðÿòè âàð.
Èáí Éÿìèí
Îíó íåðäÿí òàíûðñûíûç ÿúÿáà?
Ð ÿ’ í à
Ïÿê éàãûí ãîìøóìóçäó...
Èáí Éÿìèí
(ÿòðàôà)
Èøòÿ áÿëà!
Ð ÿ’ í à
ßñëè Èñòàíáóë ÿùëèäèð, ëàêèí,
Ïÿê êö÷öêêÿí çàâàëëû äÿðáÿäÿðèí
Åâè éàíìûø äà, íÿñëè ìÿùâ îëìóø,
Áèð êö÷öê ãàðäàøèëÿ ãóðòóëìóø.
Îíó äà ÿí ñîíóíäà áè÷àðÿ
Ãåéá åäèá áþéëÿ ãàëìûø àâàðÿ.
18
Èáí Éÿìèí
(ñààòûíà áàãàð, Ðÿ’íàéÿ)
Ñèç ìÿùÿááÿò åäèí äÿ áèç ÷ûãàëûì,
ßúÿáà áèð íÿ âàð, íÿ éîã áàãàëûì.
(÷àâóøëà áÿðàáÿð áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèð)
Ð ÿ’ í à
(êàðéîëà öçÿðèíäÿ ýþçöíÿ èëèøÿí èêè êèòàáû ýþñòÿðèð)
Áó êèòàáëàð ñÿíèíìèäèð, ÿúÿáà?
Õàâÿð
ßâÿò, Àðèô êå÷ÿí éûë àëäû áàíà.
(êèòàáëàðûí àëò òÿðÿôäÿ áóëóíàí ðÿñèìëè éöçöíö áèðÿð-áèðÿð ÷åâèðèá
ýþñòÿðèð)
Õîúà Íÿñðÿääèíèí ëÿòèôÿëÿðè,
Áó äà “Áèí áèð ýåúÿ” ùåêàéÿëÿðè!..
Ð ÿ’ í à
(à÷ûá éàïðàãëàðûíû ÷åâèðÿðÿê)
Áàíà ëöòôÿí áèð àç ñÿðèí ñó...
Õàâÿð
Ïÿêè.
(äÿñòèéè àëûá ñîë ãàïûäàí ÷ûãàð)
19
Èáí Éÿìèí
(äûøàðûäà ïÿíúÿðÿ þíöíäÿ, ÷àâóøà)
Ïÿê äöøöíäöí, íÿ âàð?
×àâóø
Áÿéèì, ùÿð øåé,
Áèð áÿëà èøòÿ ýþðäöéöí Àðèô,
×öíêè Ðÿ’íàéÿ ïÿê éàãûí øó ùÿðèô.
Äàùà ìöäùèø áÿëà áèçèì ÿñêÿð,
Ãîðãàðûì, úöìëÿ ñèððè ôàø åéëÿð.
Áèçè ýþðìöø äÿ ÷öíêè Ðÿ’íàíûí
Áàáàñûí ãÿòë åäÿí çàìàí, õàèí!
À ð è ô ñàü òÿðÿôäÿí äàõèë îëóð, îíëàðû äèíëÿð.
Èáí Éÿìèí
(ãàôàñûíû îéíàòàðàã èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ)
Áèð áþéöê îðäó, áèð éûüûí èíñàí,
Áÿíèì óüðóìäà îëäó ùÿï ãóðáàí.
Êåéôÿ ñÿðô åéëÿäèì äÿ ìèëéîíëàð,
Éåíÿ äåâëÿòúÿ å’òèáàðûì âàð.
Áÿí êèìèì, áèð ÿðÿá... íÿ çÿíí åòäèí?
Áèð ÷îúóãäàíìû ãîðãàð Èáí Éÿìèí?
Ýåäÿðëÿð.
Àðèô
(Ðÿ’íàéà éàãëàøûð, âóðüóíúà áèð òåâðëÿ)
Íÿ ñÿàäÿò, íÿ õîø òÿñàäöô, èíàí,
Ñÿíè ýþðäöêäÿ áèòäè òàáö òÿâàí.
Ýåúÿ ðþ’éàëÿðèìäÿ þçëÿðêÿí
20
Áó ýÿëèø áþéëÿ àíñûçûí, áèëñÿí,
Íÿ ãÿäÿð çåâãö íÿø’ÿ âåðäè áàíà,
Ùàãëûäûð ùÿð êþíöë òàïûíñà ñàíà,
Áóðäà ãàëñàí, ñÿíèíëÿ áèðëÿøñÿê,
Øöáùÿ éîã, ñèñëè òàëåéèì ýöëÿúÿê.
Ð ÿ’ í à
(ìöòÿðÿääèä)
Áèð õÿéàë èøòÿ, êèì áèëèð, ãèñìÿò!?
Àðèô
Áèð ñþçöì âàð, ãöñóðÿ áàãìà ôÿãÿò,
Ñþéëÿ, Ðÿ’íà! Øó ãàíëû çàáèòëÿ
Íåðÿéÿ, ùàíêè ñÿìòÿ, áèð ñþéëÿ?
Ð ÿ’ í à
Øó éàãûíëàðäà õÿñòÿëÿð âàðìûø.
Àðèô
Ñàãûí àëäàíìà, ïÿê áþéöê éàíëûø;
Èíàíûá ýåòìÿ, àù, î ïÿê õàèí,
Áóðäà ãàë, ýåòìÿ, ùÿì äÿ ñîðìà íè÷èí!
Ð ÿ’ í à
Áÿëêÿ ùÿï ñþéëÿäèêëÿðèí ýåð÷ÿê,
Ïÿê ýöú àììà âÿçèôÿäÿí äþíìÿê.
Ûøûã àçàëûð, àü ñàãàëëû, ìþùòÿøÿì ñèìàëû áèð ìèðàëàé õÿéàëû ýþðöíöð. Ðÿ’íà øàøãûí âÿ
ùÿéÿúàíëû.
Àù, áàáàì, áèð äÿ àíëû-øàíëû áàáàì!
Èíòèãàì àëìàäàí, èíàí éàøàìàì.
21
Áàáàñûíûí õÿéàëû
(ìöùèá âÿ àüûð áèð àùÿíýëÿ)
Èíòèãàì! Èíòèãàì!..
(÷ÿêèëèð)
Ð ÿ’ í à
(ÿëëÿðèíè õÿéàëà äîüðó à÷àðàã ìöçòÿðèá)
Àìàí, áó ñóàë!
Èáëèñ
(õàðèúäÿí ìÿìíóí ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Èíòèãàì, Èíòèãàì!..
Àðèô
Àìàí, áó íÿ ùàë!?
Ð ÿ’ í à
Áàáàìûí êèì áóëóðñà ãàòèëèíè,
Îíà áÿí ñÿúäÿ åéëÿðèì ÿëÿíè.
Áÿíè ÷þëëÿðäÿ ýÿçäèðÿí äóéüó,
Èíòèãàì åøãè... ùÿï áó, éàëíûç áó.
Àðèô
Ýþðöíöð, ñèçúÿ áÿëëèäèð ãàòèë?
Ð ÿ’ í à
Õàéûð, ÿñëà áèëèíìèéîð î ñÿôèë,
Äèéîð Èáí Éÿìèí: “Èíàí áàíà ñÿí,
Áóëóðóì íåðäÿ îëñà ãàòèëè áÿí”.
22
Àðèô
Áÿíúÿ áèð ùèéëÿäèð áó, äèíëÿìèéèí.
Õàâÿð
(äÿñòÿéè ýÿòèðèð, òþêöá Ðÿ’íàéÿ âåðèð)
Áóéóðóí, ïÿê ýþçÿë ñó, ùÿì äÿ ñÿðèí...
Èáí Éÿìèí
(Èõòèéàð âÿ ÷àâóøëà áÿðàáÿð äþíÿð, ñó è÷ìÿêäÿ îëàí Ðÿ’íàéÿ)
Ýåäÿëèì!
Ð ÿ’ í à
(ãàëãàð, ãöëáÿäÿêèëÿðÿ)
Õåéëè ðàçûéûì ñèçäÿí.
×àâóø ÷àíòàéû àëûð.
Èáí Éÿìèí
Ýÿð íÿñèá îëñà åâäÿò åéëÿðêÿí,
Ãàëûðûç áóðäà áÿëêÿ ö÷-áåø ýöí.
Èõòèéàð
Àù, î ýöíëÿð áèçèì÷èí ÿí õîø ýöí...
Ùÿð ö÷ö ÷ûãàð, Èõòèéàð èëÿ Õàâÿð äÿ îíëàðû èçëÿð.
Õàâÿð
(Ðÿ’íàéÿ)
Ýÿëèøèí ïÿê ýþçÿë, ôÿãÿò ýåäèøèí
Óìóëóð øåé äåéèëäè...
23
Ð ÿ’ í à
Àëëàù è÷èí,
Éåòèøèð, ôÿçëÿ çÿùìÿò åòìÿéèíèç.
Õàâÿð
Íÿ îëóð, ìöìêöí îëñà ýåòìÿéèíèç!
Àðèô
Ýåòìÿ, ïÿê äîüðó, ýåòìÿ ñÿí, Ðÿ’íà!
(ìÿùçóí âÿ ñàðñûëìûø áèð ùàëäà èñêÿìëÿéÿ îòóðóð)
Õàâÿð
(ýåðè äþíÿð)
Ñþéëÿ, Àðèô, íÿ âàð, íÿ îëäó ñàíà?
Àðèô
Àù, î, Ðÿ’íà, î íàçëû ùåéêÿëè-íóð
Ñàíêè ãàðøûìäà ÷ûðïûíûá äóðóéîð.
Îíà áÿí éàðäûì åòìÿñÿì ýåð÷ÿê
Áÿíè âèúäàí ÿçàáû ìÿùâ åäÿúÿê.
Õàâÿð
Èêè ñþç ñîðìàã èñòÿðèì ñàíà áÿí,
ßúÿáà ùè÷ ñåâÿðìèñèí îíó ñÿí?
Àðèô
Ñåâÿðèì áàøãà áèð ìÿùÿááÿòëÿ,
ßñêè, ïÿê ÿñêè ùèññè-ùþðìÿòëÿ...
24
Õàâÿð
Éîã, èíàíìàì, õàéûð, áó ïÿê éàíëûø...
Î íÿ ùàëÿò, íÿäèð î ñÿñ, î áàãûø?
Ñàíêè áèð èíãèëàá è÷èíäÿ ñÿíèí
×ûðïûíûá äóðìàã öçðÿ ùÿï áÿäÿíèí.
Àðèô
Ñÿí äÿ Àðèô ãàäàð äöøöíñÿéäèí
Êè, íÿëÿð éàïìàã èñòÿð Èáí Éÿìèí,
Áöñáöòöí ñàðñûëûðäû âèúäàíûí,
Ùåéðÿòèíäÿí ùÿìÿí äîíàðäû ãàíûí.
Áó ñûðàäà Â à ñ è ô ë ÿ àðãàäàøû êö÷öê çàáèò, ñèëàùñûç îëàðàã, éàðàëû áèð ðóñ çàáèòè ýÿòèðèðëÿð.
Âàñèô
(êö÷öê çàáèòÿ)
Äàùà äóð, òàáû ãàëìàìûø àðòûã.
Èõòèéàð
(îíëàðûí àðãàñûíäàí éåòèøèá éàðäûì åäÿð)
Éàðàëàíìûøìû? Àù, çàâàëëû, éàçûã...
Ýÿòèðèí, áèð ãÿäÿð ðàùàòëàíñûí.
Àðèô
Éà ÿñèð îëìàëû î, éà ãà÷ãûí.
Âàñèô
Õÿñòÿ áèð ðóñ ÿñèðè, ùÿì éàðàëû.
Èõòèéàð
Ýÿë ãûçûì, òåç ñàðûá äà áàüëàìàëû.
25
(Èõòèéàðëà Õàâÿð éàðàëûíûí àëíûíû âÿ ãîëóíó ñàðûá è÷ÿðè îäàéà
ýþòöðöðëÿð).
Àðèô
(Âàñèôëÿ êö÷öê çàáèòÿ)
Àù, íÿ ìóíèñ, íÿ ìÿðùÿìÿòëèñèíèç;
Íåðäÿ ðàñò ýÿëäèíèç øó çàáèòÿ ñèç?
Âàñèô
Ïÿê éàãûíëàðäà, éîë êÿíàðèíäÿ,
Áàãäûã, ÿùâàëû õåéëè ïÿæìöðäÿ.
Êö÷öê çàáèò
Áèð ÿñèð èøòÿ, äöøìàí îëñà áåëÿ
Éåíÿ ëàçûì ìöàâèíÿò åäèëÿ.
Àðèô
Ùÿï øó õèñëÿòäÿ îëñà úèíñè-áÿøÿð,
Ùè÷ ýþðöëìÿçäè áóíúà âÿùøÿòëÿð.
(ñîë ãàïûäàí è÷ÿðè êå÷ÿð)
Âàñèô! Äöøöíöð, ùÿï äöøöíöðñöí, áó íÿ ùàëÿò?
Ìÿúíóí îëàúàãñûí áó òÿáèÿòëÿ íèùàéÿò.
Âàñèô
Áóëìàçñàì ÿýÿð Èáí Éÿìèí õàèíè ÿëáÿò –
ßëáÿò ãàëûð öñòöìäÿ øó ÷ûëüûíúà òÿáèÿò!
Ðÿ’íà, ùÿëÿ Ðÿ’íà!.. Îíó èüâà íÿ äåìÿêäèð?
Áèð àë÷àüà ëàéèãìè î ýöëãþí÷åéè-áàêèð?
26
Òöðê îðäóñó ÿòðàôÿ áó ýöí ùÿìëÿ åäÿðêÿí,
Èðàíÿ âÿ éà Ãàôãàçà èìäàäÿ ýåäÿðêÿí,
Ðóñ îðäóñó äóðìàç, ÷ÿêèëèðêÿí þíöìöçäÿí,
Âàñèô! Íÿ ðÿâàäûð êè, øó ïàðëàã ýöíöìöçäÿí
Ôåéç àëìàéàðàã áèç îëàëûì ãÿôëÿòÿ ìàèë,
Ñàòìàç, ñàòàìàç ìèëëÿòè øÿõñèééÿòÿ àãèë.
Âàñèô
ßôñóñ êè, ùè÷äèð ñîíó, òöðê îðäóñó âàðñûí,
Èñòÿðñÿ áöòöí Ùèíäè äÿ, ßôãàíû äà ñàðñûí,
Èñòÿðñÿ áöòöí ãàðøû ÷ûãàí ìàíåè éûãñûí,
Òóðàíû áàñûá áàüðûíà Àëòàéëàðà ÷ûãñûí,
Ìöìêöí äåéèë, ÿñëà îëàìàç íàèëè-àìàë,
Åòäèêúÿ õÿéàíÿò ÿëè áó ìèëëÿòè ïàìàë.
Ëàêèí ñàïàðàã áàøãàñû åéëÿðñÿ õÿéàíÿò,
Ñåéð åéëÿéÿðÿê ùÿï áàãà äóðñóíìó øó ìèëëÿò?
Âàñèô
Òöðê îðäóñó äàèì áàñàðàã þëêÿëÿð àëìûø,
ßí ñîíäà ñèéàñÿòäÿ áàñûëìûø äà áóíàëìûø.
Èäðàêè ñþíöê áàø÷ûëàðûí ãÿôëÿòè àíúàã
Åòìèø, åäÿúÿê ìèëëÿòè ùÿï ÿëäÿ îéóíúàã.
(àíè áèð äöøöíúÿäÿí ñîíðà êÿñêèí âÿ øèääÿòëè)
Òóðàíà ãûëûúäàí äàùà êÿñêèí óëó ãöââÿò,
Éàëíûç ìÿäÿíèééÿò, ìÿäÿíèééÿò, ìÿäÿíèééÿò...
(ýåðè äþíìÿêäÿ îëàí Àðèôÿ)
Éàùó, áóðàäàí êèìäè áèð àç þíúÿ êå÷ÿíëÿð?
27
Àðèô
Áèð àòëû ÿðÿá çàáèòè, áèð ãûçëà áÿðàáÿð...
Âàñèô
Ýþðäöíìö? Ýåúèêäèê äÿ ãà÷ûðäûã àâû ÿëäÿí.
Èíñàí íÿ ãàäàð ãà÷ñà äà ãóðòóëìàç ÿúÿëäÿí.
Âàñèô
Ýÿë, äóðìà, ùÿíóç ÿëäÿ áèð àç ôöðñÿòèìèç âàð.
(éàðûìãÿùãÿùÿ èëÿ)
Àðòûã ñÿí ÿìèí îë, áó ýöí àâúóíäàäûð îíëàð.
Ùÿð èêèñè éöíýöë òÿìÿííàëàðëà ãöëáÿäÿí ÷ûãàð âÿ ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà Èáí Éÿìèí ùÿðÿêÿò
åòäèéè òÿðÿôÿ äîüðó éöðöðëÿð. Àðèô äóðäóüó éåðäÿ áàãà ãàëûð. Øàøãûíëûãëà ãàðûøûã áþéöê
áèð ùöçí âÿ êÿäÿð ðóùóíó ñàðìàüà áàøëàð. Áó ñûðàäà ñÿùíÿíèí ûøûüû àçàëûð. Èáëèñ
èñòåùçàëû âÿ øèääÿòëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ãàðøûñûíà ÷ûãàð.
Àðèô
Äÿô’ îë, éåíÿ ýÿëäèíìè?
Èáëèñ
... ßçèçèì, ÷îúóã îëìà!
Àðèô! Áàíà áàã, ÿúçè áûðàã, ùèññÿ ãàïûëìà.
×àðïûøìàã è÷èí ëàçûì èêÿí ìÿðäÿ úÿñàðÿò,
Áèëìÿì, íè÷èí îëìóø ñàíà ãàëèá ÿñÿáèééÿò?
Áÿí ùÿïñèíè äóéìàãäàéûì, èíêàð íÿ ëàçèì;
Ðÿ’íà, î ñÿíèí øèìäè áöòöí ðóùóíà ùàêèì,
Ùàêèì î ñÿíèí ùèññèíÿ, èäðàêèíÿ... ÿôñóñ
Àéðûëñàí èçèíäÿí, îëóð ÿüéàð èëÿ ìÿ’íóñ...
28
Àðèô
Ãàíäûðìàã è÷èí Àðèôè ùÿï íàôèëÿ èñðàð,
Ùÿð ùàëäÿ õàèíñèí, èíàíìàì ñàíà çèíùàð...
Èáëèñ
Ëàêèí øó èíàäûíëà ïÿðèøàí îëàúàãñûí,
Áèð ýöí ýÿëÿúÿêäèð êè, ïåøèìàí îëàúàãñûí,
ßôñóñ, íÿäàìÿò ñàíà âåðìÿç ñÿìÿð ÿñëà.
(ÿëèíäÿ áèð òàáàí÷à èëÿ áèð êèñÿ àëòûí òóòàðàã)
Àë áóíëàðû... áàñ áàüðûíà, Àðèô, åéè ñàõëà!
Áóíëàð åäÿúÿê åòñÿ íèùàéÿò ñÿíè ìÿñ’óä,
Àë! Èøòÿ áó àòÿø, áó äà ÿí ñåâýèëè ìÿ’áóä!
(òàáàí÷àéû áèð êÿðÿ ùàâàéà áîøàëòàðàã)
Àë! Èøòÿ áó àòÿøëÿ ýÿëèð ãÿëáèíÿ ãöââÿò,
Éàëíûç áó âåðèð ãàðøû äóðàí õÿñìèíÿ äÿùøÿò.
(êèñÿäÿêè àëòûíëàðû ñÿñëÿíäèðèá îéíàäàðàã Àðèôÿ âåðèð)
Áàã, ñÿñëÿíèéîð, èøòÿ ñÿäàéè-ïÿðè-Úèáðèë!
Áóíñóç îëàìàç êèìñÿ, èíàí, ìÿãñÿäÿ íàèë.
Àðèô
(Èáëèñèí âåðìèø îëäóüó òàáàí÷àéû âÿ àëòûíëàðû éåðÿ àòàð, ñîí äÿðÿúÿ
ãûçüûí âÿ óñàíìûø áèð ùàëäà)
Äÿô’ îë, éåòèøèð, åéëÿìÿ ÿñëà áÿíè òÿëòèô!
Ìþùòàú äåéèë àëòûíà, éà ãóðøóíà Àðèô.
Èáëèñ
Òÿêðàð åäÿðèì, çÿôè áûðàã, àëäàíûéîðñóí,
Ùÿï àëäàíûéîðñóí, áàíà áàã, àëäàíûéîðñóí!
29
(ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ÷ÿêèëèð)
Àðèô
(òÿðÿääöä âÿ äöøöíúÿäÿí ñîíðà)
Ùåéùàò, î ìÿëÿê ãÿùð åäèëèðêÿí,
Ëàéèãìè äóðóá ñåéð åäÿéèì áÿí?
(êÿñêèí áèð ÿçìëÿ)
Éîã, ýåòìÿëèéèì, ùÿì äÿ áó ñàÿò,
Áÿíäÿí îíà ùþðìÿò âÿ ìÿùÿááÿò...
(ðèäàñûíû “ïåëåðèí” âÿ ôÿñèíè àëûá ùÿìÿí äûøàðû ôûðëàð)
Èáëèñ
(ýÿëèð, èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Ýåò, ëàêèí î ùþðìÿò âÿ ìÿùÿááÿò
Áèð ýöí äîüóðóð ãàíëû ÿäàâÿò.
Ýåò, áÿëëèäèð èíñàíäàêû õèñëÿò;
Ñèçëÿðäÿêè öëôÿò; ñîíó âÿùøÿò,
Ñèçëÿðäÿêè øÿôãÿò; ñîíó íèôðÿò,
Ñèçëÿðäÿêè ðÿùìÿò; ñîíó ëÿ’íÿò!..
(ñöðÿêëè ãÿùãÿùÿëÿð...)
Ïÿðäÿ
30
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
ßðÿá çåâãèíÿ óéüóí ñöñëö áèð ñàëîí... Ãàðøûäà, ñàüäà âÿ ñîëäà áèðÿð ãàïû âÿ áèð ãà÷
ïÿíúÿðÿ... Èáëèñ õèäìÿò÷è ÿðÿá ãèéàôÿòèíäÿ þòÿéè-áÿðèéè äöçÿëòèð.
Èáí Éÿìèí
(ãàðøûäàêû ãàïûäàí ýÿëÿðÿê)
Áàíà áàã, äóðìà, ÿçèçèì, ÷àáóã îë,
Äóðìà ýåò, ùàéäû, èìàìû àðà-áóë.
Ñþéëÿ ýÿëñèí äÿ íèêàù ãûéìàã è÷èí.
Èáëèñ
Áàø ÷àâóø çÿíí åäÿðèì ýåòäè äÿìèí.
Èáí Éÿìèí
Ïÿê ýþçÿë, ýÿëñÿ, ùÿìÿí ñþéëÿ áàíà.
Èáëèñ
Ñþéëÿðèì, ëàêèí ÿìèí îë, Ðÿ’íà,
Áèð ãàäàð ýþñòÿðÿúÿê èñòèüíà.
Èáí Éÿìèí
Íÿ âÿçèôÿí, äåéèë àèä áó ñàíà.
Èáëèñ
ßìðÿ áîðúóìäóð èòàÿò, ùåéôà,
Îíó ìÿúáóð åäÿìÿçñèí, çèðà
Áþéëÿ áèð úÿáðè ùþêóìÿò äóéñà,
×ÿêÿúÿêäèð áàøûìûç äöðëö áÿëà.
×öíêè âàð áàøãà ýöíàùûí äà ñÿíèí,
Îðäóéà, äåâëÿòÿ ÷ûãäûí õàèí.
31
Èáí Éÿìèí
(ìöòÿðÿääèä, äèïëîìàòúà áèð òÿáÿññöìëÿ)
Èøòÿ ïÿê äîüðó âÿ ìÿíòèãëè úàâàá,
Ñÿí âÿêèë îë, íÿ äèëÿðñÿí, îíó éàï!
(ýÿëäèéè ãàïûäàí ÷ûãàð)
Èáëèñ
(ìÿüðóð ãÿùãÿùÿ èëÿ, éàëíûç)
ßâÿò, Èáëèñ, î áþéöê ñÿíÿòêàð
Ùÿì éàïàð, ùÿì äÿ éûãàð, ãöäðÿòè âàð.
Áó ñûðàäà Â à ñ è ô èëÿ êö÷öê çàáèò ñàü ãàïûäàí äàõèë îëóð, ÿòðàôû ñöçìÿéÿ áàøëàðëàð.
Áó úÿñàðÿò íÿ äåìÿê? Åé, áàíà áàã!
Âàñèô
Áèð îòåëäèð äåéÿ ñàíäûã áó ãîíàã.
Èáëèñ
ßúÿáà!? Ñàùèáè êèìäèð îòåëèí?
Âàñèô
Áèð ÿðÿáäèð, àäû äà Èáí Éÿìèí.
Èáëèñ
(ãûçüûí)
Ñàéüûñûçëûã éåòèøèð, ùàéäû, ýåäèí!
32
Âàñèô
(ñèëàù ÷ÿêÿðÿê)
Øûìàðûã àáäàëà áàã, äóð! Íÿ äåäèí?
(ìàíå îëóð)
Âàñèô! Àëëàùû ñåâÿðñÿí äÿ áûðàã!
(ýåðè ÷ÿêèëìÿêäÿ îëàí Èáëèñÿ)
Äóð, òÿëàø åòìÿ, ÿçèçèì...
Âàñèô
Àë÷àã!
Íåðäÿ Ðÿ’íà, îíó ýþñòÿð!
Èáëèñ
(èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ)
Íÿ äåìÿê!
Âàðûéîð Èáí Éÿìèíÿ î ìÿëÿê.
Âàñèô
Îíó ãàíäûðìûø î õàèí, ëàêèí
Áÿí ñàü îëäóãúà áó èø íàìöìêöí!
(ìöëàéèì)
Àðãàäàø, ýÿð÷è î ñÿðñÿì ìÿüðóð,
33
(Âàñèôè ýþñòÿðèð)
Ãûçûí ÿí ñåâýèëè ìÿøóãó áóäóð.
Èáëèñ
Àù, àéàã ñÿñëÿðè âàð, òåç ÷ÿêèëèí,
×ÿêèëèí, ñîíðà, áèð àç ñîíðà ýÿëèí.
Âàñèô
(àðãàäàøûíà, õöñóñè)
Ýåäÿëèì, ÿí åéè éîë: ùÿð èêèìèç,
Àçàúûã ñîíðà ìèñàôèð ýÿëèðèç,
Øó ùÿðèô ÷öíêè éàãûí äîñòóìäóð,
Áÿëêÿ áèð ðÿíýëÿ èø ùÿëë îëóíóð.
(÷ûãàðêÿí Èáëèñÿ)
Øèìäè âàð áèð ñàíà öììèä àíúàã,
×àðÿ áóë, éîãñà î ãûç ìÿùâ îëàúàã.
Èáëèñ
(ìÿüðóð ãÿùãÿùÿ èëÿ, éàëíûç)
Áÿíäÿí èìäàä óìóéîð úöìëÿ úèùàí,
Áèðè çàëûì, áèðè ìÿçëóì èíñàí.
Ð ÿ’ í à
(ñîë ãàïûäàí äàõèë îëóð)
Áó çèéàôÿò íÿ äåìÿê, ñþéëÿ íè÷èí,
Ñàíà ùè÷ à÷ìàäûìû Èáí Éÿìèí?
34
Èáëèñ
Áèëìèéîðìóø êèáè äàâðàíìàã íÿ!?
Áó çèéàôÿòäèð ÿëàìÿò äöýöíÿ.
Ñÿíè òÿçâèú åäèéîð Èáí Éÿìèí,
Øèìäè ÿìð åòäè íèêàù ãûëìàã è÷èí.
Ð ÿ’ í à
(Ùÿéÿúàíëû âÿ øàøãûí)
Ñóñ, àìàí ñóñ! Íÿ ðÿçàëÿò!?
(å’òèìàäñûç)
ßúÿáà!
Éîã, ÷ÿêèëìÿç áó õÿéàíÿò ÿñëà.
Áÿíè áèëìÿì êè, íÿ ñàíìûø øó ùÿðèô,
Àù, ïÿê äîüðó äèéîðìóø Àðèô.
(ñîí äÿðÿúÿ òÿùäèäêàð)
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, äóéàð, øèìäè äóéàð,
Øèìäè àíëàð êè, ÿâÿò, áÿíäÿ íÿ âàð.
Ýÿëäèéè ãàïûäàí ÷ûãàð. Áó ñûðàäà Àðèô ôÿñëè îëàðàã, éöçöíö ýþçÿëúÿ òÿðàø åòäèðìèø îëäóüó ùàëäà, ñàü ãàïûäàí ýèðÿð. Ðÿ’íàíûí ãàïûéû ãàïàéûá ýåòäèéèíè ýþðöíúÿ áöñáöòöí
øàøûðûð.
Èáëèñ
Áàíà áàã, ùåé ñÿíè ñÿðñÿì, áóäàëà!
Áó úÿñàðÿò ñàíà íåðäÿí ÿúÿáà?
Àðèô
(Ðÿ’íà ÷ûãäûüû ãàïûéà èøàðÿòëÿ)
Îíäàí, àù, èøòÿ î äèëáÿð ãûçäàí,
Øèìäè áóðäàí ñöçöëÿí éûëäûçäàí.
35
Èáëèñ
Ñþéëÿ, äÿðäèí íÿäèð, àéäûí ñþéëÿ!
Àðèô
Ìÿðùÿìÿò ãûë äà, àìàí, ëöòô åéëÿ,
Ñþéëÿ Ðÿ’íàéÿ êè, Àðèô ýÿëìèø.
Èáëèñ
Àíëàäûì äÿðäèíè, ëàêèí áó çîð èø...
Îíà íàèë îëóð àíúàã îíëàð
Êè, àâóúëàð äîëóñó àëòûíû âàð.
Àðèô
Áÿíäÿ éîã àëòûí, ÿçèçèì, çèðà
Óéìàìûø ñÿðâÿòÿ êþíëöì ÿñëà.
Èáëèñ
Àëòûíûí éîãñà ñèëàùûí âàð éà,
Áÿíè þëäöð äÿ ãàâóø ñîíðà îíà.
Àðèô
Éîã, ñèëàùûì äà éîã, èíñàô åéëÿ,
Ñàíìà âÿùøè áÿíè ñÿí áèð þéëÿ.
Èáëèñ
(ìÿ’íàëû áèð ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Ïÿê ýþçÿë, àíëàäûì, àíúàã Ðÿ’íà
Ãèñìÿò îëìàç áó òÿáèÿòëÿ ñàíà.
Öçöëöá äóðìà, ÷ÿêèë ýåò, çèðà
Ãöââÿòÿ, àëòûíà òàáå äöíéà.
36
(Àðèôäÿ ìÿ’éóñúà áèð äàëüûíëûã. Èáëèñ ìöëàéèì ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Íÿéÿ äàëäûí, íè÷èí îëäóí ìÿ’éóñ?
Àðèô
×öíêè éîã áèð øåéèì, ÿôñóñ, ÿôñóñ!
Èáëèñ
Áèð øåéèí éîãñà äà êþíëöí âàð éà,
Áàíà âåð êþíëöíö...
Àðèô
ßñëà, ÿñëà!..
Áóíó ùè÷ óììà, ñàãûí Àðèôäÿí,
Âåðìèøèì êþíëöìö éàëíûç îíà áÿí.
Èáëèñ
(ÿòðàôà)
Èøòÿ Øÿðãèí ìöòÿðÿääèä úîúóüó!
Øàøãûí, àáäàë, ÿñÿáè éàâðóúóüó!
Àðèô
(ìàñà öçÿðèíäÿêè øÿðàá ãÿäÿùèíè éàãàëàð)
Àù, àìàí! Áèð è÷èì îëñóí, áàíà ñó!
Èáëèñ
(ñöðàùèéè àëûá ãÿäÿùè ðàãû èëÿ äîëäóðóð)
Àë, è÷!
37
Àðèô
(éàðûéà ãÿäÿð è÷ÿð. Éöç-ýþçöíö áöðöøäöðöð)
Åéâàù, íÿ äÿùøÿò, éàùó!
Ñó äåéèë, ñÿìëè áèð àòÿøäèð áó.
Èáëèñ
(áàøãà áèð øöøÿäÿí áþéöê áèð ãÿäÿù äîëóñó ÿðüÿâàíè øÿðàá âåðèð)
Áó ôÿãÿò òàòëûäûð, àë è÷!
Àðèô
Íÿäèð î?
Èáëèñ
È÷ äÿ áàã, ñîíðà äóéàðñûí íÿ èìèø,
ßí ýþçÿë òþùôÿ, êåøèø ýþíäÿðìèø...
Àðèô
(áèð ãÿäÿð è÷ÿð, ãÿäÿùè ìÿìíóí âÿ íÿø’ÿëè áèð áàãûøëà ñöçÿðÿê)
Àù ÿâÿò, ñàíêè øÿôÿã äàëüàëû íóð...
(è÷èá áèòèðäèêäÿí ñîíðà, íèéàç èëÿ)
Øèìäè Ðÿ’íàéû ÷àüûðñàí íÿ îëóð?
Èáëèñ
Îíó ñÿí ïÿêìè ñåâÿðñèí?
Àðèô
(úèáèíäÿí áèð úûüàðà ÷ûãàðûð)
Ñîðìà,
Ñûçëàéàí êþíëöìÿ àòÿø âóðìà!
38
(Èáëèñ úûüàðàéû àòÿøëÿð)
Òà ÷îúóãêÿí ñåâèéîðäóì îíó áÿí.
Èáëèñ
(ãàïûéà èøàðÿòëÿ)
Ýÿëèéîð èøòÿ î ýöëãþí÷ÿ äÿùÿí.
Àðèô
Àù àìàí, ùàëû íàñûë ùöçíàâÿð,
Ýþçëÿðèíäÿí ñà÷ûëûð øèìøÿêëÿð.
Ð ÿ’ í à
(ÿëèíäÿ áèð ãà÷ ïàð÷à êàüûç äàõèë îëóð, ùåéðÿòëÿ)
Àðèô, Àðèô! Íÿ è÷èí ýÿëäèí ñÿí?
Àðèô
Ñîðìà áÿíäÿí, îíó ñîð ãÿëáèíäÿí.
Èáëèñ
Øó êàüûçëàð íÿ è÷èíäèð, éàâðóì?
Ð ÿ’ í à
Îíó áóíëàð åäÿúÿêäèð ìÿùêóì.
Àðèô
ßúÿáà, êèìäèð î õàèí, ìèñêèí?
Ð ÿ’ í à
Ñÿíúÿ ïÿê áÿëëè ùÿðèô: Èáí Éÿìèí.
39
Àðèô
(êàüûçëàðû ýþç óúèëÿ ñöçÿðÿê)
Øó õÿéàíÿòëÿðè ñÿí ÿââÿëäÿí
Áèëèéîðêÿí ñóñóéîðäóí, áó íÿäÿí?
Ð ÿ’ í à
Áÿíè ãàíäûðäû äà ñàíäûì î äÿíè,
Áóëóð ÿëáÿò áàáàìûí ãàòèëèíè,
Ñîíðà áàãäûì êè, î áèð áàøãà ñÿôèë!..
Àðèô
(ÿòðàôà)
Áÿëêÿ ùÿï êÿíäèñè úàíè, ãàòèë...
(Ðÿ’íàéÿ)
Áàíà âåð îíëàðû, Ðÿ’íà! Áàíà âåð.
(êàüûçëàðû àëìàã èñòÿð)
Ð ÿ’ í à
(Èáëèñè ýþñòÿðèð)
Ùÿëÿ ñÿáð åò áàãàëûì áèð áó íÿ äåð.
Èáëèñ
Âåð, ÿâÿò, âåð, î íÿ ëàçûìñà éàïàð.
Àðèô
Áàíà âåð, øèìäè î àçüûí úàíàâàð,
Áóëóð ÿëáÿòòÿ úÿçà, ãóðòóëàìàç.
40
(êàüûçëàðû àëûð, ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýÿëäèéè ãàïûäàí ÷ûãàð)
Ð ÿ’ í à
(ìöçòÿðèá)
Àù, ëàêèí î ùÿðèô ïÿê ãóðíàç...
Èáëèñ
Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, ãóçóì, äèíëÿ áÿíè,
Èêè áèëäèê ñîðóéîðëàðäû ñÿíè...
Ð ÿ’ í à
(ñþçöíö êÿñÿðÿê)
Êèìäè îíëàð?
Èáëèñ
Áèðè îëäóãúà éèýèò,
Âàñèô èñìèíäÿ ýþçÿë áèð çàáèò.
Ð ÿ’ í à
(øàä âÿ âÿ ìÿìíóí)
Àù, ýåð÷ÿêìè áó ñþç?
Èáëèñ
Ïÿê ýåð÷ÿê,
Áàíà ñþç âåðäè, ÿìèí îë, ýÿëÿúÿê.
Èáí Éÿìèí
(äàõèë îëóð, Èáëèñÿ)
ßúÿáà ñåâýèëè Ðÿ’íà íÿ äèéîð?
41
Èáëèñ
Áÿéèì, èçùàðè-ìÿñÿððÿò åäèéîð.
Èáí Éÿìèí
(Èáëèñèí îìóçóíó îãøàéàðàã)
Õåéëè ìÿìíóíèì, ÿçèçèì, ñÿíäÿí.
Ð ÿ’ í à
(êèíàéÿëè âÿ àúû òÿáÿññöìëÿ)
Õÿñòÿéÿ áàãìàã è÷èí ýÿëìèø èêÿí,
Áèð çèéàôÿòäÿ áóëóíìàã íÿ òóùàô!
Èáí Éÿìèí
Éîãìóäóð ñÿíäÿ, ýöëöì, ùè÷ èíñàô!?
Éàðàëû ÿñêÿðÿ áàãìàãñà ìÿðàì,
ßñêÿðèì áÿí äÿ, áþéöê ùÿì äÿ éàðàì,
Éàð äà à÷, ãÿëáèìÿ áàã, ñîíðà èíàí,
×öíêè ùàëà àãûéîð, êÿñìÿäè ãàí.
Ð ÿ’ í à
(ìÿùçóí)
Àù, òÿìèí åäèéîðäóí äà áÿíè;
Áóëàúàãäûí áàáàìûí ãàòèëèíè.
Èáëèñ
Î äà ìöìêöí, î äà ìöìêöí, Ðÿ’íà!
Áèð äöøöí, áÿí íÿ äåäèì øèìäè ñàíà?
Ùÿï ñåâèí, ýöë, ìÿëÿéèì, ÷öíêè áó ýöí
ßëÿ äöøìÿç... íÿ ñÿàäÿòëè äöýöí!..
42
(ìÿ’íàëû ãÿùãÿùÿ)
×àâóø
(äàõèë îëóð)
Ýÿëèéîð èøòÿ ìèñàôèðëÿðèìèç.
Èáí Éÿìèí
(Ðÿ’íàéÿ)
Ýåò, ýöëöì, ñîíðà ìÿùÿááÿò åäÿðèç.
(Ìèñàôèðëÿðè ãàðøûëàìàã è÷èí ãàðøûêè ãàïûäàí ÷ûãàð).
Èáëèñ
(Ðÿ’íàéÿ)
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, ÿìèí îë, î áÿíèì
ßí èòàÿòëè ãóëóìäóð äàèì.
Äóðìà ýåò, áÿêëÿ äÿ ôöðñÿò äÿìèíè,
Áÿëêÿ ðþ’éàäÿ ýþðöð áèð äÿ ñÿíè.
Èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ... Ðÿ’íà ñàü ãàïûäàí ÷ûãàð. È á í É ÿ ì è í èëÿ áÿðàáÿð Â à ñ è ô ,
àðãàäàøû âÿ èêè-ö÷ çàáèò äàõèë îëóðëàð.
Èáí Éÿìèí
(þíäÿ îëàðàã òàòëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Ùàé, ùàé, áóéóðóí, íÿ õîø òÿñàäöô!
(Âàñèôëÿ êö÷öê çàáèòè ìèñàôèðëÿðèíÿ ýþñòÿðèð)
Áèð àðãàäàøûìäûð èøòÿ Âàñèô,
Àéëàðúà ÿýÿð÷è àéðû äöøäöê,
Ãèñìÿò áó, éåíÿ áó ýöí ýþðöøäöê.
43
Âàñèô
(Èáí Éÿìèíÿ)
Õîøáàõò îëàðàã çèéàðÿòèíäÿí
Êþíëöì íÿ ãÿäÿð ñåâèíäè, áèëñÿí!
Èáí Éÿìèí
(ìèñàôèðëÿðÿ)
Áÿí ùÿðá åäèéîðêÿí îðäóìóçäà
Ýþðäöìñÿ áåø-îí ñåâèìëè ñèìà,
Âàñèô, øó êþíöëëö, øàíëû çàáèò
Áèð éûëäûçà áÿíçèéîðäó ñàáèò.
Áèðèíúè çàáèò
Äöíéàéû ñàðàí øó ãàíëû ãàâüà
Áèð õåéëè éèýèòëÿð åòäè ïåéäà;
Éîã øöáùÿ, áó äöðëö íåâúàâàíëàð
Îëäóãúà äÿéÿðëè ãÿùðÿìàíëàð.
Èáí Éÿìèí
Ãàâüàäà ãîëàé ìöâÿôôÿã îëìàã,
Òàëå âÿ úÿñàðÿò îëñóí àíúàã.
Îòóðóðëàð.
(éàðûìñÿðõîø, Èáí Éÿìèíÿ)
Éàùó, áó íàñûë äöýöí, çèéàôÿò!?
Ìÿñúèäìè áó, éà êè, áÿçìè-èøðÿò?
Èêèíúè çàáèò
Ýåð÷ÿê, áó íÿ? Îéíàéûá ÷àëàí éîã,
Áèð íÿø’ÿëÿíèá äÿ çåâã àëàí éîã.
44
Èáí Éÿìèí
Äóð, ùÿï îëóð, îíñóç îëìàç ÿëáÿò,
Èñìàðëàìûøûì, ýÿëèð áó ñàÿò.
×àâóø
(ýÿëèð, ÿñêÿðúÿ òÿìÿííà åäÿð)
Ðÿããàñÿëÿð ÿìðÿ ìöíòÿçèðäèð.
Èáí Éÿìèí
Ýÿëñèíëÿð, ÿâÿò, ùÿìÿí õÿáÿð âåð.
×àâóø ÷ûãàð.
Ýÿëñèíëÿð, ÿâÿò, äÿéèøñèí ÿùâàë,
Ýöëñöí àçàúûã ïÿðèéè-àìàë.
Òàì áåø ñÿíÿäèð êè, ðàùèá îëäóã,
Úèääèééÿò è÷èíäÿ ùÿï áîüóëäóã.
Ðÿããàñÿëÿð äàõèë îëóð.
Èáí Éÿìèí
(÷àëüû÷ûëàðà)
×àë, ùàéäû ÷àë, åòìÿ ôåâòè-ôöðñÿò!
×àë, äóðìà, ñÿíèíäèð èøòÿ íåâáÿò.
×àë, ñûçëàéûá èíëÿñèí î òåëëÿð,
×ûðïûíñûí îíóíëà ùÿï êþíöëëÿð.
45
×àë, ìÿúëèñÿ çåâãö íÿø’ÿ ýÿëñèí,
×àë, òà þëöëÿð äÿ ðÿãñÿ ýÿëñèí.
×àëüû áàøëàð, ðÿããàñÿëÿð àøàüûäàêû øÿðãèéè ùÿìàùÿíý îëàðàã ñþéëÿð âÿ ðÿãñ åäÿðëÿð.
Øÿðãè
Ùÿð øåé ñÿíèíäèð, åé ãàôèë èíñàí!
Ýöëýöí øÿôÿãëÿð, ðÿíýèí ÷è÷ÿêëÿð.
Ùÿð øåé ñÿíèíäèð, åé úàùèë èíñàí!
Ïàðëàã ýöíÿøëÿð, äèëáÿð ìÿëÿêëÿð.
Éàëíûç ñÿíèí, éàëíûç ñÿíèí ùÿð äöðëö íå’ìÿò;
Ýÿíúëèê, ýþçÿëëèê, åøãö öëôÿò, ùÿð ñÿàäÿò.
Ñöð äàèìà çåâãö ñÿôà, ôåâò åòìÿ ôöðñÿò,
Áèð ýöí ýÿëèð, ÿñëà ñÿìÿð âåðìÿç íÿäàìÿò.
Áåø ýöíëöê þìðöí ðþ’éàéÿ áÿíçÿð,
Äàë åéøö-íóøÿ, ùè÷ ýÿëìÿ ùóøÿ.
Äàèì ýöë, ÿéëÿí, îëìà ìöêÿääÿð,
È÷ áàäÿ, ùÿï ýÿë úóøö õöðóøÿ.
Ñÿðìÿñòè-åøã îë, åé ýþçöì, ãÿñâÿò íÿ ëàçûì,
Áèð ýöí ýÿëèð, ÿëäÿí ÷ûãàð çåâãè-õÿðàáàò.
Àë íÿø’ÿ ùÿð øåéäÿí, ÿâÿò, ãÿôëÿò íÿ ëàçûì,
Áèð ýöí ýÿëèð, ÿëäÿí äöøÿð ïåéìàíÿ ùåéùàò!..
Ðÿãñ áèòìÿê öçðÿ èêÿí À ð è ô ë ÿ áÿðàáÿð ÿëè ñèëàùëû èêè ê à í ó í í ÿ ô ÿ ð è äàõèë îëóð.
Áèðèíúè êàíóí
(êÿñêèí âÿ àìèðàíÿ áèð òåâð èëÿ ðÿããàñÿëÿðÿ)
Ñàêèò, äàüûëûí!..
Ìóñèãè ñóñàð, ðÿããàñÿëÿð èêèøÿð, ö÷ÿð ñàëîíó òÿðê åäÿðëÿð.
46
Èáí Éÿìèí
(ùåéðÿòëÿ, êàíóíëàðà)
Íÿäèð áó ðÿôòàð?
Àðèô
(Èáí Éÿìèíè ýþñòÿðèð)
Òàì êÿíäèñè, èøòÿ! Àù, ãÿääàð!
Èáí Éÿìèí
Ëàêèí ÷ÿêèëèðìè áó ùÿãàðÿò?
(Ñèëàù ÷ÿêìÿê èñòÿð).
Áèðèíúè êàíóí
Ùÿï íàôèëÿ áóíúà ãåéçö ùèääÿò,
ßë’àí ñÿíè èñòèéîð ùþêóìÿò,
Ýÿë!..
Àðèô
Áÿëëèäèð åòäèéèí õÿéàíÿò.
Èáí Éÿìèíè àëûá ýþòöðöðëÿð, Àðèôëÿ ìèñàôèðëÿð äÿ áÿðàáÿð ÷ûãàð.
Âàñèô
(ÿí àðãàäà ãàëûð, êö÷öê çàáèòÿ)
Áàã, øèìäè äÿ ôåâò åäèëñÿ ôöðñÿò,
Äàèì ãàëûðûì âèñàëÿ ùÿñðÿò.
Ñîë ãàïûäàí ýèðìÿê èñòÿðëÿð. Ðÿ’íà ãàðøûëàðûíà ÷ûãàð. Âàñèô ïÿðÿñòèøêàð áèð òåâð èëÿ.
47
Ðÿ’íà, Ðÿ’íà! Ñåâèìëè àôÿò!
Ýÿë, äóðìà àìàí, åäèëñÿ ãÿôëÿò
Ìöòëÿã ñÿíè ìÿùâ åäÿð øó õàèí,
Îëìàç äàùà ãóðòóëóø ñÿíèí÷èí.
Ð ÿ’ í à
(ñåâèíú èëÿ)
Âàñèô! Ýåäÿëèì...
(ìöòÿðÿääèä)
Ôÿãÿò áó ìöøêèë,
Ùåéùàò, áóëóíìàäûãúà ãàòèë...
Âàñèô
Ñÿí ýÿë, áóëóíóð î áèð ýöí ÿëáÿò.
Èáëèñ
(ýÿëèð)
Ðÿ’íà, äàùà äóðìà, èøòÿ ôöðñÿò!
Ð ÿ’ í à
Ëàêèí áàáàì!..
Âàñèô
Àù, ýÿë, àìàí ýÿë!
×ûãàðëàð.
48
Èáëèñ
Ýåò, ýåò, äàùà äóðìà, àðòàð ÿíýÿë.
Àðèô
(äàõèë îëóð, ñîí äÿðÿúÿ ìÿìíóí)
Õàèí éàãàëàíäû ÿí íèùàéÿò.
Èáëèñ
Åøã îëñóí, ÿâÿò, áþéöê ìÿùàðÿò!
Àðèô
Ðÿ’íà ùàíû? Ñþéëÿ ýÿëñèí!
Èáëèñ
ßôñóñ,
Áèð çàáèòÿ óéäó ýåòäè...
Àðèô
(÷ûëüûí)
Àù, ñóñ!
Èáëèñ
(ÿëèëÿ îíóí îìóçóíó îãøàð)
Éàùó! Áàíà áàã, øàøûðìà ÿñëà,
Ðÿ’íà, î ìÿëÿê ÿëèíäÿ ùàëà...
49
Àðèô
(áþéöê áèð òÿëàø èëÿ)
Áèð ñþéëÿ, íÿ ñÿìòÿ ýåòäè îíëàð?
Èáëèñ
(ãàïûäàí îíëàð ýåòäèéè òÿðÿôè ýþñòÿðèð)
Áàã, ãàðøûäà èøòÿ õóðìàëûã âàð...
Àðèô
Áèëäèì, éåòèøèð, î áÿëëè áèð éîë.
(Äÿðùàë äûøàðû ôûðëàð)
Èáëèñ
Ýåò, äóðìà!
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ)
Ôÿãÿò, éàçûã! ßìèí îë,
Áÿêëÿð ñÿíè áèð éûüûí úèíàéÿò,
Èçëÿð ñÿíè áèð éûüûí ôÿëàêÿò.
(Ãÿùãÿùÿ...)
Ïÿðäÿ
50
Ö×ÖÍÚÖ ÏßÐÄß
Ñÿùíÿ èëê ïÿðäÿäÿ îëäóüó êèáè èõòèéàð øåéõèí ÷àðäàüûíû – ãöëáÿñèíè ýþñòÿðèð. Ø å é õ
äûøàðûäà, ÷àðäàüûí àëòûíäà òÿñáèù ÷ÿêÿðÿê äàëûá ýåòìèø...
Ñîí áàùàð, þéëÿ, ñèñëè ùàâà...
Õàâÿð
(éàðàëû çàáèòèí àëíûíäàêû âÿ ãîëóíäàêû ñàðüûéû à÷àð)
×îã øöêöð, èøòÿ ùÿï ñàüàëäû éàðàí,
Áàã, íàñûë ìÿðùÿìÿòëèäèð Éàðàäàí.
Éàðàëû çàáèò
Àù, ñàüàëäûãúà àðòûéîð êÿäÿðèì,
Áÿíè ìÿùâ åéëèéîð äöøöíúÿëÿðèì
Éàäÿ ýÿëäèêúÿ àèëÿì, éóðäóì,
Ñàðñûëûð èñòèðàùÿòèì, óéãóì.
Ùÿëÿ ñÿí, àù ñÿí! Ñÿíèí êÿäÿðèí
Áÿíäÿ áèð èç áûðàãäû õåéëè äÿðèí;
×öíêè éàëíûç áÿíèìëÿ óüðàøàðàã,
Àãèáÿò äöøäöí Àðèôèíäÿí óçàã.
Õàâÿð
Ùè÷ ìÿðàã èñòÿìÿç, õàéûð, ùàøà
Áàíà ñÿí ìàíå îëìàäûí ÿñëà.
Øó ãÿçà äîüäó áèð òÿñàäöôäÿí,
Áÿíè òàëå àéûðäû Àðèôäÿí.
Áó ñûðàäà èêè òöðê çàáèòè ýÿëèð.
Èõòèéàð
Ìÿðùÿáà!
Ìÿðùÿáà, ÿôÿíäè áàáà!
51
Ãöëáÿíèçäÿ ñó âàðìûäûð ÿúÿáà?
Èõòèéàð
Âàðäûð, ÿëáÿòòÿ, ùÿì äÿ õåéëè ñÿðèí,
Áóéóðóí, áèð ãÿäÿð äÿ ðàùÿò åäèí.
È÷ÿðè ýèðÿðëÿð. Èõòèéàð ñó äþêöá âåðèð. Õàâÿðëÿ éàðàëû çàáèò áèð ýóøÿéÿ ñûãûëûá äóðóð.
Ïÿê ñûúàã, ãàëìàìûø òÿâàí àðòûã,
Àéðûëûá îðäóäàí ôÿíà ñóñàäûã.
Àëíûíûí òÿðèíè ñèëèá ñóäàí è÷ÿð. Èõòèéàð èêèíúè çàáèò è÷èí äÿ äþêöá âåðìÿê èñòÿð.
Äóð, áàáàì, äóð, àìàí, ðèúà åäÿðèì.
(êÿíäèñè äþêöá è÷ÿð)
(éàðàëû çàáèòè ñöçÿðÿê)
Áàíà áàã, èõòèéàð, øó çàáèò êèì?
Èõòèéàð
Áèð ÿñèð, èøòÿ îðäóäàí àðàëû.
Õàâÿð
Êèìñÿñèç áèð çàâàëëûäûð, éàðàëû.
Áèð ëåùèñòàíëûäûð áó, éà áèð ðóñ.
52
Êèì áèëèð, áÿëêÿ, áÿëêÿ áèð úàñóñ.
ßôâ åäÿðñèí, õàéûð, íÿ áèð ðóñóì,
Íÿ ëåùèì áÿí, íÿ êèðëè úàñóñóì.
Áèð ìöñÿëìàí, ãàçàíëû áèð òöðêöì,
Áÿíúÿ áèð éà ùÿéàò, éàõóä þëöì.
Áàøãà ìèëëÿòäÿí îëìóø îëñàéäûí,
Éåíÿ ìöìêöíäö ÿôâèí... Àù, àçüûí!
Òöðê îëóá òöðêÿ àòÿø åòìÿê è÷èí
Éàëûíûç áèð úÿçàéÿ ëàéèãñèí.
Î äà å’äàì...
Õàâÿð
(òÿëàø âÿ ùÿéÿúàí èëÿ)
Àìàí, ÿôÿíäèì, èíàí,
Î äåéèë þéëÿ ñó÷ëó áèð èíñàí.
Èõòèéàð
Õàéûð, åâëàäûì, îëìàéûí ÿñÿáè,
Áàøãà, ïÿê áàøãàäûð îíóí ãÿëáè.
(àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Íÿ òóùàô! Òà êö÷öê éàøûìäàí áÿí
Ìèëëÿòèì÷èí çÿôÿðëÿð þçëÿðêÿí,
Èøòÿ òàëå! Áÿíèì àñûëìàì è÷èí,
Øèìäè ñèç ùþêì åäÿðñèíèç, ëàêèí,
Ñèçÿ áÿí âåðìÿê èñòÿìÿì çÿùìÿò...
53
(Äÿðùàë úèáèíäÿí áèð òàáàí÷à ÷ûãàðûð âÿ êÿíäè ãàôàñûíû íèøàí àëûð.)
Õàâÿð
Àù, àìàí!..
(îíóí áèëÿéèíè éàãàëàð)
Äóð, òÿëàøÿ éîã ùàúÿò.
Èõòèéàð
Àù, ÷ûëüûí, áöòöí úèùàí ÷ûëüûí!
Áó ýöíöí àðãàñûíäà éîãìó éàðûí?
Áó ñûðàäà áèð ãàðà ÿ ð ÿ á ç à á è ò è ýÿëèð, ìÿìíóí âÿ ëàöáàëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëìÿéÿ
áàøëàð.
Íÿ èìèø àðãàäàø, íÿ âàð, íÿ õÿáÿð?
Âàðìûäûð éîãñà áàøãà ôÿòùö çÿôÿð?
ßðÿá çàáèòè
(äàùà ÷ûëüûíúà ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Áèòäè àðòûã áöòöí ñÿôÿðáÿðëèê,
Áèòäè ùÿï ãÿùðÿìàíëûã, ÿñêÿðëèê.
Èøòÿ ðàùÿò çàìàíû ýÿëäè áèçÿ,
Äþíöéîð îðäó êÿíäè þëêÿìèçÿ.
Íè÷èí, àíëàò, íè÷èí áó?
(ÿòðàôà)
Àù, úàíàâàð!
54
À÷ûâåðìèø ùöäóäó áîëãàðëàð,
Êåâêÿáè-òàëå, åéëÿìèø äÿ öôóë,
Èíýèëèñëÿðëÿ äîëìóø Èñòàíáóë.
(Ùÿð êÿñäÿ òÿÿññöð âÿ ùåéðÿò).
Ñóñ éåòÿð, àù, õàèí àë÷àã, ñóñ!
(èñòåùçàëû âÿ ìÿìíóí ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Ñàíêè áÿí ñóñäóì, þéëÿäèð ÿôñóñ.
Áó ùÿðèô èøòÿ äàèìà áàéãóø.
Çÿíí åäÿðñÿì, î ùÿì äÿ ïÿê ñÿðõîø...
(ñèíèðëè âÿ ãûçüûí)
Àù, ÿðÿá, úèñìè, ðóùó, ãÿëáè ÿðÿá,
Ùÿì äÿ ìÿìíóí... íÿäèð áó ùàëÿ ñÿáÿá?
(àúû ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà)
Éà! Î ñÿðõîøìó? Éîã, èíàíìà, õàéûð.
Èøòÿ!
Äÿðùàë ãÿëáýàùèíäÿí íèøàí àëûð, òàáàí÷à à÷ûëûð.
55
Àù!
(Äåéÿ ñîë ÿëè èëÿ éàðàñûíû òóòàð, ñàü ÿëèëÿ úèáèíäÿí òàáàí÷àéû ÷ûãàðûá
ãàðøû ãîéìàã èñòÿðñÿ äÿ ìöâÿôôÿã îëàìàç. Ñèëàùû ùèääÿòëÿ áèð òÿðÿôÿ
àòàð âÿ èçòèðàáëàð è÷èíäÿ òÿðêè-ùÿéàò åäÿð)
Èøòÿ áàã, íàñûë àéûëûð?
Áó ñûðàäà äûøàðûäàí Èáëèñèí ìÿìíóí âÿ ñöðÿêëè ãÿùãÿùÿëÿðè åøèäèëèð.
Èõòèéàð
Ñÿí íÿ éàïäûí, íÿäèð áó ùàë, îüëóì!
Ñàäÿ, áèð áàéãóø àüçû ñóñäóðäóì.
(çàáèòëÿðÿ)
Áèð ãöñóð èøòÿ, áóëñàíûç ùàãñûç,
Áÿíè å’äàìà øèìäè ùàãëûñûíûç.
(ßëèíäÿêè ñèëàùû òÿãäèì åäÿð)
(ñèëàùû ðÿää èëÿ)
Áó õÿáÿðäÿí ñåâèíúè ÷îãäó îíóí,
Îíà ëàéèãäè ìöæäÿ áèð ãóðøóí.
Ïÿê éîðóëìóøäó ùÿðáäÿí, ÿëáÿò,
Åòìÿê èñòÿðäè áèð ãÿäÿð ðàùÿò.
56
Äàùà äóðìàã õÿòà, ùÿìÿí ýåäÿëèì,
Áó õÿáÿð äöç äÿ îëñà ôÿðç åäÿëèì,
Áèð ìöúàùèä äþíÿðìè ÿçìèíäÿí?
Àù, áÿí øèìäè þëìÿê èñòÿðêÿí
Éàøàìàã èñòÿðèì äÿ áèð ìöääÿò...
Áèç éàøàðñàã, ÿâÿò éàøàð ìèëëÿò.
Áó ùàëäà äûøàðûäàí àøàüûäàêû ìàðø åøèäèëèð.
Ìàðø
Òöðê îüëó ñþçöíäÿí äþíìÿç,
Ìÿùâ îëóð äà ñöðöêëÿíìÿç.
Ùÿï éöêñÿëìÿê äèëÿð, åíìÿç,
×àðïûøûð éàøàð.
Éóðäóìóçóí àðñëàíëàðû,
Èçëÿð äóðóð äöøìàíëàðû,
Ôûðòûíàëû äÿíèçâàðû
Ùÿð úîøóá äàøàð.
ßíýèí ôÿçà ÷àðäàüûìûç
Àë øÿôÿãëÿð áàéðàüûìûç,
Ãîðãó áèëìÿç îéìàüûìûç,
Ùàã è÷èí ãîøàð.
(ìàðøû äèíëÿäèêäÿí ñîíðà ùÿð èêèñèíèí ãîëóíäàí òóòàð)
Ýåäÿëèì, éîã ýåúèêìÿíèí ñÿìÿðè.
Ýåäÿëèì, ùàããà äîüðó, àðø èëÿðè!
Ýåäÿðëÿð.
57
Èõòèéàð
(éîëäàí êå÷ÿí áèð íÿôÿðÿ úÿíàçÿéè ýþñòÿðèð)
Îüëóì, áàíà éàðäûì åéëÿ áèð àí.
Õàâÿð
(ìÿðùÿìÿòëè âÿ ìöòÿÿññèð)
Áèð ùè÷ëÿ çàâàëëû îëäó ãóðáàí.
Èõòèéàð
Éîã êèìñÿäÿ ìÿðùÿìÿòëÿ âèúäàí,
Èíñàíëûüû ùÿï óíóòäó èíñàí.
(úÿíàçÿéè ãàëäûðûá ýþòöðöðëÿð)
Õàâÿð
(éàëíûç)
Èáëèñÿ óéóá äà ÿùëè-àëÿì,
Ùÿï éåð éöçö ãàíëû, úöìëÿ ñÿðñÿì...
Èáëèñ
(áèð ýóøÿäÿ àüñàãàë àáèä ãèéàôÿòèíäÿ ýþðöíöð, éàðûìãÿùãÿùÿ èëÿ)
Èíñàíäàêû íÿôñè-øóìÿ äàèì
Èáëèñ îëóð, àíúàã îëñà ùàêèì.
Áó ñûðàäà Â à ñ è ô ë ÿ Ð ÿ ’ í à òÿëàø è÷èíäÿ ýÿëèðëÿð.
Ð ÿ’ í à
Àëëàù è÷èí åéëÿéèí èíàéÿò,
Èçëÿð áèçè áèð éûüûí ôÿëàêÿò.
58
Âàñèô
(å’òèíàñûç)
Éîã ãîðãóéà åùòèéàú...
Ð ÿ’ í à
Àìàí äóð!
Òÿðê åò äÿ èíàäû, îëìà ìÿüðóð,
Áàã, àðãàäàøûí ÷îúóãëóüóíäàí
Áèð ãóðøóíà îëäó øèìäè ãóðáàí.
Âàñèô
Ùÿð äöðëö ãÿçàéÿ ðàçûéûì áÿí,
Ãîðãìàì ôÿãÿò þéëÿ áèð äÿíèäÿí.
Õàâÿð
Êèìäèð ÿúÿáà î õàèí, àë÷àã?
Ð ÿ’ í à
Õàâÿð, îíó ñîðìà, éåð âåð àíúàã.
Õàâÿð
Àëäûíñà äà Àðèôè ÿëèìäÿí,
Ùÿð éàðäûìà èøòÿ ùàçûðûì áÿí.
(Ãöëáÿéÿ äàõèë îëóðëàð. Õàâÿð îíëàðû äàùà è÷ÿðè êå÷èðìÿê èñòÿð)
Èáëèñ
(áûðàãìàç)
Äóð, ýåòìÿ, ñàãûí, î äöðëö éåðëÿð,
Ùÿï øöáùÿéè úÿëáö äÿ’âÿò åéëÿð.
59
(ãöëáÿäÿêè ùÿñèðè áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêÿð, óôàã áèð ãàïûéû ãàëäûðûá äà
Ðÿ’íàéÿ)
Ýèð, ùàéäû ãûçûì, øó éåðäÿ ñàãëàí!
(Ðÿ’íà àøàüû åíÿð. Èáëèñ ãàïàüû åíäèðèá òÿêðàð öçÿðèíè ùÿñèðëÿ þðòÿð,
Âàñèôèí ãîëóíäàí äóòóá îðìàíû ýþñòÿðèð)
Èøòÿ, ñàíà äà ýåíèø áèð îðìàí!
Áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèðëÿð. Ãàéá îëäóãëàðû êèáè À ð è ô ôÿññèç îëàðàã ýÿëèð, Õàâÿð îíà äîüðó
ãîøàð, éàãëàøäûüû ñûðàäà áèðäÿí-áèðÿ êöñêöí âÿ øàøãûí áèð òåâð èëÿ öðêöá ýåðè ÷ÿêèëèð.
Àðèô
Õàâÿð, áàíà áàã, çàâàëëû Õàâÿð!
Áèð ñþéëÿ, íÿäèð áó ùàëè-ìöçòÿð?
Àüóøóìà ãîøìàã èñòèéîðêÿí
Öðêäöí íÿ è÷èí øó ñÿðñÿðèäÿí?
Õàâÿð
Ãîøäóì ñàíà ñåâäèéèìäÿí, àììà
Áàãäûì êè, ñåâèëìÿéÿíëÿð ÿñëà,
Ëàéèã äåéèë îëìàüà ùÿìàüóø,
Öðêäöì äÿ, ÷ÿêèëäèì èøòÿ ìÿäùóø.
Àðèô
Àðòûã éåòèøèð áó ñÿðçÿíèøëÿð,
ßôâ åéëÿ, ãöñóðÿ áàãìà, Õàâÿð!
Õàâÿð
Õàâÿð ñàíà åòñÿ äÿ ïÿðÿñòèø,
Ùåéùàò, äþíÿðìè áèð äÿ êå÷ìèø?!
Îëäóí ñÿíÿëÿðúÿ ùÿï ÿíèñèì,
Áÿñëÿíäè ñÿíèíëÿ ôèêðö ùèññèì.
Êþëýÿí êèáè ùÿï ïåøèíúÿ ãîøäóì,
Åøãèíëÿ ãàíàòëàíûá äà ó÷äóì.
60
Ëàêèí áÿíè áèð íèýàùÿ ñàòäûí,
Áèðäÿí-áèðÿ ùÿï óíóòäóí, àòäûí.
Àðèô! Íèéÿ ñóñäóí, àù, áþéëÿ,
Áèð ñþéëÿ, äöøöíìÿ, ñþéëÿ, ñþéëÿ!
Àðèô
Ñóñìàã, î äà áàøãà äöðëö ôÿðéàä
Ùÿï áÿíëèéèì îëäó ñàíêè áÿðáàä.
Õàâÿð
Áÿí ùè÷, î çàâàëëû èõòèéàðû,
Áèð ëÿùçÿ äöøöíìÿäèí äÿ áàðû.
Àðèô
Äóð, ãÿëáèìè áèð äÿ éàãìà àðòûã,
Àðèô ôÿãÿò èíòèùàðÿ ëàéèã...
Áÿíäÿí áàáàíà ñÿëàì åäÿðñèí,
“Ýÿëìèøäè äÿ øèìäè ýåòäè”, äåðñèí.
(ýåäÿúÿê îëóð)
Õàâÿð
Ëàêèí éåíÿ ùàíêè áèð äèéàðÿ?
Àðèô
Áèð ùè÷ëèéÿ äîüðó, áèð ìÿçàðÿ.
Õàâÿð
(áèð àç éàãëàøûð)
Ùè÷ëèêñÿ ìÿðàìûí èøòÿ, Õàâÿð!
Ãöëáÿì äÿõè áèð ìÿçàðÿ áÿíçÿð.
Éîã, ýåòìÿ, áàáàì ýÿëèð áó ñàÿò,
Äóð áèð âåðÿéèì õÿáÿð...
(ýåäÿð)
61
Àðèô
Íÿ ùàúÿò!
Áÿí éåðëÿðÿ êå÷ìÿê èñòèéîðêÿí,
Áèëìÿì êè, íÿ áÿêëèéîð î áÿíäÿí.
(úèáèíäÿí éàðûäîëó áèð ðàãû øèøÿñè ÷ûãàðûð)
Îô! Ãÿìëÿðèìÿ òÿñÿëëè îë ñÿí,
Ùÿð äÿðäè óíóòìàã èñòÿðèì áÿí.
Ñîí äàìëàñûíà ãÿäÿð è÷èá øèøÿéè áèð òÿðÿôÿ àòàð. ßòðàôû ñöçäöêäÿ ýþçöíÿ èëèøÿí
òàáàí÷àéû éåðäÿí àëûð, ãóðøóíëàðûíà äèããÿò åäÿð. Áó ùàëëàðû êÿíàðäàí ñåéð åäÿí Èáëèñ èñÿ
ìÿìíóí âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð. Àðèô äàëüûí âÿ ñèíèðëè áèð òåâðëÿ êÿíäè àëíûíû
íèøàí åäÿð, éàãëàøìàãäà îëàí Èáëèñè ýþðöíúÿ øàøûðûá äóðóð.
Èáëèñ
Éàùó! Áàíà áàã, íÿäèð áó ùàëÿò?
Ïàðëàð êèáè ýþçëÿðèíäÿ äÿùøÿò.
Äóð, ñÿíäÿ âàð èøòÿ ñàãëû áèð ùàë,
Ùÿì çÿíí åäÿðèì ìÿðàãëû áèð ùàë.
Àøèãìèñèí, îüëóì, à÷ äà ñþéëÿ,
ßëáÿò áóëóíóð äà áèð âÿñèëÿ.
(êÿíäèíÿ èøàðÿòëÿ)
Áèð ÷àðÿ àðàð øó ïèðè-ùèêìÿò,
Âàð áÿíäÿ, ÿâÿò, áþéöê êÿðàìÿò.
Àðèô
Ùè÷ ñîðìà, áàøûìäà ìàúÿðà ÷îã,
Äÿðäèì, êÿäÿðèì áþéöê, äóéàí éîã.
Áèð àôÿòÿ, áèð íèýàðÿ óéäóì,
Áèð ãÿìçÿëè èøâÿêàðÿ óéäóì,
ßôñóñ, î áÿíèìëÿ êþíëö áèðêÿí
Áèð ëÿùçÿäÿ àëäûëàð ÿëèìäÿí.
62
Èáëèñ
Ëàêèí íÿ òóùàô, î íàçëû àôÿò
Åòìèø ñàíà èëòèúà áó ñàÿò.
Àðèô
Åé ìöðøèäè-ïèð, èíàéÿò åéëÿ,
ßéëÿíìÿ áÿíèìëÿ ñÿí äÿ áþéëÿ.
Áÿí ÷ÿêäèéèì èçòèðàáö ìþùíÿò
Éåòìÿçìè, áó ñþçëÿðÿ íÿ ùàúÿò!
Ùåéùàò, î ìÿëÿê, î øå’ðè-ïÿððàí
Ìöìêöíìö ÿíèñèì îëñóí ÿë’àí?!
Èáëèñ
Áèð éàíäà äóðóá äà áÿêëÿ, äÿðùàë
Ïàðëàð ñàíà äà ïÿðèééè-àìàë.
(ãöëáÿéÿ äàõèë îëóð, ùÿñèðè áèð òÿðÿôÿ àòàð)
Àðèô
(áèð ýóøÿäÿ áÿêëÿð)
Ýþðñÿì îíó áèð äÿ, áèð äÿ ýþðñÿì...
Èáëèñ
Äóð, ñþéëÿìÿ!..
(ãàïàüû à÷àð, áàøûíû ãàëäûðàí Ðÿ’íàéÿ)
Àù, íóðè-äèäÿì!
Ùàëûí íÿ ãÿäÿð äÿ ãÿìëè, êöñêöí,
Áèð øåé éåìÿê èñòÿìÿçìè êþíëöí?
Ð ÿ’ í à
Ëöòôÿí àçàúûã ñó âåð...
63
Èáëèñ
(áîø äÿñòèéè àëûð)
Ïÿê ÿ’ëà,
Éîã äÿñòèäÿ ùè÷ ñó, éîãìóø ÿñëà.
Ñàãëàí, éåíÿ ùàéäû, ýþðìÿñèíëÿð,
Ñàãëà, áàãàëûì, íÿ îëäó Õàâÿð.
Ãàïàüû åíäèðèð âÿ öçÿðèíè ùÿñèðëÿ þðòÿð, ãöëáÿäÿí ÷ûãàðëàð.
Àðèô
(Èáëèñèí àéàãëàðûíà ãàïàíûð, ñîí äÿðÿúÿ ùÿéÿúàíëû)
Áèð Õûçðìû, éà ìÿëÿêìèñèí ñÿí?
Éàëíûç áóíó áèëìÿê èñòÿðèì áÿí.
Èáëèñ
Ùè÷ ñîðìà, î ñèððè øèìäè ñîðìà!
Ýÿë, ýÿë áÿðè, ïÿê éàãûíäà äóðìà.
Àðèô ìöòÿðÿääèä àäûìëàðëà áèð ãàäàð ÷ÿêèëèð. Èáëèñèí óçàãëàøäûüûíû ýþðöíúÿ òÿêðàð è÷ÿðè
ýèðÿð, ùÿñèðè ãàëäûðûð, áó ñûðàäà Õ à â ÿ ð ýÿëèð.
Àðèô
(ñÿíäÿëÿéÿðÿê)
Ýÿëäèíìè?
Õàâÿð
ßâÿò...
Àðèô
(ñÿðõîøúà âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Íÿ õîø òÿñàäöô?
64
Õàâÿð
Àðèô! Íÿ àðàðñûí îðäà, Àðèô?!
Àðèô
Ñàãëàíìàäà áóðäà áèð ìöúåâùÿð,
Êþíëöì îíó øèìäè áóëìàã èñòÿð.
Õàâÿð
Ùÿð ñþéëÿäèéèí áèðÿð ìöÿììà...
Éîã îðäà áèð þéëÿ øåé, éîã ÿñëà.
Àðèô
Âàð, âàð î ìÿçàð è÷èíäÿ áèð ùóð,
Çöëìÿòäÿ éàøàð î íÿúìè-ïöðíóð,
Ãóìðàë ñà÷û ñàíêè øå’ðè-ìÿíñóð
Èíñàí îëóéîð ýþðöíúÿ ìÿñùóð.
Õàâÿð
Àðèô! Íÿ ÷àáóã äÿéèøäè ùàëûí?
Áèëìÿì êè, íÿäèð ñÿíèí õÿéàëûí?
(áîäðóì ãàïûñûíûí öçÿðèíÿ ÷ûãàðàã ìàíå îëìàã èñòÿð)
Àðèô
(ñÿðõîøúà áèð ãàáàëûãëà èòÿð)
×ûã ýåò, éåòèøèð!..
Õàâÿð
(ñèíèðëè)
Õàéûð, áó åâäÿí
Ñÿí ýåòìÿëèñèí ôÿãÿò, äåéèë áÿí.
65
(òÿáäèëè-òåâð èëÿ)
Éîã, ýåòìÿ, ÿâÿò ãàë, àù, ëàêèí,
Ëàêèí îíó ùÿï óíóò!..
Àðèô
(ñÿðõîøúà ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Íàìöìêöí!
Õàâÿð
Éîã, éîã, îíó ùè÷ áûðàãìàì ÿñëà.
Àðèô
Ñÿí ÿñêè èíàäûí öçðÿ ùàëà!
Õàâÿð
Áèð êÿððÿ äöøöí äÿ, àù, ãÿääàð!
Àðèô
(øèääÿòëÿ áàüûðûð)
Äÿô’ îë, äàùà åòìÿ ôÿçëÿ èñðàð.
Õàâÿð
Ñÿðõîøìó, íÿñèí? Ýÿë, èøòÿ ÿââÿë!
Ìÿùâ åò áÿíè, îëìàéûì äà ÿíýÿë.
Àðèô
(ñîí äÿðÿúÿ ùèääÿò âÿ íèôðÿòëÿ èòÿð)
Äÿô’ îë äåäèì...
66
Õàâÿð
Àù, ÿäÿáñèç, àë÷àã!
Àðèô
(âÿùøè áèð ùöúóìëà áîüàçûíäàí éàãàëàéûá áîüàð, Èáëèñäÿ àë÷àã âÿ
ìÿìíóí áèð ãÿùãÿùÿ...)
Àë!.. Èøòÿ... áóäóð úàâàáûí àíúàã...
Õàâÿð èçòèðàá âÿ äÿùøÿòëÿð è÷èíäÿ ÿáÿäè áèð øöêóòÿ âàðûð. Àðèô öçÿðèíè ùÿñèðëÿ þðòÿð,
óôàã áèð äöøöíúÿ âÿ òÿðÿääöääÿí ñîíðà áîäðóìóí ãàïàüûíû à÷àð.
Ð ÿ’ í à
(ùåéðÿòëÿ áàøûíû ãàëäûðûð)
Ñÿíìèñèí, Àðèô?!
Àðèô
(îíóí ÿëèíäÿí äóòóá ÷ûãàðûð)
×àáóã îë, äóðìà ýÿë.
Ð ÿ’ í à
(àðãàñû úÿíàçÿéÿ îëàðàã)
Íåðäÿ èäèí?
Àðèô
(ñÿáèðñèç)
Ýÿë, ýåäÿëèì, ñîðìà, ýÿë!
Ýÿë, ÷àáóã îë, ýÿð÷è ñÿí àòäûí áÿíè,
Àðèô óíóòìàç ñÿíè, àòìàç ñÿíè.
Ýÿë ýåäÿëèì, ýÿëìÿäÿí Èáí Éÿìèí...
67
Ð ÿ’ í à
(áîäðóìà èøàðÿòëÿ)
Ýÿëñÿ äÿ çÿííèìúÿ áó éåð ïÿê ÿìèí...
Àðèô
Áóðäà äóðóëìàç, ÷ÿêèëèá ãà÷ìàëû,
Ãà÷ìàëû, âÿùøÿòäÿí óçàãëàøìàëû...
Ùÿð èêèñè òÿëàø âÿ èçòèðàá èëÿ óçàãëàøûá ýþðöíìÿç îëóð.
Èáëèñ
(ñöðÿêëè âÿ øèääÿòëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Ãà÷ìàëû, ÿëáÿòòÿ, óçàãëàøìàëû,
Áàøãà úèíàéÿòëÿðÿ éàãëàøìàëû.
(ãÿùãÿùÿ)
Ñèç íÿ ãàäàð áÿíäÿí óçàãëàøñàíûç,
Éåð äåéèë, ÿôëàêÿ ó÷óá ãà÷ñàíûç,
Ãàðøûëàøûá áèðëÿøèðèç äàèìà,
Àéðû äåéèë, ÷öíêè áèðèç äàèìà.
(È÷ÿðè ýèðÿð, ãàïàüû åíäèðèá öçÿðèíè ùÿñèðëÿ þðòÿð).
Èáí Éÿìèí
(Ãàðà ÷àâóøëà áÿðàáÿð ýÿëèð, àëíûíûí òÿðèíè ñèëÿð. Êÿíäèíÿ èøàðÿò
åäÿðÿê ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Áèð ãîúàìàí îðäóéó èüôàë åäÿí
Àúèç èìèø ñàíêè êö÷öê ùèéëÿäÿí.
Ùÿáñ åäÿúÿêìèø áÿíè ö÷ ñÿðñÿðè!..
68
(ãûçüûí)
Äóð áóëàéûì áèð øó ÿäÿáñèçëÿðè,
Àíëàòûðûì îíëàðà úöð’ÿò íÿäèð,
(úèáèíäÿí áåø-îí àëòûí ÷ûãàðûá îéíàòàðàã)
Ñà÷äûüûì àëòûíäàêû ãöââÿò íÿäèð.
(äûøàðû ÷ûãìàãäà îëàí Èáëèñÿ)
Åé! Áàíà áàã, íåðäÿ áèçèì èõòèéàð?
Èáëèñ
Øèìäè ýÿëèð, éîãñà áèð ÿìðèíìè âàð?
Èáí Éÿìèí
Äóðìà, ùÿìÿí áóë, îíà âàð ÷îã ñþçöì.
(ãöëáÿéÿ ýèðÿð, Õàâÿðèí úÿíàçÿñèíè ýþðöíúÿ)
Àù, î íÿ? Éàíëûø ýþðöéîðìó ýþçöì!?
(Èáëèñè éàãàëàéûá ÿëèíäÿêè ñèëàù èëÿ òÿùäèä åäÿð)
Âàð øó úèíàéÿòäÿ éÿãèí áèð ñÿáÿá,
Ñþéëÿ, îíóí ìÿùâèíÿ êèìäèð ñÿáÿá?
Èáëèñ
(êÿêÿëÿð)
Áèëìÿì, ÿôÿíäèì, õàéûð, ÿôñóñ, ÿâÿò...
Ùÿï øó äÿíè âÿùøÿòÿ áàèñ ôÿãÿò...
69
(Ñöêóò âÿ òÿðÿääöä)
Èáí Éÿìèí
Êèì ÿúÿáà, êèìäèð î õàèí, ðÿçèë?
Èáëèñ
Èøâÿëè Ðÿ’íàéÿ óéàí áèð ñÿôèë.
Èáí Éÿìèí
Íåðäÿäèð îíëàð?
Èáëèñ
Ñàâóøóá ýåòäèëÿð,
Øèìäè, ÿâÿò øèìäè ôÿðàð åòäèëÿð.
Èáí Éÿìèí
Èøòÿ áó äÿùøÿòëè õÿáÿð ïÿê ôÿíà...
(äöøöíöð)
Èõòèéàð
(ýÿëèð, Õàâÿðèí úÿíàçÿñèíè ýþðöíúÿ)
Àù, î íÿ, åéâàù, íÿ îëìóø îíà?
(Ìÿ’éóñ âÿ øàøãûí áàãûøëàðëà úÿíàçÿéÿ éàãëàøûð, ãîëëàðûíû êþêñöíäÿ
÷àïðàç åäÿð, òèòðÿê âÿ àúû áèð ôÿðéàä èëÿ)
Ñþéëÿ, àìàí ñþéëÿ, ìÿëÿê Õàâÿðèì!
Êèì?.. Ñàíà êèì ãûéäû, àìàí, ñþéëÿ, êèì?
(ãóúàãëàéûá þïÿð)
Äþíäö ãàðàíëûã ýåúÿéÿ ýöíäöçöì,
Óô, äàùà ôÿðã åòìèéîð ÿñëà ýþçöì.
70
Òÿðê åäÿðÿê áèç áöòöí èíñàíëàðû,
Ìÿñêÿí åäèíäèê ôÿãÿò îðìàíëàðû;
Ýþðìèéÿëèì òà ìÿäÿíè âÿùøÿòè,
Çöëìö, úèíàéÿòëÿðè, ñöôëèééÿòè,
Ãà÷äûüûìûç ãÿùðö ôÿëàêÿò èçè
Áóëäó, ÿâÿò, áóëäó íèùàéÿò, áèçè.
(ñèíèðëè âÿ ÷ûëüûí)
Àù, êþïöðäöêúÿ øó õàèí áÿøÿð,
Éåð éöçö äàèì ãóñàúàã çöëìö øÿð.
Ìÿçáÿùÿ äþíìöø äÿ áöòöí êàèíàò,
Ãåéðè ÷ÿêèëìÿç øó ìöëÿââÿñ ùÿéàò.
(ÿòðàôûíäàêûëàðà ãûçüûí)
Éà ñèç!? Åé èíñàíëûüû òÿùãèð åäÿí
Äóéüóñó, âèúäàíû ñþíöêëÿð!.. Ùÿìÿí
Äÿô’ îëóí, àðòûã áàíà ðàùÿò âåðèí!
(ýþéÿ äîüðó)
Íåðäÿ?.. Ôÿãÿò Òàíðûéû áèð ýþñòÿðèí!
Àù, îíà âàð ñþéëÿíÿúÿê ñþçëÿðèì...
(úÿíàçÿéÿ àúû ôÿðéàä èëÿ)
Éàâðóì! Àìàí, íàçëû, ìÿëÿê Õàâÿðèì...
Ãöëáÿäÿêèëÿð ïÿðèøàí âÿ ìöòÿÿññèð àäûìëàðëà ÷ûãàðëàð. Èõòèéàð øèääÿòëÿ àüëàð âÿ Õàâÿðèí
äàüûíûã ñà÷ëàðûíû ãîãëàéûá äà òèòðÿê ÿëëÿðèëÿ îãøàð, ñþíìöø ýþçëÿðèíè þïÿð, ùÿðÿêÿòñèç
áàøûíû ãîëëàðû àðàñûíà àëûð. ×ûëüûíúà áàãûøëàðëà ýþéÿ äîüðó áàãìàãäà äÿâàì åäÿð. Åéíè
çàìàíäà ïÿðäÿ àüûð-àüûð åíìÿéÿ áàøëàð.
Ïÿðäÿ
71
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÏßÐÄß
Îðìàíäà áèð úûüûð... ßòðàôäà èêè-ö÷ êþòöê, ãöðóáà éàðûì ñàÿò âàð. Ïÿê óçàãäà ùÿçèí áèð
àùÿíýëÿ áèð ãÿäÿð íåé, éàõóä ÷îáàí äöäöéö ÷àëûíûð. Ñîíðà àüàúëàðûí àðàñûíäàí ñèëàù âÿ
ãóðøóíëàð ãóøàíìûø êþéëö òöðê ãèéàôÿòèíäÿ èêè ùàéäóò ÷ûãàð.
Áèðèíúè ùàéäóò
Òàëå áèçÿ ùÿð íÿäÿíñÿ êöñêöí,
Áèð àâ ÿëÿ êå÷ìèéîð áöòöí ýöí.
Èêèíúè ùàéäóò
Ãèñìÿò íÿ èñÿ ýÿëèð, ÿìèí îë,
ßòìÿê, éåéÿúÿê, ãÿì åòìÿ, ïÿê áîë...
Áèëìÿì, áó äà áèð ùÿéàòìû, éàùó?
Áèð ýöí áèçÿ âàðìû ðàùÿò óéãó?
Ùàéäóò âÿ ãà÷àã îëóíúà èíñàí,
Õîø ýþðìÿëè áþéëÿ ùàëû ùÿð àí.
(Óçàãäàí ûñëûã ñÿñè åøèäèëèð)
Ûñëûã ÷àëûéîð, áàã, àðãàäàøëàð.
(éîëà áàãàð)
Ýÿë, äóðìà!.. ×ÿêèë, ÷ÿêèë, ýÿëÿí âàð.
Ùÿìÿí àüàúëûüà ÷ÿêèëèðëÿð. À ð è ô ë ÿ Ð ÿ ’ í à ýÿëèð.
72
Àðèô
Ðÿ’íà! Äàùà äóð, éîðóëäóí àðòûã;
Àúñûí, áèëèðèì, îòóð äà àçúûã,
Ðàùÿò åäÿëèì, äöøöíìÿ, ýÿë, ýÿë!
(Áèð êþòöê öçÿðèíÿ îòóðóð. ßëèíäÿêè ÿòìÿêëÿ äîëó ìÿíäèëè à÷àð).
Ð ÿ’ í à
Ïÿê ãîðãóéîððóì êè, àðòà ÿíýÿë.
Àðèô
Áèëìÿì êè, íè÷èí òÿëàø åäÿðñèí?
Ð ÿ’ í à
Àðèô! Ýåäÿëèì, äöøöí íÿ äåðñèí?
Êÿíàðäà ûñëûã ÷àëûíûð, áèð ãóðøóí àòûëûð.
(Ðÿ’íà äèêñèíèð, òÿëàø èëÿ)
Ãóðøóí ñÿñè!..
Àðèô
Øöáùÿñèç ÷îáàíëàð...
Ð ÿ’ í à
Éîã, îíëàð èíàí êè, éîë âóðàíëàð...
Àðèô
(ëàöáàëè ãÿùãÿùÿ èëÿ úèáèíäÿí áèð ðåâîëâåð ÷ûãàðûð)
Ùè÷ ãîðãìà, éàíûìäà ùÿì ñèëàù âàð,
Ùÿì àëòûí... ßâÿò, íàñûë äà ïàðëàð!..
73
Áèð àâóú àëòûí ÷ûãàðûð, ÿëèíäÿ îéíàòûá úèáèíÿ ãîéàð. Ù à é ä ó ò ë à ð àðãà òÿðÿôäÿ, àüàúëàð
àðàñûíäà ýþðöíöð. Ùåéðÿòëÿ îíëàðû äèíëÿðëÿð.
Ð ÿ’ í à
Íåðäÿí ñàíà àíëàìàì øó ñÿðâÿò?
Àðèô
(ìÿüðóð ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Áèð àðãàäàøûìäàí îëäó ãèñìÿò,
Éîëäàøäû áÿíèìëÿ áèð éÿùóäè,
Ïÿíúÿìäÿ ùÿëàê îëóá áîüóëäó,
Ñÿððàô èäè, ùÿì äÿ õåéëè çÿíýèí...
Êÿíàðäàí Èáëèñèí ìÿ’íàëû âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðè åøèäèëèð.
Ð ÿ’ í à
Ñóñ, áèð ëÿêÿäèð áó ñþç ñÿíèí÷èí;
Áåø àëòûíà ãàðøû áóíúà âÿùøÿò!?
Àðèô
Âÿùøÿò äåéèë, èøòÿ áèð úÿñàðÿò,
Ëàêèí î äà ñÿíäÿí, àù, ñÿíäÿí...
(Ðÿ’íàéÿ ñàðûëìàã èñòÿð)
Ð ÿ’ í à
(ýåðè ÷ÿêèëèð, ñÿðò áèð áàãûøëà)
Äóð, áþéëÿ íÿâàçèø èñòÿìÿì áÿí.
Ùàéäóòëàð îðòàéà ôûðëàð.
74
Áèð òèëêèéÿ áàã áÿ! Ùè÷ ñÿíèí÷èí
Ëàéèãìèäèð þéëÿ áèð ýþâÿð÷èí?
Ð ÿ’ í à
Àù, èøòÿ ôÿëàêÿò!
Àðèô
Åòìÿ ãÿñâÿò!
Ñèëàùûíû ÷ûõàðûð, Ðÿ’íà ãîëóíäàí òóòóá áûðàãìàç.
(òöôÿíýëÿ íèøàí àëûð)
Àëòûíëàðû âåð!..
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ Àðèôÿ)
Àìàí, íÿ úöð’ÿò?
Àðèô
Ñèç êèìñèíèç?
Èøòÿ áîø ñóàëëàð...
Áèç – ÷þëëÿðÿ ùþêì åäÿí êðàëëàð...
Áàø ìÿðêÿçèìèç øó âÿùøè îðìàí,
Áàú âåðìÿëè êèì êå÷ÿðñÿ áóðäàí.
75
Àðèô
Èíñàíëûüû àòäûíûçìû?
... Êàôè!..
Àëòûíëàðû âåð, áûðàã äà ëàôè.
Àðèô
(áåø-îí àëòûí ÷ûãàðûð)
Àë! Ãàëäû áèð àç áèçèì÷èí àíúàã.
(õÿíúÿðèíè Àðèôèí êþêñöíÿ äàéàð)
Âåð ùÿïñèíè!
Ð ÿ’ í à
Àù!..
– äåéÿ ìàíå îëìàã èñòÿð. Áèðèíúè ãîëóíäàí òóòóá øèääÿòëÿ áèð òÿðÿôÿ èòÿð. Áó ñûðàäà
îìóçóíäà ÿñêè ñèéàù ïåëåðèí-ïëàø, âöãàðëû, ìöñÿëëÿù, çàáèò ãûëûãëû, ãàëûí áûéûãëû, ýóð,
ãàðà ñàãàëëû, çèíäÿ âÿ ìöùèá ñèìàëû Å ë õ à í àüàúëàð àðàñûíäàí ÷ûãàð.
Åëõàí
(ùàéäóòëàðà)
ßäÿáñèç, àë÷àã!
(Ùÿð èêèñè ýåðè ÷ÿêèëèá äîíà ãàëûð. Åëõàí ãûçüûí)
Ñèçäÿí äàùà ìÿðùÿìÿòëè ãàïëàí,
Éàùó, óòàíûí äà áèð øó ãûçäàí.
76
(Àðèôëÿ Ðÿ’íàéÿ)
ßôâ åäèí, îíëàð èøòÿ ïÿê úàíàâàð;
(ßòðàôäà ûñëûã ñÿñè åøèäèëèð, èêè ãóðøóí àòûëûð, Åëõàí ùàéäóòëàðà)
Äóðìàéûí, ùàéäû, áèð áàãûí äà íÿ âàð,
Áÿê÷èëÿð çÿððÿ ãÿôëÿò åéëÿìÿñèí.
ßëÿ áèð àâ êå÷ÿðñÿ ñèç ýÿòèðèí.
Áàíà áàã, êèì äþêÿðñÿ ùàãñûç ãàí,
(êÿíäèíÿ èøàðÿòëÿ)
ßí àüûð áèð úÿçà âåðèð Åëõàí.
Ð ÿ’ í à
Àù, ÿôÿíäèì, íÿ ìÿðùÿìÿòëèñèíèç,
Ñèçÿ ãÿëáÿí òÿøÿêêöð åòìÿëèéèç.
Àðèô
Ïàðëûéîð ÷þùðÿíèçäÿ ôÿçëö çÿêà,
Ñèçÿ ùàéäóò äåíèðìè? Éîã, ÿñëà!
Åëõàí
(ñÿìèìè ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Äîüðó, ïÿê äîüðó... ùè÷ éàíûëìàäûíûç,
Äåéèëèì ùàéäóò, èøòÿ áÿí éàëûíûç
Åòäèì èñéàí, áèð ÿñêÿðè-ãà÷àüûì,
Éóðäóì îðìàí, ìàüàðàëàð éàòàüûì.
Àðèô
Áèð ñÿáÿá âàð éà?
77
Åëõàí
Âàð ÿâÿò, ìèñêèí
Áèð ÿðÿá çàáèò, èøòÿ áèð õàèí...
Áÿí à÷àðêÿí îíóí õÿéàíÿòèíè,
Áàãäûì àñäûðìàã èñòèéîð î áÿíè.
Áûðàãûá îðäóýàùû... àù, íÿ äåéèì
Áþéëÿ ùàéäóòúà ýöí êå÷èðìÿäÿéèì.
Áó ñûðàäà ýåäÿí ùàéäóòëàð èêè-ö÷ ÷èíýÿíÿ èëÿ Èáí Éÿìèíè ñèëàùñûç îëàðàã ýÿòèðèðëÿð.
Åëõàí îíó ýþðöíúÿ òàíûð.
Ýÿë, éàãûí ýÿë! Àäûí íÿäèð? Ñþéëÿ!
Ð ÿ’ í à
Àù, ÿôÿíäèì!
Åëõàí
(Ðÿ’íàéÿ)
Äóð, åòìÿéèí ÿúÿëÿ.
Ñþéëÿ êèìñèí? Àäûí íÿ?
Èáí Éÿìèí
... Èáí Éÿìèí.
Åëõàí
(Àðèôëÿ Ðÿ’íàéÿ éàðûìãÿùãÿùÿ èëÿ)
Áÿíè àñäûðìàã èñòÿéÿí øó ëÿèí!
Èøòÿ áèð àâ êè, èçëÿð àâ÷ûñûíû.
78
Îëäó ìÿìíóí êþíöë, ýþðöíúÿ ñÿíè.
Èáí Éÿìèí
(äèç ÷þêÿð)
Àìàí, ÿôâ åò! Ãöñóðëóéóì, Åëõàí!
Åëõàí
Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, ñàéüûñûç ãàïëàí!
×öíêè éîã öçðÿ åùòèéàú àðòûã.
(÷èíýÿíÿëÿðÿ)
Ñèç íè÷èí ýÿëäèíèç?
Áÿéèì, àçàúûã
Ðÿãñ åäÿðëÿð äÿ êþíëöíöç à÷ûëûð.
Åëõàí
Áÿí äåéèë, ðÿãñ è÷èí î ïÿê áàéûëûð.
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ Èáí Éÿìèíèí ãîëóíäàí òóòóá ýþñòÿðèð)
Äöøöíöð èøòÿ, áàã, íàñûë ãÿìýèí,
Îéíàéûí, íÿø’ÿëÿíñèí, ÿéëÿíñèí.
Áèð ãûç àøàüûäàêû ñþçëÿðè îãóð, îéíàð.
79
Êàíòî
Áÿí áèð ãûçûì, ùÿï ðóùóìó éàëäûçëàð
Ýöíäöç ÷è÷ÿêëÿð, ýåúÿëÿð éûëäûçëàð.
Ãàðëû äàüëàð áÿíèì,
Éåøèë áàüëàð áÿíèì,
2 äÿôÿ
Áÿíñèç ãóøëàð ó÷ìàç,
Áÿíñèç ýöëëÿð à÷ìàç.
}
Äöí áèð ÷îáàí ñåâäèì ïûíàð áàøûíäà,
Áèð ÿêñèéè éîã ýþçöíäÿ, ãàøûíäà.
Ôÿëÿê àéðû ñàëäû,
Áÿí êþ÷äöì, î ãàëäû,
2 äÿôÿ
Øèìäè áÿíñèç éàøàð,
Ûðìàã êèáè úîøàð.
}
Îô, áèð ãàéüû áèëìÿç ÷èíýÿíÿéèì áÿí,
Ýöëäÿí-ýöëÿ ó÷àí ïÿðâàíÿéèì áÿí,
Óíóò, éàâðóì, óíóò,
Áàã, èøòÿ ùÿð áóëóò,
2 äÿôÿ
Ñþéëÿð óíóò îíó,
×öíêè ùè÷äèð ñîíó...
}
Ðÿãñ áèòìÿê öçðÿ èêÿí øèääÿòëÿ ýþé ýóðëàð. Èáëèñ àüàúëàð àðàñûíäàí ÷ûãàð.
Èáëèñ
(Ìÿìíóí ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Áèð ëåâùÿ êè, èøòÿ ïÿê áÿéÿíäèì.
Åëõàí
Éàùó, ñÿíè êèì áûðàãäû?..
Èáëèñ
(ìÿüðóð áèð òåâð èëÿ ÿëèíè êþêñöíÿ ãîéàðàã)
Êÿíäèì!
80
Àðèô
(Åëõàíà)
Áèð ìöðøèä î, ñàùèáè-êÿðàìÿò.
(Èáëèñèí ÿëèíè þïÿð)
Õîø ýÿëäèí, àìàí, íÿ ìóòëó ñàÿò!..
Ð ÿ’ í à
(äÿõè þïÿð)
Éîðìóø ñèçè øöáùÿñèç áó éîëëàð.
Èáëèñ
Éîã, çÿíí åäÿðèì êè, ñÿùâèíèç âàð,
Äàü, äàø, ó÷óðóì, äÿíèç âÿ îðìàí
ßíýÿë îëàìàç þíöìäÿ áèð àí,
Áèð øÿùïÿð à÷ûá äà íàýÿùàíè,
Áÿí òåéé åäÿðèì áöòöí úèùàíû.
Åëõàí
Êèìñèí, ÿúÿáà, ñÿíäÿ êè âàð áþéëÿ ìÿùàðÿò?
Èáëèñ
Áÿí ùè÷ëÿ äîüàí áèð óëó ãöââÿò, óëó ãöäðÿò,
Áèð ãöäðÿòè-êöëëèééÿ êè, àëÿì áàíà áÿäõàù,
Äöíéàäÿ ÿýÿð âàðñà ðÿãèáèì î äà: Àëëàù!..
(ãÿùãÿùÿ)
81
Ùÿï äèí èëÿ, ìÿçùÿáëÿ, ñèéàñÿòëÿ úèùàíäà
Ùÿð ôûðòûíà ãîïìóøñà, ÿâÿò, áÿí âàðàì îðäà.
Ùÿð éåðäÿ êè, âàðäûð ÿçÿìÿò, ãÿùð èëÿ äÿùøÿò,
Ùàêèìäèð î éåðëÿðäÿ øó ãàðøûíäàêû õèëãÿò.
Åëõàí
×þùðÿíäÿ, ÿâÿò, íóðè-äÿùà îëìàäà ìÿøùóä,
Äåðäèì, áÿí ÿñàòèðÿ èíàíñàì, ñàíà ìÿ’áóä.
Èáëèñ
(ëàöáàëè ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Ìÿ’áóä äåéèë, àëÿìè ñàðñàí óëó ìåâúóä;
Ìåâúóä äåéèë, áÿëêÿ âöúóäè-ÿäÿìàëóä.
Åëõàí
Îëäóãúà ìöøÿââÿøñÿ äÿ ÿôêàðö ìÿãàëûí,
Áèð àáèäè ïÿê àíäûðûéîð çàùèðè-ùàëûí.
Èáëèñ
Ðþéà êèáè ùÿð àí îëàðàã çàùèðö ãàèá,
Áÿí Øÿðãäÿ àáèä îëóðóì, Ãÿðáäÿ ðàùèá.
Áèð ãàçè îëóá, ýàù åäÿðèì, ôèòíÿëÿð èúàä,
Áèð ìöðøèä îëóá, ýàù åäÿðèì àëÿìè áÿðáàä;
Áÿ’çÿí îëóðóì áèð ïàïà! Úÿííÿò ñàòàðûì áÿí,
Èñà äèðèëèá ýÿëñÿ äÿ ãîðãàð ãÿçÿáèìäÿí.
Õèëãÿòäÿêè ùÿð ìÿñÿëÿ, ùÿð íþãòåéè-ìåâùóì,
Ùÿð ôÿëñÿôÿ, ùÿð ìÿçùÿáö ìÿñëÿê áàíà ìÿ’ëóì,
Áÿ’çÿí îëóðóì áèð ÷îáàí, àçàäÿ áèð èíñàí,
Áÿ’çÿí îëóðóì çöëìö ôÿñàä àøèãè ñóëòàí,
Áèð ïèðè-çÿáóí îëäóüóì ÿñíàäÿ äèëÿðñÿí,
Òÿáäèëè-ãèéàôÿòëÿ ùÿìÿí ýÿíú îëóðóì áÿí.
82
Ñÿùíÿíèí ûøûüû ÷ÿêèëèð, ýþé ýóðëàð. Èáëèñ îìóçóíäàêû ÿáàéû, áàøûíäàêû ñÿðïóøó âÿ óçóí,
àü ñàãàëûíû ãîïàðûá àòàð. Ñÿùíÿ éàðûì àéäûíëàøûð. Èëê ïÿðäÿäÿêè ÿçÿìÿò âÿ äÿùøÿòèëÿ,
ãîðãóíú âÿ ñöðÿêëè ãÿùãÿùÿëÿðèëÿ ùÿð êÿñè ùåéðÿòäÿ áûðàãìûø îëóð.
ßòðàôäàêûëàð
(ãîðãó âÿ ùåéðÿòëÿ ýåðè ÷ÿêèëÿðÿê)
Àù, èøòÿ ôÿëàêÿò!.. Î íÿ ñóðÿò?.. Íÿ ãèéàôÿò?..
Åëõàí
(îíëàðà)
Éîã, çÿíí åäÿðèì, áóíúà òÿëàø åòìÿéÿ ùàúÿò.
Àðèô
Åéâàù! Îíà éàãëàøìàéûí ÿñëà, îäóð Èáëèñ;
Èáëèñ î, ÿâÿò, úöìëÿ ôÿëàêÿòëÿðÿ áàèñ...
(Ýåòäèêúÿ àúû âÿ ÿñÿáè ùàëëàð êå÷èðèð)
Èáëèñ
(ùåéðÿòëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ÿòðàôà)
Øÿðãèí ÿñÿáè ÷þùðÿñè áèëìÿç êè, íÿ éàïñûí,
Áèëìÿç êè, ñàüûð ýþéëÿðÿ, éàõóä áàíà òàïñûí.
(Àðèôÿ)
Ñÿí ùÿì ÿë þïÿð, ùÿì äÿ ãà÷àðñûí, áó íÿ ùàëÿò?
Èëê þíúÿ ìÿùÿááÿò, ôÿãÿò ÿí ñîíäà ÿäàâÿò...
(Õàðèúäÿí àúû ãÿùãÿùÿëÿð åøèäèëèð)
Åëõàí
Áó íàñûë ãÿùãÿùÿ? Êèìäèð î, áàãûí!
83
Áèð ñÿôèë èøòÿ, î ÷ûëüûí, øàøãûí...
Áó ùàëäà È õ ò è é à ð – Õàâÿðèí áàáàñû – áàøûà÷ûã îëàðàã ïÿðèøàíùàë âÿ ìÿúíóíàíÿ áèð
ãèéàôÿòäÿ àüàúëàðûí àðàñûíäàí ÷ûãàð.
Èõòèéàð
(ùÿéÿúàíëû âÿ ÷ûëüûíúà áèð ôÿðéàä èëÿ)
Àù, áèëìÿì êè, áó àëÿì íåðÿñè?
Áàíà áèð ñþéëÿ, úÿùÿííÿì íåðÿñè?
Øó ñþíöê ãÿëáèìÿ àòÿø äèëÿðèì,
Àüëàìàã èñòÿð èêÿí ùÿï ýöëÿðèì.
(÷ûëüûíúà áèð ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà)
Àù, Õàâÿð! Ñàíà êèì ãûéäû, ýöëöì!
Áÿí äóðóðêÿí ñàíà ëàéèãìè þëöì?
Îíëàð, åéâàù, î ñÿôèë èíñàíëàð,
Ãÿëáè, âèúäàíû ñþíöê ãàïëàíëàð!..
Åëõàí
Ñþéëÿ, à÷ ñþéëÿ, áèëèíñèí äÿðäèí,
Î ñþíöê ãÿëáè ûñûíäûðìàã è÷èí,
Íÿ äèëÿðñèí éàïàðûì, åòìÿ êÿäÿð...
Èõòèéàð
Èíòèãàì èñòÿðèì, àíúàã áó ãÿäÿð!..
Åëõàí
Ñþéëÿ êèìäÿí? ßúÿáà êèìëÿðäÿí?
84
Èõòèéàð
Òàíðûäàí, éûðòûúû ñÿðñÿìëÿðäÿí,
Øó áàòàí ãàíëû ýöíÿøäÿí, ýþéäÿí.
Ùè÷ëèéèí ãÿùãÿùÿñèíäÿí...
Åé ñÿí!
Ñÿí êè, ôÿõð åòìÿäÿñèí ÿäëèíëÿ,
Áó íÿ õèëãÿò, áó íÿ ùèêìÿò? Ñþéëÿ!
Èáëèñ
(ìÿ’íàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Ôÿçëÿ, ùÿï ôÿçëÿ áöòöí ãÿùðö íèéàç,
Öçöëöá äóðìà, î ùè÷ àëäûðìàç.
Áèð ÷îúóãäóð êè, î ïÿê áèïÿðâà,
Áèð îéóíúàãäûð îíóí÷èí äöíéà;
Ùÿì éàïàð, ùÿì äÿ ãûðàð ÿéëÿíÿðÿê,
(ãÿùãÿùÿ)
Áó äà áèð áàøãà ìÿðàã îëñà ýÿðÿê...
Åëõàí
Áèð õÿéàë èøòÿ – ìöùàë îëñà äà – áÿí
Òàíðû îëñàéäûì ÿýÿð, ýåð÷ÿêäÿí,
Éà áó èíñàíëàðû õÿëã åòìÿç èäèì,
ßýÿð åòñÿì, éàøàòûðäûì äàèì
Øàäö ìÿñ’óä... î äà îëñàéäû ìöùàë,
Éàãàðàã ùÿï êöë åäÿðäèì äÿðùàë.
(ãÿùãÿùÿ)
Ñàíêè ñÿðñÿì éàøàéûøäàí íÿ ÷ûãàð!?
Áÿíúÿ áèëìÿððÿ áöòöí èíñàíëàð
Ùÿï ýþçÿë îëìàëû, éàõóä ÷èðêèí,
85
Ùÿï ôÿãèð îëìàëû, éàõóä çÿíýèí,
Ùÿï ùÿêèì îëìàëû, éàõóä íàäàí,
Ùÿï ìÿëÿê îëìàëû, éàõóä øåéòàí.
Èáëèñ
Ñÿíè ïÿê àëäàòûéîð ùèññèééàò,
Þéëÿ éåêðÿíý îëàðàã êå÷ñÿ ùÿéàò,
Áûãàð èíñàí, éàøàìàãäàí éîðóëóð,
Éàøàéûø áÿëêÿ äÿ ìÿ’íàñûç îëóð.
Èõòèéàð
(ìöçòÿðèá)
Áàíà èìäàä åäèí, åéâàù, èìäàä!
ßìð åäèí, øèìäè áóëóíñóí úÿëëàä!
Èáëèñ
Áóëóíóá ýÿëñÿ î õàèí, ÿúÿáà,
Íÿ éàïàðñûí?
Èõòèéàð
Âåðèðèì äöðëö úÿçà,
Äèäÿðèì, ïàð÷àëàðûì, ìÿùâ åäÿðèì.
Èáëèñ
Áÿí ñÿí îëñàì, îíó ùÿï ÿôâ åäÿðèì,
Èáí Éóñèô äèðè îëñàéäû, ÿâÿò1.
Î äà ÿôâ åòìÿíè èñòÿðäè ôÿãÿò.
__________
1
Éàõóä: Øèìäè Èñà äèðèëèá ýÿëñÿ, ÿâÿò
86
Èõòèéàð
Àòäûì èíñàíëûüû, îëäóì úàíàâàð,
Èíòèãàì èñòÿðèì, àíúàã áó ãàäàð!..
Õàâÿðèí õÿéàëû
(ýþðöíöð âÿ ÷ÿêèëèá ýåäÿð)
Èíòèãàì!..
Èõòèéàð
Èøòÿ î, äèëáÿð ìÿëÿéèì!
Ýåòìÿ äóð, áÿí äÿ áÿðàáÿð ýÿëÿéèì.
×ûëüûíúà ãÿùãÿùÿëÿðëÿ îíó èçëÿð. Ûñëûã ñÿñè åøèäèëèð.
Åëõàí
Ýþð î êèìäèð?
Î äà áèð áàøãà éèýèò,
(Èáí Éÿìèíè ýþñòÿðèð)
Áóíà äöøìàí êÿñèëÿí áèð çàáèò...
Â à ñ è ô â ÿ È á í É ÿ ì è í è í ÷àâóøó èêè íÿôÿð áàøãà ùàéäóòëà ýÿëèð.
Åëõàí
(Âàñèôÿ)
Ýÿë, éàãûí ýÿë!.. ßúÿáà ñþéëÿ íè÷èí
Áóíà êèí áÿñëÿéÿðÿê èçëÿðñèí?
87
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, ÿçèçèì, áóðàñû
Èøòÿ ùàéäóò âÿ ãà÷àãëàð éóâàñû!..
Ð ÿ’ í à
Ñþéëÿ, ùÿï ñþéëÿ!
Âàñèô
(Ðÿ’íàéÿ)
Øó çàëûì õóíõàð,
Áàáàíûí ãàòèëè îëìóø...
Ð ÿ’ í à
Úàíàâàð!
Âàñèô
(éàíûíäàêû ÿñêÿðÿ èøàðÿòëÿ)
Áàíà àíëàòäû øó ñàäèã ÿñêÿð,
(úèáèíäÿí èêè ìÿêòóá ÷ûãàðûð)
Áó êàüûçëàð äÿõè èñáàò åéëÿð.
Ð ÿ’ í à
Àù, àìàí!..
Åëõàí
Èñòÿìÿç àðòûã ùÿéÿúàí,
Éåðäÿ ãîéìàç ãàíû àäèë Éàðàäàí.
88
Èáëèñ
ßâÿò, ÿçñÿí äÿ, ÿçèëñÿí äÿ, ÿâÿò,
Éåíÿ àäèëäèð î ìöäùèø ãöââÿò!
Ð ÿ’ í à
(ãîéíóíäàí êö÷öê áèð õÿíúÿð ÷ûãàðûð. Èáí Éÿìèíè éàðàëàìàã èñòÿð)
Ãàðà ÿô’è!..
Åëõàí
(îíóí ÿëèíè éàãàëàð)
Îíà ÿë âóðìà, ñàãûí!
Äàùà õîøäóð éàðà áàüëàðñà ãàäûí.
Îíó þëäöðñÿ øó ìÿ’ñóì ÿëëÿð,
Úàí ÷ÿêèøäèêúÿ, èíàí ðóùó ýöëÿð.
Àçàúûã áÿêëÿ, áóëóð øèìäè úÿçà.
Èáí Éÿìèí
Àù, áÿéèì!..
Åëõàí
(íþâáÿò÷èéÿ)
Àë áóíó, ñþéëÿòìÿ äàùà!
Èáí Éÿìèí íþâáÿò÷èíèí ýþñòÿðäèéè éåðäÿ ÷ÿêèëèá äóðóð. Áó ñûðàäà ûñëûã ñÿñè åøèäèëèð. Ìöõòÿëèô ãèéàôÿòëè äþðä-áåø ã à ÷ à ã þíëÿðèíäÿ áèð ï à ï à ñ , áèð õ à õ à ì , áèð èðàíëû ø å é õ âÿ
èðàíëû ãèéàôÿòèíäÿ èõòèéàðúà, ãàðà ÷àðøàôëû õÿñòÿ áèð ã à ä û í , îí éàøûíäà ã à í á ó ð , ãàøëàðû
òþêöëìöø, ýþçëÿðè ìÿ’éóá, ñÿãÿò áèð ÷îúóüóí ÿëèíäÿí òóòìóø îëäóüó ùàëäà ýÿëèðëÿð.
89
Åëõàí
(îíëàðû ýÿòèðÿí íþâáÿò÷èëÿðäÿí áèðèíÿ)
Øó ùÿðèôëÿð ÿúÿáà êèì? Ñþéëÿ!
Íþâáÿò÷è
(áèðÿð-áèðÿð ýþñòÿðèð)
Øó ïàïàñ åðìÿíèäèð, âàãòèëÿ
Åðìÿíèñòàíÿ äàøûðìûø ãóðøóí,
Ùÿì äÿ Èíúèë äåéÿ!..
Åëõàí
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ ÿëèíè îíóí îìóçóíà ãîéàðàã)
Éà!.. Åøã îëñóí,
Íåðÿäÿí àëäûí î ùèññèééàòû,
Âåðäè Èíúèëìè áó òÿ’ëèìàòû?
Ïàïàñ
(õà÷ ÷ÿêÿðÿê)
Àù, ñó÷óì âàðñà äà, ÿôâ åéëÿ áÿíè.
Åëõàí
Áÿêëÿ, äóð, øèìäè áóëóð ùàã éåðèíè.
Íþâáÿò÷è îíó äà Èáí Éÿìèíèí éàíûíà ýþòöðöð.
Øó ùÿðèô êèì ÿúÿáà? Ùÿì íÿ ÿáóñ...
Íþâáÿò÷è
Áó, ôðàíñûç òÿðÿôèíäÿí úàñóñ...
ßðÿáèñòàíû êþïöðäÿí øó àäàì
Áèð éÿùóäè... ñàíûðûì ùÿì äÿ õàõàì...
90
Åëõàí
(ÿëèëÿ îíóí ñûðòûíû îãøàð, àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Áó äà Òåâðàòÿ óéàí áèð äÿúúàë!
Õàõàì
(àéàãëàðûíà ãàïàíûð)
Àù, ÿôÿíäèì!..
Åëõàí
Éåòèøèð, ãàëã, àáäàë!
(Î äà ãàëãûá ïàïàñûí éàíûíà êå÷ÿð. Åëõàí íþâáÿò÷èéÿ)
Áèëäèê àðòûã, áó, ñèéàñÿò ýöäöéîð.
(øåéõÿ èøàðÿéëÿ)
Éà áó ÿììàìÿëè øåéòàí íÿ äèéîð?
Íþâáÿò÷è
Èíýèëèñ äÿëëàëûäûð, Èðàíäà
Íÿøðè-ÿôêàð åäèéîðìóø...
Åëõàí
ßúÿáà!?
Øó äÿíè ìÿñëÿêè áèð ñþéëÿ, õîúàì,
Ùàíêè Ãóð’àí ñàíà åòìèø èëùàì?
Øåéõ
(éàëâàðûð)
Áÿíè àëäàòäû, áÿéèì, íÿôñè-ùÿðèñ,
×àëäû âèúäàíûìû õàèí Èáëèñ.
Èáëèñ
(ãûçüûí ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Èôòèðà!.. Ùÿì äÿ íÿ àáäàëúà éàëàí!
91
Øåéõ
(äèç ÷þêÿð)
Àù, àìàí!
Åëõàí
(÷èçìÿñèëÿ ðÿää åäÿð)
Ñóñ, éåòÿð, àü áàøëû éûëàí!
(Î äà õàõàìûí éàíûíà êå÷ÿð)
Íþâáÿò÷è
(òöôÿíýè èëÿ øåéõèí îìóçóíäàêû ùåéáÿéè ýþñòÿðèð)
Äîëóäóð ùåéáÿñè àëòûí, ñÿðâÿò.
Èáëèñ
(ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Îíëàðûí òàíðûñû àëòûíäûð, ÿâÿò.
Õÿñòÿ ãàäûí
(ãîëóíäàí òóòäóüó ñÿãÿò ÷îúóüó ýþñòÿðèð. Åëõàíà)
Áÿéèì! Àëëàùû ñåâÿðñèí, ëöòôÿí
Áèçÿ éîë âåð, ýåäÿëèì åðêÿíäÿí.
Íþâáÿò÷è
Êÿðáÿëàéÿ ýåäèéîðëàð áóíëàð,
Øó ãàäûí õÿñòÿ, ñÿãÿò îüëó äà âàð.
(áóðíó ñàðûëû ÷îúóüó ýþñòÿðèð)
×öðöéöá áóðíó äþêöëìöø éàðàäàí,
(èíèëäÿéÿí àíàñûíà èøàðÿòëÿ)
Áó äà ùÿï þéëÿ, èíèëäÿð ùÿð àí.
92
Åëõàí
Áóíúà çÿùìÿò íÿ è÷èíìèø ÿúÿáà?
Íþâáÿò÷è
Ýåäèéîðëàð àëàëàð áÿëêÿ øÿôà.
Åëõàí
Éîãìó Èðàíäà ùÿêèì?
Âàð, ïÿê ÷îã...
Äÿðäèìèç ìöùëèê èìèø, ÷àðÿñè éîã...
Åëõàí
Âàð, ýþçÿë ÷àðÿñè âàð, äóð îðàäà,
Áóëóíóð äÿðäèíèçÿ øèìäè äÿâà.
(îíëàð äà ÿââÿëêèëÿðèí éàíûíà êå÷ÿð)
Èáëèñ
(ãàôàñûíû îéíàòàðàã ùåéðÿò âÿ ùèääÿòëÿ)
Äÿðäÿ áàã, ìèëëÿòÿ áàã, íèééÿòÿ áàã!
Þëöëÿðäÿí þëöëÿð ôåéç àëàúàã!
Åëõàí
(ÿòðàôäàêû ùàéäóòëàðà)
Ùàéäû, àòÿø!..
Òöôÿêëÿðèí òÿòèéè ÷ÿêèëèð, ïàïàñ õà÷ ÷ÿêÿð, øåéõ èëÿ õàõàì øàøãûí áèð ùàëäà ýþçëÿðèíè
ýþéÿ äèêÿð.
Øåéõ
(ìöçòÿðèá)
Àìàí, Àëëàù!..
93
(òÿëàø èëÿ)
Áèð äóð!
Åëõàí
Õàéûð, ÿí êÿñêèí èëàú èøòÿ áóäóð,
Éàøàìàãäàí äàùà õîøäóð þëöì...
àù!..
Åëõàí
Ùàçûð îë! Áèð, èêè, ö÷...
Íèøàí÷ûëàð îðòàäà ñûðàéà äóðàíëàðû éàéëûì àòÿøèëÿ ãóðøóíà äèçÿðëÿð.
Ùÿïñè
Àù, åéâàù!..
(äåéÿ éàðàëû ôÿðéàä èëÿ éåðÿ ñÿðèëèð)
Èáëèñ
(èñòåùçàëû âÿ àòÿøëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Õèëãÿò àòÿøëÿ éàøàðêÿí, ùåéùàò!
Áóíëàð àòÿøëÿ ãûëàð òÿðêè-ùÿéàò.
Åëõàí
(Âàñèôÿ, Èáí Éÿìèíèí úÿíàçÿñèíè ýþñòÿðèð)
Áàíà áàã, èçëÿìÿñÿéäèí äÿ äÿìèí,
ßëÿ êå÷ìÿçäè, èíàí, Èáí Éÿìèí.
Õåéëè ìÿìíóíèì, ÿçèçèì, ñÿíäÿí,
Ñþéëÿ, éàâðóì, íÿ äèëÿðñèí áÿíäÿí?
94
Èáëèñ
(Ðÿ’íàéû ýþñòÿðèð)
Î ýþçÿë àôÿòÿ ìÿôòóí øó ÷îúóã.
Åëõàí
(Âàñèôÿ)
Èøòÿ ñÿí, èøòÿ î... ùè÷ ìàíåÿ éîã...
Âàñèô
(Ðÿ’íàéÿ éàãëàøûð)
Íåðäÿñèí, ñþéëÿ, íÿ îëäóí, Ðÿ’íà?
Ãóðòàðàí êèì ñÿíè? Áèð ñþéëÿ áàíà.
Ð ÿ’ í à
(Àðèôè ýþñòÿðèð)
Èøòÿ, ãàðøûíäà...
Âàñèô
(Àðèôèí ÿëèíè ñûãàð)
Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Àðèô
(ñîéóã áèð òåâð èëÿ ÿëèíè ÷ÿêÿð, ìöñòÿùçè òÿáÿññöìëÿ)
Î áÿíèì êÿíäè âÿçèôÿì...
Âàñèô
Íÿ äåðèì!
Éàïäûüûí áÿíúÿ áþéöê áèð õèäìÿò.
95
Àðèô
Áó òÿøÿêêöðëÿðÿ ùè÷ éîã ùàúÿò,
Î áÿíèì Êÿ’áÿéè-âèúäàíûìäûð.
Î áÿíèì ñåâýèëè úàíàíûìäûð;
Áÿíäÿí àíúàã ãîé î îëñóí ìÿìíóí.
Èáëèñ
(ìÿìíóí ãÿùãÿùÿ èëÿ, ÿòðàôà)
Ëåéëè áèðêÿí èêèëÿøìèø Ìÿúíóí.
Ð ÿ’ í à
(Âàñèôÿ õöñóñè)
×öíêè ñÿðñÿìäèð î, àëäûðìà, áûðàã!
Âàñèô
(Àðèôÿ)
Èñòÿìÿç áóíúà ÷îúóãëóã, áàíà áàã,
Éà ñÿíèí îëìàëû Ðÿ’íà, éà áÿíèì.
Àðèô
(ÿòðàôà)
Øöáùÿ éîã, àù, î ýþçÿë äöððè-éåòèì
Áÿíäÿí àéðûëñà ùÿéàòûì áèòÿúÿê.
(Âàñèôÿ)
Îíñóç ÿí òàòëû òÿñÿëëè þëìÿê...
(Ðåâîëâåðèíè ÷ûãàðûð)
96
Åëõàí
Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, ÿçèçèì, áèð äóð!
Áàãàëûì ñåâýèëè Ðÿ’íà íÿ äèéîð.
Ð ÿ’ í à
(Àðèôÿ)
Ñÿí áÿíèì ÿñêè ïÿðÿñòèøêàðûì,
(Âàñèôè ýþñòÿðèð)
Áó èñÿ ÿí éåíè áèð äèëäàðûì;
Ùàããû ÿôñóñ, åäÿìÿì áÿí èíêàð,
×öíêè Òàíðûìëà áÿíèì ÿùäèì âàð,
Áóëñà ùÿð êèì áàáàìûí ãàòèëèíè,
Áèë êè, ìÿìíóí åäÿð àíúàã î áÿíè.
Èáëèñ
(Âàñèôÿ èøàðÿòëÿ)
ßâÿò, ÿëáÿòòÿ îíóíäóð Ðÿ’íà.
Àðèô
(Èáëèñÿ ãûçüûí)
Éåòèøèð âÿñâÿñÿ, âÿ’ç åòìÿ îíà.
(Ðÿ’íàéÿ)
Íÿ äåìÿê!.. Ñÿí áó ÷öðöê ëàôû áûðàã!
Éîã, áó ìöìêöí äåéèë ÿñëà, áàíà áàã!
Áèð äöøöí, ÿëäÿ äóðóðêÿí øó ñèëàù,
Áþéëÿ òÿùãèðÿ äàéàíìàì...
97
Èáëèñ
Ùàù, ùàù!..
Ñþç ãÿâèíèíäèð, ÿâÿò.
Ð ÿ’ í à
Àðèô!
Àðèô
Ñóñ!
(ÿòðàôà, òÿùÿññöð èëÿ)
Àù, áèð Âàñèôè ýþðñÿì... ÿôñóñ!..
(ùÿéÿúàíëû âÿ ìöçòÿðèá)
Ãàðäàøûì, ñåâýèëè Âàñèô, áàíà ýÿë!
Ñÿíè ýþðñÿì, áÿíè ãîðãóòìàç ÿúÿë.
Âàñèô
(å’òèíàñûç áèð òåâð èëÿ ðåâîëâåðèíè ÷ûãàðûð)
Ïÿê ýþçÿë, ãèñìÿòèìèç ùÿð íÿ èñÿ,
Éåòèøèð Òàíðûäàí àíúàã î áèçÿ.
Èáëèñ
(êèíàéÿëè ãÿùãÿùÿ èëÿ ýþéÿ äîüðó)
Ãèñìÿò îíäàäûð, ÿâÿò!..
Âàñèô
(ÿòðàôà)
Àù, ôÿãÿò,
Ãàðäàøûì Àðèôÿ ãàëäûì ùÿñðÿò.
98
(éàðàëû áèð àùÿíýëÿ)
Íåðäÿñèí? Ýÿë áàíà, Àðèô!.. ßë’àí
Êèì áèëèð, áÿëêÿ ÿúÿë âåðìÿç àìàí.
Èáëèñ
(àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ ÿòðàôà)
Íÿ òóùàô! Áèð àíàíûí åâëàäû,
Áèëìÿäÿí áèð-áèðèíèí úÿëëàäû.
Àðèô
(ñèëàùûíû ãàëäûðûð, ãûçüûí)
Ùàéäû!..
Ð ÿ’ í à
(îðòàëûüà ýèðÿð, òÿëàø èëÿ)
Åéâàù!
Âàñèô
×ÿêèë!
Àðèô
Äóðìà, ÷ÿêèë!
Èáëèñ
Ùàçûð îë: Áèð, èêè, ö÷...
(Ñèëàùëàð à÷ûëûð)
99
Âàñèô
(äöøÿð)
Àù!..
Èáëèñ
(Àðèôÿ)
... Ñÿôèë!
Ð ÿ’ í à
Âàñèô! Åéâàù!..
(Úÿíàçÿ öçÿðèíÿ ãàïàíûá àüëàð)
Àðèô
(øàøãûí)
Íàñûë? Âàñèôìè?!
Èáëèñ
(àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Þéëÿ éà, Âàñèô!.. Î Âàñèô êè, ñÿíè
Åøãè éûëëàðúà ÿñèð åòìèøäè,
Ñàíà ãóðáàí îëóéîð, áàã, øèìäè.
Àðèô
(Øàøûðûð, Âàñèôÿ éàãëàøûð, äÿëèúÿñèíÿ òÿäãèã åäÿð, ñîí äÿðÿúÿ ùÿéÿúàíëû)
Ãàðäàøûì àù, î ÿâÿò!..
100
(ãóúàãëàð)
Âàñèô! Îéàí,
Àù, âèñàëûí íÿ éàìàí îëäó, àìàí!
Øó âèäàèí äàùà ìöäùèø... Âàñèô!
Äóð, áÿðàáÿð ýåäÿëèì...
(ßëèíäÿêè ñèëàù èëÿ èíòèùàð åòìÿê èñòÿð).
Ð ÿ’ í à
(ìàíå îëóð)
Îô, Àðèô!
Áèèõòèéàð ñèëàù Àðèôèí ÿëèíäÿí äöøÿð, Âàñèôÿ áàãûá ãîðãàð, ýåðè ÷ÿêèëèð. Èáëèñè ñÿðñÿìúÿ
áàãûøëàðëà ñöçöá äóðóð.
Èáëèñ
(ìÿüðóð ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Áèð çàìàíëàð úÿáÿðóò àëÿìèíÿ
Ùÿï ó÷àð, ùÿï þéöíöðäöí äÿ, áó íÿ?
Âóðóëóá áèð ãûçà ïàáóñ îëäóí,
Õûðñûç îëäóí, ìåéÿ ìÿ’íóñ îëäóí.
Ùàããû, âèúäàíû áûðàãäûí, ýåòäèí.
(Èõòèéàð ýåòäèéè òÿðÿôÿ èøàðÿòëÿ)
Î ñÿôèëèí ãûçûíû ìÿùâ åòäèí.
Äþêöëÿí ãàíëàðà ùÿï äöøìàí èêÿí,
Îëäóí þç ãàðäàøûíûí ãàòèëè ñÿí.
Àðèô
(÷ûëüûí)
Àù, áó ñþçëÿð áÿíè ùÿï ãÿùð åäèéîð!
101
Áó ñûðàäà ùÿçèí âÿ ðÿãñàâÿð áèð ìóñèãè ñÿñè åøèäèëèð âÿ ýöíÿø áàòìàüà áàøëàð.
Èáëèñ
Äèíëÿ! Áèð áàã, øó ùÿçèí ñÿñ íÿ äèéîð!
Àüàúëàð àðàñûíäà áèð òàãûì èñêåëåòëÿð ÷ûãàð, êÿôÿíïóø îëäóãëàðû ùàëäà ñöçöëÿðÿê,
ãûâðûëàðàã ðÿãñ åäÿðëÿð.
Àðèô ïÿê àç ñöðÿí ðÿãñè ñåéð èëÿ, ãîðãóíú áàãûøëàð, ìÿúíóíàíÿ âÿ øàøãûí ãÿùãÿùÿëÿðëÿ
þëöëÿð àðàñûíäà äîëàøûá äóðóð. Êÿíàðäàí êÿíäèíÿ äîüðó ýÿëèá, ýåðè ÷ÿêèëÿí Õàâÿðèí
õÿéàëûíû ýþðöíúÿ àúû áèð ôÿðéàä èëÿ.
Àðèô
Åéâàù, þëöëÿð ðÿãñ åäèéîð, èøòÿ, ôÿëàêÿò!
Âàñèô áåëÿ, Õàâÿð áåëÿ ðÿãñ åòìÿäÿ... ùåéðÿò!
Ùÿòòà, øó öôöãëÿðäÿ ñþíÿí ãàíëû ýöíÿø äÿ
Ùÿï ðÿãñ åäÿðÿê ãåéá îëóéîð, ñåéð åäèí, èøòÿ!..
Ìóñèãè ñóñàð, ðÿãñ áèòÿð, þëöëÿð ñÿùíÿéè òÿðê åäÿð.
Èáëèñ
(øèääÿòëè âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Ùÿï ðÿãñ åäèéîð ãàíëû ýöíÿø, ãàíëû öôöãëÿð,
Ùÿï ðÿãñ åäèéîð ùàëÿ ãÿìÿð, ïÿíáÿ øÿôÿãëÿð.
Ðÿãñ åòìÿäÿ ùÿï øå’ðö äÿùà, ùöñíö ëÿòàôÿò,
Ðÿãñ åòìÿäÿ éûëäûçëû ôÿçà, ðóùè-òÿáèÿò.
Ùÿð ôÿëñÿôÿ, ùÿð äèíö òÿðèãÿò, áöòöí àäÿò
Ðÿãñ åòìÿäÿ ùÿï îëñà õÿéàë, îëñà ùÿãèãÿò.
Ùÿï ðÿãñ åäèéîð ùöçíö ñöðóð, åøãö ôÿëàêÿò,
Ùÿï ðÿãñ åäèéîð õåéðèëÿ øÿð, åëìö úÿùàëÿò...
Ðÿãñ åòìÿäÿ ùÿòòà î ýþðöíìÿç óëó ìÿ’áóä,
Ðÿãñ åòìÿäÿ ùÿòòà î âöúóäè-ÿäÿìàëóä.
Èáëèñ ñþçëÿðèíÿ äÿâàì åòäèéè ñûðàäà Àðèô ÿñÿáè, õûð÷ûí ùÿðÿêÿòëÿðëÿ, äîíóã âÿ
ìÿúíóíàíÿ áàãûøëàðëà íÿçÿðè-äèããÿòè úÿëá åäÿð.
102
Ð ÿ’ í à
Àðòûã éåòèøèð... Ñþéëÿìÿ, Èáëèñ!
Öìóì
(úîøãóí, Èáëèñÿ)
Ñÿíñèí áó úèíàéÿòëÿðÿ áàèñ.
Ñÿíäÿíäèð, ÿâÿò, úöìëÿ õÿéàíÿò.
Öìóì
Ëÿ’íÿò ñàíà... Ëÿ’íÿò, ñàíà ëÿ’íÿò!
Àù, øèìäè úÿçà áóëìàëû Èáëèñ!
Öìóì
Ãÿùð îëìàëû, ìÿùâ îëìàëû Èáëèñ!
Ùÿð òÿðÿôäÿí ùöúóì åòìÿê èñòÿðëÿð.
Èáëèñ
(ýàù èñòåùçàëû âÿ ìÿüðóð, ýàù ÷ûëüûí âÿ ãîðãóíú ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Èáëèñ!.. Î áþéöê àä íÿ ãÿäÿð úàëèáè-ùåéðÿò!
Ùÿð þëêÿäÿ, ùÿð äèëäÿ àíûëìàãäà î øþùðÿò,
Ùÿð ãöëáÿäÿ, êàøàíÿäÿ, âèðàíÿäÿ Èáëèñ!
Ùÿï Êÿ’áÿäÿ, áöòõàíÿäÿ, ìåéõàíÿäÿ Èáëèñ!
Ùÿð êÿñ áÿíè äèíëÿð, ôÿãÿò åéëÿð éåíÿ íèôðÿò,
Ùÿð êÿñ áàíà àúèç ãóë èêÿí, áÿñëÿð ÿäàâÿò,
103
Ëàêèí áÿíè òÿùãèð åäÿí, åé ÿáëÿùö ìèñêèí!
Îëäóãúà ìöñÿëëÿò ñàíà, áèë, íÿôñè-ëÿèìèí,
Ïÿíúÿìäÿ äÿìàäÿì ÿçèëèá ãûâðûëàúàãñûí,
Äàèì àéàã àëòûíäà ñþíöá ìÿùâ îëàúàãñûí.
Áÿíñèç äÿ, ÿìèí îë ñèçÿ ðÿùáÿðëèê åäÿí âàð:
Ãàí ïöñêöðÿí, àòÿø ñàâóðàí êèíëè êðàëëàð,
Øàùëàð, óëó õàãàíëàð, î ÷ûëüûí äÿðÿáÿýëÿð,
Àëòûí âÿ ãàäûí äöøêöíö äèâàíÿ áÿáÿêëÿð.
Áèí ùèéëÿ ãóðàí òèëêè ñèéàñèëÿð, î ùÿð àí
Ìÿçùÿá ÷ûãàðàí, éîë àéûðàí õàäèìè-ÿäéàí;
Îíëàðäà áöòöí ôèòíÿâö øÿð, çöëìö õÿéàíÿò,
Îíëàð äóðóéîðêÿí áÿíè òÿùãèðÿ íÿ ùàúÿò?!
Îíëàð, ÿâÿò îíëàð ñèçè ÷èýíÿòìÿéÿ êàôè,
Êàôè, ñèçè ãÿùð åòìÿéÿ, ìÿùâ åòìÿéÿ êàôè...
Áÿí òÿðê åäÿðèì ñèçëÿðè ÿë’àí, íÿìÿ ëàçèì!
Ùè÷äÿí ýÿëÿðÿê, ùè÷ëèéÿ îëìàãäàéûì àçèì.
Èáëèñ íÿäèð?
– Úöìëÿ õÿéàíÿòëÿðÿ áàèñ...
Éà ùÿð êÿñÿ õàèí îëàí èíñàí íÿäèð?
– Èáëèñ!..
Øèääÿòëè âÿ ñöðÿêëè ãÿùãÿùÿëÿð è÷èíäÿ éåðèí äèáèíÿ ÷ÿêèëèð, Àðèô ÿëèëÿ ñà÷ëàðûíû éàãàëàð
âÿ ìÿúíóíàíÿ áèð òåâð èëÿ áàãûá äóðóð. ßòðàôäàêûëàðäà äà åéíè øàøãûíëûã äÿâàì åäÿð.
Ïÿðäÿ
ÑÎÍ
104
ÀÔßÒ
Ôàúèÿ – 4 ïÿðäÿ
ßØÕÀÑ
À ô ÿ ò – 33 éàøûíäà, øóõ, ôöñóíêàð áèð ãàäûí.
Þ ç ä ÿ ì è ð – 45 éàøûíäà, Àôÿòèí ÿðè, ìöùÿððèð.
À ë à ý þ ç – 18 éàøûíäà, îíóí ãûçû, íàðèí âöúóäëó âÿ ñîëüóí.
ß ð ò î ü ð ó ë – 30 éàøûíäà, ñàäÿ ãèéàôÿòëè, ïÿðèøàí ñà÷ëû ìöùÿððèð.
É à â ó ç – 30 éàøûíäà, ßðòîüðóëóí àðãàäàøû... ìöÿëëèì.
È ë ú à é – 50 éàøûíäà, ßðòîüðóëóí àíàñû.
Õ à í ä ÿ ì è ð – 53 éàøûíäà, ßðòîüðóëóí äàéûñû... ïåíñíåëè, ÷àòàë ñàãàëëû, ìààðèô
ìöäèðè.
À ë ò ó í ñ à ÷ – 22 éàøûíäà, Õàíäÿìèðèí ãûçû... øûã, õóäêàì âÿ ìÿüðóð.
Ä î ê ò î ð Ã à ð à ò à é – 35 éàøûíäà, ýþçÿë âÿ ãóðíàç.
Î ã ò à é – 28 éàøûíäà, úèääè âÿ ñÿìèìè... äîêòîð.
Ã à ï ë à í – 30 éàøûíäà.
çàáèòëÿð
Ã î ð ã ì à ç – 22 éàøûíäà.
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è âÿ ñàèðÿ...
}
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ñöñëö áèð ñàëîí... Ñàü âÿ ñîëäàêû îäàëàðà à÷ûëûð áèðÿð ãàïû, ãàðøûäà èêè áþéöê ïÿíúÿðÿ,
ýþçÿë ìÿíçÿðÿëÿð, èëê áàùàð, ìÿùòàáëû ýåúÿ...
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà áàü÷àäàí ýÿëÿí èíúÿ âÿ ùÿçèí áèð êàìàí ñÿñè èêè-ö÷ äÿãèãÿ ñàìè’ÿëÿðè
îãøàð.
Õ à í ä ÿ ì è ð (ñàüäàêû îäàäàí ÷ûãàð, áàü÷à òÿðÿôèíäÿí ýÿëÿí
Àôÿòÿ). Ñèçè áÿêëèéîðóç, ÿôÿíäèì. Íåðÿäÿ ãàëäûíûç? Ãûçëàð íÿ îëäó?
À ô ÿ ò. Ùÿíóç áàü÷àäàí äîéìàìûøëàð, ãîíóøóá ÿéëÿíèéîðëàð.
Õ à í ä ÿ ì è ð. Áàü÷àìûçû íàñûë áóëäóíóç?
À ô ÿ ò. Ïÿê ýþçÿë, ïÿê øàèðàíÿ... Ñèçäÿêè áÿäèè çåâãÿ ùè÷ áèð
äåéÿúÿê éîã...
Þ ç ä ÿ ì è ð (è÷ÿðèäÿí áàüûðûð). Õàíäÿìèð, Õàíäÿìèð!..
Õ à í ä ÿ ì è ð. Ýÿëäèì, ÿôÿíäèì, ýÿëäèì.
À ô ÿ ò. Éåíÿ Þçäÿìèð íÿ èñòèéîð?
Õ à í ä ÿ ì è ð. Áèð øöøÿ êîíéàê áèòäè, øèìäè èêèíúèñèíè èñòèéîðëàð.
À ô ÿ ò. Î áó àãøàì ÷ûëäûðàúàã, àù, êàø êè ýÿëìÿéÿéäèì.
105
Õ à í ä ÿ ì è ð. Çÿðÿð éîã, äîñò åâèäèð; íÿ éàïàðñà õîøäóð.
À ô ÿ ò. Ïÿêè, äîêòîð Ãàðàòàé íÿ îëäó? Ùÿíóç ýÿëìÿäèìè?
Õ à í ä ÿ ì è ð. Êëóáäà èìèø, áó ñààò ýÿëèð.
À ô ÿ ò. Àììà, î äà ïÿê íàçëàíûéîð ùà...
Õ à í ä ÿ ì è ð. ßâÿò, ñàíêè áÿíèì åâèì êëóáäàí ÿñêèê èìèø!..
(Äûøàðûäàí ïÿíúÿðÿ þíöíäÿí êå÷èá ýÿëìÿêäÿ îëàí äîêòîðó ýþðöð)
Èøòÿ äîêòîð!.. Äîêòîð Ãàðàòàé.
À ô ÿ ò (áàãàð). ßâÿò, íèùàéÿò ýÿëäè ÷ûãäû.
Ä î ê ò î ð (éàðûìñÿðõîø, øàä âÿ ìÿìíóí äàõèë îëóð). Àãøàìëàð
õåéèð, ÿôÿíäèì.
(Àôÿòèí ÿëèíè þïÿð, Õàíäÿìèðëÿ ÿë âåðèð.)
Õ à í ä ÿ ì è ð. Õîø ýÿëäèíèç, ÿçèçèì (Éàðûì ãÿùãÿùÿéëÿ). Ôÿãÿò
áÿí ñþç ñàãëûéàìàì, ýåúèêäèéèíèç è÷èí ñåâýèëè Àôÿòè ïÿê äàðûëòìûøñûíûç... Áèëìÿì, ñèçäÿ íÿ ýþðìöø êè, ÿñëà àéðûëûüûíûçà äàéàíàìûéîð.
Ä î ê ò î ð. Òÿáèè, áÿí íÿ ãàäàð ïÿðÿñòèøêàð èñÿì, î äà î ãàäàð ëöòôêàðäûð.
Õ à í ä ÿ ì è ð. Ùÿð ùàëäà öçð èñòÿìÿëèñèíèç.
Ä î ê ò î ð. Øöáùÿñèç ÿôâ åäÿðëÿð... ßúÿáà ìèñàôèðëÿðäÿí êèì âàð?
À ô ÿ ò. Ñèçäÿí áàøãà ùÿð êÿñ...
Þ ç ä ÿ ì è ð (è÷ÿðèäÿí áàüûðûð). Õàíäÿìèð, Õàíäÿìèð!.. (Ãÿùãÿùÿ).
Õ à í ä ÿ ì è ð. Ýÿëèéîðóì, ýÿëèéîðóì (Àôÿòÿ). Áàíà ìöñàèäÿ (ñîë
îäàéà êå÷ÿð).
À ô ÿ ò. Õàíäÿìèð ýåð÷ÿêäÿí ïÿê åéè, ïÿê ñûúàããàíëû àäàì... Àçàúûã
àáäàë èñÿ äÿ éåíÿ êÿíäèíè ñåâäèðÿ áèëèéîð.
Ä î ê ò î ð. Øàêà äåéèë à! Ùÿðèô áèð øåé áèëìÿäèéè ùàëäà ìààðèô
ìöäèðè... Ýÿíú îëìàäûüû ùàëäà ùîâàðäà, àç áèð ìààøëà ïÿê çÿíýèí...
Äàùà íÿ èñòÿðñèí. Áöòöí àðãàäàøëàðû àðàñûíäà “Ìöñéî Ôûðûëäàã” äåéÿ
øþùðÿò áóëìóøäóð (ñÿðõîøúà ãÿùãÿùÿéëÿ). Áÿíúÿ îíà “Úàùèë áèëýèú”
äåíèðñÿ äàùà õîøäóð.
À ô ÿ ò. Àìàí, ñóñ! Ýþðöíöð àçàúûã ñÿðõîøñóí.
Ä î ê ò î ð (éàðûì ãÿùãÿùÿéëÿ). Ñÿðõîø èäèì, ôÿãÿò àéûëäûì.
Þ ç ä ÿ ì è ð (è÷ÿðèäÿí øèääÿòëè ãÿùãÿùÿéëÿ). Õàíäÿìèð!..
Ä î ê ò î ð. Èøòÿ îíóí ñÿñèíè åøèòäèì äÿ àéûëäûì. ßâÿò, êþëýÿíäÿí
àéðûëìàç ÿðèíèí ñÿñè, Þçäÿìèð áÿéèí íÿ’ðÿñè áÿíè àéûëòäû.
106
À ô ÿ ò (ñöçýöí áàãûøëà). Ãàðàòàé!..
Ä î ê ò î ð (îíóí ÿëëÿðèíè éàãàëàð). Àôÿò!..
Áó ñûðàäà Àôÿòèí ÿëèíäÿêè óôàã áèð ìÿíÿêøÿ äÿìÿòúèéè éåðÿ äöøÿð. Äîêòîð äÿðùàë àëûá
òÿãäèì åäÿð.
À ô ÿ ò. Øó ìÿíÿêøÿëÿð ùè÷ ñÿíèí ÿéèëìÿíÿ äÿéÿðìè?
Ä î ê ò î ð. Àù, áÿí ìÿíÿêøÿéè ïÿê ñåâÿðèì. ×öíêè î ïÿê ìÿ’íàëû,
ïÿê ìöÿììàëû áèð ÷è÷ÿê... Ùÿëÿ ñÿíèí íóðäàí äþêöëìöø ÿëëÿðèíè, ëÿòèô
êþêñöíö þïäöêëÿðè è÷èí ïÿðÿñòèø åäÿðèì.
À ô ÿ ò (èíúÿ ãÿùãÿùÿéëÿ). Áó ýöí ñÿíäÿ, ñÿíèí ùÿð ùàëûíäà äÿëèúÿ
áèð ùÿéÿúàí ýþðöéîðóì.
Ä î ê ò î ð. Çàòÿí ñÿíèí êþíëöíö áóëìàã, ñÿíèí ìÿùÿááÿòèíÿ íàèë
îëìàã ùÿð ìÿúíóíó àãèë, ùÿð àãèëè ìÿúíóí åäÿ áèëèð.
À ô ÿ ò (øóõ ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Àù, øó éàëàí íÿâàçèøëÿð, øó éàëäûçëû
ïÿðÿñòèøëÿð!.. (Ñöêóò). Ùàéäû, ýÿë, áàü÷àéà åíÿëèì. Þçäÿìèð áèçè áèð
éåðäÿ ýþðöðñÿ, ùàìàí ÷ûëäûðûá äóðóð.
Áàü÷àéà äîüðó ýåòìÿê èñòÿðëÿð, Àëòóíñà÷ èëÿ Àëàýþç ãàðøûëàðûíà ÷ûãàð. Áèðèíúèíèí ÿëèíäÿ
êàìàí, èêèíúèíèí ÿëèíäÿ èñÿ áèð øå’ð ìÿúìóÿñè áóëóíóð.
Ä î ê ò î ð. Èøòÿ Àëòóíñà÷ èëÿ Àëàýþç!
À ô ÿ ò. ßâÿò, èêè ýþâÿð÷èí, èêè ìÿëÿêúèéÿç!
Ä î ê ò î ð. Áèðè ìóñèãè ïÿðèñè, äèýÿðè øå’ð èëàùÿñè!..
À ô ÿ ò. Ùÿì äÿ áèð-áèðèíäÿí ýþçÿë, áèð-áèðèíäÿí äèëáÿð!..
Ä î ê ò î ð (ãûçëàðà). Ùàéäû, áèð äàùà áèçèìëÿ áÿðàáÿð áàü÷àéà
åíÿëèì, îëìàçìû?
À ë ò ó í ñ à ÷. Ñèç áóéóðóí, áèç äÿ ñîíðà ýÿëèðèç.
Áó ñûðàäà Þ ç ä ÿ ì è ð ë ÿ Ã à ï ë à í ñàü òÿðÿôäÿêè îäàäàí ÷ûãàðëàð. Þçäÿìèð ñîí
äÿðÿúÿ ñÿðõîø, ñÿíäÿëÿéÿðÿê Ãàïëàíûí ãîëóíà òàãûëìûø.
À ô ÿ ò (áàü÷àéû ýþñòÿðèð). Õàéûð, øèìäèúÿ áÿðàáÿð ýåäÿëèì.
Õ à í ä ÿ ì è ð (ÿëèíäÿ èêè øöøÿ êîíéàê ýÿëèð, Àôÿòÿ). Íåðÿéÿ úàíûì,
áó îëóð øåéìè éà!? Ãàäûíñûç áèð ìÿúëèñ, ýöëñöç áàùàðà, áöëáöëñöç
÷ÿìÿíçàðÿ áÿíçÿð.
Ä î ê ò î ð. Ýåð÷ÿêäÿí, ãàäûí ùÿéàò, ùÿéàò èñÿ ãàäûí äåìÿêäèð.
Þ ç ä ÿ ì è ð (ñöðÿêëè âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð, äöðëö ùÿðÿêÿòëÿð âÿ ÿë èøàðÿòëÿðèëÿ). ßâÿò, ãàäûí ùÿð øåéäèð. Î, ýàù áèð ÷è÷ÿê... ýàù
áèð êÿëÿáÿêäèð. Î, ùÿì áèð ìÿëÿê, ùÿì äÿ... áèð þðäÿêäèð.
107
Ùÿð êÿñäÿ áþéöê íèôðÿò âÿ øàøãûíëûã...
Õ à í ä ÿ ì è ð. Þçäÿìèð! Íÿ ñþéëÿäèéèíè äöøöíöéîðìóñóí?
Þ ç ä ÿ ì è ð (òÿêðàð ëàöáàëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). ßâÿò, äöøöíöéîðóì.
Ãàäûí ïÿê êþðïÿ èêÿí òàçÿ áèð ÷è÷ÿê, ñîíðà øÿòàðÿòëè áèð êÿëÿáÿê; äàùà
ñîíðà ôöñóíêàð áèð ìÿëÿêäèð. Éàëíûç áÿ’çèëÿðè, ÿâÿò, ÿâÿò, áÿ’çèëÿðè èñÿ
÷àìóðëàðäà ýÿçÿí áèð þðäÿê, àçüûí âÿ ùÿðúàéè áèð þðäÿêäèð.
À ô ÿ ò. Àù! (Äåéÿ ìöòÿÿññèð áèð ùàëäà ýåðè ÷ÿêèëèð. Äîêòîð Ãàðàòàé
äöøÿúÿê çÿííèëÿ îíóí ãîëóíó òóòàð).
Þ ç ä ÿ ì è ð (àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Àù, áÿõòèéàð äîêòîð! Ñàíà, ñÿíèí
ýþçÿë òàëåéèíÿ ãèáòÿ åäèéîðóì.
Õ à í ä ÿ ì è ð. Ýÿë, úàíûì, ýÿë!.. Ñÿí àðòûã ñà÷ìàëàéîðñóí. Ýÿë,
ýåäÿëèì áèð àç øàùìàò îéíàéàëûì.
Þ ç ä ÿ ì è ð (Àôÿòè éàðûì áàãûøëà ñöçÿð, ìÿ’íàëû áèð ãÿùãÿùÿéëÿ).
Áÿí ÷îãäàí ìàò îëìóøóì.
Õ à í ä ÿ ì è ð. Ýÿë, áàãàëûì, ýÿë áèð äàùà ãÿäÿù-ãÿäÿùÿ âóðàëûì.
Ñàüäàêû îäàéà êå÷ÿðëÿð. Ãàïëàí èëÿ Àëòóíñà÷ äà îíëàðû èçëÿð.
À ë à ý þ ç. Àù, çàâàëëû áàáàúûüûì!..
(Ìöòÿÿññèð âÿ ìöøòÿêè áàãûøëàðëà Àôÿòè ñöçÿðÿê è÷ÿðè ýèðÿð.)
À ô ÿ ò (àúû òÿáÿññöìëÿ äîêòîðà). Ýþðöéîðìóñóí? Àëàýþç áåëÿ øó
ìèñêèí ùÿðèôÿ àúûéîð. Ôÿãÿò áÿíè, áÿíèì òàëåñèçëèéèìè ÿñëà
äöøöíÿìèéîð.
Ä î ê ò î ð. Ïÿêè áèðèñè êÿíäèíè äöøöíìÿç, êÿíäèíÿ àúûìàçñà áàøãàëàðûíäàí íÿ óìà áèëèð? Áÿíúÿ ÿñë ãÿáàùÿò ñÿíäÿ... ßâÿò, ñèç ãàäûíëàð
àéàãëàðûíûçà ãàïàíàíëàðû òÿùãèð åäÿðñèíèç, ñèçè òÿùãèð åäÿíëÿðèí àéàãëàðûíà ãàïàíàðñûíûç.
À ô ÿ ò. ×ÿêäèéèì öçöíòöëÿð éåòèøèð, ðèúà åäÿðèì, ñóñ!..
Ä î ê ò î ð. Õàéûð, áó èøÿ áèð íèùàéÿò âåðìÿëè... Éà î, éà áÿí!.. Áàøãà
äöðëö îëàìàç.
À ô ÿ ò. Ñÿíäÿí, ñÿíäÿêè åøãèí ÿáÿäèééÿòèíäÿí ÿìèí îëà áèëñÿì...
Ä î ê ò î ð (îíóí ÿëèíè éàãàëàð). Àôÿò! Íÿ äåìÿê èñòèéîðñóí?
À ô ÿ ò. Áÿí áöòöí áÿíëèéèìè, áöòöí ùÿéàò âÿ ñÿàäÿòèìè éîëóíà ôÿäà
åòìÿéÿ ùàçûðûì. Ùÿòòà ñÿíèí óüðóíäà úèíàéÿòäÿí áåëÿ ÷ÿêèíìÿì.
108
Àíúàã øó ãàäàð âàð êè, àëäàäûëìàã èñòÿìÿì, àëäàíäûüûìû äóéñàì ìÿùâ
îëóðóì. Ùÿì äÿ ïÿê êèíëèéèì, àíëûéîðìóñóí? Áÿíè àëäàòìàã èñòÿéÿíëÿðè ÿñëà ÿôâ åòìÿì. Èêè ýþçöì îëñà áåëÿ èíòèãàì àëûðûì, èíòèãàì!..
ßâÿò, áÿí, ïÿê êèíëèéèì. Áÿíè òÿùãèð åäÿíëÿð ßçðàèëèí ãóúàüûíà àòûëìûø
îëóðëàð.
Þ ç ä ÿ ì è ð (è÷ÿðèäÿí áàüûðûð). Àôÿò! Ýþçÿë ìÿëÿéèì!.. Àôÿò, íàçëû
þðäÿéèì... (Øèääÿòëè ãÿùãÿùÿ).
Ä î ê ò î ð. Àù, ðÿçèë!.. Äÿìèí ÿõëàãñûç ãàäûíëàðû ÷àìóðëàðäà
ñöðöíÿí þðäÿéÿ áÿíçÿòìèøäè, øèìäè äÿ ñÿíè î àäëà ÷àüûðûéîð.
À ô ÿ ò (äîêòîðà ñàðûëàðàã). Àìàí, áàíà ìÿðùÿìÿò... Ìÿðùÿìÿò
åéëÿ äÿ áÿíè ãóðòàð. Îô! Áèð ÷àðÿ, áèð èëàú, áèð çÿùð, áèð àòÿø áóë êè,
êÿíäèìè ìÿùâ åäÿéèì äÿ øó ãàáà âÿ ÷èðêèí ñÿñè áèð äàù åøèòìèéÿéèì.
Ä î ê ò î ð (úèáèíäÿí óôàúûã áèð øèøÿ ÷ûãàðûð, ìÿ’íàëû áèð òÿðçäÿ). Èëàú
ùàçûð... Ôÿãÿò õàíûìëàð è÷èí äåéèë, éàëíûç åðêÿêëÿðÿ ìÿõñóñäóð.
À ô ÿ ò (øèøÿéè àëûá úèáèíÿ ãîéàð). Çÿðÿð éîã, èëê þíúÿ îíó ìÿùâ
åéëÿðèì. Ñîíðà äóéóëóðñà, êÿíäèì äÿ î éîëó èçëÿðèì.
Ä î ê ò î ð. Ùè÷ òÿëàø åòìÿ! Áó þéëÿ áèð èëàú êè, àíúàã îí äÿãèãÿ
ñîíðà èúðàè-òÿ’ñèð åäÿð. Ùÿì äÿ êèìñÿ áèð øåé äóéàìàç. Éàëíûç áóðàäà
ùÿð àúûéà äàéàíìàëû âÿ øó èëàúû åâèíèçäÿ è÷èðìÿëèñèí.
À ë à ý þ ç (ñàðñûëìûø áèð ùàëäà ýÿëèð, Àôÿòÿ ñàðûëàðàã). Àù,
àííÿúèéèì! Ýåäÿëèì, åâèìèçÿ ýåäÿëèì.
À ô ÿ ò. Íè÷èí, Àëàýþç! Íÿ îëìóø!
À ë à ý þ ç. Áàáàìûí ùàëû ïÿê ôÿíà!.. Àéàãäà äóðàìûéîð,
ñþéëÿäèéèíè áèëìèéîð.
À ô ÿ ò. Ïÿêè, éàâðóì, ýåäÿëèì. Î ñÿíè äÿ ìÿùâ åäÿúÿê, áÿíè äÿ.
Ñàüäàêû îäàéà êå÷ÿðëÿð. Áó ñûðàäà ßðòîüðóë èëÿ Éàâóç ñîë òÿðÿôäÿí ÷ûãàð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Àù, øó Àëàýþç íÿ ãàäàð ëÿòèô, íÿ ãàäàð ìÿ’ñóì áèð
ñèìà!
É à â ó ç. Î íÿ ãàäàð ìÿ’ñóì èñÿ, Àôÿò äÿ, øó èøâÿêàð ãàäûí äà áèð
î ãàäàð òÿùëèêÿëèäèð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Òÿùëèêÿëè îëñà äà ëÿêÿëè äåéèë...
É à â ó ç. ßìèí îë êè, Þçäÿìèðè ñÿôèë åäÿí ùÿï Àôÿòäèð, ùÿï îíóí
îéíàãëûüûäûð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ôÿãÿò Àôÿòè ó÷óðóì ãàðøûñûíäà áóëóíäóðàí äà
Þçäÿìèðèí ñÿðõîøëóüó, Þçäÿìèðèí ñÿðñÿðèëèéè îëñà ýÿðÿê...
109
É à â ó ç. Ñÿí Àôÿòè åéèúÿ òàíûéîðìóñóí?
ß ð ò î ü ð ó ë. Î, áó øÿùÿðÿ ýÿëÿëè ÷îã äåéèë... Åøèòäèéèìÿ ýþðÿ ïÿê
êèáàð âÿ àëàôðàíãà áèð àèëÿéÿ ìÿíñóá èìèø. Ôÿãÿò áþéöê áèð ôÿëàêÿò
áèðäÿí-áèðÿ åâëÿðèíè ñþíäöðìöø, âàð-éîãëàðû ÿëäÿí ÷ûãìûø, áàáàñû ôÿãèð
äöøöíúÿ ãûçûíû Þçäÿìèðÿ âåðìèø... Øó ùÿðèô äÿ ýöíäÿí-ýöíÿ ïîñëàéû
øàøûðàðàã àèëÿñèíè äöøöíÿìÿç îëìóø... Øèìäè ùÿð ýöí áèð îòåëäÿ ñÿðõîøúà
âàãûò êå÷èðèéîð. Åâÿ ýÿëäèéè çàìàíëàðäà Àôÿòè ïÿê ãàáàúà òÿùãèð
åäèéîðìóø... Òÿáèè Àôÿò äÿ øó ãàáàëûüà äàéàíàìûéàðàã îíäàí ñîéóéàúàã âÿ ýåò-ýåäÿ Ãàðàòàé êèáè ìàúÿðà÷ûëàðà ûñûíìàüà ìÿúáóð îëàúàã...
É à â ó ç. Àù, øó ãàäûí þéëÿ áèð àòÿø êè, þéëÿ áèð àëàâ êè, éàëíûç
ãîúàñûíû, ãûçûíû äåéèë, (êÿíäèíÿ èøàðÿòëÿ) ùÿòòà áó òàëåñèç Éàâóçó äà
éàãûéîð, áÿíè äÿ ãÿùð åäèá áèòèðèéîð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ïÿêè, ñÿíè íè÷èí?
É à â ó ç. ×öíêè Àëàýþçö ñåâèéîðóì, ùÿì äÿ ùÿéàòûì ãàäàð ñåâèéîðóì. Ùàëáóêè àíàñû áöòöí öìèäëÿðèìè ãûðûéîð, áöòöí äöøöíúÿëÿðèìè
àëò-öñò åäèéîð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Áàíà ãàëûðñà Àôÿò èëÿ Àëàýþç, àíà èëÿ ãûç îëìàãäàí
çèéàäÿ èêè ùÿìøèðÿéè àíäûðûéîð. Äàùà äîüðóñó ùÿìøèðÿ äÿ äåéèëëÿð...
×öíêè àðàëàðûíäàêû ôÿðã éàøúà íÿ ãàäàð êö÷öêñÿ, ñèìà âÿ òÿáèÿòúÿ áèð î
ãàäàð áþéöêäöð. Ùÿð ùàëäà áó ìÿñÿëÿäÿ àíëàøûëìàç áèð íþãòÿ âàð.
É à â ó ç (ñàü ãàïûéà áàãàð, òÿáÿññöìëÿ). Øèìäèëèê áÿí ÷ÿêèëÿéèì.
ß ð ò î ü ð ó ë. Íè÷èí, íÿ îëäó?
É à â ó ç. ×öíêè íèøàíëûí ýÿëèéîð. Ùÿì äÿ íÿ ãàäàð ÿçÿìÿòëè, íÿ
ãàäàð ìÿüðóð!..
ß ð ò î ü ð ó ë (áàãàð). Àëòóíñà÷ìû?.. Ïÿêè, îíóí íèøàíëûì îëäóüóíó
êèìäÿí åøèòäèí?
É à â ó ç. Ñÿíäÿí áàøãà ùÿð êÿñäÿí.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ôÿãÿò ùÿíóç îðòàäà ðÿñìè áèð øåé éîã.
É à â ó ç. Áó ýöí îëìàñà äà, éàðûí îëóð (Ñîë ãàïûäàí ÷ûãàð).
À ë ò ó í ñ à ÷ (ýÿëèð). ßðòîüðóë! Øèìäèéÿ ãàäàð íåðäÿ èäèí?
ß ð ò î ü ð ó ë. Áàü÷àäà ñÿíè àðûéîðäóì, áèð êÿëÿáÿê êèáè ñÿíè
ýöëëÿðÿ, ÷è÷ÿêëÿðÿ ñîðóéîðäóì.
À ë ò ó í ñ à ÷ (èíúÿ ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Õàéûð, ñÿí áÿíè ýöëëÿðÿ, ÷è÷ÿêëÿðÿ äåéèë, éàëíûç áèòìÿç-òöêÿíìÿç ôÿçàëàðà, ôÿçàëàðäàêû éûëäûçëàðà
ñîðìàëûñûí. Äàùà à÷ûã ñþéëÿéèììè?.. (Èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). Ñÿí áÿíè
ôÿçàëàðà ñûüìàéàí ãÿëáèíäÿ àðàìàëû; äÿùàëàð èçëÿéÿí ðóùóíäà áóëìàëûñûí.
110
ß ð ò î ü ð ó ë. Àëòóíñà÷, áÿí ñÿíèí ùÿð ñþçöíö éóãàðûäàí åíÿí
õèòàáëàð êèáè ìöÿììàëû äåéèë, éàëíûç ÷îúóãúà òÿáÿññöìëÿð êèáè ñàäÿ âÿ
ìÿ’ñóìàíÿ ýþðìÿê èñòÿðèì.
À ë ò ó í ñ à ÷ (éàðûì ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà ñÿðò âÿ ãàðòàëúà áèð
áàãûøëà). Ñÿíèí ÿëáèñÿ âÿ ãèéàôÿòèí êèáè ñàäÿ, äåéèëìè?
ß ð ò î ü ð ó ë. Àëòóíñà÷, àù, Àëòóíñà÷! Ñÿí áàíà ýöëöéîðñóí, áÿíèì
ãèéàôÿòèìëÿ ÿéëÿíèéîðñóí.
À ë ò ó í ñ à ÷. Õàéûð áÿí ñàíà ýöëìÿê è÷èí äåéèë, éàëíûç ýöëìÿêäÿí
çåâã àëäûüûì è÷èí ýöëöéîðóì.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ôÿãÿò ñÿí áó ýöëöøëÿðäÿí çåâã àëûðêÿí, áàøãàëàðûíû
çÿùÿðëèéîðñóí.
À ë ò ó í ñ à ÷ (øóõ ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). À÷ûã ñþéëÿéèììè, ÿçèçèì, ñÿí...
÷îúóãñóí.
ß ð ò î ü ð ó ë. Áó ñþç ëÿòèôÿ îëñà áåëÿ áèð ùÿãèãÿòäèð. ×öíêè ÷îúóã
îëìàñàéäûì, øó ãèéàôÿòëÿ ñÿíèí êèáè áèð ÿçÿìÿò âÿ åùòèøàì ùåéêÿëèíÿ
óéìàçäûì.
À ë ò ó í ñ à ÷. Ôÿãÿò ñÿíäÿ, ñÿíèí àëàâëû ýþçëÿðèíäÿ, êÿñêèí
áàãûøëàðûíäà þéëÿ áèð ÿçÿìÿò âàð êè, éàëíûç áÿí äåéèë, ùÿð êÿñ î ãöââÿòÿ
ãàðøû êè÷èëèð, êè÷èëìÿéÿ ìÿúáóð îëóð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Àù, ñÿíèí êè÷èëìÿíäÿ äÿ áèð áþéöêëöê âàð.
À ë ò ó í ñ à ÷. ßâÿò, áþéöêëÿð êè÷èêëÿðè áþéöê ýþðìÿê èñòÿð, êè÷èêëÿð
èñÿ áþéöêëÿðè êè÷èëòìÿêëÿ òÿñÿëëè áóëóð.
Ã à ï ë à í (íÿø’ÿëè âÿ éàðûìñÿðõîø áèð ùàëäà ñàü îäàäàí ÷ûãàð).
Äðàì, ðàì, ðàì... äàðà... äàðà, ðà, ðàì, ðàì... (äåéÿ ÿëèíäÿêè êàìàíûí
òåëëÿðèíè ñÿñëÿíäèðèð âÿ Àëòóíñà÷à òÿãäèì åäÿð). Ìöñàèäÿíèçëÿ, øó ñàðû
òåëëÿð ÷ûðïûíàðàã, èíëèéÿðÿê, ñûçëàéàðàã ñèçÿ éàëâàðûéîð... Ïÿíáÿ, ëÿòèô
áàðìàãëàðûíûçû þïìÿê èñòèéîð.
À ë ò ó í ñ à ÷ (êàìàíû àëûá áèð òÿðÿôÿ áûðàãûð). Áàüûøëàðñûíûç, ïÿê
éîðüóíóì.
Ã à ï ë à í. Èøòÿ éîðüóíëóüó ÷ûãàðàí øåéëÿðäÿí áèðè äÿ ìóñèãèäèð.
À ë ò ó í ñ à ÷. Ôÿãÿò î òÿñÿëëè ÷àëàíëàð è÷èí äåéèë, äèíëÿéÿíëÿð è÷èíäèð.
Ã à ï ë à í (êàìàíû àëàðàã). Àìàí, ðèúà åäÿðèì.
À ë ò ó í ñ à ÷. Áèð àç ñîíðà îëìàçìû?
Ã à ï ë à í. Õàéûð, áÿêëÿìÿéÿ èìêàí éîã... Îô, áÿí ìóñèãèéÿ
ïÿðÿñòèø åäÿðèì. (Àëòóíñà÷ûí áàðìàãëàðûíû ýþñòÿðèð). Ùÿëÿ øó ñåùèðëè
áàðìàãëàðûí ðÿãñèíè ñåéðèëÿ êå÷èðäèéèì äÿìëÿð, ÿí õîø äÿìëÿðäèð. Õîø
äÿìëÿð èñÿ áèð àí ôåâò åäèëìÿìÿëèäèð.
111
Áó ñûðàäà Éàâóç äà ýÿëèð.
À ë ò ó í ñ à ÷. Ôÿãÿò ñÿí äÿ øÿðãè ñþéëÿìÿê øÿðòèëÿ...
Ã à ï ë à í (ñàü ãàïûéà äîüðó éöðöð). Ïÿê ýþçÿë, ùàéäû, áàãàëûì.
À ë ò ó í ñ à ÷. Õàéûð, áÿí ãàëàáàëûãäàí õîøëàíìàì. Áóðàñû äàùà åéè
äåéèëìè éà?
ß ð ò î ü ð ó ë (êèíàéÿëè òÿáÿññöìëÿ). Áÿíúÿ áàü÷à ùÿïñèíäÿí øàèðàíÿ
âÿ àñóäÿ áèð éåð. Ùÿì äÿ òÿáèÿò ñèçèí ìóñèãè âÿ øÿðãèëÿðèíèçè þïÿðÿê,
ñèç äÿ àêàñèéà ÷è÷ÿêëÿðèíèí õÿôèô âÿ ýþçÿë ãîãóëàðûíû ÿìÿðñèíèç.
À ë ò ó í ñ à ÷. Ïÿê ÿ’ëà! (Éàâóçëà ßðòîüðóëà). Ñèç ýåòìèéîðìóñóíóç?
ß ð ò î ü ð ó ë. Õàéûð...
À ë ò ó í ñ à ÷. Áèçè ðÿää åäèéîðñóíóç, þéëÿìè?
ß ð ò î ü ð ó ë. Áóðàäàí äèíëÿðèç, îëìàçìû?
Ã à ï ë à í (ìÿìíóí áèð òåâðèëÿ). ßâÿò, ìóñèãè âÿ øÿðãè óçàãäàí
äàùà õîø ýÿëèð. (Àëòóíñà÷ èëÿ áÿðàáÿð áàü÷àéà ýåäÿðëÿð).
É à â ó ç (ßðòîüðóëà). Áàíà áàã, ñÿí Àëòóíñà÷ëà ÿéëÿíèéîðñóí; ôÿãÿò
áó õîø áèð èø äåéèë, äîüðó ýåäèø äåéèë âÿ áó éîëóí ñîíó ó÷óðóìäóð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Íÿ îëóðñà-îëñóí, àðòûã óñàíäûì. Øó ÷îúóãúà íàçëàð,
øó ìÿ’íàñûç ÿäàëàð èíñàíû áûãäûðûéîð.
É à â ó ç. Èøòÿ áó äà àðàíûçäàêû ñåâýèíèí áþéöêëöê âÿ êÿñêèíëèéèíÿ
áèð ÿëàìÿò!.. Ñÿí ïÿê ãûñãàíú âÿ ñèíèðëèñèí; åéíè çàìàíäà ïÿê ñîéóããàíëû ýþðöíöðñöí, éàõóä þéëÿ ýþðöíìÿê èñòèéîðñóí. Ùàëáóêè ÷îã ñöðìÿç äÿ áèð ýöí ãóøó ó÷óðìóø, àâû ãà÷ûðìûø îëóðñóí. ßâÿò, àðñëàíëàðûí
ñàéìàçëûüû øèêàðû òèëêèëÿðÿ ãàïäûðûð.
Áó ñûðàäà êàìàíûí ñÿñè, Ãàïëàíûí øÿðãèñè ÿòðàôà äàëüûíëûã ñà÷àð.
Øÿðãè:
Äöí ñûòìàëû ðóùóì àíûéîðêÿí ñÿíè, áèðäÿí
Õöëéàëÿðÿ, ñåâäàëÿðÿ äàëäûì, ýþçÿëèì, áÿí;
Ïöðíÿø’ÿ êþíöë àëÿìè-ëàùóòÿ ó÷àðêÿí
Ýþðäöì ñÿíè ðþ’éàäÿ èïÿê òöëëÿð è÷èíäÿ...
Áèð øå’ðè-ñÿìàâè êèáè àüóøóìà ýÿëäèí,
Ýöëáóñÿëÿð èòùàô åäèéîðäóí áàíà... Ëàêèí
Ðþéà êèáè íàýàù ñöçöëöá úèñìè-ëÿòèôèí
Ãåéá îëäó áÿéàç, ïÿíáÿ ãûçûëýöëëÿð è÷èíäÿ...
112
É à â ó ç. Äèíëèéîðìóñóí?
ß ð ò î ü ð ó ë. ßâÿò, äèíëèéîðóì.
É à â ó ç (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). Èøòÿ ýöëáóñÿëÿð, èïÿêëè ðþ’éàëÿð;
õöëéàëÿð âÿ ñåâäàëÿðäÿí áÿùñ åäèëèéîð.
ß ð ò î ü ð ó ë (ñèíèðëè). Àíëûéîðóì, ÿâÿò, àíëûéîðóì.
É à â ó ç. Éàëíûç àíëàìàã éåòèøìÿç, àíëàòìàã äà ëàçûì...
ß ð ò î ü ð ó ë. Êèìÿ àíëàòàéûì, êèìÿ!? Ãàïëàí ñàéüûñûç áèð îäóí
ïàð÷àñû, Àëòóíñà÷ äà ìÿüðóð áèð ãàðàãóø éàâðóñó...
É à â ó ç. Ïÿêè î ùàëäà?
ß ð ò î ü ð ó ë (ñîí äÿðÿúÿ ñèíèðëè). Áûðàã Àëëàù åøãèíÿ, éåòèøèð...
Ñöêóò... À ë ò ó í ñ à ÷ ë à Ã à ï ë à í ýÿëèð.
Õ à í ä ÿ ì è ð (÷ûãàð, Àëòóíñà÷à). Íåðäÿñèí, ãûçûì? Ùè÷ áó îëóðìó
éà? Àëàýþç ñàíà ìèñàôèð ýÿëìèø, ùàëáóêè ñÿí îíó éàëíûç áûðàãûéîðñóí.
À ë ò ó í ñ à ÷ (ýöëÿðÿê áàáàñèëÿ ñàü îäàéà êå÷ÿð). Áÿíäÿ ãöñóð éîã.
Áàáàúèéèì, áó õöñóñäà Ãàïëàí ïÿê ãÿáàùÿòëè...
Ã à ï ë à í (Éàâóçëà ßðòîüðóëà). Éåíÿ íÿ îëìóø? Ïÿê ãÿñâÿòëè
ýþðöíöéîðñóíóç.
ß ð ò î ü ð ó ë (ñàðñûëìûø áèð ùàëäà). Áàíà áàã, ñÿí íÿ éàïûéîðñóí?
Íÿ éàïìàã èñòèéîðñóí?
Ã à ï ë à í. Ñþçëÿðèíè àíëàéàìûéîðóì.
ß ð ò î ü ð ó ë (àúû òÿáÿññöìëÿ). Áóðàäà àíëàøûëìàç áèð øåé éîã...
Ã à ï ë à í. Íÿ äåìÿê èñòÿäèéèíè áèëñÿéäèì...
ß ð ò î ü ð ó ë (áèðäÿí-áèðÿ ùèääÿòëÿ). Àù, ñÿí; ïÿê ñàïãûí, ïÿê àçüûí
áèð ùÿðèôñèí, ñÿí õàèí áèð õûðñûçñûí, ñÿí úàíè âÿ ãàòèëñèí...
Ã à ï ë à í. Õûðñûçìû, ãàòèëìè? (Èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Ãàëèáà ÷ûëäûðûéîðñóí.
ß ð ò î ü ð ó ë (äàùà ãûçüûí). ßâÿò, õûðñûç, ùÿì äÿ õàèí áèð õûðñûçñûí.
×öíêè áÿíèì ãàéåè-ÿìÿëèìè, ìöãÿääÿñ ùåéêÿëèìè êèðëè ÿëëÿðèíëÿ ãûðûá
ïàð÷àëûéîðñóí, ÷öíêè Àëòóíñà÷ûí êþíëöíö ÷àëûéîðñóí. ßâÿò, ñÿí ãàòèë,
ùÿì äÿ ÿí âÿùøè áèð ãàòèëñèí; ÷öíêè úàíàâàðúà ùÿðÿêÿòëÿðèíëÿ ùÿð àí
ãÿëáèìèí áèðÿð ïàð÷àñûíû ýÿìèðèéîðñóí; áåéíèìè éàãûá äà êþêñöìö
äèäìÿéÿ ÷àëûøûéîðñóí.
Áó ýóðóëòóéà è÷ÿðèäÿêèëÿð ñàëîíà êå÷ÿðëÿð.
Ã à ï ë à í (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). Áÿí éåíÿ òÿêðàð åäèéîðóì, ñÿí
÷ûëäûðûéîðñóí. (Úèáèíäÿí ðåâîëâåðèíè ÷ûãàðûð, ýóðóëòóëó áèð àùÿíýëÿ).
Èøòÿ ñàíà ÿí ïàðëàã âÿ êÿñêèí áèð úÿâàá!.. (Íèøàí àëìàã èñòÿð).
113
É à â ó ç (ñèëàùû ÿëèíäÿí àëûð). Íÿ éàïûéîðñóí?
ß ð ò î ü ð ó ë. Áÿíè ãîðãóòìàãìû? (Ãûçüûí âÿ àúû ãÿùãÿùÿéëÿ). Íÿ
áþéöê úÿñàðÿò!
À ë ò ó í ñ à ÷. Íÿ âàð éåíÿ, íÿ îëìóø?
ß ð ò î ü ð ó ë. Ùè÷, Àëòóíñà÷, ùè÷!..
À ë ò ó í ñ à ÷ (øóõ ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Ôÿãÿò áó íàñûë ùè÷!..
ß ð ò î ü ð ó ë. Àù, î þéëÿ áèð ùè÷ êè, áÿíèì áöòöí áÿíëèéèì, áöòöí
ñÿàäÿò âÿ äèðëèéèì î ùè÷äÿí, î ìþâùóì òåëäÿí àñûëûäûð. Èøòÿ Ãàïëàí î
òåëè ýÿìèðèéîð, ñÿí äÿ ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ñåéð åäèéîðñóí.
Ã à ï ë à í (ùåéðÿòëÿ). Ôàùèø áèð èôòèðà, ìöäùèø áèð èôòèðà...
À ë ò ó í ñ à ÷. ßðòîüðóë! Ñÿí ùÿð øåéè ãöðóíè-âöñòàäà éàøàð êèáè
äöøöíöéîðñóí... Ùàëáóêè äàðöëôöíóí ýþðäöí!
ß ð ò î ü ð ó ë. Íÿ éàïàéûì êè, áÿí äàðöëôöíóíäàí éàëíûç áèð ãàñûðüà
êèáè ýå÷äèì. Îíóí è÷èí ãöðóíè-âöñòàäà éàøàð êèáè äöøöíöéîðóì. Ùàëà
ÿñêè ãàôà èëÿ äöøöíöéîðóì, ùÿíóç áèð äöðëö éåíèëÿøìÿäèì.
Þ ç ä ÿ ì è ð (ñÿðõîøúà âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Ôÿãÿò áÿí... áÿí
èñÿ éåíèëÿøäèì; ÿñêè ãàôàìëà áÿðàáÿð éåíèëÿøäèì; äàùà äîüðóñó áÿíè
éåíèëÿøäèðäèëÿð. Ñåâýèëè ðÿôèãÿì, øó ýþçÿë Àôÿò áÿíè éåíèëÿøäèðäè. Èøòÿ
îíó äà øó äîêòîð, äîêòîð Ãàðàòàé éåíèëÿøäèðìèø!.. (Ãÿùãÿùÿ). ßâÿò, î
éåíèëÿøäèðìèø...
ß ð ò î ü ð ó ë. Ñÿí àáäàëñûí.
Þ ç ä ÿ ì è ð. Ôÿãÿò ñÿí!.. Ñÿí äÿ... äÿëèñèí (ãÿùãÿùÿ).
À ô ÿ ò. Þçäÿìèð! Íÿ ñþéëöéîðñóí?
È ë ú à é. Îüëóì, íÿ éàïûéîðñóí?
Õ à í ä ÿ ì è ð (Þçäÿìèðÿ èøàðÿòëÿ, éàðûì ñÿðõîø). Îíäà ñïèðòî
ñÿðñÿìëèéè, (ßðòîüðóëà) ñÿí äÿ ýÿíúëèê ñÿðõîøëóüó âàð. Î ñþéëÿäèéèíè
áèëìÿç, ñÿíäÿ áèëìÿäèéèíè ñþéëÿðñèí. Èøòÿ Àìåðèêà øàèðëÿðèíäÿí ìÿøùóð
Ëåâ Òîëñòîé äèéîð êè: “Ìÿùÿááÿò áèð áÿëà øåéäèð, ýèðèôòàð îëìàéàí
áèëìÿç” (ùÿð êÿñäÿ ãÿùãÿùÿ). Äåìÿê êè, Þçäÿìèð Àôÿòÿ, ñÿí äÿ Àëòóíñà÷à î ãàäàð âóðóëìóøñóíóç êè, ùÿð ñþçäÿí áèð ìÿ’íà, ùÿð ùè÷äÿí
áèð ìöÿììà ÷ûãàðûéîðñóíóç.
Þ ç ä ÿ ì è ð (èñòåùçàëû âÿ ëàöáàëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Ïÿê äîüðó, ÿôÿíäèì, ïÿê äîüðó!.. (Ãÿùãÿùÿ). ßâÿò, Àìåðèêà øàèðè Ëåâ Òîëñòîé!..
Ìààðèô ìöäèðè Õàíäÿìèð!? (Ãÿùãÿùÿ).
È ë ú à é (Õàíäÿìèðÿ). Àìàí, ãàðäàøûì, ñÿí ñþéëÿ, éîãñà áóíëàð
ãûçûøñà êåéôèìèçÿ ñó ãàòàðëàð.
Õ à í ä ÿ ì è ð. Ùÿòòà ìÿùÿááÿò þéëÿ áèð àëàâ êè, áèð êÿðÿ èíñàíûí
ãÿëáèíè ñàðäûìû þëöíúÿéÿ ãàäàð ñûçëàäûá äóðóð... Ôàðñ òàðèõøöíàñëàðûíäàí
114
ßáó ßëè Ñèíà äèéîð êè: “Áÿí ùÿð, ùÿð äÿðäÿ èëàú áóëäóì äà, éàëíûç åøãÿ,
ìÿùÿááÿòÿ áèð ÷àðÿ áóëàìàäûì”.
Þ ç ä ÿ ì è ð (êèíàéÿëè ãÿùãÿùÿ èëÿ). ßâÿò, åøã, ìÿùÿááÿò... Ôàðñ òàðèõøöíàñëàðûíäàí ßáó ßëè Ñèíà!.. Ìààðèô ìöäèðè Õàíäÿìèð!.. (Ãÿùãÿùÿ).
À ë à ý þ ç (éàðûì ñÿñëÿ Àôÿòÿ). Áÿí ýåäèéîðóì, àííÿúèéèì!
À ô ÿ ò. Íè÷èí, éàâðóì?
À ë à ý þ ç. Ùè÷ êÿíäèì äÿ áèëìèéîðóì.
À ô ÿ ò. Àçàúûã áÿêëÿ, áÿðàáÿð ýåäÿëèì.
À ë à ý þ ç. Õàéûð, áÿêëÿìÿì.
À ô ÿ ò. Ïÿê ýþçÿë, ñÿí ýåò, áÿí äÿ øèìäè ýÿëèðèì.
Àëàýþç ìÿùçóí àäûìëàðëà ÷ûãàð; ßðòîüðóë äà ñèíèðëè áàãûøëàðëà îíó èçëÿìÿê èñòÿð.
È ë ú à é. Íåðÿéÿ, îüëóì?
ß ð ò î ü ð ó ë. Äÿëèõàíÿéÿ.
È ë ú à é. Íÿ äåìÿê, äÿëèõàíÿ áóðàäàí åéèìè?
ß ð ò î ü ð ó ë (Èëúàéà õöñóñè). ßëáÿòòÿ... êÿíäèëÿðè áèëìÿñÿ áåëÿ
îðäàêûëàðû ùÿð êÿñ äÿëè òàíûéîð. Ôÿãÿò áóíëàð, áó çÿíúèðñèç äèâàíÿëÿð
èñÿ, íÿ êÿíäèëÿðè êèì îëäóüóíó áèëèéîðëàð, íÿ äÿ ÿòðàôäàêûëàð.
È ë ú à é. Áèð àç äàùà áÿêëÿ, íÿ îëóð. (Õàíäÿìèðÿ èøàðÿòëÿ). Áàøûí è÷èí
äàéûí äàðûëûð.
ß ð ò î ü ð ó ë (ñèíèðëè). Äàðûëñà äà ýåäÿúÿéèì, äàðûëìàñà äà... Áÿíäÿ
êèðàëûã ãóëàã éîã... Ùÿð ñà÷ìàéû äèíëèéÿìÿì.
(Ñàëîíó òÿðê åäÿð)
Õ à í ä ÿ ì è ð. Éàùó, áóíëàð íÿ îëóéîð? Ùÿï áèðÿð-áèðÿð ñàâóøóá
ãà÷ûéîðëàð.
Þ ç ä ÿ ì è ð. ×öíêè áó ìÿúëèñäÿêè çåâãè äóéàìûéîðëàð, áó ñþùáÿòëÿðäÿêè èíúÿëèéè àíëûéàìûéîðëàð... (Ìöñòÿùçè ãÿùãÿùÿ). Àëàýþç áÿíèì
ãàáà ùàëëàðûìäàí öðêöá ãà÷äû; ßðòîüðóë äà ñÿíèí äÿðèí ôÿëñÿôÿëÿðèíäÿí
(Ãÿùãÿùÿ).
Õ à í ä ÿ ì è ð. Àù, øó ýÿíúëÿð, øó äÿëèãàíëûëàð ùÿï áþéëÿ... ùÿïñè
õûð÷ûí âÿ ñèíèðëè! Ùàëáóêè áó ùàëëàð áèçèì êèáè òÿðáèéÿëè âÿ ìöíÿââÿð
àèëÿëÿðÿ ÿñëà éàðàøìàç.
È ë ú à é. ×îúóãëóã, ùÿï ÷îúóãëóã...
Õ à í ä ÿ ì è ð (ãàôàñûíû îéíàòàðàã). Íÿ èñÿ, áóéóðóí, êåéôèìèçÿ
áàãàëûì.
Þ ç ä ÿ ì è ð. Áÿí áóðàúûãäà áèð ãÿäÿù øÿðàá è÷ìÿäèêúÿ ýåòìÿì.
115
Õ à í ä ÿ ì è ð. Áó ñàÿò, ñþéëÿéèì, ýÿòèðñèíëÿð.
Þ ç ä ÿ ì è ð (Àôÿòè ñöçÿð, ìÿìíóí áèð ãÿùãÿùÿéëÿ). Õàéûð, áÿí
ôÿãÿò ýþçÿë Àôÿòèí, ñåâýèëè Àôÿòèí ÿëëÿðèíäÿí è÷ìÿê èñòÿðèì.
À ô ÿ ò. Ïÿêè, ãàëã, ýåäÿëèì äÿ, è÷ÿëèì.
Þ ç ä ÿ ì è ð. Õàéûð, áóðàäà, éàëíûç áóðàúûãäà...
À ë ò ó í ñ à ÷. Áÿí ýÿòèðñÿì îëìàçìû?
Þ ç ä ÿ ì è ð. ßñëà! Ñÿí éàëíûç ßðòîüðóëà è÷èðìÿëèéäèí (Ãÿùãÿùÿ).
À ë ò ó í ñ à ÷. ßôñóñ êè, î, ñïèðòîëó è÷êèëÿðè âÿ è÷ÿíëÿðè ýþðìÿê áåëÿ
èñòÿìèéîð.
Þ ç ä ÿ ì è ð (ãÿùãÿùÿ). Èøòÿ î äà áèð íåâ ñîôóëóã, î äà áèð íåâ
äÿëèëèê. (Àôÿòÿ) Ùàéäû, ýþçÿëèì, áèð ãÿäÿù øÿðàá...
À ô ÿ ò. Ïÿêè, ýÿòèðÿéèì, ñÿí èíàäûíäàí âàç êå÷ìèéÿúÿêñèí.
(Ñàü îäàéà êå÷ÿð)
Þ ç ä ÿ ì è ð (ëàöáàëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Äÿìèí ñþéëÿäèì éà, áÿí éåíèëÿøäèì; ùÿð õöñóñäà éåíèëÿøäèì; ôÿãÿò èêè øåéäÿ äåéèë: áèðè ÿñêè øÿðàá,
áèðè äÿ ÿñêè ÿùáàá!.. (Ãÿùãÿùÿ). Äîêòîð Ãàðàòàé éåíèëÿðäÿíñÿ äÿ,
øöáùÿñèç áèð ýöí î äà ÿñêèëÿøèð, î äà êÿíäè ãèéìÿòèíè áóëóð. (Ãÿùãÿùÿ).
À ô ÿ ò (áèð ãÿäÿù øÿðàá ýÿòèðèð). Áóéóðóí, ÿôÿíäèì!
Þ ç ä ÿ ì è ð (ãàëãûá ãÿäÿùè àëûð). Íàñûë! ßôÿíäèìè?.. (Ãÿùãÿùÿ).
Ùàëáóêè áÿí ñÿíèí ÿí àúèç ãóëëàðûíäàí, ÿí äÿéÿðñèç êþëÿëÿðèíäÿí áèðèéèì.
Õ à í ä ÿ ì è ð. Áàãàëûì, êèìèí øÿðÿôèíÿ è÷ÿúÿê.
Þ ç ä ÿ ì è ð. Áÿí øó ìöìòàç ãÿäÿùè, éàëíûç ãàðàíëûãëàð âÿ ûøûãëàðûí, éåðëÿð âÿ ýþéëÿðèí, áöòöí ìöùèò âÿ êàèíàòûí øÿðÿôèíÿ è÷èéîðóì.
×öíêè îíëàð, îíëàðûí úöìëÿñè, ùÿìàùÿíý îëàðàã (Àôÿòè ýþñòÿðèð) øó ôåâãÿëàäÿ, øó ìöñòÿñíà âöúóäó áÿñëèéîð. ßâÿò, ùÿïñè øó ýþçÿë âÿ ôöñóíêàð
Àôÿòÿ ãàðøû ÿéèëèéîð. Ùÿð êÿñ îíó ñåâèéîð âÿ àëãûøëûéîð (È÷ÿð, ìÿúëèñäÿêèëÿð ÿë ÷àëàð).
Õ à í ä ÿ ì è ð. Éàøàñûí ýþçÿëëèê! Âàð îëñóí Àôÿò...
Þ ç ä ÿ ì è ð (ìÿìíóí áèð òåâð èëÿ Àôÿòÿ). Àù, áó øÿðàá ÿââÿëêèëÿðÿ
ùè÷ áÿíçÿìèéîð, èøòÿ ñÿíèí ÿëèíè þïÿð-þïìÿç äàòû äÿéèøèéîð, î äà
áàøãëàøûéîð, î äà ýþçÿëëÿøèéîð (ùÿð êÿñ ñàü îäàéà êå÷ÿð).
À ô ÿ ò (ÿí àðãàäà ãàëàí äîêòîðà). Ñÿí ýåò, äàùà äóðìà!
Ä î ê ò î ð. Íè÷èí?
À ô ÿ ò. ×öíêè çÿùðè è÷èðäèì (Ìèñàôèðëÿðè èçëÿð).
Ä î ê ò î ð (òÿëàø èëÿ). Àù, íè÷èí ÿúÿëÿ åòäèí... (Ñààòûíà áàãàð).
116
Õ à í ä ÿ ì è ð (ýåðè äþíÿð). Íè÷èí ýÿëìèéîðñóí?
Ä î ê ò î ð (îíóí ÿëèíè ñûãàéûð). Ìöñàèäÿíèçëÿ, ýåòìÿê èñòèéîðóì.
Õ à í ä ÿ ì è ð. Ýÿë, úàíûì, øàøûðäûíìû?
Ä î ê ò î ð. Ïÿê ìöùöì èøèì âàð.
Þ ç ä ÿ ì è ð (è÷ÿðèäÿí). Äîêòîð!.. Äîêòîð Ãàðàòàé!..
Õ à í ä ÿ ì è ð. Áàã, èøòÿ ñÿíè àðûéîðëàð.
Ä î ê ò î ð. Õàéûð, ÿôÿíäèì, ýåòìÿëèéèì.
Þ ç ä ÿ ì è ð (ÿëèíäÿ êîíéàê äîëó áöéöúÿê áèð ãÿäÿù ýÿëèð). Äîêòîð!
Äîêòîð Ãàðàòàé!.. Èøòÿ áó äà ñÿíèí øÿðÿôèíÿ...
Ä î ê ò î ð. Àìàí, íÿ éàïûéîðñóí? Ùè÷ áó ãÿäÿùëÿ êîíéàê è÷èëèðìè?
(ìàíå îëìàã èñòÿð).
Þ ç ä ÿ ì è ð (çÿèô âÿ àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ). È÷èëèð, ÿâÿò, è÷èëèð... âàð îë!
(è÷ÿð âÿ ãÿäÿùè áèð òÿðÿôÿ àòàðàã). Àù!.. (äåéÿ äöøöâåðèð).
Õ à í ä ÿ ì è ð (è÷ÿðèéÿ). Ëèìîí ýÿòèðèí, ëèìîí!..
Ä î ê ò î ð (êþêñöíö äèíëÿð). Ùè÷ áèð øåé ëàçûì äåéèë, àðòûã êå÷ìèø.
Èøòÿ ãÿëá õÿñòÿëèéè çàâàëëûéû áèòèðäè...
À ô ÿ ò (ÿëèíäÿ áèð ïàð÷à ëèìîí ýÿëèð). Íÿ îëäó? Áàéûëäûìû?
Ä î ê ò î ð. ßâÿò, áàéûëäû, ôÿãÿò áèð äàùà àéûëìàìàã öçðÿ áàéûëäû.
Ñöêóò...
Ïÿðäÿ
ßðòîüðóëóí åâè. Ùàâóçëó, àüàúëû, ÷è÷ÿêëè áèð áàü÷à... Èëê áàùàðûí ñîí ýöíëÿðè, ýöíäöç.
È ë ú à é (áàëêîíà ÷ûãàð, ÷è÷ÿêëÿðè ñóëàìàãäà îëàí õèäìÿò÷èéÿ). Áàíà
áàã, ßðòîüðóë íåðÿäÿ?
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è. Øèìäè áàü÷àéà äîüðó ýåòäè.
È ë ú à é. Ñîéóã àëûð äà éåíÿ õÿñòÿëÿíèð; ùàéäû, ãîø äà êÿíäèñèíè ÷àüûð.
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è. Ïÿêè, áàø öñòÿ...
Ýåäÿð, áó ñûðàäà É à â ó ç ýÿëèð.
È ë ú à é. Ñþéëÿñèí êè, Éàâóç äà ýÿëìèø, îíó áÿêëèéîð.
É à â ó ç. Êèìè ÷àüûðûéîð, ßðòîüðóëóìó?
È ë ú à é. ßâÿò.
117
É à â ó ç (Èëúàé èëÿ ÿë âåðèð âÿ ùàâóç êÿíàðûíäàêû ñûðàéà îòóðóð).
Ýþðöíöéîð êè, áó ýöí ÿùâàëû äàùà åéè...
È ë ú à é. Õàéûð, áèë’ÿêèñ äàùà ãîðãóíú, äàùà áÿðáàä...
É à â ó ç. Íè÷èí áþéëÿ ñþéëöéîðñóíóç?
È ë ú à é. Íè÷èíìè, øèìäè ýÿëèð äÿ ýþðöðñöíöç. Êàø êè, Õàíäÿìèðèí
åâèíÿ, î ìÿíùóñ çèéàôÿòÿ ýåòìèéÿéäèê. Êàø êè, î óüóðñóç ýåúÿéè ýþðìÿéÿéäèê. Èøòÿ òàì áèð àéäûð êè, îíóí áÿëàñûíû ÷ÿêèéîðóç. Ùÿëÿ Àëòóíñà÷ûí
ùÿðÿêÿòèíè, Þçäÿìèðèí ôÿëàêÿòèíè, ìöìêöí äåéèë, áèð òöðëö óíóòàìûéîð.
Àù, áÿ’çÿí äÿ óíóòóéîð, ùÿð øåéè óíóòóéîð, ùÿòòà êÿíäèñèíè äÿ óíóòóéîð.
É à â ó ç (éåðèíäÿí ãàëãàð). Äóð, äîêòîð Ãàðàòàéû ýÿòèðÿëèì, áàãàëûì, íÿ äèéîð.
È ë ú à é. Øèìäè õÿáÿð ýþíäÿðäèì, ãàðäàøûìëà áÿðàáÿð ýÿëÿúÿê, ëàêèí
î ýåúÿäÿí áÿðè íÿ Þçäÿìèðè óíóòóéîð, íÿ äÿ Õàíäÿìèðëÿ Ãàðàòàéû
ýþðìÿéÿ ýþçö âàð. Ùÿòòà Þçäÿìèðèí þëìÿñèíè äÿ Ãàðàòàéäàí ýþðöéîð.
É à â ó ç. Ïÿêè, Ãàðàòàé íÿ éàïñûí?
È ë ú à é. Íÿ áèëÿéèì, ýþðöíöéîð êè, î õöñóñäà áèð øåé áèëèéîð.
É à â ó ç. Õàéûð, äîêòîð þéëÿ àäàì äåéèë... Éàëíûç ßðòîüðóë áèð àç
õÿéàëïÿðÿñò... áîø éåðÿ þçöíö öçöéîð.
ßðòîüðóë àðãà òÿðÿôäÿí ýÿëèéîð.
È ë ú à é. Àù, áèð äàíÿúèê îüóëäóð, î äà êÿíäè ñÿùùÿòèíèí, êÿíäè
ùÿéàòûíûí äöøìàíû...
É à â ó ç. Ùè÷ ìÿðàã åòìÿéèí, ùÿïñè êå÷ÿð ýåäÿð.
È ë ú à é. Àù, ãîðãóéîðóì, ïÿê ãîðãóéîðóì.
ß ð ò î ü ð ó ë (ñèíèðëè ãÿùãÿùÿëÿð èëÿ). Ãîðãìà, àííÿúèéèì, ùè÷
ãîðãìà!.. ×öíêè ùÿéàòäà ãîðãóëàúàã áèð øåé éîã... Èíñàíëàðû ãóðòàðàúàã
áèð ãöââÿò âàðñà, î äà úÿñàðÿò, éàëíûç áèð úÿñàðÿòäèð. Áÿí éàøàìàã è÷èí
òèòðÿéÿíëÿðè äàèìà ßçðàèë ãóúàüûíäà ýþðäöì; óôàã áèð ãûâûëúûìäàí
öðêÿíëÿðè äàèìà éàíüûí îúàüûíäà áóëäóì.
È ë ú à é. Ëàêèí äöøöíìÿëè, éàâðóì, áþéëÿ ñÿðèí ùàâàäà ñàäÿ áèð
ýþìëÿêëÿ áàü÷àéà ÷ûãûëûðìû? (Åâÿ ýåäÿð).
É à â ó ç. Áÿíúÿ áó ùàë, ÷îúóãëóã âÿ äÿëèëèêäèð.
ß ð ò î ü ð ó ë. ßâÿò, ÷îúóãëóã âÿ äÿëèëèê!.. (Ãÿùãÿùÿ). ×îúóãëóã âÿ
äÿëèëèê! Èøòÿ õàòûðëûéîðóì, áó ñþçëÿð áèð àé ÿââÿë äÿ ãóëàãëàðûìû òûðìàëàìûøäû... Î ýåúÿ, ÿâÿò î ýåúÿ Àëòóíñà÷ äà áàíà ÷îúóã äèéîðäó; Þçäÿìèð äÿ äÿëè äåéÿ ýöëöéîðäó.
118
È ë ú à é (ÿëèíäÿ áèð ãàëïàãëà áèð àòãû “ïëàø” ýÿëèð âÿ ùÿð èêèñèíè
ßðòîüðóëà âåðèð). Àë, ãóçóì, ùàâà ïÿê ñÿðèí... Òÿêðàð ñîéóã àëûðñûí.
ß ð ò î ü ð ó ë (àòãûéû àëûð, éàðû áöðöíöð, ãàëïàüû ñûðà öçÿðèíÿ àòàð).
Áèëìÿì, øó áàùàðäàí, øó ëÿòèô ðóçèýàðäàí íè÷èí áó ãàäàð ãîðãóéîðñóí?
Àüàúëàðû, ÷è÷ÿêëÿðè ñöñëöéÿí, ãóøëàðû, êÿëÿáÿêëÿðè áÿñëÿéÿí áàùð éàëíûç
èíñàíàìû, éàëíûç áàíàìû äöøìàí êÿñèëÿúÿê!? Ùàëáóêè áÿíèì âöúóäóì
áèð ÷è÷ÿêäÿí äàùà ãàáà, áèð êÿëÿáÿêäÿí äàùà ãàëûíäûð.
É à â ó ç (ðÿãñàí âÿ ìÿüðóð àäûìëàðëà ýÿëìÿêäÿ îëàí Àëòóíñà÷û
ßðòîüðóëà ýþñòÿðèð. Éàðûì ãÿùãÿùÿ èëÿ). Èøòÿ ÷è÷ÿêäÿí áÿùñ åòäèí äÿ
ãàðøûìûçà ÷ûãäû.
ß ð ò î ü ð ó ë (ìÿ’íàëû áèð áàãûøëà áàãàð). ßâÿò, ùÿì äÿ þéëÿ áèð
÷è÷ÿê êè, éöðöéîðìó, ãîøóéîðìó? Îéíóéîðìó, ó÷óéîðìó? Èíñàí áèð
òöðëö ôÿðã åäÿìèéîð.
À ë ò ó í ñ à ÷ (øóõ áèð òÿáÿññöìëÿ). Ýöí àéäûí, ÿôÿíäèëÿð (Òÿìÿííà
åäÿð).
È ë ú à é. Õîø ýÿëäèí, ãûçûì ñÿôà ýÿëäèí (Þïöøöðëÿð).
À ë ò ó í ñ à ÷ (ßðòîüðóëà). Íàñûëñûí, áàãàëûì, íÿ éàïûéîðñóí?
ß ð ò î ü ð ó ë (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). Ãöðóíè-âöñòàäà éàøûéîðóì.
(Ãÿùãÿùÿ). ßâÿò, ãöðóíè-âöñòàäà éàøûéîðóì.
À ë ò ó í ñ à ÷. Ùàëà óíóòìàäûíìû? Óíóòìàäûíìû éà?
ß ð ò î ü ð ó ë. Áÿí ÷îã âàãò êÿíäèìè óíóòóéîðóì, ôÿãÿò áó ñþçö
óíóòàìûéîðóì. (Àúû ãÿùãÿùÿ). ×öíêè ñÿíè óíóòàìûéîðóì.
À ë ò ó í ñ à ÷. Òÿøÿêêöð åäÿðèì, ýþðöíöéîð êè, ãàâüàäàí ïÿê çåâã
àëûéîðñóí.
ß ð ò î ü ð ó ë. Çàòÿí áöòöí ùÿéàò ãàâüàäàí èáàðÿò äåéèëìè, éà?
É à â ó ç (éåðèíäÿí ãàëãàð, êèíàéÿëè áèð àùÿíýëÿ Èëúàéà). Áóíëàðû
êÿíäè ùàëûíà áûðàãñàã, äàùà åéè îëìàçìû?
È ë ú à é. Ùàéäû, ýÿë, áèç áèðÿð ãÿùâÿ è÷ÿëèì, ñàâàøûá áàðûøäûãäàí
ñîíðà îíëàð äà ýÿëèðëÿð.
Ùÿð èêèñè è÷ÿðè ýèðÿð.
À ë ò ó í ñ à ÷ (øóõ áèð òÿáÿññöìëÿ). Ïÿê òóùàô äåéèëìè, éà! Éåíÿ ÿñêè
ùàë, éåíÿ ÿñêè õûð÷ûíëûã...
ß ð ò î ü ð ó ë. Íÿ éàïàëûì, ÷îã óüðàøäûì, áèð òöðëö éåíèëÿøÿìÿäèì.
ßâÿò, éåíÿ ÿñêè ÷îúóãëóã, éåíÿ ÿñêè äÿëèëèê...
À ë ò ó í ñ à ÷ (ïÿê úèääè). Õàéûð, ñÿí áàíà ýöëöéîðñóí, áÿíèìëÿ
ÿéëÿíèéîðñóí.
119
ß ð ò î ü ð ó ë. Èøòÿ áó äà éåíè áèð èôòèðà, éåíè áèð òÿùãèð...
À ë ò ó í ñ à ÷ (ñàðñûëìûø áèð ùàëäà). Àù, íè÷èí èíñàô åòìèéîðñóí?
ß ð ò î ü ð ó ë. Èíñàôìû? (Ãÿùãÿùÿ). Çàòÿí èíñàô âÿ ìÿðùÿìÿò Èñà èëÿ
áÿðàáÿð ýþéÿ ÷ÿêèëäè.
À ë ò ó í ñ à ÷. Àù, éåíÿ ýöëöéîðñóí.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ôÿãÿò áó ãÿùãÿùÿëÿð àúû ôÿðéàäëàðäàí áàøãà áèð øåé
äåéèë.
À ë ò ó í ñ à ÷. Õàéûð, ñÿí ïÿê ùàãñûç âÿ ïÿê ìÿüðóðñóí.
ß ð ò î ü ð ó ë. Êèì áèëèð, áÿëêÿ áÿí áèð àéíàéûì êè, þç áÿíëèéèíè
áÿíäÿ ýþðöéîðñóí. Áÿí ÿââÿë íÿ èäèìñÿ, øèìäè äÿ îéóì, ùÿð íàñûëñà
äÿéèøìÿäèì, äÿéèøÿìèéîðóì; ôÿãÿò ñÿí áèë’ÿêèñ, ýöíäÿí-ýöíÿ äÿéèøèéîð âÿ ýþçÿëëÿøèéîðñóí. Ùÿð ùàëûíäà áèð éåíèëèê, ùÿð ùÿðÿêÿòèíäÿ áèð
áþéöêëöê ýþðöíöéîð (Àúû ãÿùãÿùÿ). ßâÿò, ñÿí áèð ýöëñöí êè, çÿùÿðëè
äèêÿíëÿðèí êþíëöìö ïàð÷àëûéîð; ñÿí áèð ïÿðèñèí êè, àòÿøëè òûðíàãëàðûí
áåéíèìè ýÿìèðèéîð.
À ë ò ó í ñ à ÷ (ñèíèðëè âÿ äàðüûí). Àù, ñÿí áèð úÿëëàäñûí, áèð ßçðàèëñèí.
ß ð ò î ü ð ó ë (ìöñòÿùçè). Ùàëáóêè ßçðàèë äÿ áèð ìÿëÿêäèð. Ôÿãÿò áÿí
áèð ìÿëÿéèí ßçðàèë îëìàñûíû àðçó åòìÿì...
À ë ò ó í ñ à ÷ (ýåòìÿê èñòÿð). ßâÿò, ùàãëûñûí...
ß ð ò î ü ð ó ë. Íåðÿéÿ?
À ë ò ó í ñ à ÷. Ýÿëäèéèì éåðÿ.
ß ð ò î ü ð ó ë (îíóí ÿëèíè éàãàëàð). Õàéûð, ýåòìÿ! ßýÿð áÿíäÿí
óçàãëàøìàã èñòèéîðñóí äàùà éàãûí ýÿë; ÷öíêè éàíüûíäàí ãóðòóëìàã è÷èí
òÿê áèð ÷àðÿ âàð; î äà éàëíûç àëîâà ñîãóëìàãäûð.
Èëúàé èëÿ Éàâóç áàëêîíà ÷ûãàðëàð.
È ë ú à é. Íåðäÿ ãàëäûíûç?
É à â ó ç. Ñèçè áÿêëèéîðóç.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ýÿëèéîðóç.
È ë ú à é. Íÿ îëäó? Áàðûøà áèëäèíèçìè, ãàâóøà áèëäèíèçìè?
À ë ò ó í ñ à ÷ (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). ßâÿò, áàðûøäûã, ôÿãÿò àòÿøëÿ
ïàìáûüûí áàðûøìàñû êèáè...
ß ð ò î ü ð ó ë. ßâÿò, ãàâóøäóã, ôÿãÿò êöððåéè-ÿðçëÿ ïöñêöëëö éûëäûçûí ãàâóøìàñû êèáè...
È ë ú à é (Àëòóíñà÷ûí ÿëèíäÿí òóòàð). Ýÿë, áàãàëûì, íè÷èí áèçäÿí ãà÷ûéîðñóí?
120
À ë ò ó í ñ à ÷ (ßðòîüðóëà áàãàð, àúû òÿáÿññöìëÿ). Áÿí ãà÷ìûéîðóì,
ãà÷ûðûéîðëàð (È÷ÿðè ýèðÿðëÿð).
É à â ó ç (ßðòîüðóëà). Áàíà áàã. Àëòóíñà÷ áèð ýþâÿð÷èíäèð, ÿôñóñ êè,
îíó ó÷óðìàã èñòèéîðñóí.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ìÿðàã åòìÿ, ó÷óðìàì.
É à â ó ç. Äöøöí êè, î áèð àôÿòäèð, ùàëáóêè àòÿøëÿ ëÿòèôÿ åäèëìÿç.
ß ð ò î ü ð ó ë (ìöñòÿùçè ãÿùãÿùÿ èëÿ). Ýþðöíöð êè, Ãàïëàíäàí åùòèéàò
åäèéîðñóí.
É à â ó ç. Õàéûð, î ñÿðñÿìäèð, ÿëèíäÿí áèð èø ýÿëìÿç; ôÿãÿò äîêòîð
Ãàðàòàé, ñÿíèí î éåíè ðÿãèáèí äàùà ãîðãóíú âÿ äàùà òÿùëèêÿëèäèð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Äåìÿê øèìäè Àôÿòè áûðàãûá äà Àëòóíñà÷ûìû èçëèéîð.
É à â ó ç. Ùÿì äÿ íàñûë èçëÿìÿê! Áèð àí áåëÿ êþëýÿñèíäÿí àéðûëäûüû
éîã. Áàáàñû Õàíäÿìèð èñÿ äîêòîðà ãàðøû ïÿê ëöòôêàð... ×öíêè î äà
êÿíäèñè êèáè ìàúÿðàúó, îëäóãúà ñÿðâÿò âÿ øþùðÿò äöøêöíö...
À ë à ý þ ç ãàðà ýåéèíìèø îëäóüó ùàëäà ÿëèíäÿ èêè êèòàá ýÿëèð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Áóéóðñóíëàð, ÿôÿíäèì (ßë âåðäèêäÿí ñîíðà). Åéè êè,
áèçè äÿ õàòûðëàéà áèëäèíèç.
À ë à ý þ ç. Èíàíûç êè, ùè÷ âàãòûì éîã, éàëíûç õÿñòÿ îëäóüóíóçó
åøèòäèì äÿ îíóí÷èí ýÿëäèì.
ß ð ò î ü ð ó ë. Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
É à â ó ç. Ëàêèí íÿäÿíñÿ ÿñëà åâèíèçäÿ áóëóíìóéîðñóíóç.
ß ð ò î ü ð ó ë. ßâÿò, áàíà äà õèäìÿò÷è þéëÿ ñþéëÿäè.
À ë à ý þ ç. ×öíêè ùÿð ýöí õÿñòÿõàíÿéÿ ýåäèéîðóì äà...
ß ð ò î ü ð ó ë. Íè÷èí? Õÿñòÿìèñèíèç?
À ë à ý þ ç. Õàéûð, éàðàëû ÿñêÿðëÿðÿ áàãûéîðóì.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ùàíêè õÿñòÿõàíÿäÿ?
À ë à ý þ ç. “Òóðàí” úàäÿñèíäÿ, “Èáí Ñèíà” õÿñòÿõàíÿñèíäÿ...
ß ð ò î ü ð ó ë (ìÿ’íàëû âÿ ìÿùçóí). ßâÿò, ïÿê ýþçÿë...
É à â ó ç. Áó êèòàáëàð íÿ?
À ë à ý þ ç. Ðîìàíäûð, ßðòîüðóëäàí àëäûì.
ß ð ò î ü ð ó ë. Íàñûë, ìöòàëèÿ áóéóðóëäóìó?
À ë à ý þ ç (ìÿùúóá âÿ ìöòÿáÿññèì). ßâÿò, òÿøÿêêöð åäÿðèì, ñàíêè
ùÿð èêèñè áÿíèì ðóùóìó, áÿíèì ùÿéàòûìû òÿñâèð åäÿí áèðÿð àéíàäûð.
Ýþðöíöðéîð êè, áóíëàðû ñå÷èá âåðäèêäÿ ùÿð øåéäÿí ÿââÿë áÿíè äöøöíìöøñöíöç.
121
ß ð ò î ü ð ó ë. Òÿáèè äåéèëìè éà...
É à â ó ç (ìöòÿáÿññèì). Çàòÿí ðóùøöíàñëûã äà áèð íåâ ïåéüÿìáÿðëèêäèð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Äàùà äîüðóñó, ïåéüÿìáÿðëèê äÿ áèð íåâ ðóùøöíàñëûãäûð. Ïÿêè, áó êèòàáëàðûí ìÿàëû íÿäèð?
À ë à ý þ ç. Íóðàíè áèð òÿñÿëëè: ñÿàäÿò ìÿùÿááÿòäèð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Òÿáèè, ìÿùÿááÿò ñÿàäÿòäèð.
À ë à ý þ ç (ìÿùçóí áèð òÿáÿññöìëÿ). Äåìÿê êè, áÿí ìÿñ’óä îëàìàì.
É à â ó ç. Íè÷èí?
À ë à ý þ ç. ×öíêè ñåâÿìèéîðóì.
É à â ó ç. Õàéûð, áèë’ÿêèñ, ñÿàäÿò ñèçè äàèìà èçëèéîð, áèð êþëýÿ êèáè
ïåøèíèçäÿí àéðûëìûéîð; ëàêèí áèð ìàíå, ãîðãóíú áèð êàáóñ ñèçè ìÿ’éóñ
åäèéîð.
À ë à ý þ ç (àçàúûã ñèíèðëè). À÷ûã ñþéëÿéèí, àíëàìûéîðóì.
É à â ó ç. Äöøöíñÿíèç, àíëàðñûíûç... Ôÿãÿò àíëàìàñàíûç äàùà ìÿñ’óä
îëóðñóíóç.
À ë à ý þ ç (ñàðñûëìûø áèð ùàëäà ÿòðàôà). Àù, íÿëÿð åøèäèéîðóì! Áó
ìöÿììàëû ñþçëÿð áèð îã êèáè ãÿëáèìè ïàð÷àëûéîð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Àìàí, ðèúà åäÿðèì, øó ñÿðñÿìÿ ãóëàã âåðìÿéèí,
Àëòóíñà÷ äà áóðàäà. Áóéóðóí, áèð ãàäàð ýþðöøöá ãîíóøóðñóíóç.
À ë à ý þ ç ìÿùçóí âÿ äöøöíúÿëè àäûìëàðëà è÷ÿðè ýèðÿð.
É à â ó ç (òàòñûç ãÿùãÿùÿ èëÿ). Áÿí Àëàýþçö áóíúà ñèíèðëè áèëìÿçäèì.
ß ð ò î ü ð ó ë (äàðüûí). Ñÿí áèð îäóíñóí, ùÿì äÿ éîíóëìàìûø ìåøÿ
îäóíóñóí.
É à â ó ç. Ùè÷ äàðûëìà, ýèðÿð, öçð èñòÿðèì.
ß ð ò î ü ð ó ë. Öçðöí ãÿáàùÿòèíäÿí äàùà áåòÿð...
É à â ó ç (éàðûì ãÿùãÿùÿ èëÿ). Áèëèðìèñèí íÿ âàð, áÿí áó ãûçà ìÿôòóíóì. Ôÿãÿò ñàíà ãàðøû î ãàäàð ëöòôêàð ýþðöíäö êè, ñèíèðëÿðèìÿ òîãóíäó.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ïÿêè, îãó àòûá éàéû ýèçëÿòìÿêäÿ íÿ ìÿ’íà âàð?
Ñþéëÿ, áàãàëûì. Î ùàíêè ìàíå, î íàñûë êàáóñ èìèø?
É à â ó ç. Êàáóñ èøòÿ îíóí àííÿñè... Î, áó øÿùÿðäÿ äóðäóãúà Àëàýþç
ìÿñ’óä îëàìàç.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ùàéäû, ýÿë áàãàëûì, ñÿí äàèìà ñà÷ìà ñþéëÿìÿêäÿí
çåâã àëûðñûí. (Òÿáäèë òåâð èëÿ). Ëàêèí ñàíà áèð ðèúàì âàð; ñàãûí, áèð äàùà
ýþíëöíÿ òîãóíìàéàñàí.
É à â ó ç. Ïÿêè, ñÿíèí õàòèðèí è÷èí äèëñèç âÿ ñàüûð îëàðóì.
122
È÷ÿðè ýèðèðëÿð, áó ñûðàäà Àôÿò èëÿ Ãàïëàí ýÿëèð. Àôÿòèí øûã âÿ ñèéàù ÿñâàáû, ìöêÿììÿë
òóàëåòè, ñÿðáÿñò òåâð âÿ ùÿðÿêÿòè êÿíäèíè äàùà øóõ, äàùà ôöñóíêàð ýþñòÿðèð.
Ã à ï ë à í. Áÿí ýåðè äþíìÿê èñòèéîðóì, òÿáèè ãöñóðà áàãìàçñûíûç.
À ô ÿ ò. Íè÷èí? ßðòîüðóëó ýþðìèéÿúÿêìèñèí?
Ã à ï ë à í. Õàéûð, îíó ñåâèíäèðìÿêäÿí çèéàäÿ ýöúÿíäèðìèø îëàðóì.
À ô ÿ ò. Ïÿêè, î ùàëäà áóðàéà ãàäàð íè÷èí ýÿëäèí?
Ã à ï ë à í. Îðàñûíû êÿíäèì äÿ áèëìÿì. (Îíó ìÿúçóá áèð áàãûøëà
ñöçÿðÿê). Ìöñàèäÿíèçëÿ... (ßëèíè þïÿð).
Àéðûëäûüû ñûðàäà Ã à ð à ò à é ýÿëèð.
Ä î ê ò î ð (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ óçàãëàøàí Ãàïëàíû ýþñòÿðèð). Éåíè
åøãèíèçè òÿáðèê åäÿðèì.
À ô ÿ ò (åéíè òÿðçäÿ). ßñêèê îëìàéûí.
Ä î ê ò î ð. Ôÿãÿò, ýþíöë áèð îëäóüó êèáè, ìÿùÿááÿò äÿ áèð îëìàëûäûð.
À ô ÿ ò (ìöñòÿùçè). Ñèçäÿ îëäóüó êèáè äåéèëìè? (Ñèíèðëè). Àù! Èíñàôñûç, ìÿðùÿìÿòñèç!.. Ñÿí áÿíè àòûá äà Àëòóíñà÷à óéàðñûí, ñàÿòëÿðúÿ
ïåøèíäÿí àéðûëìàçñûí, ìÿùòàáëû ýåúÿëÿðäÿ ÿúíÿáè êîêîòëàðëà ãàéûã
ýÿçèíòèñè éàïàðñûí, ùÿïñè êå÷ÿð, ýåäÿð. Ôÿãÿò áÿí... áÿí èñÿ éàëíûç ÿëèìè
þïäöðìÿêëÿ áþéöê áèð ýöíàù èøëÿìèø îëóðóì, þéëÿìè?..
Ä î ê ò î ð. ×öíêè ñÿí ãàäûíñûí, àíëûéîðìóñóí?
À ô ÿ ò (ìöñòÿùçè ãÿùãÿùÿëÿðäÿí ñîíðà, úèääè). Àù, çàâàëëû ãàäûíëàð!..
Áöòöí ìöùèò âÿ ãàíóíëàð îíëàðà äöøìàí, áöòöí äèí âÿ àäÿòëÿð äöøìàí;
áöòöí òÿáèÿò âÿ êàèíàò äöøìàí!.. ×öíêè çÿèôäèðëÿð, îíóí÷èí äÿ ùàãñûçäûðëàð. Ôÿãÿò åðêÿêëÿð ùÿï ìÿ’ñóì! Áöòöí ñàïãûíëûãëàðèëÿ ìÿ’ñóì, áöòöí
àçüûíëûãëàðèëÿ ìÿ’ñóìäóðëàð... ×öíêè áöòöí ãàíóíëàðû éàïàí îíëàð!..
Îíóí÷èí äÿ ùàãñûç äåéèëëÿð... Ùàãñûç îëñàëàð áåëÿ ùàãëû ýþðöíöðëÿð.
Ä î ê ò î ð. Àôÿò! Ñÿí åðêÿêëÿðè äåéèë, éàëíûç áÿíè òÿùãèð åäèéîðñóí.
À ô ÿ ò (ñîí äÿðÿúÿ ãûçüûí). Ñóñ, àðòûã ÷ûëäûðûéîðóì. Àù, ñÿí òÿùãèðÿ
áåëÿ ëàéèã äåéèëñèí. Ñÿí, ñþíöê áèð àðçóí è÷èí áÿíè ãàòèë åòäèí, êÿíäè
ÿëèìëÿ ãîúàìû çÿùÿðëÿòäèí; ÿìÿéèëÿ áÿñëÿíäèéèì áèð áè÷àðÿéè ìÿùâ
åòäèí. Àù, øèìäè èñÿ...
Ä î ê ò î ð (òÿëàø èëÿ). Àìàí, ðèúà åäÿðèì, ñóñ!
À ô ÿ ò (àúû áèð òÿáÿññöìëÿ). Ùåéùàò! Áÿí ñóññàì äà ùÿãèãÿò
ñóñìàç. (È÷ÿðè ýèðÿð, Õàíäÿìèð ýÿëèð).
Õ à í ä ÿ ì è ð. Íè÷èí è÷ÿðè ýèðìèéîðñóí? ßðòîüðóëó ýþðÿ áèëäèíìè?
Ä î ê ò î ð. Õàéûð, áÿí äÿ øèìäè ýÿëäèì.
123
ß ð ò î ü ð ó ë ñÿðâ àüàúëàðûíûí àðàñûíäà ýþðöíöð, îíëàðû äèíëÿð.
Õ à í ä ÿ ì è ð. Éàùó, èêè ýöíöí áèðè, õÿñòÿëèê, äÿëèëèê!.. Áó ÷îúóã
áàøûìûçà áèð áÿëà êÿñèëäè. Çàâàëëû Àëòóíñà÷!.. Îðòàäà ðÿñìè áèð øåé
éîãñà äà, éåíÿ ùÿð êÿñ áó èêèñèíè íèøàíëû áèëèéîð. Àù, ãûçûìû, ãûçûìûí
èñòèãáàëûíû ìÿùâ åòäèì.
Ä î ê ò î ð. ßâÿò, Àëòóíñà÷ áèð åëìàñäûð. Ñèç îíó ãåéá åòìèø êèáèñèíèç, ôÿãÿò áÿí î åëìàñû òÿêðàð þçöíöçÿ èàäÿ åäÿðñÿì, ìöêàôàò îëàðàã
íÿ âåðèðñèíèç?
Õ à í ä ÿ ì è ð (òÿ’êèäëÿ). Íÿ èñòÿðñÿí, ùÿð íÿ èñòÿðñÿí...
Ä î ê ò î ð. ßýÿð èñòÿéÿúÿéèì ìÿçêóð åëìàñ êÿíäèñè îëóðñà?..
Õ à í ä ÿ ì è ð (áèð ãàäàð ñöêóòäàí ñîíðà). Ëàêèí Àëòóíñà÷ûí
êþíëöíö àëìàã øÿðòèëÿ...
Ä î ê ò î ð. Èøòÿ î áÿíèì âÿçèôÿì... (ßòðàôà). Þçäÿìèðè çÿùÿðëÿòäèéèì êèáè, ßðòîüðóëà äà áèð ÷àðÿ äöøöíÿðöì.
ß ð ò î ü ð ó ë (ÿòðàôà). Àù, èíñàí ãûëûãëû úàíàâàðëàð!
È ë ú à é (òÿëàø èëÿ ÷ûãàð). Ñèç áóðàäàìûñûíûç? ßðòîüðóë íÿ îëäó,
íåðÿéÿ ýåòäè?
Õ à í ä ÿ ì è ð. Áèç éåíè ýÿëäèê, áèð øåéäÿí õÿáÿðèìèç éîã.
È ë ú à é. Àù, øèìäè éåíÿ ÿùâàëû ãàðûøäû. Ñèíèðëÿíèá äÿ äûøàðû ôûðëàäû.
Ä î ê ò î ð. Ùÿð ùàëäà îíó éàëíûç áûðàãìàìàëû, áèð ýöí þíúÿ áó
øÿùÿðäÿí óçàãëàøäûðìàëû, òÿáäèëè-ùàâà è÷èí ÿòðàô êþéëÿðÿ ýþíäÿðìÿëè.
È ë ú à é. Àìàí, äîêòîð, áèð ÷àðÿ?
Ä î ê ò î ð. Àðòûã áàøãà ÷àðÿ éîã, îíóí éàëíûç âöúóäó äåéèë, áåéíè
äÿ õÿñòÿëÿíìèø... Äèããÿò åäèëìÿçñÿ àçàúûã ñîíðà äÿëè îëóð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Äÿëèìè?.. (Ãÿùãÿùÿ). Ïÿêè, äÿëèíèí íÿéè äÿëè îëàúàã!..
È ë ú à é (íèéàçêàð). ßðòîüðóë!..
ß ð ò î ü ð ó ë. Ðèúà åäÿðèì, ñÿí ñóñ!
Õ à í ä ÿ ì è ð (éàëòàãúà òÿáÿññöìëÿ). Äîêòîð ñÿíè ñåâäèéè è÷èí þéëÿ
ñþéëöéîð.
Ä î ê ò î ð. ßâÿò, éàëíûç ñÿíè, ñÿíèí ñÿùùÿòèíè äöøöíöéîðóç.
ß ð ò î ü ð ó ë (ñèíèðëè âÿ ãûçüûí). Àù, òèëêèëÿð, ÷àããàëëàð!..
Áó ñûðàäà Àëòóíñà÷ äà ÷ûãàð.
È ë ú à é. Àìàí, íÿ ñþéëöéîðñóí, äöøöí êè, îíëàð ìèñàôèð... ùàëáóêè
ìèñàôèðÿ åùòèðàì ëàçûì...
124
ß ð ò î ü ð ó ë. Õàéûð, îíëàð áó åâÿ ìèñàôèð êèáè äåéèë, áÿíèì
ìÿùâèìè àðçó åäÿí èêè úÿëëàä êèáè ýÿëìèøëÿð.
È ë ú à é. Öçð èñòÿ, îüëóì, àù, ùÿð èêèñèíäÿí öçð èñòÿ!..
ß ð ò î ü ð ó ë. ßôâ åäÿðñèí, äîêòîð, áÿí ñàíà òèëêè äåäèì, ùàëáóêè
ñÿí èíñàíëàðû áîüàçëûéàí äèïëîìàëû áèð ìàêèíàñûí; úàíëû, ôÿãÿò äóéüóñóç áèð ñàëëàãõàíÿ ìàêèíàñûñûí. (Õàíäÿìèðÿ) Ñàíà äà ÷àããàë äåäèì,
ìþùòÿðÿì äàéû! Ùàëáóêè ñÿí äÿ ìààðèô ñöïöðýÿñèñèí, ÿãëè òîïóüóíäà
áèð ãàçñûí, ãàç... Àíëàäûíìû? (Àúû âÿ ñÿðñÿìúÿ ãÿùãÿùÿëÿð...).
À ë ò ó í ñ à ÷ (ñèíèðëè). Ôÿãÿò áó íÿçàêÿòëÿ ñÿí íÿ îëóðñóí, ñÿí!?
ß ð ò î ü ð ó ë (ãÿùãÿùÿ). Áÿí äÿ äöøêöí áèð ìöùèòäÿ ÷ûðïûíàí áèð
çàâàëëû!.. Ñþíöê âàðëûãëàðû éàãìàã èñòÿéÿí áèð ãûâûëúûì... Ïÿíúÿòûðíàãëàðëà ãÿëáè ýÿìèðèëÿí áèð áÿäáàõò, áèð áè÷àðÿ... Ìÿ’íàñûç ñàéëàð
ÿòðàôûíäà äîëàøàí áèð ñûôûð, áèð ùè÷...
Õ à í ä ÿ ì è ð (Äîêòîðà). Ýþðöíöð êè, ñþéëÿäèêëÿðèìèçè åøèòìèø.
(ßðòîüðóëà). ßðòîüðóë! Áèð äöøöí êè, íÿ áöòöí ãûðûéîðñóí.
ß ð ò î ü ð ó ë. Áöòïÿðÿñòëèéè ÷îãäàí áûðàãäûì. Îíóí÷öí äÿ áöò
ãûðìàãäàí ïÿê çåâã àëûéîðóì.
À ë ò ó í ñ à ÷. Àù, ñÿí ýåòäèêúÿ, ÷ûëäûðûéîðñóí.
ß ð ò î ü ð ó ë. ßâÿò, ÷ûëäûðûéîðóì, äÿìèí äîêòîð äà ñþéëÿ ñþéëÿäè.
Äåéèëìè, ÿôÿíäèì!.. (Äîêòîðà áàãûá àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð).
À ë ò ó í ñ à ÷. Ðèúà åäÿðèì, áèçè éàëíûç áûðàã!
ß ð ò î ü ð ó ë (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). Õàéûð, ðèúà èëÿ ýåòìÿì.
À ë ò ó í ñ à ÷ (ãûçüûí). Î ùàëäà ÿìð åäèéîðóì.
ß ð ò î ü ð ó ë (èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ). Ìàäàì êè, ÿìð åäèéîðñóí ýåäÿðèì (Ãÿùãÿùÿ). ×öíêè ñÿí, ãöðóð âÿ ÿçÿìÿò ñóëòàíûñûí. ×öíêè ñÿíèí
ÿìðèíÿ ãàðøû ÿéèëìÿìÿê ùàãñûçëûãäûð. ×öíêè ñÿíèí ùÿð ñþçöí øèìøÿêäÿí ïàðëàã, ãûëûúäàí êÿñêèíäèð. (Èêè-ö÷ àäûì áàü÷àéà äîüðó éöðöð, òÿêðàð
äþíÿð). Áàã, èøòÿ ýåäèéîðóì... (Àúû âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ÷ÿêèëèð).
Ïÿðäÿ
Áèð éûë ñîíðà äÿíèç êÿíàðûíäà, áàü÷àäà áèð õèéàáàí... Õèéàáàí èëÿ äÿíèç àðàñûíäà îðòàñû
à÷ûã, îòëàð ñàðìàøûãëàðëà þðòöëö áèð ÷àðäàã... Õèéàáàí âÿ ÷àðäàã è÷èíäÿ ñàüäà, ñîëäà
ñûðàëàð... Ãöðóáÿ ãàðøû... ìàéûñ...
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà éàíûã âÿ éàðàëû áèð ñÿñëÿ àøàüûäàêû òöðêö åøèäèëèð:
125
Áÿí àøèãèì, áÿëàëàð âàð áàøûìäà,
Äóðìóø ãîðãóíú ó÷óðóìëàð ãàðøûìäà.
Éàðàëàíäûì, âóðóëäóì ýÿíú éàøûìäà,
Ñàüàëìàç éàðàñû úîøãóí ýþíëöìöí.
Úèùàí úÿííÿò îëñà, èíñàíëàð ìÿëÿê,
Äàüëàð èíúè ñà÷ñà, äÿíèçëÿð ÷è÷ÿê,
Ýöëäöðñÿ ùÿï àüëàð ýþçëÿðè ôÿëÿê,
Ñàüàëìàç éàðàñû ìÿùçóí ýþíëöìöí.
Áó ñûðàäà ß ð ò î ü ð ó ë É à â ó ç ë à áÿðàáÿð ýÿëèð. Î, øèìäè áöñáöòöí äÿéèøìèø.
Ñàüëàì âÿ ýöðáöçäöð.
É à â ó ç. Áàãñàíà!.. Øó òöðêö ñàíêè ñÿíèí ùàëûíû òÿñâèð åäèéîð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ñþéëÿíìÿ, áàã íÿ äèéîð.
(Òöðêö äÿâàì åäÿð)
Ñÿðõîøóì, êå÷ìÿäèì ìåéõàíÿëÿðäÿí,
Àãèëèì, äÿðñ àëäûì äèâàíÿëÿðäÿí,
Äöí ýåúÿ þéðÿíäèì ïÿðâàíÿëÿðäÿí:
Ñàüàëìàç éàðàñû ìÿúíóí ýþíëöìöí.
Éåð éöçöíö ñàðñà äèëáÿð ìÿëÿêëÿð,
Áÿíèì ýþçöì éàëíûç áèðèíè áÿêëÿð,
ßôëàòóíëàð ýÿëñÿ áîøäóð ÿìÿêëÿð,
Ñàüàëìàç éàðàñû âóðüóí ýþíëöìöí.
É à â ó ç. ßâÿò, ñàíêè òàìàìèëÿ ñÿíèí ãÿëáèíè îãóéîð; ñàíêè Àëòóíñà÷ûí àéðûëûüûíäà ÷ÿêäèéèí ãàéüûëàðû òÿðÿííöì åäèéîð.
ß ð ò î ü ð ó ë (èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ). Ýåð÷ÿêäÿí éàíûëìûéîðñóí;
÷öíêè ÿðèéèá áèòäèéèìäÿí áÿëëè...
É à â ó ç. Äåìÿê, Àëòóíñà÷û äàùà ñåâìèéîðñóí, þéëÿìè?
ß ð ò î ü ð ó ë. Éàëíûç îíó ñåâìÿê äåéèë, ùÿòòà ìÿùÿááÿò ñþçöíÿ
áåëÿ ýöëÿúÿéèì ýÿëèð. Øèìäè áÿíèì ñåâÿúÿéèì áèð ãûç áóëóíóðñà, î äà
ìöòëÿã èíñàíëàðäàí ãà÷ìàëû âÿ êèìñÿéè ñåâìÿìÿëèäèð.
É à â ó ç. Áó ùàëäà Àëàýþçöí ýþíëöíö ãàçàíìàëûñûí, ÷öíêè î äà
òàìàìèëÿ áó ôèêèðäÿäèð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Íÿ èñÿ...
126
É à â ó ç. Ôÿãÿò Àëòóíñà÷!? Îíäàêû ãöðóð âÿ ÿçÿìÿò áóëóíóð øåéìè?
ß ð ò î ü ð ó ë. Ðèúà åäÿðèì, Àëòóíñà÷û áûðàã, äàùà îíäàí áÿùñ åòìÿ.
É à â ó ç. Çàòÿí áó ýöíäÿí ñîíðà ëöçóìó äà éîã... ×öíêè äîêòîðà
íèøàíëàíäû, ùÿð èø áèòäè, ýåòäè.
ß ð ò î ü ð ó ë. Íàñûë, äîêòîð Ãàðàòàéàìû?
É à â ó ç. ßâÿò, áèð àé ñîíðà äöýöí éàïûëàúàãìûø...
ß ð ò î ü ð ó ë. Òàìàì, èøòÿ áó õÿáÿðäÿí ïÿê ìÿìíóí îëäóì. Ãÿëáèìäÿ îíà àèä áèð êþëýÿ, áèð äóéüó, ñþíöê áèð õàòèðÿ âàðäûñà, î äà øèìäè
ñèëèíìèø îëäó. (Ñöêóò...). ßúÿáà äîêòîðóí ìÿøóãÿñè íÿ îëäó? Àôÿò, î
ýþçÿë Àôÿò íÿ éàïûéîð?
É à â ó ç. Íÿ éàïàúàã; øÿùÿðèí áöòöí ýÿíúëÿðè, ÿí ýþçÿë äÿëèãàíëûëàðû êÿíäèñè è÷èí ÷ûëäûðûéîð. Éàëíûç åðêÿêëÿð äåéèë, ãàäûíëàð äà îíäàêû
ýþçÿëëèéÿ ùåéðàí, ùÿòòà, ÿâÿò, ùÿòòà êÿíäèñè áåëÿ êÿíäè ùöñíöíÿ, êÿíäè
ýþçëÿðèíÿ, êÿíäè äîäàãëàðûíà ìÿôòóíäóð. Òóàëåò éàïàðêÿí, äÿôÿëÿðëÿ
àéíàäàêû ðÿñìèíè þïäöéöíö ýþðìöøëÿð... ßâÿò, î, äàèìà ìÿüðóð âÿ
áÿõòèéàðäûð. (Ìÿùçóí áèð ñöêóòäàí ñîíðà). Áÿí éàëíûç áÿõòè äþíìöøëÿðè, òàëåñèçëÿðè äöøöíöéîðóì; áÿí éàëíûç Àëàýþçÿ, î ìÿ’ñóì ãûçúûüàçà
àúûéîðóì. ×öíêè î, ùÿíóç à÷ûëìàäàí ñîëìóø ïÿíáÿ ýöëö àíäûðûéîð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ñÿí îíó áèùóäÿ ýöëÿ áÿíçÿòèéîðñóí... Áÿíúÿ Àëàýþç
áîéíó áöêöê áèð ìÿíÿêøÿ, Àôÿò áÿéàç áèð çàíáàã, Àëòóíñà÷ èñÿ äèêÿíëè
áèð ýöëäöð. ßâÿò, áèð ýöë!..
É à â ó ç (ÿòðàôà áàãàðàã). Èøòÿ àíà èëÿ ãûç ýÿëèéîðëàð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Áàíà ãàëûðñà îíëàðà àíà èëÿ ãûç äåéèë, Àôÿò èëÿ Àëàýþç
äåìÿê äàùà äîüðóäóð.
É à â ó ç. Ïÿê òóùàô, áó ýöí íÿäÿíñÿ áÿðàáÿð ýÿçèéîðëàð, ùàëáóêè
Àëàýþç äàèìà òÿêëèêäÿí õîøëàíûð âÿ ÿëèíäÿí ýÿëäèéè ãàäàð Àôÿòäÿí
ãà÷àð.
ß ð ò î ü ð ó ë. ×öíêè îíóí áèð àòÿø îëäóüóíó áèëèð. Éàíìàéûì äåéÿ
÷ÿêèíèð.
É à â ó ç. ßâÿò, áèð àòÿø, ùÿì äÿ ãîðãóíú âÿ ñåâèìëè áèð àòÿø!..
Ýåäÿðëÿð, À ë à ý þ ç èëÿ À ô ÿ ò ýÿëèð.
À ô ÿ ò (øóõ ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Äåìÿê ñÿí êèìñÿéè ñåâìèéîðñóí,
þéëÿìè? Äîüðóñó, ïÿê õàðèãöëàäÿ áèð òÿáèÿò!.. (Òÿáäèëè-òåâð èëÿ).
Ýþðöíöéîð êè, ñÿí òÿáèÿòÿ ãàðøû ãîéìàã èñòèéîðñóí. Ùàëáóêè äöíéàäàêû
îòëàðû, ÷è÷ÿêëÿðè, ãóøëàðû, êÿëÿáÿêëÿðè, èíñàíëàðû âÿ ùåéâàíëàðû ùÿï áèðÿð127
áèðÿð ýþçäÿí êå÷èðñÿ, ñåâýèäÿí ìÿùðóì ùè÷ áèð ìÿõëóãÿ, ùè÷ áèð çèùÿéàòÿ ðàñò ýÿëìÿçñèí. Ùÿòòà ýöíÿøëÿð, àéëàð âÿ éûëäûçëàð àðàñûíäà áåëÿ
ñûãû áèð ðàáèòÿ âàð, ñàðñûëìàç áèð úàçèáÿ ãàíóíó âàð.
À ë à ý þ ç. Òÿáèè ùÿð êÿñäÿ îëäóüó êèáè, áÿíäÿ äÿ ýþíöë âàð. Áÿíäÿ
äÿ äóéüó âàð. Ôÿãÿò íÿ ÷àðÿ êè, øèìäèëèê ñåâÿìèéîðóì, ñåâèëÿìèéîðóì. Øöáùÿ éîã êè, ñåâñÿì ñåâèëÿúÿéèìÿ äÿ ÿìèíèì; ÿôñóñ êè, íÿ
ñåâìÿê èñòèéîðóì íÿ äÿ ñåâèëìÿê; ÷öíêè íÿ áó ìöìêöíäöð, íÿ î...
À ô ÿ ò. Íè÷èí, Àëàýþç, íè÷èí?.. (Ñûðàéà îòóðóð).
À ë à ý þ ç (ñàðñûëìûø áèð ùàëäà). ×öíêè... ãîðãóíú áèð êàáóñ öìèäëÿðèìè áîüóéîð, ÷öíêè... áÿäáàõòûì (ñöêóò).
À ô ÿ ò. Õàéûð, ñÿí áÿõòèéàðñûí âÿ áÿõòèéàð îëàúàãñûí. ×öíêè ýþçÿëñèí, ìÿ’ñóìñóí; ùÿð êÿñ ñåâèéîð, ùÿð êÿñ ïÿðÿñòèø åäèéîð. Ôÿãÿò ñÿí
ùÿð êÿñè ñåâìÿìÿëè... ùÿð äÿëèãàíëûéà ýþíöë âåðìÿìÿëèñèí. Áèëäèêëÿðèìäÿí éàëíûç èêè ýÿíú ñÿíè ìÿñ’óä åäÿ áèëèð; îíëàðäàí áèðè: ßðòîüðóë,
áèðè äÿ Îãòàéäûð.
À ë à ý þ ç (øàøãûí áèð ùàëäà éåðèíäÿí ãàëãûð). Ùàíêû Îãòàé?
À ô ÿ ò. Ñÿíèí õÿñòÿõàíÿ àðãàäàøûí, ýÿíú îïåðàòîð.
À ë à ý þ ç. Ñÿí îíó íåðäÿí òàíûéîðñóí?
À ô ÿ ò (éàðûì ãÿùãÿùÿ èëÿ). Áÿíèì ýþçëÿðèì ïÿê óçàã ýþðöð,
ãÿëáèì ÿí ýèçëè ìÿùÿááÿòëÿðè äóéàð; ñàíà àèä íÿ âàðñà ùÿïñèíè àíëàð,
ùÿïñèíè áèëèðèì; ùÿòòà ðþ’éàäÿ áåëÿ ñÿíäÿí àéðûëìàì. Ýåúÿ-ýöíäöç
ñÿíèí ýÿëÿúÿéèíè, ñÿíèí ñÿàäÿòèíè äöøöíöðöì.
À ë à ý þ ç (ýþêöñ êå÷èðÿð). Ùåéùàò! Êå÷ìèøèì ãàðàíëûã áèð ýåúÿ,
ýÿëÿúÿéèì äÿ àëäàäûúû áèð ñÿðàáäûð.
À ô ÿ ò (ãàëãàð, ìöòÿÿññèð). Àù, ñÿí äàèìà ãîðãóíú õÿéàëëàð, ýöëöíú
èçòèðàáëàð è÷èíäÿ ÷ûðûïûíûá äóðóéîðñóí... Áàã, èøòÿ Îãòàé äà ýÿëèéîð...
Ñÿí îíóíëà áèð ãàäàð ãîíóøóá ýÿçÿðñèí, áÿí äÿ òÿê áàøûìà äÿíèç ãöðóáóíó òàìàøàéÿ äàëàðûì. (Óçàãëàøûð, Îãòàé ýÿëèð).
Î ã ò à é (ÿë âåðèð). Ãöñóðÿ áàãìà, Àëàýþç, ñÿíè ÷îã áÿêëÿòäèì,
äåéèëìè?
À ë à ý þ ç. Çÿðÿð éîã.
Î ã ò à é. Øó ãàäûí êèì?
À ë à ý þ ç. Îíà Àôÿò äåðëÿð.
Î ã ò à é. Íè÷èí àéðûëäûíûç, ìàíåìè îëäóì?
À ë à ý þ ç. Õàéûð.
Î ã ò à é. Êèìëÿðäÿíäèð ÿúÿáà?
128
À ë à ý þ ç (ãûçàðìûø âÿ ñàðñûëìûø áèð ùàëäà). Ñîíðà àíëàòûðûì, ùÿëÿ
ýÿë, áèð ãöðóá ëåâùÿñèíè ñåéð åäÿëèì. (Äÿíèçÿ áàãàð, ìÿúçóá áèð ùàëäà).
Àìàí, éà Ðÿááè, íÿ ãàäàð ýþçÿë!.. Ýöíÿøèí áþéëÿ äèëáÿð ãûçûëëûüûíû,
ðÿíýàðÿíý áóëóäëàð àðàñûíäà áàòûøûíû ùè÷ õàòûðëàéàìûéîðóì.
Î ã ò à é. Ýåð÷ÿêäÿí áàòû òÿðÿôè áèð úÿííÿò áàü÷àñû... Ýöíÿø èñÿ
óòàíäûüûíäàí ãûçàðûá ÷è÷ÿêëÿð è÷èíÿ ýþìöëÿí áèð êþéëö ãûçà áÿíçèéîð.
(Äèýÿð òÿðÿôÿ áàãàðàã). Ùÿëÿ øó ãàðøûéà áàã! Éåíè ÷ûãìàãäà îëàí øó
ñîëüóí àéà, øó âÿðÿìëè ÷þùðÿéÿ áàã!.. Ñàíêè áÿíçè ó÷ìóø, ÿðèéèá áèòìèø
áèð àøèã êèáè êÿíäè ñåâýèëèñèíè èçëèéîð.
À ë à ý þ ç (øóõ òÿáÿññöìëÿ). Àù, øó åðêÿêëÿð ïÿê òóùàô; ùÿïñè áèð
õÿñòÿëèéÿ ìöáòÿëà... ùÿïñèíèí þçö, ñþçö, äÿðäè, äöøöíúÿñè ùÿï åøã,
äàèìà åøãäèð. Ùÿð íÿ ýþðñÿëÿð îíäà áèð ýþçÿëëèê, áèð ìÿùÿááÿò áóëóðëàð.
Î ã ò à é. Ïÿêè, äöíéàäÿ ýþçÿëëèê âÿ ìÿùÿááÿòäÿí òàòëû íÿ îëà áèëèð!?
À ë à ý þ ç (ìöñòÿùçè). ßâÿò, ýþçÿëëèê âÿ ìÿùÿááÿò?!
Î ã ò à é. Áÿíúÿ, áöòöí úèùàíû õèëàñ åäÿúÿê èêè ãöââÿò âàð, éàëíûç
èêè áþéöê ãöââÿò âàð; î äà: ýþçÿëëèê âÿ ìÿùÿááÿòäÿí èáàðÿòäèð.
À ë à ý þ ç (ñûðàéà îòóðóð, èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ Îãòàéûí ÿëèíäÿêè
êèòàáëàðû ýþñòÿðèð). Ãàëèáà øó ôèêðè ÿëèíäÿêè êèòàáëàðäàí àëìûøñûí?
Î ã ò à é (ÿëèíäÿêè ö÷ úèëä êèòàáû òÿãäèì èëÿ). ßâÿò, ìöòàëèÿ
áóéóðóëñà, øöáùÿñèç êè, ùàãñûç îëìàäûüûì ìåéäàíà ÷ûãàð.
Áó ñûðàäà É à â ó ç ë à ß ð ò î ü ð ó ë ýÿëèð.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ìÿðùÿáà...
Î ã ò à é. Áóéóðóí, áàãàëûì. (Ùàìûñû éöíýöë òÿìÿííà åäÿðëÿð).
À ë à ý þ ç (êèòàáëàðû áèðÿð-áèðÿð à÷àð). Áó øå’ð äèâàíû, øó ìóñèãè
ïàð÷àëàðû, áó äà äèí ôÿëñÿôÿëÿðè?.. Ùÿïñèíèí äÿ ðóùó, ìÿàëû, ãàéÿñè,
éàëíûç-éàëíûç ìÿùÿááÿòäÿí èáàðÿòäèð. (Îãòàéà) Áóíëàð èêè ýöí áÿíäÿ
ãàëñûí, îëóðìó?
Î ã ò à é. Ïÿê ýþçÿë, íè÷èí îëìàç.
ß ð ò î ü ð ó ë. Áàãàëûì íàñûë øåéëÿð... (Êèòàáëàðû àëûá áàãàð, å’òèíàñûç
âÿ ëàöáàëè áèð òåâð èëÿ ñûðà öçÿðèíÿ áûðàãûð; øèääÿòëè âÿ ìöñòÿùçè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Øå’ð!.. Ìóñèãè!.. Äèí!.. (Òÿáäèë-òåâð èëÿ). Àëëàù åøãèíÿ, øó êèòàáëàðäàí, øó ìöòàëèÿëÿðäÿí âàç êå÷! Øó ÷ÿð÷èâÿéÿ àëûíìûø øå’ðëÿðäÿí,
íîòàéà ýèðìèø ìóñèãèëÿðäÿí ãà÷! Øó êèòàáëàðû ãàðàëàéàí äèíëÿðäÿí,
ìÿçùÿáëÿðäÿí óçàãëàø!
Äöíéàäà éàëíûç áèð øå’ð, áèð ìóñèãè, áèð äèí ìÿíáÿéè âàð êè, î äà
òÿáèÿòäèð, øå’ðìè èñòÿðñèí?
129
Èøòÿ àøèãëÿðèí èçòèðàáû, ôèëîñîôëàðûí äöøöíúÿñè, þêñöçëÿðèí ýþêöñ êå÷èðìÿñè, êèìñÿñèçëÿðèí ýþç éàøû, éûëäûçëàðûí ñÿôâÿòè, ãöðóáóí ìÿùçóíëóüó,
ýåúÿíèí ñöêóòó, ôÿçàíûí äÿðèíëèéè ùÿï áèðÿð øå’ðäèð. ßâÿò, ùÿð àù, òÿáÿññöì, ùÿð èíèëòè, ùÿð ôÿðéàä; ùÿð ôûðòûíà, ùÿð ýèðäàá, áèðÿð øå’ðäèð.
Ìóñèãèìè èñòÿðñèí?
×àéëàðûí, ûðìàãëàðûí íèííèñè, äÿíèçëÿðèí, ÷àüëàéàíëàðûí âÿëâÿëÿñè;
àðñëàíëàðûí, éûëäûðûìëàðûí ýóðëàìàñû; õÿôèô ðöçýàðëàðûí çöìçöìÿñè;
éàïðàãëàðûí, ÷è÷ÿêëÿðèí þïöøìÿñè; áöëáöëëÿðèí, èñùàãëàðûí þòöøìÿñè ùÿï
áèðÿð ìóñèãèäèð. Âóðüóí ýþíöëëÿðèí àúû òÿðàíÿñè; ìèíè-ìèíè ÷îúóãëàðûí
òàòëû ãÿùãÿùÿñè, êþðïÿ ãóçóëàðûí ìÿëÿìÿñè ùÿï áèðÿð ìóñèãèäèð.
Äèíìè èñòÿðñèí?
Èøòÿ ùÿð éûëäûçóí èíúÿ òÿáÿññöìëÿðè, ùÿð ýöíÿøèí éûëäûçëû áàãûøëàðû,
ùÿð ýöí éåíè áèð äèí, éåíè áèð ìÿçùÿá äîüóðóð. Ùÿð ãöðóáóí þëýöí íÿôÿñè, ùÿð ýåúÿíèí ñÿññèç ãàðàíëûüû, î ýöíêö ýöíÿøëÿ áÿðàáÿð î ýöíêö
äèíèí ìÿçàðè-ÿäÿìÿ ýþìöëäöéöíö å’ëàí åäÿð. Ùÿòòà ùÿð ìåâñèìèí,
ùÿð àéûí, ùÿð ùÿôòÿíèí, ùÿð ýöíöí àëëàùëàðû äà, ïåéüÿìáÿðëÿðè äÿ, äèíëÿðè äÿ, êèòàáëàðû äà áèð-áèðèíäÿí àéðû, áèð-áèðèíÿ äöøìàíäûð.
Î ã ò à é. Äåìÿê êè, ñÿí ùÿð øåéè òÿáèÿòäÿ ýþðöéîðñóí, þéëÿìè?
ß ð ò î ü ð ó ë. ßâÿò, òÿáèÿò ùÿð øåéäèð.
À ë à ý þ ç (ÿòðàôà áàãàð, Îãòàéà). Ýåòìèéÿëèììè?
Î ã ò à é (êèòàáëàðû àëûá). Ùÿíóç õÿñòÿõàíÿéÿ ýåäèëÿúÿê âàãò äåéèë,
àçàúûã ýÿçèíÿëèì äÿ ñîíðà...
À ë à ý þ ç. Ïÿê ýþçÿë (Éàâóçëà ßðòîüðóëà). Áèçÿ àðãàäàøëûã åòñÿíèç
ìÿìíóí îëóðóç.
ß ð ò î ü ð ó ë. Éàëíûç ýþíëöìöçö ñèçÿ àðãàäàø âåðÿ áèëÿðèç.
À ë à ý þ ç. Äåìÿê, áÿíäÿí ãà÷ûéîðñóí, þéëÿìè?
ß ð ò î ü ð ó ë. Áèç éàðàñàìûéûç êè, ýöíÿøäÿí ãà÷àëûì.
À ë à ý þ ç (ìöòÿáÿññèì). Òÿøÿêêöð åäÿðèì, àììà éåíÿ áèð ýöë
àãûòäûíûç.
Ýåäÿðëÿð.
É à â ó ç (ßðòîüðóëà). Íè÷èí ýåòìÿäèí?
ß ð ò î ü ð ó ë. Áÿëêÿ éàëíûç ýÿçèíìÿê èñòèéîðëàð.
É à â ó ç. Ùàëáóêè êÿíäèñè àðçó åòäè.
ß ð ò î ü ð ó ë. Î ôÿãÿò áèð ëöòô âÿ íÿçàêÿòäè.
É à â ó ç. Àù, ñÿíèí øó èñòèüíàëû ùàëëàðûí!..
130
ß ð ò î ü ð ó ë. Áèëèðìèñèí, ÿçèçèì, Àëàýþç ýÿçèíìÿê è÷èí ãàëãìàäû:
óçàãäàí Àôÿòè ýþðäö äÿ ÷ÿêèëìÿê èñòÿäè.
É à â ó ç. Ùàíû éà, íåðäÿ?
ß ð ò î ü ð ó ë. Èøòÿ, Ãàïëàí áÿéëÿ áÿðàáÿð ýÿëèéîð, ýåäÿëèì àðòûã...
Áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèðëÿð. À ô ÿ ò ë ÿ Ã à ï ë à í ýÿëèð.
À ô ÿ ò (÷ûëüûíúà ãÿùãÿùÿëÿðäÿí ñîíðà). Àù, ýÿíúëèê, ýþçÿëëèê, íÿ
áþéöê ñÿàäÿò!.. (Ýþçëÿðè éàøàðûð, ìÿíäèë èëÿ ñèëÿð).
Ã à ï ë à í (øàøãûí). Àôÿò! Áó íÿ ùàë! Ñÿí ýöëöéîðìóñóí, éîãñà
àüëûéîðìóñóí?
À ô ÿ ò. ßâÿò, ýöëöéîðóì, ôÿãÿò ýþç éàøëàðèëÿ áÿðàáÿð; àüëûéîðóì,
ôÿãÿò ãÿùãÿùÿëÿðëÿ áÿðàáÿð...
Ã à ï ë à í. Íè÷èí, àù íè÷èí?
À ô ÿ ò. ×öíêè áÿí ùÿð ãàíóíóí õèëàôûíäà éàðàòûëìûø áèð ìÿõëóãóì.
Áÿíèì ùÿð ñåâèíúèìäÿ áèð ôÿëàêÿò, ùÿð ôÿëàêÿòèìäÿ áèð áÿõòèéàðëûã âàð.
Áÿí äöøìàíûìà ìÿôòóí îëóðóì, ñåâýèëèìè úÿëëàä êèáè áîüàçëàðûì. ßâÿò,
áÿí àüëàðêÿí ýöëÿðèì, ýöëÿðêÿí àüëàðûì. (Òÿêðàð øÿí âÿ øàòûð ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëìÿéÿ áàøëàð).
Ã à ï ë à í. Èøòÿ, òÿáèÿòèí äÿ, ýþçÿëëèéèí êèáè ìöñòÿñíà!..
À ô ÿ ò. Ñþéëÿ, àëëàù åøãèíÿ, ñþéëÿ! Àëòóíñà÷ äîêòîðà íèøàíëàíäû,
þéëÿìè?
Ã à ï ë à í. ßâÿò.
À ô ÿ ò. Áèð àé ñîíðà äöýöí éàïûëàúàãìûø, äåéèëìè?
Ã à ï ë à í. ßâÿò.
À ô ÿ ò. Áèð àé ñîíðà, îòóç ýöí ñîíðà, àù, íÿ ãàäàð ýåú, íÿ ãàäàð
÷àáóã!.. (Ãÿùãÿùÿ). Áèð àé îòóç éûëäàí äàùà óçóí, îòóç äÿãèãÿäÿí äàùà
ãûñàäûð. (Ãÿùãÿùÿ).
Ã à ï ë à í. Äÿìèí îíóí÷èíìè àüëûéîðäóí?
À ô ÿ ò. Õàéûð... Î àüëàíàúàã øåé èñÿ äÿ, áÿí îíà ýöëÿðèì (ãÿùãÿùÿ).
Ôÿãÿò î äîäàãëàð êè, äöí áÿíèì àéàãëàðûìû þïöéîðäó, áó ýöí Àëòóíñà÷ûí äîäàãëàðûíû ÿìÿúÿê. Î ùÿðèô êè, áèð àç ÿââÿë áÿíèì ÿëèìäÿ îéóíúàã
èäè, áèð àç ñîíðà Àëòóíñà÷û êÿíäè ÿëèíäÿ îéíàòàúàã...
Ã à ï ë à í. Íÿ èñÿ êå÷ìèø... Èøòÿ Ãîðãìàç äà áóðàäà, áÿðàáÿð ýÿçèíÿëèììè?
À ô ÿ ò. Õàéûð, ïÿê éîðüóíóì, àçàúûã îòóðàëûì (÷àðäàãäàêû ñûðàéà
îòóðóðëàð).
131
Ã î ð ã ì à ç (ýÿëèð. Õÿôèô áèð òÿìÿííàäàí ñîíðà). Ìöñàèäÿ áóéóðóëóðìó?
À ô ÿ ò (ìÿìíóí). Ùàé-ùàé, ýÿë, áàãàëûì.
Ãîðãìàç Àôÿòèí ÿëèíè þïÿð, Ãàïëàí èëÿ äÿ ÿë âåðèá îòóðóð. Áó ñûðàäà Àôÿòèí ÿëèíäÿêè
øÿìñèéÿ äöøöâåðèð, ùÿð èêèñè áèðäÿí àëìàã è÷èí ÿéèëèð. Ãîðãìàç äàùà ÿââÿë òÿãäèì åäÿð.
À ô ÿ ò. Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ã î ð ã ì à ç. Áèð øåé äåéèë.
À ô ÿ ò (Ãàïëàíà). Øóðàäàêû áóôåò à÷ûãìû?
Ã à ï ë à í. ßâÿò, íÿ àðçó åäÿðñèíèç?
À ô ÿ ò. Áèð ãÿäÿù ëèìîíàòà îëñàéäû, ìÿìíóíèééÿòëÿ è÷ÿðäèì.
Ã à ï ë à í (ãàëãàð). Áó ñàÿò ñþéëÿéèì ýÿòèðñèíëÿð (ýåäÿð).
À ô ÿ ò (Ãîðãìàçà). Ñþéëÿ áàãàëûì, íåðÿëÿðäÿñèí?
Ã î ð ã ì à ç. Áèð àéäûð êè, êþéäÿ èäèì, ïÿê øàèðàíÿ âÿ ýþçÿë ýöíëÿð
êå÷èðäèì.
À ô ÿ ò. Àù, áèð àé, îòóç ýöí!.. Îòóç éûëäàí óçóí, îòóç äÿãèãÿäÿí
ãûñà... (Àúû ãÿùãÿùÿëÿðäÿí ñîíðà). ßâÿò, þëìÿê èñòÿéÿíëÿð è÷èí ïÿê ýåú,
óçóí... Ñåâìÿê âÿ éàøàìàã èñòÿéÿíëÿð è÷èí ïÿê ÷àáóã, ïÿê ãûñà...
Ã î ð ã ì à ç. Ôÿãÿò áó ñþçëÿð íÿ äåìÿê? Íåðÿäÿí õàòûðûíûçà ýÿëäè?
À ô ÿ ò. Ñîðìà, ýþçÿë ÷îúóã, îðàñûíû ùè÷ ñîðìà!
Ã î ð ã ì à ç. Àôÿò! Íè÷èí àäûìû ñþéëÿìèéîðñóíóç?
À ô ÿ ò. ×öíêè áàíà “ñèç” äåéÿ õèòàá åäèéîðñóí, ÷öíêè ùÿì
÷îúóãñóí, ùÿì äÿ ýþçÿë... Îíóí÷öí áó àä ñàíà äàùà óéüóí... (Éàðûì
ãÿùãÿùÿ èëÿ). ßâÿò, ýþçÿë ÷îúóã, áó äà áÿíäÿí ñàíà éàäèýàð îëñóí.
Ã î ð ã ì à ç. Ïÿêè, ñåâýèëè Àôÿò! Þéëÿ îëñóí (Àôÿòèí ÿëëÿðèíè éàãàëàð).
Àù, ñÿíè íÿ ãàäàð ñåâèéîðóì, áèëñÿí...
À ô ÿ ò (øóõ ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Íè÷èí!.. Ïÿê ýþçÿëìèéèì?
Ã î ð ã ì à ç. Áèëìÿì, ëàêèí ùÿð ñÿùÿð ñÿíè àüóøóíà àëàí àéíàéà
ñîð äà áàã, î íÿ äèéîð...
À ô ÿ ò (óôàúûã áèð àéíà ÷ûãàðûá áàãàð). ßâÿò, éàíûëìûéîðñóí: ùÿëÿ øó
ôöñóíêàð ýþçëÿðè, øó ìèíè-ìèíè äîäàãëàðû íÿ ãàäàð ñåâèéîðóì, àìàí, éà
Ðÿááè, íÿ ãàäàð ñåâèéîðóì. (Àéíàäàêû ðÿñìèíè ìÿôòóí áèð òåâð èëÿ þïÿð).
Ã î ð ã ì à ç. Àù, øó äóéüóñóç àéíà, øó ìÿ’íàñûç øèøÿ ïàð÷àñû
áÿõòèéàð áèð ðÿãèá êèáè ðóùóìó ñàðñûéîð, ñèíèðëÿðèìÿ òîãóíóéîð.
À ô ÿ ò. Íè÷èí, ýþçÿë ÷îúóã, íè÷èí?
Ã î ð ã ì à ç. Ñÿíè ãóúàãëàäûüû è÷èí, øó ýþçÿë äîäàãëàðû þïäöéö è÷èí.
132
À ô ÿ ò. Ôÿãÿò óíóòìà êè, øó äóéüóñóç àéíà, áÿ’çè õàèí éöðÿêëÿðÿ
íèñáÿòëÿ äàùà âÿôàëû, äàùà ñÿäàãÿòëè...
Ã î ð ã ì à ç. Î õàèí éöðÿê êèìäèð ÿúÿáà, íè÷èí à÷ûã ñþéëÿìèéîðñóí?.. Õàéûð; ñÿí áèð àé ÿââÿëêè Àôÿò äåéèëñèí.
À ô ÿ ò (ìöòÿÿññèð òÿáÿññöìëÿðëÿ). Àù, áèð àé!.. Îòóç ýöí!.. Èøòÿ,
àéðûëûã ÷ÿêÿíëÿð è÷èí îòóç éûëäàí äàùà óçóí, ãàâóøóá áèðëÿøÿíëÿð è÷èí
îòóç äÿãèãÿäÿí äàùà ãûñà...
Ã î ð ã ì à ç. Àôÿò, ñÿíäÿ áàøãà ùàëëàð ýþðöéîðóì; áó ñþçëÿð íè÷èí?
Áó êèíàéÿëÿð íè÷èí?
À ô ÿ ò. Áèð àé ñîíðà äöíéà äàüûëàúàã, öìèäëÿð ñîëàúàã, àüëàéàíëàð
ýöëÿúÿê, ýöëÿíëÿð ãÿùð îëàúàã (ùÿéÿúàíäàí éàøàðìûø ýþçëÿðèíè ñèëÿðÿê,
ïÿê ñèíèðëè). Àù, áÿí íè÷èí øó õàèí ìöùèòÿ àòûëäûì, íè÷èí éàðàòûëäûì!? Íè÷èí
ãàòèë îëäóì, íè÷èí àëäàòûëäûì!? (Ñûðàéà äàéàíûð; ÿëëÿðèëÿ éöçöíö ãàïàð).
Ã î ð ã ì à ç. Àìàí, íÿëÿð åøèäèéîðóì. Àôÿò!.. Áàíà áàã, Àôÿò!
Íè÷èí äöøöíìöéîðñóí, íè÷èí öçöëöéîðñóí?
À ô ÿ ò (éîðüóí âÿ áàéüûí áèð òåâð èëÿ). Îô, îíó ùè÷ êÿíäèì äÿ
áèëìèéîðóì (ñöêóò).
Ã î ð ã ì à ç (Àôÿòè ãîëëàðû àðàñûíà àëûð). Àôÿò! Ñåâýèëè Àôÿò! Áóðàäà
êèìñÿ éîã, ãÿëáèíäÿ íÿ âàðñà à÷, ñþéëÿ, óíóòìà êè, Ãîðãìàç ñÿíèí ÿí
àúèç ïÿðÿñòèøêàðûíäûð.
Áó ñûðàäà Ã à ï ë à í ÿëèíäÿ áèð ýöë äÿìÿòè èëÿ áèð øèøÿ ëèìîíàòà ýÿëèð. À ë à ý þ ç ë ÿ
Î ã ò à é äà äèýÿð òÿðÿôäÿí ÷ûãàð.
À ë à ý þ ç (Ãîðãìàçûí Àôÿòÿ ñàðûëäûüûíû ýþðöíúÿ ñèíèðëè âÿ ÷ûëüûíúà
áèð ôÿðéàä èëÿ). Àù, àìàí, éà Ðÿááè!.. (Äåéÿ áàéûëûð. Îãòàéûí ãîëëàðû
àðàñûíà äöøÿð).
Ïÿðäÿ
Ñîí äÿðÿúÿ çÿðàôÿò âÿ íÿôàñÿòëÿ ñöñëÿíìèø áèð îäà... Ñàüäà, ñîëäà âÿ ãàðøûäà áèðÿð ãàïû...
Ñîêàüà áàãàð èêè ïÿíúÿðÿ, ýöíäöç... À ë à ý þ ç ñèíèðëè âÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà ìàñà
ãàðøûñûíäà îòóðìóø; ÷ÿêìÿúÿäÿí áèð òàãûì ìÿêòóáëàð ÷ûãàðûð, áèðÿð-áèðÿð éûðòàð âÿ ìàñà
àëòûíäàêû ñÿáÿòÿ àòàð.
À ô ÿ ò (áÿíçè ñîëóã, ñà÷ëàðû ïÿðèøàí, ÿëèíäÿ èêè ìÿêòóá ýÿëèð). Íÿ
éàïûéîðñóí, éàâðóì? Íè÷èí øó ìÿêòóáëàðû éûðòûá àòûéîðñóí?
133
À ë à ý þ ç. ×öíêè êå÷ìèøëÿðè óíóòìàã èñòèéîðóì.
À ô ÿ ò. Éàçûã äåéèëìè éà! Îíëàð ùÿï ÿçèç âÿ ãèéìÿòëè õàòèðÿëÿð...
À ë à ý þ ç (áèðèíè äàùà éûðòûá àòàð). ßâÿò, ÿçèç âÿ ãèéìÿòëè õàòèðÿëÿð!.. Ùÿï éàëàí ïÿðÿñòèø âÿ ìÿùÿááÿòëÿð, ùÿï éàëòàãúà íÿçàêÿòëÿð!..
À ô ÿ ò (òÿáÿññöìëÿ). Ãàäûí ðóùóíó îãøàéàí áèð øåé âàðñà, î äà
éàëíûç ìÿùÿááÿò âÿ ïÿðÿñòèøäèð.
À ë à ý þ ç. Íÿ éàïàéûì êè, éåíè ùÿéàòÿ ýèðìÿê è÷èí ÿñêèëÿðÿ âèäà
åòìÿëèéèì.
À ô ÿ ò. Ìàäàì êè, ÿñêèëÿð ñÿíè ñûãûéîð, àë, éåíèëÿðèíè îãó! (Ìÿêòóáëàðû âåðèð).
À ë à ý þ ç. Øöáùÿñèç, éåíÿ ÿñêè òÿðàíÿ, éåíÿ åéíè ÿôñàíÿ. (Áèðèíúè
ìÿêòóáó à÷ûá áàãàð).
À ô ÿ ò. Ôÿãÿò áó àíëàøûëìàç ùàëëàðûíëà áÿíè õÿðàá åäèéîðñóí, õÿñòÿ
âöúóäóì ýöíäÿí-ýöíÿ ìÿùâ îëóá ýåäèéîð.
À ë à ý þ ç (ìÿêòóáó îãóäóãäàí ñîíðà ñèíèðëè). Àù, íÿ ìöíàñèáÿòñèç
ùàëëàð!..
À ô ÿ ò. Íÿ èìèø, ÿúÿáà?..
À ë à ý þ ç. Ùè÷... Þéëÿ áèð øåé äåéèë... (Èêèíúè ìÿêòóáà áàãàð).
À ô ÿ ò. Àëàýþç, Àëàýþç! Íè÷èí ãÿëáèíè áàíà à÷ìûéîðñóí?
À ë à ý þ ç (ñàðñûëìûø áèð ùàëäà). Àìàí, éà Ðÿááè! Áó äà þéëÿ... Áó
äà çÿùÿðëè áèð îã, áó äà êÿñêèí áèð õÿíúÿð!..
À ô ÿ ò. Íÿ éàçûéîðëàð? Íè÷èí ñþéëÿìèéîðñóí?
À ë à ý þ ç (ìÿêòóáëàðû ÿëèíäÿ áöðöøäöðöá ñÿáÿòÿ àòàð âÿ éåðèíäÿí
ãàëãûá ãàðøû ãàïûéà äîüðó èëÿðèëÿð, àúû òÿáÿññöìëÿ). Áàíà òàïûíàíëàð
øèìäè ñÿðçÿíèø éàïûéîðëàð; áÿíè òÿãäèñ åéëÿéÿíëÿð øèìäè òÿùãèð åäèéîðëàð.
Ãàïûéû ãàïàéûá ÷ûãàð. Àôÿò ìÿêòóáëàðû ñÿáÿòäÿí àëûð, òÿëàø èëÿ áàãàð. Äèýÿð ÷ÿêìÿúÿéè
à÷ûá áèð óôàã ðåâîëâåð ÷ûãàðûð, äèããÿòëÿ ñöçÿð, àëíûíû íèøàí àëäûüû ñûðàäà, ãàðøûêû ãàïû
ïàðìàã óúèëÿ âóðóëóð. Ñèëàùû ýèçëÿäèá ãàïûéû à÷àð, äîêòîð Ã à ð à ò à é äàõèë îëóð.
À ô ÿ ò. Àù, ñÿíìèñèí?.. Ýÿë, áàãàëûì, ñÿíè áÿêëèéîðóì.
Ä î ê ò î ð (îíóí ÿëèíè þïÿð). Àôÿò! Ñÿí õÿñòÿìèñèí?
À ô ÿ ò. ßâÿò.
Ä î ê ò î ð. ßôâ åäÿðñèí, øèìäèéÿ ãàäàð áó õöñóñäà ìÿ’ëóìàòûì
îëìàìûø...
À ô ÿ ò (àúû òÿáÿññöìëÿ). Òÿáèè, àü ýöíÿ ÷ûãàíëàð ãàðà ýöíëöëÿðè
äöøöíÿìÿçëÿð. Äöýöí ùàçûðëûüû éàïàíëàð òàëåñèçëÿðèí ùàëûíû áèëÿìÿçëÿð.
134
Ä î ê ò î ð. Ñÿí ïÿê ñèíèðëÿíèéîðñóí, áó ùàë ùÿì êÿíäèíè, ùÿì
Àëàýþçö áÿäáàõò åäÿð.
À ô ÿ ò. Àëàýþç áÿõòèéàð èäè, ÿâÿò îíó áÿí áÿäáàõò åòäèì. Ôÿãÿò
áÿíè äÿ ìÿùâ åäÿí éàëíûç ñÿí îëäóí, ñÿí!..
Ä î ê ò î ð. Õàéûð, áèë’ÿêèñ, ñÿí à÷ûã-ñà÷ûã ùàëëàðûíäà êÿíäèíÿ
ãûéäûí, êÿíäè íÿôñèíÿ õÿéàíÿò åéëÿäèí.
À ô ÿ ò (àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ). Ùàëáóêè òàòëû äèëëÿðëÿ ãàíäûðàí ñÿí... Ãîúà
ãàòèëè éàïäûðàí ñÿí... ×ûãûëìàç éîëëàðà ñàïäûðàí éåíÿ ñÿíñèí (ãûçüûí âÿ
ñèíèðëè). Þíúÿ ìèñêèí áèð êþëÿ êèáè ãàðøûìäà äèç ÷þêäöí, áîéóí áöêäöí;
ôÿãÿò ñîíðà áÿíè àòäûí, áàøãàëàðûíû òóòäóí. Ýàù ðÿããàñÿëÿðÿ âóðóëäóí,
ýàù Àëòóíñà÷û áóëäóí... Àù, øèìäè, øèìäè èñÿ áÿíè òÿùãèð åäèéîðñóí,
áÿíè ãÿáàùÿòëè ÷ûãàðìàã èñòèéîðñóí.
Ä î ê ò î ð. Àôÿò! Áÿíè áóðàéà íè÷èí ÷àüûðäûí?
À ô ÿ ò. Ñÿíè ñåâäèéèì è÷èí, ñàíà ïÿðÿñòèø åòäèéèì è÷èí.
Ä î ê ò î ð. Àù, íÿ éàëäûçëû éàëàí!..
À ô ÿ ò. Õàéûð, éàëàí ñþéëÿìèéîðóì, àíä îëñóí óéãóñóç ýåúÿëÿðÿ,
àíä îëñóí àüëàð ýþçëÿðÿ, àíä îëñóí ýþçÿëëèéÿ âÿ ìÿùÿááÿòÿ, áÿí éàëíûç
ñÿíè ñåâèéîðóì, éàëíûç ñàíà ãàâóøìàã èñòèéîðóì. ßâÿò, ìÿ’ñóì áèð
÷îúóã íàñûë íóðäàí, ðÿíýäÿí ùÿçç àëàðñà, áÿí äÿ ñÿíäÿí, ñÿíèí âèñàëûíäàí î ãàäàð çåâã àëûéîðóì
Ä î ê ò î ð (áèð øåé ñåçìèø êèáè ãàðøûêè ãàïûéà áàãàð). Ýÿëÿí âàð,
ìÿí ýåäÿéèì.
À ô ÿ ò. Õàéûð ýåòìÿ, ñþçöì, äàùà áèòìÿäè; àçàúûã áóðäà áÿêëÿ,
ñîíðà ýåäÿðñèí.
Ä î ê ò î ð (ñàü òÿðÿôäÿêè îäàéà êå÷ÿð). Ôÿãÿò ÷îã ýåúèêäèðìÿ!
À ô ÿ ò. Áó ñàÿò, ÿçèçèì, áó ñàÿò (ãàïûéû à÷àð, Ãîðãìàç ÿëèíäÿ áèð
äÿìÿò ÷è÷ÿê äàõèë îëóð). Ñÿíìèñèí?.. Ýÿë!..
Ã î ð ã ì à ç (ÿëèí þïÿð, äÿìÿòè òÿãäèì åäÿð, ùåéðÿòëÿ). Àìàí, íÿ
áþéöê òÿáÿääöëàò; íÿ äÿùøÿòëè èíãèëàá!..
À ô ÿ ò. Ïÿê äÿéèøäèì, äåéèëìè?..
Ã î ð ã ì à ç. ßâÿò, ïÿê... Àç ãàëäû êè, òàíûìûéàúàãäûì.
À ô ÿ ò. Óô, êèì áèëèð íÿ ãàäàð ÷èðêèíëÿøäèì; áèð àé ÿââÿëêè Àôÿò íåðäÿ?
Áÿò-áÿíèçèì þéëÿ ñîëìóø êè, àéíàéà áàãìàüà úÿñàðÿò åäÿìèéîðóì.
Ã î ð ã ì à ç. Àù, áÿí ñîëüóí ÷è÷ÿêëÿðè ïÿê ñåâÿðèì.
À ô ÿ ò. Ñîëüóí ÷è÷ÿê!.. ßâÿò ñîëüóí áèð ÷è÷ÿê íàñûë ãóðóðñà, íàñûë
ãàðà òîïðàãëàðà òÿñëèìè-íÿôñ åäÿðñÿ, áÿí äÿ... àù, áÿí äÿ...
135
Ã î ð ã ì à ç (òÿ’ñèð âÿ òÿëàø èëÿ). Àôÿò! Íÿ ñþéëöéîðñóí? Íÿ äåìÿê
èñòèéîðñóí?
À ô ÿ ò. Äåìÿê èñòèéîðóì êè, áÿíèì ýþçÿëëèéèì ñþíöéîð. ×þùðÿìäÿ
èíúÿ áöðöøöêëÿð, óôàã úèçýèëÿð ýþðöëöéîð; àù, áÿí îíà ÿñëà òÿùÿììöë
åäÿìÿì. Áÿíúÿ, ýþçÿë áèð ãàäûí äàèìà ýþçÿë ãàëìàëû... Ýþçÿëëèéÿ âèäà
åäÿðñÿ ùÿéàòà äà âèäà åòìÿëè... Äÿðÿúÿ-äÿðÿúÿ ñîëìàã, ùÿð ýöí áèð àç
èíòèùàð åòìÿêäèð. Éûëëàð èëÿ éàíûá ãàâðóëìàãäàíñà, áèð àíäà êöë îëóá
ùàâàéà ñàâðóëìàã äàùà õîøäóð, äàùà ýþçÿëäèð.
Ã î ð ã ì à ç. Àôÿò, áÿíè ìÿ’éóñ åäèéîðñóí.
À ô ÿ ò. Õàéûð, ýþçÿë ÷îúóã! Ìÿ’éóñ îëìà! Ýÿë, ýÿë ñÿíè èëê âÿ ñîí
äÿôÿ îëàðàã þïÿéèì (ìÿúçóá áèð òåâð èëÿ áèð-áèðèíÿ éàãëàøûá ñàðûëìàã
èñòÿðëÿð. Àôÿò äÿðùàë ýåðè ÷ÿêèëèð âÿ ÿëèëÿ ðÿää åäÿð). Àù, õàéûð, áûðàã!..
Áûðàã äóðñóí. ×öíêè ñÿíèí àòÿøëè äîäàãëàðûí áÿíè éàãàð, õÿñòÿ ðóùóìó
éàãàð... (Ãàðøûäàêû ãàïûéû à÷àð). Îô, áàíà áàøãà áèð ùàë ýÿëèéîð; ýåò,
÷îúóã, ýåò!.. Ñàãûí, áèð äàùà ýÿëìÿ, áèð äàùà áÿíè þçëÿìÿ!..
Ã î ð ã ì à ç. Íè÷èí, ñåâýèëè Àôÿò, íè÷èí?..
À ô ÿ ò. ×öíêè áÿí ãûâûëúûì êèáè ñþíÿúÿéèì, ûññûç çöëìÿòëÿðÿ,
íàìöòÿíàùè áóëóòëàðà ãàâóøàúàéûì.
Ã î ð ã ì à ç. Àôÿò! Áó ñþçëÿðè ùè÷ àíëûéàìûéîðóì. Àù, ôÿãÿò áèð
êÿðÿ, éàëíûç áèð êÿðÿúèê þçöìö ãîëëàðûí àðàñûíäà ýþðìÿê èñòÿðäèì.
À ô ÿ ò. Ïÿê ýþçÿë, ÿçèçèì, ýÿë!.. Ýÿë, ñÿíè áèð êÿðÿúèê äÿ îëñà
îãøàéûá ñåâÿéèì (ãóúàãëàøûá þïöøìÿê èñòÿðëÿðêÿí Àëàýþç ýÿëèð. Ùÿð
èêèñè øàøûðûá ýåðè ÷ÿêèëèð. Ñöêóò... Ãîðãìàç ýåäÿð, Àôÿò Àëàýþçöí ãîëëàðûíà ñàðûëàðàã). Áàüûøëà, áÿíè áàüûøëà; àðòûã áÿíèì úÿñàðÿòèì úöíóíà
âàðìûø... áÿí ÿôâÿ ëàéèã äåéèëèì; ôÿãÿò éåíÿ éàëâàðûéîðóì, áÿíè áàüûøëà... (ãóúàãëàéûá þïÿð).
À ë à ý þ ç (ìÿìíóí âÿ ìöòÿáÿññèì). Ùè÷ ñûãûëìà, àííÿúèéèì! Ñåâìÿê âÿ ñåâèëìÿê áèð ùàãäûð. Ñÿíèí ýþíëöí íÿ èñòÿðñÿ, áÿí äÿ îíó àðçó
åäÿðèì. Ùÿòòà ñÿíè áþéëÿ áÿõòèéàð ýþðäöêúÿ ýþíëöì à÷ûëûéîð. Ñàíêè ùÿð
çåâãèíÿ, ùÿð ñÿàäÿòèíÿ èøòèðàê åäèéîðóì.
À ô ÿ ò. Àù, ñÿíèí øó ìÿùÿááÿò âÿ íÿçàêÿòèí èíòèãàì ãàäàð ìöäùèøäèð.
À ë à ý þ ç. Ùÿð ùàëäà áÿí ñÿíè ïÿê ñåâèéîðóì.
À ô ÿ ò. Êèì áèëèð, áÿëêÿ ñåâìÿäèéèí è÷èí ñåâèéîðñóí.
À ë à ý þ ç. Õàéûð, éàëíûç ñÿíè äåéèë; øèìäè áÿí ùÿð êÿñè, ÿâÿò, ùÿð
êÿñè ñåâìÿê èñòÿðèì (ãàðøûäàêû ãàïû áàðìàã óúèëÿ âóðóëóð).
À ô ÿ ò. Êèìäèð ÿúÿáà?
136
À ë à ý þ ç (à÷àð). Îãòàé!.. (ßë âåðèð, Îãòàé ïÿê úèääè âÿ ñîéóããàíëû
ýþðöíöð).
À ô ÿ ò. Áóéóðóí, ÿçèçèì, îòóðóí... Àíúàã áÿíè áàüûøëàðñûíûç... Ìÿ’çóðóì... (ñîë ãàïûäàí ÷ûãàð).
À ë à ý þ ç. Íÿ äöøöíöðñöí, íè÷èí îòóðìóðñóí?
Î ã ò à é. ×öíêè... ýåòìÿê èñòèéîðóì.
À ë à ý þ ç. Î ùàëäà íè÷èí ýÿëäèí?
Î ã ò à é. Éàäèýàð âåðäèéèì ðÿñìèìè àëìàã è÷èí, èøòÿ áóíó àëìàã
è÷èí...
(Äèâàðäàêû ðÿñìëÿðäÿí áèðèíè àëûð)
À ë à ý þ ç. Àù, ùÿì ãîðãóíú, ùÿì ýöëöíú áèð ùàë!.. Éàëíûç ñÿáÿáèíè
áèëñÿéäèì...
Î ã ò à é. Ñÿáÿáè àéäûíäûð; ãàáàëûã îëñà äà ñþéëÿéÿúÿéèì (ñîë ãàïûéà èøàðÿòëÿ). Þéëÿ áèð àíàíûí ãûçèëÿ ýþðöøöá áóëóøìàã, òÿùëèêÿëè ó÷óðóìëàðà àòûëìàãäûð.
(Ñèíèðëè àäûìëàðëà ÷ûãàð)
À ô ÿ ò (ýÿëèð). Ýåòäèìè?
À ë à ý þ ç. ßâÿò, ýåòäè.
À ô ÿ ò. Íÿ ñþéëöéîðäó?
À ë à ý þ ç. Ùè÷...
À ô ÿ ò. Åøèòäèì, ùÿïñèíè åøèòäèì, Ðÿñìèíè ýåðè àëäû, ñÿíäÿí öëôÿòèíè
êÿñìÿê èñòèéîð. Éàëíûç î äåéèë, ñàíà ãàðøû ÿéèëÿí áöòöí ýÿíúëÿð, êè÷èê
áèð íÿâàçèøèíëÿ þéöíÿí äÿëèãàíëûëàð; øèìäè ùÿï ñÿíäÿí ãà÷ûéîð, ùÿï
ñàíà õîð áàãûéîðëàð. Ùàëáóêè ùÿïñèíÿ ñÿáÿá éàëíûç øó ãàðøûäà äóðàí
òàëåñèçäèð (ìÿíäèë èëÿ ýþç éàøûíû ñèëÿð).
À ë à ý þ ç. Àù, àííÿúèéèì! Ñåâýèëè àííÿúèéèì!.. (Àôÿòÿ ñàðûëûá þïÿð).
Ìÿðàã åòìÿ, áó òÿùãèðëÿðèí ùè÷ áèð òÿ’ñèðè éîãäóð... ×öíêè áÿí êèìñÿéè
ñåâìÿäèì... Îíöí÷èí äÿ ìöòÿÿññèð äåéèëèì (ñîëäàêû îäàéà äîüðó
èëÿðèëÿð, òÿêðàð äþíÿð, Àôÿòÿ ãàïàëû áèð ìÿêòóá âåðèð). Ìöìêöí îëñà
áóíó ßðòîüðóëà ýþíäÿð. Áÿí éîðüóíóì. Àçàúûã óçàíìàã èñòèéîðóì
(ñîë ãàïûéû ãàïàéûá ÷ûãàð).
À ô ÿ ò (ìÿêòóáóí çÿðôèíè ùàâàéà òóòóá áàãàð, ùåéðÿòëÿ). Áó ñà÷ëàð
íÿ?.. Õàéûð, áó ìÿêòóáäà áèð ñèðð âàð, áàãàéûì íÿ éàçûéîð (çÿðôè à÷àð,
137
äöðëö âÿçèééÿòëÿðëÿ îãóð). “ßðòîüðóë, àíàì õÿñòÿäèð, ãÿðèáäèð, îíó óíóòìà!.. Ìöìêöí îëñà, ÿñêè éóðäóíà, ÿãðÿáàñûíà ýþíäÿð. Áèð ñàÿò ñîíðà
áÿíè ýþðìÿéÿúÿêñèí. ßëâèäà!.. Ñÿíè áöòöí ðóùèëÿ ñåâÿí âÿ ùÿñðÿòèíè
ìÿçàðÿ ýþòöðÿí Àëàýþç” (ñàðñûëìûø áèð ùàëäà). Àù, àìàí, éà Ðÿááè!..
ß ð ò î ü ð ó ë (äàõèë îëóð, òÿëàø èëÿ). Àëàýþç íåðäÿ?
À ô ÿ ò. Íÿ âàð, íÿ îëìóø?
ß ð ò î ü ð ó ë. ßúçàõàíÿäÿí çÿùÿð àëìûø øèìäèúÿ áàíà ñþéëÿäèëÿð.
À ô ÿ ò. Àù, äÿìèíêè ìÿùÿááÿò âÿ íÿçàêÿòëÿðèí ñÿáÿáèíè àíëàäûì
(Àëàýþçöí ýèðäèéè ãàïûéû à÷ìàã èñòÿð). Åéâàù, ãàïûéû ãàïàìûø...
(Ãàïûíû ÷àëàð). Àëàýþç!.. Àù, ñÿñ éîã, úàâàá éîã...
ß ð ò î ü ð ó ë. Áÿí øèìäè éàí ïÿíúÿðÿäÿí ýèðÿðèì. (Äûøàðû ôûðëàð).
À ô ÿ ò. Àëàýþç!.. À÷ ãàïûéû... Àìàí, ãàïûéû à÷, éàâðóì! (Äûøàðûäàí
ïÿíúÿðÿíèí âóðóëäóüó âÿ úàì ãûðûëäûüû åøèäèëèð. Àôÿò òÿêðàð ÷àüûðûð).
Àëàýþç!.. Àù, íÿ äÿùøÿòëè ùàë, íÿ ãîðãóíú ôÿëàêÿò!..
ß ð ò î ü ð ó ë (áèð ÿëèíäÿ çÿùÿð øèøÿñè, áèð ÿëèíäÿ Àëàýþçöí ÿëè îëàðàã
ãàïûéû à÷ûá ÷ûãàð, ïÿðèøàí áèð ãÿùãÿùÿ èëÿ Àôÿòÿ). ßðòîüðóë þëöìäÿí äàù
áÿõòèéàð èìèø, ÿâÿò, áÿí ßçðàèëäÿí äàùà ÷àáóã äàâðàíìûø îëäóì.
À ô ÿ ò (øèøÿéè ßðòîüðóëóí ÿëèíäÿí àëûð, àúû áèð òÿáÿññöìëÿ Àëàýþçÿ).
Ùàãëûñûí, ìÿëÿê éàâðóì, áöòöí áó ôÿëàêÿòëÿðÿ ñÿáÿá áÿíèì, ëàêèí
áóíäàí ñîíðà úÿëëàä îëìàã èñòÿìÿì, áó ñàÿò éîë òÿäàðöêöíÿ áàøëàðûì;
÷öíêè ñÿí áó ýöí áÿõòèéàðñûí. ßðòîüðóëóí òÿëàøû (ÿëèíäÿêè ìÿêòóáó
ýþñòÿðèð) âÿ ñÿíèí ìÿêòóáóí ùÿð èêèíèçè áèðëÿøäèðäè. Áÿí éàëíûç áóíó
àðçó åäÿðèì.
À ë à ý þ ç. Áèð ìÿêòóá êè, þëöì ïÿíúÿñèíäÿ éàçûëìûø, îíóí íÿ
ÿùÿìèééÿòè îëà áèëèð?
ß ð ò î ü ð ó ë (ìÿ’íàëû áèð òÿáÿññöìëÿ). Þëöì áöòöí ÿñðàðûí àíàñûäûð.
À ô ÿ ò (Àëàýþçÿ). Éàâðóì, ÿìèíèì êè, ñÿí ßðòîüðóëó ñåâèéîðñóí,
ôÿãÿò îíóí òÿðÿôèíäÿí ñåâèëÿúÿéèíÿ øöáùÿ åäèéîðñóí.
ß ð ò î ü ð ó ë. Ùàëáóêè ßðòîüðóë êÿíäèñèíÿ ïÿðÿñòèø åäÿð.
À ë à ý þ ç. Õàéûð... õàéûð... áÿí ÿñëà ñåâèëìÿéÿ ëàéèã äåéèëèì.
À ô ÿ ò. Íàñûë!.. Ñÿíìè, ñÿíìè ëàéèã äåéèëñèí? (Øóõ áèð òÿáÿññöìëÿ).
Ùàëáóêè ñÿí áöòöí ãûçëàð è÷èíäÿ ïàðëàã áèð åëìàñ, äèëáÿð áèð ÷è÷ÿê,
ìÿ’ñóì áèð ìÿëÿêñèí.
À ë à ý þ ç (ñèíèðëè âÿ òèòðÿê ñÿñëÿ). ßâÿò åëìàñ! Ôÿãÿò ëÿêÿëè áèð
åëìàñ!.. ×è÷ÿê! Ôÿãÿò ÷àìóðëó áèð ÷è÷ÿê... Ìÿëÿê! Ôÿãÿò ãÿùð îëìóø
áèð ìÿëÿê...
À ô ÿ ò. Íè÷èí, àù íè÷èí?..
138
À ë à ý þ ç. ×öíêè... ëÿêÿëè áèð àíàíûí åâëàäûéûì (÷îúóãúà áèð
ùþíêöðòö èëÿ àãëàð, Àôÿòèí ãîëëàðû àðàñûíà ñûãûëûð).
À ô ÿ ò (àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ). Õàéûð, áÿí ñÿíèí àíàí äåéèëèì, ñÿí ùÿíóç
èêè éàøûíäà èêÿí àíàí òÿðêè-ùÿéàò åòìèø.
À ë à ý þ ç. Àù, àìàí, éà Ðÿááè!.. Íÿëÿð åøèäèéîðóì.
À ô ÿ ò. ßâÿò, áàáàí áÿíè ñîíðà àëäû, áÿí èñÿ ýþç áÿáÿéè êèáè ñÿíè
áÿñëÿäèì, ìÿ’ñóì áèð ìÿëÿê êèáè áþéöòäöì (ñèíèðëè âÿ ùÿéÿúàíëû). Àù,
áÿí ÿõëàãñûç äåéèëäèì, ôÿãÿò Þçäÿìèðèí ñÿðõîøëóüó, ñàéüûñûçëûüû áÿíè
ìÿùâ åòäè... Ñîíðà äîêòîð Ãàðàòàé ñàïäûðäû; îíà âóðóëäóì, ãàòèë îëäóì,
áàáàíû çÿùÿðëÿäèì.
À ë à ý þ ç. Àù, ñóñ!.. Àëëàùûíû ñåâÿðñèí, ñóñ!..
À ô ÿ ò. ßâÿò, áÿí ñÿíèí àíàí äåéèëèì... Áÿí ãàòèë, úÿëëàä, ëÿêÿëè áèð
ãàäûíûì (úèáèíäÿí èêè-ö÷ ïàð÷à êàüûç ÷ûãàðûð, Àëàýþçÿ âåðèð). Èøòÿ áó
êàüûçëàðû äèããÿòëÿ îãó, êèì îëäóüóíó ÷àáóã þéðÿíèðñèí, áÿí ýåäèéîðóì, àðòûã áÿíè óíóò!.. Ñÿíè îíà... (ßðòîüðóëó ýþñòÿðèð) ûñìàðëàäûì.
(Äîêòîðóí ýèðäèéè îäàéà êå÷ÿð).
ß ð ò î ü ð ó ë. Áàã, ýþðöéîðìóñóí þëöì áàøãàëàðûíû àéûðûðêÿí, áèçè
áèðëÿøäèðìèø îëäó.
À ë à ý þ ç (êàüûçëàðà áàãàðàã ìÿùçóí òÿáÿññöìëÿ). Àù, äåìÿê
áÿíèì àíàì ëÿêÿëè äåéèëìèø...
ß ð ò î ü ð ó ë. Áöòöí äöíéà ëÿêÿëè îëñà áåëÿ, éåíÿ ñÿíèí èñìÿòèíäÿí
áèð øåé ÿêñèëìÿç (Àëýþçöí éöçöíö îãøàéàðàã). Ôÿãÿò Àôÿòÿ àúûìàëû...
Àù, íè÷èí ãÿëáèíè ãûðäûí? Ýåò, éàëâàðûá éàãàð äà, ýþíëöíö àë!.. Äöí ñÿôèë
èäèñÿ, áó ýöí ìÿ’ñóì îëà áèëèð, Àìàí, ðèúà åäÿðèì, ýåò!
À ë à ý þ ç. Ïÿêè, ßðòîüðóë, ïÿêè. (Ãàïûéà éàãëàøäûüû ñûðàäà è÷ÿðèäÿ
ñèëàù ïàòëàð).
Ä î ê ò î ð. Àù, ãÿääàð, õàèí, úÿëëàä! (äåéÿ ãàïûéû à÷àð, éàðàëàíìûø
îëäóüó ùàëäà Àëàýþçöí þíöíäÿ äöøöâåðèð).
À ë à ý þ ç. Àìàí, éà Ðÿááè!..
ß ð ò î ü ð ó ë. Íÿ éàïäûí. Àôÿò, àù, íÿ éàïäûí?
À ô ÿ ò (ÿëèíäÿ ñèëàù, àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Þçäÿìèðèí èíòèãàìûíû àëäûì,
þç èíòèãàìûìû àëäûì (úÿíàçÿéÿ). Ñÿí áÿíè óíóòäóí, ýþçÿëëèéèìè òÿùãèð
åòäèí; èøòÿ ýþçÿëëèéèí èíòèãàìûíû àëäûì. Àù, èíòèãàì âÿùøÿòëÿðèí ÿí
àë÷àüûäûð, ëàêèí êÿíäèìè àëìàäûì, ÿôâ åò!.. (ìöñòÿùçè ãÿùãÿùÿ èëÿ). Àù,
ñÿí áó àãøàì äöýöí éàïàúàãäûí Àëòóíñà÷à ãàâóøàúàãäûí... Ùàëáóêè
áÿí áóíà ðàçû îëàìàì, ÷öíêè... ñÿíè ïÿê ñåâèéîðóì (ìàñà öçÿðèíäÿêè
÷è÷ÿê äÿìÿòèíè ÷þçÿðÿê úÿíàçÿéè ñöñëÿð). Àù, ÿâÿò, ñÿíäÿí àéðûëìàã
139
èñòÿìÿì, áó äîäàãëàð áÿíäÿí áàøãàñûíû þïìÿìÿëèäèð (úÿíàçÿéè ãóúàãëàéûá þïÿð, ôåâãÿëàäÿ áèð ùÿéÿúàí èëÿ ãàëãàð âÿ ÿëèíäÿêè ðåâîëâåðè
øàêàüûíà òóòàð). Øèìäè èñÿ ñûðà áàíà ýÿëèéîð.
ß ð ò î ü ð ó ë (äÿðùàë ñèëàùû éàãàëàéûá àëûð). Íÿ éàïìàã èñòèéîðñóí?
Èøëÿäèéèí êàôè äåéèëìè?
À ô ÿ ò (àúû òÿáÿññöìëÿ). Áàíà ìÿðùÿìÿòìè åäèéîðñóí? (Ñèíèðëè âÿ
øàøãûí). Àìàí, éà Ðÿááè! Àù, ÷ûëäûðûéîðóì.
À ë à ý þ ç (ìöòÿÿññèð). Àííÿúèéèì!.. Ñåâýèëè àííÿúèéèì! (Éàãëàøûá
ãóúàãëàìàã èñòÿð).
À ô ÿ ò (ýåðè ÷ÿêèëÿðÿê áèð òåâð èëÿ). ×ÿêèë, éàãëàøìà... Áÿíè éàëíûç
áûðàã!.. (Ñàü òÿðÿôäÿêè îäàéà êå÷ÿð).
À ë à ý þ ç. Àç, çàâàëëû ãàäûí!..
ß ð ò î ü ð ó ë. Õàéûð, î éàëíûç áûðàãûëìàç, ñÿí äÿ ýåò!.. (Ùÿéÿúàí âÿ
òÿëàø èëÿ). Àù, î êÿíäèíè ùÿëàê åäÿúÿê... (Äÿðùàë è÷ÿðè ýèðìÿê èñòÿð).
À ô ÿ ò. Àõ!.. (Äåéÿ ÿëèíäÿ òóòäóüó øèøÿäÿêè çÿùÿðèí ñîí äàìëàñûíû
è÷äèéè ùàëäà ãàðøûñûíà ÷ûãàð âÿ øèøÿéè éåðÿ àòàð).
À ë à ý þ ç. Àìàí, íÿ éàïäûí?! (Ãóúàãëàð).
À ô ÿ ò. Îíà... Àù, éàëíûç îíà ãàâóøìàã... (Áèòàá îëàðàã úÿíàçÿ
öçÿðèíÿ äöøöâåðèð).
À ë à ý þ ç. Óô àííÿúèéèì!.. (Ãóúàãëàéûá éàðàëû áèð ñÿñëÿ àüëàð).
À ô ÿ ò. Àù! (Äåéÿ çÿèô áèð ùÿðÿêÿòëÿ òÿñëèìè-ðóù åäÿð).
ß ð ò î ü ð ó ë (àúû âÿ ìÿ’íàëû áèð àùÿíýëÿ ÿëèíè ìàñà öçÿðèíÿ
âóðàðàã). Àôÿò!.. Àôÿò!..
Ïÿðäÿ
ÑÎÍ
140
ÏÅÉÜßÌÁßÐ
Äðàì – 4 ïÿðäÿ
ÁÈ’ÑßÒ, Äß’ÂßÒ, ÙÈÚÐßÒ, ÍÖÑÐßÒ
ÁÈ’ÑßÒ
Àéäûí âÿ éûëäûçëû áèð ýåúÿ. Ìÿêêÿ éàãûíëûüûíäà Ùèðà äàüû... ßòðàôûíäà ìàüàðàëàð, éàë÷ûí
ãàéàëàð, ñàðû åíèøëÿð, ãîðãóíú ó÷óðóìëàð... Ïåéüÿìáÿð ÿëè àëíûíäà äÿðèí äöøöíúÿëÿðÿ
äàëìûø... Î, ãûðã éàøûíäà, ýþçÿë, âÿãàðëû áèð ñèìà... Àëíû, êþêñö, îìóçëàðûíûí àðàñû
ýåíèø; ðÿíýè ýöë ðÿíýèíÿ ìàèë ÿñìÿðèìñè âÿ íóðàíè... Ñà÷ëàðû íÿ ïÿê ãûâûðúûã, íÿ äÿ ïÿê
äöç; ñàãàëû áèð òóòàì, ñûã âÿ òàì... Áèëÿêëÿð, ãîëëàð ãàëûí âÿ ãöââÿòëè... Áþéöê áàøëû,
ùèëàë ãàøëû, ÷ÿêìÿ áóðóíëó, äÿéèðìè ÷þùðÿëè, îðòà áîéëó, èðè êÿìèêëè; êèïðèêëÿðè óçóí, èêè
ãàøûíûí àðàñû à÷ûã, ôÿãÿò áèð-áèðèíÿ éàãûí. Ýþçëÿðè ãàðà âÿ áöéöúÿê... Èøòÿ î äàëüûí âÿ
ìöÿììàëû ýþçëÿð, ýåúÿíèí ñöêóòóíó îãøàéàí ùÿçèí âÿ áàéûëòûúû áèð óä çöìçöìÿñèíè
äèíëÿéÿðÿê, óéóéîð êèáè, êÿíäèíäÿí êå÷ìèø. Áó ñûðàäà ïÿíáÿ, ìàâè, ìÿíÿêøÿ íóðëàð
è÷èíäÿ àëòûí ãàíàòëû, ôöñóíêàð áèð ìÿëÿê ýþéäÿí åíÿð âÿ èëàùè áèð àùÿíýëÿ Ïåéüÿìáÿðÿ
õèòàá åòìÿéÿ áàøëàð.
Ìÿëÿê
Óëó äàùè, ñÿí åé áþéöê ðÿùáÿð!
Ãàëã, îéàí! Èøòÿ ùÿð òÿðÿô, ùÿð éåð,
Ùÿï òÿáèÿò äàëûá äà ðþ’éàéÿ,
Úÿëá åäÿð ðóùó øå’ðö ñåâäàéÿ,
Ýåúÿ, éûëäûçëàðèëÿ ïöðõöëéà,
Ñÿíè äèíëÿð ñöêóò è÷èíäÿ ôÿçà...
Ïåéüÿìáÿð
(áàøûíû ãàëäûðûð, ùåéðÿò âÿ èçòèðàá èëÿ)
Éåíÿ ðþ’éàìû ýþðäöéöì ÿúÿáà?
Ñÿí íÿñèí, ñþéëÿ?
Ìÿëÿê
Áÿíìè? Ùè÷ ñîðìà!
ßçÿëèééÿò øÿôÿãëÿðèíäÿ à÷àí
Òàçÿ áèð ãþí÷ÿ, ïÿíáÿ áèð éûëäûç.
141
ßáÿäèééÿò öôöãëÿðèíäÿ ó÷àí
Òàíðû ãîéíóíäà áÿñëÿíÿí áèð ãûç.
Øå’ðö ùèêìÿò, çÿêà èëàùÿñèéèì,
Óëó äàùèëÿðèí íÿäèìÿñèéèì.
Àéðû îëñàã äà èøòÿ ùÿð èêèìèç
Áèð ðöáàáûí èíèëäÿéÿí ñÿñèéèç.
Ïåéüÿìáÿð
Íÿ è÷èí ýÿëäèí, àíëàìàì, éåíÿ ñÿí?
Ìÿëÿê
Îíà ãàëäûðìàã èñòÿðèì ñÿíè áÿí.
Ïåéüÿìáÿð
Àù, ñÿí äàèìà ýÿëèð äÿ áàíà,
Ñîíðà ùÿï ýþñòÿðèðñèí èñòèüíà.
Áÿí êèìèì, ñþéëÿ?! Ñÿí íÿñèí? Ýþñòÿð!
Ìÿëÿê
Áÿí ìÿëÿê, ñÿí äÿ, ñÿí äÿ ïåéüÿìáÿð.
Ïåéüÿìáÿð
(øàøãûí, ýåðè ÷ÿêèëèð)
Éà! Äåìÿê ñÿí ìÿëÿêìèñèí? Ùåéðÿò!
Ìÿëÿê
Áÿí ñÿíèì, ñÿí äÿ áÿí, øàøûðìà, ÿâÿò
Áÿí ñÿíèí ÿãëèíèì, ôÿãÿò äàèì
Øó ãèéàôÿòëÿ çàùèð îëìàäàéûì.
142
Ïåéüÿìáÿð
Ýÿë, éàãûí ýÿë, àìàí, íÿ äèëáÿðñèí!
Éîã, ñàãûí, ýÿëìÿ, äóð, íÿ ñþéëÿðñèí?
Éåíÿ ñàðñûëäû ìöçòÿðèá ðóùóì,
Äóð, àìàí, ñàíêè ãÿëáè-ìÿúðóùóì
Øåâãö ùÿñðÿòëÿ ðÿãñ åäÿð, ñûçëàð,
Îíó áèð ãÿùð õÿíäÿ éàëäûçëàð.
Ãîïóéîð òà è÷èìäÿ áèð òóôàí,
Áåéíèì àòÿø ñà÷ûá äóðóð ùÿð àí.
Éàíûéîð áÿíëèéèì, äöøöíúÿëÿðèì,
×àðÿ áóë, éîãñà ìÿùâ îëóá ýåäÿðèì.
Ìÿëÿê
ßí ýþçÿë ÷àðÿ: èøòÿ ÿçìö ñÿáàò,
Îëìà ÿñëà ÿñèðè-ùèññèééàò,
Áûðàãûá ÿúçè äóðìàäàí éöêñÿë,
Éöêñÿë, åé øàíëû ãÿùðÿìàí, éöêñÿë!
ßðøè-ëàùóòÿ äîüðó à÷ øÿùïÿð,
Äàèìà éöêñÿë, åé áþéöê ðÿùáÿð!
Ïåéüÿìáÿð
Éîã, ãàíàò éîã! Áÿí èøòÿ áèð àúèç
Éîë÷óéóì êèìñÿñèç, òÿñÿëëèñèç.
×åâðÿì ûññûç ìàüàðàëàð, éàë÷ûí
Ãàéàëàð, ñàðï åíèøëÿð, àù, àçüûí
Ó÷óðóìëàð, àëåâ ñà÷àí îâàëàð.
Ðóùó ãÿñâÿòëÿ éûëäûðàí ùàâàëàð...
Áèð ÷ÿìÿí éîã, àãàð ñó éîã, ùåéùàò!
Ýþç, ãóëàã áóðäà äóéìàç åøãö ùÿéàò.
Ìÿëÿê
Áàã, øó ÿíýèí ôÿçà, øó ãóéòó äÿíèç...
Íÿ ãàäàð õîø, íàñûë ýþçÿë, ëÿêÿñèç...
Ó÷óøóð ùÿð òÿðÿôäÿ éûëäûçëàð...
143
Ðÿãñ åäÿð ñàíêè íàçÿíèí ãûçëàð.
Ùÿï áèðÿð øå’ð, ñÿí äÿ áèð øàèð,
Ùÿð òàìàøàñû åøãÿ àèääèð.
Ïåéüÿìáÿð
Àù, øó åëìàñïàðÿëÿð ñÿðïÿí
Ýåúÿ ïÿê ìþùòÿøÿì... ôÿãÿò îíó áÿí
Ñåéðÿ äàëäûãúà ñàíêè ìÿùâ îëóðóì,
Ãÿëáèì îéíàð äà, ÷ûðïûíûð ðóùóì.
Àíëàìàì áèð øó þë÷öñöç, øó äÿðèí,
Øó ãàðàíëûã, ÷è÷ÿêëè ïÿðäÿ íè÷èí?
Áÿíè éàëíûç äöøöíäöðÿí øó ìÿàë,
Ùÿï áó, éàëíûç áó, äàèìà áó ñóàë.
Øó ñèéàù ÷àðøàô ÿí áþéöê ÿíýÿë,
Ó÷à áèëñÿéäèì, èøòÿ ÿí ÿââÿë
Îíó éûðòàð äà, ïàð÷àëàð äà ùÿìÿí
Ãàâóøóðäóì î ùöñíè-ìöòëÿãÿ áÿí.
Ìÿëÿê
Îíó äÿðê åéëÿìÿê ãîëàé... Àíúàã
Âåð è÷èíäÿí ýÿëÿí ñÿäàéÿ ãóëàã.
Äèíëÿ ùÿï êàèíàòû, ñåéð åéëÿ,
Ùÿð ýöíÿø îíäàí èøòÿ áèð øþ’ëÿ...
Ùÿð óôàã çÿððÿ, ùÿð êö÷öê éàïðàã
Ñàíà ñþéëÿð áó ðÿìçè ïÿê ïàðëàã.
Ïåéüÿìáÿð
Áÿíúÿ äöíéàäà ÿí ñåâèìëè äèëÿê
Îíà ãîøìàã, îíóíëà áèðëÿøìÿê...
Ìÿëÿê
Î äà ìöìêöí, äöøöí äÿ ùàã éîëó òóò,
Àòàëàðäàí ãàëàí íÿ âàðñà óíóò!
Éûã õóðàôàòû, ÿñêè áöòëÿðè ãûð,
144
Êèì éîë àçìûøñà ùàããà äîüðó ÷àüûð.
Ìÿðäèâÿíëÿð éàïûá êþíöëëÿðäÿí,
Ïàðëà, éöêñÿë âöúóäè-ìöòëÿãÿ ñÿí!
Ïåéüÿìáÿð
Þéëÿ áèð ÿñð è÷èíäÿéèì êè úèùàí
Çöëìö âÿùøÿòëÿ ãàâðóëóá éàíûéîð.
Éöç ÷åâèðìèø äÿ Òàíðûäàí èíñàí,
Êöôðö ùàã, úÿùëè ìÿ’ðèôÿò ñàíûéîð.
Äèíëÿìÿç êèìñÿ ãÿëáè, âèúäàíû,
Ìÿùâ åäÿí ùàãëû, ìÿùâ îëàí ùàãñûç...
Áàø÷ûäûð õàëãà áèð éûüûí úàíè,
Ùÿï ìöíàôèã, øÿðÿôñèç, ÿõëàãñûç.
Ýöëöéîð íóðÿ äàèìà çöëìÿò,
Ýöëöéîð ôÿçëÿ ãàðøû ôèñãö ôöúóð.
Àù, ÿäàëÿò, ùöãóã âÿ ùöððèééÿò
Àéàã àëòûíäà ÷èýíÿíèá ýåäèéîð.
Ìÿëÿê
ßëâåðèð ñÿíäÿ îëñóí ÿçìö ñÿáàò,
Øó ãàðàíëûã ìöùèòè, ýåò, ïàðëàò!
Ùàããû àíëàò äà, îëìà ùè÷ ìÿ’éóñ.
Ïåéüÿìáÿð
Áÿíè áèð êèìñÿ äèíëÿìÿç ÿôñóñ.
Ìÿëÿê
Òàíðû ôÿðìàíûäûð áó, ýåò ñþéëÿ!
(Ýþéÿ èøàðÿòëÿ)
Ñþéëÿ àíúàã îíóí ëèñàíèëÿ.
145
Ïåéüÿìáÿð
Ùàíêè ìþ’úöçëÿ? Áÿí êè, ïÿê àúèç
Áèð ãóëóì êèìñÿñèç, ìöäàôèÿñèç.
Ìÿëÿê
(àëòûí ãàáëû áèð êèòàá âåðèð)
Ùàããû òÿáëèü è÷èí ñÿíèí àíúàã
Ðÿùáÿðèí ñÿí’ÿòè-êÿëàì îëàúàã.
Ñà÷ìà, ùÿï ñà÷ìà áàøãà ìþ’úöçÿëÿð,
Øó êèòàá èøòÿ ÿí áþéöê ðÿùáÿð:
Áÿùñ åäÿð áóñÿäÿí, ìÿùÿááÿòäÿí,
Èíúèëÿð ñÿðïÿð åëìö ùèêìÿòäÿí.
Áó ñûðàäà áèð èñêåëåò ýàù ãîðãóíú âÿ áîüóã, ýàù ìöñòÿùçè âÿ ñîüóã ãÿùãÿùÿëÿðëÿ,
òîïðàã ðÿíýèíäÿ áèð ðèäàéÿ áöðöíìöø îëäóüó ùàëäà Ïåéüÿìáÿðèí ãàðøûñûíà ÷ûãàð.
Èñêåëåò
Íÿ ãÿäÿð øàèðàíÿ, òàòëû õÿéàë,
Ùÿï ÷îúóãëóã, ÿâÿò, õÿéàëè-ìöùàë!
(Ðèäàñûíûí àëòûíäàí ñûéðûëìûø áèð ãûëûú ÷ûãàðûð)
Èíãèëàá èñòèéîðìóñóí, áàíà áàã!
Èøòÿ êÿñêèí ãûëûú, êèòàáû áûðàã.
Ïàðëàéûá äóðìàäûãúà ÿëäÿ ñèëàù,
ßçèëèðñèí ãàíûí îëóð äà ìöáàù.
Åéëÿìÿç éàðäûì èíúÿ ùèêìÿòëÿð,
Ùÿï ñþíÿð áóñÿëÿð, ìÿùÿááÿòëÿð.
ßâÿò, àíúàã ãûëûúäàäûð ãöââÿò!
Áóíäàäûð ùàã, øÿðÿô âÿ ùöððèééÿò!
(×ÿêèëìÿê èñòÿð)
Ïåéüÿìáÿð
Ñÿí íÿñèí? Ñþéëÿ!
146
Èñêåëåò
Áÿíìè? Ïèðè-íÿäèì,
Ðÿìçè-òàðèõ, î ôåéëÿñîôè-ãÿäèì.
Ãóúàüûì îëäó ùÿð äÿùàéÿ áåøèê
Ñÿíè áÿí åòìÿê èñòÿðèì òÿáðèê.
ßâÿò, àëíûíäà ïàðëàéàí éûëäûç
Áÿíè úÿëá åòäè, øèìäè ñÿí éàëíûç
Äèíëÿéèá äÿðñè-ùèêìÿò àë áÿíäÿí.
Éîãñà êþíëöíäÿ éàïäûüûí ýöëøÿí
À÷ìàäàí ùÿï ñîëóá õÿðàá îëàúàã,
Óìäóüóí ùÿð äÿíèç ñÿðàá îëàúàã...
Àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ÷ÿêèëèð. Ïåéüÿìáÿð ñàðñûëìûø áèð ùàëäà äöøöíúÿéÿ äàëàð.
Ìÿëÿê
(òàòëû òÿáÿññöìëÿðëÿ)
Éåíÿ áèëìÿì íè÷èí-íè÷èí äàëäûí?
Íÿ äöøöíäöí, íè÷èí øàøûá ãàëäûí?
Ñåâýèäÿí õîøìó ñÿíúÿ àòÿøè-êèí?
Éîã, ãûëûú ñþç ãàäàð äåéèë êÿñêèí.
Òàíðû êå÷ìèøäÿ ùÿï ãàí èñòÿðêÿí,
Øèìäè ìÿìíóí ôÿãÿò ìÿùÿááÿòäÿí.
Ïåéüÿìáÿð
Áÿí ìÿùÿááÿò ÿñèðèéèì... ùÿð àí,
Ùÿð çàìàí þçëÿðèì áèð þéëÿ úèùàí
Êè, áöòöí êàèíàòû åøã îëñóí.
Êþíöë ó÷äóãúà å’òèëà áóëñóí.
Ðÿãñ åäèá îðäà ìþùòÿøÿì áèð ùèññ,
Éàñà áàòñûí äà, àüëàñûí èáëèñ.
Ãàíäàí ÿñëà ýþðöëìÿñèí äÿ ÿñÿð,
Ñà÷ñûí àë ãþí÷ÿëÿð øÿôÿãëè ñÿùÿð.
Îðäà éöç áóëìàñûí øèÿíúÿ, êÿäÿð,
147
Îãøàñûí ðóùó ïÿíáÿ ðþ’éàëÿð.
Áàíà ýöëñöí äÿ ùÿï î íàçëû õÿéàë,
Àù, î, éàëíûç î ãàéåéè-àìàë...
***
Îíó äóéìàã, äóéóðìàã èñòÿðêÿí,
Ýÿðèðèì ùÿð áÿëàéÿ êþêñöìö áÿí.
Äàø, äèêÿí, îã, ãûëûú, òîêàò, éóìðóã
Ùÿïñè õîø, ùÿð íÿ ýÿëñÿ äþíìÿê éîã...
Êèí, ãÿðÿç ôûøãûðûðñà âóëêàíëàð,
Áöüç, ÿäàâÿò ñà÷àðñà òóôàíëàð,
×àðïûøûð, îô äåìÿì, ÿâÿò áÿíè ñÿí
×ÿêèíèð ñàíìà ùè÷ ìöáàðèçÿäÿí.
×öíêè ùÿï áÿíëèéèì, êÿìàëûì îíóí,
Ùÿð äöøöíúÿì, áöòöí õÿéàëûì îíóí.
Áÿíè ùÿï úÿçá åäÿð î èíúÿ ìÿàë,
Àù, î, éàëíûç î ãàéåéè-àìàë!..
Ïåéüÿìáÿð ñîí ñþçëÿðè ñþéëÿðêÿí ÿëëÿðèíè êþêñöíäÿ ÷àïðàç åäÿðÿê äèç ÷þêÿð, ìÿôòóí
âÿ ìÿúçóá áèð òåâðëÿ áàøûíû ýþéÿ äîüðó ãàëäûðûð. Ìÿëÿê èñÿ èëàùè áèð áàãûøëà, àüûð âÿ
äóéóëìàç áèð ùÿðÿêÿòëÿ éöêñÿêëÿðÿ ÷ÿêèëèð.
Äß’ÂßÒ
Áèð çàìàí ñîíðà, Ìÿêêÿäÿ ýåíèø áèð éîë, óçàãäà ãàðà þðòöëö Êÿ’áÿ... Éîë êÿíàðûíäà
áöò÷ö äöêàíû, ãàíáóð áèð èõòèéàð ÿëèíäÿ áþéöúöê áèð áöò éîíàð. Äöêàíûí þíöíäÿ äÿõè
ñàòûø è÷èí áèð ãà÷ äàíÿ ùàçûð áöò ãîíóëìóø... Ãàðøûäà ýþçÿë éàïûëû, áþéöê ãàïûëû áèð åâ
ýþçÿ ÷àðïàð. Åâäÿí óä ñÿñè åøèäèëèð.
Èõòèéàð
(ñÿñèíè åøèäèëÿí óä ñÿñèíÿ óéäóðàðàã àøàüûäàêû øÿðãèéè ñþéëÿð)
Äöí ýÿíú èäèì, áó ýöí îëäóì èõòèéàð,
Ùÿð çàìàíûí áèð ùþêìö, áèð ùàëû âàð;
Èíñàíëàðûí ûññûç ðóùóíäà ïàðëàð
Ùÿð ýöí éåíè áèð áöò, éåíè áèð òàíðû...
148
Äöí áèð ñÿôèë èäèì, áó ýöí áÿõòèéàð,
Ùÿð àíûí áèð çåâãè, áèð ìÿëàëû âàð.
Êÿíäè ÿëèì, êÿíäè äóéüóì ùàçûðëàð
Ùÿð ýöí éåíè áèð áöò, éåíè áèð òàíðû...
Óä ñóñàð. Áó ñûðàäà áèðè ñàäÿ ýåéèìëè Ò î ï à ë , äèýÿðè çÿíýèí ãèéàôÿòëè Í ÿ è ì – èêè
ìöøòÿðè ýÿëèð.
Òîïàë
Ìÿðùÿáà, èõòèéàð áàáà!
Èõòèéàð
Ìÿðùÿáà, îüëóì, ìÿðùÿáà!
Ýÿë áàãàëûì íåðäÿñèíèç?
Àðòûã áèçè òÿðê åòäèíèç.
Òîïàë
(áöòëÿðè ýþçäÿí êå÷èðèð)
Ñîðìà, èõòèéàð, ùè÷ ñîðìà,
Êþíëöì ïÿê äàðûëìûø ñàíà.
Ñÿíäÿí ùÿð ÷åøèò áöò àëäûì,
Óüóðñóç ÷ûãäû, øàø ãàëäûì.
Îüóë èñòÿäèì, ãûç âåðäè,
Àù, ÷ÿêèëìÿç áó ãûç äÿðäè.
Íÿèì
(ìÿìíóí ãÿùãÿùÿéëÿ)
Ôÿãÿò áèë’ÿêèñ áÿíèìêè,
Ùè÷ áèð çàìàí ýþðìÿäèì êè,
Îüóë èñòÿéèì, ãûç âåðñèí.
Øöêöð, òàëåéèì ïÿê çÿíýèí...
149
Äþðò îüëóì, òÿê áèð ãûçûì âàð.
Ãûç äåéèë, áèð àé ïàð÷àñû!
Ùÿð ýþðÿí øàøûðûá äîíàð;
Áèð ìÿëÿê, áèð ýöë ãîí÷àñû.
Ï å é ü ÿ ì á ÿ ð äàëüûí âÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà ýÿëèð, îíëàðû äèíëÿð.
Òîïàë
Îíóí÷èí ðÿùìÿòëè áàáàí
Íÿèì àä ãîéìóøäóð ñàíà.
Áÿí àäñûç, ñÿãÿò áèð èíñàí,
Ùÿð êÿñ Òîïàë äèéîð áàíà.
Ïÿê óüóðñóç áÿíèì òàíðûì,
Ùÿð éûë ãûç äîüóðäó ãàðûì.
Úöìëÿñèíè äèðè-äèðè
Ýþìäöì ìÿçàðÿ... Àù, áèðè
Ïÿê ýþçÿëäè, àúûìàäûì.
Ôÿãÿò ñîíðà îëäóì íàäèì.
(Úèáèíäÿí òàõòàäàí éàïûëìûø áèð áöò ÷ûãàðûð, èõòèéàðûí þíöíÿ àòàð,
ñèíèðëè âÿ äàðüûí)
Ùÿð êþòöëöê èøòÿ áóíäàí,
Øó áàéãóø áöòäÿíäèð, èíàí.
Èõòèéàð
Õàéûð, îüëóì, êöôð åòìÿ, äóð,
Áÿíèì ÿëèì óüóðëóäóð.
Ùÿï ãöëáÿëÿð, êàøàíÿëÿð,
ßí ìöãÿääÿñ áöòõàíÿëÿð
Áÿí éàïäûüûì ñÿíÿìëÿðëÿ
Ñöñëÿíìèøäèð... Áÿíè äèíëÿ!
(ßëèíäÿ éîíäóüó áöòö ýþñòÿðèð)
Áóíó àë äà, ùè÷ áèð çàìàí
Áóíäàí ñàíà ýÿëìÿç çèéàí;
Îüóë âåðèð, ñÿðâÿò âåðèð,
Òöêÿíìÿç ñÿàäÿò âåðèð.
150
Ïåéüÿìáÿð
(ýþéÿ äîüðó ùÿéÿúàíëû)
Óëó Òàíðû, åé ãöäðÿòëè Éàðàäàí!
Áó ñþçëÿð ùÿï ñàíà ãàðøû áèð èñéàí...
Øó ñàéüûñûç àçüûíëàðà ãîðãó âåð,
Àù, àúû äà, áóíëàðà áèð äóéüó âåð.
Áèð ýþç âåð êè, ùàã íóðóíó äóéñóíëàð,
Áèð êþíöë âåð, äîüðó éîëà óéñóíëàð.
(ßòðàôûíäàêûëàðà)
Âÿòÿíäàøëàð! Éåòÿð, ñàïãûíëûã éåòÿð!
Éàëàí÷û êàùèíëÿð ñèçè ìÿùâ åäÿð.
ßúäàäûíûç äîüðó éîëäàí ñàïìûøëàð,
Äàøäàí, òàõòàäàí áöò éàïûá òàïìûøëàð...
Î ìÿ’íàñûç éîëó ùÿï óíóòìàëû,
Óíóòìàëû, ùàã éîëóíó òóòìàëû.
Áöòöí ìÿ’áóäëàðûí ôåâãèíäÿ ïàðëàð
Éàëíûç ýþçÿýþðöíìÿç áèð Òàíðû âàð,
Îäóð ùÿï âàðëûüûí ÿââÿëè, ñîíó,
Áöòöí êàèíàò òÿãäèñ åäÿð îíó.
Èõòèéàð
(ñèíèðëè)
Éàùó íÿ èñòÿðñèí áÿíäÿí?
Ñþéëÿäèéèí áöòöí ñà÷ìà...
×ÿêèë äöêàíûí þíöíäÿí,
Ìöøòÿðèéÿ ÿíýÿë îëìà!
Ïåéüÿìáÿð
Øó áöò éàïàí ÿëëÿðèíëÿ
Éàðûíêè ùàã äèâàíûíäà
Úàâàáûí íÿ îëóð, ñþéëÿ?
151
Òîïàë
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿéëÿ)
Ýþðöíìÿç àëëàùû éàíûíäà
Áèçèì ÿñëà èøèìèç éîã,
×öíêè éöçöìöç ïÿê ãàðà...
Ïåéüÿìáÿð
ßôâ åäÿð, îíóí ëöòôè ÷îã
Ïåøèìàí îëàí ãóëëàðà.
Íÿèì
(ñèíèðëè)
Åé, Àáäóëëà îüëó! Àðòûã
Äèíëÿìÿêäÿí óñàíäûã áèç.
Ïåéüÿìáÿð
Ýöíÿø ïàðëàãñà äà, éàçûã!
Ïÿðäÿëÿíìèø ýþçëÿðèíèç.
Íÿèì
(ãàðà þðòöëö åâè ýþñòÿðèð)
Éàùó óòàí áèð Êÿ’áÿäÿí,
Êÿ’áÿäÿêè òàíðûëàðäàí.
Ö÷ éöç àëòìûø áöò âàð èêÿí,
Áèð Òàíðûéà óéìàç èíñàí.
Ïåéüÿìáÿð
(Êÿ’áÿéÿ èøàðÿòëÿ)
Ôÿãÿò øó þéäöéöí ìÿáÿä
Áèð ïàíàéûð1 ãàéíàüûäûð:
__________
1
Ï à í à é û ð – éûëäà 1-2 äÿôÿ áèð ãà÷ ýöí äÿâàì åäÿí áþéöê áàçàð.
152
Éîãñóë ÿðÿá÷èí ìöÿááÿä
Áèð òèúàðÿò îúàüûäûð.
Øó äóéüóñóç áöòëÿð äÿõè
Äèëñèç áèðÿð äÿëëàë äåìÿê;
Ýþðöíìÿç Òàíðû ùàëáóêè
Éåðñèç, éóðäñóç îëñà ýÿðÿê.
Áó ñûðàäà îðòà áîéëó, ïàðëàã íàñèéÿëè, ãûëûú ãóøàíìûø áèð ýÿíú
Ïåéüÿìáÿðÿ äîüðó ýÿëèð.
Òîïàë
Èøòÿ, ßáó Òàëèá îüëó!
Íÿèì
(Ïåéüÿìáÿðè ñöçÿðÿê)
ßâÿò, áóíóí ÿìîüëóñó!
(ßáó Òàëèá îüëóíà)
Éàãûí ýÿë! Áàáàí íöôóçëó,
Øàíëû áèð íÿñëèí óëóñó...
(Ùÿéÿúàíëû)
Ìÿêêÿ õàëãû: ãàäûí, åðêÿê
Ùþðìÿò áÿñëèéîðäó îíà.
Î äà ìÿðùÿìÿò åäÿðÿê,
Áþéöê àðãà îëäó áóíà.
Øèìäè î þëìöø äÿ áóíóí
Éàðäûì÷ûñû, àðãàñû éîã.
Þýöò âåðèí óñëó äóðñóí,
Ñþéëÿíèá äóðìàñûí äà ÷îã.
ßáó Òàëèá îüëó
Ñèçèí äóéüóíóç ùÿï ñþíöê,
Éàðàñà íóðäàí íÿ àíëàð?
153
Òàíðû åë÷èñè ïÿê áþéöê...
Íÿ ñþéëÿðñÿ ùèêìÿòè âàð.
Íÿèì
(ãàôàñûíû îéíàòàðàã)
ßâÿò, áèëäèê ñÿí äÿ áóíóí
Àéðûëìàç áèð êþëýÿñèñèí.
Àð îëñóí ñàíà, àð îëñóí!
Ýþð êèìñèí, êèìèí íÿñèñèí.
(ãûëûúûíû éàðûéà ãÿäÿð ÷ÿêÿð, ãûçüûí áèð òåâðëÿ)
Àçüûí ùÿðèô, ñóñ! Éîãñà áó
Ãûëûú ùÿääèíè áèëäèðèð.
Ïåéüÿìáÿð
(ãîëóíäàí òóòóá áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêÿð)
Ýÿë, åé ßáó Òàëèá îüëó!
Ùàã îíëàðà úÿçà âåðèð.
(ùÿéÿúàíëû)
Àù, ñàíêè áåéíèìäÿêè ãàí
Áèð àëåâäèð éàãàð áÿíè,
Øó úàùèëëÿðäÿ éîã âèúäàí,
Òÿùãèð åòäèðìÿ êÿíäèíè.
Ïåéüÿìáÿð
Òàíðû ÿìðèäèð, ÿçèçèì,
Àëèì, úàùèë åøèòìÿëè.
Èøòÿ âÿçèôÿìèç áèçèì
Ùÿð àúûéà ñÿáð åòìÿëè...
154
(ÿëè ãûëûúûíûí ãÿáçÿñèíäÿ òèòðÿð âÿ ãûíûíà èøàðÿòëÿ)
Ëàêèí øó ãûëûú íÿ çàìàí
Øó ìÿùáÿñäÿí ãóðòóëàúàã?
Ïåéüÿìáÿð
Áÿêëÿ, äóð, áþéöê Éàðàäàí
Íÿ ÿìð åòñÿ î îëàúàã.
(Ýåäÿðëÿð)
Òîïàë
Áÿí ßáó Òàëèá îüëóíó
Áóíúà ãÿùðÿìàí áèëìÿçäèì.
Áèð ÷îúóã ñàíûðäûì îíó,
Úÿñóð äåéèëìè, éà Íÿèì?!
Íÿèì
Úÿñóð, àñëàí êèáè úÿñóð!
ßâÿò, ÷îã àð îëñóí áèçÿ,
Áèðè ÷îúóã, ìåéäàí îãóð.
Áèðè ýöëÿð äèíèìèçÿ.
Òîïàë
Ýþðöíöð, éåíè äèí è÷èí
Àç-÷îã ùþðìÿò áÿñëÿéÿí âàð.
Íÿèì
Îíà èìàí åäÿíëÿðèí
×îãó ÷îúóãëàð, ãàäûíëàð...
155
Òîïàë
ßáó Áÿêð è÷èí ñþçöí íÿ?
Úàí âåðèéîð éåíè äèíÿ.
Íÿèì
Î äà àüñàãàë áèð ÷îúóã,
Ùè÷ êèìñÿéÿ òÿ’ñèðè éîã...
Òîïàë
(èõòèéàðûí ÿëèíäÿêè áöòö ýþñòÿðèð)
Èõòèéàð! Ñÿí øóíó éàï äà,
Áÿí ýåäÿéèì, àúûãìûøûì.
Èõòèéàð
Àãøàì ÷àüû óüðàéûá äà
Àëûðñûí, ùàéäû, ãàðäàøûì!
Ýåäÿðëÿð. Áó ñûðàäà éóúà áîéëó, óçóí âÿ õóðìàéû ñà÷ëû, ñîí äÿðÿúÿ ýþçÿë, ìÿüðóð âÿ
ÿçÿìÿòëè áèð ãûç – Ø ÿ ì ñ à êÿíäè ùÿáÿøè íÿäèìÿñèëÿ ýÿëèð, ãàðøûäàêû åâÿ äàõèë îëóð.
È÷ÿðèäÿí èíúÿ âÿ ùÿçèí áèð óä ñÿñè åøèäèëìÿéÿ áàøëàð.
Íÿèì
(ùåéðÿòëÿ)
Øÿìñà-ýþçÿë ìöüÿííèéÿ,
Èøòÿ ìóñèãè ïÿðèñè;
Áÿêëèéÿëèì áèð ñàíèéÿ,
Àù, íÿ õîøäóð îíóí ñÿñè.
Òîïàë
Áàø êàùèí äèéîð, ìÿ’áóäëàð
Î ñÿñäÿí ïÿê çåâã àëûéîð.
Ùÿì íÿ ýþçÿë ÿø’àðû âàð,
Ëàêèí îãóðìó? Ïÿê ìÿüðóð.
156
Íÿèì
(åâÿ èøàðÿòëÿ)
Áàø ðÿèñèí ãàéíû áóðäà
Áþéöê áèð äöýöí éàïûéîð.
Çÿíí åòìÿì êè, ýþçÿë Øÿìñà
Áó ìÿúëèñäÿ áàãûá äóðóð.
Øÿìñàíûí ñÿñè
Áÿí èñòÿðèì øÿôÿãëÿð ÷è÷ÿêëÿðäÿí,
Àé ýöíÿøäÿí, èíñàíëàð ìÿëÿêëÿðäÿí.
Íÿ ýþçÿëëèê âàðñà, ÷àëñûí äà áèðäÿí,
Ùÿïñè áèð áàãûøäà øèêàðûì îëñóí!
Òîïàë
Àù, áó òÿñàäöô íÿ ÿ’ëà!
(×àëüûéû äèíëÿð)
Àìàí, íÿ èíúÿ áèð ïÿðäÿ!
Íÿèì
Èøòÿ ýþðäöíìö, áÿí ÿñëà
Éàíûëìàì áþéëÿ øåéëÿðäÿ.
Øÿìñàíûí ñÿñè
Áÿí èñòÿðèì ùÿð íÿ âàð óçàã, éàãûí;
Áþéöê äàùèëÿðèí, ãÿùðÿìàíëàðûí,
Áöòöí ðóùó áèð ÷þùðÿäÿ ïàðëàñûí,
Î äà áÿíèì ïÿðÿñòèøêàðûì îëñóí!
Íÿèì
Ãóëàã âåðäèíìè ñþçëÿðÿ,
Øÿôÿãëÿðäÿí òàú èñòèéîð.
157
Òóùàô ãûç! Ñûüìûéîð éåðÿ,
Ýþéëÿðäÿí äÿ áàú èñòèéîð.
Ìóñèãè äÿéèøèð, ðÿãñ àùÿíýè áàøëàð.
Òîïàë
Áÿí àúûì, ýåòìÿê èñòÿðèì.
Íÿèì
×ûëäûðäûíìû? Äóð, ùÿëÿ äóð,
Èø äÿéèøäè çÿíí åäÿðèì.
Áàã, ìèñàôèðëÿð ÷ûãûéîð.
Òîïàë
(äèããÿòëÿ áàãàð)
Çÿíýèí èõòèéàðû, ýÿíúè;
Ýþðöíöð, ïÿê êèáàð ìÿúëèñ...
Íÿèì
Þéëÿ éà, èøòÿ áèðèíúè,
Èêèíúè, ö÷öíúö ðÿèñ!
Áèðèíúè, èêèíúè, ö÷öíúö ðÿèñ âÿ äèýÿð êèáàð ãèéàôÿòëè ìèñàôèðëÿð, éàðûì ñÿðõîø áèð ùàëäà,
÷ûãìàüà áàøëàð. ×àëüû òàãûìû äà îíëàðû èçëÿð. ßòðàôäàí ñÿñÿ áèð ÷îã ãàäûí, åðêÿê, ÷îëóã÷îúóã òîïëàøûð. Èêè-ö÷ ãàäûí ðÿãñ åäÿð, ùÿð êÿñ ÿë ÷àëàð. Ðÿãñ áèòäèéè ñûðàäà Ïåéüÿìáÿð
äàëüûí àäûìëàðëà áèð òÿðÿôäÿí ÷ûãàð.
Áèðèíúè ðÿèñ
(îðòà éàøëû, òîï ñàãàëëû, Ïåéüÿìáÿðè ýþðöð-ýþðìÿç èñòåùçàëû
ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Øóíà áàã, ùàëÿòö ðÿôòàðûíà áàã,
Ýþéäÿí åíìèø, ñþçö êÿñêèí, ïàðëàã!
ßñêè àäÿòëÿðÿ êèí áÿñëÿð èìèø!
Òàíðûäàí ýÿëìèø î, ïåéüÿìáÿð èìèø!
×àëüû ñóñàð.
158
Ïåéüÿìáÿð
(ÿçÿìÿòëè, êÿñêèí áèð àùÿíýëÿ)
ßâÿò, îíäàí áöòöí ÿñðàðè-íèùàí,
Áàíà âåðìèøäèð î èäðàêö áÿéàí.
Òàíðûíûí ùèêìÿòèäèð úöìëÿ úèùàí,
Âàðìû òÿêçèá åäÿúÿê áèð èíñàí!?
Èêèíúè ðÿèñ
(ýÿíú, ñèëàùëû, ýþçÿë)
Ïÿê ýþçÿë íàòèã èìèøñèí, éàùó!
Áèð ìàñàë ñþéëÿ, áåø-îí àéÿò îãó!
Ö÷öíúö ðÿèñ
(èõòèéàðúà âÿ êîñà)
Ýÿë áèð àç ñþéëÿ ÷îáàí Ìóñàäàí,
Áàáàñûç, ýþéäÿ ó÷àí Èñàäàí!
Ñÿí äÿ ó÷äóíìó?! Àìàí, ëöòô åéëÿ,
Ùîïëà áèð ñåéð åäÿëèì.
(Êÿíäè ùîïëàð)
Áàã, áþéëÿ!
(Äöøÿúÿê îëóð, òÿêðàð ñÿðõîøúà ãÿùãÿùÿëÿðëÿ äîüðóëóð).
Ïåéüÿìáÿð
Áàíà àç òÿ’í åäèí, åé ÿùëè-ôÿñàä!
ßí áþéöê äöøìàíûíûç úÿùëö èíàä.
Éåòèøèð çåâãö ñÿôà, ÷ÿíýö ðöáàá,
Éåòèøèð è÷äèéèíèç ãàíëû øÿðàá,
Áó ãàäàð óéäóíóç èáëèñÿ, éåòÿð,
159
Àéûëûí, ãÿôëÿò þëöìäÿí äÿ áåòÿð...
Àéûëûí, áèð áàãûí àëÿìäÿ íÿ âàð?
Ñèçè ùÿï ìÿùâ åäÿúÿê øöðáö ãóìàð.
Ñîíó ùè÷äèð, ó÷óðóìäóð áó éîëóí,
Ùàã øÿðàáèëÿ áèð àç ñÿðõîø îëóí!
Ôèêðèíèç ïàðëàéàðàã èíúÿëñèí,
Ðóùóíóç ðÿãñ åäÿðÿê éöêñÿëñèí.
Òàíðû åøãèëÿ úîøàí òàòëû øÿðàá
Áþéëÿ åòìÿç ñèçè áÿäìÿñòö õÿðàá.
Øèìäè àñëàí êèáè ùÿð êÿñ ãûçüûí,
Ñîíðà âÿùøè úàíàâàðäàí àçüûí,
Äàùà àç ñîíðà äîìóçäàí ìèñêèí;
Áóäóð ÿùâàëûíûç àõûðäà ñèçèí!
(ñèíèðëè âÿ ùÿéÿúàíëû)
Àù, î áèëìÿì êè, íÿ ñàíìûø äà áèçè,
Èøòÿ òÿùãèð åäèéîð úöìëÿìèçè.
Îíà ùÿð ýöí áåø-ö÷ àáäàë ãàíûéîð,
Ùÿð íÿ ñþéëÿðñÿ ùÿãèãÿò ñàíûéîð.
(Ãûëûúûíû ÷ÿêÿðÿê)
Éåòèøèð, õàèíè ìÿùâ åòìÿëèéèç,
Ñàéüûñûç, ùÿì äÿ ìöçÿââèð, äèíñèç.
(ìàíå îëóð, éàðûìèñòåùçà)
Äóð, òÿëàø åòìÿ, õàéûð, áÿíúÿ î áèð
Äÿëèäèð, áÿëêÿ äÿ ñÿðñÿì øàèð.
Ïåéüÿìáÿð
(àúû òÿáÿññöìëÿ)
Øàèðèì, áÿñëÿäèéèì ñèäãö ñÿôà,
×ûðïûíûá èçëÿäèéèì íóðè-äÿùà.
160
Äàèìà ðóùóìó îãøàð úÿáÿðóò,
Øå’ðö èëùàìûìû äèíëÿð ìÿëÿêóò.
Áÿí ôÿãÿò ùöñíè-õóäà øàèðèéèì,
Éåðÿ åíìÿì äÿ, ñÿìà øàèðèéèì.
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà)
ßðÿáèñòàíäà íÿ ÷îãäóð øàèð,
Ñàíà ó÷ìàãäà äåéèë êèìñÿ íÿçèð.
Ãîðãàðûì øÿùïÿðèí àõûðäà éàíàð,
Àçàúûã ñîíðà äöøöíúÿí äÿ äîíàð.
Ïåéüÿìáÿð
Áÿíçÿìÿç øàèðÿ ïåéüÿìáÿðëÿð,
Îíëàðûí ùÿð ñþçö ùèêìÿò ñþéëÿð.
Áàíà èëùàì åäÿð àíúàã Òàíðûì,
Îíóí åøãèëÿ ó÷àð äóéüóëàðûì.
Î îëóðêÿí áàíà ìóíèñ, ðÿùáÿð,
Íèéÿ éàíñûí äà ãûðûëñûí øÿùïÿð?
(àðãàäàøëàðûíà)
Éåòèøèð, áÿí ñèçÿ ãà÷ êÿððÿ äåäèì,
Õÿñòÿäèð áåéíè, òÿäàâè ëàçèì.
Ïåéüÿìáÿð
Áàíà ýöëìÿêäÿñèíèç ýÿð÷è áó ýöí,
Âàð éàðûí ñèçëÿð è÷èí ãîðãóëó ýöí.
Î çàìàí èøòÿ þëÿíëÿð äèðèëèð
Êèì íÿ éàïìûøñà úÿçà ÷ÿêäèðèëèð.
Éàøàìàã, þëìÿê?! Î ùÿð ýöíêö îéóí,
Áèð äÿ ÿí ñîíäà äèðèëìÿê íÿ úöíóí,
161
Íÿ äÿ àõìàãúà éàëàí, òàòëû ìàñàë!
Áóíà èìàí åäÿð àíúàã àáäàë.
Ñÿíäÿí àðèô äàùà ÷îãëàð âàð èêÿí,
Ñÿíè ñå÷ìèø ÿúÿáà Òàíðû íÿäÿí?
Ïåéüÿìáÿð
×öíêè áÿí àøèãè-äèâàíÿñèéèì,
Áÿí î ùöñíöí äÿëè ïÿðâàíÿñèéèì.
Ýÿð÷è òÿíãèä åäÿíèì ÷îã, ïÿê ÷îã,
Áÿíè ùàããèëÿ äóéàí éîã, ùè÷ éîã.
Äîüðóäóð áÿëêÿ ñþçöí, ëàêèí áèç
Ñÿíèí àëëàùûíû ýþðìÿê äèëÿðèç.
Ïåéüÿìáÿð
ßí êö÷öê çÿððÿ, ÿí áþéöê àëÿì
Òàíðû åøãèëÿ ðÿãñ åäèá äóðóéîð.
Èíúÿ áèð ðÿìçäèð î, ïÿê ìöáùÿì,
Ùÿð áþéöê ãÿëá î ðÿìç è÷èí âóðóéîð.
Éöêñÿëÿí ùàããà éàãëàøûð àíúàã.
Îíó äóéìàç ñöðöêëÿíÿí ùÿøÿðàò.
Áèð ýöíÿøäèð î, ìþùòÿøÿì, ïàðëàã,
Íóðè ùè÷ äÿðê åäÿðìè êîð, ùåéùàò!
Íåðäÿ ïàðëàðñà ùàã, øÿðÿô, âèúäàí,
Åéèëèê, äîüðóëóã, ýþçÿëëèê, èíàí,
Îðäà âàð ñåâýè, îðäà âàð èìàí:
Îðäà âàð øöáùÿñèç áþéöê Éàðàäàí!
Íÿèì
(à÷ûã áóëóíàí áþéöê ãàïûäàí áàãàð, Òîïàëà)
Èøòÿ ñåéð åò, áàø ðÿèñèí
Íöôóçëó ìÿüðóð ùÿðÿìè!
162
Ùè÷ ÿñêèê îëìàç õàëã è÷èí
Îíóí åùñàíû, êÿðÿìè.
Òîïàë
Ýåð÷ÿêäÿí ïÿê áþéöê ãàäûí!
ßëè à÷ûã áèð ðÿèñÿ...
Äöí áþéöê áèð áöò, ñàô àëòûí
Ùÿäèééÿ åòìèø Êÿ’áÿéÿ.
Áó ñûðàäà è÷ÿðèäÿí äþðò íÿôÿð ÷ûïëàã êþëÿéÿ éöêëÿíìèø áèð òÿõòè-ðÿâàí ÷ûãàð. Öçÿðèíäÿ
Ðÿèñÿ – Áàø ðÿèñèí ùÿðÿìè îòóðìóø. Òÿõòè-ðÿâàíûí ñàü âÿ ñîëóíäà èêè ýþçÿë úàðèéÿ
éöðöð. Àðãàäà áèð çÿíúè ÿëèíäÿêè ãûðáàúëà ÷àáóã éöðöìÿëÿðè è÷èí àðà-ñûðà êþëÿëÿðèí
ñûðòûíà øàòëàòûá äóðóð. Ðÿèñÿ ýþðöíäöêäÿ ùÿð êÿñ òÿ’çèì åäÿð. Ïåéüÿìáÿð èñÿ êÿñêèí
áàãûøëàðëà îíó ñöçìÿéÿ áàøëàð.
Ðÿèñÿ
(ìÿüðóð âÿ èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ úàìààòà)
Íÿ âàð éåíÿ, øó ÿôñóí÷ó
Éåíè áèð øåéìè ñþéëöéîð?
ßâÿò, øó ãóðíàç îéóí÷ó
Ýåòäèêúÿ òöüéàí åéëèéîð.
Ïåéüÿìáÿð
(òÿõòè-ðÿâàíà áàãàðàã)
Áèëìÿì àòûá ùåéâàíëàðû,
Îìóçëàðäà ýÿçìÿê íè÷èí?
Øó çàâàëëû èíñàíëàðû
Éöê àëòûíäà ÿçìÿê íè÷èí?
Ùàëáóêè çÿíýèíëÿ éîãñóë
Áèð òîïðàãäàí éàðàòûëìûø,
Áèð ñóëòàíëà, áèð ãàðà ãóë
Åéíè ÷àìóðäàí éàïûëìûø.
163
Ðÿèñÿ
(êÿíäè-êÿíäèíÿ)
Àù, î ýþçëÿð áèð îã êèáè
Òà ãÿëáèìÿ ñàïëàíûéîð.
Î áèð ôÿçèëÿò ñàùèáè...
Õîð áàãàíëàð àëäàíûéîð.
(Ïåéüÿìáÿðÿ)
Åé, áàíà áàã, ñþéëÿíìÿ ÷îã,
Ñàòûí àëäûì áóíëàðû áÿí.
(Êþëÿëÿðè ýþñòÿðèð)
Àëòûí âåðñÿì, ùè÷ øöáùÿ éîã,
Ñÿí äÿ ÿñèðèìñèí ùÿìÿí.
Íàñûë êè, àëòóíëà þíúÿ
Ñàòûí àëäû ãàðûí ñÿíè.
Éàøû êå÷ìèø äóë Õÿäèúÿ
Ñþíäöðäö êÿíäè íÿôñèíè.
Ùè÷ þéöíìÿ, ÿâÿò, àëòóí
Ñÿí äåéèë, ñóñäóðóð ùÿòòà
Ñÿíèí ùè÷äÿí óéäóðäóüóí
Î ýþðöíìÿç Òàíðûéû äà!
Ïåéüÿìáÿð
Õàéûð, õàéûð... Ñàãûí, ÿñëà
Àëäàíìà! Ïàðëàã âèúäàíëàð,
Áþéöê äóéüóëàð ïÿê áàøãà...
Àëòûíà ñàòûëìàç îíëàð.
Ùàãäàí êå÷èá, àëòûí äåéÿ,
Âèúäàíûíû ñàòàí ñÿôèë,
Éÿùóäè êþïÿéèíäÿí äÿ
Àë÷àãäûð, àë÷àã... åéè áèë!
Èíñàíëàðû áèð-áèðèíäÿí
Àéûðàìàç àëòûí, ýöìöø.
164
Èøòÿ áèçè àéûðä åäÿí
Éàëíûç áèëýèäèð, äöøöíöø...
Áó ñûðàäà áèðèñè àðãà òÿðÿôäÿí Ïåéüÿìáÿðèí áàøûíà õóðìà éàïðàãëàðèëÿ þðöëìöø äèêÿíëè
áèð òàú ãîéàð. ßòðàôäàêûëàð èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëìÿéÿ áàøëàð.
Ðÿèñÿ
(ÿëèíäÿêè éåëïàçÿ èëÿ êþëÿëÿðÿ “ýåò” èøàðÿòè âåðèð, ýåäÿðêÿí úàìààòà)
Íÿ ìÿðàãäûð ñèçäÿ áèëìÿì,
Ùÿð êÿñ ýöëÿð, ùÿì äÿ äèíëÿð.
Úàìààòäàí áèð ãà÷ ãàäûí âÿ ÷îúóã Ïåéüÿìáÿðè äàøà áàñàð.
Úàìààò
(êèí âÿ íèôðÿòëÿ)
– Ùàéäû, ìÿúíóí!
– Ùàéäû, ñÿðñÿì!
– Ùàéäû, éàëàí÷û ïåéüÿìáÿð!
Ïåéüÿìáÿð
(äèêÿíëè òàúû áèð òÿðÿôÿ àòàð, ùÿéÿúàíëû, ôÿãÿò áèð ãÿäÿð ìÿ’éóñ)
Àù, èíñàíëûã íàñûë åíìèø...
Íàñûë åíìèø äÿ, àë÷àëìûø!..
Âèúäàíëàðûí íóðó ñþíìöø,
Êþíöëëÿðè âÿùøÿò àëìûø.
Ïåéüÿìáÿð ùÿíóç ñþéëÿìÿéÿ áàøëàðêÿí úàìààò Áèðèíúè ðÿèñèí èøàðÿòèëÿ ÷àëüû ÷àëà-÷àëà,
îéíàéà-îéíàéà Ðÿèñÿ ýåòäèéè òÿðÿôÿ äîüðó èëÿðèëÿð âÿ îíóí ñþçëÿðè ãóðóëòóéà ãàðûøàðàã
àíëàøûëìàç îëóð. ×îúóãëàð âÿ ãàäûíëàðäàí áèð ãèñìè éåðäÿí äàø ïàð÷àëàðû àëûá àòàð,
ãÿùãÿùÿëÿð, ìÿñãÿðÿëèêëÿð âÿ êèíàéÿëè òåâðëÿð èëÿ óçàãëàøûá ýåäÿðëÿð. Ïåéüÿìáÿð ÿëè
àëíûíäà, ìÿ’éóñ áàãûøëàðëà îíëàðûí àðãàñûíúà áàãûá äöøöíöð.
Íÿäèìÿ
(ýåðèäÿ ãàëûá äà øàøãûí áàãûøëàðëà äöøöíöá äóðàí Øÿìñàéà)
Øÿìñà! Ïÿê äöøöíäöí, éàâðóì,
Àìàí, ýÿë, íÿ îëìóø ñàíà?
165
Øÿìñà
Àíàì, áàáàì, ãàðäàøëàðûì,
Ùÿð êÿñ êèí áÿñëÿðêÿí îíà.
Àù, î ýþçëÿðäÿêè ãöäðÿò
Ùÿï òÿñõèð åäÿð êþíëöìö.
Íÿäèìÿ
Ïÿê áþéöê îíäàêû úöð’ÿò,
Èíàí, éàãëàøìûø þëöìö.
(Øÿìñàíûí ãîëóíäàí òóòàð, ýåäÿðëÿð)
Èõòèéàð
(áöòëÿðè òîïëàéûá è÷ÿðè ãîéàð. Ãàïûéû ãàïàéûá ýåäÿðêÿí Ïåéüÿìáÿðè
ñöçÿð âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿéëÿ)
Óñëàíìàäûíñà, ýåò, éåíÿ
Áèëäèéèí ñà÷ìàéû ñþéëÿ.
Êèìñÿ óéìàç ñþçëÿðèíÿ,
Ìÿ’éóñ îëóðñóí ùÿï áþéëÿ.
ßìèí îë êè, Ëàò âÿ Öççà1
Áèð ýöí ùÿääèíè áèëäèðèð.
ßëáÿò, ñàíà ëàéèã úÿçà
Ùÿð íÿ èñÿ ÷àáóã âåðèð
Ïåéüÿìáÿð
(àúû áèð ùÿéÿúàí èëÿ)
Åðêÿê, ãàäûí, ÷îëóã-÷îúóã
Ùÿð êÿñ ÿéëÿíèá ýåäèéîð.
Ñþçëÿðèìèí òÿ’ñèðè éîã,
Ùÿð ðàñò ýÿëÿí òÿí åäèéîð.
__________
1
Ë à ò â ÿ Ö ç ç à – èêè áþéöê áöò àäûäûð.
166
Ùÿð êÿñ ýöëÿð áàíà... Øàêà
Ñàíûðëàð Òàíðû ÿìðèíè.
Áèð àâóú ÿñùàáäàí áàøãà
Ùè÷ êèìñÿ äèíëÿìÿç áÿíè.
(Ýåäÿð. Øó ùàëäà ùàâà ãàðàðìàüà áàøëàð. Íóðàíè ìÿëÿê òàòëû
òÿáÿññöìëÿðëÿ Ïåéüÿìáÿðèí ãàðøûñûíà åíÿð).
Ìÿëÿê
Åé, Òàíðû åë÷èñè, ìÿ’éóñ îëìà, äóð!
Öìèäñèçëèê ñàíà ùè÷ éàðàøìûéîð.
Èíàí, öìèääèð ãàéÿëÿð ãàéÿñè,
Àúûäûð öìèäñèçëèéèí ìåéâÿñè.
Öìèäñèç áèð èíñàí, öìèäñèç ìèëëÿò
Ñÿôèë âÿ áÿäáÿõò îëóð ÿí íèùàéÿò.
Ïåéüÿìáÿð
Ëàêèí áàíà ãàðøû ùÿï êèí áÿñëÿíèð,
Àù, ìöíàôèãëÿð ùÿï ýöëÿð, ÿéëÿíèð.
Ìÿëÿê
ßâÿò ýþçëÿð êîðäóð, ãóëàãëàð ñàüûð,
Âèúäàíëàð ãàáàäûð, òÿ’íÿëÿð àüûð.
Ôÿãÿò ñàüûð ãóëàãëàðû à÷ìàëû,
Äèêÿíëè éîëëàðà ýöëëÿð ñà÷ìàëû.
ßâÿò, à÷ìàëû êîð îëìóø ýþçëÿðè,
ßâÿò, äèíëÿòìÿëè àúû ñþçëÿðè.
Éûëäûçëàð îéíàðêÿí ùàã ãóúàüûíäà,
Äöøöí, íÿ ÿùä åòäèí Ùèðà äàüûíäà?!
Åé áþéöê éàëàâàú, èíàí êè, ñóññàí,
Áÿñáÿëëè òàðèõ ýþðöð áþéöê çèéàí.
Ïåéüÿìáÿð
(ìÿúçóá)
Î éöêñÿê áàãûøëàð, àìàí,
Íÿ òàòëû, ùÿì íàñûë ìÿñðóð!
167
Öìèäñèç êþíëöìÿ ùÿð àí
Ãþí÷ÿ ÿìÿëëÿð ñÿðïèéîð.
Ñÿíèí êö÷öê áèð ëöòôöíÿ
Ëàéèã îëàí ùè÷ ñóñàðìû?
(Ýþéÿ äîüðó)
Áèð êþíöë êè, óéñóí îíà;
Ýöëöíú àëàéäàí ãîðãàðìû?
Ìÿëÿê
Ùè÷ ãîðãìà, ùàã ñþçö ñþéëÿ,
Äóðìóø éöðÿêëÿðè ÷àðïäûð!
Èññûç ðóùëàðû àòÿøëÿ,
Éàã, ÷ÿêèíìÿ! Éîëóí ùàãäûð.
Äóðìà, ýåò, àúû îëñà äà
Òàíðû áóéðóüóíó àíëàò.
Ùÿð ãîíàãäà, ùÿð ãöëáÿäÿ
Ñþéëÿ! Çöëìÿòè àéäûíëàò!
Ïåéüÿìáÿð
(÷ÿêèëèá ýåäÿí Ìÿëÿéÿ ãàðøû äèç ÷þêÿðÿê)
Õàéûð, ñóñìàì, ýåäÿð ùàããû ñþéëÿðèì,
Þëöìäÿí ÷ÿêèíìÿì, ñÿíè äèíëÿðèì.
×öíêè ñÿí î øÿôÿãäÿí áèð ïàð÷àñûí,
Î ôèäàíäàí äÿðèëìèø áèð ãîí÷àñûí.
Î ýöíÿøäÿí àéðûëìûø áèð éûëäûçñûí,
Òàíðû ýöëöøöíäÿí äîüìóø áèð ãûçñûí.
Èñêåëåò
(áèð ýóøÿäÿí ãàðøûñûíà ôûðëàð, øèääÿòëè âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Õàéûð, ÷ÿêèíìÿ, ýåò èíàíäûð, èíàí!
Èíàíìàãëà áÿõòèéàð îëóð èíñàí.
168
Èíàí! Ôÿãÿò òàïäûüûí óëó Òàíðû
Ñÿí êÿíäèíñèí, äåéèë î ñÿíäÿí àéðû.
ßâÿò ñÿí î êöëëöí úöç’èñèí, èíàí!
ßôñóñ úöç óçàãäûð êöëëè ñàðìàãäàí.
Î óçàãäûð ðÿíýëÿðäÿí, ñèôÿòëÿðäÿí,
Óçàã... ùÿï äèíëÿðäÿí, òÿðèãÿòëÿðäÿí.
Ùÿð ìöùèò îíó áèð ÷åøèò éàðàòìûø,
Ùÿð êÿñ ãàðàíëûã äàìà áèð äàø àòìûø.
Ùÿð êÿñ îíà áèð àä ãîéìóøäóð ýåð÷ÿê,
Î ãàðàíëûã ûøûã ôÿãÿò ïÿê éöêñÿê...
Îíó ýþñòÿðìÿê èñòÿéÿí äÿ øàøãûí.
Ðÿää åòìÿê èñòÿéÿí ñÿðñÿì äÿ àçüûí.
×ûðïûíìàìàã èñòÿðñÿí àëäàí, èíàí!
Éàçûã ñàíà, éàçûã, çàâàëëû èíñàí!..
(Àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ÷ÿêèëèð)
Ùàâà àéäûíëàøûð. Ïåéüÿìáÿð äàëüûí áàãûøëàðëà äöøöíöð.
Øÿìñà
(Íÿäèìÿ èëÿ áÿðàáÿð ýåðè äþíÿð. Ïåéüÿìáÿðè î ùàëäà ýþðöíúÿ)
Èøòÿ î, áàã, äàëìûø éåíÿ,
Àù, íÿ ùÿøìÿòëè áèð ñèìà!
Ðÿíýè ìàèë ýöë ðÿíýèíÿ,
Ùÿð áàãûøû áèð ìöÿììà...
Íÿäèìÿ
Ïÿê ýþçÿë, ãàìÿòè ìåâçóí,
Êþêöñ ýåíèø, ãîëëàð ãàëûí.
Ýþç ãàðà, êèïðèêëÿð óçóí,
Áþéöê áàøäà à÷ûã àëûí...
169
Øÿìñà
×îã çàìàí äèéîðëàð äàëàð,
Áàø äþíìÿäÿí áàéüûí äöøÿð.
Ñàíêè øèìäè î ùàëû âàð,
Áàøãà àëÿìäÿ ñåéð åäÿð.
Íÿäèìÿ
Íÿ ÷îã ìÿðàã åòìÿêäÿñèí
Êþíëöí ïÿêìè ñåâÿð îíó?
Øÿìñà
Àù, íÿ ñþíöê ñÿíèí ùèññèí,
Ùÿð ãàäûí îíóí âóðüóíó.
Í ÿ ä è ìÿ
Èøòÿ áàã, ýåòìÿê èñòèéîð,
Ùÿï äöøöíöð, î ùÿï äàëüûí.
Øÿìñà
(éàãëàøûð)
Ñþçöì âàð ñàíà, ýåòìÿ, äóð!
Ïåéüÿìáÿð
(áàøûíû ãàëäûðûá áàãàð)
Íÿ èñòÿðñèí, ýþçÿë ãàäûí?
Øÿìñà
(ñàðñûëìûø âÿ ñèíèðëè)
Ãàäûíìû?! Àù, áþéöê òÿùãèð...
Ùÿð êÿñúÿ áÿëëèäèð àäûì,
Áÿí áèð ãûçûì, ùÿì äÿ áàêèð
Ùÿíóç êèìñÿéÿ âàðìàäûì.
170
Èíúèëÿð, àëòûí, ýöìöøëÿð,
Ùÿð äöðëö ñÿðâÿò áèð éàíà,
Ùÿð êÿñ ìÿúíóí êèáè èçëÿð,
Ìÿôòóíäóð ùÿï ýÿíúëèê áàíà.
Êþíöë âåðìÿäèì êèìñÿéÿ
Áèð õèëãÿòèì èøòÿ íàäèð...
Äöøöí, áàêèð áèð ãþí÷ÿéÿ
Ãàäûí äåìÿê ïÿê õÿòàäûð.
Ïåéüÿìáÿð
Ùàëáóêè î ãþí÷ÿ áèêðè
Ùÿð ýöí áèíëÿðúÿ ýþç ÿìÿð.
Þéöíäöéöí áèêð, åé ïÿðè,
Ñþíÿð, ùÿð ýöí áèð àç ñþíÿð.
Åâëàä åøãèëÿ ÷ûðïûíàí
Áèð ãàäûí êþíëö, øöáùÿñèç,
Ñàéüûñûç ãûçëàðûíêûíäàí
Äàùà áàêèð, ùÿì ëÿêÿñèç...
(Ïåéüÿìáÿð ýåäÿð. Øÿìñà îíó èçëÿìÿê èñòÿð)
Íÿäèìÿ
Áûðàã, éöç âåðìÿ áèð áþéëÿ.
Øÿìñà
Àù, ÿâÿò ìÿùâ îëìàëûäûð.
(Áèð àç òÿðÿääöä... ñîíðà)
Õàéûð, î áÿíèì ÿëèìëÿ
Þëöìäÿí ãóðòóëìàëûäûð.
(Íÿäèìÿéÿ)
Ñÿí ÷ÿêèë, áèð éàíäà áÿêëÿ!
171
(Íÿäèìÿ ÷ÿêèëèð. Êÿñêèí áèð ñÿñëÿ óçàãëàøàí Ïåéüÿìáÿðÿ)
Ýåòìÿ, äóð!
Ïåéüÿìáÿð
Íÿ èìèø, ñþéëÿ?
Øÿìñà
Ãàíäûðìûø õàëãû áàø êàùèí,
Ùÿð êÿñ ñÿíè àðàð...
Ïåéüÿìáÿð
Íè÷èí?
Øÿìñà
Ïåéüÿìáÿðÿ þëöì äåéÿ
Ýþçëÿð ùÿï àòÿø ñà÷ûéîð.
Ïåéüÿìáÿð
Ñóñ, èíàíìà ùè÷ êèìñÿéÿ,
Ïåéüÿìáÿðÿ þëöì éîãäóð.
Îíóí öñòöíäÿ ýþéëÿðèí,
Éóúà Òàíðûíûí ýöúö âàð.
Äàø áöòëÿðÿ òàïàí êàùèí
Áèð ýöí ýÿëèð ùàããû àíëàð.
ßâÿò, î úàíñûç ìÿ’áóäëàð
Áèð ýöí ýÿëèð êè, ãÿùð îëóð.
Ãÿùð îëóð, äåâðèëèð, áàòàð,
Ùÿð êÿñ îíëàðäàí ãóðòóëóð.
Øÿìñà
(óñàíìûø áèð ùàëäà)
Àù, ñÿí áèçèì ìÿ’áóäëàðäàí
Íÿ èñòèéîðñóí, áèëìÿì êè?!
172
Ïåéüÿìáÿð
×ÿêèë, åé ùàã éîëäàí àçàí
Âÿùøè ñÿùðàëàð ÷è÷ÿéè!..
(Éöçöíö ÷åâèðèá, ñèíèðëè àäûìëàðëà óçàãëàøûð)
Øÿìñà
(èêè-ö÷ àäûì èçëÿð, ãàðøûñûíà êå÷èá ýåòìÿñèíÿ ìàíå îëóð. Ìÿüðóð âÿ
àìèðàíÿ áèð òåâð èëÿ)
Ýåòìÿ, äóð! À÷ ýþçëÿðèíè,
Áàã ýþð áÿí êèìèì, áÿí íÿéèì?
Ùè÷ äöøöíäöðìÿçìè ñÿíè
Âóðüóí êþíëöì, ýþçÿëëèéèì?
Ïåéüÿìáÿð
(áàøûíû ãàëäûðûð, äèããÿòëÿ ñöçÿð, ïÿðÿñòèøêàð áèð àùÿíýëÿ)
ßâÿò, ýþçÿë!.. Øàèðëÿðèí
Òàòëû õöëéàñûíäàí ýþçÿë.
Èëê áàùàðäà ñÿùÿðëÿðèí
Ïÿíáÿ ðþ’éàñûíäàí ýþçÿë!..
Éûëäûçëàðûí ñåâäàñûíäàí
Éàðàòûëìûø áèð ÷è÷ÿêñèí.
Ýþçÿëëèéèí ìÿ’íàñûíäàí
Äàùà äèëáÿð áèð ìÿëÿêñèí.
Ôÿãÿò áèð Òàíðû êè, ñàíà
Áþéëÿ áèð ýþçÿëëèê âåðìèø.
Íÿäÿí õîð áàãàðñûí îíà,
Íè÷èí åòìÿçñèí ïÿðÿñòèø?
173
Øÿìñà
Àù, áèëìÿì êè, øó ãàðàíëûã,
Øó ÿíýèí áîøëóãäà íÿ âàð?
Î áèð äÿðèí ùè÷ëèê àðòûã,
Ñàüûð ùè÷ëèêäÿí íÿ ÷ûãàð?
Ïåéüÿìáÿð
Ùàëáóêè ñàéñûç ûøûãëàð
Î ãàðàíëûãäàí ïàðëûéîð.
Ýþðöá äóéäóüóí âàðëûãëàð
Î ùè÷ëèêäÿí ôåéç àëûéîð.
Øÿìñà
Áÿí èñòÿðèì ãÿëáèíäÿêè
Òàíðû åøãè óíóòóëñóí,
Êþíëöìäÿ ÷ûðïûíàí ñåâýè
Î åøãèí éåðèíÿ äîëñóí.
Ïåéüÿìáÿð
×ÿêèë, àðòûã ñÿðñÿìëÿäèí,
Äÿô’ îë äà ñóñ, àù, óüóðñóç!
Ìÿðìÿð êþêñöíäÿêè ãÿëáèí
Äàø áöòëÿð ãÿäÿð øöóðñóç...
(×ÿêèëìÿê èñòÿð)
Øÿìñà
(þíöíÿ êå÷ÿðÿê)
Øèìäè ìÿëÿê äåðêÿí áàíà
Áó òÿùãèð áèëìÿì êè, íè÷èí?
Ïåéüÿìáÿð
×ÿêèë, áó äà àçäûð ñàíà,
×öíêè øåéòàí áèð ìÿëÿêñèí.
174
(Ýåäÿð)
Íÿäèìÿ
(ýÿëèð)
Ñÿí îíà ùþðìÿò áÿñëÿðêÿí,
Íèôðÿòëÿ – ñóñ, ÷ÿêèë! – äèéîð.
Ãóðòóëóø éîëó ñþéëÿðêÿí,
Ñÿíè ùÿï òÿùãèð åäèéîð.
Øÿìñà
(êèíëè)
Ïÿê ìÿüðóð... ßâÿò, ìöòëÿãà
Êÿñìÿëè îíóí äèëèíè.
(ìöëàéèì)
Ëàêèí... î ýþçëÿð äàèìà
Ñþíäöðöð áÿíäÿêè êèíè.
Àù, î ýþçëÿð äàèì ãàðà
Åëìàñ êèáè ïàðëàð äóðóð.
Àðãàñûíäà ùèêìÿò, äÿùà
Äÿíèçëÿðè ùÿï ìåâú âóðóð,
Áÿíè ÿí ÷îã ÿñèð åäÿí
Îíóí ïàðëàã ñþçëÿðèäèð.
Àù, èíñàíû ùÿúâ åäÿðêÿí
Áåëÿ î ïÿê çÿðèô øàèð...
Íÿäèìÿ
Î éàëíûç øàèðñÿ, äöøöí,
Ñÿí ùÿì øå’ðñèí, ùÿì øàèð.
Ùöñíöí, ýþçÿë ñÿñèí, áöòöí
Ùèúàç þëêÿñèíäÿ íàäèð...
175
Øÿìñà
Áÿí ùè÷... ÿí áþéöê øàèðëÿð
Îíà ãàðøû äèç ÷þêìÿëè,
Èìðööëãåéñ êèáè ÿðëÿð
Ñóñìàëû, áîéóí áöêìÿëè...
ßâÿò, áèçäÿ íÿ ÷îã øàèð,
Îíëàðà áèð çÿíáèë õóðìà,
Éà øÿðàá, éà áèð àëòûí âåð,
Ìÿäù åäÿðëÿð ñÿíè... Àìà
Î, äöøìàíäûð éàëòàãëûüà,
Ùÿï êèíäÿí, ãÿðÿçäÿí ãà÷àð.
Ýåíèø ðóùó ñàíêè ôÿçà...
Äàèì éöêñÿêëÿðäÿ ó÷àð.
(Ìÿ’éóñ âÿ ùÿéÿúàíëû)
ßôñóñ áöòëÿðè, Êÿ’áÿéè
Ùÿï ðÿää åäÿð, èøòÿ áÿëà!
Ùÿì ïÿê ñåâÿð Õÿäèúÿéè,
Áóíó ÿôâ åäÿìÿì ÿñëà!
Íÿäèìÿ
(ÿòðàôà áàãàð)
Áàã, ýÿëäèëÿð áàø êàùèíëÿ
Õÿòòàá îüëó þíëÿðèíäÿ,
Ãûçìûø áþéöê, êö÷öê, êþëÿ,
Å’òèäàë éîã ùè÷ áèðèíäÿ.
Þíäÿ áàø êàùèí, ðÿèñëÿð âÿ îðòà éàøëû, éóúà áîéëó, ñèëàùëû Õ ÿ ò ò à á î ü ë ó îëäóüó
ùàëäà úàìààò ýÿëèð, ùÿð êÿñ êèíëè áàãûøëàðëà ÿòðàôû ñöçìÿéÿ áàøëàð.
Áàø êàùèí
Íåðäÿ, éàùó, îíó áèð ýþñòÿðèíèç!
ßúÿáà íåðäÿ î õàèí äèíñèç?
176
Õÿòòàá îüëó
Êèì áèëèð, áÿëêÿ äÿ ãîðãóá ãà÷ìûø.
Øÿìñà
(Íÿäèìÿéÿ)
Éîã, î ãîðãàã äåéèë ÿñëà, éàíëûø...
Èõòèéàð
(ýÿëèð, äöêàíûí ãàïûñûíû à÷àðàã)
Áóðäà äàëìûøäû î õöëéàéÿ äÿìèí.
Èøòÿ ãîðãóá äà ñàâóøìóø ìèñêèí!..
Î ôÿãÿò áÿíúÿ áèð àúèç, ñÿðñÿì...
Áÿí äÿ ÿñëà îíà ìÿ’íà âåðìÿì.
Áàø êàùèí
Áàø ðÿèñ! Àù, íÿ ãàäàð ùàëû ôÿíà,
Áàãàëûì áèð î íÿ ñþéëÿð ÿúÿáà?
Á à ø ð ÿ è ñ ýÿëèð. Ùÿð êÿñ ÿéèëèð. Ñöêóò...
Áàø ðÿèñ
(þíäÿ äóðàí ðÿèñëÿðÿ øèääÿò âÿ ùÿéÿúàí èëÿ)
Àðãàäàøëàð! Íÿ äåìÿê áóíúà ñöêóò?
Íèéÿ áàãìàãäàñûíûç ùÿï ìÿáùóò!?
177
Ïÿê êö÷öê ñàíäûüûíûç áèð ìèñêèí
Áÿñëèéîð áèçäÿêè àäÿòëÿðÿ êèí.
Ùè÷ÿ åíäèðìÿäÿ ùÿï äèíèìèçè,
Ýöëöéîð áöòëÿðÿ, ñàéìàç äà áèçè.
Îíóí àíúàã éóúà ýþéëÿðäÿ éàøàð,
ßë âóðóëìàç éåíè áèð Òàíðûñû âàð.
Þéëÿ áèð Òàíðû êè, ýþçëÿð ýþðìÿç,
Úèñìè éîãìóø äà íÿ úåâùÿð, íÿ ÿðÿç...
Äîüóðóá äîüìàç î áèìèñëö øÿðèê,
Ùÿì ìÿêàíñûç... Íÿ ãàäàð ñÿðñÿìëèê?!
Ñþéëöéîð ùÿï áèð èìèø øàù âÿ ýÿäà.
Áó ñÿáÿáäÿí óéàðàã ùÿï ôöãÿðà,
Ùÿï çÿèôëÿð, êþëÿëÿð, úàðèéÿëÿð
Îíó äèíëÿð, îíà ùþðìÿò áÿñëÿð.
Àù, î áèð ýöí äöøöíöá éîë áóëàúàã,
Áèçÿ ãàëèá âÿ ìöñÿëëÿò îëàúàã...
Áèð õÿéàë èøòÿ, ÿâÿò òàòëû õÿéàë.
(Ùèääÿòëÿ ãûëûúûíû ÷ÿêÿð)
Øó ãûëûú ÿëäÿ äóðóðêÿí, áó, ìöùàë...
Ùþðìÿò åòäèì äÿ Áÿíè Ùàøèìÿ áÿí,
Þíúÿ âàç êå÷äèì îíóí ãÿòëèíäÿí.
Íÿ ãàäàð îëñà äà ÿúäàäû óëó.
(ßëèíè êþêñöíÿ âóðóð)
Ñàü áûðàãìàç îíó Õÿòòàá îüëó.
Ãÿùðÿìàíëàð áàíà àúèç ãóë èêÿí,
Î íàñûë ãóðòóëàúàã ïÿíúÿìäÿí?
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿéèí, ÿë’àí ýåäÿðèì,
Îíó áÿí ïàð÷àëàðûì, ìÿùâ åäÿðèì.
(Ãûëûúûíû ãûíûíà ãîéóá ñÿðò âÿ ãûçüûí áàãûøëàðëà óçàãëàøûð)
178
Áàø ðÿèñ
Èáí Õÿòòàáûí, ÿâÿò, øþùðÿòè âàð,
Ãÿùðÿìàíäûð íÿéÿ ÿçì åòñÿ éàïàð.
(Êÿíàðäà äóðàí îðòà éàøëû Ñÿèäÿ)
Ñÿí äÿ ýåò, äóðìà, Ñÿèä! Ýþç-ãóëàã îë!
Éàðäûì åò ãàéíûíà, Ïåéüÿìáÿðè áóë.
Úàìààò äàüûëûð.
Ñÿèä
(óçàãëàøàí Áàø ðÿèñÿ òÿ’çèì èëÿ)
Ïÿê ýþçÿë...
(ßòðàôà)
Àù, úàíàâàð, àù ÿäíà...
Ýþðÿéèì ãÿùð îëàñûí ñÿí äÿ, î äà...
Ýåäÿð. Íÿäèìÿ èëÿ áÿðàáÿð ýåðèäÿ ãàëàí Øÿìñà ùÿéÿúàíëû ùàëëàð êå÷èðèð.
Øÿìñà
Éîã, áó ìöìêöí äåéèë ÿñëà... ÿñëà,
Îíó ìÿùâ åòìÿäÿ éîã áèð ìÿ’íà.
Íÿäèìÿ
Øèìäè Ïåéüÿìáÿðÿ êèí áÿñëÿð èêÿí,
Áó òÿëàøûí ÿúÿáà ñþéëÿ íÿäÿí?
Øÿìñà
Àù, î øàùèíúÿ áàãûøëàð ùÿð àí
×ûðïûíàí ðóùóìóí öñòöíäÿ ó÷àð.
179
Î ýþçÿë ñÿñäÿêè ãöââÿò, ùÿéÿúàí
Ñûçëàéàí êþíëöìÿ áèð øþ’ëÿ ñà÷àð.
Ñåéð åäÿðêÿí îíó ãàðøûìäà äÿìèí,
Ñþíäö ùÿøìÿò, ÿçÿìÿò, ñþíäö ãöðóð.
Îíó ñåâäèììè? Áèëèíìÿç... Ëàêèí
Áÿíè áèð äóéüó ÿçèá ãÿùð åäèéîð,
Î éàíàí ãÿëáÿ ãàâóøìàã äèëÿðèì,
Îíà ãîøìàã äèëÿðèì.
(Ñèíèðëè àäûìëàðëà Ïåéüÿìáÿð ýåòäèéè òÿðÿôÿ äîüðó èëÿðèëÿð, Íÿäèìÿ äÿ
êÿíäèñèíè èçëÿð)
ÙÈÚÐßÒ
Åéíè øÿùÿðäÿ ìÿçàðëûã. Êÿíàðäà áèð åâúèéÿç, èêè-ö÷ õóðìà àüàúû. Èêèíäè ÷àüû...
Åâ ñàùèáè Ñÿèä òÿëàø èëÿ ýÿëèð, ãàïûéû øèääÿòëÿ ÷àëàð. Ãàïû à÷ûëûð. Îíóí 30 éàøûíû
êå÷ìÿéÿí ãàðûñû – Õÿòòàá ãûçû ãàðøûñûíà ÷ûãàð.
Õÿòòàá ãûçû
Ñÿèä, éöç-ýþçöíö ñàðàí
Áó òÿëàø íè÷èí, ÿúÿáà?
Ñÿèä
ßùä åòäè ãàðäàøûí ÿë’àí
Äÿùøÿòëè áèð ãóðóëòàéäà...
Ñöêóò...
Àìàí, íÿäèð ÿùä åòäèéè?
Áó òÿëàø, áó ñóñìàã íè÷èí?
Ñÿèä
Õÿòòàá îüëó àíä è÷äè êè,
Ïåéüÿìáÿðè ìÿùâ åéëÿñèí!
180
(ñàðñûëìûø âÿ ãîðãóëó)
Àù, áó ãîðãóíú õÿáÿð áÿíè
Áèð éûëäûðûì êèáè âóðäó.
Òàíðû ãóðóòñóí ÿëèíè
Éîã, î àðòûã ïÿê ãóäóðäó!
Ñÿèä
Áèëñÿ ùÿëÿ ñÿí äÿ, áÿí äÿ
Î äèíÿ èìàí åòìèøèç;
Ùè÷ ñàü áûðàãìàç, èëê þíúÿ
Áèçäÿí þú àëûð øöáùÿñèç.
(Óçàãäàí Õÿòòàá îüëó ýþðöíöð)
Èøòÿ êÿíäèñè! Øÿððèíäÿí,
Éà Ðÿá, ñÿí ñàãëà áèçëÿðè.
(êèíëè àäûìëàðëà éàãëàøûð)
Ñÿèä! Ñèçäÿí âàðìû ýþðÿí
Ùè÷ î äöçìÿ Ïåéüÿìáÿðè?
Éîã áèð êèìñÿíèí õÿáÿðè.
(Ñÿèäè ýþñòÿðèð)
Íÿ çåâúèì ýþðìöø, íÿ äÿ áÿí.
(Ùÿð èêèñè è÷ÿðè ýèðÿð)
181
(ÿëè ãûëûúûíûí ãÿáçÿñèíäÿ, ãûçüûí)
Õàéûð, ÿñëà î ñÿðñÿðè
Ãóðòóëàìàç øó ïÿíúÿìäÿí.
(Áó ñûðàäà ßáó Òàëèá îüëó ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýÿëèá êå÷ÿð)
Äóð, åé ßáó Òàëèá îüëó,
Áó ñóð’ÿòëÿ ñÿí íåðÿéÿ?
Ýåäèéîðóì Òàíðû ãóëó
Ïåéüÿìáÿðëÿ ýþðöøìÿéÿ.
Ñèçëÿðäÿêè ùÿñÿá-íÿñÿá
Áÿëëè, ùÿð êÿñúÿ ìþùòÿðÿì.
(îíóí ñþçöíö êÿñÿðÿê)
Ôÿãÿò áÿíúÿ åëì, ÿäÿá
Ùÿñÿá-íÿñÿáäÿí ìöãÿääÿì...
Ñþçëÿðèìè êÿñìÿ, äèíëÿ!
Äèíëèéîðóì, ÿâÿò, ñþéëÿ.
Áÿíúÿ àòûá éåíè äèíè,
ßúäàäûíëà þéöíìÿëè...
182
Èíñàí äåéèë ÿúäàäûíû,
Éàëíûç ùàããû äöøöíìÿëè.
Íÿ èñòÿðñèíèç ÿúÿáà
Ýþçÿ ýþðöíìÿç Òàíðûäàí?
Ýþðìÿäèéèì áèð Òàíðûéà
Áÿí ÿéèëìÿì ùè÷ áèð çàìàí.
Íåðäÿ ýþðäöí îíó, íåðäÿ?
Ùÿð çàìàí èøòÿ ùÿð éåðäÿ,
ßâÿò, ýþñòÿðèð ùÿð ñÿäà.
Ùÿð ùÿðÿêÿò îíó äàèì,
Áèð øåé ýþðìÿäèì êè, îíäà
Òàíðûéû ýþðìöø îëìàéûì.
(éàðûìèñòåùçà)
Ñÿí áó ôåâãÿë’àäÿ éîëó
Ëöòô åäèá äÿ þéðÿò áàíà.
(åéíè àùÿíýëÿ)
Áèð ÷îúóã, åé Õÿòòàá îüëó,
Þéðÿòÿìÿç áóíó ñàíà.
183
(ìÿ’íàëû òÿáÿññöìëÿ)
Ôÿãÿò äèéîðëàð Ïåéüÿìáÿð
Òàïûíûðêÿí Òàíðûñûíà;
Äàèì èçùàðè-ÿúç åäÿð,
Ùåéðÿòëÿ äåð “ìà ÿðÿôíà”...
Èçùàðè ÿúç åäÿí àðèô
ßí áþéöê èäðàê ÿùëèäèð.
(ìÿüðóð âÿ èñòåùçàëû áàãûøëàðëà)
Äóðñóí! Õàëèãèíè ùÿðèô
Áó ýöí ìÿçàðäà þéðÿíèð.
(ÿëè ãûëûúûíûí ãÿáçÿñèíäÿ òèòðÿð)
Ñàêèò îë, îíóí ìÿçàðû
Äåéèë éåðäÿ, ýþéëÿðäÿäèð.
Îíà éàëíûç óúà Òàíðû
Þç ãóúàüûíäà éåð âåðèð.
Ùÿì äÿ îíó, èíàí áàíà,
Ùÿð éèýèò ãûëûúû êÿñìÿç.
Äöíéà äàüûëñà äà îíà
ßñëà þëöì éåëè ÿñìÿç.
Ôÿãÿò ðÿíýèí ïÿê äÿéèøäè,
Êþíëöí ãàâüàìû èñòèéîð?
184
Õàéûð, ÷öíêè ãàí äþêìÿéè,
Áþéöê Òàíðû ìÿí’ åäèéîð.
Áó áèð éàëäûçëû ùèéëÿ êè,
Ùÿï ãîðãóäàí íÿø’ÿò åéëÿð.
Ñàãûí! Î ñåâìÿç ùèéëÿéè,
Íÿ ñþéëÿðñÿ äîüðó ñþéëÿð.
Àáäóëëà îüëóíó ÿñëà
Ãîðãóòàúàã áèð ãöââÿò éîã,
Ùè÷ þéöíìÿ, êå÷ìèø îëà;
(ÿëèíè êþêñöíÿ ãîéàðàã)
Îíóí éàðäûì÷ûñû ïÿê ÷îã...
Èøòÿ ãÿùðÿìàí áèð ÷îúóã!
ßðÿáñèí, åøã îëñóí ñàíà!
Èíàí, ñÿíäÿêè ìÿüðóðëóã
Úèääÿí õîø ýþðöíäö áàíà!
Ëàêèí òóòóá þç ÿùäèìè
Áÿí ìÿùâ åòìÿëèéèì îíó.
(Èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ)
Òàíðûäàí õÿáÿð ýÿëäèìè,
Àðàðñûí Õÿòòàá îüëóíó.
(Ìÿüðóð âÿ ÿçÿìÿòëè àäûìëàðëà óçàãëàøûð)
185
(ñèíèðëè)
Àù, Ïåéüÿìáÿðèí áó ùåëìè
Ùÿï äöøìàíëàðû ýöëäöðöð.
Éîã, áó äÿðä éàãàð êþíëöìö,
×îã ñöðìÿç áÿíè þëäöðöð.
(Êÿñêèí áèð ÿçì èëÿ)
Õàéûð, áÿí Õÿòòàá îüëóíà
Éöç âåðìÿì òöüéàí åéëÿñèí.
Áûðàãìàì øó úÿëëàä îíà
Ýöëäÿí àüûð ñþç ñþéëÿñèí.
(Ñöð’ÿòëè âÿ êèíëè àäûìëàðëà åéíè éîëó èçëÿð)
Áó ñûðàäà äèýÿð òÿðÿôäÿí àçüûí éöçëö, úàíàâàð ýþçëö áèð ÿðÿá ùÿíóç áåø-àëòû éàøûíà
âàðìûø ãûçûíûí ãîëóíäàí òóòóá ãûçüûí àäûìëàðëà ìÿçàðëûüà äîüðó éöðöð.
ßðÿá
Àðòûã óñàíäûì, ýÿë, éåòÿð!
Ãûç
(àúû ôÿðéàä èëÿ)
Àííÿúèéèì!.. Àù, íåðÿéÿ?
ßðÿá
Ñÿí äÿ áàúûí êèáè ýÿáÿð!
Ãûçëàð ìÿùêóìäóð ùè÷ëèéÿ!
Ãûç
(éàëâàðûð)
Àìàí, áàáàúûüûì, àìàí!
186
ßðÿá
Ýÿë, éåòÿð!..
(Ùèääÿòëÿ ñöðöêëÿð)
Ãûç
(ãîðãàðàã ÷ûüûðûð)
Àù, àííÿúèéèì!
ßðÿá
Ýÿë, þëöìäöð ñÿíèí úÿçàí,
Àðòûã éîã ôÿçëÿ ÿòìÿéèì.
Ãûç
Àù, áûðàã, àíàìû áèð äÿ
Ýþðÿéèì, ñîíðà âóð, þëäöð.
ßðÿá
Ùàéäû ñÿí äÿô’ îë, ýÿáÿð äÿ,
Î äà ùÿñðÿòèíäÿí þëöð.
(Áîø ìÿçàðûí è÷èíÿ àòàð)
Ãûç
Àù!
ßðÿá
(ìÿçàðûí öçÿðèíè èêè-ö÷ áþéöê äàøëà ãàïàð)
Èøòÿ... Ñóñ, éåòÿð, áàíà
Ãûç åâëàäû ëàçûì äåéèë.
187
Ãûçûí ñÿñè
Àííÿúèéèì...
ßðÿá
(ìöòÿÿññèð)
Áÿäáÿõò àíà...
Øèìäè éàâðóñóíäàí ãàôèë...
(Ïåøèìàí âÿ ìÿùçóíúà áèð òåâðëÿ ÿëè àëíûíäà äöøöíöð, ñîíðà)
Àù, íÿ äóéüóñóçìóø Òàíðûì,
Áèð ýöí òàëåéèì ýöëìÿäè.
Íè÷èí, áèëìÿì, íè÷èí ãàðûì
Ãûç äîüóðóðêÿí þëìÿäè?!
(Ãûçüûí âÿ ñèíèðëè)
Õàéûð, áÿí îüóëäàí áàøãà
Åâëàä èñòÿìÿì, èñòÿìÿì.
Ãûç âÿ ãàäûí èíñàíìû éà?
Éîã, áÿí ãûçà åâëàä äåìÿì.
(Êèíëè àäûìëàðëà ÷ÿêèëèá ýåäÿð. Î ýåòäèéè êèáè, Ñ ÿ è ä èëÿ Õ ÿ ò ò à á ãûçû
òÿëàø èëÿ ãàïûéû à÷ûá ÷ûãàðëàð)
(Ñÿèäÿ)
Àìàí, äóðìà, íåðäÿ îëñà
Ïåéüÿìáÿðè ýåò, àðà áóë!
Àù, ãàðäàøûì îíó áóëñà,
Ùè÷ ñàü áûðàãìàç, ÿìèí îë!
Ñÿèä
Øàøûðìà, åé Õÿòòàá ãûçû,
Ãàðäàøûí ýÿð÷è ãÿùðÿìàí.
188
Ïåéüÿìáÿð î èìàíñûçû
Áèð ñþçëÿ ñóñäóðóð, èíàí!
Ùÿð èøäÿ åùòèéàò åéè,
Ýåò, õÿáÿð âåð åâëÿðèíÿ.
Ùÿìÿí ýåò áóë Õÿäèúÿéè,
Çåâúÿñèäèð, áèëñèí éåíÿ.
(Ïåéüÿìáÿð óçàãäàí ýþðöíöð)
Ñÿèä
(áàãàð)
×îã øöêöð, èøòÿ êÿíäèñè!
(Õÿòòàá ãûçûíà)
Ñàãûí, áèð øåé ñþéëÿìÿ, äóð...
Ãàéûáäàí áèð ñÿñ
×îúóã ñÿñè.
Àù, áó ñÿñ íåðäÿí ýÿëèéîð?
Ñÿèä
(òÿëàø èëÿ Ïåéüÿìáÿðÿ éàãëàøûð, ÿéèëèá ÿëèíè þïäöêäÿí ñîíðà)
Àìàí, åé Òàíðû åë÷èñè!
Áèð úÿëëàä àðûéîð ñÿíè.
189
Ïåéüÿìáÿð
×îúóã ñÿñè.
Ïåéüÿìáÿð
Áó ñÿñ áÿíè
Õÿðàá åòäè, àù, íÿ ùÿçèí!..
Àíà
(àúû ôÿðéàä èëÿ ãîøóá ýÿëèð)
Àìàí, éàâðóì, ìÿëÿê éàâðóì,
Ïåéüÿìáÿð
(õàðàá îëìóø áèð ìÿçàðà éàãëàøûð. Öçÿðèíäÿêè áþéöê äàøû
áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèá áàãàð)
Èøòÿ áèð ãûç! Éàðäûì åäèí,
Éàðäûìû ÿìð åòìèø Òàíðûì.
Àù, ýþðöíöð äèðè-äèðè
Ìÿçàðÿ ýþììöøëÿð áóíó.
Àíà
ßâÿò õàèí áèð ñÿðñÿðè
Ìÿùâ åòìÿê èñòèéîð îíó.
Ñÿèä ìÿçàðà åíÿð, ãûçû éóãàðû ãàëäûðûð, Ïåéüÿìáÿð éàðäûì åäèá ÷ûãàðûð.
Îô, éàâðóì...
190
Ãûç
Àù, àííÿúèéèì...
(Ãóúàãëàøûðëàð)
Ïåéüÿìáÿð
(àíàéà)
Äóð, éöêñÿëòìÿ ôÿðéàäûíû,
Ñþéëÿ, áÿí áèëìÿê èñòÿðèì
Øó ìÿ’ñóìóí úÿëëàäûíû.
Àíà
Úÿëëàäû èøòÿ ïÿê àéäûí,
Êÿíäè àë÷àã áàáàñûäûð.
(Éàðàëû áèð àùÿíý èëÿ)
Îíúà áèð ãûç, éà áèð ãàäûí
Óüóðñóç áàø áÿëàñûäûð.
Ïåéüÿìáÿð
(ìöçòÿðèá âÿ ùÿéÿúàíëû)
Ãàäûí, ãàäûí?! Îíó äóéìàã, äóéóðìàã èñòÿðêÿí
Éàãàð äöøöíúÿìè áèð øþ’ëÿ, áèð çÿùÿðëè äèêÿí.
Áöòöí ùÿéàòû ÷è÷ÿêëÿíäèðÿí ôÿãÿò î... íè÷èí,
Íè÷èí ÿçèëñèí î, áèëìÿì íè÷èí ñöðöêëÿíñèí?!
Ãàäûí – ýöíÿø, ÷îúóã – àé... íóðè àé ýöíÿøäÿí àëûð1.
Ãàäûíñûç þëêÿ ÷àáóã ìÿùâ îëóð, çàâàëëû ãàëûð.
Ãàäûí ÿëèëÿ ôÿãÿò áÿõòèéàð îëóð øó úèùàí,
Î áèð ìÿëÿê... îíó òÿãäèñ åäÿð áþéöê Éàðàäàí.
__________
1
Éàõóä: Î áèð ýöíÿø êè, áÿøÿð çåâãè, ðóùó îíäàí àëûð.
191
Î ïÿê ñåâèìëè, ýþçÿë, èíúÿ, íàçëû áèð õèëãÿò,
Îíóí àéàãëàðû àëòûíäàäûð ôÿãÿò úÿííÿò:
Ãàäûí ýöëÿðñÿ øó ûññûç ìöùèòèìèç ýöëÿúÿê,
Ñöðöêëÿíÿí áÿøÿðèééÿò ãàäûíëà éöêñÿëÿúÿê...
Àíà
Ùàéäû, ýÿë ýåäÿëèì ãóçóì.
Ãûç
Àù, áàáàìäàí ãîðãóéîðóì.
Ïåéüÿìáÿð
Àëëàù ÿñèðýÿñèí, àìàí!
Âÿùøèëÿðè êå÷äè èíñàí.
Àíà
Ãîðãìà! Î ùè÷ ýþðìÿç ñÿíè!
Ãûç
Ýþðñÿ þëäöðÿúÿê áÿíè.
Àíà
Åâäÿ éîã, áèçè òÿðê åòäè,
Øèìäè éîë êÿñìÿéÿ ýåòäè.
Ãîðãìà, àííÿí äèëÿíèð äÿ,
Âåðìÿç ñÿíè î íàìÿðäÿ.
Ïåéüÿìáÿð
Òàíðû éàðäûì÷ûíûç îëóð,
Àçüûí úÿçàñûíû áóëóð.
192
(Åâè ýþñòÿðèð)
Áàã, øó åâäÿ éàøàéàíëàð
Ïÿê ìÿðùÿìÿòëè èíñàíëàð...
Áóíëàðäà ãàí âàð, âèúäàí âàð,
Éóúà Òàíðûéà èìàí âàð.
Áóðäà ãàëûí ùÿð èêèíèç,
Î úÿëëàäû ýþðìÿéèíèç.
Àíà
(ãûçèëÿ áÿðàáÿð Ïåéüÿìáÿðèí àéàãëàðûíà ãàïàíûð)
Àëëàù ñÿíäÿí ðàçû îëñóí.
Ïåéüÿìáÿð ãîëëàðûíäàí òóòóá ãàëäûðûð.
Ñÿèä
Ýÿëèí, áèð àç ðàùàò áóëóí.
Ýÿëèí, ùè÷ ìÿðàã åòìÿéèí.
Ïåéüÿìáÿð
(ìÿ’íàëû áèð áàãûøäàí ñîíðà)
Ìÿùÿááÿòäèð ÿí áþéöê äèí.
È÷ÿðè ýèðÿðëÿð.
Àìàí, áóéóðñàíûç ñèç äÿ...
193
Ïåéüÿìáÿð
Õàéûð, áÿí ýåòìÿê èñòÿðèì...
Áèð àç ñàãëàíûíûç áèçäÿ,
Ãÿçÿáëÿíìèø áÿðàäÿðèì...
Ïåéüÿìáÿð
Ëàêèí Òàíðûíûí ãÿçÿáè
Îíóíêèíäÿí äàùà ìöäùèø...
Àù, ãîðãàðûì, ïÿê ÿñÿáè,
Áÿëêÿ äîüàð ÷èðêèí áèð èø.
Ïåéüÿìáÿð
Ñÿí ýåò, øó êèìñÿñèçëÿðè
Àâóò, áàðûíäûð, ÿêìÿê âåð.
Áþéöê Òàíðû Ïåéüÿìáÿðè
Ùÿð àí áÿëàäàí ùèôç åäÿð.
Ãàäûí îíóí ÿëèíè þïÿð, ìöçòÿðèá áàãûøëàðëà è÷ÿðè ýèðÿð âÿ ãàïûéû ãàïàð. Áó ìÿíçÿðÿéè
óçàãäàí ýþðöíÿí Íÿèì èëÿ Òîïàë ñåéð åäÿðëÿð.
Íÿèì
Éàçûã øó Õÿòòàá îüëóíà,
Ïåéüÿìáÿðÿ êèí áÿñëèéîð.
Ùÿìøèðÿñè óéìóø áóíà,
Äèí è÷èíäÿ äèí áÿñëèéîð.
194
Ïåéüÿìáÿð äàëüûí àäûìëàðëà ìÿçàðëûãäà áèð äàø öçÿðèíäÿ îòóðóá äöøöíöð. Áó ñûðàäà
ãûç, îüëàí áèð éûüûí ÷îúóã àøàüûäàêû øÿðãèéè ñþéëÿéÿðÿê ýÿëèð âÿ ùÿð ïàð÷à áèòäèêäÿ ÿë
÷àëàð, îéíàðëàð.
×îúóãëàð
Äèéîð ýþéäÿ áàü÷àëàð âàð,
Îðäà ÷è÷ÿêëÿð íóð ñà÷àð,
Èíñàí ìÿëÿê êèáè ö÷àð...
Èñòÿìÿì, ìàñàëäûð îíëàð,
Áÿí âóðóëäóì éàëíûç ñàíà
Âÿòÿí! Àù, ñåâýèëè àíà!
Äöí áèð ãóø ýþðäöì éàðàëû,
Äöøìöø éóðäóíäàí àðàëû.
Äèøëÿðäè êþêñöíö ÷àëû,
Ñþéëÿðäè ñàíêè ùÿð ùàëû;
Âÿùøè ãàðòàë ãûéäû áàíà,
Âÿòÿí! Àù, ñåâýèëè àíà!
Áèð ãà÷ ÷îúóã ûñëûã ÷àëàðàã éåðäÿí äàø ïàð÷àëàðû àëûá Ïåéüÿìáÿðÿ àòàð, î ÷ÿêèëèá
ýåòìÿê èñòÿðêÿí Áàø êàùèí éàíûíäà áèðèíúè, èêèíúè, ö÷öíúö ðÿèñ âÿ èêè êàùèí îëäóüó
ùàëäà ãàðøû òÿðÿôäÿí ÷ûãàðëàð.
Áàø êàùèí
(Ïåéüÿìáÿðè ýþñòÿðèð, èñòåùçàëû áèð òåâðëÿ)
Èøòÿ ÿíýèí ôÿçàëàðûí
Ãÿùðÿìàí íöìàéÿíäÿñè!
Èøòÿ Ëàòö Öççàëàðûí
Áþùòàí÷û áèð õàíÿíäÿñè!
Ýþðöíöð áèçäÿí áûãìûø äà,
Øèìäè áàøãà éîë ýåäèéîð.
Äèðèëÿðè áûðàãìûø äà,
Þëöëÿðÿ âÿ’ç åäèéîð.
195
Òóùàô!.. Áÿí Õÿòòàá îüëóíó
Ñàäèã áèëèðäèì ÿùäèíÿ.
Ùÿíóç ñàü áûðàãìûø áóíó,
ßñêè êåéôèíäÿäèð éåíÿ.
Ö ÷ ö í úö ð ÿ è ñ
Ãöñóð éîã îíäà, ùÿð êÿñúÿ
Áÿëëèäèð êè, î ïÿê úÿñóð...
(Ïåéüÿìáÿðÿ èøàðÿòëÿ)
Áÿëêÿ ùÿðèô ñåùð åòìèø äÿ,
Éàëíûç îíà ýþðöíìöéîð.
Ïåéüÿìáÿð
Ñóñ! Àëëàùûí Ïåéüÿìáÿðè
Ïÿê óçàãäûð î èøëÿðäÿí.
Îíóí ñåùðèäèð ñþçëÿðè
Âàðìû ãàðøûëûã ñþéëÿéÿí?!
Áàø êàùèí
(ñîí äÿðÿúÿ ãûçüûí)
Áèëìÿì íè÷èí ñàðñûëûá äà
Ýþéëÿð éåðÿ äþêöëìöéîð?
Áèëìÿì íè÷èí ñàâðóëóá äà
Øó äöíéà àëò-öñò îëìóéîð?
Àù, î ìÿ’áóäëàð êè, áèçÿ
Àëòûí âåðèð, øþùðÿò âåðèð,
Î áöòëÿð êè, þëêÿìèçÿ
Ùÿéàò âåðèð, ãöââÿò âåðèð;
Ùè÷ ðÿâàìû äöíêö éåòèì
196
Îíëàðû òÿùãèð åòñèí äÿ,
Áèç êÿíàðäàí ñåéð åäÿëèì,
Î ñàü ãàëñûí éåð éöçöíäÿ?!
Áó ñûðàäà ÿòðàôäà ãàäûí, ÷îëóã-÷îúóã òîïëàøûá äèíëÿð.
Ïåéüÿìáÿð
Õàéûð, àëäàíìà, åé çàâàëëû áÿøÿð,
Ñÿíúÿ ãàëèáìè õåéðÿ ôèòíÿâö øÿð?
ßëâåðèð ãÿôëÿò, èñòÿìÿç òöüéàí,
Ñÿíè åð-ýåú ùÿëàê åäÿð èñéàí.
(Éåðäÿí áèð àâóú òîïðàã àëûá ùàâàéà ñàâóðóð)
Ñÿí íÿñèí? Èøòÿ áèð àâóú òîïðàã!
Áàã, äöøöí! Êèáðè àò, ãöðóðó áûðàã.
ßéðè éîëäàí ÷ÿêèë, ôÿñàäû óíóò!
ßâÿò, àíúàã äöøöí äÿ ùàã éîëó òóò.
(Ìÿçàðëàðû ýþñòÿðèð, ãûçüûí âÿ ùÿéÿúàíëû)
Âàð, ñÿíèí÷èí äÿ áþéëÿ áèð ýöí âàð,
Áèð ýöí ÿëäÿí ÷ûãàð øó àëòûíëàð.
Ùÿï ñóñàð òàïäûüûí ñÿíÿìëÿð, ÿâÿò
Éàðäûì åòìÿç ýöâÿíäèéèí øþùðÿò.
Ùÿï ñþíÿð äóéäóüóí øÿðÿô, èãáàë;
Òàíðûäàí áàøãà ùÿð íÿ âàðñà, õÿéàë!..
Àðãàäàø, ñþéëÿíìÿ àðòûã
Áèç äèíëÿìÿêäÿí óñàíäûã.
Âàç êå÷ äÿ ñÿí áó ñþçëÿðäÿí,
Ãàðøûëûã ùÿð íÿ èñòÿðñÿí:
Àëòûí, ðèéàñÿò, ýþçÿë ãûç,
Ùÿð øåé âåðìÿéÿ ùàçûðûç.
197
Ïåéüÿìáÿð
Éîãñóëëóã ÿí áþéöê ñÿðâÿò,
Ãàðøûìäà ùè÷äèð ðÿéàñÿò.
Õàéûð, èñòÿìÿì, ýþçÿë ãûç,
Ñåâýèëèì Òàíðûäûð éàëíûç.
×öíêè ÿí ñîí ïÿíàù îäóð,
Îíà òàïàíëàð ãóðòóëóð.
Ùÿòòà ýöíÿøè ñàüûìà,
Àéû ñîëóìà ãîéñàíûç;
Ôèêðèìäÿí äþíÿìÿì ÿñëà,
Áèð ãóë éàøàðìû Òàíðûñûç?
(Ýåäÿúÿê îëóð)
Áàø êàùèí
Ýåòìÿ, áèð äóð, àù, íåðÿéÿ?
Ïåéüÿìáÿð
Ùàãã ÿìðèíè éåòèðìÿéÿ;
Êèì åøèòñÿ íèúàò áóëóð.
Êèì ðÿää åòñÿ ùÿëàê îëóð,
Ùàã ñåâÿí àðãàìúà ýÿëñèí;
Êîðëàð ãÿùð îëóá ÿçèëñèí.
(Ñàéìàçúà âÿ ìÿüðóð àäûìëàðëà óçàãëàøûð)
Áàø êàùèí
Àù, øó óüóðñóç ñàáåè
Éàãàð áÿíè àòÿø êèáè.
(Úàìààòà ùåéðÿò âÿ ùèääÿòëÿ)
Ùÿï áàãàð, ùÿï ñóñàðñûíûç,
Èñéàí åòìÿçìè ãàíûíûç?
198
Ìÿçàðëûãäà éàòàíëàðëà
Éîã ñèçèí ôÿðãèíèç ÿñëà.
Úàìààòäàí
– Àù, î õàèí ìÿùâ îëìàëû!
– Øèìäè úÿçàéû áóëìàëû!
– Ùàéäû, éîëäàí ÷åâèðìÿëè!
– Ñóñäóðìàëû, þëäöðìÿëè!
Ãàäûíëàð âÿ ÷îúóãëàð éåðäÿí äàø ïàð÷àëàðû àëûð, Íÿèì èëÿ Òîïàëäàí áàøãà ùÿð êÿñ
ýóðóëòó èëÿ Ïåéüÿìáÿð ýåòäèéè òÿðÿôÿ äîüðó éöðöð. Åéíè çàìàíäà ýþé ýöðëÿð.
Òîïàë
Ùàéäû ýÿë, áèç äÿ áÿðàáÿð ýåäÿëèì,
Ýÿë øó Ïåéüÿìáÿðè áèð ñåéð åäÿëèì.
Íÿèì
Ôÿçëÿäèð áÿíúÿ øó éåðñèç ùÿéÿúàí,
Íÿ èìèø ñàíêè î áÿäáÿõò èíñàí...
Øÿìñà
(Íÿäèìÿ èëÿ áÿðàáÿð ýÿëèð)
Áó íÿ, éàùó, áó íÿ äÿùøÿò ÿúÿáà?
Ñàðñûëûð ùÿï òÿìÿëèíäÿí äöíéà.
Íÿèì
(ìöñòÿùçè)
Ýþéëÿðèí åë÷èñè ìå’ðàú åäèéîð,
Î áþéöê áàø è÷èìèçäÿí ýåäèéîð.
Øÿìñà
Íÿ äåìÿê? Àíëàìàäûì, ñþéëÿ, íÿ âàð?
199
Òîïàë
Âåðäè ùÿð êÿñ îíó å’äàìÿ ãÿðàð.
Ýþé ýóðóëòóñó êÿñèëèð.
Øÿìñà
(Íÿäèìÿéÿ)
Ïÿê éàçûã! Ýÿë áàãàëûì áèð áó íÿ ùàë,
Àù, î ëàéèãìè êè, îëñóí ïàìàë?
(Ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà úàìààò ýåòäèéè òÿðÿôÿ ýåäÿðëÿð)
Íÿèì
(èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ Øÿìñàéÿ)
Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, î àðòûã ýåòäè,
×öíêè ýþéëÿðäÿêè òóôàí áèòäè.
Òîïàë
(ãàðøû òÿðÿôÿ áàãàð)
Øóíà áàã!..
Íÿèì
Êèìäèð î?
Òîïàë
Õÿòòàá îüëó!
Íÿèì
(áàãàð)
Íÿ äÿ ãûçüûí! Ýþçö àë-ãàíëà äîëó...
200
(Êèíëè áàãûøëàðëà ýÿëÿí Õÿòòàá îüëóíà)
Áóíúà ùèääÿò ÿúÿáà, ñþéëÿ, íÿäÿí?
Îíó þëäöðìÿéÿ ÿçì åòäèì áÿí,
Êèìÿ ñîðñàì, áóðàäàí êå÷äè äèéîð,
Àðàðûì, éîã, ýþðöíöð ñåùð åäèéîð.
Íÿèì
(èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ ãàôàñûíû îéíàòûð)
Îíó þëäöðìÿ, õàéûð, áàøãàñû âàð,
(åâè ýþñòÿðèð)
Áóðäà áèð çåâú èëÿ áèð çåâúÿ éàøàð...
Øó ãàäûí áÿëëè, áÿíèì ùÿìøèðÿì.
Íÿèì
Èøòÿ Ïåéüÿìáÿðÿ îíëàð ìÿùðÿì,
×ûãìûéîð ùè÷ áèðèíèí ýÿð÷è ñÿñè.
Éåíè äèí àøèãèäèð ùÿð èêèñè;
Þíúÿ îíëàðäûð, ÿâÿò, ìÿùâ îëàúàã...
(ãûëûúûíû éàðûéà ãÿäÿð ÷ÿêÿð, ñîí äÿðÿúÿ ñèíèðëè)
Ñóñ, Íÿèì! Àù, íÿ äèéîðñóí, áàíà áàã!
Êÿ’áÿ ìÿ’áóäëàðûíà àíä îëñóí,
Äîüðó ÷ûãìàçñà ñþçöí, ìÿùâ îëäóí!
201
Íÿèì
Õàéûð, ÿñëà; áàíà ëàéèãìè éàëàí?
(Èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿéëÿ)
Øàíëû Ïåéüÿìáÿðè ÿë’àí áóðàäàí,
Áàã, øó åâäÿí ÷ûãûéîðêÿí ýþðäöì.
(Òîïàë èëÿ áÿðàáÿð óçàãëàøûð)
(÷ûëüûí)
Àù, þëöì! Îíëàðà äÿùøÿòëè þëöì!..
(Ãàïûéû ÷àëìàüà áàøëàð. È÷ÿðèäÿí ýÿëÿí õîø àùÿíý áèð ãàäûí ñÿñè
äèããÿòèíè úÿëá åäÿð, äóðóá äèíëÿð)
Åøèäèëÿí ñÿñ
Óëó Òàíðû, î ýþðöíìÿç éàðàäàí
ßìð åäÿð éàëíûç ÿäàëÿò, åùñàí.
Î, ôÿíà èøëÿðè, ôþùøèéàòû
Íÿùé åäÿð, âàðëûüûíûí èñáàòû
Øó òÿáèÿò, øó ìÿùàáÿòëè ôÿçà...
Îíúà áèðäèð: óëó, çÿíýèí, ôöãÿðà.
Ãàïûéû áèð äàùà øèääÿòëÿ ÷àëàð. Ñ ÿ è ä è ë ÿ ð ÿ ô è ã ÿ ñ è ÷ûãàð. Õÿòòàá ãûçû ÿëèíäÿêè
éàçûëû áèð ïàð÷à äÿðèéè ùÿìÿí ãîëòóüóíà ñàãëàð.
(Ñÿèäÿ)
Áàíà áàã, äîüðóìó, ÿúäàäûìûçûí
Áûðàãûá äèíèíè îëäóí õàèí?
202
(Ñöêóò)
Íèéÿ ñóñäóí, íèéÿ ñóñäóí áþéëÿ?
Øàøûðûá äóðìà, úÿâàá âåð, ñþéëÿ!
Ôÿçëÿ èñðàð åäèéîðñóí, éåòèøèð.
(Ñÿèäÿ)
Ñÿíè çÿíí åòìÿç èäèì áóíúà ùÿãèð.
(Ãûëûú ïàðëàð)
Èøòÿ, àë!
(Àðàéà ýèðÿí ùÿìøèðÿñèíèí áàøû éàðàëàíûð, ôûøãûðàí ãàí àëíûíû âÿ
êþêñöíö áîéàð)
Àù, éàðàëàíäûì, åéâàù!
Ñþéëÿ, ùÿìøèðÿ! Áó ñþç äîüðóìó, àù?!
Äîüðó, ïÿê äîüðó, ÿâÿò, Ïåéüÿìáÿð
Áèçúÿ ÿí øàíëû, áþéöê áèð ðÿùáÿð...1
Îíóí Àëëàùûíà èìàí åòäèê,
Äóéüóñóç áöòëÿðÿ èñéàí åòäèê.
__________
1
Éàõóä: ñÿðâÿð
203
Ãîðãóìóç éîã, åéè áèë, ùÿð èêèìèç
Ùàã è÷èí úàí èëÿ áàøäàí êå÷ÿðèç.
(Êþêñöíö à÷àð)
Èøòÿ þëäöð! Àúûäàí ãóðòóëóðóç,
Ãàâóøóá Òàíðûéà ìÿñ’óä îëóðóç.
(ÿââÿëêè ìÿòàíÿòè ñþíäöéö ùàëäà, ùÿìøèðÿñèíÿ)
Áèð òàãûì àéÿò îãóðäóí äà äÿìèí,
Îíó ýþñòÿð áàíà!
Îëìàç!
Áó íè÷èí?
Åòìÿäèí áÿëêÿ ðèàéÿò, ùþðìÿò.
Åäÿðèì.
Àíä è÷!
Èíàí!
Èøòÿ!
204
(Éàçûëû äÿðè ïàð÷àñûíû ÷ûãàðûá âåðèð)
ßâÿò!
(Øàøãûí âÿ âóðóëìóøúàñûíà îãóð)
“Óëó Òàíðû, î ýþðöíìÿç éàðàäàí
ßìð åäÿð éàëíûç ÿäàëÿò, åùñàí.
Î, ôÿíà èøëÿðè, ôþùøèéàòû
Íÿùé åäÿð, âàðëûüûíûí èñáàòû
Øó òÿáèÿò, øó ìÿùàáÿòëè ôÿçà...
Îíúà áèðäèð: óëó, çÿíýèí, ôöãÿðà”.
(Ñàðñûëìûø áèð ùàëäà)
Íÿ èëàùè, íÿ ìöãÿääÿñ èëùàì!
Äóéäóüóì éîã øó ôÿñàùÿòäÿ êÿëàì.
Áÿíè ÿôâ åéëÿ, ìÿëÿê ùÿìøèðÿì,
Äîüðó äèí... ãàëìàäû ÿñëà øöáùÿì.
(Ùÿìøèðÿñèíè ãîëëàðû àðàñûíà àëûð âÿ ÿëèíäÿêè ìÿíäèë èëÿ
éàðàñûíûí ãàíûíû ñèëÿð)
Éàðàíû øèìäè ñàðûá áÿí ýåäÿðèì,
Î áþéöê äàùèéÿ èìàí åäÿðèì.
(È÷ÿðè ýèðÿðëÿð)
Àçàúûã ñîíðà Ï å é ü ÿ ì á ÿ ð ãàíà áîéàíìûø âÿ áàøû ñàðûíìûø îëäóüó ùàëäà Ø ÿ ì ñ à
èëÿ Í ÿ ä è ì ÿ í è í éàðäûìû èëÿ ýÿëèð.
Øÿìñà
(Íÿäèìÿéÿ)
Äàùà äóð, áèð ãàäàð åòñèí ðàùÿò.
205
Ïåéüÿìáÿð
(ÿëèíè àüçûíà ýþòöðöð, àúû áèð ôÿðéàä èëÿ)
Äèøëÿðèì! Àù, ãûðûëûá îëäó ñÿãÿò.
(Áþéöê áèð äàø öçÿðèíÿ îòóðóð)
Øÿìñà
(ÿëèíè îíóí îìóçóíà ãîéàðàã)
Àüðûäûð, áÿëêÿ áèð àç ñîíðà êå÷ÿð,
Þëìÿäèí, èøòÿ áó äöíéàéÿ äÿéÿð.
Ïåéüÿìáÿð
Ñÿíè ïÿê áàøãà òàíûðäûì, ëàêèí
Áèð ìÿëÿêäÿí äàùà ìóíèñ ãÿëáèí.
Äóéüóñóç áöòëÿðÿ âóðüóí úöùÿëà
Äàùà õîøäóð ñàíà àúèç ãóë îëà.
Øÿìñà
Ëàòö Öççà ñÿíè ãóðòàðäû äÿìèí,
Éåíÿ òÿùãèð åäèéîðñóí, áó íè÷èí?
Ïåéüÿìáÿð
(ñèíèðëè)
Ëàòö Öççàìû? ×ÿêèë, ñóñ, äÿô’ îë!
Øÿìñà
Ó÷óðóì – èçëÿäèéèí ãîðãóëó éîë.
Ïåéüÿìáÿð
Ãîðãó éîã, èçëÿäèéèì ùàã éîëóäóð,
Éàðàäàí, þëäöðÿí àíúàã áèð îäóð.
Ùÿð íÿ ìåâúóä èñÿ õèëãÿòäÿ îíóí,
206
(Øÿìñàéà èøàðÿòëÿ)
Áó ýþçÿëëèê, áó ëÿòàôÿò äÿ îíóí.
Øÿìñà
Áàíà áàã!
Ïåéüÿìáÿð
(ÿëèëÿ ðÿää åäÿð)
Ùàéäû, ÷ÿêèë ýåò, éåòèøèð.
Øÿìñà
(ìÿüðóð âÿ èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ)
Áèð ýþçÿë áóíúà åäèëìÿç òÿùãèð.
Ïåéüÿìáÿð
Áÿí ýþçÿëëÿðäÿ ýþçÿë ðóù àðàðûì,
Ðóùó äöøêöíëÿðè ÷èðêèí ñàéàðûì.
Áèð ýþçÿë ëåâùÿ êè, éàïìûø ðÿññàì,
Äàùà õîøäóð îíà ìÿôòóí îëñàì.
Òàíðû åøãèëÿ éàíàí ùàã íóðó
Ñÿíäÿ éîã, äóðìà, ÷ÿêèë ýåò!.. Äîüðó,
Çàùèðèí õîøñà äà áÿäáàòèíñèí,
Áó ýþçÿëëèêëÿ, ÿâÿò, ÷èðêèíñèí.
Øÿìñà
(ïÿê ôÿíà ñàðñûëûð)
Éîã, áó òÿùãèðÿ äàéàíìàì ÿñëà.
(Íÿäèìÿéÿ)
Ýåäÿëèì.
207
Ïåéüÿìáÿð
Èøòÿ à÷ûã éîë!
Øÿìñà
(ùèääÿò âÿ íèôðÿòëÿ ÿòðàôà)
Áóäàëà!
Èñòÿäèì áÿí ñÿíè ìÿñ’óä åäÿéèì,
Äóéìàäûí ãÿëáèìè, àðòûã íÿ äåéèì?
Ïåéüÿìáÿð
Áÿíè ùàã äöøìàíû ìÿñ’óä åäÿìÿç,
Òàíðûñûç áèð ãûçûí åøãèíäÿ íÿ ùÿçç?
Øÿìñà
Äöøìàí îëñàì äà ñÿíèí Òàíðûíà áÿí,
Ñàíà ùþðìÿò äóéàðûì, àù, áèëñÿí!
Ïåéüÿìáÿð
(ñþçöíö êÿñÿðÿê ÿëè èëÿ ðÿää åäèð)
Èñòÿìÿì... þéëÿ ìÿùÿááÿò, ùþðìÿò
Äîüóðóð áÿíäÿ òöêÿíìÿç íèôðÿò.
Øÿìñà
(àúû òÿáÿññöìëÿ Ïåéüÿìáÿðÿ)
Íÿ êþíöë âàðìûø, ÿâÿò ñÿíäÿ, íÿ ùèññ.
(Íÿäèìÿ èëÿ áÿðàáÿð óçàãëàøûð)
208
Ïåéüÿìáÿð
Ñà÷ëàðûí ïÿê óçóí, ÿãëèí íàãèñ.
Øÿìñà
(äþíÿð, ìÿüðóð âÿ ñÿðò áèð áàãûøëà)
Íàãèñ îëñàì äà êÿìàëûí áÿíäÿí,
Âàðëûüûí, ùÿì äÿ çÿâàëûí áÿíäÿí.
(Ýåäÿðëÿð)
Ùàâà ãàðàðìàüà áàøëàð, Ìÿëÿê íóðëàð âÿ òÿáÿññöìëÿð è÷èíäÿ Ïåéüÿìáÿðèí ãàðøûñûíà
åíÿð.
Ìÿëÿê
Åé óëó Òàíðû åë÷èñè!
Ýþéäÿí ñàíà ìöæäÿëÿð âàð.
Éöêñÿê ìÿëÿêëÿðèí ñÿñè
Ùÿï áèðäÿí ñÿíè àëãûøëàð.
Ìöáàðÿê àëíûíäà à÷àí
Åøãèí ãàíëû ãþí÷ÿëÿðè;
×è÷ÿêëÿíäèðÿúÿê, èíàí,
ßí ïàðëàã ñÿùèôÿëÿðè.
Áþéöê äàùèëÿðèí ïàéû
Ùÿï îëìóø ìûçðàã, ãûëûú, îã.
Îíëàðäàêû ôûðòûíàéû
Ñóñäóðìàç äàø, äèêÿí, éóìðóã.
Ãîðãìà, ñþéëÿ! Øÿôÿã ñþêÿð,
Áèð ýöí ãàðàíëûã ñûéðûëûð;
Ùÿð êÿñ ãàðøûíäà äèç ÷þêÿð,
Õàèí ñèëàùëàð ãûðûëûð.
Èçëÿäèéèí ïÿíáÿ éûëäûç
Ûññûç áèð ùè÷ëèêäÿí ýöëÿð.
Ñÿíäÿí èíñàíëàðà éàëíûç
Ñåâýèëè, òàòëû áóñÿëÿð.
(×ÿêèëèð)
209
Èñêåëåò
(áîø ìÿçàðäàí ÷ûãàð, ãîðãóíú âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Áóñÿ, ùÿï áóñÿ! Èøòÿ øå’ðö õÿéàë,
Áóñÿ, ùÿï áóñÿ! Äàèìà áó ñóàë?!
Áóñÿ ïÿê òàòëûäûð ìÿëÿêëÿð è÷èí,
Ñåâýè õîøäóð äóéàí éöðÿêëÿð è÷èí.
Áóñÿäÿí ùÿçç åäÿðìè áèð ãàïëàí?
Ñåâýè àíëàðìû ùè÷ çÿùÿðëè éûëàí?
Ãàíè÷ÿí, êèíëè, ìþùòÿðèñ ãàðòàë
Êèðëè äûðíàãëàðèëÿ áóëñà ìÿúàë,
Ãîïàðûá ïàð÷àëàð, äèäÿð, ÿñÿáè
Øó ìÿùÿááÿòëÿ ÷ûðïûíàí ãÿëáè.
Áóñÿäÿí õîøëàíûðìû ùè÷ úàíàâàð?
Âÿùøè èíñàí äà þéëÿ ùÿï ãÿääàð!
(ßëèíäÿêè ñûéðûëìûø ãûëûúû îéíàòàðàã)
Áîø õÿéàë... ßëäÿ ïàðëàìàçñà ñèëàù,
Òàíûìàç ùàããû ñàéüûñûç ýöìðàù.
Èøòÿ ùÿð þëêÿ, èøòÿ ùÿð ìèëëÿò
Ùÿï ãûëûúäàí àëûð øÿðÿô, ãöââÿò.
Ïàðëàð àíúàã îíóíëà èççÿòè-íÿôñ,
Ãàïëàð îíñóç ùÿéàòû ùöçíèëÿ éÿ’ñ,
Ñîí ñþçöì: áîø äöøöíúÿäÿí àéðûë,
Áóñÿ èñòÿðìèñèí, ñèëàùà ñàðûë.
(Ñöðÿêëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ÷ÿêèëèð)
Ïåéüÿìáÿð
(éàëíûç)
Àù, íÿ äÿùøÿò, íÿäèð áó ñèñëè õÿéàë?
Éåíÿ ðþ’éàìû ýþðäöéöì, áó íÿ ùàë?
210
Ìÿëÿê
(òàòëû òÿáÿññöìëÿðëÿ åíÿð)
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, åé áþéöê ðÿùáÿð!
Îãó àëòûí êèòàáû, åòìÿ êÿäÿð;
Çÿôÿð èñòÿðìèñèí, áó øÿùðè áûðàã,
Êþ÷!.. Ùÿìÿí áàøãà éóðäà êþ÷!.. Àíúàã
Î çàìàí ñþçëÿðèí ãÿáóëà êå÷ÿð.
Éîã ÷ûãàí éåðäÿ áèð ìÿòàÿ äÿéÿð.
Ùÿð äÿùà áàøãà áèð úèùàí èñòÿð,
Êèìñÿ îëìàç åâèíäÿ Ïåéüÿìáÿð.
(×ÿêèëèð. Ùàâà ûøûãëàíûð)
(ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýÿëèð. Ïåéüÿìáÿðè ãóúàãëàð)
Áó íÿ? Åé ôÿõðè-êàèíàò, åéâàù,
Ýþçëÿðèì êàø êè, êîð îëàéäû äà, àù!
Ýþðìÿéÿéäèì øó ùàëû... Ñþéëÿ ñÿíèí
Äöøìàíûí ùàíêè äóéüóñóç, õàèí?..
Ïåéüÿìáÿð
Äöøìàíûì âàðñà Òàíðû äöøìàíûäûð,
Øó àãàí ãàí äà, èøòÿ ùàã ãàíûäûð.
(ÿëè ãûëûúûíûí ãÿáçÿñèíäÿ òèòðÿð)
Äàùà ñÿáðèì òöêÿíäè, ñþéëÿ, àìàí,
Ùÿðá è÷èí ùþêì éîãìó Àëëàùäàí?
Ïåéüÿìáÿð
Áÿêëÿ, äóð! Ùè÷ òÿëàøà éîã ùàúÿò,
Õàèíèí áèð úÿçàñû âàð ÿëáÿò.
211
Áó ñûðàäà Õ ÿ ò ò à á î ü ë ó åâäÿí ÷ûãàð. Ïåéüÿìáÿðè ýþðöíúÿ ùåéðÿòäÿí äîíà ãàëûð.
(ñàðñûëìûø áèð ùàëäà ãûëûú ÷ÿêìÿê èñòÿð)
Ñàü áûðàãìàì, õàéûð, øó àçüûíû áÿí!
Ïåéüÿìáÿð
(ñÿðò âÿ êÿñêèí áèð áàãûøëà ßáó Òàëèá îüëóíà)
Äóð! Óíóòäóíìó Òàíðû ùþêìöíö ñÿí?
(Õÿòòàá îüëóíà)
Ýÿë, éàãûí ýÿë, äóðóá øàøûðìà, ÿâÿò,
Áÿëëèäèð áÿíúÿ åòäèéèí íèééÿò.
(éàãëàøûð)
Íÿ èìèø íèééÿòèì?
Ïåéüÿìáÿð
Áÿíèì þëöìöì!
ßúÿáà éîãìó ñÿíäÿ ãîðãó?
Ïåéüÿìáÿð
Þëöì,
Áÿíúÿ áèð úèñìèí èíãèëàáû äåìÿê
Ùÿì äÿ ïÿê ôÿçëÿäèð ìÿðàã åòìÿê.
212
Òèòðèéîðêÿí áöòöí úèùàí áÿíäÿí,
Áó úÿñàðÿòëÿ ïÿê áþéöêñöí ñÿí.
(Ãûëûúûíû ÷ÿêÿðÿê)
Ñþéëÿ, ùÿð êèìñÿ äöøìàíûí ýåäÿéèì,
Þú àëûá áèð âóðóøäà ìÿùâ åäÿéèì.
Áàã, øó åëìàñ ãûëûú áó ýöí àíúàã
Ñÿíèí óüðóíäà ïàðëàéûá äóðàúàã.
Ïåéüÿìáÿð
Èñòÿìÿì áàøãà äöðëö éàðäûì áÿí,
Åòèãàä åéëÿ òÿê î Òàíðûéà ñÿí.
Ùàãäûð, ÿëáÿò, èíàíäûüûí Éàðàäàí,
Îíà ãÿëáèìëÿ åéëÿäèì èìàí.
(Òÿ’çèì èëÿ Ïåéüÿìáÿðèí ÿëèíè þïÿð, î äà ãàðøûëûã îëàðàã êÿíäèñèíè
þïöá ãóúàãëàð)
Ïåéüÿìáÿð
(áþéöê áèð ñåâèíú èëÿ)
Úöìëÿ äöíéà âåðèëäè ñàíêè áàíà,
Âåðñèí Àëëàùûì ÿúðè-õåéð ñàíà.
(ßáó Òàëèá îüëó èëÿ ãóúàãëàøûá þïöøöð)
Ïÿê áþéöêìöø ýöâÿíäèéèí ãöäðÿò,
Áÿíè, åé øàíëû ãÿùðÿìàí, ÿôâ åò.
213
Ïåéüÿìáÿð
Þïöøöá áèðëÿøèí êè, ùÿð èêèíèç
Ùàã éîëóí ÿí äÿéÿðëè ðöêíöñöíöç.
Äèíè-èñëàìÿ éîã çàâàë àðòûã,
Ùàããû òÿáëèüÿ áàøëàéûí àïà÷ûã.
Ñ ÿ è ä èëÿ Õ ÿ ò ò à á ã û ç û ÷ûãàð. Ïåéüÿìáÿðè î ùàëäà ýþðöíúÿ òÿëàø èëÿ êÿíäèñèíÿ
éàãëàøûðëàð.
Íÿ ãèéàôÿò áó, àù, àìàí, éà Ðÿá?
Ïåéüÿìáÿð
(ýþéÿ èøàðÿòëÿ)
Ùÿï Îíóí åøãèäèð áó ùàëÿ ñÿáÿá.
(Ïåéüÿìáÿðÿ ïÿê ùÿéÿúàíëû)
Ùÿð íÿ çöëì åòäèëÿð äóðóá áàãäûã,
Øèìäè éîã ñÿáðÿ åùòèéàú... àðòûã
×ûðïûíûð èíòèãàì è÷èí êþíëöì,
Éà çÿôÿð, ùàã âÿ éà øÿðÿôëè þëöì!..
Ïåéüÿìáÿð
Äàùà äóð, þéëÿ áèð äöøöíúÿ ÿáÿñ...
Áó ýöíöí ùþêìö áàøãàäûð: ùÿð êÿñ
Õÿáÿð åòñèí äÿ êÿíäè áèëäèéèíÿ,
Áàøëàéûí úöìëÿ éîë òÿäàðèêèíÿ.
Ýåúÿ åðêÿí áåøÿð-ö÷ÿð ùÿïèìèç
Áóðàäàí àéðû-àéðû êþ÷ìÿëèéèç.
214
Ùàçûðûç úÿíýÿ, ýÿëñÿ ùÿï äöíéà,
Áó òÿëàø àíëàìàì íè÷èí ÿúÿáà?!
Ïåéüÿìáÿð
Òàíðûäàí ÷öíêè áþéëÿäèð ôÿðìàí,
“Êþ÷!” ßâÿò “êþ÷” äèéîð áþéöê Éàðàäàí.
Ýþé ýöðëÿð, ãàðàíëûã ÷þêÿð.
Èñêåëåò
(àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ Ïåéüÿìáÿðèí ãàðøûñûíà ôûðëàð)
“Êþ÷!” ßâÿò “êþ÷!” Ôÿãÿò óíóòìà, ñàãûí,
ßðÿá åâëàäû øèìäè ïÿê ÷ûëüûí...
Ðÿùáÿðèí ÿëäÿ ùÿï êèòàá îëñà,
Ñàíà îëìàç çÿôÿð íÿñèá ÿñëà.
(Ðèäàñûíûí àëòûíäàí ÷ûãàðäûüû ïàðëàã ãûëûúû Ïåéüÿìáÿðÿ óçàòûð)
Èíãèëàá èñòèéîðìóñóí, áàíà áàã!
Øó ãûëûúäûð î ôèêðè ïàðëàòàúàã.
Õÿñòÿ áèð öçâÿ áÿíçÿð àìèëè-øÿð.
Êÿñ äÿ, áóëñóí øÿôà âöúóäè-áÿøÿð.
Ïåéüÿìáÿð
(ãûëûúû àëûð, ìÿ’íàëû âÿ êÿñêèí áèð àùÿíýëÿ)
ßâÿò, ÿí äîüðó, ÿí ýþçÿë àéèí:
ßùëè-âèúäàíÿ – áóñÿ, õàèíÿ – êèí!..
215
ÍÖÑÐßÒ
Ñÿêèç éûë ñîíðà. Ìÿêêÿäÿ áàø ðÿèñèí åâè, àëòûí øàìäàíëàðäà ðÿíýàðÿíý ìóìëàðëà äîíàòûëìûø, Ìûñûð âÿ Øàì ãóìàøëàðûéëà ñöñëÿíìèø, ñàíäàëèéà âÿ õàëûëàðëà ýþøÿíèëìèø áþéöê
áèð ãÿáóë îäàñû... Ñàüäà âÿ ñîëäà áèðÿð ãàïû, ãàðøûäà ýèðèëìÿê è÷èí áàñàìàãëàðëà åíèëèð
ýåíèø áèð ãàïû âÿ èêè áþéöê ïÿíúÿðÿ... Ýåúÿ... Èøòèðàê åäÿí ÿøõàñûí ñèìà âÿ ãèéàôÿòëÿðèíäÿ ñÿêèçéûëëûã áèð äÿéèøèêëèê ýþçÿ ÷àðïàð. Èêè õèäìÿò÷è – ãàðà ãóë – þòÿéè-áÿðèéè
äöçÿëòÿðÿê ãîíóøóðëàð.
Áèðèíúè õèäìÿò÷è
Áàíà áàã, àðãàäàø! Íÿ âàð, íÿ õÿáÿð?
Éåíè ìþ’úöçìö éàïäû êàùèíëÿð?
Áó òÿäàðèê íè÷èí, íÿäèð áó òÿëàø?
Ñþéëÿ, àíëàò, äåéèëìèéèç ñèðäàø?
Èêèíúè õèäìÿò÷è
Éîë÷ó âàðìûø Ìÿäèíÿäÿí, ÿë’àí
Ýÿëèéîð áàø ðÿèñ ßáó Ñöôéàí.
Ìÿêêÿ ÿøðàôû ùÿï ãàäûí, åðêÿê,
Îíó áÿñáÿëëè ýþðìÿéÿ ýÿëÿúÿê.
Øó ñÿôÿðäÿí íÿäèð ìóðàä ÿúÿáà?
Ýþðöíöð áóíäà âàð áþéöê ìÿ’íà.
Éà, ñÿáÿáñèç äåéèë ÿâÿò, áó ñÿôÿð,
Áèð äöøöí, ãà÷ éûë îëäó Ïåéüÿìáÿð
Ýöíäÿ áèð ùÿðá è÷èí ãèéàì åäèéîð,
Ýöíäÿ áèð áàøãà ìàúÿðà ýöäöéîð.
Ãóðòóëóá ãà÷äû Ìÿêêÿäÿí, î çàìàí
Îíà áèð ÷îãëàð åòäèëÿð èìàí.
Îëäó éàðäûì÷û ùÿï ìÿäèíÿëèëÿð,
Áöòöí ÿòðàôà øèìäè ùþêì åéëÿð.
216
Áàø ðÿèñ èøòÿ åùòèéàò åäÿðÿê
Ýåòìèø, åòñèí îíóíëà áèð äÿðíÿê.
Éàïà òà þéëÿ áèð ìöàùèäÿ êè,
Ãàëãà äöøìàíëûã îðòàäàí, áÿëêè...
×îã éàçûã áàø ðÿèñ ÿôÿíäèìèçÿ,
Éöç âåðèð ùÿð çàâàëëû êèìñÿñèçÿ.
Áó òÿíÿççöë ðÿâàìû ñàíêè îíà,
Ýåäèéîð, ýþð, êèìèí àéàãëàðûíà.
Ñàãûí, àëäàíìà, êèìñÿñèç äåéèë î,
Âàð îíóí àðãàñûíäà áèð îðäó.
Ùÿð íÿ ÿìð åòñÿ úöìëÿ áàø âóðóéîð,
Áöòöí ÿòðàôû òèòðÿäèá äóðóéîð.
(éàðû à÷ûëìûø ñàü ãàïûäàí áàãàð)
Ïÿê ìöêÿääÿð, ôÿãÿò, ðÿèñÿ õàíûì,
Ýÿëèéîð èøòÿ, áàã!
Áûðàã, à úàíûì!
Íÿìÿ ëàçûì, ùÿìÿí âÿçèôÿíÿ áàã,
×àáóã îë ùàéäû!.. Éîãñà ÷îã ãûçàúàã.
(Ùÿð èêèñè ìÿøüóë îëóð. Ðÿèñÿ ýÿëèð, ÿéèëèðëÿð)
Ðÿèñÿ
(áèðèíúè õèäìÿò÷èéÿ)
Áàíà áàã, ñÿí áóëóí ôÿãÿò áóðàäà,
Ùÿð íÿ ëàçûìñà, éàï, áàãûá äóðìà!
217
(Èêèíúè õèäìÿò÷èéÿ)
Ñÿí äÿ ÷ûã, áÿêëÿ, ýþð íÿ âàð, íÿ õÿáÿð,
Ùÿð ìèñàôèð ýÿëèðñÿ îë ðÿùáÿð.
Áèð äÿ Øÿìñà ýÿëèðñÿ èõáàð åò,
Áàíà ýÿëñèí...
Ïÿêè, áàø öñòöíÿ...
Ðÿèñÿ
Ýåò!
Õèäìÿò÷è ÷ûãàð. Äûøàðûäà áàéãóø þòìÿéÿ áàøëàð. Î þòäöêúÿ ðÿèñÿíèí ùàëû äÿéèøèð,
ýåòäèêúÿ ùÿéÿúàí âÿ ãîðãóñó àðòàð.
Î íÿ? Ùÿð àí þòöá äóðóð áàéãóø...
Ñþéëöéîðëàð î ïÿê óüóðñóçìóø.
Øó éàìàí ñÿñ áÿíè õÿðàá åäèéîð,
Áÿíëèéèì ñàíêè ìÿùâ îëóá ýåäèéîð.
(Áàéãóø òÿêðàð þòÿð)
Àù, íÿ äÿùøÿòëè ñÿñ, íàñûë ìÿíùóñ,
Áÿíè äàèì áó ñÿñ ãûëàð ìÿ’éóñ.
(Ñàü ãàïûäàí ÷ûãàðêÿí)
Áàø ðÿèñäÿí ýÿëèðñÿ áèð ìöæäÿ,
Âàãòû ãåéá åòìÿ, ýÿë, ùÿìÿí áàíà äå.
Õèäìÿò÷è èòàÿòëÿ òÿ’çèì åäÿð. Ðÿèñÿ ÷ûãäûüû êèáè, þíäÿ èêèíúè õèäìÿò÷è îëàðàã áèðèíúè,
èêèíúè, ö÷öíúö ðÿèñ äàõèë îëóð, îòóðóðëàð. Õèäìÿò÷è éåíÿ ýåðè äþíÿð, äèýÿðè èñÿ øÿðáÿò
ýÿòèðèð.
Íÿ ãàðàíëûã! Àìàí, íÿ éàñëû ýåúÿ!
Ñàíêè ýþé áèð ñèéàù èïÿêëè ïå÷ÿ...
218
Ñàãëûéîð áèçäÿí þç ÷è÷ÿêëÿðèíè,
Ñöçöëöá ïàðëàéàí áÿíÿêëÿðèíè.
Ïÿê òóùàô, áþéëÿ ñèñëè áèð ýåúÿäÿ
Áàø ðÿèñ àíëàøûëìûéîð, íåðÿäÿ?
Øó ýåúèêìÿê áèëèíìèéîð êè, íÿäÿí?
Î ýÿëèá ÷ûãìàëûéäû ïÿê åðêÿí.
Áÿíúÿ áóíëàð êå÷èá ýåäÿí øåéëÿð...
Àù, î, éàëíûç î äöçìÿ Ïåéüÿìáÿð,
Äöí áÿëèðñèç, óôàã ãûâûëúûì èêÿí,
Áèð áþéöê éàíüûí îëäó... áèð ùè÷äÿí
Éàðàäûá àíëû-øàíëû áèð îðäó,
Áèçè òÿùäèäÿ áàøëàìàãäàäûð î.
Ãàïûëûá ýàù Þìÿð ñèéàñÿòèíÿ,
Ýöâÿíèð ýàù ßëè øöúàÿòèíÿ.
Äèíëÿéèá ùÿï Ìÿäèíÿ ÿùëè îíó,
Ñàðäû ÿòðàôû, êÿñäè Øàì éîëóíó.
Ñîéäó, þëäöðäö, éàãäû, éûãäû áöòöí,
Ùÿðá à÷ûá îëäó äàèìà öñòöí.
Ãîðãàðàã, õåéðö ìÿíôÿÿò óìàðàã
Îíà éåëòÿíäè áèð éûüûí àë÷àã.
Ãàðà õàëã óéäó úöìëÿ äÿ’âÿòèíÿ,
Êèìñÿ øÿêê åòìèéîð ðÿñàëÿòèíÿ.
Ïÿê òóùàô! Áèëýèñèç, ìöÿëëèìñèç
Áèð ÷îúóãêÿí íàñûë äà ïàðëàäû òåç.
Ýþðöíöð Øàìÿ åéëÿäèêäÿ ñÿôÿð,
Îíà âåðìèø äöøöíúÿ ðàùèáëÿð.
219
(ÿëèëÿ îíëàðû ðÿää åäÿð)
Éîã, ßáó Òàëèáèí ýåíèø ÷àäûðû
Áÿíúÿ äàðöëöëóìäàí éóãàðû...
Îðäà àëèì, ùÿêèì, ÿäèá âÿ çÿðèô,
ßí áþéöê øàèð, ÿí äÿðèí àðèô,
Ùÿð òÿðÿôäÿí àãûá ýÿëÿí ñÿééàù
Ñþùáÿò åéëÿðêÿí... Èáí Àáäóëëàù
Êÿñáè-åëì åòäè ùÿï àüûçëàðäàí,
Îëäó áèð äàùè èøòÿ äöíêö ÷îáàí.
(òÿÿññöôëÿ)
Îíó êèì þëäöðöðñÿ éöç äÿâÿëèê
Áèð áþéöê ñÿðâÿò, èøòÿ âÿ’ä åòäèê.
Ìÿêêÿäÿí ãà÷äû... ãà÷äû ãóðòóëäó,
Ñîíðà ýåòäèêúÿ ùÿï çÿôÿð áóëäó.
(ÿëè ãûëûúûíûí ãÿáçÿñèíäÿ, ãûçüûí)
Áÿíúÿ ùè÷ êèìñÿíèí ãÿáàùÿòè éîã,
Àù, ÿâÿò, áèð áÿíèì ñó÷óì ïÿê ÷îã...
Ùàíû éà? Ñèç äÿ âàðäûíûç, áèð ýöí
Áèð ìÿçàðëûãäà ïÿê þéöíäö... äöøöí,
Ñóñàéûá Ìÿêêÿ õàëãû ùÿï ãàíûíà,
Ãàäûí, åðêÿê ùöúóì åäÿðäè îíà.
Åòìÿäèì áÿí òÿíÿççöë þíúÿ... ôàãàò
Ñîíðà àòäûì áåø-îí äÿéÿðëè òîãàò.
(Ãûëûúûíû éàðûéà ãÿäÿð ÷ÿêÿð, òÿêðàð ãûíûíà ñîãàð)
Áèòèðèðêÿí ãûëûúëà ùÿï èøèíè,
Ýÿëäè Øÿìñà î àíäà òóòäó áÿíè.
220
Þíúÿ ïÿê ãûçäû, ñîíðà éàëâàðäû,
Îíó ïÿíúÿìäÿí àëäû, ãóðòàðäû.
Øó ýþçÿë àôÿòèí äÿ ùàëû òóùàô;
Ùÿì ñà÷àð ëöòô, ìÿðùÿìÿò, èíñàô,
Ùÿì äÿ êèí áÿñëÿð, èíòèãàì èçëÿð.
Îíà ðàñò ýÿëñÿ øèìäè Ïåéüÿìáÿð,
Øöáùÿñèç êÿíäè ìÿùâ åäÿð äÿ îíó,
Ìÿðùÿìÿò äóéìàäàí è÷ÿð ãàíûíû.
Áó ñûðàäà äûøàðûäàí è ê è í ú è õ è ä ì ÿ ò ÷ è ýÿëèð. Ø ÿ ì ñ à ÿçÿìÿòëè âÿ ìÿüðóð àäûìëàðëà
îíó èçëÿéÿðÿê äàõèë îëóð. Ìÿúëèñäÿêèëÿð òÿìÿííà åäÿð, î äà éöíöëúÿ ñÿëàìëàð âÿ èêèíúè
ðÿèñè éàðûì áàãûøëà ñöçÿðÿê ñàü îäàéà, ùÿðÿìõàíÿéÿ êå÷ÿð.
Áàã, ýöíÿø èçëèéîð ñèéàù ýåúÿéè,
Áó òÿñàäöô, àìàí, íÿ õîø, íÿ åéè...
Ñèñëè õöëéà ïåøèíúÿ ðÿãñ åäÿðÿê,
Ïàðëàéàí øå’ðÿ áÿíçèéîð î ìÿëÿê.
Áÿíúÿ ìöçëèì áóëóòëàð àðãàñûíà
Ñàãëàíàí áèð ïÿðè ãàäàð Ðÿ’íà...
(Èêèíúè ðÿèñÿ)
Î êå÷ÿðêÿí ñÿùÿð íÿñèìè êèáè,
Ñÿíè ïÿê ñöçäö, éîãìó áèð ñÿáÿáè?
Ãÿëáäÿí ãÿëáÿ øöáùÿñèç éîë âàð,
Î áàãûøëàð, àìàí, íÿ úàçèáÿäàð!
221
Äîüóðóð ùÿð êþíöëäÿ áèð ùÿéÿúàí,
Ýþðñÿ ùÿð êèì, ùÿìÿí ãàëûð ùåéðàí.
Àù î, àü ïÿíáÿ áèð ýþâÿð÷èí êè;
Óëó Ïåéüÿìáÿðèí áÿíèìñÿäèéè
Éóúà ýþéëÿðäÿ, áàüè-úÿííÿòäÿ
Áèð ìÿëÿê éîã øó ùöñíè-ñóðÿòäÿ...
Áàéãóø þòÿð. Á à ø ê à ù è í àðãàñûíäà úàìààò – ãàäûí, åðêÿê äàõèë îëóð. Ìÿúëèñäÿêèëÿð
òÿ’çèì èëÿ éåðèíäÿí ãàëãàð. Éåíÿ áàéãóø þòìÿéÿ áàøëàð. Ñöêóò...
Áàø êàùèí
Íÿ ôÿëàêÿò, áó íÿ äÿùøÿòëè çàìàí?!
Äàüûëûá ìÿùâ îëàúàã ñàíêè úèùàí.
Ýþðäöéöì ãîðãóëó ðþ’éà íÿ áÿëà!
Áàéãóøóí þòìÿñè îíäàí äà ôÿíà.
Î íÿ ðþ’éàäûð, ÿôÿíäèì, ÿúÿáà?
Áàø êàùèí
Àù, äÿìèí óéãóéà äàëäûì îäàäà,
Áèð äÿ áàãäûì ãàðûøûá äóðäó ùàâà.
Ñàðñûëûð òà òÿìÿëèíäÿí äöíéà,
Ýöðëÿéèá ýþé, ÷àãàðàã øèìøÿêëÿð,
Éûëäûðûì Êÿ’áÿéè àëò-öñò åéëÿð.
Äåâðèëèá áöòëÿðèìèç ùÿï áèðäÿí,
Êöë îëóá ýþéëÿðÿ ñàâðóëäó ùÿìÿí.
Ñöêóò...
222
(èêèíúèéÿ)
Øöáùÿñèç áóíäà áþéöê ìÿ’íà âàð.
Áÿëêÿ ýþðäöêëÿðèíèí ÿêñè ÷ûãàð.
(àðãàäàøûíà)
Êèì áèëèð, áÿëêÿ äÿ óéäóðìóø îíó.
(Áàø êàùèíÿ)
Óéãóäóð, õåéèð îëóð ÿëáÿòòÿ ñîíó.
Þíäÿ áàø ðÿèñèí ù ÿ ð ÿ ì è âÿ Ø ÿ ì ñ à îëàðàã áèð ãà÷ õàíûì âÿ Í ÿ ä è ì ÿ ñàü ãàïûäàí
ýèðÿð. Ùÿð êÿñ ÿéèëèð. Ñöêóò...
Áó ñûðàäà õ è ä ì ÿ ò ÷ è é ë ÿ áèð ê à ù è í òÿëàø è÷èíäÿ äàõèë îëóð. Áàø êàùèíÿ òÿ’çèì åäÿð.
Áàø êàùèí
Íÿ õÿáÿð? Ñþéëÿ ÷àáóã, ñþéëÿ, íÿ âàð!
Êàùèí
Êÿ’áÿäÿí øèìäèúÿ áöò ÷àëìûøëàð!
Áàø êàùèí
Ùàíêè áöòäöð? Î íàñûë áöò ÿúÿáà?
Êàùèí
Áþéöê àëòûí áöò, ÿôÿíäèì, ùàíéà?
223
(Ðÿèñÿéè ýþñòÿðèð)
Îíó éàïäûðäû õàíûì ãà÷ ñÿíÿäèð.
Áàø êàùèí
(÷ûëüûí)
Äèëèí-àüçûí ãóðóñóí, ñóñ, éåòèøèð,
Î áèçèì òàíðûëàðûí ÿí ýþçÿëè...
Îíó êèì ÷àëñà éàãûíäûð ÿúÿëè...
Ðÿèñÿ
Áó õÿéàíÿò, áó úÿñàðÿò, íÿ àüûð,
Õàèí, ÿëáÿò êè, úÿçà áóëìàëûäûð.
Áàø êàùèí
Éàðûí åðêÿíúÿ åäèëñèí òÿôòèø,
Êèìñÿíèí ùÿääè äåéèë, áÿíúÿ áó èø.
Éåíÿ îíäàí, éåíÿ Ïåéüÿìáÿðäÿí.
×öíêè úàñóñëàðû âàð ùÿð éåðäÿí.
Òàì ñÿêèç éûëäûð î òöéüàí åäèéîð,
Ùÿì äÿ ýåòäèêúÿ ìöñÿëëÿò, ìÿüðóð...
Ñîí çàìàíëàð ñóñóéîð ýÿð÷è, áóíóí
Ñîíó áèð ôûðòûíàäûð ïÿê úîøãóí...
Áàãà äóðñóí äà Ãóðåéø åâëàäû,
Éàðûí ÿëáÿò éóúàëûð ôÿðéàäû.
(Àúû òÿáÿññöìëÿ)
Ëàòö Öççàéû áûðàãäûã ìÿìíóí,
Áèçÿ àð îëñóí, ÿâÿò, àð îëñóí.
Áàø ðÿèñ èøòÿ éàãûíäûð, ýÿëñèí,
Áàãàëûì ôèêðè íÿäèð áèçëÿð è÷èí.
224
Áàø êàùèí
Àù, êþð îëñóí ôÿëÿéèí ýþçëÿðè, êþð,
Íÿéÿ âàðìûø äà Ãóðåéøèí èøè ýþð.
Áàø÷ûìûç ñöëùö ñÿëàìÿò ýöäöéîð,
Ýþð ýåäèá êèìëÿ ìöäàðà åäèéîð.
Èøÿ áàã! Äöíêö éåòèì, äöíêö ÷îáàí
Ñà÷ûéîð àëÿìÿ äÿùøÿò, ùÿéÿúàí.
Øÿìñà
(úÿñàðÿò âÿ ìÿòàíÿòëÿ)
Ëàêèí ÿôñóñ î äåéèë äöíêö éåòèì,
Øèìäè áèð øàíëû êîìàíäàí, ùàêèì!
Ùÿð ñèéàñÿòäÿ ìöäÿááèð âÿ ìöäèð,
Áèð ùÿêèì èøòÿ î, áÿ’çÿí øàèð.
Øÿð’ö ãàíóíäà áþéöê ãöäðÿòè âàð,
Ýöúëöäöð ÷öíêè, íÿ èñòÿðñÿ éàïàð.
Îíà ùÿð ýöí ýÿëèéîð ùåé’ÿòëÿð,
Éåíè ìÿ’áóäóíó òÿãäèñ åéëÿð.
Áöòïÿðÿñòëÿðìè ôÿãÿò? Ùÿð éåðäÿ
Èñÿâèëÿð äÿ, éÿùóäèëÿð äÿ
Îíà èìàí èëÿ àüóø à÷ûéîð,
Êèìè ãîðãóá äà òÿìÿëëöã ñà÷ûéîð.
Îíó èëê þíúÿ êö÷öê ñàíäûã áèç,
Ùàëáóêè øèìäè òÿëàø åòìÿäÿéèç.
Ñöêóò...
(Øÿìñàéû ìÿôòóí âÿ ìþùòÿðèñ áàãûøëàðëà ñöçÿí èêèíúè ðÿèñÿ, õöñóñè)
Îíà àç áàã...
(ìÿúçóá)
Íÿ ëÿòàôÿò!..
225
Éåòèøèð.
Àù, î àðòûã áÿíè åòìèø òÿñõèð.
Áàãûéîð ùÿï ñàíà ìÿúëèñäÿêèëÿð.
Îô! Áó àãøàì íÿ ýþçÿë!
Áàãìà, éåòÿð!
Î íÿ ùàëÿò, íÿ ìÿùàáÿò, íÿ úÿìàë?
Òîïëà áèð êÿíäèíè, éàùó, áó íÿ ùàë?
Áàéãóø þòÿð, ýþé ýöðëÿð, ñöêóò...
Ðÿèñÿ
Àù, éåíÿ î áàéãóø ñÿñè,
Áèð ôÿëàêÿò âàð øöáùÿñèç!
Àù, éåíÿ ýþé ýöðëÿìÿñè,
Áóíëàð äåéèë òÿùëèêÿñèç!
Ëàòö Öççàíûí ãÿçÿáè
Äöíéàëàðû òèòðÿòèéîð.
Ùè÷ àëòûí áöò ÷àëûíûðìû?!
(Áàéãóø þòÿð)
Àù, éåíÿ áàéãóø þòöéîð.
226
Øÿìñà
Ùÿð ôÿëàêÿò þëêÿìèçÿ
Éàëíûç áèð éåðäÿí ýÿëèéîð.
ßâÿò, ùÿð íÿ ýÿëñÿ áèçÿ
Ùÿï Ïåéüÿìáÿðäÿí ýÿëèéîð.
ßúÿë ãàíàò ýÿðèá îíó
Ãÿùð åäÿðêÿí áÿí ãóðòàðäûì.
Äèøëÿðè ãûðûëäû, àëíû
Éàðàëàíäû äà, áÿí ñàðäûì.
Àù, ÿâÿò, áèð çÿðáÿ äàùà
Âóðóëñàéäû ìÿùâ îëìóøäó.
Áÿí ðàçû îëìàäûì, éîãñà
Î ÷îãäàí ùàããû áóëìóøäó.
Àúûìàñàéäûì áÿí îíà,
ßâÿò, áó ýöí ñàü ãàëìàçäû.
Áÿéÿíäèéè ãàäûíëàðëà
Çåâãÿ, úöíáöøÿ äàëìàçäû...
(ÿëè ãûëûúûíûí ãÿáçÿñèíäÿ òèòðÿð âÿ ùèääÿòëÿ áàüûðûð)
Àù, ÿâÿò, àð îëñóí! Áèçÿ
Áöòöí äîñò, äöøìàí ýöëöéîð.
Áþéëÿ ñöðöêëÿíìÿêäÿíñÿ,
Ãÿùðÿìàíúà þëöì õîøäóð.
Ãóðåéø åâëàäûíà éàçûã.
Ùÿïñè äóðóá áàãìàã èñòÿð.
Éà øÿðÿô, éà þëöì! Àðòûã
Éåòÿð øó ìèñêèíëèê, éåòÿð.
Áàø êàùèí
Àù, øó ìöãÿääÿñ éóðäóìóç
Äöøìàíëàðà îéóíúàãìû?
Ö÷ éöç àëòìûø ìÿ’áóäóìóç
Áèð Òàíðûäàí ãîðãàúàãìû?
227
Êàùèí
(éàíûíäàêûíà)
Áàø êàùèí éàíûëäû ñàíêè,
Íåðäÿ øèìäè ö÷ éöç àëòìûø.
Áèðèíè ÷ûãìàëû, ÷öíêè
Áþéöê àëòûí áöò ÷àëûíìûø.
Øÿìñà
(÷ûëüûíúà âÿ ñèíèðëè)
Âÿòÿíäàøëàð! Îíóí ãàíû
Éàëíûç áÿíèì áîéíóìàäûð.
Ùè÷ òÿëàø åòìÿéèí, îíó
Áèð ãûç þëäöðìÿéÿ ãàäèð.
Èêè ýÿíú ãàðäàøûì, áàáàì
Îíóí ÿìðèëÿ ìÿùâ îëäó.
Ùè÷ óíóòìàì, áèð éûë òàìàì
Àíàì ñà÷ëàðûíû éîëäó.
ßâÿò, ßáó Òàëèá îüëó
Îíóí ñþçëÿðèíÿ óéäó.
Ãûëûúäàí êå÷èðèá ãóòëó
Áèð åâè åðêÿêñèç ãîéäó.
Áóíúà ãàâüà ÿë âåðìÿäè,
Éåíÿ ãàí ñàëìàã èñòèéîð.
Ýèçëè ùàçûðëàíûð øèìäè,
Ìÿêêÿéè àëìàã èñòèéîð.
Èíñàôìû ÿêèí÷è, ñÿôèë
Ìÿäèíÿ õàëãû éöç áóëñóí.
Úÿíýàâÿð Ãóðåéøèí ÿñèë
Åâëàäûíà ãàëèá îëñóí?
Éîã, áÿí èñòÿìÿì éóðäóìäà
Óüóðñóç áàéãóøëàð þòñöí.
Ãàðüà, ãóçüóí éàïûá éóâà,
Áàúàëàð äÿðä, ÿëÿì òöòñöí.
228
Îíó þëöì ïÿíúÿñèíäÿí,
Ùÿð êÿñ áèëèð, áÿí ãóðòàðäûì,
Éåíÿ áÿí ìÿùâ åéëÿðèì, áÿí,
Èñòÿìÿì êèìñÿäÿí éàðäûì.
Áó ñûðàäà Ò î ï à ë , õ è ä ì ÿ ò ÷ è í è í àðãàñûíúà ìÿìíóí ãÿùãÿùÿëÿðëÿ äàõèë îëóð. Ùÿð
êÿñ îíó øàøãûí âÿ ìÿðàãëû áèð ùàëäà äèíëÿð.
Áàø êàùèí
Íÿ âàð? Áàø ðÿèñ ýÿëäèìè?
Òîïàë
Õàéûð, áàøãà áèð õÿáÿð âàð.
Áàø êàùèí
Ñÿí äÿ àðòûðìà äÿðäèìè,
Ñþéëÿ íÿ âàð, íÿ äèéîðëàð.
Òîïàë
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Àéäûí îëñóí ýþçëÿðèíèç,
×ûãìûø ýþéëÿðÿ Ïåéüÿìáÿð.
Øèìäè úÿííÿòäÿ øöáùÿñèç
Ìÿëÿêëÿðëÿ ñþùáÿò åéëÿð.
Áàø êàùèí
Áûðàã àðòûã êèíàéÿéè!
À÷ûã ñþéëÿ!
Òîïàë
Ìÿäèíÿäÿí
Ýÿëÿí âàð, î ñþéëöéîð êè,
Áó ýöíëÿðäÿ äöøöíöðêÿí
Ïåéüÿìáÿðèí áàøû äþíìöø,
229
Áèð áàéüûíëûã ýÿëìèø îíà.
Ñîíðà áèð ìóì êèáè ñþíìöø,
Ãàâóøìóøäóð Òàíðûñûíà.
(Ùÿð êÿñ ìÿìíóí)
Øÿìñà
(òÿëàø èëÿ)
Äåìÿê êè, þëìöø, þéëÿìè?
Òîïàë
ßâÿò, êþ÷ìöø éåð éöçöíäÿí.
Ðÿèñÿ
Øöêöð, ÷îã øöêöð!
(Òîïàëà)
ßí åéè
Áèð òþùôÿ âàð ñàíà áÿíäÿí.
Øÿìñà
Õàéûð, õàéûð, áó øàä õÿáÿð
Ùè÷ ñåâèíäèðìèéîð áÿíè,
Êþíöë áàøãà éîëäà èñòÿð
Ïåéüÿìáÿðèí þëìÿñèíè.
Èíòèãàì àòÿøè áÿíèì
Ùàëà ãÿëáèìè éàãûéîð.
Àëåâëè áåéíèìäÿ äàèì
Êèíëè øèìøÿêëÿð ÷àãûéîð.
Ýÿð÷è ýþðäöì äÿ àðãàñûç,
Þíúÿ éåíè ùÿéàò âåðäèì.
Ëàêèí øèìäè îíó éàëíûç
Êÿíäèì þëäöðìÿê èñòÿðäèì.
230
Þéëÿ áèë êè, ñÿí þëäöðäöí
Éîã òÿÿññöôäÿ áèð ñÿìÿð.
(Èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿð èëÿ)
Ùàëáóêè Ïåéüÿìáÿð áó ýöí
Úÿííÿò áàüëàðûíäà ýÿçÿð.
Îðäà éàãóò, çÿáÿðúÿääÿí
Ìþùòÿøÿì êþøêëÿð âàðìûø.
Áöòöí ÿòðàôû ýöë áÿäÿí,
Ýþçÿë ôÿðèøòÿëÿð ñàðìûø.
Ðÿãñ åòäèêúÿ ùóðè-ãûëìàí,
Î ùÿï êÿíäèíäÿí êå÷èéîð.
Åëìàñ ãÿäÿùëÿðäÿ ÿë’àí
Ýöëýöí øÿðàáëàð è÷èéîð.
Î ùàëäà, áèëìÿì áèç íè÷èí
Áþéëÿ íÿø’ÿñèç áàãàëûì?
(Ðÿèñÿéÿ áàãàð)
Ðÿèñÿ
(áèð ãûçà)
Ãûçûì! Ñþéëÿ, øÿðàá ýÿëñèí!
(Ãûç è÷ÿðè îäàéà êå÷ÿð)
(íÿø’ÿëè áèð òåâð èëÿ ìÿúëèñäÿêè øÿõñëÿðäÿí áèðèíÿ)
Íÿ áÿêëèéîðñóí, à çàëûì?
(Óä ÷àëûíûð)
231
Ìÿçêóð øÿõñ
(ÿðÿá ìÿãàìëàðûíà óéüóí àòÿøëè áèð àùÿíý èëÿ îãóìàüà áàøëàð)
Îô! Éàãàð êþíëöìö áèð äÿðèí ñûçû,
Éàðàëàìûø áÿíè áèð ïÿðè ãûçû.
Áÿí áèð ÷îáàí, î áèð ÷îáàí éûëäûçû.
Ùÿð ýåúÿ áóñÿëÿð éîëëàðêÿí îíà,
Óçàãäàí ýþç ãûðïûá ýöëöìñÿð áàíà.
Àìàí, éàâðóì, ÷àáóã ãÿäÿùëÿð äîëñóí,
Ìÿúëèñ ýöëëÿð à÷ûá áèð úÿííÿò îëñóí.
Ìåé ñóí, íÿø’ÿ ýÿëñèí, äÿðä óíóòóëñóí.
Áÿëàëû àøèãèì åëèìäÿí àéðû,
Éàðàëû áöëáöëöì ýöëöìäÿí àéðû.
Ìåé ñóí, ýþçÿëëÿð è÷ñèí ãàíà-ãàíà,
Ðóùëàðäà ãîïñóí àòÿøëè ôûðòûíà.
Ýþçëÿð ñöçöëñöí, ñà÷ûëñûí ùÿð éàíà
Èíúÿ ãÿùãÿùÿëÿð ýöë äîäàãëàðäàí,
×ûëüûíúà áóñÿëÿð àë éàíàãëàðäàí.
Õèäìÿò÷è
(ýÿëèð, ùÿéÿúàíëû áèð òåâðëÿ Ðÿèñÿéÿ)
ßôÿíäèì! Øÿùðèí ùÿð éàíû
Àòÿø, àëåâ ïöñêöðöéîð.
Õàëãûí èøäÿí àíëàéàíû
ßùâàëû ìöøêöë ýþðöéîð.
Á è ð è í ú è , è ê è í ú è , ö ÷ ö í ú ö ð ÿ è ñ èçòèðàá âÿ òÿëàø èëÿ ãàðøûêû áàñàìàãëàðäàí ÷ûãàð,
ÿòðàôà áàãàðëàð.
Ðÿèñÿ
Àù, øó óüóðñóç õÿáÿðëÿð
Ùÿï ãÿëáèìè ïàð÷àëûéîð.
Ùÿð êÿñ ýÿëèð, áèð ñþç ñþéëÿð,
Èíñàí áöòöí øàø ãàëûéîð.
232
Áàø êàùèí
Áÿëêÿ Ìûñûðäàí, éà Øàìäàí
Ýÿëÿí êàðâàí àòÿø åòìèø.
Áÿí ïÿê øöáùÿëÿíäèì îíäàí,
Õàéûð, áó ïÿê ãîðãóíú áèð èø.
Ðÿèñÿ
Àù, áÿëêÿ ãûçìûø äà áöòëÿð
Éàãìàã èñòÿð þëêÿìèçè?
È÷ÿðè ýåäÿí ã û ç ÿëèíäÿ ãÿäÿùëÿðëÿ äîëó áèð òÿïñè âÿ øÿðàá äÿñòèñè ýÿëèð, ðÿèñÿ ÿëèëÿ
ðÿää åäÿð.
Øÿðàá èñòÿìÿç, øó õÿáÿð
Ñÿðõîø åòäè àðòûã áèçè!
(Ãûç ýåðè äþíÿð)
Ùÿð ùàëäà áèð ãàñèä ýåäèá
Êÿíäè ýþçèëÿ ýþðìÿëè.
Ïÿê éàãûíäàí äèããÿò åäèá,
Äîüðó õÿáÿð ýÿòèðìÿëè.
Õèäìÿò÷è
(ýÿëèð, òÿ’çèì åäÿð)
Áàø ðÿèñ òÿøðèô åòäèëÿð.
(×ûãàð)
Ðÿèñÿ
Øèìäè ùÿð øåé àíëàøûëûð.
233
Áàø êàùèí
Þéëÿ éà, ÿí äîüðó õÿáÿð
Ùè÷ øöáùÿ éîã êè, îíäàäûð.
Áàø ðÿèñ ýÿëèð, ùÿð êÿñ êÿíäèñèíÿ ãàðøû åùòèðàì èëÿ ÿéèëèð.
Ñöêóò...
Áàø ðÿèñ
Áèëèí, àýàù îëóí, åé ÿùëè-âÿòÿí!
Ñèçÿ áèð ìöæäÿ ýÿòèðäèì ùÿãäÿí.
Áÿíè êèì äèíëÿñÿ èççÿò áóëàúàã,
Êèì êè, ðÿää åòñÿ ïåøèìàí îëàúàã.
(ßòðàôû ñàðàí àòÿøè ýþñòÿðèð)
Øó áþéöê éàíüûíû áèð ñåéð åäèíèç,
Èøòÿ áèð îðäó êè, ùè÷ ýþðìÿäèíèç.
Ùÿïñè “ãàí”, “ãàí” äåéÿ ìöøòàãè-çÿôÿð,
Îíëàðûí ðÿùáÿðèäèð Ïåéüÿìáÿð.
Îíóí èëê ÿìðè áóäóð: õàðèúäÿ
Äîëàøûá äóðìàéàúàã áèð êèìñÿ.
×ÿêèëèá åâëÿðÿ, éà Êÿ’áÿéÿ áèç
Äèíè-èñëàìû ãÿáóë åòìÿëèéèç.
Êèì èíàä åòñÿ ùÿìÿí ìÿùâ îëàúàã,
Ìàë âÿ åâëàäûíà ùÿñðÿò ãàëàúàã!..
Ðÿèñÿ
(ñîí äÿðÿúÿ ùÿéÿúàíëû)
Ñàíà éàñ òóòñóí àíàí, ñóñ, äàùà ñóñ!
Áàø ðÿèñ
Ñÿí áàüûð, ùàã áóäóð, ÿôñóñ, ÿôñóñ...
234
(Úàìààòà)
×àðÿ éîã, ÷öíêè èø-èøäÿí êå÷ìèø,
Ñåéð åäèá ýþðäöéöì àëÿì ìöäùèø...
Ýåúÿ-ýöíäöç î ùàçûðëûã éàïàðàã
Áèð áþéöê îðäó ÷ûãàðìûø ïàðëàã.
Éåäè ýöíäöð éîëà ÷ûãìûø... áèðäÿí
Øÿùðè ñàðìûø ùÿïèìèç ãàôèë èêÿí,
Øèìäè òÿùäèä èëÿ “Ùàã áÿíäÿ”... – äèéîð
Ùÿð íÿ òÿêëèô îëóíóð, ðÿää åäèéîð.
Ðÿèñÿ
Àù, íÿ äÿùøÿòëè, ôÿëàêÿòëè õÿáÿð!..
Áàø ðÿèñ
Ñÿí ùÿðÿìõàíÿéÿ ýåò, ùàéäû, éåòÿð!
Ðÿèñÿ
(Òîïàëà ÷ûëüûí)
Ùàíû óéäóðäóüóí àáäàëúà éàëàí?!
Òîïàë
(êÿêÿëÿð)
Ãîìøóìóç ñþéëÿäè, àíä îëñóí, èíàí!
Áàø ðÿèñ
(îíóí ñþçöíö êÿñÿð, úàìààòà)
Ôÿçëÿäèð áÿíúÿ òÿðÿääöä, éàëíûç
×àëûøûí ìÿñÿëÿ áèòñèí ãàíñûç!
235
Ãàí äþêöëìÿêäÿ, ÿâÿò, éîã ìÿíòèã.
Ãàäûíëàð
(Ðÿèñÿ âÿ Øÿìñàäàí áàøãà)
Àù, àìàí èñòÿéÿëèì...
(ÿëè ãûëûúûíûí ãÿáçÿñèíäÿ, îíëàðà)
Ãîðãàãëûã...
Åòìÿñèí ñèçëÿðè ÿñëà ìÿ’éóñ.
(Úàìààòà êÿñêèí)
Áàøãà éîë éîã, éà þëöì, éà íàìóñ!
Ïÿê áþéöê ãöââÿò èêÿí øèìäè îíà
Ãàðøû ãîéìàãäà, õàéûð, éîã ìÿ’íà.
Øÿìñà
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿéèí, ÿë’àí ýåäÿðèì
Áÿí... îíóí øÿððèíè áÿí äÿô’ åäÿðèì.
(Ìÿúëèñè òÿðê åòìÿê èñòÿð)
Áàø ðÿèñ
(ìàíå îëàð)
Õàéûð, àëäàíìà ãûçûì, ÿí åéè éîë:
Î áþéöê äèíÿ èíàí, òÿñëèì îë!
236
Ðÿèñÿ
(÷ûëüûí)
Ñÿí èíàíäûíìû? Äèëèí ëàë îëñóí!
Áàø ðÿèñ
(ñèíèðëè)
ßâÿò... þë, ÷àòëà! Úàíûí ãóðòóëñóí.
(Êÿíäè-êÿíäèíÿ äàëüûí)
Àù, ñèéàñÿò áóíó èúàá åòìèø.
Ðÿèñÿ
Áàø ðÿèñ, èøòÿ ðÿçàëÿò, ýåòìèø,
Ýþð êèìèí äèíèíè áóëìóø ìÿãáóë,
Ëàòö Öççà áóíó åéëÿðìè ãÿáóë?
Áàø êàùèí
Àù, äåìÿê Êÿ’áÿéÿ – áöòëÿðäÿí èðàã!
Áàøãà áèð Òàíðû ìöñÿëëÿò îëàúàã...
Áàø ðÿèñ
(áàø êàùèíÿ)
Èõòèéàð! Ñÿí äÿ ìè óéäóí ãàäûíà?
À÷àéûì ùÿïñèíè äóð øèìäè ñàíà.
Áÿí îíóí äèíèíÿ óéäóìñà, äåìÿê
Áóíäà áèð áàøãà ñÿáÿá îëñà ýÿðÿê.
Áÿëëè éà, ïÿê ñåâÿðèì áÿí âàòàíû,
Èñòÿìÿì ìÿùâ åäÿ äöøìàíëàð àíû.
Ñèçè ãîðãóòäóìó Ïåéüÿìáÿð àäû?
Î äà ÿëáÿò øó âÿòÿí åâëàäû.
237
Áóðäà ùè÷ áèð éåíè øåé âàðìû? Éåíÿ
Ãîíàúàãäûð Ãàðàäàø1 áöò éåðèíÿ.
Áöò äÿ áèð äàø, î äà, àäëàð áàøãà...
(Èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà)
Äöíêö áöòõàíÿ áó ýöí áåéòè-õóäà!..
ßðÿáèí âàð-éîãó äöí íÿéñÿ, áó ýöí
Îëàúàãäûð äàùà éöç ãàò öñòöí.
Áèð Ùèúàç ÿùëè äåéèë, ùÿð ìèëëÿò
Òþêÿúÿê Êÿ’áÿéÿ àëòûí, ñÿðâÿò.
Áûðàãûá éóðäóíó ùÿï àú, ÷ûïëàã,
Ñèçÿ êîð, äóéüóñóç åëëÿð ãîøàúàã...
Øèìäè êÿðòÿíêÿëÿ éåðêÿí áèð ÿðÿá,
Ñöðÿúÿê þìðöíö ïöðåéøö òÿðÿá.
Éóðäóìóç áàøãà ñÿàäÿò áóëàúàã,
Ñÿáÿá àíúàã øó áþéöê äèí îëàúàã...
Ðÿèñÿ
(ñèíèðëè âÿ ãûçüûí)
Øó áþéöê äèí?! ßâÿò àú áèð éàëàâàú
Îëàúàãìûø äà áöòöí áàøëàðà òàú.
Àëàúàã ùÿôòÿäÿ áèð òàçÿ ãàäûí,
Ñÿí äÿ ñåéð åéëÿéÿúÿêñèí... øàøãûí!
Øÿìñà
Àù, î, “þðòöí” äåéÿ ÿìð åéëÿéÿúÿê,
Ùÿï ãàäûíëûã ãàðà ÷àðøàô ýåéÿúÿê...
Áàø ðÿèñ
Áó õÿòà äîüäó ýþçÿë Àéèøÿäÿí,
Îíà èñíàä åäèëÿí áèð ëÿêÿäÿí.
_________
1
Ãàðàäàø – Ùÿúÿð-öë-ÿñâÿä
238
Ñþéëöéîðëàð êè, î ñàïìûø äà áèð àç,
ßìð îëóíìóø êè, à÷ûãëûã éàðàìàç.
Ðÿèñÿ
Íÿ äåìÿê? Àéèøÿ åòìèøñÿ õÿòà,
Ùÿï ãàäûí àëÿìè áàòñûíìû éàñà?
Áàø ðÿèñ
Èøòÿ ãàíóí! Íÿ âÿçèôÿí?!
Ðÿèñÿ
Ìÿúíóí!
Øÿìñà
(àúû âÿ èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ ÿòðàôà)
Ãÿùðÿìàí îë äà, íÿ éàïñàí, ãàíóí!
Ðÿèñÿ
(ãûçüûí)
Çåéäÿ “îüëóì” äåð èêÿí, Çåéíÿáèíè
Áîøàòûá àëìà äà áèð ãàíóíìó?
Áàø ðÿèñ
Î äà ãàíóí, î äà ãàíóí... äàùà ñóñ!
Øöáùÿñèç ùèêìÿòè âàð...
Ðÿèñÿ
(÷ûëüûí)
Àù, ìÿíùóñ!
(Äûøàðûäàí ýóðóëòó ñÿñè åøèäèëèð)
239
Áàø ðÿèñ
(áèðèíúè õèäìÿò÷èéÿ)
Áó íÿ ñÿñ? ×ûã äà ñîðóá àíëà, íÿ âàð!
Ýþðöíöð Êÿ’áÿéÿ ýèðìèø îíëàð.
Áèðèíúè ÷ûãàðêÿí, èêèíúè õèäìÿò÷è ñöð’ÿòëè âÿ øàøãûí àäûìëàðëà ýÿëèð, ÿéèëèð.
Íÿ è÷èí áþéëÿ øàøûðäûí? Íÿ õÿáÿð?
Õèäìÿò÷è
Èøòÿ òÿøðèô åäèéîð Ïåéüÿìáÿð.
Áàø ðÿèñ
×àáóã îë, ñþéëÿ áóéóðñóíëàð...
(Õèäìÿò÷è òÿ’çèì åäèá ÷ûãàð)
Ðÿèñÿ
(ñèíèðëè)
ßâÿò,
Áàéãóøóí þòìÿñè ùàãäûð ÿëáÿò.
Áàø ðÿèñ
(îíà)
Ñÿí ùÿðÿìõàíÿéÿ ýåò, ÷ûã, äÿô’ îë!
Ðÿèñÿ þíúÿ ìöòÿðÿääèä, ñîíðà êèíëè áàãûøëàðëà ñàü ãàïûäàí ÷ûãàð.
Áàø êàùèí
(ìÿ’éóñ, ÿòðàôà)
Äàùà éîã ãóðòóëàúàã ùè÷ áèð éîë.
240
Øÿìñà
(ÿòðàôà êèíëè)
Éîã, áó ìöìêöí äåéèë ÿñëà, ÿë’àí
Èíòèãàì àëìàëûéûì áÿí îíäàí.
Áàø ðÿèñ
(úàìààòà)
Áîðúóìóç éàëíûç èòàÿò, òÿñëèì,
Î áþéöê ãöââÿòÿ ùþðìÿò, òÿ’çèì...
(Äþðä-áåø àäûì ãàïûéà äîüðó éöðöð)
Ï å é ü ÿ ì á ÿ ð áåëèíäÿ ãûëûú, ùÿìàèëèíäÿ àëòûí ãàïëû êèòàá1, ñàüûíäà ß á ó Ò à ë è á
î ü ë ó , ñîëóíäà Õ ÿ ò ò à á î ü ë ó , àðãàäà èêè ìöúàùèä áóëóíäóüó ùàëäà äàõèë îëóð. Øÿìñà
èëÿ èêèíúè ðÿèñäÿí áàøãà ùÿð êÿñ èêèãàò ÿéèëèð.
Áàø ðÿèñ
(òÿ’çèì èëÿ)
Ìÿðùÿáà, åé óëó, ùàã Ïåéüÿìáÿð!
Ñàíà ýöëñöí ÿáÿäè ôÿòùö çÿôÿð.
Ìÿêêÿ ñÿíäÿí øÿðÿô àëìàãäà áó ýöí,
Éåðè âàð ýþéëÿðÿ ôÿõð åòñÿ áöòöí.
Ñöêóò...
Ïåéüÿìáÿð
Î áþéöê Òàíðûéà áèíëÿðúÿ ñÿíà...
Ëöòô åäèá ÿãëö çÿêà ãóëëàðûíà.
Áÿíè ãûëìûø ñèçÿ ÿí ñîí ðÿùáÿð,
__________
1
Àëòûí ãàïëû êèòàá – Ãóð’àíûí ðÿìçè ìÿ’íàñûíà àëûíìàëû...
241
Î ôÿãÿò ùàã äöøöíÿí õàëãû ñåâÿð.
Åòñÿ áèð ëÿùçÿ òÿôÿêêöð áèðèñè,
Áÿíúÿ áèí éûëëûã èáàäÿòäÿí åéè.
Äöøöíöí, îëäóíóç ÿââÿë ãàôèë,
Óéäóíóç áöòëÿðÿ àëèì, úàùèë,
Ñàðûá àòÿøëè áÿëà øÿùðèíèçè,
Ýÿëäè ùàã îðäóñó òÿ’äèáÿ ñèçè.
Ãûðûëûá áöòëÿðèíèç îëäó ùÿäÿð,
Øèìäè éîã Êÿ’áÿäÿ îíëàðäàí ÿñÿð.
Äÿéèøèá äöíêö ñÿíÿìëÿð éàòàüû,
Îëäó Àëëàù åâè, âÿùäÿò îúàüû.
Åòñÿ éàðäûì åäÿúÿêäèð ÿë’àí
Ñèçÿ éàëíûç î ýþðöíìÿç Éàðàäàí.
Ãàïàíûí ñÿúäÿéÿ ùþðìÿòëÿ áöòöí,
Î áþéöê åøãèëÿ äàèì þýöíöí.
Øÿìñà èëÿ èêèíúè ðÿèñäÿí áàøãà ùÿð êÿñ ñÿúäÿ åäÿð.
(ùèääÿòëÿ îíëàðà)
ßúÿáà âàðìû øó êèáðèí ñÿáÿáè?
Ïåéüÿìáÿð
Ùàëáóêè øÿõñÿ øÿðÿôäèð ÿäÿáè.
Áàø ðÿèñ
Èøòÿ ýÿíúëèê, äÿëèëèê... ßôâ åäèíèç!
Õàéûð, ÿñëà áó äåéèë ùèêìÿòñèç.
(Èêèíúè ðÿèñÿ)
Ñÿí úàâàá âåð, íÿ äåìÿê áóíúà ãöðóð?
242
Ñÿíè áèëìÿì êè, íÿ åòìèø ìÿüðóð?
Ïåéüÿìáÿð
Áàíà áàã, ôèêðèíè à÷, ñþéëÿ áàíà.
Éîã ñþçöì, áÿí íÿ äåéèì øèìäè ñàíà,
Èøòÿ, ñþçäÿí äàùà êÿñêèí øó ñèëàù.
(Ãûëûú ÷ÿêèá Ïåéüÿìáÿðÿ ùöúóì åäÿð, ßáó Òàëèá îüëó äÿðùàë áèëÿéèíè
éàãàëàð âÿ ãûëûúû Ïåéüÿìáÿðèí àéàãëàðûíà àòàð, Õÿòòàá îüëó èñÿ îíó
ìöúàùèäëÿðÿ òÿñëèì åäÿð.)
Ñàéüûñûç! Øèìäè ãàíûí îëäó ìöáàù!
Ïåéüÿìáÿð
Õàèí åð-ýåú áóëóð ÿëáÿòòÿ úÿçà.
Ùàéäû, ÷ûã! Àë÷àã, ÿäÿáñèç, áóäàëà!
Ìöúàùèäëÿð ýþòöðöðëÿð.
Áàø êàùèí
(Ïåéüÿìáÿðèí àéàãëàðûíà ãàïàíûð, Øÿìñàéà èøàðÿòëÿ)
ßôâ åäèí, ýÿð÷è ãÿáàùÿòëè øó ãûç.
Ïåéüÿìáÿð
(îíóí ãîëóíäàí òóòóá ãàëäûðûð)
Èõòèéàðñûí, ñÿíè ãûðìàì, éàëûíûç
Ñàíà ùþðìÿòëÿ ãàíûíäàí êå÷äèì.
243
Øÿìñà
(áàø êàùèíÿ ìÿüðóð âÿ àúû òÿáÿññöìëÿ)
Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, ÿôÿíäèì, øåéõèì!
Äîüðó... áîðúóìäó ýþçÿòìÿê ÿäÿáè,
Øàøûðûá äóðäóüóìóí âàð ñÿáÿáè.
Ïåéüÿìáÿð
Íÿ ñÿáÿáäèð î, ìÿðàã åòäèì áÿí.
Øÿìñà
Ñÿíè ýþðäöêäÿ ãàíûì äîíäó ùÿìÿí,
Ãàëäûì àðòûã ùÿðÿêÿòñèç, áèùàë,
Àäÿòà ãàëìàäû òÿ’çèìÿ ìÿúàë,
Íÿ è÷èí ýèçëÿòÿéèì ùÿð êÿñäÿí
Äàùà ÿ’ëà òàíûéîðñóí áÿíè ñÿí.
Àù, äåéèë Òàíðûíà, ùÿòòà ñàíà äà
Ùàçûðûì åòìÿéÿ áó úàíû ôÿäà!
(Ïåéüÿìáÿðèí àéàãëàðûíà ãàïàíûð.)
Ïåéüÿìáÿð
(ýþéÿ èøàðÿòëÿ)
Ñÿíè ÿôâ åòäè î ùöñíè-ÿçÿëè,
Î, ýþçÿëäèð, ñåâÿð ÿëáÿò ýþçÿëè.
Øÿìñà ãàëãàð, òÿêðàð òÿ’çèì åäèá ýåðè ÷ÿêèëèð.
Áàø ðÿèñ
(õèäìÿò÷èéÿ)
Ùàéäû, áàë øÿðáÿòè òÿãäèì åäèíèç.
Øÿìñà
(Íÿäèìÿéÿ)
Ýÿë äÿ, éàðäûì åäÿëèì ùÿð èêèìèç.
244
(Îíëàð äà õèäìÿò÷èëÿ áÿðàáÿð ñàü ãàïûäàí ÷ûãàðëàð.)
(ö÷öíúöéÿ)
Àù, áó ãûç èøòÿ áèð àôÿò, ôèòíÿ...
Óéìóéîð ñþçëÿðè ùè÷ áèð-áèðèíÿ,
Ýàù êèí, ýàù ïÿðÿñòèø... áó íÿ èø?!
Áÿëëè, Ïåéüÿìáÿðÿ äèë âåðìèø èìèø,
Ýÿð÷è ùÿï ýÿíúëÿð îíóí ìÿôòóíó,
Î ôÿãÿò áÿêëÿäè éûëëàðúà áóíó.
Óçàãäàí äÿùøÿòëè ýóðóëòó âÿ ÷àðïûøìà ñÿñëÿðè åøèäèëèð, ñîíðà ñóñàð.
Ïåéüÿìáÿð
(ßáó Òàëèá îüëóíà)
Áÿí êè, ùÿðá åòìÿéÿ ÿìð åéëÿìÿäèì,
Áó íÿ ÷àðïûøìà, íÿ ñÿñ? Áàã ýþð î êèì?
(Î ÷ûãìàã èñòÿðêÿí áèð ìöúàùèä è÷ÿðè ýèðÿð, òÿ’çèì åäÿð.)
Íÿ èìèø, ñþéëÿ, áó ùàé-ùóé íÿ äåìÿê?
Ìöúàùèä
Îðäóìóç Êÿ’áÿ þíöíäÿí êå÷ÿðÿê
Éöðöéîðêÿí, áèçÿ ãûðã-ÿëëè íÿôÿð
Ãûëûú ÿëëÿðäÿ ùöúóì åéëÿäèëÿð.
Ïåéüÿìáÿð
Ñîíðà!?
Ìöúàùèä
Áèç ãàðøû äóðóá ÷àðïûøäûã,
Îíëàðûí ùÿïñè ÿçèëìèø àðòûã.
245
Ïåéüÿìáÿð
ßí ýþçÿë, Òàíðû íÿ èñòÿðñÿ îäóð,
(Ìöúàùèäÿ)
Ýåò, ñàãûí, îëìàéûí ÿñëà ìÿüðóð,
Åäèíèç ÿôâè-öìóìè å’ëàí.
Äþêìÿéèí ãàí, âåðèíèç õàëãà àìàí.
Áàø ðÿèñ
Êÿññÿ ùÿð êèì äþêöëÿí ãàí èçèíè,
Ãóðòàðàí äàùè îäóð éåð éöçöíè.
Áàø êàùèí
ßí áþéöê äèí, ÿâÿò, åéëÿð ôÿðìàí:
Äàèìà ÿäëö ìÿùÿááÿò, åùñàí.
(à÷ûã äóðàí ñàü ãàïûäàí áàãàð, ö÷öíúö ðÿèñÿ)
Èøòÿ áèð ñèðð...
Î íàñûë øåé ÿúÿáà!?
Áàãñàíà, ýèçëèúÿ, äèëáÿð Øÿìñà
Áèð èëàú àòìàäà àëòûí êàñàéà.
Êèì áèëèð, áÿëêÿ çÿùÿðäèð, îëóð à...
Áÿëëè!.. Ïåéüÿìáÿðè òÿñìèì åäÿúÿê.
246
Øèìäè äóéäóì î ïÿðÿñòèø íÿ äåìÿê.
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è òÿïñèäÿ áèð àëòûí âÿ áèð ãà÷ ýöìöø êàñàäà øÿðáÿò ýÿòèðèð.
Øÿìñà
(àëòûí êàñàéû Ïåéüÿìáÿðÿ òÿãäèì åäÿð)
Èøòÿ áàë øÿðáÿòè!
Ïåéüÿìáÿð
(êàñàéû àëûð, ìÿ’íàëû áèð áàãûøëà ñöçÿð)
Âàð áóíäà øÿôà,
Ëàêèí ÿôñóñ, ÿòÿøèì éîã, ÿñëà...
(Øÿìñàéà)
Áóíó ñÿí è÷, äàùà ìÿìíóí îëóðóì.
Áàø ðÿèñ
Áó øÿðÿôäèð ñàíà, àë, è÷, éàâðóì!
Øÿìñà
(êàñàéû àëûá òÿïñèéÿ ãîéàð)
Ñîíðà è÷ñÿì åéè îëìàçìû?
Õàéûð,
Øèìäè è÷ìÿêäÿ íÿ ìàíå âàðäûð?
Øÿìñà
È÷ÿìÿì.
247
(ãûçüûí)
È÷ìÿëèñèí!
Øÿìñà
Àù, âàç êå÷!
(ÿòðàôà øöáùÿëè)
Áèð ñÿáÿá âàð...
(Øÿìñàéà êÿñêèí)
È÷ÿúÿêñèí, àë è÷!
Øÿìñà
È÷ÿéèì... àù, è÷ÿéèì...
(ßââÿë ìöòÿðÿääèä... ñîíðà úÿñàðÿòëÿ è÷ÿð. Áèð ãÿäÿð ùàëû äÿéèøèð.)
Ïåéüÿìáÿð
Äóð, áó íÿ ùàë?
Áàø ðÿèñ
(Íÿäèìÿéÿ)
Éàðäûì åò!
Íÿäèìÿ áèð ãûçëà áÿðàáÿð Øÿìñàíûí ãîëóíäàí òóòóá ñàü ãàïûéà äîüðó ýþòöðöðëÿð.
Øÿìñà
(ãàïû éàíûíäà þëýöí ñÿñëÿ)
Ñþíäö öìèä, èñòèãáàë...
248
Äàùà áè÷àðÿäÿ éîã ùèññ, èäðàê.
(áèðèíúèéÿ õöñóñè)
Åäÿúÿê çÿùð îíó áèð àíäà ùÿëàê.
Øÿìñà
Îô... àìàí...
(Áàéûëûá òÿñëèìè-ðóù åäÿð. Õèäìÿò÷èëÿðèí éàðäûìû èëÿ ñàü ãàïûäàí
÷ûãàðûëûð.)
Íÿäèìÿ
Áèòäè...
Áó ïÿê ãîðãóëó ñèðð.
Ïåéüÿìáÿð
Áöòöí ÿñðàðû ôÿãÿò Òàíðû áèëèð.
Ñöêóò. Òÿïñèäÿêè øÿðáÿòëÿð ýåðè ýþòöðöëöð, õèäìÿò÷è ýèðèá ÿéèëèð.
Áàø ðÿèñ
Íÿ õÿáÿð?
Õèäìÿò÷è
Ýèðìÿê è÷èí èçí èñòÿð,
Ö÷ õàõàì, ö÷ äÿ ïàïàñ.
249
Áàø ðÿèñ
Ýÿëñèíëÿð!
Õèäìÿò÷è áèð-èêè àäûì éöðöð, äûøàðû òÿðÿôÿ áàãàðàã ÿëèëÿ “ýÿëèíèç” èøàðÿòè âåðèð. Ö÷
éÿùóäè, ö÷ íÿñàðà ðÿèñè ðóùàíèñè äàõèë îëóð. Ïåéüÿìáÿðÿ òÿ’çèì åäÿðëÿð.
Áàø õàõàì
Éàøà, åé øàíëû, áþéöê Ïåéüÿìáÿð!
Òàíðû âåðñèí ÿáÿäè ôÿòùö çÿôÿð.
Îðäóíóç ñà÷äû áöòöí ýþçëÿðÿ íóð,
Ìóñÿâèëÿð ñèçè òÿáðèê åäèéîð!
Áàø ïàïàñ
Èñÿâèëÿð äàùà ìÿìíóí, äàùà øàä,
Ùÿïñè ùþðìÿòëÿ åäÿðëÿð ñèçè éàä.
×öíêè äþêäöðìÿäèíèç çöëìèëÿ ãàí,
Âåðäèíèç õàëãà ÿäàëÿòëÿ àìàí.
Ïåéüÿìáÿð
Ñèçè, åé ãþâìè íÿñàðà âÿ éÿùóä!
ßñêè äèíëÿð åäÿìÿç ïÿê ìÿñ’óä.
×öíêè õóäêàì èäè Ìóñàéè-áÿíàì,
Ìÿðéÿìèí îüëó äà ïÿê äèýÿðêàì.
Áèðè ýöäìÿêäÿ ìÿ’íàôå, èãáàë,
Áèðèíèí äóòäóüó ùÿï øå’ðö õÿéàë.
Áèðè ÿçìÿêäÿ áóëóð çåâãö ñÿôà,
Áèðè ùÿï äóéäó ÿçèëìÿêäÿ øÿôà.
Áÿíúÿ ÿçìÿê äÿ, ÿçèëìÿê äÿ, õÿòà,
Ùàããû ñåâ, ùàãñûçû äÿô’ åò! Çèðà
Éàãûøûð ùàããà ìÿùÿááÿò, ùþðìÿò,
Êèíëè úÿëëàäà ÿäàâÿò, íèôðÿò.
(Áèð ÿëèíäÿ ñûéðûëìûø ïàðëàã ãûëûúûíû, äèýÿð ÿëèíäÿ ùÿìàèëäÿí ÷ûãàðûëìûø
êèòàáû òóòàð. Êÿñêèí áèð àùÿíýëÿ áöòöí úàìààòà)
250
Øó ãûëûú! Áèð äÿ øó ìÿ’íàëû êèòàá!
Èøòÿ êàôè ñèçÿ... Éîã áàøãà õèòàá.
À÷àð àíúàã øó êèòàá åë ýþçöíè,
Ñèëÿúÿêäèð øó ãûëûú çöëì èçèíè.
Ùàã, âÿòÿí, çåâãè-ñÿàäÿò, úÿííÿò
Ùÿï ãûëûú êþëýÿñè àëòûíäà, ÿâÿò.
Î äà áèëýèéëÿ ôÿãÿò ãèéìÿò àëûð.
Áèëýèñèç áèð ãûëûú åð-ýåú ãûðûëûð.
Êÿñáè-èðôàí è÷èí åðêÿê âÿ ãàäûí,
×àëûøûí, ãÿáðÿ ãÿäÿð ùÿï ÷àëûøûí.
Ýÿð÷è õèëãÿòäÿ áÿøÿð áèðñÿ, éåíÿ
Åø äåéèë áèëìÿéÿí ÿñëà áèëÿíÿ.
Êèøè èðôàí ûøûüûíäàí ïàðëàð,
Øöáùÿñèç, áèëýèäÿ Àëëàù ýöúö âàð.
ßâÿò, àðèô äöøöíöð, ùàããû áóëóð,
Àãèáÿò êÿíäèñè áèð Òàíðû îëóð.
(Áó ñûðàäà áèëëóðèí âÿ èëàùè áèð àùÿíýëÿ äûøàðûäà ÿçàí îãóíóð.
Ïåéüÿìáÿð ãûëûúà äàéàíûá ÿçÿìÿòëè áèð òåâð èëÿ äèíëÿð âÿ ìÿúëèñè äÿðèí
áèð ñöêóò ãàïëàð.)
ßçàí ñÿñè
Àëëàùó ÿêáÿð... Àëëàùó ÿêáÿð...
Àëëàùó ÿêáÿð... Àëëàùó ÿêáÿð...
ßøùÿäó ÿí ëà èëàùÿ èëëÿëëàù...
ßøùÿäó ÿí ëà èëàùÿ èëëÿëëàù...
ÑÎÍ
Ãåéä – Øó ÿñÿðäÿ áÿ’çè úöìëÿëÿð òûðíàúûã àðàñûíà àëûíûá äà ãàèëëÿðè ýþñòÿðèëìÿê èúàá
åäÿðäè. Ôÿãÿò ìÿçêóð úöìëÿëÿð áÿëëè øÿõñëÿð – éÿ’íè ÿñèë ãàèëëÿðè – òÿðÿôèíäÿí
ñþéëÿíäèéè è÷èí ôÿçëÿ èçàùàòà åùòèéàú ýþðöëìÿäè.
Ù.Ú.
251
ÒÎÏÀË ÒÅÉÌÓÐ
Äðàì – 5 ïÿðäÿäÿ
ßØÕÀÑ
I
Ò î ï à ë Ò å é ì ó ð...
Ä è ë ø à ä Òåéìóðóí ùÿðÿìè.
Ä è â à í á ÿ é è – áàø âÿçèð.
À ã á ó ü à – Òåéìóðóí ñÿðäàðëàðûíäàí.
Î ð õ à í – áèíáàøû.
Å ë ì à ñ Äèâàí áÿéè ãûçû, Îðõàíûí ðÿôèãÿñè. ßñìÿð áÿíèçëè, øàùèí áàãûøëû...
Ø à è ð Ê è ð ì à í è – “Òåéìóðíàìÿ” ìöÿëëèôè.
Î ë ã à – ðóñ ïðåíñåñëÿðèíäÿí ñàðûøûí âÿ èøâÿêàð áèð ãûç.
Ñ î á ó ò à é – ýÿíú çàáèò.
Ã à ð à ã ó ø – òÿøðèôàò÷û, ÷åâèê áèð äÿëèãàíëû.
Ä ÿ ì è ð ã à é à – ãàëûí ýåâäÿëè, ãàëûí ñÿñëè áèð ÿñêÿð.
Èêè ìöùèá ñèìàëû, ãàëûí éàïûëû íåâáÿò÷è âÿ ñàèðÿ...
II
É û ë ä û ð û ì Á à é à ç è ä.
Ì å ë è ÷ à – Éûëäûðûìûí ùÿðÿìè.
ß ë è ï à ø à – ñÿäðè-ÿ’çÿì.
Ø å é õ Á ó õ à ð è – ôàçèë áèð çàò.
Ú ö ú ÿ – ãûñà áîéëó, êö÷öê éàïûëû áèð ìàñãàðà.
Í à ç è ì à ü à – àðûã, óúàáîéëó, ãàðà ÿðÿá (ùÿðÿì àüàñû).
Êþéëö ãàäûí, èêè ìàñãàðà, øàìëû ãûçû (ðÿããàñÿ), äèýÿð ðÿããàñÿëÿð, úÿëëàä âÿ ñàèðÿ...
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ñÿìÿðãÿíääÿ, ßìèð Òåéìóð ñàðàéûíäà Øÿðã çåâãèíÿ óéüóí ñöñëö áèð ñàëîí... Ñàëîíóí
è÷è Òöðêöñòàí, Èðàí âÿ Ùèíäèñòàí ìÿôðóøàòèëÿ äþøÿíèëìèø... Äþðò ýóøÿäÿ ýöìöøäÿí
éàïûëìûø áèðÿð ãàðòàë, îðòàäà àëòûí ñöòóíëàð, éàëäûçëû ìàñàëàð âÿ ñàíäàëèéÿëÿð... Ãàðøûäà
áþéöê áèð ïÿíúÿðÿ, ïÿíúÿðÿäÿí ýþðöíÿí ñîí äÿðÿúÿ áàãûìëû âÿ ÷è÷ÿêëè ýþçÿë áèð áàü÷à
íÿçÿðëÿðè îãøàð. Î ë ã à ïÿíúÿðÿ þíöíäÿ ÿòðàôû ñåéðÿ äàëìûø ýþðöíöð. Äûøàðûäà ÿñêÿðè
ìàðø ÷àëûíûð.
252
Î ð õ à í (Ýÿëèð. Îëãàéû ýþðöð-ýþðìÿç àðãàñû ñûðà ýÿëÿí Äÿìèðãàéàéà). Èøòÿ ïðåíñåñ Îëãà!.. Èøòÿ éåíè à÷ìûø Ìîñêîô ÷è÷ÿéè!..
Ä ÿ ì è ð ã à é à (äàèìà ëàöáàëè âÿ ãàëûí ñÿñëÿ). Òóùàô øåé? Ùè÷ èíñàíäàí ÷è÷ÿêìè îëóð? Ìîñêîô ãûçû äåñÿíÿ...
Î ð õ à í . Àù, î ÷è÷ÿêäÿí äÿ ëÿòèôäèð.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Òóòàëûì êè, ëÿòèôäèð. Íÿìÿ ëàçûì, áÿí ãàðûøìàì.
Î ð õ à í . Äÿìèðãàéà! Ñÿí áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèë.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Íè÷èí?
Î ð õ à í . ×öíêè îíóíëà ãîíóøìàã èñòÿðèì.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Ïÿêè, áÿí ñÿíèí êþëýÿí äåéèëìèéèì? Ñÿíäÿí íàñûë
àéðûëà áèëèðèì?
Î ð õ à í . Èíñàí áÿ’çè âàõò êþëýÿñèíè äåéèë, êÿíäèñèíè áåëÿ óíóòóð.
Ä ÿ ì è ð ã à é à (èñòåùçàëû ýöëöìñÿéèøëÿ). Éîãñà øèìäè êÿíäèíè óíóòäóíìó?
Î ð õ à í . Ùàéäû, ÷îã ñþéëÿíìÿ, ÷ÿêèë.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . ×ÿêèë äåðñèí, ÷ÿêèëèðèì. Íÿìÿ ëàçûì, ùè÷ ãàðûøìàì.
(×ÿêèëèð).
Î ð õ à í . Éåíÿ ýþçÿë Îëãà íÿ äöøöíöéîð?
Î ë ã à. (Îðõàíà äîüðó ýÿëèð). Àù, Îðõàí ñÿíìèñèí?
Î ð õ à í . ßâÿò, Îðõàí êÿíäèñè ñÿíèíëÿ áÿðàáÿð äåéèëñÿ äÿ, äàèìà
ãÿëáè, ðóùó ñÿíèíëÿäèð.
Î ë ã à. Àëëàù åøãèíÿ øó ÿñêÿðëÿð íåðÿéÿ ýåäèéîð? Áó ùàçûðëûã
íè÷èíäèð ÿúÿáà?
Î ð õ à í . Éåíè áèð ìöùàðèáÿ âàðìûø.
Î ë ã à. Àù, ìöùàðèáÿ, äàèìà ìöùàðèáÿ!.. ßúÿáà íåðÿéÿ, êèìèíëÿ?
Î ð õ à í . Îíó éàëíûç Ãûçûë Ãàïëàí áèëèð. ßâÿò’ ßìèð Òåéìóðóí ïëàíûíû
áèçèì êèáè êö÷öê éàðàäûëìûøëàð áèëÿìÿçëÿð.
Î ë ã à. Ùàëáóêè îíóí éöçöíäÿ ùè÷ áèð øèääÿò âÿ ùÿéÿúàí èçè éîã...
Ùÿð çàìàíêè âÿãàð âÿ úèääèééÿòè, ùÿð çàìàíêû ùàëû öñòöíäÿ.
Î ð õ à í . Áþéöê ãÿùðÿìàíëàð øèääÿò âÿ ãÿçÿá çàìàíëàðûíäà äàùà
ìöëàéèì âÿ ùÿëèì ýþðöíöðëÿð.
Î ë ã à. Îðõàí! Ñÿí äÿìè ýåäÿúÿêñèí?
Î ð õ à í . ßëáÿòòÿ, ùè÷ îíñóç îëóðìó? Áèç òöðêëÿð ÷àäûð àëòûíäà äîüàð,
à÷ûã ñÿùðàëàðäà, ãàíëû ìöùàðèáÿëÿðäÿ þëöðöç.
Î ë ã à. Ðèúà åäÿðèì, éåòèøèð, øó ìöùàðèáÿäÿí, þëöìäÿí ÷îã ñþéëÿìÿ!
Î ð õ à í . Ìöùàðèáÿäÿ þëÿíëÿð åâäÿ þëÿíëÿðäÿí ñàéúà äàùà àçäûð.
Áÿíúÿ ìöáàðèçÿñèç áèð þìöð, þìöð äåéèë... Áèç òöðêëÿðÿ ãöðóð âÿ íÿø’ÿ
253
âåðÿí áèð øåé âàðñà î äà ìöùàðèáÿ, î äà ãàëèáèééÿòäèð. Óíóòìà êè, ñÿí
êÿíäèí äÿ ôÿòù âÿ çÿôÿð ñÿùðàëàðûíäà áóëóíìóø áèð ÷è÷ÿêñèí.
Î ë ã à. Àù, ñÿí áÿíè Ìîñêîôäàí áóðàéà íè÷èí ýÿòèðäèí íè÷èí?!
Òåéìóð ñàðàéûíäà ùÿáñ åòìÿê è÷èíìè?
Î ð õ à í . Õàéûð, ñÿí áóðàäà ìÿùáóñ äåéèëñèí, áÿëêÿ øàùçàäÿ õàíûìëàð ãàäàð ùþðìÿò âÿ èççÿòÿ ìàëèêñèí. Äàùà äîüðóñó áþéöê õàãàíûí
ìþùòÿøÿì ñàðàéûíû áÿçÿéÿí ÿí ïàðëàã áèð éûëäûçñûí.
Î ë ã à. (ÿòðàôà). Àù, ìÿðùÿìÿòñèç... (Îðõàíà) Äåìÿê áÿíè éàëíûç
áûðàãûá äà ýåäÿúÿêñèí, þéëÿìè?
Î ð õ à í . Íÿ îëóð? Áàøãà ãàäûíëàð íàñûë, ñÿí äÿ þéëÿ...
Î ë ã à. (ÿòðàôà). Àù, äóéüóñóç!.. Äóð, áÿí ñàíà øèìäè àíëàòûðûì.
Î ð õ à í . Ïÿê äöøöíöéîðñóí, Îëãà. Ñàíà áèð øåéìè îëäó?
Î ë ã à. Äàùà íÿ îëàúàã? Ñÿí áÿíè äöøöíìöéîðñóí, ñÿí áÿíè ñåâìèéîðñóí.
Î ð õ à í . Õàéûð! Àëäàíûéîðñóí. Ñÿíè ñåâìÿìÿê, ýþçÿëëèéÿ ãàðøû êîð
îëìàã äåìÿêäèð. Àù, íàçëû ýþâÿð÷èíèì! Íÿ ãàäàð õûð÷ûí âÿ ñèíèðëè èìèøñèí. Ýÿë! Ýÿë äÿ øó ìàâè ýþéëÿðè àíäûðàí úàçèáÿëè ýþçëÿðè, øó àë øÿôÿãëÿðè óòàíäûðàí ôöñóíêàð äîäàãëàðû þïÿéèì. (Ãîëëàðû àðàñûíà àëûá þïìÿê
èñòÿð. Îëãà ýåðè ÷ÿêèëèð).
Î ë ã à. Õàéûð, èñòÿìÿì.
Î ð õ à í . Íè÷èí?
Î ë ã à. ×öíêè ýþíöë âåðäèéèì áèð ãÿëáÿ õÿéàíÿò åòìèø îëóðóì.
Î ð õ à í (ùåéðÿòëÿ). Ýþíöë âåðäèéèí áèð ãÿëáÿìè?
Î ë ã à. (êÿñêèí). ßâÿò.
Î ð õ à í (îíóí ÿëèíè éàãàëàð, ñàðñûëìûø áèð ùàëäà). Ñþéëÿ, î íàñûë
ãÿëá, î êèìèí ãÿëáè èìèø?
Î ë ã à. Õàéûð, ñþéëÿìÿì. (ßòðàôà.) Èøòÿ áó ñþç îíó ãûñãàíäûðìàã
è÷èí êàôè...
Î ð õ à í (ãûçüûí). Ñþéëÿ äèéîðóì ñàíà, î êèì, áàíà ãàðøû ÷ûãàí î
úÿñàðÿòëè ðÿãèá êèìäèð?
Î ë ã à. Ñÿíäÿí äàùà áþéöê, ñÿíäÿí äàùà ãÿùðÿìàí...
Î ð õ à í . Àäûíû ñþéëÿ!
Î ë ã à. Õàãàíëàð õàãàíû Òîïàë Òåéìóð...
Î ð õ à í (ùÿéÿúàíëû âÿ ãûçüûí). Îëãà, Îëãà!.. Ìîñêîôäàêû ùàëûíû íÿ
÷àáóã óíóòäóí? Äöøöí êè, áèç Ìîñêîôà ýèðäèéèìèç çàìàí ùÿð òÿðÿô
êèíëè, àìàíñûç áèð àòÿø è÷èíäÿ éàíûéîðäó. Îðäóìóç ãà÷àíëàðû èçëÿðêÿí
áÿí ãàíàòëàðûìû éàëíûç ñÿíèí öçÿðèíÿ ýÿðäèì, éàëíûç ñÿíè þëöìäÿí
254
ãóðòàðäûì, ÿâÿò. Ñÿí î çàìàí ìÿ’ñóì áèð ãûçúûüàçäûí. Âÿãòèíè õîø êå÷èðèá äÿ åéè òÿðáèéÿ àëìàí è÷èí Òåéìóð ñàðàéûíà ýÿòèðäèì. Èøòÿ ñÿí áþéöäöêúÿ áÿíèì àðçóëàðûì äà ÷è÷ÿêëÿíìÿéÿ áàøëàäû. ßôñóñ êè, áó ýöí
áÿñëÿäèéèì âèñàë öìèäëÿðè éåðèíÿ, ãàðøûìà àúû áèð öìèäñèçëèê ÷ûãûéîð.
Î ë ã à. Î äà ñÿíäÿí, ñÿíèí âÿôàñûçëûüûíäàí.
Î ð õ à í . Íàñûë âÿôàñûçëûã? Àíëàéàìàäûì.
Î ë ã à. Îðõàí, Îðõàí! Ñÿí áàø âÿçèðèí ãûçû Åëìàñà óéäóãúà, î
ãûñãàíú âÿ ìÿüðóð ùÿðÿìèíäÿí àéðûëìàäûãúà, àðàìûçäàêû ñåâýèäÿí
áÿùñ åòìÿê éåðñèçäèð.
Î ð õ à í . Íè÷èí èíñàô åòìèéîðñóí, î øèìäè àíàäûð. Áóíóíëà áÿðàáÿð
Åëìàñ áèçèì ñåâýèìèçÿ ÿñëà ìàíå îëàìàç.
Î ë ã à. (ýöëÿðÿê). Õàéûð, éàíûëìà, ÿçèçèì. Î ïÿê äÿùøÿòëè ãàäûí...
Î ð õ à í . Ãàäûíëàðûí èíúÿ òÿáÿññöìëÿðè, äÿùøÿòëÿðèíäÿí äàùà ýöúëöäöð. (Îëãàíûí ÿëèíè éàãàëàð.) Øèìäè áÿí îíà ìÿðùÿìÿò åäèéîðóì,
ôÿçëÿ ãûñãàíúëûã åäÿðñÿ êÿíäèñè çÿðÿð ýþðöð.
Î ë ã à. Äåìÿê áÿíè äàùà ÷îã ñåâèéîðñóí, þéëÿìè?
Î ð õ à í . Îëãà, ñÿíè ñåâìÿìÿêìè îëóð? Óíóòìà êè, Îðõàí ñÿíèí
ÿñèðèíäèð.
Ã à ð à ã ó ø (Äÿìèðãàéà èëÿ áÿðàáÿð ïÿðäÿ àðàñûíäà ýþðöíöð). Àù,
õàèí!.. (Äÿìèðãàéàéà). Èøòÿ ýþðäöíìö, ýåò äÿ Åëìàñ õàíûìà õÿáÿð âåð.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Ýÿë áÿðè, úàíûì, íÿìÿ ëàçûì, áÿí ãàðûøìàì.
×ÿêèëèðëÿð.
Î ð õ à í . Òåéìóð ñîí ñÿôÿðèíäÿ, Ùèíäèñòàíà ùöúóì åäÿðêÿí Ñÿìÿðãÿíä èíçèáàòûíû ýþçÿòìÿê è÷èí áÿíè áóðàäà áûðàãäû. Åùòèìàë êè, éåíÿ
ãàëûðûì, î çàìàí èñòÿäèéèìèç êèáè çåâã âÿ ñÿôàéà áàãàðûç.
Î ë ã à. (ÿòðàôà áàãàð). Èøòÿ Òîïàë ýÿëèéîð. Éàðûí àãøàì ñÿíè ÷èíàðëû
áàü÷àäà ùàâóç êÿíàðûíäà áÿêëÿðèì.
Î ð õ à í . Éàõøû... (Ýåäèð).
Î ë ã à. (éàëíûç). Õåéð, Îðõàí áÿíèìäèð. Îíó êèìñÿéÿ âåðìÿì.
(Àçàúûã òÿðÿääöä). Àù, ôÿãÿò Åëìàñ, áàø âÿçèðèí ãûçû Åëìàñ!.. Î áÿíè
ïÿê äöøöíäöðöéîð.
ßëè àëíûíäà ìÿùçóí áèð òåâð èëÿ äöøöíúÿéÿ äàëàð. Áó ñûðàäà ß ì è ð Ò å é ì ó ð ýÿëèð.
Î, îðòàáîéëó, ãÿâè áöíéÿëè, éöêñÿê àëûíëû, èðè áàøëû, ðÿíýè àü, éöçö àçàúûã ãàíëû,
îìóçëàðû ýåíèø, ïàðìàãëàðû éóâàðëàã, ãàë÷àëàðû óçóí, ÿçÿëàòû ãàéÿò ñàüëàì áèð øÿõñèééÿòäèð. Âöúóäóíóí äöçýöíëöéöíäÿí àéàüûíäàêû àãñàãëûã áèð î ãàäàð ýþçÿ ÷àðïìûéîð.
Ñÿñè ýöúëö âÿ ýóðóëòóëóäóð. Àñéà öñóëó ýåíèø âÿ à÷ûã ÿòÿêëè èïÿê êàôòàí (÷àïàí) áöðöí-
255
äöéö ùàëäà áàø þðòöñö êå÷ÿäÿí éàïûëìà ìÿõðóòè áèð êöëàùäàí èáàðÿòäèð. Êöëàùûí
òÿïÿñèíäÿ èíúè âÿ ñàèð ìöúåâùÿðàò èëÿ ñöñëÿíìèø óçóíúà áèð éàãóò ïöñêöë áóëóíóð.
Ò å é ì ó ð. Éåíÿ Ìîñêîô ÿðìÿüàíû, ýþçÿë ðóñ ãûçû íÿ äöøöíöéîð?
Î ë ã à. (ìÿùçóí òÿáÿññöìëÿ). Áþéëÿ ìþùòÿøÿì áèð ñàðàéäà áÿíèì
íÿ äöøöíúÿì îëà áèëèð?
Ò å é ì ó ð. Î ùàëäà éöçöíö ñàðàí øó êÿäÿð áóëóòëàðû íÿ äåìÿê?
Áÿí ñîëüóí ÷è÷ÿêëÿðè ùè÷ ñåâìÿì. Äàèìà éåíè à÷ìûø ýöëëÿð êèáè, äàèìà
ýöë áÿíèçëè øÿôÿãëÿð êèáè íÿø’ÿëè îëìàíû èñòÿðèì. ßâÿò, ñþéëÿéÿúÿéèí
ñþçëÿðè ùÿð çàìàíêû øÿòàðÿòèëÿ ýöëÿðÿê, íàçëàíàðàã ñþéëÿ!..
Î ë ã à. Áÿíèì øÿòàðÿòèì áþéöê õàãàíûí ãÿçÿáèíÿ ñÿáÿá îëóð äåéÿ
ÿíäèøÿ åäèéîðóì.
Ò å é ì ó ð. Ïÿêè, ÿíäèøÿ íè÷èí?
Î ë ã à. ×öíêè ãÿëáè ùÿðá àòÿøèëÿ àëåâëÿíÿí áèð ùþêìäàðà ãàðøû ýöëöìñöíìÿê úÿñàðÿòè ùÿääèì äåéèë...
Ò å é ì ó ð. Èøòÿ ïÿê éàíëûø äöøöíúÿ... Ìöùàðèáÿ ùàçûðëûüû Òåéìóðó
ãÿçÿáëÿíäèðìÿç, áèë’ÿêèñ áàéðàì òÿäàðèêè ãàäàð õîøùàë âÿ ìÿìíóí åäÿð.
Î ë ã à. (øóõ âÿ úàçèáÿëè áèð ÿäà èëÿ). Ëöòô åäèíèç ÿôÿíäèì, èêè àéäûð
êè, Ñÿìÿðãÿíä øÿí âÿ øàòûð áèð ùàë êå÷èðèéîð. Çÿðÿôøàí ÷àéûíûí îéíàã
äàëüàëàðû ýþíöëëÿðÿ íÿø’ÿ ñÿðïèéîð âÿ õîøàùÿíý íèííèëÿðèëÿ Áèíýöë
äÿðÿñè øÿíëèéèíè àëãûøëûéîð. Ôÿãÿò íÿäÿíñÿ áèðäÿí-áèðÿ áó øÿíëèêëÿð
êÿñèëäè. Èøòÿ îíóí÷èí àçúûã ìÿðàã åòäèì.
Ò å é ì ó ð. Íàñûë, Áèíýöë äÿðÿñè ïÿê õîøìó?
Î ë ã à. Àù, Áèíýöë äÿðÿñè áàøãà áèð àëÿì... Àäÿòà ðþ’éà ãàäàð
ýþçÿë, úÿííÿò ãàäàð ïàðëàãäûð. ßâÿò, Áèíýöë äÿðÿñèíäÿêè çåâã âÿ ñÿôà
ìÿúëèñëÿðè, éåøèë îâàëàð è÷èíäÿ ãóðóëìóø ÷àäûðëàð, ßðÿáèñòàí âÿ Èðàíà
ìÿõñóñ ñûðàïÿðäÿëÿð ýþðöëöð øåéëÿðäÿí äåéèë... Ùÿëÿ Ùèíäèñòàíäàí ýÿëìÿ
úàíáàç âÿ îéóí÷óëàð, ìèçàù÷û âÿ ëÿòèôÿ÷èëÿð, ðÿããàñ âÿ ðÿããàñÿëÿð... Áèð
òàãûì úèðèò îéóíëàðû. Ïÿùëÿâàíëàðûí ýöëÿøìÿñè, éåøèë-ãûðìûçû ðÿíýëÿðëÿ
áîéàíìûø ôèëëÿðèí îéíàäûëìàñû, ùÿð äöðëö õàíÿíäÿ âÿ ñàçÿíäÿ, ùÿð ÷åøèò
éàðûø âÿ ÿéëÿíúÿ ýåð÷ÿêäÿí èíñàíû ñÿðõîø åäèéîð. Ùÿëÿ áó øÿíëèéÿ ÿìèð
âÿ øàùçàäÿëÿðèí ùÿðÿìëÿðè âÿ áöòöí òöðê-òàòàð ãûçëàðûíûí èøòèðàêû, ùÿð
òÿðÿôäÿí ýÿëÿí ÿúíÿáè ñÿôèðëÿðèí áåëÿ íÿçÿðèíè úÿëá åäèéîð. Âÿ ùÿð êÿñ
áþéöê Òåéìóðóí äÿáäÿáÿ âÿ åùòèøàìûíû ñåéð åòäèêúÿ ùåéðÿòäÿí êÿíäèíè àëàìûéîð.
Ò å é ì ó ð. Èøòÿ ìÿôòóíó îëäóüóí øó ìÿíçÿðÿëÿð, Ñÿìÿðãÿíääÿêè
ìþùòÿøÿì ñàðàéëàð âÿ àëè ìÿäðÿñÿëÿð, áþéöê ìÿáÿäëÿð âÿ àáèäÿëÿð
256
ùÿï ãàëèáèééÿò ÿñÿðëÿðè, ùÿï ôÿòù âÿ çÿôÿð òàðèõèäèð. (Òÿáäèëè-òåâð èëÿ.)
Áàíà áàã, Îëãà! Ñÿí ñÿéàùÿòäÿí çåâã àëûðìûñûí?
Î ë ã à. Øöáùÿñèç, ñÿéàùÿò èíñàíûí ýþíëöíö à÷àí øåéëÿðäÿí áèðèäèð.
Ò å é ì ó ð. Î ùàëäà ñÿíè êÿíäèìëÿ áÿðàáÿð ýþòöðÿúÿéèì.
Î ë ã à. Íåðÿéÿ, ìöùàðèáÿ ìåéäàíûíàìû?
Ò å é ì ó ð. Þéëÿ éà! Ýþðöëÿúÿê ìÿíçÿðÿëÿðèí ÿí ýþçÿëè ùÿðá âÿ
ãàëèáèééÿò ñÿùíÿëÿðèäèð.
Î ë ã à. ßâÿò, Îðõàí äà þéëÿ ñþéëöéîð.
Ò å é ì ó ð. (ìÿ’íàëû òÿáÿññöìëÿ). Éà!? Îðõàí ïÿê ýþçÿë äöøöíöéîð. Äåìÿê áÿíèìëÿ áÿðàáÿð ýåäÿðñèí, äåéèëìè?
Î ë ã à. Áþéöê õàãàíûí àðçóñóíà èòàÿò âÿ ùþðìÿò ÿí áþéöê ñÿàäÿòäèð.
Ò å é ì ó ð. Ñÿíäÿêè èäðàê âÿ çÿêàäàí ïÿê ìÿìíóí îëäóì. Ùÿðÿìõàíÿéÿ ýåò, øèìäè ùþêóìÿò àäàìëàðû áóðàéà ýÿëÿúÿê.
Îëãà òÿ’çèì åäèá ÷ûãàð.
Ò å é ì ó ð. (ÿë ÷àëàð. Ãàðàãóø ýÿëèð). Ãàðàãóø! Îðõàí íåðäÿ?
Ã à ð à ã ó ø. Äÿìèí áóðàäàéäû, Îëãà èëÿ ýþðöøöéîðäó.
Ò å é ì ó ð. Îíó áóðàéà ÷àüûð. Áèð äÿ Äèâàí áÿéè éàõóä Àãáóüà
ýÿëèðñÿ õÿáÿð âåð... (Ýåäÿð.)
Ã à ð à ã ó ø (òÿ’çèì èëÿ). Áàø öñòöíÿ... (×ÿêèëìÿê èñòÿðêÿí ÿòðàôà
áàãàð.) Èøòÿ Åëìàñ ýÿëèéîð, øèìäèúÿ ãÿëáèíÿ áèð ãûâûëúûì àòàðûì. (Ýÿëÿí
Åëìàñà.) ßôâ åäÿðñèíèç, Îðõàí íåðäÿ?
Å ë ì à ñ. Áÿí äÿ ñàíà ñîðìàã èñòÿðèì, äÿìèí áóðàäà èìèø...
Ã à ð à ã ó ø. ßâÿò, Îëãà èëÿ áÿðàáÿð èäè, ôÿãÿò ýåòäè.
Äèëøàä ýÿëèð, äóéìàçëàð.
Å ë ì à ñ. Íÿ ãîíóøóéîðëàðäû?
Ã à ð à ã ó ø (àçúûã ñûðûòàðàã). Ìÿ’ëóì à, åøã àëÿìèíÿ ÿüéàðûí
ãàðûøìàñû åéè áèð øåé äåéèë...
Å ë ì à ñ. Íàñûë åøã, íàñûë åøã!? (ßòðàôà.) Àù, ÷ûëäûðàúàéûì...
Ã à ð à ã ó ø. Ùÿð ùàëäà Îðõàí ñèçèí ÿðèíèçäèð. Îíó ñèç áÿíäÿí äàùà
åéè òàíûðñûíûç. Ëàêèí áÿí éåíÿ îíäà ãöñóð ýþðìöéîðóì. Áöòöí ãÿáàùÿòëÿð ãûçäà... ×öíêè Îðõàíà äÿëè êèáè ñàðûëûéîð.
Å ë ì à ñ (ÿòðàôà). Àù, õàèí Îðõàí, äóð, áÿí ñàíà ýþñòÿðèðèì.
Ã à ð à ã ó ø. Î þéëÿ áèð áÿëà êè, áåø ýöí ñîíðà ßìèðè äÿ ìÿôòóí åäÿð.
Ä è ë ø à ä . Íàñûë? ßìèðè äÿ ìè?
257
Ã à ð à ã ó ø (øàøãûí áèð ùàëäà êÿêÿëÿð). Õàéûð, õàíûì! ßìèð...
Ä è ë ø à ä (ùÿéÿúàíëû âÿ ãûçüûí). Ãàðàãóø!
Ã à ð à ã ó ø. ßôâ åäÿðñèíèç...
Ä è ë ø à ä . Äöøöí êè, áàíà Ãÿìÿðÿääèí ãûçû Äèëøàä äåðëÿð. (ßòðàôà.)
Àù, ñàéüûñûç Îëãà!..
Ã à ð à ã ó ø. Èøòÿ ßìèð ýÿëèéîð, áÿí Îðõàíû ÷àüûðìàëûéûì.
Ä è ë ø à ä . Ýåò! (Ýåäÿð.) Åëìàñ! Ñÿí øèìäè ßìèðÿ áèð ñþç ñþéëÿìÿ.
Ò å é ì ó ð. (ýÿëèð, ÿéèëèðëÿð). Äèëøàäû ïÿê ùÿéÿúàíëû ýþðöéîðóì.
Ä è ë ø à ä . Õàéûð, ùÿéÿúàíà áèð ñÿáÿá éîã...
Ò å é ì ó ð. Ýþçëÿðèí äàùà áàøãà ìÿ’íàëàð àíëàòûéîð.
Ä è ë ø à ä . ßòðàô ãÿçàëàðäàí èõòèéàð áèð êþéëö ýÿëìèø, áàíà øèêàéÿò
åäèéîðäó. Ïÿê ñûãûëäûì äà ùàëûì áèð àç äÿéèøäè.
Ò å é ì ó ð. ßúÿáà êþéëöíöí øèêàéÿòè íÿ èìèø?
Ä è ë ø à ä . Áó éûëêû áóüäàé ìÿùñóëó àç îëìóø, ùþêóìÿòÿ âåðýè
âåðÿìÿìèø, îíóí÷èí ãÿçà ùàêèìè Ìàìàé õàí çàâàëëûíû ãûðáàúëà äþéäöðìöø.
Ò å é ì ó ð. (ùåéðÿò âÿ øèääÿòëÿ). Íàñûë, íàñûë!? Èõòèéàð êþéëöéö
ãûðáàúëà äþéäöðìöø ùà!.. Àù, ãóäóðüàí, øàøãûí!.. Î äöøöíìöéîð êè,
ÿùàëèéè èíúèäÿí áèð ùàêèì éàâðóñóíó ïàð÷àëàéàí áèð ùåéâàí ãàäàð
øöóðñóçäóð. Çÿðÿð éîã, éàðûí ìÿñÿëÿ àéäûíëàøûð, áó ñþç äîüðó ÷ûãàðñà,
ñàéüûñûç ùÿðèôÿ ÿí øèääÿòëè úÿçà âåðèëèð. (Êÿñêèí) ßâÿò, ãûðáàúû ãàäàð
íöôóç âÿ èäàðÿñè îëìàéàí áèð ùàêèì, ùþêóìÿò íàìûíà ÿí ÷èðêèí âÿ
ñèëèíìÿç áèð ëÿêÿäèð.
Ä è ë ø à ä . Êþéëöíöí äåäèéèíÿ ýþðÿ ÿêäèéè éåð òÿúðöáÿäÿí ÷ûãìàìûø áèð ñÿùðà èìèø, îíóí÷èí äÿ åéèúÿ ìÿùñóë àëàìàìûø.
Ò å é ì ó ð. Çàâàëëû Ìàìàé õàí, çàâàëëû!.. Áÿí éàðûí îíóí êîð
ýþçëÿðèíè à÷àðûì. Ýþðöíöéîð êè, î ìÿìëÿêÿò ãàíóíëàðûíû óíóòóéîð.
Ä è ë ø à ä . Ùàëáóêè ãàíóíúà áèð àäàì ìÿùñóëñóç áèð ñÿùðàéû øÿíëÿòèðñÿ, éà áèð êÿùðèç ÷ûãàðûðñà, éàõóä éåíè áèð áàü÷à ñàëûá áèð âèðàíÿéè
àáàä åäÿðñÿ, î øÿõñ áèðèíúè éûë áöñáöòöí âåðýèäÿí àçàä îëóð. Èêèíúè éûë
êÿíäè èñòÿéèëÿ áèð øåé âåðèðñÿ âåðèð, âåðìÿçñÿ ìÿúáóð äåéèë. Ö÷öíúö
éûë, éàëíûç ö÷öíúö éûë ãàíóíà ìöâàôèã âåðýè âåðìÿëèäèð.
Ò å é ì ó ð. Õàéûð, Ìàìàé õàí àëäàíûéîð. Î äöøöíÿìèéîð êè,
ðÿíúáÿðëÿð ñûãûëäûãúà äåâëÿò õÿçèíÿñè áîøàëûð, õÿçèíÿ áîøàëûíúà îðäóíóí
ùàëû ïîçóëóð. Âÿ øó ïîçóãëóã äà ìÿìëÿêÿòèí ïÿðèøàíëûüûíà ñÿáÿá îëóð.
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ! Éàðûí, ÿâÿò éàðûí ùàã éåðèíè áóëóð.
Ä è ë ø à ä . ßñêèê îëìàéûí... (Åëìàñà.) Ýåäÿëèì. (Ýåòìÿê èñòÿðëÿð.)
258
Ò å é ì ó ð. Áàíà áàã, Äèëøàä! Äàùà äóð, ñþçöì áèòìÿäè. Ñÿíè ïÿê
ñàðñûëìûø âÿ ùÿéÿúàíëû ýþðöéîðóì. Óíóòìà êè, ñÿí Òåéìóð ùÿðÿìèñèí.
Ñþéëÿ, à÷ûã ñþéëÿ, éöç-ýþçöíö ñàðàí øó ôûðòûíàëû áóëóòëàð íÿäÿí èëÿðè
ýÿëèéîð?
Ä è ë ø à ä . Àù, øó àøèôòÿ ãûç... Îëãà!..
Ò å é ì ó ð. Íÿ âàð, íÿ îëìóø?
Ä è ë ø à ä . Çàâàëëû Åëìàñà ýþç âåðèéîð äà, ûøûã âåðìèéîð. Ùÿð ýöí
éåíè áèð ñåâýè, ùÿð ýöí éåíè áèð òÿðàíÿ. Áèëìÿì êè, Îðõàíäàí íÿ
èñòèéîð?
Å ë ì à ñ. Ùÿòòà, ÿâÿò ùÿòòà!.. (Ñþçöíö áèòèðÿìÿç.)
Ä è ë ø à ä . Àù, ùÿð ùàëäà Îëãà áóðàäàí äÿô’ åäèëìÿëè...
Ò å é ì ó ð. Ùè÷ ñûãûëìà, Åëìàñ, ñÿíè öçÿí äöøöíúÿëÿð ïÿê ÷àïóã
ýåäÿð. Ñÿí Äèâàí áÿéè ãûçû âÿ Îðõàí ùÿðÿìèñèí. Áÿí îíëàðûí ùÿð èêèñèíè
ñåâÿðèì. Ùÿëÿ ñÿíäÿêè âÿãàð, ñÿíäÿêè âÿãàð âÿ ÿçÿìÿò!
Å ë ì à ñ (õÿôèô áàø ÿéèíòèñèëÿ). Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ã à ð à ã ó ø (ýÿëèð, ÿéèëèð). Îðõàí ÿìðè-ùöìàéóíà ìöíòÿçèðäèð.
Ò å é ì ó ð. Ýÿëñèí. (Ãàäûíëàðà). Ñèç ÷ÿêèëèí. (Ýåäÿðëÿð. Îðõàí ýÿëèð,
ÿéèëèð.) Îðõàí! Éàãûí ýÿë... (ßëèíè îíóí îìóçóíà ãîéàð). Ñÿí ùÿì
ãÿùðÿìàí áèð úÿíýàâÿðñèí, ùÿì äÿ ñèéàñÿòè ïÿê ýþçÿë áèëèðñèí. Ñÿíè áèð
èøÿ òÿéèí åòäèì, éàðûí éîëà ÷ûãìàëûñûí.
Î ð õ à í . Èòàÿò áîðúóìäóð.
Ò å é ì ó ð. Îñìàíëû ñóëòàíû Éûëäûðûì Áàéàçèäÿ åë÷è ýþíäÿðäèê,
ùÿíóç îíäàí áèð õÿáÿð éîã. Ùÿð ùàëäà áèçèì Áóðñàäà, Éûëäûðûì ïàéòàõòûíäà áèð ýþç÷öìöç áóëóíìàëû; ñàðàéûí è÷ âÿ äûø éöçöíö þéðÿíèá ùÿð
àé áèçÿ õÿáÿð âåðìÿëè. Äèâàí áÿéè ëàçûì ýÿëÿí âÿçèôÿéè ñàíà ñþéëÿð.
Îðäóìóç áèð ùÿôòÿ ñîíðà Ìûñûð-Øàì òÿðÿôëÿðèíÿ ùÿðÿêÿò åéëÿéÿúÿê.
Ñÿí äÿ äîüðó, Áóðñàéà ýåäÿðñèí. Îðàäà êÿíäèíè áàíà äöøìàí ýþñòÿðèðñèí, Éûëäûðûìà ìÿùÿááÿò áÿñëÿäèéèí è÷èí áóðàäàí ãîâóëäóüóíó ñþéëÿðñèí. Ùÿòòà áèçèìêèëÿð äÿ þéëÿ áèëìÿëè... ×öíêè øÿùðèìèçäÿ úàñóñ áóëóíóð
äà òÿäáèðèìèç áîøà ÷ûãàð.
Î ð õ à í . Éûëäûðûì ñþçëÿðèìÿ èíàíìàçñà?
Ò å é ì ó ð. Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, èíàíûð; ÷öíêè î ÷îã ìÿüðóðäóð. Ìÿüðóðëàð èñÿ ùÿãèãÿòè ýþðÿìÿçëÿð. Äèéîðëàð, î, ýþçäÿí ïÿê çÿèôäèð, ìÿýÿðñÿ ãÿëáè âÿ äöøöíúÿñè äÿ êîð èìèø... (Êÿñêèí.) ßñëà äöøöíìÿ, ýåò,
éàðûí è÷èí ùàçûðëàí, Äÿìèðãàéà äà ñÿíèíëÿ áÿðàáÿð áóëóíñóí.
Î ð õ à í . Ëàêèí î, ïÿê ñàäÿ àäàì... Èøëÿðèìÿ ÿíýÿë îëóð äåéÿ åùòèéàò åäèéîðóì.
259
Ò å é ì ó ð. Åùòèéàò ëàçûì äåéèë. Î, òÿúðöáÿäÿí ÷ûãìûø ñàäèã áèð
ÿñêÿðäèð. Ùàéäû, îüëóì! Âÿçèôÿ âÿ úèääèééÿò!
Î ð õ à í . Áþéöê õàãàíûí ÿìðè ùÿð øåéäÿí éöêñÿêäèð. (ßéèëèð, ÷ûãàð.)
Ã à ð à ã ó ø (ýÿëèð, ÿéèëèð). Äèâàí áÿéè, øàèð Êèðìàíè, ñÿðäàð Àãáóüà
ùöçóðà èçí èñòèéîðëàð.
Ò å é ì ó ð. Áóéóðñóíëàð. (Ãàðàãóø ýÿëäèéè òÿðÿôÿ åùòèðàìêàð áèð
èøàðÿò åäÿð. Ùÿð ö÷ö ýÿëèð, ÿéèëèðëÿð. Òåéìóð íÿâàçèøêàð áèð òåâð èëÿ.)
Äèâàí áÿéèíèí ÿùâàëû?
Ä è â à í á ÿ é è. Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ò å é ì ó ð. Øàèð Êèðìàíè íàñûë?
Ø à è ð. ßñêèê îëìàéûí.
Ò å é ì ó ð. Îðäóìóçóí ãÿùðÿìàí ñÿðäàðû Àãáóüà íÿ ùàëäà?
À ã á ó ü à. Àãáóüà ùÿð àí éûëìàç îðäó èëÿ áÿðàáÿð ñàðñûëìàç
õàãàíûí ÿìðèíè áÿêëÿð.
Ò å é ì ó ð. Ïÿê ýþçÿë, îòóðóí. (Îòóðóðëàð). Àéëàðúà Áèíýöë äÿðÿñèíäÿ áþéöê øÿíëèêëÿð éàïäûã, åïåéúÿ çåâã âÿ ñÿôàéÿ äàëäûã, áèð ãàäàð
äà ìöùàðèáÿ øÿíëèéè éàïñàã åéè îëìàçìû?
À ã á ó ü à. Áÿíúÿ ìöùàðèáÿ ìåéäàíû äöýöí äÿðíÿêëÿðèíäÿí,
åéøö-íóø ìÿúëèñëÿðèíäÿí äàùà õîø, äàùà ðóùàøèíàäûð.
Ò å é ì ó ð. Áóíà ñÿí íÿ äåðñèí, øàèð? Áó ýöí ýþçöìÿ ïÿê íÿø’ÿëè
ýþðöíöéîðñóí.
Ø à è ð. (ëàöáàëè âÿ éàðûìñÿðõîø áèð ãÿùãÿùÿéëÿ). Øÿíëèê... î äà
øÿíëèê, áó äà øÿíëèê... Ãàâüà... î äà ãàâüà, áó äà ãàâüà... Éàëíûç, ÿâÿò
éàëíûç àðàäà áèð ôÿðã âàð êè, ñèç úÿíýàâÿðëÿð èíñàí ãàíûíà ùÿðèññèíèç, áèç
øàèðëÿð ýöëýöí øÿðàáÿ... Îíäà âÿùøÿò âÿ äÿùøÿò âàð, áóíäà çåâã âÿ
øÿòàðÿò. Ñèçèí ùÿðá íÿ’ðÿëÿðèíèç éöðÿêëÿðè ãîïàðûð, èíñàíëàðû ïàð÷àëàòûð,
àíàëàðû àüëàòûð. Øàèðëÿðèí åéø-íóø òÿðàíÿëÿðè èñÿ êèíëÿðè, êÿäÿðëÿðè
þëäöðöð. Éöçëÿðè, ýþíöëëÿðè ýöëäöðöð. Ñèç èíñàí ãàôàëàðûíû ãûðàðêÿí, áèç
äÿ î ãàôàëàðäàí éàïûëìà ãÿäÿùëÿðè áèð-áèðèíÿ âóðóðóç. Ñèç ùÿðá âÿ
äÿùøÿò ãàëèáè, áèç åøã âÿ ìÿùÿááÿò ìÿüëóáó. Ôÿãÿò áèçèì øó ìÿüëóáèééÿòèìèç î ãàëèáèééÿòäÿí äàùà öñòöíäöð.
Ò å é ì ó ð. Áÿõòèéàð øàèð! Ñÿíè ñÿðìÿñò åäÿí òàòëû õÿéàë, éàëíûç õîø
áèð òÿñÿëëèäèð. Áóíóíëà áÿðàáÿð ñÿí ïÿê áþéöêñöí, ÿâÿò, ñÿíèí êèáè äÿéÿðëè ñèìàëàðûí ãÿäð âÿ ãèéìÿòè àíëàøûëñàéäû, áÿíèì êèáè òîïàëëàð
ñîëäàêû ñûôûð ãàäàð ìÿ’íàñûç ãàëûðäû. Ñèç éàðàñàëàð þëêÿñèíäÿ, êîðëàð
ìÿìëÿêÿòèíäÿ ïàðëàéàí áèð ýöíÿøñèíèç. ßôñóñ êè, èíñàí àäûíû äàøûéàí
èêèàéàãëû ùÿøÿðàò ïÿê ãàáà âÿ ïÿê ñÿôèë áèð øåé... Èøòÿ øó ãàáà âÿ ìèñêèí
260
ùÿøÿðàòû óñëàíäûðìàã è÷èí, îíëàðûí ïàñ òóòìóø êèðëè âèúäàíëàðûíû éûãàìàã è÷èí éàëíûç Òåéìóð ãûëûúû ëàçûì... ßâÿò ñåâýèëè øàèð! Èíñàíëàð ìÿðùÿìÿò âÿ ìÿùÿááÿòäÿí çèéàäÿ äÿùøÿò âÿ ãöââÿòÿ òàïûíûðëàð. (Àãáóüàéà).
Äåìÿê, îðäó òàìàìèëÿ ùÿðáÿ ùàçûð, þéëÿìè?
À ã á ó ü à. ßâÿò, ùÿïñè áèð ôÿðä êèáè ÿìðÿ ìöíòÿçèðäèð.
Ò å é ì ó ð. Èøòÿ êàôè...
Ø à è ð. Øèìäè íåðÿéÿ, ÿúÿáà?
Ò å é ì ó ð. Ìûñûð âÿ Øàì öçÿðèíÿ.
Ø à è ð. Ôÿãÿò áó ñèéàñÿòè ÿñëà äöøöíÿìèéîðóì.
Ò å é ì ó ð. Ñÿí “Òåéìóðíàìÿ” ìöÿëëèôè èêÿí áÿíèì ñèéàñÿòèìÿ
éàáàí÷û ýþðöíìÿê òóùàô äåéèëìè éà? (Ùÿéÿúàíëû.) Àù, Ñàâÿ!.. Ôàçèë
Øåéõ Ñàâÿíèí ãÿòëè íÿ ÷àáóã óíóòóëäó. Áÿí îíó ßðÿáèñòàíà åë÷è ýþíäÿðäèì. Ìûñûð ùþêìäàðû àë÷àãúàñûíà þëäöðòäö. ßúÿáà åë÷è äÿ þëäöðöëöðìö? Õàéûð, õàéûð, Øåéõ Ñàâÿíèí ãàíû éåðäÿ ãàëìàç.
Ø à è ð. Ôÿãÿò àçúûã èñòèðàùÿò äÿ ëàçûì. (Òåéìóðóí òàõòû þíöíÿ ñÿðèëìèø ãàïëàí äÿðèñèíè ýþñòÿðèð.) Èøòÿ Ùèíäèñòàíäà Ãàíã íÿùðè êÿíàðûíäà
àâëàäûüûí ãàïëàíëàðûí äÿðèñè ùÿíóç ãóðóìàìûø, Ñóëòàí Ìàùìóä þëêÿñèíäÿ àãûòäûüûí ãàíëàðûí èçè ùÿíóç òîïðàãäàí ñèëèíìÿìèø...
Ò å é ì ó ð. Áÿí ìÿüðóðëàðû ÿçìÿê è÷èí éàðàäûëìûø áèð àëëàù
áÿëàñûéûì. Òþêäöéöì ãàíëàð äà éàëíûç ùàã âÿ ÿäàëÿò íàìûíàäûð.
Ø à è ð. À÷ûã ñþéëÿìÿê ëàçûì ýÿëèðñÿ, áÿí ãàí òþêöëìÿêäÿ ùè÷ áèð
ùàã âÿ ÿäàëÿò ýþðÿìèéîðóì.
Ò å é ì ó ð. (ìÿüðóð òÿáÿññöìëÿ). ßâÿò ùàãëûñûí, ÷öíêè... øàèðñèí.
À ã á ó ü à. Øàèðëÿð äÿ ìÿíÿâè ùÿêèìëÿðäèð. Ãàí àãûòìàãäàíñà éàðà
áàüëàìàüû äàùà õîø ýþðöðëÿð.
Ò å é ì ó ð. Áàãàëûì Äèâàí áÿéè íÿ äèéîð?
Ä è â à í á ÿ é è. Áàíà ãàëûðñà õåéèð âÿ øÿð èêèçäèð. Ìÿùÿááÿòëÿ
ÿäàâÿò áèð-áèðèíÿ áàüëûäûð. Ëöçóìóíäàí ôÿçëÿ ìÿùÿááÿò íèôðÿò
äîüóðäóüó êèáè, ùÿääÿí àøûðû ãàí òþêöëìÿêäÿ äÿ áèð ôÿçèëÿò éîã.
Ò å é ì ó ð. Äèâàí áÿéè äàùà áàøãà äöøöíöéîð, î äàùà åòèäàë÷û.
Ôÿãÿò óíóòìàìàëû êè, ùÿð ñÿúèééÿ âÿ øÿõñèééÿò áèðÿð ãàíóí äåìÿêäèð.
Èøòÿ áó ýöí øÿõñèééÿòèì áàíà íÿ ÿìð åäÿðñÿ, îíó éàïìàãäàí ÷ÿêèíìÿì. Áóíóíëà áÿðàáÿð áÿí øèìäèéÿ ãàäàð ãóðóëòàéñûç, øóðàñûç áèð øåé
éàïìàäûì, ÷öíêè øóðàñûç áèð ìÿìëÿêÿò úàùèë áèð øÿõñÿ áÿíçÿð êè,
òóòäóüó èøëÿð, ñþéëÿäèéè ñþçëÿð ùÿï íÿäàìÿò âÿ ôÿëàêÿò äîüóðóð. Áÿí
äàèìà ùÿêèì âÿ àãèë øÿõñëÿðè äèíëÿäèì, áþéöê ñÿðäàðëàð èëÿ ìöøàâèðÿ
éàïäûì. Éàëíûç ùÿðá èëÿ ìöáàðèçÿéè äåéèë, ñöëù ìÿ’íàôåéèíè äÿ äöøöí261
äöì. ßâÿò, áÿí øó íèùàéÿòñèç þëêÿëÿðè ýàù òÿäáèð âÿ ñèéàñÿòëÿ, ýàù ñöëù
âÿ ìÿùÿááÿòëÿ, ýàù òÿùäèä âÿ øèääÿòëÿ, ýàù ÿôâ âÿ ìöëàéèìÿòëÿ èäàðÿ
åòìÿê èñòÿðèì. Áÿí ùÿð èøäÿ ñÿáàò âÿ èñòèãàìÿòè ñåâäèéèì êèáè, ùÿçì
âÿ åùòèéàòäàí äà õîøëàíûðûì, ëàçûì ýÿëèðñÿ, áÿ’çÿí äöøìàíëàðûìà ãàðøû
ñÿáð âÿ òÿùÿììöë ýþñòÿðèðèì, áÿ’çÿí äÿ ãàôèë âÿ úàùèë ýþðöíìÿêäÿí
çåâã àëûðûì.
Ä è â à í á ÿ é è. Áàãàëûì, øóðà íÿ ãÿðàðÿ ýÿëèð.
Ò å é ì ó ð. ßìèíèì êè, ßðÿáèñòàí ñÿôÿðèíÿ êèìñÿ åòèðàç åòìÿç.
×öíêè Áèíýöë äÿðÿñèíäÿ äåâëÿò êèøèëÿðèíäÿí ïÿê ÷îãóíó äèíëÿäèì. Ùÿð
êÿñ áÿíèì ôèêðèìÿ èøòèðàê åäèéîð. Áó õöñóñäà òÿðÿääöä ýþñòÿðÿí âàðñà,
î äà éàëíûç øàèð Êèðìàíè èëÿ ñÿíñèí. Øöáùÿñèç êè, èêè ýöí ñîíðà ñèç äÿ
ÿêñÿðèééÿòÿ òàáå îëóðñóíóç.
Ã à ð à ã ó ø (ýÿëèð, ÿéèëèð). Ñîáóòàé ùöçóðà èçèí èñòèéîð.
Ò å é ì ó ð. Ùàíêè Ñîáóòàé?
Ã à ð à ã ó ø (Àãáóüàéà èøàðÿòëÿ). Áþéöê ñÿðäàðûí êö÷öê ãàðäàøû,
Éûëäûðûì Áàéàçèäÿ ýþíäÿðèëÿí åë÷è...
Ò å é ì ó ð. Ýÿëñèí, áàãàëûì íÿ úÿâàá ýÿòèðìèø. (Ãàðàãóø êÿíàðà
èøàðÿò åäÿð. Ñîáóòàé ýÿëèð, ÿéèëèð.) Õîø ýÿëäèí, îüëóì, íàñûëñûí?
Ñ î á ó ò à é. Áþéöê õàãàíûí êþëýÿñè ÿñêèê îëìàñûí.
Ò å é ì ó ð. Îñìàíëû ñóëòàíûíäàí íÿ õÿáÿð?
Ñ î á ó ò à é. Èøòÿ ýþíäÿðäèéè úÿâàá... (Ìÿêòóáó òÿãäèì åäÿð.)
Ò å é ì ó ð. (ìÿêòóáó Äèâàí áÿéèéÿ âåðèð, åë÷èéÿ.) Ìÿêòóáó Äèâàí
áÿéè îãóð, ñþéëÿ, áàãàëûì ãÿùðÿìàí Ñîáóòàé! Ñÿí íÿ ýþðäöí, ñÿí íÿ
åøèòäèí?
Ñ î á ó ò à é. Éûëäûðûì äàèìà åéø-èøðÿò äöøêöíö... Ýþòöðäöéöì
ìÿêòóáà ãàðøû àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëäö; ùÿì äÿ ñîí äÿðÿúÿ ñàéìàçëûã,
ñîüóãëóã ýþñòÿðäè.
Ò å é ì ó ð. Äåìÿê áÿíèì äöøìàíûì Ãàðàãîéóíëó ÿìèðè Ãàðà
Éóñèôè éåíÿ ùèìàéÿ åòìÿê èñòèéîð, þéëÿìè?
Ñ î á ó ò à é. Éàëíûç Ãàðà Éóñèôè ùèìàéÿ åòìèéîð, ùÿòòà Áàüäàä
Ñóëòàíû ßùìÿä Úÿëàéèðè äÿ èòòèùàäÿ úÿëá åòìèø, ùÿì äÿ áèçèì ÿëåéùèìèçÿ...
Ò å é ì ó ð. (àúû ãÿùãÿùÿéëÿ). Äåìÿê äöøìàíëàðûìûç èëÿ èòèëàô
éàïûéîð, áèçè ùè÷ÿ ñàéìàã èñòèéîð, þéëÿìè? (Áàøûíû ìÿêòóáäàí ãàëäûðàí
Äèâàí áÿéèéÿ) Ïÿêè íÿ éàçûéîð?
Ä è â à í á ÿ é è. Òÿêðàðÿ íÿ ùàúÿò?! Èøòÿ Ñîáóòàéûí ñþéëÿäèéè êèáè:
ñàéìàçëûã âÿ ñîüóãëóã... Áàøãà ëàô éîã.
262
Ò å é ì ó ð. (êèíëè). Ñàéìàçëûã âÿ ñîüóãëóã... Íÿ ýöëöíú ùÿãàðÿò!
(Ùèääÿòëÿ éåðèíäÿí ãàëãàð.) Àù, ñàéìàçëûã âÿ ñîüóãëóã... Íÿ áþéöê
úÿñàðÿò!.. Áÿí îíäàí ãàðäàøúà ìÿùÿááÿò áÿêëÿðêÿí èøòÿ àëäûüûì úÿâàá!
Ãàðà Éóñèôëÿ ßùìÿä Úÿëàéèð áÿíè ýþçÿë òàíûéîðëàð, ôÿãÿò Éûëäûðûì!..
Éûëäûðûì èñÿ øÿðàá äöøêöíö... Çÿðÿð éîã, î äà àéûëäûãäàí ñîíðà òàíûð.
Áÿí Èðàíà àéàã áàñäûì, ÿí áþéöê úÿíýàâÿðëÿð ãàðøûìäà äóðàìàéûá
Ìàçàíäàðàí ÷àããàëëàðû êèáè îðìàíëàðà ãà÷äûëàð. Ìîñêîôà ùöúóì åòäèì,
ðóñ êíéàçëàðû ãîðãóäàí øèìàë àéûëàðû êèáè öðêöøöá äàüûëìàüà áàøëàäûëàð.
Ùèíäèñòàíà éöðöäöì. Ñóëòàí Ìàùìóä îðäóñó Ãàíæ íÿùðè êÿíàðûíäàêû
ãàïëàíëàð êèáè îãëàðûìà øèêàð îëóá äèç ÷þêäöëÿð. ßâÿò áèð ýöí ýÿëèð êè,
ìÿüðóð Éûëäûðûì äà ïàéòàõòû Áóðñàäà Òîïàë Òåéìóðó ãàðøûëàð âÿ î
çàìàí... èøòÿ î çàìàí ñÿðõîøëóüóí íÿòèúÿñèíè âÿ áÿíèì êèì îëäóüóìó
ùàããèëÿ àíëàð.
Ïÿðäÿ
Ýþçÿë áèð êþøê... Îðòàäà ôÿââàðÿëè áèð ùàâóç, ùàâóç êÿíàðûíäà Êèøìèð âÿ Èñôàùàí
ñÿúúàäÿëÿðèëÿ èïÿê äþøÿêëÿð, ãÿäèôÿ (ìÿõìÿð) éàñäûãëàð âÿ áàëûøëàð, ìàñà âÿ ñàíäàëèéÿëÿð... Áàü÷à áàøäàí-áàøà äöðëö ÷è÷ÿêëÿðëÿ áÿçÿíìèø, òà óçàãëàðäà ñûðà èëÿ óëó ÷èíàð
àüàúëàðû íÿçÿðëÿðè îãøàð. Êÿíàðäàí åøèäèëÿí ùÿçèí áèð êàìàí÷à ñÿñè ðóùëàðà íÿø’ÿ
ñÿïÿð. Áèð òÿðÿôäÿ øÿðàáëà äîëó ñöðàùè âÿ áèð ãÿäÿù, ñîéóëìóø âÿ ñîéóëìàìûø àëìà âÿ
øàôòàëû, äèýÿð òÿðÿôäÿ ãÿëÿì, äÿâàò, áèð òàãûì äÿôòÿð âÿ êèòàáëàð áóëóíóð.
Ø à è ð Ê è ð ì à í è éàñòûüà éàñëàíàðàã éàçû èëÿ ìÿøüóë ýþðöíöð. Î ë ã à ÿëèíäÿ áþéöê
áèð ýöë äÿìÿòè ýÿëèð. Àðãà òÿðÿôäÿí ãÿäÿù è÷ÿðèñèíÿ áèð ýöë áûðàãûá ýåðè ÷ÿêèëèð.
Ø à è ð. (áàøûíû ãàëäûðûð, äîëó ãÿäÿùè àëûá è÷ìÿê èñòÿðêÿí ùåéðÿòëÿ.)
ßúÿáà áó ýöë íåðäÿí? (ßòðàôà áàãàð, Îëãàéû ýþðöíúÿ ãÿëÿìè áûðàãûð.)
Àù, íÿ áþéöê ñÿàäÿò!.. (Àùÿíýè-ìÿõñóñ èëÿ.) Áàäÿ, ýöë, áèð äÿ ýöë
áÿíèçëè ìÿëÿê!.. (Éåðèíäÿí ãàëãûá ñàíäàëèéÿéÿ îòóðóð.)
Î ë ã à. Ñèçè ðàùàòñûç åòäèì, äåéèëìè?
Ø à è ð. Áèë’ÿêèñ, øàèðëÿðè ðàùàòñûç âÿ ìöçòÿðèá åäÿí áèð øåé âàðñà, î
äà ýþçÿëëÿðäÿí óçàã áóëóíìàãäûð.
Î ë ã à. (ÿëèíäÿêè äÿìÿòè òÿãäèì èëÿ). Èøòÿ øó ýöëëÿðè éàëíûç øàèð è÷èí
òîïëàäûì.
Ø à è ð. (àëûð). Î ùàëäà øàèð ñîí äÿðÿúÿ áÿõòèéàðäûð. (Îëãàéà èøàðÿòëÿ.) Ìöñàèäÿíèçëÿ øó ãÿäÿùè òÿáèÿòèí ÿí úàíëû øå’ðè øÿðÿôèíÿ è÷ìÿê
èñòÿðèì. (È÷ÿð).
263
Î ë ã à. Íóø îëñóí! Øó äÿôòÿðëÿð íÿ? Éîãñà éåíè áèð èëùàììû âàð?
Ø à è ð. Õàéûð, “Òåéìóðíàìÿ” éàçûéîðóì.
Î ë ã à. Ïÿê ýþçÿë. Áþéöê õàãàíûí òàðèõèíè éàçìàã øÿðÿôè ùÿð êÿñÿ
íÿñèá îëìàç.
Ø à è ð. Ùàëáóêè, åøã âÿ ýþçÿëëèê òàðèõè éàçàí øàèðëÿð äàùà éöêñÿêäèð.
Î ë ã à. (ýåäÿúÿê îëóð). Ìöñàèäÿíèçëÿ...
Ø à è ð. Ýåäèéîðìóñóíóç?
Î ë ã à. ßâÿò.
Ø à è ð. Íÿäÿíñÿ áó ýöí ñèçè ïÿê äöøöíúÿëè ýþðöéîðóì. Ñÿáÿáèíè
ñîðà áèëÿðìèéèì?
Î ë ã à. Ñÿáÿáè áþéöê áèð ùàãñûçëûã.
Ø à è ð. Íàñûë ùàãñûçëûã!?
Î ë ã à. Àëëàù åøãèíÿ, ñþéëÿéèí, Îðõàí ýåð÷ÿêäÿíìè Éûëäûðûì
ìöùèááè? Ñèçúÿ î, Òåéìóðà õÿéàíÿò åäÿðìè?
Ø à è ð. Ùè÷ öìèä åòìÿì.
Î ë ã à. Èøòÿ Îðõàíûí õÿéàíÿòè ùÿð àüûçäà ñþéëÿíèéîð. Àù, íÿ ãàäàð
áþéöê áèð èôòèðà, íÿ ãàäàð ôÿíà éàíëûø... Àìàí, ÿôÿíäèì, Òåéìóð ñèçÿ
ãàðøû áþéöê ùþðìÿò áÿñëÿð. Ëöòôÿí Îðõàíû ìöäàôèÿ åäèíèç.
Ø à è ð. Ùè÷ òÿëàø åòìÿéèí, ÿëèìäÿí ýÿëäèéè ãàäàð ÷àëûøûðûì.
Î ë ã à. ßñêèê îëìàéûíûç. (Õÿôèô áàø ÿéèíòèñèëÿ ÷ÿêèëèð).
Ø à è ð. Èççÿò âÿ øÿðÿôëÿ... (ßòðàôà). Áÿõòèéàð Îðõàí! Ñÿàäÿò ïÿðèñè
öçÿðèíäÿ ãàíàò ÷àëûéîð äà ÿñëà õÿáÿðè éîã. (Ãÿäÿùè øÿðàáëà äîëäóðóð.
Áó ñûðàäà Òåéìóðëà Äèâàí áÿéè ýÿëèð).
Ò å é ì ó ð. Éåíÿìè øÿðàá, ìþùòÿðÿì øàèð? Éåíÿìè øÿðàá?
Ø à è ð. Áþéöê úèùàíýèðèí ãàíëû ìöùàðèáÿëÿðè àíúàã ãàíëû øÿðàáëà
éàçûëà áèëèð.
Ò å é ì ó ð. Êèíàéÿìè, éåíÿ êèíàéÿìè? ßéëÿíìÿê èñòÿäèéèí
úèùàíýèðèí ãÿçÿáè ñÿíè ãîðãóòìóéîðìó?
Ø à è ð. (ëàöáàëè âÿ òàòëû òÿáÿññöìëÿ). Ùþêìäàðëàðûí ùèääÿò âÿ ãÿçÿáè
áþéöê áèð ìÿìëÿêÿòè àëò-öñò åäÿð, ôÿãÿò êö÷öê áèð øàèðè ãîðãóòàìàç.
ßâÿò, áÿí éàëíûç ýþçÿëëÿðèí èòàá âÿ ñÿðçÿíèøëÿðèíäÿí ìöòÿÿññèð îëóðóì.
Áÿíúÿ èøâÿêàð áèð ãàøûí ÷àòûëìàñû, ïàðëàã áèð ãûëûúûí ÷ÿêèëìÿñèíäÿí
äàùà ìÿ’íàëû, äàùà êÿñêèíäèð.
Ò å é ì ó ð. Ñÿí ÷îã è÷èéîðñóí, ùàëáóêè ìÿìëÿêÿò ãàíóíó âÿ òöðê
àäÿòè áóíó øèääÿòëÿ ìÿ’í åäÿð.
Ø à è ð. Øàèðëÿð èñÿ, àäÿò âÿ ãàíóí ÷ÿð÷èâÿñèíè ãûðûá ïàð÷àëàìàãäàí
äàùà ÷îã çåâã àëûðëàð.
264
Ò å é ì ó ð. (ìÿìíóí ãÿùãÿùÿéëÿ). Èøòÿ ñÿíè áàíà ñåâäèðÿí äÿ øó
ðèíäàíÿ õèñëÿò, øó ãöðóð âÿ ÿçÿìÿòäèð.
Ä è â à í á ÿ é è. Øàèð Êèðìàíè áþéöê ðóùøèíàñäûð. Î, ïÿê ýþçÿë
áèëèéîð êè, Òåéìóð ùþêóìÿòëÿðè éûãàð, ìÿìëÿêÿòëÿðè éàãàð; ÿí ìÿüðóð
ùþêìäàðëàðû ÿçÿð, ÿí øöúàÿòëè ãÿùðÿìàíëàðû ãÿùð åäÿð, ôÿãÿò äÿéÿðëè
øàèð âÿ ÿäèáëÿðÿ, àëèì âÿ ôàçèë øÿõñëÿðÿ ãàðøû äà î íèñáÿòäÿ ùþðìÿò âÿ
ìÿùÿááÿò áÿñëÿð. Èøòÿ Ñÿìÿðãÿíäèí åâëÿðè, ìèñàôèðõàíÿëÿðè äåéèë, øÿùÿð
ÿòðàôûíäàêû êþøêëÿð âÿ áàü÷àëàð áåëÿ óçàãäàí ýÿëÿí ôÿí âÿ ñÿíàéåéèíÿôèñÿ ÿðáàáûíà êàôè ýÿëìèéîð. Éàëíûç Øÿðã äåâëÿòëÿðè äåéèë, ùÿòòà Ãÿðá
ùþêóìÿòëÿðè äÿ åë÷è âÿ òèúàðÿò íöìàéÿíäÿëÿðè ýþíäÿðìÿêäÿí ýåðè
äóðìóéîðëàð.
Ò å é ì ó ð. Òöúúàð âÿ ñÿíÿòêàðëàðà äàùà ÷îã ñöùóëÿò âÿ ùþðìÿò
ýþñòÿðìÿëè. ×öíêè úèùàí, àíúàã òèúàðÿò âÿ ñÿíàÿò ñàéÿñèíäÿ ðèôàù áóëóð.
Ä è â à í á ÿ é è. ßâÿò äöí Èñïàíèéà ñÿôèðè äÿ áó íþãòÿíè ãåéä åäèéîðäó âÿ áþéöê õàãàíûí ôÿçèëÿò âÿ ìÿùàðÿòëÿðèíè ñàéäûãúà äèëè àüçûíà
ñûüìûéîðäó.
Ò å é ì ó ð. Àâðîïàëûëàðûí äèëëÿðè áàøãà, éöðÿêëÿðè äàùà áàøãàäûð.
Ùÿð ùàëäà ìÿìëÿêÿòèìèç àðñëàíëàð éóðäó, ãàðòàëëàð éóâàñû îëàðàã
ãàëìàìàëû. Áÿëêÿ äöíéàäà ÿí ïàðëàã ìààðèô âÿ ìÿäÿíèééÿò îúàüû, ÿí
çÿíýèí ñÿíàéå âÿ òèúàðÿò ìÿðêÿçè îëìàëûäûð. ßâÿò, ãîé äöøìàíëàðûìûç
ýþðñöíëÿð êè, òöðê åâëàäû éàëíûç áàñûá-êÿñìÿêäÿí äåéèë, éàøàìàã âÿ
éàøàòìàãäàí äà çåâã àëûð. Éàëíûç éàãûá-éûãìàã äåéèë, éàïìàã âÿ
éàðàòìàã äà áèëèð. Áóíóíëà áÿðàáÿð éàïäûãëàðûìûç ùè÷ áèð øåé äåéèë. Áó,
éàëíûç ìÿäÿíèééÿòÿ äîüðó áèð àäûì, ýÿëÿúÿê è÷èí áèð áàøëàíüûúäûð.
Áèçèì áàøëàäûãëàðûìûçû ýÿëÿúÿê íÿñèë èêìàë åòìÿëè. Éàëíûç áåø-îí
øÿùÿð äåéèë, áöòöí ìÿìëÿêÿò òÿðÿããè âÿ ýþçÿëëèêëÿð è÷èí áèðÿð íöìóíÿ
îëìàëû. ßâÿò, áèç òÿìÿë äàøû àòûéîðóç. Èøòÿ áó òÿìÿë öçÿðèíäÿ ìþùòÿøÿì áèíàëàð ãóðìàã âÿ áó øöàðû ÷è÷ÿêëÿíäèðìÿê... àíúàã éåíè íÿñëÿ,
àíúàã ñàðñûëìàç ýÿíúëèéÿ àèääèð.
Ä è â à í á ÿ é è. (éàçûëàí äÿôòÿðÿ áàãàðàã). ßúÿáà øàèð èìäè ùàíêè
âÿã’ÿíè ãÿëÿìÿ àëûéîð?
Ø à è ð. Èøòÿ ñîí ñÿôÿðëÿð... Òöðêöñòàí îðäóñóíóí Êèøìèð ñÿùðàñûíäàêû ìöâÿôôÿãèééÿòëÿðè âÿ ñàðñûëìàç õàãàíûí Ùèíäèñòàíû ôÿòù åòìÿñè...
Ò å é ì ó ð. Öìèäâàðàì, áó ýöí-éàðûí Ìûñûð âÿ Øàì çÿôÿðëÿðèìèç
äÿ éàçäûüûí òàðèõèí èëàâÿëÿðè ñûðàñûíà êå÷ÿð. Ìÿüðóð Éûëäûðûì èíàäûíäà
äÿâàì åäÿðñÿ, î äà òàðèõèìèçÿ éåíè áèð ôÿñèë àðòûðìûø îëóð.
265
Ä è â à í á ÿ é è. Ôÿãÿò áÿí áèë’ÿêèñ, Éûëäûðûì ìÿñÿëÿñèíÿ ÿñëà
òÿðÿôäàð îëìàã èñòÿìÿì. ×öíêè ùÿð èêèíèç Òóðàí àëÿìèíèí áèðÿð ãöòáöñöíöç. Øó èêè ãöòá áèð-áèðèëÿ ÷àðïûøûðñà, îðòàäà ôÿëàêÿòëè áèð ó÷óðóì
à÷ûëìûø îëóð. Âÿ áó íèôàãäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê ÿòðàôû ñàðàí ÿúíÿáè äåâëÿòëÿð òöðê äöíéàñûíà ñàëäûðìàüà ôöðñÿò áóëóð. Áèð äÿ îðäóìóç áöòöí
úèùàíû ñàðàúàã äåéèë à... Àëûíàí þëêÿëÿðè ùàããèëÿ èäàðÿ åòñÿê äàùà áþéöê
ìöâÿôôÿãèééÿòäèð.
Ò å é ì ó ð. (ìÿüðóð ãÿùãÿùÿéëÿ). Àëëàù áèð îëäóüó êèáè, ïàäøàù äà
áèð îëìàëû, øàí âÿ øþùðÿò èçëÿéÿí áèð ùþêìäàð ãàðøûñûíäà úèùàí... íÿäèð?
Å ë ì à ñ (ìöçòÿðèá àäûìëàðëà ýÿëèð). Áþéöê õàãàí! Ñàíà øèêàéÿòèì
âàð.
Ò å é ì ó ð. Êèìäÿí?
Å ë ì à ñ. ßäàëÿòäÿí äÿì âóðàí Òåéìóðäàí.
Ò å é ì ó ð. Íè÷èí, éàâðóì, Òåéìóð áèð õÿòàìû èøëÿìèø?
Å ë ì à ñ. ßâÿò! Òåéìóðóí õÿòàñû êÿíäèñè ãàäàð áþéöêäöð.
Ò å é ì ó ð. Íÿ èìèø ÿúÿáà?
Å ë ì à ñ. Ñÿí ãÿùðÿìàí áèð ìöúàùèäè ìÿùâ åäèéîðñóí.
Ä è â à í á ÿ é è. (Åëìàñûí ãîëóíäàí òóòàðàã). Øàøûðäûíìû, ãûçûì,
íÿ ñþéëöéîðñóí?
Ò å é ì ó ð. Ñþéëÿ, Åëìàñ, ùè÷ ÷ÿêèíìÿ, î ãÿùðÿìàí êèìäèð?
Å ë ì à ñ. Áÿíè ñþéëÿòìÿêìè èñòèéîðñóíóç? ßúÿáà Îðõàí íÿ éàïìûø
êè, Ñÿìÿðãÿíääÿí ñöðýöí åäèëèéîð.
Ò å é ì ó ð. Î àñûëìàëûéäû, éàëíûç ñÿíèí ÿðèí îëäóüó è÷èí ñöðýöíÿ
ãÿðàð âåðèëäè.
Å ë ì à ñ (ùÿéÿúàíëû). Íè÷èí, àù, íè÷èí?
Ò å é ì ó ð. ×öíêè ùþêóìÿòÿ õàèíäèð. Éûëäûðûìà ãàðøû ìÿùÿááÿò
áÿñëèéîðìóø...
Å ë ì à ñ. Éàëàí, èôòèðà!..
Ä è â à í á ÿ é è. Åëìàñ!
Ò å é ì ó ð. (Åëìàñà). Áÿí ãöðóð âÿ úÿñàðÿòè ïÿê ñåâÿðèì, ùÿð ùàëäà
ùþðìÿòÿ ëàéèãñèí.
Å ë ì à ñ. Õàéûð, áÿí ùè÷ áèð íÿâàçèø èñòÿìÿì. Éàëíûç ÿäàëÿò
èñòÿðèì, ÿäàëÿò!
Ø à è ð. (àúû òÿáÿññöìëÿ, ÿòðàôà). Ìÿ’ñóì áèð ìàðàë éûðòûúû ãàïëàíäàí
ÿäàëÿò óìóéîð. (Òåéìóðà). ßôÿíäèì, Åëìàñ áÿéèìÿ ìÿðùÿìÿò åäèíèç.
Îðõàí õàèí îëàìàç.
266
Ò å é ì ó ð. Ñèéàñÿò áàøãà, ìÿðùÿìÿò äàùà áàøãà áèð øåéäèð.
Ñèéàñÿòäÿ ìÿðùÿìÿò éîã! ßâÿò, Îðõàí ñöðýöí åäèëìÿëè.
Å ë ì à ñ. Éà áÿí! Éà ãóúàüûìäàêû éàâðóúûüàç íÿ îëóð? Àù,
ãÿëáèíèç äàøäàíìû éàïûëìûø?
Ä è â à í á ÿ é è. (ãîëóíäàí òóòàðàã). Ãûçûì, ñóñ!
Ò å é ì ó ð. (êÿñêèí). Îðõàí àñûëìàëûäûð.
Å ë ì à ñ (÷ûëüûíúà). Î ùàëäà áÿíè äÿ àñäûð, áÿíè äÿ... (Áèùàë îëóðúàñûíà Äèâàí áÿéèéÿ ñàðûëûð). Àù, áàáàúûüûì!..
Ä è â à í á ÿ é è. Öçöëìÿ, éàâðóì, ßìèð ÿôâ åäÿð.
Ä è ë ø à ä (ýÿëèð. Ìÿíçÿðÿéè ýþðöíúÿ, ùåéðÿòëÿ). Åëìàñ! Áó íÿ ùàë?
Àù, ñÿíè ïÿê ìöçòÿðèá ýþðöéîðóì.
Å ë ì à ñ (ìÿ’éóñ). Õàéûð, ùè÷ áèð øåé éîã...
Ò å é ì ó ð. Äèëøàä! Åëìàñ òÿñÿëëèéÿ ìþùòàúäûð.
Å ë ì à ñ. Òÿñÿëëèëÿðèí ÿí ýþçÿëè þëöìäöð.
Ã à ð à ã ó ø ñöð’ÿòëÿ ýÿëèð, ÿéèëèð.
Ò å é ì ó ð. Íÿ õÿáÿð?
Ã à ð à ã ó ø. Ñÿðäàð Àãáóüà îðäóéà ðÿñì-êå÷èä éàïäûðûéîð. Áöòöí
ÿ’éàí, ÿøðàô ùàçûð. ßúíÿáè åë÷è âÿ íöìàéÿíäÿëÿðè äÿ òÿøðèôèíèçÿ ìöíòÿçèðäèð.
Ò å é ì ó ð. (Äèâàí áÿéè èëÿ øàèð Êèðìàíèéÿ). ßâÿò, ýåäÿëèì, áåø
äÿãèãÿ áóëóíñàã, êàôè.
Ø à è ð. Ãàðàãóø! Áóíëàðû òîïëà, êöòöáõàíÿìÿ ýþòöð.
Ãàðàãóø êèòàá âÿ äÿôòÿðëÿðè òîïëàð, îíëàðû èçëÿð.
Ä è ë ø à ä . Åëìàñ! ×îúóãìó îëäóí, íè÷èí êÿíäèíè öçöéîðñóí?
Å ë ì à ñ. Àù, Îðõàí ìÿùâ îëóéîð, îíà õàèí äåíèëèéîð...
Ä è ë ø à ä . Õàéûð, î õàèí äåéèë. Îíà ùè÷ áèð øåé îëìàç. Áóðàäà éàëíûç
áèð àíëàøûëìàç áèð ñÿáÿá âàð.
Å ë ì à ñ. Èøòÿ áó àíëàøûëìàç ñÿáÿáëÿð áÿíè áÿùð åäèéîð.
Ä è ë ø à ä . Èíàí, áóðàäà áèð ñèðð âàð. Áÿí Òåéìóðó åéè òàíûéîðóì, î
áþéëÿ ãàðàíëûã áèëìÿúÿëÿðäÿí ïÿê õîøëàíûéîð. Ñÿí Îðõàíäàí ÿìèí îë
âÿ ÿñëà äöøöíìÿ!..
Å ë ì à ñ (îíà ñàðûëàðàã). Àù, íÿúèá ðóùëó Äèëøàä! Áÿí éàëíûç ñàíà
èíàíûéîðóì.
267
Áó ñûðàäà “Éàøàñûí Òåéìóð! Éàøàñûí Òåéìóð!” äåéÿ Òåéìóð óçàãëàøäûüû òÿðÿôäÿí
ýóðóëòó âÿ àëãûø ñÿäàëàðû åøèäèëèð. Î ë ã à ãàðøûäàêû åâäÿí ÷ûãàð. Äèëøàäà äîüðó ýÿëèð.
Å ë ì à ñ (îíó ýþðöíúÿ ñàðñûëûð, ñèíèðëè áèð òåâð èëÿ) Èøòÿ!.. Èøòÿ áöòöí
ôÿëàêÿòëÿðÿ ñÿáÿá øó àøöôòÿ ïðåíñåñ, øó õàèí àôÿòäèð.
Ä è ë ø à ä . Åëìàñ! Îíó áûðàã.
Å ë ì à ñ. Ðèúà åäÿðèì áÿíè ãûíàìà. Àù, êå÷ÿí ýöí Ãàðàãóøóí
ñþéëÿäèêëÿðèíè óíóòäóíìó? (Îëãàéà éàãëàøûð, ÷ûëüûíúà). Áàíà áàã, Îëãà!
Ñÿí áèçäÿí íÿ èñòèéîðñóí? Àðòûã éåòèøèð, äÿô’ îë! Òöðêöñòàí îâàëàðûíäà,
Ñÿìÿðãÿíä áàü÷àëàðûíäà éàáàíúûëàðà éåð éîã... Åøèäèéîðìóñóí? (Äàùà
êèíëè). Àù, áÿí áó ñàéüûñûç ôèòíÿéè êÿíäè ÿëèìëÿ áîüìàã èñòèéîðóì.
(Áîüàçûíà ñàðûëìàã èñòÿð).
Ä è ë ø à ä (ìàíå îëóð). Åëìàñ, äöøöí êè, áó ùàë ßìèðèí ñþíìÿìèø
ãÿçÿáèíè äàùà çèéàäÿ àëåâëÿíäèðèð.
Å ë ì à ñ. Àëåâëÿíäèðñèí, êèìñÿäÿí ãîðãóì éîã...
Î ë ã à. Ðèúà åäÿðèì, Åëìàñ, áÿíè òÿùãèð åòìÿ! Áÿí äÿ ñÿíèí êèáè
ÿñèë áèð àèëÿéÿ ìÿíñóáèì. Ùÿì äÿ áóðàéà êÿíäè èõòèéàðûìëà ýÿëìÿäèì,
ñåâýèëè ÿðèí ýÿòèðäè. Áó ñþçëÿðè áàíà ñþéëÿìÿêäÿíñÿ îíà âÿ ßìèð
Òåéìóðà ñþéëÿ.
Å ë ì à ñ. Àù, ñÿí ýåòäèêúÿ øûìàðûéîðñóí. (Ñèíèðëè âÿ ãûçüûí). Õàéûð,
áÿí êèìñÿéÿ ñþç ñþéëÿìÿì. Ñÿí Òåéìóðóí äà, Îðõàíûí äà ÿãëèíè
÷àëìûøñûí. Áÿí ñàíà êÿíäèì úÿçà âåðèðèì, êÿíäèì... Áàíà áàã, éà àíà
éóðäóíà ýåòìÿëèñèí, éà ìÿçàðèñòàíà... Åøèòäèíìè? Àù, ñÿðñÿðè ìÿõëóã!
Ä è ë ø à ä . Åëìàñ! Àðòûã éåòèøèð, ýåäÿëèì. (Ãîëóíäàí òóòóá ýþòöðöð).
Î ë ã à. (éàëíûç). Ýåäÿðèì, ÿâÿò ýåäÿðèì, ôÿãÿò éöðÿéèíäÿ ñàüàëìàç
áèð éàðà à÷ûá äà þéëÿ ýåäÿðèì.
(Ñèíèðëè àäûìëàðëà êþøêÿ äîüðó éöðöð. Áó ñûðàäà Îðõàí ãàðøûñûíà
÷ûãàð.)
Î ð õ à í . Îëãà!
Î ë ã à. Àù!
Î ð õ à í . Íÿ îëäóí, ñÿíè ãîðãóòäóììó?
Î ë ã à. Õàéûð, ãîðãóòìàäûí. Ñÿí áÿíè þëäöðäöí, áÿíè ìÿùâ åòäèí...
Î ð õ à í . Îëãà! Íÿ äåìÿê èñòèéîðñóí?
Î ë ã à. Àù, Åëìàñ áÿíè ðöñâàé åòäè, î áÿíè ðÿçèë åòäè.
Î ð õ à í . Ôÿãÿò íò÷èí?
Î ë ã à. Ñÿíè ñåâäèéèì è÷èí...
Ä è ë ø à ä àüàúëàð àðàñûíäà ýþðöíöð, äèíëÿð.
268
Î ð õ à í . Îëãà! Áÿí øèìäè Ñÿìÿðãÿíäè òÿðê åäèéîðóì. Èñòÿðñÿí
ùàçûðëàí áÿðàáÿð ýåäÿëèì.
Î ë ã à. Õàéûð, èñòÿìÿì.
Î ð õ à í . Íè÷èí?
Î ë ã à. ×öíêè ñÿí äÿ ìÿùâ îëóðñóí, áÿí äÿ...
Î ð õ à í . Òåéìóðäàíìû åùòèéàò åäèéîðñóí.
Î ë ã à. Àù, ÿâÿò.
Î ð õ à í . Òÿëàø èñòÿìÿç, ñÿí áÿíè äèíëÿ; Ýöðúöñòàíäàí ýÿòèðäèéèì
àü ÿëáèñÿéè ýåéÿðñèí, êèì ýþðöðñÿ åðêÿê çÿíí åäÿð. Äàùà äóðìà. Øèìäè
ýÿëèðèì, áÿðàáÿð ÷ûãàðûç.
Ä è ë ø à ä (ÿòðàôà). Èøòÿ ÿí ýþçÿë ôöðñÿò! (÷ÿêèëèð)
Î ë ã à. (ìöòÿðÿääèä). Àù, Òåéìóðóí ãÿçÿáè áÿíè ïÿê ãîðãóòóéîð.
Éåíÿ êÿíàðäàí ýóðóëòó âÿ àëãûø ñÿäàëàðû åøèäèëèð.
Î ð õ à í . Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, ãèéàôÿòèíè äÿéèøäèð äÿ, þòÿñè ãîëàé...
Ä ÿ ì è ð ã à é à (ýÿëèð). ßìèð òÿøðèô åäèéîð.
Î ð õ à í (Îëãàíûí ãóëàüûíà). Äàùà äóðìà, ÷àáóã îë.
Î ë ã à. (ìöçòÿðèá). Àù, Îðõàí!
Î ð õ à í . Ùàéäû, ÷ÿêèë... Áÿêëèéîðóì. (Îëãà ÷ÿêèëèð. Äÿìèðãàéàéà).
Äÿìèðãàéà! Éîë ùàçûðëûüû íàñûë?
Ä ÿ ì è ð ã à é à (àëíûíûí òÿðèíè ñèëÿðÿê). Ùÿð øåé éîëóíäà... Áó ñàÿò
÷ûãà áèëÿðèç.
Î ð õ à í . Ýöíäöç ïÿê ñûúàã. Áÿíúÿ ìåùòàáëû ýåúÿäÿ ñÿôÿð åòìÿê
äàùà õîø. ×öíêè ùàâà áèð ãàäàð ñÿðèíëÿìèø îëóð.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Íàñûë èñòÿðñÿí þéëÿ éàïàðûç.
Î ð õ à í (éîëà áàãàð). Ùàéäû, ñÿí àçúûã êÿíàðäà äóð.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . “Äóð” äåðñèí äóðóðóì, íÿìÿ ëàçûì... (×ÿêèëèð).
Ò å é ì ó ð ë à Ä è â à í á ÿ é è ýÿëèð.
Ò å é ì ó ð. Îüëóì, ñÿí áóðàäàìûñûí, èøëÿð íÿ ùàëäà?
Î ð õ à í (òÿ’çèì èëÿ). Áèð àç ñîíðà ÷ûãìàã èñòèéîðóì.
Ò å é ì ó ð. Ñàãûí õÿáÿðëÿð ýåúèêìÿñèí. Ïàðà ëàçûì îëäóãúà áèëäèð
âÿ Éûëäûðûì þëêÿñèíèí ùÿð òÿðÿôèíäÿ úàñóñëàð áóëóíäóð. Ùàéäû, åéè éîë,
óüóðëàð îëñóí!
Î ð õ à í . Ùÿð õöñóñäà ÿìèí îëóíóç. (Òÿ’çèì èëÿ ÷ÿêèëèð).
Ä è â à í á ÿ é è. Ñàüëûãëà, îüëóì, Åëìàñ è÷èí ìÿðàã åòìÿ!
269
Ò å é ì ó ð. (Äèâàí áÿéèéÿ). Éûëäûðûìà áèð ìÿêòóá äàùà éàç, éàðûí
Ñîáóòàé ýþòöðñöí. Ôÿãÿò îíóí ìÿêòóáó íÿ ãàäàð ãàáà èñÿ, áèçèìêè äÿ
áèð î ãàäàð íÿçàêÿòëè îëñóí.
Ä è â à í á ÿ é è. Áÿí äÿ þéëÿ äöøöíöéîðóì. (Éîëà áàãàð). Èøòÿ
Ñîáóòàé êÿíäèñè äÿ ýÿëèéîð.
Ø à è ð Ê è ð ì à í è, À ã á ó ü à âÿ Ñ î á ó ò à é ýÿëèð, ÿéèëèðëÿð.
Ò å é ì ó ð. Ãÿùðÿìàí Ñîáóòàé! Éàðûí áèð ìÿêòóá äàùà ýþòöðìÿëèñèí. Ãîé Éûëäûðûì àíëàñûí êè, áèç ùÿð øåéäÿí ÿââÿë áàðûøûã âÿ ìÿùÿááÿò òÿðÿôäàðûéûç.
Ñ î á ó ò à é. Õàéûð, î ïÿê ìÿüðóð, ïÿê èíàä÷û àäàì.
Ò å é ì ó ð. Áèçèì áîðúóìóç èòìàìè ùþúÿòäèð. Èíàä åäÿðñÿ, êÿíäèñè
çÿðÿð ýþðöð. Øèìäè ýåò, ùàçûðëàí, éàðûí ùÿì ìÿêòóáó, ùÿì äÿ ëàçûì
ýÿëÿí òÿ’ëèìàòû Äèâàí áÿéèäÿí àëûðñûí.
Ñ î á ó ò à é. (òÿ’çèì èëÿ). Èòàÿò, õàãàíûì! (Ýåäÿð).
Ò å é ì ó ð. (Àãáóüàéà). Úÿñóð Àãáóüà! Îðäóäàí ïÿê ìÿìíóí
îëäóì. Áèç äÿ áèð ãà÷ ýöí ñîíðà Ìûñûðà äîüðó ùÿðÿêÿòÿ áàøëàðûç. Îüóëëàðûìûçäàí Ïèð Ìÿùÿììÿä Ìèðçà Ùèíäèñòàíû, Øàùðóõ Ìèðçà Õàðÿçì âÿ
Òöðêöñòàíû, Ìèðàíøàù èñÿ Àçÿðáàéúàí âÿ Ýöðúöñòàíû èäàðÿ åäÿð. Äèýÿð
ñÿðäàðëàð äà ùþêóìÿòèìèçÿ òàáå îëàí áàøãà þëêÿëÿðÿ áàãàð.
Ñàíäàëèéÿéÿ îòóðóðëàð.
Ã à ð à ã ó ø (ýÿëèð, ÿéèëèð). Àçÿðáàéúàíäàí, îüëóíóç Ìèðàíøàùäàí
Äèâàí áÿéèéÿ ìÿêòóá.
Ò å é ì ó ð. Ïÿêè, êÿíäèñèíÿ âåð.
Ìÿêòóáó âåðèð ÷ûãàð. Äèâàí áÿéè à÷àð îãóð.
À ã á ó ü à (øàèðÿ). Áó ìÿêòóáäà áèð ñèðð âàð.
Ø à è ð. Øöáùÿñèç.
Ò å é ì ó ð. (ÿòðàôà). Õàéûð, áó ìÿêòóá óüóðëó áèð øåéÿ áÿíçÿìèéîð.
Êèì áèëèð éåíÿ íÿ óéüóíñóçëóã âàð.
Ä è â à í á ÿ é è. Ìÿêòóáóí ìÿàëûíû ÿðç åòìÿéÿ ìöñàèäëÿ áóéóðóëóðìó?
Ò å é ì ó ð. Ñþéëÿ!
Ä è â à í á ÿ é è. Éåíÿ èñéàí!.. Éåíÿ àçÿðáàéúàíëûëàð îüëóíóç Ìèðàíøàùà ãàðøû èñéàí åòìèøëÿð.
Ò å é ì ó ð. Ñÿáÿá!?
270
Ä è â à í á ÿ é è. Ñÿáÿá Ìèðàíøàùûí ýåâøÿêëèéè... èäàðÿñèçëèéè.
Ò å é ì ó ð. (ãûçüûíúà). Àù, Ìèðàíøàù, Ìèðàíøàù! ßâÿò, îíäà àçúûã
òÿäáèð âÿ ñèéàñÿò áóëóíñàéäû, êèìñÿ èçèíäÿí ÷ûãìàçäû. Îðàñûíû èäàðÿ
åäÿúÿê ñàüëàì âÿ äöøöíúÿëè áèð áàø ëàçûì. Ùåéùàò êè, Ìèðàíøàù êèáè
øàøãûíëàð î äöøöíúÿäÿí ïÿê óçàãäûðëàð.
Ø à è ð. Àçÿðáàéúàí åøñèç áèð úÿííÿò áóúàüû, òöêÿíìÿç áèð ñÿðâÿò
îúàüûäûð. Ëàêèí ÿôñóñ, áèíëÿðúÿ ÿôñóñ êè, Ìèðàíøàùëàð îéóíúàüûäûð.
Ä è â à í á ÿ é è. Áÿíúÿ Àçÿðáàéúàí õàëãû éàáàíúûëàðà êþëýÿ
îëìàãäàí ïÿê çåâã àëûð âÿ õàðèúè òÿ’ñèðÿ äàùà ÷àáóã ãàïûëûðëàð.
Ò å é ì ó ð. Ïÿêè, áóðàäà õàðèúè òÿ’ñèð íÿ îëà áèëèð?
Ä è â à í á ÿ é è. Áèð òàãûì ãàðà ãöââÿëÿð...
Ò å é ì ó ð. Ìÿñÿëà, íÿ êèáè?
Ä è â à í á ÿ é è. Ãàðàãîéóíëó ÿìèðè Ãàðà Éóñèô êèáè...
Ò å é ì ó ð. Íÿäÿí áÿëëè?
Ä è â à í á ÿ é è. Ìÿêòóáäà þðòöëö èøàðÿòëÿð âàð. ßòðàôäàí ýÿëÿí áÿ’çè
úàñóñëàð îðàäà Òåéìóð íöôóçóíó ãûðìàüà ÷àëûøûéîð âÿ õàëãû Éûëäûðûì
äîñòó Ãàðà Éóñèô òÿðÿôèíÿ ÷ÿêìÿê èñòèéîðìóø. Ùÿòòà áó äà êàôè
äåéèëìèø êèáè Ãàðà Éóñèô ÷åòåëÿðè Òöðêöñòàí èëÿ ßðÿáèñòàí àðàñûíäàêû
êàðâàíëàðûí ýåäèø-ýÿëèøèíÿ âÿ òèúàðÿò èøèíÿ ÿíýÿëëÿð ÷ûõàðûðìûø...
Òåéìóð ùèääÿòëÿ éåðèíäÿí ãàëãûð, éàíûíäàêûëàð äà îíà òàáå îëóð.
Ò å é ì ó ð. Àù, þéëÿìè, þéëÿìè!? Ùè÷ çÿðÿð éîã, áèç ñÿôÿð öñòöíäÿéèç. Åð-ýåú ùÿïñèíèí ùàëû ñîðóëóð, ùÿð êÿñ êÿíäè àçüûíëûüûíà ýþðÿ
úÿçà áóëóð. Õàéûð, Ãàðà Éóñèôäÿ áèð òèëêè ãàäàð úÿñàðÿò éîã. Øöáùÿñèç
êè, î ùÿï Éûëäûðûìà ýöâÿíäèéè è÷èí øó ôèòíÿëÿðè ãàëäûðûéîð. (Äèâàí
áÿéèéÿ). Èêèíúè ìÿêòóáó ýåúèêäèðìÿ. Ùÿð ùàëäà Éûëäûðûì îíó áèçÿ òÿñëèì åòìÿëè. (Ãûçüûí). Àù, Éûëäûðûì! Éûëäûðûì! Áÿí ñÿíèíëÿ õîø êå÷èíìÿê èñòÿðêÿí, ñÿí ÷àããàëëàðû, òèëêèëÿðè áÿíèì öçÿðèìÿ øûìàðòûéîðñóí.
Éîã\, áÿí ùÿð ñÿðñÿðèéÿ ãàðøû ÿéëÿíúÿ îëàìàì. Ãàðà Éóñèô òÿñëèì
åäèëìÿëèäèð, òÿñëèì! Éîãñà èêèíúè ìÿêòóáóíäà äà ñàéìàçëûã âÿ
ñîüóãëóã ýþñòÿðèðñÿ, î ùàëäà Éûëäûðûìûí êÿíäèñèëÿ ùåñàáëàøìàëûéûì.
(Áèð-èêè àäûì éöðöð, òÿêðàð äþíÿð: êÿñêèí âÿ àòÿøëè). ßâÿò, Òîïàë Òåéìóðó ñàéìàéàíëàð, êÿíäè ÿëëÿðèëÿ êÿíäèëÿðèíÿ ìÿçàð ãàçìûø îëóðëàð.
(Ýåäÿð, îíóíëà áÿðàáÿð ñÿùíÿäÿêèëÿð äÿ ÷ÿêèëèð. Ùàâàíûí ûøûüû áèð
ãàäàð àçàëûð).
Ä è ë ø à ä (Åëìàñëà áÿðàáÿð ýÿëèð. Îíóí îìóçóíó îãøàéàðàã).
Åëìàñ! Ñÿí óñëó âÿ äöøöíúÿëè áèð ãàäûíñûí. Ôÿãÿò ïÿê ýÿíú, ïÿê ñèíèð271
ëèñèí. Èíàí êè, ÷îã ñöðìÿç éåíÿ Îðõàíû Áèíýöë äÿðÿñèíäÿ çåâãè ñÿôà
ìÿúëèñëÿðèíäÿ ýþðöðñöí.
Å ë ì à ñ. Àù, áó ýåäèø íÿ è÷èíìèø? Éàëíûç îíó áèëñÿéäèì.
Ä è ë ø à ä . Õàéûð, ñÿí îíó ùè÷ áèëìÿ! Ùþêóìÿò ñèððèíè áèëÿíëÿð,
éàõóä áèëèá äÿ à÷àíëàð Òåéìóðóí ãÿçÿáèíäÿí ÿñëà ãóðòóëàìàçëàð.
Å ë ì à ñ. Îðõàí ëÿêÿëÿíìÿñèí äÿ, áÿí ùÿð øåéÿ ðàçûéûì.
Ä è ë ø à ä . Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, ñÿí Îðõàíû áÿíäÿí èñòÿ!
Å ë ì à ñ (îíà ñàðûëàðàã). Àù, íÿ ãàäàð àëèúÿíàá âÿ áþéöê ðóùëóñóíóç.
Î ð õ à í (ýÿëèð. Äèëøàäà ãàðøû ÿéèëèð). Ìàíåìè îëäóì?
Ä è ë ø à ä . Õàéûð.
Î ð õ à í . Åëìàñ! Öìèä åäÿðèì êè, áÿíèì øó ñÿôÿðèìäÿí ñûãûëìàçñûí... Îðõàí õàèí äåéèë.
Å ë ì à ñ. Õàéûð, àðòûã ñûãûëìàì. Íÿúèá Äèëøàäûí èêè ñþçö áÿíèì
èçòèðàáëàðûìû ñóñäóðäó.
Î ð õ à í (Äèëøàäà èøàðÿòëÿ, åùòèðàìêàð). Î, äàèìà ïÿðÿñòèøÿ ëàéèã
áèð ôÿçèëÿò ùåéêÿëèäèð.
Ä è ë ø à ä . Åëìàñ äà, ñÿí äÿ áÿíèì ýþçöìäÿ ãàðäàø ãàäàð ÿçèçñèíèç.
Ù ÿ ð è ê è ñ è (ÿéèëèð). Òÿøÿêêöð åäÿðèç.
Ä è ë ø à ä . Ñàãûí, ÷îã ýåúèêìÿ. (Ìÿ’íàëû òÿáÿññöìëÿ). Ùÿì äÿ
ñÿíäÿí áèð øåé èñòÿðèç.
Î ð õ à í . Íÿ àðçó áóéóðóëóð?
Ä è ë ø à ä . Åëìàñ éàëíûçäûð. Ýþíëöíö îíà áûðàãûá äà þéëÿ ýåòìÿëèñèí.
Î ð õ à í . Îíóí ÿêñèíè äöøöíñÿíèç, Îðõàíû òÿùãèð åòìèø îëóðñóíóç.
Ä è ë ø à ä (ÿòðàôà). Íÿ éàëäûçëû éàëàí. (Îðõàíà). Áàãàëûì, òÿúðöáÿ
ùÿãèãÿòëÿðèí ùÿãèãÿòèäèð.
Î ð õ à í . Ùÿð ùàëäà âöúóä àéðûëûüû ýþíöë àéðûëûüû äåìÿê äåéèëäèð.
Àðòûã áàíà ìöñàèäÿ...
Ä è ë ø à ä . Éàëíûç Åëìàñ è÷èíìè ýÿëäèí, ìèíèìèíè îüëóíó ýþðìÿéÿúÿêìèñèí?
Î ð õ à í . Ùè÷ îíñóç îëóðìó? Áóéóðóí ýåäÿëèì.
Ä è ë ø à ä . Ýåð÷ÿêäÿí ïÿê ñåâèìëè ÷îúóã. Áÿíèì äÿ ýþðÿúÿéèì ýÿëäè.
Ýåäÿðëÿð. Ýöí áàòàð, àé ûøûüû ÿòðàôû ñàðìàüà áàøëàð.
Ä ÿ ì è ð ã à é à (ýÿëèð; îíëàðûí óçàãëàøäûüûì ýþðöíúÿ). Éàùó, øó
Îðõàí äà ùè÷ éîë àäàìû äåéèë, ñàíêè Åëìàñû ùè÷ ýþðìÿìèø. (Äûøàðû ÷ûãûá
äà òÿêðàð è÷ÿðè ýèðÿí Î ë ã à é û ýþðöð, ùåéðÿòëÿ). Î êèì? Íÿ ýþçÿë äÿ
272
ýåéèíìèø. Ñàíêè ýöðúö êíéàçûäûð, êèì áèëèð, áÿëêÿ Ýöðúöñòàíäàí Òåéìóðà éåíè ìèñàôèð ýÿëìèø. Íÿìÿ ëàçûì, êèì îëóðñà-îëñóí áÿí ãàðûøìàì.
Î ð õ à í (÷àáóã ýåðè äþíÿð). Äÿìèðãàéà!
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Áóéóð.
Î ð õ à í . Áóðàäà åðêÿê ãèéàôÿòèíäÿ áèð äÿëèãàíëû ýþðìÿäèíìè?
Ä ÿ ì è ð ã à é à . ßúàéèá øåé! Äÿëèãàíëû ãàäûí ãèéàôÿòèíäÿ îëìàç à!..
Òÿáèè åðêÿê ãèéàôÿòèíäÿ îëóð.
Î ð õ à í . Íÿ èñÿ øàøûðäûì. Ýöðúö ãèéàôÿòëè áèð øÿõñ ýþðìÿäèíìè?
Ä ÿ ì è ð ã à é à . ßâÿò, øèìäè áóðàäàí ÷ûãäû.
Î ð õ à í . Àòëàð ùàçûðìû?
Ä ÿ ì è ð ã à é à . ßëáÿòòÿ, ùàçûð.
Î ð õ à í . Ùàéäû ñÿí ýåò, áÿí äÿ ýÿëèéîðóì.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Ïÿêè (Áèð-èêè àäûì éöðöð, ÿòðàôà). Ýþðöíöð éåíÿ
Åëìàñû áÿêëèéîð. (Îìóçëàðûíû àòàðàã). Áÿêëÿñèí, íÿìÿ ëàçûì. (Ýåäÿð).
Î ë ã à. (÷ûãàð). Îðõàí! Ýåòìèéÿëèììè?
Î ð õ à í . ßâÿò, ýåäÿëèì. (Ìöòÿðÿääèä áèð äöøöíúÿäÿí ñîíðà, îíóí
ÿëèíè éàãàëàð). Áàíà áàã, Îëãà! Ñÿí ãàë... Èñòÿðñÿí ãàë...
Î ë ã à. Ïåøèìàíìû îëäóí?
Î ð õ à í . Õàéûð.
Î ë ã à. Ïÿêè, áó òÿðÿääöä íè÷èí?
Î ð õ à í . ×öíêè éîë ïÿê óçàã, ùÿì äÿ òÿùëèêÿñèç äåéèë...
Î ë ã à. Õàéûð áÿí íÿ éîëäàí ãîðãóéîðóì, íÿ äÿ ñÿíèí äöøöíäöéöí
òÿùëèêÿëÿðäÿí. Àðòûã ãÿðàð âåðäèì, ýå÷äè. Ïàð÷à-ïàð÷à äîüðàñàëàð äà
ýåðè äþíìÿì.
Äèëøàä àüàúëàð àðàñûíäà ýþðöíöð.
Î ð õ à í . Î ùàëäà ýåäÿëèì.
Î ë ã à. Àù, ÿâÿò, ýåäÿëèì.
Ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà óçàãëàøûðëàð.
Ä è ë ø à ä (ìÿüðóð âÿ ìÿìíóí). Çàâàëëû Îëãà! Êÿíäè ÿëèíëÿ êÿíäèíè
ôÿëàêÿò ó÷óðóìëàðûíà éóâàðëàäûí, èøòÿ áÿíèì àðàäûüûì äà áó èäè. (Øèääÿò
âÿ ùÿéÿúàí èëÿ). ßâÿò ýåò, ýåò äÿ, äÿô’ îë! Ôÿãÿò ùåéùàò, ÷îã ñöðìÿç êè,
òàòëû àðçóëàðûí ýþçöíäÿ ãàëûð. Ãîúà Òåéìóðóí äÿìèð ïÿíúÿñè êþêñöíö
äèäÿð, ùèéëÿ âÿ õÿéàíÿòëÿ ÷àðïàí ãÿëáèíè Òöðêöñòàí ãàðòàëëàðûíà éåäèðèð.
Ïÿðäÿ
273
Áóðñàäà Éûëäûðûì Áàéàçèä ñàðàéûíäà ñöñëö áèð ñàëîí. Ýåúÿ... ùÿð òÿðÿô ìóìëàðëà äîíàòûëìûø... Áèð ýóøÿäÿ ÷èíè ñàãñûäà... ùÿíóç à÷ìàìûø ùÿðäÿìáàùàð1 ýöëö ýþçÿ ÷àðïàð.
Éåíè äîüìóø àéëà éûëäûçëàð äà óçàãäàí ýþðöíÿðÿê øàèðàíÿ áèð ìÿíçÿðÿ ÿðç åäÿð.
Éóúàáîéëó ùÿðÿì àüàñû ãàðà ÿðÿá Í à ç è ì ÿëëÿðèíè êþêñöíäÿ ÷àïðàç åäÿðÿê äöøöíöá
äóðóð... Ñóëòàíûí íÿäèìëÿðèíäÿí ãûñàáîéëó, óôàã úöññÿëè áèð ìàñãàðà Úöúÿ ßìèð Òåéìóð
ãèéàôÿòèíäÿ äàõèë îëóð. Ñÿññèç àäûìëàðëà àðãà òÿðÿôäÿí ùÿðÿì àüàñûíà éàãëàøûð. Àéàãëàðûíû
éåðÿ âóðàðàã ùîïëàð, òà ÿíñÿñèíÿ (ïåéñÿðèíÿ) òàòëû áèð ñèëëÿ åøã åäÿð.
Í à ç è ì (äèêñèíèð, ãûçàð, Úöúÿéè éàãàëàìàã èñòÿð). Àù, àçüûí
Úöúÿ! Ñàïãûí Úöúÿ!
Ú ö ú ÿ (ãà÷àð, áèð ýóøÿäÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ùîïëàéàðàã). ßôâ
åäÿðñèí, Íàçèì àüà! Áÿí Úöúÿ, ñÿí ãàðà ãóðáàüà...
Í à ç è ì (äàèìà ñþçëÿðè ÿðÿá øèâÿñèíÿ óéüóí áèð òÿðçäÿ ÷ÿêÿðÿê,
ãûçüûí áèð òåâð èëÿ). Àëëàù, àëëàù! Ñÿí àðòûã ùÿäéàí åäèéîðñóí.
Ú ö ú ÿ. Ðèúà åäÿðèì àüçûíû áîçìà! Ãàðøûíäàêû Úöúÿ äåéèë, áÿëêÿ
úèùàíýèð áèð õàãàíäûð.
Í à ç è ì. Èñòÿð õàãàí îë, èñòÿð øåéòàí. Àíúàã ùÿääèíè àøìà, àíëàäûíìû?
Ú ö ú ÿ (ñûðûòàðàã). Áàüûøëà, Íàçèì àüà, àçúûã ñàïûòäûì.
Í à ç è ì. Àëëàù, àëëàù! Áèð áîéóíà áàã äà, óòàí, àäÿòà ìÿòáÿõ
äàâøàíëàðûíà áÿíçèéîðñóí.
Ú ö ú ÿ. ßôÿíäèìèç ùÿçðÿòëÿðè äÿ òàì ìÿ’íàñèëÿ êÿëèñà ìÿðäèâÿíè...
Ãàìÿòèíÿ ãóðáàí îëàéûì, áèð àç äà óçàíñàí Àëëàùäàí õÿáÿð ýÿòèðÿúÿêñèí.
Í à ç è ì. Àëëàù, àëëàù! Ñÿí íÿ çÿâçÿê ùÿðèôñèí, ùè÷ Ìÿùÿììÿä
öììÿòè äÿ êÿëèñà ìÿðäèâÿíèíÿ áÿíçÿòèëèðìè?
Ú ö ú ÿ. Áàüûøëà, áèëìÿäèì. Ñÿí ìöñÿëìàí áèð ÿðÿáñèí, ìèíàðÿéÿ
äàùà ÷îã áÿíçÿðñèí; ÷öíêè áàøûíûí áîøëóüó, áîéóíóí éóúàëûüû, ãÿëáèíèí
ÿéðèëèéè ìèíàðÿäÿí ñå÷èëìÿç.
Í à ç è ì. Àëëàù, àëëàù! Ñÿí êàôèð îëäóí, äèíÿ ñàòàøäûí.
Ú ö ú ÿ (åéíè àùÿíýëÿ). Âàëëàù-áèëëàù, åé ÿðÿá ãàðäàø, ñÿí äÿ ïÿê
øàøäûí.
Í à ç è ì. Âàé, ñÿðñÿì ùÿðèô, âàé, äóð áèð ñÿíè éàãàëàéûì. (Éàãàëàìàã èñòÿð).
Ú ö ú ÿ (ãà÷ûá áèð òÿðÿôäÿ äóðóð, ãÿùãÿùÿéëÿ). Î ñÿíèí èøèí äåéèë,
÷öíêè ñÿíè éàðàòûðêÿí Òàíðû ÿãëèíè áîéóíóí öñòöíÿ ãîéìóø. ßâÿò, ñÿí
ÿãëè òîïóüóíäà áèð ãàçñûí, ãàç...
__________
1
Ùÿìèøÿáàùàð
274
Í à ç è ì. Ñÿí íÿñèí, ñÿí? ×îã áèëäèéèíäÿí éàñòûëàøûá ãàëìûø áèð
òèëêèéÿ áÿíçèéîðñóí.
Ú ö ú ÿ (ñûðûòàðàã). Áàüûøëà, äàùà ñÿíèíëÿ àëàé åòìÿì. Âåð ÿëèíè,
áàðûøàëûì. (Éàãëàøûá ÿëèíè óçàòûð).
Í à ç è ì. Èñòÿìÿì, ðÿää îë! (ßòðàôà áàãûð, òÿëàø èëÿ). Àù, èøòÿ Ñóëòàí
ÿôÿíäèìèçëÿ ùÿðÿìè Ìåëè÷à!..
Ú ö ú ÿ (áàãàð, èñòåùçàëû ýöëöøëÿ). ßâÿò, Ñåðá êðàëûíûí ùÿìøèðÿñèëÿ
èòàÿòëè ãóëó Éûëäûðûì Áàéàçèä!
Í à ç è ì (øàøãûí âÿ ãûçüûí). Àëëàù, àëëàù! Ùè÷ Ñóëòàí ÿôÿíäèìèçÿ
ãóë äåíèðìè? Ùàëáóêè î, éåð éöçöíäÿ çèëëè-àëëàù ñàéûëûð.
Ú ö ú ÿ. ßâÿò, ñÿíèí êèáè óçóíãóëàãëàðûí áÿðÿêÿòèíäÿí...
Èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ÷ÿêèëèð. Íàçèì àðãàñûíúà ùåéðÿòëÿ áàãûá äóðóð. Øó ùàëäà
É û ë ä û ð û ì ë à Ì å ë è ÷ à ýÿëèð. Íàçèì ÿéèëèð.
Ì å ë è ÷ à. Àìàí ÿôÿíäèì, éåíÿ íÿ îëìóø? Ïÿê ðàùàòñûç ýþðöíöéîðñóí?
É û ë ä û ð û ì. Áó ýöí éåìÿê éåéèðêÿí ôÿçëÿ øÿðàá è÷äèì äÿ ãàôàì
áèð äàü ãàäàð àüûðëàøìûø...
Ì å ë è ÷ à. Áàøäàêû øÿðàá àüðûñûíû éåíÿ øÿðàá ÷ûãàðûð. (ßðÿáÿ). Íàçèì
àüà! Áèð àç øÿðàá ýÿòèð. Ùàíû éà, Ñåðáèñòàíäàí áÿíèì àäûìà ýþíäÿðèëìèø øÿðàáëàðäàí îëñóí.
É û ë ä û ð û ì. Áèð äÿ ñÿäðè-ÿçÿì ïàøà ýÿëìèøñÿ, õÿáÿð âåð!
Í à ç è ì. Áàø öñòöíÿ. (ßéèëèð ÷ûãàð).
É û ë ä û ð û ì. Áÿí Ñåðáèñòàí øÿðàáûíû ïÿê ñåâÿðèì, ÷öíêè ñÿíè áÿñëÿéÿí àáö ùàâà îíà äà áàøãà áèð ëÿòàôÿò âåðìèø.
Ì å ë è ÷ à. Ñåðáèñòàí áàíà àíà ãóúàüû èñÿ, Éûëäûðûì ìÿìëÿêÿòè äÿ
ìÿ’øóã àüóøó ãàäàð ìóíèñ âÿ ðóùàøèíàäûð.
É û ë ä û ð û ì. Ñåâýèëè Ìåëè÷à! Ñþçëÿðèí äÿ âöúóäóí êèáè ëÿòèô âÿ
çÿðèôäèð.
Í à ç è ì (ýÿëèð). Ñÿäðè-ÿ’çÿì ßëè ïàøà ùàçûð. ßìðè-ùöìàéóíà
ìöíòÿçèð.
É û ë ä û ð û ì. Ñþéëÿ, áóéóðñóíëàð. (Íàçèì ÷ûãàð). ßëè ïàøà ýåð÷ÿêäÿí äÿéÿðëè áèð çàò. Ùÿì äèíäàð áèð ùþêóìÿò àäàìû, ùÿì äÿ áèð àèëÿ
ÿ’çàñû êèáè ñàðàéà ìÿùðÿì âÿ áèçèìëÿ ùÿìïèéàëÿ...
Ì å ë è ÷ à. ßâÿò, î ïÿê åéè àäàì. Îíà ãàðøû áèð ãàðäàø êèáè ùþðìÿò
áÿñëÿðèì.
ß ë è ï à ø à (ýÿëèð, íÿø’ÿëè áèðï òåâð èëÿ òÿìÿííà åäÿðÿê). Ñÿëàì âÿ
ÿðçè-åùòèðàì!
275
É û ë ä û ð û ì. ßëåéêöìñÿëàì! Áóéóðóí, áàãàëûì íè÷èí ýåúèêäèíèç?
ß ë è ï à ø à. Òîïàë Òåéìóðóí äöíêö ìÿêòóáóíà úàâàá éàçûéîðäóì.
É û ë ä û ð û ì. Íàñûë éàçäûíûç?
ß ë è ï à ø à. ßìð åòäèéèíèç êèáè. ßââÿëêè ìÿêòóáóìóçà íèñáÿòëÿ äàùà
ñîéóã, äàùà ãûçüûí. (Ãîëòóã úèáèíäÿí ÷ûãàðûð, òÿãäèì åäÿð). Ìöòàëèÿñè
àðçó áóéóðóëóðñà, èøòÿ!
É û ë ä û ð û ì. (ìÿêòóáó à÷ûð, àøûðû äÿðÿúÿäÿ ýþçëÿðèíÿ éàãëàøäûðûð).
ßâÿò, ïÿê ýþçÿë.
ß ë è ï à ø à (ÿòðàôà). Ùÿðèô ýåð÷ÿêäÿí êîð. Àç ãàëûð êè, ìÿêòóáó
ýþçëÿðèíÿ éàïûøäûðñûí. (Éûëäûðûìà). Èíñàô åéè áèð øåéäèð, ÿôÿíäèì, ýþð
áèçäÿí êèìè èñòèéîð. Ùè÷ Ãàðàãîéóíëó ÿìèðè êèáè õåéèðõàù áèð øÿõñ îíà
òÿñëèì åäèëèðìè? Ùàëáóêè Ãàðà Éóñèô, éàõóä Ñóëòàí ßùìÿä Úÿëàéèð
áèçèì ÿí éàãûí äîñòëàðûìûçäûð.
Ì å ë è ÷ à (ùåéðÿòëÿ). Àìàí, éà ðÿááè! Øó Òåéìóð äà ïÿê øûìàðûã
ùÿðèô.
É û ë ä û ð û ì. (ìöòàëèÿéÿ äÿâàì èëÿ). Çÿðÿð éîã, íÿ ãàäàð øûìàðûðñà
î ãàäàð àüûð úàâàáëàð àëûð.
Ì å ë è ÷ à (ÿòðàôà). Çàâàëëû Éûëäûðûì! Êîð îëäóüóíó áöòöí úèùàíà
å’ëàí åäÿúÿê. (Éûëäûðûìà). Àìàí, ÿôÿíäèì, ýþçëÿðèíèçè ìÿ’íàñûç
øåéëÿðëÿ éîðìàéûíûç.
É û ë ä û ð û ì. (ßëè ïàøàéà). Ïÿê õîøóìà ýåòäè, ÿâÿò Òåéìóðà ëàéèã
áèð úÿâàá.
Áó ñûðàäà Í à ç è ì äèýÿð áèð õèäìÿò÷èéëÿ áÿðàáÿð öçÿðè øÿðàá, ìÿçÿ âÿ ýöë äÿìÿòè
èëÿ ñöñëö áèð ìàñà ýÿòèðèð. Õèäìÿò÷è ÷ûãàð.
ß ë è ï à ø à. Ðèúà åäÿðèì Òåéìóðó áûðàãûíûç, áóíëàðû áóðàéà íè÷èí
ýÿòèðäèëÿð?
É û ë ä û ð û ì. Òÿáèè, è÷èëìÿê è÷èí.
ß ë è ï à ø à (ãÿäÿùëÿðè äîëäóðóð, Ìåëè÷àéà). Ìöñàèäÿíèçëÿ, éàðûì
ñÿðõîø èñÿì äÿ, øþâêÿòëè Ñóëòàíûìûí ÿí ñåâýèëè ùÿðÿìè øÿðÿôèíÿ áèð
ãÿäÿù è÷ìÿê èñòÿðèì. Âàð îëñóí Ìåëè÷à ùÿçðÿòëÿðè!
È÷ÿðëÿð.
Ì å ë è ÷ à. Äîüðóñó ñÿìèìèééÿò âÿ íÿçàêÿòèíèç áÿíè ùåéðàí åäèéîð.
É û ë ä û ð û ì. ßâÿò, ßëè ïàøà ÿìñàëñûç áèð âöúóääóð. (ßëè ïàøàéà).
Èøðÿò õöñóñóíäà ñåâýèëè Ìåëè÷à áàíà èëê ðÿùáÿð èñÿ, ñÿí äÿ èêèíúè ìöÿë276
ëèìñèí. Íÿ éàïàëûì, øÿðàá äèíèìèçúÿ ýöíàù èñÿ äÿ, àììà íÿø’ÿëè áèð
ýöíàùäûð.
ß ë è ï à ø à. Áÿíúÿ èáàäÿò äÿ ëàçûì, èøðÿò äÿ. Òþâáÿ ãàïûñû äàèìà
à÷ûãäûð. (Òÿêðàð ãÿäÿùëÿðè äîëäóðóð).
Ì å ë è ÷ à. Ñèç äèïëîìàòëàð øÿðàáû äà øÿðèÿòÿ óéäóðóá þéëÿ è÷ÿðñèíèç.. Áàíà ãàëûðñà øÿðàáäà ùè÷ áèð ýöíàù éîã; áàõöñóñ Ñåðáèñòàí øÿðàáû
îëóðñà!
ß ë è ï à ø à (íÿø’ÿëè âÿ ìÿ’íàëû áèð òåâð èëÿ). ßâÿò, áàõöñóñ Ñåðáèñòàí
øÿðàáû îëóðñà. (Ãÿäÿùè ãàëäûðûð). Éàøàñûí øàíëû Éûëäûðûì Áàéàçèä!..
É û ë ä û ð û ì. Âàð îë, ïàøà ùÿçðÿòëÿðè!
(È÷ÿðëÿð. Ìåëè÷à áèð éóòóì è÷ÿð, ãÿäÿù äîëó ãàëûð).
ß ë è ï à øà. Ùàíû éà, áèçèì Úöúÿ íåðäÿ? Î ùÿð àãøàì ìÿøùóð áèð
ùþêìäàð ãèéàôÿòèíäÿ ÷ûãàðäû.
É û ë ä û ð û ì. Íàçèì àüà! Úöúÿ íåðäÿ?
Í à ç è ì. Áó ñàÿò. (ßéèëèð, ÷ûãàð).
É û ë ä û ð û ì. Ýÿëñèí, áàãàëûì, íÿ îéóí ÷ûãàðûð.
ß ë è ï à ø à. Áÿí èñòÿðäèì êè, Èñïàíèéà êðàëû Ö÷öíúö Ýåíðèõ1
ãèéàôÿòèíäÿ ýÿëñèí, ÷öíêè î Òåéìóðà ãàðøû ïÿê éàëòàãëûã åäèéîð. Ùÿòòà
åë÷èëÿð ýþíäÿðèéîð, îíóíëà òèúàðÿò ìöàùèäÿëÿðè éàïûéîð.
É û ë ä û ð û ì. Çÿííèìúÿ Òåéìóðóí êÿíäèñèíè éàíñûëàðñà äàùà õîø,
äàùà ìÿãáóë...
Ú ö ú ÿ êÿíäèñèíè èçëÿéÿí èêè ì è ñ ã à ð à ã è é à ô ÿ ò ëè à ð ã à ä à ø è ë ÿ áÿðàáÿð
Òåéìóð ãèéàôÿòèíäÿ äàõèë îëóð. Àüûð âÿ êîìèêúÿ àäûìëàðëà àãñàéàðàã îíëàðà äîüðó
èëÿðèëÿð âÿ áèð ùåéêÿë êèáè ãàðøûëàðûíäà äèêèëèá äóðóð.
Ì å ë è ÷ à (ýöëìÿêäÿí êÿíäèíè àëàìûéàðàã, ùåéðÿòëÿ). Àù, ãîðãäóì,
íÿ ÿúàéèá øåé! ßúÿáà áó êèì, áó íÿ ãèéàôÿòäèð?
É û ë ä û ð û ì. Äóð, êÿíäèñèíÿ ñîðàëûì.
ß ë è ï à ø à. Òîïàë Úöúÿ? Ñÿí êèìñèí âÿ íÿ÷èñèí?
Ú ö ú ÿ (ìÿüðóð âÿ ÿçÿìÿòëè). Áàíà õàãàíëàð õàãàíû, Òóðüàé îüëó
Òåéìóð äåðëÿð. Áÿí Éåøèë øÿùÿðäÿ äöíéàéà àòûëäûì, Ñÿìÿðãÿíääÿ
íÿøâö íöìà áóëäóì. Áàáàì Áàðëàñ ãÿáèëÿñèíèí ùþêìðàíû, êÿíäèì
Ýöðêàí íÿñëèíèí áàø ãÿùðÿìàíû... (Éàíûíäàêû ìàñãàðàëàðäà ñöðÿêëè
ãÿùãÿùÿëÿð...)
_________
1
Éàõóä Ùàíðè
277
É û ë ä û ð û ì. (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). Åøã îëñóí, åøã îëñóí!
Ú ö ú ÿ. Áÿí îí èêè éàøûíäà èêÿí êÿíäèìäÿ áèð ôÿðàñÿò âÿ áþéöêëöê
äóéìàüà áàøëàäûì. Áÿíèìëÿ ýþðöøÿíëÿðè úèääè áèð âÿãàð âÿ ùþðìÿòëÿ
ãÿáóë åäÿðäèì. Îí ñÿêèç éàøûìäà áèíèúèëèê âÿ àâ÷ûëûüà ùÿâÿñ åòäèì.
Âÿãòèìèí ÷îãóíó Ãóð’àí îãóìàãäà, øàùìàò îéíàìàãäà âÿ àò îéíàòìàãäà êå÷èðäèì. Ñîíðà ßìèð Ãàçàíà éàíàøäûì, Ùöñåéí Êöðä èëÿ ñàâàøäûì. Èëéàñ Õîúàéà ãîøäóì, âÿçèðèëÿ ïîçóøäóì. Îðàäàí óçàãëàøäûì,
òöðêìàíëàðà ÿñèð äöøäöì. Ñîíðà áèð ÷îã àðãàäàøëà áóëóøäóì. Áÿëóúèñòàíëà âóðóøäóì. Ýàù ãàëèá ýÿëäèì, ýàù ìÿüëóá îëäóì. Àéàãäàí áèð
éàðà àëäûì, èøòÿ áþéëÿ àãñàã ãàëäûì. (Àãñàéàðàã éöðöð, êÿñêèí áèð
àùÿíýëÿ) ßâÿò áÿíèì éàðàëû àðñëàí, áÿíèì Òîïàë Ãàïëàí.
Éàíûíäàêû ìàñãàðàëàð èñòåùçàëû, íàðûí âÿ ñöðÿêëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð.
Í à ç è ì (ùåéðÿòëÿ, ñþçëÿðè ÷ÿêÿðÿê, ÿòðàôà). Àëëàù, àëëàù!..
Ì å ë è ÷ à. Àìàí, íÿ ýþçÿë íàòèã!..
ß ë è ï à ø à. ßâÿò, äÿùøÿò, äÿùøÿò!
É û ë ä û ð û ì. Ñîíðà íÿ îëäó? Ñþéëÿ, áàãàëûì, ñîíðà?
Ú ö ú ÿ. Ñîíðà Úåòëÿðè áîüäóì, Úûüàòàé åëèíè Ìàâÿðàöííÿùðäÿí
ãîâäóì, Ñÿìÿðãÿíäÿ ýèðäèì, õàëãäàí ùþðìÿò ýþðäöì. Ãóðóëòàé
÷àüûðäûì, ñþçöìö êå÷èðäèì. Áÿëõ øÿùðèíÿ âàðäûì, ßìèð Ùöñåéíèí èøèíè
áèòèðäèì. Òÿêðàð Ñÿìÿðãÿíäÿ äþíäöì. ßìèð å’ëàí îëóíäóì. Ãÿìÿðÿääèíëÿ ÷àðïûøûá ãàëèá ýÿëäèì; ãûçû Äèëøàä àüàéû àëäûì. Õàðÿçìÿ ýèðäèì, ãÿëÿëÿðèíè äåâèðäèì. Àçÿðáàéúàí ãóúàüûìà àòûëäû, Êöðäöñòàí
òÿñëèì îëàðàã ãóðòóëäó. Åðìÿíèñòàí âÿ Ýöðúöñòàí õÿðàúýöçàðûì îëäó.
Ãàðàãîéóíëóëàð èñéàí åòäè, àéàã àëòûíäà ÿçèëäè. Øàù Ìÿíñóð òöüéàí åòäè,
áèð àíäà áàøû êÿñèëäè. (Ñîí äÿðÿúÿ ìÿüðóð). ßâÿò áÿíèì úèùàíýèðè äàùè!..
Áÿíèì ùÿðá àëëàùè!..
Ìàñãàðàëàðäà èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿð.
Í à ç è ì (øàøãûí, ÿòðàôà). Àëëàù, àëëàù!
É û ë ä û ð û ì. ßâÿò, èøòÿ Úöúÿ áèð äàùè!
ß ë è ï à ø à. Äàùà äîüðóñó äàùè áèð Úöúÿ.
É û ë ä û ð û ì. Ñîíðà... Äàùà ñîíðà?
Ú ö ú ÿ. Áÿí äåâëÿòèìè òÿùÿììöë âÿ ìöðöââÿòëÿ èäàðÿ åòäèì. Õÿëãè
öìèä èëÿ ãîðãó àðàñûíäà òóòäóì. Áèð ÷îã íèôàãëàðà ðàñò ýÿëäèì, ÿçèééÿò
âÿ ìþùíÿòëÿð ÷ÿêäèì, àúû ñþçëÿð âÿ òþùìÿòëÿð åøèòäèì. Ôÿãÿò áÿíè
278
òÿíãèä åäÿí øûìàðûã, ãÿëáè êîð úàùèëëÿðÿ ÿùÿìèééÿò áåëÿ âåðìÿäèì.
Éàëíûç ÷àëûøäûì, òÿøÿááöñ âÿ ôÿàëèééÿòèìëÿ ùÿð êÿñè ñóñäóðìàüà ìöâÿôôÿã îëäóì. Ùÿð èøäÿ âÿòÿíäàøëàðûìëà ìöøàâèðÿ åòäèì. Õàèí âÿ
ôèòíÿ÷è âöêÿëàéû éàíûìà óüðàòìàäûì. Äàèìà ìÿèééÿòèìäÿ ÿñàëÿò âÿ
íÿúàáÿò, ÿãèë âÿ êÿéàñÿò àðàäûì. Äàèìà îðäó âÿ ðÿèééÿòèí ÿùâàëûíû
åéèëÿøäèðìÿéÿ ÷àëûøäûì.
É û ë ä û ð û ì. Éà øó òþêäöéöí ãàíëàðà, øó ãîïàðäûüûí òóôàíëàðà íÿ
ìÿ’íà âåðÿëèì?
Ú ö ú ÿ. Áÿí ùÿãã âÿ ÿäàëÿò íöìàéÿíäÿñèéèì. ßýÿð áèð ìÿìëÿêÿòäÿ çöëì âÿ èñòèáäàä ýöúëÿíèðñÿ, êÿíàðäàí áàãûá äóðàìàì. Õÿëãèí
ÿìíèééÿòè è÷èí çöëìöí êþêöíö ãàçûìàã âÿ î ìÿìëÿêÿòè óñëàíäûðìàã
èñòÿðèì. Èøòÿ áóíà ýþðÿäèð êè, Õîðàñàíà ýèðäèì, áöòöí Èðàíû äåâèðäèì,
Ìîñêîô òÿðÿôëÿðèíè ñàðäûì, Ùèíäèñòàíà âàðäûì. ßâÿò, áÿíèì áþéöê
Òåéìóð... Áÿíèì ñàðñûëìàç èìïåðàòîð!..
Ìàñãàðàëàðäà èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿð.
Í à ç è ì (ÿòðàôà). Àëëàù, àëëàù!
ß ë è ï à ø à. Äÿùøÿò, äÿùøÿò!
Ì å ë è ÷ à (ãàëãàð). Àðòûã áÿí ýåäèéîðóì.
É û ë ä û ð û ì. Íè÷èí? Úöúÿíèí ñþçëÿðè ñÿíè ãîðãóòäóìó?
Ì å ë è ÷ à. Õàéûð! Ëàêèí áó ìàñãàðàëûãëàðäàí è÷èìÿ ôÿíàëûã ýÿëèéîð.
Ñàéäûãëàðû éàëàí îëñà áåëÿ, àúû âÿ äèêÿíëèäèð.
É û ë ä û ð û ì. (Úöúÿéÿ). Ùàéäû, ðÿää îë, ùÿìÿí øó áè÷èìäÿ ãèéàôÿòèíè äÿ äÿéèøäèð.
Úöúÿ âÿ àðãàäàøëàðû ìÿúëèñè òÿðê åäÿðëÿð.
ß ë è ï à ø à. Àìàí, ÿôÿíäèì! Úöúÿ áó àãøàì äÿùøÿòäèð, äÿùøÿò!
Ì å ë è ÷ à (îòóðóð). Áûðàã, äÿô’ îëñóí, èíñàíûí ñèíèðëÿðèíÿ äîãóíóéîð.
É û ë ä û ð û ì. Ïÿêè, øèìäè íÿ èñòÿðñèíèç?
ß ë è ï à ø à. Ìöñàèäÿ åäèëèðñÿ, Øàìäàí ýÿëÿí ÿðÿá ãûçûíû, ýþçÿë
ðÿããàñÿéè ñåéð åäÿëèì.
Ì å ë è ÷ à. Áÿí äÿ åøèòäèì, ùÿíóç ýþðìÿäèì.
É û ë ä û ð û ì. Íàçèì àüà! Øàìëû ãûçû...
Í à ç è ì. Ùàçûð! (ßéèëèð, ÷ûãàð).
ß ë è ï à ø à. Ïÿê ìÿäù åäèéîðëàð. ßðÿáëÿðèí ðÿãñëÿðè äÿ èãëèìëÿðè
êèáè àòÿøëèäèð.
É û ë ä û ð û ì. ßâÿò, ýåð÷ÿêäÿí ïÿê àòÿøëè.
279
Ì å ë è ÷ à (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). Ñàãûí, Ïàøà ùÿçðÿòëÿðèíè éàãìàñûí!
Äîüðóñó, ïÿê øàøûðûéîðóì. Ñàðàéäà ñåðá âÿ ìàúàð, ðóì âÿ áîëãàð
ðÿããàñÿëÿðè äóðóðêÿí áèð äÿ øàìëû ãûçûíà íÿ åùòèéàú âàðäû?
É û ë ä û ð û ì. Ñÿíÿò âÿ ýþçÿëëèê ùÿð êÿñèí êÿíäè çåâãèëÿ þë÷öëöð.
Ñàðàé ðÿããàñÿëÿðè áàøãà, øàìëû ãûçû èñÿ äàùà áàøãàäûð.
ß ë è ï à ø à. ßâÿò, ýþíöë íÿéè ñåâÿðñÿ, î, ýþçÿëäèð. (ßðÿá ìóñèãèñèëÿ
ÿðÿá ðÿãñè áàøëàíûð, øàìëû ãûçûíûí ýÿëäèéèíè ýþðöíúÿ.) Èøòÿ àòÿøëè áàãûøëàð!
Í à ç è ì (ðÿãñ áèòäèêäÿ ðÿããàñÿíèí ñöçöëöá ýåòäèéèíè ýþðöíúÿ êÿíäèíè àëàìûéàðàã øàøãûí âÿ úîøãóí áèð ñÿñëÿ.) Àëëàù, àëëàù! Áó íÿ
ìÿëàùÿò! Áó íÿ ëÿòàôÿò!
É û ë ä û ð û ì. (ìöëòÿôèò îëàðàã ýöëÿð). Íÿ îëóéîðñóí, éàùó! Ïÿêìè
õîøóíà ýåòäè?
Í à ç è ì (íèéàçêàð). Àìàí, ñóëòàíûì, ãöñóðÿ áàãìàéûíûç.
Ì å ë è ÷ à (éàðûìãÿùãÿùÿéëÿ). Çàâàëëû àäÿòà êÿíäèíäÿí êå÷ìèø.
ß ë è ï à ø à. Íÿ éàïñûí? Èøòÿ ÿðÿá ðóùó, ÿðÿá çåâãè! Éàëíûç î äåéèë,
áÿí áåëÿ áàéûëäûì.
Ì å ë è ÷ à. Éà, þéëÿìè? (Èíúÿ âÿ íÿø’ÿëè ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà). Àìàí,
äîêòîð ÷àüûðàëûì.
É û ë ä û ð û ì. Õàéûð, äîêòîðà ùàúÿò éîã, î ýåòäèéè êèáè Ïàøà ùÿçðÿòëÿðè àéûëäû.
ß ë è ï à ø à. ßâÿò, ýåð÷ÿêäÿí þéëÿäèð. (Ìåëè÷à ãàëãûð.) Íÿ îëäó,
íè÷èí ãàëãäûíûç?
Ì å ë è ÷ à. Àðòûã ýåäèðèì.
É û ë ä û ð û ì. ßëè ïàøà äà éåìÿêäÿ áÿðàáÿð áóëóíàúàã.
Ì å ë è ÷ à. Ïÿê ìÿìíóí îëóðóì. (Ýåäèð).
ß ë è ï à ø à. ßôÿíäèìèçèí øó äÿðèí ñÿìèìèééÿòëÿðè, áàíà áÿõòèéàðëûãäàí äàùà éöêñÿê áèð íÿø’ÿ âåðèð.
Áó ñûðàäà Ú ö ú ÿ ùîïëàéàðàã, ìàéàëëàã âóðàðàã ÿñèë ìàñãàðà ãèéàôÿòèíäÿ ýèðÿð.
É û ë ä û ð û ì. Éåíÿìè ñÿí?
Ú ö ú ÿ. Íÿ éàïàéûì, ìÿúëèñ áîø ãàëìàç à... Áó éåðäÿí ìÿëÿê
÷ÿêèëèíúÿ øåéòàí ýèðìÿëè.
ß ë è ï à ø à. ßùñÿí, ÿùñÿí! Úöúÿ áó àãøàì äÿùøÿòäèð, äÿùøÿò!
É û ë ä û ð û ì. Ùàéäû, àë, ìÿëÿéèí è÷äèéè øó ãÿäÿùè éóâàðëà!
Ú ö ú ÿ (ãÿäÿùè àëûð). Éàøàñûí ùÿøìÿòëè Ñåðá êðàëûíûí ùÿìøèðÿñè
Ìåëè÷à! (Øÿðàáû áóðíóíóí öçÿðèíäÿí äþêö âåðèð.)
280
É û ë ä û ð û ì. Íÿ éàïûéîðñóí øàøãûí ùÿðèô! Ñÿí ùÿíóç øÿðàá è÷ìÿñèíèäÿìè þéðÿíÿìÿäèí?
Ú ö ú ÿ (Éûëäûðûìû ìÿ’íàëû áàãûøëàðëà ñöçÿðÿê). Áÿí ÿøèðÿòäÿí
éåòèøìÿ áèð ÷îáàí îüëóéóì. Íÿ åòìÿëè, øèìäèéÿ ãàäàð àíúàã ãûìûç âÿ
àéðàí è÷ìÿñèíè þéðÿíÿ áèëäèì.
É û ë ä û ð û ì. (ÿòðàôà). Àúû áèð êèíàéÿ!
Ú ö ú ÿ. Øó éàãûíëàðäà áèð ñåðá ãûçû àëàúàéûì, èøòÿ î çàìàí øÿðàá
è÷ìÿñèíè äÿ îíäàí þéðÿíèðèì. (ßëè ïàøàéû ìÿ’íàëû áèð áàãûøëà ýþçäÿí
êå÷èðèð.) Ùÿòòà áèð òàãûì ñèéàñèëÿð êèáè, íàìàç ãûëàðêÿí áåëÿ ñÿðõîøëóãäàí âàç êå÷ìÿì.
ß ë è ï à ø à (ÿòðàôà). Àù, áÿíè òÿùãèð ùà? (Úöúÿéÿ, ñèíèðëè) Øûìàðûã
ùÿðèô, ñÿí àðòûã ùÿääèíè àøûéîðñóí.
É û ë ä û ð û ì. Çÿðÿð éîã, î áó ýöí ïÿê íÿø’ÿëèäèð, õàòèðèíè ãûðìà!
Éàëíûç ñÿíèíëÿ äåéèë, áÿíèìëÿ äÿ ÿéëÿíèéîð (Úöúÿéÿ.) Áàíà áàã, Úöúÿ!
Áÿíìè åéè ùþêìäàðûì, Òåéìóðìó?
Ú ö ú ÿ. Àìàí âåðèëèðìè?
É û ë ä û ð û ì. Ñþéëÿ!
Ú ö ú ÿ (ñûðûòàðàã Éûëäûðûìûí ãóúàüûíà). Î, äÿëèäèð, ñÿí äÿ àáäàë!
(Ãÿùãÿùÿéëÿ ýöëÿð).
É û ë ä û ð û ì. Ñóñ, ÿäÿáñèç! Î ùàëäà ñÿí íÿ îëóðñóí?
Ú ö ú ÿ (ñÿäðè-ÿ’çÿìÿ èøàðÿòëÿ). Áÿí äÿ ñÿíèí ãóéðóüóíóí ãóéðóüó...
(Ãÿùãÿùÿ)
É û ë ä û ð û ì. Ïÿêè, ñÿíèí ãóéðóüóí?
Ú ö úÿ (Íàçèìè ýþñòÿðèð). Èøòÿ! Ñåéð åäÿ áèëèðñèíèç.
(Ãÿùãÿùÿ)
Í à ç è ì (ÿòðàôà). Àëëàù, àëëàù! Øó ùÿðèô ÷ûëäûðìûø. (Ñàëîíó òÿðê åäÿð.)
É û ë ä û ð û ì. Ùàéäû, éåòèøèð, äÿô’ îë! Ñÿí áó àãøàì çÿùÿðëè áèð äèêÿí,
ñÿðñÿì áèð åøÿê àðûñû, ãóäóç áèð êþïÿêñèí.
Ú ö ú ÿ (áàéûëûðúàñûíà ãÿùãÿùÿëÿð ãîïàðûð, ÿëèëÿ ãàðøûäàêû ïÿðäÿéè
ýþñòÿðèð âÿ à÷àð). ßâÿò, áÿí çÿùÿðëè áèð äèêÿíèì, èøòÿ ìàéûñ ÷è÷ÿêëÿðè!
Áÿí áèð åøÿê àðûñûéûì, èøòÿ ñåðá âÿ ìàúàð êÿëÿáÿêëÿðè! Áÿí ãóäóç áèð
êþïÿéèì, èøòÿ ðóì âÿ áîëãàð ìÿëÿêëÿðè!
Ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ÷ÿêèëèð. Àëàôðàíãà ìóñèãè áàøëàíûð. Ðÿããàñÿëÿð îéíàðëàð. Ðÿãñ áèòäèéè ñûðàäà
Í à ç è ì à ü à ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýÿëèð, Éûëäûðûìûí ãóëàüûíà áèð-èêè ñþç ñþéëÿð.
281
É û ë ä û ð û ì. (ðÿããàñÿëÿðÿ, ùèääÿòëÿ). Êàôè! (Ãûçëàð ÷ÿêèëèð. Íàçèì
àüàéà). Áóíëàðû àë äà, ñþéëÿ, ùÿð ö÷öíö ýÿòèðñèíëÿð.
Íàçèì êÿíäèñèíè áÿêëÿéÿí õèäìÿò÷èëÿ áÿðàáÿð äÿðùàë èøðÿò ìàñàñûíû àëûá ýþòöðöð.
ß ë è ï à ø à. Ýÿëÿí êèìäèð ÿúÿáà?
É û ë ä û ð û ì. Òåéìóðóí àäàìëàðûíäàí ö÷ íÿôÿð úàñóñ éàãàëàìûøëàð.
ß ë è ï à ø à. Êèì áèëèð, áÿëêÿ úàñóñ äåéèë äÿ ÿùëè-íàìóñäóð.
É û ë ä û ð û ì. Çÿíí åòìÿì, ùè÷ çÿíí åòìÿì. (Ãûçüûí.) Àù, àçüûí
ùÿðèô, áèð òÿðÿôäÿí åë÷è ýþíäÿðèéîð, áèð òÿðÿôäÿí úàñóñ...
Áó ñûðàäà èêè ñèëàùëû é å í è ÷ ÿ ð è ìöùàôèçÿñè àëòûíäà Îðõàí, Î ë ã à âÿ Äÿìèðãàéà
äàõèë îëóð.
É û ë ä û ð û ì. Òåéìóð úàñóñëàðû ñèçìèñèíèç?
Î ð õ à í . ßâÿò, þéëÿ äèéîðëàð.
É û ë ä û ð û ì. Áóðàéà íè÷èí ýþíäÿðèëäèíèç?
Î ð õ à í . Ýþíäÿðèëìÿäèê, êÿíäè àðçóìóçëà ýÿëäèê.
É û ë ä û ð û ì. Áó ýÿëèøäÿí ìÿãñÿä?
Î ð õ à í . Ìÿãñÿä Òîïàë Òåéìóðó àòìàã, óëó cóëòàíû òóòìàã.
É û ë ä û ð û ì. Óíóòìà êè, éàëàí÷ûëàðûí úÿçàñû þëöìäöð.
Î ð õ à í . Áèçúÿ éàëàí÷ûëûã ëÿêÿñè þëöìäÿí äàùà ÷èðêèíäèð.
É û ë ä û ð û ì. (Îëãàéà). Ïÿêè, ñÿí ñþéëÿ, éàâðóì, Òåéìóðäàí íè÷èí
ãà÷äûíûç?
Î ð õ à í . ×öíêè Òåéìóð õóäêàìäûð.
É û ë ä û ð û ì. Áûðàã êÿíäèñè ñþéëÿñèí.
Î ð õ à í . Î, äèëñèçäèð.
É û ë ä û ð û ì. (Äÿìèðãàéàéà). Àäûí íÿäèð?
Ä ÿ ì è ð ã à é à (ãàëûí ñÿñëÿ). Äÿìèðãàéà.
É û ë ä û ð û ì. Ñÿí ñþéëÿ áàãàëûì, íè÷èí ýÿëäèíèç?
Ä ÿ ì è ð ã à é à (ëàöáàëè, Îðõàíà èøàðÿòëÿ). Îðõàí ýÿë, äåäè, ýÿëäèê.
É û ë ä û ð û ì. Áèð ñÿáÿá éîãìó éà?
Ä ÿ ì è ð ã à é à . ßëáÿòòÿ âàð, ôÿãÿò ýèçëè áèð ñÿáÿáäèð.
É û ë ä û ð û ì. (ìÿðàãëû). Ýèçëè ñÿáÿáìè? Î íÿ èìèø?
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Îíó Îðõàí áèëèð. Íÿìÿ ëàçûì, áÿí ãàðûøìàì.
É û ë ä û ð û ì. Éà! Ãàðûøìàçñûí, þéëÿìè? Àðòûã àíëàøûëäû, ÿâÿò
õÿéàíÿò. Úÿëëàä, úÿëëàä! (Íàçèì ÷ûãàðêÿí). Äöí Òåéìóðäàí ýÿëÿí åë÷è
äÿ ùàçûð îëñóí, îíóí äà áîéíó âóðóëìàëû!
ß ë è ï à ø à. Àìàí, Ñóëòàíûì, ÿúÿëÿ åäèéîðñóíóç?
282
É û ë ä û ð û ì. Õàéûð, ùÿïñèíèí áîéíó âóðóëìàëû! Àðòûã Òîïàë
ùÿääèíè êå÷èéîð.
ß ë è ï à ø à. Ðèúà åäÿðèì, ùè÷ åë÷è áîéíó âóðóëóðìó?
É û ë ä û ð û ì. (ãûçüûí). ßâÿò âóðóëóð, áÿí ÿìð åäÿðñÿì âóðóëóð.
ß ë è ï à ø à. Ùè÷ îëìàñà áó ùþêìöí èúðàñûíû éàðûíà áûðàãìàë.
É û ë ä û ð û ì. (äàùà ãûçüûí). Éåòèøèð, èëòèìàñà ùàúÿò éîã...
Áó ñûðàäà Í à ç è ì ýÿëèð, ú ÿ ë ë à ä âÿ è ê è é å í è ÷ ÿ ð è ë ÿ áÿðàáÿð Ñ î á ó ò à é
äàõèë îëóð.
É û ë ä û ð û ì. (Ñîáóòàéà). Áàíà áàã, áóíëàðû òàíûéîðìóñóí? Äîüðó
ñþéëÿ, éîãñà ÿí éöíýöë úÿçà þëöìäöð.
Ñ î á ó ò à é. Ñîáóòàé íÿ éàëàí ñþéëÿð, íÿ äÿ þëöìäÿí ãîðãàð.
É û ë ä û ð û ì. (ñèíèðëè âÿ ãûçüûí). Ñþçöìÿ úÿâàá âåð, áóíëàðû òàíûéîðìóñóí?
Ñ î á ó ò à é. (êèíëè âÿ ÿçÿìÿòëè áèð áàãûøëà Îðõàíû ñöçÿðÿê). Òöðêöñòàíäà òàíûðäûì, ôÿãÿò îñìàíëû ïàéòàõòûíäà õàéûð...
É û ë ä û ð û ì. Íè÷èí?
Ñ î á ó ò à é. (Îðõàíà èøàðÿòëÿ). ×öíêè øó ùÿðèô âÿòÿí õàèíè. Áóíëàð
äà îíóí êþëýÿñè...
Î ë ã à. (ãàëïàüûíû ãàëäûðûð, ñà÷ëàðû äàüûëûð). Àìàí, Ñóëòàíûì!
Ìÿðùÿìÿò! Îðõàí õàèí äåéèë, éàëíûç Òåéìóð ýþçöíäÿ ëÿêÿëèäèð; ÷öíêè
ñèçÿ ãàðøû ìÿùÿááÿò áÿñëÿðäè, îíóí÷öí äÿ Òöðêöñòàíû òÿðê åòäè.
Î ð õ à í . Îëãà! Ñÿí ñóñ!
É û ë ä û ð û ì. Øó ãàäûí êèìäèð?
Î ð õ à í . Ìîñêîô òÿðÿôëÿðèíÿ ùöúóì åäÿðêÿí þëöìäÿí ãóðòàðäûüûì
áèð ãûçúûüàç.
Ñ î á ó ò à é. (àúû âÿ èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). Äàùà äîüðóñó Òåéìóð
ñàðàéûíû ñöñëÿéÿí áèð ÷è÷ÿê âÿ ñÿíèí ãàíäûðûá äà ó÷óðäóüóí øóõ áèð
êÿëÿáÿê... (Êÿñêèí.) Ëàêèí íåðäÿ îëóðñà-îëñóí õÿéàíÿò úÿçàñûç ãàëìàç.
É û ë ä û ð û ì. (Ñîáóòàéà). Ñÿí ñóñ! (Éåíè÷ÿðèëÿðÿ.) Øóíó êÿíäè îäàñûíà ýþòöðöí. (ßëè ïàøàéà.) Äÿìèíêè ìÿêòóáó äà âåð, Òåéìóðà ýþòöðñöí.
Ñîáóòàé âåðèëÿí ìÿêòóáó àëûð, éåíè÷ÿðèëÿðëÿ áÿðàáÿð ÷ûãàð.
ß ë è ï à ø à. Àðòûã ìÿñÿëÿ àéäûíëàøäû.
É û ë ä û ð û ì. Õàéûð, äàùà âàð. (Äÿìèðãàéàéà.) Ñÿí ñþéëÿ! Äÿìèí
ýèçëè ñÿáÿá äèéîðäóí, î íÿ èìèø?
283
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Äàùà ýèçëè áèð øåé ãàëäûìû éà? (Îëãàéà èøàðÿòëÿ.)
Çàòÿí ùÿïñèíè à÷ûá äþêäö.
É û ë ä û ð û ì. Ýèçëè ñÿáÿá éàëíûç îíóí äåäèêëÿðèìè?
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Äàùà íÿ îëàúàã, ùè÷ ãàäûíëà ñÿôÿðÿ ÷ûãûëûðìû?
Íÿìÿ ëàçûì, êÿíäè èøëÿðè...
É û ë ä û ð û ì. (ãûçüûí). Íÿìÿ ëàçûì, íÿìÿ ëàçûì! Ñöäÿìÿð
÷îúóãëàð êèáè èêè ñþçäÿí ôÿçëÿ áèð øåé áèëìÿç. (Úÿëëàäà.) Ùàéäû, èëê
þíúÿ áóíó äÿô’ åò. (Úÿëëàä ùàçûðëàíûð.)
Î ë ã à. Àù!..
Î ð õ à í (êÿñêèí). Õàéûð. Áó ùÿãñèçëèêäèð. Î äèëñèç âÿ äöøöíúÿñèç áèð
çàâàëëûäûð. ßñèë å’äàì åäèëÿúÿê áÿíèì, áÿí...
É û ë ä û ð û ì. Úÿñàðÿò ñÿíè ìÿüðóð åäèéîð (Úÿëëàäà.) Ïÿêè, ÿââÿë
îíó ñóñäóð.
Î ë ã à. Àìàí, ÿôÿíäèì, ìÿðùÿìÿò, ìÿðùÿìÿò! (Øèääÿòëè û÷ãûðûãëàðëà àüëàð, Ñóëòàíûí àéàãëàðûíà ãàïàíûð.)
Î ð õ à í (øèääÿòëè âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿðÿê). Çàâàëëû
ãûçúûüàç! Ñÿí ùÿãëè èìèøñèí. Àù, Òåéìóð, Òåéìóð!..
É û ë ä û ð û ì. (âÿçèôÿñèíè áèòèðìÿê èñòÿéÿí úÿëëàäà). Äóð, ÿë ñàãëà!
(Îðõàíà). Íè÷èí ýöëäöí, íè÷èí Òåéìóðó õàòûðëàäûí?
Î ð õ à í . Î áÿíèì áèëÿúÿéèì èø, ñÿí éàëíûç å’äàì åòäèðÿ áèëèðñèí.
ß ë è ï à ø à. Õàéûð, áó ñÿáÿáñèç äåéèë.
Î ë ã à. (áàøûíû ãàëäûðûð. Ýþç éàøûíû ñèëÿðÿê.) Àù, ñÿáÿáèíè áÿí ñþéëÿðèì.
Î ð õ à í Ãàëã! Ùè÷ áèð øåéÿ åùòèéàú éîã. Ñþéëÿìÿê ëàçûìñà êÿíäèì
ñþéëÿðèì. (Îëãà ãàëãàð).
É û ë ä û ð û ì. Ïÿêè, êÿíäèí ñþéëÿ! Øó ãÿùãÿùÿëÿð íè÷èíäèð, ÿúÿáà?
Î ð õ à í . Øó ãÿùãÿùÿëÿð àúû áèð ôÿðéàääàí áàøãà áèð øåé äåéèë.
Áöòöí äöíéà äÿëè Òåéìóðà ñÿúäÿ åäÿðêÿí, éàëíûç áÿí èñéàí åòäèì.
Ùàëáóêè îíóí êö÷öê áèð òÿùãèðèíÿ äàéàíñàéäûì, øèìäè å’äàìà ëàéèã
ýþðöëìÿçäèì.
Ñöêóò...
É û ë ä û ð û ì. (ìöëàéèì). Áó ñþçëÿðèí íÿ äÿðÿúÿ äîüðó îëäóüóíó
áèëìÿê èñòÿìÿì. Áÿí ùÿð èêèíèçè øó ãûçûí ýþç éàøëàðûíà áàüûøëàäûì.
Î ë ã à. Àù, êþëýÿíèç ÿñêèê îëìàñûí.
ß ë è ï à ø à. ßâÿò, ýþç éàøëàðû ìÿ’ñóìèééÿòè èñáàò è÷èí ÿí ïàðëàã
øàùèääèð...
284
Î ð õ à í . Ëàêèí, áèð ðèúà åòìÿê èñòÿðäèê.
É û ë ä û ð û ì. Ñþéëÿ.
Î ð õ à í . Ìÿñÿëÿ éàëíûç áàüûøëàíìàãëà áèòìèð. Áèç àðòûã Òåéìóð
ìÿìëÿêÿòèíÿ äþíÿìÿéèç, ñÿäàãÿòèìèçÿ ãàðøû øöáùÿ åäèëäèéèíäÿí òÿáèè
áóðàäà ãàëàúàüûìûç äà øöáùÿëè. ßýÿð ìöñàèäÿ áóéóðóëóðñà Ìûñûð-Øàì
òÿðÿôëÿðèíÿ êå÷ÿðèç. Îðäà áèçè ùèìàéÿ åäÿíëÿð áóëóíóð.
É û ë ä û ð û ì. (ìÿìíóí òÿáÿññöìëÿðëÿ éåðèíäÿí ãàëãàð). Õàéûð, ùè÷
áèð éåðÿ ýåòìÿéÿúÿêñèíèç. Ñèç áÿíèì îüëóì, áó äà ãûçûìäûð. Ùÿð ö÷öíöçöí ñÿäàãÿòèíÿ øöáùÿì ãàëìàäû. Ùàéäû, Íàçèì àüà! Ñþéëÿ, áèð äàèðÿ
àéûðñûíëàð, ìèñàôèðëÿðÿ åùòèðàì ëàçûì.
Íàçèì úÿëëàä èëÿ áÿðàáÿð ÷ûãàð.
Î ð õ à í (àðãàäàøëàðèëÿ áÿðàáÿð ÿéèëèð). Òÿøÿêêöð åäÿðèç.
É û ë ä û ð û ì. Ñÿäàãÿòèíèç äÿðÿúÿñèíäÿ ìöêàôàò ýþðÿúÿêñèíèç. (ßëè
ïàøà èëÿ ìÿúëèñè òÿðê åäèð).
Î ð õ à í (ÿòðàôà). Èøòÿ èëê ôÿëàêÿòè àòëàäûã.
Î ë ã à. Àù, ïÿê ãîðãóéîðóì. Ñîáóòàé Ñÿìÿðãÿíääÿ èøëÿðèí öñòöíö
à÷àúàã. Òåéìóðóí ãÿùðö ãÿçÿáè áÿëà éûëäûðûìû êèáè öçÿðèìèçäÿ ïàòëàéàúàã. Àù, î áÿíè íè÷èí ýþðäö?
Î ð õ à í . Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, áÿí Ñîáóòàéû ýþðöðöì.. Î ïÿê íÿúèá
ãÿùðÿìàí. Êèìñÿéÿ áèð øåé ñþéëÿìÿç. Ùÿòòà Òåéìóð äóéñà áåëÿ
ÿùÿìèééÿò âåðìÿç.
Ä ÿ ì è ð ã à é à (áèð òÿðÿôäÿ). Íÿìÿ ëàçûì, áÿí ãàðûøìàì. Þëöðëÿð
þëöðöì, ãàëûðëàð ãàëûðûì.
Î ë ã à. (Ñàãñûäà ýþðäöéö éåøèë ôèäàíúûüàçû ýþñòÿðèð). Àù, î íÿ õîø,
íÿ òÿðàâÿòëè ýöë ôèäàíû.
Î ð õ à í . Èøòÿ ùÿìèøÿáàùàð ýöëö, áàã, ùÿíóç éåíè-éåíè ãþí÷ÿ âåðìÿéÿ áàøëûéîð.
Î ë ã à. ßâÿò, ïÿê ýþçÿë...
Î ð õ à í . Áèð ýöí ýÿëèð êè, øó éåíè ãþí÷ÿëÿð à÷àð, áèçèì àðçóëàðûìûç
äà îíóíëà áÿðàáÿð ÷è÷ÿêëÿíìÿéÿ áàøëàð.
Í à ç è ì (ýÿëèð, ÿéèëèð). Áóéóðñóíëàð. (Þíëÿðèíúÿ ýåäÿð).
Î ð õ à í . Ýåäÿëèì. (Íàçèìè ýþñòÿðèð.) Èøòÿ áó ýåúÿ ãèéàôÿòëè ìÿõëóã
áèçè óüóðëó âÿ ïàðëàã áèð ñàáàùà äÿ’âÿò åäèð. (Ýåäèðëÿð).
Ïÿðäÿ
285
Åéíè ñÿùíÿ... Ýöíäöç... Ãàðøûêè áþéöê ïÿíúÿðÿäÿí ñàðàé áàü÷àñûíû ñöñëÿéÿí éåøèë
àüàúëàð, ðÿíýàðÿíý ÷è÷ÿêëÿð íÿçÿðëÿðè îãøàð. Ñàëîíà ãîíìóø ñàãñûäàêû ôèäàíûí äàë
áóäàãëàðû ÿââÿëêèíÿ ýþðÿ äàùà áþéöìöø âÿ òàì ìÿ’íàñèëÿ à÷ûëìûø ýöëëÿðè àðàäàí áèð
õåéëè çàìàí êå÷äèéèíè õàòûðëàòûð. Îðõàí áèð òÿðÿôäÿ ÿñêè îñìàíëû éàâÿðëÿðè ãûéàôÿòèíäÿ
îëàðàã ÿëè àëíûíäà äöøöíöð.
Î ë ã à. (ñàðàé õàíûìëàðûíà ìÿõñóñ áèð ãèéàôÿäÿ ýÿëèð. Îðõàíû áèð
ãÿäÿð ñöçÿðÿê). Îðõàí!
Î ð õ à í . Ñÿíìèñèí, Îëãà?
Î ë ã à. Íÿ äöøöíöéîðñóí, ìàíå îëäóì, äåéèëìè?
Î ð õ à í . Õàéûð...
Î ë ã à. Íè÷èí áþéëÿ äàëûá ýåäèéîðñóí?
Î ð õ à í (ýöë ôèäàíûíû ýþñòÿðèð). Èøòÿ ùÿð òÿðÿôÿ ýþçÿë ãîãó âÿ íóð
ñà÷àí øó ýöëëÿðè ýþðöéîðìóñóí? Áàã, íÿ ãàäàð äÿéèøìèø. Áóíëàð áèð
çàìàí éåìéåøèë òóìóðúóã ùàëûíäà èäèëÿð.
Î ë ã à. ßâÿò, õàòûðëûéîðóì, úàñóñ äåéÿ òàì áèçè éàãàëàäûãëàðû ýåúÿéäè.
Î ð õ à í . Áÿí î ýåúÿ, à÷ìàìûø ãþí÷ÿëÿðè ýþíëöìöçäÿêè àðçóëàðà
áÿíçÿòìèøäèì, äåéèëìè? Èøòÿ áó ýöí áöòöí èñòÿäèêëÿðèìèç éåðèíè
áóëóéîð, îíëàð êèáè ÷è÷ÿêëÿíìÿéÿ áàøëûéîð.
Î ë ã à. Ïÿêè, î ùàëäà áó äöøöíúÿëÿð íÿ?
Î ð õ à í . Îëãà! Áèç àðòûã áóðàéû òÿðê åòìÿëèéèç.
Î ë ã à. Íè÷èí? Ùàëáóêè áóðàäà ñÿàäÿò âàð.
Î ð õ à í . Õàéûð, áèë’ÿêèñ ñÿàäÿò áèçè áàøãà àëÿìäÿ ýþçëöéîð.
Î ë ã à. Ôèêðèíè ùè÷ àíëûéàìûéîðóì. Ñÿí Éûëäûðûì êèáè áþéöê áèð
ïàäøàù ñàðàéûíäà... Êÿíäèí äÿ ÿí ñåâýèëè éàâÿðëÿðäÿí áèðèñèí. Äàùà íÿ
èñòèéîðñóí? (Ýöë ôèäàíûíà éàãëàøûð, ãîãëàìàüà áàøëàð.)
Î ð õ à í (ÿòðàôà). Àù, Òåéìóð îðäóñó òÿðÿôèíäÿí Ñèâàñ ãÿëÿñè àëòöñò åäèëìèø, Éûëäûðûìûí îüëó þëäöðöëìöø... Äàùà áóðäà äóðóëóðìó?
Î ë ã à. Îðõàí! Ñÿíäÿ áèð ñèðð âàð; ùÿð àé ýèçëè ìÿêòóáëàð éàçûéîðñóí, ÿúÿáà îíëàð êèìÿ âÿ íåðÿéÿ?
Î ð õ à í . Ñîíðà àíëàðñûí, øèìäè ÷àáóã ùàçûðëàí! Íÿ îëóðñà-îëñóí
áóðàäàí ÷ûãìàëûéûç.
Î ë ã à. (òÿëàø èëÿ). Àëëàù åøãèíÿ, íÿ îëìóø, Éûëäûðûìäàí áèð ôÿíàëûãìû ýþðäöí?
Î ð õ à í . Õàéûð. Ôÿãÿò áèð òàãûì ïàäøàùëàð, ùÿëÿ Éûëäûðûì êèáè
ñÿðõîøëàð î äÿðÿúÿ ãîðãóíú êè, ÿñëà èíàíûëìàç. ßâÿò, êÿíäè ãàðäàøûíû
286
âÿùøèúÿ ïàð÷àëàòàí áèð ùþêìäàð, éàðûí óôàã áèð áÿùàíÿ èëÿ áèçÿ äÿ
ãûçàð, áèçèì äÿ ãàíûìûçû äþêòöðöð.
Î ë ã à. Áÿí øó øöáùÿëÿðÿ ùè÷ áèð ìÿ’íà âåðÿìèéîðóì.
Î ð õ à í . Äåäèì éà, ñîíðà àíëàðñûí. Ùàçûðëàí, åùòèéàò è÷èí áèð ÷àðøàô
äà àë, éîëäà ëàçûì îëóð.
Î ë ã à. Ïÿêè, ëàêèí...
Î ð õ à í . Ñóñ, èøòÿ ýÿëÿí âàð.
Î ë ã à. (áàãàð). ßâÿò, ñóëòàíûí ùÿðÿìè Ìåëè÷à. (Ìÿìíóí òÿáÿññöìëÿðëÿ î ýÿëÿí òÿðÿôÿ äîüðó éöðöð.)
Î ð õ à í (éàëíûç). Âÿçèôÿ ùÿð øåéäÿí ìöãÿääÿñäèð. Àðòûã ñûðàñû
ýÿëäè, Òåéìóð ìöòëÿã ùöúóìà áàøëàéàúàã.
Ì å ë è ÷ à (Îëãà èëÿ áÿðàáÿð ýÿëèð). Àù, Îëãà, Îëãà! Ñèçèí áàíà ìóíèñ
îëìàíûç, áèëñÿí íÿ ãàäàð ýþíëöìö à÷ûéîð.
Î ë ã à. Ôÿãÿò áÿí... Áÿíèì ýþíëöìäÿêè ñåâèíú äàùà áþéöê, äàùà
äÿðèíäèð.
Ì å ë è ÷ à. Ñÿí íÿ ãàäàð íÿúèá èñÿí (Îðõàíà èøàðÿòëÿ), éîëäàøûí äà
áèð î ãàäàð ãÿùðÿìàí âÿ íÿçàêÿòëèäèð.
Î ð õ à í . Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ì å ë è ÷ à (ÿòðàôà äèããÿòëÿ). Èøòÿ Éûëäûðûì. Àìàí íÿ ãàäàð ùàëû ïÿðèøàí...
Î ë ã à. ßâÿò, áó ýöíëÿð ÿôÿíäèìèç ïÿê äöøöíöéîð.
Î ð õ à í . Íàñûë äöøöíìÿñèí?! Ùè÷ Òåéìóð îðäóñóíóí ãàáàëûüû
÷ÿêèëèð øåéìè?
É û ë ä û ð û ì. (ýÿëèð, òÿ’çèì åäÿðëÿð. Éàíûíäàêû Íàçèì àüàéà). ßëè
ïàøà íåðäÿ? ×àáóã áóðàéà ÷àüûð. (Íàçèì ÿéèëèð ÷ûãàð. Éûëäûðûì ñèíèðëè).
Àù, Òåéìóð! Òåéìóð! Áÿí ñÿíèí áó äÿðÿúÿ ñàéüûñûç îëäóüóíà èíàíìàçäûì. (Äàùà ãûçüûí). Ëàüûìëàð âàñèòÿñèëÿ êÿðàñòÿëÿðè òóòóøäóðìàã,
Ñèâàñ êèáè áèð ãÿëÿéè éàíäûðûá ùàâàéà ñàâóðìàã ñÿíèí ùÿääèíìè? Àù,
ÿñèðëÿðèí, ãÿëÿ ìöùàôèçÿëÿðèíèí ãàôàñûíû êÿñäèðìÿêìè? ßðòîüðóë êèáè
áèð åâëàäû ÿëèìäÿí àëìàãìû? Íÿ áþéöê úÿñàðÿò! Õàéûð, õàéûð... Áó
äèêÿíëè çÿðáÿ, áó àúû òÿùãèð ÿñëà óíóòóëìàç. Àù, äóéüóñóç úÿëëàä.
Î ð õ à í . Åùòèìàë êè, áó ùÿðÿêÿò îíó ñàéìàäûüûí è÷èí áèð èõòàð,
òÿ’áèð úàèçñÿ áèð ýóøìàëäûð.
Áó ñûðàäà óçàãäà àøèãàíÿ áèð àùÿíýëÿ ÷îáàí ãàâàëû-äöäöéö ÷àëûíìàüà áàøëàð.
É û ë ä û ð û ì. (÷ûëüûí). Íàñûë? Áèð èõòàðìû, áèð ýóøìàëìû? Àù, íÿëÿð,
åøèäèéîðóì!
287
Î ð õ à í . ßâÿò, èõëàñ âÿ ñÿäàãÿòèì øó àúû ùÿãèãÿòè ñþéëÿìÿéÿ áÿíè
ìÿúáóð åäèéîð.
É û ë ä û ð û ì. Áÿí öçÿðèìÿ ýÿëÿí ãîúàìàí Ñÿëèá îðäóëàðûíû ãÿùð
åòäèì. Ôðàíñà âÿ Àëìàíèéà úÿíýàâÿðëÿðèíè ïöñêöðòäöì. Ëåùèñòàí,
Àâñòðèéà âÿ Èòàëèéà ÿñêÿðëÿðèíè áèð ùöúóìäà ÿçäèì. Ùÿòòà ãîðãóñóç Æàí
êèáè ìÿøùóð áèð ãÿùðÿìàíû áåëÿ ùè÷ÿ ñàéäûì. Øèìäè Òåéìóð êèáè áèð
ñÿðñÿðèìè áÿíè ãîðãóòàúàã? Àù, êîð îëñóí ôÿëÿéèí ýþçëÿðè. Ýþð êèìëÿð
áàíà ìåéäàí îãóéîð.
Ì å ë è ÷ à. Àìàí, õàãàíûì! Êÿíäèíèçè ïÿê öçöéîðñóíóç, âöúóäóíóç áèð ãàäàð èñòèðàùÿòÿ ìþùòàú.
É û ë ä û ð û ì. Èñòèðàùÿòìè!? Çÿùÿðëè äûðíàãëàð ãÿëáèìè ïàð÷àëàðêÿí
èñòèðàùÿòìè? (×ûëüûí). Àù, úàíàâàð! (Ìåëè÷àéà.) Áèçè éàëíûç áûðàã.
(Ìåëè÷à Îëãà èëÿ áÿðàáÿð ÷ÿêèëìÿê èñòÿðêÿí.) Ñþéëÿ î ÷îáàíû
ñóñäóðñóíëàð.
Ì å ë è ÷ à. Ïÿêè. (Ýåòìÿê èñòÿð.)
É û ë ä û ð û ì. Èñòÿìÿç, áûðàã ÷àëñûí.
Ì å ë è ÷ à. Ïÿêè... (Ñàëîíó òÿðê åäÿðëÿð.)
É û ë ä û ð û ì. (ïÿíúÿðÿéÿ éàãëàøûð, ÷îáàíû äèíëÿð. Ùÿçèí âÿ éàðàëû
áèð àù ÷ÿêÿðÿê.) ×àë!.. ×àë!.. ßâÿò, áÿõòèéàð ÷îáàí, ÷àë!.. Íÿ Ñèâàñ êèáè
øÿùðèí ÿëèíäÿí ýåòìèø, íÿ äÿ ßðòîüðóë êèáè îüëóí...
ß ë è ï à ø à ýÿëèð, äöäöê ñóñàð.
ß ë è ï à ø à (éàïìà áèð òÿëàø èëÿ). ßôÿíäèìèçè áèð ãàäàð êåôñèç ýþðöéîðóì...
É û ë ä û ð û ì. (àúû òÿáÿññöìëÿ). ßâÿò, êåôëè âÿçèðëÿðèí ñóëòàíû äàèìà
êåôñèç îëóð.
ß ë è ï à ø à. Ùÿð ùàëäà øåâêÿòëè õàãàíûí ìÿðùÿìÿòè ÷àêÿðëÿðèíèí
ãöñóðóíäàí äàùà áþéöêäöð.
É û ë ä û ð û ì. Áàíà áàã, ñÿí Ñèâàñ âÿã’ÿñèíÿ íÿ äåðñèí?
ß ë è ï à ø à. Éàëíûç ÷îúóãúà áèð òÿúðöáÿ. Ìÿ’íàñûç áèð òÿúðöáÿ...
É û ë ä û ð û ì. (ãûçüûí.) À÷ûã ñþéëÿ, íàñûë ìÿ’íàñûç?..
ß ë è ï à ø à. ×öíêè Òåéìóð Ñèâàñ ãÿëÿñèíÿ òÿúàâöç åòìÿêëÿ áÿðàáÿð ìöùàðèáÿéè óçàòìàãäàí ÷ÿêèíìèø... Ýþðöíöð êè, ÿñêÿðëÿðèìèçèí
øöúàÿòèíè ýþðìöø, åéèúÿ áèð äÿðñ àëìûø. Úÿñàðÿòè îëñàéäû, Ñèâàñû áûðàãûá
äà Ìûñûð-Øàì òÿðÿôëÿðèíÿ êå÷ìÿçäè.
É û ë ä û ð û ì. Ñÿí ñÿðõîøñóí, áó ýöí-éàðûí Ìûñûðû äà àëò-öñò åäÿð,
Øàìû äà.
288
Î ð õ à í . Çàòÿí åòìèø.
É û ë ä û ð û ì. Àù, íÿ ñþéëöéîðñóí?
Î ð õ à í . Ùÿòòà ýåðè áåëÿ äþíìöø âÿ Àðàñ ÷àéûíû êå÷èá Àçÿðáàéúàíà äàõèë îëìóø. ßâÿò, î øèìäè Ãàðàáàüûí ñÿðèí éàéëàëàðûíäà, îòëó÷è÷ÿêëè îâàëàðûíäà èñòèðàùÿò âÿ øÿíëèéÿ ìÿøüóëäóð.
ß ë è ï à ø à (ìöçòÿðèá, ÿòðàôà). Àù, äÿùøÿò, äÿùøÿò!..
É û ë ä û ð û ì. (ßëè ïàøàéà). Ïÿêè, áó õÿáÿðè ñÿí íè÷èí øèìäèéÿ ãàäàð
áàíà ñþéëÿìÿäèí?
ß ë è ï à ø à. ×öíêè ùÿì õÿñòÿñèíèç, ùÿì äÿ ÿùÿìèééÿòñèç áèð øåé...
É û ë ä û ð û ì. (ïÿê ùÿéÿúàíëû âÿ ãûçüûí). Íàñûë!? ßùÿìèééÿòñèçìè?!
Õàéûð-õàéûð. Ùè÷ äÿ þéëÿ äåéèë. Ñÿí Òåéìóðà ãàðøû Ìûñûð-Øàì ùþêóìÿòëÿðèëÿ èòòèôàã éàïàúàüûíà, Áóðñà ìåéõàíÿ÷èëÿðèíÿ øÿðàá ûñìàðëàìàüà ìÿøüóë îëìóøñóí.
Í à ç è ì (ýÿëèð, ÿéèëèð). Øåéõ Áóõàðè ùÿçðÿòëÿðè.
É û ë ä û ð û ì. Ýÿëñèí. (Íàçèì ÷ûãàð, Éûëäûðûì ÿòðàôà). Øåéõ ôàçèë âÿ
ìþùòÿðÿì áèð çàò. Îíóí áó ýÿëèøè ùè÷ äÿ ìÿ’íàñûç äåéèë.
Ø å é õ Á ó õ à ð è (êþéëö áèð ãàäûíëà äàõèë îëóð. Òÿ’çèìäÿí ñîíðà).
ßôâ åäÿðñèíèç, ÿôÿíäèì, úÿñàðÿò åäèéîðóì. Ëöòôÿí øó êþéëö ãàäûíû äèíëÿéèí. Àíàäîëóíóí øó éîãñóë àíàñûíà ãóëàã âåðèí äÿ, ýþðöí íÿëÿð
ñþéëöéîð.
É û ë ä û ð û ì. (ãàäûíà). Ñþéëÿ!
Ã à ä û í. Ãîúàìëà îüëóì õà÷ ãàâüàñûíäà þëäö, àù, þëöðêÿí éöçëÿðèíè ýþðìÿäèì, ìÿçàðëàðûíà áåëÿ ùÿñðÿò ãàëäûì. Áÿíè éàøàòàí àíúàã áèð
òÿñÿëëèéäè; îíëàð âÿòÿí óüðóíäà øÿùèä îëìóøëàðäû.
É û ë ä û ð û ì. Äÿðäèí íÿäèð, îíó ñþéëÿ?!
Ã à ä û í. Éåòèøìèø áèð ãûçûì âàðäû, àäû Ëàëÿ èäè, îíó éàøàòìàã è÷èí
ùÿð çÿùìÿòÿ ãàòëàíûðäûì. Òàðëàìûçû ñöðÿðêÿí áèð òÿðÿôäÿí àëàúà þêöçö,
áèð òÿðÿôäÿí äÿ êÿíäèìè ãîøàðàã ùåéâàíëà áÿðàáÿð ÷àëûøûéîðäóì. Ëàëÿúèéèìÿ, áèð äàíÿúèê éàâðóìà éåéÿúÿê-ýåéÿúÿê òÿäàðèê åäèéîðäóì.
É û ë ä û ð û ì. (àçàúûã ñÿðò). Ñîíðà?
Ã à ä û í (ùÿéÿúàíëû). Ñîíðà àçüûí éåíè÷ÿðèëÿð, ñÿíèí î ãàáà âÿ ñÿðõîø ÿñêÿðëÿðèí þêöçöìö àëäûëàð. Áûðàãìàã èñòÿìÿäèì, èíúèòäèëÿð.
Éàëâàðäûì, äþéäöëÿð. Áÿí ùè÷... ßâÿò áÿí ùè÷... (Éàðàëû ôÿðéàä èëÿ.)
Ãûçûì! Àù, éàâðóì! Úàíàâàðëàð éàðäûìñûç áèð ãóçóéà ùöúóì åäÿð êèáè
îíó ñàðäûëàð, àüëàìàñûíà, ÷ûðïûíìàñûíà áàãìàäûëàð, úÿëëàä êèáè àëûá
ýþòöðäöëÿð. (×ûëüûíúà.) Àù, Ëàëÿúèéèì! Àù, éàâðóì. (Éûëäûðûìûí àéàãëàðûíà ãàïàíûð).
289
É û ë ä û ð û ì. (ñîí äÿðÿúÿ ãûçüûí). Úÿâàá âåð, ßëè ïàøà úÿâàá âåð!
Ã à ä û í (÷ûëüûí). Àù, ñÿðõîøëàð! Úàíàâàðëàð!
Ø å é õ Á ó õ à ð è (ÿòðàôà). Ñÿðõîø áèð àìèðèí ìÿìóðëàðû äà àíúàã
ñÿðõîø îëóð.
É û ë ä û ð û ì. (êÿñêèí). Áóëóíñóí, øó ãàäûíûí ãûçû áó ñàÿò áóëóíñóí!
Î ð õ à í . Ýÿëèíèç, âàëèäÿ.
Ã à ä û í (ýþç éàøûíû ñèëÿðÿê). Àù, éàâðóì... ìÿëÿê éàâðóì! (Òÿêðàð
ùû÷ãûðûãëàðëà àüëàð).
Î ð õ à í . Ýÿëèíèç, õÿéàíÿò úÿçàñûç ãàëìàç. (Ãàäûíëà áÿðàáÿð ÷ûãàð).
Ø å é õ Á ó õ à ð è (ÿòðàôà). Çàâàëëû ãàäûí! Áèëìÿç êè, éàëâàðäûüû
ïàäøàùûí è÷äèéè øÿðàáëàð, éàëíûç éîãñóë êþéëöíöí äþêöëÿí àë ãàíëàðûíäàí, ãàíëû ýþç éàøëàðûíäàí òÿäàðèê îëóíóð.
Í à ç è ì (ýÿëèð, ÿéèëèð). Òåéìóð åë÷èñè!
É û ë ä û ð û ì. Ýÿëñèí! (Ñèíèðëè). Éåíÿìè åë÷è! Éåíÿìè Òåéìóð åë÷èñè!
Ñ î á ó ò à é. (éàçëûã ÿëáèñÿäÿ ýÿëèð, ÿéèëèð, ìÿêòóáó âåðèð).
É û ë ä û ð û ì. (ßëè ïàøàéà). Àë, îãó! (Ñîáóòàéà) Áó ìÿêòóá íåðäÿ
éàçûëìûø?
Ñ î á ó ò à é. Àçÿðáàéúàíäà, Ãàðàáàü éàéëàñûíäà...
É û ë ä û ð û ì. ×ûã áÿêëÿ, úÿâàáûíû øèìäè àëûðñûí.
Ñ î á ó ò à é. Èòàÿò! (ßéèëèð, ÷ûãàð).
ß ë è ï à ø à (ãûñà áèð ìöòàëèÿäÿí ñîíðà, ùåéðÿòëÿ ÿòðàôà). Äÿùøÿò,
äÿùøÿò!
É û ë ä û ð û ì. Íÿ éàçéîð, øèìäè íÿ éàçûéîð?
ß ë è ï à ø à (îãóð). Òàíðû ãóëó Òåéìóðäàí Ñóëòàíè-Ðóì Éûëäûðûì
Áàéàçèäÿ.
É û ë ä û ð û ì. Óçóí ëàô èñòÿìÿì, éàëíûç ìÿêòóáóí ìÿàëûíû ñþéëÿ!
ß ë è ï à ø à. Éàçûéîð êè, áÿí ñèçè áèð òöðê õàãàíû îëàðàã ñàéàðûì âÿ
çàòûíûçà ãàðøû ùþðìÿò áÿñëÿðèì, ôÿãÿò ñèç áÿíè ñàéìàçñàíûç àðàìûç
ñîüóéàð âÿ áó ñîüóãëóüóí íÿòèúÿñè ïÿê àúû îëóð.
Î ð õ à í ýÿëèð.
É û ë ä û ð û ì. Ñîíðà? Ñîíðà?
ß ë è ï à ø à (éàðûìáàãûøëà ìÿêòóáó ñöçÿðÿê). Èøòÿ áó áÿíèì ñîí
ìÿêòóáóì âÿ ñîí òÿêëèôèìäèð. Ãàðàãîéóíëó ÿìèðè Ãàðà Éóñèô îðäàí
óçàãëàøìàëû... Øàùçàäÿëÿðèíèçäÿí áèðè ìÿ’ìóðÿí éàíûìà ýþíäÿðèëìÿëè.
Áÿí îíà åâëàä êèáè áàãàúàüûìû øèìäèäÿí âÿ’ä åéëÿðèì, ôÿãÿò
290
ìÿêòóáóìà ìöâàôèã úÿâàá ýÿëìÿçñÿ, ùöúóì åäÿúÿéèì øöáùÿñèçäèð.
Îíà ýþðÿ äÿ ùàçûðëàíìàíûçû èõòàð åäÿðèì.
É û ë ä û ð û ì. Ìöùàðèáÿìè? Àù, ìöùàðèáÿìè? (Àúû ãÿùãÿùÿéëÿ.)
Ýþð áèçè íÿ èëÿ ãîðãóòóéîð. Çàâàëëû Òîïàë! Ýþðöíöéîð êè, ãàðøûñûíäàêûíû
óíóòóéîð. (Ïÿê ãûçüûí). Õàéûð, îíóí úÿâàáû ìöùàðèáÿäÿí áàøãà áèð øåé
äåéèë.
Ø å é õ Á ó õ à ð è. Çÿííèìúÿ ãÿçÿá âÿ ùèääÿò ÿôÿíäèìèçè éàíëûø
ìöùàêèìÿëÿðÿ ñåâã åäèéîð. Òåéìóð äà ñèçèí ãàäàð ãÿùðÿìàí, ñèçèí
ãàäàð úÿñóð âÿ ñàðñûëìàç áèð ùþêìäàð... Áîø éåðÿ òöðê åâëàäûíûí ãàíûíû
äþêäöðìÿéèí âÿ ÿòðàôûíûçû ñàðàí äöøìàíëàðû êÿíäè ôÿëàêÿòèíèçÿ ýöëäöðìÿéèí.
É û ë ä û ð û ì. Õàéûð, ìèðèì! Áÿí øèìäèéÿ ãàäàð ñÿíèí àúû íÿñèùÿòëÿðèíè äèíëÿäèì. ßôñóñ êè, áóíäàí ñîíðà äèíëÿìèéÿúÿéèì, ÷öíêè øó
ìÿêòóáóí ìÿàëû òÿùãèðëÿðèí ÿí àúûñûäûð.
Ø å é õ Á ó õ à ð è. ßâÿò, áèëèéîðóì àúûäûð, ùÿòòà áÿíèì ñþçëÿðèì
îíäàí äà àúûäûð. Ôÿãÿò îíóíëà ÷àðïûøàúàüûíà, êÿíäè íÿôñèíëÿ ìöáàðèçÿ
åò. Úÿñàðÿò åäèéîðóì, ìöìêöíñÿ ðÿããàñÿëÿðÿ óéìà! Ñåðáèñòàí ïðåíñåñè íöôóçóíà ãàïûëìà! Âÿ ñÿðõîø âÿçèðëÿðÿ àëÿò îëìà!
ß ë è ï à ø à (ÿòðàôà). Àù, áó íÿ ùÿçéàí?
É û ë ä û ð û ì. ßâÿò, øåéõèì! Àúû äà îëñà, ñþçëÿðèíäÿ áèð ùÿãèãÿò âàð.
Ëàêèí Òåéìóðà ãàðøû ñóñìàã ÿñëà ÿëèìäÿí ýÿëìÿç. ×öíêè î áÿíè òàíûìûéîð, éàõóä òàíûìàã èñòÿìèéîð. Ùÿð ùàëäà áÿí êÿíäèìè îíà òàíûòìàëûéûì. ßëè ïàøà úÿâàá éàç.
ßëè ïàøà êàüûç-ãÿëÿì ùàçûðëàð.
Î ð õ à í (òÿ’çèì èëÿ). Ìöñàèäÿ áóéóðóëóðñà, áÿí äÿ èêè ñþç ñþéëÿìÿê èñòÿðèì.
É û ë ä û ð û ì. Ñþéëÿ!
Î ð õ à í . ßôÿíäèìèçèí èðàäÿñè ÿëáÿòòÿ áèð ùÿãèãÿòäèð. Øåéõ ùÿçðÿòëÿðèíèí òåâñèéÿñè èñÿ äàùà õåéèðõàùàíÿ áèð ìÿñëÿùÿòäèð.
É û ë ä û ð û ì. Áÿí ùÿïñèíè äöøöíöéîðóì, àðòûã áèçèìêè ìÿñëÿùÿòäÿí êå÷ìèø. (Ãûçüûí). Úÿâàá éàç!
ß ë è ï à ø à. ßìðèíèçÿ ìöíòÿçèðèì.
É û ë ä û ð û ì. Éûëäûðûì Áàéàçèääÿí êÿëáè-ÿãóð Òåéìóðà!
Ì ÿ ú ë è ñ ä ÿ ê è ë ÿ ð (ùåéðÿò âÿ äÿùøÿòëÿ ÿòðàôà). Íàñûë? Êÿëáèÿãóðìó?!
291
É û ë ä û ð û ì. Éàçäûíìû? Êÿëáè-ÿãóð Òåéìóðà.
ß ë è ï à ø à. ßâÿò, êÿëáè-ÿãóð Òåéìóðà.
É û ë ä û ð û ì. Éàç, ìöùàðèáÿìèç ìöùàðèáÿäèð. Ùÿð êèì ñþçöíäÿí
ãà÷àðñà, ãàäûíû ö÷ òÿëàã èëÿ áîø îëñóí.
ß ë è ï à ø à (éàçûð, ÿòðàôà). Àù, ôÿëàêÿò! Äÿùøÿò!
É û ë ä û ð û ì. Þòÿñèíè êÿíäèí áèëèðñèí, èøòÿ áÿíèì äåéÿúÿéèì øó!
Ø å é õ Á ó õ à ð è (ìöçòÿðèá âÿ ùÿéÿúàíëû). ßôÿíäèì! ßôÿíäèì,
ìöñàèäÿ áóéóðóí. Áó úÿâàá àäàáè-ìöíàçèðÿéÿ ÿñëà ìöâàôèã äåéèë.
Ùÿì äÿ ùè÷ áèð ùöñíè-òÿ’âèë ãÿáóë åòìÿç. ßâÿò, áó áèð õÿòà, áó áèð
òÿúàâöç êè, ùè÷ áèð ùþêìäàðûí øàíûíà éàãûøìàç.
É û ë ä û ð û ì. Àðòûã éåòèøèð, ðèúà åäÿðèì, êèìñÿ ãàðûøìàñûí.
Ø å é õ Á ó õ à ð è (éåðèíäÿí ãàëãàð, ýåòìÿê èñòÿð). Ïÿêè, ñóëòàíûì,
ãàðûøìàì, ëàêèí øó úÿâàáûíûçëà áþéöê áèð ìÿñ’óëèééÿòè-òàðèõèééÿ
àëòûíäà ãàëàúàãñûíûç. Áàíà ìöñàèäÿ...
É û ë ä û ð û ì. Áóéóðà áèëèðñèíèç. (Øåéõ Áóõàðè ÷ûãàð. Éûëäûðûì èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ ãàôàñûíû îéíàòûð.) ßâÿò, áó ìÿêòóáëà Éûëäûðûì áþéöê
áèð ìÿñ’óëèééÿò áèð ìÿñ’óëèééÿòè-òàðèõèééÿ àëòûíäà ãàëàúàãìûø!..
Î ð õ à í . Ùÿð ùàëäà Øåéõ áÿäõàù áèð øÿõñ äåéèë.
É û ë ä û ð û ì. Íÿ îëóðñà-îëñóí, áÿíèì èðàäÿì ãÿòèäèð. (Ãàëãàð).
Áàíà áàã, Îðõàí! Ñÿí áó âÿãòÿ ãàäàð áèçäÿí ùþðìÿò âÿ ìÿùÿááÿò
ýþðäöí... âÿ î ñàéÿäÿ Àíàäîëóäà éàøàéàí òàòàð-òöðêìÿí ãÿáèëÿëÿðèíÿ
áþéöê íöôóçóí âàð.
Î ð õ à í . ßôÿíäèìèçèí ëöòôöíäÿí.
É û ë ä û ð û ì. Èøòÿ îíëàðà èúðàéè-òÿ’ñèð åòìÿëè. Éàðûí îðäóéà ñÿôÿðáÿðëèê ÿìð åäÿúÿéèì. Áàãàëûì Òåéìóð áèçÿ ãàðøû íÿ éàïàð? Ôÿãÿò
ñàãûí, âÿçèôÿíäÿ ìöñàìèùÿ åòìÿ! (×ûãìàã öçðÿ áèð íå÷ÿ àäûì éöðöð).
Î ð õ à í . Áÿíúÿ âÿçèôÿ ùÿð øåéäÿí ìöãÿääÿñäèð. Àìèðèì óüðóíäà
áàøäàí êå÷ìÿéÿ ùàçûðûì.
É û ë ä û ð û ì. Ùàéäû, àðñëàíûì, èø áàøûíà! Óíóòìà êè, ñÿíè äàùà
áþéöê ðöòáÿëÿð áÿêëèéîð. ßëè ïàøà! Ñÿí äÿ ìÿêòóáó åë÷èéÿ âåð, áÿíäÿí
ñîí ùÿäèééÿ îëàðàã Òåéìóðà ýþòöðñöí.
ß ë è ï à ø à. Áàø öñòöíÿ!
× û ã à ð ë à ð.
Î ð õ à í (éàëíûç). Àù, Òåéìóð, êÿëáè-ÿãóð! (Àúû âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿéëÿ). ßâÿò, äàèìà ñÿðõîøëàðûí òÿñÿëëèñè ùÿçéàí, àúèç âÿ çÿèôëÿðèí ñèëàùû
292
èñÿ ñþéöø âÿ ãàðüûøäûð. (Éûëäûðûìûí ýåòäèéè òÿðÿôÿ êèíëè âÿ ãûçüûí). Ôÿãÿò,
åé ìÿüðóð âÿ ÿééàø ñóëòàí! ßìèí îë êè, éàðûí, ÿâÿò éàðûí î ãîúà
ãÿùðÿìàíûí äÿìèð ïÿíúÿñèíäÿ áèð éûëàí êèáè ãûâðûëàúàãñûí. Ùÿì äÿ
óìóëìàç áèð ìÿüëóáèééÿòëÿ çÿáóí âÿ ïÿðèøàí îëàúàãñûí.
Ïÿðäÿ
ÁÅØÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Àíãàðà îâàñû, Òåéìóð ÷àäûðû... Ýöíäöç. ×àäûðûí þíöíäÿ ãàëûí ýåâäÿëè, ýöðáöç, éàéëûîãëó èêè íÿôÿð íþâáÿò áÿêëèéÿðÿê ãîíóøóðëàð.
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Éàùó áöòöí äöíéà ÷àðïûøûá âóðóøìàãäàí
éîðóëäó äà, øó Òîïàë áèð äöðëö éîðóëìàã áèëìèéîð.
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Éåíÿ øèêàéÿòìè? Íÿ ÷àáóã óñàíäûí, ÿçèçèì?!
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Ìûñûð âÿ Øàìäà äþêäöéöìöç ãàíëàð ùÿíóç
ãóðóìàìûø. Øèìäè äÿ Àíãàðà ãàâüàñû, Àíãàðà áÿëàñû!.. Íÿ äåìÿê?
Áåø ýöí ðàùàòëàíìàã éîãìó éà?
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Ïÿêè, Ãàðàáàüûí ÷è÷ÿêëè îâàëàðûíäà, Àçÿðáàéúàíûí î úÿííÿò ãàäàð ýþçÿë ðóùëó áèð ýóøÿñèíäÿ ñöðäöéöí çåâã âÿ
ñÿôàëàð éåòèøìÿäèìè?
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Íÿ äåìÿê! Áèðè ö÷ àé éàøàéûøäàí çåâã
àëûðñà, àëòû àé äà ùÿðá åòìÿëèìè?
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Øóíà áàã, ìöùàðèáÿ êÿíäèñè äÿ áèð çåâã
äåéèëìè éà?
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Áûðàã Àëëàùû ñåâÿðñèí. (Áèð íå÷ÿ àäûì àãñàéàðàã éöðöð.) Øàì ÿòðàôûíäà âóðóøóðêÿí àéàüûìà áèð îõ äÿéäè äÿ ùàëà
àãñûéîðóì, ùàëà ýåúÿëÿð àüðûäàí óéóéàìûéîðóì.
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è (ýöëÿðÿê). Çÿðÿð éîã, ñàô ìàë ñàùèáèíÿ áÿíçÿð. Òåéìóð äà àãñàãäûð, ñÿí äÿ... Éàëíûç àðàíûçäà áèð ôÿðã âàð êè, ñÿí
ãàðüàñàí, î ãàðàãóø...
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è (ãûçüûí). Ñóñ áÿ, ñÿðñÿì ùÿðèô!
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Ïÿê ýþçÿë, î ãàðüà îëñóí, ñÿí ãàðàãóø.
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Õàéûð, îíó äà èñòÿìÿì.
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Ïÿêè, î ùàëäà íÿ èñòÿðñèí?
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Íÿ èñòÿéÿúÿéèì, áàã øó Àíãàðà ìöùàðèáÿñè
áÿíèì ùè÷ õîøóìà ýåòìèéîð. Íÿ âàð, íÿ éîã, Òåéìóð Éûëäûðûìû
éåíÿúÿêìèø... Ïÿêè, áÿíèì õåéðèì íÿ îëóð? Ìûñûðäà, Øàìäà ùè÷ îëìàç293
ñà ÿëèìèçÿ ïàðàäàí-ìàëäàí áèð øåé êå÷äè. Áóðäà ãàëèá ýÿëèðñÿê. (ßëèíè
àâóúóíà âóðàðàã.) Ñþéëÿ, áàãàéûì, øó àâúóìà íÿ ýèðÿúÿê? Àíãàðàíûí
ãóðó, áîø ñÿùðàñûìû?
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è (èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿéëÿ). Âàé, éÿùóäè äÿëëàëû,
âàé! Ñÿí ìöùàðèáÿéÿ éÿüìà è÷èíìè ýÿëäèí?
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Íÿ äåìÿê! Òîïàë àä ãàçàíñûí äà àðàäà
áÿíèì úàíûì ýåòñèí, þéëÿìè?
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Ñóñ, àðòûã éåòèøèð; øó ñþçëÿð áèð òöðêÿ éàðàøìàäûüû êèáè, áèð ÿñêÿðÿ ùè÷ éàðàøìàç.
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Íÿ äåìÿê? Ñàíêè ÿñêÿð èíñàí äåéèëìè éà?
(Ñèíèðëè). ßâÿò, íÿ äåìÿê! Þëöá-þëäöðÿí áèç, ýöëöá-ÿéëÿíÿí îíëàð!
×àðïûøûá-âóðóøàí áèç, àä-ñàí ãàçàíàí îíëàð! Àú-÷ûïëàã ãàëàí áèç, çåâãö
ñÿôàéÿ äàëàí éåíÿ îíëàð!
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è (ýöëÿðÿê). Éàùó, ñàéûãëûéîðìóñóí, îíëàð êèìäèð, ÿúÿáà?
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Îíëàð, èøòÿ ñàðàéëàðäà êåéô ñöðÿí àçüûí
ïàäøàùëàð, äÿëè õàãàíëàð... Ñÿðâÿò âÿ ñÿàäÿò è÷èíäÿ ýöëöìñÿéÿí ãóðíàç
âÿçèðëÿð, éàðàìàç âÿêèëëÿð... Åéøö íóø èëÿ âÿãò êå÷èðÿí ùîïïà øàùçàäÿëÿð, ÷ûëüûí äÿðÿáÿéëÿð...
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è (ìÿüðóð ãÿùãÿùÿéëÿ). Àíëàøûëäû, ÿâÿò àíëàøûëäû.
Áó äöøöíúÿëÿð ùÿï ãîðãàãëûãäàí èëÿðè ýÿëèéîð. (ßëèëÿ îíóí îìóçóíà
âóðàðàã.) Áàíà áàã, ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, áó ýöí-éàðûí Éûëäûðûì áàñûëûð,
éåíÿ Ñÿìÿðãÿíäÿ äþíÿðèç.
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Õàéûð, áó ãàâüàäàí ýþçöì ùè÷ ñó è÷ìèéîð.
Éûëäûðûìû ïÿê ãÿùðÿìàí äèéîðëàð.
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . ßúÿáà, îíóí íÿñè ãÿùðÿìàí èìèø?
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Íÿ äåìÿê! Èøòÿ ãà÷ ýöíäöð éöç-éöçÿ äóðóéîðóç. Ùÿðèô ìöùàðèáÿéè áûðàãûá äà øèêàðà ÷ûãìûø. Ïÿêè, áóíäàí íÿ
÷ûãàð? Äåìÿê î ãàäàð ìÿüðóð êè, áèçè ñàéìàã áåëÿ èñòÿìèéîð.
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Çÿðÿð éîã, î áèçè ñàéìàçñà áèç îíó ñàéàðûç.
(Áîðó ñÿñè åøèäèëèð.) Èøòÿ ßìèð ýÿëèéîð. (Áàãàð, ùåéðÿòëÿ). Î íÿ? Ñàíêè
éöç-ýþçöíäÿí àòÿø ñà÷ûëûéîð.
Ò å é ì ó ð ìöùàðèáÿéÿ ìÿõñóñ ãèéàôÿòäÿ ýÿëèð. Ä è â à í á ÿ é è, ø à è ð Ê è ð ì à í è
âÿ À ã á ó ü à îíó èçëÿð.
Ò å é ì ó ð. (ñîí äÿðÿúÿ êèíëè âÿ ãûçüûí áèð àùÿíýëÿ). Òåéìóð –
êÿëáè-ÿãóð! Òåéìóð – êÿëáè-ÿãóð! Þéëÿìè, àù, þéëÿìè?
294
Ø à è ð. Åùòèìàë ñÿðõîø èìèø. Éîãñà ãîúà áèð ñóëòàíûí àüçûíäàí þéëÿ
ñþç ÷ûãìàç.
Ä è â à í á ÿ é è. ßâÿò, åùòèìàë êè, ñÿðñÿì âÿ õàñòà èìèø, éîãñà øó
ùÿäéàí ÿãëè áàøûíäà îëàí áèð çàòà éàðàøìàç.
Ò å é ì ó ð. (÷ûëüûí). ßâÿò, åùòèìàë êè! Åùòèìàë êè?! Ëàêèí áàíà äà
Òóðüàé îüëó Òåéìóð äåðëÿð. Îíó ñÿðõîøëóãäàí àéûëòìàã, ñàéüûñûç ãàôàñûíû óñëàíäûðìàã ïÿê ãîëàé... Àù, Éûëäûðûì, Éûëäûðûì! Íÿ ãàäàð äÿùøÿòëè îëñàí, Ùèíäèñòàíäà àâëàäûüûì ãàïëàíëàðäàí ìöäùèø äåéèëñèí.
Ø à è ð. (ÿòðàôà). ßâÿò, ãàïëàí éûðòûúûëàðûí ÿí âÿùøèñèäèð, ôÿãÿò
ãàïëàíëàðû ïàð÷àëàéàúàã äàùà áþéöê âÿùøèëÿð âàð êè, î äà èíñàíëàðäûð.
Ò å é ì ó ð. Ãàðàãîéóíëó ÿøèðÿòè Èñôàùàí úèâàðûíäà áèçÿ øÿáõóí
éàïäûëàð, ÿñêÿðëÿðèìäÿí ö÷ áèí êèøè þëäöðäöëÿð. Êÿëëÿëÿðäÿí ãöëëÿëÿð
éàïäûðäûì. Çÿðÿð éîã, áèð àç ñîíðà Éûëäûðûì äà áÿíè òàíûð. (Ïÿê êèíëè âÿ
ñèíèðëè).. Àù, êÿëáè-ÿãóð! Êÿëáè-ÿãóð! Íÿ ùÿçéàí... íÿ úÿñàðÿò!..
Ø à è ð. ßôñóñ êè, úÿñóðëàðûí ùÿçéàíû, ùÿçéàí÷ûëàðûí úÿñàðÿòè ãàäàð
ýöëöíú âÿ ìÿ’íàñûçäûð.
Ò å é ì ó ð. Î ùÿçéàíëàð ùè÷... ùÿðèôäÿêè àçüûíëûüà áàã êè, øèìäè äÿ
áÿíè ñàéìûéîð, ùÿðáÿ ýèðèøÿúÿéèíÿ øèêàðÿ ÷ûãûéîð.
À ã á ó ü à (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). ßâÿò, ýåð÷ÿêäÿí ïÿê ñàéüûñûç...
ïÿê ìÿüðóð...
Ø à è ð. Ôÿãÿò ìÿüðóðëàð ïÿê ÷àáóã ñÿðíèýóí îëóð.
Ñ î á ó ò à é ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýÿëèð, ÿéèëèð.
Ò å é ì ó ð. Íÿ âàð, Ñîáóòàé?
Ñ î á ó ò à é. Áþéöê õàãàíûí ÿìðèëÿ àâà ÷ûõàí îí áåø ìèí íÿôÿð
Éûëäûðûì ÿñêÿðè áèçèìêèëÿð òÿðÿôèíäÿí îðòàéà àëûíìûø âÿ áèð ñàëäûðûøäà
ùÿïñè ÿçèëèá äàüûëìûø.
Ò å é ì ó ð. Éûëäûðûìäàí íÿ õÿáÿð?
Ñ î á ó ò à é. Éàëíûç Éûëäûðûì ãÿùðÿìàíúà áèð ÷åâèêëèêëÿ àðàäàí
÷ûãìûø âÿ áåø-îí íÿôÿð ìÿèééÿòèëÿ ãà÷ûá ãóðòóëìóø.
Ò å é ì ó ð. Áÿí ãÿùðÿìàíëàðû ïÿê ñåâÿðèì.
Ñ î á ó ò à é. Áèð äÿ Éûëäûðûì øèêàðäà èêÿí ñó éîëëàðûíû äà êÿñäèê,
òÿáèè îðäó ñóñóç ãàëûíúà äàùà ÷àáóã òÿñëèì îëóð.
Ò å é ì ó ð. Ïÿê ýþçÿë òÿäáèð. Áóíó êèì äöøöíäö?
Ñ î á ó ò à é. (Àãáóüàéû ýþñòÿðèð). Áþéöê ñÿðäàð Àãáóüà.
Ò å é ì ó ð. Çàòÿí ùÿðá çàìàíû ùèéëÿ äÿ ìöâÿôôÿãèééÿò âàñèòÿëÿðèíäÿí áèðèäèð.
295
Ø à è ð. (ÿòðàôà). Áÿí éàëíûç Êÿðáÿëàäàêû ÿðÿá Øèìèðèíè òàíûðäûì,
ìÿýÿðñÿ òöðêäÿí äÿ Øèìèð ÷ûãàðìûø!
Ò å é ì ó ð. Àãáóüà! Äàùà äóðìàã ëàçûì äåéèë, îðäó ùöúóìà
êå÷ìÿëè. Ñàãûí Éûëäûðûìû éàðàëàìàñûíëàð. Îíà ñþéëÿéÿúÿê ñþçëÿðèì
âàð. Éèýèä Ñîáóòàé! Ñÿí äÿ ãàôèë îëìà! Ùÿð êèì îíó äèðè éàãàëàðñà,
êÿíäèñèíè áþéöê ìöêàôàò áÿêëèéîð.
À ã á ó ü à. Õÿòòè-ùÿðÿêÿòèìèç íÿ éîëäà îëàúàã?
Ò å é ì ó ð. Îíëàðûí ñàü úèíàùû à÷ûãäûð. Èøòÿ îðàäàí áèçèì ñîë úèíàù
ìÿðêÿçè ÿùàòÿ åòìÿëè. Îíëàðûí ñîë úèíàùû èñÿ ïÿê çÿèô. ßìèíÿì êè, áèçÿ
ãàðøû äóðàìàéûá ÷àáóã ïîçóëóð. Ùàéäû, àðñëàíûì! Úÿñàðÿò âÿ ìÿòàíÿò!..
Àãáóüà âÿ Ñîáóòàé ÿñêÿðúÿ òÿìÿííà åäÿð, ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýåäÿðëÿð.
Ø à è ð. (ÿòðàôà). Ãàðäàø ãàðäàø ãàíû è÷èéîð. Èøòÿ ñèéàñÿò âÿ ðÿéàñÿò
áÿëàñû!
Ò å é ì ó ð. Îðõàí ýÿëìÿäè, áó áÿíè ïÿê äöøöíäöðöéîð. Ùÿð ùàëäà
î, áó ýöí áèçèì òÿðÿôÿ êå÷ìÿëèéäè.
Ä è â à í á ÿ é è. Êèì áèëèð, áÿëêÿ êå÷ìèø äÿ áèçèìêèëÿð òÿðÿôèíäÿí
éàãàëàíìûø...
Ò å é ì ó ð. Ùÿð òÿðÿôÿ áóéðóã âåð, îíà èëèøìÿñèíëÿð. (Øàèð Êèðìàíèéÿ). Ýÿë, áàãàëûì, øàèð! Ñÿí äÿ áèð òÿðÿôäÿ ñåéð åò, ìöùàðèáÿéè éàãûíäàí òàìàøà åòìÿíèí çåâãè äàùà áàøãàäûð. (Ýåäÿðëÿð.)
Å ë ì à ñ øàøãûí âÿ ìöçòÿðèá àäûìëàðëà ýÿëèð. Òåéìóð ýåòäèéè òÿðÿôÿ áàãàð.
Å ë ì à ñ (ÿòðàôà). Îðõàí, àõ, Îðõàí! Ñÿí Åëìàñû óíóòäóí, ôÿãÿò
Åëìàñ ñÿíè ýþðìÿê è÷èí ùÿðá ñÿùíÿëÿðèíäÿ äîëàøûð. (Òåéìóð ýåòäèéè
éîëó èçëÿð).
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è (àðãàäàøûíà). Áó Äèâàí áÿéè ãûçû äà ïÿê
òóùàô. Ñÿìÿðãÿíäèí ýþçÿë êþøêëÿðèíè áûðàãûá äà Àíãàðà ÷þëëÿðèíäÿí íÿ
èñòèéîð, áèëìÿì êè?
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Ñÿíúÿ ãàâüà ìåéäàíû éàëíûç åðêÿêëÿðÿ ìÿõñóñìó?
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è (èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿéëÿ). Íÿ äåìÿê! Î äà ìû
ãàâüà åòìÿéÿ ýÿëìèø?
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Ýöëÿðñÿí éà... Ùè÷ àòàëàðäàí åøèòìÿäèíìè?!
×èíýèçèí àíàñû áèð ãàäûí îëà-îëà àò áåëèíÿ áèíäè. Áöòöí ãîìøó þëêÿëÿðè
ñûãûøäûðäû âÿ ãîúàìàí áèð ñÿëòÿíÿò ãóðäó.
296
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Íÿ äåìÿê, áó äà ×èíýèçèí àíàñûìû?
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Íÿ ôÿðãè âàð, ãàäûí ãàäûíäûð. Áó äà î úèíñäÿí,
áó äà î íÿñèëäÿí. Àðñëàíûí åðêÿéè, äèøèñè îëóð?
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Ôÿãÿò áàíà ãàëûðñà, þéäöéöí øó äèøè àðñëàí
ìöùàðèáÿ è÷èí äåéèë, áàøãà áèð àâ è÷èí ýÿëìèø îëìàëû... (Éîëà áàãàð.)
Ýþçöí àéäûí, èøòÿ Äÿìèðãàéà ýÿëèéîð.
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Î êè, Îðõàíëà áÿðàáÿð Éûëäûðûì éàíûíà ãà÷ìûøäû.
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Íÿ äåìÿê! Îðàäà éàøàìàìûøëàð äà ýåðè
äþíìöøëÿð.
Å ë ì à ñ (Äÿìèðãàéà èëÿ ýÿëèð). Àëëàù åøãèíÿ ñþéëÿ, Îðõàí íÿ îëäó?
Íåðäÿ ãàëäû?
Ä ÿ ì è ð ã à é à (ãàëûí âÿ éîíóëìàìûø ñÿñëÿ). Îíóí éàíûíäà...
Å ë ì à ñ. Î êèìäèð?
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Êèì îëóð-îëñóí, íÿìÿ ëàçûì, áÿí ãàðûøìàì.
Å ë ì à ñ. Àù, íàñûë?! Îðõàí ýÿëìÿäèìè? Ñÿíèíëÿ áÿðàáÿð äåéèëìè?
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Ùè÷ Òåéìóðóí ãîðãóñóíäàí ýÿëÿ áèëèðìè? Ìîñêîô
ãûçûíû ãà÷ûðûá äà Òîïàëà ýþðöíÿ áèëèðìè?
Å ë ì à ñ. Éîã, Òåéìóð îíó áàüûøëàð.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Çÿíí åòìÿì, ùè÷ çÿíí åòìÿì.
Å ë ì à ñ. Ñóñ, Àëëàù åøãèíÿ ñóñ! Áöòöí ãàíûì áàøûìà òîïëàíûéîð,
áåéíèì àëåâëÿð è÷èíäÿ éàíûéîð. Äåìÿê î áóðàéà ýÿëìèéÿúÿê, þéëÿìè?
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Áÿí êè îíóí ãÿééóìó äåéèëèì, èñòÿð ýÿëñèí, èñòÿð
ýÿëìÿñèí. Íÿìÿ ëàçûì, áÿí ãàðûøìàì.
Å ë ì à ñ. Íàñûë îëóðñà-îëñóí áÿíè Îðõàíûí éàíûíà ýþòöð.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Äåäèì éà, áÿí ãàðûøìàì.
Å ë ì à ñ (ÿòðàôà). Àìàí, éà Ðÿááè. Øó ùÿðèôèí ãÿëáè äàøäàíìû
éàïûëìûø. (Äÿìèðãàéàéà) Áÿí áóðàéà éàëíûç Îðõàí è÷èí ýÿëäèì. Íåðäÿ
îëñà îíó áóëìàëûéûì.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Àúûì, áèð àç éåìÿê éåéÿëèì äÿ, ñîíðà...
Å ë ì à ñ. Çÿðÿð éîã, ýÿë éå-è÷, ñàãûí, éàãàíû áûðàãàúàã äåéèëèì.
Ä ÿ ì è ð ã à é à . Íÿìÿ ëàçûì, ùè÷ áûðàãìà! (Ýåäÿðëÿð).
Áó ñûðàäà êÿíàðäàí áîðó âÿ ÷àðïûøìà ñÿñëÿðè åøèäèëèð.
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Äåìÿê ìöùàðèáÿ ãûçûøäû, èøòÿ ÷àðïûøûá âóðóøóéîðëàð.
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . ßâÿò, ýóðóëòó ýåòäèêúÿ àðòûéîð.
297
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Èøòÿ, Îðõàí äà ßìèð èëÿ áÿðàáÿð ýÿëèéîð.
È ê è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è . Ýþðöíöð Äÿìèðãàéà Åëìàñû àëäàòûéîðìóø.
Êÿíàðäàí åøèäèëÿí ýöðöëòö, ÷àðïûøìà ñÿñè àçàëûð. Ò å é ì ó ð , Ä è â à í á ÿ é è , ø à è ð
Ê è ð ì à í è âÿ Î ð õ à í ýÿëèðëÿð.
Ò å é ì ó ð. Ñþéëÿ, Îðõàí, íÿ éàïäûí?
Î ð õ à í . Áÿíèì èëê éàïäûüûì áþéöê áèð ãÿáàùÿòäèð.
Ò å é ì ó ð. Ùàíêè ãÿáàùÿò?
Î ð õ à í . Îëãàéû Òöðêöñòàíäàí ãà÷ûðäûì, îíà ýþðÿ áîéíóì âóðóëìàëûäûð.
Ò å é ì ó ð. Îíó ñîíðà ìöùàêèìÿ åäÿðèç. Áàíà Éûëäûðûìäàí, Éûëäûðûì
îðäóñóíäàí õÿáÿð âåð!
Î ð õ à í . Áóðñàäàêû èøëÿð ìÿ’ëóì. Ùÿð àé õÿáÿð éàçûá ýþíäÿðìèøÿì. Ñîí ùÿôòÿëÿðäÿ èñÿ Àíàäîëóäàêû áÿéëÿðÿ ýþçÿë ðöòáÿëÿð âÿ’ä
åòäèì, ùÿïñèíè òÿðÿôèìèçÿ êå÷èðäèì. Îðàäàêû òàòàð âÿ òöðêìÿíëÿðèí áàø÷ûëàðûíû ÷àüûðäûì, ìÿùÿááÿòëÿðèíè ãàçàíäûì. Áöòöí Àíàäîëó ÿñêÿðè
áèçèì òÿðÿôäÿ, øèìäèúÿ òÿñëèì îëóðëàð. Éàëíûç Ðóìåëè ñàíúàê áÿéëÿðè,
éåíè÷ÿðèëÿð âÿ ñåðá ÿñêÿðëÿðè Éûëäûðûì èòàÿòèíäÿ. Ôÿãÿò, îðäóäà ïîçóãëóã îëóíúà, îíëàð äà áèð øåé éàïàìàçëàð, ÷àáóã øàøûðûðëàð.
Å ë ì à ñ (Äÿìèðãàéà èëÿ áÿðàáÿð ýÿëèð. Îðõàíû ýþðöíúÿ, øàøãûí áèð
ñåâèíúëÿ). Àù, Îðõàí!..
Äèâàí áÿéè ÿëèëÿ ñöêóò èøàðÿòè âåðèð. Åëìàñ ÷ÿêèëèá áèð òÿðÿôäÿ äóðóð.
Ò å é ì ó ð. (Îðõàíà). Ïÿê ìÿìíóí îëäóì; øèìäè ñþéëÿ áàãàëûì,
ýþçÿë ïðåíñåñ íåðäÿ?
Î ð õ à í . Èøòÿ ãàðøûäà áÿêëèéîð. Ôÿãÿò äÿìèí ùöäóäó êå÷ÿðêÿí
áèçèìêèëÿð òÿðÿôèíäÿí éàðàëàíìûø.
Å ë ì à ñ (ÿòðàôà). ßâÿò, áó äà éåíè áèð ùèéëÿ.
Ò å é ì ó ð. Îðõàí! Ñÿí áèð ÿñêÿðñèí, ôÿãÿò èøëÿäèéèí õÿéàíÿò áèð
ÿñêÿðÿ éàãûøìàç. ßúÿáà õÿáÿðñèç îëàðàã ãûçû ãà÷ûðìàã âÿ áÿíè ñàéìàìàã áþéöê áèð íàíêîðëóã äåéèëìè? Áóíó éàïàðêÿí Òåéìóðóí
ùèääÿò âÿ ãÿçÿáèíè äöøöíìÿäèíìè?
Îðõàí ñóñóð.
Íè÷èí ñóñäóí, ñþéëÿ?
Î ð õ à í . Áþéöê õàãàíûí ìÿðùÿìÿòè áÿíèì ãÿáàùÿòèìäÿí äàùà
áþéöêäöð.
298
Ò å é ì ó ð. (ñÿðò). Õàéûð, ãÿáàùÿòè ìÿ’çóð ýþðìÿê, ôÿíàëûüû òÿðâèú
åòìÿêäèð.
Á è ð è í ú è í þ â á ÿ ò ÷ è (àðãàäàøûíà). Èøòÿ Òîïàë éåíÿ ÷ûëäûðûéîð.
Ä è â à í á ÿ é è. (Òåéìóðà). Îðõàí ýÿíúäèð, éèýèòäèð.
Ò å é ì ó ð. (êÿñêèí). Õàéûð, áþéëÿ áèð ãÿáàùÿò è÷èí ÿí áþéöê úÿçà
þëöìäöð.
Å ë ì à ñ. Àù, þëöììö?
Ò å é ì ó ð. ßâÿò, Îðõàí éàëíûç å’äàìà ëàéèãäèð.
Å ë ì à ñ. Ìÿðùÿìÿò, àù, ìÿðùÿìÿò!.. (Òåéìóðà éàãëàøûð).
Ò å é ì ó ð. (÷ûëüûí). ×ÿêèë!
Ä è â à í á ÿ é è. Àù, ýåð÷ÿêäÿíìè å’äàì?
Ò å é ì ó ð. ßâÿò, å’äàì, å’äàì..! Áûðàã, ùÿð êÿñ è÷èí èáðÿò îëñóí!
ßòðàôäà áþéöê øàøãûíëûã âÿ ãîðãóíú áèð ñöêóò...
Î ð õ à í . Õàéûð, õàãàíûì, õàéûð... Þëöì ùÿð êÿñè ãîðãóòñà äà
Îðõàíû ãîðãóòìàç. Áÿí âÿçèôÿ óüðóíäà áèí äÿôÿ þëöá-äèðèëäèì.
Éûëäûðûì áÿíè þëäöðòìÿê èñòÿðêÿí áåëÿ ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëäöì. Øèìäè èñÿ
ýöëìÿê äåéèë, éàëíûç ùåéðÿò åäÿðèì. Ùÿì äÿ áàøãà ÿëëÿðè ãàíûìëà
ëÿêÿëÿíäèðìÿê èñòÿìÿì. (Áåëèíäÿêè õÿíúÿðè ÷ûãàðûð. Êÿíäèíè âóðìàã
èñòÿð). Àù, ñÿí áÿíè àë÷àëòäûí, ôÿãÿò áÿí... èøòÿ!
Ò å é ì ó ð. (ýóð âÿ êÿñêèí ñÿñëÿ). Îðõàí! ßúÿëÿ åäèéîðñóí, áÿí ñÿíè
àë÷àëòìàã äåéèë, éàëíûç èìòèùàí åòìÿê èñòÿäèì. (Øÿí ãÿùãÿùÿéëÿ).
Óíóòìà êè, Òåéìóð øàùìàò îéíàðêÿí áåëÿ, òàõòàäàí éàïûëìûø êö÷öê áèð
ïèéàäàéû ãåéá åòìÿê èñòÿìÿç. Ùàëáóêè ñÿí úÿñóð âÿ åøñèç áèð ãÿùðÿìàíñûí. (Éàãëàøûá Îðõàíûí îìóçóíó îãøàð). ßâÿò, ñÿíèí ìÿùàðÿò âÿ
úÿñàðÿòèí èøëÿäèéèí ãÿáàùÿòäÿí äàùà áþéöêäöð. Îëãàéû, î äÿéÿðëè éàäèýàðû ìöêàôàò îëàðàã ñàíà áàüûøëàäûì. Ôÿãÿò ãÿëáèí îíóí, äöøöíúÿ âÿ
áèëÿêëÿðèí áèçèì îëñóí.
Áó ñûðàäà Î ë ã à ýÿëèð âÿ þðòöíäöéö ÷àðøàô îìóçëàðûíà ñàðãàðàã áàãûá äóðóð.
Å ë ì à ñ (÷ûëüûí áèð òåâð èëÿ Òåéìóðóí ãàðøûñûíà êå÷ÿðÿê). Õàéûð,
õàéûð! Ñÿí áóíó ÿñëà éàïàìàçñûí. ßâÿò, ñÿí áþéöêñöí, áöòöí äöíéàéà
ùþêì åäÿ áèëèðñèí; ôÿãÿò Îðõàíûí ãÿëáèíÿ äåéèë! Óíóòìà êè, áÿí
àíàéàì.
Ø à è ð. (ÿòðàôà). ßâÿò, àíà ãÿëáè ùÿð øåéäÿí ýöúëö âÿ ìÿùàáÿòëèäèð.
Î ë ã à. (êþêñöíö ñûãàðàã, ÿòðàôà). Àù, áó îã éàðàñû áÿíè ìÿùâ
åäÿúÿê...
299
Ò å é ì ó ð. Åëìàñ! Ñÿáð âÿ ìÿòàíÿò ëàçûì.
Å ë ì à ñ. Õàéûð, õàéûð. (Îëãàéû ýþñòÿðèð). Ñÿí îíà áöòöí àëäûüûí
þëêÿëÿðè áàüûøëàéà áèëèðñèí, ôÿãÿò áàíà âåðèëÿí áèð ãÿëáè ÿñëà! ßñëà!
(Îðõàíà). Íè÷èí ñóñäóí, Îðõàí, úÿâàá âåð?!
Î ð õ à í . Õàãàí ùöçóðóíäà ÿäÿá ýþçÿòèéîðóì.
Å ë ì à ñ. Ùàëáóêè ùÿéàò éîëäàøûíà õÿéàíÿò åéëÿìÿê äàùà áþéöê
ÿäÿáñèçëèêäèð.
Î ë ã à. (Òåéìóð ãàðøûñûíäà äèç ÷þêÿðÿê). Áþéöê õàãàí! Áÿíèì
âàðëûüûì áèð ÷îãëàðûíûí ùèññèééàòûíû çÿùÿðëèéîð, áÿíè þëäöð äÿ, ùÿð êÿñ
èçòèðàáäàí ãóðòóëñóí.
Ò å é ì ó ð. (îíóí ãîëóíäàí òóòóá ãàëäûðûð). Õàéûð Ìîñêîô ÷è÷ÿéè,
õàéûð... Áÿí éàëíûç ãûçüûí àðñëàíëàðû, àçüûí ãàïëàíëàðû øèêàð åäÿðèì.
Áÿíèì îãóì éàëíûç âÿùøè ãàðòàëëàðûí ãàíèëÿ áîéàíûð. Ñÿí øÿòàðÿòëè áèð
ýöâÿð÷èíñèí, ùàëáóêè Òåéìóð ÿñëà ýöâÿð÷èí ãàíû òþêìÿäè.
Å ë ì à ñ. Ýöâÿð÷èíëÿðè äÿ øàùèíëÿð ïàð÷àëàð. (Ãîéíóíäàí óôàã áèð
õÿíúÿð ÷ûãàðûá âóðìàã èñòÿð).
Ä è â à í á ÿ é è. Åëìàñ!
Îðõàí Åëìàñûí áèëÿêëÿðèíè éàãàëàð, õÿíúÿð äöøÿð.
Î ë ã à. (ãûðûã ñÿñëÿ, àúû òÿáÿññöìëÿ). Ùè÷ òÿëàø åòìÿ... Åëìàñ!..
(Ãàíëû êþêñöíö à÷àðàã). Áÿí... èøòÿ éàðàëàíìûøûì... Àðòûã êèìñÿéÿ...
çÿùìÿò âåðìèéÿúÿéèì. Àù, àù, àùù... (Áàéûëûá äöøÿð).
Ò å é ì ó ð. (íþâáÿò÷èëÿðÿ). Éàðäûì åäèí!
Îëãàéû ãàëäûðûðëàð. Åëìàñ ÷ÿêèëèð. ßòðàôäà ýóðóëòó âÿ ÷àðïûøìà ñÿñëÿðè éöêñÿëèð.
Òåéìóð Äèâàí áÿéèéÿ.
Áàã ýþð íÿ âàð?
Ä è â à í á ÿ é è. (éîëà áàãàð). Èøòÿ, Ñîáóòàé ýÿëèéîð.
Ñ î á ó ò à é. (ýÿëèð, ÿéèëèð). Áþéöê õàãàíà ìöæäÿëÿð.
Ò å é ì ó ð. Íÿ îëìóø?
Ñ î á ó ò à é. Éûëäûðûì îðäóñó áîçóëäó.
Ò å é ì ó ð. Íàñûë? ßòðàôëû ñþéëÿ!
Ñ î á ó ò à é. Îíëàðûí ñîë úèíàùû àç áèð çàìàí áèçÿ ãàðøû äóðà áèëäè.
Ñîíðà áèðäÿí-áèðÿ øàøûðûá äàüûëäû. Øàùçàäÿ Ìÿùÿììÿä äÿ êÿíäè
åùòèéàò ôèðãÿñèëÿ Àìàñéà éîëóíó òóòìóø.
Ò å é ì ó ð. Éûëäûðûì êÿíäèñè íÿ ùàëäà?
300
Ñ î á ó ò à é. Îíó ùè÷ ñîðìàéûíûç! Éûëäûðûì ýåð÷ÿêäÿí áþéöê
ãÿùðÿìàí. Ùÿð êÿñäÿí çèéàäÿ ÷àðïûøûá âóðóøäó. ßòðàôûíäàêû ñèïàùèëÿð
âÿ éåíè÷ÿðèëÿð äÿ ñîí äÿðÿúÿ éèýèò... Áóíóíëà áÿðàáÿð ùÿïñè ÿñèð. Ùÿïñè
òÿñëèìÿ ìÿúáóð îëäó.
Ò å é ì ó ð. (Äèâàí áÿéèéÿ). ßìð åò, ãà÷àíëàðû ãîâìàñûíëàð. Ñàãûí,
Éûëäûðûìà áèð øåé îëìàñûí. Ùÿì äÿ åùòèðàìäà ãöñóð åäèëìÿñèí.
Ä è â à í á ÿ é è. Èòàÿò, õàãàíûì. (Ñîáóòàéëà áÿðàáÿð ýåäÿð).
Ø à è ð. (ÿòðàôà). Ãÿùðÿìàíëàðäàêû ôÿçèëÿò äÿùøÿòëÿðè ãàäàð áþéöêäöð.
Ò å é ì ó ð. (âîëòà âóðóð, ãûçüûí âÿ ñèíèðëè). Êÿëáè-ÿãóð!.. Êÿëáèÿãóð! Íÿ áþéöê úÿñàðÿò! Àù, ìÿüðóð!.. Èäðàêñûç! Òåéìóðóí òÿùÿììöë
âÿ íÿçàêÿòè ñÿíèí êèáè ÷îãëàðûíû àëäàòìûø. Ëàêèí àòÿøëè áèð òîãàò ùÿïñèíè
ñÿðõîøëóãäàí àéûëòìûø. (×ûëüûí). Éûëäûðûì, àù, Éûëäûðûì! Êÿíäèíè äåâ
àéíàñûíäà ýþðöá äÿ øûìàðäûí. Ôÿãÿò äöøöíìÿäèí êè, ñèðêÿ íÿ ãàäàð
òöíä îëóðñà, ãàáû äàùà ÷àáóã ÷àòëàð.
Ø à è ð. ßúÿáà áþéöê õàãàíûí áèð-èêè ñþçëÿ ÿñÿáèëÿøìÿñè òóùàô
äåéèëìè?
Ò å é ì ó ð. Èêè ñþçìö? Èêè ñþçìö? Àù, øó ùÿçéàí çÿùÿðëè áèð îã
êèáè ðþ’éàäà äà áåéíèìè äÿëèéîð. Êÿëáè-ÿãóð! Êÿëáè-ÿãóð! Àù, íÿ
ñàéüûñûçëûã! Õàéûð, áþéöê íÿùðëÿðè éàòàãëàðûíäàí ÷ûãàðàí, ñàðñûëìàç âÿ
êå÷èëìÿç äàüëàðû éàðàí Òåéìóð ùÿð àúûéû óíóòóð äà, ôÿãÿò øó èêè ñþçö
ÿñëà! ßñëà!
Ø à è ð. Ùÿð-ùàëäà Éûëäûðûì ñÿíèí úàí ãàðäàøûí, ãàí ãàðäàøûíäûð.
Ò å é ì ó ð. ßôñóñ êè, ãàðäàø éàðàñû äàùà àúû, äàùà ãîðãóíú îëóð.
Ñ î á ó ò à é. (ýÿëèð, ÿéèëèð). Éûëäûðûì ùöçóðóíóçà ýÿëèéîð.
Ò å é ì ó ð. Áóéóðñóíëàð.
É û ë ä û ð û ì èêè íÿôÿð Òåéìóð ÿñêÿðèéëÿ ýÿëèð. À ã á ó ü à è ë ÿ Ä è â à í á ÿ é è äÿ
áÿðàáÿð áóëóíóð.
Ä è â à í á ÿ é è. Èøòÿ, Îñìàíëû ñóëòàíû Éûëäûðûì Áàéàçèä!
À ã á ó ü à. Éàëíûç ñóëòàí äåéèë, ùÿì äÿ úÿñóð áèð êîìàíäàí!
Ò å é ì ó ð. (éåð ýþñòÿðèð, òÿâàçþëÿ). Áóéóðóí, øåâêÿòëè Ñóëòàíûì!
Òàíðû ãóëó Òåéìóðäàí äàèìà èêðàì âÿ åùòèðàì ýþðÿúÿêñèíèç. Éîðüóíñóíóç, ðèúà åäÿðèì îòóðóí. (Îòóðìàç, Òåéìóð îíà úèáèíäÿí áèð êàüûç
÷ûãàðûá âåðèð). Ëöòôÿí øó ìÿêòóáó îãóðìóñóíóç?
É û ë ä û ð û ì. (ìÿêòóáó àëûð, àøûðû äÿðÿúÿäÿ ýþçëÿðèíÿ éàãëàøäûðûð
âÿ Òåéìóðà èàäÿ åäÿð). Çàòÿí éàçûëäûüû çàìàí îãóíìóø.
301
Ò å é ì ó ð. Èøòÿ, áÿí øó ìÿêòóáäàêû ñþçëÿðèíèçè óíóòäóì âÿ ñèçè
ÿôâ åòäèì. Éàëíûç ÿôâ åòìÿê äåéèë, ùÿòòà ìÿùÿááÿòèíèçè äÿ ãàçàíìàã
èñòÿðèì. ßâÿò, ìÿùÿááÿòèíèçè äÿ ãàçàíìàã èñòÿðèì. (Ìÿ’íàëû âÿ ìÿüðóð
áèð òåâð èëÿ øàèð Êèðìàíèéÿ áàãàð). ßúÿáà, áóíà øàèð íÿ ñþéëÿð?
Ø à è ð. (ñÿìèìè âÿ úîøãóí áèð àùÿíýëÿ). Ìÿùÿááÿò! Ìÿùÿááÿò!..
ßâÿò, áöòöí áÿøÿðèééÿòè õèëàñ åäÿúÿê éàëíûç ìÿùÿááÿòäèð. Ìÿùÿááÿòëÿ
÷ûðïûíàí áèð ÷îáàí ãÿëáè, êèí âÿ ÿäàâÿò ïöñêöðÿí áèð ñóëòàí ãàôàñûíäàí
äàùà øÿðÿôëèäèð. ßýÿð äöíéàíûí øàíëû ÷àðïûøìàëàðû, ãàíëû âóðóøìàëàðû
íÿòèúÿäÿ áèð ìÿùÿááÿò, ôþâãÿëáÿøÿð áèð ìÿùÿááÿò äîüóðìàéàúàãñà...
áöòöí ùÿéàòà, áöòöí êàèíàòà íèôðÿòëÿð îëñóí.
Ò å é ì ó ð. ßúÿáà, ìÿüðóð Éûëäûðûì íÿ äöøöíöéîð?
É û ë ä û ð û ì. Äöøöíÿúÿê áèð øåé éîã. ßâÿò, ñÿí ãàëèáñèí. Ëàêèí áó
ãÿëÿáÿ òöðê ÿãâàìûíû äåéèë, éàëíûç ôöðñÿò áÿêëÿéÿí ãîìøó ùþêóìÿòëÿðè
ìÿìíóí åòäè. (Àúû áèð êþêöñ êå÷èðäèêäÿí ñîíðà, ÷îã ìöòÿÿññèð âÿ
øèääÿòëè). Àù, äàùà äîüðóñó, Èñëàì àëÿìèíè áàøñûç ãîéäó.
Ò å é ì ó ð. (èêè-ö÷ àäûì àãñàéàðàã Éûëäûðûìà äîüðó éöðöð, ìÿüðóð
âÿ ýóð áèð ñÿñëÿ). Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, õàãàíûì! Ñÿí êîð áèð àáäàë, áÿí äÿ
äÿëè áèð òîïàë! ßýÿð äöíéàíûí çÿððÿ ãàäàð äÿéÿðè îëñàéäû, éûüûí-éûüûí
èíñàíëàðà, óúó-áóúàüû éîã ìÿìëÿêÿòëÿðÿ... ñÿíèí êèáè áèð êîð, áÿíèì
êèìè áèð òîïàë ìöñÿëëÿò îëìàçäû.
Ïÿðäÿ
ÑÎÍ
302
ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ
Èáëèñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
Àôÿò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105
Ïåéüÿìáÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
Òîïàë Òåéìóð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .252
303
Áóðàõûëûøà ìÿñóë:
ßçèç Ýöëÿëèéåâ
Òåõíèêè ðåäàêòîð:
Ðþâøÿí Àüàéåâ
Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì:
Íÿðýèç ßëèéåâà
Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè:
Ðÿøàä Ùÿìèäîâ
Êîððåêòîð:
Ïÿðâàíÿ Ìÿììÿäîâà
Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 04.08.2004. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 15.02.2005.
Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 19. Îôñåò ÷àï öñóëó.
Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 25.
Êèòàá “PROMAT” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.

Hüseyn Cavid əsərləri 3/5 cild

Transkript

Benzer belgeler

ЯСЯРЛЯРИ

Yüklə

ясярляри - Dialoq.info